You are on page 1of 25

CONVENCIONALPATA

YANAPAYNIN
Convención Constitucional Secretaría Administrativa LLANK´ANAWASI

Palacio Pereira, domiciliado en Huérfanos 1515, Santiago, Región Metropolitana


Correo: contacto@chileconvencion.cl

Jatun kamachina wasaimanta Ministerio Secretaría General


Chilemanta kamachina

2
Ruri
I. Qallarina�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������4

II. Convención Constitucionalmanta ������������������������������������������������������������������������������������������ 5


1. Imaynatataq Convención Institucional yurirqa����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������6
2. Mayqintaq Convención Constitucionalpata llank’aynin������������������������������������������������������������������������������������������������6
3. Maskhataq kanku�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������6
4. Imaynataq kay Convencion Constitucional qutuchasqa kasan������������������������������������������������������������������������������7
5. Imaynatataq llank’anqa�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������7
6. Maskha pachapitaq musuq Jatun Kamachiy qilqakuyta arinichikuyta ruwakunqa�����������������������������7

III. Constituyentes Convencionalesmanta���������������������������������������������������������������������������������� 8


1. Convencionales Constituyentes ayllun ukhupi chikllaykunapi chikllasqa kay atinkumanchu�����9
2. Ima kamachitaq Convencional Constitucionalpi llank’aqkunaman apaykachakunqa�����������������������9
3. Sapa killa ganasqankumantawan llank’anankumantawan��������������������������������������������������������������������������������������10
4. Impuestosa paganamantawan pensiones paganamantawan������������������������������������������������������������������������������10

IV. Secretaria Administrativa llank’ana wasimanta����������������������������������������������������������������11

V. Sunquwan llank’anamanta , qutuchakusqa, sut’i llank’aymantawan


yuyaychaykuna��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13
1. Kamachi�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������14
2. Tukuy sunquwan llank’ana kamachiyta junt’achinamanta purichiymanta�������������������������������������������������14
3. Lobby kamachiqta junt’achinamanta purichinamanta������������������������������������������������������������������������������������������������16
4. Sut’i apaykachanamanta kamachiykunata junt’achinamanta apaykachakunanmanta��������������17

VI. Yupa ruwaykuna�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������19

VII. Mañaymanta��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������21

VIII. Watiqmanta sutichanapaq chikllana����������������������������������������������������������������������������������� 23


1. Waqyana������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 24
2. Cédula electoral��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 24
3. Resultado������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 24

3
I. QALLARINA

C
onvención Constitucional tiyan, kay Regimen tributario-
Yuyayninmanjina, Secre- manta sumaq willaykuna chan-
taria Administrativa tapis previsional Convencionales
qutuqa Jatun kamachiy nisqan- Constituyentesman jap’ichi-
manjina ténico yanapayta, qulqi napaq; tukuy runakunapaq
apaykachaymanta chantapis chantapis sut’ita kamachiykuna
imapichus yanapayta nistas- puririnanpaq junt’akunanpaq;
qankumanjina yanaparinakupaq waq sumay ruwaykuna ima. Kay
kay Convención Constitucional wakichisqa ruwaypiqa Presiden-
sayarinanpaq puririnanpaq ima, ciamanta Ministerio Secretaria
kay qilqasta juch’uy yanapa- general yanaparqa, Unidad
natajina wakichin Convencio- Secretaria Adminsitrativa
nales Constituyentes qhawari- Convención Constitucionalniqta
nankupaq. chantapis Servicio de Impuestos
ima.
Astawanqa Convencion Consti-
tucionalpata imatachus ruwanan

4
II. CONVENCIÓN CONS-
TITUCIONALMANTA

5
1. Imaynatataq Convención
Institucional yurirqa

Convención Institucionalqa Reforma Constitucionalmanta 21.200


kamachiypi yurin, tukuy suyu chikllaypi iskay waranqa iskay chunkayuq
watapi, iskay chunka phisqayuq p’unchay octubre killamanta chantapis
Convencionales Constituyentes chikllaypi chunka phisqayuq chanta
chunka suqtayuq p’unchaypi iskay waranqa iskay chunka uqniyuq
watapi mayu killamanta. .

2. Mayqintaq Convención
Constitucionalpata llank’aynin

Llank’ayninqa Chile suyupaq musuq Kamachiy qilqariy chantapis


chay wakichisqata aprochachinan tiyan, chay wakichiytataq tukuy
suyu chuqanan tiyan. Chay chuqaypiqa tukuy chuqananku kanqa.

3. Maskhataq kanku

Pachaq phisqa chunka phisqayuq, tukuy paykuna iskay waranqa


iskay chunka ukniyuq watapi mayo killapi chunka phisqayuq
chantapis chunka suqtayuq p’unchaypi chikllasqa kanku.

Reforma Constitucional 21.216 kamachiymanjinaqa Convención


Constitucional qutuqa kikinmanta qharikunawan warmikunawan
qhawarisqa kasan. Reforma constitucionalpata 21.298
kamachiymanjinaqa, chunka qanchisniyuq escaños nisqaqa pueblos
originariospata rantichaqninkunapaq jallch’asqa karqa, kaykunaqa
Aimara Mapuche, Rapa Nui, Quechua, Lican AnĨay o AĨacameño,
DiaguiĨa, Colla, Chango, Kawashkar, Yagán o Yámana llaqtakuna.

6
4. Imaynataq kay Convencion
Constitucional qutuchasqa kasan

Reforma Constitucionalmanta 21.200 kamachiymanjinaqa, Kay


Convención Constitucionalqa ajina qutuchasqa kasan:

• Uk qhari kamachiqpis warmi ajinallataq sullk’a kamachiqpis qhari


kamachiqpis warmi kamachiqpis, paykunaqa uk kaq wakichiy
tantakuypi tukuy chaypi kaqkunaniqta chikllasqa kananku tiyan

• Uk secretaria técnica, payqa kay Convención Constitucionalta


sayarichinan tiyan, kayqa sumaq k’acha runawan,
yachayniyuqwan ima qutuchasqa kanan tiyan

• Chantapis uk comité Externo kanqa Convencionales


llank’aykunata jap’isqankuta apaykacharinankupaq, imayna-
tacha Kay Convención Constitucionalpata kamachiyninpi kasan
chaymanjina.

5. Imaynatataq llank’anqa

Republicaqta Jatun kamachiyninmanjina kay artículo 133pi,


Kay Convención Constitucionalqa kamachiykunanta chantapis
imaynatachus chuqanqanku chayta ima arinichinan tiyan, tukuy
llank’aqkunaninmanta khuskanmanta astawan. Kay Convención
Constitucional mana imatapis chaypi kaqkunamanta yapayta nitaq
pisiyachiyta atinqachu manallataq llank’ayninta nitaq uk yuyayman
yaykunanta ima.

6. Maskha pachapitaq musuq Jatun


kamachiy qilqakuyta arinichikuyta
ruwakunqa

Convención Constitucionalqa musuq kamachita qilqanantaq


arinichinantaq tiyan, sutichakusqankumantapacha jisq’un killapi, mana
tukuchay atiqtinkuqa, kinsa killatawan llank’ay atinqanku, Convención
Constitucionalta kamachiq mañaqtin manaqa tukuyninkumanta kinsa
phatma.

7
III. CONSTITUYENTES
CONVENCIONALESMANTA

8
1. Convencionales Constituyentes ayllun ukhupi
chikllaykunapi chikllasqa kay atinkumanchu

Mana ayllun ukhu chikllaypi chikllasqa kay atinqankuchu, llank’asallankupuni chayqa,


manallataq uk wata llank’ayninkuta junt’asqankumantapis.

2. Ima kamachitaq Convencional Constitucionalpi


llank’aqkunaman apaykachakunqa

Jatun kamachimanta 134 artí- • 20.880 kamachiy, Función


culopi nisqanmanjina,51, 58, 60 Publicapi llank’ayninkupi
y 61 Artículopi,(mana uk kaq sumaqta llank’anankupaq
nitaq iskay kaq) mayqinkunacha mana interesesmanta
mana ima ruwanallamanta ch’aqwakuna kananpaq.
nitaq llank’ayninkuwan waq
• 20.730, kamachiy,
llank’anayuq kanankumanta,
mayqincha parlaykunata
waqkunapiwan.
chantapis paykunallapaq
Chantapis allin llank’ananku- ima mañakuypis kaqta
manta kamachiykunaqa, kamachin.
kaykuna:

9
3. Sapa killa 4. Impuestosa pagana-
ganasqankumantawan mantawan pensiones
llank’anankumantawan paganamantawan

Sapa killa paganamanta: Impuestosta paganamanta:


Republicamanta Jatun Kamachinmanjina 134 Impuestosta paganapaq, Convencionalespata
articulomanta tukuchayninpi nisqanmanjina, pagunkuqa uk renta chaytaq iskay kaq catego-
Convención Constitucionalmanta kaqkuna sapa riamanta impuestota qhichun, Articulos 42 N° 1
killa phisqa chunka UTMsta jap’inqanku. chantapis 43 N° 1 Rentamanta impuesto kama-
chiymanjina.

Qulqi qunamanta:
Pensiones paganamanta:
Chantapis Convencionales Constituyentesqa
llank’anankupaqqa Convención Constitucional Sapa killa pagasqankumanta UTM 50ta
mama kamachiyninmanjina qulqita jap’inqanku, mana munaqtinkuqa mana aportesninkuta
kay qulqi apaykachanatataq Comite Externo churanankuchu tiyan. Chayqa mana
Convención Constitucionalmanta qhawayk- imananqachu, munaqtinkuqa qulqita saqinkuman
chanqa, chaytaq kamachiypi sut’ichasqa kanqa pensioninkupaq chantapis saludpaq ima.

Qulqita qusqa apaykachakunanpaq yanapay-


ninqa Convención Constitucionalmanta Unidad
de secretaria Administrativaqta kanqa.

10
IV. SECRETARÍA
ADMINISTRATIVA
LLANK´ANA WASIMANA

11
Yuriynin Qutuchakusqa Imapaqtaq
Secretaria Administrativa Subsecretariamanta Secretaría Kay qutuqa Constitucional
llank’ana wasiqa, N°4 Kama- General Presidenciamanta ima Kamachinaniqta técnico yana-
chiniqta, iskay waranqa iskay qhatikun. paypi, apaykachakunanpi,
chunka ukniyuq watamanta qulqita qunapi ima nistas-
Uk secretario/a Ejecutivo/a
chunka ukniyuq p’unchay qanpipis Convención Constitu-
umapi kasan, Kaytaq Conven-
febrero killamanta, kay Presi- cional wakichikunanpaq puriri-
cionales Constituyenteswan
denciamanta Ministerio Secre- nanpaq yanapanan tiyan.
tantarikunqa rimarinakunqa
taría Generalmanta, Repú-
ima.
blicaqta Política Constitución
133 artículoqta kamachiyninta
junt’achinanpaq, chaytaq nin
Ejecutivoqa técnico yanapaypi,
apaykachananpi chantapis
qulqi churaypi kay Convención
Constitucional wakichiku-
nanpaq puririnanpaq ima
yanapananqa.

YUYARINA
Secretaría Adiminstrativa llank’ana wasiqa
mana Secretaría Tecnicawan pantachiku-
nanchu tiyan, Constitución Convencionalta
sayarichinan tiyan, chaytaq sumaq riqsisqa
llank’aq, yachaq, k’acha runakunawan waki-
chisqa kanqa.

12
V. SUNQUWAN
LLANK’ANAMANTA,
QUTUCHAKUSPA, SUT’I
LLANK’AYMANTAWAN
YUYAYCHAYKUNA

13
1. Kamachi

Qutuchasqa llank’aymanta, sunquwan Kay yachaykunapi apaykachasqa


llank’anamanta sut’i llank’anamantawan kamachiykunaqa kaykuna:
kamachiqa Convencionales Constituyentesman
riqsichinapaq, chaytaq ichapis llank’asaqtinku
8° Artículopi Republicaqpata Constitución Poli-
munaynillanku ch’ampakunapi rikhukunkuman
ticanmanta tukuy sunquwan llank’anamanta
chayta ch’uwanchananpaq qhawarinanpaq
sut’i llank’anamantawan yuyaykunata saya-
ima. Kaykunaqa sut’i llank’ana, tukuy
richin, chantapis Estadoqpata llank’aq qutukunan
sunquwan llank’anata, yuyaykunata junt’achiy
ruwasqankuta rikhuchinamanta juchúy kama-
munan, mayqinchus tukuy función publicapi
chiykunamantawan.
llank’aqkunapaq kamachisqa
20.880 Kamachiy Función Públicapi tukuy
Artículo 2°pi 20.880 kamachiymanta
sunquwan llank’anamanta chantapis
yuyaychasqamanjinaqa, Función Publicapi
munaynillanku ch’ampakunata sayachinamanta.
tukuy sunquwan llank’anamanta chantapis
interesesmanta ch’ampakuna jark’anamanta 20.730 kamachi Lobbyta ruwayta kamachin,
imaynatachus Republicamanta Constitución chantapis sapa ukpa munaynillanku ruwas-
Politicapi nisan chaymanjina junt’akunan tiyan, qankuta ima Kamachiqkunaman funciona-
tukuy sunquwan llank’anamanjina. riosman ruwasqankuta sumaq purichin. (Lobby
Kamachiy).

2. Tukuy sunquwan llank’ana


kamachiyta junt’achinamanta
purichiymanta

Republicaqta Constitución politicanmanta 134 Artículopi kinsa kaq


ch’ikunpi, Convencionales Constituyentesman tukuy sunquwan
llank’anamanta kamachiykunan jap’ikun, jinata nispa “ …20.880
kamachiypata nisqanman jap’ikunqanku, tukuy sunquwan
llank’anamanta kay función publicapi chantapis munanynillankumanta
ch’ampakunapi jark’aykunamanta, Diputadospaqpis ajinallataq.

14
2.1. Kapusqanmanta 2.3. Imanantaq mana
munayninkullamanta pachanpi nitaq
riqsichiymanta nistasqa willaykunata
kamachiypi riqsichiqtinku
nisqanamanjina

• Llank’ayman yaykusqankumanta kinsa Mana riqsichiqtinku sancionanamanta:


chunka p’unchaypi.
Repúblicaqta Jatun Kamachiyninmanta 134 arti-
• Kinsa chunka p’unchay llank’aynin culoqa tukuy sunquwan llank’anamanta kama-
tukusqanamanta. chiman apachin, Convención Constitucionalqa
imaynatachus chay kamachi junt’akunqa chayta
• Sapa kuti riqsichiymanta marzo killapi
ninan tiyan
iskay waranqa iskay chunka iskayniyuq
watapi. Pichus riqsichinan kaqtin mana pachanpichu
nitaq kasqanmanjina willaqtinqa,tukuy sunquwan
llank’anamanta kamachiymanjina nisan ajinata
castigakunqa.

2.2. Kay DIP Convencionales


Constituyentespata tukuy
riqsinankupaqchu.

Ari, Chaytaq Convención Constitucionalpata


portalininpi riqsichinqanku chantapis
kunanchasqankuta ima riqsichinanku tiyan,
Convención Costitucionalmanta llank’aqllapuni
kasaspaqa chayllapipuni kanan tiyan (tukuy
sunquwan llank’ana kamachinmanta 6° chanta
14 Artículopi).

15
3. Lobby kamachiqta junt’achinamanta
purichinamanta.

Republicaqta Constitución Politicamanta 134 piwan pikunacha waq yuyaykunawan


Articulopi iskay kaq ch’ikunpi kamachin Conven- parlarinkuman chayqa Lobby kamachi
cionales Constituyentesqa tukuy audienciasta nisqanmanjina qilqachinanku tiyan
Lobbystakunawan chantapis waq qutukuna-

Pitaq maypitaq Convencionales


Constituyentespata willaykunanta
qilqachinqa riqsichinqa

Lobby kamachiypata nisqanmanjina Conven-


cional Constituyenteqa audienciasninta, ch’usa-
ykunanta yanapasqakunta ima qilqaykunantaq
riqsichinantaq tiyan.

16
4. Sut’i apaykachanamanta kamachiykunata
junt’achinamanta apaykachakunanmanta

Convención Constitucionalpata ruwaynin, chantapis imaraykuchus ajina


ruwasqan imaynatachus apaykachasqanqa tukuypaq riqsichisqa

Ima ninayantaq kay

Convención Constitucionalpata tukuy ima sut’i apaykachunan ñanpi chantapis tukuy ima
ruwasqanta riqsichikunanta yanapanan tiyan, yachakunan yuyaypi (su’ti apaychana).
tukuy ima

4.1. Convención Constitucionalpi Secretaria Administrativa


llank’ana wasimanta yanapay sut’i apaykachana

Constitucional kamachiymanjina Convención


Constitucionalman técnico yanapaywan,
apaykachana yanapaywan qulqiwan yana-
paywan ima wakichikunanpaq pririnanpaq
imaqa Secretaria Administrativa llank’ana
wasiman N°20.285 kamachiypata nisqanta
junt’achinaqa, riqsisqa willaykunata yachana-
manta, tukuy llank’ayninkupi qulqita apayka-
chasqankumanta

Chantapis Secretaría Adiministrativaqta


llank’ana wasinqa Republicamanta Contraloría
Generalniqta qahwarisallanqapuni.

17
4.2. Ruwasqankuta riqsiy munanamanta (Sut’i apaykachana
allimanta) Convención Constitucionalmanta chantapis (Sut’i
apaykachana llank’ana)

a) Sut’i apaykachana allimanta: Ima wi- b) Convención Constitucionalmanta


llaykunallamantapis yachay munayman- sut’i apaykachasqa llank’aynin:
ta. Willanapuni tiyan.
Convención Constitucionalpata kamachiyninqa Kayqa Convención Constitucionalpata
imaynatachus imapis ruwakunanta chantapis llank’ayninmanta willaykunata riqsichinanmanta
imaynatachus Convención Constitucionalmanta kaytaq 7 articulopi nisqanmanjina chantapis
llank’aynin ruwakusqanmanta willaykunata Nro 20.285 kamachiymanjina tukuy willaykunata
yachay munaqkunaman kutichiykunanta riqsichinanmanta rimarin.
ruwanamanta ninan tiyan.propios de la
Convención Constitucional.

18
VI. YUPA RUWAYKUNA
Republicamanta Política Jatun kamachiqa 135 articulonpi yupa ruwaykunata sut’incharin, chaykunataq
kaykuna:

• Convención Constitucionalqa mana waq chaymanjina. Mana Constitución Convencio-


qutukunaq llank’ayninta waq kamachi- nalman chanta mayqin llank’aqnillanmanpis
qkunaq ima llank’aynintapis ruway atin- mayqin qutukunallamanpis umajina rikhuriy
qankuchu nitaq waq llank’aytapis. atinkuchu, ajinamanta waq ruwaykunata
jap’ikapuspa, Constitución nisan chaymanji-
• Manaraq musuq Constitución puririsaqtin, nalla purinanku tiyan.
kunan Constitución puririsan chayqa jina-
llapuni kanqa, mana Convención Constitu- • Musuq Kamachi qilqasqaqa mayqincha chik-
cionalqa jark’anmanchu nitaq ukjinayachin- llayman rinqa chayqa, República de Estado
manchu. de Chile kasqanta yupaychanan tiyan, sumaq
kawsaypi kawasakusqanta, sentencias judi-
• Convención Constitucional llank’asallan- cialesta ejecutorialestapis chantapis Chile-
qapuni chayqa Suyullapipuni atiyninqa rayku jawa suyuwan parlasqakunatapis,
kasan, chaytaq llaqtakunarayku apayka- kunankamapis apakachakusallanpuni.
chasqa kasan chikllaykunarayku, chuqa-
nakunarayku, Constitución nisan

20
VII. MAÑAYMANTA

21
Tukuchanapaq, Republicaqta Constitución Políticanpi artículo 16pi imatapis pantasqamanta, kamachi-
ykunata mana allin apaykachasqamanta mañanamanta ñan kan, chaytaq Convención Constitucio-
nalman jap’ikun, chantapis apaykachanamanta mayqinkunacha Convención ukhumanta yuyaychaku-
ykunamanta lluqsimusqanpis.

Ajina ruwaynin:

a) Kay mañaymantaqa Corte Supremamanta e) Mañaymanta sentenciaqa ruwayninllata


phisqa ministros riqsinqanku, paykunataq chinkachinqa.
Corte Supremaraykallataq chikllasqa
f) Mana allin riqsichikusqanmantapacha
kanqanku, sapa imallapis kasqanpaq
chunka p’unchaypi ch’uyanchakunan tiyan.
b) Mañayqa tukuy Convención Constitucio-
g) Corte Supremaqta kamachiykuna
nalkunamanta khuskanmanta khusqan-
urqhusqamanqa mana ima imaynay
rayku qilqasqa kanan tiyan, chaytataq
atinqankuchu.
Corte Supremaman jaywanan tiyan phisqa
p’unchaypi, chay mana allin ruwasqa riqsi- h) Ni mayqin kamachiqpis ni tribunalpis
kusqanmantapacha ruwakusqanta mañaykunapis ima llank’ayku-
natapis Constitución Convención Constitu-
c) Mañayqa sut’inchanan tiyan imatachus
cionalman qusqanta riqsinqankuchu, Mana
mana allin ruwakun chayta, chaytaq yupa
Constituciónmanta Artículo 136pi kasan
kanan tiyan chantapis imatachus pantachin
chayqa
chayta ima.
i) No podrá interponerse esta reclamación
d) Mañaykunata riqsinapaq chantapis uk
respecto de los límites establecidos en el
yuyayta urqhunapaq ruwayninqa payku-
inciso final del artículo 135 de la Constitución,
napura yuyaychasqakunpi kay mañayku-
esto es, el respeto al carácter de República
namanta qhatirinamanta kay Convención
del Estado de Chile, su régimen democrático,
Constitucionalmanta apaykachayninmanta
las sentencias judiciales firmes y ejecuto-
Republicaqta Política Jatun Kamachimanta
riadas y los tratados internacionales ratifi-
Art’iculo 136pi qilqasqa kasan, Corte Supre-
cados por Chile y que se encuentren vigentes.
maqta N°75-202 ajtapi sut’inchasqa kasan.

22
VIII. WATIQMANTA
SUTICHANAPAQ CHIKLLANA

23
1. Waqyana
Republicamanta kuraq kamachiqman
willaspañaqa wakichiy qilqasqa Constitucional
kasqanta chantapis Convención
Constitucionalniqta arinisqaña kasqanta
ima, kayqa Constitucional tukuy suyupaq
chikllayman waqyanan tiyan, ajinamanta tukuy
runakuna wakischisqata mana ninankupaqpis,
ari ninankupaqpis. Kay chikllaypi chuqayqa
ruwanapuni kanqa pikunachus Chile suyupi
tiyanku chaykunapaq.

2. Chikllana laphi 3. Chikllaypi atipasqan


Chikllaypiqa runakunaqa uk cedula electoralniyuq Wakichisqa qilqa riqsichisqa atipanman
kanqa chaypitaq kayta tapukunqa: “¿ Qan chayqa, Republicamanta kuraq kamachiqqa
Convención Constitucional wakichisqanta kay tukuy Congresota waqyarinqa uk sumaq
Musuq Jatun Kamachiy qilqasqata ari ninkichu?”, jatun tantakuypi riqsichinanpaq chantapis
chay urapitaq iskay siqi kanqa maypicha ninqa Republicamanta musuq Jatun kamachiyta
“Arinini” “Mana nini”, ajinamanta chikllaqqa yupaychanpaq junt’anapaq ima.
munasqanta raqhananpaq.
Wakichisqa qilqa riqsichisqa mana atipanman
chayqa, Republicamanta kunan Política Jatun
kamachi kasan chayllapuni kakusanqa.

24
Tikrasqa: Nelly Quispe Jallaza

25

You might also like