t/!Upgvsjb-!w/!ypXpmbwb-!

o/!nbXbsbTwjmj-!h/!bcftb[f-!{/!nfusfwfmj

maTematika
pirveli nawili

(Teoria da amocanaTa krebuli)

rekomendebulia stu-s
saredaqcio-sagamomcemlo sabWos
mier damxmare saxelmZRvanelod
umaRles saswavleblebSi SemsvlelTaTvis

profesor t/!Upgvsjbt redaqciiT

mexuTe gadamuSavebuli gamocema

Tbilisi
2009
 wigni gankuTvnilia umaRles saswavleblebSi Semsvle-
lTaTvis, xolo rogorc damxmare saxelmZRvanelo, didad
sasargeblo iqneba saSualo skolebisaTvis.
wignSi mocemuli masalis safuZvliani Seswavla uzrun-
velyofs moswavle axalgazrdobis maTematikur momzadebas
im doneze, romelic moeTxoveba umaRles saswavleblebSi
Semsvlels.
wigni gamoadgeba agreTve yvelas, vinc maTematikis
saskolo kursiTaa dainteresebuli.

recenzentebi: 1. saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis akademikosi,
prof. j/!ljSvsb[f
2. profesori w/!qbbubTwjmj

kompiuteruli uzrunvelyofa: d/!dbobwb!

! ! ! f/!{bsj[f

winamdebare gamocemaze yvela ufleba ekuTvnis avtorebs.

avtorebis werilobiTi Tanxmobis gareSe akrZalulia wignis
gadabeWdva, qseroaslis damzadeba da misi realizacia.

©sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”, 2008

ISBN 978-9941-14-170-6 (orive nawili)

ISBN 978-9941-14-171-3 (pirveli nawili)
 meoTxe gamocemis winasityvaoba

wignis “algebra da analizis sawyisebis” wina sami

gamocema saqarTvelos ganaTlebis saministros mier
damtkicebuli iyo saxelmZRvanelod umaRlesi saswavleb-
lebis mosamzadebeli ganyofilebis msmenelebisa da
abiturientebisaTvis. igi mTlianad moicavs umaRles
saswavleblebSi misaRebi gamocdebis programiT gaTvalis-
winebul masalas. Sedgeba is ori ganyofilebisagan.
pirvel ganyofilebaSi gadmocemulia Teoriuli masala,
romlis agebis dros SeZlebisdagvarad gaTvaliswinebulia
sakiTxebis gadmocemis logikuri Tanmimdevroba. amasTan,
saSualo skolis saxelmZRvaneloebisagan gansxvavebiT,
yoveli konkretuli sakiTxis Sesabamisi masala
Tavmoyrilia erTad. Teoriuli masalis ganmtkicebis
mizniT, iq, sadac saWirod miviCnieT, garCeulia
magaliTebi.
meore ganyofileba amocanaTa krebulia, romelic
Seicavs Teoriuli masalis Sesabamis mraval amocanasa da
savarjiSos. isini dalagebulia Temebis mixedviT, maTi
tipebisa da sirTulis gaTvaliswinebiT. yoveli Temis
bolos mocemulia savarjiSoTa saerTo ganyofileba.
magaliTebisa da amocanebis aseTi dalageba moswavles
gauadvilebs skolaSi Seswavlili masalis gameorebas da
SeZenili codnis gaRrmavebas.
meoTxe gamocema mTlianad gadamuSavebulia da
arsebiTad Sevsebulia, gasworebulia SemCneuli uzusto-
bani.
avtorebi madlobas uxdian yvelas, vinc mogvawoda
SeniSvnebi SemCneul xarvezebze.
avtorebi siamovnebiT miiReben mkiTxvelTa yvela
saqmian SeniSvnas, romlebic gaTvaliswinebuli iqneba
wignis Semdgom gamocemaSi.
wigni rom sasargeblo iyos yvelasaTvis, vinc
maTematikis saskolo kursiTaa dainteresebuli, masSi
Setanili zogierTi amocana da magaliTi saSualoze ufro
maRali sirTulisaa.

3
 mexuTe gamocemis winasityvaoba

mexuTe gamocemaSi amoRebulia is sakiTxebi, romlebic

ar aris saSualo skolisa da misaRebi gamocdebis amJamad
moqmed programebSi. damatebulia albaTobis Teoriisa da
maTematikuri statistikis elementebi (Teoria da
amocanebi). gasworebulia SemCneuli uzustobani.
avtorebi madlobas uxdian yvelas, vinc mogvawoda
SeniSvnebi SemCneul xarvezebze.

4
 Sesav ali

qjswfmbej! dofcfcj/! brtjpnb! eb! Ufpsfnb/ ganvsazRvroT raime

cneba niSnavs_gadmovceT misi Sinaarsi sxva, ufro martivi,
adre SemoRebuli cnebebis saSualebiT. Aaqedan
gamomdinare, Tu raime cneba SemoRebulia adre
gansazRvruli cnebebis saSualebiT, maSin ismis kiTxva:
rogor ganisazRvros pirveli maTgani. amrigad, unda
gamoiyos iseTi cnebebi, romlebsac miviRebT ZiriTad,
pirvelad cnebebad da maTze dayrdnobiT ganisazRvros
yvela sxva cneba. aseTebia simravlis, wertilis, manZilis
da a.S. cnebebi.
davamtkicoT raime winadadeba (debuleba) niSnavs
vaCvenoT rom misi WeSmariteba gamomdinareobs adre
cnobili winadadebebidan (debulebebidan). aqedan
gamomdinare, Tu raime winadadeba damtkicebulia adre
cnobili winadadebebis saSualebiT, maSin ismis kiTxva:
rogor davamtkicoT pirveli maTgani. Aamrigad, unda
gamoiyos iseTi winadadebebi, romlebsac miviRebT
daumtkiceblad da maTze dayrdnobiT damtkicdes yvela
sxva winadadeba.
winadadebas, romelic daumtkiceblad miiReba, aq si om a
ewodeba.
winadadebas, romlis WeSmarireba mtkicdeba, Teorema
ewodeba.
Teoremebis damtkicebis dros gamoiyeneba cnebebi,
aqsiomebi da adre damtkicebuli Teoremebi.
nbUfnbujlvsj! joevrdjjt! qsjodjqj/ maTematikis erT-erT
ZiriTad aqsiomas warmoadgens e.w. maTematikuri induqciis
principi, romelic gamoiyeneba naturalur ricxvebze
damokidebul debulebaTa dasamtkiceblad. es principi
SemdegSi mdgomareobs:
Tu naturalur n ricxvze damokidebuli winadadeba
marTebulia raime n = n1 , sawyisi mniSvnelobisaTvis, da im
daSvebidan, rom igi marTebulia n=k-saTvis (sadac k ≥ n1
nebismieri naturaluri ricxvia) gamomdinareobs, rom
winadadeba marTebulia agreTve n=k+1-saTvis, maSin
winadadeba marTebulia nebismieri n ≥ n1 naturaluri
ricxvisaTvis.

5
 nbhbmjUj/!maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT
davamtkicoT, rom 4 − 1 iyofa 3-ze, nebismieri naturaluri
n

n-isaTvis.
bnpytob/ roca n=1, maSin cxadia 41 − 1 = 3 iyofa 3-ze.
davuSvaT, rom 4k − 1 iyofa 3-ze, sadac k nebismieri
naturaluri ricxvia, da davamtkicoT, rom 4 k +1 − 1 agreTve
iyofa 3-ze. marTlac
4 k +1 − 1 = 4 ⋅ 4 k − 1 = 4 ⋅ 4 k − 4 + 3 = 4(4 k − 1) + 3 ,
saidanac daSvebis Tanaxmad cxadia, rom 4 k +1 − 1 iyofa 3-ze.
amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad
winadadeba damtkicebulia.
bvdjmfcfmj! eb! tblnbsjtj! qjspcfcj/ maTematikuri msjeloba
warmoadgens erTimeoridan gamomdinare gamonaTqvamebis
erTobliobas. Tu gvaqvs ori A da B gamonaTqvami da A-dan
gamomdinareobs B, am faqts simbolurad ase Caweren: A ⇒ B .
TviT ⇒ simbolos logikuri gamomdinareobis simbolos
uwodeben.
Tu A ⇒ B , maSin A-s ewodeba B-s sakmarisi piroba, B-s
ki_A-s aucilebeli piroba.
magaliTad, piroba “n ricxvi iyofa 10-ze” aris
sakmarisi piroba imisa, rom n ricxvi gaiyos 5-ze, magram ar
aris aucilebeli. amave dros piroba “n ricxvi iyofa 5-ze”
aris aucilebeli piroba imisa, rom n ricxvi gaiyos 10-ze,
magram ar aris sakmarisi.
Tu A ⇒ B da B ⇒ A , maSin amboben, rom B aris A-s
aucilebeli da sakmarisi piroba (agreTve, A aris B-s
aucilebeli da sakmarisi piroba) da am faqts simbolurad
ase Caweren: A ⇔ B . TviT ⇔ simbolos logikuri
tolfasobis simbolos uwodeben.
magaliTad, imisaTvis, rom ricxvi unaSTod gaiyos 10-
ze, aucilebeli da sakmarisia, rom es ricxvi
bolovdebodes nuliT.
tjnsbwmf-!tjnsbwmjt!fmfnfouj/!rwftjnsbwmf-!tjnsbwmfUb!hbfsUjbofcb!
eb! UboblwfUb/ simravlis cneba pirveladi cnebaa da amitom igi
ar ganisazRvreba. simravleze warmodgenas gvaZlevs raime
niSnis mixedviT gaerTianebul obieqtTa erToblioba.
magaliTad, SeiZleba vilaparakoT saqarTvelos umaRles
saswavlebelTa simravleze, mzis sistemis planetaTa
simravleze, qarTuli anbanis asoebis simravleze da a. S.

6
 obieqtebs, romelTaganac Sedgeba simravle, am
simravlis elementebi ewodeba.
simravleebs aRniSnaven laTinuri anbanis asoebiT: A, B,
C, D, K , xolo mis elementebs patara asoebiT: a, b, c, d, K .
im faqts, rom a warmoadgens A simravlis elements,
simbolurad ase Caweren: a ∈ A (ikiTxeba “a ekuTvnis A-s”),
xolo Tu a ar warmoadgens A-s elements, maSin weren:
a ∉ A (ikiTxeba “a ar ekuTvnis A-s”).
simravle mocemulia, Tu nebismier obieqtze SeiZleba
iTqvas warmoadgens Tu ara igi am simravlis elements.
simravle, romlis elementebia a, b, c, K aRiniSneba ase:
{a, b, c, K }, xolo simravlis yvela im x elementTa
simravle, romlebic akmayofileben raime P pirobas ase:
{x P} . magaliTad, yvela im naturalur ricxvTa simravle,
romlebic naklebia 1000-ze ase aRiniSneba: {x x ∈ N , x < 1000}.
simravles, romelic arcerT elements ar Seicavs
carieli simravle ewodeba da Ø simboloTi aRiniSneba.
magaliTad, mzeze mcxovreb adamianTa simravle da x 2 + 1 = 0
gantolebis namdvil amonaxsnTa simravle carieli
simravleebia.
A simravles ewodeba B simravlis qvesimravle, Tu A
simravlis yoveli elementi ekuTvnis B simravles da
weren A ⊂ B (ikiTxeba: ”A qvesimravlea B –si”). Tu A
simravle ar aris B simravlis qvesimravle, maSin weren
A⊄ B.
magaliTad, Tu A warmoadgens paralelogramTa
simravles, xolo B-oTxkuTxedebis simravles, maSin A ⊂ B .
miRebulia, rom carieli simravle nebismieri A
simravlis qvesimravlea, e. i. Ø ⊂ A .
cxadia, rom nebismieri A simravle Tavisi Tavis
qvesimravles warmoadgens, e. i. A ⊂ A .
Tu A simravle B simravlis qvesimravlea, xolo B-Si
arsebobs erTi elementi mainc, romelic A-s ar ekuTvnis,
maSin A-s ewodeba B-s sakuTrivi qvesimravle.
magaliTad, Tu A = {1,2,3} , xolo B = {1,2,3,5} , maSin A aris
B-s sakuTrivi qvesimravle.
Tu A ⊂ B da B ⊂ A , maSin A da B simravleebs toli
ewodeba da weren A=B.

7
 ori A da B simravlis yvela im elementTa simravles,
romlebic mocemuli simravleebidan erT-erTs mainc
ekuTvnis, A da B simravleebis gaerTianeba ewodeba da
A U B simboloTi aRiniSneba.
ori A da B simravlis yvela im elementTa simravles,
romlebic erTdroulad orive mocemul simravles
ekuTvnian, A da B simravleebis TanakveTa ewodeba da A I B
simboloTi aRiniSneba.
or A da B simravles urTierTaragadamkveTi (Tanaukve-
Ti) ewodeba, Tu maTi TanakveTa carieli simravlea.
A da B simravleTa sxvaoba ewodeba A simravlis yvela
im elementis simravles, romlebic B simravles ar
ekuTvnian da A \ B simboloTi aRiniSneba.
magaliTad, Tu A = {1,2,3,4,5} , xolo B = {1,3,5,7} , maSin
A U B = {1,2,3,4,5,7} , A I B = {1,3,5} , A \ B = {2,4} da B \ A = {7} .
advilia Cveneba, rom moqmedebebs simravleebze gaaCniaT
Semdegi Tvisebebi:
1. A U B = B U A , A I B = B I A (gadanacvlebadoba),
2. A U (B U C ) = ( A U B ) U C , A I (B I C ) = ( A I B ) I C (jufdeba-
doba),
3. A I (B U C ) = ( A I B ) U ( A I C ) (distribuciuloba).
A simravleSi elementebis raodenoba n(A) simboloTi
aRiniSneba. magaliTad A={1;3;5;7} simravlisaTvis n(A)=4.
simravleebs Soris damokidebulebis TvalsaCinod
warmodgenis mizniT gamoiyeneba e. w. venis diagramebi _
simravleebs raime wris saSualebiT gamovsaxavT.
vTqvaT A da B aracarieli simravleebia. A∩B
Tu A ⊄ B , B ⊄ A da A I B ≠ Ø , maSin wreebiT
gamosaxuli A da B simravleebis TanakveTa am B
A
wreebis saerTo nawilia, romelic naxazze
daStrixulia.
am simravleTa gaerTianebaa daStrixuli AUB
simravle.
A B

advilia Semowmeba (venis diagramebidan es naTlad

Cans), Tu A da B nebismieri ori sasruli simravlea, maSin
n( A U B ) = n ( A) + n( B ) − n ( A I B ) .

8
aseve, Tu A, B da C sasruli simravleebia, maSin
n( A U B U C ) = n( A) + n(B ) + n(C ) − n( A I B ) − n( A I C ) − n(B I C ) +
+ n( A I B I C ) .
nbhbmjUj/! klasSi 20 moswavle fexburTiTaa gatacebuli,
15 _ CogburTiT da 8 erTdroulad oriveTi. ramdeni
moswavlea klasSi, Tu yoveli moswavle sportis am
saxeobebidan erTiT mainc aris gatacebuli?
bnpytob/! vTqvaT A aris simravle im moswavleebisa, rom-
lebic fexburTiT arian gatacebuli, xolo B _ romlebic
CogburTiT arian gatacebuli. pirobiT n( A I B ) = 8. zemoT-
moyvanili formulis ZaliT
n( A U B ) = 20+15-8=27.
amrigad, klasSi aris 27 moswavle.
Tftbcbnjtpcb/!flwjwbmfouvsj!tjnsbwmffcj/ vTqvaT, mocemulia
A da B simravleebi da wesi, romlis saSualebiTac A
simravlis yovel a elements Seesabameba B simravlis
erTaderTi b elementi. am SemTxvevaSi amboben, rom
mocemulia Sesabamisoba A simravlisa B simravleSi. b -s
uwodeben a elementis Sesabamiss.
A da B simravleebs Soris Sesabamisobas ewodeba urTi-
erTcalsaxa, Tu A simravlis yovel elements Seesabameba
erTaderTi elementi B simravlidan da B simravlis yove-
li elementi Seesabameba A simravlis erTaderT elements.
e. i. aseTi Sesabamisoba Seqcevadia.
A da B simravleebs ewodeba ekvivalenturi, Tu maT
Soris SeiZleba damyardes urTierTcalsaxa Sesabamisoba
da weren: A~B.
magaliTad, naturalur ricxvTa {1,2,3, K} da luw natu-
ralur ricxvTa {2,4,6, K} simravleebi ekvivalenturia, rad-
gan maT Soris SeiZleba damyardes urTierTcalsaxa Sesa-
bamisoba Semdegnairad: yovel n naturalur ricxvs Sevusa-
bamoT 2n luwi ricxvi.
A simravles ewodeba sasruli, Tu igi aris carieli an
arsebobs iseTi naturaluri ricxvi n, rom A~ {1,2,3, K , n}. am
SemTxvevaSi vityviT, rom A simravlis elementTa ricxvi
aris n. cariel simravleSi elementTa ricxvi miRebulia
nulis tolad.

9
 cxadia, rom ori sasruli simravle erTmaneTis ekviva-
lenturia maSin da mxolod maSin, roca maTi elementebis
ricxvi erTmaneTis tolia.
simravles ewodeba usasrulo, Tu igi sasruli ar aris.
magaliTad, naturalur ricxvTa simravle usasruloa.
rogorc zemoT vnaxeT, is Tavisi sakuTrivi luw ricxvTa
qvesimravlis ekvivalenturia. SevniSnoT, rom am TvisebiT
xasiaTdeba nebismieri usasrulo simravle, xolo sasrul
simravleebs es Tviseba ar gaaCniaT.

§1. obuvsbmvsj!sjdywfcj!eb!Uwmjt!tjtufnfcj!

J/! obuvsbmvsj! sjdywfcj/ naturaluri ricxvis cneba aris

maTematikis umartivesi, pirveladi cneba da ar ganisaz-
Rvreba sxva, ufro martivi cnebebis saSualebiT.
naturaluri ricxvebi Tvlis Sedegad miRebuli ricxve-
bia. naturalur ricxvTa simravle N asoTi aRiniSneba, e.i.
N = {1,2,3,K}
yoveli naturaluri ricxvi SeiZleba ganvixiloT ro-
gorc garkveuli, aracarieli, sasruli simravlis raode-
nobrivi maxasiaTebeli. magaliTad, sityva “ia”-Si asoebis
simravlis raodenobrivi maxasiaTebelia ricxvi “2”.
iseve rogorc yoveli aracarieli sasruli simravle
xasiaTdeba garkveuli naturaluri ricxviT, carieli
simravlec xasiaTdeba ricxviT “0”.
naturalur ricxvTa N simravlisa da {0}-is gaerTi-
anebas arauaryofiT mTel ricxvTa simravle ewodeba da
Z 0 -iT aRiniSneba:
Z 0 = {0,1,2,3,K} .
cxadia, N ⊂ Z 0 .
rogorc naturalur, aseve arauaryofiT mTel ricxvTa
simravles gaaCnia umciresi elementi, xolo udidesi_ar
gaaCnia. N simravlis umciresi elementia 1, Z 0 simravlisa
ki_0.
zrdis mixedviT dalagebuli naturaluri ricxvebi
qmnian e. w. naturalur ricxvTa rigs.
gavecnoT xuT ZiriTad moqmedebas arauaryofiT mTel
ricxvebze: Sekrebas, gamoklebas, gamravlebas, gayofas da
axarisxebas.
10
 1.! Tflsfcb/ m da n naturaluri ricxvebis jami ewodeba
ricxvs, romelic naturalur ricxvTa rigSi m-dan n
erTeuliT marjvniv mdebareobs da m+n simboloTi aRiniS-
neba. jamis povnis operacias Sekreba ewodeba. SevniSnoT,
rom m+n=n+m.
magaliTad, 2+3 aris ricxvi, romelic naturalur
ricxvTa 1,2,3,4,5,6,7, K rigSi 2-dan 3 erTeuliT marjvniv
mdebareobs, aseTi ki aris ricxvi 5, e. i. 2+3=5.
amave dros vigulisxmoT, rom nebismieri m ∈ Z 0 ricxvi-
saTvis m+0=0+m=m. cxadia, rom Tu m, n ∈ Z 0 , maSin m + n ∈ Z 0 .
imisaTvis, rom SevkriboT ramdenime naturaluri ricxvi,
saWiroa jer SevkriboT pirveli ori ricxvi, miRebul jams
davumatoT Semdegi ricxvi da a. S.
2. hbnplmfcb/ m da n ( m ≥ n ) arauaryofiT mTel ricxvTa
sxvaoba ewodeba iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs
pirobas n + x = m da m − n simboloTi aRiniSneba. m-s ewodeba
saklebi, n-s ki maklebi. sxvaobis povnis operacias gamokleba
ewodeba.
3. hbnsbwmfcb/ m da n naturalur ricxvTa namravli ewodeba
iseT n SesakrebTa jams, romelTagan TiToeuli m-is tolia
da m × n , m ⋅ n , mn simboloTi aRiniSneba. e. i.
m⋅n = m
1+44+L
m24+4m.
3
n −jer
SevniSnoT, rom mn=nm.
SevTanxmdeT, rom nebismieri m ∈ Z0 ricxvisaTvis
m⋅0 = 0⋅m = 0 .
cxadia, rom Tu m, n ∈ Z 0 , maSin m ⋅ n ∈ Z 0 . amave dros
m ⋅ n = 0 tolobidan gamomdinareobs, rom m=0 an n=0.
imisaTvis, rom gadavamravloT ramdenime naturaluri
ricxvi, saWiroa jer gadavamravloT pirveli ori ricxvi,
miRebuli namravli gavamravloT Semdeg ricxvze da a. S.
4. hbzpgb/ m ∈ Z 0 da n ∈ N ricxvebis ganayofi ewodeba
iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs pirobas nx = m da
m:n simboloTi aRiniSneba.
0-ze gayofa ar ganisazRvreba.
cxadia, rom naturalur ricxvTa simravleSi nebismieri
m da n ricxvebis ganayofi yovelTvis ar arsebobs.

11
 SeiZleba vaCvenoT, rom nebismieri m ∈ Z 0 da n ∈ N ric-
xvebisaTvis moiZebneba p, k ∈ Z 0 ricxvebi, romelTaTvisac
m=np+k, sadac 0 ≤ k < n .
Tu k=0, amboben, rom m iyofa n-ze unaSTod, xolo Tu
k ≠ 0 , maSin m iyofa n-ze naSTiT k.
5. bybsjtyfcb/ m ricxvis n-uri xarisxi, sadac m ∈ Z 0 ,
n ∈ N , n ≠ 1 ewodeba n TanamamravlTa namravls, romelTagan
TiToeuli m-is tolia da m n simboloTi aRiniSneba, e. i.
mn = m
14⋅m
2K4
3m, n ≥ 2 .
n −jer
m-s xarisxis fuZe ewodeba, n-s ki_xarisxis maCvenebeli.
miRebulia, rom m1 = m da Tu m ≠ 0 , m0 = 1 .
00 ar ganisazRvreba.
Sekrebas da gamoklebas I safexuris moqmedebebi ewode-
ba, gamravlebas da gayofas II safexurisa, xolo axarisxe-
bas III safexuris moqmedeba. Tu Sesasrulebelia ramdenime
moqmedeba, pirvel rigSi sruldeba ufro maRali safexu-
ris moqmedeba. erTi da imave safexuris moqmedebebi srul-
deba mimdevrobiT marcxnidan marjvniv. magaliTad,
7 − 6 : 3 + 5 ⋅ 42 = 7 − 6 : 3 + 5 ⋅ 16 =
= 7 − 2 + 80 = 85 .
imis aRsaniSnavad, rom moqmedebaTa Sesrulebis rigi
darRveulia, gamoiyeneba frCxilebi. am SemTxvevaSi pirvel
rigSi sruldeba frCxilebSi moTavsebuli moqmedebani.
magaliTad:
(3 + 5) : 2 = 8 : 2 = 4 .
JJ/! Uwmjt! tjtufnfcj/! radgan naturalur ricxvTa simravle
usasruloa, amitom SeuZlebelia yoveli maTganisaTvis gan-
sxvavebuli simbolos SerCeva. praqtikulad ufro mosaxer-
xebelia naturalur ricxvTa Caweris egreT wodebuli pozi-
ciuri sistemebi. es sistemebi gulisxmoben sasruli rao-
denobis simboloTa meSveobiT Caiweros nebismieri natura-
luri ricxvi, simboloTa urTierTmdebareobis (poziciis)
gaTvaliswinebiT. imisda mixedviT, Tu ramden ZiriTad
simbolos avirCevT, gveqneba ricxvis Caweris `orobiTi~;
`rvaobiTi~; `aTobiTi~ da a.S. sistemebi yvelaze ufro
gavrcelebulia aTobiTi sistema, sadac gamoiyeneba Z0
simravlis aTi elementi: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, romelTac cifrebi
ewodeba. magaliTad, ricxvi 7256 Sedgeba oTxi cifrisagan,

12
romlebic Tavisi mdebareobis (poziciis) mixedviT miuTi-
Teben, rom ricxvi Sedgeba 6 erTeulis, 5 aTeulis, 2
aseulis da 7 aTaseulisagan, e.i. ricxvi 7256 gaSlili
formiT ase warmoidgineba
7256 = 7⋅103 + 2⋅102 + 5⋅10 + 6
aTobiTi sistemis garda ZiriTadad xmarebaSia agreTve
`orobiTi~ da `rvaobiTi~ sistemebi. orobiTi sistemis
SemoReba dakavSirebulia eleqtronul-gamomTvleli manqa-
nis elementebis or mdgrad mdgomareobasTan – sadeni an
atarebs dens, an ar atarebs, rac mxolod ori ZiriTadi
simbolos gamoyenebis saSualebas iZleva. am sistemaSi
nebismieri ricxvis Casawerad gamoiyeneba Z0 simravlis
ori elementi: 0 da 1. magaliTad, sistemis fuZe `ori~
gamoisaxeba rogorc `10~. am ricxvisaTvis erTis mimatebiT
miiReba 11. e.i. ricxvi 3-is orobiTi Canaweri; kidev erTi
erTeulis damatebiT miviRebT ricxvs, romlis orobiT
sistemaSi Casawerad saWiroa axali Tanrigis damateba, ris
Sedegadac miviRebT 100-s, ricxvi 4-is orobiT Canawers da
a.S. naturalur ricxvTa pirveli 15 elementis orobiTi
Canawe-ri moyvanilia Semdeg cxrilSi*:

110 = 12 510 = 1012 910 = 10012 1310 = 11012

210 = 102 610 = 1102 1010 = 10102 1410 = 11102

310 = 112 710 = 1112 1110 = 10112 1510 = 11112

410 = 1002 810 = 10002 1210 = 11002

ricxvis aTobiTi sistemidan orobiTSi gadayvanis

algoriTmi sruldeba fuZeze – 2-ze, mimdevrobiT gayofis
gziT. magaliTad 962-sTvis gvaqvs:

*
indeqsi miuTiTebs sistemis fuZes.
13
 962 2
962 481 2
0 480 240 2
2 2
240 120
1
0 120 60 2
0 60 30 2
0 30 15 2
0 14 7 2
1 6 3 2
1 2 1 2
1 0 0
1

gayofis Sedegad miRebuli 0,1,0,0,0,0,1,1,1,1 naSTebis mimed-

vroba, aRebuli Sebrunebuli rigiT, gvaZlevs orobiT
sistemaSi ricxv 962-is gamosaxulebas, e.i.
96210 = 11110000102.
aRniSnuli ricxvi gaSlili formiT Semdegnairad
Caiwereba:
1·29+1·28+1·27+1·26+0·25+0·24+0·23+0·22+1·21+0·20.
rogorc aqedan Cans ricxvis orobiTi Canaweri Seicavs
cifrTa gacilebiT met raodenobas, vidre aTobiTi, rac
ricxvis zrdasTan erTad ufro SesamCnevi xdeba.
magaliTad, advilia Semowmeba, rom
385110 = 1111000010112.
savsebiT analogiurad, ricxvis aTobiT sistemidan
rvaobiTSi gadasayvanad, sadac gamoiyeneba Z0 simravlis 8
elementi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, mivmarTavT axal fuZeze – 8-ze
mimdevrobiT gayofas:
962 8
960 120 8
2 120 15 8
0 8 12 8
7 0 0
1

14
e. i. 96210 = 17028.
rogorc ukve aRiniSna, eleqtronul-gamomTvlel manqana-
Si ricxvebi Caiwereba orobiTi sistemiT, Tumca manqanaSi
CasaSvebad gamzadebuli sawyisi monacemebi yovelTvis
aTobiT sistemaSia mocemuli. maTi orobiT sistemaSi
gadasayvanad ufro mosaxerxebelia isini jer rvaobiT
sistemaSi CavweroT, Semdeg ki TiToeuli cifri
SevcvaloT zemoT moyvanili cxrilis meSveobiT orobiTi
CanaweriT, amasTan unda vigulisxmoT, rom TiToeul
cifrs sami Tanrigi (triada) Seesabameba, garda
SesaZlebelia ukiduresi marcxena cifrisa, Tu igi oTxze
naklebia.
magaliTad: radgan 210=0102; 010=0002; 710=1112; 110=12, amitom
96210 =17028=1.111.000.0102.
Zveli fuZidan axal fuZeze gadasvlis operacias `kodire-
ba~ ewodeba, xolo Sebrunebul operacias _ `dekodireba~.
dekodirebis operacia sruldeba Semdegnairad:
1111000 0102 = 1⋅29 + 1⋅28 + 1⋅27 + 1⋅26 + 0⋅25 + 0⋅24 + 0⋅23 + 0⋅22 +
+1⋅21 + 0⋅20 = 512+256+128+64+0+0+0+0+2+0=96210.
an rvaobiTi sistemis gamoyenebiT SeiZleba misi Sesruleba
ufro swrafad:
1⋅111⋅000⋅0102 = 17028 = 1⋅83 + 7⋅82 + 0⋅81 + 2⋅80 = 512+448+2=96210
SemdgomSi visargeblebT mxolod aTobiT sistemaSi Cawerili
ricxvebiT.

§2. hbzpgbepcjt!ojTofcj!

0, 2, 4, 6 da 8 cifrebs luwi ewodeba, xolo cifrebs 1,

3, 5 , 7 da 9_kenti.
3.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 2-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic luwi cifriT bolovdeba.
m ∈ Z 0 ricxvs, romelic 2-ze iyofa, luwi ricxvi
ewodeba. yoveli luwi ricxvi SeiZleba Caiweros m=2k
saxiT, sadac k ∈ Z 0 .
n ∈ Z 0 ricxvs, romelic 2-ze ar iyofa, kenti ricxvi
ewodeba. yoveli kenti n ricxvi SeiZleba Caiweros n=2k+1
saxiT, sadac k ∈ Z 0 .
4.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 3-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis cifrTa jami iyofa 3-ze.

15
 magaliTad, 1956 iyofa 3-ze, radgan 1+9+5+6=21 iyofa 3-
ze.
5.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ imisaTvis, rom ricxvi, romelic
Seicavs aranakleb sam cifrs, gaiyos 4-ze, saWiroa, rom
bolo ori cifriT Sedgenili orniSna ricxvi iyofodes 4-
ze.
magaliTad, 25436 iyofa 4-ze, radgan 36 iyofa 4-ze,
agreTve 1700 iyofa 4-ze, radgan igi ori nuliT bolovdeba.
6.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ xuTze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic bolovdeba 0-iT an 5-iT.
7.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 6-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic luwia da iyofa 3-ze.
magaliTad, 216 iyofa 6-ze, radgan igi luwia da 2+1+6=9
iyofa 3-ze.
:.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 9-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis cifrTa jami iyofa 9-ze.
magaliTad, 1791 iyofa 9-ze, radgan 1+7+9+1=18 iyofa 9-
ze.
21.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 10-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romelic 0-iT bolovdeba.
22.{f! hbzpgbepcjt! ojTboj/ 11-ze iyofa is da mxolod is
ricxvi, romlis kent adgilebze mdgom cifrTa jami udris
luw adgilebze mdgom cifrTa jams, an gansxvavdeba
ricxviT, romelic iyofa 11-ze.
magaliTad, 1562 iyofa 11-ze, radgan 1+6=5+2. agreTve
19272506 iyofa 11-ze, radgan 1+2+2+0=5, 9+7+5+6=27 da 27-5=22
iyofa 11-ze.

§3. nbsujwj!eb!Tfehfojmj!sjdywfcj/!vejeftj!!
tbfsUp!hbnzpgj/!vndjsftj!tbfsUp!kfsbej!

hbotb{Swsfcb/ n naturaluri ricxvis gamyofi ewodeba

iseT m naturalur ricxvs, romelzedac n iyofa unaSTod.
cxadia, rom nebismieri naturaluri ricxvis gamyofTa
simravle sasrulia. magaliTad, 12-is gamyofTa simravlea
{1, 2, 3, 4, 6, 12}.
SevniSnoT, rom nebismieri naturaluri ricxvi unaSTod
iyofa 1-ze da Tavis Tavze. amrigad, 1-isagan gansxvavebul
yovel naturalur ricxvs ori gamyofi mainc aqvs.

16
 hbotb{Swsfcb/ naturalur ricxvs ewodeba martivi, Tu
mas mxolod ori gamyofi aqvs, xolo_Sedgenili, Tu misi
gamyofTa ricxvi orze metia.
magaliTad, 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19_martivi ricxvebia,
xolo 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15_Sedgenili. ricxvi 1 arc
martivia da arc Sedgenili. mtkicdeba, rom rogorc
martiv ricxvTa simravle, ise Sedgenil ricxvTa simravle
usasruloa.
vityviT, rom ricxvi daSlilia martiv mamravlebad, Tu
igi warmodgenilia martiv ricxvTa namravlis saxiT.
SeiZleba vaCvenoT, rom nebismieri Sedgenili ricxvi
iSleba martiv mamravlebad da es daSla erTaderTia.
Sedgenili ricxvis martiv mamravlebad dasaSlelad
saWiroa gavyoT es ricxvi umcires martiv gamyofze,
miRebul ganayofs moveqceT analogiurad da a. S., vidre
ganayofSi ar miviRebT 1-s. magaliTad, 420:2=210, 210:2=105,
105:3=35, 35:5=7, 7:7=1. martiv mamravlebad daSlis algoriTmi
mosaxerxebelia Caiweros Semdegnairad:
420 2
210 2
105 3
35 5
7 7
1
sadac vertikaluri xazis marjvniv gvaqvs saZiebeli
martivi mamravlebi. amrigad, daSlas eqneba saxe:
420=2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 5 ⋅ 7
hbotb{Swsfcb/ ramdenime naturaluri ricxvis saerTo
gamyofi ewodeba ricxvs, romelic TiToeuli maTganis
gamyofs warmoadgens.
magaliTad, 18-is, 24-isa da 36-is saerTo gamyofebia: 1, 2,
3 da 6.
hbotb{Swsfcb/ m, n,K, k naturaluri ricxvebis udidesi
saerTo gamyofi ewodeba maT saerTo gamyofebs Soris
udidess da D( m, n,K, k ) simboloTi aRiniSneba.
gansaxilveli ricxvebis saerTo gamyofTa simravle
warmoadgens maT gamyofTa simravleebis TanakveTas; es
simravle sasrulia da misi udidesi elementi aris am
ricxvebis udidesi saerTo gamyofi.
magaliTad, D(18, 24, 36)=6.
17
 udidesi saerTo gamyofis mosaZebnad saWiroa es
ricxvebi davSaloT martiv mamravlebad, amovweroT maTi
saerTo mamravlebi da gadavamravloT. magaliTad,
24 2 36 2
12 2 18 2
6 2 9 3
3 3 3 3
1 1
e. i. 24=2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3 da 36=2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 3, amitom D(24,36)=2 ⋅ 2 ⋅ 3=12. radgan
24-isa da 36-is gaSlaSi ricxvi 2 saerTo mamravlad Sedis
2-jer, xolo 3 erTxel.
hbotb{Swsfcb/ or naturalur ricxvs ewodeba
urTierTmartivi, Tu maTi udidesi saerTo gamyofi 1-is
tolia.
ase magaliTad, radgan D(18,25)=1, amitom 18 da 25
urTierTmartivi ricxvebia.
hbotb{Swsfcb/ n naturaluri ricxvis jeradi ewodeba
iseT m naturalur ricxvs, romelic n-ze iyofa unaSTod.
nebismieri naturaluri ricxvis jeradTa simravle
usasruloa, mis umcires elements warmoadgens TviT es ricxvi,
xolo udidesi elementi ar gaaCnia. magaliTad, 12-is jeradTa
simravlea {12,24,36,48,K} .
hbotb{Swsfcb/ ramdenime naturaluri ricxvis saerTo
jeradi ewodeba ricxvs, romelic TiToeuli maTganis
jerads warmoadgens.
magaliTad, 18-is, 24-isa da 36-is saerTo jeradebia: 72,
144, 216, K
hbotb{Swsfcb/ m, n, K , k naturaluri ricxvebis umcire-
si saerTo jeradi ewodeba maT saerTo jeradTa Soris
umciress da K( m, n,K, k ) simboloTi aRiniSneba.
gansaxilveli ricxvebis saerTo jeradTa simravle
warmoadgens maT jeradTa simravleebis TanakveTas. es
simravle usasruloa, magram arsebobs misi umciresi
elementi da igi am ricxvebis umciresi saerTo jeradis
tolia. magaliTad, K(18, 24, 36)=72.
ramdenime ricxvis umciresi saerTo jeradis mosaZebnad
saWiroa es ricxvebi davSaloT martiv mamravlebad,
amovweroT erT-erTi maTganis yvela mamravli da
mivuweroT maT meore ricxvis is mamravlebi, romlebic
aklia amoweril mamravlebs, Semdeg mivuweroT mesame
18
ricxvis is mamravlebi, romlebic aklia ukve amoweril
mamravlebs da a. S. mocemuli ricxvebis umciresi saerTo
jeradi udris yvela amoweril mamravlTa namravls.
magaliTad, 24=2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3, 36=2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 3, amitom K(24,
36)=2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 3=72, radgan 24-is 2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3 gaSlas aklia erTi 3-
iani 36-is gaSlidan.
SevniSnoT, rom, Tu m, n ∈ N , maSin
D(m, n) ⋅ K (m, n) = mn

§4. nUfmj!sjdywfcj

naturalur ricxvTa N simravleSi yovelTvis

SesaZlebelia Sekrebis operaciis Sesruleba, e. i.
nebismieri ori naturaluri ricxvis jami kvlav
naturaluri ricxvia. rac Seexeba gamoklebas, es operacia
naturalur ricxvTa simravleSi yovelTvis ar sruldeba.
magaliTad, ar arsebobs naturaluri ricxvi, romelic
2 − 5 operaciis Sedegia.
gamoklebis operacia rom yovelTvis SesaZlebeli iyos,
SemoviRoT e. w. mTeli uaryofiTi ricxvebi_naturaluri
ricxvebi aRebuli “_” niSniT. amrigad, -1, -2, -3, K mTeli
uaryofiTi ricxvebia. n da – n ricxvebs mopirdapire
ricxvebi ewodeba. e. i. 1 da –1, 2 da –2, 3 da –3 da a. S.
mopirdapire ricxvebia. miRebulia, rom Tu m ∈ N , maSin
− (− m ) = m .
hbotb{Swsfcb/ naturalur ricxvebs, maT mopirdapire
ricxvebs da nuls mTeli ricxvebi ewodeba.
mTel ricxvTa simravle Z asoTi aRiniSneba. cxadia,
rom N ⊂ Z . CavTvaloT, rom nebismieri arauaryofiTi
mTeli ricxvi metia nebismier mTel uaryofiT ricxvze,
xolo -m>-n ( m, n ∈ N ), Tu m<n. magaliTad, 3>-5, 0>-2, -3>-7.
SemoviRoT ZiriTadi moqmedebebi mTel ricxvebze.
1. Tflsfcb/ Tu orive Sesakrebi arauaryofiTi mTeli
ricxvia, maTi jami gansazRvrulia §1-Si. Tu Sesakrebi
ricxvebidan erTi mainc uaryofiTia, maSin Sekrebis
operacia ganisazRvreba Semdegnairad:
a) (−m) + (−n) = −(m + n) ;
b) (−m) + 0 = 0 + (−m) = −m ;

19
 ⎧m − n, roca m > n;
⎪
g) m + (−n) = −n + m = ⎨− (n − m), roca m < n;
⎪0, roca m = n,
⎩
sadac m, n ∈ N .
magaliTad, (-7)+(-3)=-(7+3)=-10; 4+(-9)=-(9-4)=-5.
imisaTvis, rom SevkriboT ramdenime mTeli ricxvi,
saWiroa jer SevkriboT pirveli ori ricxvi, miRebul jams
davumatoT Semdegi ricxvi da a. S.
2. hbnplmfcb/ a da b mTeli ricxvebis sxvaoba ewodeba
iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs pirobas b + x = a da
a−b simboloTi aRiniSneba. SeiZleba vaCvenoT, rom
a − b = a + (−b) ; saidanac cxadia, rom mTel ricxvTa
simravleSi gamoklebis operacia yovelTvis sruldeba.
magaliTad, 2-5=2+(-5)=-(5-2)=-3.
3. hbnsbwmfcb/ arauaryofiT mTel ricxvTa gamravleba
gansazRvrulia §1-Si. Tu gadasamravlebeli ricxvebidan
erTi mainc uaryofiTia, maSin gamravlebis operacia
gansazRvrulia Semdegnairad:
a) (−m)n = m(−n) = −(mn) ;
b) (−m)(− n) = mn ;
g) (−m) ⋅ 0 = 0 ⋅ (−m) = 0,
sadac m, n ∈ N .
magaliTad, (−3) ⋅ 2 = −(3 ⋅ 2) = −6; (−4)(−5) = 4 ⋅ 5 = 20 .
imisaTvis, rom gadavamravloT ramdenime mTeli ricxvi,
saWiroa jer gadavamravloT pirveli ori ricxvi,
miRebuli namravli gavamravloT Semdeg ricxvze da a. S.
4. hbzpgb/ a da b ≠ 0 mTeli ricxvebis ganayofi
(fardoba) ewodeba iseT x ricxvs, romelic akmayofilebs
pirobas b ⋅ x = a da a:b simboloTi aRiniSneba.
0-ze gayofa ar ganisazRvreba.
SeiZleba vaCvenoT, rom Tu m, n ∈ N , maSin:
a) (−m) : n = m : (−n) = −(m : n) ;
b) (−m) : (−n) = m : n ;
g) 0 : (−m) = 0 .
magaliTad, (−12) : 3 = −(12 : 3) = −4 ; 10 : ( −2) = −(10 : 2) = −5 ;
(−21) : (−7) = 21 : 7 = 3 .

20
 §5. Dwfvmfcsjwj!xjmbefcj/!sbdjpobmvsj!sjdywfcj

naturalur ricxvTa N simarvleSi yovelTvis

SesaZlebelia gamravlebis operaciis Sesruleba. e. i.
nebismieri ori naturaluri ricxvis namravli kvlav
naturaluri ricxvia. rac Seexeba gayofas_es operacia
naturalur ricxvTa simravleSi yovelTvios ar sruldeba.
magaliTad, ar arsebobs naturaluri ricxvi, romelic 3:7
operaciis Sedegia.
gayofis operacia rom yovelTvis SesaZlebeli iyos,
SemoviRoT e. w. wiladi ricxvebi. ricxvi, romelic
warmoadgens ricxvi 1-is n-ur nawils ( n ∈ N, n ≠ 1)
1
aRiniSneba simboloTi. Tu aseTi nawili aRebulia m-
n
m
jer, maSin miRebuli ricxvi aRiniSneba simboloTi.
n
miRebulia, rom nebismieri m ∈ N ricxvi SeiZleba Caiweros
m m
saxiTac. saxis ricxvs, sadac m, n ∈ N , wiladi
1 n
ricxvi ewodeba. m-s wiladis mricxveli ewodeba, xolo n-s
mniSvneli. Tu m < n , wilads wesieri ewodeba, xolo Tu
m ≥ n _arawesieri.
2 17 15 6
magaliTad, wesieri wiladia, xolo , da
5 3 5 6
arawesieri.
Tu arawesieri wiladis mricxveli unaSTod iyofa
mniSvnelze, maSin wiladi naturalur ricxvs warmoadgens.
15 6
magaliTad, =3, =1.
5 6
Tu arawesieri wiladis mricxveli unaSTod ar iyofa
mniSvnelze, maSin igi SeiZleba warmovadginoT e. w. Sereuli
wiladis saxiT, romelic Sedgeba mTeli da wiladi
nawilisagan. mTeli nawili warmoadgens mricxvelis
mniSvnelze gayofis Sedegad miRebul ganayofs, wiladi
nawilis mricxvelia naSTi, xolo mniSvneli ucvlelia.
13 3
magaliTad, =2 .
5 5
imisaTvis, rom Sereuli wiladi gadavaqcioT arawesier
wiladad, saWiroa mTeli gavamravloT mniSvnelze,

21
davumatoT mricxveli da davweroT mricxvelad, xolo
mniSvneli ucvlelad davtovoT. magaliTad,
4 3 ⋅ 7 + 4 25
3 = = .
7 7 7
m n
da wiladebs ewodeba urTierTSebrunebuli.
n m
m p
amboben, rom da wiladebi tolia, Tu mq = pn .
n q
4 6
magaliTad, = , radgan 4 ⋅ 9 = 6 ⋅ 6 . aqedan gamomdinareobs
6 9
wiladis ZiriTadi Tviseba: Tu wiladis mricxvelsa da
mniSvnels gavamravlebT an gavyofT nulisagan
gansxvavebul erTsa da imave ricxvze, amiT wiladis
sidide ar Seicvleba. magaliTad,
9 9 ⋅ 2 18 9 9:3 3
= = ; = = .
12 12 ⋅ 2 24 12 12 : 3 4
xjmbefcjt!Tfebsfcb/ tolmniSvnelian wiladebs Soris is
aris meti, romlis mricxvelic metia, xolo
tolmricxvelian wiladebs Soris is, romlis mniSvnelic
naklebia. magaliTad,
4 7 10 10
< ; < .
9 9 17 13
sazogadod, wiladebi rom SevadaroT, saWiroa wiladis
ZiriTad Tvisebaze dayrdnobiT isini jer
gavaerTmniSvnelianoT. gaerTmniSvnelianebisaTvis saWiroa
movZebnoT mniSvnelebis umciresi saerTo jeradi, romelic
miviRoT saerTo mniSvnelad; TiToeuli wiladisaTvis
vipovoT e. w. damatebiTi mamravli, romelic miiReba
saerTo mniSvnelis gayofiT am wiladis mniSvnelze da
mricxvelebi gavamravloT Sesabamis damatebiT
4 5
mamravlebze. magaliTad, SevadaroT da ; K(15, 18)=90.
15 18
pirveli wiladis damatebiTi mamravlia 90:15=6, xolo
4 4 ⋅ 6 24 5 5 ⋅ 5 25
meoris_90:18=5, amitom = = da = = . radgan
15 90 90 18 90 90
24 25 4 5
< , amitom < .
90 90 15 18
nprnfefcboj! xjmbefc{f/ tolmniSvneliani wiladebi rom
SevkriboT, saWiroa SevkriboT maTi mricxvelebi da
22
davweroT mricxvelad, xolo mniSvneli ucvlelad
davtovoT. sxvadasxvamniSvneliani wiladebi rom
SevkriboT, saWiroa isini jer gavaerTmniSvnelianoT da
Semdeg SevkriboT. magaliTad,
4 7 4 + 7 11
+ = = ;
13 13 13 13
3 5 3 ⋅ 3 + 5 ⋅ 2 19
+ = = .
8 12 24 24
Sereuli wiladebi rom SevkriboT, saWiroa cal-calke
SevkriboT maTi mTeli da wiladi nawilebi. magaliTad,
3 1 3+ 2 5
2 +5 = 7 =7 ;
8 4 8 8
7 5 7 + 10 17 5
3 +1 = 4 =4 =5 .
12 6 12 12 12
tolmniSvneliani wiladebi rom gamovakloT, saWiroa
gamovakloT maTi mricxvelebi da davweroT mricxvelad,
xolo mniSvneli ucvlelad davtovoT.
sxvadasxvamniSvneliani wiladebi rom gamovakloT, saWiroa
isini jer gavaerTmniSvnelianoT da Semdeg gamovakloT.
magaliTad,
8 3 8−3 5
− = = ;
11 11 11 11
7 2 7 ⋅ 3 − 2 ⋅ 4 13
− = = .
12 9 36 36
SevniSnoT, rom wilad ricxvTa simravleSi gamoklebis
operacia yovelTvis ar sruldeba. imisaTvis, rom
gamokleba yovelTvis SesaZlebeli iyos, SemoviRoT e. w.
uaryofiTi wiladi ricxvebi. uaryofiTi wiladi
warmoadgens “_” niSniT aRebul Cveulebriv wilads, e. i.
m
_ saxis ricxvs, sadac m, n ∈ N . miRebulia, rom
n
−m m m
= =− .
n −n n
1 5
magaliTad, − warmoadgens uaryofiT wilads.
4 6
marTlac:
1 5 1 ⋅ 3 − 5 ⋅ 2 3 − 10 −7 7
− = = = =− .
4 6 12 12 12 12

23
 Sereuli wiladebi rom gamovakloT, saWiroa cal-
calke gamovakloT maTi mTeli da wiladi nawilebi. Tu
maklebis wiladi nawili metia saklebis wilad nawilze,
maSin saklebis erTi erTeuli unda vaqcioT arawesier
wiladad. magaliTad,
1 3 7−6 1
3 −2 =1 =1 ;
2 7 14 14
2 7 4 7 14 − 7 7
5 −2 =3 − =2 =2 .
5 10 10 10 10 10
wiladebi rom gadavamravloT, saWiroa maTi
mricxvelebis namravli davweroT mricxvelad, xolo
mniSvnelebis namravli mniSvnelad. magaliTad,
3 4 3 ⋅ 4 12
⋅ = = .
7 5 7 ⋅ 5 35
Sereuli wiladebi rom gadavamravloT, saWiroa isini
jer gadavaqcioT arawesier wiladebad da Semdeg
gadavamravloT. magaliTad,
5 2 26 28 26 ⋅ 28
3 ⋅2 = ⋅ = =8.
7 13 7 13 7 ⋅ 13
wiladi rom wiladze gavyoT, saWiroa pirveli wiladi
gavamravloT meoris Sebrunebulze. magaliTad,
4 5 4 6 24
: = ⋅ = .
11 6 11 5 55
Sereuli wiladebi rom gavyoT, saWiroa isini jer
gadavaqcioT arawesier wiladebad da Semdeg gavyoT.
magaliTad,
3 1 11 11 11 5 5
1 :2 = : = ⋅ = .
8 5 8 5 8 11 8
SevniSnoT, rom wiladebze moqmedebani im SemTxvevaSi,
rodesac erTi wiladi mainc uaryofiTia, SeiZleba
Seicvalos moqmedebebiT dadebiT wiladebze, iseve,
rogorc mTel ricxvebze moqmedebani SeiZleba Seicvalos
moqmedebebiT naturalur ricxvebze. magaliTad,
4 2 ⎛4 2⎞ 6 2
− − = −⎜ + ⎟ = − = − ;
9 9 ⎝ 9 9 ⎠ 9 3
3 ⎛ 1⎞ 3 1 4
−⎜− ⎟ = + = ;
7 ⎝ 7⎠ 7 7 7

24
 ⎛ 3 ⎞⎛ 5 ⎞ 3 5 3
⎜ − ⎟⎜ − ⎟ = ⋅ = ;
⎝ 5 ⎠⎝ 7 ⎠ 5 7 7
5 ⎛ 2⎞ ⎛5 2⎞ 5
: ⎜ − ⎟ = −⎜ : ⎟ = − .
9 ⎝ 3⎠ ⎝ 9 3 ⎠ 6
m
hbotb{Swsfcb/ saxis ricxvebs, sadac m ∈ Z da n ∈ N ,
n
racionaluri ricxvebi ewodeba.
racionalur ricxvTa simravle Q asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom Z ⊂ Q .

§6. bUxjmbefcj!

hbotb{Swsfcb/ wilads, romlis mniSvnelia 10 n , sadac

n ∈ N , aTwiladi ewodeba.
361 7 105
magaliTad, , , − aTwiladebia, radgan
100 1000 10
100 = 102 , 1000 = 103 da 10 = 101 .
aTwilads Cveulebriv mniSvnelis gareSe gamosaxaven.
weren mxolod mricxvels da marjvnidan mZimiT gamoyofen
imden cifrs, ramdeni nulicaa mniSvnelSi; amasTan, zogjer
saWiro xdeba win nulebis Cawera. magaliTad,
361 7 105
= 3,61; = 0,007 ; − = −10,5 .
100 1000 10
aTwiladSi mZimis marjvniv mdgom cifrebs aTwiladi
niSnebi ewodeba.
wiladis ZiriTadi Tvisebidan gamomdinareobs, rom
aTwiladis sidide ar Seicvleba, Tu mas marjvniv
mivuwerT erT an ramdenime nuls. magaliTad,
12,7=12,70=12,7000.
Tu aTwiladSi mZimes gadavitanT erTi aTwiladi
niSniT marjvniv, aTwiladi gaizrdeba 10-jer, xolo mZimis
erTi aTwiladi niSniT marcxniv gadataniT aTwiladi 10-
jer Semcirdeba.
nprnfefcboj! bUxjmbefc{f/ aTwiladebis Sekreba-gamokleba
sruldeba mTel ricxvebze moqmedebebis msgavsad, e. i.
sruldeba Sesabamisi Tanrigebis Sekreba-gamokleba.
magaliTad,

25
 521,069 162,17
+ −
19,25 93,308
540,319 68,862
aTwiladi rom aTwiladze gavamravloT, saWiroa
gadavamravloT isini, rogorc mTeli ricxvebi, ise rom
mZimes yuradReba ar mivaqcioT da miRebul namravlSi
marjvnidan mZimiT gamovyoT imdeni cifri, ramdeni
aTwiladi niSanicaa orive TanamamravlSi erTad.
magaliTad,
15,42
×
3,6
9252
+
4626
55,512
aTwiladi rom gavyoT mTelze, saWiroa jer aTwiladis
mTeli nawili gavyoT mTelze rac mogvcems ganayofis
mTel nawils (igi SeiZleba nulic aRmoCndes), Semdeg
vwerT mZimes, naSTs mivuwerT pirvel aTwilad niSans,
miRebul ricxvs vyofT gamyofze, rac mogvcems ganayofis
pirvel aTwilad niSans da yoveli Semdegi aTwiladi
niSnis misaRebad viqceviT analogiurad.
magaliTad,
_ 64,08 : 9 = 7,12 _ 1,08:8=0,135
63 8
_ 28
_ 10
9 24
_ 18 _ 40
18 40
0 0

aTwiladi rom gavyoT aTwiladze, saWiroa gamyofSi

mZime ukuvagdoT, xolo gasayofSi igi gadavitanoT
marjvniv imdeni aTwiladi niSniT, ramdeni aTwiladi
niSanic iyo gamyofSi (SesaZlebelia gasayofSi marjvniv
dagvWirdes nulebis miwera) da Semdeg SevasruloT gayofa.
magaliTad,

26
 47,36 : 3,2 =
_ 473,6 : 32 = 14,8 20,8 : 3,25 =_ 2080 : 325 = 6,4
32 1950
_ 153 _ 1300
128 1300
! _ 256 0
! 256
! 0
!
bUxjmbejt! hbebrdfwb! Dwfvmfcsjw! xjmbebe/ aTwiladi rom
gadavaqcioT Cveulebriv wiladad, saWiroa mZime
ukuvagdoT da miRebuli ricxvi davweroT mricxvelad,
xolo mniSvnelad aviRoT ricxvi gamosaxuli 1-iT da
marjvniv miwerili imdeni nuliT, ramdeni aTwiladi
niSanic iyo aTwiladSi.
magaliTad,
125 25 1 19
1,25 = =1 = 1 ; 0,019 = .
100 100 4 1000

Dwfvmfcsjwj! xjmbejt! hbebrdfwb! bUxjmbebe/ imisaTvis, rom

Cveulebrivi wiladi gadavaqcioT aTwiladad, saWiroa
mricxveli gavyoT mniSvnelze.
SevniSnoT, rom gayofis procesi zogjer SeiZleba
7
usasrulod gagrZeldes. magaliTad, = 0,777 K ,
9
6 5
3 = 3,545454 K , 4 = 4,4166 K .
11 12
amrigad, gayofis Sedegad SeiZleba miviRoT aTwiladi,
romlis aTwilad niSanTa raodenoba ragind didia. aseT
aTwilads usasrulo aTwiladi ewodeba. rogorc zemoT
moyvanili magaliTebidan Cans, usasrulo aTwiladSi
SeiZleba meordebodes erTi an ramdenime aTwiladi niSani.
hbotb{Swsfcb/ usasrulo aTwilads, romlis erTi an
ramdenime cifri dawyebuli garkveuli adgilidan,
ucvlelad meordeba erTi da imave mimdevrobiT,
perioduli aTwiladi ewodeba, xolo cifrs an cifrTa
erTobliobas, romelic meordeba_periodi.
usasrulo perioduli aTwiladis Cawerisas, xSirad
periods frCxilebSi svamen. magaliTad, 0,777... =0,(7);
3,545454...=3,(54); 4,41666...=4,41(6). Tu periodul aTwiladSi
periodi iwyeba uSualod mZimis Semdeg, maSin aTwilads

27
wminda perioduli ewodeba, xolo winaaRmdeg
SemTxvevaSi_Sereuli perioduli.
vtbtsvmp! qfsjpevmj! bUxjmbejt! hbebrdfwb! Dwfvmfcsjw!
xjmbebe/ yoveli usasrulo perioduli aTwiladi SeiZleba
gadavaqcioT Cveulebriv wiladad.
wminda perioduli aTwiladi Cveulebriv wiladad rom
gadavaqcioT, saWiroa periodi davweroT mricxvelad,
xolo mniSvnelad aviRoT imdeni cxrianiT gamosaxuli
ricxvi, ramdeni cifricaa periodSi. magaliTad,
45 5
3, (45) = 3 =3 .
99 11
Sereuli perioduli aTwiladi rom gadavaqcioT
Cveulebriv wiladad, saWiroa ricxvs mZimidan periodis
bolomde, gamovakloT ricxvi mZimidan periodamde da
miRebuli sxvaoba davweroT mricxvelad, xolo mniSvnelad
aviRoT ricxvi, romelic gamosaxulia imdeni cxrianiT,
ramdeni cifricaa periodSi da marjvniv miwerili imdeni
nuliT, ramdeni cifricaa mZimidan periodamde.
magaliTad,
254 − 2 252 14
6,2(54) = 6 =6 =6 .
990 990 55
amrigad, yoveli usasrulo perioduli aTwiladi
SeiZleba gadavaqcioT Cveulebriv wiladad. SeiZleba
vaCvenoT, rom yoveli Cveulebrivi wiladi gadaiqceva an
sasrul aTwiladad an usasrulo periodul aTwiladad.
kerZod:
a) Tu ukveci wiladis mniSvnels ar gaaCnia 2-isa da 5-
isagan gansxvavebuli martivi mamravli, maSin wiladi
gadaiqceva sasrul aTwiladad;
b) Tu ukveci wiladis mniSvnelis martiv mamravlebad
daSla ar Seicavs 2-sa da 5-s, maSin wiladi gadaiqceva
wminda periodul aTwiladad;
g) Tu ukveci wiladis mniSvnelis daSla sxva
mamravlebTan erTad Seicavs Tanamamravlad 2-s an 5-s,
maSin wiladi gadaiqceva Sereul periodul aTwiladad.
Tu gaviTvaliswinebT, rom yoveli sasruli aTwiladi
SeiZleba warmovadginoT, rogorc usasrulo perioduli,
periodiT nuli an periodiT 9, SeiZleba davaskvnaT, rom
nebismieri wiladi gamoisaxeba usasrulo perioduli
aTwiladis saSualebiT.

28
 amrigad, racionaluri ricxvi Semdegnairadac SeiZleba
ganisazRvros: usasrulo periodul aTwilads
racionaluri ricxvi ewodeba.

§7. jsbdjpobmvsj!sjdywfcj/!obnewjmj!sjdywfcj!

zogierTi sidideebis gasazomad sakmarisi ar aris

racionaluri ricxvebi. kerZod, arseboben monakveTebi,
romelTa sigrZe racionaluri ricxviT ar gamoisaxeba.
aseTia magaliTad, im kvadratis diagonali, romlis
gverdis sigrZe erTeulis tolia. marTlac, Tu davuSvebT,
rom am kvadratis diagonalis sigrZe racionaluri
p
ricxviT gamoisaxeba, maSin igi warmoidgineba ukveci
q
2
⎛ p⎞
wiladis saxiT da marTebulia toloba: ⎜⎜ ⎟⎟ = 2 .
⎝q⎠
2 2 2
aqedan, p = 2q , amitom p luwi ricxvia da maSasadame,
luwi iqneba p-c (radgan kenti ricxvis kvadrati
yovelTvis kentia). e. i. p=2k, sadac k∈N da p 2 = 2q 2
tolobidan miviRebT
4 k 2 = 2 q 2 ⇒ q 2 = 2k 2 ,
e. i. q 2 luwi ricxvia da luwi iqneba q-c.
miviReT, rom p da q luwi ricxvebia, es ki
p
ewinaaRmdegeba daSvebas, rom ukveci wiladia.
q
amrigad, zemoTaRniSnuli kvadratis diagonalis sigr-
Zis gamosaxva racionaluri ricxviT SeuZlebelia. rogorc
vnaxeT racionalur ricxvTa simravleSi ar arsebobs
iseTi ricxvi, romlis kvadrati 2-is tolia. analogiurad
SegviZlia vaCvenoT, rom ar arsebobs racionaluri
ricxvebi, romelTa kvadratebia 3, 5, 6, 7 da a. S. aseTi
ricxvebi ekuTvnian e. w. iracionalur ricxvTa simravles.
radgan aseTi ricxvebi ar arian racionaluri, amitom
maTi warmodgena usasrulo perioduli aTwiladis saxiT
SeuZlebelia.
hbotb{Swsfcb/ usasrulo araperiodul aTwilads
iracionaluri ricxvi ewodeba. iracionalur ricxvTa
simravle I asoTi aRiniSneba.

29
 magaliTad, iracionaluria usasrulo aTwiladi
0,101001000100001...,
romlis CanawerSi pirveli 1-ianis Semdeg aris erTi nuli,
meore 1-ianis Semdeg_ori nuli da a. S.
hbotb{Swsfcb/ racionalur da iracionalur ricxvTa
simravleebis gaerTianebas namdvil ricxvTa simravle
ewodeba da R asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom zemoT ganxilul N, Z 0 , Z, Q da R ricxvTa
simravleebs Soris arsebobs Semdegi damokidebule-
ba: N ⊂ Z 0 ⊂ Z ⊂ Q ⊂ R .
obnewjm! sjdywUb! Tfebsfcb/ namdvil ricxvTa simravlis
gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom yoveli namdvili
ricxvi an racionaluria an iracionaluri. radgan yoveli
racionaluri ricxvi SeiZleba warmovadginoT usasrulo
perioduli aTwiladis saxiT, xolo iracionaluri_
usasrulo araperioduli aTwiladis saxiT, amitom
SeiZleba davaskvnaT, rom yoveli namdvili ricxvi
SeiZleba warmovadginoT usasrulo aTwiladis saxiT
Semdegnairad:
a = a0 , a1a2 a3 K ,
sadac a0 ∈ Z , xolo yoveli ak (k = 1,2,3, L) warmoadgens erT-
erTs Semdegi cifrebidan 0, 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8 da 9.
or a = a0 , a1a2 a3 K da b = b0 , b1b2b3 K namdvil ricxvs toli
ewodeba, Tu ak = bk nebismieri k ∈ Z 0 -isaTvis.
vTqvaT, a da b arauaryofiTi namdvili ricxvebia.
amboben, rom a<b, Tu yoveli 0 ≤ i < k -saTvis ai = bi da
ak < bk . Tu a ≥ 0 , xolo b<0, maSin a>b. Tu a<0 da b<0, maSin
a>b, roca −a < −b .
nprnfefcboj! obnewjm! sjdywfc{f/ arauaryofiTi x = a0 , a1a2 K an K
1
ricxvis aTwiladi miaxloeba naklebobiT, sizustiT ewodeba
10 n
a0 , a1a2 K an
1
ricxvs, xolo aTwiladi miaxloeba metobiT sizustiT
10 n
1
a0 , a1a2 K an + n
10
ricxvs.

30
 uaryofiTi x = a0 , a1a2 K an K ricxvis aTwiladi
1
miaxloeba naklebobiT (metobiT) sizustiT -mde,
10 n
1
ewodeba −a0 , a1a2 K an ricxvis sizustiT metobiT
10 n
(naklebobiT) miaxloebis mopirdapire ricxvs.
namdvili x ricxvis aTwiladi miaxloeba naklebobiT
1
sizustiT -mde aRvniSnoT xn -iT, xolo metobiT x′n -iT.
10 n
magaliTad, x = 3,24174 K ricxvis aTwiladi miaxloeba
1
sizustiT naklebobiT aris x4 = 3,2417 , xolo
10 4
metobiT_ x4′ = 3,2418 ; x = −5,7138K ricxvis aTwiladi
1
miaxloeba sizustiT naklebobiT aris x3 = −5,714 ,
103
xolo metobiT_ x3′ = −5,713 .
namdvil ricxvTa Sedarebis wesidan gamomdinareobs,
rom yoveli namdvili x ricxvisaTvis
xn ≤ x ≤ xn′ .
mtkicdeba, rom nebismieri x da y namdvili
ricxvebisaTvis arsebobs erTaderTi z namdvili ricxvi,
iseTi, rom yoveli n ∈ Z0 ricxvisaTvis sruldeba
utoloba:
xn + yn ≤ z ≤ xn′ + y′n .
aseT z ricxvs ewodeba x da y ricxvebis jami da
x + y simboloTi aRiniSneba.
mtkicdeba, rom nebismieri x da y arauaryofiTi
namdvili ricxvebisaTvis arsebobs erTaderTi z namdvili
ricxvi, iseTi, rom yoveli n ∈ N ricxvisaTvis sruldeba
utoloba:
xn yn ≤ z ≤ xn′ yn′ .
aseT z ricxvs ewodeba x da y ricxvebis namravli da
xy simboloTi aRiniSneba.
Tu ori namdvili ricxvidan erTi mainc uaryofiTia,
maSin maTi namravli ganimarteba Semdegnairad:
(− x) y = −( xy ) ,
(− x)(− y ) = xy ,
31
sadac x > 0 , y > 0 .
ramdenime namdvili ricxvis jami da namravli
ganisazRvreba Sesabamisad ori namdvili ricxvis jamisa
da namravlis saSualebiT, iseve rogorc mTeli
ricxvebisaTvis.
namdvili ricxvebis gamokleba da gayofa
ganisazRvreba, rogorc Sesabamisad Sekrebisa da
gamravlebis Sebrunebuli moqmedebebi.
CamovayaliboT namdvil ricxvTa ZiriTadi Tvisebebi:
I. ebmbhfcjt!Uwjtfcfcj
1. nebismieri ori a da b namdvili ricxvisaTvis
sruldeba erTi da mxolod erTi Semdegi
Tanafardobebidan:
a=b, a>b, a<b.
2. Tu a<b, moiZebneba iseTi c ricxvi, rom a<c<b.
II. Tflsfcjt!Uwjtfcfcj!
1. a+b=b+a (Sekrebis komutaciuroba) ;
2. ( a+b ) + c=a+ ( b +c ) ( Sekrebis asociaciuroba);
3. a+0=a;
4. a+(-a)=0 (a da –a mopirdapire ricxvebia);
5. Tu a=b, maSin a+c=b+c, sadac c nebismieria.
III. hbnsbwmfcjt!Uwjtfcfcj/!
1. ab=ba (gamravlebis komutaciuroba) ;
2. ( ab ) c=a ( b c ) (gamravlebis asociaciuroba);
3. a ⋅1 = a ;
4. a ⋅ 0 = 0 ;
5. Tu a=b, maSin ac=bc;
1
6. a ⋅ = 1 , (a ≠ 0) , ( a da 1 urTierTSebrunebuli
a a
ricxvebia);
7. (a+b)c=ac+bc (Sekrebis distribuciuloba gamravle-
bis mimarT).

§8. sjdywjUj!xsgf/!sjdywjUj!Tvbmfefcj/!
nbsUlvUyb!lppsejobuUb!tjtufnb!

wrfes, romelzedac fiqsirebulia raime O wertili

(saTave), arCeulia dadebiTi mimarTuleba da sigrZis
erTeuli (masStabi), ricxviTi RerZi anu ricxviTi wrfe
ewodeba (nax. 1).

32
 1

0 1 M ( x)
nax. 1
ricxviTi RerZis yovel M wertils SeiZleba
SevusabamoT erTaderTi namdvili x ricxvi da piriqiT. es
urTierTcalsaxa Sesabamisoba SeiZleba damyardes Semdegi
wesiT: x = OM (OM monakveTis sigrZes), Tu O-dan M-saken
mimarTuleba emTxveva RerZis mimarTulebas da
x = − OM _winaaRmdeg SemTxvevaSi. am x ricxvs M
wertilis koordinati ewodeba. is faqti, rom x ricxvi M
wertilis koordinatia, ase Caiwereba: M (x) . cxadia, rom O
saTavis koordinatia nuli. mocemulia wertili RerZze
niSnavs, rom mocemulia wertilis koordinati.
SemdgomSi namdvil ricxvsa da mis Sesabamis wertils
RerZze gavaigivebT.
ganvixiloT namdvil ricxvTa simravlis zogierTi
qvesimravle, romelTac ricxviTi Sualedebi ewodebaT.
vTqvaT, a da b ori namdvili ricxvia da a<b.
hbotb{Swsfcb/ yvela im namdvil x ricxvTa simravles,
romlebic akmayofileben utolobas a ≤ x ≤ b , Caketili
Sualedi (segmenti) ewodeba da [a;b] simboloTi aRiniSneba,
e. i.
[a; b] = {x : x ∈ R, a ≤ x ≤ b} .
analogiurad
]a; b[ = {x : x ∈ R, a < x < b}
simravles Ria Sualedi (intervali) ewodeba, xolo
[a; b[ = {x : x ∈ R, a ≤ x < b} ,
]a; b] = {x : x ∈ R, a < x ≤ b}
simravleebs naxevrad Ria Sualedebi ewodeba.
a da b ricxvebs ganxiluli Sualedebis sazRvrebi an
boloebi ewodeba, xolo b-a ricxvs_Sualedis sigrZe.
hbotb{Swsfcb/ yvela im namdvil x ricxvTa simravles,
romlebic akmayofileben utolobas x ≥ a , usasrulo
Sualedi ewodeba da [a,+∞[ simboloTi aRiniSneba, e. i.
[a;+∞[ = {x : x ∈ R, x ≥ a}.

33
 usasrulo Sualedebs warmoadgenen agreTve Semdegi
simravleebi:
]a;+∞[ = {x : x ∈ R, x > a},
]− ∞; b] = {x : x ∈ R, x ≤ b} ,
]− ∞; b[ = {x : x ∈ R, x < b} .
namdvil ricxvTa R simravlec usasrulo Sualeds
warmoadgens da igi ase aRiniSneba:
R = ]− ∞;+∞[ .
saerTo saTavisa da erTnairi masStabis mqone ori
urTierTperpendikularuli RerZi qmnis dekartis
marTkuTxa koordinatTa sistemas sibrtyeze. saerTo O
saTaves koordinatTa saTave ewodeba, xolo
RerZebs_sakoordinato RerZebi. maT uwodeben agreTve
abscisTa Ox da ordinatTa Oy RerZebs.
ganvixiloT sibrtyis nebismieri M wertili. misi
gegmilebi Ox da Oy RerZebze (nax. 2) Sesabamisad aRvni-
SnoT M x -iT da M y -iT.
wertilis dekartis marTkuTxa x da y koordinatebi
ewodeba Sesabamisad M x da M y wertilis koordinatebs
saTanado RerZebze. x koordinats wertilis abscisa
ewodeba, xolo y-s ordinati. is faqti, rom M wertilis
koordinatebia x da y ase Caiwereba: M(x;y). zemoTqmulidan
Cans, rom sibrtyis yovel wertils Seesabameba namdvil
ricxvTa erTaderTi dalagebuli wyvili da piriqiT,
namdvil ricxvTa dalagebul wyvils Seesabameba sibrtyis
erTaderTi wertili. amrigad, sibrtyis wertilTa
simravlesa da namdvil ricxvTa dalagebuli wyvilebis
simravles Soris arsebobs urTierTcalsaxa Sesabamisoba.
sakoordinato RerZebi
y sibrtyes oTx nawilad yofs,
am nawilebs meoTxedebs anu
M kvadratebs uwodeben.
II My I namdvil ricxvTa yvela
wyvilebis simravles ricxviTi
0 Mx x
sibrtye ewodeba da R 2 -iT
aRiniSneba. sibrtyes, romelze-
III IV
dac arCeulia koordinatTa
sistema, sakoordinato sibr-
nax. 2 tye ewodeba.

34
 §9. obnewjmj!sjdywjt!npevmj!)bctpmvuvsj!
nojTwofmpcb*!eb!njtj!Uwjtfcfcj

hbotb{Swsfcb/ namdvili a ricxvis moduli (absoluturi

mniSvneloba) ewodeba TviT am ricxvs, Tu igi arauaryofi-
Tia, mis mopirdapire ricxvs, Tu igi uaryofiTia da
a simboloTi aRiniSneba, e. i.
⎧a, Tu a ≥ 0;
a =⎨
⎩− a, Tu a < 0.
magaliTad, 12 =12; − 3 =3; 0 =0.
geometriulad namdvili ricxvis moduli warmoadgens
manZils ricxviTi wrfis saTavidan am ricxvis Sesabamis
wertilamde.
namdvili ricxvis modulis gansazRvrebidan uSualod
gamomdinareobs, rom − a = a ; − a ≤ a ≤ a .
moviyvanoT modulis zogierTi Tviseba:
Ufpsfnb!2/ ori ricxvis jamis moduli ar aRemateba am
ricxvebis modulebis jams, e. i.
a+b ≤ a + b .
ebnuljdfcb/ ganvixiloT ori SemTxveva:
a) vTqvaT, a + b ≥ 0 , maSin a + b = a + b ≤ a + b .
b) vTqvaT, a + b < 0 , maSin a + b = −(a + b ) =
= (−a ) + (−b) ≤ − a + − b = a + b .
SevniSnoT, rom es Teorema marTebulia SesakrebTa
nebismieri sasruli raodenobisaTvis.
Ufpsfnb!3/ Tu a da b namdvili ricxvebia, maSin:
a − b ≤ a −b .
ebnuljdfcb; gvaqvs
a = ( a − b) + b .
aqedan
a ≤ a −b + b ,
anu
a − b ≤ a −b . (1)
Tu a -sa da b -s adgilebs SevucvliT, maSin (1)
utolobidan miviRebT:
b − a ≤ b−a , (2)
35
xolo, radgan a − b = b − a , (1) da (2)-dan gveqneba
a − b ≤ a −b .
Ufpsfnb! 4/ ori ricxvis namravlis moduli udris am
ricxvebis modulebis namravls, e. i.
a ⋅b = a ⋅ b .
ebnuljdfcb/!!
a) Tu a ≥ 0 da b ≥ 0 , maSin a ⋅ b = a ⋅ b = a ⋅ b .
b) Tu a ≥ 0 da b < 0 , maSin a ⋅ b = −(a ⋅ b) = a ⋅ (−b) = a ⋅ b .
g) Tu a < 0 da b ≥ 0 , maSin a ⋅ b = −(a ⋅ b) = (−a) ⋅ b = a ⋅ b .
d) Tu a < 0 da b < 0 , maSin ab = ab = (− a )(−b) = a ⋅ b .
SevniSnoT, rom es Teorema marTebulia TanamamravlTa
nebismieri sasruli raodenobisaTvis.
analogiurad mtkicdeba Semdegi Teorema:
Ufpsfnb!5/ a da b ricxvebis ( b ≠ 0 ) fardobis moduli
a a
am ricxvebis modulebis fardobis tolia, e. i. = ,
b b
sadac b ≠ 0 .
§10. qspqpsdjfcj/!qspdfoufcj
a c
hbotb{Swsfcb/ ori fardobis tolobas=
b d
( b ≠ 0 , d ≠ 0 ), proporcia ewodeba. a -sa da d -s proporciis
kidura wevrebi, xolo b -sa da c -s Sua wevrebi ewodeba.
a c
Tu = proporciis orive mxares gavamravlebT bd –
b d
ze, miviRebT ad = bc . es toloba gamosaxavs proporciis
ZiriTad Tvisebas: proporciis kidura wevrebis namravli
udris Sua wevrebis namravls.
proporciis ZiriTadi Tvisebidan gamomdinareobs, rom
proporciis Sua wevri udris kidura wevrebis namravls
gayofils meore Sua wevrze, xolo kidura wevri ki_Sua
wevrebis namravls gayofils meore kidura wevrze. igive
Tvisebidan gamomdinareobs, rom proporciaSi SesaZlebe-
lia gadavanacvloT misi Sua an kidura wevrebi. magali-
a c
Tad, proporciidan = , miiReba Semdegi proporciebi:
b d

36
 d c a b d b
= ; = ; = .
b a c d c a
yoveli proporciidan, garkveuli gardaqmnebiT, SeiZle-
ba miviRoT e. w. warmoebuli proporciebi. magaliTad, Tu
a c
= proporciis orive mxares davumatebT 1-s, miviRebT:
b d
a c a+b c+d
+1 = +1 ⇒ = ; (1)
b d b d
analogiurad, 1-is gamoklebiT miiReba Semdegi proporcia:
a −b c−d
= ; (2)
b d
Tu (1) tolobas wevr-wevrad gavyofT (2)-ze, gveqneba
a+b c+d
= .
a −b c−d
analogiurad miiReba Semdegi warmoebuli proporciebi:
a c a c a−b c−d
= ; = ; = .
a +b c+ d a −b c −d a +b c + d
upm!gbsepcbUb!Uwjtfcb/ vTqvaT, mocemulia ramdenime to-
li fardoba:
a1 a2 a
= =L= n ,
b1 b2 bn
maSin
a1 a2 a a + a + L + an
= =L= n = 1 2 .
b1 b2 bn b1 + b2 + L + bn
a1
ebnuljdfcb/ SemoviRoT aRniSvna = k , miviRebT
b1
a2 a
= k , K, n = k ,
b2 bn
aqedan gvaqvs: a1 = b1k , a2 = b2 k ,K, an = bn k .
am tolobebis wevr-wevrad SekrebiT miiReba
a1 + a2 + L + an = (b1 + b2 + L + bn )k .
aqedan
a + a + L + an
k= 1 2 .
b1 + b2 + L + bn
e. i.

37
 a1 a2 a a + a + L + an
= =L= n = 1 2 .
b1 b2 bn b1 + b2 + L + bn
qspqpsdjvmj!ebzpgb/ davyoT raime a ricxvi m1 , m2 ,K, mk
dadebiTi ricxvebis proporciul nawilebad, niSnavs, vipo-
voT iseTi a1, a2 ,K, ak ricxvebi, romelTa jami a –s tolia
da Sesrulebulia piroba:
a1 a2 a
= =L= k .
m1 m2 mk
raime ricxvi rom davyoT mocemuli ricxvebis propor-
ciul nawilebad, saWiroa igi gavyoT mocemuli ricxvebis
jamze da ganayofi gavamravloT TiToeulze am ricxvebi-
dan.
nbhbmjUj/ ricxvi 72 davyoT 2-is, 3-isa da 7-is propor-
ciul nawilebad.
bnpytob/ vTqvaT, saZiebeli ricxvebia a1, a2 da a3 , maSin
72 ⋅ 2 72 ⋅ 3 72 ⋅ 7
a1 = = 12; a2 = = 18; a3 = = 42 .
2+3+ 7 12 12
qspdfoufcj/ ricxvis meased nawils misi procenti
ewodeba. ricxvis erTi procenti 1% simboloTi aRiniSneba,
xolo k procenti_ k % simboloTi.
procentebze ganixileba Semdegi sami tipis amocana:
1. sjdywjt! sbjnf! qspdfoujt! qpwob/ imisaTvis, rom vipovoT
k
ricxvis k %, saWiroa es ricxvi gavamravloT –ze.
100
12
magaliTad, 150-is 12% udris 18-s, radganac 150 ⋅ = 18 .
100
2. sjdywjt! qpwob! qspdfoujt! tbTvbmfcjU/ imisaTvis, rom
vipovoT romeli ricxvis k %-s warmoadgens mocemuli ric-
100
xvi, saWiroa igi gavamravloT –ze. magaliTad, ricxvi,
k
100
romlis 12% aris 18, udris 150-s, radgan 18 ⋅ = 150 .
12
3. psj!sjdywjt!qspdfouvmj!gbsepcjt!qpwob/ imisaTvis, rom
davadginoT erTi ricxvi meoris ramden procents Seadgens,
saWiroa maTi fardoba gavamravloT 100-ze. magaliTad 18
18
warmoadgens 150-is 12%-s, radgan ⋅100 = 12 .
150

38
 §11. ybsjtyj!nUfmj!nbDwfofcmjU!

ybsjtyj!obuvsbmvsj!nbDwfofcmjU/ Cven gansazRvruli gvaqvs

naturalurmaCvenebliani xarisxi, rodesac fuZe naturalu-
ri ricxvia. ganvazogadoT es cneba.
hbotb{Swsfcb/ a ricxvis n –uri xarisxi, sadac a ∈ R ,
n ∈ N , n ≠ 1 ewodeba n TanamamravlTa namravls, romelTa-
gan TiToeuli a –s tolia da a n simboloTi aRiniSneba, e.i.
a n = a1
4⋅ a2K
43a; n ≥ 2 .
n −jer
a -s xarisxis fuZe ewodeba, n -s ki_xarisxis maCvenebeli.
miRebulia, rom a1 = a .
SevniSnoT, rom dadebiTi ricxvis nebismieri natura-
lurmaCvenebliani xarisxi dadebiTia; uaryofiTi ricxvis
luwmaCvenebliani xarisxi dadebiTia, xolo kentmaCvenebli-
ani xarisxi_uaryofiTi.
davamtkicoT naturalurmaCvenebliani xarisxis zogier-
Ti Tviseba.
Ufpsfnb! 2/ namravlis xarisxi udris TanamamravlTa xa-
risxebis namravls, e. i.
(ab) n = a n ⋅ b n .
ebnuljdfcb/! xarisxis gansazRvrebisa da namravlis Tvi-
sebebis safuZvelze gvaqvs
(a ⋅ b) n = (a ⋅ b) ⋅ (a ⋅ b) K (a ⋅ b) = a1⋅ a K3a ⋅ b1⋅ b2
K3b = a b
n n
144424443 424 4 4
n −jer n −jer n −jer

am Teoremidan gamomdinareobs, rom

a n ⋅ b n = (a ⋅ b) n .
e. i. tolmaCvenebliani xarisxebi rom gadavamravloT, sak-
marisia gadavamravloT am xarisxebis fuZeebi, xolo maCve-
nebeli ucvlelad davtovoT.
Ufpsfnb! 3/ wiladis xarisxi mricxvelisa da mniSvnelis
xarisxebis fardobis tolia, e. i.
n
⎛a⎞
n
a
⎜ ⎟ = n , b ≠ 0.
⎝ ⎠
b b
ebnuljdfcb/ xarisxis gansazRvrebis Tanaxmad:

39
 n −jer
n
6474 8
⎛a⎞ a a a a ⋅ aKa an
⎜ ⎟ = ⋅ L = = n .
⎝b⎠ b4b24
1 3b b1
4⋅ b2
K3b b
4
n −jer n −jer
am Teoremidan gamomdinareobs, rom:
n
⎛a⎞ an
=⎜ ⎟ .
⎝b⎠
n
b
e. i. tolmaCvenebliani xarisxebi rom gavyoT, sakmarisia
gasayofis fuZe gavyoT gamyofis fuZeze, xolo maCvenebeli
ucvlelad davtovoT.
Ufpsfnb! 4/ tolfuZiani xarisxebis namravli udris
imave fuZian xarisxs, romlis maCvenebelic am xarisxebis
maCvenebelTa jamis tolia, e. i.
am ⋅ an = am+n .
ebnuljdfcb/! xarisxis gansazRvrebis Tanaxmad:
a m ⋅ a n = (a ⋅ a K a) ⋅ (a ⋅ a K a) = a1⋅ a K3a = a m + n .
1424 3 1424 3 424
m −jer n −jer m + n −jer

Ufpsfnb! 5/ xarisxi rom avaxarisxoT, saWiroa xarisxis

maCveneblebi gadavamravloT, xolo fuZe ucvlelad
davtovoT, e. i.
(a m ) n = a mn .
ebnuljdfcb/! xarisxis gansazRvrebisa da me-3 Teoremis
Tanaxmad:
n −jer
64 4744 8
m + m +L+ m
(a ) = a14
m n
⋅4
a2Km
44a3 = a m m
= a mn .
n −jer
Ufpsfnb!6/ tolfuZiani xarisxebis ganayofi, roca fuZe
gansxvavdeba nulisagan da gasayofis maCvenebeli metia
gamyofisaze, udris imave fuZian xarisxs, romlis
maCvenebelic gasayofisa da gamyofis xarisxis
maCvenebelTa sxvaobis tolia, e. i.
am
n
= a m − n , (a ≠ 0, m > n) .
a
ebnuljdfcb/radgan m > n , amitom arsebobs iseTi
naturaluri k ricxvi, rom m = n + k . maSasadame,
am an+k an ⋅ ak
= = = a k = am−n .
an an an

40
 ybsjtyj! ovmpwboj! eb! vbszpgjUj! nUfmj! nbDwfofcmjU/ rogorc
me-5 Teoremidan Cans, toloba:
am
= am−n (1)
an
marTebulia maSin, roca m > n . im SemTxvevaSi, roca m = n
an m < n , (1) tolobis marjvena mxare gansazRvruli ar
aris, marcxena mxares ki azri aqvs. es garemoeba
gvkarnaxobs ganvsazRvroT xarisxi nulovani da
uaryofiTi mTeli maCvenebliT Semdegnairad:
hbotb{Swsfcb/! nebismieri nulisagan gansxvavebuli
namdvili ricxvis nulovani xarisxi 1-is tolia, e. i.
a 0 = 1, (a ≠ 0) .
1
hbotb{Swsfcb/! Tu n ∈ N da a ≠ 0 , maSin a −n =
.
an
am gansazRvrebis Tanaxmad (1) toloba marTebulia maSinac,
roca m ≤ n . marTlac, Tu m ≤ n , maSin moiZebneba iseTi
k ∈ Z 0 ricxvi, rom n = m + k da
am am am 1
= m+k
= = = a−k = am−n .
a n
a a ⋅a a m k k

advili Sesamowmebelia, rom naturalurmaCvenebliani

xarisxebisaTvis zemoT damtkicebuli Teoremebi
marTebulia nebismieri mTeli maCveneblisaTvis. magaliTad,
Tu n ∈ N da a ≠ 0, b ≠ 0 , maSin
1 1 1 1
(ab) − n = n
= n n = n ⋅ n = a−n ⋅ b−n ;
(ab) a b a b
−n
⎛a⎞ 1 1 bn a −n
⎜ ⎟ = = = =
⎝b⎠ ⎛a⎞
n
an an b−n
⎜ ⎟
⎝b⎠ bn
da a. S.

§12. sjdywjUj!hbnptbyvmfcboj/!dwmbejt!Tfndwfmj!
hbnptbyvmfcboj!

bunebaSi vxvdebiT sxvadasxva tipis sidideebs, zogi

maTgani mocemul pirobebSi inarCunebs erTidaigive
ricxviT mniSvnelobas, zogi ki icvleba.
sidides ewodeba mudmivi, Tu igi mocemul pirobebSi
mxolod erT mniSvnelobas Rebulobs. magaliTad,
41
Tanamedrove kalendariT kviraSi dReebis ricxvi mudmivia
da udris 7-s, mudmivia agreTve samkuTxedis Siga kuTxeebis
jami da a. S.
sidides ewodeba cvladi, Tu igi mocemul pirobebSi
sxvadasxva ricxviT mniSvnelobebs Rebulobs. magaliTad
haeris temperatura, uhaero sivrceSi Tavisufali vardnis
siCqare, da a. S. cvladi sidideebia.
hbotb{Swsfcb/ ricxvTa da im niSanTa erTobliobas,
romlebic gviCveneben, Tu ra moqmedebebi da ra
mimdevrobiT unda iqnas Sesrulebuli am ricxvebze,
ricxviTi gamosaxuleba ewodeba.
magaliTad, ricxviTi gamosaxulebebia:
0,17 + 42
(125 − 11,5) ⋅ 2; da a. S.
3 ⋅ 4 − 12
miTiTebuli moqmedebebis SesrulebiT miviRebT ricxvs,
romelsac ricxviTi gamosaxulebis mniSvneloba ewodeba.
moyvanili ricxviTi gamosaxulebebidan meores azri ara
aqvs, radgan moqmedebaTa Sesrulebis procesSi gvxvdeba
nulze gayofa. sazogadod, yovel ricxviT gamosaxulebas
aqvs erTaderTi ricxviTi mniSvneloba an ara aqvs azri.
hbotb{Swsfcb/ gamosaxulebas, romelic cvlads Seicavs,
cvladis Semcveli gamosaxuleba ewodeba.
cvladis Semcveli gamosaxulebis mniSvneloba
damokidebulia masSi Semavali cvladebis ricxviT
mniSvnelobebze.
x + 3y
magaliTad, gamosaxulebis mniSvneloba, roca
x − 2y
x = 3 da y = 1 , aris 6, xolo roca x = 4 da y = 2 ,
gamosaxulebas azri ara aqvs. imisda mixedviT, Tu ramden
cvlads Seicavs gamosaxuleba, mas SeiZleba azri hqondes
(gansazRvruli iyos) ricxvTa raime simravleze, ricxvTa
wyvilebis, sameulebis da a. S. simravleze. zemoT
ganxiluli gamosaxuleba gansazRvrulia yvela im ( x, y )
wyvilTa simravleze, sadac x ≠ 2 y .
erTidaimave cvladebis Semcveli gamosaxulebebis
mniSvnelobebs, gamoTvlils am cvladebis erTidaigive
ricxviTi mniSvnelobebisaTvis, Sesabamisi mniSvnelobebi
ewodeba. magaliTad, xy da x− y gamosaxulebaTa
Sesabamisi mniSvnelobebi roca x = 3 y = 2 aris 6 da 1.

42
 hbotb{Swsfcb/ or gamosaxulebas igivurad toli
ewodeba raime simravleze, Tu am simravleze orives azri
aqvs da maTi Sesabamisi mniSvnelobebi tolia.
magaliTad, a 2 − b 2 da (a − b )(a + b ) igivurad toli
gamosaxulebebia, radgan maTi Sesabamisi mniSvnelobebi
tolia. or igivurad tol gamosaxulebas, SeerTebuls
tolobis niSniT, igiveoba ewodeba. amrigad,
a 2 − b 2 = (a − b )(a + b ) igiveobas warmoadgens. igiveobas
warmoadgens agreTve yoveli WeSmariti ricxviTi toloba.
gamosaxulebis Secvlas misi igivurad toli
gamosaxulebiT igivuri gardaqmna ewodeba.

§13. fsUxfwsj!eb!nsbwbmxfwsj

hbotb{Swsfcb/ ramdenime Tanamamravlis namravls,

romelTagan TiToeuli aris ricxvi, an cvladis xarisxi
naturaluri maCvenebliT, erTwevri ewodeba.
3
magaliTad, erTwevrebia: 6b 2c, 5 x3 7 y, − aa 2c 4 .
8
hbotb{Swsfcb/! erTwevrs, romlis pirveli mamravli
warmoadgens ricxvs, xolo yvela sxva Tanamamravli
gansxvavebuli cvladebis xarisxebia, standartuli saxis
erTwevri ewodeba.
zemoT moyvanili erTwevrebidan pirveli Cawerilia
standartuli saxiT, xolo meorisa da mesamis
3
standartuli saxe iqneba Sesabamisad 35 x 3 y da − a 3c 4 .
8
standartuli saxis erTwevris ricxviT mamravls
erTwevris koeficienti ewodeba. erTwevrebs ewodeba
msgavsi, Tu isini erTidaigivea an mxolod koeficientebiT
gansxvavdebian. magaliTad, x 2 y , 0,8 x 2 y da − 5 x 2 y msgavsi
erTwevrebia. msgavsi erTwevrebis jami aris mocemul
erTwevrTa msgavsi erTwevri, romlis koeficienti udris
Sesakreb erTwevrTa koeficientebis jams.
erTwevris xarisxi ewodeba masSi Semavali cvladebis
xarisxis maCvenebelTa jams. magaliTad, 9ab 2 x 3 erTwevris
xarisxi aris 1+2+3=6.
hbotb{Swsfcb/ ramdenime erTwevris jams mravalwevri ewodeba.

43
 magaliTad, 7 xy 3 + 0,1ab da 5a 2b − 3ac + a 2b − 2aab mraval-
wevrebia.
hbotb{Swsfcb/ mravalwevrs, romlis TiToeuli wevri
Cawerilia standartuli saxiT da msgavsi wevrebi
Sekrebilia, standartuli saxis mravalwevri ewodeba.
zemoT moyvanili mravalwevrebidan pirveli
standartuli saxiT aris Cawerili, xolo meoris
standartuli saxea 4a 2b − 3ac .
mravalwevris xarisxi, anu rigi ewodeba masSi Semavali
erTwevrebis xarisxebs Soris udidess. magaliTad,
2 xyz − x 2 + xy 3 + 12 mravalwevris rigia 4.
ramdenime mravalwevri rom SevkriboT, saWiroa
SevkriboT maTSi Semavali yvela erTwevri.
mravalwevrs rom mravalwevri gamovakloT, saWiroa
saklebis wevrebs mivumatoT maklebis yvela wevri,
aRebuli mopirdapire niSniT.
mravalwevri rom erTwevrze gavamravloT, saWiroa
mravalwevris yoveli wevri gavamravloT erTwevrze da
miRebuli Sedegebi SevkriboT.
mravalwevri rom mravalwevrze gavamravloT, saWiroa
erT-erTi mravalwevri gavamravloT meoris yvela wevrze
da miRebuli Sedegebi SevkriboT.
mravalwevris mravalwevrze gayofa niSnavs iseTi mesame
mravalwevris (erTwevris) moZebnas, romelic gamravlebuli
gamyofze mogvcems gasayofs. SevniSnoT, rom es yovelTvis
ar aris SesaZlebeli.
imisaTvis, rom mravalwevri gavyoT mravalwevrze,
saWiroa moviqceT Semdegnairad: davalagoT orive
mravalwevri erTidaimave cvladis klebad xarisxebad;
ganayofis pirveli wevris misaRebad gasayofis pirveli
wevri gavyoT gamyofis pirvel wevrze; gasayofs
gamovakloT gamyofis da ganayofis pirveli wevris
namravli, rac mogvcems naSTs; miRebuli naSTi davalagoT
igive cvladis klebad xarisxebad; ganayofis meore wevris
misaRebad naSTis pirveli wevri gavyoT gamyofis pirvel
wevrze, pirvel naSTs gamovakloT gamyofisa da ganayofis
meore wevris namravli, rac mogvcems meore naSTs da a. S.
gayofis procesi SevwyvitoT, rogorc ki naSTis xarisxi
arCeuli cvladis mimarT naklebi gaxdeba gamyofis
xarisxze. kerZod, Tu naSTSi miviRebT nuls, maSin gayofa
sruldeba unaSTod.
44
 nbhbmjUj/ 4 x 3 y − 8 xy 2 + 12 x 5 y − 2 y 3 + 3 x 4 y 2 + x 2 y 2
mravalwevri gavyoT 4 x + y mravalwevrze.
bnpytob/ zemoT Camoyalibebuli wesis Tanaxmad
miviRebT:

12 x 5 y + 3x 4 y 2 + 4 x 3 y + x 2 y 2 − 8 xy 2 − 2 y 3 4 x + y
−
12 x 5 y + 3x 4 y 2 3x 4 y + x 2 y − 2 y 2
4 x 3 y + x 2 y 2 − 8 xy 2 − 2 y 3
−
4 x3 y + x 2 y 2
− 8 xy 2 − 2 y 3
−
− 8 xy 2 − 2 y 3
0

amrigad,
(4 x y − 8xy
3
)
+ 12 x5 y − 2 y 3 + 3x 4 y 2 + x 2 y 2 : (4 x + y ) = 3x 4 y + x 2 y − 2 y 2 .
2

hbotb{Swsfcb/ mravalwevrs, romelic mxolod erT

cvlads Seicavs, erTi cvladis Semcveli mravalwevri
ewodeba.
erTi cvladis Semcveli n –uri rigis mravalwevris
zogadi saxea:
Pn ( x) = a0 x n + a1x n −1 + L + an −1 x + an ,
sadac a0 , a1,K, an −1 , an koeficientebi nebismieri namdvili
ricxvebia ( a0 ≠ 0 ). n
a0 x –s mravalwevris ufr o si wev ri,
xolo an –s Tavisuf ali wevri ewodeba. Tu
mravalwevris ufrosi wevris koeficienti 1-is tolia,
maSin mas dayv anili saxi s mravalwevri ewodeba.
hbotb{Swsfcb/! erTi cvladis Semcveli mravalwevris
fesvi ewodeba cvladis im mniSvnelobas, romlisTvisac
mravalwevris mniSvneloba nulis tolia.
amgvarad, x0 aris Pn (x) mravalwevris fesvi, Tu
Pn ( x0 ) = 0 . SeiZleba Cveneba, rom nebismieri p(x) da t (x)
mravalwevrebisaTvis moiZebneba iseTi q(x) da r (x)
mravalwevrebi, rom
p( x) = q( x) ⋅ t ( x) + r ( x) , (1)
sadac r (x) mravalwevris xarisxi naklebia t (x) –is
xarisxze, an r ( x) = 0 . am SemTxvevaSi amboben, rom p(x)

45
mravalwevri iyofa t (x) –ze naSTiT r (x) da ganayofi aris
q(x) . Tu r ( x) = 0 , maSin gayofa xdeba unaSTod.
Ufpsfnb! )cf{v*/ p(x) mravalwevris (x − a ) orwevrze
gayofiT miRebuli r naSTi tolia p(x) mravalwevris
mniSvnelobisa, roca x = a , e. i. r = p (a) .
ebnuljdfcb/ radgan (x − a ) warmoadgens pirveli xaris-
xis mravalwevrs, amitom gayofis Sedegad miRebuli naSTi
iqneba nulovani xarisxis mravalwevri, anu ricxvi da (1)
tolobis Tanaxmad gveqneba:
p ( x) = q ( x) ⋅ (x − a ) + r .
Tu am tolobaSi x –is nacvlad aviRebT a –s, miviRebT:
p (a ) = q (a )(a − a ) + r ⇒ r = p (a ) .
Tfefhj/! imisaTvis, rom p(x) mravalwevri unaSTod
gaiyos ( x − a) -ze aucilebeli da sakmarisia, rom a ricxvi
iyos p(x) –is fesvi.
ebnuljdfcb/ aucilebloba. vTqvaT, p(x) mravalwevri
unaSTod iyofa (x − a ) orwevrze. es imas niSnavs, rom
miRebuli naSTi r = 0 . bezus Teoremis Tanaxmad ki r = p (a) .
e. i. p (a ) = 0 .
sakmarisoba. vTqvaT p(a) = 0 . bezus Teoremis Tanaxmad
r = p(a) , amitom r = 0 , e. i. p(x) unaSTod iyofa ( x − a) –ze.
nbhbmjUj/ gayofis Seusruleblad vipovoT
p( x) = 5 x 6 + 4 x 4 − x3 + 2 x + 1 mravalwevris ( x +1 ) orwevrze
gayofis Sedegad miRebuli naSTi.
bnpytob/! bezus Teoremis Tanaxmad
r = p (−1) = 5(−1)6 + 4(−1) 4 − (−1)3 + 2(−1) + 1 = 9 .

§14. Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmfcj/!
nsbwbmxfwsjt!ebTmb!nbnsbwmfcbe

SemdgomSi dagvWirdeba ramdenime tipiuri igiveoba.

davamtkicoT zogierTi maTgani, romelTac Semoklebuli
gamravlebis formulebi ewodeba.
1. (a + b )2 = (a + b )(a + b ) = a 2 + ab + ab + b 2 = a 2 + 2ab + b 2 .
e. i.
(a + b )2 = a 2 + 2ab + b 2 .
46
 amrigad, ori gamosaxulebis jamis kvadrati udris
pirvelis kvadrats, plius gaorkecebuli namravli
pirvelisa meoreze, plius meore gamosaxulebis kvadrati.
2. (a − b )2 = (a − b )(a − b ) = a 2 − ab − ab + b 2 = a 2 − 2ab + b 2 ,
e. i.
(a − b )2 = a 2 − 2ab + b 2 .
amrigad, ori gamosaxulebis sxvaobis kvadrati udris
pirvelis kvadrats, minus gaorkecebuli namravli
pirvelisa meoreze, plius meore gamosaxulebis kvadrati.
3. (a + b )3 = (a + b )2 (a + b ) = (a 2 + 2ab + b 2 )(a + b) =
= a 3 + a 2b + 2a 2b + 2ab 2 + ab 2 + b3 =
= a 3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3 ,
e. i.
(a + b )3 = a3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3.
amrigad, ori gamosaxulebis jamis kubi udris
pirvelis kubs, plius gasamkecebuli namravli pirvelis
kvadratisa meoreze, plius gasamkecebuli namravli
pirvelisa meoris kvadratze, plius meore gamosaxulebis
kubi.
4. (a − b )3 = (a − b )2 (a − b ) = (a 2 − 2ab + b 2 )(a − b) =
= a 3 − a 2b − 2a 2b + 2ab 2 + ab 2 − b3 =
= a 3 − 3a 2b + 3ab 2 − b3 ,
e. i.
(a − b )3 = a 3 − 3a 2b + 3ab 2 − b3.
amrigad, ori gamosaxulebis sxvaobis kubi udris
pirvelis kubs, minus gasamkecebuli namravli pirvelis
kvadratisa meoreze, plius gasamkecebuli namravli
pirvelisa meoris kvadratze, minus meore gamosaxulebis
kubi.
5. (a + b )(a − b ) = a 2 − ab + ab − b 2 = a 2 − b 2 ,
e. i.
a 2 − b 2 = (a + b )(a − b ) .
amrigad, ori gamosaxulebis kvadratebis sxvaoba udris
amave gamosaxulebebis jamis namravls maTsave sxvaobaze.
( )
6. (a + b ) a 2 − ab + b 2 = a 3 − a 2b + ab 2 + a 2b − ab 2 + b3 =
= a 3 + b3 ,

47
e. i.
a 3 + b3 = (a + b )(a 2 − ab + b 2 ) .
amrigad, ori gamosaxulebis kubebis jami udris maT
jams, gamravlebuls maTi sxvaobis arasrul kvadratze.
( )
7. (a − b ) a 2 + ab + b 2 = a 3 + a 2b + ab 2 − a 2b − ab 2 − b3 =
= a 3 − b3 ,
e. i.
(
a 3 − b3 = (a − b) a 2 + ab + b 2 . )
amrigad, ori gamosaxulebis kubebis sxvaoba udris maT
sxvaobas, gamravlebuls maTi jamis arasrul kvadratze.
mravalwevrze moqmedebebis Catarebisas xSirad
mosaxerxebelia maTi warmodgena ara standartuli saxiT,
aramed namravlis saxiT.
mravalwevris mamravlebad daSla niSnavs, am
mravalwevris warmodgenas misi igivurad toli namravliT.
Semoklebuli gamravlebis formulebi faqtiurad
warmoadgenen mravalwevris daSlas mamravlebad.
Semoklebuli gamravlebis formulebis garda
arseboben mravalwevris mamravlebad daSlis sxva
xerxebic. moviyvanoT zogierTi maTgani:
1. Tu mravalwevris yvela wevri Seicavs saerTo
mamravls, igi SeiZleba frCxilebs gareT gavitanoT.
magaliTad,
15 x 3 y + 3xy 2 − 6 x 2 y 2 = 3xy(5 x 2 + y − 2 xy) .
am xerxs frCxilebs gareT gatanis xerxi ewodeba.
2. SeiZleba aRmoCndes, rom mravalwevris yvela wevrs
ar hqondes saerTo mamravli, magram isini gaaCndes
mravalwevris wevrTa calkeul jgufebs. Tu am mamravle-
bis frCxilebs gareT gatanis Semdeg frCxilebSi darCeba
erTnairi gamosaxuleba da mas frCxilebs gareT gavitanT,
mravalwevri daiSleba mamravlebad. magaliTad,
10a 2 − 2abc + 15ab − 3b 2c = 2a(5a − bc) +
+ 3b(5a − bc) = (5a − bc)(2a + 3b).
am xerxs dajgufebis xerxi ewodeba.
3. zogjer mizanSewonilia mravalwevris zogierTi
wevris ramdenime Sesakrebis jamis saxiT warmodgena, an
mravalwevrisadmi axali wevris mimateba da gamokleba.
magaliTad,

48
 x 2 − 7 x + 12 = x 2 − 3x − 4 x + 12 = x( x − 3) − 4( x − 3) =
= ( x − 3)( x − 4),
x4 + 4 y 4 = x4 + 4x2 y 2 + 4 y 4 − 4x2 y 2 =
= ( x 2 + 2 y 2 ) 2 − (2 xy) 2 = ( x 2 + 2 y 2 + 2 xy )( x 2 + 2 y 2 − 2 xy).
4. erTi cvladis Semcveli mravalwevris mamravlebad
daSlisas, zogjer mosaxerxebelia gamoviyenoT Semdegi
Teorema: Tu erTi cvladis Semcvel mTelkoeficientebian
dayvanili saxis mravalwevrs gaaCnia mTeli fesvi, maSin
igi Tavisufali wevris gamyofs warmoadgens.
gavarCioT magaliTze mravalwevris mamravlebad
daSlis xerxi, romelic am Teoremas eyrdnoba.
nbhbmjUj/! davSaloT mamravlebad p( x) = x5 − 2 x 3 + 6 x 2 − 5
mravalwevri.
pirvel rigSi SevamowmoT Tavisufali wevris –5, -1, 1, 5
gamyofebidan romeli warmoadgens p(x) mravalwevris
fesvs. e. i. mravalwevris erTaderTi mTeli fesvia x = 1 .
bezus Teoremis Tanaxmad p(x) mravalwevri unaSTod
gaiyofa (x − 1) –ze. SevasruloT aRniSnuli gayofa

x5 − 2 x3 + 6 x − 5 x − 1
2
−
x5 − x 4 x 4 + x3 − x 2 + 5 x + 5
2
x 4 − 2 x3 + 6 x − 5
−
x 4 − x3
− x 3 + 6 x 2 −5
− x3 + x 2

5x2 − 5
−
5x 2 − 5x
5x − 5
−
5x − 5
0

e. i. x 5 − 2 x 3 + 6 x 2 − 5 = ( x − 1)( x 4 + x 3 − x 2 + 5 x + 5) .

49
 §15. n –vsj!ybsjtyjt!gftwj/! n .vsj!ybsjtyjt!
bsjUnfujlvmj!gftwj

hbotb{Swsfcb/ n –uri xarisxis fesvi a namdvili

ricxvidan, n ∈ N , n > 1 , ewodeba iseT x ricxvs, romlis n –
uri xarisxi a –s tolia, e. i.
xn = a . (1)
imis mixedviT, Tu rogori ricxvia n , gvaqvs Semdegi
SemTxvevebi.
1. vTqvaT, n kenti ricxvia, maSin (1) tolobas
akmayofilebs x –is erTaderTi namdvili mniSvneloba.
amrigad, kenti xarisxis fesvi arsebobs nebismieri a
namdvili ricxvidan da igi erTaderTia. mis aRsaniSnavad
gvaqvs n a _simbolo. n –s ewodeba fesvis maCvenebeli,
xolo a –s_fesvqveSa gamosaxuleba.
magaliTad, 3
8=2 da 5
− 32 = −2 , radgan 23 = 8 da
(− 2)
5
= −32 .
2. vTqvaT, n luwi ricxvia.
Tu a > 0 , maSin (1) tolobas akmayofilebs x –is
mxolod ori namdvili mniSvneloba da isini
urTierTmopirdapire ricxvebs warmoadgenen. maT Soris
n
dadebiTi a simboloTi aRiniSneba, xolo misi mopirda-
pire ricxvi Caiwereba - n a saxiT.
Tu a = 0 , arsebobs erTaderTi n –uri xarisxis fesvi
n
a –dan, romelic a simboloTi aRiniSneba. cxadia, rom
n
0 = 0 , radgan 0 = 0 .
n

Tu a < 0 , maSin ar arsebobs iseTi namdvili x ricxvi,

romelic (1) tolobas daakmayofilebs, e. i. luwi xarisxis
fesvi uaryofiTi ricxvidan namdvil ricxvTa simravleSi
n
ar arsebobs. sxvanairad rom vTqvaT, gamosaxulebas a,
roca n luwia da a < 0 , azri ara aqvs.
n
a gamosaxulebaSi n –s fesvis maCvenebeli, xolo a –s
fesvqveSa gamosaxuleba ewodeba. mesame xarisxis fesvs
kubur fesvs uwodeben, xolo meore xarisxisas_
kvadratuls. kvadratuli fesvis aRmniSvnel simboloSi

50
fesvis maCvenebeli ar iwereba. magaliTad, 2 5 = 5 . xSirad
“fesvis” nacvlad xmaroben termins “radikali”.
fesvis gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom
2 k +1
a 2 k +1 = a, k ∈ N ,
xolo
2k ⎧a, roca a ≥ 0,
a 2k = ⎨
⎩− a, roca a < 0, k ∈ N .
2k
e. i. a 2 k = a , kerZod a2 = a .
n
cxadia, rom Tu gamosaxulebas a azri aqvs,
marTebulia toloba ( a)
n n
=a.
amrigad, rodesac a ≥ 0 gamosaxulebas n a yovelTvis
aqvs azri da misi mniSvneloba arauaryofiTia.
hbotb{Swsfcb/ n –uri xarisxis ariTmetikuli fesvi
arauaryofiTi a ricxvidan (n ∈ N , n ≠ 1) , ewodeba iseT
arauaryofiT ricxvs, romlis n –uri xarisxi a –s tolia.
SevniSnoT, rom kenti xarisxis fesvi uaryofiTi
ricxvidan ariTmetikuli fesvis saSualebiT Semdegnairad
2 k +1
Caiwereba: − a = − 2 k +1 a , a > 0, k ∈ N .
lwbesbuvmj! gftwjt! bnpSfcb! obuvsbmvsj! sjdywjebo/
CamovayaliboT naturaluri ricxvidan kvadratuli fesvis
amoRebis wesi:
1. davyoT mocemuli ricxvi marjvnidan marcxniv ise,
rom TiToeul danayofSi aRmoCndes or-ori cifri, garda
SesaZlebelia marcxnidan pirvelisa (masSi SeiZleba
aRmoCndes erTi cifric).
2. vipovoT udidesi cifri, romlis kvadrati ar
aRemateba marcxnidan pirvel danayofSi mdgom ricxvs.
napovni cifri warmoadgens fesvis pirvel cifrs.
3. vipovoT ricxvi, romelic miiReba Tu sxvaobas
pirvel danayofSi mdgom ricxvsa da fesvis pirveli
cifris kvadrats Soris mivuwerT meore danayofs.
4. fesvis meore cifrs warmoadgens is udidesi cifri,
romelic akmayofilebs pirobas: am cifris namravli
ricxvze, romelic miiReba gaorkecebuli pirveli
cifrisadmi saZiebeli cifris miweriT, ar unda
aRematebodes wina etapze napovn ricxvs. vipovoT sxvaoba

51
aRniSnul ricxvebs Soris, mivuweroT mas Semdegi danayofi
da procesi gavagrZeloT analogiurad.
Tu ukanasknel etapze napovni sxvaoba aRmoCnda nuli,
maSin napovni cifrebisagan Sedgenili ricxvi warmoadgens
kvadratul fesvs mocemuli ricxvidan. winaaRmdeg
SemTxvevaSi kvadratuli fesvi mocemuli ricxvidan ar
aris naturaluri ricxvi.
praqtikulad kvadratuli fesvis amoRebis procesi
mosaxerxebelia Caiweros ise, rogorc naCvenebia Semdeg
magaliTze:

7,31,70, 25, = 2705

−4
47 3 31
7 3 29
5405 270 25
5 270 25
0

§16. bsjUnfujlvmj!gftwjt!Uwjtfcfcj!

Ufpsfnb!2/ Tu a ≥ 0 da b ≥ 0 , maSin
n
ab = n a ⋅ n b .
ebnuljdfcb/ radgan
( ) ( ) ( )
n
a n b = n a ⋅ n b = ab ,
n n n

amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad

ab = n a ⋅ n b .
n

Ufpsfnb!3/ Tu a ≥ 0 da b > 0 , maSin

n
a a
n = n
.
b b
ebnuljdfcb/ radgan
⎛n a ⎞
⎜
n
⎟ = a =a,
n
( ) n

⎜nb⎟
⎝ ⎠ n
b
n
b ( )
amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad
n
a a
n = n
b b
52
 Ufpsfnb!4/ Tu a ≥ 0 da k ∈ N , maSin
( a)
n k
= ak .
n

ebnuljdfcb/ xarisxis gansazRvrebidan da 1-li

Teoremidan gvaqvs:
( a)
n k
= n1a4
⋅4
n
aK
244
n
3a = n14
a ⋅2
aK
43a = ak .
n

k −jer k −jer
Ufpsfnb!5/ Tu a ≥ 0 , maSin
n k
a = nk a .
ebnuljdfcb/ radgan

( )
k
⎛ ⎛n
n⎞ nk
a ⎞⎟
= ⎜ ⎛⎜ n k a ⎞⎟ ⎟ = k a = a ,
k k
⎜⎝ ⎜ ⎟
⎝ ⎝ ⎠ ⎠ ⎠
amitom ariTmetikuli fesvis gansazRvrebis Tanaxmad
a = nk a . n k

Ufpsfnb!6/ Tu a ≥ 0 da m, k ∈ N , maSin
a mk = a m .
nk n

ebnuljdfcb/ Teorema 4-dan gvaqvs:

nk
a mk =
n k
a mk =
n k
(a )m k
= am .
n

ariTmetikuli fesvis Tvisebebidan gamomdinareobs, rom Tu

a ≥ 0 da b ≥ 0 , maSin
a nb = a n n b = a n b ,
n n

e. i.
a nb = a n b .
n

n
a nb saxis gamosaxulebis Secvlas misi igivurad
toli a n b gamosaxulebiT fesvidan mamravlis gamotana
ewodeba.

nbhbmjUfcj!
4
1. 4
48 = 4 16 ⋅ 3 = 24 ⋅ 3 = 24 3 .
2. 18 x 3 yz 4 = 3xz 2 2 xy , ( x ≥ 0, y ≥ 0) .

3.
3
(2 − 5 ) = (2 − 5 ) 2 −
4 3
5.

53
 ⎧⎪(a − b ) 5 , Tu a ≥ b;
4. 5(a − b) 2 = a − b 5 = ⎨
⎪⎩(b − a ) 5 , Tu a < b.
a n b saxis gamosaxulebis Secvlas misi igivurad toli
a n ⋅ b gamosaxulebiT mamravlis fesvSi Setana ewodeba.
n

nbhbmjUfcj!
3
1. 33 2 = 33 ⋅ 2 = 3 54 .

2. (3 − 7 )a 4
a=
4
(3 − 7 ) ⋅ a ,
4 5
a≥0.

3 . (x − y )5 3 = 5 3(x − y )5 .
erTnairmaCvenebliani radikalebis gamravleba da
gayofa xdeba pirveli da meore Teoremebis safuZvelze,
xolo sxvadasxvamaCvenebliani radikalebi saWiroa
winaswar daviyvanoT erTnair maCvenebelze mexuTe
Teoremis gamoyenebiT.

nbhbmjUfcj!
5 5 5 5
1. 48a 2b3 ⋅ 4a 4b = 192a 6b 4 = 2a 6ab 4 .
3
4 a 2b
2. 3
= 3 2a , ab ≠ 0.
2ab
3. xy ⋅ 3 2 x 2 y = 6 x 3 y 3 ⋅ 6 4 x 4 y 2 = 6 4 x 7 y 5 = x 6 4 xy 5 , x ≥ 0, y ≥ 0 .
3
3x 2 y 2 12
81x8 y 8
4. = = 12 81x 5 y 2 , x > 0, y ≠ 0 .
4 2 12 3 6
xy x y
radikalebze moqmedebis Catarebisas zogjer
mosaxerxebelia e. w. rTuli radikalebis formulebis
gamoyeneba, romelTac Semdegi saxe aqvT:

a + a2 − b a − a2 − b
a+ b = + ,
2 2

a + a2 − b a − a2 − b
a− b = − ,
2 2
sadac a > 0, b > 0 da a 2 ≥ b .
54
 §17. sbdjpobmvsnbDwfofcmjboj!ybsjtyj!

ariTmetikuli fesvis gansazRvrebidan da Tvisebebidan

n
gamomdinareobs, rom a m , rodesac m unaSTod iyofa n –
m
ze ( m, n ∈ N )
= k , SeiZleba
da warmovadginoT ak
n
naturalurmaCvenebliani xarisxis saxiT, e. i. am
m
= a m . ganvazogadoT
n
SemTxvevaSi an xarisxis cneba
nebismieri racionaluri maCveneblisaTvis.
m
hbotb{Swsfcb/ Tu a > 0 da r = racionaluri ricxvia
n
( m ∈ Z , n ∈ N , n ≠ 1 ), maSin
m
ar = a n = am .
n

hbotb{Swsfcb/Tu a = 0 da r dadebiTi racionaluri

ricxvia, maSin a = 0 . r

cxadia, rom Tu m, n ∈ N , maSin

m
− 1
a n = m
.
an
marTlac, roca n = 1 , es toloba gamomdinareobs
mTelmaCvenebliani xarisxis gansazRvrebidan, xolo roca
n ≠ 1 , maSin
m
− 1 1 1
= a−m = n = =
n n
a .
am n
a m m
an
racionalurmaCveneblian xarisxs gaaCnia mTelmaCveneb-
liani xarisxis analogiuri Tvisebebi
r
⎛a⎞ ar
1. (a ⋅ b )r = a r ⋅ b r 2. ⎜ ⎟ = r ;
⎝b⎠ b
3. a r1 ⋅ a r2 = a r1 + r2 ; 4. a r1 ( ) r2
= a r1 ⋅r2 ,
a r1
5. = a r1 − r2 ;
a r2
sadac a > 0 , b > 0 da r1 , r2 , r ∈ Q .

55
 m
davamtkicoT pirveli Tviseba. vTqvaT, r = , maSin Tu
n
n =1
(a ⋅ b)r = (a ⋅ b)m = a m ⋅ b m = a r br ,
xolo, rodesac n ≠ 1
m m
m
(ab )r = (ab ) n
= n (ab )m = n a mb m = n a m n b m = a n b n = a r b r .
analogiuri msjelobiT mtkicdeba danarCeni
Tvisebebic.

§18. xjmbevs!hbnptbyvmfcbUb!hbsebrnob!

cvladebis Semcvel gamosaxulebebs, romlebSic

cvladebis mimarT gamoyenebulia Sekrebis, gamoklebis,
gamravlebisa da naturalur xarisxSi axarisxebis
operaciebi mTeli gamosaxulebebi ewodeba. magaliTad,
2 x + 2 y2
3a 3 c − b,
3 5
mTeli gamosaxulebebia.
cvladebis Semcvel gamosaxulebebs, romlebSic
cvladebis mimarT gamoyenebulia Sekrebis, gamoklebis,
gamravlebis, gayofisa da mTel xarisxSi axarisxebis
operaciebi, racionaluri gamosaxulebebi ewodeba. Tu
gamosaxulebaSi garda aRniSnuli moqmedebebisa cvladebis
mimarT gamoyenebulia amofesvis an wilad xarisxSi
axarisxebis operaciebi, maSin gamosaxulebas
iracionalurs ewodeben. magaliTad,
2 4 x −2 − y −2
a 2 b + c −1 ,
xy −
3 x+ y
gamosaxulebebi racionaluria, xolo

(a + b ) 2
− 1,
x x−y y
1 1
x 3 −y 3

gamosaxulebebi_iracionaluri.
A
saxis gamosaxulebas, sadac A da B asoebiT
B
aRniSnulia ricxviTi an cvladis Semcveli
gamosaxulebebi, algebrul wilads uwodeben.
56
 A gamosaxulebas wiladis mricxveli ewodeba, xolo
B gamosaxulebas_mniSvneli.
algebrul wiladebze vrceldeba yvela is Tviseba da
moqmedebaTa Sesrulebis wesi, rac Cveulebriv wiladebs
gaaCniaT.

nbhbmjUfcj!
1. SekveceT wiladebi:
ax + 2a a ( x + 2) a
a) = = ;
x − 4 (x + 2)(x − 2 ) x − 2
2

a 2 − ab + ac − bc a(a − b ) + c(a − b ) (a − b )(a + c ) =

b) = =
2
a − 2ab + b 2
(a − b )
2
(a − b )2
a+c
= ;
a−b
a a −8 ( a) −2 = (
3 3
)(
a −2 a+2 a +4 )=
b( a − 2 ) b( a − 2 )
g) 1
=
ba 2 − 2b
a+2 a +4
= .
b
2. mospeT iracionaloba wiladis mniSvnelSi:
5 5
1 a2 a2
a) = = ;
5 5
a3 a3 5 a 2 a
1 a− b a− b
b)
a+ b
=
( a+ b )( a− b ) =
a−b
;

3
1 a 2 − 3 ab + 3 b 2
g) = =
3
a +3 b ( 3 3 ⎛
⎝
)
3 2 3
a + b ⎜ a − ab + b ⎟ 3 2 ⎞
⎠
3
a 2 − 3 ab + 3 b 2
= ;
a+b
3
1 a 2 + 3 ab + 3 b 2
d) = =
3
a −3 b (
3
⎝
)
a − 3 b ⎛⎜ 3 a 2 + 3 ab + 3 b 2 ⎞⎟
⎠
3
a 2 + 3 ab + 3 b 2
= .
a −b
3. SeasruleT moqmedebani:
57
 b a a+b b a a+b
a) + − = + − =
2
a − ab ab − b 2 ab a(a − b ) b(a − b ) ab
b + a − a + b2
2 2
2b 2
= = ;
ab(a − b ) a(a − b )
2
⎛ a − 2 ⎞ 2a − a
2
=
(2 − a )2 ⋅ (3 − b )(3 + b ) =
b) ⎜ ⎟ :
⎝ 3−b ⎠ 9 − b2 (3 − b )2 a(2 − a )
=
(2 − a )(3 + b ) ;
a(3 − b )
⎛ 2 1 3y ⎞ ⎛ y2 1 ⎞
g) ⎜⎜ − − 2 ⎟⋅⎜ ⎟
2 x + y 2 x − y y − 4x 2 ⎟ ⎜ 8x 2 − 2 ⎟ =
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
⎛ 2 1 3y ⎞ y 2 − 4x 2
= ⎜⎜ − + ⎟⎟ ⋅ =
⎝ 2 x + y 2 x − y (2 x + y )(2 x − y ) ⎠ 8x 2
4 x − 2 y − 2 x − y + 3 y ( y − 2 x )( y + 2 x ) 1
= ⋅ =− ;
(2 x + y )(2 x − y ) 8x 2 4x
⎛ x +3 y x −3 y ⎞ 12 1

d) ⎜⎜ ⎟ x −y 2
+ ⎟⎟ ⋅ =
1 1
⎜ x − 2x 2 y 2 + y x− y 2
⎝ ⎠
⎛ x +3 y x −3 y ⎞ x− y
⎜ ⎟
) ( )( )
=⎜ + ⋅ =
⎜ x− y
⎝ ( 2
x− y x+ y ⎟⎟
⎠
2

=
( x +3 y )( x + y ) + ( x − 3 y )( x − y )
⋅
x− y
=
( x − y) ( x + y) 2 2

x + xy + 3 xy + 3 y + x − xy − 3 xy + 3 y 2x + 6 y
=
(
2 x− y )( x+ y ) =
2(x − y )
=

x + 3y
= ;
x− y
1 1 2 5+ 3
e)
5− 3
+
7+ 5
−
7+ 3( 5 − 3 )( 5 + 3 ) +
=

7− 5 2( 7 − 3 ) 5+ 3
+
( 7 + 5 )( 7 − 5 ) ( 7 + 3 )( 7 − 3 )
− =
2
+

+
7− 5 2 7− 3
− =
( ) 5+ 3+ 7− 5− 7+ 3
= 3.
2 4 2

58
 §19. gvordjb/!hbotb{Swsjt!bsf/!nojTwofmpcbUb!
tjnsbwmf/!Tfrdfvmj!gvordjb

vTqvaT mocemulia ori simravle X da Y . maT

elementebs Soris SeiZleba damyardes sxvadasxva saxis
Sesabamisoba, romlebsac aRniSnaven f , g , h,K asoebiT.
hbotb{Swsfcb/ X da Y simravleebs Soris Sesabamisobas,
roca X simravlis yovel elements Y simravlis
erTaderTi elementi Seesabameba, funqcia ewodeba.
funqciis Casawerad, romelic amyarebs Sesabamisobas X
da Y simravleebs Soris raime f wesiT, miRebulia
aRniSvnebi:
X ⎯⎯→
f
Y , an f : X → Y , an y = f (x) , sadac x ∈ X , y ∈ Y .
x -s uwodeben damoukidebel cvlads anu arguments,
xolo f (x) –s funqciis mniSvnelobas, romelic Seesabameba
argumentis x mniSvnelobas. SemdgomSi xSirad
visargeblebT agreTve gamoTqmebiT:
“ f funqcia”, “ f (x) funqcia”, an “ y funqcia”.
X simravles f funqciis gansazRvris are ewodeba da
D( f ) simboloTi AaRiniSneba. Y simravlis yvela im
elementTa qvesimravles, romlebic X simravlis erT
elements mainc Seesabamebian, f funqciis mniSvnelobaTa
simravle an cvlilebis are ewodeba da E ( f ) simboloTi
aRiniSneba.
f funqcias, romlisTvisac D( f ) = X , xolo E ( f ) ⊂ y
uwodeben agreTve X simravlis asaxvas Y simravleSi.
kerZod Tu E ( f ) = Y , maSin vityviT, rom f aris X
simravlis asaxva Y –ze.
vTqvaT, mocemulia f funqcia, romelic X simravles
asaxavs Y simravleze. Tu am funqciis Seqceuli g
Sesabamisoba warmoadgens funqcias, maSin f –s ewodeba
−1
Seqcevadi, xolo g –s misi Seqceuli funqcia da igi f
simboloTi aRiniSneba.
−1
f funqciis gansazRvris area E( f ) , xolo
−1
mniSvnelobaTa simravle D( f ) , e. i. D( f ) = E( f ) da

59
E ( f −1 ) = D ( f ) . f –s da f −1 –s urTierTSeqceul funqciebs
uwodeben.
SevniSnoT, rom Seqcevadia mxolod is funqcia,
romelic Tavis yovel mniSvnelobas Rebulobs mxolod
erTxel.

§20. sjdywjUj!gvordjb!eb!njtj!hsbgjlj/!
Tfrdfvmj!gvordjjt!hsbgjlj

vTqvaT mocemulia funqciebi f : X → Y da g : Y → Z . am

funqciaTa kompozicia (rTuli funqcia) ewodeba iseT
F : X → Z funqcias, romelic gansazRvrulia tolobiT:
F ( x) = g ( f (x )), x ∈ X .
y analogiurad SeiZleba
ganvixiloT rTuli funqcia,
M0 romelic miiReba ramodenime
y0
y0 = f ( x0 ) funqciis kompoziciiT
y = f1 ( f 2 (K f n (x ))K) .
0 x0 x funqcias, romlis gansazRvris
are da mniSvnelobaTa simravle
nax. 3
ricxviTi simravleebia, ricxviTi
funqcia ewodeba. e. i. ricxviTi funqcia aris R simravlis
raime D qvesimravlis asaxva R simravlis meore E qvesim-
ravleze, sadac D warmoadgens funqciis gansazRvris
ares, xolo E mniSvnelobaTa simravles.
SemdgomSi Cven mxolod ricxviT funqciebs
ganvixilavT, Tu ar iqna specialuri miTiTeba.
hbotb{Swsfcb/! f funqciis grafiki ewodeba xOy
sibrtyis yvela im (x; y ) wertilTa A simravles,
romelTaTvisac y = f (x), sadac x ∈ D( f ) , e. i.
A = {(x; y ) : x ∈ D( f ), y = f ( x)} .
im kerZo SemTxvevaSi, rodesac y = f (x) funqciis
gansazRvris area Ox RerZis raime Sualedi, funqciis
grafiki sazogadod warmoadgens raRac wirs. (nax. 3)
Tu y = f (x) funqcia Seqcevadia, maSin x = f −1 ( y ) .
miRebulia, rom f da f −1 funqciebis argumentad erTi da
igive cvladi vigulisxmoT da amitom y = f (x) funqciis
−1
Seqceuli funqcia Caiwereba y= f ( x) saxiT. magaliTad,
60
 x −1
y = 2 x + 1 funqciis Seqceulia y = funqcia. cxadia, rom
2
[ ]
f f −1 ( x) = x da f −1[ f ( x)] = x . amasTan, imisaTvis, rom f
funqcia iyos TavisTavis Seqceuli, aucilebelia, rom
D( f ) = E ( f ) .
daumtkiceblad moviyvanoT Teorema urTierTSeqceuli
funqciebis grafikebis urTierTmdebareobis Sesaxeb.
Ufpsfnb/ urTierTSeqceuli funqciebis grafikebi
simetriulia im wrfis mimarT, romelsac pirveli da mesame
sakoordinato kuTxis biseqtrisebi Seadgenen.

§21. gvordjjt!npdfnjt!yfsyfcj

gansazRvris Tanaxmad funqcia iTvleba mocemulad, Tu

cnobilia funqciis gansazRvris are da Sesabamisobis wesi.
amasTan, am wesis mocemis xerxi SezRuduli ar aris.
ganvixiloT funqciis mocemis sami yvelaze ufro
gavrcelebuli xerxi: cxriluri, grafikuli da
analizuri.
dysjmvsj! yfsyj/ bunebis movlenaTa Seswavlis dros
xSirad saqme gvaqvs iseT cvladebTan, romelTa Soris
arsebul damokidebulebas adgenen cdis safuZvelze. aseT
SemTxvevaSi cdaTa Sedegebis mixedviT adgenen cxrils,
romelSic mocemulia argumentis sxvadasxva
mniSvnelobebis Sesabamisi funqciis mniSvnelobebi.
funqciis mocemis aseT xerxs cxriluri xerxi ewodeba.
hsbgjlvmj! yfsyj/ vTqvaT sibrtyeze aRebulia marTkuTxa
koordinatTa sistema da am sistemaSi mocemulia iseTi
M ( x; y ) wertilTa simravle, romelTagan arc erTi ori
wertili ar Zevs Oy RerZis paralelur erTsadaimave
wrfeze. wertilTa aseTi simravle gansazRvravs funqcias,
romlis gansazRvris are da mniSvnelobaTa simravlea
y Sesabamisad mocemul wertilTa
y = f (x) simravlis abscisTa da ordinatTa
M ( x; y ) simravleebi. marTlac, nebismier x
y
ricxvs gansazRvris aredan Seesa-
bameba erTaderTi y ricxvi, iseTi,
0 x x rom M ( x; y ) wertili mocemul sim-
ravles ekuTvnis (nax. 4).
nax. 4. funqciis mocemis aseT xerxs
61
grafikuli xerxi ewodeba.
bobmj{vsj! yfsyj/ umetes SemTxvevaSi funqcia mocemulia
furmulis saSualebiT, romelic gviCvenebs, Tu ra
moqmedebebi unda CavataroT argumentze, rom miviRoT
funqciis Sesabamisi mniSvneloba. aseT formulas funqciis
analizuri gamosaxuleba ewodeba, xolo xerxs_funqciis
mocemis analizuri xerxi. magaliTad,
⎪⎧ x , roca x ≤ 0,
2
2x − 9
y = 3x 2 − 1 ; y= ; f ( x) = ⎨
x+7 ⎪⎩ x + 1, roca x > 0
funqciebi mocemulia analizurad.
Tu funqcia mocemulia formuliT da ar aris
miTiTebuli gansazRvris are, maSin igulisxmeba, rom am
funqciis gansazRvris area argumentis yvela im
mniSvnelobaTa simravle, romlisTvisac formulas azri
aqvs.
ganvixiloT ramodenime magaliTi.
1. y = x 2 + 1 formuliT mocemulia funqcia, romlis
gansazRvris area namdvil ricxvTa simravle, xolo
mniSvnelobaTa simravlea [1;+∞[ Sualedi.
2. y = 16 − x 2 formula gansazRvravs funqcias, romlis
gansazRvris area [− 4;4] , xolo mniSvnelobaTa simravle ki
[0;4] Sualedi.
§22. {sebej!eb!lmfcbej-!Tfnptb{Swsvmj!eb!!
Tfnpvtb{Swsfmj!gvordjfcj!

hbotb{Swsfcb/ funqcias ewodeba zrdadi raime sim-

f
ravleze, Tu am simravlis nebismieri x1 < x2 ricxvebisaTvis
marTebulia utoloba f (x1 ) < f (x2 ) .
hbotb{Swsfcb/! f funqcias ewodeba klebadi raime sim-
ravleze, Tu am simravlis nebismieri x1 < x2 ricxvebisaTvis
marTebulia utoloba f (x1 ) > f (x2 ) .
magaliTad, y = x 2 funqcia klebadia ]− ∞;0] SualedSi
da zrdadia [0;+∞[ SualedSi.
hbotb{Swsfcb/! f funqcias ewodeba araklebadi raime
simravleze, Tu am simravlis nebismieri x1 < x2 ricxvebi-

62
sTvis marTebulia utoloba f (x1 ) ≤ f (x2 ) , xolo arazrdadi,
Tu f (x1 ) ≥ f (x2 ) .
me-5 naxazze gamosaxuli grafikiT mocemuli funqcia
araklebadia [a; d ] y
SualedSi, zrdadia
[b; c] –Si, arazrdadia
[a; b] da [c; e] Suale-
debSi da klebadia a b c 0 d e x
[d; e] –Si.
nax. 5
funqcias ewodeba monotonuri raime simravleze, Tu is
am simravleze aris arazrdadi an araklebadi. Tu funqcia
zrdadia an klebadi, maSin igi Tavis yovel mniSvnelobas
mxolod erTxel Rebulobs, amitom igi Seqcevadia da misi
Seqceuli funqcia Sesabamisad zrdadia an klebadia.
hbotb{Swsfcb/ f funqcias ewodeba zemodan SemosazR-
vruli raime simravleze, Tu arsebobs iseTi M ricxvi,
rom am simravlis nebismieri x ricxvisaTvis
f ( x) ≤ M .
hbotb{Swsfcb/ f funqcias ewodeba qvemodan Semosaz-
Rvruli raime simravleze, Tu arsebobs iseTi m ricxvi,
rom am simravlis nebismieri x ricxvisaTvis
f ( x) ≥ m .
hbotb{Swsfcb/ funqcias ewodeba SemosazRvruli raime
simravleze, Tu am simravleze igi SemosazRvrulia
rogorc zemodan, aseve qvemodan.
Tu funqcia ar aris SemosazRvruli raime simravleze,
maSin mas SemousazRvreli funqcia ewodeba am simravleze.
1
magaliTad, y = SemosazRvrulia mTel RerZze,
1 + x2
1 1
radgan 0 < 2
≤ 1 , xolo y = funqcia SemousazRvrelia
1+ x x
gansazRvris areSi, Tumca igi zemodan SemosazRvrulia
]− ∞;0[ SualedSi da qvemodan SemosazRvrulia ]0;+∞[
SualedSi.

63
 %23.!mvxj-!lfouj!eb!qfsjpevmj!gvordjfcj!

vTqvaT, A ricxvTa raime simravlea. am simravles

ewodeba simetriuli nulis mimarT, Tu x ∈ A pirobidan,
gamomdinareobs, rom − x ∈ A .
magaliTad, [− a; a ] , R, Z , Q nulis mimarT simetriuli
simravleebia.
hbotb{Swsfcb/ f funqcias ewodeba luwi, Tu misi
gansazRvris are simetriulia nulis mimarT da nebismieri
x ∈ D( f ) –saTvis
f (− x) = f ( x) .
magaliTad, y = x 2 da y = x luwi funqciebia.
hbotb{Swsfcb/ f funqcias ewodeba kenti, Tu misi
gansazRvris are simetriulia nulis mimarT da nebismieri
x ∈ D( f ) –isaTvis
f (− x) = − f ( x) .
magaliTad, y = x da y = x 3 kenti funqciebia.
advili saCvenebelia, rom luwi funqciis grafiki
simetriulia Oy RerZis mimarT, xolo kenti funqciis
grafiki simetriulia koordinatTa saTavis mimarT.
SevniSnoT, rom funqcia SeiZleba arc luwi iyos da arc
kenti. magaliTad, y = x2 + x funqcia arc luwia da arc
kenti.
hbotb{Swsfcb/! f funqcias ewodeba perioduli, perio-
diT l ≠ 0 , Tu nebismieri x ∈ D –saTvis ricxvebi x − l da
x + l agreTve ekuTvnian D( f ) –s da marTebulia toloba:
f ( x + l ) = f ( x) .
gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom Tu f funqciis
periodi aris l da x ∈ D( f ) , maSin
f ( x) = f (( x − l ) + l ) = f ( x − l ) .
aseve SeiZleba vaCvenoT, rom
f ( x + kl ) = f ( x) , sadac k ∈ Z .
amrigad, yovel periodul funqcias gaaCnia periodTa
usasrulo simravle. SemdgomSi funqciis periodis qveS

64
vigulisxmebT umcires dadebiT periods, Tu igi arsebobs
da mas ZiriTad periods vuwodebT.

nbhbmjUfcj!
1. funqcia y = x − [x ] , sadac [x] warmoadgens udides
mTel ricxvs, romelic ar aRemateba x ricxvs,
periodulia periodiT 1 (nax. 6).
y

0 1 x
nax. 6
2. dirixles funqcia
⎧0, roca x racionaluria,
f ( x) = ⎨
⎩1, roca x iracionaluria
periodulia da misi periodia nebismieri racionaluri r
ricxvi. marTlac, Tu x racionaluria, maSin x + r agreTve
racionaluria, xolo, Tu x iracionaluria, maSin x + r
ricxvic iracionaluria, amitom dirixles funqciis
gansazRvridan gamomdinareobs, rom f ( x + r ) = f ( x) , e.i. f ( x)
periodulia periodiT r . amrigad, dirixles funqcia aris
magaliTi iseTi funqciisa, romelsac umciresi dadebiTi
periodi ar gaaCnia.

$24. gvordjjt!hsbgjljt!{phjfsUj!hbsebrnob!

am paragrafSi CamovayalibebT wesebs, romelTa

saSualebiT SeiZleba aigos y = f ( x + a) , y = f ( x) + a , (a ∈ R ) ,
y = f (− x) , y = − f ( x) , y = f ( x) da y = f ( x ) funqciaTa grafikebi,
Tu mocemulia y = f ( x) funqciis grafiki.
1. y = f ( x + a) funqciis grafiki miiReba y = f ( x)
funqciis grafikisagan paraleluri gadataniT a manZilze,
Ox RerZis mimarTulebiT, Tu a < 0 da sawinaaRmdego mimarTu-
lebiT, Tu a > 0 (nax.7).

65
 y
y = f ( x + a), y = f (x) y = f ( x + a ),
a>0 a<0

−a 0 a x

nax. 7

y = f ( x ) + a,
a>0

y = f (x)

0 x
y = f ( x) + a,
a<0

nax. 8
2. y = f ( x) + a funqciis grafiki miiReba y = f ( x) funqci-
is grafikisagan paraleluri gadataniT a manZilze Oy
RerZis mimarTulebiT, Tu a > 0 da sawinaaRmdego mimarTu-
lebiT, Tu a < 0 (nax. 8).
3. y = f (− x) funqciis grafiki simetriulia y = f ( x)
funqciis grafikisa Oy y
RerZis mimarT (nax. 9).
y=f(-x)

y=f(x)

0 x

66 nax. 9
 4. y = − f ( x) funqciis grafiki simetriulia y = f ( x)
funqciis grafikisa Ox RerZis mimarT (nax.10).

y=f(x)
0 x

y=-f(x)

nax. 10

5. y = f ( x) funqciis grafikis asagebad saWiroa y = f ( x)

funqciis grafikis is nawili, romelic Ox RerZis qvemoT
mdebareobs, simetriulad aisaxos Ox RerZis mimarT, xolo
danarCeni nawili ucvlelad davtovoT (nax.11).

y y
y=‫׀‬f(x)‫׀‬
y=f(x)

0 x 0 x
nax. 11

6. y = f ( x ) funqciis grafiki argumentis arauaryofiTi

mniSvnelobebisaTvis emTxveva y = f ( x) funqciis grafiks.
radgan y = f ( x ) funqcia luwia, amitom misi grafiki
simetriulia Oy RerZis mimarT (nax.12).

67
 y y

y=f(x)

y=f(|x|)
0 x 0 x

nax. 12

$25. xsgjwj!gvordjb!

y = kx + b saxis funqcias, sadac k da b nebismieri

namdvili ricxvebia, wrfivi funqcia ewodeba. am funqciis
gansazRvris area namdvil ricxvTa R simravle.
Tu k = 0 , maSin wrfivi funqcia miiRebs saxes y = b , e. i.
am SemTxvevaSi is mudmivi funqciaa.
roca k > 0 , maSin y = kx + b funqcia zrdadia. marTlac,
Tu x1 da x2 argumentis ori nebismieri mniSvnelobaa, amasTan, x1 < x2 ,
maSin funqciis Sesabamisi mniSvnelobebisaTvis gvaqvs:
y1 − y2 = (kx1 + b ) − (kx2 + b ) = k (x1 − x2 ) < 0 , e.i. y1 < y2 .
analogiurad mtkicdeba, rom rodesac k < 0 , y = kx + b
funqcia klebadia.
amrigad, y = kx + b funqcia monotonuria.
vaCvenoT, rom y = kx + b funqciis grafiki warmoadgens
wrfes.
Tu k = 0 , maSin argumentis nebismieri mniSvnelobisaTvis
funqcia Rebulobs erTi da igive b mniSvnelobas. cxadia,
am SemTxvevaSi funqciis grafiki warmoadgens Ox RerZis
paralelur wrfes, romelic hkveTs Oy RerZs (0; b )
wertilSi (nax.13). kerZod, roca b = 0 , maSin grafiki
emTxveva Ox RerZs, amitom amboben, rom y = 0 warmoadgens
Ox RerZis gantolebas.

68
 y

0 x

nax. 13

roca b = 0 da k ≠ 0 , maSin y = kx . am funqciis grafiki

gadis koordinatTa saTaveze, radgan (0;0) wertilis
koordinatebi akmayofileben y = kx gantolebas.
ganvixiloT saTavisagan gansxvavebuli M 0 (x0 ; y0 )
wertili, romelic saZebn grafikze Zevs. O(0;0) da
M 0 (x0 ; y0 ) wertilebze gavataroT wrfe da vaCvenoT, rom
igi warmoadgens mocemuli funqciis grafiks. radgan M 0
y0
wertili grafikze Zevs, amitom y0 = kx0 , anu = k = tgα ,
x0
sadac α aris OM 0 wrfis mier Ox RerZis dadebiT
mimarTulebasTan Sedgenili kuTxe (nax. 14). grafikis
y nebismieri sxva M ( x; y )
wertilisaTvis y = k = tgα .
x
amitom M wertili Zevs
M 0 ( x0 , y0 )
b OM 0 wrfeze. piriqiT,
y = kx + b OM 0 wrfis nebismieri
α M ( x; y ) wertilisaTvis
0 y x
y = kx = tgα = k , anu y = kx .
x
nax. 14 amrigad, y = kx
funqciis grafiki warmoadgens koordinatTa saTaveze
gamaval wrfes, romlis daxris kuTxes gansazRvravs k
koeficienti, romelsac wrfis kuTxuri koeficienti
ewodeba. Tu k = 1 , funqcia miiRebs saxes y = x . am funqciis
grafiki aris wrfe, romelic I da III sakoordinato
69
kuTxeebis biseqtrisaTa gaerTianebas warmoadgens da mas
xSirad I da III sakoordinato kuTxeebis biseqtrisas
uwodeben.
roca b ≠ 0 da k ≠ 0 , maSin y = kx + b funqciis grafiki
miiReba y = kx funqciis grafikisagan b manZilze
paraleluri gadataniT Oy RerZis mimarTulebiT, Tu b > 0
da sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu b < 0 (nax.14).
y = kx + b funqciis grafikis asagebad sakmarisia avagoT
am grafikis ori wertili (magaliTad, RerZebTan
gadakveTis wertilebi) da maTze gavavloT wrfe.
SevniSnoT, rom Oy RerZis araparaleluri nebismieri
wrfis gantoleba SeiZleba Caiweros y = kx + b saxiT, xolo
Oy RerZis paraleluri nebismieri wrfis gantolebas aqvs
saxe x = a , sadac a mocemuli wrfis Ox RerZTan
gadakveTis wertilis abscisaa (nax.15). kerZod, x=0
warmoadgens Oy RerZis gantolebas.

y
x=a

a 0 x

nax. 15

k
$26. y = gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
x

ganvixiloT y =
k
(k ≠ 0) funqcia. am funqciis gansazRvris area
x
D( y ) = ]− ∞;0[ U ]0;+∞[ . es funqcia kentia, radgan
k k
f (− x) == − = − f ( x) , amitom misi grafiki simetriulia
−x x
koordinatTa saTavis mimarT.

70
 Tu k > 0 , funqcia klebadia rogorc ]− ∞;0[ aseve
] 0;+∞[ SualedSi. marTlac, Tu x1 , x2 ∈ ]− ∞;0[ da x1 < x2 ,
k k k (x2 − x1 )
maSin f ( x1 ) − f ( x2 ) =
− = > 0 ⇒ f ( x1 ) > f ( x2 ) . amasTan,
x1 x2 x1 x2
am SualedSi funqciis cvlilebis area ]− ∞;0[ .
aseve, Tu x1 , x2 ∈ ] 0;+∞[ da x1 < x2 , maSin f ( x1 ) > f ( x2 ) da
am SualedSi funqciis cvlilebis area ] 0;+∞[ .
analogiurad mtkicdeba, rom Tu k < 0 , maSin aRniSnul
SualedebSi funqcia zrdadia, amasTan ]− ∞;0[ SualedSi
funqciis cvlilebis area ]0;+∞[ , xolo ]0;+∞[ SualedSi
ki_ ]− ∞;0[ .
k
SevniSnoT, rom funqcia y = mTel gansazRvris areSi
x
monotonuri ar aris.
zemoT moyvanili Tvisebebidan
y k
gamomdinare y = funqciis grafiki
k >0 x
Sedgeba ori Stosagan, romlebic
moTavsebulia I da III sakoordi-
0 x
nato meoTxedebSi, roca k > 0
(nax.16), xolo II da IV
meoTxedebSi, roca k < 0 (nax.17).
k
y= funqciis grafiks hi-
x
nax. 16 perbola ewodeba.
imisaTvis, rom k –s konkretuli mniSvnelobisaTvis
hiperbola aigos ufro zustad, mizanSewonilia winaswar
avagoT grafikis zogierTi wertili.

71
 y

k <0

0 x

nax. 17

$27. xjmbe.xsgjwj!gvordjb!

ax + b
y= funqcias, sadac a, b, c da d mocemuli
cx + d
ricxvebia, amasTan c ≠ 0 da ad ≠ bc , wilad-wrfivi funqcia
ewodeba. am funqciis gansazRvris area yvela namdvil
d
ricxvTa simravle, garda ricxvisa x = − . martivi
c
gardaqmnebiT wilad-wrfiv funqcias SeiZleba mieces saxe
ad
b−
a c .
y= +
c cx + d
aqedan gamomdinareobs, rom wilad-wrfivi funqciis
grafiki aris hiperbola.
2x + 7
nbhbmjUj/! avagoT y = funqciis grafiki.
x+3
bnpytob/ am funqciis gansazRvris area
D( y ) = ]− ∞;−3[ U ]− 3;+∞[ . CavweroT mocemuli funqcia aseTi
saxiT
1
y = 2+
x+3
Tu gaviTvaliswinebT $24-is pirvel da meore punqtebs,
1
cxadia, rom am funqciis grafiki miiReba y = funqciis
x
72
grafikisagan paraleluri gadataniT Ox RerZis
sawinaaRmdego mimarTulebiT 3 erTeuliT da Oy RerZis
mimarTulebiT 2 erTeuliT (nax. 18).

-3 0 x

nax. 18

$28. lwbesbuvmj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

y = ax 2 + bx + c funqcias, sadac a≠0 kvadratuli

funqcia ewodeba. am funqciis gansazRvris area namdvil
ricxvTa simravle.
roca b = c = 0 , maSin y = ax 2 . es funqcia luwia, radgan
f (− x) = a(− x) 2 = ax 2 = f ( x) . amitom misi grafiki simetriulia
Oy RerZis mimarT.
Tu a > 0 , maSin E ( y ) = [0;+∞[ . es funqcia klebadia ]− ∞;0]
SualedSi, xolo [0;+∞[ SualedSi zrdadia. marTlac, Tu
x1 , x2 ∈ ]− ∞;0] da x1 < x2 , maSin
( )
f ( x1 ) − f ( x2 ) = ax12 − ax22 = a x12 − x22 = a(x1 − x2 )(x1 + x2 ) > 0 ⇒ f ( x1 ) >
> f ( x2 ).
aseve, Tu x1 , x2 ∈ [0;+∞[ da y
y=ax2 (a>0)

x1 < x2 , maSin f ( x1 ) < f ( x2 ) .

Tu a < 0 , maSin E ( y ) = ]− ∞;0] .
am SemTxvevaSi funqcia zrdadia
]− ∞;0] SualedSi, xolo [0;+∞[ 0 x
y=ax2 (a<0)

SualedSi klebadia.
zemoT moyvanili Tvisebebi saSua-
lebas gvaZlevs avagoT y = ax 2
nax. 19
73
funqciis grafiki, romelsac parabola ewodeba (nax. 19).
zogad SemTxvevaSi y = ax 2 + bx + c funqciis grafikis asagebad
misi marjvena mxare Semdegnairad gardavqmnaT:
⎛ b c⎞ ⎛ b b2 b2 c ⎞
ax 2 + bx + c = a⎜ x 2 + x + ⎟ = a⎜ x 2 + 2 x+ 2 − 2 + ⎟ =
⎝ a a⎠ ⎜ 2a 4a 4a a ⎟⎠
⎝
⎡⎛ b ⎞
2
4ac − b 2 ⎤ ⎛ b ⎞
2
4ac − b 2
= a ⎢⎜ x + ⎟ + ⎥ = a ⎜ x + ⎟ + .
⎢⎣⎝ 2a ⎠ 4a 2 ⎥⎦ ⎝ 2a ⎠ 4a
Catarebul gardaqmnebs kvadratuli samwevridan
sruli kvadratis gamoyofa ewodeba. amrigad
2
⎛ b ⎞ 4ac − b 2
y = a⎜ x + ⎟ + .
⎝ 2a ⎠ 4a
Tu gaviTvaliswinebT $24-is 1-el da me-2 punqtebs,
cxadia, rom kvadratuli funqciis grafiki warmoadgens
parabolas, romelic miiReba y = ax 2 funqciis grafikis
b
paraleluri gadataniT manZiliT Ox RerZis mimarTulebiT,
2a
b b
Tu < 0 , xolo sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu >0
2a 2a
4ac − b 2 4ac − b 2
da manZiliT Oy RerZis mimarTulebiT, Tu > 0,
4a 4a
4ac − b 2
xolo sawinaaRmdego mimarTulebiT, Tu <0.
4a
⎛ b 4ac − b 2 ⎞
⎜− ⎟
⎜ 2a ; 4a ⎟ wertils parabolas wvero ewodeba,
⎝ ⎠
b
xolo x = − wrfes, romelic parabolis simetriis RerZs
2a
warmoadgens parabolis RerZi ewodeba.
b 2 − 4ac gamosaxulebas kvadratuli samwevris diskri-
minanti ewodeba da D asoTi aRiniSneba.
abscisTa RerZis mimarT kvadratuli funqciis
grafikis mdebareobis eqvsi SesaZlo SemTxveva
gamosaxulia me-20 naxazze.
rogorc naxazidan Cans, roca a > 0 , parabolis Stoebi
mimarTulia zeviT, xolo, roca a < 0 _qveviT.
74
 a>0 a<0

D>0

D=0

D<0

nax. 20
$29. ybsjtypwboj!gvordjb!obuvsbmvsj!nbDwfofcmjU!

y = ax n saxis funqcias, sadac a ≠ 0 , n ∈ N , ewodeba

xarisxovani funqcia naturaluri maCvenebliT. am funqciis
gansazRvris area namdvil ricxvTa R simravle.
a -sa da n –is nebismieri mniSvnelobebisaTvis
xarisxovani funqciis grafiki gadis koordinatTa
saTaveze da (1; a ) wertilze, radgan am wertilebis
koordinatebi akmayofileben y = ax n gantolebas.
Tu n = 2k , k ∈ N , xarisxovani funqcia luwia, radgan
f (− x) = a (− x) 2 k = ax 2 k = f ( x) ,
xolo, roca n = 2k − 1 , k ∈ N , _kentia, radgan
f (− x) = a (− x) 2 k −1 = − ax 2 k −1 = − f ( x) .
n = 1 da n = 2 mniSvnelobebisaTvis xarisxovani funqcia
warmoadgens Sesabamisad wrfiv da kvadratul funqciebs.
roca n = 3 , maSin y = ax 3 . Tu a > 0 es funqcia zrdadia,
xolo Tu a < 0 _klebadi; misi grafiki warmoadgens e. w.
kubur parabolas (nax. 21).
roca n > 3 , maSin y = ax n funqciis grafiks n –uri
rigis parabola ewodeba. formiT igi waagavs parabolas an
kubur parabolas Sesabamisad luwi da kenti
maCveneblebisaTvis.

75
 y y

a y = ax 3 (a > 0) y = ax3 (a < 0)

0 1
1 x 0 x

nax. 21

$30. y = n x gvordjb!

vTqvaT, mocemulia y = n x (n ∈ N , n ≠ 1) funqcia. ganvixi-

loT Semdegi ori SemTxveva.
1. n erTisagan gansxvavebuli kenti ricxvia, e. i.
n = 2k + 1 , k ∈ N , maSin y = 2 k +1 x funqciis gansazRvris are
D( y ) = R . es funqcia zrdadia R –ze, rogorc zrdadi
y = x 2 k +1 funqciis Seqceuli funqcia. radgan
urTierTSeqceuli funqciebis grafikebi simetriulia y = x
wrfis mimarT, amitom y = 2 k +1 x funqciis grafiks eqneba
Semdegi saxe (nax. 22).

y
y=x
y = x 2 k +1

2k +1
y= x

0 x

nax. 22

76
 y
y=x

2k
y=x

2k
y= x

0 x

nax. 23
2. n luwi ricxvia, e. i. n = 2k , k ∈ N , maSin y = 2 k x
funqciis gansazRvris are D( y ) = [0;+∞[ . es funqcia
zrdadia, rogorc [0;+∞[ Sualedze zrdadi y = x 2k
funqciis Seqceuli funqcia. radgan urTierTSeqceuli
funqciebis grafikebi simetriulia y = x wrfis mimarT,
amitom y = 2k x funqciis grafiks eqneba Semdegi saxe
(nax.23).

$31. hboupmfcb!

hbotb{Swsfcb/ tolobas, romelic cvlads Seicavs

gantoleba ewodeba.
imis mixedviT, Tu ramden cvlads Seicavs gantoleba,
igi SeiZleba iyos erTcvladiani, orcvladiani da a.S.
erTcvladiani gantolebis amonaxsni (fesvi) ewodeba
cvladis mniSvnelobas, romelic gantolebas WeSmarit
tolobad aqcevs. Tu gantoleba Seicavs erTze met
cvlads, maSin misi amonaxsni iqneba Sesabamisad, cvladebis
mniSvnelobaTa dalagebuli wyvili, sameuli da a. S.,
romelic gantolebas WeSmarit tolobad aqcevs.
magaliTad, 3x − 1 = 2 x + 5 gantolebis amonaxsnia ricxvi 6,
radgan 3 ⋅ 6 − 1 = 2 ⋅ 6 + 5 , xolo 3x − y = 5 gantolebis erT-
erTi amonaxsnia (2;1) wyvili, radgan 3 ⋅ 2 − 1 = 5 .
TfojTwob/ ukanasknel magaliTSi x cvlads vTvliT
pirvel cvladad, y cvlads ki_meored, amitom (2;1)
wyvilisagan gansxvavebiT (1;2) wyvili ar warmoadgens

77
ganxiluli gantolebis amonaxsns arCeuli dalagebis
mimarT.
gantolebis yvela amonaxsnTa erTobliobas
gantolebis amonaxsnTa simravle ewodeba. gantolebis
amonaxsnTa simravle SeiZleba iyos, rogorc sasruli
(kerZod, carieli), aseve usasrulo. magaliTad, 5 x + 3 = 5 x
gantolebis amonaxsnTa simravle carielia; (x + 2 )(x − 3) = 0
gantolebis amonaxsnTa simravlea {− 2;3} , xolo x =x
gantolebis amonaxsnTa simravlea [0;+∞[ .
gantolebis amoxsna niSnavs, misi amonaxsnTa simravlis
povnas.
erTi da imave cvladebis Semcvel gantolebebs
ewodeba tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi
erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTi da imave mimdevrobiT.
gantolebis amoxsnis procesSi mizanSewonilia
SevcvaloT igi misi tolfasi, ufro martivi gantolebiT,
risTvisac sargebloben gantolebaTa Semdegi TvisebebiT:
1. Tu gantolebis orive mxares davumatebT erTsa da
imave ricxvs, miviRebT mocemuli gantolebis tolfas
gantolebas.
2. Tu gantolebis erTi mxaridan meoreSi gadavitanT
romelime Sesakrebs mopirdapire niSniT, miviRebT
mocemuli gantolebis tolfas gantolebas.
3. Tu gantolebis orive mxares gavamravlebT
nulisagan gansxvavebul erTsa da imave ricxvze, miviRebT
mocemuli gantolebis tolfas gantolebas.
TfojTwob! 2/ gantolebis amoxsnis procesSi zogjer
saWiroa iseTi gardaqmnis Catareba, romlis Sedegadac
sazogadod ar miiReba mocemuli gantolebis tolfasi
gantoleba. kerZod, gantolebis orive mxaris axarisxebiT
an cvladis Semcvel mTel gamosaxulebaze gamravlebiT
SeiZleba gaCndes gareSe amonaxsnebi, amitom unda
Semowmdes, akmayofileben Tu ara miRebuli amonaxsnebi
mocemul gantolebas.
magaliTad, Tu 2+ x = x gantolebis orive mxares
avaxarisxebT kvadratSi, miviRebT gantolebas 2 + x = x 2 ,
romlis amonaxsnebia –1 da 2, magram –1 ar warmoadgens
mocemuli gantolebis amonaxsns.

78
 TfojTwob! 3/! Tu gantolebis orive mxares gavyofT
cvladis Semcvel mTel gamosaxulebaze, SeiZleba
zogierTi amonaxsni daikargos.
magaliTad, x 2 = x gantolebis amonaxsnebia 0 da 1. am
gantolebis orive mxaris x –ze gayofiT x = 0 amonaxsni
ikargeba.
Tu gantoleba mocemulia
g ( x) ⋅ ϕ ( x) = 0 (1)
saxiT, maSin misi amonaxsnTa simravle warmoadgens
g ( x) = 0 (2)
da
ϕ ( x) = 0 (3)
gantolebebis yvela im amonaxsnebis gaerTianebas,
romlebic erTdroulad ekuTvnian g (x) da ϕ (x) funqciebis
gansazRvris areebs.
nbhbmjUj/!amovxsnaT gantoleba
(x − 2 ) 1− x = 0 . (4)
bnpytob/ 1 − x = 0 gantolebis amonaxsnia x = 1 , xolo
x−2=0 gantolebisa ki x = 2 . ricxvi 1 erTdroulad
ekuTvnis 1− x da x−2 funqciaTa gansazRvris areebs,
xolo 2 ar ekuTvnis 1 − x funqciis gansazRvris ares,
amitom (4) gantolebis amonaxsnia x = 1 .
im kerZo SemTxvevaSi, roca g (x) da ϕ (x)
mravalwevrebia, maSin (1) gantolebis amonaxsnTa simravle
warmoadgens (2) da (3) gantolebebis amonaxsnTa
simravleebis gaerTianebas.
magaliTad, ( )
(x − 3) x 2 − 4 = 0 gantolebis amonaxsnTa
simravlea {− 2, 2, 3} , radgan x − 3 = 0 gantolebis amonaxsnia
3, xolo x 2 − 4 = 0 gantolebisa ki –2 da 2.
me-2 Tvisebis gamoyenebiT nebismier erTcvladian
gantolebas SeiZleba mivceT saxe
f ( x) = 0 . (5)
(5) gantolebis amonaxsnTa simravle warmoadgens
y = f (x) funqciis grafikis Ox RerZTan gadakveTis
wertilebis abscisTa simravles (nax. 24).

79
 Tu y = f (x) ganvixilavT, rogorc orcvladian gantolebas,
maSin mas daakmayofileben 24-e naxazze agebuli grafikis
nebismieri wertilis koordinatebi.
y

x1 x2 0 x3 x4 x5 x

nax. 24
! !
hbotb{Swsfcb/! orcvladiani gantolebis grafiki ewode-
ba sibrtyis yvela im wertilTa simravles, romelTa koor-
dinatebi akmayofileben mocemul gantolebas.
SevniSnoT, rom orcvladiani gan-
y tolebis grafiki sazogadod ar war-
moadgens raime funqciis grafiks. maga-
liTad, x 2 + y 2 = 1 gantolebis grafikia
x0 0 x wrewiri (nax. 25), romelic ar warmoad-
gens funqciis grafiks, radgan absci-
sis yovel mniSvnelobas ]− 1;1[ Suale-
didan Seesabameba ordinatis ori mniS-
nax. 25
vneloba.

$32. fsUdwmbejboj!xsgjwj!eb!lwbesbuvmj!
!hboupmfcfcj!

ax + b = 0 saxis gantolebas, sadac x cvladia, xolo

a da b nebismieri namdvili ricxvebia, wrfivi
erTcvladiani gantoleba ewodeba, Tu a ≠ 0 . mas aqvs
erTaderTi amonaxsni
b
x=− .
a
wrfivi gantoleba SeiZleba grafikuladac amoixsnas.
ax + b = 0 gantolebis amonaxsni warmoadgens y = ax + b
wrfis Ox RerZTan gadakveTis wertilis abscisas.
ax 2 + bx + c = 0 saxis gantolebas, sadac x cvladia,
xolo a , b da c nebismieri namdvili ricxvebia, a ≠ 0 ,

80
kvadratuli gantoleba ewodeba. a –s ewodeba kvadratuli
gantolebis pirveli koeficienti, b -s meore koeficienti,
xolo c –s Tavisufali wevri. Tu a = 1 , gantolebas
dayvanili saxis kvadratuli gantoleba ewodeba.
gamoviyvanoT kvadratuli gantolebis amonaxsnTa
formula. amisaTvis gantolebis orive mxare gavamravloT
4a –ze da SevasruloT martivi igivuri gardaqmnebi.
miviRebT:
ax 2 + bx + c = 0 ⇔ 4a 2 x 2 + 4abx + 4ac = 0 ⇔
⇔ 4a 2 x 2 + 4abx + b 2 + 4ac = b 2 ⇔ (2ax + b )2 = b 2 − 4ac .
Tu diskriminanti D = b 2 − 4ac < 0 , maSin (2 x + b )2 = b 2 − 4ac
toloba ar aris WeSmariti x –is arcerTi namdvili
mniSvnelobisaTvis, amitom kvadratul gantolebas namdvil
ricxvTa simravleSi amonaxsni ar gaaCnia.
Tu D = 0 , maSin gantolebas aqvs saxe:
(2ax + b )2 = 0 ⇔ 2ax + b = 0 ⇔ x = − b ,
2a
e. i. am SemTxvevaSi gantolebas aqvs erTaderTi amonaxsni,
b
romelic − –s tolia.
2a
Tu D > 0 , gveqneba:
(2ax + b )2 = b 2 − 4ac ⇔ 2ax + b = ± b 2 − 4ac .
aqedan
− b ± b 2 − 4ac
x= , (1)
2a
e. i. am SemTxvevaSi gantolebas aqvs ori amonaxsni:
− b + b 2 − 4ac − b − b 2 − 4ac
x1 = , x2 = .
2a 2a
amgvarad, kvadratuli gantolebis amonaxsnTa arseboba
da maTi raodenoba damokidebulia diskriminantze.
Tu davuSvebT, rom b = 2k , maSin (1) formulas SeiZleba
mivceT saxe:
− k ± k 2 − ac
x= .
a
am formuliT sargebloba mosaxerxebelia, rodesac b
luwi ricxvia.

81
 rodesac b da c ricxvebidan erTi mainc nulia, maSin
gantolebas ewodeba arasruli saxis kvadratuli
gantoleba. arasruli kvadratuli gantolebis amoxsna
mizanSewonilia (1) formulis gamoyenebis gareSe.
ganvixiloT Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu b ≠ 0 da c = 0 , gveqneba
ax 2 + bx = 0 ⇔ x(ax + b ) = 0 ,
b
saidanac x1 = 0 , x2 = − .
a
2. Tu b = 0 da c ≠ 0 , gveqneba
c
ax 2 + c = 0 ⇔ x 2 = − .
a
aqedan Cans, rom gantolebas amonaxsni ar gaaCnia,
rodesac a –sa da c –s aqvT erTnairi niSani, xolo
rodesac maT mopirdapire niSnebi aqvT, maSin gantolebis
amonaxsnebia:
c c
x1 = − da x2 = − − .
a a
3. Tu b = c = 0 , maSin ax 2 = 0 da misi amonaxsnia 0.

$33. wjfujt!Ufpsfnb!
!
2
Ufpsfnb/! Tu ax + bx + c = 0 kvadratuli gantolebis
diskriminanti D > 0 , maSin gantolebis amonaxsnTa jami
b c
udris − –s, xolo namravli –s.
a a
ebnuljdfcb/ roca D > 0 , maSin kvadratul gantolebas
aqvs ori amonaxsni
− b + b 2 − 4ac − b − b 2 − 4ac
x1 = , x2 = .
2a 2a
aqedan
− b + b 2 − 4ac − b − b 2 − 4ac b
x1 + x2 = + =− ;
2a 2a a
− b + b 2 − 4ac − b − b 2 − 4ac
x1 ⋅ x2 = ⋅ =
2a 2a

82
 2
(− b )2 − ⎛⎜ b 2 − 4ac ⎞⎟ 2
( 2
)
= ⎝ ⎠ = b − b − 4ac = c .
4a 2 4a 2 a
e. i.
b c
x1 + x2 = −
da x1 ⋅ x2 = .
a a
am Teoremas ewodeba vietis Teorema. igi amyarebs
kavSirs kvadratuli gantolebis amonaxsnebsa da
koeficientebs Soris.
TfojTwob/! vietis Teorema marTebulia im SemTxvevaSic,
b
rodesac D = 0 , Tu CavTvliT, rom x1 = x2 = − .
2a
Tfefhj/ Tu x 2 + px + q = 0 dayvanili kvadratuli ganto-
lebis amonaxsnebia x1 da x2 , maSin
x1 + x2 = − p , x1 ⋅ x2 = q .
e. i. dayvanili kvadratuli gantolebis amonaxsnTa jami
udris meore koeficients mopirdapire niSniT, xolo
namravli_Tavisufal wevrs.
im SemTxvevaSi, rodesac saWiroa kvadratuli
gantolebis Sedgena misi amonaxsnebis mixedviT, gamoiyeneba
vietis Teoremis Sebrunebuli Teorema.
Ufpsfnb/ Tu m da n ricxvebis jami tolia (− p ) –si,
xolo namravli q –si, maSin m da n
x 2 + px + q = 0 (1)
gantolebis amonaxsnebia.
ebnuljdfcb/ pirobis Tanaxmad m + n = − p , xolo m ⋅ n = q ,
amitom (1) gantoleba SeiZleba Semdegnairad CavweroT:
x 2 − (m + n )x + mn = 0 . (2)
gardavqmnaT am gantolebis marcxena mxare
x 2 − (m + n )x + mn = x 2 − mx − nx + mn = x(x − m ) − n(x − m ) =
= (x − m )(x − n ) .
cxadia, rom (x − m )(x − n ) gantoleba (2) gantolebis
tolfasia da mas, m -isa da n –is garda sxva amonaxsni ara
aqvs.
amrigad, m da n ricxvebi x 2 + px + q = 0 gantolebis
amonaxsnebia.

83
 $34. lwbesbuvmj!tbnxfwsjt!ebTmb!nbnsbwmfcbe !
!
vTqvaT, mocemulia kvadratuli samwevri ax 2 + bx + c ,
sadac a , b da c namdvili ricxvebia, a ≠ 0 , xolo x
cvladia. Tu x1 da x2 kvadratuli samwevris fesvebia,
maSin isini warmoadgenen ax 2 + bx + c = 0 gantolebis
amonaxsnebs da vietis Teoremis Tanaxmad
b c
x1 + x2 = − , x1 x2 = . (1)
a a
(1) tolobebis safuZvelze kvadratuli samwevri
Semdegnairad gardavqmnaT
⎛ c⎞
(
ax 2 + bx + c = a⎜ x 2 + x + ⎟ = a x 2 − (x1 + x2 )x + x1 x2 =
⎝
b
a a⎠
)
( )
= a x 2 − x1 x − x2 x + x1 x2 = a(x ( x − x1 ) − x2 ( x − x1 ) ) = a(x − x1 )(x − x2 ) .
amrigad
ax 2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 ) ,
sadac x1 da x2 mocemuli kvadratuli samwevris fesvebia.
miRebul tolobas kvadratuli samwevris mamravlebad
daSlis formula ewodeba.
SevniSnoT, rom Tu D = 0 , maSin ax 2 + bx + c = a(x − x0 )2 ,
sadac x0 kvadratuli samwevris fesvia, xolo, Tu D < 0
kvadratuli samwevri wrfiv mamravlebad ar daiSleba.

$35. cjlwbesbuvmj!hboupmfcb!
!
4 2
ax + bx + c = 0 saxis gantolebas, sadac x cvladia,
xolo a , b da c nebismieri namdvili ricxvebia, a ≠ 0 ,
bikvadratuli gantoleba ewodeba.
Tu SemoviRebT aRniSvnas x 2 = y , miviRebT kvadratul
gantolebas y cvladis mimarT
ay 2 + by + c = 0 . (1)
ganvixiloT Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu D = b 2 − 4ac < 0 , maSin bikvadratul gantolebas
namdvil ricxvTa simravleSi amonaxsni ar gaaCnia.
84
 b
2. Tu D = 0 , maSin (1) gantolebis amonaxsnia y = − ,
2a
amitom aRniSvnis
Tanaxmad, bikvadratuli gantolebis
b 2
amoxsna daiyvaneba x = − gantolebis amoxsnaze.
2a
3. Tu D > 0 , maSin (1) gantolebis amonaxsnebia
−b+ D −b− D
y1 = , y2 = da bikvadratuli gantolebis
2a 2a
amoxsna daiyvaneba
−b+ D −b− D
x2 =
, x2 =
2a 2a
gantolebebis amoxsnaze.
TfojTwob/! bikvadratuli gantolebis amoxsnis procesSi
gamoyenebuli axali cvladis Semotanis xerxi gamoiyeneba
zogierTi sxva tipis gantolebebis amoxsnis drosac.
nbhbmjUj/ amovxsnaT gantoleba
6x 2x2 + 1
+ = 2,5 . (2)
2x2 + 1 6x
6x
bnpytob/ Tu SemoviRebT aRniSvnas = y , miviRebT
2x2 + 1
gantolebas
1
y+ = 2,5 . (3)
y
aqedan y 2 − 2,5 y + 1 = 0 ⇔ 2 y 2 − 5 y + 2 = 0 , saidanac
5 ± 25 − 16 5 ± 3
y= = ,
4 4
1
e. i. y1 = 2 , y2 =
. Tu gaviTvaliswinebT aRniSvnas, mivi-
2
RebT Semdeg gantolebebs
6x 6x 1
2
= 2 da 2
= .
2x + 1 2x + 1 2
amovxsnaT TiToeuli maTgani:

85
 6x
= 2 ⇔ 2 x 2 − 3x + 1 = 0 ∗
2x2 + 1
aqedan
3 ± 9 − 8 3 ±1 1
x= = ⇒ x1 = 1, x2 = .
4 4 2
6x 1
= ⇔ 2 x 2 − 12 x + 1 = 0 .
2x2 + 1 2
aqedan
6 ± 36 − 2 6 + 34 6 − 34
x= ⇒ x3 = , x4 = .
2 2 2
amrigad (2) gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎧⎪ 1 6 + 34 6 − 34 ⎫⎪
⎨1, , , ⎬.
⎪⎩ 2 2 2 ⎪⎭

$36.!jsbdjpobmvsj!hboupmfcfcj !
gantolebas, romelic cvlads Seicavs radikalis
niSnis qveS, iracionaluri gantoleba ewodeba.
iracionaluri gantolebis amosaxsnelad mosaxerxebe-
lia is Seicvalos sxva gantolebiT, romelSic cvladi
radikalis niSnis qveS aRar imyofeba. es xSirad miiRweva
gantolebis orive mxaris garkveul xarisxSi axarisxebiT.
zogjer saWiroa am operaciis ramdenimejer Catareba. axa-
risxebis Sedegad miRebuli gantoleba sazogadod ar iq-
neba mocemuli gantolebis tolfasi (SeiZleba gaCndes
e. w. gareSe fesvi). amitom miRebuli gantolebis TiToeuli
fesvi unda Semowmdes mocemul gantolebaSi CasmiT.
amovxsnaT gantoleba
x + 3 + 2x − 1 = 5x + 4 .
gantolebis orive mxaris kvadratSi axarisxebiT gveqneba:
x + 3 + 2 x + 3 2 x − 1 + 2 x − 1 = 5x + 4 .
aqedan
2 (x + 3)(2 x − 1) = 2 x + 2 ⇔ 2 x 2 + 5x − 3 = x + 1 .

∗ es ori gantoleba tolfasia, radgan x -is nebismieri mniSvnelobisaTvis

2x 2 + 1 ≠ 0 .
86
miRebuli gantolebis kvadratSi axarisxeba gvaZlevs:
2 x 2 + 5 x − 3 = x 2 + 2 x + 1 ⇔ x 2 + 3x − 4 = 0 .
aqedan
x1 = 1 , x2 = −4 .
SemowmebiT advilad davrwmundebiT, rom 1 warmoadgens
mocemuli gantolebis fesvs, xolo _4 gareSe fesvia.

$37. hboupmfcbUb!tjtufnfcj!
!
hbotb{Swsfcb/! erTidaimave
cvladebis Semcvel
gantolebaTa sasrul simravles
gantolebaTa sistema
ewodeba.
vityviT, rom mocemulia n cvladiani m gantolebis
sistema, Tu igi Seicavs n cvlads da m gantolebas.
{ }
magaliTad, x 2 + y 2 − 3 z = 6, 2 x − 5 y = 0 gantolebaTa simravle
warmoadgens 3-cvladian 2 gantolebis sistemas da mas
Semdegi saxiT CavwerT
⎧⎪ x 2 + y 2 − 3 z = 6
⎨
⎪⎩2 x − 5 y = 0.
gantolebaTa sistemis amonaxsni ewodeba am sistemaSi
Semavali yvela gantolebis saerTo amonaxsns.
sistemis yvela amonaxsnTa erTobliobas gantolebaTa
sistemis amonaxsnTa simravle ewodeba. gantolebaTa
sistemis amonaxsnTa simravle SeiZleba iyos, rogorc
sasruli (kerZod carieli), aseve usasrulo.
magaliTad,
⎧3 x + y = 5
⎨
⎩3 x + y = 6
sistemis amonaxsnTa simravle carielia,
⎧⎪ x − y = 0
⎨ 2
⎪⎩ x + y = 0
sistemis amonaxsnTa simravlea {(0;0), (−1;−1)} , xolo
⎧⎪ x 2 − y 2 = 0
⎨
⎪⎩ x − y = 0
sistemis amonaxsnTa simravlea {(a; a) : a ∈ R} , romelic
usasruloa.
87
 Tu gantolebaTa sistemis amonaxsnTa simravle
carielia, maSin sistemas araTavsebadi ewodeba, winaaRmdeg
SemTxvevaSi ki_Tavsebadi.
gantolebaTa sistemis amoxsna niSnavs, misi amonaxsnTa
simravlis povnas.
erTidaimave cvladebis Semcvel gantolebaTa
sistemebs ewodeba tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa
simravleebi erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTidaimave mimdevrobiT.
sistemis amoxsnis procesSi mizanSewonilia,
SevcvaloT igi misi tolfasi ufro martivi sistemiT,
risTvisac sargebloben gantolebaTa sistemis Semdegi
TvisebebiT:
1. Tu sistemis erT-erT gantolebas SevcvliT misi
tolfasi gantolebiT, miviRebT mocemuli sistemis
tolfas sistemas.
2. Tu sistemis erT-erT gantolebas mivcemT x = F
saxes ( F sazogadod cvladis Semcveli gamosaxulebaa),
xolo danarCen gantolebebSi x cvlads SevcvliT F
gamosaxulebiT, miviRebT mocemuli sistemis tolfas
sistemas.
3. Tu sistemis nebismier gantolebas SevcvliT
gantolebiT, romelic miiReba misi mimatebiT nebismier
sxva gantolebasTan, miviRebT mocemuli sistemis tolfas
sistemas.
zogjer mosaxerxebelia orcvladian gantolebaTa
sistemis amonaxsni movZebnoT grafikuli xerxiT.
imisaTvis, rom amovxsnaT orcvladiani ori
gantolebis sistema grafikuli xerxiT, saWiroa avagoT
TiToeuli gantolebis grafiki. am grafikebis gadakveTis
yoveli wertilis koordinatTa wyvili warmoadgens
mocemuli sistemis amonaxsns, magaliTad,
⎧⎪ x 2 − 4 y = 8
⎨
⎪⎩ x − 2 y = 0
sistemis amonaxsnTa simravlea {(−2;−1), (4;2)} , radgan
sistemis gantolebaTa grafikebi (-2;-1) da (4;2) wertilebSi
ikveTeba (nax.26).

88
 y

x2 − 4 y = 8
x − 2y = 0

−2 0
4 x
−1

nax. 26

$38. xsgjw!hboupmfcbUb!tjtufnb!
!
a1 x1 + a2 x2 + L + an xn = b saxis gantolebas, sadac
x1 , x2 , K , xn cvladebia, xolo a1 , a2 , K , an , b nebismieri
namdvili ricxvebia, n cvladiani wrfivi gantoleba
ewodeba. a1 , a2 , K , an ricxvebs cvladebis koeficientebi
ewodeba, xolo b –s Tavisufali wevri.
n cvladian m wrfiv gantolebaTa sistemas aqvs saxe
⎧a11 x1 + a12 x2 + L + a1n xn = b1
⎪
⎪a21 x1 + a22 x2 + L + a2 n xn = b2
⎨
⎪LLLLLLLLLL
⎪⎩am1 x1 + am 2 x2 + L + amn xn = bm .
SemdgomSi vigulisxmebT, rom wrfiv gantolebaTa
sistemaSi cvladTa da gantolebaTa raodenoba erTmaneTis
tolia, e. i. m = n .
gavecnoT orcvladian wrfiv gantolebaTa sistemis
amoxsnis zogierT xerxs.
vTqvaT, mocemulia sistema:
⎧3x − 2 y = 4
⎨ (1)
⎩2 x + 5 y = 9.
sistemis pirveli gantolebidan gvaqvs
3x − 4
y= . (2)
2

89
 CavsvaT sistemis meore gantolebaSi y –is es
gamosaxuleba da amovxsnaT miRebuli gantoleba
3x − 4
2x + 5 ⋅ = 9 ⇔ 4 x + 15 x − 20 = 18 ⇔ 19 x = 38 ⇔ x = 2 ,
2
x -is am mniSvnelobis (2) tolobaSi SetaniT miviRebT
3⋅ 2 − 4
y= =1.
2
amrigad (2;1) wyvili warmoadgens (1) sistemis amonaxsns.
gantolebaTa sistemis amoxsnis am xerxs Casmis xerxi
ewodeba.
(1) sistema SeiZleba Semdegnairadac amovxsnaT:
gavamravloT sistemis pirveli gantolebis orive mxare
5-ze, meorisa ki 2-ze, miviRebT
⎧15 x − 10 y = 20
⎨
⎩4 x + 10 y = 18.
am sistemis gantolebaTa Sekreba mogvcems
erTcvladian gantolebas
19 x = 38 ,
romlis amonaxsnia x = 2 .
analogiurad SeiZleba moiZebnos y cvladis mniSvne-
lobac.∗
gantolebaTa sistemis amoxsnis aseT xerxs Sekrebis
xerxi ewodeba.
vTqvaT, mocemulia orcvladian gantolebaTa sistema
⎧a1 x + b1 y = c1
⎨ (3)
⎩a2 x + b2 y = c2 .
am sistemis pirveli da meore gantolebebis orive
mxareebi gavamravloT Sesabamisad b2 –ze da −b1 –ze.
miviRebT
⎧a1b2 x + b1b2 y = c1b2
⎨
⎩− a2b1 x − b1b2 y = −c2b1.
am sistemis gantolebaTa SekrebiT gveqneba
(a1b2 − a2b1 )x = c1b2 − c2b1 . (4)
analogiurad miviRebT

∗ praqtikulad Sekrebis xerxiT gansazRvruli erT-erTi cvladis mniS-

vneloba SeaqvT sistemis romelime gantolebaSi da pouloben meore
cvlads.
90
 (a1b2 − a2b1 )y = a1c2 − a2c1 . (5)
Tu a1b2 − a2b1 ≠ 0 , (4) da (5) gantolebidan gvaqvs:
c b −c b a c − a2 c1
x= 1 2 2 1 , y= 1 2 . (6)
a1b2 − a2b1 a1b2 − a2b1
vaCvenoT, rom (6) formulebiT mocemul ricxvTa (x; y )
wyvili warmoadgens (3) sistemis amonaxsns. marTlac, Tu
x –isa da y –is mniSvnelobebs SevitanT (3) sistemis
pirveli gantolebis marcxena mxareSi, miviRebT:
c b −c b a c − a2 c1 a1c1b2 − a1c2b1 + b1a1c2 − b1a2 c1
a1 1 2 2 1 + b1 1 2 = =
a1b2 − a2b1 a1b2 − a2b1 a1b2 − a2b1
c (a b − a2b1 )
= 1 1 2 = c1 .
a1b2 − a2b1
e. i. ganxiluli (x; y ) wyvili akmayofilebs (3) sistemis
pirvel gantolebas. analogiurad Semowmdeba, rom igive
wyvili akmayofilebs (3) sistemis meore gantolebasac.
radgan (4) da (5) gantolebebi (3) sistemidan miRebulia
iseTi gardaqmnebiT, romlis Sedegadac ar SeiZleba
daikargos romelime amonaxsni, SegviZlia davaskvnaT:
1. Tu a1b2 − a2b1 ≠ 0 , maSin (3) sistemas aqvs erTaderTi
amonaxsni, romelic moicema (6) formulebiT.
2. Tu a1b2 − a2b1 = 0 , xolo c1b2 − c2b1 da a1c2 − a2 c1
sxvaobebidan erTi mainc gansxvavdeba nulisagan, maSin (3)
sistema araTavsebadia, vinaidan (4) da (5) gantolebebidan
erT-erTs mainc ara aqvs amonaxsni.
3. Tu
a1b2 − a2b1 = 0 , c1b2 − c2b1 = 0 , a1c2 − a2 c1 = 0
da cvladebis koeficientebidan erTi mainc gansxvavdeba
nulisagan, magaliTad a1 ≠ 0 , maSin pirveli da mesame
tolobebidan gvaqvs:
a a
b2 = b1 ⋅ 2 , c2 = c1 ⋅ 2 . (7)
a1 a1
SemoviRoT aRniSvna:
a2
=k, (8)
a1
maSin (7) da (8) tolobebidan gveqneba:
a2 = ka1 , b2 = kb1 , c2 = kc1 ,
da (3) sistema miiRebs saxes:
91
 ⎧a1 x + b1 y = c1
⎨
⎩ka1 x + kb1 y = kc1 ,
romelic
a1 x + b1 y = c1
gantolebis tolfasia. e. i. am SemTxvevaSi sistemis
amonaxsnTa simravle usasruloa.
rogorc viciT, (4) sistemis (x0 ; y0 ) amonaxsni
warmoadgens masSi Semaval gantolebaTa grafikebis, e. i.
wrfeebis gadakveTis wertilis koordinatTa wyvils.
Tu sistemas gaaCnia erTaderTi amonaxsni, maSin
aRniSnuli wrfeebi ikveTebian erT wertilSi; Tu sistema
araTavsebadia, maSin wrfeebi ar gadaikveTebian, xolo, Tu
sistemas aqvs uamravi amonaxsni, maSin wrfeebi erTmaneTs
emTxvevian.
SevniSnoT, rom Casmisa da Sekrebis xerxebi agreTve
gamoiyeneba sami da metcvladian wrfiv gantolebaTa
sistemis amosaxsnelad.

$39. vupmpcfcj!

hbotb{Swsfcb/ or gamosaxulebas, romlebic SeiZleba

cvladebsac Seicavdnen, SeerTebuls niSniT “>” an “<”
utoloba ewodeba.
utolobebs ewodeba erTnairi azris, Tu yvela
maTganSi gamoyenebulia utolobis erTi da igive niSani.
or utolobas ewodeba mopirdapire azris, Tu erT-erT
maTganSi gamoyenebulia niSani “>”, meoreSi ki misi
mopirdapire — ”<”. magaliTad, 5>2 da 1>-3 erTnairi azris
utolobebia, xolo 3<6 da 4>0 utolobebi ki_mopirdapire
azris.
sjdywjUj! vupmpcjt! Uwjtfcfcj/ rogorc viciT, nebismieri
ori a da b namdvili ricxvisaTvis marTebulia erTi da
mxolod erTi Semdegi Tanafardobebidan:
a =b, a >b, a <b.
es Tanafardobebi marTebulia, Tu Sesabamisad
a −b = 0 , a −b > 0 , a −b < 0.
sawinaaRmdegos daSvebiT SeiZleba vaCvenoT, rom
marTebulia agreTve Sebrunebuli debulebebi:
Tu a = b , maSin a − b = 0 ;

92
 Tu a > b , maSin a − b > 0 ;
Tu a < b , maSin a − b < 0 .
utoloba a > b geometriulad niSnavs, rom a ricxvis
Sesabamisi wertili ricxviT wrfeze mdebareobs b –s
Sesabamisi wertilis marjvniv.
davamtkicoT ricxviTi utolobis zogierTi Tviseba:
1. Tu a > b , maSin b < a .
marTlac a > b ⇒ a − b > 0 ⇒ b − a < 0 ⇒ b < a .
2. Tu a > b da b > c , maSin a > c .
pirobis Tanaxmad a − b da b − c ricxvebi dadebiTia,
amitom dadebiTi iqneba maTi jamic, e. i.
(a − b ) + (b − c ) > 0 ⇒ a − c > 0 ⇒ a > c .
am Tvisebas tranzitulobis Tviseba ewodeba.
3. Tu a > b da c nebismieri namdvili ricxvia, maSin
a + c > b + c . radgan (a + c ) − (b + c ) = a − b , xolo pirobis
Tanaxmad a − b dadebiTia, amitom (a + c ) − (b + c ) > 0 , e. i.
a+c >b+c.
Tfefhj/ Tu a + b > c , maSin a > c − b .
4. Tu a > b da c > d , maSin a + c > b + d .
radgan (a + c ) − (b + d ) = (a − b ) + (c − d ) , xolo pirobis
Tanaxmad a − b da c − d dadebiTi ricxvebia, amitom
dadebiTi iqneba maTi jamic da (a + c ) − (b + d ) > 0 , e. i.
a+c >b+d .
amrigad, erTnairi azris WeSmariti utolobebis
SekrebiT miiReba imave azris WeSmariti utoloba.
5. Tu a > b da c < d , maSin a − c > b − d .
radgan (a − c ) − (b − d ) = (a − b ) + (d − c ) , xolo pirobis
Tanaxmad a − b da d − c dadebiTebia, amitom dadebiTi iqneba maTi
jamic da (a − c ) − (b − d ) > 0 , e. i. a − c > b − d .
amrigad, Tu erT WeSmarit utolobas gamovaklebT misi
sawinaaRmdego azris meore WeSmarit utolobas da
SevinarCunebT pirveli utolobis niSans, miviRebT
WeSmarit utolobas.
6. Tu a > b da c ≠ 0 , maSin
ac > bc , roca c > 0
da
ac < bc , roca c < 0 .

93
 radgan ac − bc = c(a − b ) da pirobis Tanaxmad a − b > 0 ,
amitom c(a − b ) namravls aqvs c –s niSani, e. i. roca c > 0 ,
maSin ac − bc > 0 ⇒ ac > bc , xolo roca c < 0, maSin
ac − bc < 0 ⇒ ac < bc .
amrigad, Tu WeSmariti utolobis orive mxares
gavamravlebT mocemul dadebiT ricxvze da utolobis
niSans ar SevcvliT, miviRebT WeSmarit utolobas.
WeSmarit utolobas miviRebT agreTve, Tu WeSmariti
utolobis orive mxares gavamravlebT mocemul uaryofiT
ricxvze da utolobis niSans SevcvliT misi
mopirdapireTi.
7. Tu a > b da a da b ricxvebs erTnairi niSani aqvT,
maSin
1 1
< .
a b
1 1 a−b
radgan − = , xolo pirobis Tanaxmad a − b da
b a ab
ab dadebiTebia, amitom dadebiTi iqneba maTi fardobac da
1 1 1 1 1 1
− >0⇒ > ⇒ < .
b a b a a b
8. Tu a > b , c > d da a , b , c , d dadebiTi ricxvebia,
maSin ac > bd .
radgan a > b da c > 0 , amitom ac > bc . radgan c > d da
b > 0 , amitom bc > bd . tranzitulobis Tvisebis Tanaxmad,
ac > bc da bc > bd utolobebidan gamomdinareobs ac > bd
utoloba.
amrigad, erTidaimave azris dadebiTwevrebian WeSmarit
utolobaTa gadamravlebiT miiReba imave azris WeSmariti
utoloba.
Tfefhj/ Tu a da b dadebiTi ricxvebia da n ∈ N , maSin
a > b utolobidan gamomdinareobs a n > b n .
9. Tu a da b dadebiTi ricxvebia da n ∈ N , n ≠ 1 maSin
a > b utolobidan gamomdinareobs n
a >nb.
davuSvaT sawinaaRmdego. vTqvaT, n
a ≤ n b , maSin me-8
Tvisebis Sedegis Tanaxmad gveqneba:
( a) ≤ ( b)
n
n
n
n
⇒a≤b,
rac pirobas ewinaaRmdegeba. maSasadame n
a >nb.
94
 dwmbejt! Tfndwfmj! vupmpcb/ imis mixedviT, Tu ramden
cvlads Seicavs utoloba, igi SeiZleba iyos erTcvladia-
ni, orcvladiani da a. S.
erTcvladiani utolobis amonaxsni ewodeba cvladis
im mniSvnelobas, romelic utolobas WeSmarit ricxviT
utolobad aqcevs. Tu utoloba Seicavs erTze met
cvlads, maSin misi amonaxsni iqneba Sesabamisad, cvladebis
mniSvnelobaTa wyvili, sameuli da a. S., romelic utolo-
bas WeSmarit ricxviT utolobad aqcevs.
utolobis yvela amonaxsnTa erTobliobas utolobis
amonaxsnTa simravle ewodeba. utolobis amoxsna niSnavs
misi amonaxsnTa simravlis povnas.
erTidaimave cvladebis Semcvel utolobebs ewodeba
tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi erTmaneTis
tolia, roca TiToeuli amonaxsni dalagebulia erTi da
imave mimdevrobiT.
utolobis amoxsnis procesSi mizanSewonilia SevcvaloT igi
misi tolfasi ufro martivi utolobiT, risTvisac
sargebloben utolobaTa Semdegi TvisebebiT:
1. Tu utolobis orive mxares davumatebT erTsa da
imave ricxvs, miviRebT mocemuli utolobis tolfas
utolobas.
2. Tu utolobis erTi mxaridan meoreSi gadavitanT
romelime Sesakrebs mopirdapire niSniT, miviRebT
mocemuli utolobis tolfas utolobas.
3. Tu utolobis orive mxares gavamravlebT erTsa da
imave dadebiT ricxvze an utolobaSi Semavali cvladebis
Semcvel erTi da imave gamosaxulebaze, romelic
yovelTvis dadebiTia, miviRebT mocemuli utolobis
tolfas utolobas.
4. Tu utolobis orive mxares gavamravlebT erTsa da
imave uaryofiT ricxvze an utolobaSi Semavali
cvladebis Semcvel erTsa da imave gamosaxulebaze,
romelic yovelTvis uaryofiTia da utolobis niSans
SevcvliT mopirdapireTi, miviRebT mocemuli utolobis
tolfas utolobas.
am Tvisebebis gamoyenebiT nebismier erTcvladian
utolobas SeiZleba mivceT
f ( x) > 0 (1)
an
f ( x) < 0 (2)

95
saxe.
(1) utolobis amonaxsnTa simravle warmoadgens Ox
RerZis yvela im wertilebis abscisTa simravles,
romelTaTvisac y = f ( x) funqciis grafikis wertilebi Ox
RerZis zemoT mdebareoben (nax. 27), (2) utolobisaTvis ki
amonaxsnTa simravles warmoadgens yvela im wertilebis
abscisTa simravle, romelTaTvisac y = f ( x) funqciis
grafikis wertilebi Ox RerZis qvemoT mdebareoben
(nax. 28).
y

x1 x2 0 x3 x

nax. 27
y

x1 x2 0 x3 x

nax. 28

! TfojTwob/! utolobisa da gantolebis

⎡ f ( x) > 0 ⎡ f ( x) < 0
⎢ f ( x) = 0 da ⎢ f ( x) = 0
⎣ ⎣
gaerTianebebi Sesabamisad f ( x) ≥ 0 da f ( x) ≤ 0 saxiT
Caiwereba da maT aramkacri utolobebi ewodeba. cxadia,
aramkacri utolobis amonaxsnia mkacri utolobis da
Sesabamisi gantolebis amonaxsnTa gaerTianeba.

$40. xsgjwj!fsUdwmbejboj!vupmpcb!
!
ax + b > 0 da ax + b < 0 saxis utolobebs, sadac x
cvladia, xolo a da b nebismieri namdvili ricxvebia,
wrfivi erTcvladiani utolobebi ewodeba, Tu a ≠ 0 .
ax + b > 0 utoloba Semdegnairad amoixsneba:
a) roca a > 0 , maSin

96
 b
ax + b > 0 ⇔ ax > −b ⇔ x > −
,
a
⎤ b ⎡
e. i. utolobis amonaxsnTa simravlea ⎥ − ;+∞ ⎢ . geometri-
⎦ a ⎣
ulad es simravle warmoadgens ricxviTi wrfis yvela im
b
wertilTa simravles, romlebic − wertilis marjvniv
a
mdebareoben (nax. 29).

b
−
a

nax. 29

b) roca a < 0 , maSin

b
ax + b > 0 ⇔ ax > −b ⇔ x < −
,
a
⎤ b⎡
e. i. utolobis amonaxsnTa simravlea ⎥ − ∞;− ⎢ . geometri-
⎦ a⎣
ulad es simravle warmoadgens ricxviTi wrfis yvela im
b
wertilTa simravles, romlebic − wertilis marcxniv
a
mdebareoben (nax. 30).
analogiurad amoixsneba ax + b < 0 wrfivi utoloba.

b
−
a

nax. 30

$41. lwbesbuvmj!vupmpcb!
!
!
ax 2 + bx + c > 0 da ax 2 + bx + c < 0 saxis utolobebs, sadac
x cvladia, xolo a , b da c nebismieri namdvili
ricxvebia, a ≠ 0 , kvadratuli utolobebi ewodeba.
amovxsnaT es utolobebi grafikuli xerxiT.
97
 vTqvaT, a > 0 , maSin y = ax 2 + bx + c parabolis Stoebi
mimarTulia zemoT da diskriminantis niSnis mixedviT
gveqneba Semdegi SemTxvevebi:
1. Tu D = b 2 − 4ac < 0 , maSin parabola mTlianad
moTavsebulia Ox RerZis zemoT da amitom ax 2 + bx + c > 0
utolobis amonaxsnTa simravlea R (nax. 31), xolo
ax + bx + c < 0 utolobis amonaxsnTa simravle ki_carielia.
2

y
ax 2 + bx + c > 0
a > 0, D < 0

0 x

nax. 31

2. Tu D = b 2 − 4ac > 0 , maSin y = ax 2 + bx + c parabola Ox

RerZs hkveTs or x1 da x2 wertilSi ( x1 < x2 ) , romlebic
ax 2 + bx + c kvadratuli samwevris fesvebs warmoadgenen.
amitom ax 2 + bx + c > 0 utolobis amonaxsnTa simravle
Sedgeba Ox RerZis yvela im wertilebisagan, romlebic
mdebareoben x1 –is marcxniv an x2 –is marjvniv e. i. “fesvebs
gareT” (nax. 32), xolo ax 2 + bx + c < 0 utolobis amonaxsnTa
simravle Sedgeba Ox RerZis yvela im wertilebisagan,
romlebic mdebareoben x1 da x2 wertilebs Soris (e. i.
“fesvebs Soris”) (nax. 33).

y y
ax 2 + bx + c > 0 ax 2 + bx + c < 0
a > 0, D > 0 a > 0, D > 0

x1 0 x2 x x1 0 x2 x

nax. 32 nax. 33

98
 amrigad, Tu a>0 da D > 0 , maSin ax 2 + bx + c > 0
utolobis amonaxsnTa simravlea ]− ∞; x1 [ U ]x2 ;+∞[ , xolo
ax 2 + bx + c < 0 utolobis amonaxsnTa simravle ki_ ]x1; x2 [ .
3. Tu D = b 2 − 4ac = 0 , maSin y = ax 2 + bx + c parabola Ox
b
RerZs exeba x=− wertilSi. amitom ax 2 + bx + c > 0
2a
utolobis amonaxsns warmoadgens Ox RerZis nebismieri
b
wertili garda x = − wertilisa (nax. 34), e. i. amonaxsn-
2a
Ta simravlea ⎤⎥ − ∞;− ⎡⎢ U ⎤⎥ − ;+∞ ⎡⎢ , xolo ax 2 + bx + c < 0
b b
uto-
⎦ 2a ⎣ ⎦ 2a ⎣
lobis amonaxsnTa simravle ki carielia.

y
ax 2 + bx + c > 0
a > 0, D = 0

0 −
b x
2a

nax. 34

im SemTxvevaSi, roca a < 0 , utolobis orive mxaris –1-

ze gamravlebiT da utolobis niSnis mopirdapireTi
SecvliT kvadratuli utolobis amoxsna daiyvaneba
ganxilul SemTxvevebze.

$42. vupmpcbUb!tjtufnfcj!
!
hbotb{Swsfcb/ erTi da imave cvladebis Semcvel uto-
lobaTa sasrul simravles utolobaTa sistema ewodeba.
utolobaTa sistemis amonaxsni ewodeba am sistemaSi
Semavali yvela utolobis saerTo amonaxsns. sistemis
yvela amonaxsnTa erTobliobas utolobaTa sistemis
amonaxsnTa simravle ewodeba. utolobaTa sistemis amoxsna
niSnavs misi amonaxsnTa simravlis povnas.
erTi da imave cvladebis Semcvel utolobaTa siste-
mebs ewodebaT tolfasi, Tu maTi amonaxsnTa simravleebi

99
erTmaneTis tolia, roca TiToeuli amonaxsni
dalagebulia erTi da imave mimdevrobiT.
imisaTvis, rom amovxsnaT utolobaTa sistema, saWiroa
amovxsnaT am sistemaSi Semavali TiToeuli utoloba da
vipovoT maTi amonaxsnTa simravleebis TanakveTa.
magaliTad,
⎧ x 2 − 5x
⎪⎪ 2 < 3 − 2 x ⎧x 2 − 5x < 6 − 4 x
⎨ ⇔⎨ ⇔
⎪ x − 1 − x − 4 > 2 x − 1 ⎩3x − 3 − 2 x + 8 > 12 x − 6
⎪⎩ 2 3
⎧⎪ x 2 − x − 6 < 0 ⎧− 2 < x < 3
⇔⎨ ⇔⎨
⎪⎩11x < 11 ⎩ x < 1.
amrigad, sistemis amonaxsnTa simravlea ]− 2;3[ Suale-
dis da ]− ∞;1[ Sualedis TanakveTa, e. i. ]− 2;1[ Sualedi (nax.
35).

-2 -1 3
nax. 35
rogorc cnobilia, namdvil ricxvTa yovel (x; y )
wyvils sakoordinato sibrtyeze Seesabameba erTaderTi
wertili. es saSualebas gvaZlevs orcvladiani utolobisa
da orcvladian utolobaTa sistemis amonaxsnTa simravle
gamovsaxoT sakoordinato sibrtyis wertilTa simravliT.
ganvixiloT magaliTebi:
⎧2 x − y < 1 ⎧ y > 2 x − 1
1. ⎨ ⇔⎨
⎩x + y > 2 ⎩ y > − x + 2.
sistemis pirveli utolobis amonaxsnTa simravle
warmoadgens sibrtyis yvela im wertilTa simravles,
romlebic mdebareoben y = 2 x − 1 wrfis zemoT, xolo meore
utolobis amonaxsnTa simravle ki_sibrtyis yvela im
wertilTa simravles, romlebic mdebareoben y = − x + 2
wrfis zemoT. cxadia, sistemis amonaxsnTa simravle iqneba
aRniSnuli simravleebis TanakveTa (nax. 36).
⎧x 2 + y 2 < 4
2. ⎨
⎩y > x
2

100
 y

1 2 x
-1 2
y = 2x − 1 y = −x + 2

nax. 36
sistemis pirveli utolobis amonaxsnTa simravle warmoa-
dgens sibrtyis yvela im wertilTa simravles, romlebic
mdebareoben x 2 + y 2 = 4 wrewiris SigniT, xolo meore uto-
lobis amonaxsnTa simravle ki_sibrtyis yvela im wertil-
Ta simravles, romlebic mdebareoben y = x 2 parabolis ze-
moT. amrigad, sistemis amonaxsnTa simravles aqvs saxe
(nax.37).
y
y=x2
x2+y2=4

0 x

nax. 37

$43. vupmpcbUb!bnpytob!joufswbmUb!nfUpejU!
!
vTqvaT, mocemulia erTcvladiani utoloba f ( x) > 0 an
f ( x) < 0 , f ( x ) = ( x − α1 ) (x − α 2 ) L ( x − α n ) ,
k1 k2 kn
sadac amasTan
α1 , α 2 , K , α n ∈ R , k1 , k 2 , K , k n ∈ Z da αi ≠ α j , roca i≠ j
(i, j = 1,2, K , n ) .
magaliTebze ganvixiloT aseTi saxis utolobebis
amoxsnis e. w. intervalTa meTodi jer im SemTxvevisaTvis,
101
rodesac utolobaSi Semavali TiToeuli mamravlis
xarisxis maCvenebeli tolia 1-is da –1-is, Semdeg ki im
SemTxvevisaTvis, rodesac xarisxis maCveneblebi nebismieri
mTeli ricxvebia.
nbhbmjUj!2/!amovxsnaT utoloba
(x − 1)(x + 2)⎛⎜ x + 1 ⎞⎟
⎝ 2⎠
>0. (1)
⎛ 7 ⎞
x⎜ x − ⎟
⎝ 3⎠
bnpytob/ davalagoT ricxviT wrfeze utolobaSi
Semavali wiladis mricxvelisa da mniSvnelis fesvebi: -2;
1 7
− ; 0; 1 da , romlebic ricxviT wrfes yofen 6
2 3
Sualedad (nax. 38).

_ + _ + _ +
1
-2 − 0 1 7
2
3
nax. 38
⎤7 ⎡
cxadia, rom ukiduresi marjvena ⎥ ;+∞ ⎢ Sualedis nebi-
⎦ 3 ⎣
smieri ricxvisaTvis (1) utolobis marcxena mxareSi myofi
gamosaxulebis mricxvelisa da mniSvnelis TiToeuli Tana-
mamravli dadebiTia da amitom dadebiTi iqneba mocemuli
gamosaxulebac, rac ricxviTi wrfis Sesabamis Sualedze
⎤ 7⎡
“+” niSniT aRiniSneba. am Sualedis momdevno ⎥1; ⎢ Suale-
⎦ 3⎣
⎛ 7⎞
dis nebismieri ricxvisaTvis mniSvnelSi Semavali ⎜ x − ⎟
⎝ 3⎠
Tanamamravli uaryofiTia, xolo danarCeni Tanamamravlebi
dadebiTi, amitom utolobis marcxena mxare iqneba uaryo-
fiTi, rac ricxviTi wrfis Sesabamis Sualedze “_” niSniT
aRiniSneba. analogiuri msjelobiT yovel Semdeg Sualeds
rigrigobiT miekuTvneba niSani “+” an “_”, romlebic
gansazRvraven (1) utolobis marcxena mxaris niSans Sesaba-
mis SualedSi. amitom (1) utolobis amonaxsnTa simravle
yvela im Sualedis gaerTianebaa, romlebsac aqvT niSani
“+”, e. i.

102
 ⎤ 1 ⎡ ⎤7 ⎡
⎥ − 2; − 2 ⎢ U ] 0; 1 [ U ⎥ 3 ; + ∞ ⎢ .
⎦ ⎣ ⎦ ⎣
TfojTwob/ ganxilul ki = 1 (i = 1,2, K , n ) SemTxvevaSi
sasurvelia visargebloT Semdegi wesiT: ukidures
marjvena Sualeds (romelSic f ( x) yovelTvis dadebiTia)
davusvaT niSani “+”, xolo yovel momdevno Sualeds ki
wina Sualedis mopirdapire niSani.
nbhbmjUj!3/ amovxsnaT utoloba
(x − 2)(x + 3) (x + 1)
5 6

<0. (2)
( x − 5) ( x − 8)
2

bnpytob/ pirveli magaliTis msgavsad, aqac, ricxviT

wrfeze davalagoT utolobaSi Semavali mamravlebis
fesvebi: -3, -1, 2, 5, 8 da miRebul Sualedebs davusvaT “+”
an “_” niSnebi marjvnidan marcxniv dawyebuli “+” niSniT,
mxolod im gansxvavebiT, rom luw maCvenebliani mamravlis
fesvze gadasvlis dros SevinarCunoT wina Sualedis
niSani (nax. 39).

_ + +_ _ _ +
-3 -1 2 5 8

nax. 39
cxadia, rom (2) utolobis amonaxsnTa simravle iqneba
yvela im Sualedis gaerTianeba, romlebsac aqvT niSani
“_”, e. i.
]− ∞; − 3 [ U ] 2; 5 [ U ] 5; 8 [ .
imisaTvis, rom erTcvladiani utolobebi ϕ( x) > 0 an
ϕ( x) < 0 daviyvanoTYiseT saxemde, rom SesaZlebeli iyos
intervalTa meTodis gamoyeneba, saWiroa: utolobis
marcxena mxare daiSalos mamravlebad; utolobaTa
Tvisebebis gaTvaliswinebiT is mamravlebi, romlebic mTel
RerZze inarCuneben erTi da imave niSans ukuvagdoT, xolo
danarCeni Tanamamravlebi CavweroT ise, rom cvladis
yoveli koeficienti iyos erTis toli; Tanamamravlebi,
romlebic erTnairfuZian xarisxebs warmoadgenen, CavweroT
erTi xarisxis saxiT.
! nbhbmjUj!4/!

103
 (x )( )
− x x 3 + 1 (2 x − 1)
3
≤0⇔
(
(x + 2 ) − x 2 + 2 x − 8 4 − x 2 )( )
⇔
(
x(x − 1)(x + 1)(x + 1) x − x + 1 (2 x − 1)
2
≤0⇔
)
( )
(x + 2) − x 2 + 2 x − 8 (2 − x )(2 + x )
2⎛ 1⎞
x(x − 1)(x + 1) ⎜ x − ⎟
⇔ ⎝ 2⎠
≤0.
(x + 2 ) (x − 2 )
2

+ + +_ + _ +
_
-2 -1 0 1 2
1
2
nax. 40

me-40 naxazidan Cans, rom amonaxsnTa simravlea

⎡ 1⎤
{− 1} U ⎢0; ⎥ U [1; 2[ .
⎣ 2⎦

$44. npevmjt!Tfndwfmj!vupmpcfcj!
!
modulis gansazRvrebidan gamomdinareobs, rom f ( x) < r
utoloba, sadac r > 0 , utolobaTa Semdegi sistemis
tolfasia:
⎧ f ( x) < r
⎨
⎩ f ( x) > − r ,
romelic SeiZleba
−r < f ( x) < r
ormagi utolobis saxiT Caiweros. amrigad f ( x) < r
utolobis amonaxsnTa simravle warmoadgens f ( x) < r da
f ( x) > −r utolobebis amonaxsnTa simravleebis TanakveTas.
analogiurad, f ( x ) > r utoloba, sadac r > 0 , Semdeg
utolobaTa gaerTianebis tolfasia
⎡ f ( x) > r
⎢ f ( x) < − r.
⎣

104
 amrigad, f ( x) > r utolobis amonaxsnTa simravle war-
moadgens f ( x) > r da f ( x) < − r utolobebis amonaxsnTa sim-
ravleebis gaerTianebas.
kerZod
x − a < r ⇔ −r < x − a < r ⇔ a − r < x < a + r ,
e. i. x − a < r utolobis amonaxsnTa simravlea ]a − r ; a + r [ .
analogiurad
⎡x − a > r ⎡x > a + r
x−a >r ⇔ ⎢ ⇔⎢
⎣ x − a < −r ⎣ x < a − r,
e. i. x − a > r utolobis amonaxsnTa simravlea
]− ∞; a − r [ U ]a + r;+∞[ .
ganvixiloT magaliTebi:
1. amovxsnaT utoloba x 2 − 5 x + 3 ≤ 3 .
bnpytob/!
⎧x 2 − 5x + 3 ≤ 3
x 2 − 5x + 3 ≤ 3 ⇔ ⎨ 2 ⇔
⎩ x − 5 x + 3 ≥ −3
⎧⎪ x 2 − 5 x ≤ 0 ⎧0 ≤ x ≤ 5
⇔⎨ ⇔⎨
⎪⎩ x − 5 x + 6 ≥ 0
2
⎩ x ≤ 2, x ≥ 3.
amrigad, miviReT utolobis amonaxsnTa simravle
[0; 2] U [3; 5] .
x+3
2. amovxsnaT utoloba: ≥2.
x−5
bnpytob/!
⎡x+3 ⎡ x + 3 − 2 x + 10
x+3 ⎢x−5 ≥ 2 ⎢ x −5
≥0
≥2⇔⎢ ⇔⎢ ⇔
x−5 ⎢ x + 3 ≤ −2 ⎢ x + 3 + 2 x − 10 ≤ 0
⎢⎣ x − 5 ⎢⎣ x −5
⎡ x − 13
⎢ x−5 ≤ 0 ⎡5 < x ≤ 13
⇔⎢ ⇔ ⎢7
⎢ 3x − 7 ≤ 0 ⎢ ≤ x < 5.
⎢⎣ x − 5 ⎣⎢ 3
amrigad, mocemuli utolobis amonaxsnTa simravlea
⎡7 ⎡
⎢ 3 ; 5 ⎢ U ] 5; 13] .
⎣ ⎣

105
 3. davamtkicoT, rom Tu a ≥ 0 , b ≥ 0 , maSin
a+b
≥ ab .
2
ganvixiloT WeSmariti utoloba ( )
2
a − b ≥ 0 , saidanac
gveqneba
( )2
a − b ≥ 0 ⇒ a − 2 ab + b ≥ 0 ⇒ a + b ≥ 2 ab ⇒
a+b
⇒ ≥ ab .
2
SeiZleba vaCvenoT, rom Tu a1 ≥ 0 , a2 ≥ 0 , K , an ≥ 0 , maSin
a1 + a2 + L + an n
≥ a1a2 K an ∗
n
a1 + a 2 + L + an
ricxvs ewodeba a1 , a2 ,K, an ricxvebis
n
saSualo ariTmetikuli, xolo ricxvs n a1a2 Kan amave
ricxvebis saSualo geometriuli.
amrigad, ramdenime arauaryofiTi ricxvis saSualo
ariTmetikuli metia an toli amave ricxvebis saSualo
geometriulze.

$45. sjdywjUj!njnefwspcb

Tu raime wesiT yovel naturalur n ricxvs

Seesabameba xn namdvili ricxvi, maSin vityviT, rom
mocemulia ricxviTi mimdevroba
x1 , x2 , K , xn , K .
x1 -s ewodeba mimdevrobis pirveli wevri, x2 -s_
mimdevrobis meore wevri da a. S. xn –s mimdevrobis n –uri
an zogadi wevri ewodeba. Mmimdevrobas, romlis zogadi
wevria xn , mokled {xn } simboloTi aRniSnaven.∗
SevniSnoT, rom im SemTxvevaSic ki, rodesac xn = xm ,
n ≠ m es ricxvebi iTvlebian mimdevrobis gansxvavebul
wevrebad.

∗ toloba marTebulia maSin da mxolod maSin, roca a1 = a 2 = L = a n .

∗ zogjer gamoviyenebT gamoTqmas “ x n mimdevroba”.
106
 Mmimdevrobis mocemis bunebrivi wesia analizuri wesi,
romelic gviCvenebs Tu ra moqmedebebi unda CavataroT n –
ze, rom miviRoT mimdevrobis xn wevri.
Mmimdevroba agreTve SeiZleba mocemuli iyos
rekurentuli damokidebulebiT. Ees wesi imaSi
mdgomareobs, rom mimdevrobis yoveli wevri, ramodenime
sawyisi wevris garda, romlebic Tavidanvea mocemuli,
miiReba mis win mdgom wevrebze garkveuli moqmedebebis
CatarebiT. GganvixiloT mimdevrobis ramodenime magaliTi.
1
1. mimdevroba, romlis zogadi wevria xn = , aris
n
Semdegi mimdevroba
1 1 1
1, , , K , , K .
2 3 n
n
2. mimdevroba, romlis zogadi wevria xn = , aris
n +1
Semdegi mimdevroba
1 2 3
, , ,K .
2 3 4

3. xn =
(− 1)n toloba gansazRvravs Semdeg mimdevrobas:
n
1 1 1
− 1, , − , , K ,
(− 1)n , K .
2 3 4 n
4. davweroT mimdevroba, Tu misi zogadi wevria
n 1 2 3
xn = . cxadia, rom x1 = , x2 = , x3 = , K
n +1 2 3 4
5. Tu mimdevrobis zogadi wevri mocemulia formuliT
xn = aq n −1 (a ≠ 0, q ≠ 0 ) , maSin
x1 = a, x2 = aq, x3 = aq 2 , K .
6. Tu xn = (− 1)n , maSin gveqneba mimdevroba
− 1, 1, − 1, K , (− 1)n , K .
7. vTqvaT a1 = 3 da an+1 = an + 2 ; cxadia, rom
a2 = 5, a3 = 7, a4 = 9, K .
es mimdevroba mocemulia rekurentuli wesiT.
Tu xn = a, nebismieri n ∈ N , maSin mimdevrobas ewodeba
mudmivi mimdevroba.
geometriulad mimdevroba ricxviT wrfeze gamoisaxeba
wertilTa mimdevrobis saxiT, romelTa koordinatebi
107
tolia mimdevrobis Sesabamisi elementebis. 41-e, 42-e da 43-e
1
naxazebze gamosaxulia Sesabamisad xn = , xn =
(− 1)n da
n n
n
xn = mimdevrobebi.
n +1
1 1 1 1 1 1
1 -1 −
4 3 2 3 4 2

0 x 4 x3 x2 x1 x1 x3 0 x4 x2

nax. 41 nax. 42

1 2 3
2 3 4

0 x1 x2 x3 • •1
nax. 43

hbotb{Swsfcb/! ricxvTa xn mimdevrobas ewodeba zemodan

SemosazRvruli, Tu arsebobs iseTi M ricxvi, romelic
mimdevrobis yvela wevrze metia, xolo qvemodan
SemosazRvruli_Tu moiZebneba iseTi L ricxvi, romelic
naklebia mocemuli mimdevrobis yovel wevrze.
Tu mimdevroba SemosazRvrulia rogorc zemodan, ise
qvemodan, mas SemosazRvruli mimdevroba ewodeba.
Aadvili SesamCnevia, rom zemoT moyvanil magaliTebSi
1, 2, 3, 6 mimdevrobebi SemosazRvrulia. Mme-7 mimdevroba
SemosazRvrulia qvemodan. Mme-5 mimdevroba SemosazRvru-
lia, Tu q ≤ 1 . Mme-5 mimdevroba qvemodan (zemodan) Semosaz-
Rvrulia, Tu a > 0 (a < 0) da q > 1 . Tu q < −1 , maSin mimdev-
roba ar aris SemosazRvruli.
hbotb{Swsfcb/! xn mimdevrobas ewodeba araklebadi, Tu
x1 ≤ x2 ≤ L ≤ xn ≤ L da arazrdadi, Tu x1 ≥ x2 ≥ L ≥ xn ≥ L .
hbotb{Swsfcb/ xn mimdevrobas ewodeba zrdadi, Tu
x1 < x2 < L < xn < L da klebadi, Tu x1 > x2 > L > xn > L .
cxadia zrdadi (klebadi) mimdevroba araklebadia (ara-
zrdadia).
Tu mimdevroba arazrdadia an araklebadi mas monoto-
nuri ewodeba.

108
 cxadia, rom zemoT moyvanil magaliTebSi 1, 2, 4, 5
(q > 0)da 7 monotonuri mimdevrobebia, xolo 3, 5 (q < 0) da
6 mimdevrobebi ar arian monotonuri.

$46. bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!
!
!
hbotb{Swsfcb/ ricxviT mimdevrobas, romlis yoveli
wevri, dawyebuli meoredan, miiReba wina wevrisaTvis erTi
da imave ricxvis mimatebiT, ariTmetikuli progresia
ewodeba.
rogorc gansazRvrebidan Cans, ariTmetikuli progresi-
is nebismieri wevrisa da misi wina wevris sxvaoba erTi da
imave ricxvis tolia. e. i. Tu
a1 , a2 , K , an , K
ariTmetikuli progresiaa, maSin
a2 − a1 = a3 − a2 = L = an − an−1 = L .
am ricxvs ariTmetikuli progresiis sxvaoba ewodeba da d
asoTi aRiniSneba.
cxadia, rom Tu d > 0 , maSin ariTmetikuli progresia
zrdadia, Tu d < 0 _klebadi, xolo, Tu d = 0 , maSin
progresia mudmiv mimdevrobas warmoadgens.
Tu an ariTmetikuli progresiis sxvaoba aris d , maSin
a2 = a1 + d ,
a3 = a 2 + d ,
KKKK
an−1 = an−2 + d ,
an = an−1 + d .
miRebuli (n − 1) tolobis SekrebiT gveqneba
a2 + a3 + L + an−1 + an = a1 + a2 + L + an −2 + an−1 + (n − 1)d ,
saidanac miviRebT
an = a1 + (n − 1)d .
am formulas ariTmetikuli progresiis n –uri anu zogadi
wevris formula ewodeba.
ariTmetikuli progresiis nebismieri wevri, dawyebuli
meoredan, misi wina da momdevno wevrebis saSualo
ariTmetikulis tolia.

109
 marTlac, vTqvaT, an−1 , an da an+1 aris ariTmetikuli
progresiis nebismierad aRebuli sami momdevno wevri,
maSin ariTmetikuli progresiis gansazRvrebis Tanaxmad
an − an−1 = an+1 − an
e. i.
a + an+1
2an = an−1 + an+1 ⇔ an = n−1 .
2
marTebulia Sebrunebuli debulebac: Tu ricxviTi
mimdevrobis yoveli wevri, dawyebuli meoredan, misi wina
da momdevno wevrebis saSualo ariTmetikulis tolia,
maSin es mimdevroba ariTmetikul progresias warmoadgens.
marTlac, Tu an mimdevrobis nebismieri sami momdevno
an−1 , an da an+1 wevrebisaTvis WeSmaritia
an −1 + an+1
an =
2
toloba, maSin
2a n = a n −1 + a n +1 ⇔ a n − a n −1 = a n +1 − a n .
amrigad an mimdevrobis nebismieri wevrisa da misi wina
wevris sxvaoba erTi da igive ricxvia, rac imas niSnavs,
rom an ariTmetikuli progresiaa.
Tu ganvixilavT ariTmetikuli progresiis a1 , a2 , K , an
pirvel n wevrs, maSin boloebidan Tanabrad daSorebul
wevrTa jami mudmivi sididea da udris pirveli da bolo
wevrebis jams.
marTlac, ak da an −k +1 (1 ≤ k ≤ n ) warmoadgenen
boloebidan Tanabrad daSorebul wevrebs da
ak + an −k +1 = a1 + (k − 1)d + a1 + (n − k )d = a1 + a1 + (n − 1)d = a1 + an .
am Tvisebis gamoyenebiT gamoviyvanoT ariTmetikuli
progresiis pirveli n wevris jamis formula.
aRvniSnoT an ariTmetikuli progresiis pirveli n
wevris jami S n –iT da davweroT es jami orjer, amasTan
meoreSi SesakrebTa mimdevroba SevcvaloT:
S n = a1 + a2 + a3 + L + an−2 + an−1 + an ,
S n = an + an −1 + an−2 + L + a3 + a2 + a1 .
am tolobebis SekrebiT gveqneba
2S n = (a1 + an ) + (a2 + an−1 ) + (a3 + an−2 ) + L + (an−2 + a3 ) +
+ (an −1 + a2 ) + (an + a1 ) .

110
miRebuli tolobis marjvena mxareSi ricxvTa TiToeuli
wyvilis jami (a1 + an ) –is tolia da aseT wyvilTa
raodenoba udris n –s, amitom
2S n = (a1 + an )n
saidanac
a + an
Sn = 1 n.
2
ariTmetikuli progresiis n –uri wevris formulis
gaTvaliswinebiT, pirveli n wevris jamis formula
miiRebs saxes
2a + (n − 1) d
Sn = 1 n.
2

$47. hfpnfusjvmj!qsphsftjb!
!
hbotb{Swsfcb/ ricxviT mimdevrobas, romlis pirveli
wevri gansxvavebulia nulisagan, xolo yoveli wevri,
dawyebuli meoredan, miiReba wina wevris erTsa da imave
nulisagan gansxvavebul ricxvze gamravlebiT, geometriu-
li progresia ewodeba.
rogorc gansazRvrebidan Cans, geometriuli progresiis
nebismieri wevris Sefardeba mis wina wevrTan erTi da
imave ricxvis tolia, e. i. Tu
b1 , b2 , K , bn , K
geometriuli progresiaa, maSin
b2 b3 b
= =L= n =L.
b1 b2 bn−1
am ricxvs geometriuli progresiis mniSvneli ewodeba da
q asoTi aRiniSneba.
Tu q > 0 , maSin geometriuli progresia monotonuria,
xolo Tu q < 0 _progresia arc zrdadia da arc klebadi.
Tu bn geometriuli progresiis mniSvnelia q , maSin
b2 = b1q ,
b3 = b2 q ,
KKKK
bn−1 = bn−2 q ,
bn = bn−1q .
miRebuli (n − 1) tolobis gadamravlebiT gveqneba

111
 b2 ⋅ b3 K bn−1 ⋅ bn = b1 ⋅ b2 K bn −2 ⋅ bn−1 ⋅ q n−1 ,
saidanac miviRebT
bn = b1q n−1 .
am formulas geometriuli progresiis n –uri anu zogadi
wevris formula ewodeba.
dadebiTwevrebiani geometriuli progresiis nebismieri
wevri dawyebuli meoredan, misi wina da momdevno wevrebis
saSualo geometriulis tolia.
marTlac, vTqvaT bn −1 , bn da bn+1 aris dadebiTwevrebiani
geometriuli progresiis nebismierad aRebuli sami
momdevno wevri, maSin gansazRvrebis Tanaxmad:
bn b
= n+1 .
bn−1 bn
e. i.
bn = bn −1bn +1 ⇔ bn = bn−1bn+1 .
2

marTebulia Sebrunebuli debulebac: Tu

dadebiTwevrebiani ricxviTi mimdevrobis yoveli wevri
dawyebuli meoredan, misi wina da momdevno wevrebis
saSualo geometriulis tolia, maSin es mimdevroba
geometriul progresias warmoadgens.
marTlac, Tu dadebiTwevrebiani bn mimdevrobis
nebismieri sami momdevno bn−1 , bn da bn+1 wevrebisaTvis
WeSmaritia
bn = bn−1bn+1
toloba, maSin
bn b
bn = bn −1bn +1 ⇔ = n+1 .
2

bn−1 bn
amrigad bn mimdevrobis nebismieri wevris Sefardeba
mis wina wevrTan, erTi da igive ricxvia, rac imas niSnavs,
rom bn geometriuli progresiaa.

$48. hfpnfusjvmj!qsphsftjjt!qjswfmj!n xfwsjt!!

kbnjt!gpsnvmb!

aRvniSnoT bn geometriuli progresiis pirveli n

wevris jami S n –iT, e. i.
S n = b1 + b2 + L + bn−1 + bn . (1)
112
cxadia, Tu q = 1 , maSin b1 = b2 = L = bn da S n = b1 ⋅ n . Tu q ≠ 1 ,
maSin (1) tolobis orive mxare gavamravloT q –ze. gveqneba
S n ⋅ q = b1q + b2 q + L + bn−1q + bn q ,
anu
S n q = b2 + b3 + L + bn + bn q . (2)
Tu (2) tolobas gamovaklebT (1)-s, miviRebT
S n q − S n = bn q − b1 ,
aqedan
b q − b1
Sn = n . (3)
q −1
geometriuli progresiis n –uri wevris formulis
gaTvaliswinebiT, pirveli n –wevris jamis formula
miiRebs saxes
b (q n − 1)
Sn = 1 . (4)
q −1
roca q < 1 , geometriuli progresiis pirveli n wevris
jamis gamosaTvlelad mizanSewonilia (3) da (4)
formulebi ase gadavweroT
b −b q b (1 − q n )
Sn = 1 n , Sn = 1 .
1− q 1− q

$49. hfpnfusjvmj!qsphsftjjt!kbnj-!!
spdb! q < 1 !
!
vTqvaT q aris bn geometriuli progresiis mniSvneli
da q < 1 (q≠0), aseT SemTxvevaSi geometriul progresias
usasrulod klebadi geometriuli progresia ewodeba.
rogorc vnaxeT am progresiis pirveli n wevris jami Sn
gamoiTvleba formuliT
b (1 − q n )
Sn = 1 .
1− q
aqedan
b b
Sn = 1 − 1 q n . (1)
1− q 1− q
am gamosaxulebis pirveli Sesakrebi mudmivia, meore
Sesakrebi Seicavs mamravlad qn-s. qn, roca q < 1 xarisxis n
maCveneblis zrdasTan erTad miiswrafvis nulisaken. ami-
113
tom, Tu usasrulod klebadi geometriuli progresiis
jams aRvniSnavT S-iT, (1) tolobidan miiReba
b
S= 1 .
1− q

$50. lvUyvsj!tjejeffcjt!sbejbovmj!{pnb!
!
kuTxeebis gazomvis dros gamoiyeneba zomis sxvadasxva
erTeuli: 1o , 1′, 1′′ da a. S. SemoviRoT kuTxis zomis kidev
erTi erTeuli.
hbotb{Swsfcb/ im centraluri kuTxis sidides, romlis
Sesabamisi rkalis sigrZe radiusis tolia, radiani
ewodeba.
radgan naxevarwrewiris sigrZe πr –is tolia, xolo
misi Sesabamisi centraluri kuTxis sidide 180 o -ia, amitom
radiani π –jer naklebia 180 o -ze, e. i.
180 o
1 rad = ≈ 57 o17′45′′
π
da piriqiT
π
1o= rad ≈ 0,017 rad.
180
SemdgomSi aRniSvnas “radiani” gamovtovebT da davwerT
π π π π
360 = 2π , 90o = , 60o = , 45o = , 30o =
o
da a. S.
2 3 4 6

$51. usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
!
rogorc cnobilia, sibrtyis iseT gadaadgilebas, roca
nebismier OA sxivsa da mis Sesabamis OA1 sxivs Soris
kuTxis sidide α aris mudmivi, ewodeba mobruneba O
wertilis garSemo α kuTxiT da R0α simboloTi aRiniSneba.
Tu mobruneba xdeba saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego
mimarTulebiT, maSin miRebulia, rom α > 0, xolo
Tu_saaTis isris moZraobis mimarTulebiT, maSin α < 0 ;
α=0 Seesabameba sibrtyis igivur asaxvas. aqedan
gamomdinare, −π ≤ α ≤ π , magram, Tu mobrunebas ganvixilavT,
rogorc brunvis Sedegs, maSin mobrunebis kuTxe SeiZleba
iyos nebismieri; amasTan cxadia, rom
R0α + 2 πk = R0α , k ∈ Z .
114
 ganvixiloT wrewiri, romlis centri koordinatTa
saTaveSia, xolo radiusi 1-is tolia. aseT wrewirs
erTeulovani wrewiri ewodeba.
vTqvaT P0 aris wertili koordinatebiT (1;0). Pt –Ti
y aRvniSnoT wertili, romelSic
1 aisaxeba P0 koordinatTa saTavis
Pt
yt garSemo t radianiT mobrunebisas
t P0 (nax. 44). Pt wertilis yt ordinats
xt 1 t ricxvis ( t radiani kuTxis)
x
sinusi ewodeba da sin t simboloTi
aRiniSneba, xolo xt abscisas t
nax. 44 ricxvis (t radiani kuTxis)
kosinusi ewodeba da cos t
simboloTi aRiniSneba, e. i.
yt = sin t , xt = cos t .
sin t da cos t warmoadgenen t argumentis funqciebs,
romlebic gansazRvrulia nebismieri t –saTvis, radgan
nebismieri t radianiT mobrunebas Seesabameba erTaderTi
savsebiT gansazRvruli Pt wertili.
sin t da cos t funqciebis mniSvnelobaTa simravlea [-1;1],
radgan erTeulovani wrewiris wertilebis TiToeuli
koordinati Rebulobs mxolod [-1;1] segmentis yvela
mniSvnelobas.
t ricxvis (radianis) sinusis Sefardebas kosinusTan t
ricxvis (radianis) tangensi ewodeba da tgt simboloTi
aRiniSneba. e. i.
sin t
tgt = .
cos t
cxadia, rom tgt funqcia gansazRvrulia, roca cos t ≠ 0 ,
magram cos t = 0 mxolod maSin, rodesac Pt wertili Oy
π
RerZze mdebareobs, e. i. roca t = + πk , k ∈ Z .
2
amrigad, tgt funqcia gansazRvrulia yvelgan, garda
π
t = + πk , k ∈ Z ricxvebisa.
2
ganvixiloT x = 1 wrfe, romelsac tangensebis RerZi
π
ewodeba. nebismier t ≠ + πk , k∈Z ricxvs SeiZleba
2

115
SevusabamoT tangensebis RerZis erTaderTi At wertili,
romelic warmoadgens OPt wrfis tangensebis RerZTan
gadakveTis wertils (nax. 45). t ricxvis tangensi udris
tangensebis RerZze misi Sesabamisi At wertilis ordinats.

y y
At
Pt At

Pt
t P0 t
0 x 0 P0
x

nax. 45 nax. 46
sin t da cos t funqciebisagan gansxvavebiT, tgt funqciis
mniSvnelobaTa simravlea R , radgan tangensebis RerZis
nebismieri At wertilis ordinati warmoadgens P0OAt
kuTxis tangenss (nax. 45).
t ricxvis (radianis) kosinusis Sefardebas sinusTan t
ricxvis (radianis) kotangensi ewodeba da ctgt simboloTi
aRiniSneba, e. i.
cos t
ctgt = .
sin t
cxadia, rom ctgt funqcia gansazRvrulia, roca sin t ≠ 0 ,
magram sin t = 0 mxolod maSin, rodesac Pt wertili Ox
RerZze mdebareobs, e. i. roca t = πk , k ∈ Z .
amrigad, ctgt funqcia gansazRvrulia yvelgan, garda
t = πk , k ∈ Z , ricxvebisa.
ganvixiloT y = 1 wrfe, romelsac kotangensebis RerZi
ewodeba. nebismier t ≠ πk , k ∈Z , ricxvs SeiZleba
SevusabamoT kotangensebis RerZis erTaderTi At wertili,
romelic warmoadgens OPt wrfis kotangensebis RerZTan
gadakveTis wertils (nax. 46). t ricxvis kotangensi udris
kotangensebis RerZze misi Sesabamisi At wertilis
abscisas.
ctgt funqciis mniSvnelobaTa simravlea R , radgan
kotangensebis RerZis nebismieri At wertilis abscisa
warmoadgens P0OAt kuTxis kotangenss (nax. 46).
116
 y y

+ + _ +
_0 _ x _0 + x

sinusis niSnebi kosinusis niSnebi

nax. 47 nax. 48
sin t , cos t , tgt da ctgt funqciebs trigonometriuli
funqciebi ewodeba.
y
trigonometriul funqciaTa
gansazRvrebis safuZvelze SeiZ-
leba davadginoT maTi niSnebi im
_ + meoTxedebSi, romlebadac iyofa
sibrtye sakoordinato RerZebiT.
0 _ x sin t funqcia I da II meoTxedSi
+
dadebiTia, xolo III da IV
meoTxedSi_uaryofiTi, radgan I
tangensis da kotangensis da II meoTxedSi moTavsebuli
niSnebi nebismieri wertilis ordinati
dadebiTia, xolo III da IV
nax. 49
meoTxedSi moTavsebuli nebismie-
ri wertilis ordinati_uaryofiTi (nax. 47).
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom cos t funqcia I da
IV meoTxedSi dadebiTia, xolo II da III meoTxedSi _
uaryofiTi (nax. 48).
radgan sin t da cos t funqciebs I da III meoTxedSi
erTnairi niSani aqvT, xolo II da IV meoTxedSi _
mopirdapire, amitom tgt da ctgt funqciebi I da III
meoTxedSi dadebiTia, xolo II da IV meoTxedSi _
uaryofiTi (nax. 49).

117
 $52. usjhpopnfusjvmj!gvordjfcjt!nojTwofmpcbUb!
hbnpUwmb!bshvnfoujt!{phjfsUj!nojTwofmpcjtbUwjt!!
!
!
gamovTvaloT trigonometriul funqciaTa mniSvnelo-
π π π π 3
bebi, 0, , , , , π da π argumentebisaTvis.
6 4 3 2 2
ganvixiloT erTeulovani wrewiris P0 (1;0) , Pπ (0;1) ,
2
Pπ (−1;0) da P3π (0;−1) wertilebi (nax. 50). trigonometriul
2
funqciaTa gansazRvrebidan gamomdinare gvaqvs: sin 0 = 0 ,
sin 0 0 π
cos 0 = 1 , tg 0 = = = 0, ctg 0 ar arsebobs; sin = 1 ,
cos 0 1 2
π
cos
π π π 2 = 0 = 0 ; sin π = 0 ,
cos = 0 , tg ar arsebobs, ctg =
2 2 2 sin π 1
2

y y
Pπ
2

B
π
Pπ P0 6

0 x 0 A x

P3π
2

nax. 50 nax. 51
3π 3π
cos π = −1 , tgπ = 0 , ctgπ ar arsebobs; sin = −1 , cos =0,
2 2
3π 3π
tg ar arsebobs, ctg = 0.
2 2
trigonometriul funqciaTa gansazRvrebidan gvaqvs:
π 1 1
sin = AB = OB =
6 2 2
o
marTkuTxa samkuTxedSi 30 -iani kuTxis mopirdapire
kaTetis Tvisebis Tanaxmad (nax. 51);
π
cos = AO = OB 2 − AB 2 =
6
118
 1 3
= = 1−
4 2
(piTagoras Teoremis Tanaxmad);
π 1 π 3
sin cos
π 6 2 1 3 π 6 2
tg = = = = ; ctg = = = 3.
6 cos π 3 3 3 6 sin π 1
6 2 6 2
π π
sin = AB = OA = cos , radgan OAB samkuTxedi tolferdaa
4 4
(nax. 52). piTagoras Teoremis Tanaxmad
1 2
2 AO 2 = OB 2 = 1 ⇒ OA = = .
2 2
e. i.
π π 2
sin = cos = ;
4 4 2

y y
B
B

π π
4 P0 3

0 A x 0 A x

nax. 52 nax. 53

π π
sin cos
π π
4 = 1 ; ctg = 4 = 1.
tg =
4 cos π 4 sin π
4 4
π 1 1
cos = AO = OB =
3 2 2
(marTkuTxa samkuTxedSi 30 o -iani kuTxis mopirdapire
kaTetis Tvisebis Tanaxmad (nax. 53));
π 1 3
= AB = OB 2 − OA 2 = 1 − =
sin
3 4 2
(piTagoras Teoremis Tanaxmad);

119
 π 3 π 1
sin cos
π π
3 = 2 = 3 ; ctg = 3 = 2 = 1 = 3 .
tg =
3 cos π 1 3 sin π 3 3 3
3 2 3 2
trigonometriul funqciaTa gamoTvlili mniSvnelo-
bebis safuZvelze SevadginoT Semdegi cxrili:

3π
π π π π = 270 o
α 0 = 0o = 30o = 45 o = 60 o = 90 o π = 180 o 2
6 4 3 2

sin α 1 2 3
0 1 0 −1
2 2 2
cos α 3 2 1
1 0 −1 0
2 2 2

tgα 3
0 1 3 _ 0 _
3
ctgα 3
_ 3 1 0 _ 0
3

$53. y = sin x gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
1. y = sin x funqciis gansazRvris area D( y ) = R , xolo
mniSvnelobaTa simravle_ E ( y ) = [− 1;1] .
2. y = sin x funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
y sin( − x) = − sin x , vinaidan abscisTa Re-
Px rZis mimarT simetriuli Px da P− x
wertilebis ordinatebi gansxvavde-
bian mxolod niSniT (nax. 54).
0 x 3. y = sin x funqcia periodulia
P− x da misi umciresi dadebiTi periodia
2π . marTlac, radgan, nebismieri x –
nax. 54 isaTvis R0x+ 2 π = R0x , amitom 2π warmoa-
dgens erT-erT periods. vaCvenoT,
rom igi umciresi dadebiTi periodia. Tu davuSvebT, rom
l ∈ ]0;2π [ aris periodi, maSin nebismieri x –isaTvis
sin( x + l ) = sin x . kerZod, roca x = 0 , miviRebT tolobas
sin l = 0 ,
120
romelic marTebulia ]0;2π [ Sualedis mxolod erTi l = π
mniSvnelobisaTvis, radgan es ricxvi aris erTaderTi
aRniSnuli Sualedidan, romlis Sesabamisi wertili
erTeulovan wrewirze, abscisTa RerZze Zevs. magram π ar
π
warmoadgens sin x –is periods, radgan sin = 1 , xolo
2
⎛π ⎞ 3π
sin ⎜ + π ⎟ = sin = −1 .
⎝2 ⎠ 2
⎡ π π⎤
4. y = sin x funqcia zrdadia ⎢− ; ⎥ SualedSi, radgan
⎣ 2 2⎦
π π
rodesac x izrdeba − –dan –mde, Px -is ordinati
2 2
izrdeba –1-dan 1-mde. analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
⎡ π 3π ⎤
sin x funqcia ⎢ ; ⎥ SualedSi klebulobs 1-dan –1-mde.
⎣2 2 ⎦
radgan sin x periodulia periodiT 2π , amitom cxadia, rom
⎡ π π ⎤
igi zrdadia nebismier ⎢− + 2πk ; + 2πk ⎥ , k ∈ Z , saxis
⎣ 2 2 ⎦
⎡π 3π ⎤
SualedSi, xolo klebadia nebismier ⎢ + 2πk ; + 2πk ⎥ ,
⎣2 2 ⎦
k ∈ Z , saxis SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT y = sin x
funqciis grafiki.
⎡ π⎤ y
vinaidan ⎢0; ⎥ SualedSi sin x
⎣ 2⎦
funqcia izrdeba 0-dan 1-mde, xolo
π π π
misi mniSvnelobebi , da –ze
6 4 3
1 2 3
Sesabamisad aris , da , 0 π π π π
x
2 2 2 6 4 3 2

amitom, am SualedSi y = sin x funqci- nax. 55

is grafiks aqvs saxe (nax. 55).
π
sin x funqciis grafiki simetriulia x = wrfis
2
mimarT, radgan nebismieri x –isaTvis
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
sin ⎜ − x ⎟ = sin ⎜ + x ⎟ ;
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
121
 y π marTlac, Pπ da Pπ wertilebi
−x +x
2 2 2
Pπ
Pπ
+x simetriulia Oy RerZis mimarT (nax.
2
−x
2
56), amitom maTi ordinatebi tolia. aqedan
gamomdinare, y = sin x funqciis grafiks
0
[0; π ] SualedSi aqvs saxe (nax. 57).
x

sin x funqciis grafiki simetriulia

koordinatTa saTavis mimarT, radgan
nax. 56 igi kenti funqciaa. amitom [− π ; π ]
SualedSi am funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 58).
sin x funqcia periodulia periodiT 2π , amitom
sabolood mis grafiks eqneba saxe (nax. 59). y = sin x
funqciis grafiks sinusoida ewodeba.

y y

π
0 2
π
x −
π
2
0 π
2 x
nax. 57

nax. 58

y
−5π −π 3π
2 2 2 3π
π
− 2π −3π
2
−π 0 2
π 2π 5π
2
x

nax. 59
rogorc sin x funqciis grafikis agebis sqemidan Cans,
sinusoidis asagebad sakmarisia vicodeT y = sin x funqciis
⎡ π⎤
grafiki ⎢0; ⎥ SualedSi.
⎣ 2⎦

122
 $54. y = arcsin x gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
!
⎡ π π⎤
y = sin x funqcia zrdadia ⎢− 2 ; 2 ⎥ SualedSi, amitom
⎣ ⎦
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arksinusi ewodeba da arcsin x simboloTi aRiniSneba.
⎡ π π⎤
radgan sin x funqcia ⎢− ; ⎥ SualedSi Rebulobs yvela
⎣ 2 2⎦
mniSvnelobas [-1;1] Sualedidan, amitom y = arcsin x funqciis
gansazRvris are D(arcsin x) = [− 1;1] , xolo mniSvnelobaTa
⎡ π π⎤
simravle_ E (arcsin x) = ⎢− ; ⎥ .
⎣ 2 2⎦
cxadia, Tu −1 ≤ a ≤ 1 , maSin arcsin a warmoadgens im
⎡ π π⎤
kuTxis sidides ⎢− ; ⎥ Sualedidan, romlis sinusi
⎣ 2 2⎦
udris a –s, e. i.
sin(arcsin a ) = a .
SeiZleba vaCvenoT, rom
arcsin(− x) = − arcsin x ,
amitom y = arcsin x funqcia kentia.
y = arcsin x funqcia zrdadia, rogorc zrdadi funqciis
Seqceuli funqcia da radgan urTierTSeqceul funqciaTa
grafikebi simetriulia y = x wrfis mimarT, amitom am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 60).

y
π
2

-1 1
x

π
−
2

nax. 60

123
 $55. y = cos x gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
!
1. y = cos x funqciis gansazRvris
y
area D( y ) = R , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ E ( y ) = [−1;1] .
Px

2. y = cos x funqcia luwia, radgan

nebismieri x –isaTvis cos(− x) = cos x , 0 x
vinaidan abscisTa RerZis mimarT P− x
simetriuli Px da P− x wertilebis
abscisebi tolia (nax. 61). nax. 61
3. y = cos x funqcia periodulia da
misi umciresi dadebiTi periodia 2π . marTlac, radgan
nebismieri x –isaTvis R0x+ 2 π = R0x , amitom 2π warmoadgens
erT-erT periods. vaCvenoT, rom igi umciresi dadebiTi
periodia. Tu davuSvebT, rom l ∈ ]0;2π [ aris periodi, maSin
nebismieri x –isaTvis cos( x + l ) = cos x . kerZod, roca x = 0 ,
miviRebT tolobas
cos l = 1 ,
romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi
mniSvnelobisaTvis ]0;2π [ Sualedidan.
4. y = cos x funqcia zrdadia [− π ;0] SualedSi, radgan
rodesac x izrdeba −π –dan 0-mde, Px -is abscisa izrdeba
-1-dan 1-mde. analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom cos x
funqcia [0; π ] SualedSi klebulobs 1-dan –1-mde. radgan
cos x periodulia periodiT 2π , amitom cxadia, rom igi
zrdadia nebismier [− π + 2πk ;2πk ] , k ∈ Z , saxis SualedSi,
xolo klebadia nebismier [2πk ; π + 2πk ] , k ∈ Z , saxis
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT y = cos x
funqciis grafiki.
y
⎡ π⎤
vinaidan ⎢0; ⎥ SualedSi y = cos x
⎣ 2⎦
funqcia klebulobs 1-dan 0-mde,
π π
xolo misi mniSvnelobebi , da
6 4
π 3 2 0 π π π π
x
6 4 3 2
–ze Sesabamisad aris , da
3 2 2
nax. 62
124
1
, amitom am SualedSi y = cos x funqciis grafiks aqvs
2
saxe (nax. 62).
π
cos x funqciis grafiki simetriulia x= wertilis
2
mimarT, radgan nebismieri x –isaTvis
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
cos⎜ − x ⎟ = − cos⎜ + x ⎟ ;
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
marTlac Pπ da Pπ wertilebi simetriulia Oy RerZis
−x +x
2 2

mimarT (nax. 56) da amitom maTi abscisebi gansxvavdebian

mxolod niSniT. aqedan gamomdinare, y = cos x funqciis
grafiks [0; π ] SualedSi aqvs saxe (nax. 63).
cos x funqciis grafiki simetriulia Oy RerZis mimarT,
radgan igi luwi funqciaa. amitom [− π ; π ] SualedSi am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 64).

y y

π −π π
π π π
0 2 x −
2 0 2 x

nax. 63
nax. 64
cos x funqcia periodulia periodiT 2π , amitom sabo-
lood mis grafiks eqneba saxe (nax. 65).

y
7π
−3π π 3π
−π 2
−5π −2π
2
−3π −π
2
0 π
2
3π
2
2π 5π
2
x
2

nax. 65

y = cos x funqciis grafiks kosinusoida ewodeba.

rogorc funqciis grafikis agebis sqemidan Cans,

125
kosinusoidis asagebad sakmarisia vicodeT y = cos x
⎡ π⎤
funqciis grafiki ⎢0; ⎥ SualedSi.
⎣ 2⎦

$56. y = arccos x gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
y = cos x funqcia klebadia [0; π ] SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arkkosinusi ewodeba da arccos x simboloTi aRiniSneba.
radgan cos x funqcia [0; π ] SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas [-1;1] Sualedidan, amitom y = arccos x funqciis
gansazRvris are D(arccos x) = [−1;1] , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ E (arccos x) = [0;π ] . cxadia, Tu −1 ≤ a ≤ 1 , maSin
arccos a warmoadgens im kuTxis sidides [0; π ] Sualedidan,
romlis kosinusi udris a –s, e. i.
cos(arccos a) = a . y
π
SeiZleba vaCvenoT, rom
arccos(− x) = π − arccos x . π
y = arccos x funqcia klebadia, ro- 2

gorc klebadi funqciis Seqceuli

funqcia da radgan urTierTSeqceul
funqciaTa grafikebi simetriulia
y = x wrfis mimarT, amitom am fun- -1 0 1 x
qciis grafiks aqvs saxe (nax. 66). nax. 66

§57. y = tgx gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
1. y = tgx funqciis gansazRvris area yvela namdvil
π
ricxvTa simravle, garda + πk , k ∈ Z , saxis ricxvebisa,
2
xolo mniSvnelobaTa simravlea R .
2. y = tgx funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
gansazRvris aridan
sin( − x) − sin x
tg (− x) = = = −tgx .
cos(− x) cos x

126
 3. y = tgx funqcia periodulia da misi umciresi
dadebiTi periodia π. marTlac, x -is nebismieri
mniSvnelobisaTvis gansazRvris aredan x da x±π
ricxvebi gamoisaxebian erTeulovani wrewiris Px da Px± π
wertilebiT, romlebic simetriulia koordinatTa O
saTavis mimarT (nax. 67), amitom am
y ricxvebis Sesabamisi wertilebi tange-
Px nsebis RerZze erTi da igivea. e. i.
tg ( x ± π) = tgx .
amrigad π warmoadgens erT-erT peri-
0 x ods. vaCvenoT, rom igi umciresi dade-
biTi periodia. Tu davuSvebT, rom
l ∈ ]0; π [ aris periodi, maSin nebismieri
Px ± π

x –isaTvis
nax. 67
tg ( x + l ) = tgx .
kerZod, roca x = 0 , miviRebT
tgl = 0
tolobas, romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi
mniSvnelobisaTvis ]0; π [ Sualedidan.
⎤ π π⎡
4. y = tgx funqcia zrdadia ⎥ − ; ⎢ SualedSi, radgan,
⎦ 2 2⎣
π π
rodesac x izrdeba − –dan –mde tangensebis RerZze
2 2
misi Sesabamisi wertilis ordinati izrdeba −∞ –dan +∞ –
mde. radgan tgx periodulia periodiT π , amitom, cxadia,
⎤ π π ⎡
rom igi zrdadia nebismier ⎥ − + πk ; + πk ⎢ , k ∈ Z , saxis
⎦ 2 2 ⎣
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT y = tgx
funqciis grafiki.
⎡ π⎡
vinaidan ⎢0; ⎢ SualedSi tgx funqcia izrdeba 0-dan
⎣ 2⎣
π π π
+∞ –mde, xolo misi mniSvnelobebi , da –ze
6 4 3
3
Sesabamisad aris , 1 da 3 , amitom am SualedSi
3
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 68).

127
 tgx funqciis grafiki simetriulia koordinatTa
⎤ π π⎡
saTavis mimarT, radgan igi kenti funqciaa. amitom ⎥ − ; ⎢
⎦ 2 2⎣
SualedSi am funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 69).

y y

π π
− 0 x
2 2
3 3
3

0 π π π π
6 4 3 2
x

nax. 68 nax. 69

tgx funqcia periodulia periodiT π , amitom mis grafiks

aqvs saxe (nax. 70).
y = tgx funqciis grafiks tangensoida ewodeba.

5π −2π 3π −π π π π 3π 2π 5π
−
2
−
2
−
2
0
2
x
2 2

nax. 70

§58. y = arctgx gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
⎤ π π⎡
y = tgx ⎥ − 2 ; 2 ⎢ SualedSi, amitom
funqcia zrdadia
⎦ ⎣
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arktangensi ewodeba da arctgx simboloTi aRiniSneba.

128
 ⎤ π π⎡
radgan tgx funqcia ⎥ − ; ⎢ SualedSi Rebulobs yvela
⎦ 2 2⎣
mniSvnelobas R –dan, amitom y = arctgx funqciis
gansazRvris are D (arctgx ) = R , xolo mniSvnelobaTa
⎤ π π⎡
simravle_ E (arctgx) = ⎥ − ; ⎢ . cxadia, rom nebismieri a
⎦ 2 2⎣
ricxvisaTvis arctga warmoadgens im kuTxis sidides
⎤ π π⎡
⎥ − 2 ; 2 ⎢ Sualedidan, romlis tangensi udris a –s, e. i.
⎦ ⎣
tg (arctga) = a .
SeiZleba vaCvenoT, rom
arctg (− x) = −arctgx ,
amitom y = arctgx funqcia kentia.
y = arctgx funqcia zrdadia, rogorc zrdadi funqciis
Seqceuli funqcia da radgan urTierTSeqceul funqciaTa
grafikebi simetriulia y = x wrfis mimarT, amitom am
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 71).

y
π
2

0 x

π
−
2

nax. 71

§59. y = ctgx gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
1. y = ctgx funqciis gansazRvris area yvela namdvili
ricxvis simravle, garda πk , k ∈ Z , saxis ricxvebisa,
xolo mniSvnelobaTa simravlea R .

129
 2. y = ctgx funqcia kentia, radgan nebismieri x –isaTvis
gansazRvris aridan
cos(− x) cos x
ctg (− x) = = = −ctgx .
sin(− x) − sin x
3. y = ctgx funqcia periodulia da misi umciresi
dadebiTi periodia π. marTlac x –is nebismieri
mniSvnelobisaTvis gansazRvris aridan x da x±π
ricxvebi gamoisaxebian erTeulovani wrewiris Px da Px± π
wertilebiT, romlebic simetriulia koordinatTa O
saTavis mimarT (nax. 72), amitom am ricxvebis Sesabamisi
wertilebi kotangensebis RerZze erTidaigivea. e. i.
ctg ( x ± π) = ctgx .
amrigad, π warmoadgens erT-erT periods. vaCvenoT, rom
igi umciresi dadebiTi periodia. Tu y
davuSvebT, rom l ∈ ] 0; π [ aris perio-
di, maSin nebismieri x –isaTvis Px
ctg ( x + l ) = ctgx .
π
kerZod, roca x = , miviRebT tolo- 0 x
2
Px ± π
bas:
⎛π ⎞
ctg ⎜ + l ⎟ = 0 , nax. 72
⎝2 ⎠
romelic ar aris marTebuli l –is arcerTi mniSvnelobi-
saTvis ] 0; π [ Sualedidan.
4. y = ctgx funqcia klebadia ] 0; π [ SualedSi, radgan,
rodesac x izrdeba 0-dan π –mde, kotangensebis RerZze
misi Sesabamisi wertilis abscisa klebulobs +∞ –dan −∞ –
mde. radgan ctgx periodulia periodiT π , amitom cxadia,
rom igi klebadia nebismier ] πk ; π + πk [ , k ∈ Z , saxis
SualedSi.
ganxiluli Tvisebebis safuZvelze avagoT y = ctgx
funqciis grafiki.
⎤ π⎤
vinaidan ⎥ 0; ⎥ SualedSi ctgx funqcia klebulobs
⎦ 2⎦
π π π
+∞ –dan 0-mde, xolo misi mniSvnelobebi , da –ze
6 4 3

130
 3
Sesabamisad aris 3, 1
, da amitom am SualedSi
3
funqciis grafiks aqvs saxe (nax. 73).

3
3
3
1
π π π π
0 x
6 4 3 2

nax. 73

π
ctgx funqciis grafiki simetriulia x= wertilis
2
π
mimarT, radgan nebismieri x ≠ + πk , k ∈ Z , ricxvisaTvis
2
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
cos⎜ − x ⎟ − cos⎜ + x ⎟
⎛π ⎞ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ = −ctg ⎛ π + x ⎞ .
ctg ⎜ − x ⎟ = = ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎛
⎠ sin − xπ ⎞ ⎛ π ⎞ ⎝2 ⎠
⎜ ⎟ sin ⎜ + x ⎟
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
aqedan gamomdinare, y = ctgx funqciis grafiks ]0; π [
SualedSi aqvs saxe (nax. 74).
ctgx funqcia periodulia periodiT π , amitom mis gra-
fiks aqvs saxe (nax. 75).

π π
0
2
x

nax. 74

131
 y

−3π 5π −2π 3π −π π π π 3π 2π 5π 3π
−
2
−
2
−
2
0
2 2 2
x

nax. 75
y = ctgx funqciis grafiks kotangensoida ewodeba.

§60. y = arcctgx gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!

!
y = ctgx funqcia klebadia ] 0; π [ SualedSi, amitom
arsebobs misi Seqceuli funqcia am SualedSi, romelsac
arkkotangensi ewodeba da arcctgx simboloTi aRiniSneba.
radgan ctgx funqcia ] 0; π [ SualedSi Rebulobs yvela
mniSvnelobas R –dan, amitom y = arcctgx funqciis
gansazRvris are D(arcctg ) = R , xolo mniSvnelobaTa
simravle_ E (arcctg ) = ] 0;π [ . cxadia, nebismieri a
ricxvisaTvis arcctga warmoadgens im kuTxis sidides ] 0; π [
Sualedidan, romlis kotangensi udris a –s, e. i.
ctg (arcctga) = a .
SeiZleba vaCvenoT, rom
arcctg (− x ) = π − arcctgx .
y = arcctgx funqcia
klebadia, rogorc kleba- y
di funqciis Seqceuli
funqcia da radgan urTi-
erTSeqceul funqciaTa π
grafikebi simetriulia ●2
y = x wrfis mimarT, amitom
am funqciis grafiks aqvs
saxe (nax. 76). 0 x
nax. 76

132
 §61. ebnpljefcvmfcb!fsUj!eb!jhjwf!bshvnfoujt!
usjhpopnfusjpvm!gvordjfct!Tpsjt!!
!
1. vinaidan erTeulovani wrewiris nebismieri Pα (xα , yα )
wertilis koordinatebi akmayofileben pirobas xα2 + yα2 = 1 ,
xolo xα = cos α , yα = sin α , amitom gvaqvs:
cos 2 α + sin 2 α = 1 . (1)
π
2. Tu α ≠ k , k ∈ Z , maSin
2
tgα ⋅ ctgα = 1 . (2)
marTlac,
sin α cos α
tgα ⋅ ctgα = ⋅ = 1.
cos α sin α
π
3. Tu α ≠ + πk , k ∈ Z , maSin gvaqvs igiveoba
2
1
1 + tg 2 α = . (3)
cos 2 α
marTlac
sin 2 α cos 2 α + sin 2 α 1
1 + tg 2 α = 1 + = = .
cos 2 α cos 2 α cos 2 α
4. Tu α ≠ πk , k ∈ Z , maSin gvaqvs igiveoba
1
1 + ctg 2 α = . (4)
sin 2 α
marTlac
cos 2 α sin 2 α + cos 2 α 1
1 + ctg 2 α = 1 + = = .
sin α
2
sin α
2
sin 2 α
(1)_(4) formulebi saSualebas gvaZlevs erT-erTi
trigonometriuli funqciis mniSvnelobis mixedviT
vipovoT amave argumentis danarCeni trigonometriuli
funqciebi, Tu cnobilia romel meoTxedSia argumenti.
nbhbmjUj/ vipovoT sin α , cos α da ctgα , Tu tgα = − 3 ,
4
⎤π ⎡
α ∈ ⎥ ; π ⎢ . (2) formulis Tanaxmad
⎦2 ⎣
1 4
ctgα = =− .
tgα 3

133
 Tu gaviTvaliswinebT, rom α moTavsebulia meore
meoTxedSi, sadac kosinusi uaryofiTia, (3) formulidan
gveqneba
1 1 4
cos α = − =− =− .
1 + tg α
2
9 5
1+
16
sin α gamoiTvleba Semdegnairad
⎛ 3⎞⎛ 4⎞ 3
sin α = tgα ⋅ cos α = ⎜ − ⎟ ⎜ − ⎟ = .
⎝ 4⎠⎝ 5⎠ 5

§62. psj!bshvnfoujt!kbnjtb!eb!tywbpcjt!!
usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!
!
mtkicdeba, rom nebismieri α da β –saTvis adgili aqvs
tolobebs:
sin (α + β ) = sin α cos β + cos α sin β ,
sin (α − β) = sin α cos β − cos α sin β ,
cos(α + β) = cos α cos β − sin α sin β ,
cos(α − β ) = cos α cos β + sin α sin β .
π π π
vaCvenoT, rom Tu α ≠ + πk , β ≠ + πn da α + β ≠ + πm ,
2 2 2
(k , n, m ∈ Z ) , maSin
tgα + tgβ
tg (α + β) = .
1 − tgα ⋅ tgβ
marTlac
sin α sin β
+
tgα + tgβ cos α cos β sin α cos β + cos α sin β
= = =
1 − tgα ⋅ tgβ 1 − sin α sin β cos α cos β − sin α sin β
⋅
cos α cos β
sin (α + β )
= = tg (α + β) .
cos(α + β )
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom:
tgα − tgβ π π π
tg (α − β) = , α ≠ + πk , β ≠ + πn , α − β ≠ + πm ,
1 + tgα ⋅ tgβ 2 2 2
(k , n, m ∈ Z ) .

134
 jamisa da sxvaobis trigonometriul funqciaTa
gamosaTvlel formulebs Sekrebis formulebi ewodeba.

§63. ebzwbojt!gpsnvmfcj!
!
rogorc cnobilia, nebismieri x ricxvi SeiZleba
Caiweros x = 2πk + α saxiT, sadac 0 ≤ α < 2π , k ∈ Z . aqedan
gamomdinare, radgan sinus da kosinus funqciebis periodia
2π , am funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla nebismieri x
argumentisaTvis daiyvaneba sin α da cos α funqciebis
mniSvnelobebis gamoTvlamde, sadac α ∈ [0;2π [ . ufro metic
sin x da cos x funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla
SeiZleba daviyvanoT sin α –s da cos α –s moZebnamde, sadac
⎡ π⎤
α ∈ ⎢0; ⎥ . amis saSualebas gvaZlevs e. w. dayvanis
⎣ 2⎦
formulebi, romelTac aqvT Semdegi saxe:
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
sin ⎜ + α ⎟ = cos α , cos⎜ + α ⎟ = − sin α ,
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
sin ⎜ − α ⎟ = cos α , cos⎜ − α ⎟ = sin α ,
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
sin (π + α ) = − sin α , cos(π + α ) = − cos α ,
sin (π − α ) = sin α , cos(π − α ) = − cos α ,
⎛3 ⎞ ⎛3 ⎞
sin ⎜ π + α ⎟ = − cos α , cos⎜ π + α ⎟ = sin α ,
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
⎛3 ⎞ ⎛3 ⎞
sin ⎜ π − α ⎟ = − cos α , cos⎜ π − α ⎟ = − sin α .
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
es formulebi marTebulia nebismieri α –saTvis da
maTi damtkiceba SeiZleba Sekrebis formulebis
saSualebiT. magaliTad,
⎛π ⎞ π π
sin ⎜ + α ⎟ = sin cos α + cos sin α = 1 ⋅ cos α + 0 ⋅ sin α = cos α .
⎝2 ⎠ 2 2
analogiurad, radgan tangensisa da kotangensis
periodia π , xolo nebismieri x ricxvi SeiZleba Caiweros
x = πk + α saxiT, sadac 0≤α<π, k ∈Z , amitom am
funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla nebismieri x
argumentisaTvis daiyvaneba tgα da ctgα funqciebis
mniSvnelobebis moZebnamde, sadac α ∈ [0; π [ . iseve rogorc
135
sinusisa da kosinusis SemTxvevaSi tgx da ctgx funqciebis
mniSvnelobaTa gamoTvla SeiZleba daviyvanoT tgα –s da
⎡ π⎤
ctgα –s moZebnamde, sadac α ∈ ⎢0; ⎥ , dayvanis formulebis
⎣ 2⎦
saSualebiT, romelTac aqvT saxe:
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
tg ⎜ + α ⎟ = −ctgα , ctg ⎜ + α ⎟ = −tgα ,
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
tg ⎜ − α ⎟ = ctgα , ctg ⎜ − α ⎟ = tgα .
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
davamtkicoT erT-erTi maTgani
⎛π ⎞
sin ⎜ + α ⎟
⎛π ⎞ ⎝2 ⎠ = cos α = −ctgα .
tg ⎜ + α ⎟ =
⎝ 2 ⎛ π
⎠ cos + α ⎞ − sin α
⎜ ⎟
⎝2 ⎠
dayvanis formulebis damaxsovreba advilad SeiZleba
Semdegi wesis mixedviT:
π
Tu dayvanis formulaSi aRebulia kent ricxvjer
2
da mas akldeba, an emateba α , maSin dasayvani funqcia
π
icvleba “kofunqciiT”∗, Tu aRebulia luw ricxvjer,
2
maSin dasayvani funqciis saxelwodeba ucvleli rCeba.
dayvanili funqciis win iwereba is niSani, ra niSanic aqvs
⎤ π⎡
dasayvan funqcias, Tu CavTvliT, rom α ∈ ⎥ 0; ⎢ .
⎦ 2⎣
ganvixiloT magaliTebi
1. sin 1935o = sin (360 o ⋅ 5 + 135o ) = sin 135o = sin (90o + 45o ) =
2
= cos 45o = .
2
29 ⎛ 2 ⎞ 2 ⎛π π⎞
2. ctg π = ctg ⎜ 9π + π ⎟ = ctg π = ctg ⎜ + ⎟ =
3 ⎝ 3 ⎠ 3 ⎝2 6⎠
π 3
= −tg =− .
6 3

∗ sinusis, kosinusis, tangensis da kotangensis kofunqciebi ewodeba

Sesabamisad kosinuss, sinuss, kotangenss da tangenss.
136
 §64. psnbhj!eb!obyfwbsj!bshvnfoujt!!
!!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!

Tu sin (α + β) = sin α ⋅ cos β + cos α ⋅ sin β formulaSi CavsvamT

β = α , miviRebT
sin 2α = sin α ⋅ cos α + cos α ⋅ sin α = 2 sin α ⋅ cos α .
amrigad,
sin 2α = 2 sin α ⋅ cos α .
analogiurad
cos 2α = cos α ⋅ cos α − sin α ⋅ sin α = cos 2 α − sin 2 α ,
tgα + tgα 2tgα
tg 2α = = ,
1 − tgαtgα 1 − tg 2 α
e. i.
cos 2α = cos 2 α − sin 2 α , (1)
2tgα π π π
tg 2α = , α ≠ + πk , α ≠ + n (k , n ∈ Z ) .
1 − tg 2 α 2 4 2
Tu (1) formulis marjvena mxares gamovsaxavT mxolod
sinusiT an mxolod kosinusiT, miviRebT
cos 2α = 1 − 2 sin 2 α ,
cos 2α = 2 cos 2 α − 1 .
aqedan
1 − cos 2α 1 + cos 2α
sin 2 α = , cos 2 α = .
2 2
α
Tu miRebul formulebSi α –s SevcvliT –iT,
2
gveqneba
α 1 − cos α
sin 2 = ,
2 2
α 1 + cos α
cos 2 = ,
2 2
saidanac
α 1 − cos α
sin =± , (2)
2 2
α 1 + cos α
cos =± . (3)
2 2
Tu α ≠ π(2k + 1) , (k ∈ Z ) , (2) tolobis (3)-ze gayofiT
miviRebT
137
 α 1 − cos α
tg =± . (4)
2 1 + cos α
(2)_(4) formulebSi niSani “+” an “_” unda aviRoT imis
α
mixedviT, Tu romel meoTxedSia .
2
naxevari argumentis tangensi mTeli argumentis
sinusiTa da kosinusiT SeiZleba gamoisaxos formuliT
α sin α
tg = , α ≠ π(2k + 1) , (k ∈ Z )
2 1 + cos α
marTlac,
α α α
2 sin cos sin
sin α 2 2 2 = tg α ,
= =
1 + cos α 2 α α 2
2 cos cos
2 2
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
α 1 − cos α
tg = , α ≠ πk , (k ∈ Z ) .
2 sin α

§65. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!hbnptbywb!
obyfwbsj!bshvnfoujt!ubohfotjU!
!
xSirad mosaxerxebelia trigonometriul funqciaTa
gamosaxva naxevari argumentis tangensiT Semdegi
formulebis saSualebiT:
α
2tg
sin α = 2 , α ≠ π(2k + 1) , (k ∈ Z ) (1)
2 α
1 + tg
2
α
1 − tg 2
cos α = 2 , α ≠ π(2k + 1) , (k ∈ Z ) (2)
2 α
1 + tg
2
α
2tg
tgα = 2 , α ≠ π + πk , α ≠ π(2n + 1) , (k , n ∈ Z ) (3)
2 α 2
1 − tg
2
davamtkicoT es formulebi:

138
 α α
2tg sin
2 =2 2 : 1 = 2 sin α ⋅ cos α = sin α ;
2 α α α 2 2
1 + tg cos cos 2
2 2 2
α α α
1 − tg 2 cos 2 − sin 2
2 = 2 2 : 1 =
α α α
1 + tg 2 cos 2 cos 2
2 2 2
2 α 2 α
= cos − sin = cos α .
2 2
(3) formula miiReba (1) tolobis gayofiT (2)_ze.

§66. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!obnsbwmjt!!
hbsebrnob!kbnbe!
!
gamoviyvanoT sin α ⋅ cos β , sin α ⋅ sin β da cos α ⋅ cos β
namravlebis trigonometriul funqciaTa jamad gardaqmnis
formulebi.
Tu SevkrebT
sin (α + β ) = sin α ⋅ cos β + cos α ⋅ sin β
da
sin (α − β) = sin α ⋅ cos β − cos α ⋅ sin β
tolobebs, miviRebT:
sin (α + β ) + sin (α − β ) = 2 sin α ⋅ cos β ,
saidanac
sin α ⋅ cos β = [sin (α + β ) + sin (α − β )] .
1
2
analogiurad
cos(α − β ) = cos α ⋅ cos β + sin α ⋅ sin β (1)
da
cos(α + β) = cos α ⋅ cos β − sin α ⋅ sin β (2)
tolobebis SekrebiT miviRebT:
cos(α − β ) + cos(α + β ) = 2 cos α ⋅ cos β ,
saidanac
cos α ⋅ cos β = [cos(α − β) + cos(α + β)] .
1
2
aseve, Tu (1) tolobas gamovaklebT (2)-s, miviRebT
cos(α − β ) − cos(α + β) = 2 sin α ⋅ sin β ,
139
saidanac
sin α sin β =
1
[cos(α − β) − cos(α + β)] .
2

§67. usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!kbnjt!
hbsebrnob!obnsbwmbe!
!
rogorc wina paragrafSi vnaxeT, marTebulia Semdegi
formulebi:
sin (x + y ) + sin (x − y ) = 2 sin x ⋅ cos y , (1)
cos(x + y ) + cos(x − y ) = 2 cos x ⋅ cos y , (2)
cos(x − y ) − cos(x + y ) = 2 sin x ⋅ sin y , (3)
advili saCvenebelia agreTve, rom
sin (x + y ) − sin (x − y ) = 2 cos x ⋅ sin y , (4)
SemoviRoT aRniSvnebi
x+ y =α, x− y =β, (5)
saidanac
α+β α −β
x= , y= , (6)
2 2
(5) da (6) tolobebis gaTvaliswinebiT (1)_(4)
formulebidan miviRebT:
α+β α −β
sin α + sin β = 2 sin cos ,
2 2
α −β α+β
sin α − sin β = 2 sin cos ,
2 2
α+β α −β
cos α + cos β = 2 cos cos ,
2 2
α+β α −β
cos α − cos β = −2 sin sin .
2 2
ganvixiloT axla tangensebis jami tgα + tgβ .
sin α sin β sin α ⋅ cos β + cos α ⋅ sin β sin (α + β)
tgα + tgβ = + = = .
cos α cos β cos α ⋅ cos β cos α ⋅ cos β
amrigad
sin (α + β) π π
tgα + tgβ = , α ≠ + πk , β ≠ + nπ , (k , n ∈ Z ) .
cos α ⋅ cos β 2 2
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom
sin (α − β ) π π
tgα − tgβ = , α ≠ + πk , β ≠ + nπ , (k , n ∈ Z ) ;
cos α ⋅ cos β 2 2
140
 sin (α + β)
ctgα + ctgβ = , α ≠ πk , β ≠ πn , (k , n ∈ Z ) ;
sin α ⋅ sin β
sin (β − α )
ctgα − ctgβ = , α ≠ πk , β ≠ πn , (k , n ∈ Z ) .
sin α ⋅ sin β

§68. usjhpopnfusjvmj!hboupmfcfcj!
!
1. hbowjyjmpU! sin x = a ! hboupmfcb/ radgan nebismieri
x –saTvis −1 ≤ sin x ≤ 1 , amitom, roca a > 1 , am gantolebas
amonaxsni ara aqvs.
roca a ≤ 1 , maSin sin x = a gantolebis amosaxsnelad
sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni nebismier 2π
sigrZis SualedSi da gamoviyenoT sinusis perioduloba.
⎡ π 3π ⎤
aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT ⎢− ; ⎥ .
⎣ 2 2 ⎦
⎡ π π⎤ ⎡ π 3π ⎤
⎢− 2 ; 2 ⎥ da ⎢2; 2 ⎥ SualedebSi sin x funqcia
⎣ ⎦ ⎣ ⎦
monotonuria da TiToeul maTganze Rebulobs yvela
mniSvnelobas –1-dan 1-mde (nax. 77). amitom am Sualedebidan
TiToeulSi gantolebas eqneba erTaderTi amonaxsni.
⎡ π π⎤
arksinusis gansazRvris Tanaxmad ⎢− 2 ; 2 ⎥ SualedSi
⎣ ⎦
moTavsebuli amonaxsni iqneba arcsin a .
⎡ π 3π ⎤
radgan π − arcsin a ekuTvnis ⎢2; 2 ⎥ Sualeds da
⎣ ⎦
sin (π − arcsin a ) = sin (arcsin a ) = a , amitom π − arcsin a warmoadgens
am SualedSi moTavsebul amonaxsns (nax. 77).
y

y=a 1
a
π π π − arcsin a
−
2
arcsin a
2
3
2
π x
-1

nax. 77
141
 imisaTvis, rom CavweroT sin x = a gantolebis yvela
amonaxsni, visargebloT periodulobiT, e. i. miRebuli ori
amonaxsnidan TiToeuls davumatoT 2πn , (n ∈ Z ) , saxis
ricxvi. miviRebT, rom amonaxsnTa simravle Sedgeba ori
usasrulo qvesimravlisagan, romlebic ganisazRvrebian
formulebiT:
x = arcsin a + 2πn , n ∈ Z ,
x = π − arcsin a + 2πn = − arcsin a + π(2n + 1) , n ∈ Z .
am simravleTa gaerTianeba mogvcems sin x = a gantolebis
amonaxsnTa simravles, romelic ganisazRvreba formuliT:
x = (− 1) arcsin a + πk , k ∈ Z .
k

im SemTxvevaSi, roca a udris 0-s, 1-s an –1-s, sin x = a

gantolebis amonaxsnTa simravle SeiZleba ufro martivi
formuliT ganisazRvros, kerZod:
sin x = 0 gantolebis amonaxsnTa simravlea
{x = πk , k ∈ Z } ;
sin x = 1 gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎧ π ⎫
⎨ x = + 2πk , k ∈ Z ⎬ ;
⎩ 2 ⎭
sin x = −1 gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎧ π ⎫
⎨ x = − + 2πk , k ∈ Z ⎬ .
⎩ 2 ⎭
2. hbowjyjmpU! cos x = a ! hboupmfcb/! radgan nebismieri
x –isaTvis −1 ≤ cos x ≤ 1 , amitom, roca a > 1 am gantolebas
amonaxsni ara aqvs.
roca a ≤ 1 , maSin cos x = a gantolebis amosaxsnelad
sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni nebismieri 2π
sigrZis SualedSi da gamoviyenoT kosinusis perioduloba.
aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT [− π ; π ] .
[− π ;0] da [0; π ] SualedebSi cos x funqcia monotonuria
da TiToeul maTganze Rebulobs yvela mniSvnelobas –1-
dan 1-mde (nax. 78). amitom am Sualedebidan TiToeulSi
gantolebas eqneba erTaderTi amonaxsni. arkkosinusis
gansazRvrebis Tanaxmad [0; π ] SualedSi moTavsebuli
amonaxsni iqneba arccos a . radgan kosinusi luwi funqciaa,
amitom [− π ;0] SualedSi moTavsebuli amonaxsni iqneba
− arccos a .
142
 y
1
y=a
a
−π − arccos a arccos a π
x

nax. 78
imisaTvis, rom CavweroT cos x = a gantolebis yvela
amonaxsni, visargebloT kosinusis periodulobiT, e. i.
miRebuli ori amonaxsnidan TiToeuls davumatoT 2πk ,
(k ∈ Z ) , saxis ricxvi. miviRebT, rom amonaxsnTa simravle
Sedgeba Semdegi ori usasrulo qvesimravlisagan:
{x = arccos a + 2πk , k ∈ Z },
{x = − arccos a + 2πk , k ∈ Z }.
miRebuli simravleebis gaerTianeba mogvcems cos x = a
gantolebis amonaxsnTa simravles
{x = ± arccos a + 2πk , k ∈ Z }.
im SemTxvevaSi, roca a udris 0-s, 1-s an –1-s cos x = a
gantolebis amonaxsnTa simravle SeiZleba ufro martivi
formuliT ganisazRvros, kerZod:
cos x = 0 gantolebis amonaxsnTa simravlea
⎧ π ⎫
⎨ x = + πk , k ∈ Z ⎬ ;
⎩ 2 ⎭
cos x = 1 gantolebis amonaxsTa simravlea
{x = 2πk , k ∈ Z } ;
cos x = −1 gantolebis amonaxsTa simravlea
{x = π + 2πk , k ∈ Z } .
3. hbowjyjmpU! tgx = a ! hboupmfcb/ am gantolebis
amosaxnelad sakmarisia vipovoT misi yvela amonaxsni
nebismieri π sigrZis SualedSi da gamoviyenoT tangensis
perioduloba. aseT Sualedad mosaxerxebelia aviRoT
⎤ π π⎡
⎥ − 2 ; 2 ⎢ . am SualedSi tgx funqcia zrdadia da Rebulobs
⎦ ⎣
yvela mniSvnelobas −∞ –dan +∞ –mde (nax. 79), amitom

143
⎤ π π⎡
⎥− 2 ; 2 ⎢ SualedSi gantolebas eqneba erTaderTi
⎦ ⎣
amonaxsni. arktangensis gansazRvrebis Tanaxmad es
amonaxsni iqneba arctga .

y=a
a
π arctga π
−
2 2 x

nax. 79

imisaTvis, rom CavweroT tgx = a gantolebis yvela

amonaxsni, visrgebloT tangensis periodulobiT, e. i.
miRebul amonaxsns davumatoT πk , (k ∈ Z ) , saxis ricxvi.
miviRebT, rom tgx = a gantolebis amonaxsnTa simravlea
{x = arctga + πk , k ∈ Z } .
4. tgx = a gantolebis amoxsnis dros Catarebuli
msjelobis analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom ctgx = a
gantolebis amonaxsnTa simravlea
{x = arcctga + πk , k ∈ Z } .
zemoT ganxiluli gantolebebi warmoadgenen
umartives trigonometriul gantolebebs. sazogadod,
trigonometriuli gantolebis amosaxsnelad saWiroa
igivuri gardaqmnebis saSualebiT igi Seicvalos misi
tolfasi umartivesi trigonometriuli gantolebiT an
aseT gantolebaTa gaerTianebiT.

§69. ybsjtyj!jsbdjpobmvsj!nbDwfofcmjU!
!
CvenTvis cnobilia, Tu rogor ganisazRvreba xarisxi
racionaluri maCvenebliT. racionalurmaCvenebliani xari-
sxebis gamoyenebiT ki ganisazRvreba iracionalur maCvene-
bliani xarisxi. Tu α raime iracionaluri ricxvia, maSin
yovelTvis arsebobs β1 da β2 racionaluri ricxvebi iseTi,
rom
144
 β1< α< β2 (1)
da amasTan β2 - β1 ragind mcirea. mtkicdeba, rom nebismieri
namdvili a (a>0, a≠1) ricxvisaTvis arsebobs erTaderTi γ
ricxvi, romlisTvisac utoloba a β1 < γ < a β 2 sruldeba
nebismieri β1 da β2-saTvis, romlebic akmayofileben (1)
piorobas. aseT γ ricxvs ewodeba a ricxvis α xarisxi, e. i.
γ=aα.
hbotb{Swsfcb/ nebismieri dadebiTi α iracionaluri
ricxvisaTvis
0α = 0 .
iracionalur maCveneblian xarisxs gaaCnia raciona-
lur maCvenebliani xarisxis analogiuri Tvisebebi. amri-
gad, nebismieri namdvili maCveneblisaTvis:
α
⎛a⎞ aα
1. (ab )α = a α b α , 2. ⎜ ⎟ = α , 3. a α ⋅ a β = a α + β ,
⎝b⎠ b

( )
4. a α
β
= a αβ ,
aα
aβ
= aα − β ,
5.

sadac a > 0 , b > 0 da α, β ∈ R .

§70. nbDwfofcmjboj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
!
x
y = a saxis funqcias, sadac a > 0 , a ≠ 1 , maCvenebliani
funqcia ewodeba. am funqciis gansazRvris area namdvil
ricxvTa R simravle, xolo mniSvnelobaTa simravle
ki_ ]0;+∞[ . y = ax funqciis grafiki Oy RerZs kveTs (0;1)
wertilSi, radgan a 0 = 1 .
Tu 0 < a < 1 , maSin maCvenebliani funqcia klebadia.
marTlac, roca x1 < x2 , gvaqvs
( )
a x1 − a x2 = a x1 1 − a x2 −x1 > 0 ,
x1 x 2 − x1
vinaidan a > 0 , xolo a < 1 , radgan x2 − x1 > 0 .
analogiurad SeiZleba vaCvenoT, rom Tu a > 1 , maSin
maCvenebliani funqcia zrdadia.
zemoT moyvanili Tvisebebi saSualebas gvaZlevs
avagoT y = a x funqciis grafiki (nax. 80).

145
 y y

y = ax, a >1 y = ax, 0 < a <1

1 1
0 x 0 x

nax. 80

§71. mphbsjUnjt!dofcb!
!
ganvixiloT
ax = b
gantoleba, sadac x cvladia, xolo a da b namdvili
ricxvebia, amasTan a > 0 da a ≠ 1 .
Tu b ≤ 0 , maSin mocemul gantolebas amonaxsni ar
gaaCnia, radgan nebismieri x –isaTvis a x > 0 .
Tu b > 0 , maSin gantolebas aqvs erTaderTi amonaxsni,
radgan maCvenebliani funqcia monotonuria da misi
mniSvnelobaTa simravlea ]0;+∞[ .
a x = b gantolebis amonaxsns, sadac a > 0 , a ≠ 1 , b > 0 ,
uwodeben b ricxvis logariTms a fuZiT.
hbotb{Swsfcb/! b ricxvis logariTmi a fuZiT
( a > 0 , a ≠ 1 ) ewodeba xarisxis maCvenebels, romelSic unda
avaxarisxoT a , rom miviRoT b da log a b simboloTi
aRiniSneba.
magaliTad, log 5 25 = 2 , radgan 52 = 25 ; log 1 9 = −2 ,
3
−2
⎛1⎞
radgan ⎜ ⎟ = 9 .
⎝3⎠
logariTmis gansazRvrebidan gamomdinareobs
a log a b = b
igiveoba, romelsac ZiriTadi logariTmuli igiveoba
ewodeba.

146
 im SemTxvevaSi, rodesac logariTmis fuZe a = 10 an
a = e , b ricxvis logariTmi Sesabamisad lg b da ln b
simboloTi aRiniSneba. lg b –s ricxvis aTobiTi logariTmi,
xolo ln b –s naturaluri logariTmi ewodeba. praqtikaSi
ufro xSirad gamoiyeneba swored aseTi saxis
logariTmebi, romelTa mniSvnelobebis gamosaTvlelad
arsebobs specialuri cxrilebi.
moviyvanoT logariTmis ZiriTadi Tvisebebi:
1. log a b gamosaxulebas azri aqvs mxolod maSin, roca
b>0.
2. erTis logariTmi nebismieri fuZiT nulis tolia.
marTlac, radgan a 0 = 1 , amitom log a 1 = 0 .
3. Tu logariTmis fuZe erTze naklebi dadebiTi
ricxvia, maSin erTze naklebi dadebiTi ricxvis
logariTmi dadebiTia, xolo erTze meti ricxvis
logariTmi ki_uaryofiTi.
4. Tu logariTmis fuZe erTze meti ricxvia, maSin
erTze naklebi dadebiTi ricxvis logariTmi uaryofiTia,
xolo erTze meti ricxvis logariTmi ki_dadebiTi.
5. fuZis logariTmi erTis tolia. marTlac, radgan
a1 = a , amitom log a a = 1 .

§72. obnsbwmjt-!gbsepcjtb!eb!ybsjtyjt!
!mphbsjUnj!
!
Ufpsfnb! 2/ dadebiT ricxvTa namravlis logariTmi
TanamamravlTa logariTmebis jamis tolia, e. i.
log a (x1 x2 K xn ) = log a x1 + log a x2 + L + log a xn ,
sadac x1 > 0 , x2 > 0 , K , xn > 0 .
ebnuljdfcb/ vTqvaT
log a x1 = y1 , log a x2 = y 2 , K , log a xn = yn ,
maSin logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad
x1 = a y1 , x2 = a y 2 , K , xn = a y n .
am tolobaTa gadamravlebiT miviRebT
x1 x2 K xn = a y1 + y 2 +L+ y n ,
saidanac
log a (x1 x2 K xn ) = y1 + y 2 + L + y n ,

147
e. i.
log a (x1 x2 K xn ) = log a x1 + log a x2 + L + log a xn .
Ufpsfnb!3/!ori dadebiTi ricxvis fardobis logariTmi
udris gasayofisa da gamyofis logariTmebis sxvaobas, e. i.
x
log a 1 = log a x1 − log a x2 , sadac x1 > 0 , x2 > 0 .
x2
ebnuljdfcb/ vTqvaT
log a x1 = y1 , log a x2 = y 2 .
logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad
x1 = a y1 , x2 = a y 2 .
am tolobaTa gayofiT miviRebT
x1
= a y1 − y 2 ,
x2
saidanac
x
log a 1 = y1 − y 2 ,
x2
e. i.
x
log a 1 = log a x1 − log a x2 .
x2
Ufpsfnb!4/ dadebiTfuZiani xarisxis logariTmi xaris-
xis maCveneblisa da xarisxis fuZis logariTmis namravlis
tolia, e. i.
log a x k = k log a x , sadac x > 0 .
ebnuljdfcb/ vTqvaT
log a x = y ,
maSin logariTmis gansazRvrebis Tanaxmad
x = ay .
am tolobis orive mxaris k xarisxSi axarisxebiT
miviRebT:
x k = a ky ,
saidanac
log a x k = ky ,
e. i.
log a x k = k log a x .
Tu raime gamosaxuleba Sedgenilia dadebiTi
ricxvebisagan gamravlebis, gayofisa da axarisxebis

148
operaciebiT, maSin zemoT damtkicebuli Tvisebebis
Tanaxmad SeiZleba am gamosaxulebis logariTmis gamosaxva
masSi Semavali ricxvebis logariTmebis saSualebiT. aseT
gardaqmnas galogariTmeba ewodeba.
7a 2 x
nbhbmjUj/ gavalogariTmoT a fuZiT gamosaxu-
3b 3
leba, sadac a > 0 , a ≠ 1 , b > 0 , x > 0 .

log a
7a 2 x
3b 3
( ) ( )
= log a 7 a 2 x − log a 3b 3 = log a 7 + log a a 2 +
1
+ log a x 2 − log a 3 − log a b 3 = log a 7 + 2 +
1
+
log a x − log a 3 − 3 log a b .
2
xSirad saWiroa galogariTmebis Sebrunebuli
gardaqmnis Sesruleba, e. i. gamosaxulebis logariTmis
saSualebiT TviT gamosaxulebis povna. aseT gardaqmnas
potencireba ewodeba.
nbhbmjUj/ vipovoT x , Tu log a x = 2 log a b − 1 log a c + 1 .
3
1 ab 2
log a x = log a b 2 − log a c 3 + log a a = log a ,
3
c
e. i.
ab 2
log a x = log a .
3
c
aqedan
ab 2
x= .
3
c

§73. mphbsjUnjt!fsUj!gv[jebo!nfpsf{f!hbebtwmb!
!
gamosaxulebebis gardaqmnis dros xSirad saWiroa
logariTmis erTi fuZidan meoreze gadasvla, rac
SesaZlebelia Semdegi formulis saSualebiT
log c b
log a b = , (b > 0) . (1)
log c a
davamtkicoT es formula.

149
 gavalogariTmoT c fuZiT ZiriTadi logariTmuli
igiveoba
a log a b = b .
gveqneba

( )
log c a log a b = log c b .
aqedan
log a b ⋅ log c a = log c b ,
saidanac
log c b
log a b =
.
log c a
Tu (1) formulaSi c –s SevcvliT b –Ti, miviRebT
1
log a b = .
log b a
Tu miRebul formulaSi a –s SevcvliT a k –Ti,
gveqneba:
1 1 1
log a k b = = = log a b .
log b a k k log b a k
amrigad
log a b , (b > 0, k ≠ 0 ) .
1
log a k b =
k

§74. mphbsjUnvmj!gvordjjt!Uwjtfcfcj!eb!hsbgjlj!
!
vinaidan y=a x
funqcia (a > 0, a ≠ 1) monotonuria,
x
amitom mas gaaCnia Seqceuli funqcia. y=a tolobidan
gansazRvrebiT x = log a y . Tu am tolobaSi cvladebs
gadavanacvlebT, miviRebT y = log a x , romelic warmoadgens
y = a x funqciis Seqceul funqcias.
y = log a x saxis funqcias (a > 0, a ≠ 1) , logariTmuli
funqcia ewodeba. radgan logariTmuli funqcia
warmoadgens maCvenebliani funqciis Seqceul funqcias,
amitom y = log a x funqciis grafiki simetriulia y = a x
funqciis grafikisa y = x wrfis mimarT (nax. 81, 82).
maCvenebliani funqciis Tvisebebidan gamomdinareobs
misi Seqceuli logariTmuli funqciis Tvisebebi:
150
 y
y=x

y = ax, 0 < a <1

1
01 x
y = log a x, 0 < a < 1

nax. 81
y
y=x

1
y = ax, a >1

0 1 x
y = log a x, a > 1

nax. 82
1. logariTmuli funqciis gansazRvris area ]0;+∞[ ,
xolo mniSvnelobaTa simravle ki_ R .
2. logariTmuli funqciis grafiki Ox RerZs kveTs (1;0)
wertilSi.
3. Tu 0 < a < 1 , maSin y = log a x funqcia klebadia, xolo
Tu a > 1 _zrdadi.

§75. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!hboupmfcfcj!
!
1. gantolebas, romelic cvlads Seicavs xarisxis
maCvenebelSi, maCvenebliani gantoleba ewodeba.
a x = b (a > 0, a ≠ 1) warmoadgens umartives maCveneblian
gantolebas. roca b>0, am gantolebis amonaxsns

151
warmoadgens x = log a b , xolo, roca b≤0 gantolebas
amonaxsni ar aqvs.
xSirad maCvenebliani gantoleba daiyvaneba a f ( x ) = a ϕ( x )
(a > 0, a ≠ 1) saxis gantolebaze, romelic f ( x) = ϕ( x)
gantolebis tolfasia.
nbhbmjUj/ amovxsnaT gantoleba
5
x2 −
7 2 =7 7.
5 5 3
x2 − x2 − 5 3
7 2 =7 7 ⇔7 2 = 7 2 ⇔ x2 − = ⇔ x2 = 4 .
2 2
aqedan
x1 = −2 , x2 = 2 .
2. gantolebas, romelic cvlads Seicavs logariTmis
niSnis qveS, logariTmuli gantoleba ewodeba.
log a x = b (a > 0, a ≠ 1) warmoadgens umartives logariT-
mul gantolebas, romlis amonaxsnia x = a b .
xSirad logariTmuli gantoleba daiyvaneba
log a f ( x) = log a ϕ( x) (a > 0, a ≠ 1) saxis gantolebaze. aseT
SemTxvevaSi sakmarisia amoixsnas f ( x) = ϕ( x) gantoleba da
TiToeuli amonaxsni Semowmdes sawyis gantolebaSi CasmiT.
nbhbmjUj/! amovxsnaT gantoleba
lg( x − 2) + lg( x + 3) = lg(5 x − 6) .
namravlis logariTmis Tvisebis gamoyenebiT gveqneba
lg( x − 2)( x + 3) = lg(5 x − 6) ,
aqedan
( x − 2)( x + 3) = 5 x − 6 ⇔ x 2 + x − 6 = 5 x − 6 ⇔ x 2 − 4 x = 0 ,
e. i.
x1 = 0 , x2 = 4 .
sawyis gantolebaSi CasmiT advilad davrwmundebiT,
rom mocemul gantolebas aqvs mxolod erTi amonaxsni
x = 4.

§76. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!vupmpcfcj!
!
1. utolobas, romelic cvlads Seicavs xarisxis maCve-
nebelSi, maCvenebliani utoloba ewodeba.

152
 a x > b da a x < b (a > 0, a ≠ 1) warmoadgenen umartives
maCveneblian utolobebs. ganvixiloT TiToeuli maTgani:
a) a x > b .
Tu b ≤ 0 , maSin am utolobis amonaxsnTa simravlea R .
Tu b > 0 , maSin a x funqciis monotonurobis gamo
x < log a b , rodesac 0 < a < 1 da x > log a b , rodesac a > 1 .
b) a x < b .
Tu b ≤ 0 , maSin am utolobis amonaxsnTa simravle
carielia.
Tu b > 0 , maSin a x funqciis monotonurobis gamo
x > log a b , rodesac 0 < a < 1 da x < log a b , rodesac a > 1 .
a f ( x ) < a ϕ( x ) saxis utolobis amoxsna (a > 0, a ≠ 1) agreTve
damyarebulia maCvenebliani funqciis monotonurobaze.
kerZod, Tu 0 < a < 1 , maSin maCvenebliani funqcia klebadia
da
a f ( x ) < a ϕ( x ) ⇔ f ( x ) > ϕ( x) ,
xolo, Tu a > 1 , maSin maCvenebliani funqcia zrdadia da
a f ( x ) < a ϕ( x ) ⇔ f ( x) < ϕ( x) .
nbhbmjUj!2/ amovxsnaT utoloba
−2x+4
> 23 x − 2 .
2
2x
−2x+4
> 23 x − 2 ⇔ x 2 − 2 x + 4 > 3 x − 2 ⇔ x 2 − 5 x + 6 > 0 .
2
2x
aqedan
x ∈ ]− ∞;2[ U ]3;+∞[ .
nbhbmjUj!3/ amovxsnaT utoloba
x2 − x+4 5x−4
⎛3⎞ ⎛3⎞
⎜ ⎟ >⎜ ⎟ .
⎝7⎠ ⎝7⎠
x2 − x+4 5x −4
⎛3⎞ ⎛3⎞
⎜ ⎟ >⎜ ⎟ ⇔ x 2 − x + 4 < 5x − 4 ⇔ x 2 − 6 x + 8 < 0 .
⎝7⎠ ⎝7⎠
aqedan
x ∈ ]2;4[ .
2. utolobas, romelic cvlads Seicavs logariTmis
niSnis qveS, logariTmuli utoloba ewodeba.
log a x > b da log a x < b (a > 0, a ≠ 1) warmoadgenen
umartives logariTmul utolobebs. ganvixiloT
TiToeuli maTgani:
153
 a) log a x > b .
Tu 0 < a < 1 , maSin log a x funqcia klebadia, misi
gansazRvris area ]0;+∞[ , amitom 0 < x < a . b

Tu a > 1 , maSin log a x funqcia zrdadia, amitom x > a b .

b) log a x < b .
Tu 0 < a < 1 , maSin log a x funqcia klebadia, amitom
x > ab .
Tu a >1, maSin log a x funqcia zrdadia, misi
gansazRvris area ]0;+∞[ , amitom 0 < x < a . b

log a f ( x) > log a ϕ( x) saxis utolobis amoxsna (a > 0, a ≠ 1)

agreTve damyarebulia logariTmuli funqciis
monotonurobaze. kerZod, Tu 0 < a < 1 , maSin logariTmuli
funqcia klebadia da
⎧ f ( x ) > ϕ( x)
⎪ ⎧ f ( x) > ϕ( x)
log a f ( x) < log a ϕ( x ) ⇔ ⎨ f ( x ) > 0 ⇔⎨
⎪ϕ( x) > 0 ⎩ϕ( x ) > 0,
⎩
xolo, Tu a > 1 , logariTmuli funqcia zrdadia da
⎧ f ( x) < ϕ( x)
⎪ ⎧ f ( x) < ϕ( x)
log a f ( x ) < log a ϕ( x) ⇔ ⎨ f ( x) > 0 ⇔⎨
⎪ϕ( x) > 0 ⎩ f ( x ) > 0.
⎩
nbhbmjUj!4/ amovxsnaT utoloba
log 5 ( x + 6)( x − 2) < log 5 3x .
⎧( x + 6)( x − 2) < 3 x ⎪⎧ x 2 + x − 12 < 0
log 5 ( x + 6)( x − 2) < log 5 3 x ⇔ ⎨ ⇔⎨ ⇔
⎩( x + 6)( x − 2) > 0 ⎪⎩(x + 6 )(x − 2) > 0
⎧(x + 4)(x − 3) < 0 ⎧− 4 < x < 3
⇔⎨ ⇔⎨ ⇔ x ∈ ]2;3[ .
⎩(x + 6)(x − 2) > 0 ⎩ x < −6 an x > 2

§77. lpncjobupsjljt!fmfnfoufcj!
!
xSirad saWiroa sasruli simravlis elementebisagan
sxvadasxva kombinaciis Sedgena da raime wesiT Sedgenili
yvela SesaZlo kombinaciis raodenobis gamoangariSeba.
aseT amocanebs kombinatoruls uwodeben, xolo maTemati-

154
kis nawils, romelic dasaxelebuli amocanebis amoxsnas
Seiswavlis_kombinatorikas.
hbebobdwmfcb/! erTidaigive sasruli simravlis
elementebi SeiZleba davalagoT rigiT imis mixedviT, Tu
simravlis romel elements avirCevT pirvel elementad,
romels_meored da a. S. dalagebuli simravlis
aRsaniSnavad mis elementebs movaTavsebT mrgval
frCxilebSi mocemuli rigis mixedviT.
hbotb{Swsfcb/ sasrul simravleSi dadgenil rigs misi
elementebis gadanacvleba ewodeba.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo gadanacvleba-
Ta ricxvi Pn –iT aRiniSneba. cxadia igi damokidebulia
mxolod simravlis elementTa raodenobaze.
Tu simravle Sedgeba erTi elementisagan, maSin
SesaZlebelia erTaderTi gadanacvleba, e. i. P1 = 1 . Tu
simravle Sedgeba ori elementisagan_ {a, b} , maSin SesaZle-
belia mxolod ori gadanacvleba: (a, b ) da (b, a ) , e. i.
P2 = 2 . Tu simravle Sedgeba sami elementisagan_ {a, b, c} ,
maSin SesaZlebelia mxolod eqvsi gadanacvleba: (a, b, c ) ,
(a, c, b) , (c, a, b) , (c, b, a ) , (b, a, c ) da (b, c, a ) , e. i. P3 = 6 .
advili SesamCnevia, rom P1 = 1 , P2 = 1 ⋅ 2 , P3 = 1 ⋅ 2 ⋅ 3 .
maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT davam-
tkicoT, rom
Pn = 1 ⋅ 2 ⋅ 3K n . (1)
rogorc zemoT vnaxeT, rodesac n = 1 es formula mar-
Tebulia. davuSvaT, rom igi marTebulia n = k –saTvis, e. i.
Pk = 1 ⋅ 2 ⋅ 3K k , axla vaCvenoT, rom formula marTebulia
n = k + 1 –saTvis, e. i.
Pk +1 = 1 ⋅ 2 ⋅ 3K k (k + 1) .
marTlac, imisaTvis, rom miviRoT k + 1 elementisagan
Sedgenili yvela SesaZlo gadanacvleba, saWiroa TiToeul
k elementian adrindel gadanacvlebas mivuerToT axali
( k + 1 )-e elementi, romelic SeiZleba davayenoT 1-el, me-2,
me-3, K , k -ur da ( k + 1 )–e adgilze. amrigad, yoveli k
elementiani gadanacvleba warmoqmnis k +1 axal
gadanacvlebas, amitom k + 1 elementiani simravlis yovel
SesaZlo gadanacvlebaTa ricxvi iqneba Pk ⋅ (k + 1) , e. i.

155
 Pk +1 = Pk (k + 1) = 1 ⋅ 2 ⋅ 3K k (k + 1) .
amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad (1)
formula marTebulia nebismieri n –isaTvis.
1 ⋅ 2 ⋅ 3K n namravli n ! simboloTi aRiniSneba (ikiTxeba
“ n -faqtoriali”), miRebulia agreTve, rom 0!=1 da 1!=1.
amitom n elementiani simravlis gadanacvlebaTa ricxvis
gamosaTvleli formula SeiZleba Semdegnairad Caiweros
Pn = n !.
xzpcb/ hbotb{Swsfcb/! n elementiani simravlis nebismi-
er m elementian dalagebul qvesimravles (m ≤ n ) ewodeba
wyoba n elementisagan m –ad.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo m
elementian wyobaTa ricxvi Anm simboloTi aRiniSneba.
cxadia, rom An0 = 1 , radgan arsebobs erTaderTi
carieli qvesimravle.
advili misaxvedria, rom An1 = n . marTlac, n -dan erTi
elementi n xerxiT SeiZleba avirCioT, xolo am erTi
elementisagan miiReba erTaderTi dalagebuli simravle.
davamtkicoT axla, rom, roca 1 ≤ m < n
Anm +1 = (n − m )Anm .
imisaTvis, rom n elementisagan SevadginoT yvela
SesaZlo m + 1 elementiani wyoba, SeiZleba moviqceT
Semdegnairad: jer avarCioT raime m raodenobis elementi
da movaTavsoT isini pirvel m adgilze, amis Sesruleba
SeiZleba Anm xerxiT. (m + 1) -e adgilze SeiZleba
movaTavsoT nebismieri elementi darCenili n−m
elementidan. amrigad, yoveli m elementiani wyoba
warmoqmnis n−m raodenobis m + 1 elementian wyobas.
maSasadame, sul gveqneba (n − m )Anm xerxi.
Tu gaviTvaliswinebT, rom An1 = n da visargeblebT
damtkicebuli formuliT, gveqneba:
An1 = n ,
An2 = (n − 1)An1 = n(n − 1) ,
An3 = (n − 2 )An2 = n(n − 1)(n − 2 )
...............................................
Anm = (n − m + 1)Anm −1 = n(n − 1)(n − 2 )K (n − m + 1) .
156
 vinaidan
n!
n(n − 1)(n − 2)K (n − m + 1) = .
(n − m )!
miviRebT
n!
Anm = .
(n − m )!
SevniSnoT, rom
Ann = Pn = n ! .
kvgUfcb/ hbotb{Swsfcb/! n elementiani simravlis nebis-
mier m elementian qvesimravles (m ≤ n ) ewodeba jufTeba
n elementidan m –ad.
cxadia, rom mocemuli simravlis ori m elementiani
jufTeba sxvadasxvaa maSin da mxolod maSin, rodesac
isini ganxvavdebian erTi elementiT mainc, xolo m
elementiani wyobebi rom gansxvavdebodnen, sakmarisia isini
gansxvavdebodnen dalagebiT.
n elementiani simravlis yvela SesaZlo m elemen-
tian jufTebaTa ricxvi Cnm simboloTi aRiniSneba.
davamtkicoT, rom
Anm
Cnm =
.
Pm
imisaTvis, rom mocemuli n elementisagan SevadginoT
yvela SesaZlo m elementiani wyoba, SeiZleba moviqceT
Semdegnairad: jer n elementidan gamovyoT raime m
elementi, rac Cnm xerxiT SeiZleba Sesruldes,
gamoyofili m elementi davalagoT, rac Pm xerxiT
SeiZleba Sesruldes. amgvarad miviRebT Cnm Pm dalagebul
simravles, e. i.
Anm = Cnm Pm ,
saidanac
Anm
Cnm = .
Pm
Tu gaviTvaliswinebT, rom
n!
Anm = da Pm = m !
(n − m )!
miviRebT

157
 n!
Cnm = .
m !(n − m )!
daumtkiceblad moviyvanoT jufTebaTa ricxvis Semdegi
Tvisebebi:
1. C nm = C nn−m ;
2. Cnm + Cnm +1 = Cnm++11 ;
3. Cn0 + Cn1 + C n2 + L + Cnn = 2 n .

§78. ojvupojt!cjopnjbmvsj!gpsnvmb!
!
maTematikuri induqciis principis gamoyenebiT
davamtkicoT, rom nebismieri naturaluri n –isaTvis
marTebulia niutonis Semdegi formula:
(a + b )n = Cn0 a n + Cn1 a n −1b + Cn2 a n − 2b 2 + L + Cnm a n − mb m + L + Cnnb n .
roca n = 1 , n = 2 da n = 3 formula marTebulia, radgan:
(a + b )1 = a + b = C10 a + C11b ;
(a + b )2 = a 2 + 2ab + b 2 = C20 a 2 + C21 ab + C22b 2 ;
(a + b )3 = a 3 + 3a 2b + 3ab 2 + b3 = C30 a 3 + C31a 2b + C32 ab 2 + C33b 3 .
davuSvaT axla, rom niutonis formula marTebulia n = k –
saTvis, e. i.
(a + b )k
= Ck0 a k + Ck1 a k −1b + Ck2 a k − 2b 2 + L + Ckk −1ab k −1 + Ckk b k
da vaCvenoT, rom igi marTebulia n = k + 1 –saTvisac,
marTlac
(a + b )k +1 = (a + b )k (a + b ) = (Ck0 a k + Ck1 a k −1b + Ck2 a k − 2b 2 + L + Ckk −1ab k −1 +
+ Ckk b k )(a + b) = Ck0 a k +1 + Ck1 a k b + Ck2 a k −1b 2 + L + Ckk −1a 2b k −1 +
+ Ckk ab k + Ck0 a k b + Ck1 a k −1b 2 + Ck2 a k − 2b 3 + L + Ckk −1ab k +
( ) ( )
+ Ckk b k +1 = Ck0 a k +1 + C k0 + Ck1 a k b + Ck1 + Ck2 a k −1b 2 + L +
+ (
Ckk −1 + Ckk )ab k
+ Ckk b k +1 .
Tu gaviTvaliswinebT, rom Ck0 = Ck0+1 , Ckk = Ckk ++11 da
gamoviyenebT formulas
Ckm + Ckm +1 = Ckm++11
miviRebT:
(a + b )k +1 = Ck0+1a k +1 + Ck1 +1a k b + Ck2+1a k −1b 2 + L + Ckk+1ab k + Ckk++11b k +1
158
 amrigad, maTematikuri induqciis principis Tanaxmad
niutonis formula marTebulia nebismieri naturaluri n –
isaTvis.
niutonis formulis Cnm koeficientebs binomur koefi-
cientebs uwodeben.
ganvixiloT niutonis formulidan gamomdinare
ZiriTadi Sedegebi:
1. niutonis formulis mixedviT (a + b )n –is daSlaSi
Sedis n + 1 Sesakrebi.
2. niutonis formulaSi a –s xarisxis maCvenebeli
klebulobs n –dan 0-mde, xolo b –s xarisxis maCvenebeli
izrdeba 0-dan n –mde. daSlis nebismier SesakrebSi a –sa
da b –s xarisxis maCvenebelTa jami n –is, e. i. binomis
xarisxis maCveneblis tolia.
3. daSlis boloebidan Tanabrad daSorebuli binomuri
koeficientebi Tanatolia (radgan Cnm = Cnn − m ).
4. niutonis formulaSi Sesakrebebis zogadi saxiT
CawerisaTvis mosaxerxebeli iqneba, Tu (k + 1) –e Sesakrebs
aRvniSnavT Tk –Ti, maSin:
Tk = Cnk a n − k b k , k = 0, 1, K , n .

%8:/!tubujtujljt!fmfnfoufcj!
!
sxvadasxva saxis dakvirvebebis Sedegad miRebul mona-
cemebs, romlebic ricxvebiT aris warmodgenili, statis-
tikuri monacemebi ewodeba.
es monacemebi SeiZleba exebodes TiTqmis yvelafers,
rac dakvirvebis sagani SeiZleba iyos. magaliTad sports,
xelovnebas, bizness, klimats qveynisa da xalxis cxovre-
bas, moswavlis swavlas skolaSi, ... e.i. monacemebi aris
cnobebi, an maxasiaTebeli Tvisebebi, romlebic aucilebe-
lia raime daskvnis gamosatanad.
swored, aseTi monacemebis Segrovebas, damuSavebas
(ganxilvas), xelsayreli formiT warmodgenas da gamoyene-
bas Seiswavlis statistika, e.i. statistikis sagania raime
movlenis (procesis) Sesaxeb informaciis Segroveba, damu-
Saveba da gamoyeneba.
magaliTad samedicino daskvna: `moweva saSiSia jan-
mrTelobisaTvis~ - Tambaqos mweveli adamianebis janmrTe-
159
lobis Sesaxeb saTanado monacemebis Segrovebisa da damu-
Savebis Sedegia, e.i. statistikuri gamokvlevebis Catarebis
Sedegia.
statistikis gamoyenebis TvalsaCino magaliTia sasuqe-
bis gamoyenebis sakiTxis Seswavla soflis meurneobaSi. am
SemTxvevaSi grovdeba monacemebi gamoyenebuli sasuqis
odenobisa da mosavlianobis zrdas Soris damokidebule-
bis Sesaxeb. aq Seiswavleba agreTve sakiTxi, Tu rogor
aisaxeba mosavlianobis am gziT gazrda produqciis xaris-
xze. am monacemebis analizi xels uwyobs sasuqis optima-
luri odenobis dadgenas.
informaciis Segroveba xSirad SerCevis wesiT SeiZle-
ba moxdes. magaliTad, arCevnebis Sedegebis prognozireba
xSirad amomrCevelTa nawilis gamokiTxviT xdeba. es wesi
gamoiyeneba agreTve gamoSvebul produqciaze moTxovnis
gansazRvris mizniT. SerCeviTi gamokiTxviT monacemebis
Segroveba garkveul wesebs unda eqvemdebarebodes.
ricxviT monacemTa raime erTobliobis dasaxasiaTeb-
lad, monacemTa erTobliobis Sesadareblad, gamoiyeneba
Semdegi ricxviTi maxasiaTeblebi:
1) sixSire _ cdaTa mocemul serialSi raRac movle-
nis moxdenaTa raodenoba.
2) fardobiTi sixSire – movlenis sixSiris Sefardeba
cdaTa raodenobasTan.
3) diapazoni (gabnevis diapazoni, gani) – ricxviT mona-
cemTa erTobliobaSi udides da umcires ricxvebs Soris
sxvaoba. e. i. monacemTa gabnevis diapazoni monacemTa gafa-
ntulobis sazomia.
4) monacemTa saSualo – yvela dasaxelebuli ricxvis
jamisa da maTi raodenobis Sefardeba.
5) moda – ricxvi (ricxvebi), romelic am monacemebSi
yvelaze xSirad gvxvdeba. Tu yvela monacemi
gansxvavebulia, maSin am erTobliobas moda ara aqvs.
6) mediana – ricxviT monacemTa mediana aris zrdis
mixedviT dalagebuli (romelsac variaciuli mwkrivi
ewodeba) am monacemebis Sua ricxvi, Tu erTobliobaSi
ricxvebis raodenoba kentia; xolo Tu erTobliobaSi
ricxvebis raodenoba luwia, maSin mediana ori Sua
ricxvis ariTmetikuli saSualoa.
7) ricxviT monacemTa standartuli gadaxra, anu
saSualo kvadratuli gadaxra – monacemTa TiToeuli

160
ricxvisa da am monacemTa saSualos sxvaobis kvadratebis
saSualodan kvadratuli fesvi.
standartuli gadaxra saSualos mimarT monacemTa
gafantulobis sazomia da saSualosTan monacemebis
`Tavmoyras~ axasiaTebs (e.i. monacemTa saSualodan am
monacemebis gadaxras `zomavs~).
vTqvaT raime ori eqsperimentis ricxviTi monacemebia
(romelic dalagebulia zrdis mixedviT):
I. 5; 5; 5; 6; 8; 8; 12; II. 6; 8; 8; 10; 11; 11.
am monacemTa sixSireTa da fardobiTi sixSireTa
cxrilia:

5 6 8 12
sixSire 3 1 2 1
I.
fardobiTi 3 1 2 1
sixSire
7 7 7 7

6 8 10 11
II. sixSire 1 2 1 2
fardobiTi 1 1 1 1
sixSire
6 3 6 3

pirvelis diapazonia 7; meoris – 5.

advilia Semowmeba, rom am monacemTa saSualoebia: I _
7; II _ 9.
modaa: I – 5; II – 8 da 11.
mediana: I – 6; II – 9.
axla vipovoT am monacemTa standartuli gadaxra.
monacemTa TiToeuli ricxvisa da saSualos sxvaobebis
sixSireTa cxrilia
sxvaobebi _2 _1 1 5
I.
sixSireebi 3 1 2 1

sxvaobebi _3 _1 1 2
II. sixSireebi 1 2 1 2

sxvaobebis kvadratebis sixSireTa cxrilia

I. sxvaobebis
4 1 1 25
kvadrati
sixSireebi 3 1 2 1

161
 sxvaobebis
9 1 1 4
II. kvadrati
sixSireebi 1 2 1 2

40 10
kvadratebis saSualoa I _ , II _ .
7 3
40
amdenad standartuli gadaxrebia: I _ ≈ 2,4 , II _
7
10
≈ 1,8 .
3
statistikuri monacemebis TvalsaCinod (xelsayreli
formiT) warmodgenisaTvis gamoiyeneba sxvadasxva xerxi –
cxriluri, wertilovani, xazovani (poligoni), svetovani
(horizontaluri an vertikaluri) da wriuli diagramebi.
nbhbmjUj/ q. TbilisSi SemTxveviT Semowmebul 12
ojaxSi bavSvTa raodenobebis Sesabamisi monacemebia:
2, 1, 1, 3, 2, 2, 1, 1, 3, 4, 1, 4.
monacemebi warmovadginoT wertilovani, svetovani,
xazovani da wriuli diagramebiT.
bnpytob/ am monacemTa variaciuli mwkrivia
1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 3, 3, 4, 4
xolo sixSireTa cxrilia
bavSvTa raodenoba ojaxSi 1 2 3 4
sixSire 5 3 2 2

am monacemTa diagramebia:
1) wertilovani (nax. 83)

sixSire

5 • •
4 • •
3 • • •
2 • • • • •
1 • • • • •
• • • •
1 2 3 4 bavSvTa raodenoba
nax. 83

162
2) svetovani (nax. 84)
sixSire

5 •
4 •
3 •
2 •
1 •
• • • •
1 2 3 4 bavSvTa raodenoba
nax. 84

3) xazovani (nax. 85)

sixSire

5 •
4 •
3 • •
2 • • •
1 •
• • • •
1 2 3 4 bavSvTa raodenoba
nax. 85

4) wriuli (nax. 86)

(1) _ erT bavSviani ojaxebis seqtori

5
⋅ 360° = 150°
12
(2) _ or bavSviani ojaxebis seqtori
5
(1) 3
12
2 ⋅ 3600 = 90°
(4) 12
12
3
(2)
(3) _ sam bavSviani ojaxebis seqtori
12 2 2
12
(3)
⋅ 360° = 60°
12
(4) – oTx bavSviani ojaxebis seqtori
nax. 86 2
⋅ 360° = 60°
12

163
 %91/!yepnjmpcjt!bmcbUpcb/!gbsepcjUj!tjyTjsf!
albaTobis Teoria aris mecniereba, romelic Seiswav-
lis masobriv SemTxveviT movlenaTa raodenobrivi xasia-
Tis kanonzomierebebs.
albaTobis Teoriis pirvelad cnebas xdomiloba war-
moadgens.
magaliTad, monetis agdebisas SesaZlo Sedegi oria:
gerbi da safasuri. safasuri SeiZleba movides an SeiZleba
arc movides. aseT SemTxvevaSi amboben safasuris mosvla
SemTxveviTi xdomilobaa. aseve, erTi kamaTlis gagorebisas
SesaZlo Sedegebis raodenoba eqvsia. magram beSi (5)
SeiZleba movides, SeiZleba arc movides, e.i. beSis mosvla
SemTxveviTi xdomilobaa. SemTxveviTi xdomilobaa agreTve
kamaTelze kenti ricxvis mosvla. misi xelSemwyobia mxolod
sami SesaZlo Sedegi: 1-is, 3-isa da 5-is mosvla.
amrigad, xdomiloba SemTxveviTia Tu mas erTsa da
imave pirobebSi SeiZleba hqondes an ar hqondes adgili.
zogi xdomiloba iseTia, rom mas aucileblad eqneba
adgili, Tu cdas CavatarebT. aseT xdomilobas aucilebel
xdomilobas uwodeben.
magaliTad, Tu yuTSi moTavsebulia mxolod wiTeli
feris birTvebi, maSin cxadia, xdomiloba – `yuTidan
amoRebuli birTvi wiTeli ferisaa~ - iqneba aucilebeli
xdomiloba.
xdomilobas, romelsac ar SeiZleba hqondes adgili
raime cdis Catarebis dros, SeuZlebeli xdomiloba
ewodeba.
yuTidan lurji feris birTvis amoReba SeuZlebeli
xdomilobaa, Tu yuTSi mxolod Savi feris birTvebia.
erTi kamaTlis gagorebisas winaswar SeuZlebelia
Tqma, ra ricxvi mova, magram SeiZleba vivaraudoT, rom
TiToeuli ricxvis mosvla Tanabradaa mosalodneli
(savaraudo). aseT SesaZlo Sedegebs Tanabrad
mosalodneli (tolSesaZlebeli, tolalbaTuri) ewodeba.
monetis agdebisas gerbis mosvla, safasuris mosvla-
tolalbaTuri SesaZlo Sedegebia.
vTqvaT yuTSi 30 wiTeli da 3 lurji burTia. Tu
yuTidan SemTxveviT amoviRebT erT burTs, maSin ufro
savaraudoa, ufro mosalodnelia, rom amoRebuli burTi
wiTeli iqneba. amitom aseT SemTxvevaSi amboben, rom

164
wiTeli burTis amoReba metalbaTuri xdomilobaa, lurji
burTis amoReba ki – naklebalbaTuria.
rogorc zemoT aRvniSneT, monetis agdebisas SesaZlo
Sedegi oria: gerbi an safasuri. erT-erTi aucileblad
mova, magram erTdroulad orives mosvla SeuZlebelia.
aseve, erTi kamaTlis gagorebisas SesaZlo Sedegebis
raodenoba eqvsia. yoveli gagorebisas am ricxvebidan mova
mxolod erTi da misi mosvla gamoricxavs danarCenis
mosvlas. aseT SemTxvevaSi amboben, rom es SesaZlo
Sedegebi wyvil-wyvilad araTavsebadia (urTierTgamomric-
xavia).
Cven ganvixilavT mxolod iseT cdebs, romelTa
SesaZlo Sedegebi tolSesaZlebeli (tolalbaTuri) da
wyvil-wyvilad araTavsebadia.
rogorc aRvniSneT xdomiloba cdis raime savaraudo
Sedegia. erTi kamaTlis gagorebisas eqvsi SesaZlo
Sedegia, magram am eqvsi SesaZlo Sedegis mixedviT
sxvadasxva xdomilobis dasaxeleba SeiZleba. magaliTad:
`erTisa da oTxis ar mosvla~ xdomilobaa, romlis
xelSemwyobia oTxi SesaZlo Sedegi. saxeldobr: 2-is, 3-is,
5-isa da 6-is mosvla.
amrigad, raime xdomilobis xelSemwyobi SesaZlo
Sedegia iseTi Sedegi, romliTac mocemuli xdomiloba
xorcieldeba.
raime xdomilobis ganxorcielebis SesaZlebloba
ricxviT gamoisaxeba. am ricxvs xdomilobis albaToba
ewodeba.
vTqvaT, raime eqsperimentis (cdis) SesaZlo Sedegebis
raodenobaa n, xolo raime A xdomilobis xelSemwyobi
SesaZlo Sedegebis raodenobaa m, maSin A xdomilobis
albaToba, romelic aRiniSneba p( A) simboloTi, gamoiT-
vleba formuliT
m
P( A) = .
n
aqedan gamomdinareobs, rom Tu m=0, maSin A
SeuZlebeli xdomilobaa da P ( A) = 0 ; xolo Tu m = n ,
maSin A aucilebeli xdomilobaa da P( A) = 1 . (P aris
pirveli aso sityvisa Probabilite, romelic frangulad
albaTobas niSnavs).

165
 1
monetis agdebisas gerbis mosvlis albaTobaa
2
(SesaZlo Sedegia ori, maTgan xelSemwyobia erTi).
kamaTlis gagorebisas samisa da xuTis ar mosvlis
2
albaTobaa (SesaZlo Sedegia eqvsi, maTgan xelSemwyobia
3
oTxi).
cxadia, nebismieri A xdomilobisaTvis 0 ≤ m ≤ n , amitom
0 ≤ P ( A) ≤ 1 .
amrigad, Tu raime cdis SesaZlo Sedegebis simravle
sasrulia da isini tolSesaZlebelia (tolalbaTuria),
maSin cdis Cautarebladac SeiZleba vipovoT, am Sedegebis
mixedviT, dasaxelebuli raime xdomilobis albaToba. e.i.
albaToba aris ricxvi, romliTac cdis raime Sedegis
ganxorcielebis Sansi warmoidgineba.
cdaTa mocemul serialSi A xdomilobis moxdenaTa
raodenobas A xdomilobis sixSire ewodeba.
A xdomilobis sixSiris Sefardebas cdaTa
raodenobasTan A xdomilobis fardobiTi sixSire ewodeba.
Tu cdaTa raodenobaa n, xolo moxdenaTa sixSirea m,
maSin fardobiTi sixSire Pn ( A) simboloTi aRiniSna, e.i.
m
Pn ( A) =
.
n
xdomilobis albaTobis ganmsazRvreli formula ar
moiTxovs cdebis realur Catarebas. Tumca, cdebis
CatarebiT SeiZleba SevamowmoT Teoriulad miRebuli
ricxvebis kanonzomiereba.
fardobiTi sixSiriT SeiZleba Sefasdes xdomilobis
albaToba. mas statistikur albaTobas uwodeben. es
meTodi gamoiyeneba maSin, roca SeuZlebelia mocemuli
xdomilobis sasurveli (xelSemwyobi) Sedegebis
raodenobis miTiTeba.

%92/!fmfnfoubsvm!yepnjmpcbUb!tsvmj!tjtufnb!
!!!!!!!!!)yepnjmpcbUb!tjwsdf*/!yepnjmpcbUb!Tfebsfcb!
raime cdis yvela im SesaZlo Sedegs, romlebic wyvil-
wyvilad araTavdebadia, am cdis elementaruli xdomilo-
bebi ewodeba. elementeruli xdomilobebis simravles ki

166
elementarul xdomilobaTa sruli sistema (xdomilobaTa
sivrce).
SevniSnoT, rom am gansazRvrebaSi ar moiTxoveba
xdomilobaTa tolSesaZlebloba.
moviyvanoT magaliTebi.
nbhbmjUj! 2/ monetis agdebis cdis Sesabamisi elementa-
rul xdomilobaTa sruli sistemaa simravle {g; s}, sadac
`g~ aRniSnavs gerbs, xolo `s~- safasurs.
nbhbmjUj! 3/ kamaTlis gagorebisas cdis Sesabamisi ele-
mentarul xdomilobaTa sruli sistemaa simravle {1, 2, 3,
4, 5, 6}.
nbhbmjUj!4/ ori monetis agdebisas elementarul xdomi-
lobaTa sruli sistemaa: {gg, gs, sg, ss}, aq yovel wyvilSi
pirveli aso erT-erTi monetis agdebis SesaZlo Sedegia,
meore aso ki meore monetisa.
nbhbmjUj!5/ vTqvaT, eqsperimentia ori sxvadasxva (wiTe-
li da TeTri) kamaTlis gagoreba da mosul ricxvebze da-
kvirveba. amovweroT am cdasTan dakavSirebuli elementa-
rul xdomilobaTa sruli sistema (sivrce).
T
1 2 3 4 5 6
w
1 (1;1) (1;2) (1;3) (1;4) (1;5) (1;6)
2 (2;1) (2;2) (2;3) (2;4) (2;5) (2;6)
3 (3;1) (3;2) (3;3) (3;4) (3;5) (3;6)
4 (4;1) (4;2) (4;3) (4;4) (4;5) (4;6)
5 (5;1) (5;2) (5;3) (5;4) (5;5) (5;6)
6 (6;1) (6;2) (6;3) (6;4) (6;5) (6;6)

aq, magaliTad, (5;3) wyvili Seesabameba elementarul

xdomilobas: wiTel kamaTelze 5 movida, TeTrze ki 3.
am eqsperimentis xdomilobaTa sruli sistema SeiZleba
CavweroT ase
S = {( x; y ); 1 ≤ x ≤ 6, 1 ≤ y ≤ 6} .
aqedan Cans, rom Sedegebis raodenobaa 6⋅6=36. amitom
1
yoveli elementaruli xdomilobis albaTobaa .
36
am eqsperimentTan dakavSirebiT ganvixiloT Semdegi
amocanebi:
1) ras udris `wyvilis~ (kamaTelze erTnairi
ricxvebis) mosvlis albaToba?
167
 am xdomilobis Sesabamisi elementarul xdomilobaTa
simravlea:
A = {(1;1), (2;2), (3;3), (4;4), (5;5), (6;6)} .
A aris S-is qvesimravle ( A ⊂ S ) . cxadia, A xdomilobis
6 1
albaTobaa = .
36 6
2) ganvixiloT xdomilobebi: A iyos xdomiloba
`mosul ( x; y ) wyvilSi x + y = 9 ~, B – `mosul ( x; y )
wyvilSi x + y < 13 ~; C – `mosul ( x; y ) wyvilSi x + y ≥ 15 ~.
maSin
A = {(3;6), (4;5), (5;4), (6;3)} , B = S , C= Ø.
4 1
P ( A) = = , P( B) = 1 , P (C ) = 0 .
36 9
3) ras udris albaToba imisa, rom `wiTel~ kamaTelze
mosuli ricxvi 3-iT metia `TeTr~ kamaTelze mosul
ricxvze?
am xdomilobis Sesabamisi elementarul xdomilobaTa
simravlea
A = {(4;1); (5;2); (6;3)}
3 1
am xdomilobis albaTobaa P( A) = = .
36 12
4) A iyos xdomiloba `mosul ( x; y ) wyvilSi x ⋅ y ≥ 24 ~.
am xdomilobis Sesamabisi elementarul xdomilobaTa
simravlea
A = {(4;6); (5;5); (5;6); (6;4); (6;5); (6;6)} ,
6 1
amitom P ( A) = = .
36 6
nbhbmjUj! 6/ moswavlem programiT gaTvaliswinebuli 25
sakiTxidan moamzada 15. ras udris albaToba imisa, rom
moswavles Sexvdeba bileTi, romlis samive sakiTxi
momzadebuli aqvs?
25 sakiTxidan 3-sakiTxiani bileTebis Sedgena SeiZleba
3
C25 − nairad. e.i. xdomilobaTa sruli sistemis elementarul
3
xdomilobaTa raodenobaa C25 . momzadebuli 15 sakiTxidan
3
Sedgenili bileTebis raodenobaa C15 , es aris
moswavlisaTvis sasurveli (xelSemwyobi) bileTebis

168
raodenoba. amitom albaTobis gansazRvrebidan gamomdina-
re, albaToba imisa, rom moswavles Sexvdeba bileTi,
romlis samive sakiTxi momzadebuli aqvs iqneba
3
15 ⋅14 ⋅13 25 ⋅ 24 ⋅ 23 91
C15
= : = .
3
C25 1⋅ 2 ⋅ 3 1⋅ 2 ⋅ 3 460
nbhbmjUj!7/ vTqvaT, raime avadmyofobis mosarCenad eqvsi
tipis wamali gamoiyeneba – I, II,...,VI. eqimma gadawyvita
gamoikvlios am eqvsidan romelime oTxi wamlis moqmedeba.
igi 6-dan alalbedze irCevs 4 wamals. ras udris
albaToba imisa, rom arCevani I wamalze SeCerdeba?
xdomilobaTa sruli sistema dasaxelebuli eqvsi
wamlidan Sedgenili yvela SesaZlo oTxeulis simravlea.
6⋅5
e.i. xdomilobaTa sruli sistema Sedgeba C64 = C62 = = 15
1⋅ 2
elementaruli xdomilobisgan. pirobis Tanaxmad, TiToeu-
li oTxeulis SerCeva, mocemuli 15-dan, tolSesaZlebelia,
amitom TiToeuli elementaruli xdomilobis albaTo-
1
baaA .
15
ramdeni oTxeuli Seicavs I wamals? anu ramdeni ele-
mentaruli xdomilobaa `xelSemwyobi~ saZebni A xdomilobi-
saTvis? I wamlis garda unda SeirCes kidev 3 wamali darCe-
5⋅ 4
nili 5-dan, maTi raodenobaa C53 = C52 = = 10 . maSasadame
1⋅ 2
C 3 10 2
P ( A) = 54 = = .
C6 15 3
amrigad, Tu S aris mocemuli eqsperimentTan dakavSi-
rebuli xdomilobaTa sruli sistema (sivrce), maSin yove-
li A xdomiloba, romelic am eqsperimentis raime Sedegs
warmoadgens, am S simravlis qvesimravlea da Sedgeba moce-
muli xdomilobis xelSemwyobi elementaruli xdomilobebi-
sagan.
Tu S-is TiToeuli elementaruli xdomilobis alba-
Tobebia P1 , P2 ,L, Pn , maSin P1 + P2 + L + Pn = 1 . gamomdinare aqe-
dan, Tu xdomilobaTa sivrce n tolSesaZlebeli Sedegis-
1
gan Sedgeba, maSin P1 = P2 = L = Pn = .
n

169
 S simravlis yoveli A xdomilobis (romelic S-is
qvesimravlea) albaToba A-Si Semaval elementarul xdomi-
lobaTa albaTobebis jamis tolia.
Tu S sistemis A xdomilobis moxdenisas xdeba amave
sistemis raime B xdomilobac, maSin vityviT, rom A iwvevs
B-s da amas ase CavwerT: A ⊂ B an B ⊃ A . amasTan, Tu A ⊂ B
da B ⊂ A , maSin vityviT, rom es ori xdomiloba tolia
(tolZalovania) da davwerT A = B . e.i. ori xdomiloba
tolia niSnavs imas, rom isini erTi da imave elementa-
ruli xdomilobebisagan Sedgeba.
magaliTad, Tu kamaTlis gagorebisas A aris 3-is an 5-
is mosvla, xolo B – kenti ricxvis mosvla, maSin cxadia
2 1 3 1
A⊂ B, am SemTxvevaSi P( A) = = , P( B) = = , e.i.
6 3 6 2
P ( A) < P ( B) . sazogadod, roca A ⊂ B, maSin P ( A) ≤ P ( B) ; to-
lobas mxolod maSin aqvs adgili, roca A = B .

%93/!pqfsbdjfcj!yepnjmpcfc{f!

vTqvaT, S aris mocemuli eqsperimentis Sesabamisi xdo-

milobaTa sruli sistema (sivrce). misi elementebi am
eqsperimentis Sesabamisi elementaruli xdomilobebia –
TiToeuli maTgani mocemuli eqsperimentis garkveul
Sedegs Seesabameba. es Sedegebi ar SeiZleba erTdroulad
moxdes – isini araTavsebadia. S-is yoveli qvesimravle
mocemuli eqsperimentis Sesabamisi xdomilobaa. erT-erTi
qvesimravle carieli simravlea Ø; igi arcerT elementa-
rul xdomilobas ar Seicavs, misi albaToba nulia, p(Ø)=0;
qvesimravlea agreTve TviT S simravlec – igi aucilebeli
xdomilobaa; P ( S ) = 1 . operaciebi xdomilobebze ise ganisa-
zRvreba, rogorc simravleze operaciebi.
ori A da B xdomilobis jami (gaerTianeba) ewodeba
iseT xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba erTi mainc A da B xdomilobebidan.
aRiniSneba ase A + B an A U B .
nbhbmjUj! 2/ vTqvaT eqsperimentia kamaTlis gagoreba. A
iyos xdomiloba: `4-ze meti ricxvis mosvla~, e.i. A aris
simravle {5;6} . B iyos xdomiloba – `3-ze meti da 6-ze
naklebi ricxvis mosvla~, e.i. B = {4;5} . amitom A + B = {4;5;6} ,
170
es ki aris xdomiloba: `3-ze meti ricxvis mosvla~. cxadia,
2 1 2 1 3 1
P( A) = = ; P( B) = = , P( A + B) = = . rogorc aqedan
6 3 6 3 6 2
Cans P ( A + B ) < P ( A) + P ( B) .
am magaliTSi A da B xdomilobebs saerTo elementaru-
li xdomiloba aqvs – `5-is mosvla~; isini Tavsebadi xdomi-
lobebia.
Tu A da B raime araTavsebadi xdomilobebia, maSin
P ( A + B ) = P( A) + P ( B ) .
nbhbmjUj!3/ yuTidan, romelSic aris 6 TeTri, 10 Savi da
4 wiTeli birTvi, SemTxveviT iReben erT-erTs. A iyos
xdomiloba amoRebuli birTvi TeTria, B-amoRebuli birTvi
wiTelia. vipovoT A da B xdomilobebis jamis albaToba.
A da B araTavsebadi xdomilobebia, amitom
6 4
P ( A + B ) = P( A) + P ( B ) ; P( A) = , P( B) = . e.i.
20 20
6 4 1
P( A + B) = + = .
20 20 2
ori A da B xdomilobis namravli (TanakveTa) ewodeba
iseT xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba rogorc A, ise B xdomiloba. aRiniSneba ase
AB an A I B .
nbhbmjUj! 4/ vTqvaT, eqsperimenti ori sxvadasxva kamaT-
lis gagorebaa (ix. $83-is magaliTi 4); rogorc viciT
Sesabamisi xdomilobaTa sruli sistemaa
S = {( x; y ), 1 ≤ x ≤ 6, 1 ≤ y ≤ 6} .
ganvixiloT S sruli sistemis sxvadasxva xdomilo-
bebi.
1) vTqvaT A aris im elementarul xdomilobaTa simra-
vle (S-is qvesimravle), romlebic akmayofileben pirobas
x ≥ 5 ; e.i. A Sedgeba 12 elementaruli xdomilobisgan,
12 1
amitom P( A) = = .
36 3
B iyos elementarul xdomilobaTa simravle, romle-
bic akmayofileben pirobas y ≤ 3 . B Sedgeba 18 elementa-
18 1
rul xdomilobisgan, P ( B ) = = .
36 2

171
 A ⋅ B aris elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac erTdroulad sruldeba pirobebi x ≥ 5 da
y ≤ 3 . e.i.
A ⋅ B = {(5;1); (5;2); (5;3); (6;1); (6;2); (6;3)} .
amdenad
6 1
P( A ⋅ B) =
= .
36 6
maSasadame, am SemTxvevaSi P ( A ⋅ B ) = P( A) ⋅ P ( B ) .
2) axla ganvixiloT zemoT ganxilul cdasTan dakav-
Sirebuli kidev ori xdomiloba:
A iyos im elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac x ≠ 3 . e.i. A Sedgeba 30 elementaruli xdomi-
30 5
lobisgan, amitom P( A) = = .
36 6
B iyos im elementarul xdomilobaTa simravle, rom-
lisTvisac x + y = 9 . cxadia B = {(3;6), (4;5), (5;4), (6;3)} .
4 1
P( B) = = .
36 9
A ⋅ B aris im elementarul xdomilobaTa simravle,
romlisTvisac erTdroulad sruldeba ori piroba: x ≠ 3 ,
x + y = 9 . es xdomiloba sami elementaruli xdomilobisgan
Sedgeba: {(4;5), (5;4), (6;3)}
3 1 1 5
P( A ⋅ B) = = ≠ ⋅ .
36 12 9 6
maSasadame am SemTxvevaSi P ( A ⋅ B ) ≠ P ( A) ⋅ P ( B ) .
Tu adgili aqvs tolobas P ( A ⋅ B ) = P ( A) ⋅ P( B ) , maSin A da
B xdomilobebs damoukidebeli xdomilobebi ewodeba.
winaaRmdeg SemTxvevaSi am xdomilobebs damokidebuli
xdomilobebi ewodeba.
zemoT ganxiluli magaliTi 1-dan da magaliTi 2-dan
gamomdinareobs, rom P ( A + B ) ≤ P ( A) + P ( B) . tolobas adgili
aqvs mxolod maSin, roca A da B araTavsebadi xdomile-
bebia.
mtkicdeba, rom Tu A da B nebismieri xdomilobebia,
maSin
P ( A + B ) = P ( A) + P( B ) − P ( A ⋅ B) .

172
 am tolobis marTebuloba SeiZleba SevamowmoT
zemoTmoyvanil magaliT 1-ze.
ori A da B xdomilobis sxvaoba ewodeba iseT
xdomilobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin,
rodesac xdeba A da ar xdeba B. aRiniSneba ase A − B an
A\ B.
vTqvaT, S xdomilobaTa raime sruli sistemaa da
A ⊂ S . A-s sawinaaRmdego xdomiloba, romelic aRiniSneba
A simboloTi, ewodeba S\A xdomilobas. e.i. A
xdomiloba xorcieldeba maSin, roca ar xorcieldeba A
da A ar xorcieldeba maSin, roca xorcieldeba A. cxadia
A da A araTavdebadi xdomilobebia, e.i. A + A = S ; gamomdi-
nare aqedan P ( A + A ) = P( A) + P( A ) = 1 , saidanac P ( A) = 1 − P ( A ) .
magaliTad, Tu A aris kamaTelze 2-ze meti ricxvis
mosvla, e.i. A = {3,4,5,6} ; maSin A aris 2-ze meti ricxvis ar
mosvla, an 2-ze araumetesi ricxvis mosvla, e.i. A = {1,2} . am
4 2 2 1
magaliTSi P ( A) = = ; P ( A) = = .
6 3 6 3
ramodenime xdomilobis jami da namravli ganisaz-
Rvreba oris analogiurad.
A1 , A2 ,L, An xdomilobebis jami ewodeba iseT xdomilo-
bas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin, rodesac xdeba
erTi mainc AK ( K = 1,2,L, n) xdomilobebidan da aRiniSneba
ase:
n
A1 + A2 + L + An an UA
K =1
K .

Tu A1 , A2 ,L, An xdomilobebidan yoveli ori araTavse-

badia, maSin
P( A1 + A2 + L + An ) = P( A1 ) + P( A2 ) + L + P( An ) .
A1, A2 ,L, An xdomilobebis namravli ewodeba iseT xdomi-
lobas, romelic xdeba maSin da mxolod maSin, rodesac
xdeba yoveli AK ( K = 1,2,L, n) da aRiniSneba ase:
n
A1 ⋅ A2 ⋅ L ⋅ An an IA K
.
K =1
^

173
 %94/!hfpnfusjvmj!bmcbUpcb!
albaTobis klasikuri gansazRvreba moiTxovs, rom
elementarul xdomilobaTa sruli sistema Sedgebodes
sasruli raodenobis tolSesaZlebeli xdomilobebisagan.
praqtikaSi ki xSirad vxvdebiT cdebs, romelTa tolSesaZ-
lebel SedegTa simravle usasruloa. aseT SemTxvevaSi sa-
rgebloben albaTobis geometriuli gansazRvrebiT.
vTqvaT mocemuli gvaqvs AB monakveTi, romlis sigrZe
(nax. 87) udris d-s ( AB = d ) da am
• • • •
A C D B monakveTze mdebare CD monakveTi
nax. 87 CD = δ . albaToba imisa, rom AB
monakveTze SemTxveviT SerCeuli wertili moxvdes am
monakveTze mdebare CD monakveTze gamoiTvleba formuliT
δ
P= . (1)
d
aq AB monakveTi xdomilobaTa sruli sistemis
(sivrcis) rolSia, dasaxelebul xdomilobas AB monakve-
Tis qvesimravles _ CD monakveTs vuTanabrebT.
analogiurad, vTqvaT moce-
S muli gvaqvs S farTobis mqone
raime brtyeli figura (nax. 88)
da am figuris raime nawili,
s romlis farTobia s. albaToba
imisa, rom mocemul figuraze
SemTxveviT SerCeuli wertili
moxvdeba am figuris aRebul
nax. 88) nawilSi gamoiTvleba formuliT
s
P= . (2)
S
(1) da (2) geometriuli albaTobis formulebia.
ganvixiloT magaliTebi, romelTa amoxsna moxerxebu-
lia albaTobis geometriuli gansazRvrebis gamoyenebiT.
nbhbmjUj! 2/ monakveTi sam tol nawiladaa dayofili.
vipovoT albaToba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT
SerCeuli wertili Sua nawilSi ar moxvdeba.

174
 e.i. unda gamovTvaloT albaToba imisa, rom SemTxveviT
SerCeuli wertili moxvdeba pirvel an mesame nawilSi.
2
Tanaxmad (1) formulisa es albaToba P = .
3
nbhbmjUj! 3/ vTqvaT MN aris ABC samkuTxedis Suaxazi
( MN || AC ) . vipovoT albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi
SemTxveviT SerCeuli wertili BMN samkuTxedSi moxvdeba.
(2) formulis gamoyenebiT
S 1
P = BMN = .
AABC 4
nbhbmjUj! 4! )Tfywfesjt! bnpdbob*/ ori megobari SeTanxmda,
rom isini Sexvdebodnen erTmaneTs 10-dan 11 saaTamde,
amasTan, Sexvedris adgilze TiToeuli mosuli elodeba
meores 20 wuTs da midis. ras udris maTi Sexvedris
albaToba, Tu TiToeuli modis alalbedze daTqmuli
drois (10 saaTidan 11 saaTamde drois SualedSi) ganmav-
lobaSi da maTi mosvlis momentebi ar aris damokidebuli
erTmaneTze?
drois mTeli Sualedi wuTebis gamoyenebiT ase
gamovsaxoT [0;60]. pirvelis mosvlis dro aRvniSnoT x-iT,
meoresi ki y-iT. imisaTvis, rom isini Sexvdnen erTmaneTs,
aucilebelia da sakmarisi, rom x − y ≤ 20 ; amasTan 0 ≤ x ≤ 60
da 0 ≤ y ≤ 60 .
( x; y ) wyvils SevusabamoT wer- y
tili sakoordinato sibrtyeze. yve-
60
la SesaZlo SemTxvevaTa erTobli-
oba mogvcems kvadrats (nax. 89), ro-
mlis gverdis sigrZea 60, xolo im
20
( x; y ) wertilebis simravle, romle-
bic gamoiwveven Sexvedras warmod- 0
genilia kvadratis daStrixuli na- 20 60 x
wiliT; misi farTobia S = 60 2 − 402 . nax. 89
saZiebeli albaToba `geometriul enaze~ SeiZleba ase
CamovayaliboT: ra aris albaToba imisa, rom kvadratSi
SerCeuli ( x; y ) wertili moxvdeba daStrixul nawilSi?
(2) formulis ZaliT
602 − 402 5
P= 2
= .
60 9

175
 b n p d b o b U b ! l s f c v m j !

§1. bsjUnfujlvmj!hbnpUwmfcj

1.1. daSaleT martiv mamravlebad:

88; 96; 124; 144; 460; 588.
1.2. ipoveT mamravlebad daSlis xerxiT Semdegi ricxve-
bis udidesi saerTo gamyofi:
34 da 48; 120 da 150; 14, 20 da 48; 36, 54 da 72.
1.3. ipoveT mamravlebad daSlis xerxiT Semdegi
ricxvebis umciresi saerTo jeradi:
8 da 28; 64 da 96; 240 da 360; 48, 72 da 80.
1.4. 1) mocemuli naturaluri ricxvis 7-ze gayofis dros
naSTi udris 3-s. ras udris naSTi 7-ze gayofis dros,
Tu mocemul ricxvs gavadidebT 2-iT?
2) raime naturaluri ricxvis 11-ze gayofis dros
naSTi udris 5-s. ras miviRebT naSTSi 11-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 4-iT?
3) raime naturaluri ricxvis 4-ze gayofis dros
naSTi udris 3-s. ras miviRebT naSTSi 4-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 2-iT?
4) raime naturaluri ricxvis 3-ze gayofis dros
naSTi udris 1-s. ras miviRebT naSTSi 3-ze gayofis
dros, Tu mocemul ricxvs gavadidebT 7-iT?
1.5. 1) mocemuli naturaluri ricxvis 3-ze gayofis dros
miiReba ganayofi 31 da naSTi 2. ras udris naSTi
igive ricxvis 7-ze gayofis dros?
2) ricxvis 6-ze gayofis dros naSTia 5. ras udris
naSTi amave ricxvis 12-ze gayofis dros?
3) ricxvis 3-ze gayofis dros naSTia 2, xolo 5-ze
gayofis dros ki _ 3. ras udris naSTi amave ricxvis
15-ze gayofis dros?
4) ricxvis 2-ze gayofis dros naSTia 1, xolo 7-ze
gayofis dros ki 6. ras udris naSTi amave ricxvis 14-
ze gayofis dros?
1.6. 1) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
4766-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 3-ze?
2) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
47831-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 9-ze?
3) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT

176
 87898-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 3-ze?
4) ra umciresi naturaluri ricxvi unda davumatoT
35987-s, rom miRebuli ricxvi unaSTod gaiyos 9-ze?
1.7. 1) 6 erTnair fanqarSi gadaixades 73 TeTrze meti da
81 TeTrze naklebi. ramdeni TeTri Rirda erTi
fanqari?
2) 37 erTnair saSlelSi gadaixades 12 larze meti da
12,5 larze naklebi. ramdeni TeTri Rirda erTi
saSleli?
3) moswavleebma eqskursiisaTvis Seagroves Tanxa,
romelic metia 350 larze da naklebia 370 larze.
TiToeulma moswavlem gadaixada 17 lari. ramdeni
moswavle wasula eqskursiaze?
4) redaqciis TanamSromlebma Seagroves garkveuli
Tanxa, romelic metia 335 larze da naklebia 355
larze. TiToeulma gadaixada 15 lari. ramdeni
TanamSromelia redaqciaSi?

TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!)$$2/9.2/29*;!
5 7 2 5 1 3 17 4 5 3
1.8. 1) + ; 2) + + ; 3) 3 + 4 ; 4) 2 + 1 + 4 .
8 12 5 8 12 4 24 15 12 5
2 5 3 7 5 4 13
1.9. 1) 7 − 3 ; 2) 8 − 5 ; 3) − ; 4) 8 − .
3 12 4 16 6 9 20
3 4 8 7 1 1
1.10. 1 ) 3 + : ; 2) 4 − 6 : 3 ;
4 5 15 8 4 8
3 11 7 ⎛ 1 5⎞ 1
3) 3 :1 −1 ; 4 ) ⎜ 3 − 2 ⎟ :1 .
5 25 8 ⎝ 4 6⎠ 8
⎛ 1 5 2⎞ 1 ⎛ 3 1 2⎞ 2
1.11. 1 ) ⎜13 − 10 : ⎟ ⋅ 1 ; 2) ⎜1 + 3 : 2 ⎟ ⋅ 2 ;
⎝ 4 6 3 ⎠ 3 ⎝ 7 3 9 ⎠ 41
⎛ 2 4 3⎞ 3 ⎛ 1 1⎞ ⎛ 1 1⎞
3) ⎜ 5 ⋅1 − 8 ⎟ : 1 ; 4 ) ⎜ 2 + 3 ⎟ : ⎜ − 4 + 3 ⎟ .
⎝ 3 5 5 ⎠ 10 ⎝ 3 2⎠ ⎝ 6 7⎠
3 3 1 7 6
1.12. 1 ) 6 : + 8 ⋅ − 1 ⋅ 6 + ⋅ 20 − 12 : ;
5 4 2 10 7
⎛ 1 3 4 ⎞ 15 ⎛ 1 5 2 ⎞ 12
2) ⎜⎜ 5 + 3 − 4 ⎟⎟ ⋅ + ⎜⎜ 4 + 3 − 2 ⎟⎟ ⋅ ;
⎝ 5 10 15 ⎠ 127 ⎝ 4 6 3 ⎠ 13
⎛ 5 7 11 ⎞ 2 ⎛ 5 7 13 ⎞ 43
3 ) ⎜ 5 + 3 − 1 ⎟ : 1 − ⎜ 4 + 2 − 5 ⎟ ⋅1 ;
⎝ 12 36 18 ⎠ 5 ⎝ 6 24 18 ⎠ 101

177
 ⎛ 7 1 5 1 9⎞ 7 1 3
4 ) ⎜ 25 + 14 : 9 − 6 ⋅ ⎟ : 5 + 2 ⋅ 2 .
⎝ 8 3 9 4 10 ⎠ 16 5 11

1.13. 1) (2,4 : 0,03 − 3,5 ⋅ 6 ) : 2) (2,4 − (0,4 − 3,2) : 0,7 ) ⋅ 5 ;

59
;
60
⎛ 1 1⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1⎞
3 ) 3,1 : ⎜ 5 − 4,2 : 3 ⎟ ; 4 ) ⎜ 0,5 : 1,5 − 3 ⋅ 0,6 ⎟ : ⎜1 − 3 ⎟ .
⎝ 3 2⎠ ⎝ 3 ⎠ ⎝ 2⎠
7 4 3 1 2 6
1 ⋅ 4 − 3 : 2,4 3 : 2,8 + 5 ⋅
1.14. 1) 8 5 5 − 2 3 17 ;
1 1 12 − 8,75
3 +2
2 4
⎡⎛ 4 2⎞ 3⎤ 1 1
⎢⎜ 3 + 1 ⎟ : 8,2 − ⎥ : 1
⎣ ⎝ 5 3 ⎠ 8 ⎦ 6 1,75 + 3 5
2) + ;
4 ⎛ 3 4⎞ 2 5
⋅ ⎜ 2 −1 ⎟ 4 ⋅
19 ⎝ 4 5⎠ 5 8
⎛ 7 5⎞ 2 ⎛ 3 3⎞ 5
⎜ 85 − 83 ⎟ : 2 ⎜6 − 3 ⎟⋅5
3) ⎝
18 ⎠ 3
4) ⎝
30 5 14 ⎠ 6
; .
0,04 (21 − 1,25) : 2,5
⎛ 1 7 ⎞ 18
1.15. 1) ⎜16 − 13 ⎟ ⋅ + 2,2[0, (24) − 0, (09 )] + ;
2
⎝ 2 9 ⎠ 33 11
⎡ 1 ⎛ 1 ⎞ 2 ⎛ 5 17 ⎞ 18 ⎤ 0,1(6) + 0, (3)
2) ⎢2 : 3 + ⎜ 3 : 13 ⎟ : + ⎜ 2 − ⎟ ⋅ ⎥ ⋅ ;
⎣ 5 ⎝ 4 ⎠ 3 ⎝ 18 36 ⎠ 65 ⎦ 0, (3) + 1,1(6)
3
1,125 + 1 − 0,41(6)
0,8(3) − 0,4(6) 4
3) ⋅ ;
5 0,59
1
6
⎛ 38 1 ⎞ 8 3
⎜ 2 − ⎟ : 13 + 3 ⋅ 0, (26)
4) ⎝ ⎠
45 15 9 65
⋅ 0,5 .
⎛ 1 ⎞ 1
⎜18 − 13, (7) ⎟ ⋅
⎝ 2 ⎠ 85
−1 −2 −1 −1 −1 −2
⎛5⎞ ⎛5⎞
⎛ 1⎞ ⎛3⎞ ⎛2⎞ ⎛ 2⎞
1.16. 1) ⎜ ⎟ : ⎜ −1 ⎟
+ ⎜ ⎟ ; 2) ⎜ ⎟ − ⎜ ⎟ : ⎜ − ⎟ ;
⎝2⎠ ⎝ 2⎠
⎝ ⎠
6 ⎝ ⎠
7 ⎝3⎠ ⎝ 3⎠
⎛1⎞
−1
3 ⎛ 1⎞
−3
3 ⎛ −1 ⎛ 3 ⎞ ⎞⎟ ⎛⎜
−2
0 ⎛1⎞ ⎟
−1 ⎞
⎜
3) ⎜ ⎟ : + ⎜− ⎟ ⋅ ; 4) 5 − 3⋅⎜ ⎟ : 5⋅3 − ⎜ ⎟ .
⎝6⎠ 5 ⎝ 2⎠ 4 ⎜ ⎝ 2 ⎠ ⎟⎠ ⎜⎝ ⎝ 4 ⎠ ⎟⎠
⎝
1.17. 1) (2 −1
)( )
⋅ 2 −2 − 2 −3 ⋅ 2 −4 : 2 −2 ⋅ 2 0 − 2 −5 ⋅ 2 −1 ;

178
 2) (5 ⋅ 3 −4
)( )
− 3 −2 ⋅ 3 −3 : 4 ⋅ 3 −3 + 3 −2 ⋅ 3 −4 ;
−1 −1 2
⎛2⎞ ⎛3⎞⎛ 1⎞
4 −1 − 3 ⋅ ⎜ ⎟ 2 −3 + ⎜ ⎟
⋅⎜− ⎟
3) ⎝3⎠ ; 4) ⎝4⎠⎝ 2⎠ .
−1 0
⎛1⎞ ⎛1⎞
5−⎜ ⎟ 10 −1 + ⎜ ⎟
⎝2⎠ ⎝8⎠
1 1 1 1 1 1
1.18. 1) + +L+ ; 2) + +L+ ;
1⋅ 2 2 ⋅ 3 100 ⋅ 101 1⋅ 3 3 ⋅ 5 99 ⋅ 101
1 1 1 1 1 1 1 1
3) + + +L+ ; 4) + + +L+ .
1⋅ 3 2 ⋅ 4 3 ⋅ 5 18 ⋅ 20 1⋅ 4 2 ⋅ 5 3 ⋅ 6 17 ⋅ 20
1.19. gansazRvreT proporciis ucnobi wevri:
2,7 x 2 3
1) x : 12 = 10 : 5 ; 2 ) 15 : 8 = 45 : x ; 3) = ; 4 ) x : 2 = 6 : 1,8 .
1,8 0,4 3 4

!!hbnpUwbmfU!)$$2/31<!2/32*;!
5 11
1.20. 1) 9000-is nawili; 2) 169-is nawili;
6 13
3 1
3) 89,2-is nawili; 4) 33 -is 0,01 nawili.
223 3
1
1.21. 1) 140-is 35%; 2) 215-is 16%; 3) 280-is 0,5%; 4) 280-is 8 %.
3

jqpwfU!sjdywj-!spnmjt!)$$2/33<!2/34*;!
2 4 1
1.22. 1) nawili aris 50; 2) nawili aris 85 ;
3 15 3
3) 0,04 nawili aris 88,4. 4) 0,2 nawili aris 24,45.
1.23. 1) 22% aris 33; 2) 30% aris 6;
1 1
3) 3 % aris 33 ; 4) 12,3% aris 135,3.
3 3
1.24. 1) 2000-is ra nawils Seadgens 225?
1
2) 33 -is ra nawils Seadgens 2?
3
1 5
3) 99 -is ra nawils Seadgens 16 ?
3 9
4) 510,3-is ra nawils Seadgens 17,01?
1.25. 1) 500-is ramdeni procentia 352?
2) 340-is ramdeni procentia 68?
179
 3) 885,6-is ramdeni procentia 239,112?
1
4) 231 -is ramdeni procentia 97,09?
6
1.26. 1) 450 dayaviT 7-isa da 8-is proporciul nawilebad;
2) 960 dayaviT 11-isa da 13-is proporciul nawilebad;
2 3
3) 130 dayaviT -isa da -is proporciul nawilebad;
3 2
5 7
4) 261 dayaviT -isa da -is proporciul nawilebad.
6 9
1.27. 1) 720 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
nawilebad: 5; 4 da 3;
2) 3630 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
nawilebad: 0,6; 1 da 0,4;
3) 880 dayaviT Semdegi sami ricxvis proporciul
5 11 13
nawilebad: ; da ;
3 6 12
4) 432 dayaviT Semdegi oTxi ricxvis proporciul
nawilebad: 0,6; 1; 0,8 da 3.
1.28. 1) mudmivi siCqariT moZravma matarebelma 5 saaTSi
5
gaiara mTeli gzis nawili. ramden saaTSi gaivlis
6
is mTel gzas?
3
2) moswavlem wignis nawili waikiTxa 6 dReSi.
4
ramden dReSi waikiTxavs is wignis darCenil nawils?
8
3) fermerma nakveTis nawili moxna 16 saaTSi.
9
ramden saaTSi moxnavs is mTel farTobs?
6
4) avtomobilma mTeli gzis nawilis gavlis dros
7
daxarja 18 litri benzini. ramdeni litri benzini
daixarjeba darCenili gzis gavlisas?
1.29. 1) avtomobilma mTeli gzis 60% gaiara 9 saaTSi.
ramden saaTSi gaivlis is gzis darCenil nawils?
2) avzis 75% wyliT gaivso 12 saaTSi. ramden saaTSi
gaivseba avzi mTlianad?
3) fermerma nakveTis 40%-ze mosavali aiRo 8 saaTSi.
ramden saaTSi aiRebs is mosavals nakveTis darCenil
nawilze?
4) kalaTSi moTavsebuli vaSlebis raodenobis 45%

180
 Seadgens 27 vaSls. ramdeni vaSlia kalaTaSi?
4
1.30. 1) fermerma nakveTis nawili moxna traqtoriT,
5
xolo darCenili nawili ki daamuSava xeliT,
razedac man daxarja 6-jer meti dro, vidre imuSava
traqtoriT. ramdenjer metia Sromis nayofiereba
traqtoriT muSaobis SemTxvevaSi xeliT muSaobasTan
SedarebiT?
2) gza qalaqidan soflamde Sedgeboda aRmarTisa da
daRmarTisagan. aRmarTis gavlas, romlis sigrZe
1
Seadgenda mTeli gzis nawils, velosipedistma
7
moandoma 2-jer meti dro, vidre daRmarTis gavlas.
ramdenjer meti iyo velosipedistis siCqare
daRmarTze aRmarTze siCqaresTan SedarebiT?
1
3) turistma mTeli gzis nawili gaiara fexiT,
9
xolo darCenili gza ki imgzavra avtobusiT. fexiT
siarulis dros man daxarja 3-jer meti dro, vidre
avtobusiT. ramdenjer metia avtobusis siCqare fexiT
moZraobis siCqaresTan SedarebiT?
2
4) mgzavrma mTeli gzis 66 % ifrina TviTmfrinaviT,
3
xolo darCenili gza imgzavra avtomobiliT. avtomobiliT
mgzavrobis dros man daxarja 4-jer meti dro, vidre
frenis dros. ramdenjer metia TviTmfrinavis siCqare
avtomobilis siCqaresTan SedarebiT?
1.31. 1) moswavlis mier wignis wakiTxuli gverdebis
raodenoba 3-jer metia wignis waukiTxavi gverdebis
raodenobaze. wignis ramdeni procenti waukiTxavs
moswavles?
2) fermeris mier moxnuli nakveTis farTobi 4-jer
metia darCenil mouxnav farTobze. mTeli nakveTis
ramdeni procenti mouxnavs fermers?
3) avtomobilma daxarja 9-jer meti benzini, vidre
darCa benzinis avzSi. benzinis mTeli raodenobis
ramdeni procenti darCa avzSi?
4) mgzavrma gaiara 8-jer meti manZili, vidre darCa
gasavleli. mTeli gzis ra nawili gaiara mgzavrma?
1.32. 1) miwis nakveTi naxazze 1:10000 masStabiTaa mocemuli.
cnobilia, rom naxazze or wertils Soris manZilia

181
 3,7 sm. ipoveT Sesabamisi manZili nakveTze.
2) rukaze qalaqebs Soris manZili 12 sm-ia. ra
manZilia sinamdvileSi am qalaqebs Soris, Tu rukis
masStabia 1:800000?
3) naxazze 125 metrs Seesabameba 5 sm. ra manZilia or
wertils Soris sinamdvileSi, Tu naxazze igi 7 sm-ia?
4) naxazze stadionis zomebia 5 sm da 8 sm.
sinamdvileSi stadionis mcire ganzomilebaa 20 m.
ipoveT stadionis meore ganzomileba.
1.33. 1) suraTis sigrZea 50 sm, sigane 40 sm. suraTis
farTobi gaadides 5-jer. ramdeni kvadratuli metri
gaxda suraTis farTobi?
2) mikroskopi yoveli sagnis farTobs adidebs 10 6 -jer.
ramdeni kvadratuli santimetri farTobiT gamoCndeba
mikroskopSi 0,00001 mm 2 farTobis mqone sxeuli?
3) evraziis rukis masStabia 1:7000000, xolo
amierkavkasiis rukisa ki 1:3500000. ramdenjer metia
amierkavkasiis rukaze saqarTvelos farTobi evraziis
rukaze mocemul saqarTvelos farTobze?
4) saqarTvelos farTobia 70000 kvadratuli
kilometri, xolo saqarTvelos rukis masStabia
1:500000. ramdeni kvadratuli santimetri ukavia
saqarTvelos rukaze?
1.34. 1) erTi ricxvi Seadgens meoris 30%-s. meore ricxvis
ra nawils Seadgens pirveli ricxvi?
2) erTi ricxvi Seadgens meore ricxvis 85%-s. meore
ricxvis ra nawils Seadgens pirveli ricxvi?
3) erTi ricxvi Seadgens meore ricxvis 80%-s. pirveli
ricxvis ramden procents Seadgens meore ricxvi?
2
4) erTi ricxvi Seadgens meoris nawils, pirveli
7
ricxvis ramden procents Seadgens meore ricxvi?
1
1.35. 1) qsovilis fasma moimata Tavisi fasis -iT. axali
3
fasis ra nawils Seadgens Zveli fasi?
2) produqciis fasma moimata Tavisi fasis 25%-iT.
axali fasis ramden procents Seadgens Zveli fasi?
2
3) qsovilis fasma moiklo Tavisi fasis -iT. Zveli
5
fasis ra nawils Seadgens axali fasi?

182
 4) produqciis fasma moiklo Tavisi fasis 20%-iT.
axali fasis ramden procents Seadgens Zveli fasi?
1.36. 1) xuTi kombaini dReSi iRebs 300 ha mosavals. ramden
heqtarze aiRebs mosavals erT dReSi Svidi iseTive
kombaini?
2) sami traqtori yanas 8 saaTSi xnavs. ramdeni
traqtori moxnavs igive yanas 6 saaTSi?
3) xuT kalatozs kedeli amohyavs 6 sT-Si. ramdeni
kalatozi aaSenebs igive kedels 10 sT-Si?
4) avtomobili 6 sT-Si gadis 300 km manZils. ramden
saaTSi gaivlis is 750 km-s, Tu igive siCqariT
imoZravebs?
5) sami traqtori 5 dReSi 150 ha miwas xnavs. ramden
heqtar miwas moxnavs 4 traqtori 7 dReSi?
6) xuTi ostati 3 saaTSi 150 detals amzadebs. ramden
detals daamzadebs 7 ostati 4 saaTSi?
1.37. 1) oTxi kombaini 5 saaTSi xorbals iRebs 60 ha
farTobze. ramden saaTSi aiRebs 9 kombaini mosavals
216 ha farTobis mqone nakveTze?
2) Svidi traqtori 3 dReSi 210 ha miwas xnavs. ramdeni
traqtori moxnavs 150 ha miwas 5 dReSi?
3) orma satvirTo manqanam 3 sT-Si 30 km manZilze 450
t tvirTi gadazida. ramden tona tvirTs gadazidavs 7
aseTive manqana 2 sT-Si 25 km manZilze?
4) xuTma satvirTo manqanam 4 sT-Si 20 km manZilze 100
t tvirTi gadazida. ramdeni aseTi manqanaa saWiro
1000 t tvirTis gadasazidad 50 km manZilze 5 sT-is
ganmavlobaSi?
1.38. 1) kalaTidan, romelSic ido 15 wiTeli da 20 yviTeli
vaSli, amoiRes 17 vaSli. darCa Tu ara kalaTSi
erTidaigive feris ori vaSli?
2) kalaTidan, romelSic ido 6 wiTeli da 7 yviTeli
vaSli, amoiRes 5 vaSli. darCa Tu ara kalaTSi
sxvadasxva feris ori vaSli?
3) yuTidan, romelSic 4 TeTri da 3 Savi birTvia,
amoiRes 3. aris Tu ara amoRebul birTvebSi
erTidaigive feris ori birTvi mainc?
4) kalaTidan, romelSic iyo 7 TeTri da 5 yviTeli
vaSli, amoiRes 8 vaSli. aris Tu ara amoRebul
vaSlebSi sxvadasxva feris TiTo vaSli mainc?
1.39. 1) yuTSi 6 TeTri da 4 wiTeli burTulaa.
burTulebis ra udidesi raodenoba SegviZlia
183
 amoviRoT yuTidan, rom yuTSi aucileblad darCes: a)
TiToeuli feris TiTo burTula mainc; b) erTi
feris ori burTula da meore feris erTi burTula
mainc; g) TiToeuli feris or-ori burTula mainc; d)
romelime erTi feris ori burTula mainc.
2) yuTSi 20 burTulaa: 8-wiTeli, 7-TeTri da 5-Savi.
burTulebis ra udidesi raodenoba SegviZlia
amoviRoT yuTidan, rom yuTSi darCes: a) oTxi cali
erTi feris burTula da danarCeni ori feris
burTulebidan TiToeuli feris TiTo burTula
mainc; b) oTxi cali erTi feris burTula da
danarCeni ori feris burTulebidan TiToeuli feris
or-ori burTula mainc; g) oTxi cali erTi feris
burTula da danarCeni ori feris burTulebidan
TiToeuli feris sam-sami burTula mainc; d) oTxi
cali erTi feris burTula da danarCeni ori feris
burTulebidan TiToeuli feris oTx-oTxi burTula
mainc.
3) yuTSi aris 3 lurji, 4 wiTeli da 5 Savi burTi. ra
umciresi raodenobis burTi unda amoviRoT yuTidan,
rom amoRebul burTebSi aucileblad iyos: a) 3 mainc
erTi feris burTi; b) samive feris burTebi; g) ori
sxvadasxva feris TiTo burTi mainc; d) TiToeuli
feris sam-sami burTi mainc.
4) kalaTSi 120 burTulaa. aqedan 32 lurji, 26
wiTeli, 14 mwvane, 28 TeTri. danarCeni burTulebi
aris yavisferi, yviTeli da Wreli. ra umciresi
raodenobis burTulebi unda amoviRoT kalaTidan,
rom maT Soris erTi feris 20 burTula mainc iyos?
1.40. 1) saaTi, romelic dRe-RameSi win midis 6 wuTiT,
gaaswores. drois ra umciresi monakveTis Semdeg
aCvenebs saaTi isev swor dros?
2) saaTi, romelic yovel 3 saaTSi 2 wuTiT CamorCeba,
gaaswores. drois ra umciresi monakveTis Semdeg
uCvenebs saaTi isev swor dros?
3) gansazRvreT umciresi kuTxe, romlebsac erTmaneT-
Tan Seadgenen saaTis isrebi: a) 2 sT 40 wT-ze; b) 4 sT
48 wT-ze.
4) gansazRvreT umciresi kuTxe, romlebsac erTmaneT-
Tan Seadgenen saaTis isrebi, Tu saaTis Cvenebaa: a) 3
sT 40 wT; b) 5 sT 48 wT.
1.41. 1) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa or

184
 baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa gaivseba erT wuTSi. ramden wamSi
gaivseba Wiqa, Tu Tavidan WiqaSi movaTavsebT or
baqterias?
2) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa or
baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa gaivseba erT wuTSi. ramden wamSi
gaivseba Wiqis naxevari, Tu Tavidan WiqaSi movaTavsebT oTx
baqterias?
3) WiqaSi myofi yoveli baqteria erT wamSi iyofa sam
baqteriad. Tu WiqaSi Tavidan movaTavsebT erT
baqterias, Wiqa aivseba erT wuTSi. ramden wamSi
aivseba Wiqis mesamedi, Tu Tavidan WiqaSi erTi
baqteriaa?
4) raketam, yovel saaTSi (dawyebuli meoredan)
gadioda ra orjer met manZils imaze, rac mas hqonda
gavlili am dromde, mTeli gza gaiara 10 sT-Si.
moZraobis dawyebidan ramden saaTSi hqonda mas
gavlili mTeli gzis mecxredi?
1.42. CawereT gaSlili formiT mocemuli ricxvi
1) 327; 2) 4029;
3) 5203; 4) 71002
1.43. CawereT gaSlili formiT orobiT sistemaSi mocemu-
li ricxvi
1) 11012 2) 111112
3) 101012 4) 1100102
1.44. CawereT orobiT sistemaSi
1) 7; 2) 9; 3) 16; 4) 60;
5) 110; 6) 129; 7) 502; 8) 813.
1.45. CawereT aTobiT sistemaSi ricxvi
1) 10112 2) 110102
3) 1001112 4) 110001102
1.46. romelia meti
1) 100012 Tu 19 2) 1101012 Tu 51
3) 10010102 Tu 75 4) 1111112 Tu 111
5) 100000002 Tu 100 6) 1010102 Tu 43
1.47. ramden cifrs Seicavs mocemuli ricxvis Canaweri
orobiT sistemaSi?
1) 18; 2) 82;

185
 3) 128; 4) 1023.
1.48. ramden cifrs Seicavs mocemuli ricxvis Canaweri
aTobiT sistemaSi
1) 10102 2) 10000002
3) 11100002 4) 11111101012
1.49. gamoTvaleT
1) 11102 + 1012 2) 101112 + 110012
3) 110112 + 111012 4) 11102 _ 10112
5) 1011002 _ 110012 6) 11010012 _ 10111112
1.50. CawereT aTobiT sistemaSi udidesi ricxvi, romelic
orobiT sistemaSi SeiZleba Caiweros:
1) oTxi cifriT; 2) eqvsi cifriT.
1.51. CawereT aTobiT sistemaSi umciresi ricxvi, romelic
orobiT sistemaSi SeiZleba Caiweros:
1) xuTi cifriT; 2) Svidi cifriT.
1.52. ipoveT umciresi samniSna ricxvi, romlis Canaweri
orobiT sistemaSi Seicavs:
1) mxolod erT erTians; 2) mxolod erTianebs.
1.53. ipoveT udidesi samniSna ricxvi, romlis Canaweri
orobiT sistemaSi Seicavs:
1) mxolod erT erTians; 2) mxolod erTianebs.

§2. nprnfefcfcj!fsUxfwsfc{f!eb!nsbwbmxfwsfc{f!
nsbwbmxfwsjt!nbnsbwmfcbe!ebTmb!
!
TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$3/2.3/44*;!
2.1. 1) 5a − 2a ; 2) 8 x − 10 x ; 3) −8m − 5m ; 4) −2q + 2q .

2.2. 1) 15ab + 4ab − 10ab ; 2) −6 xy − xy + 8 xy ;

3) − 4m + 10m − 8m ;
3 3 3
4) − 25k 4 − 32k 4 + 48k 4 .
1 1 1 1
2.3. 1) 2d 2 − 1 d 2 − 3 d 2 ; 2) 5q 4 − 1 q 4 + 6 q 4 ;
2 2 2 2
3 5 1 5 5 5 2 3 5 3 1 3
3) a − a − a ; 4) x + x + x .
4 2 8 3 6 2
2.4. 1) 0,8c − 1,2c − 0,1c 2 ;
2 2
2) 1,5n − 0,9n + 2n 6 ;
6 6

3) 3a 3b 2 − 2a 3b 2 + 4a 3b 2 ; 4) 4 x 2 y − 7 x 2 y + 5 x 2 y .

186
2.5. 1) 11x 2 + 4 x − x 2 − 4 x ; 2) −a − 5 − 2a + 3 ;
3) 2 y − 3 y + 2 y − y ;
2
4) − m 2 − n 2 + 2m 2 − n 2 .
2

1 2 1 2 1
2.6. 1) x − y + x2 + y ;
3 3 3 3
2 3 1 1
2) − 1 ab + 2a b − 4 a 2 b − ab 3 − a 2 b − a 3b ;
3
3 2 2
3) 0,3c 3 − 0,1c 2 − 0,5c 3 ;
4) −9,387m − 3,89n + 8,197m − 1,11n − 0,002m .
2.7. 1) 8a + (3b + 5a ) ; 2) (4 x + 2) + (− x − 1) ;
3) (15a + 2b ) + (4a − 3b ) ; (
4) 4a 2 b − 3ab 2 + − a 2 b + 2ab 2 .) ( )
2.8. (
1) x + 2 xy + y + 2 xy − x − y ;
2 2
) ( 2 2
)
( ) ( )
2) 5m − 5m + 3 + − 4m − 5m − 3 ; 3) 2 y 2 − 4 y − 1 + − 1 + 4 y − 2 y 2 ;
2 2
( ) ( )
4) (10a − 6b + 5c − 4d ) + (9a − 2b − 4c + 2d ) .
2.9. 1) 5a − (+2a) ; 2) −10 x + (+2 x) ;
3) 5 x 2 y − (−2 x 2 y ) ; 4) 4ab − (+4ab) .
2.10. 1) (12c + 16d ) − (6c − 7d ) ; (
2) 11x 3 − 2 x 2 − x 3 − x 2 ; ) ( )
(
3) 3a b − 13b − 3a b + 6b
3 2
) ( 3 2
); 4) (4 x 2
y + 8 xy ) − (3x y − 5 xy ) .
2 2 2

⎛ 2 ⎞
2.11. 1) (+ 2b ) ⋅ (− 3c ) ; 2) (− 6 p ) ⋅ ⎜ − q ⎟ ;
⎝ 3 ⎠
⎛ 3 ⎞ ⎛ 2 ⎞
3) ⎜ + a ⎟ ⋅ ⎜ + b ⎟ ; 4) (− 0,3x ) ⋅ (− 5 y ) .
⎝ 4 ⎠ ⎝ 3 ⎠
( ) ( )( ) ( )( ) ( )( )
2.12. 1) + a 2 ⋅ (+ a ) ; 2) − x 2 ⋅ − x 3 ; 3) + p 2 ⋅ − p 4 ; 4) + y n ⋅ y 2 .
2.13. 1) 2 x ⋅ 3x2 3
; 2) (− 6 p )⋅ (− 2 p ) ; 3) (− 8d ) ⋅ (− 2d ) ; 4) (− 5b )⋅ (+ 4b ).
2 4 3 2 2

2.14. 1) a n+1 ⋅ a 2 ; 2) c n+1 ⋅ c n−1 ; 3) x 2 n+1 ⋅ x n+ 2 ; 4) a 3k − 2 ⋅ a 2 k +3 .

( )(
2.15. 1) − 0,6 x 2 y 3 ⋅ + 0,5 x 2 y 3 ; ) ( )(
2) + 2,4k 2 b 4 ⋅ − 0,5k 3 ; )
⎛ 1 ⎞ ⎛ 1
3) ⎜ − 1 x 2 y 3 z ⎟ ⋅ ⎜ − 1 xy 2 z 3 ⎟ ;
⎞
4) 3 2
(− 2,5m n p )⋅ (− 3,4m n
2 3
pq 2 . )
⎝ 2 ⎠ ⎝ 3 ⎠
2.16. 1) (a + b ) ⋅ m ; 2) (− 5 x + 4 y ) ⋅ 2 z ; 3) 3b ⋅ (− 2a − 4b ) ; 4) − 6 x(5 y − 2 x ) .

(
2.17. 1) 2 x 2 − 5 xy + y 2 ⋅ 2 xy ; ) ⎛ 1 3 ⎞
2) ⎜ − 1 p 2 − pq + q 2 ⎟ ⋅ (− 2 pq ) ;
⎝ 2 4 ⎠
3) m
(a
− 2a 2 ⋅ a n ; ) (
4) 3 x n+1 − 2 x n ⋅ 5 x . )
2.18. 1) 2(a − 3b ) + 3(a − 2b ) ; 2) a(a + b ) − b(a − b ) ;

187
 3) 6 ⋅ (3 p + 4q ) − 8 ⋅ (5 p − q ) + ( p − q ) ;
4) − 3 ⋅ (a − b ) − 2 ⋅ (a + b ) − (3a − 2b ) + 5 ⋅ (a − 2b ) .
2.19. 1) (2 x + 1) ⋅ (x + 4) ; 2) (5 p − 3q ) ⋅ (4 p − q ) ;
3) (5 p − 3q ) ⋅ (4 p − q ) ; 4) (2a + 3b ) ⋅ (2a − 5b ) .
( )( )
2.20. 1) − 7 x 2 − 8 y 2 ⋅ − x 2 + 3 y 2 ; (
2) 4 z 2 − 1 ⋅ z 2 + 5 ; )( )
3) (8a − 3ab)⋅ (3a − ab) ;
2 2
(
4) 5ab + 4b ⋅ 3ab 3 − 4a 2 .
3 3
)( )
2.21. 1) (7 x y − xy )⋅ (− 2 x y + 5xy ) ;
3 2 2 2 3
(
2) x + 2 xy − 5 y ⋅ 2 x − 3 y ;
2 2
)( 2
)
3) (a − 5ab + 3b )⋅ (a − 2ab) ;
2 2 2
4) (a 2
+ ab + b ⋅ (a − b ) .
2
)
2.22. 1) 8ab : 4b ; 2) 15mn : (− 5n ) ; 3) (− 6 xy ) : (− 4 x ) ; 4) (− 10 pq ) : 6q .
2.23. 1) 6abc : (− 3c ) ; 2) (− 24 xyz ) : (− 8 y ) ;
3) 15ab : (−5ab) ; 4) (− 4 xyz ) : (− 4 xz ) .
2.24. 1) a 5 : a 3 ; 2) − z 7 : z 5 ; 3) y 3 : (− y ) ; 4) d 10 : (−d 8 ) .
( )
2.25. 1) a 4 : − a 4 ; 2) − b 2 n : b n ; 3) a m+1 : a m ; 4) x n+1 : x n−1 .
2.26. 1) 16 x 3 y 2 : 4 x 2 y ; 2) 20m 4 n 3 : 5m 2 n 3 ;
3) 4a 2 b 2 c : (− 5abc ) ; 4) − 6a 3b 2 c : − 2a 2 bc . ( )
2.27. 1) (3ab + 4ac ) : a ; 2) (15 xy − 10 xz ) : 5 x ;
( )
3) 8a 2 − 4a : 4a ; (
4) 16m 3 n + 24m 2 n 2 : 8m 2 n . )
2.28. 1) (4c d − 12c d ): (− 4c d ) ;
2 4 3 2
( )( )
2) 9 xy − 15 x y : − 3 xy 2 ;
2 3 4

3) (10m n + 20m n ): 5m n ;
3 5 2 3 2 3
4) (18 p q − 27 p q ) : 9 p q.
4 3 3 2 2

2.29. 1) (m ) ;
2 4
2) (− 2x ) ; 3 2
3) (− 4a ) 4) (− 3a ) .
2 3 5 2

1) (− 3y ) ; 2) ⎜ b ⎟ ; 3) (− 0,3x ) ; 4) (− 0,7 x ) .
2
4 2 ⎛1 ⎞ 2 3 3 5 2
2.30.
⎝2 ⎠
1) (ab c ) ; 2) 5(x y ) ;
2 3 2
3) (− 2a bc ) ; 4) (− 2a bc ) .
2 3 2 3 3 2 4
2.31.

1) 5 (− a b c ) ; 2) − 3(2a b ) ; 3) 2(− 3x y ) ; 4) − (− 5a b c ) .
3 2 3 2 3 2 4 3 3 1 3 4 2 2
2.32.
2
1) (a ) ; 2) (x ) ; 3) (− x ) ; 4) (− x ) .
k 3 n +1 2 n 2 n 3
2.33.
2.34. tolia Tu ara:
1) − x2 da (− x )2 ? 2) − x 3 d a (− x )3 ?
3) − (2a )4 d a (− 2a )4 ? 4) − (2a )5 d a (− 2a )5 ?

188
 TfbtsvmfU! nprnfefcfcj! Tfnplmfcvmj! hbnsbwmfcjt!
gpsnvmfcjt!hbnpzfofcjU!)$$3/46/.3/64*;!
2.35. 1) (x + 1)(x − 1) ; 2) (1 + a )(1 − a ) ;
3) (a + 3b )(a − 3b ) ; 4) (2m − 3n )(3n + 2m ) .
2.36. 1) (2a + 3)(2a − 3) ; 2) (3 p + 1)(3 p − 1) ;
⎛ 1 ⎞⎛ 1⎞
3) (5 x + 3 y )(5 x − 3 y ) ; 4) ⎜ 2d − ⎟⎜ 2d + ⎟ .
⎝ 2 ⎠⎝ 2⎠
2.37. 1) (2 xy − 1)(2 xy + 1) ; ( )(
2) 5a − 3b 5a + 3b ;
2 2
)
(
3) a + bn n
)(a n
−b n
); 4) (x − y )(x + y ) .
k k

2.38. 1) (0,2t − 0,5u )(0,2t + 0,5u ) ; 2) (0,1m − 0,3n)(0,1m + 0,3n);

3 3

⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞
3) (1,2cd + 2,3x )(1,2cd − 2,3x ) ; 4) ⎜ 0,3m + n ⎟⎜ 0,3m − n ⎟ .
⎝ 3 ⎠⎝ 3 ⎠
2.39. 1) (c + 1)2 ; ( ) 3) (x + y ) ;
2) a 2 + 1 ;
2 2 2 2
(
4) z 3 − u 3 . ) 2

( ) ; 2) (2m + 3n) ; 3) ⎛⎜ a − 12 ⎞⎟ ;
2 2
2 2 ⎛ 1⎞
2.40. 1) m 3 + n 2 3
4) ⎜ b + ⎟ .
⎝ ⎠ ⎝ 3⎠
2 2 2 2
⎛ 1⎞ ⎛x y⎞ ⎛a b⎞ ⎛ 1 1 ⎞
2.41. 1) ⎜ x − ⎟ ; 2) ⎜ − ⎟ ; 3) ⎜ + ⎟ ; 4) ⎜ 2 m + 1 n ⎟ .
⎝ 5⎠ ⎝2 3⎠ ⎝ 4 3⎠ ⎝ 3 2 ⎠

( )
2
⎛3 ⎞ 2
2.42. 1) ⎜ a 2 − 0,5b 3 ⎟ ; 2) 4a 2 b + 5a 2 b 2 ;
⎝4 ⎠

( )
2
⎛3 2 ⎞ 2
3) ⎜ a 3b − a 3b 4 ⎟ ; 4) a n+1 + a n .
⎝5 3 ⎠
2 2
⎛5 3 ⎞ ⎛ 3 2 ⎞
2.43. 1) ⎜ m 2 n 3 − mn ⎟ ; 2) ⎜1 p 4 q 2 + 1 p 3 q 3 ⎟ ;
⎝6 5 ⎠ ⎝ 4 3 ⎠
(
3) 1,2 x 2 y − 0,5 x 3 y 2 ; ) 2
(
4) − 2,5m 2 n 3 − 0,2m 3 n 2 . )
2

(2 x );
2
2 ⎛ 1 ⎞
2.44. 1) m
− 3y n 2) ⎜ a n+1 + b 2 ⎟ ;
⎝ 2 ⎠
2 2
⎛1 ⎞ ⎛2 3 ⎞
3) ⎜ a n−1b 2 + a n+1 ⎟ ; 4) ⎜ x m−2 − x 2 m−1 ⎟ .
⎝2 ⎠ ⎝3 4 ⎠
2.45. 1) (2a + 3b + c )2 ; 2) (3x − 2 y + t )2 ;
(
3) 2a 2 − 3b 3 − 2c ; ) 2
4) (a − 2b − 3c + d )2 .

189
2.46. 1) (x + y )2 − (x − y )2 ; 2) (x + 4 )2 + 4(x + 1)2 ;
3) 3(2 − y )2 + 4( y − 5)2 ; 4) 5(3 − 5a )2 − 5(3a − 7 )(3a + 7 ) .
2.47. 1) (m + 1)2 + 3(m − 1)2 − 5(m + 1)(m − 1) ;
2) − (3 + x )2 + 5(1 − x )2 − 3(1 − x )(1 + x ) ;

3) [(3x + y ) 2
− (x + 3 y )2 ⋅ 2 xy ; ] ⎢⎣
( 2
) ( 2
⎥⎦
)
4) ⎡ m 2 + 2m + 2m 2 − m ⎤ ⋅ 45m 2 .

2.48. 1) (2 + a )(2 − a ) 4 − a 2 ; ( ) 2) (x + y )(x − y )(x 2 + y 2 );

3) (x + 3)(x − 3)(x − 3)(x + 3) ; 4) (a + 2 )2 (a − 2 )2 .
2.49. 1) (a + b + c )(a + b − c ) ; 2) (x − y + z )(x − y − z ) ;
3) (x + 2 y + 3z )(x − 2 y + 3z ) ; 4) (a + b + c + d )(a + b − c − d ) .
2.50. 1) (m + n )3 ; 2) (c − d )3 ; 3) (2 + a )3 ; 4) (3 − b )3 .
3
⎛ 1 ⎞
2.51. 1) (x − 2)3 ; 2) (a + 2b )3 ; 3) (2a − 3b )3 ; 4) ⎜ 4m + n ⎟ .
⎝ 3 ⎠

( ) ( )
3 3
⎛2 ⎞ ⎛1 1 ⎞ 3 3
2.52. 1) ⎜ x − 3 y ⎟ ; 2) ⎜ a + b ⎟ ; 3) a 2 + b 2 ; 4) 2a 3 − 3b 2 .
⎝ 3 ⎠ ⎝ 3 2 ⎠
(
2.53. 1) (a + 1) a − a + 1 ;
2
)
2) (x − 2 ) x 2 + 2 x + 4 ; ( )
(
3) (2a + 3b ) 4a − 6ab + 9b 2 ;
2
) 4) (1 + m )(1 − m + m ).
2 2 4

ebbnuljdfU!Tfnefh!upmpcbUb!nbsUfcvmpcb!)$$3/65<!3/66*;!
(
2.54. 1) (1 + a )(1 − a ) 1 + a 2 = 1 − a 4 ; ) 2) 5a 2 − 3(a + 1)(a − 1) = 2a 2 + 3 ;

( )
3) 7 n 2 − 2 − 4(n + 3)(n − 3) = 3n 2 + 22 ; 4) (a − b )2 + 4ab = (a + b )2 .
2.55. 1) (a − b ) = (b − a )2 ;
2
2) (− a − b )2 = (a + b )2 ;
3) a 3 + 3ab(a + b ) + b 3 = (a + b )3 ; 4) a 3 − 3ab(a − b ) − b 3 = (a − b )3 .

ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! tbfsUp! nbnsbwmjt!

gsDyjmfct!hbsfU!hbubojt!yfsyjU!)$$3/67.3/82*;!
2.56. 1) 2 x + 2 y ; 2) 5m − 5n ; 3) 10 p − 5q ; 4) 12c + 8d .

2.57. 1) ax − ay ; 2) mn + n ; 3) ab + b ; 4) mx − m .
2.58. 1) −2a − 5ab ; 2) 10 + 5b ; 3) 7 ab + 7ac ; 4) 5mn − 5m .
2.59. 1) a 2 − ab ; 2) x 2 + x 3 ; 3) x 4 − x 2 ; 4) 3x 2 − 6 x 3 .

190
2.60. 1) a 3b 2 + a 2 b 3 ; 2) a 2 x 2 − ax 3 ; 3) 6a 2 x + 12ax 3 ; 4) 9a 3 − 6a 2 b .
2.61. 1) 4 x 3 y 3 − 8 x 2 y 2 ; 2) 8m 2 n 3 + 10mn 2 ; 3) a m + a m+1 ; 4) x m+1 − x m .
2.62. 1) 5 x m+ 2 + 10 x 2 ; 2) a n b 2 n − a n b n ;
3) 15 x 2 n +3 − 25 x n+1 ; 4) 3a 2 n−1 + 27 a n+3 .
2.63. 1) a − 2a − a ;
3 2
2) m 4 + 3m 3 − m 2 ;
3) 5 x − 15 xy + 10ax ; 4) 3ab + 9ac − 12ad .
2.64. 1) 15 x 3 y 2 + 10 x 3 y − 20 x 2 y 3 ; 2) 3ab 3 + 6ab 2 − 18ab ;
3) − 4 x 2 y + 6 x 2 y 2 − 8x 4 y 3 ; 4) − 3m 4 n 2 − 6m 3 n 3 + 9m 2 n 4 .
2.65. 1) a ( x + y ) + b( x + y ) ; 2) x(a + 3) − y (a + 3) ;
3) a (x − 4 ) + b(x − 4 ) ; 4) m(a + 1) − n(a + 1) .
2.66. 1) x(a − b ) + y (b − a ) ; 2) a(m − n ) − b(n − m ) ;
3) p (x − y ) − q ( y − x ) ; 4) 2m(x − 3) − 5n(3 − x ) .
2.67. 1) 2a (x − y ) − ( y − x ) ; 2) ( p − q ) + 2a(q − p ) ;
3) 3 x(x − 1) − (1 − x ) ; 4) 2k (a − b ) − (b − a ) .
2.68. 1) 3a(x − 1) − 2b(x − 1) + c(x − 1) ; 2) x( p − a ) − y ( p − a ) − z ( p − a ) ;
( ) ( ) ( ) ( ) (
3) p a 2 + b 2 + q a 2 + b 2 − r a 2 + b 2 ; 4) a m 2 + 1 − b m 2 + 1 − c m 2 + 1 . ) ( )
2.69. 1) x( p − a ) + y (a − p ) − z ( p − a ) ; 2) m(n − 2 ) + p(n − 2 ) + (2 − n ) ;
3) x(a + b + c ) − y (a + b + c ) + z (a + b + c ) ;
4) 2a(x + y − z ) − 3b(x + y − z ) − 5c(x + y − z ) .
2.70. 1) 3(x + y ) + (x + y )2 ; 2) 5(a − b ) + 2(a − b )2 ;
3) 4(x + y )(x − y ) + (x + y )2 ; 4) 2(a − b )2 − (a + b )(a − b ) .
2.71. 1) (a + b )3 − a(a + b )2 ; (
2) a 2 + b 2 )2
(
− a2 a2 + b2 ; )
3) (a − b ) + b(a − b ) ;
3 2
4) (x + y ) − (x + y ) 2
.

ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! ebkhvgfcjt! yfsyjU!

)$$3/83.3/87*;!
2.72. 1) a(x − y ) + bx − by ;
3) a(x − c ) + bc − bx ;
2.73. 1) ax + ay + bx + by ;
3) a 2 + ab + ac + bc ;
2.74. 1) x 3 + 3 x 2 + 3x + 9 ;
2) ac + bc + a(a + b ) ;
4) m( p + q ) − pn − qn .
2) ax − ay + bx − by ;
4) x 2 + xy + ax + ay .
2) x 2 − xy − 2 x + 2 y ;

191
 3) m 2 + mn − 5m − 5n ; 4) a 2 − ab − 3a + 3b .
2.75. 1) 10ay − 5by + 2ax − bx ; 2) 4 x 2 − 4 xz − 3x + 3z ;
3) 5ax − 6bx − 5ay + 6by ; 4) 10a 2 + 21xy − 14ax − 15ay .
2.76. 1) ax 2 − bx 2 − bx + ax − a + b ; 2) ax 2 + bx 2 − bx − ax + a + b ;
3) ax 2 + bx 2 + ax − cx 2 + bx − cx ; 4) ax 2 + bx 2 − bx − ax + cx 2 − cx .

ebTbmfU! nsbwbmxfwsfcj! nbnsbwmfcbe! Tfnplmfcvmj! hbnsbw.

mfcjt!gpsnvmfcjt!hbnpzfofcjU!)$$3/88.3/:4*;!
2.77. 1) 25 − x 2 ; 2) c 2 − 36 ;
3) 1 − m 2 ; 4) 4 x 2 − 9 .
1 1 2 1 2
2.78. 1) 36q 2 − 25 ; 2) 1 − 81x 2 ; 3) a 2 − b 2 ; 4) x − y .
4 9 4
1 2
2.79. 1) a b − 4 ; 2) 49 − p q ; 3) a x − b ; 4) 1 − 0,01a 2 .
2 2 2 2 2 2
4
2.80. 1) x y − z ; 2) a − 4 ;
4 2 2 6
3) a − b ;
4 4
4) 1 − 16a 4 .
2.81. 1) (3a − 4b )2 − 9 p 2 ; 2) (a − 3b )2 − 16c 2 ;
3) (2m − 1)2 − 100n 2 ; 4) (x − y )2 − x 2 y 2 .
2.82. 1) (x + 1)2 − x 2 ; 2) (c − 2)2 − c 2 ;
1 4
4 9
3) (a + 3)2 − 0,25 ; 4) (b − c )2 − 0,04b 2 .
2.83. 1) p 2 − (q − r )2 ; 2) a 2 − (2b + c )2 ;
3) 16a 2 − (x − y )2 ; 4) 49c 2 − (a − b )2 .
(
2.84. 1) a 4 b 2 − c 2 − d ; )
2
2) 9a 2 b 4 − (c − d )2 ;

x − (a − b )2 ; y − (x − y )2 .
1 2 4 2
3) 4)
4 25
2.85. 1) (1 + x )2 − ( y + z )2 ; (
2) m 2 + n 2 ) − (p
2 2
)
2
+1 ;
3) (4 + 7a )2 − (8b − 9c )2 ; 4) (m + n )2 − (4 − 5b )2 .
2.86. 1) 9(m + n )2 − (m − n )2 ; 2) 4(a − b )2 − (a + b )2 ;
3) 16(a + b )2 − 9(x + y )2 ; 4) 9(a − b )2 − 4(x − y )2 .
2.87. 1) a 2 + 6a + 9 ; 2) a 2 − 6a + 9 ;
3) 4a 2 + 4a + 1 ; 4) 9m 2 − 6m + 1 .
2.88. 1) a 4 + 2a 2 b + b 2 ; 2) x 4 − 2bx 2 + b 2 ;

192
 3) 25m 4 − 10m 2 n + n 2 ; 4) 9 p 4 + 6 p 2 q + q 2 .
2.89. 1) − x 4 − 2nx 2 − n 2 ; 2) − 9c 2 + 12cd 2 − 4d 4 ;
3) 4a 4 − 4a 2 b 2 + b 4 ; 4) 36 p 4 + 12 p 2 q 2 + q 4 .
2.90. 1) m 3 + 6m 2 n + 12mn 2 + 8n 3 ; 2) a 3 − 6a 2 b + 12ab 2 − 8b 3 ;
3) 125m 3 + 75m 2 + 15m + 1 ; 4) 64 − 96a + 48a 2 − 8a 3 .
2.91. 1) p 3 + q 3 ; 2) p 3 − q 3 ; 3) a 3 + 8 ; 4) a 3 + 27 .
2.92. 1) 27 a 6 − 1 ; 2) 64a 6 b 3 − d 3 ; 3) x 3 − 8 x 6 ; 4) 27 x 3 − 8 y 3 .
1 1 1 8 6 3 27 3 12 1 6
2.93. 1) a 6 − b 3 ; 2) a 6 b 9 − c 6 ; 3) a b − 1 ; 4) a b − c .
64 8 27 27 125 8

ebTbmfU!nsbwbmxfwsfcj!nbnsbwmfcbe!)$$3/:5.3/211*;!
2.94. 1) 2 x 2 + 4 xy + 2 y 2 ; 2) 6 p 2 − 12 p + 6 ;
3) 3 xy 2 + 6 xy + 3 x ; 4) 12 x 5 y + 24 x 4 y + 12 x 3 y .
( )
2
2.95. 1) a 2 + 1 − 4a 2 ; (
2) 81 − x 2 + 6 x ; )2

3) 9(5n − 4 p )2 − 64n 2 ; 4) 100 x 2 − 4(7 x − 2 y )2 .

2.96. 1) x 2 + 2 xy + y 2 − 1 ; 2) 9 − x 2 + 2 xy − y 2 ;
3) 4a 2 − 20ab + 25b 2 − 36 ; 4) 25 x 2 − 4a 2 + 12ab − 9b 2 .
2.97. 1) a 2 − b 2 − a + b ; 2) x 2 − y 2 + x + y ;
3) m 3 − m 2 n − mn 2 + n 3 ; 4) x 3 + x 2 y − xy 2 − y 3 .
2.98. 1) a 2 + 2ab + b 2 − ac − bc ; 2) xz − yz − x 2 + 2 xy − y 2 ;
3) m 2 + 2mn + n 2 − p 2 + 2 pq − q 2 ; 4) a 2 + 2ab + b 2 − c 2 − 2cd − d 2 .
2.99. 1) x 5 − x 3 + x 2 − 1 ; 2) m 5 + m 3 − m 2 − 1 ;
3) a 3 + a 2 b − ab 2 − b 3 ; 4) x 3 − x 2 y − xy 2 + y 3 .
2.100. 1) x 2 − 5 x + 6 ; 2) a 2 − 7ab + 12b 2 ; 3) x 2 − x − 12 ; 4) a 2 + 2ab − 15b 2 .
2.101. SeasruleT gayofa:
( )( )
1) 2 x 3 − 5 x 2 + 8 x − 3 : x 2 − 2 x + 3 ;
2) (6 x + 5x − 11x + 9 x − 5): (3x + 4 x − 5) ;
4 3 2 2

3) (5x + 6 x − x + 78): (x + 3) ;
3 2

4) 6 (x − 2 x − 4 x + 3x − 3x + 11x − 6): (x + x − 2) .
5 4 3 2 2

2.102. daSaleT mamravlebad:

1) x 3 − 5 x 2 + 2 x + 8 ; 2) x 3 − 2 x 2 − x − 6 ;

193
 3) x 4 − 3x 3 − 2 x 2 + 8 x − 6 ; 4) x 4 − 2 x 3 + 3x 2 − 5 x − 2 .
2.103. gayofis Seusruleblad ipoveT naSTi:
(
1) 5 x 4 − 3 x 3 + 7 x 2 + 1 : (x − 2 ) ; ) (
2) 7 x 6 + 2 x 4 − x 3 + 2 x + 1 : (x + 1) ; )
3) (3x 4 3 2
) (
+ 3x − 5 x + 6 x + 7 : (x − 1) ; 4) x + 5 x − 3x − 4 : (2 x + 1) . 3 2
)
2.104. p -s ra mniSvnelobisaTvis gaiyofa unaSTod 3 x − 16 x 2 + 9 x + p 3

mravalwevri (x + 3) -ze?
2.105. p -s ra mniSvnelobisaTvis mogvcems 3x 4 − 4 x 3 + 2 x + p
mravalwevris (x − 1) -ze gayofa naSTs R = 5 ?
2.106. p da q ricxvebis ra mniSvnelobisaTvis iyofa
2 x 4 − 3 x 3 + px 2 + qx + p mravalwevri x 2 − 1 -ze unaSTod? ( )
2.107. p da q ricxvebis ra mniSvnelobisaTvis iyofa
px 3 + qx 2 − 37 x + 14 mravalwevri x 2 + x − 2 -ze unaSTod? ( )

§3. nprnfefcfcj!sbdjpobmvs!hbnptbyvmfcfc{f

TflwfdfU!xjmbefcj!)$$4/2.4/21*;!
5a − 5b 3x + 3 y 4m − 4 n 6 p + 6q
3.1. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
10a 6x 8a + 8b 12 x + 12 y
ac − bc a2 k2 + k a 2 + 3ab
3.2. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
ac + bc a + ab
2
kx − ky a 2b + 3ab 2

3.3. 1)
x− y
; 2)
a 2 − b2
; 3)
a 3 − 2a 2
; 4)
(a − b )2 .
x −y
2 2
ax − bx a −42
a 2 − b2
3 x 2 + 4 xy x 2 − 2 xy x2 − 4x + 4 1 − x3
3.4. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
9 x y − 16 y
2 3
2 y − xy
2
x −4
2
3 + 3x + 3x 2
3 x 2 − 3 xy 20a 2 − 45b 2
3.5. 1) ; 2) ;
3(x − y ) 2
(2a + 3b )2
3a 2 − 6ab + 3b 2 5m 2 + 10mn + 5n 2
3) ; 4) .
6a 2 − 6b 2 15m 2 − 15n 2

194
 a 3 + b3 p3 − q3 2 x3 − 2 y 3 3m 2 − 3n 2
3.6. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
a 2 − b2 p2 − q2 5x2 − 5 y 2 6m3 + 6n 3
x4 − y4 a4 − x4 a 3 − b3 x4 − y 4
3.7. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
x2 + y 2 a2 − x2 a 4 − b4 x3 + y 3
ax + ay − bx − by ab + ac + b 2 + bc
3.8. 1) ; 2) ;
ax − ay − bx + by ax + ay + bx + by

3)
(a + b )2 − c 2 ; 4)
a 2 + b 2 − c 2 + 2ab
.
a+b+c a 2 − b 2 + c 2 + 2ac
1 − 3y + 3y2 − y3 5a 3 + a 2b + 5ab 2 + b3
3.9. 1) ; 2) ;
z − zy + x − xy 5ab + b 2
3 x 2 y − xy 2 a 2b + ab 2
3) ; 4) .
3 x − 3 xy − x y + y
3 2 2 3
a + b3 + 3ab(a + b)
3

x 2 − 7 x + 12 x2 + 5x + 6 a 2 + 3a + 2 x2 + 2x + 1
3.10. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
x − 6x + 9
2
x + 4x + 4
2
a + 6a + 5
2
x2 + 8x + 7

TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!xjmbefc{f!)$$4/22.4/42*;!
a+b a m−n m+n 5x + 1 x x −1 x + 2 x − 3
3.11. 1) + ; 2) + ; 3) − ; 4) + − .
3 3 a a 2 2 4 4 4
x+4 x+3 1 − m 1 − 3m a +1 a − 2 x + y y + 2x
3.12. 1) + ; 2) − ; 3) + ;4) − .
a−2 a−2 p−q p−q a −1 1 − a x− y y−x
x y x 3x 4 x 4a − 5b 3a − 2b 2b 2 − 3a 2 5a 2 − b 2
3.13. 1) − ;2) + + ;3) − ;4) − .
5 8 3 10 15 12 18 5 4
3 5 7 4 m n 2 p 3q
3.14. 1) + ; 2) − ; 3) − ; 4) + .
a b x a xy xz ax bx
5x 3 y 2a − 3b 4a 2 − 5b 2
3.15. 1) − ; 2) + ;
mn mp a ab
2b 2 + 3ax 2ab + 5bx 3c 2 + 5ab b 2 − 3ac
3) − ; 4) + .
bx ax ac bc
3a 3 5n 2m 1 2 a b
3.16. 1) 2 − ; 2) 2 − 3 ; 3) 4 3
+ 3 4 ; 4) − 2.
x x a a m n m n 2 x 3x
2a − 3b 4a − 5b 5a 2 − 3b 6a − 2b 2
3.17. 1) − ; 2) + ;
a 2b ab 2 a 2b a 2b 2

195
 2a 2 + 3a − 5 4a − 1 5 x 2 − 2 x − 1 3x − 2
3) + ; 4) − .
a 2b ab x2 y xy
5 3 3x x
3.18. 1) + ; 2) − ;
2x − 2 4x − 4 4 x + 4 y 8x + 8 y
7x 2x 3m 2n
3) − ; 4) + .
3x + 3 y 3x − 3 y an + am bn + bm
7a 5a a 4 3 x+2
3.19. 1) + + ; 2) + − ;
x2 − 9 x − 3 x + 3 x + 2 x − 2 x2 − 4
m m m 1 1 4
3) − + ; 4) + − .
1− a 1+ a 1− a2 a + 2 a − 2 a2 − 4
7a − 1 5 − 3a a −b a2 + b2
3.20. 1) + ; 2) − 2 2 ;
2a 2 + 6a a 2 − 9 5a + 5b a − b
a+b a b2 7 3 12
3) − + 2 ; 4) − − .
a a − b a − ab 2x − 4 x + 2 x2 − 4
3 a +1 a −1 5 x−2 x −1
3.21. 1) + − ; 2) − + ;
a + 2 a 2 − 9 (a + 3)(a + 2 ) x − 3 x2 − 9 2x + 6
1 x −1 4 3m − n
3) − 2 ; 4) + .
2 x + 2 3x + 6 x + 3 3m − 3n 2m − 4mn + 2n 2
2

3.22. 1)
1 + a 1 − 2a a(1 − a )
− − ; 2) 2
(x − 1)x − x − 3 + x − 2 ;
a −3 3+ a 9− a 2
x − 25 x + 5 5 − x
1 3 p 7 4 m−n
3) − − 2 ; 4) − − 2 .
p − 3 2 p + 6 2 p − 12 p + 18 m m − 2n 4n − m 2
4a 2 − 3a + 5 1 − 2a 6
3.23. 1) − + ;
a −1
3
a + a +1 1− a
2

3 4 5
2) 2 − 2 + 2 ;
a + 2ab + b 2
a − 2ab + b 2
a − b2
1 3ab b−a a 4a 2b − ab 2 b2
3) − 3 3− 2 ; 4) + + .
a −b a −b a + ab + b 2 a −b b3 − a 3 a 2 + ab + b 2
9 xy 3ab 4bz 2ax 3bx 9b 2 z
3.24. 1) ⋅ ⋅ ; 2) : : ;
5ab 4 yz 3axy yz ay 8a 2 xy
⎛ 8b 2cd 7cd ⎞ 28a 4 3 p 2 mq 3abc 9a 2b 2c 3
3) ⎜ : ⎟⋅ ; 4) ⋅ : .
⎜ 9a 5 12a 3 ⎟ 3b 2 2a 2b 2 8 x 2 y 2 28 pxy
⎝ ⎠

196
 x2 − y2 x + y x 2 + xy xy + y 2
3.25. 1) : ; 2) : ;
6 x 2 y 2 3xy x y
4 p 2 − 9q 2 2ap + 3aq x 2 − xy x 2 y + xy 2
3) : ; 4) ⋅ .
p 2q 2 2 pq x 2 + xy xy
a 2 − b2 a4 a 2 − 25 a 2 + 5a
3.26. 1) ⋅ ; 2) : ;
a2 (a + b )2 a 2 − 3a a 2 − 9
a 2 − b 2 3a + 3b 5 − 5a 10 − 10a 2
3) ⋅ ; 4) : .
(a + b )2 4a − 4b (1 + a )2 3 + 3a
ax + ay 2x + 2 y x 2 + xy x 2 − xy
3.27. 1) ⋅ ; 2) : ;
x − 2 xy + y
2 2
ax + 2axy + ay
2 2
5x − 5 y
2 2
3x3 + 3 y 3
a4 − x4 a2 + x2 5 x 2 − 10 xy x 4 − 16 y 4
3) : ; 4) ⋅ .
a3 − x3 a 2 − x 2 x + 4y
2 2
15(x − 2 y )2

( ⎛ 1
3.28. 1) x 2 − 1 ⎜
−
)
−
1
+
⎞
− 1⎟ ;
⎛ a
2) ⎜ −
a ⎞ x 2 + 2ax + a 2
⎟⋅ ;
⎝ x 1 x 1 ⎠ ⎝ x−a x+a⎠ 2a 2
⎛ x a ⎞ ⎛ x+a x−a⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛⎜ m 2 ⎞⎟
3) ⎜ − ⎟:⎜ − ⎟ ; 4) ⎜ m + 1 − ⎟:⎜m − .
⎝ x−a x+a⎠ ⎝ a x ⎠ ⎝ 1− m ⎠ ⎝ m − 1 ⎟⎠

⎛ 3a 2a ⎞ 6a 2 + 10a ⎛ x2 y ⎞ ⎛ x 1 1 ⎞
3.29. 1) ⎜ + ⎟: ; 2) ⎜ 2 + ⎟ : ⎜⎜ 2 − + ⎟⎟ ;
⎝ 1 − 3a 3a + 1 ⎠ 1 − 6a + 9a
2 ⎜y x ⎟⎠ ⎝ y y x⎠
⎝
⎛ a a2 ⎞ ⎛ a ⎞ x3 ⎛ x y⎞ ⎛ x y ⎞ ⎛ y⎞
3) ⎜1 + + 2 ⎟ ⋅ ⎜1 − ⎟ ⋅ 3 ; 4) ⎜⎜ − ⎟⎟ : ⎜⎜ + − 2 ⎟⎟ : ⎜1 + ⎟ .
⎜ ⎟ ⎝ x ⎠ a − x3
⎝ x x ⎠ ⎝ y x ⎠ ⎝ y x ⎠ ⎝ x ⎠
⎛ b a ⎞ a 2b + ab 2 ⎛ 2a 2a 8a ⎞ a − 4
3.30. 1) ⎜ 2 + 2 ⎟⋅ 2 ;2) ⎜ + + 2 ⎟: ;
⎝ a − ab b − ab ⎠ a − b ⎝ a + 2 6 − 3a a − 4 ⎠ a − 2
2

⎛ a2 a3 ⎞ ⎛ a a 2 ⎞⎟
3) ⎜ − 2 ⎟:⎜ − ;
⎜ a + n a + n 2 + 2an ⎟ ⎜ a + n a 2 − n 2 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
⎛ 2ab b ⎞ ⎛ 2a − 3b ⎞
4) ⎜ 2 + ⎟ : ⎜1 − ⎟.
⎝ 4 a − 9b 2
3b − 2a ⎠ ⎝ 2a + 3b ⎠
⎛ p 2 1 ⎞ ⎛⎜ 10 − p 2 ⎞⎟
3.31. 1) ⎜⎜ 2 + + ⎟: p −2+
⎟ ⎜ ;
⎝ p −4 2− p p+2⎠ ⎝ p + 2 ⎟⎠
⎛ 1 6q 2 ⎞ ⎛⎜ p 2 + 4q 2 ⎞
2) ⎜⎜ + 2 − ⎟:
⎟ + 1⎟ ;
⎝ p − 2q 4q − p
2
p + 2q ⎠ ⎜⎝ p − 4q
2 2 ⎟
⎠
197
 ⎛ 2a 4a 2 ⎞ ⎛ 2a 1 ⎞
3) ⎜ − 2 ⎟: +
⎜ 2a + b 4a + 4ab + b 2 ⎟ ⎜⎝ 4a 2 − b 2 b − 2a ⎟⎠
;
⎝ ⎠
1 1 1
4) + + .
a(a − b )(a − c ) b(b − c )(b − a ) c(c − a )(c − b )
hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$4/43.4/46*;!
a 3b − ab3 1 6
3.32. 1) , Tu a = 3 , b = 2 ;
a b − ab
2 2
7 7
⎛ x y ⎞ xy 3
2) ⎜⎜ − ⎟⎟ ⋅ , Tu x = 17 , y = 2,1 ;
⎝ y x ⎠ x + y 5
⎛ x 1⎞ x− y 3 2
3) ⎜⎜ 2 − ⎟⎟ : , Tu a = 17 , b = ;
⎝y x ⎠ xy 2 5 5
x2 −1 x +1
4) : , Tu x = 81 .
x + x + 1 x3 − 1
2

2
⎛ x3 − y 3 ⎞
− ( y − x )⎟ ,
1 3
3.33. 1) ⎜ 2 Tu x = 2 , y = − ;
⎜ x + xy + y 2 ⎟ 4 4
⎝ ⎠
a 4b + ab 4 ab 1 2
2) , ⋅ Tu a = 7 , b = ;
(a + b ) − 3ab a + b
2
2 3
−1
5 x 3 y + 5 xy 3 ⎛ 1 ⎞ 1
3) ⋅ ⎜⎜ 2 2⎟
⎟ , Tu x = 7,2, y = .
x −y
4 4
⎝x −y ⎠ 4
⎛
4) ⎜ 2 −
2x ⎞ 3
x+2⎠
( )
⎟ ⋅ x + 2 x 2 , Tu x = 2,5 .
⎝
1 2y x 2 + xy + y 2 1 3
3.34. 1) − 3 ⋅ , Tu x = 3 , y = −5 ;
x− y x − y 3
x+ y 4 4
⎛ xy − y 2 x ⎞⎟ 2 7
2) ⎜ 2 + ⋅ xy , Tu x = 9 , y = ;
⎜ x − y2 x + y ⎟ 7 13
⎝ ⎠
x3 − y3 x3 + y3 10 6
3) − , Tu x = 3 , y =1 ;
x− y x+ y 13 7
⎛ 1 1 ⎞ a 2 − b2 1 3 1
4) ⎜ 2 + 2 ⎟ ⋅ 2 + 2 , Tu a = 19 , b = .
⎝a b ⎠ a +b 2
a 17 7
b 2 a 1 1
3.35. 1) 2 + + 2 , Tu a = , b = − ;
a + ab a + b b + ab 17 5
198
 2x2 + x x +1 1
2) − , Tu x = 1 ;
x −1 x + x +1
3 2
21

3)
(5 x + 2 y )2 − 40 xy , Tu x = 9 1 , y = 7 1 ;
5x − 2 y 5 2

4)
(2 x + 3 y )3 − 36 x 2 y − 54 xy 2 1 1
, Tu x = 27 , y = −16 .
4 x 2 − 6 xy + 9 y 2 2 3

TfbtsvmfU!nprnfefcfcj!xjmbefc{f!)$$4/47.4/53*;!
⎛ a −1 1 − 3a + a 2 1 ⎞⎟ a 2 + 1
3.36. 1) ⎜ − − : ;
⎜ 3a + (a − 1)2 a3 − 1 a − 1 ⎟⎠ 1 − a
⎝
⎛ a 2 − ab 2a 2 ⎞ ⎛ b −1 b ⎞
2) ⎜ 2 − 3 ⎟ ⋅ ⎜1 − − 2 ⎟;
⎜a b+b 3
b − ab + a b − a ⎟⎠ ⎝
2 2 3
a a ⎠
⎝
⎛ 1 1 2 ⎛ 1 1 ⎞ ⎞⎟ x 3 + y 3
3) ⎜⎜ 2 + 2 + ⋅⎜ + ⎟ : ;
⎝x y x + y ⎜⎝ x y ⎟⎠ ⎟⎠ x 2 y 2

⎛ 1 3b 2 ⎞ ⎛⎜ 4a 2 + b 2 ⎞
4) ⎜ + 2 − ⎟:⎜ 2 + 1⎟ .
⎝ 2a − b b − 4a
2
2a + b ⎠ ⎝ 4a − b 2 ⎟
⎠
⎛ a2 a 2b ⎛ a b ⎞ ⎞⎟ b
3.37. 1) ⎜ 2 − ⋅ +
⎜ a − b 2 a 2 + b 2 ⎜⎝ ab + b 2 a 2 + ab ⎟⎠ ⎟ a − b
: ;
⎝ ⎠
⎛ p2 − q2 1 ⎛⎜ p 2 q 2 ⎞⎟ ⎞⎟ p − q
2) ⎜ − ⋅ − : ;
⎜ pq
⎝ p + q ⎜⎝ q p ⎟⎠ ⎟⎠ p
⎛ b2 + c2 ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞ a 2 + c2 ⎞ a 2 + b2
3) ⎜ 2 2 ⋅ ⎜ 2 − 2 ⎟ − ⎜ 2 − 2 ⎟ ⋅ 2 2 ⎟ : 2 2 ;
⎜ b c ⎝b c ⎠ ⎝a c ⎠ a c ⎟⎠ a b
⎝
⎛ 2 2 ⎛ x+ y ⎞⎞ x − y
4) ⎜⎜ − ⋅⎜ − x − y ⎟ ⎟⎟ : .
⎝ 3x x + y ⎝ 3x ⎠⎠ x
⎛ 2 ⎛ 1 1⎞ 1 ⎛ 1 1 ⎞ ⎞⎟ m − n
3.38. 1) ⎜ ⋅ + + ⋅ +
⎜ (m + n )3 ⎜⎝ m n ⎟⎠ m 2 + 2mn + n 2 ⎜⎝ m 2 n 2 ⎟⎟ : 3 3 ;
⎠⎠ m n
⎝
⎛ 1 1 ⎞ 2a
2) ⎜ 2 + 2 ⎟: 2 ;
⎝ a −b 2
a + 2ab + b ⎠ a − b 2
2

199
 ⎛ 1 1 1 ⎞ d 2 + 4cd − c 2
3) ⎜ 2 + − ⎟: ;
⎝ c + 2cd + d 2 c 2 − d 2 c 2 − 2cd + d 2 ⎠ c2 − d 2
⎛ 2 x 2 + 3x 3x + 2 4 x − 1 ⎞⎟ 2 x + 3
4) ⎜⎜ 2 − + ⎟⋅ .
⎝ 4 x + 12 x + 9 2 x + 3 2 x + 3 ⎠ 2 x − 3
⎛ ⎞
⎜ 0 ,5 a − 1,5 2 a − 6 ⎟ a−3
3.39. 1) ⎜ − ⎟: ;
⎜ 0,5a − 1,5a + 4,5 ⎟
a 3 + 9 ⎟ 0,8a + 21,6
2 1 3
⎜
⎝ 3 ⎠
4a − 2b ⎛ 8ab 2a − b 2 a + b ⎞
2) :⎜ + − ⎟;
3ab ⎝ 12a 2 − 3b 2 2a + b 6a − 3b ⎠
xy ⎛⎜ x2 2 xy 2 y2 ⎞
⎟;
− +
3) :
(2 2
)
x + y ⎝ x − y (x + y ) x − 2 x y + y
⎜ 4 2 2 4
(x − y ) (x + y ) ⎟⎠
2

a2 + b2⎛ 6a + b 6a 3 + b 3 + a 2 b + 6ab 2 a+b ⎞

4) ⋅ ⎜⎜ 2 : + 2 ⎟.
⎟
⎝ a −b 2ab − 2a b a + b2
ab 2 2 2
⎠
⎛ 5 1 20 − 10a ⎞ 25
3.40. 1) ⎜ 2 − ⋅ ⎟: ;
⎝ a − 2a − ax + 2 x 8 − 8a + 2a 2 x − 2 ⎠ x3 − 8
⎛ 3a 1 x − a ⎞ x 3 − 27
2) ⎜ − 2 : 2 ⎟⋅ ;
⎝ 9 − 3x − 3a + ax a − 9 3a + 9a ⎠ 3a
2 ⎛⎜ a 2 a2 − b2 b 2 ⎞⎟ a+b
3) −⎜ 2 − − ⎟ ⋅ 2 ;
a ⎝ a + ab ab ab + b ⎠ a + ab + b 2
2

⎛ 3− a 6a ⎞ ⎛ 2 3 ⎞
4) ⎜ − 3 ⎟ ⋅ ⎜1 − − ⎟.
⎝9+a 2
a − 3a + 9a − 27 ⎠ ⎝ a a 2 ⎠
2

⎛ 1 2y ⎞ ⎛ 0,5 x 1 ⎞⎟
3.41. 1) ⎜⎜ − ⎟:⎜
⎟ ⎜ 0,25 x 2 − y 2 + 2 y − x ⎟ ;
⎝ 0,5 x + y 0,25 x + xy + y
2 2
⎠ ⎝ ⎠
⎛ 2 2m m+n ⎞ m − 2mn + n
2 2
2) ⎜ + 3 : ⎟ ⋅ ;
⎝ m + n m − n 3 m 2 + mn + n 2 ⎠ 8m − 4n
⎛ a2 + b2 ⎞⎛ b 2 ⎞⎟ a 3 − b 3
3) ⎜⎜ + b ⎟⎟⎜⎜ b − : ;
⎝ a ⎠⎝ a + b ⎟⎠ a 2 − b 2

⎛ 1 1 ⎞⎛⎜ n 2 − 3mn ⎞
4) ⎜ + ⎟
3 ⎜
+ 1⎟⎟ .
⎝ 27m 3
n ⎠⎝ 3mn − n − 9m
2 2
⎠

200
 ⎛ 1 + ax −1 a −1 − x −1 ⎞ ax −1
3.42. 1) ⎜⎜ −1 −1 ⋅ −1 ⎟: ;
⎝ a x a x − ax −1 ⎟⎠ x − a

( ) (
⎡ y 2 xy −1 − 1 2 y 2 x −2 − y −2
2) ⎢ ⋅
)⎤⎥ : 1 − x y ;−1

( ) (
⎢ x 1 + x −1 y 2 x xy −1 − x −1 y
⎣
)⎥⎦ xy + 1−1

(xa − ax )⎜⎜
⎛a −x a −1 + x −1 ⎞⎟
−1 −1
1 −1 −1
3) − ;
4 a +x ⎝
−1 −1
a −1 − x −1 ⎟⎠
−1 −1
⎛ a −n − b −n ⎞ ⎛ a −n + b −n ⎞
4) ⎜⎜ −2 n ⎟
⎟ + ⎜⎜ −2 n ⎟ .
⎟
⎝a − a −n b −n + b −2 n ⎠ ⎝a + a −n b −n + b −2 n ⎠

hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$4/54.4/59*;!
⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 1 ⎞ 1
3.43. 1) ⎜⎜ 3 − 3 ⎟⎟ : ⎜⎜ 2 + + 2 ⎟⎟ , Tu x = 2 , y = 2 ;
⎝ 8x y ⎠ ⎝ 4x 2 xy y ⎠ 2
⎛ a 3 ⎞⎟ a 3 − b 3 1
2) ⎜⎜ ab + : , Tu a = 17 , b = 9 ;
⎝ a + b ⎟⎠ a 2 b − b 3 3
2 x 2 y + 2 xy 2 x+ y 1
3) : , Tu x = − , y = 3 ;
9 x + x y + 9 xy + y
3 2 2 3
x +y2 2
9

4)
(4 x − 3 y ) + 48 xy
2
,
1 1
Tu x = 5 , y = −3 .
4x + 3y 4 3

3.44. 1)
(5a − b )3 + 75a 2b − 15ab 2 ,
1
Tu a = 9 , b = 2 ;
25a + 5ab + b 2 2
5
64 x 3 + 27 y 3 16 x 2 − 12 xy + 9 y 2 1 1
2) : , Tu x = 3 , y = 2 ;
16 x 2 − 9 y 2 16 x 2 − 24 xy + 9 y 2 4 3
⎛ a a ⎞ 2a a−x 3 1
3) ⎜ − ⎟: 2 ⋅ 2 , Tu x = 5 , a = −11 ;
⎝ x − a x + a ⎠ x + 2ax + a x + ax
2
5 5
m 3 + n 3 + 3m 2 n + 3mn 2 1 1
4) , Tu n = , m = − .
2m n + mn + m n
2 2 3 3
9 7
1 + ax −1 a −1 − x −1 1
3.45. 1) ⋅ , Tu a = 191, x = −19 ;
a −1 x −1 a −1 x − ax −1 3
−1
y −1 − x −1 ⎛⎜ x 2 + xy + y 2 ⎞
⎟ , Tu x = 8, y = 11 1 ;
2) :
y −3 − x −3 ⎜⎝ xy ⎟
⎠ 4
201
 3)
(x y ) (x y )
−1 − 2 2 −2 −1 −3
,
1
Tu x = −16, y = 9 ;
(x y ) (x y )
−3 −1 −1 0 −3 8

4)
(x y ) x y
−5 −3 2 −4 2
,
1
Tu x = 7 , y = 18 .
(x y ) (x y ) y
3 −7 −3 3 − 2 8 9
3
⎛ x 4 − 2x 2 + 1 ⎞
3.46. 1) ⎜⎜ 3 − 2 ⎟⎟ , Tu x = 6 ;
⎝ x − x − x +1
2
⎠
−1 −1
⎛ x4 − y4 ⎞ ⎛ 1 ⎞ 1 1
2) ⎜⎜ 3 ⎟
3 ⎟
⋅ ⎜⎜ 2 ⎟ ,
⎟ Tu x = 9 , y = ;
⎝ 5 x y + 5 xy ⎠ ⎝x −y
2
⎠ 5 23
1
⎛ x6 − y3 ⎞2
3) ⎜⎜ 2 − 3x 2 y ⎟⎟ , Tu x = 9, y = −7 ;
⎝ x −y ⎠
a −1 − b −1 1 1
4) −2 −1 −1 −2
, Tu a = 11 , b = .
a − 2a b +b 4 4
a 2 b + 2ab 2 + b 3 ⎛ a a2 + b2 b ⎞⎟
3.47. 1) ⋅ ⎜⎜ − + 2 ,Tu a = 71, b = 25 ;
a −b ⎝ ab + b
2
a − ab
3 2
a − ab ⎟⎠
⎛
2) ⎜⎜ 3
2 x 2 y + 2 xy 2 9x + y
⋅ 2
x − y ⎞⎟
+ 2 2 ⎟
(
⋅14 x 2 − y 2 , )
⎝ 9 x + x y + 9 xy + y x − y x +y ⎠
2 2 3 2

1 1
Tu x = , y = ;
7 14
⎛ 1 1 2c ⎞
⎜ + − ⎟(a + b + 2c )
3) ⎝
a b ab ⎠ 5
2
+ c 2 , Tu a = 7,4, b = , c =2;
1 1 2 4c 37
+ + −
a 2 b 2 ab a 2 b 2
36a 3 − 144a − 36a 2 + 144 ⎛⎜ ⎛ a ⎞ ⎞⎟
−3
1
4) ⋅ 1 + ⎜ ⎟ ⋅ ,Tu a = 0,3 .
a + 27
3 ⎜ ⎝ 3 ⎠ ⎟ 16 a −2
− 4
⎝ ⎠
⎛ 2 a+4⎞ ⎛ 3 ⎞
3.48. 1) ⎜ 6a + 5a − 1 + ⎟ : ⎜ 3a − 2 + ⎟ , Tu a = 1,3 ;
⎝ a +1 ⎠ ⎝ a +1⎠
⎛ 5 x 3 − 5 x 2 + 4 x − 2 ⎞⎟ ⎛⎜ 2 x 3 + 3x 2 + x + 2 ⎞
2) ⎜⎜ x + ⎟ :⎜ − 2 x ⎟⎟, Tu x = 0,3 ;
⎝ x +1
2
⎠ ⎝ x +1
2
⎠

202
 ⎛ x 4 + 2 x 3 − 4 x 2 − 8 x + 7 ⎞⎟ ⎛⎜ x 2 − 6 x + 1 ⎞⎟
3) ⎜⎜ 2 + :
⎟ ⎜ 2 x − ,Tu x = 0,2 ;
⎝ x−2 ⎠ ⎝ x − 2 ⎟⎠

⎛ 11x − 2 ⎞ ⎛⎜ 2 x 2 + x + 2 ⎞⎟ 1
4) ⎜ x 2 + 2 x − ⎟ : ⎜ x +1− ⎟ , Tu x = 7 .
⎝ 3x + 1 ⎠ ⎝ 3x + 1 ⎠ 3

hbbnbsujwfU!)$$4/5:.4/63*;!
x 3 − 3x 2 + 3x − 1 x − 1
Tu 0 < x < 1 ;
3.49. 1)
(
x x 2 − 2x + 1
:
)
2x
,

x 2 + 1 + 2x + 1 x3 −1 + x + 1
Tu x < −1 ; Tu x > 2 ;
2)
x x−2
, 3)
(
x x2 +1 ) ,

x2 −1 − x2 x −1 1
4) − , Tu 0 < x < .
2x −1 2 2x − 2 2
a −4− a−2
2
x 3 − 6 x 2 + 11x − 6
3.50. 1) 3
a + 2 a 2 − 5a − 6
; 2)
(x 3
)
− 4 x 2 + 3x ⋅ x − 2
;

25
x x − 3 + x2 − 9 2a +5 −a +
3) ; 4) a .
2 x 3 − 3x 2 − 9 x 3a + 10a − 25
2

mm−3 x −1 + x + x
3.51. 1)
(m 2
−m−6 m ) ; 2)
3x 2 − 4 x + 1
;

x2 −1 + x2 x −1 x2 −1+ x +1
3) − ; 4) .
2x 2 −1 x −1 x (x − 2 )

2x − x x −1 + x x + 3 x3 −1 + x + 1
3.52. 1) ; 2) ;
x + x2 x3 + x
⎛ x −1 2 x +1 ⎞
3) x 2 − 1 + x x + 1 ; 4) ⎜ ⋅ x − 2x + 2x − 4⎟ : x − 2 .
⎜ x −1 x +1 ⎟
⎝ ⎠

203
 $4. nprnfefcfcj!sbejlbmfc{f/!bmhfcsvm!
hbnptbyvmfcbUb!hbsebrnob!
bnpjSfU!lwbesbuvmj!gftwj!sjdywfcjebo!)$$5/2.5/6*;!
4.1. 1) 841; 2) 784; 3) 7921; 4) 5329.
4.2. 1) 57600; 2) 54756; 3) 17424; 4) 56169.
4.3. 1) 700569; 2) 632025; 3) 3426201; 4) 2934369.
121 361 1 1
4.4. 1) ; 2) ; 3) 5 ; 4) 552 .
324 1849 16 4
4.5. 1) 0,9801; 2) 0,003969; 3) 2,7889; 4) 19,9809.

jqpwfU!gftwjt!nojTwofmpcb!)$$5/7<!5/8*;!!
6
⎛2⎞
4.6. 1) 6
64 ; 3
64 ; 3
− 125 ; 34 ; 2) 2 6 ; 3
26 ; 3 ⎜ ⎟ ;
4
38 ;
⎝3⎠
3) (− 3)2 ; 4 (− 3)4 ; (− 5)4 . 4) x4 ; 6
y12 ; 3
x 6m ; n
a 3n .

1 2 4 1 3 9 4 4a 2 b 4
4.7. 1) x y ; 3 a b ; a 8b 4 c12 ; ;
4 27 25c 2 d 6
8a 6 b 3c 9 64a 3b 9
2) 3
− 64 x 3 y 6 z 9 ; 3 − ; 3xy3 − ;
27 x12 27 x 3 y 6

3) 5
m −10 ; 3
− a −6 ; 9a 4 ; 4
16 x −8 y 4 ;

8a −1 a −2 b 4 64a −12 b15

4) 3 ; ; 3 .
27b −9 25 x −6 125c −6 d −3

hbnpjubofU!nbnsbwmj!gftwjebo!)$$5/9<!5/:*;!
4.8. 1) 98 ; 54 ; 168 ; 280 ; 2) 3 16 ; 3
72 ; 4
243 ; 5
96 ;
3) a 3 ; 9a ; 2a 2 ; 5a 4 ; 4) 3 8m 2 ; 3
5n 3 ; 3
2x 6 ; 3
16 y 5 .
23 3a 4 2c 4
4.9. 1) 2 9a 2 bc 3 ; 27 x 4 y 2 z 5 ; 2) 16a 5 bc 8 ; 81c 6 d 5 ;
3 4 3
a 2b x6 y 25n 3 a 3 27 x 6 y 5
3) ; 3
3 9
; 4) m 2 4
; .
9 a b 36m x 125a 9 b 3

204
 TfjubofU!nbnsbwmfcj!sbejlbmjt!rwfT!)$$5/21<!5/22*;!
4.10. 1) 2 2 ; 5 3 ; 4 5 ; 2 7 ; 2) 23 2 ; 33 2 ; 23 3 ; 53 2 ;
1 2 3 1
3) 2 a ; a3 5 ; x3 10 ; a5 7 ; 4) 6; 3; a; 3x.
2 3 5 2
4.11. 1) a a ; b3 b 2 ; a 2 x ; a 2 3 b 2 c 2 x ;
2) 2m mn ; c 2 5bc ; x 2 3 2ax ; 2b3 x ;
b 3x a3 b x y
3) ab ; 2 xy ; 4) ; 2 4 .
a 2y b a y x

TflwfdfU! gftwjtb! eb! gftwrwfTb! hbnptbyvmfcjt! nbDwfofcmfcj!

)$$5/23<!5/24*;!
4 6 6 20
4.12. 1) a2 ; m3 ; 2) b4 ; x15 ;

6 4m 6 8a 6 b12
3) 4
25 x 2 y 2 ; 27m 3 n 3 ; 4) 4 ; 9 .
9n 2 27c 3 d 9

4.13. 1) 6
(1 − 3 ) 2
; 2) 4
(1 − 2 )2
; 3) 8
(2 − 5 ) 2
; 4) 6
( 2− 6 )
2
.

TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$5/25<!5/26*;!
( ) (
4.14. 1) 2 18 + 3 8 + 3 32 − 50 ; )
2) (2 20 − 45 + 3 18 )+ ( 72 − 80 ) ;
3) (0,5 24 − 3 40 )− ( 150 + 54 − 1000 );
4) ( 32 + 18 − 2 12 )− ( 8 − 48 ) .
4.15. 1) (5 a − 3 25a )+ (2 36a + 2 9a ) ;
2) ( 125x − 8x )− ( 27 x − 64 x ) ;
3 3 3 3

3) ( a + 16a )+ ( 81a − 625a ) ;

4 4 4 4

4) ( 9 x − 8 y )− ( 27 y − 16 x ) .
3 3

TfbtsvmfU!hbnsbwmfcb!)$$5/27.5/31*;!
3 2
4.16. 1) 2⋅ 6 ; 10 ⋅ 20 ; 2) 3 7 ⋅ 2 14 ; 24 ⋅ 6;
4 3
3) 3
4 ⋅ 3 ; 53 48 ⋅ 23 4 ; 4) 2 ⋅ 3 2 ⋅ 4 2 ; 2 3 ⋅ 3 2 ⋅ 34 2 .
205
 (
4.17. 1) 2 18 + 3 50 ⋅ 2 2 ; ) 2) ( 54 − 16 )⋅ 32 ;
3 3 3

3) (2 3
81 + 53 24 )⋅ 5
3
9; 4) (3 16 + 2 128 )⋅ 5 4 .
3 3 3

a 2 ⋅ a3 ; 2) 5 8a 3 ⋅ 2 2a ;
4 4 4
4.18. 1)
x 0,4 3 1
3) 33 a ⋅ 24 ; 4) 3 ⋅ 2 a.
a a 4 2
a 2 ⋅ a3 ⋅ a5 ; 2) m 3m ⋅ 4 3m ⋅ m 2 3m8 ;
3 4 6 8
4.19. 1)
a x b 5 y2 a 3 6 a 2 10 b
3) 3 ⋅ ; 4) 4 .
b y a x b b5 a
⎛ b a 1 ⎞⎟
4.20. 1) ⎜ ab + 2 − + ⋅ ab ;
⎜ a b ab ⎟⎠
⎝
2) ⎛⎜ 4 x x 2 − 5 y 3 xy + xy 3 y 2 ⎞⎟ ⋅ 2 xy 3 xy ;
3
⎝ ⎠
3) ⎛⎜ ab 2 − 3b ab ⎞⎟ ⋅ ⎛⎜ 2 ab + 3b a 2b ⎞⎟ ;
3
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
( )
4) a a + 6 a ⎛⎜ 3 a 2 − a 4 a 3 ⎞⎟ .
⎝ ⎠

TfbtsvmfU!hbnsbwmfcb!Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmf.
cjt!nfTwfpcjU!)$$5/32<!5/33*;!
( )( )
4.21. 1) a + 3 a − 3 ; 2) ( a + x )( a − x ) ;
3) ( 5 + 3 )( 5 − 3 ); 4) (5 2 + 4 3 )(5 2 − 4 3 ) .
4.22. 1) ( a + b + b )( a + b − b ) ;
2) ( a + b − a − b )( a + b + a − b );
3) ( m + m − 1)( m − m − 1) ; 4) ( 1 − x − x )( 1 − x + x ).
4.23. SeasruleT moqmedebani da gaamartiveT:
1+ 3 2 − 3 5+3 2 2 −1
1) + ; 2) − ;
2 3 4 6
2+ 3− 5 5 − 3 + 2 2 2 −3 3 −5 5
3) + − ;
3 5 15
3 6 − 2 5 +1 6 − 3 5 − 2 4 6 + 5 5 −1
4) − − .
8 6 12
206
 TfbtsvmfU!hbzpgb!)$$5/35`5/37*;!
4 13 2
4.24. 1) 10 : 0,5 2,5 ; 2) 3 : ;
25 3 125
(
3) 103 9 + 5 3 : 3 3 ; ) (
4) 2 12 + 43 4 − 64 32 : 24 2 . )
4.25. 1) (8 27 − 6 12 : 75 ; ) 2) (3 3
250 − 23 54 : 33 2 ; )
15 − 6 3 35 − 10 8 − 50
3) : ; 4) : .
35 − 14 28 70 − 20 6
3 3
4.26. 1) 6a 4 : 3 2a ; 2) a : a2 ;
3) ⎛⎜ x 3 y + xy 3 ⎞⎟ : xy ; 4) ⎛⎜ a 5b3 − a 3b5 ⎞⎟ : a 3b3 .
⎝ ⎠ ⎝ ⎠

ebTbmfU!nbnsbwmfcbe!)$$5/38.5/42*;!
4.27. 1) 6+ 3; 2) 15 − 10 ; 3) 21 + 14 ; 4) 20 − 30 .
4.28. 1) ab − ac ; 2) 3
a y −3 b y ;
2 2

a 2b − ab 2 ; a + b − a 2 − b2 .
3 3
3) 4)
4.29. 1) 5 + 5 ; 2) 2 − 2 ; 3) a + a ; 4) ab − a .
4.30. 1) a + b + a + b ; 2) a + b − a 2 − b 2 ;
3) a 3 − b3 + a − b ; 4) a 3 + b3 + a 2 − b 2 .
4.31. 1) ax − by + bx − ay ; 2) x 3 − y 3 + x 2 y − xy 2 ;
3) x + 4 x + 3 ; 4) a + 5 a + 4 .

TflwfdfU!xjmbefcj!)$$5/43<!5/44*;!

15 − 6 10 + 15 a + ab 3
x 2 y − 3 xy 2
4.32. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
35 − 14 8 + 12 b + ab 3
ax − 3 ay

4m 2 − 9n 2 25a 2 − 16b 2
3 3 3 3
4.33. 1) ; 2) ;
3
2m + 3 3n 3
5a − 3 4b
3
x 2 y − 3 16 xy 2 + 3 4 y 3 8x 2 y − 2 y x − x x
3) ; 4) .
3
x − 3 2y 2y − x

207
4.34. aaxarisxeT fesvebi:
4 4 2 2
1 ) ⎛⎜ m 2 ⎞⎟ ; ⎛⎜ − m 2 ⎞⎟ ; ⎛⎜ a 3 ⎞⎟ ; ⎛⎜ − n3 ⎞⎟ ;
3 3 5 7
⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠
3 3 5 7
2) ⎛⎜ x 3 ⎞⎟ ; ⎛⎜ − 5 y 2 ⎞⎟ ; ⎛⎜ − a 2 ⎞⎟ ; ⎛⎜ − n5 ⎞⎟ ;
4 3 6
⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠

(− 2 a ) ;
3
⎛ − 34 a 3 ⎞ ; 1 ⎛ 3 m 2 ⎞ ; ⎛⎜ − 2 5 x 2 ⎞⎟ ;
3 3 2
3) ⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ ⎠ 2⎝ ⎠ ⎝ 3 ⎠
4
⎛ x y⎞ 5
4) ⎜− ⎟ ; ⎛⎜ − x 4 x 3 y 2 ⎞⎟ .
⎜ 2y x ⎟ ⎝ ⎠
⎝ ⎠
4.35. romelia meti:
3 3 7 3 3 4
3 Tu 2? 5 Tu 11 ? 5 Tu 2? 4 Tu 5?

TfbtsvmfU!nprnfefcboj!)$$5/47.5/52*;!

( )
2
2 ⎛ 1 ⎞
4.36. 1) a − b ; 2) ⎜ 2 a − b⎟ ;
⎝ 2 ⎠

( )
2
2 ⎛1 ⎞
3) 2 5 − 3 2 ; 4) ⎜ 2 +4 3⎟ .
⎝2 ⎠
2 2
⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞
4.37. 1) ⎜ a 2 + b 2 ⎟ ; 2) ⎜ x 3 − y 3 ⎟ ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
2 2
⎛ −1 2 ⎞ ⎛ 2 2 ⎞
3) ⎜ m 3 − n 3 ⎟ ; 4) ⎜ a 3 + b 3 ⎟ .
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
4.38. 1) ( 2+ 6 ; )
2
(
2) 3 15 − 5 10 ; )
2

2 2
3) ⎛⎜ 7 + 13 + 7 − 13 ⎞⎟ ; 4) ⎛⎜ 4 + 2 3 − 4 − 2 3 ⎞⎟ .
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
3 3 4
4.39. 1) a ; x2 ; m3 ; 4 5
y4 ;
3 4
2) 2 3; 2 5; 33 2 ; 5 2;

x y m3 n 4 a2 b2 a+b a −b
3) ; ; 4) ; .
y x n m b a a −b a+b
16 7
4.40. 1) 3
2 5 ⋅6 ; 2) 3
5 2 ⋅6 1 ;
5 25

208
 2 2 2 ⋅8 2 ; 3 3 3 ⋅ 3 3 ⋅ 12 3 .
3
3) 4)
3
4.41. 1) a a a ; 2) m3 m m ;

m n m a b2 1
3) ; 4) 3 .
n m n b a a2

nptqfU!jsbdjpobmpcb!xjmbejt!nojTwofmTj!)$$5/53.5/5:*;!
8 9 5 16
4.42. 1) ; 2) 3
; 3) 3
; 4) 8
.
2 4 2 25 8
a a b a
4.43. 1) ; 2) ; 3) 6 ; 4) .
x n −1
7 n
a x4 b a
2 12 18 8
4.44. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
2+ 2 3− 3 7 −1 5 +1
1 4 6 17
4.45. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
3+ 2 7− 3 3 2 +4 3 5 −2 7
m x− y x− y x+ y
4.46. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
m +1 x+ y x+ y x− y
1 1
4.47. 1) ; 2) ;
3+ 5+ 7 2+ 3− 5
1 2− 6
3) ; 4) .
10 − 15 + 14 − 21 2 2 +2 3 − 6 −2
n n 6 2
4.48. 1) 3 ; 2) 3 ; 3) 3 ; 4) 3 .
a+ b3
a− b3
7− 4
3
4 +1
n n
4.49. 1) ; 2) ;
a − ab + b a + ab + b 2
3 2 3 3 2 3 2 3 3

1 1
3) 3 ; 4) 3 .
9 −3 6 +3 4 49 + 3 35 + 3 25

hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$5/61.5/7:*;!
4−2 x x
4.50. 1) + , Tu x = 8 ;
x−4 x −2

209
 ⎛
2) ⎜⎜
( a+ b ) 2 ⎞
− 1⎟⎟ ⋅ ab , Tu a = 2 + 2 , b = 4 − 2 ;
⎜ 2 ab ⎟
⎝ ⎠
⎛
3) ⎜⎜
( a +1 )
2 ⎞
− 1⎟⎟ ⋅ a , Tu a = 7 ;
⎜ 2 a ⎟
⎝ ⎠
⎛ 1− a ⎞
4) ⎜ 4 a + 4 ⎟ a, Tu a = 4 .
⎜ ⎟
⎝ a ⎠
(x + 2)2 − 8 x
4.51. 1) 1
, Tu x = 5 ;
−
x − 2x 2

8 x − 84 x
2) 4 + , Tu x = 9 ;
x +2 x −4
2
3
2 −2⎛ 1 31⎞ 2
− ⎜a2 + 22 ⎟ ,
a
3) Tu a = 2 ;
a − 2 ⎜⎝ ⎟
⎠
⎛4 2 ⎞ a −2 2
4) ⎜⎜ + + 1⎟⎟ ⋅ , Tu a = .
⎝a a ⎠ a a −8 5

a a −b b
4.52. 1) − 3 ab , Tu a = 6,25, b = 2,25 ;
a− b
x −1 x −1
2) : , Tu x = 3 + 1 ;
x + x +1 1− x x
−2
⎛ 4 x3 − 4 x 1 + x ⎞
3) ⎜ + ⎟ , Tu x = 4 ;
⎜ 1− x 4
x ⎟
⎝ ⎠
3 3
a2 −b2
4) − ab , Tu a = 2 + 2 , b = 3 − 2 .
a− b

4.53. 1)
( a −1 + 3 a )
2
, Tu a = 2,25 ;
3
a −12

4 a − 2a
2) a− , Tu a = 6,25 ;
2− a

210
 a ⎛⎜ a + 3 ⎞
3) ⋅ − a − 3⎟ , Tu a = 6,25 ;
a −9 ⎝⎜ ⎟
a ⎠

4)
⎛
⋅⎜
4x ( x +2 )
2 ⎞
− 1⎟ , Tu x = 1,44 .
x−4 x +4 ⎜ 8 x ⎟
⎝ ⎠
⎛ 2ab − a ⎞ a + b
4.54. 1) ⎜⎜ a − b + ⎟⎟ ⋅ , Tu a = 2, b = 8 ;
⎝ a+ b⎠ 4
3
⎛ x + 6 a2x ⎞
2) ⎜ ⎟ , Tu x = 64, a = 2 ;
⎜ 3 x +3 a ⎟
⎝ ⎠
(
3) 2 a − 3 b ) + 36a
3
b − 54b a , Tu a = 3 4 , b = 3 9 ;
1
⎛ a3 + 4 x3 ⎞ 2
4) ⎜ − a ⋅4 x⎟ , Tu a = 18, x = 1024 .
⎜ a +4 x ⎟
⎝ ⎠
3 1 1
1 − 5 − −
4.55. 1) a 2 b 4 a 6b2a 3b 4 , Tu a = 3 , b = 2 3 ;
1 1 1
− − 4 −
2) x x ⋅ y 3x 3 y 3x 6 , Tu x = 2 2 , y = 2 ;

m ⋅ 4 m 3 ⋅ m3 m 2 , Tu m = 144 ;
3 4
3)
4) 5
a 2
a⋅ a
3 4
a , Tu a = 8 .
1 1
− −
x 2 + y 2
4.56. 1) , Tu x = 2, y = 18 ;
x+ y
−2
⎛1− x + x ⎞
2) ⎜ ⎟ −2 x , Tu x = 187 ;
⎜ 1+ x x ⎟
⎝ ⎠
−2 −2
⎛ a +1⎞ ⎛ a +1⎞
3) ⎜ ⎟ +⎜ ⎟ , Tu a = 13 ;
⎜ a −1⎟ ⎜ 24 a ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
−2
⎛ 1 − 5a ⎞ 5
4) ⎜ 4 5a + ⎟ , Tu a = .
⎜ 4 ⎟ 4
⎝ 5a ⎠
⎛ b b ⎞ b−a
4.57. 1) ⎜⎜ − ⎟⎟ ⋅ , Tu a = 5, b = 10 ;
⎝ a − ab a + ab ⎠ 2 ab

211
 ⎛ y+ x x − y ⎞⎟ xy
2) ⎜ − ⋅ , Tu x = 3, y = 27 ;
⎜ y x ⎟⎠ x + y
⎝
1
−
⎛ a2 − 4 ⎞ a 2 − 2a −1
3) ⎜⎜ − 3 ⎟⎟ : Tu a = 21 ;
( )
−1
,
⎝ a ⎠ a +2
⎛ 7 − 7a ⎞⎟ 7 − a
4) ⎜ a + ⋅ , Tu a = 13 .
⎜ a + 7 ⎟⎠ 7 − a
⎝
3
⎛ 3 a2 : 3 x2 − 1 1 ⎞
4.58. 1) ⎜ − ⎟ , Tu a = 16, x = 2 ;
⎜ 3 a −3 x 3
x ⎟
⎝ ⎠
a−x a + 4 ax 3
2) − + 4 ax , Tu a = 2, x = 8 ;
a− x a + 4 ax
−12
⎛ 1 + x 4 x − 4 x3 ⎞
3) ⎜ 4 + ⎟ , Tu x = 3 7 ;
⎜ x x − 1 ⎟
⎝ ⎠
⎛ b + c −1 ⎞ 4 bc
4) ⎜⎜ + 1⎟⎟ ⋅ , Tu b = 1, c = 5 .
⎝ 2 bc ⎠ b + c +1
a a −b b
4.59. 1) , Tu a = 8, b = 2 ;
a a + b b + 2a b + 2b a
a + x2 a + x2
2) +x+ −x , Tu a = 4, x = 3 7 ;
2 a 2 a
mn m m
3) mn − + , Tu n = 5 2 , m = 31 ;
m + mn m+ n
4
mn − n 4
m
4) + , Tu m = 10 , n = 5 .
m− n 4
m +4 n
5
⎡ ⎛ 14 ⎞⎛ 3 4 ⎞⎤
⎢ ⎜ y + 3 ⎟⎜ y − 3 3 ⎟ ⎥
4.60. 1) ⎢ ⎝
⎢ 1
⎠⎝ ⎠⎥ ,
⎥
(
Tu y = 3 + 5 7 ; )
2

y + 9y + 3
2 4
⎢ ⎥
⎣ ⎦
−2
⎛ a x3 ⎛ 1 ⎞
−2 ⎞
2) 3 ⎜ ⋅ ⎜⎜ ⎟⎟ ⎟ ⋅3 a , Tu a =
3
, x=
1
;
⎜ x2 3 ⎟
⎝ ⎝x a ⎠ ⎠
4 2 3
212
 −2
⎡ −1 ⎤
⎢ a 2 a ⎥
Tu a = ( 3 + 1) ; 2

( )
3) ⎢ 3 : 2 ⎥ ,
⎢ a− 2 −1 a −1 + 3 a ⎥
⎣ ⎦
4
ab 3 − 4 a 3b a+ b
4) ⋅ , Tu a = 12, b = 6 .
(a − b ) ⋅ a −1
b 4
ab
−1
⎛ 2 a +1 2 a − 1 ⎞⎟ ⎛⎜ a 2 + 9a ⎞⎟
4.61. 1) ⎜ + ⋅ , Tu a = 116 ;
⎜ a − 18 a a + 18 a ⎟ ⎜ a (a − 324 ) ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
⎛ ⎞ 12a + 12 ab + 3b
2) ⎜ ⎟⋅
1 2 1
+ +
( ) ( )
, Tu
⎜ 2 4a − b 2 a + b 2 ⎟
⎝ 2 a − b ⎠ 16 a
a = 4, b = 9 ;
⎛
3) ⎜
x −1
−
x +2 y ⎞
⎟ 4 x − 12 ,
⎜ x − 4 x + 3 x + xy − 3 x − 3 y ⎟
( )
⎝ ⎠
Tu x = 0,17, y = 0,17 ;
−1
⎛ y ⎞ ⎛ ⎞
4) ⎜1 + 3 + 9 ⎟ : ⎜1 − 3 ⎟ , Tu y =
2
.
⎜
27 − y y ⎝ ⎟
y y⎠ ⎝ ⎜ y ⎟⎠ 7

⎛4−2 x ⎞ ⎛ 8 x
x ⎞
4.62. 1) ⎜ + ⎟:⎜ − x − 2⎟ , Tu x = 144 ;
⎜ x−4 ⎟ ⎜
x −2⎠ ⎝ x +2 ⎟
⎝ ⎠
⎛ 3 +1 3 −1 ⎞ ⎛ ⎞
2) ⎜ + ⎟ ⋅ ⎜ x − 2 + 2⎟ ⋅ x , Tu x = 3 ;
⎜1+ 3 + x 1− 3 + x ⎟ ⎜ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ x ⎠
−1
⎛ x 1 − x x − x + 1 ⎞⎟
3) ⎜ − ⋅ , Tu x = 0,25 ;
⎜ x + 5 1+ x x −1 ⎟
⎝ x 2 − 1 ⎠
−1

(
4) 1 − b b ) (
−1 ⎛
⎜ 1 1
) (
b + 2 ⎞⎟
)
1
⎜ 2 1 + 4 b − 2 4 b − 1 − 1 − b b ⎟ , Tu b = 36 .
⎝ ⎠
−1 −1
⎛ 1− q ⎞ ⎛ q −3 q − 9 ⎞⎟
4.63. 1) ⎜ ⎟ :⎜ − , Tu q = 2,25 ;
⎜ q q + 27 ⎟ ⎜ q − 3 q + 9 q q + 27 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
⎛⎛ −1
⎛ b − 1 ⎞ ⎞⎟ ⎛⎜ 1
−1
⎞ ⎞
−1
⎜ b + 1 ⎞⎟ ⎛
⎟ ⋅ − 1 −⎜ 4 ⎟ ⎟ ,
2) ⎜ ⎜ −⎜
⎜ ⎜⎝ b − 1 ⎟⎠ ⎜ b + 1 ⎟ ⎟⎟ ⎜ 2 4 b ⎜ b ⎟ ⎟
⎝ ⎝ ⎠ ⎠ ⎝ ⎝ ⎠ ⎠

213
 4
Tu b = ;
9
⎛ 6 x − 18
x −3 x − 3 ⎞⎟
3) :⎜ − , Tu x = 64 ;
4 x x + 108 ⎝ x x + 27 x − 3 x + 9 ⎟⎠
⎜

x − 4 xy 3
x − 44 xy − Tu x = 27, y = 3 .
( ) +3
4) 2
,
4
x −4 y 4 xy
−1
⎛⎛ 2 ⎞
⎜ ⎜ x + x 2 + 1 ⎞⎟ − 1 ⎟ −1
⎝ ⎠ ⎛ 4x 2 ⎞ 2
4.64. 1) ⎜ ⎟ : ⎜⎜ 2 ⎟ , Tu x = 4 2,25 ;
⎜
⎜ x x +1
2 −1
2( +1 ⎟
⎟
) ⎝ x +1⎠
⎟
⎝ ⎠
3
⎛ ⎞
⎜6 x + y x + x ⎟ ,
6 2
1
2) ⎜⎜ Tu x = 0,16, y = 0,125 ;
3
y −2
3
x + 3 y ⎟⎟
⎝ ⎠
−1 2
2⎛
⎛ 2 1⎞ ⎜1+ p +
4
p 3 − 4 p ⎞⎟ 1
3) ⎜1 + + ⎟ ⎜⎜ 4 p ⎟ , Tu p = ;
⎜ p p ⎟⎠ 1− p ⎟ 81
⎝ ⎝ ⎠
−3
⎛ 3 2 + 3 2x 1 ⎞
4) ⎜ − ⎟ , Tu x = 0,2 .
⎜ 3 2 3
2x ⎟
⎝ 4x ⎠

4.65. 1)
( a − b + 2a )
3 3
2 +b
3
2
+
3 ab − 3b
+ ab ,
a a +b b a−b
Tu a = 0,125, b = 2 ;
⎛ −1 ⎞
⎜
2) ⎜
x 2
−
1+ x x2 −1 ⎟
⎟:
( ) x2 −1
, Tu x = 0,7 ;
⎜ 2 x 2 − 1 2⎛ x + x 2 − 1 ⎞ ⎟ x2
⎜ ⎜ ⎟⎟
⎝ ⎝ ⎠⎠
3
2x 2 − 3 4x ⎛ 4⎞ x
3) + ⎜ 3 2 x − 3 ⎟3 , Tu x = 7 7 ;
3
5 x − 10 ⎝
3 ⎜ 5 ⎟⎠ 2
⎛ a + 1 + a −1 a + 1 − a − 1 ⎞⎟ a + 1
4) ⎜ − : , Tu a = 9 .
⎜ a +1 − a −1 a + 1 + a − 1 ⎟⎠ a
⎝
4
⎛ a3 + 4 x3 ⎞
4.66. 1) ⎜ − a 2 + 2a x + x ⎟ , Tu a = 34 2 , x = 5 ;
⎜ a +4 x ⎟
⎝ ⎠
214
 ⎛ −1 −1 ⎞
2⎜ x 2 + y 2 ⎟ −1 −1
2) ⎝ ⎠+ x +y Tu x =
5
, y =2;
( ) ( )
3 2
,
x+ y x+ y 39

⎛ y( ⎞ )2
⎜ x x− y
⎟⎛ − 1 2 −1 ⎞ 7
3) ⎜ − ⎟⎜x + y 2 ⎟ , Tu x = , y = 14 ;
⎜ x+ y x −y
2 2
⎟⎝ ⎠ 2
⎝ ⎠
⎛ 4b − a ⎞ ⎛⎜ a 2 1 ⎞
⎟,
4) ⎜⎜ a− b+ ⎟⎟ : + +
⎝ a + b ⎠ ⎜⎝ a − b b− a a + b ⎟⎠
Tu a = 18, b = 0,5 .
5
c − 210 c + 1 20
c −1 1 1
4.67. 1) ⋅ + , Tu c = ;
10
c − 2 c +1
20 20
c +1 c 3 3
2 4
⎛ a b 1 ⎞ a −b
2) ⎜ + : ⎟: , Tu a = 625, b = 676 ;
⎜ ab − b b a − 2a b + a a − ⎟ ab
⎝ b a ⎠
⎛ ⎛
⎜
3) ⎜1 + ⎜
2 3a ⎞
⎟
−1 ⎞
⎟ (4
a +4 3 )
2
− 24 3a
, (
Tu a = 8 − 3 ; ) 2
⎜
⎜ ⎝ a+3 ⎟ ⎟⎟ :
⎝ ⎠ ⎠
3a

4)
( x+ y ) 2
− 4 xy
⋅
( x+ y )
2

, Tu x = 64, y = 16 .
1 + yx −1 x + xy
−6
⎛ 6 b − 3 b2 1+ b ⎞
4.68. 1) ⎜ + ⎟ , Tu b = 0,5 ;
⎜ b − 1 3
b ⎟
⎝ ⎠
a3 + 1
⋅
(a a −1 a ) Tu a = 64 ;
(a )
2) ,
(a ) (a − 1) 1
3 2
−a
2 3 2
+ a +1

a 3a − 4 27 a ⎛⎜ 4 a 4 3 ⎞⎟
3) ⋅ + , Tu a = 0,5 ;
(a − 3)a −2 ⎜⎝ 3 a ⎟⎠
⎛ a 3 1 ⎞ 6 a 100
4) ⎜ + : ⎟⋅ , Tu a = .
⎜ 3 a − 9 9 a − 6a + a a 3 − a ⎟ a −9 9
⎝ ⎠
⎛ x−a ⎞ x2
x−a
4.69.1) ⎜ + ⎟ − 1 , Tu a = 17 , x = 17 7 ;
⎜ 2 x + a + x − a ⎟⎠ a 2
⎝ x −a −x+a
2

215
 2) (
ab 1 − 3 ab − ) (1 − ab )(3 ab − 1) + 53 ab , Tu a = 8, b = 27 ;
1 + ab
⎞ ab − 6 − b 6
1 5
⎛ 3a 6
a −6 b
3) ⎜ − ⎟⋅ , Tu a = 25, b = 9 ;
⎜ a − b 3 a + 6 ab + 3 b ⎟ 26 a − 6 b
⎝ ⎠
1
⎛ 4 a3 −1 ⎞ 2⎛ 4 ⎞ −1
⎜ a + 1 − a ⎟⎛ a − a 3 ⎞ , Tu a = 38 .
3
4) ⎜ +4 a⎟ ⎜ ⎟
⎜ 4 a −1 ⎟ ⎜ 4 a +1 ⎟⎝ ⎠
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
4.70. gaamartiveT:
x
1) y2 − 6y + 9 − y − 9 + 2 ; 2) + x −1 ;
2 + x + x −1
(x − 1) ⋅ (x − 1)2 + 4 x (x + 2) ⋅ (x + 2)2 − 8 x
3) ; 4) .
x2 +1+ 2 x x2 − 4 x −1

hbnpUwbmfU!)$$5/82.5/85*;!
5 2 −1 2 2 −1
4.71. 1) 3 − 2 3 + 4 − 2 3 ; 2) −1 + −1 ;
5 2

2 3 − 2 1 2 3 −1 5 5 −7 3 5 −4
3) − − −1 ; 4) −1 − −1 .
3 2 3 5 3

4.72. 1) 11 + 6 2 + 11 − 6 2 ; 2) 17 + 12 2 + 17 − 12 2 ;
3) 12 + 8 2 − 12 − 8 2 ; 4) 52 + 30 3 − 52 − 30 3 .
5 + 2 4 9 − 4 5 + 64
4.73. 1) 3
3 − 26 5+2 6 ; 2) ;
5 − 2 4 9 + 4 5 + 12
−1 −1 −1 −1
⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
3) ⎜⎜ + 1⎟⎟ + ⎜⎜ + 1⎟⎟ ; 4) ⎜⎜ + 1⎟⎟ + ⎜⎜ + 1⎟⎟ .
⎝5+2 6 ⎠ ⎝5−2 6 ⎠ ⎝2+ 3 ⎠ ⎝2− 3 ⎠

4.74. 1)
5 −1
2
(3 + 5 )( 10 − 2 );
5− 3 5+ 3 5 +1 5 +5
2) + − + ;
5+ 3 5− 3 5 −1 2
3⎛ 1 1 ⎞
3) 7 − 2 3 + ⎜⎜ + ⎟;
7 ⎝ 7 + 4 3 7 − 4 3 ⎟⎠

216
 (
4) 4 + 15 )( 10 − 6 )⋅ 4 − 15 .

$5. xsgjwj-!lwbesbuvmj!eb!nbU{f!ebzwbobej!
hboupmfcfcj!
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/2.6/21*;!
5.1. 1) x + 5 = −2 ; 2) 7 + x = 3 ; 3) x + (−2) = −5 ; 4) (−6) + x = 0 .
a
5.2. 1) 3x − 2 = −17 ; 2) 4a + 3 = −13 ; 3) 34 − 3 x = −20 ; 4) + 3 = −7 .
5
5 1 7 1 3 1
5.3. 1) 3 − 4 x = −2 ; 2) 1 x − 5 = −6 ;
6 5 12 4 8 2
3) 0,4 x − 12,03 = 0,13 ; 4) 0,1 − 0,01x = −1 .
5.4. 1) 0,12 − 2,5 x = −0,8 ; 2) 4,8 x − 0,5 = 4,2 ⋅ (−3,5) ;
3 3 ⎛ 2⎞ ⎛ 1⎞ 2 ⎛ 1⎞
3) 1 − 5 x = 2 : ⎜ − 3 ⎟ ; 4) 20 x + 0,4 ⋅ ⎜ − 6 ⎟ = 4 : ⎜ − ⎟ .
4 4 ⎝ 3⎠ ⎝ 4 ⎠ 3 ⎝ 4⎠
5.5. 1) 8a − 10 + a + 2 − 4a = 17 ; 2) 5 x + 7 − 8 x + 6 x = 13 ;
3) −3 + 9 y + 135 − 5 y = 22 ; 4) − x + 6 − 2 x − 8 x + 18 = 13 .
⎛3 5 ⎞
5.6.1) 2 x + ⎜ x − x ⎟ = 57 ; 2) (25 x − 5) + (0,2 x − 2,7 x ) + 0,5 x = 6,5 ;
⎝ 4 7 ⎠
3) 3 + 2,25 x + 2,6 = 2 x + 5 + 0,4 x ; 4) 0,75 x − 2 x = 9 + 0,6 x − 0,5 .
2 x 5x 4 x 5x
5.7. 1) + = 19 ; 2) − =1;
3 2 9 12
3x x 2 x x−3
3) + − = 13 ; 4) = 4.
2 6 9 3
5 x − 4 16 x + 1 5 − z 18 − 5 z
5.8. 1) = ; 2) = ;
2 7 8 12
1 − 9 y 19 + 3 y 4t + 33 17 + t
3) = ; 4) = .
5 8 21 14
6x + 7 5x − 3 x − 4 2 x − 41
5.9. 1) −3= ; 2) = ;
7 8 5 9
3x − 1 6 x + 3 3x − 7 x + 17
3) 10 − = ; 4) 2 − + =0.
2 11 4 5
2 x − 7 3x + 1 x+6
5.10. 1) x + − = 5− ;
2 5 2

217
 2x − 5 x + 2 5 − 2x 6 − 7x
2) + = − − x;
6 4 3 4
x − 4 3x − 2 2 x + 1
3) + = −7;
5 10 3
4x 3x − 17 x + 5
4) − 17 + = .
3 4 2

bnpytfojU!hboupmfcfcj! x .jt!njnbsU)$$6/22<!6/23*;!
5.11. 1) 5(x − a ) = 3(x + b ) ; 2) 6(a − x ) = 7(b − x ) ;
3) (m + 1)x = n − x ; 4) (n − 1)x = 2(n + x ) .
5.12. 1) (a + x )b − a = (b + 1)x + ab ; 2) 2m − (m + n )x = (m − n )x ;
3) c(d + x ) = ab − (x − c )d ; 4) cx − b(c − x ) = a(b − x ) − b(a − x ) .
5.13. aCveneT, rom Semdeg magaliTebSi gantolebis mTel
saxeze dayvanas gareSe fesvi Semoaqvs:
1 3− x 1 5− x
1) +3= ; 2) 5 + = ;
x−2 x−2 x−4 x−4
1 6− x 8− x 1
3) +6= ; 4) =8+ .
x−5 x−5 x−7 x−7
5.14. aCveneT, rom Semdeg magaliTebSi gantolebis mTel
saxeze dayvana ar arRvevs gantolebaTa tolfasobas:
x − 3 3x − 1 8x − 5 3x + 7
1) 2 − = ; 2) =5− .
x + 3 3x + 1 2x + 5 3x + 2

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/26<!6/27*;!
1 2 3 2
5.15. 1) = ; 2) = ;
x −1 x +1 y −2 y −3
3t − 1 t −3 3x − 5 2 x − 5
3) = 2− ; 4) − =1.
3t + 1 t +3 x −1 x−2
8 2+t 5 5
5.16. 1) − = − ;
3t − 3 t − 1 2 − 2t 18
14 2+ z 3 5
2) − = − ;
3 z − 12 z − 4 8 − 2 z 6
2x − 1 2x + 1 8 12 1 − 3x 1 + 3x
3) = + ; 4) = + .
2x + 1 2x − 1 1 − 4x2 1 − 9 x 2 1 + 3x 3x − 1

218
 Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! hbnpbslwjfU-! spnfm!
nbUhbot! brwt! psj! gftwj-! fsUj! gftwj! bo! bsb! brwt! gftwfcj!
)$$6/28.6/2:*;!
5.17. 1) x 2 + 25 = 0 ; 2) x 2 − 36 = 0 ;
3) x 2 − 2 x + 1 = 0 ; 4) x 2 + 5 x = 0 .
5.18. 1) x 2 − 4 x + 4 = 0 ; 2) x 2 − 4 x + 3 = 0 ;
3) x 2 + 7 x + 15 = 0 ; 4) x 2 − 2 x + 5 = 0 .
5.19. 1) x 2 − 4 x − 8 = 0 ; 2) 4 x 2 + 6 x + 9 = 0 ;
3) 7 x − x − 1 = 0 ;
2
4) 2 x 2 − 3 x + 1 = 0 .

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/31.6/3:*;!
5.20. 1) x 2 − 36 = 0 ; 2) 4 x 2 − 25 = 0 ;
1 2
3) x + 20 = 38 ; 4) 13x 2 − 19 = 7 x 2 + 5 .
2
5.21. 1) x 2 + 3x = 0 ; 2) x 2 = 5 x ;
3) 2 x − 7 x = 0 ;
2
4) − 3 x 2 + 5 x = 0 .
5.22. 1) 4 x 2 + 6 x = 9 x 2 − 15 x ; 2) 12 x 2 − 5 x = 9 x 2 + 7 x ;
5x 2 + 9 4x 2 − 9 8x 2 − 3 9 x 2 − 5
3) − = 3 ; 4) + = 2.
6 5 5 4
5.23. 1) x 2 − 3 x + 2 = 0 ; 2) x 2 + 5 x + 6 = 0 ;
3) x 2 − 4 x + 3 = 0 ; 4) x 2 − 6 x − 7 = 0 .
5.24. 1) x 2 − 8 x = 20 ; 2) x 2 + 30 = 11x ;
3) x = x + 20 ;
2
4) 7 x = x 2 + 12 .
5.25. 1) 2 x 2 − 7 x + 6 = 0 ; 2) 5 x 2 − 8 x + 3 = 0 ;
3) 3x 2 + 2 x − 8 = 0 ; 4) 3x 2 + 11x + 6 = 0 .
5
5.26. 1) x 2 − x − 26 = 0 ; 2) x 2 − 4,5 x + 4,5 = 0 ;
3
5
3) x 2 + 3 x + 2 = 0 ; 4) x 2 − 5,6 x + 6,4 = 0 .
12
5 + 2 x 3x + 3 5 − x 15 − 4 x
5.27. 1) = ; 2) = ;
4x − 3 7 − x 2 x − 1 3x + 1
x(x − 7 ) 11x x − 4 7 21 + 65 x
3) −1 = − ; 4) − + 8 x + 11 = 0 .
3 10 3 x 7

219
 5 x − x 2 (3 x − 11)2 (7 − x )2 ;
5.28. 1) − =9−
3 4 2

2)
(x − 12)2 − x + x(x − 9) = (x − 14)2 + 5 ;
6 9 18 2
5 x − 1 3x − 1 2
3) + = + x −1 ;
9 5 x

4) x − 7 +
( x − 6)2 (x + 4)2 (x + 2)(x + 6)
= − .
3 2 4
5.29. 1) 2 z 2 + 4 3z − 2 2 = 0 ; ( )
2) z 2 + 2 3 + 1 z + 2 3 = 0 ;
x 5 2x 2x x 3
3) = ; 4) = .
2x − 5 x 5 − 3 x 3 −5 x−2 3
5.30. tolfasia Tu ara gantolebebi:
1) (x − 4)(x + 2 ) = 5(x − 4) da x + 2 = 5 ?
2) (3 − x )(x − 1) = (x + 2 )(x − 1) da 3 − x = x + 2 ?
3) x = 2 − x da x(x − 1) = (2 − x )(x − 1) ?
x +1 3 − x
4) = da x + 1 = 3 − x ?
x −1 x −1
5.31. amoxseniT asoiTkoeficientebiani kvadratuli
gantolebebi:
1) x 2 − 11ax − 60a 2 = 0 ; 2) x 2 − 4ax + 4a 2 = b 2 ;
x − b x2 1 3b 1
3) = ; 4) = − .
a − b a2 b + x 2x2 x

Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! jqpwfU! nbUj! gftwfcjt!

kbnj!eb!obnsbwmj!)$$6/43<!6/44*;!
5.32. 1) x 2 − 6 x + 8 = 0 ; 2) x 2 − 5 x + 6 = 0 ;
3) 8 x 2 + 2 x − 3 = 0 ; 4) 3x 2 − 7 x + 2 = 0 .
5.33. 1) 4 x 2 − 25 = 0 ; 2) 5 x 2 + 3x = 0 ;
3) 9 x − 64 = 0 ;
2
4) 2 x 2 − 7 x = 0 .

TfbehjofU! lwbesbuvmj! hboupmfcb! npdfnvmj! gftwfcjt!

njyfewjU!)$$6/45.6/47*;!
1 1
5.34. 1) 2 da 3; 2) 6 da –2; 3) da − ; 4) 0,4 da –0,25.
2 4

220
5.35. 1) 2 3 da 3 3 ; 2) 3 5 da − 2 5 ;
1+ 5 1− 5
3) 2 + 3 da 2 − 3 ; 4) da .
2 2
5.36. 1) 0 da 3; 2) 0 da 5 ; 3) –2 da 2; 4) 3 da − 3 .

Tfnefh! hboupmfcbUb! bnpvytofmbe! hbotb{SwsfU! gftwfcjt! ojTofcj!

)$$6/48<!6/49*;!
5.37. 1) x 2 − 6 x + 5 = 0 ; 2) x 2 + 4 x − 5 = 0 ;
3) x 2 + 20 x + 19 = 0 ; 4) x 2 + 3 x + 1 = 0 .
5.38. 1) x 2 + 9 x − 22 = 0 ; 2) x 2 − 20 x − 300 = 0 ;
3) 2 x + 5 x = −2 ;
2
4) 3x 2 + 8 x = 4 .
5.39. daSaleT mamravlebad Semdegi samwevrebi:
1) x 2 + 7 x + 10 ; 2) 3x 2 − 7 x − 40 ;
3) 4 x 2 − 20 x + 9 ; 4) 2 x 2 − 5 x + 2 .
5.40. SekveceT wiladebi:
a 2 + 6a − 91 2a 2 + 8a − 90
1) ; 2) ;
a 2 + 8a − 105 3a 2 − 36a + 105
a 2 − 9ab + 14b 2 2a 2 − ab − 3b 2
3) ; 4) .
a − ab − 2b
2 2
2a 2 − 5ab + 3b 2
5.41. 1) ra mniSvnelobebi unda hqondes x -s, rom
y = x + 7 x + 10 funqcia: a) iqces nulad; b) gaxdes 4-is
2

toli. SeiZleba Tu ara rom funqcia gaxdes (-5)-is

toli?
2) y = x 2 + 7 x + 6 da y = x + 1 funqciebi x -is romeli
mniSvnelobebisaTvis Rebuloben tol mniSvnelobebs,
da saxeldobr rogors?

jqpwfU! a ! qbsbnfusjt! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd!

npdfnvm!hboupmfcbt!bsb!brwt!bnpobytoj!)$$6/53<!6/54*;!
5.42. 1) (a − 1)x = 5 ; 2) (a + 2 )x = a 2 + 4 ;

3) a(a − 3)x = 7 ; 4) a(2a − 1)x = a − .

1
2
5.43. 1) (a − 1)(a + 2 )x = a + 2 ; ( )
2) a − 1 x = a − 4a + 3 ;
2 2

221
 ( ) 2
3) a 2 − 4a + 3 x = a − 1 ; =
7
4)
4 x − a ax − 1
.
5.44. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac mocemul gantolebas aqvs uamravi amonaxsni:
1 ) a(a + 2 )x = a 2 − 4 ; ( )
2) a 2 − 9 x = a 2 − 2a − 3 ;
6x − a − 2 4 x − 2ax + 3
3) =a; 4 ) a(2 x − 1) + 4 = .
3x − a a
5.45. rogori mniSvneloba unda hqondes k -s, rom
gantolebas:
1) x 2 + kx + 15 = 0 hqondes 5-is toli fesvi?
2) x 2 + kx − 24 = 0 hqondes –3-is toli fesvi?
3) kx 2 − 15 x − 7 = 0 hqondes 7-is toli fesvi?
1
4) kx 2 + 12 x − 3 = 0 hqondes -is toli fesvi?
5

jqpwfU! a .t! jt! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! hboupmfcbt! brwt!

fsUj!gftwj!)$$6/57.6/5:*;!
5.46. 1) 4 x 2 − 12 x + a = 0 ; 2) x 2 − 4 x + a = 0 ;
3) 25 x − 40 x − 2a = 0 ;
2
4) 49 x 2 + 28 x + 4a = 0 .
5.47. 1) 9 x 2 − ax + 1 = 0 ; 2) 4 x 2 − ax + 9 = 0 ;
3) 3x 2 + 2ax + 48 = 0 ; 4) 2 x 2 − 3ax + 18 = 0 .
5.48. 1) x 2 − (2a + 8)x + 9 = 0 ;
2) x 2 − (2a + 2 )x + 5a + 1 = 0 ;
3) ax 2 + (2a + 1)x + a − 2 = 0 ;
4) (a − 1)x 2 − 2(a + 1)x + a − 2 = 0 .
x 2 + 3x − 4 x 2 − 7 x + 10
5.49. 1) =0; 2) = 0;
x−a x+a
x 2 − 5x + 6 x2 − x − 2
3) =0; 4) 2 = 0.
ax + 6 a + 2ax + 1
5.50. ipoveT a parametris im mTel mniSvnelobebs Soris
umciresi, romlisTvisac mocemul gantolebas aqvs
mTeli amonaxsni:
1) (a + 3)x = 6 ; 2) ax − 8 = x ;
3) (a − 6)x = 2a − 6 ; 4) (a + 2 )x = 3a + 4 .

222
5.51. 1) moZebneT m -is mniSvneloba, romlisTvisac
2 x − (2m + 1)x + m − 9m + 39 = 0 gantolebis erTi fesvi
2 2

orjer metia meoreze.

2) p -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba x 2 + px − 16 = 0
gantolebis fesvebis Sefardeba –4-is toli.
3) k -s ra mniSvnelobisaTvis akmayofileben
36k + 1
x2 + x + 45 = 0
2k − 3
gantolebis x1 da x2 fesvebi pirobas x1 = 5x2 .
4) k -s ra mniSvnelobisaTvis akmayofileben
4k − 3
x2 + x − 12 = 0
5−k
gantolebis x1 da x2 fesvebi pirobas x1 = −3x2 .
5.52. 1) ra mniSvneloba unda hqondes q -s, rom x 2 + 3 x + q = 0
gantolebis fesvebis sxvaoba iyos 6-is toli.
2) x 2 + px + 12 = 0 gantolebis x1 da x2 fesvebi
akmayofileben pirobas x1 − x2 = 1 . ipoveT p koeficien-
ti.
3) ipoveT q , Tu x 2 − 6 x + q = 0 gantolebis x1 da x2
fesvebi akmayofileben pirobas: 3x1 + 2 x2 = 20 .
4) ipoveT k , Tu 3x 2 − 5 x + k = 0 gantolebis x1 da x2
fesvebi akmayofileben pirobas: 6 x1 + x2 = 0 .
5.53. SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis:
1) fesvebi orjer meti iqneba x 2 − 5 x + 6 = 0 gantolebis
fesvebze.
2) meore koeficienti tolia (-15)-is da erTi fesvi
orjer metia meoreze.
p
3) TiToeuli fesvi -iT metia x 2 + px + q = 0
2
gantolebis fesvebze.
4) fesvebi x 2 + px + q = 0 gantolebis fesvebis Sebrune-
buli iqneba.
5.54. 1) x 2 + px + q = 0 gantolebis amouxsnelad gamosaxeT
p da q -s saSualebiT misi fesvebis kvadratebis jami
da kubebis jami.

223
 2) SeadgineT kvadratuli gantoleba, romlis
fesvebia x + px + q = 0 gantolebis fesvebis kubebi.
2

3) SeadgineT x 2 + ax + b = 0 saxis yvela kvadratuli

gantoleba, romlis a koeficienti misi erT-erTi
fesvisa da 3-is namravlia, xolo b _meore fesvisa da
5-is namravli.
4) SeadgineT x 2 + ax + b = 0 saxis yvela kvadratuli
gantoleba, romlis a koeficienti erT-erTi fesvis
2
tolia, xolo b _meore fesvisa da -is namravlia.
3
5.55. 1) c -s ra dadebiTi mniSvnelobisaTvis iqneba
8 x 2 − 6 x + 9c 2 = 0 gantolebis erTi fesvi meore fesvis
kvadratis toli.
2) x 2 − 10 x + q = 0 gantolebaSi ipoveT q -s mniSvneloba,
romlisTvisac misi fesvebis kvadratebis jami tolia
68-is.
3) 7 x 2 − a(x − 1) = 7 gantolebaSi ipoveT a -s mniSvne-
loba, romlisTvisac misi x1 da x2 fesvebi
akmayofileben pirobas x1 + x2 = x12 + x22 .
4) x 2 − x − q = 0 gantolebaSi ipoveT q -s mniSvneloba,
romlisTvisac misi x1 da x2 fesvebi akmayofileben
pirobas x13 + x2 3 = 19 .
5.56. 1) p da q -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba
x 2 + px + q = 0 gantolebis amonaxsnebi p da q .
2) p da q -s ra mniSvnelobisaTvis iqneba
x + px + q = 0 gantolebis amonaxsnebi 9 p + q da 6 p + q .
2

3) ipoveT m -is mniSvneloba, romlisTvisac

x 2 − x + 3m = 0 (m ≠ 0 ) gantolebis erT-erTi fesvi
x 2 − x + m = 0 gantolebis fesvisa da 2-is namravlia.
4) ipoveT b -s mniSvneloba, romlisTvisac
x 2 − 5 x + 8b = 0 (b ≠ 0) gantolebis erT-erTi fesvi
x − 2 x + b = 0 gantolebis fesvisa da 3-is namravlia.
2

5.57. 1) a -s ra mniSvnelobisaTvis aqvT saerTo fesvi

x 2 + ax + 8 = 0 da x 2 + x + a = 0
gantolebebs.
224
 2) b -s ra mTeli mniSvnelobisaTvis aqvT saerTo
fesvi gantolebebs:
2 x 2 + (3b − 1)x − 3 = 0 da 6 x 2 − (2b − 3)x − 1 = 0 .
3) ra pirobebs unda akmayofilebdnen a1 x 2 + b1 x + c1 = 0
da a2 x 2 + b2 x + c2 = 0 kvadratuli gantolebebis koefici-
entebi, rom gantolebebs hqondeT saerTo fesvi.
4) vTqvaT x 2 + p1 x + q1 = 0 da x 2 + p2 x + q2 = 0 gantole-
bebs aqvT mxolod erTi saerTo fesvi. SeadgineT
kvadratuli gantoleba, romlis fesvebic mocemul
gantolebaTa gansxvavebuli fesvebia.

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/69.6/71*;!
5.58. 1) x 4 − 10 x 2 + 9 = 0 ; 2) x 4 − 13 x 2 + 36 = 0 ;
3) x 4 − 29 x 2 + 100 = 0 ; 4) x 4 − 5 x 2 + 4 = 0 .
5.59. 1) x 4 − 17 x 2 + 16 = 0 ; 2) x 4 − 37 x 2 + 36 = 0 ;
3) x − 50 x + 49 = 0 ;
4 2
4) x 4 − 25 x 2 + 144 = 0 .
5.60. 1) 4 x 4 − 5 x 2 + 1 = 0 ; 2) 3x 4 − 28 x 2 + 9 = 0 ;
3) 2 x 4 − 19 x 2 + 9 = 0 ; 4) 3x 4 − 7 x 2 + 2 = 0 .
5.61. amoxseniT gantolebebi damxmare ucnobis Semotanis
xerxiT:
( ) 2
(
1) x 2 + 2 x − 14 x 2 + 2 x − 15 = 0 ; )
2) (6 x 2
− 7 x ) − 2(6 x
2 2
)
− 7x − 3 = 0 ;
2
⎛ x −1⎞ ⎛ x −1⎞
3) ⎜ ⎟ − 3⎜ ⎟−4 = 0;
⎝ x ⎠ ⎝ x ⎠
2
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
4) ⎜ x + ⎟ − 4,5⎜ x + ⎟ + 5 = 0 .
⎝ x⎠ ⎝ x⎠
5.62. daSaleT mamravlebad mravalwevrebi:
1) x 4 − 5 x 2 + 4 ; 2) x 4 − 13x 2 + 36 ;
3) x 4 − 125 x 2 + 484 ; 4) 4 x 4 − 5 x 2 + 1 .
5.63. SekveceT wiladebi:
x 4 − 10 x 2 + 9 x 4 − 9 x 2 + 20
1) ; 2) ;
x 4 − 13x 2 + 36 x 4 − 10 x 2 + 24
x 4 − 17 x 2 + 16 x4 − 4x2 + 3
3) ; 4) .
x 4 − 50 x 2 + 49 x 4 − 12 x 2 + 27
225
5.64. daamtkiceT, rom x 4 + px 2 + q = 0 bikvadratuli ganto-
lebisaTvis yvela fesvis jami udris nuls, xolo
fesvebis namravli udris q -s.

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$6/76.6/82*;!
5.65. 1) (x + 3)3 − (x + 1)3 = 56 ; 2) (x − 1)3 − (x − 2)3 = 7 ;
3) 8 x 4 + x 3 + 64 x + 8 = 0 ; 4) 3x 4 − x 3 + 9 x − 3 = 0 .
64 50
5.66. 1) x 2 + 2 = 20 ; 2) x 4 − 4 = 14 ;
x 2x − 7
4 5 1 1 1
3) 2 + 2 =2; 4) 3 − 3 = .
x +4 x +5 x + 2 x + 3 12
24 15 21
5.67. 1) 2 − 2 = 2; 2) 2 − x2 + 4x = 6 ;
x + 2x − 8 x + 2x − 3 x − 4 x + 10
x2 − x x2 − x + 2
3) − = 1;
x2 − x + 1 x2 − x − 2
x2 + 2x + 1 x2 + 2x + 2 7
4) + = .
x2 + 2x + 2 x2 + 2x + 3 6
1 1 1 1 8
5.68. 1) − = ; 2) − =2;
x(x + 2 ) (x + 1)2 12 ( x − 3)2
x( x − 6 )
6 8
3) + =1;
(x + 1)(x + 2) (x − 1)(x + 4)
7 4
4) + = 1.
(x + 3)(x − 2) (x + 4)(x − 3)
5.69. 1) (x 2 − 6 x )2 − 2(x − 3)2 = 81 ; ( )
2) x 2 + 2 x − (x + 1)2 = 55 ;
2

3) (x 2 − 5x + 7)2 − 2(x − 2)(x − 3) = 1 ;

4) (x + 9)(x − 1)(2 x 2 + 16 x − 20) = 12 .
x 2 − 3x + 6 2x
5.70. 1) + 2 =2;
2x x − 3x + 6
x2 + x − 5 3x
2) + 2 +4=0;
x x + x−5
⎛ 1⎞ ⎛ 1 ⎞ 12 4
3) 7⎜ x + ⎟ − 2⎜ x 2 + 2 ⎟ = 9 ; 4) 4 x 2 + 12 x + + 2 = 47 .
⎝ x ⎠ ⎝ x ⎠ x x
5.71. 1) (x + 4)2 (x + 1)2 + (x + 2)2 (x + 3)2 = 4 ;
226
 2) 3(x − 2)2 (x + 3)2 + (x − 1)2 (x + 2)2 = 16 ;
(x − 1)2 (x 2 + x + 1) + (x − 2)2 (x 2 + 2 x + 4)
2 2
3) = 49 ;

(
4) x 2 − 4 ) (x
2 2
) (
2
+ 6 + x2 − 2 ) (x
2 2
)
2
+ 4 = 256 .

$6. jsbdjpobmvsj!hboupmfcfcj!
bytfojU-! sbupn! bs! Tfj[mfcb! irpoeft! gftwfcj! Tfnefh! hboup.
mfcfct!)$$7/2<!7/3*;!
6.1. 1) x +1 + x + 2 = 0 ; 2) 2 x − 1 = −5 ;
3) x + 1 + x − 1 = −3 ;
2
4) 1 − x + 2 − x = −1 .
6.2. 1) x −8 − 5− x = 3 ; 2) 1− x + x −1 = 5 ;
3) x − − 2 − x = 1; 4) 5 − x + x2 + 4 = 2 .

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$7/4.7/34*;!
6.3. 1) x −1 = 2 ; 2) 3 + x − 2 = 4 ;
3) x2 − 1 = 3 ; 4) 2x − 9 = 6 − x .
1) (2 x + 7 ) = (3 x − 3) (x + 2) 13 = 3(x − 1) 13 ;
1 1
6.4. 3 3 ; 2)

(
3) 25 + x − 4 )
1
5
= 2; (
4) 70 + 2 x − 1 )
1
4
=3.
x −2 x −6 2 x −1 2 x −3
6.5. 1)
x −4
=
x −7
; 2)
(
3 x +2 )= 3 x −2
;

3 x −4 3 x −5 9 x +1 x
3)
(
4 x −2 )= 4 x −9
; 4)
(
6 6 x −1 )= 4 x −1
.

6.6. 1) x 2 − 3x + 1 = x − 2 ; 2) 4x 2 + 5x − 3 = 2x + 1 ;
3) x2 − 4x + 5 = x − 3 ; 4) 3x 2 − 2 x + 4 = 1 − 2 x .
6.7. 1) x − 1 ⋅ 2 x + 6 = x + 3 ; 2) x − 3 ⋅ 2x + 2 = x + 1 ;
3x − 1 7x − 2
3) 4 x − 3 = ; 4) = 3 2x + 3 .
3x − 5 3x − 8
6.8. 1) x 2 + 5 x − 3 = 2 x 2 + 3x − 3 ;

227
 2) 5 + 3x − 4 x 2 = 5 − 2 x − 3x 2 ;
3) 2 x 2 − 9 x − 38 = x 2 − 6 x − 10 ;
4) 2 x 2 − 9 x + 11 = x 2 − 6 x + 9 .
6.9. 1) 5 − 2x = x − 1 ; 2) 13 − 4 x = x − 2 ;
3) 9x + 7 = x + 3 ; 4) 14 − 5 x = x − 4 .
4 36
6.10. 1) x− + 2+ x =0; 2) x−9 = − x;
2+ x x−9
15 6
3) − 3 x + 5 = 10 − x ; 4) 3− x + = 9 − 5x .
10 − x 3− x
6.11. 1) 2x + 5 + x − 1 = 8 ; 2) 4 x + 8 − 3x − 2 = 2 ;
3) 3x + 7 − x + 1 = 2 ; 4) 15 − x + 3 − x = 6 .
6.12. 1) 3x + 4 + x − 4 = 2 x ; 2) 2x + 1 + x − 3 = 2 x ;
20 + x 20 − x 15 − x 3− x
3) + = 6; 4) − = 2.
x x 2x 2x
6.13. 1) 2x − 5 + x − 6 = 2 x − 3 ; 2) x + 1 + 4 x + 13 = 3 x + 12 ;
3) 2 x + 5 + 5 x + 6 = 12 x + 25 ; 4) x + 1 − 9 − x = 2 x − 12 .
6.14. 1) x+ x+ 2 − x− x+2 = 2;

2) x + x + 11 + x − x + 11 = 4 ;

3) x +1 −1 = x − x + 8 ; 4) 1 + 1 + x x 2 − 24 = x .
1 1
6.15. 1) + = −2 ;
x + 1+ x 2
x − 1 + x2
1 1 3
2) − = ;
1− 1− x 1+ 1− x
2 2 x2
1 1
3) − = 3.
x − x − x x + x2 − x
2

2 x x
4) − = .
x x − 1− x x + 1− x

6.16. 1)
(5 − x ) 5 − x + ( x − 3) x − 3
=2;
5− x + x−3

228
 2)
(x − 17 ) x − 17 + (25 − x ) 25 − x
= 8;
x − 17 + 25 − x
3 2
3) ⎛⎜ x − x 2 − 4 ⎞⎟ ⎛⎜ x + x 2 − 4 ⎞⎟ = 32 ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
5 3
4) ⎛⎜ x + x 2 − 1 ⎞⎟ ⎛⎜ x − x 2 − 1 ⎞⎟ = 1 .
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
6+ x 1 2 4 8
6.17. 1) = + + ;
3x 9 x 9 x2
x−5 x−4 7 x+2
2) + = ;
x+2 x+3 x+2 x+3
x2
3) + 2 x + 15 = 2 x ;
2 x + 15
4) x −1 + x + 3 + 2 (x − 1)(x + 3) = 4 − 2 x .
6.18. 1) 3
4+ x +3 4− x = 2 ; 2) 3
5 + x + 3 5 − x = 23 5 ;
3) 3
x + 34 − 3 x − 3 = 1 ; 4) 3
5 x + 7 − 3 5 x − 12 = 1 .
6.19. 1) x + 4 x = 12 ; 2) x − 1 + 64 x − 1 = 16 ;
3) x − 3 + 6 = 54 x − 3 ; 4) x 2 + 32 − 24 x 2 + 32 = 3 .
6.20. 1) 3
x + 23 x 2 − 3 = 0 ; 2) 23 x + 56 x − 18 = 0 ;
3) x3 x − 43 x 2 + 4 = 0 ; 4) 33 x − 53 x −1 = 2 x −1 .
3
x4 − 1 3
x2 − 1
6.21. 1) − =4; 2) x5 x − 5 x x = 56 ;
3
x −1
2 3
x +1

3) x 2 + x 2 − 9 = 21 ; 4) x 2 + x 2 + 20 = 22 .
6.22. 1) x 2 − 3 x + x 2 − 3 x + 5 = 7 ;
2) (x − 3)(x − 4) + x 2 − 7 x + 7 = 35 ;

(
3) x 2 − 4 x − 6 = 2 x 2 − 8 x + 12 )
1
2
;

+ 15 x + 2(x ) 1
4) 3x 2 2
+ 5x + 1 2 =2.
1
6.23. 1) 1 + x2 − x = 2 − ;
1 + x2 − x

229
 1
2) 1 + x2 + x = 2 + ;
x + 1 + x2
5− x 7 x+3 16 z 5 z − 1
3) 7 + = 2; 4) 5 + = 2,5 .
x+3 5− x z −1 16 z

!
!
%8/!tjtufnfcj!
bnpytfojU!tjtufnfcj!Dbtnjt!yfsyjU!)$$8/2<!8/3*;!
⎧ x + 2 y = 11 ⎧3x − y = 5
7.1. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩5 x − 3 y = 3 ⎩5 x + 2 y = 23
⎧2 x + y = 8 ⎧7 x + 9 y = 8
3) ⎨ 4) ⎨
⎩3x + 4 y = 7 ⎩9 x − 8 y = 69
⎧2 x + 5 y = 15 ⎧2 x + 3 y = −4
7.2. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩3x + 8 y = −1 ⎩5 x + 6 y = −7
⎧3x − 2 y = 11 ⎧5 x + 6 y = 13
3) ⎨ 4) ⎨
⎩4 x − 5 y = 3 ⎩7 x + 18 y = −1

bnpytfojU!tjtufnfcj!Tflsfcjt!yfsyjU)$$8/4<!8/5*;!
⎧2 x + y = 11 ⎧x + 5 y = 7
7.3. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩3x − y = 9 ⎩ x − 3 y = −1
⎧x − 3 y = 4 ⎧4 x + 3 y = 6
3) ⎨ 4) ⎨
⎩5 x + 3 y = −1 ⎩2 x + y = 4
⎧2 x + 5 y = 25 ⎧4 x + 3 y = −4
7.4. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩4 x + 3 y = 15 ⎩6 x + 5 y = −7
⎧6 x − 7 y = 40 ⎧2 x − 3 y = 8
3) ⎨ 4) ⎨
⎩5 y − 2 x = −8 ⎩7 x − 5 y = −5

bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/6.8/27*;!
⎧3(x − 1) = 4 y + 1 ⎧4(x + 2 ) = 1 − 5 y
7.5. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩5( y − 1) = x + 1 ⎩3( y + 2 ) = 3 − 2 x
230
 ⎧2(x + y ) − 3(x − y ) = 4 ⎧5(3 x + y ) − 8(x − 6 y ) = 200
3) ⎨ 4) ⎨
⎩5(x + y ) − 7(x − y ) = 2 ⎩20(2 x − 3 y ) − 13(x − y ) = 520
⎧2 x + 2 y = −1 ⎧3x + y = −1
7.6. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩− 0,5 x + 4 y = 2,5 ⎩1,5 x − 0,5 y = −2,5
⎧0,5 x − 2,5 y = 3
⎧0,5 x − 0,5 y = −1 ⎪
3) ⎨ 4) ⎨ 1 2
⎩1,5 x − 6 y = −7,5 ⎪⎩ x + 3 y = 3
⎧x y ⎧ 2x y
− =1 + = 11
⎪⎪ 2 3 ⎪⎪ 9 4
7.7. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪ x + 2y = 8 ⎪ 5 x + y = 19
⎩⎪ 4 3 ⎩⎪ 12 3
⎧ x + y 2y 5 ⎧x + y y
⎪⎪ 2 − 3 = 2 ⎪⎪ 3 + 5 = −2
3) ⎨ 4) ⎨
⎪ 3x + 2 y = 0 ⎪ 2 x − y − 3x = 3
⎪⎩ 2 ⎪⎩ 3 4 2
⎧ 2x + 3 ⎧ x + 1 y + 2 2(x − y )
⎪ =1 ⎪⎪ 3 − 4 = 5
7.8. 1) ⎨ 3 y − 2 2) ⎨
⎪ x(2 y − 5) − 2 y (x + 3) = 2 x + 1 ⎪ x − 3 y − 3
⎩ − = 2y − x
⎪⎩ 4 3
⎧ x −1 y−6
⎪ =
⎧(x + 3)( y + 5) = (x + 1)( y + 8) ⎪ x + 15 y + 2
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ (2 x − 3 )(5 y + 7 ) = 2(5 x − 6 )( y + 1 ) ⎪x −3 = y − 4
⎪⎩ x y −1
⎧1 1 5 ⎧1 8
⎪x + y = 6 ⎪x − =8
⎪ ⎪ y
7.9. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪1 − 1 = 1 ⎪5 + 4
= 51
⎪⎩ x y 6 ⎪⎩ x y
⎧2 5 ⎧15 7
⎪x + = 30 ⎪ x − y =9
⎪ y ⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪3 + 4
= 31 ⎪ 4 + 9 = 35
⎪⎩ x y ⎪⎩ x y

231
 ⎧ 1 1 5 ⎧ 10 1
⎪x + y + x − y = 8 ⎪x −5 + y + 2 =1
⎪ ⎪
7.10. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪ 1 − 1 =3 ⎪ 25 + 3 = 2
⎪⎩ x − y x + y 8 ⎪⎩ x − 5 y + 2
⎧ 2 6 ⎧ 27 32
⎪ x − y + x + y = 1,1 ⎪ 2x − y + x + 3y = 7
⎪ ⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪ 4 − 9 = 0,1 ⎪ 45 − 48 = −1
⎪⎩ x − y x + y ⎪⎩ 2 x − y x + 3 y
⎧ 11 18 ⎧ 4 1
⎪ 2 x − 3 y + 3 x − 2 y = 13 ⎪ x + 2y − x − 2y = 1
⎪ ⎪
7.11. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪ 27 − 2
=1 ⎪ 20 + 3 = 1
⎪⎩ 3x − 2 y 2 x − 3 y ⎪⎩ x + 2 y x − 2 y
⎧ 1 1 ⎧ 6 12
⎪ x − y + 2 + 1 − x − y = 0,1 ⎪ 2 x + y + 3 + y − 2 x − 1 = −1
⎪ ⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪ 1 1 ⎪ 3 3
+ = 0,3 + =1
⎪⎩ x − y + 2 x + y − 1 ⎪⎩ 2 x + y + 3 2 x − y + 1
⎧⎪2 x 2 − y = 2 ⎧ xy = 15
7.12. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ x − y = 1 ⎩2 x − y = 7
⎧⎪ x 2 + y 2 = 8 ⎧⎪ x 2 + y 2 = 40
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x − y = 4 ⎪⎩ x + y = 8
⎧⎪ x 2 + xy = 2 ⎧⎪ x 2 − xy − y 2 = 19
7.13. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ y − 3 x = 7 ⎪⎩ x − y = 7
⎧⎪ x 2 + y 2 − 6 y = 0 ⎧⎪ x 2 − xy + y 2 = 63
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ y + 2 x = 0 ⎪⎩ x − y = −3
⎧1 1 3 ⎧1 1 4
⎪ + = ⎪ − =−
7.14. 1) ⎨ x y 8 2) ⎨ x y 5
⎪ x + y = 12 ⎪x − y = 4
⎩ ⎩
⎧(x − 1)( y − 1) = 2 ⎧(x − 2 )( y + 1) = 1
3) ⎨ 4) ⎨
⎩x + y = 5 ⎩x − y = 3

232
 ⎧ 4 5 ⎧ 3 2
⎪ x −1 − y +1 = 1 ⎪x +5 + y −3 = 2
⎪ ⎪
7.15. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪ 3 =2 ⎪ 4 = 1
⎪⎩ x + 3 y ⎪⎩ x − 2 y − 6
⎧1 + x + x2 ⎧ x2 + y + 1 3
⎪ =3 ⎪ =
3) ⎨1 + y + y 2 4) ⎨ y 2 + x + 1 2
⎪x + y = 6 ⎪x − y = 1
⎩ ⎩
⎧ y+3 1
⎧(x − 2 )( y − 3) = 1 ⎪ (3x − y )(3 y − x ) = 2
⎪ ⎪
7.16. 1) ⎨ x − 2 2) ⎨
⎪ y −3 =1 ⎪x − y = 2
⎩ ⎪⎩ x + y 5
⎧ 3x − 2 y ⎧ 2x − 5 2 y − 3
⎪ + =2 ⎪ + =4
3) ⎨ y + 5 x 4) ⎨ x − 2 y −1
⎪x − y = 4 ⎪3x − 4 y = 1
⎩ ⎩

bnpytfojU! tjtufnfcj! wjfujt! Ufpsfnjt! hbnpzfofcjU! )$$8/28.

8/2:*;!
⎧x + y = 5 ⎧x + y = 8 ⎧x + y = 2 ⎧ x + y = −5
7.17. 1) ⎨ 2) ⎨ 3) ⎨ 4) ⎨
⎩ xy = 4 ⎩ xy = 7 ⎩ xy = −15 ⎩ xy = −36
⎧x − y = 7 ⎧x − y = 2 ⎧ x − y = 16 ⎧x − y = 3
7.18. 1) ⎨ 2) ⎨ 3) ⎨ 4) ⎨
⎩ xy = 18 ⎩ xy = 15 ⎩ xy = −48 ⎩ xy = −2
⎧⎪ x 2 + y 2 = 13 ⎧⎪ x 3 + y 3 = 7
7.19. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ xy = 6 ⎪⎩ x 3 y 3 = −8
⎧ x
⎪x + y + y = 9 ⎧⎪ x 2 y + xy 2 = 6
⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪ (x + y )x = 20 ⎪⎩ xy + x + y = 5
⎪⎩ y

233
 bnpytfojU!hboupmfcbUb!tjtufnfcj-!spnfmUb!nbsdyfob!obxjmfcj!
fsUhwbspwbojb! x .jtb!eb! y .jt!njnbsU!)$$8/31<!8/32*;!
⎧⎪ x 2 − 5 y 2 = −1 ⎧⎪3 y 2 − 2 xy = 160
7.20. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩3xy + 7 y 2 = 1 ⎪⎩ y 2 − 3xy − 2 x 2 = 8
⎧⎪ x 2 − 3 xy + y 2 = −1 ⎧⎪3x 2 − 4 xy + 2 y 2 = 17
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩3x 2 − xy + 3 y 2 = 13 ⎪⎩ x 2 − y 2 = −16
⎧⎪ x 2 − 2 xy − y 2 = 2 ⎧⎪ x 2 + xy + 4 y 2 = 6
7.21. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ xy + y 2 = 4 ⎪⎩3x 2 + 8 y 2 = 14
⎧⎪5 x 2 − 6 xy + 5 y 2 = 29 ⎧⎪3x 2 + 5 xy − 4 y 2 = 38
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩7 x 2 − 8 xy + 7 y 2 = 43 ⎪⎩5 x 2 − 9 xy − 3 y 2 = 15

bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/33.8/3:*;!
⎧ x + y + xy = 5 ⎧ x + 2 xy + y = 10
7.22. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩ x + y − xy = 1 ⎩ x − 2 xy + y = −2
⎧ xy − x + y = 7 ⎧ xy + x + y = 29
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ xy + x − y = 13 ⎩ xy − 2(x + y ) = 2
⎧⎪ x 2 + y 2 + x + y = 18 ⎧⎪2 x 2 + 2 y 2 = 5 xy
7.23. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ x 2 − y 2 + x − y = 6 ⎪⎩4 x − 4 y = xy
⎧⎪2 x 2 − 3xy + 2 y 2 = 14 ⎧⎪2 x 2 − 5 xy + 3 x − 2 y = 10
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x 2 + xy − y 2 = 5 ⎪⎩5 xy − 2 x 2 + 7 x − 8 y = 10
⎧(x + y )(8 − x ) = 10 ⎧⎪2 x 2 − 3 xy + 5 y − 5 = 0
7.24. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩(x + y )(5 − y ) = 20 ⎪⎩(x − 2)( y − 1) = 0
⎧⎪ x 2 − 5 y 2 − 3 x − y + 22 = 0 ⎧⎪(x + y )2 − 4(x + y ) = 45
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩(x − 3)( y − 2) = y 2 − 3 y + 2 ⎪⎩(x − y )2 − 2(x − y ) = 3
⎧ x y 34 ⎧x y 9
⎪ + = ⎪ y − x = 20
7.25. 1) ⎨ y x 15 2) ⎨
⎪ x 2 + y 2 = 34 ⎪x2 − y 2 = 9
⎩ ⎩

234
 ⎧ x y 5 ⎧ x y 5
⎪ + = ⎪ − =
3) ⎨ y x 2 4) ⎨ y x 6
⎪ ⎪
⎩ x + y = 10 ⎩x − y = 5
⎧ x y 5
⎧⎪ x + y = 5 ⎪ + =
7.26. 1) ⎨ 2) ⎨ y x 2
⎪⎩ xy = 6 ⎪
⎩ x + y = 25
⎧⎪ x + y + x 2 + y 2 = 18 ⎧⎪ x + y + x 2 + y 2 = 18
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ xy + x 2 + y 2 = 19 ⎪⎩ xy + x 2 + y 2 = 12
⎧⎪ x 3 + y 3 = 72 ⎧⎪ x 3 − y 3 = 218
7.27. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ x 2 − xy + y 2 = 12 ⎪⎩ x 2 + xy + y 2 = 109
⎧⎪ x 3 − y 3 = 133 ⎧⎪ x 3 + y 3 = −217
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x − y = 7 ⎪⎩ x + y = −7
⎧1 1 3
⎪x + y = 2 ⎧1 1 1
⎪ ⎪ + =
7.28. 1) ⎨ 2) ⎨ x y 3
⎪1 + 1 =5 ⎪ x 2 + y 2 = 160
⎪⎩ x 2 y 2 4 ⎩

⎧⎪ x 4 + y 4 = 82 ⎧⎪ x 3 + y 3 = 35
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ xy = 3 ⎪⎩ x + y = 5
⎧⎪ x + y − 1 = 1 ⎧⎪ x + 3 y + 1 = 2
7.29. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ x − y + 2 = 2 y − 2 ⎪⎩ 2 x − y + 2 = 7 y − 6
⎧x − y + x2 − 4 y 2 = 2 ⎧⎪ x 2 + 4 xy − 3 y 2 = x + 1
⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x 5 x 2 − 4 y 2 = 0 ⎪⎩ x − y = 1
7.30. amouxsnelad gansazRvreT, aqvs Tu ara mocemul sistemas:
a) erTi amonaxsni, b) amonaxsnebis usasrulo simravle, g)
ara aqvs amonaxsni:
⎧5 x + 3 y = 15 ⎧3 x + 10 y = 16
1) ⎨ 2) ⎨
⎩10 x − 6 y = 0 ⎩6 x + 20 y = 32
⎧2 x + y = 11 ⎧6 x − 9 y = 4
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ x + 3 y = 18 ⎩4 x − 6 y = 9

235
7.31. ipoveT a -s mniSvnelobebi, romelTaTvisac sistemebs
ara aqvs amonaxsni:
⎧4 x + 3 y = 12 ⎧3 x + 8 y = 10
1) ⎨ 2) ⎨
⎩2 x + ay = 5 ⎩ x − ay = 7
⎧ax − 5 y = 9 ⎧3x + 2ay = 1
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ 2 x − 3 y = 15 ⎩(3a − 1)x − ay = 1
7.32. ipoveT m -isa da n -is mniSvnelobebi, romelTaTvisac
sistemebs aqvT amonaxsnTa usasrulo simravle:
⎧mx + ny = 8 ⎧mx + (n − 1) y = 2
1) ⎨ 2) ⎨
⎩5 x + 3 y = 4 ⎩3x + 10 y = −1
⎧6 x + y = 10
⎧2 x + 3 y = 8 ⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩(n + 1)x + n y = n + m
1
⎩mx + y = n
2

7.33. ipoveT m -is mniSvnelobebi, romelTaTvisac sistemebs: a)

aqvs amonaxsnebis usasrulo simravle, b) ara aqvs
amonaxsni:
⎧(3 + m )x + 4 y = 5 − 3m ⎧(m + 5)x + (2m + 3) y = 7
1) ⎨ 2) ⎨
⎩2 x + (5 + m ) y = 8 ⎩(3m + 10)x + (5m + 6) y = 16
⎧(m + 2)x + 2my = 8 ⎧(m + 5)x + 8 y = 12
3) ⎨ 4) ⎨
⎩mx + 2 y = 4 ⎩− x + (m − 1) y = 3m

bnpytfojU!tjtufnfcj!)$$8/45<!8/46*;!
⎧2 x − 3 y + z = 2 ⎧x + 2 y + z = 4
⎪ ⎪
7.34. 1) ⎨ x + 5 y − 4 z = −5 2) ⎨3x − 5 y + 3 z = 1
⎪4 x + y − 3 z = −4 ⎪2 x + 7 y − z = 8
⎩ ⎩
⎧2 x + y − 5 = 0 ⎧ x + y − 2 z = −8
⎪ ⎪
3) ⎨ x + 3 z − 16 = 0 4) ⎨3x + 2 y = −6
⎪5 y − z − 10 = 0 ⎪y + z = 3
⎩ ⎩
⎧x + y = 1 ⎧x − y = 2 ⎧ xy = 2 ⎧ xy = 6
⎪ ⎪ ⎪ ⎪
7.35. 1) ⎨ y + z = 2 2) ⎨ y + z = 7 3) ⎨ yz = 6 4) ⎨ yz = 12
⎪ xz = 6 ⎪ 2 ⎪ xz = 3 ⎪ xz = 8
⎩ ⎩ x + z = 41 ⎩ ⎩
2

236
 $8. vupmpcfcj!

bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$9/2.9/6*;!
8.1. 1) 7 x − 24 < 4 ; 2) 18 − 5 x < 12 ;
3) 17 − x > 6 − 6 x ; 4) 12 x + 0,5 ≤ 13 x − 1 .
8.2. 1) 5(x − 1) + 7 ≤ 1 − 3(x + 2) ; 2) 4(x + 8) − 7(x − 1) < 12 ;
3) 4(x − 1,5) − 1,2 > 6 x − 1 ; 4) 1,7 − 3(1 − x ) < −(x − 1,9 ) .
2 + 3x x − 3 2x − 1
8.3. 1) <0; 2) x− + <4;
18 5 10
3+ x 2− x 2x − 1 x + 3
3) + ≤0; 4) + ≥1.
4 3 4 2
x −1 x +1 1 − 2x 1 − 5x
8.4. 1) −1 < +8; 2) −2< ;
4 3 4 8
3x − 1 x − 1 5 x 3x − 1 2 x − 1
3) − ≥0; 4) − + ≤1.
2 4 6 3 2
x 1 4x + 1 3x 5 4 x − 3
8.5. 1) 5− <3 − ; 2) 3− > − ;
3 2 8 2 8 6
2 x2
3) − ≥ 0; 4) ≤0.
3− x 3x + 5

bnpytfojU!vupmpcbUb!tjtufnfcj!)$$9/7.9/21*;!
⎧ x > 17, ⎧ x ≤ 1, ⎧ x ≥ 0, ⎧ x < −3,5,
8.6. 1) ⎨ 2) ⎨ 3) ⎨ 4) ⎨
⎩ x > 12; ⎩ x < 5; ⎩ x < 6; ⎩ x > 8.
⎧1 − 2 x < −9, ⎧3 x + 7 ≥ 9 + 2 x,
8.7. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩3x + 1 < 13; ⎩5 + x > 2 x + 2;
⎧5 x + 3 > 8, ⎧ x + 4 < 2 x,
3) ⎨ 4) ⎨
⎩0,7 − 3x ≤ −2,6; ⎩1 − x > −2.
⎧5(x − 2 ) − x > 2, ⎧2 x − (x − 4 ) < 6,
8.8. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩1 − 3(x − 1) < −2; ⎩ x ≥ 3(2 x − 1) + 18;
⎧10(x − 1) + 11 > 4 x + 5(x + 1), ⎧17(3 x − 1) − 50 x + 1 < 2(x + 4 ),
3) ⎨ 4) ⎨
⎩3x − 5 > 2(x − 1); ⎩12 − 11x < 11x + 10.
⎧ x − 4 < 8, ⎧2 x − 1 < x + 3,
⎪ ⎪
8.9. 1) ⎨2 x + 5 < 13, 2) ⎨5 x − 1 > 6 − 2 x,
⎪3 − x > 1; ⎪ x − 3 < 0;
⎩ ⎩
237
 ⎧3 − 2 x < 7, ⎧5 x − 4 < 4 x − 2,
⎪7 x > 7, ⎪1 − 2 x > 2 − 4 x,
⎪ ⎪
3) ⎨ 4) ⎨
⎪12 x > 144, ⎪3x − 3 < 5 x − 5,
⎪⎩1 − x < 1; ⎪⎩17 x > 0.
⎧7 − x 3 + 4x ⎧ 4x − 1
−3< − 4, x− < 10,
⎪⎪ 2 5 ⎪⎪ 3
8.10. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪ 5 x + 5(4 − x ) < 2(4 − x ); ⎪4 x − 1 − x < 10;
⎩⎪ 3 ⎩⎪ 3
⎧7x −1 ⎧ 2 x − 1 x − 3 3x − 1
⎪⎪ 5 + x < 7, ⎪⎪ 4 − 3 < 4 − 1,
3) ⎨ 4) ⎨
⎪ x + 7 x − 1 > 7; ⎪ 5 x + 6 − 2 x < 3 x − 7 + 4.
⎪⎩ 5 ⎪⎩ 4 5

bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$9/22.9/4:*;!
8.11. 1) x(x − 5) > 0; 2) (x − 2)(x − 4) > 0;
⎛1 ⎞
3) ⎜ − x ⎟(x − 4) > 0 ; 4) (2 x + 3)(x − 1) < 0 .
⎝2 ⎠
8.12. 1) −1 < 2 x − 3 < 5 ; 2) − x − 4 ≤ 5 + 2 x < 3 ;
3) 4 < 7 − 3x < x − 1 ; 4) 2 x − 3 < 3x − 1 ≤ x + 5 .
8.13. 1) (x − 8)(x 2 + 6) > 0 ; 2) (x − 2)2 (x − 3) < 0 ;
x2 + 4 x +1
3) <0; 4) ≥0.
2− x (x − 3)2
3 x − 10 5− x 3 − 2x 5x
8.14. 1) <0; 2) ≤0; 3) ≥ 0 ; 4) >0.
x+4 3 − 2x 4x − 1 1+ x
8x − 1 3 − 4x 5 − 5x 14 − 2 x
8.15. 1) <0; 2) <0; 3) ≥ 0 ; 4) >0.
4x x +1 4x + 4 (8 − x )2
2x − 4 x−3 3x + 1 x−4
8.16. 1) >2; 2) >2; 3) > −3 ; 4) <2.
x−3 x+2 x −1 3x − 5
8.17. 1) x 2 − 4 x + 3 > 0 ; 2) x 2 − x + 1 ≥ 0 ;
3) − 5 x 2 − 3 x + 2 > 0 ; 4) x 2 − 6 x + 10 ≤ 0 .
8.18. 1) x 2 − 14 x + 45 ≥ 0 ; 2) x 2 − 4 x + 15 > 0 ;
3) x − 11x + 30 ≥ 0 ;
2
4) x 2 − 4 x + 3 > 0 .
8.19. 1) 3x 2 − 5 x − 2 > 0 ; 2) 5 x 2 − 7 x + 2 ≤ 0 ;
3) 3x 2 − 7 x − 6 < 0 ; 4) 3x 2 − 2 x + 5 ≥ 0 .
238
8.20. 1) x 2 − 10 x + 21 ≤ 0 ; 2) x 2 − 2 x − 48 < 0 ;
3) 6 x 2 − x − 1 < 0 ; 4) 5 x 2 + 6 x + 1 ≥ 0 .
8.21. 1) 3x + 4 x < 0 ;
2
2) x − 9 > 0 ;
2
3) x 2 − 10 x ≤ 0 ; 4) x 2 − 5 ≥ 0 .
8.22. 1) (5 − 7 x )2 (x − 3) < 0 ; 2) (2 x − 3)2 (4 − x ) > 0 ;
3) (3 x − 1)(4 − x )(2 x − 3)2 ≤ 0 ; ( )
4) x 2 − 16 (x − 4)(8 − x ) ≥ 0 .
8.23. 1) x(x − 3)(2 x − 5) ≤ 0 ; 2) (4 x − 6 )(x − 3)(5 x − 1) ≥ 0 ;
3) (x − 5)(2 x − 7 )(2 − 3 x )(4 x − 9) > 0 ;
4) (x − 1)(3x − 4)(5 − 6 x )(2 x − 1)2 < 0 .
8.24. 1)
(x − 1)(x − 2) > 0 ; 2)
(x − 3)(x − 5) > 0 ;
x−3 x−2
x −1 x − 6 x + 18
2
3) ≤0; 4) ≥0.
x + 4x + 3
2
x−4
x2 + 2x − 3 x 2 + 5x + 4
8.25. 1) ≥0; 2) <0;
x2 − 2x + 8 x 2 − 5x − 6
x 2 + 2 x − 15 x 2 − 6 x − 16
3) ≤0; 4) > 0.
x +1 − x 2 + 8 x − 12
x 2 − 5x + 8 x+2
8.26. 1) ≤ 0; 2) ≥0;
x 2 − 8 x + 15 x2 − 7x + 6
x−3 x−2 2 x − 17 x − 5
3) 2 − > ; 4) 3 − > .
x − 2 x −1 x−5 x+2
1 3 1 5
8.27. 1) < ; 2) + ≤1;
x+2 x−3 2− x 2+ x
3x 2 − 7 x + 8
3) 5 x − 20 ≤ x 2 ≤ 8 x ; 4) 1 < <2.
x2 + 1
15 x 2 − x − 12
8.28. 1) > 1; 2) ≥ 2x ;
4 + 3x − x 2 x−3
x(x − 2)2 1 4 5
3) ≤0; 4) + − ≤0.
(x − 1)(x + 3)(x + 4) x − 2 x +1 x + 4
8.29. 1) x −1 > 2 ; 2) 1 − 4x ≥ 1 ; 3) 3x + 12 > −1 ; 4) 2 x + 1 ≤ 0 .
8.30. 1) x 2 − 21 > 2 ; 2) x 2 + 5x + 5 ≥ 1 ;
3) x 2 − 36 < 8 ; 4) x 2 − 7 x + 10 < 2 .
8.31. 1) 2x − 4 > x − 3 ; 2) 3x − 4 < 2 x + 1 ;
239
 3) 4x + 7 < x − 3 ; 4) 3 − 4x > 2x + 7 .
8.32. 1) x2 − 6x + 5 < x2 − 2x − 3 ; 2) x 2 + x − 2 > 2 x 2 + 3x − 5 ;
3) x 2 − 3x − 10 < x + 11 ;
4) 4 x 2 + 12 x + 9 < 3 x 2 − 8 x + 16 .
8.33. 1) 9 x − 20 < x ; 2) 2 − x > 3 x − 2 ;
3) 2x + 1 < 2x − 1 ; 4) 3x + 1 > 6 x + 5 .
8.34. 1) x + 3 > x +1; 2) x + 2 < x + 14 ;
3) x + 4 < x + 46 ; 4) x − 3 < x + 27 .
8.35. 1) x − 4 x − 12 < x − 1 ;
2
2) 3x − x 2 < 4 − x ;
3) x2 + x − 2 > x ; 4) x 2 + 5x + 4 > x + 2 .
8.36. 1) (x − 1) x2 − x − 2 > 0 ; 2) ( x − 3) x2 + x − 2 < 0 ;

3) (x + 2 ) x2 − 2x − 3 ≥ 0 ; 4) (x − 1) − x2 + x + 6 ≤ 0 .
x−7 17 − 15 x − 2 x 2
8.37. 1) <0; 2) ≥0;
4 x 2 − 19 x + 12 x+3
6− x 6− x
3) (x + 3) ≥0; 4) (x + 3) ≥ 0.
8− x 8− x
x−5 3− x
8.38. 1) >1; 2) < 1;
x+7 15 − x
4 3
3) − 2− x < 2; 4) − 3x + 2 ≥ 2 .
2− x 3x + 2
x+5 52 − x 2
8.39. 1) < 1; 2) < 1;
1− x 2− x
24 − 2 x − x 2 2 − x + 4x − 3
3) < 1; 4) ≥2.
x x
8.40. aCveneT, rom utolobas amonaxsni ara aqvs:

1) 3 − x + x − 5 ≥ −2 ; 2) ( x − 5) − x−7 >
(x 2
)
+ 3 x 2 − 25
;
x2 + 1
1 + 2(x − 3)2 + 5 − 4 x + x 2 <
3
3) ;
2

240
 1
4) x2 + 1 + <2.
x +1 2

8.41. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-

sac gantolebas aqvs dadebiTi amonaxsni:
1) 2 x − a = 4 − 5 x ; 2) 3(x − a ) = 2(4 − x ) ;
3) 2(x + a ) = 8 − a + x ; 4) 3(x − a ) = 4 − 5a + x .
8.42. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs uaryofiTi amonaxsni:
1) 2(a − x ) = a + 2 − 4 x ; 2) 3(x − 2a ) = 2 x + a − 3 ;
3) 5(4a − x ) = 7(2 − x ) ; 4) 3(2a − 3x ) = 2(3 − x ) .
8.43. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvisac
gantolebis amonaxsni akmayofilebs miTiTebul utolo-
bas:
1) 3(x + a ) = 2 − x, x > 2 ; 2) 5(a − x ) = 3 + 2a, x < 1 ;
3) 3(3a − 2 x ) = 12a − 2, x < 3 ; 4) 5(2a + 3x ) = 6a + 4, x < 1 .
8.44. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac:
1) 3(2 x − a ) = 4 + 2 x gantolebis amonaxsni metia
2(a − 2 x ) = 6 − x gantolebis amonaxsnze.
2) 5(2a − 3x ) = 4(3 − 5 x ) gantolebis amonaxsni naklebia
3(2 x − 3a ) = 2(5 − x ) gantolebis amonaxsnze.
3) 3(x + 2a ) = 5 − 2 x gantolebis amonaxsni metia
2(3 − 2 x ) = 7a − x gantolebis amonaxsnze.
4) 3(5 + 2 x ) = 2a + 3 x gantolebis amonaxsni naklebia
2(3a − x ) = 6 − x gantolebis amonaxsnze.
8.45. a -s ra mniSvnelobisaTvis aqvs gantolebas amonaxsni:
1) 5(10 − a ) x 2 − 10 x + 6 − a = 0 ; 2) (a − 3) x 2 − 2(3a − 4)x + 7 a − 6 = 0 ;
3) 5(a + 4 )x 2 − 10 x + a = 0 ; 4) ax 2 + 2(a + 1)x − 2a − 1 = 0 .
8.46. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac:
( )
1) a 2 − 1 x = a 2 − 4a + 3 gantolebas ara aqvs amonaxsni;
2) (a − 9)x = a
2 2
+ 2a − 3 gantolebas aqvs uamravi amonaxsni;
3) (a − 1)(a + 2)x = a + 2 gantolebas aqvs uamravi amonaxsni;
( )
4) a 2 − 4a + 3 x = a − 1 gantolebas ara aqvs amonaxsni.

241
8.47. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas:
1) (3a − 1)x 2 + 2ax + 3a − 2 = 0 aqvs ori amonaxsni;
2) (2a + 1)x 2 − 2ax + a + 2 = 0 aqvs erTi amonaxsni mainc;
3) (2a − 1)x 2 + ax + 2a − 3 = 0 aqvs araumetes erTi amonaxsni;
4) (a + 1)x 2 − (a + 1)x + a − 2 = 0 aqvs erTi amonaxsni.
8.48. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs mxolod niSniT gansxvavebuli
fesvebi:
( )
1) x 2 − a 2 − 9 x − 2a + 1 = 0 ; ( )
2) 3x 2 + a 2 − 4 x + 2 − 5a = 0 ;
2
( 2
)
3) 2ax + 2 a − 3a + 2 x + 2a − 3 = 0 ; 4) ax 2 2
+ 2(a − 2a − 3)x − 5 = 0 .
8.49. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac mocemul gantolebas aqvs sxvadasxva niSnis
fesvebi:
1) (a − 2 )x 2 − 3ax + a + 5 = 0 ; 2) (a + 1)x 2 + ax + a − 5 = 0 ;
3) x 2 + 2ax + a 2 − 9 = 0 ; 4) x 2 + ax + a 2 + 5a + 4 = 0 .
8.50. ipoveT m parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs ori (gansxvavebuli) dadebiTi
amonaxsni:
1) x 2 − (2m − 1)x + m 2 − 9 = 0 ; 2) x 2 − (2m + 4 )x + m 2 − 4 = 0 ;
3) x 2 − (2m + 6 )x + m 2 + 13 = 0 ; 4) x 2 − (2m − 2 )x + m 2 − 8 = 0 .
8.51. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlisTvi-
sac gantolebas aqvs ori (gansxvavebuli) uaryofiTi
amonaxsni:
1) x 2 + 2(a + 1)x + a 2 + 18 = 0 ; 2) x 2 − 2(a − 5)x + a 2 − 1 = 0 ;
a2
3) x 2 + 2(a − 1)x + 4 = 0 ; 4) 2 x 2 + (a + 1)x + −1 = 0 .
8

a .t! sb! nojTwofmpcjtbUwjt! Tftsvmefcb! ! vupmpcb! ofcjtnjfsj!

x .jtbUwjt!)$$9/63.9/65*;!

8.52. 1) x 2 + 2 x + a > 0 ; 2) x 2 + 2 x + a > 10 ;

3) x 2 + 6 x + (5a − 1)(a − 1) > 0 ; 4) x 2 + (a + 2 )x + 8a + 1 > 0 .
8.53. 1) ax 2 + 12 x − 5 < 0 ; 2) ax 2 + (4a + 1)x + 4a − 1 < 0 ;
3) (2 − a )x 2 − (2a + 1)x − a + 1 > 0 ; 4) (3a − 10 )x 2 − 6ax − 9 < 0 .
242
 x 2 + ax − 1 x 2 − ax − 2
8.54. 1) < 1; 2) > −1 ;
2x2 − 2x + 3 x 2 − 3x + 4
2 x 2 + ax − 4 3x 2 + ax − 6
3) − 6 < 2 <4; 4) − 9 < 2 <6.
x − x +1 x − x +1
8.55. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac mocemul
gamosaxulebas azri ara aqvs x -is arcerTi
mniSvnelobisaTvis:
1) (a − 2)x 2 − ax + a + 2 ; 2) − x 2 + 2(a − 1)x − a + 1 .

jqpwfU! m .jt! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! npdfnvm!

hboupmfcbt!brwt!hbotywbwfcvmj!gftwfcj!eb!jtjoj!blnbzpgjmfcfo!
njUjUfcvm!qjspcbt;!)$$9/67<!9/68*;!
8.56. 1) (2m + 3)x 2 − 3(m + 1)x + m = 0 , x1 + x2 < 0 ;
2) mx + 2(m + 1)x + m + 4 = 0 ,
2
x1 ⋅ x2 > 0 ;

( )
3) m 2 + m + 8 x 2 − (2m − 1)x − 3 = 0 ,
1
x1 + x2
+2<0;

4) x 2 + (2m − 1)x + m 2 − 3m − 4 = 0 ,
6
+1 < 0 .
x1 x2

8.57. 1) x 2 − (2m + 1)x + m 2 − 5m + 6 = 0 ,

x1 x2
>0;
x1 + x2

2) x 2 − 2(m + 1)x + m 2 + 5m + 6 = 0 ,
1 1
+ < 0;
x1 x2

3) x 2 − (m + 9 )x − 6m 2 + 7m + 20 = 0 ,
x1 x2
+ < −2 ;
x2 x1
4) x 2 − (m + 2 )x + m + 1 = 0 , x13 + x23 > 0 .

! jqpwfU! a .t!zwfmb!nojTwofmpcb-!spnmjtUwjtbd!)9/69.9/72*;!
8.58.1) x 2 − 6ax + 9a 2 − 2a + 2 = 0 gantolebis orive fesvi metia
3–ze;
2) x 2 + x + a = 0 gantolebis orive fesvi metia a –ze;
3) x 2 + 4ax + 4a 2 − 2a + 1 = 0 gantolebis orive fesvi nak-
lebia _1-ze.

243
 4) (2 − a )x 2 − 3ax + 2a = 0 kvadratuli gantolebis orive
1
fesvi metia –ze;
2
8.59. 1) x 2 − (a + 1)ax + a 2 = 0 gantolebis udidesi fesvi metia
1
–ze;
2
( )
2) a 2 + a + 1 x 2 + (2a − 3)x + a − 5 = 0 gantolebis erTi fesvi
naklebia 1–ze, xolo meore metia 1–ze;
3) x 2 − ax + 2 = 0 gantolebis fesvebi moTavsebulia ]0;3[
SualedSi;
4) 4 x 2 − 2 x + a = 0 gantolebis fesvebi moTavsebulia
]− 1;1[ SualedSi.
8.60. 1) x 2 + ax + a 2 + 6a < 0 utoloba sruldeba nebismieri
x ∈ ]1;2[ –saTvis;
2) ax 2 − 4 x + 3a + 1 > 0 utoloba sruldeba yvela x > 0 –
saTvis;
3) 2ax − x > a + 2 utolobidan gamomdinareobs x < −1
utoloba;
4) 3ax + 2a − 1 > 0 utolobidan gamomdinareobs x > 1
utoloba.
8.61. 1) ax 2 − x + 1 − a < 0 utolobidan gamomdinareobs 0 < x < 1
utoloba;
( )
2) ax 2 + 1 − a 2 x − a > 0 utolobidan gamomdinareobs x < 2
utoloba;
( )
3) x 2 − a 1 + a 2 x + a 4 < 0 utolobidan gamomdinareobs
x + 4 x + 3 > 0 utoloba;
2

4) x 2 − 3x + 2 < 0 utolobis yoveli amonaxsni Sedis

ax − (3a + 1)x + 3 > 0 utolobis amonaxsnTa simravleSi.
2

jqpwfU! a .t! zwfmb! nojTwofmpcb-! spnmjtUwjtbd! tjtufnjt!

bnpobytofcj!blnbzpgjmfcfo!njUjUfcvm!qjspcfct!)$$9/73<!9/74*;!
⎧ x − 7 y = 1, ⎧3x + 7 y = a, x > 0,
8.62. 1) ⎨ x < 0, y > 0 ; 2) ⎨
⎩5 x + 3 y = a, ⎩2 x + 5 y = 20, y > 0;

244
 ⎧3x − 6 y = 1, ⎧(a − 2)x − 4 y = a − 1,
3) ⎨ x < 0, y < 0 ; 4) ⎨ x > 0, y < 0 .
⎩5 x − ay = 2, ⎩2 x + 2(a − 2 ) y = −1,
⎧2 x + y = a + 2, ⎧ x + y = a,
8.63. 1) ⎨ x+ y < 0; 2) ⎨ x> y;
⎩ x − y = a, ⎩2 x − y = 3,
⎧ x + 7 y = a, ⎧ x − 2 y = 2a ,
3) ⎨ x > y−2; 4) ⎨ x+ y >0.
⎩2 x − y = 5, ⎩3x + 5 y = 4,
8.64. SeiZleba Tu ara erTdroulad Sesruldes utolobebi:
a b
1) ab < 0, bc > 0, ac > 0 ; 2) ab < 0, < 0, <0;
1− b 1− a
3) a 4 + b 4 ≥ 16, a 2 + b 2 < 4 ;
4) a(1 − b ) > , b(1 − a ) > , a > 0, b > 0 .
1 1
4 4

ebbnuljdfU!vupmpcb!)$$9/76.9/82*;!
a 2 + b2
8.65. 1) ≥ ab ; 2) (a + b )(b + c )(a + c ) ≥ 8abc , a ≥ 0, b ≥ 0, c ≥ 0 ;
2
a2 + 2 a2 + a + 2
3) ≥2; 4) ≥2.
a2 + 1 a2 + a + 1

8.66. 1)
(1 + a )2 4
> a ; 2) a +
1
≥ 4, a > 0 ; 3) a 2 + 2 ≥ 2 ; 4)
2a
≤ 1.
2 a a 1 + a2
⎛1 1⎞
8.67. 1) (a + b ) ⎜ + ⎟ ≥ 4, a > 0, b > 0 ; 2) 1 + 2 ≥ 2, a1 > 0, a2 > 0 ;
a a
⎝a b⎠ a2 a1
3) a 2 + c 2 ≥ 2b 2 , Tu a : b = b : c ;
1 1 b a
4) + ≤ + , a > 0, b > 0 .
a b a 2 b2
8.68. 1) (1 − x )(1 − y )(1 − z ) ≥ 8 xyz, x ≥ 0, y ≥ 0, z ≥ 0, x + y + z = 1 ;
2) 2a 2 + b 2 + c 2 ≥ 2a(b + c ) ; 3) a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ac ;
4) a 2 + ab + b 2 ≥ 0 .
m +1 m
8.69. 1) > , m, n ∈ N , m < n ;
n +1 n
2) ab + ac + bc > 3abc, 0 < a < 1, 0 < b < 1, 0 < c < 1 ;
3) a 4 + b 4 + c 4 ≥ abc(a + b + c ) , a ≥ 0, b ≥ 0, c ≥ 0 ;
4) a + 2a b + 2ab + b ≥ 6a b .
4 3 3 4 2 2

245
 1
8.70. 1) x 2 + y 2 + z 2 ≥ , Tu x + y + z = 1 ;
3
1
2) a + b ≥ , Tu a + b = 1 ;
2 2
2
⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞
3) ⎜1 + ⎟⎜⎜1 + ⎟⎟ ≥ 9 , Tu x > 0, y > 0, x + y = 1 ;
⎝ x ⎠⎝ y⎠
4) a 3 + b 3 ≥ 16 , Tu a + b = 4, a ≥ 0, b ≥ 0 .
8.71. 1) (a + 2 )(b + 2)(a + b ) ≥ 16ab , a ≥ 0, b ≥ 0 ;
⎛ x ⎞⎛ y ⎞⎛ z⎞
2) ⎜⎜1 + ⎟⎟⎜1 + ⎟⎜1 + ⎟ ≥ 8 , x > 0, y > 0, z > 0 ;
⎝ y ⎠⎝ z ⎠⎝ x ⎠
3
a 3 + b3 ⎛ a + b ⎞
3) ≥⎜ ⎟ , a+b ≥ 0 ;
2 ⎝ 2 ⎠
4) a + b + c ≥ ab + ac + bc , a ≥ 0, b ≥ 0, c ≥ 0 .
1 3 5 7 99 1 3 5 7 63
5) ⋅ ⋅ ⋅ L < 0,1 ; 6) ⋅ ⋅ ⋅ L < 0,125 .
2 4 6 8 100 2 4 6 8 64

lppsejobuUb! tjcsuzf{f! ebTusjyfU! Tfnefhj! vupmpcjt! bo!

vupmpcbUb!tjtufnjt!bnpobytoUb!tjnsbwmf!)$$9/83.9/97*;!
8.72. 1) x ≥ 0 ; 2) y ≤ 0 ; 3) x ≥ 4 ;
4) y ≤ 3,5 ; 5) 1 < x < 5 ; 6) −5 ≤ x ≤ 0 ;
7) −2 ≤ y < 4 ; 8) 0 < y < 5 .

8.73. 1) y ≤ x ; 2) y ≥ − x ;
3) y ≤ 2 x − 3 ; 4) y > − x − 2 .

8.74. 1) x + y > 1 ; 2) x − y ≤ 1 ;
2) 3 x − y − 1 > 0 ; 3) x + 5 y − 3 ≤ 0 .

8.75. 1) y ≥ x 2 ; 2) y ≤ −2x 2 ;
3) y > x 2 − 4 ; 4) y ≤ 3 − x 2 .

8.76. 1) y ≥ x 2 − 4 x + 3 ; 2) y ≤ 2 x 2 − 5 x + 2 ;
3) y ≥ x 2 − 2 x + 5 ; 4) y ≤ − x 2 − 4 x − 5 .

1 2
8.77. 1) y ≤ ; 2) y ≥ − ;
x x

246
 3) y ≥ x 3 ; 4) y ≤ x ;
5) xy ≥ 0 ; 6) xy ≤ −2 ;
7) x 2 + y 2 ≤ 4 ; 8) x 2 + y 2 ≥ 9 .

⎧x ≥ 0 ⎧x ≤ 0
8.78. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩y ≤ 0 ⎩y ≤ 0
⎧x > 2 ⎧ x ≤ −3
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ y < −1 ⎩ y ≥ 0.
⎧ y ≥ −x ⎧y ≤ x
8.79. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩y ≤ 4 ⎩ y ≥ −x
⎧y ≤ x + 1 ⎧y ≥ x − 2
3) ⎨ 4) ⎨
⎩y ≤1 − x ⎩ y ≤ 0,5 x + 1
⎧− 1 ≤ x ≤ 2 ⎧1 ≤ x ≤ 4
8.80. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩0 ≤ y ≤ 3 ⎩− 5 ≤ y ≤ −3
⎧ y ≥ 2x − 6 ⎧ y − 3x − 6 ≤ 0
3) ⎨ 4) ⎨
⎩ y ≤ 2x + 6 ⎩ y + 2x − 6 ≤ 0

⎧ y ≥ 2x 2 ⎧ y ≤ 3x 2
8.81. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩y ≤ 4 ⎩0 < x < 1
⎧ 2 ⎧ 1
⎪y ≥ ⎪y ≤ −
3) ⎨ x 4) ⎨ x
⎪x ≥ 3 ⎪y ≥ 2
⎩ ⎩

⎧ y ≥ x 2 − 4x + 3 ⎧ y ≤ − x 2 + 5x − 6
8.82. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩y ≤ x − 3 ⎩ y ≥ 1 − 3x
⎧⎪ y ≥ x 2 ⎧⎪ y ≥ x 2 − 4 x + 3
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ y ≤ 9 − x 2 ⎪⎩ y ≤ − x 2 + 5 x − 6

⎧ 2 ⎧ 3
⎪y ≥ ⎪y ≤ −
8.83. 1) ⎨ x 2) ⎨ x
⎪y ≤ 3 − x ⎪y ≥ x − 5
⎩ ⎩
⎧⎪ y ≥ x 3 ⎧y ≤ x3
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ y ≤ x ⎩y ≥ x
247
 ⎧y > x ⎧x − y > 3
⎪ ⎪
8.84. 1) ⎨ y < 2 x 2) ⎨ x + y ≤ 5
⎪y < 4 ⎪ y ≥ −1
⎩ ⎩
⎧y − x < 2 ⎧y ≤ x
⎪ ⎪
3) ⎨ y + x > 4 4) ⎨ y ≤ − x + 2
⎪x − 4 > 0 ⎪y ≥ 0
⎩ ⎩

⎧ xy < 2 ⎧ xy + 1 > 0
8.85. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩y < x + 3 ⎩y > x + 2
⎧x 2 + y 2 ≤ 9 ⎧x 2 + y 2 ≥ 4
3) ⎨ 4) ⎨
⎩x + y ≥ 0 ⎩x − y − 2 ≤ 0
⎧⎪ x 2 + y 2 ≤ 9 ⎧⎪ x 2 + y 2 ≥ 1
5) ⎨ 6) ⎨
⎪⎩ y ≥ x 2 ⎪⎩ y ≤ − x 2 .

8.86. sakoordinato sibrtyeze daStrixeT miTiTebuli sim-

ravle, Tu:
1) A = {( x; y ) | y ≤ x + 1}, B = {( x; y ) | y ≥ 3 − x}, A − B = ?
2) A = {( x; y ) | x + y ≥ 2}, B = {( x; y ) | x − y ≥ 2}, B − A = ?
{
3) A = ( x; y ) | y ≥ x 2 , } B = {( x; y ) | y > x + 2}, A − B = ?

{
4) A = ( x; y ) | y ≥ x , } ⎧ 1⎫
B = ⎨( x; y ) | y ≥ ⎬,
⎩ x⎭
B− A=?

5) A = {( x; y ) | x + y < 2}, B = {( x; y ) | y > x − 2},

C = {( x; y ) | x ≥ 1}, ( A \ B) I C = ?
6) A = {( x; y ) | y > 2 x − 1}, B = {( x; y ) | y > 3 − x},
C = {( x; y ) | x < −1}, ( A I B) \ C = ?
{
7) A = ( x; y ) | y ≥ x ,
2
} B = {( x; y ) | y < x},
C = {( x; y ) | x > 1}, A \ (B I C) = ?
{
8) A = ( x; y ) | y ≤ x , } B = {( x; y ) | y ≥ 1 − 2 x},
C = {( x; y ) | x ≤ 2}, ( A I B) \ C .

248
 $9. npevmjt!Tfndwfmj!hboupmfcfcj!eb!vupmpcfcj!
bnpytfojU!hboupmfcb!)$$:/2.:/27*;!
9.1. 1) 1 − x = 0,5 ; 2) 3 − x = 2,5 ; 3) x − 1 = 2 ; 4) x + 2 = 2 .
9.2. 1) x − 1 = 2 x − 3 ;
3) 5 x − 1 = x + 3 ;
9.3. 1) 5 − x = x + 4 ;
3) 3 x − 5 = 5 − 2 x ;
9.4. 1) 3x − 2 − x − 3 = 3 ;
3) 4 − 3 x − x + 6 = 4 ;
9.5. 1) 5 − 2 x + x + 3 = 2 − 3 x ;
3) x − 2 + 2 2 x + 3 = x ;
9.6. 1) 1 − x − x + 3 = x + 2 ;
3) x − 3 − 2 x + 1 = 3 x − 1 ;
9.7. 1) x 2 − 1 = 3 ;
3) x 2 + 4 x + 5 = 2 ;
9.8. 1) x 2 − 4 + x 2 − 3x + 2 = 0 ;
3) x 2 + 5 x + 6 + 2 − x − x 2 = 0 ;
4) 2 x 2 − 6 x + 8 + 3 4 + 3x − x 2 = 0 .
9.9. 1) x 2 − 8 x = 20 ;
3) 2 x 2 − 7 x + 5 = 0 ;
9.10. 1) x 2 − 6 x + 2 + 5 = 0 ;
3) 2 x 2 − 5 x − 2 = 0 ;
9.11. 1) x 2 − 4 x − 2 x − 2 + 1 = 0 ;
3) x 2 − 7 x + 12 = x − 4 ;
9.12. 1) x − 2 (x − 5) = x − 2 ;
( )
3) x − 5 x + 6 9 − x = 0 ;
2 2
249
2) x + 2 = 1 − 3 x ;
4) 6 x + 1 = 4 x + 3 .
2) 1 − 3 x = 3 x − 4 ;
4) 2 x − 3 = 4 − 3 x .
2) 5 − 2 x − 4 − 3 x = 1 ;
4) 7 − 4 x + 3 − x = 6 .
2) 2 x − 5 − 3 x = x + 7 ;
4) 2 x − 1 − 31 − x = 2 x .
2) x − 4 + 10 − x = x − 1 ;
4) x + x + 2 + 2 − x = x + 1 .
2) x 2 − 5 = 4 ;
4) x 2 − 5 x + 7 = 1 .
2) 3 x 2 − 9 + 2 4 x − x 2 − 3 = 0 ;
2) 3x 2 + 2 x − 8 = 0 ;
4) 4 x 2 − x − 3 = 0 .
2) x 2 − 2 x + 4 + 5 = 0 ;
4) 3 x − 1 + x 2 − 7 = 0 .
2) x 2 + 6 x − 4 x + 3 − 12 = 0 ;
4) x 2 − x − 2 = 5 x − 3 .
2) x − 6 (x − 2 ) + 2 − x = 0 ;
4) x 2 − 8 (x − 2) = x − 2 .
9.13. 1) x 2 − x = x 2 + 1 ; 2) x 2 − 3x = 2 − x 2 ;

3) x 2 + 3 x = 2 − x 2 ; 4) x 2 − 6 x + 8 = 4 x − x 2 .
8 8
9.14. 1) x − 1 − =0; 2) = x +1 ;
x −1 x +1 − 2
4 7
3) = x−5 ; 4) = x+4 .
x−5 −3 x+4 −6
9.15. 1) x − x 2 − 1 = 2 x − 3 + x 2 ; 2) x 2 − 4 − x 2 − 9 = 5 ;

3) x 2 + 2 x − x − 2 = x 2 − x ;

4) x − 15 x − 34 = 15 x − x + 34 .
4 2
9.16. 1) = x −1 ; 2) = x−3 ;
x +1 − 2 x−5 −3
3 7
3) = x+2 ; 4) = x+2 .
x + 3 −1 x −1 − 3

bnpytfojU!tjtufnb!)$$:/28.:/2:*;!
⎧⎪3x + y = 4 ⎧⎪ x − 3 y = 1
9.17. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩ 2 x − y = 1 ⎪⎩2 x − y = 3
⎧⎪ x + 2 y = 5 ⎧⎪ 2 x − 3 y = 5
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x − 2 y = 3 ⎪⎩4 x − y = 5
⎧⎪ x + 2 y = 3 ⎧⎪ x + 2 y = 3
9.18. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩2 x − y = 1 ⎪⎩ x − 2 + y − 2 = 2
⎧⎪3x + y = 7 ⎧⎪ x − 1 + 2 y − 5 = 1
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x − 3 + y − 2 = 2 ⎪⎩ y = 3 − x − 1
⎧⎪ x + y = 2 ⎧⎪3 x − 2 y = 4
9.19. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩2 x + 3 y = 5 ⎪⎩5 x + y = 11
⎧⎪2 x − 1 − y − 2 = 1 ⎧⎪ x + 1 + 3 y − 1 = 5
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩ x − 1 + 3 y − 2 = 4 ⎪⎩2 x + 1 − y − 1 = 3

bnpytfojU!vupmpcb!)$$:/31.:/3:*;!
250
9.20. 1) x − 2 ≤ 3 ; 2) 1 − x > 10 ; 3) x + 4 ≤ 3 ; 4) 3 x + 4 ≥ 1 .
9.21. 1) x − 4 ≥ 3 x − 5 ; 2) 3 − 2 x < 3 x + 2 ;
3) 5 x − 4 > x + 2 ; 4) 3x − 2 < 2 x + 5 .
9.22. 1) 2 x + 3 > x − 2 ; 2) 4 x + 1 − 3 x + 2 < 0 ;
3) 2 x − 7 − x + 5 < 1 ; 4) x − 1 + 2 x + 1 > 3 .
9.23. 1) x − 6 < 3 ;
2
2) x 2 − 9 ≤ 7 ;

3) x 2 − 5 x < 6 ; 4) x 2 − 5 x + 5 < 1 .

9.24. 1) x 2 − 4 > 3 ; 2) x 2 − 2 > 2 ;

3) x 2 − 4 x − 2 > 6 ; 4) x 2 − 2 x > 3 .
3x − 1 3x + 1
9.25. 1) <1; 2) < 3;
x+2 x−3
x2 + 2x x 2 − 3x + 1
3) <2; 4) <1.
x+5 x2 + x + 1
1− x x+3
9.26. 1) > 2; 2) ≥ 1;
3x + 1 x2 − 4
x2 − 1 x 2 − 5x + 4
3) < 2; 4) ≥1.
x+4 x 2 + 5x + 4
x+ 4 −3 1 x+ 2 −5 1
9.27. 1) < ; 2) < ;
4 x+4 6 x+2
x−3 −3 1 x+3 −2 1
3) < ; 4) < .
10 x−3 3 x+3
8 3
9.28. 1) ≥ x−5 ; 2) ≥ x +1 ;
2 − x −1 x−3 −2
4 4
3) ≥ x −1 ; 4) ≥ x +1 .
x+2 −3 x −1 − 2
6 2
9.29. 1) > x−2 −5 ; 2) > x −1 −1 ;
x − 2 − 5 −1 x −1 −1 +1
5 8
3) > x +1 − 3 ; 4) > x−2 −4 .
x +1 − 3 − 4 x−2 −4 −2

251
 %21/!bmhfcsvmj!bnpdbofcj!
!
I. bnpdbofcjt!bnpytob!xsgjwj!hboupmfcfcjt!hbnpzfofcjU

10.1. sam klasSi sul 119 moswavlea. pirvel klasSi

moswavleTa ricxvi 4-iT metia, vidre meore klasSi da 3-iT
naklebia, vidre mesame klasSi. ramdeni moswavle yofila
TiToeul klasSi?
10.2. traqtoristTa samma brigadam erTad 720 heqtari
moxna. pirvelma brigadam 60 heqtariT meti moxna, vidre
meorem, da 60 heqtariT naklebi, vidre mesame brigadam.
ramdeni heqtari moxna TiToeulma brigadam?
10.3. moswavleebis 3 jgufma skolis nakveTze dargo 65
xe. meore jgufma dargo 10 xiT meti, vidre mesamem da 2-
jer meti, vidre pirvelma jgufma. ramdeni xe dargo
TiToeulma jgufma?
10.4. skolis nakveTidan Seagroves 1800 kg bostneuli;
kartofili iyo Segrovili 5-jer meti, vidre Warxali,
xolo kombosto 120 kg-iT meti, vidre Warxali. TiToeuli
kulturis ramdeni kilogrami bostneuli iyo Segrovili?
10.5. sami momdevno mTeli ricxvis jamia 180. ipoveT es
ricxvebi.
10.6. ori momdevno mTeli ricxvis namravli 38-iT
naklebia Semdegi ori momdevno mTeli ricxvis namravlze.
ipoveT am ricxvebs Soris umciresi.
10.7. oTx momdevno mTel ricxvebs Soris umciresi
2
ricxvi warmoadgens udidesi ricxvis nawils. ipoveT es
3
ricxvebi.
10.8. oTx momdevno mTel ricxvebs Soris umciresi
ricxvi warmoadgens udidesi ricxvis 80%-s. ipoveT am
ricxvebs Soris umciresi.
10.9. marTkuTxedis sigrZe orjer metia mis siganeze.
marTkuTxedis perimetri udris 144 sm-s. ipoveT
marTkuTxedis sigrZe da sigane.
10.10. Tu marTkuTxedis sigrZes SevamcirebT 4sm-iT,
xolo mis siganes gavadidebT 7 sm-iT, maSin miviRebT
kvadrats, romlis farTobi 100 kv. sm-iT meti iqneba
marTkuTxedis farTobze. ipoveT kvadratis gverdi.

252
 10.11. marTkuTxedis sigrZe orjer metia mis siganeze. Tu
marTkuTxedis TiToeul gverds gavadidebT 1 metriT, maSin
misi farTobi gadiddeba 16 kv. metriT. ipoveT
marTkuTxedis gverdebi.
10.12. marTkuTxedis sigrZe 3-jer metia mis siganeze. Tu
marTkuTxedis siganes gavadidebT 4 m-iT, xolo mis sigrZes
SevamcirebT 5 m-iT, maSin marTkuTxedis farTobi 15 kv. m-iT
gadiddeba. ipoveT marTkuTxedis gverdebi.
10.13. erT avzSi orjer meti benzinia, vidre meoreSi. Tu
pirveli avzidan meoreSi gadavasxamT 25 l benzins, maSin
orive avzSi benzinis raodenoba gaTanabrdeba. ramdeni
litri benzini iyo TiToeul avzSi Tavdapirvelad?
10.14. erT sawyobSi orjer meti xorbali iyo, vidre
meoreSi. pirveli sawyobidan gaitanes 750 t xorbali,
meore sawyobSi ki miitanes 350 t; amis Semdeg orive
sawyobSi xorblis raodenoba gaTanabrda. ramdeni tona
xorbali iyo Tavdapirvelad TiToeul sawyobSi?
10.15. erT tomaraSi 60 kg Saqari iyo, meoreSi ki 80 kg.
imis Semdeg rac meore tomridan amiRes 3-jer meti Saqari,
vidre pirvelidan, pirvelSi darCa 2-jer meti Saqari,
vidre meore tomaraSi. ramdeni kilogrami Saqari amoiRes
TiToeuli tomridan?
10.16. pirvel ormoSi Caawyves 55 t silosi, meoreSi
ki_63 t. imis Semdeg, rac meore ormodan waiRes orjer
meti silosi, vidre pirveli ormodan, masSi darCa 5 t-iT
naklebi, vidre pirvel ormoSi. ramdeni tona silosi
wauRiaT TiToeuli ormodan?
10.17. erT auzSi 200 m 3 wyalia, xolo meoreSi_112 m 3 .
aReben onkanebs, romelTa saSualebiT ivseba auzebi.
ramdeni saaTis Semdeg iqneba orive auzSi erTnairi
raodenobis wyali, Tu meore auzSi yovel saaTSi isxmeba
22 m 3 -iT meti wyali, vidre pirvel auzSi?
10.18. erT auzSi 160 m 3 wyalia, xolo meoreSi_117 m 3 ,
aReben onkanebs, romelTa saSualebiT ivseba auzebi.
ramdeni saaTis Semdeg iqneba meore auzSi 13 m 3 -iT meti
wyali, vidre pirvelSi, Tu meore auzSi yovel saaTSi
isxmeba 14 m 3 -iT meti wyali, vidre pirvel auzSi?
10.19. or fardulSi awyvia Tiva. pirvel fardulSi 3-
jer meti Tivaa, vidre meoreSi. imis Semdeg, rac pirveli
fardulidan meoreSi gadaitanes 20 t Tiva, aRmoCnda, rom
253
meore fardulSi Tivis raodenoba udrida im Tivis
5
raodenobis -s, rac darCa pirvel fardulSi. ramdeni
7
tona Tiva yofila Tavdapirvelad TiToeul fardulSi?
10.20. fermers bostneulis dasargavad aqvs ori
mosazRvre nakveTi: pirveli nakveTis farTobi 4-jer metia
meoris farTobze. Tu pirveli nakveTidan CamovWriT 10
heqtars da SevuerTebT meore nakveTs, maSin meore nakveTi
2
Seadgens pirveli nakveTis darCenili nawilis -s. ipoveT
3
TiToeuli nakveTis farTobi.
10.21. erT sawyobSi 185 t naxSiria, meoreSi 237 t.
pirveli sawyobidan yoveldRe gahqondaT 15 t naxSiri,
meoredan ki 18 tona. ramdeni dRis Semdeg iqneba meore
1
sawyobSi 1 -jer meti naxSiri, vidre pirvelSi?
2
10.22. erT bostneulsacavSi 21 t kartofilia, meoreSi ki
18 t. pirvel bostneulsacavSi yoveldRiurad mihqondaT 9
t kartofili, meoreSi ki 12t. ramdeni dRis Semdeg iqneba
pirvel bostneulsacavSi 1,2-jer naklebi kartofili,
vidre meoreSi?
10.23. erT sawyobSi 200 tona naxSiria, meoreSi ki 60
tona. yoveldRiurad TiToeul sawyobSi SeaqvT 20 tona
naxSiri. ramdeni dRis Semdeg iqneba pirvel sawyobSi 2-jer
meti naxSiri, vidre meoreSi?
10.24. erT sawyobSi 120 t xorbalia, meoreSi ki 150 t.
pirveli sawyobidan yoveldRiurad gahqondaT 8 t
xorbali, meoredan ki 12 t. ramdeni dRis Semdeg iqneba
meore sawyobSi xorblis raodenoba pirvelSi darCenili
3
xorblis nawili.
4
10.25. simindiT daTesili ori nakveTis saerTo farTobi
udris 120 heqtars. pirveli nakveTis TiToeuli heqtaridan
aiRes 3 t simindi, meore nakveTidan ki 2 t. ipoveT
TiToeuli nakveTis farTobi, Tu pirveli nakveTidan aiRes
100 toniT meti simindi, vidre meoredan.
10.26. vagoni datvirTulia 300 cali muxis da fiWvis
moriT. cnobilia, rom muxis yvela mori 1 toniT naklebs
iwonis, vidre fiWvis yvela mori. ipoveT ramdeni iyo cal-

254
calke muxisa da fiWvis mori, Tu muxis TiToeuli mori 46
kg-s iwonis, fiWvis TiToeuli mori ki 28 kg-s.
10.27. erTi skolis moswavleebma Seagroves 200 lari da
iyides Teatrisa da kinos 55 bileTi. ramdeni bileTi
uyidiaT cal-calke Teatrisa da kinosi, Tu Teatris erTi
bileTi Rirda 5 lari, xolo kinos erTi bileTi_2 lari?
10.28. 21 larad da 30 TeTrad nayidia ori xarisxis 70
fanqari. pirveli xarisxis erTi fanqari Rirda 35 TeTri,
xolo meore xarisxisa 25 TeTri. TiToeuli xarisxis
ramdeni fanqari iyo nayidi?
10.29. sami yanis saerTo farTobia 16 heqtari. mesame yanis
farTobi udris pirveli ori yanis farTobTa jams. ipoveT
TiToeuli yanis farTobi, Tu meore yanis farTobi ise
Seefardeba pirveli yanis farTobs, rogorc 1:3.
10.30. traqtoristma moxna miwis sami nakveTi. pirveli
2
nakveTis farTobi mTeli moxnuli farTobis nawilia,
5
xolo meore nakveTis farTobi ise Seefardeba mesame
1 1
nakveTis farTobs rogorc 1 : 1 . ramdeni heqtari iyo
2 3
samive nakveTSi, Tu mesame nakveTSi 16 heqtariT naklebi
iyo, vidre pirvelSi?
10.31. faifuris dasamzadeblad iyeneben Tixas, TabaSirsa
da silas, romelTa masebic proporciulia 25, 1 da 2
ricxvebisa. ramdeni Tixa, TabaSiri da silaa saWiro 350 kg
narevis dasamzadeblad?
10.32. miwis sami nakveTis farTobi ise Seefardeba
3 5 3
erTmaneTs, rogorc 2 : 1 : 1 . cnobilia, rom pirveli
4 6 8
nakveTidan 72 centneri marcvliT ufro metia aRebuli,
vidre meore nakveTidan. ipoveT samive nakveTis farTobi,
Tu saSualo mosavlianoba Seadgens 18 centners 1 ha
farTobze.
10.33. ori ricxvis jamia 45. erTi ricxvis meSvidedi
udris meore ricxvis merveds. ipoveT am ricxvebis
namravli.
10.34. ori ricxvis sxvaobaa 27. pirveli ricxvis mervedi
udris meore ricxvis mexuTeds. ipoveT es ricxvebi.
10.35. ori ricxvi ise Seefardeba erTmaneTs, rogorc 3:2.
Tu maT Soris umciress gavyofT 4-ze, udidess ki gavyofT

255
9-ze, maSin pirveli ganayofi 4-iT meti iqneba meore
ganayofze. ipoveT es ricxvebi.
10.36. erTi ricxvi 12-iT metia meoreze. Tu umcires
ricxvs gavyofT 7-ze, udidess ki gavyofT 5-ze, maSin
pirveli ganayofi 4-iT naklebi iqneba meore ganayofze.
ipoveT es ricxvebi.
10.37. wiladis mniSvneli 4-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvelsa da mniSvnels erTiT gavadidebT,
1
maSin wiladi gautoldeba -s. ipoveT wiladi.
2
10.38. wiladis mricxveli 2-iT naklebia mniSvnelze. Tu
wiladis mricxvels SevamcirebT 3-jer, xolo mniSvnels
1
mivumatebT 3-s, maSin miviRebT -s. ipoveT wiladi.
8
10.39. wiladis mniSvneli 4-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvels mivumatebT 11-s, mniSvnels ki
gamovaklebT 1-s, maSin miviRebT mocemuli wiladis
Sebrunebul wilads. ipoveT wiladi.
10.40. wiladis mniSvneli 5-iT metia mis mricxvelze. Tu
am wiladis mricxvels mivumatebT 14-s, mniSvnels ki
gamovaklebT 1-s, maSin miviRebT mocemuli wiladis
Sebrunebul wilads. ipoveT wiladi.
10.41. gegmiT traqtoristTa brigadas unda daexna yamiri
miwa 14 dReSi. brigada xnavda yoveldRiurad 5 heqtariT
mets, vidre gegmiT iyo gaTvaliswinebuli, amitom moxvna
daamTavra 12 dReSi. ramdeni heqtari yamiri iyo daxnuli
da ramden heqtars xnavda brigada yoveldRiurad?
10.42. dadgenil vadaSi rom gegma Seesrulebina,
brigadas yoveldRiurad unda daemzadebia 48 detali. is
yoveldRiurad amzadebda 56 detals, amitom Seasrula
gegma vadaze 2 dRiT adre. ramdeni detali daamzada
brigadam da ra vadaSi?
10.43. meTevzeTa brigadas yoveldRiurad unda daeWira 6
t Tevzi. is yoveldRiurad iWerda 500kg-s gegmis zeviT,
amitom ara marto Seasrula gegma vadamde 3 dRiT adre,
aramed gegmis zeviT daiWira 12 t Tevzi. ramdeni tona
Tevzi unda daeWira brigadas gegmiT?
10.44. Tu qarxana davalebis Sesasruleblad yoveldRe
gamouSvebs 20 traqtors, maSin daniSnuli vadisaTvis igi
gamouSvebs SekveTilze 100 traqtoriT naklebs. Tu qarxana
yoveldRiurad gamouSvebs 23 traqtors, maSin daniSnuli
256
vadisaTvis igi gamouSvebs 20 traqtoriT imaze mets, vidre
SekveTili iyo. ra vada iyo daniSnuli SekveTis
Sesasruleblad?
1
10.45. meanabrem bankidan gamoitana mTeli Tanxis
6
nawili, ris Semdeg bankSi darCa 800 lari. ramdeni lari
iyo Setanili bankSi?
1
10.46. qsovilis fasma daiklo nawiliT, ris Semdeg
16
qsovilis fasi 45 lari gaxda. ramdeni lari Rirda
qsovili Tavdapirvelad?
10.47. moswavlem meore dRes waikiTxa pirvel dRes
1
wakiTxuli wignis gverdebis raodenobis nawili.
11
ramdeni gverdi waukiTxavs moswavles pirvel dRes, Tu
orive dRes wakiTxuli aqvs 180 gverdi?
10.48. fermerma meore dRes moxna ra pirvel dRes
1
moxnuli farTobis nawili, orive dRes moxnuli
8
farTobi gaxda 99 heqtari. ramdeni heqtari mouxnavs
fermers pirvel dRes?
10.49. Wvavis puris gamocxobisas vRebulobT namats, rac
Seadgens aRebuli fqvilis 0,3-s. ramdeni fqvili unda
aviRoT, rom 26 kg gamomcxvari Wvavis puri miviRoT?
10.50. vaSli gaSrobis dros kargavs Tavisi wonis 84%-s.
ramdeni kg vaSli unda aviRoT, rom miviRoT 16 kg Ciri?
10.51. moxalvis dros yava kargavs Tavisi wonis 12%-s.
ramdeni kilogrami nedli yava unda aviRoT, rom miviRoT
4,4 kg moxaluli?
10.52. magida skamiT Rirs 240 lari. skamis Rirebuleba
Seadgens magidis Rirebulebis 20%-s. ipoveT magidis
Rirebuleba.
10.53. qsovilis fasma daiklo 30%-iT, ris Semdeg
qsovilis fasi gaxda 42 lari. ramdeni lari Rirda
qsovili Tavdapirvelad?
10.54. ramdeni lari Seitana meanabrem bankSi erTi wlis
win, Tu mas bankSi axla aqvs 327 lari da wliuri
danaricxi Seadgens 9%-s.

257
 10.55. meanabrem bankSi Seitana 800 lari. ramdeni lari
eqneba mas sami wlis Semdeg, Tu wliuri danaricxia
rTuli 5%?
10.56. qalaqis mosaxleoba wlis bolos udrida 78000
kacs. vipovoT qalaqis mosaxleobis ricxvi wlis dasawyi-
sisaTvis, Tu mosaxleobis namati am xnis ganmavlobaSi Seadgenda 4%-s.
10.57. qalaqSi amJamad 48400 mcxovrebia. cnobilia, rom am
qalaqis mosaxleoba yovelwliurad izrdeba 10%-iT.
ramdeni mcxovrebi yofila am qalaqSi ori wlis winaT?
10.58. meanabres bankSi axla aqvs 5618 lari. ramdeni
lari Seitana man bankSi ori wlis win, Tu wliuri
danaricxia rTuli 6%?
10.59. meanabrem or sxvadasxva bankSi Seitana 5000 lari
da 4500 lari. pirvel bankSi Setanili Tanxis ramdeni
procenti unda gadaitanos man pirveli bankidan meore
bankSi, rom orive bankSi Tanxebis raodenobebi gaTanabrdes?
10.60. or bidonSi aris 70 litri rZe. Tu pirveli
bidonidan meoreSi gadavasxamT im rZis 12,5%-s, romelic
pirvel bidonSia, maSin orive bidonSi aRmoCndeba rZis
erTi da igive raodenoba. ramdeni litri rZea pirvel
bidonSi?
10.61. muSis xelfasma jer daiklo 20%-iT, Semdeg ki
moimata 50%-iT. ramdeni procentiT gaizarda muSis
xelfasi TavdapirvelTan SedarebiT?
10.62. qsovilis fasma jer daiklo 20%-iT, Semdeg ki isev
daiklo 25%-iT. Tavdapirveli fasis ramden procents
Seadgens qsovilis fasi axla?
10.63. qsovilis fasma jer 40%-iT daiklo, xolo Semdeg
pirvelad daklebuli Tanxis 25%-iT gaiafda, ris Semdegac
qsovilis fasi 60 lari gaxda. ra Rirda qsovili
Tavdapirvelad?
10.64. meanabrem bankidan pirvel dRes gamoitana mTeli
Tanxis 80%, meore dRes ki pirvel dRes gamotanili Tanxis
20%. amis Semdeg bankSi darCa 16 lari. ramdeni lari iyo
Setanili bankSi Tavdapirvelad?
10.65. pirveli mgzavrobisas avtomobilma daxarja im
benzinis 0,375 nawili, rac iyo avzSi da kidev 5 litri.
meore mgzavrobisas ki darCenili benzinis 80% da
ukanaskneli 4 litri. ramdeni litri benzini yofila
avzSi Tavdapirvelad?

258
 10.66. meanabrem bankidan pirvel dRes gamoitana mTeli
2
Tanxis nawili. meore dRes ki darCenili Tanxis 87% da
3
ukanaskneli 26 lari. ramdeni lari iyo Setanili bankSi
Tavdapirvelad?
10.67. fermerma pirvel dRes aiRo mosavali farTobis
5
nawilze da kidev 3 heqtarze. meore dRes ki darCenili
12
farTobis 75%-ze da ukanasknel 8 heqtarze. ramden
heqtarze aiRo mosavali fermerma?
10.68. meanabrem bankidan Tavdapirvelad gamoitana Tavisi
1 4
Tanxis nawili, Semdeg ki darCenili Tanxis da kidev
4 9
64 lari. amis Semdeg mas bankSi darCa mTeli Tavisi
3
anabris nawili. ramdeni lari iyo Setanili bankSi?
20
10.69. mTibavTa brigadam pirvel dRes gaTiba mindvris
naxevari da kidev 2 heqtari, meore dRes ki mindvris
darCenili nawilis 25% da ukanaskneli 6 heqtari. ipoveT
mindvris farTobi.
10.70. biblioTekis ucxo enaTa ganyofilebaSi aris
wignebi inglisur, frangul da germanul enebze.
inglisuri wignebi Seadgens wignebis mTeli raodenobis
36%-s, franguli_inglisuri wignebis 75%-s, danarCeni 185
wigni germanulia. ramdeni wignia biblioTekaSi ucxo
enaze?
2
10.71. avzidan gamouSves masSi arsebuli wylis
5
1
nawili, Semdeg isev gamouSves darCenili wylis nawili.
4
ramdeni litri wyali iyo avzSi, Tu amis Semdeg masSi
darCa 450 litri wyali?
10.72. avzSi yovel wuTSi Cadis 180 l wyali. pirvelad
7
aavses avzis nawili. darCenili nawilis asavsebad
18
dasWirdaT 200 l-iT meti wyali, vidre pirvelad. ra
droSi aivso avzi?
10.73. or qalaqs Soris manZili turistma gaiara 3
1
dReSi. pirvel dRes man gaiara mTeli manZilis nawili
5
259
 1
da kidev 60 km, meore dRes mTeli manZilis da kidev 20
4
23
km, xolo mesame dRes mTeli manZilis da darCenili 25
80
km. ipoveT manZili qalaqebs Soris.
10.74. erT cvlaSi orma muSam erTad 72 detali
daamzada. mas Semdeg, rac pirvelma muSam Sromis
nayofiereba 15%-iT gaadida, xolo meorem 25%-iT, isini
erT cvlaSi erTad 86 detals amzadebdnen. ramden detals
amzadebda pirveli muSa erT cvlaSi Sromis nayofierebis
gazrdis Semdeg?
10.75. or qarxanas gegmiT TveSi unda gamoeSva 360 Carxi.
pirvelma qarxanam gegma Seasrula 112%-iT, meorem ki 110%-
iT; amitom orive qarxanam TveSi gamouSva 400 Carxi.
ramdeni Carxi gamouSvia gegmis gadametebiT TiToeul
qarxanas?
10.76. fermeri ori nakveTidan 500 tona xorbals
Rebulobda. agroteqnikuri RonisZiebebis gatarebis Semdeg
mosavali pirvel nakveTze gadidda 30%-iT, xolo meoreze
20%-iT, amitom fermerma am nakveTebidan aiRo 630 t
xorbali. ramdeni xorbali aiRo fermerma TiToeuli
nakveTidan agroteqnikis gamoyenebis Semdeg?
10.77. ori velosipedisti erTdroulad gamodis A da B
adgilebidan erTmaneTis Sesaxvedrad da ori saaTis
Semdeg xvdebian erTmaneTs. ipoveT TiToeuli maTganis
moZraobis siCqare, Tu viciT, rom pirveli velosipedisti
gadioda saaTSi 3km-iT mets, vidre meore. manZili A -dan
B -mde udris 42 kilometrs.
10.78. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 339 km-ia,
erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad ori avtomobili
gaemgzavra da 3 saaTis Semdeg Sexvdnen erTmaneTs. vipovoT
meore avtomobilis siCqare, Tu is saaTSi 5 km-iT mets
gadioda, vidre pirveli avtomobili.
10.79. ori punqtidan, romelTa Soris manZili 160 km-ia,
erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad ori turisti
gamovida da 5 saaTis Semdeg Sexvdnen erTmaneTs. ipoveT
TiToeuli turistis siCqare, Tu maTi Sefardebaa 3:5.
10.80. kuriers A punqtidan B punqtSi unda Caetana
1
amanaTi. mTeli gza aqeT da iqiT man gaiara 14 saaTSi;
2
A -dan B -mde is gadioda saaTSi 30 km-s, ukan
260
mogzaurobisas B -dan A -mde ki 28 km-s. ipoveT manZili A -
dan B -mde.
10.81. A punqtidan B punqtSi kurierma amanaTi Caitana
35 wuTSi. ukan dabrunebisas man gaadida siCqare 0,6 km-iT
saaTSi da mgzavrobas mounda 30 wuTi. ipoveT manZili A
da B punqtebs Soris.
10.82. matarebeli manZils A qalaqidan B qalaqamde
gadis 10 sT 40 wuTSi. matareblis siCqare rom 10 km/sT-iT
naklebi iyos, maSin is B qalaqSi Cava 2sT 8wuTiT gvian.
ipoveT manZili qalaqebs Soris da matareblis siCqare.
10.83. manZils or sadgurs Soris matarebeli gadis 1
saaTSi da 30 wuTSi. Tu misi siCqare gadiddeba 10 km/sT-iT,
maSin imave manZils matarebeli gaivlis 1 sT 20 wuTSi.
ipoveT manZili sadgurebs Soris.
10.84. A qalaqidan B qalaqisken gaemgzavra velosipedi-
sti 15 km/sT siCqariT. 2 saaTis Semdeg mis kvaldakval
gaemgzavra motociklisti, romelic B qalaqSi velosipe-
distTan erTdroulad Cavida. ipoveT motociklistis siC-
qare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris aris 180 km.
10.85. navsadgomidan qalaqisken gaemgzavra navi 12 km/sT
siCqariT, xolo 0,5 saaTis Semdeg imave mimarTulebiT
gavida gemi, romlis siCqare iyo 20 km/sT. ra manZilia
navsadgomidan qalaqamde, Tu gemi qalaqSi 1,5 saaTiT adre
Cavida, vidre navi?
10.86. manZili A da B qalaqebs Soris udris 50 km-s. A
qalaqidan B qalaqSi gaemgzavra velosipedisti, xolo 1
sT 30 wuTis Semdeg mis kvaldakval gaemgzavra
motociklisti, romelmac gaaswro velosipedists da
Cavida B qalaqSi masze erTi saaTiT adre. ipoveT
TiToeulis siCqare, Tu viciT, rom motociklistis siCqare
velosipedistis siCqareze 2,5-jer metia.
10.87. manZili A da B qalaqebs Soris 350 km-ia. A qa-
laqidan B qalaqisaken gaemgzavra turisti, xolo 3 saaT-
is Semdeg mis kvaldakval gaemgzavra meore turisti, rome-
lic B qalaqSi Cavida 1 saaTiT gvian, vidre pirveli. ipo-
veT TiToeuli turistis siCqare, Tu maTi Sefardebaa 5:7.
10.88. A punqtidan B punqtSi, romelTa Soris manZili
160 kilometria, gaemgzavra avtobusi; ori saaTis Semdeg
mis kvaldakval gavida msubuqi avtomobili, romlis
siCqare ise Seefardeboda avtobusis siCqares, rogorc 3:1.
ipoveT avtobusisa da avtomobilis siCqare, Tu
261
avtomobili B punqtSi 40 wuTiT adre Cavida, vidre
avtobusi.
10.89. ori matarebeli gavida erTi da imave qalaqidan
erTimeoris miyolebiT; pirveli matarebeli saaTSi gadis
36 kilometrs, xolo meore_48 km-s. ramdeni saaTis Semdeg
daeweva meore matarebeli pirvels, Tu viciT, rom pirveli
matarebeli gasuli iyo 2 saaTiT adre meoreze?
10.90. gza A qalaqidan B qalaqamde zRviT 16
kilometriT naklebia, vidre SaragziT. gemi manZils A -dan
B -mde gadis 4 saaTSi, avtomobili ki 2 saaTSi. ipoveT
gemis siCqare, Tu is 44 km/sT-iT naklebia avtomobilis
siCqareze.
10.91. manZils A qalaqidan B qalaqamde ganrigiT
avtobusi gadis saSualo siCqariT 40 km/sT. erTxel
gzatkecilis SekeTebis gamo avtobusma gaiara gzis
pirveli naxevari 20 wT-is dagvianebiT. rom misuliyo B -Si
ganrigiT, avtobusma gzis darCenili nawili gaiara 45
km/sT siCqariT. ipoveT manZili A -dan B -mde.
10.92. ori aerodromidan, romelTa Soris manZili 950 km-
ia, erTdroulad erTmaneTis Sesaxvedrad vertmfreni da
TviTmfrinavi gamovida. naxevari saaTis Semdeg manZili maT
Soris udrida 150 km-s. ipoveT TiToeulis siCqare, Tu
TviTmfrinavis siCqare 3-jer metia vertmfrenis siCqareze.
10.93. dilis 8 saaTze soflidan qalaqSi gaemgzavra
1
velosipedisti. qalaqSi man dahyo 4 saaTi, gaemgzavra
4
ukan da dRis 3 saaTze sofelSi dabrunda. ipoveT manZili
soflidan qalaqamde, Tu qalaqSi velosipedisti midioda
siCqariT 12 km/sT, ukan ki siCqariT 10 km/sT.
10.94. dRis 12 saaTze A navsadgomidan B
navmisadgomisaken gavida katarRa siCqariT 12 km/sT.
daxarja ra SeCerebaze B navmisadgomTan 2,5 saaTi,
katarRa gamoemgzavra ukan siCqariT 15 km/sT da Cavida A
navmisadgomSi imave dRis 19 saaTze. ipoveT manZili A -dan
B -mde.
10.95. A qalaqidan B qalaqisaken 4 sT 30 wuTze gavida
vertmfreni siCqariT 250 km/sT. B qalaqSi 30 wuTiT daeSva
da dabrunda ukan A qalaqSi 11 sT 45 wuTze; ukan
mgzavrobisas gadioda 200 km-s saaTSi. ipoveT manZili A
qalaqidan B qalaqamde.

262
 10.96. avtomobilma manZili qalaqidan soflamde gaiara
siCqariT 60 km/sT. ukan dabrunebisas manZilis 75% man
gaiara pirvandeli siCqariT, xolo danarCeni gza siCqariT
40 km/sT, amitom ukan mgzavrobisas mas dasWirda 10 wuTiT
meti dro, vidre mgzavrobisas qalaqidan soflamde. ipoveT
manZili qalaqidan soflamde.
10.97. studentTa jgufma moawyo eqskursia. pirveli 30 km
fexiT gaiares, gzis danarCeni nawilis 20% gacures
mdinareze tiviT, xolo Semdeg isev iares fexiT 1,5-jer
met manZilze, vidre mdinareze icures. mTeli gzis
darCenili nawili studentebma 1 saaTsa da 30 wuTSi
gaiares avtomanqaniT, romelic midioda 40 km/sT siCqariT.
ra sigrZisaa mTeli gza?
10.98. mgzavrma, romelic matarebliT midioda siCqariT
40 km/sT, SeniSna, rom Semxvedrma matarebelma mis gverdiT
gavlas moandoma 3 wami. ipoveT Semxvedri matareblis
siCqare, Tu cnobilia, rom misi sigrZe aris 75 m.
10.99. demonstrantTa kolona quCaSi moZraobs siCqariT 3
km/sT. Semxvedrma velosipedistma, romelic midioda
siCqariT 15 km/sT, 2 wuTi daxarja imisaTvis, rom gaevlo
kolonis Tavidan bolomde. ipoveT demonstrantTa
kolonis sigrZe.
10.100. avtomobilSi mjdomma mgzavrma, romelic
moZraobda 80 km/sT siCqariT, SeniSna, rom avtomobilis
mimarTulebiT moZravi matareblis gverdis avlas moandoma
3 wT. ramden kilometrs gadis matarebeli saaTSi, Tu misi
sigrZea 400 m.
10.101. ipoveT matareblis sigrZe da siCqare, Tu is uZrav
damkvirebels gverds uvlis 7 wm-Si, xolo 306 m sigrZis
platformas 25 wm-Si.
10.102. avtomobili manZils or qalaqs Soris gadis 5
3
saaTSi. Tu is yovel kilometrs gaivlis wT-iT ufro
7
Cqara, maSin mTeli manZilis gavlas moandomebs 3 saaTs.
ipoveT avtomobilis siCqare.
10.103. matarebeli gamovida A qalaqidan da
gansazRvrul droSi Cavida B qalaqSi. matarebels rom
yoveli kilometri gaevlo 0,3 wT-iT ufro nela, maSin B
qalaqSi Casvlas moandomebda 4 sT-s. ipoveT matareblis
siCqare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris 160 km-ia.

263
 10.104. Tbomavalma manZili or navmisadgoms Soris
gaiara mdinaris dinebis mimarTulebiT 4 saaTSi, xolo
mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT_5 saaTSi.
ipoveT manZili navmisadgomebs Soris, Tu mdinaris dinebis
siCqarea 2 km/sT.
10.105. TviTmfrinavma manZili or qalaqs Soris zurgis
qaris dros 5 sT 30 wuTSi gaiara, xolo pirqaris dros_6
saaTSi. ipoveT manZili qalaqebs Soris da TviTmfrinavis
sakuTari siCqare, Tu qaris siCqare iyo 10 km/sT.
10.106. katerma mdinaris dinebis mimarTulebiT 5 saaTSi
imdeni kilometri gacura, ramdenic 6 sT 15 wT-Si mdinaris
dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT. ipoveT kateris
siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis siCqarea 2,4
km/sT.
10.107. menave dinebis mimarulebiT 3 saaTSi imden
kilometrs micuravda, ramdensac 3 sT 40 wT-Si dinebis
sawinaaRmdegod. ipoveT dinebis siCqare, Tu navis siCqare
mdgar wyalSi 5 km/sT-ia.
10.108. moswavleTa jgufi gaemgzavra navmisadgomidan
naviT mdinaris dinebis mimarTulebiT im pirobiT, rom
ukan dabrunebuliyvnen 4 saaTis Semdeg. mdinaris dinebis
siCqarea 2 km/sT; siCqare, romelsac meniCbeebi aZleven navs,
aris 8 km/sT. ra udidesi manZiliT SeuZliaT moswavleebs
daSordnen navmisadgoms, Tu ukan dabrunebamde isini unda
darCnen napirze 2 saaTi?
10.109. eqskursantebma 3 saaTiT daiqiraves navi da
gaemgzavrnen mdinaris dinebis mimarTulebiT. ramdeni
kilometriT SeuZliaT maT daSordnen navsadgurs, rom 3
saaTis Semdeg moaswron ukan dabruneba, Tu cnobilia, rom
navis siCqare mdgar wyalSi aris 7,5 km saaTSi, xolo
mdinaris dinebis siCqarea 2,5 km saaTSi?
10.110. ramdeni saaTis ganmavlobaSi SeiZleba icuro
mdinaris dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiT naviT,
romlis siCqare mdgar wyalSi udris 7 km/sT-s, rom
moaswro gasvlis adgilas dabruneba 7 saaTis Semdeg, Tu
mdinaris dinebis siCqarea 3 km/sT?
10.111. turisti A qalaqidan B qalaqSi unda Cavides
daniSnul vadaze. Tu is saaTSi gaivlis 35 km-s, maSin
daigvianebs 2 saaTiT; Tuki saaTSi gaivlis 50 km-s, maSin is
Cava vadaze 1 saaTiT adre. gaigeT manZili A da B

264
qalaqebs Soris da dro, romelic unda moendomebina
turists A qalaqidan B qalaqSi Casasvlelad.
10.112. saqonlis gasagzavnad Camoyenebuli iyo ramdenime
vagoni. Tu vagonSi CatvirTaven 15,5 t-s, maSin 4 t saqoneli
CautvirTavi darCeba; Tu vagonSi CatvirTaven 16,5 t-s, maSin
vagonebis mTlianad datvirTvisaTvis daakldeba 8 t
saqoneli. ramdeni vagoni iyo Camoyenebuli da ramdeni
tona saqoneli iyo?
10.113. ramdenime kaci eqskursiaze gaemgzavra. Tu
TiToeuli xarjebisaTvis Seitans 12 lars da 50 TeTrs,
maSin xarjebis dasafaravad daakldebaT 100 lari. Tu ki
TiToeuli Seitans 16 lars, maSin zedmeti gadarCebaT 12
lari. ramdeni kaci Rebulobs monawileobas eqskursiaSi?
10.114. skolis darbazSi dadgmulia merxebi; Tu
TiToeul merxze 5 moswavles davsvamT, maSin dagvakldeba
8 merxi; Tu ki TiToeul merxze 6 moswavles davsvamT,
maSin ori merxi darCeba Tavisufali. ramdeni merxi iyo
dadgmuli darbazSi?
10.115. wrewirze, romlis sigrZe 999 m-s udris, ori
sxeuli moZraobs erTi da imave mimarTulebiT da xvdebian
erTmaneTs yoveli 37 wuTis Semdeg. ipoveT TiToeuli
sxeulis siCqare, Tu cnobilia, rom pirvelis siCqare
oTxjer metia meoris siCqareze.
10.116. etlis wina borbalma garkveul manZilze 15
bruniT meti gaakeTa, vidre ukanam. wina borblis wrewiris
sigrZe udris 2,5 metrs, ukanasi ki 4 metrs. ramdeni bruni
gaakeTa TiToeulma borbalma da ra manZili gaiara etlma?
10.117. ori borbali RvediTaa SeerTebuli. pirveli
borblis wrewiris sigrZe udris 60 sm-s, meoresi ki 35 sm-s.
ramden bruns gaakeTebs wuTSi meore borbali, Tu pirveli
wuTSi akeTebs 84 bruns?
10.118. erT brigadas mosavlis aReba SeuZlia 20 saaTSi,
meores ki 30 saaTSi. ramden saaTSi aiRebs mosavals orive
brigada erTad?
10.119. erTi muSa samuSaos asrulebs 14 saaTSi, meore ki
5
21 saaTSi. ramden saaTSi Seasrulebs am samuSaos
7
nawils orive erTad muSaobiT?
10.120. sxvadasxva simZlavris orma traqtorma erTad
muSaobiT 8 saaTis ganmavlobaSi Seasrula samuSao. ramden
saaTSi Seasrulebs am samuSaos marto pirveli traqtori,
265
Tu igive samuSaos marto meore traqtori asrulebs 12
saaTSi?
10.121. avzSi mierTebulia onkani da mili. gaxsnili
onkaniT carieli avzi ivseba 4 sT-Si, xolo gaxsnili
miliT savse avzi icleba 6 sT-Si. ramden sT-Si aivseba
naxevrad savse avzi, Tu onkans da mils erTdroulad
gavxsniT?
10.122. erT brigadas mTeli mosavlis aReba SeuZlia 12
dReSi, meores ki _ 9 dReSi. mas Semdeg, rac 5 dRes imuSava
marto pirvelma brigadam, mas SeuerTda meore brigada da
orivem erTad daasrula samuSao. ramdeni dRe imuSava
orive brigadam erTad?
10.123. Tovlis aRebaze muSaobs ori Tovlsawmendi
manqana. erT maTgans SeuZlia mTeli quCa gaasufTaos erT
saaTSi, meores ki _ 45 wT-Si. orive manqanam quCis gawmenda
erTdroulad daiwyo da erTad imuSava 20 wuTs, ris
Semdegac pirvelma manqanam Sewyvita muSaoba. ra droa
saWiro, rom marto meore manqanam daasrulos mTeli
samuSao?
10.124. orma eqskavatorma qvabuli amoTxara 12 dReSi.
marto pirvel eqskavators SeeZlo es samuSao Seesrulebia
1
1 -jer ufro Cqara, vidre marto meores. ramden dReSi
2
SeeZlo am samuSaos Sesruleba TiToeul eqskavators?
10.125. orma brigadam erTdrouli muSaobiT miwis
nakveTi 12 saaTis ganmavlobaSi daamuSava. ra dros
moandomebda am nakveTis damuSavebas pirveli brigada, Tu
brigadebis mier samuSaos Sesrulebis droebi ise
Seefardeba erTmaneTs, rogorc 2:3?
10.126. maRarodan wylis amosaqaCavad dadgmulia sami
tumbo. pirveli tumbo calke muSaobis dros wyals
amoqaCavs 12 saaTSi, meore 15 saaTSi da mesame 20 saaTSi.
pirveli sami saaTis ganmavlobaSi moqmedebdnen pirveli da
mesame tumboebi, Semdeg ki maT SeuerTes meore tumboc.
ramdeni dro daixarja sul maRarodan wylis amosaqaCavad?
7
10.127. sami milis erTdrouli moqmedebiT avzis
8
nawili ivseba 1 sT-Si. ramden saaTSi aavsebs avzs marto
pirveli mili, Tu is avzs avsebs 2-jer ufro swrafad,
vidre marto meore da 2-jer ufro nela, vidre marto
mesame mili?
266
 10.128. sam kalatozs erTad muSaobiT kedlis aSeneba
SeuZlia 12 sT-Si. ramden saaTSi aaSenebs am kedels
TiToeuli cal-calke, Tu es droebi ise Seefardeba
erTmaneTs, rogorc 2:3:4?
10.129. mocemuli oTxi ricxvis saSualo ariTmetikulia
30. am ricxvebidan erT-erTi udris 60-s. ipoveT danarCeni
sami ricxvis saSualo ariTmetikuli.
10.130. mocemuli aTi ricxvis saSualo ariTmetikulia 7.
am ricxvebidan eqvsis saSualo ariTmetikulia 5. ipoveT
danarCeni oTxi ricxvis saSualo ariTmetikuli.
10.131. ojaxSi (mama, deda da Svili) mamis xelfasi
3
Seadgens ojaxis Semosavlis -s, xolo Svilis
5
Semosavalia ojaxis Semosavlis 10%. ipoveT ojaxis
wevrebis saSualo Semosavali, Tu dedis xelfasia 360
lari.
10.132. wlis ganmavlobaSi klasis xuTma moswavlem
wonaSi moimata 5-5 kg, xolo danarCenebma 3-3 kg, ris
Sedegadac moswavleTa saSualo wona 30-dan 34 kg-mde
gaizarda. ramdeni moswavlea klasSi?
10.133. moswavleTa mesamedi abarebda Tsu-Si da maTi
saSualo qula aRmoCnda 80, naxevari_stu-Si da maTi
saSualo qula aRmoCnda 72, xolo danarCeni
moswavleebis_62. ipoveT moswavleTa saSualo qula.
10.134. brigadaSi iyo 11 kaci da maTi saSualo xelfasi
Seadgenda 720 lars. mas Semdeg, rac ramodenime wevrma
datova brigada, brigadis darCenili wevrebis saSualo
xelfasi gaxda 670 lari. ramdenma wevrma datova brigada,
Tu maTi (gadasulebis) saSualo xelfasi iyo 780 lari?
10.135. klasis moswavleebidan 18 saSualod iwonis 65
kg–s, 11 saSualod iwonis 63 kg-s, xolo darCenili ori
bavSvis saerTo wonaa 152 kg. ipoveT moswavleTa saSualo
wona.
10.136. fexburTelTa gundis (11 fexburTeli) saSualo
asaki iyo 22 weli. rodesac gundis kapitani sxva gundSi
gadavida da misi adgili 18 wlis axalgazrda
fexburTelma daikava, gundis saSualo asaki gaxda 21
weli. ipoveT kapitnis asaki.
10.137. ramdeni kilogrami wyali unda avaorTqloT 0,5
tona celulozis masidan, romelic 85% wyals Seicavs,
rom miviRoT 75% wylis Semcveli masa?
267
 10.138. axali soko wonis mixedviT Seicavs 90% wyals,
xolo gamxmari_12% wyals. ramdeni gamxmari soko miiReba
22 kg axali sokosagan?
10.139. xsnari Seicavs 40 g marils. mas daumates 200 g
mtknari wyali da amis Semdeg marilis koncentraciam
Seadgina 8%. ramdeni grami xsnari iyo Tavdapirvelad?
10.140. ramdeni litri wyali unda daematos 12% Saqris
Semcvel 20 litr sirofs, rom miviRoT 10% Saqris
Semcveli sirofi?
10.141. zRvis wyali masis mixedviT Seicavs 5% marils.
ramdeni kilogrami mtknari wyali unda daematos 30 kg
zRvis wyals, rom marilis koncentraciam Seadginos 1,5%?
10.142. gvaqvs oqrosa da spilenZis ori Senadnobi.
pirvel SenadnobSi am liTonebis Sefardeba Sesabamisad
aris 2:3, xolo meoreSi 3:5. am ori Senadnobidan gvinda
miviRoT 26 gr liToni, romelSic oqrosa da spilenZis
Sefardeba Sesabamisad iqneba 5:8. ramdeni gr TiToeuli
Senadnobis aRebaa saWiro amisaTvis?
10.143. tbis wyalSi marilis koncentraciaa 7%, xolo
zRvis wyalSi 2%. am ori saxis wylis SereviT gvinda
miviRoT 20l wyali, romelSic marilis koncentracia
iqneba 4%. ramdeni litri tbis da ramdeni litri zRvis
wyali unda SevurioT amisaTvis?

II. bnpdbofcjt!bnpytob!lwbesbuvmj!hboupmfcfcjt!!
hbnpzfofcjU!
!
10.144. marTkuTxedis formis nakveTi, romlis erTi
gverdi 10 m-iT metia meoreze, unda SemoiRobos. ipoveT
Robis sigrZe, Tu cnobilia, rom nakveTis farTobi 1200 m 2 -
s udris.
10.145. marTkuTxedis simaRle misive fuZis 75%-s
Seadgens. ipoveT am marTkuTxedis perimetri, Tu cnobilia,
rom marTkuTxedis farTobi 48 m 2 -s udris.
10.146. kvadratis formis Tunuqis furcels CamoWres 10
sm siganis zoli, ris Semdeg furclis darCenili nawilis
farTobi 5600 sm 2 -is toli gaxda. ipoveT mocemuli
Tunuqis furclis farTobi.

268
 10.147. ori avtomobili erTdroulad gaemgzavra erTi
qalaqidan meorisaken. pirvelis siCqare 10 km/sT-iT metia
meoris siCqareze, da amitom pirveli avtomobili 1 saaTiT
adre midis adgilze, vidre meore. ipoveT orive
avtomobilis siCqare, Tu cnobilia, rom manZili qalaqebs
Soris 560 km-ia.
10.148. aerodromidan 1600 km-iT daSorebuli punqtisaken
erTdroulad ori TviTmfrinavi gafrinda. erTis siCqare
meoris siCqareze 80 km/sT-iT meti iyo da amitom igi 1
saaTiT adre mifrinda daniSnulebis adgilze. ipoveT
TiToeuli TviTmfrinavis siCqare.
10.149. turistma gaiara 72 kilometri da SeniSna, rom
Tu igi am mgzavrobas 6 dRiT met dros moandomebda, maSin
mas SeeZlo dReSi 2 km-iT naklebi gaevlo, vidre gadioda.
ramden kilometrs gadioda igi dReSi?
10.150. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 900 km-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad gamodis ori matarebeli da
xvdebian erTmaneTs Sua gzaze. ipoveT TiToeuli
matareblis siCqare, Tu pirveli matarebeli 1 saaTiT gvian
gamovida meoreze da misi siCqare 5 km/sT-iT metia, vidre
meore matareblis siCqare?
10.151. matarebeli 6 wuTiT iqna SeCerebuli gzaSi da es
dagvianeba man aanazRaura 40 km-ian gadasarbenze, romelic
gaiara 20 km/sT-iT meti siCqariT, vidre ganrigiT iyo
dadgenili. ipoveT ganrigis mixedviT matareblis siCqare
am gadasarbenze.
10.152. A da B sadgurebs Soris Sua gzaze matarebeli
SeCerebul iqna 10 wuTiT. B -Si rom ganrigis mixedviT
misuliyo, memanqanem matareblis siCqare gaadida 12 km/sT-
iT. ipoveT matareblis sawyisi siCqare, Tu cnobilia, rom
manZili sadgurebs Soris 120 km-ia.
10.153. matarebels 800 km unda gaevlo. Sua gzaze igi
SeCerebuli iqna 1 saaTiT, da amitom, droze rom misuliyo
daniSnul adgilze siCqare unda gaedidebina 20 km/sT-iT.
ra dro dasWirda matarebels mTeli gzis gasavlelad?
10.154. orTqlmavali 24 km-iani pirveli gadasarbenis
gavlis Semdeg SeCerebul iqna ramdenime xniT, meore
gadasarbeni man gaiara winandelze 4 km/sT-iT meti
siCqariT. miuxedavad imisa, rom meore gadasarbeni
pirvelze 15 km-iT grZeli iyo, orTqlmavalma igi gaiara

269
mxolod 20 wuTiT met droSi, vidre pirveli. ipoveT
orTqlmavlis sawyisi siCqare.
10.155. velosipedisti yovel wuTSi 500 metriT naklebs
gadis, vidre motociklisti, amitom 120 km manZilis
gasavlelad igi xarjavs ori saaTiT met dros, vidre
motociklisti. gamoTvaleT velosipedistis siCqare.
10.156. vertmfreni yovel wamSi 150 m-iT naklebs gadis,
vidre TviTmfrinavi, amitom 900 km-is gasavlelad igi
xarjavs 1 sT da 30 wT-iT met dros, vidre TviTmfrinavi. ipoveT
vertmfrenis da TviTmfrinavis siCqare.
2
10.157. velosipedistma 100 km gaiara 2 sT-iT adre,
3
vidre gaTvaliwinebuli hqonda Tavdapirvelad, radgan 12
wT-Si gadioda 2 km-iT mets , vidre hqonda navaraudevi. ra
siCqariT unda emoZrava velosipedists?
10.158. matarebels 300 km-is toli MN manZili
garkveuli siCqariT unda gaevlo. magram dasawyisSi misi
siCqare navaraudevze 8 km/sT-iT naklebi iyo da imisaTvis,
rom N -Si droze Casuliyo, M -dan 180 km-iT daSorebul
sadguridan navaraudevze 16 km/sT-iT meti siCqariT
midioda. ra dro moandoma matarebelma M -dan N -mde
manZilis gavlas?
5
10.159. turistma avtomanqaniT gaiara mTeli gzis
8
nawili, xolo danarCeni gaiara katarRiT, katarRis
siCqare 20 km/sT-iT naklebia avtomanqanis siCqareze.
avtomanqaniT turisti 15 wuTiT met xans mogzaurobda,
vidre katarRiT. ras udris avtomanqanis siCqare da
katarRis siCqare, Tu turistis mier gasavleli mTeli gza
160 km-ia?
10.160. gemma mdinaris dinebis mimarTulebiT gaiara 48 km
da amdenive dinebis winaaRmdeg, sul am mgzavrobas
dasWirda 5 saaTi. ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi, Tu
mdinaris dinebis siCqarea 4 km/sT.
10.161. manZili or navsadgurs Soris mdinariT 80 km-ia.
gemi am manZilis gavlas iqiT-aqeT 8 sT 20wT-s undeba.
ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi, Tu mdinaris dinebis
siCqarea 4 km/sT.
10.162. A punqtidan mdinaris dinebis mimarTulebiT tivi
gagzavnes. 5 sT 20 wuTis Semdeg imave punqtidan tivs
motoriani navi daedevna, romelmac gaiara 20 km da tivs
270
daewia. ramden kilometrs gadioda saaTSi tivi, Tu
motoriani navi masze 12 km-iT Cqara moZraobda saaTSi?
10.163. manZili erTi navsadguridan meoremde mdinaris
gaswvriv 30 km-ia. motoriani navi am manZils iqiT-aqeT 6
saaTSi gadis, 40 wuTiT gzaSi gaCerebis CaTvliT. ipoveT
motoriani navis sakuTari siCqare, Tu mdinaris dinebis
siCqare 3 km-is tolia saaTSi.
10.164. ori avtomobili gamovida erTmaneTis Sesaxvedrad
A da B qalaqebidan. erTi saaTis Semdeg avtomobilebi
Sexvdnen erTmaneTs da SeuCereblad ganagrZes gza imave
siCqariT. pirveli B qalaqSi 27 wT-iT gvian mivida, vidre
meore A qalaqSi. ipoveT TiToeuli avtomobilis siCqare,
Tu cnobilia, rom manZili qalaqebs Soris 90 km-ia.
10.165. ori velosipedisti erTdroulad gamodis
erTmaneTis Sesaxvedrad A da B ori punqtidan, romelTa
Soris manZili 28 km-ia, da erTi saaTis Semdeg xvdebian
erTmaneTs. isini SeuCereblad ganagrZoben gzas imave
siCqariT da pirveli B punqtSi midis 35 wT-iT ufro
adre, vidre meore A punqtSi. ipoveT TiToeuli
velosipedistis siCqare.
10.166. A da B ori punqtidan, romelTa Soris manZili
24 km-ia erTsa da imave dros erTmaneTis Sesaxvedrad ori
avtomobili gaigzavna. maTi Sexvedris Semdeg A -dan
gamosuli avtomobili B punqtSi midis 16 wT-Si, xolo
meore avtomobili 4 wuTSi midis A -Si. ipoveT TiToeuli
avtomobilis siCqare.
10.167. ori turisti erTdroulad gamovida erTmaneTis
Sesaxvedrad A da B ori adgilidan. Sexvedrisas
aRmoCnda, rom pirvels 4 kilometriT naklebi gauvlia
meoreze. ganagrZes ra moZraoba imave siCqariT, pirveli
mivida B -Si 4 sT da 48 wT-Si Sexvedris Semdeg, xolo
meore mivida A -Si 3 sT da 20 wT-Si Sexvedris Semdeg.
ipoveT manZili A -dan B -mde.
10.168. A da C ori punqtidan B punqtisaken erTdrou-
lad ori velosipedisti gavida, pirveli A-dan meore _ C-
dan. manZili C -dan B -mde 12 km-iT metia, vidre manZili
A -dan B -mde. velosipedistebi B punqtSi Cavidnen 3 sT-
3
Si. meore velosipedisti TiToeul kilometrs gadioda
4
wT-iT ufro Cqara, vidre pirveli. ipoveT manZili A -dan
B -mde da TiToeuli velosipedistis siCqare.
271
 10.169. ori gemi erTdroulad gavida navsadguridan:
erTi CrdiloeTiT, meore aRmosavleTiT. ori saaTis
Semdeg maT Soris manZili 60 km aRmoCnda. ipoveT
TiToeuli gemis siCqare, Tu cnobilia, rom erTis siCqare
saaTSi 6 km-iT metia meoris siCqareze.
10.170. A punqtidan gamomaval or gzaze orma
avtomobilma erTdroulad daiwyo moZraoba. gzebs Soris
kuTxe 60 o -ia. erTi avtomobilis siCqare orjer metia
meoris siCqareze. drois garkveul momentSi avtomobilebs
Soris manZili 300 km gaxda. ra manZili hqonda gavlili
drois am momentisaTvis TiToeul avtomobils?
10.171. A punqtidan gamomaval or gzaze orma turistma
erTdroulad daiwyo moZraoba erTidaigive siCqariT. gzebs
Soris kuTxe 120 o -ia. drois garkveul momentSi turistebs
Soris manZili 60 km gaxda. ra manZili hqonda gavlili
drois am momentisaTvis TiToeul turists?
10.172. or koncentrul wrewirze Tanabrad moZraobs ori
wertili. erT srul bruns erTi maTgani 5 wamiT naklebs
andomebs, vidre meore, ris gamoc igi 1 wuTSi ori bruniT
mets akeTebs. ramden bruns akeTebs wuTSi pirveli
wertili?
10.173. fermers gansazRvruli vadisaTvis unda daeTesa
200 ha, magram igi yoveldRiurad 5 ha-Ti mets Tesavda,
vidre gegmiT iyo gaTvaliswinebuli, da amitom Tesva
vadaze 2 dRiT adre daamTavra. ramden dReSi
damTavrebula Tesva?
10.174. Tivis maragi imdenia, rom SeiZleba yoveldRiurad
gaices yvela cxenisaTvis 96 kg. sinamdvileSi SeZles
TiToeuli cxenis yoveldRiuri ulufis 4 kg-iT gadideba,
radganac ori cxeni gadaiyvanes sxva TavlaSi. ramdeni
cxeni iyo Tavdapirvelad?
10.175. 15 t bostneulis gadasazidad moiTxoves
gansazRvruli tvirTmzidaobis ramdenime manqana. garaJma
gagzavna 0,5 toniT naklebi tvirTmzidaobis manqanebi,
romelTa raodenoba iyo moTxovnilze erTiT meti. ramdeni
tona bostneuli waiRo TiToeulma manqanam?
10.176. pirvelma ostatma 60 detalis damzadebaze 3
saaTiT naklebi dro daxarja vidre meorem. ramden saaTSi
daamzadebs 90 detals meore ostati, Tu erTad muSaobiT
erT saaTSi isini amzadeben 30 detals?

272
 10.177. simindiT daTesili erTi nakveTis farTobi 2 ha-
Ti naklebi iyo meore nakveTis farTobze. mosavlis
aRebisas TiToeuli nakveTidan miiRes 60 t simindi.
ramdeni tona simindi iyo aRebuli TiToeuli nakveTis
erTi heqtaridan, Tu pirvel nakveTze 1 t-iT meti simindi
aiRes heqtaridan, vidre meoreze?
10.178. erT nakveTze aRebuli iyo 200 c xorbali, xolo
meore nakveTze, romlis farTobi 2 ha-Ti metia, vidre
pirveli nakveTis farTobi_300 c. amasTanave, TiToeul
heqtarze 5 c-iT meti, vidre pirveli nakveTis TiToeul
heqtarze. ipoveT miwis TiToeuli nakveTis farTobi.
10.179. miwis erT nakveTze aiRes 4,8 t kartofili; meore
nakveTze, romlis farTobic 0,03 ha-Ti naklebia pirvelze,
aiRes 2 t kartofili. amasTanave meore nakveTis 1 m 2 -ze
aiRes 2 kg-iT naklebi, vidre pirveli nakveTis 1 m 2 -ze.
ipoveT TiToeuli nakveTis farTobi.
10.180. sakoncerto darbazSi 600 adgilia. imis Semdeg,
rac TiToeul rigSi adgilebis ricxvi 4-iT gaadides da
kidev ori rigi daumates, darbazSi 748 adgili gaxda.
ramdeni rigia axla darbazSi?
10.181. orma brigadam erTad muSaobiT xeebis dargva
nakveTze 4 dReSi daamTavra. ramdeni dRe dasWirdeboda am
samuSaos Sesasruleblad TiToeul brigadas cal-calke,
Tu erT maTgans SeeZlo xeebis dargvis damTavreba 6 dRiT
adre meoreze?
10.182. wyalsadenis avzi ori miliT ivseba 2 sT da 55
wuTSi. pirvel mils SeuZlia misi avseba 2 saaTiT ufro
male, vidre meores. ramden xanSi aavsebs am avzs
TiToeuli mili cal-calke moqmedebiT?
10.183. oTxi dRis erTad muSaobiT sxvadasxva
2
simZlavris orma traqtorma mTeli farTobis nawili
3
moxna. ramden dReSi moxnavda mTel farTobs TiToeuli
traqtori cal-calke, Tu pirvel traqtors SeuZlia
mTeli farTobis 5 dRiT Cqara moxvna, vidre meores?
1
10.184. or kalatozs, romelTaganac meore 1 dRiT
2
gvian iwyebs muSaobas pirvelze, SeuZlia kedlis amoyvana
7 dReSi. ramden dReSi amoiyvanda am kedels TiToeuli

273
maTgani cal-calke, Tu cnobilia, rom meore kalatozs
SeuZlia kedlis amoyvana 3 dRiT adre pirvelze?
10.185. erTi muSa gegmiT gaTvaliswinebul samuSaos
asrulebs 4 dRiT adre, vidre meore. Tu orive erTad 48
dRes imuSavebs, Sesruldeba 7-jer meti samuSao vidre
gegmiT iyo gaTvaliswinebuli. gegmiT gaTvaliswinebuli
samuSaos ra nawili Sesruldeba, Tu marto pirveli muSa
imuSavebs 3 dRes, xolo marto meore 4 dRes?
10.186. sam kalatozs erTad SeuZlia kedlis aSeneba 12
saaTSi. pirvels, marto muSaobiT, SeuZlia kedlis aSeneba
7
mesameze 1 -jer ufro swrafad da meoreze 2 saaTiT ufro
9
swrafad. kedlis ra nawils aaSenebs pirveli kalatozi
marto muSaobiT 5 saaTSi?
10.187. sam brigadas erTad muSaobiT samuSaos
Sesruleba SeuZlia 6 dReSi. marto meore brigadas igive
samuSaos Sesruleba SeuZlia 4-jer ufro Cqara vidre
marto mesames da 4 dRiT Cqara vidre marto pirvels.
samuSaos ra nawilis Sesruleba SeuZlia mesame brigadas 2
dReSi marto muSaobiT?
10.188. pirveli mili avzs avsebs 4 saaTiT gvian, xolo
meore mili 9 saaTiT gvian, vidre orive mili erTad. ra
droSi aavsebs avzs TiToeuli mili cal-calke?
10.189. qsovilis fasma imdeni procentiT daiklo,
ramdeni laric Rirda metri qsovili fasebis daklebamde.
ramdeni procentiT iqna daklebuli qsovilis fasi, Tu
metri qsovili 16 larad gayides?
10.190. qsovilis fasma moimata imaze orjer meti
procentiT, ramdeni laric Rirda metri qsovili fasis
momatebamde. ramdeni procentiT moimata qsovilis fasma,
Tu momatebis Semdeg misi fasi gaxda 28 lari?
10.191. procentebis erTi da imave ricxviT fasebis ori
TanmimdevrobiTi daklebis Semdeg fotoaparatis fasi 150
laridan 96 laramde daeca. ramdeni procentiT
klebulobda fotoaparatis fasi TiToeul SemTxvevaSi?
10.192. qalaqis mcxovrebTa ricxvi ori wlis
ganmavlobaSi 20000 kacidan 22050 kacamde gaizarda. ipoveT
am qalaqis mcxovrebTa zrdis saSualo yovelwliuri
procenti.
10.193. sawvavze fasebis orjer Tanmimdevruli gazrdis
Semdeg fasi sawvavze gaxda 3-jer meti Tavdapirvel fasTan
274
SedarebiT. amasTan fasi pirvelad 2-jer naklebi procen-
tiT gaizarda, vidre meored. ramdeni procentiT gaizarda
fasi pirvelad?
10.194. fotoaparati, romlis fasi iyo 20 lari, jer
gaZvirda da Semdeg gaiafda. amasTan gaiafeba moxda 4-jer
meti procentiT vidre gaZvireba. ramdeni procentiT
gaiafda da ramdeni procentiT gaZvirda fotoaparati, Tu
igi axla 16 lari da 80 TeTri Rirs?
10.195. kursis studentTa saSualo qula maTi raodeno-
bis toli iyo. mas Semdeg, rac 5 studenti, saSualo
quliT 50, sxva fakultetze gadavida, kursis studentTa
saSualo qula gaxda 82. ramdeni studenti iyo Tavidan
kursze?
10.196. brigadis wevrTa saSualo yoveldRiuri Semosava-
li iyo 30 lari. Tu brigadas daemateba erTi muSa, romlis
yoveldRiuri Semosavalia 61 lari, maSin brigadis wevrTa
saSualo yoveldRiuri Semosavali larebSi ricxobrivad
gaxdeba brigadis wevrTa raodenobis toli. ramdeni wevria
brigadaSi?
10.197. pirvel da meore jgufSi studentTa raodenoba
erTi da igivea. sesiebis Sedegad miRebuli maTi saSualo
qula erTi da igive ricxvi_60 aRmoCnda. Tu pirveli
jgufidan meoreSi gadaviyvanT 42 qulis mqone erT
students, maSin pirveli jgufis studentTa saSualo
qula 1,9-iT meti iqneba meore jgufis saSualo qulaze.
ramdeni studentia TiToeul jgufSi?
10.198. Widaobis seqciis erTi wevri iwonida 63 kg-s,
xolo danarCenebis saSualo wona iyo 60 kg. mas Semdeg,
rac seqciaSi movida 57 kg wonis mqone axali moWidave,
seqciis wevrTa saSualo wonam moiklo 100 gramiT. ramdeni
moWidave iyo seqciaSi Tavdapirvelad?
10.199. fexburTSi pirvelobis gaTamaSebis dros Catarda
55 TamaSi: amasTanave, TiToeulma gundma danarCen
gundebTan mxolod TiTo TamaSi Caatara. ramdeni gundi
monawileobda gaTamaSebaSi?
10.200. Tu moWadrakeTa Sejibrebis TiToeuli monawile
danarCen monawileebTan mxolod TiTo partias iTamaSebs,
maSin sul gaTamaSebuli iqneba 231 partia. ramdeni
monawilea moWadrakeTa SejibrebaSi?

275
 10.201. moswavleebi erTmaneTs ucvlian Tavis
fotosuraTebs. ramdeni moswavle yofila, Tu gacvla-
gamocvlisaTvis saWiroa 870 fotosuraTi?
10.202. ramdenime wertilze, romelTagan arcerTi sami
wertili erT wrfeze ar mdebareobs, gavlebulia am
wertilebis wyvil-wyvilad SemaerTebeli yvela wrfe.
gansazRvreT, ramdeni wertili iyo aRebuli, Tu
gatarebuli wrfeebis ricxvi aRmoCnda 45?
10.203. amozneqil mravalkuTxedSi gavlebulia yvela
SesaZlo diagonali; maTi ricxvi 14 aRmoCnda. ramdeni
gverdi aqvs am mravalkuTxeds?
10.204. romel mravalkuTxeds aqvs diagonalebis ricxvi
12-iT meti gverdebis ricxvze?
10.205. yuTis saxuravSi, romelsac marTkuTxedis forma
aqvs sigrZiT 30 sm da siganiT 20 sm, unda amoiWras 200 sm 2
farTobis marTkuTxa naxvreti ise, rom am naxvretis
napirebi yvelgan erTnair manZilze iyos saxuravis
napirebidan. ra manZiliT unda iyos daSorebuli naxvretis
napiri saxuravis napiridan?
10.206. fotografiul suraTs, zomiT 12 sm × 18 sm,
erTnairi siganis CarCo aqvs. ipoveT CarCos sigane, Tu misi
farTobi udris suraTis farTobs.
10.207. yvavilnari, romelsac marTkuTxedis forma aqvs 2
m da 4 m gverdebiT, erTnairi siganis bilikiT aris
Semovlebuli. ipoveT am bilikis sigane, Tu misi farTobi
9-jer metia yvavilnaris farTobze.
10.208. nakveTs marTkuTxedis forma aqvs, romlis sigrZe
orjer metia siganeze. nakveTs mTel sigrZeze Wris 2 m
siganis biliki, xolo nakveTis danarCen nawilze
xorbalia daTesili. ipoveT nakveTis sigrZe, Tu
xorbliani nawilis farTobi 4600 m 2 -iT metia bilikis
farTobze.
10.209. marTkuTxedis formis Tunuqis furclisagan Tav-
Ria yuTi daamzades ise, rom am furclis kuTxeebSi
amoWrilia kvadratebi 5 sm gverdiT da darCenili napirebi
gadakecilia. ra zomis iyo Tunuqis furceli, Tu misi
sigrZe orjer meti iyo siganeze da yuTis moculoba
aRmoCnda 1500 sm 3 -is toli?
10.210. xsnars, romelic 40 g marils Seicavda, daumates
200 g wyali, ris Semdeg misi koncentracia 10%-iT

276
Semcirda. ramden wyals Seicavda xsnari da rogori iyo
misi koncentracia?
10.211. WurWlidan, romelic 20 l-s itevs da spirtiT
aris savse, gadmoasxes spirtis raRac raodenoba da
WurWeli wyliT Seavses; Semdeg gadmoasxes narevis
imdenive raodenoba da isev Seavses wyliT. amis Semdeg
WurWelSi aRmoCnda 5 l sufTa spirti. ramdeni siTxe
gadmousxamT TiToeul jerze?
10.212. WurWelSi iyo 10 l marilmJava. marilmJavas
nawili gadaasxes da WurWelSi Caasxes igive raodenobis
wyali. Semdeg isev gadaasxes narevis igive raodenoba da
Seavses igive raodenobis wyliT. ramden litrs asxamdnen
yovel Casxmaze Tu WurWelSi darCa marilmJavas 64%-iani
xsnari?

III. bnpdbofcjt!bnpytob!hboupmfcbUb!!
tjtufnfcjt!hbnpzfofcjU!
!
10.213. moswavlem 3 rveulsa da 2 fanqarSi gadaixada 65
TeTri. meore moswavlem imgvarsave 2 rveulsa da 4
fanqarSi gadaixada 70 TeTri. ramdeni TeTri Rirs erTi
rveuli?
10.214. 8 cxenisa da 15 Zroxis gamosakvebad yoveldRi-
urad iZleodnen 162 kg Tivas. ramden Tivas aZlevdnen yove-
ldRiurad TiToeul cxens da TiToeul Zroxas, Tu viciT,
rom 5 cxeni Rebulobda 3 kg-iT met Tivas, vidre 7 Zroxa?
10.215. orma xelosanma samuSaoSi miiRo 1170 lari.
pirvelma imuSava 15 dRe. meorem ki 14 dRe. ramden lars
Rebulobda dReSi meore xelosani, Tu cnobilia, rom
pirvelma xelosanma 4 dReSi miiRo 110 lariT meti, vidre
meorem 3 dReSi?
10.216. ori naturaluri ricxvis namravli 2,4-jer metia
6
am ricxvebis sxvaobaze, maTi saSualo ariTmetikuli 2 -
7
1
iT metia 4 -ze. ipoveT es ricxvebi.
7
10.217. ori dadebiTi ricxvis jami erTiT metia pirveli
da meore ricxvebis gaorkecebul sxvaobaze. ipoveT es
ricxvebi, Tu pirvelis kvadrati samiT metia meoreze.

277
 10.218. bostneulis maRaziaSi kartofili da kombosto
miitanes. pirvel dRes gayides kartofilis naxevari da
1
kombostos , sul 150 kg. meore dRes gayides darCenili
3
1 1
kartofilis da darCenili kombostos , sul 100 kg.
2 2
ramdeni kartofili da ramdeni kombosto miitanes
maRaziaSi?
10.219. samkervalom miiRo ori xarisxis maudi, metri 6
lariani da 5 lariani, sul 1600 laris. paltoebis
Sesakerad samkervalom daxarja pirveli xarisxis maudis
maragis 25% da meore xarisxis maudis maragis 20%, sul
350 laris Rirebulebisa. TiToeuli xarisxis ramdeni
metri maudi miiRo samkervalom?
10.220. 10 cxenisa da 14 Zroxis gamosakvebad
yoveldRiurad 180 kg Tivas iZleodnen; Tivis normis
gadidebis Semdeg cxenebisaTvis 25%-iT, xolo
1
ZroxebisaTvis 33 %-iT, daiwyes dReSi 232 kg Tivis micema,
3
Tavdapirvelad ramden kilogram Tivas aZlevdnen dReSi
erT cxensa da erT Zroxas?
10.221. ori memanqane erTmaneTisagan damoukideblad
beWdavda 60-gverdian xelnawers. pirveli memanqane 6
gverdis beWdvas andomebda imden dros, rasac meore
memanqane 5 gverdis beWdvas. ramden gverds beWdavda saaTSi
TiToeuli memanqane, Tu pirvelma mTeli samuSao Seasrula
2 saaTiT ufro adre, vidre meorem?
10.222. tvirTis gadasazidad gansazRvruli vadiT
daqiravebulia erTi da imave simZlavris ramdenime sabargo
manqana. manqanebio rom 2-iT naklebi yofiliyo, maSin
tvirTis gadasazidad dasWirdebodaT vadaze 2 saaTiT meti
dro; manqanebi rom 4-iT meti yofiliyo, maSin tvirTis
gadasazidad dasWirdebodaT vadaze 2 saaTiT naklebi dro.
ramdeni manqana iyo daqiravebuli da ramdeni dro
dasWirdaT tvirTis gadasazidad?
10.223. Tu wignis gverdze striqonebis ricxvs
SevamcirebT 4-iT, xolo striqonSi asoebis ricxvs 5-iT,
maSin mTel gverdze asoebis ricxvi 360-iT Semcirdeba. Tu
ki gverdze gavadidebT striqonebis winandel ricxvs 3-iT,
xolo asoebis ricxvs striqonSi 2-iT, maSin gverdze 228

278
asoTi meti daeteva, vidre winaT. ipoveT striqonebis
ricxvi gverdze da asoebis ricxvi striqonSi.
10.224. ramodenime mTibavs garkveul droSi unda gaeTiba
15 ha mindori. Tu mTibavebi iqnebodnen 5-iT meti, maSin
isini samuSaos daamTavrebdnen vadaze 2 sT-iT adre.
ramdeni mTibavi muSaobda mindvris gasaTibad, Tu 3 mTibavi
4 saaTSi Tibavs 3 ha mindors?
10.225. traqtoristTa brigada garkveul vadaSi xnavs 300
ha miwas. Tu brigadaSi iqneboda 3 traqtoriT meti, maSin
brigada xvnas daamTavrebda vadaze 6 dRiT adre. ramdeni
traqtori iyo brigadaSi, Tu sami traqtori 2 dReSi xnavs
90 ha miwas?
10.226. orniSna ricxvis aTeulebis ricxvi samjer metia
misi erTeulebis ricxvze. Tu am ricxvis cifrebs
gadavaadgilebT, maSin miviRebT ricxvs, romelic 36
erTeuliT naklebia saZebn ricxvze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.227. orniSna ricxvis cifrebis jami udris 11-s. Tu am
ricxvs 63-s davumatebT, maSin miiReba imave cifrebiT,
mxolod Sebrunebul rigze dawerili ricxvi. ipoveT
orniSna ricxvi.
10.228. orniSna ricxvis cifrebis jami udris 12-s. Tu am
ricxvis cifrebs gadavaadgilebT, maSin miviRebT ricxvs,
romelic 18-iT metia saZebn ricxvze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.229. orniSna ricxvis cifrTa jami udris 15-s. Tu am
ricxvs 7-ze gavamravlebT da miRebuli namravlidan
gamovaklebT orniSna ricxvs, romelic Cawerilia
mocemuli orniSna ricxvis cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT, miviRebT 387-s. ipoveT orniSna ricxvi.
10.230. orniSna ricxvi 4-jer metia Tavisave cifrTa
jamze da 3-jer metia maTsave namravlze. ipoveT orniSna
ricxvi.
10.231. orniSna ricxvis cifrTa jami udris 13-s. Tu am
ricxvs 9-s gamovaklebT, maSin miviRebT ricxvs, romelic
Cawerili iqneba imave cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT. ipoveT es ricxvi.
10.232. mocemulia erTi da imave cifrebiT gamosaxuli
ori orniSna ricxvi. pirveli ricxvis ganayofi meoreze
udris 1,75-s. pirveli ricxvis namravli misi aTeulebis
ricxvze 3,5-jer metia meore ricxvze. ipoveT meore ricxvi.

279
 10.233. orniSna ricxvis cifrTa namravli samjer
naklebia TviT am ricxvze. Tu saZiebel ricxvs mivumatebT
18-s, maSin miiReba ricxvi dawerili imave cifrebiT, magram
Sebrunebuli mimdevrobiT. ipoveT es ricxvi.
10.234. ipoveT orniSna ricxvi, romlis ganayofi misi
2
cifrebis namravlze aris 2 , xolo sxvaoba saZiebel
3
ricxvsa da imave cifrebiT, magram Sebrunebuli
mimdevrobiT, dawerili ricxvs Soris aris 18.
10.235. Tu mocemul orniSna ricxvs gavyofT misi
cifrebis jamze, maSin miiReba ganayofi 3 da naSTi 7. Tu
mocemul orniSna ricxvis cifrTa kvadratebis jams
gamovaklebT mocemuli orniSna ricxvis cifrebis
namravls, miviRebT mocemul orniSna ricxvs. ipoveT es
ricxvi.
10.236. Tu orniSna ricxvs gavyofT ricxvze, romelic
imave cifrebiT aris dawerili mxolod Sebrunebuli
mimdevrobiT, maSin miviRebT ganayofs 4-s da naSTs 3-s; Tu
saZiebel ricxvs gavyofT mis cifrTa jamze, maSin
miviRebT ganayofs 8-s da naSTs 7-s. ipoveT es ricxvi.
10.237. mokriveTa da moWidaveTa seqciis sportsmenTa
saSualo wona erTidaigivea da 60 kg-is tolia. Tu krivis
seqciidan Widaobis seqciaSi gadava sportsmeni, romlis
wona 44 kg-ia, maSin seqciaTa saSualo wonebs Soris
sxvaoba gaxdeba 1,8 kg. Tu Widaobis seqciidan wava
sportsmeni, romlis wona 88 kg-ia (krivis seqcia ucvleli
darCeba), maSin aRniSnul saSualo wonebs Soris sxvaoba 2
kg gaxdeba. ramdeni sportsmenia TiToeul seqciaSi?
10.238. pirveli semestris Semdeg or klass aRmoaCnda
erTidaigive saSualo qula_ 50. Tu erTi klasidan meoreSi
gadava 18 qulis mqone bavSvi, maSin am klasebis saSualo
qulebs Soris sxvaoba gaxdeba 3. Tu meore klasidan
pirvelSi gadava 95 qulis mqone bavSvi, maSin aRniSnuli
sxvaoba gaxdeba 4. ramdeni moswavlea TiToeul klasSi?
10.239. sxvadasxva simZlavris orma traqtorma erTad
1
muSaobiT 30 wuTis ganmavlobaSi moxna mTeli yanis
6
nawili. marto pirvel traqtors rom 24 wuTi emuSava,
Semdeg ki marto meore traqtors 40 wuTi, maSin isini
moxnavdnen mTeli yanis 20%-s. ra xnis ganmavlobaSi
moxnavs mTel yanas TiToeuli traqtori cal-calke?
280
 10.240. or brigadas mosavlis aReba unda daemTavrebia 12
dReSi. 8 dRis erTad muSaobis Semdeg pirvelma brigadam
miiRo sxva davaleba, amitom meorem samuSaos darCenili
nawili 7 dReSi daamTavra. ra xnis ganmavlobaSi SeeZlo
TiToeul brigadas cal-calke mosavlis aReba?
10.241. erTad muSaobiT ori xelosani samuSaos
daamTavrebs 12 dReSi. Tu ki pirveli xelosani 2 dRes
imuSavebs, meore ki 3 dRes, maSin isini Seasruleben mTeli
samuSaos mxolod 20%-s. ramden dReSi daamTavrebs am
samuSaos TiToeuli xelosani cal-calke?
10.242. ori milis erTad muSaobiT avzi 1 sT 20 wuTSi
ivseba; Tu pirvel mils gavxsniT 10 wuTiT, meores ki 12
2
wuTiT, maSin gaivseba avzis mxolod nawili. ra xnis
15
ganmavlobaSi aavsebs avzs TiToeuli mili cal-calke?
10.243. ori muSa erTad muSaobiT samuSaos asrulebs 6
dReSi. Tu pirveli imuSavebda orjer nela, xolo meore 3-
jer Cqara, maSin samuSaos Sesrulebas dasWirdeboda 4
dRe. ramden dReSi Seasrulebs samuSaos TiToeuli muSa
cal-calke?
10.244. Tu pirveli muSa 1 sT-s imuSavebs, xolo meore 3
11
sT-s, maSin mTeli samuSaos nawili Sesruldeba. Tu
24
amis Semdeg isini erTad kidev 2 sT-s imuSaveben,
aRmoCndeba, rom maT darCaT Sesasrulebeli mTeli
1
samuSaos nawili. ramden saaTSi SeZlebs mTeli
8
samuSaos Sesrulebas marto pirveli muSa?
10.245. ori traqtori xnavs mindors. mas Semdeg, rac
pirvelma imuSava 2 saaTi, xolo meorem 5 saaTi, moxnuli
aRmoCnda mindvris naxevari. amis Semdeg 1,5 saaTis
ganmavlobaSi isini muSaobdnen erTad da moxnes kidev
mindvris meoTxedi. ra dro dasWirdeba marto pirvel
traqors samuSaos dasamTavreblad?
10.246. or muSas erTad muSaobiT SeuZlia gansazRvruli
davaleba 12 dReSi daamTavros. jer Tu marto erTi
maTgani imuSavebs da, rodesac igi mTeli samuSaos
naxevars Seasrulebs, mas meore muSa Secvlis, maSin mTeli
davaleba 25 dReSi damTavrdeba. ramden dReSi SeuZlia
TiToeul muSas cal-calke mTeli davalebis Sesruleba?

281
 10.247. ori salewi manqana Segrovil TavTavs 4 dReSi
2
lewavs. Tu pirveli galewavs mTeli TavTavis nawils,
3
xolo Semdeg meore darCenil nawils, maSin mTeli samuSao
10 dReSi damTavrdeba. TavTavis ra nawils galewavs marto
meore manqana 5 dReSi, Tu is muSaobs ufro nela, vidre
pirveli?
10.248. ori miliT avzi ivseba 3 saaTSi. Tu jer marto
pirveli mili aavsebs avzis 25%, xolo Semdeg marto meore
darCenil nawils, maSin avzi 10 saaTSi aivseba. ramden
1
saaTSi aavsebs marto pirveli mili avzis nawils, Tu
4
is avzs avsebs ufro swrafad, vidre meore?
10.249. gemma gaiara 100 km mdinaris dinebis
mimarTulebiT da 64 km dinebis sawinaaRmdego
mimarTulebiT, rasac sul 9 saaTi moandoma. meored imave
drois ganmavlobaSi gaiara 80 km mdinaris dinebis
sawinaaRmdego mimarTulebiT da 80 km mdinaris dinebis
mimarTulebiT. ipoveT gemis siCqare mdgar wyalSi da
mdinaris dinebis siCqare.
10.250. motorian navs mdinaris dinebis mimarTulebiT 12
km-is gasavlelad da ukan dabrunebisaTvis dasWirda 2 sT
da 30 wT. meored imave motorianma navma 1 sT 20 wuTSi
gaiara 4 km mdinaris dinebis mimarTulebiT da 8 km
sawinaaRmdego mimarTulebiT. ipoveT motoriani navis
siCqare mdgar wyalSi da mdinaris dinebis siCqare.
10.251. ori turisti gamodis erTmaneTis Sesaxvedrad
ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 48 km-ia. isini
Sexvdebian erTmaneTs Sua gzaze, Tu meore turisti gamova
2 saaTiT adre pirvelze. Tuki isini erTdroulad
gamovlen qalaqebidan, maSin 4 saaTis Semdeg maT Soris
manZili darCeba 8 km. ipoveT TiToeuli turistis siCqare.
10.252. velosipedisti midioda garkveuli siCqariT da A
punqtidan B punqtSi daniSnul droze Cavida; mas rom es
siCqare gaedidebina 3 km-iT saaTSi, maSin adgilze
Cavidoda vadaze erTi saaTiT adre, xolo mas rom saaTSi
gaevlo 2 km-iT naklebi imaze, rasac is sinamdvileSi
gadioda, maSin daagviandeboda 1 saaTi. ipoveT manZili A
da B punqtebs Soris, velosipedistis siCqare da ramdeni
saaTi iyo is gzaSi.

282
 10.253. ori turisti gamovida erTmaneTis Sesaxvedrad
qalaqebidan, romelTa Soris manZili 30 km-s udris. Tu
pirveli gamova ori saaTiT adre meoreze, maSin isini
Sexvdebian erTmaneTs 2,5 saaTis Semdeg meore turistis
gamosvlis momentidan; Tu meore gamova 2 saaTiT adre
pirvelze, maSin Sexvedra moxdeba pirveli turistis
gamosvlidan 3 saaTis Semdeg. ramden kilometrs gadis
saaTSi TiToeuli turisti?
10.254. ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 650 km-s
udris, erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad gagzavnes
ori matarebeli. gamgzavrebidan 5 saaTis Semdeg
matareblebi Sexvdnen erTmaneTs. Tu pirvel matarebels
gagzavnian meoreze 2 sT 10 wuTiT adre, maSin Sexvedra
moxdeba meore matareblis gamosvlidan 4 saaTis Semdeg.
ramden kilometrs gadis saaTSi TiToeuli matarebeli?
10.255. or qalaqs Soris 960 km-is tol manZils
samgzavro matarebeli 4 saaTiT Cqara gadis, vidre
sabargo. Tu samgzavro matareblis siCqares saaTSi 8 km-iT
gavadidebT, xolo sabargo matareblis siCqares 2 km-iT,
maSin samgzavro matarebeli mTel manZils 5 saaTiT Cqara
gaivlis sabargoze. ipoveT TiToeuli matareblis siCqare.
10.256. velosipedisti moZraobs AB gzaze, romelic
Sedgeba gzis horizontaluri nawilis, aRmarTisa da
daRmarTisagan. swor adgilze velosipedistis siCqare
aris 12 km/sT, aRmarTze 8 km/sT, xolo daRmarTze 15 km/sT.
A -dan B -Si misvlas velosipedisti andomebs 5 saaTs,
xolo B -dan A -Si_4 sT 39 wuTs. ipoveT aRmarTisa da
daRmarTis sigrZe A -dan B -sken mimarTulebiT, Tu
cnobilia, rom gzis swori nawilis sigrZea 28 km.
10.257. A da B punqtebs Soris gza Sedgeba aRmarTisa
da daRmarTisagan. velosipedisti, moZraobs ra daRmarTze
6 km-iT meti siCqariT saaTSi, vidre aRmarTze, A -dan B -
mde gzis gavlaze 2 sT 40 wT-s xarjavs, xolo B -dan A -
mde gzis ukan gamovlaze 20 wT-iT naklebs. ipoveT
velosipedistis siCqare aRmarTsa da daRmarTze da
aRmarTis sigrZe A -dan B -sken mimarTulebiT, Tu mTeli
gzis sigrZe 36 km-ia.
10.258. wrewirze, romlis sigrZe udris 100 m-s, moZraobs
ori sxeuli. isini erTmaneTs xvdebian yoveli 20 wamis
Semdeg, rodesac erTi da imave mimarTulebiT moZraoben,
xolo xvdebian yoveli 4 wamis Semdeg, rodesac

283
mopirdapire mimarTulebiT moZraoben. ipoveT TiToeuli
sxeulis siCqare.
10.259. ori sxeuli Tanabrad moZraobs erTsadaimave
wrewirze erTidaigive mimarTulebiT. pirveli sxeuli erT
bruns akeTebs 2 wm-iT Cqara meoreze da eweva meore
sxeuls yovel 12 wm-Si. ra droSi akeTebs erT bruns
TiToeuli sxeuli?

IV. tywbebtywb!bnpdbofcj
!
10.260. pirveli ricxvi ise Seefardeba meores, rogorc
2:3, xolo meore mesames, rogorc 4:5. ipoveT pirveli
ricxvis Sefardeba mesamesTan.
10.261. proporciis pirveli sami wevris jami udris 58-s.
mesame wevri Seadgens pirveli wevris 2 , xolo meore
3
pirvelis 3 nawils. ipoveT proporciis meoTxe wevri.
4
10.262. klasSi 40 moswavlea. aqedan 25 swavlobs
inglisur enas, 22_germanuls, xolo 10 swavlobs orive am
enas. ramdeni moswavle ar swavlobs arc inglisurs da
arc germanuls?
10.263. klasSi 35 moswavlea. aqedan 20 dadis maTematikis
wreSi, 11_fizikis wreSi, xolo 10 moswavle ar dadis am
wreebidan arc erTSi. ramdeni moswavle dadis
erTdroulad fizikisa da maTematikis wreSi?
10.264. oTaxis iatakze, romlis farTobia 12 m 2 ,
gaSlilia sami xaliCa. pirveli xaliCis farTobia 5 m 2 ,
meoris_ 4m 2 , xolo mesamis_ 3 m 2 . yoveli ori xaliCa
erTmaneTze gadadebulia 1,5 m 2 farTobze, amasTan 0,5 m 2
farTobze erTmaneTze devs samive xaliCa. ipoveT: 1)
iatakis im nawilis farTobi, romelic dafaruli ar aris;
2) mxolod pirveli xaliCiT dafaruli iatakis nawilis
farTobi.
10.265. 100 studentidan inglisuri ena icis 28
studentma, germanuli ena_ 30 studentma, franguli ena_ 42
studentma, inglisuri da germanuli_ 8 studentma,
inglisuri da franguli_ 10 studentma, samive es ena icis
3 studentma, arcerTi am enidan ar icis 20 studentma.

284
daadgineT ramdenma studentma icis: 1) germanuli da
franguli? 2) inglisuri an germanuli? 3) inglisuri an
franguli? 4) germanuli an franguli?
10.266. Saqris fasis 15%-iT gazrdis Semdeg
yoveldRiurad Semosuli Tanxa 8%-iT Semcirda. ramden
kilogram Saqars yidis dReSi gamyidveli axla, Tu adre
igi dReSi yidida 50 kilograms?
10.267. stadionze Sesasvleli bileTis gaiafebis Semdeg
mayurebelTa ricxvma 50%-iT moimata da bileTebis
gayidviT Semosuli Tanxa 20%-iT gaizarda. ramdeni lari
gaxda bileTis fasi, Tu gaiafebamde is Rirda 10 lari?
10.268. saqonlis fasi Tavdapirvelad Seamcires 20%-iT,
xolo Semdeg es axali fasi kvlav 15%-iT Seamcires da
bolos, axali gadaangariSebis Semdeg, saqonlis fasi
kidev 10%-iT Semcirda. sul ramdeni procentiT Seamcires
saqonlis pirvandeli fasi?
10.269. mewarmem Tavisi produqcia jer gaaZvira da
Semdeg gaaiafa. amasTan gaZvireba da gaiafeba moxda
procentebis erTidaigive ricxviT. ramdeni procentiT
gaZvirda da ramdeniT gaiafda produqcia, Tu is
Tavdapirvelad Rirda 500 lari, axla ki Rirs 480 lari?
10.270. karaqi jer gaiafda 20%-iT, xolo Semdeg gaZvirda
imdeni procentiT ramdeni laric Rirda 1 kilogrami
karaqi gaiafebamde. ra Rirda 1 kilogrami karaqi
gaiafebamde, Tu is axla Rirs 4 lari da 20 TeTri?
10.271. samuSao dRe Semcirda 8 saaTidan 7 saaTamde.
ramdeni procentiT unda gadiddes Sromis nayofiereba,
rom imave pirobebSi xelfasi gadiddes 5%-iT?
10.272. fulis ori Tanxa, romelTa jamia 5000 lari
raRac vadiT Setanili iyo bankSi wliur 3%-ian anabarze.
TiToeulma am Tanxam moimata 60 lariT. pirveli Tanxa
bankSi iyo 4 TviT naklebi drois ganmavlobaSi, vidre
meore. ras udris TiToeuli Tanxa da ramdeni xniT iyo
TiToeuli Setanili bankSi?
10.273. fulis ori Tanxa romelTa jamia 8000 lari
Setanil iqna bankSi wliur 3%-ian anabarze. pirveli Tanxa
bankSi iyo 10 TviT naklebi drois ganmavlobaSi vidre
meore. am Tanxebidan pirvelma moimata 80 lari, xolo
meorem 60 lari. ras udris TiToeuli Tanxa da ramdeni
Tve iyo TiToeuli maTgani bankSi?

285
 10.274. kompiuteris fasi yovel 5 weliwadSi 90%-iT
mcirdeba. ra droa saWiro, rom 10000 laris Rirebulebis
kompiuteris fasi 100 lari gaxdes?
10.275. erTniSna ricxvi gaadides aTi erTeuliT. Tu
miRebul ricxvs gavadidebT imdenive procentiT,
ramdeniTac pirvel SemTxvevaSi, maSin miiReba 72. ipoveT
sawyisi ricxvi.
10.276. erT wisqvils SeuZlia 19 centneri xorbali
dafqvas 3 saaTSi, meores 32 centneri_5 saaTSi, xolo
mesames 10 centneri 2 saaTSi. rogor unda ganawildes 1330
centneri xorbali wisqvilebs Soris imgvarad, rom maT
erTdroulad daiwyon muSaoba da erTdrouladve
daamTavron dafqva?
10.277. im samuSaosaTvis, romelsac pirveli memanqane 4
sT-Si beWdavs, meores sWirdeba 6 sT, xolo mesames_4 sT 30
wT. rogor gavanawiloT memanqaneebs Soris 460-gverdiani
xelnaweri, raTa samivem erTidaigive droSi daasrulos
misi gadabeWdva?
10.278. ostati 18 detals amzadebs imave droSi,
romelSic moswavle_10 detals. davalebis Sesasruleblad
ostats 32 saaTi dasWirda, ra droSi Seasrulebs amave
davalebas moswavle?
10.279. ramdenime muSa asrulebs samuSaos 20 dReSi. Tu
maTi raodenoba 4-iT meti iqneboda da TiToeuli
imuSavebda dReSi 1 saaTiT mets, maSin igive samuSao
Sesruldeboda 16 dReSi. Tu muSebis raodenoba kidev 12
kaciT gaizrdeba da TiToeuli maTgani dReSi imuSavebs
kidev 2 saaTiT mets, maSin mocemuli samuSao Sesruldeba
10 dReSi. ramdeni muSa iyo da ramden saaTs muSaobdnen
isini dReSi.
10.280. sxvadasxva simZlavris ori tumbos erTdrouli
muSaobiT auzi ivseba 4 sT-Si. auzis naxevris gasavsebad
pirvel tumbos sWirdeba 4 sT-iT meti dro, vidre meores
3
auzis nawilis gasavsebad. ra droSi gaavsebs auzs
4
TiToeuli tumbo cal-calke?
10.281. gemis gadmosatvirTad gamoyofilia ori brigada.
im droTa jami, romelic dasWirdeboda gemis dasaclelad
TiToeul brigadas cal-calke 12 sT-ia. ipoveT ra dro
dasWirdeboda TiToeul brigadas gemis dasaclelad, Tu

286
maTi sxvaoba aris im drois 45%, romelic sWirdeba orive
brigadis erTdrouli muSaobiT gemis daclas.
10.282. erT dazgaze detalebis partiis damuSavebas 3
dRiT ufro mets undebian, vidre meoreze. ramden dRes
gagrZeldeboda detalebis am partiis damuSaveba pirvel
dazgaze calke, Tu cnobilia, rom dazgebis erToblivi
muSaobisas 20 dReSi samjer meti raodenobis detali iyo
damuSavebuli?
10.283. samma erTnairma kombainma erTad aiRo pirveli
mindori, xolo Semdeg orma maTganma meore mindori (sxva
farTobis). sul am samuSaos dasWirda 12 sT. Tu sami
kombaini Seasrulebda mTeli samuSaos naxevars, xolo
Semdeg darCenil nawils aiRebda erT-erTi maTgani, maSin
samuSaos Sesrulebas dasWirdeboda 20 sT. ra droSi
SeuZlia or kombains pirveli mindvris aReba?
10.284. miwismTxrelTa orma brigadam erTdrouli
muSaobiT amoTxara pirveli Txrili 2 dReSi. amis Semdeg
maT daiwyes meore Txrilis amoTxra, romlis sigrZe 5-jer
metia pirveli Txrilis sigrZeze. jer muSaobda mxolod
pirveli brigada, xolo Semdeg igi Secvala meore
brigadam da daamTavra samuSao. amasTan meore brigadam
Seasrula 1,5-jer naklebi samuSao, vidre pirvelma. meore
Txrilis amoTxraze daixarja 21 dRe. ramden dReSi
SeZlebda meore brigada pirveli Txrilis amoTxras, Tu
igi ufro nela muSaobs, vidre pirveli?
10.285. ra dros gviCvenebs saaTi (wuTis sizustiT), Tu es
dro moTavsebulia 12 00 sT-sa da 12 30 sT-s Soris da saaTis
isrebi adgenen: 1) 66 o -ian kuTxes? 2) 90 o -ian kuTxes? 3) 45 o -
ian kuTxes? 4) α kuTxes ( α <165 o )?
10.286. ra dros gviCvenebs saaTi (wuTis sizustiT), Tu es
dro moTavsebulia 2 00 sT-sa da 2 40 sT-s Soris da saaTis
isrebi adgenen: 1) 132 o -ian kuTxes? 2) 90 o -ian kuTxes? 3) 33 o -
ian kuTxes? 4) α kuTxes?
4
10.287. turistma mTeli gzis gaiara velosipediT,
5
xolo danarCeni gza fexiT. velosipediT moZraobisas man
daxarja 2-jer naklebi dro vidre fexiT siarulisas.
ramdenjer swrafad moZraobs turisti velosipediT vidre
fexiT?

287
 10.288. A da B qalaqebidan erTmaneTis Sesaxvedrad
erTdroulad velosipedisti da motociklisti gamovida.
A qalaqidan gamosuli velosipedisti qalaqebs Soris
1
manZilis -is gavlis Semdeg SeCerda da B qalaqisaken
3
gza mxolod mas Semdeg gaagrZela, rodesac masTan B
qalaqidan momavali motociklisti movida. motociklistma
SeuCereblad gaagrZela gza A qalaqisaken da Semdeg imave
gziT dabrunda B qalaqSi ise, rom gzaSi ar SeCerebula.
romeli ufro adre Cava B qalaqSi velosipedisti Tu
motociklisti?
10.289. soflidan qalaqisaken erTdroulad gaemgzavra
velosipedisti da avtomobili. mTeli gzis mexuTedis
gavlis Semdeg velosipedisti SeCerda da gaagrZela gza
mxolod maSin, rodesac avtomobils gasavleli darCa
3
mTeli gzis . avtomobili Cavida ra qalaqSi, maSinve
5
gamobrunda ukan. romeli ufro adre Cava, avtomobili
sofelSi Tu velosipedisti qalaqSi?
10.290. gza Sedgeba sami monakveTisagan. pirveli
monakveTis sigrZe mTeli gzis naxevris tolia, xolo
meore monakveTis _ mTeli gzis mesamedis. avtomobilis
siCqare gzis pirvel monakveTze orjer naklebia vidre
meore monakveTze da samjer naklebia vidre mesameze.
ramdenjer metia mTel gzaze avtomobilis saSualo
siCqare gzis pirvel monakveTze mis siCqareze?
10.291. mgzavri soflidan qalaqSi Cavida da Semdeg ukan
dabrunda. soflidan qalaqisaken moZraobis dros gzis
pirveli naxevari man gaiara avtomobiliT, xolo meore
naxevari fexiT. ukan dabrunebisas daxarjuli mTeli
drois naxevari man imoZrava avtomobiliT, meore naxevari
ki fexiT. rodis ufro naklebi dro daxarja mgzavrma:
soflidan qalaqSi Casvlaze Tu ukan dabrunebaze?
10.292. ori mgzavri soflidan qalaqisken gaemgzavra.
pirvelma mgzavrma gzis mesamedi avtobusiT gaiara, xolo
danarCeni gza fexiT. meore mgzavrma imave gzis gavlisas
daxarjuli drois mesamedi avtobusiT iara, danarCeni
drois ganmavlobaSi ki fexiT midioda. romeli mgzavris
saSualo siCqarea meti?
10.293. M da N punqtebidan, romelTa Soris manZili 33
km-ia, erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad ori turisti
288
gamovida. 3 sT da 12 wT-is Semdeg maT Soris manZili 1 km-
mde Semcirda, xolo kidev 2 sT 18 wT-is Semdeg pirvels
N -mde gasavleli darCa samjer meti manZili, vidre meores
M -mde. ipoveT turistebis siCqareebi.
10.294. ori velosipedisti erTdroulad gamovida
erTmaneTis Sesaxvedrad ori punqtidan, romelTa Soris
1
manZili 270 km-ia. meore velosipedisti saaTSi gadioda 1
2
kilometriT naklebs, vidre pirveli da Sexvda mas imdeni
saaTis Semdeg. ramden kilometrsac gadis pirveli
velosipedisti erT saaTSi. ipoveT pirveli
velosipedistis siCqare.
10.295. velosipedistma A punqtidan B punqtamde gaiara
60 km. ukan dabrunebisas man pirveli saaTi iara winandeli
siCqariT, Semdeg ki Seisvena 20 wuTi. Sesvenebis Semdeg
siCqare gaadida 4 km/sT-iT da amitom B -dan A -Si
misasvlelad daxarja imdenive dro, ramdenic mas
dasWirda A -dan B -Si misasvlelad. ipoveT ra siCqariT
midioda velosipedisti A -dan B -mde.
10.296. A da B punqtebs Soris manZili 120 km-ia.
motociklisti gaemgzavra A -dan B -Si. igi ukan
gamoemgzavra imave siCqariT, magram gamosvlis mometidan
erTi saaTis Semdeg iZulebuli gaxda SeCerebuliyo 10
wuTiT, Semdeg kvlav ganagrZo gza A punqtamde, magram
gaadida siCqare 6 km/sT-iT. rogori iyo motociklistis
siCqare Tavdapirvelad, Tu cnobilia, rom ukan
dasabruneblad man imdenive dro daxarja, ramdenic A -dan
B -Si Casvlaze?
10.297. turistma naviT gacura mdinareze 90 km da Semdeg
fexiT gaiara 10 km. amasTan, fexiT siaruls 4 saaTiT
naklebi dro moandoma, vidre naviT curvas. turists
fexiT imden xans ro evlo, ramden xansac icura naviT,
xolo naviT imden xans ecura, ramden xansac fexiT iara,
maSin es manZilebi toli iqneboda. ramdeni saaTi icura
turistma naviT?
10.298. ori motociklisti erTdroulad gaeSura
erTmaneTis Sesaxvedrad A da B punqtebidan, romelTa
Soris manZili udris 600 km-s. im droSi, rasac pirveli
andomebs 250 km-is gavlas, meore gadis mxolod 200 km-s.
ipoveT pirveli motociklistis siCqare Tu igi B punqtSi
Cadis 3 saaTiT ufro adre, vidre meore A punqtSi.
289
 10.299. rodesac aqilevsi kus gamoekida, maT Soris
manZili 50 metris toli iyo. mas Semdeg, rac maT Soris
manZili 10-jer Semcirda, ku mixvda, rom is mdevars Tavs
ver daaRwevda da gaCerda. ra manZili gaiara kum devnis
dawyebidan, Tu misi siCqare 16-jer naklebia aqilevsis
siCqareze da isini erTi mimarTulebiT moZraoben?
10.300. A da B qalaqebidan, romelTa Soris manZili 150
km-ia, erTidaigive mimarTulebiT ( A -dan B -ken) gavida ori
turisti. pirveli turisti A -dan gaemgzavra avtomanqaniT,
xolo meore B -dan fexiT. mas Semdeg, rac maT Soris
manZili Semcirda 25-jer, turistebi gaCerdnen. ras udris
manZili pirveli turistis gaCerebis adgilidan B
qalaqamde, Tu meore turistis siCqare 17-jer naklebia
pirvelis siCqareze?
10.301. A da B punqtebs Soris manZilia 300 km.
avtomobilma gaiara mTeli es manZili da dabrunda ukan.
B -dan gamosvlis 1 saaTisa da 12 wuTis Semdeg man siCqare
gaadida 16 km/sT-iT, ris Sedegadac ukan dabrunebaze
daxarja 48 wuTiT naklebi, vidre A -dan B -Si Casvlaze.
ipoveT avtomobilis sawyisi siCqare.
10.302. ori matarebeli gamodis A da B punqtebidan
erTmaneTis Sesaxvedrad. isini erTmaneTs Sexvdebian Sua
gzaze im SemTxvevaSi, Tu A -dan matarebeli gamova ori
saaTiT adre, vidre B -dan. Tuki isini A da B punqtebidan
erTdroulad gamovlen, maSin ori saaTis Semdeg
matareblebs Soris darCenili manZili A da B punqtebs
1
Soris manZilis -is toli iqneba. ramden dros
4
moandomebs TiToeuli matarebeli mTeli gzis gavlas?
10.303. A -dan B punqtisaken, romelTa Soris manZili 120
km-ia, gavida qveiTi. erTdroulad B -dan A -sken gamovida
motociklisti, romelic 5 saaTis Semdeg Sexvda qveiTs.
Caisva ra qveiTi motociklSi, motociklisti dabrunda
ukan da Caiyvana qveiTi B -Si, ris Semdeg SeuCerebliv
wavida A -Si. amis gamo motociklistma daxarja 2,5-jer
meti dro, vidre mas dasWirdeboda B -dan A -Si
Casasvlelad. ipoveT TiToeulis siCqare.
10.304. manZili A da B punqtebs Soris 32 km-ia. A
punqtidan B punqtisaken ori velosipedisti gavida.
cnobilia, rom pirveli velosipedisti, romlis siCqare
aris 8 km/sT, A punqtidan naxevari saaTiT adre gamodis.
290
im momentSi, roca mas meore velosipedisti daeweva, ukan
brundeba da A punqtamde misvlas naxevari saaTiT ufro
nakleb dros andomebs, vidre meore velosipedisti B
punqtamde misvlas. ipoveT meore velosipedistis siCqare.
10.305. qalaqidan erTdroulad erTi da igive
mimarTulebiT gaemgzavra velosipedisti da morbenali.
velosipedisti moZraobs 18 km/sT siCqariT, xolo
morbenali 12 km/sT siCqariT. maTi gamgzavrebidan naxevari
saaTis Semdeg imave qalaqidan imave mimarTulebiT
gaemgzavra cxenosani. ipoveT cxenosnis siCqare, Tu
cnobilia, ro igi velosipedists daewia 1 saaTiT ufro
gvian, vidre morbenals.
10.306. A punqtidan B punqtisaken gaemgzavra satvirTo
avtomobili. 1 sT-is Semdeg imave A punqtidan B
punqtisaken gaemgzavra msubuqi avtomobili, romelic B
punqtSi satvirTo avtomobilTan erTad mivida. Tu
satvirTo da msubuqi avtomobilebi erTdroulad
gamovidodnen A da B punqtebidan erTmaneTis Sesaxvedrad, maSin
isini erTmaneTs Sexvdebodnen gamosvlidan 1 sT-isa da 12
wT-is Semdeg. ra dro moandoma satvirTo avtomobilma A
da B punqtebs Soris manZilis gavlas.
10.307. wrewirze, romlis sigrZea 400 m erTi da imave
wertilidan erTdroulad erTmaneTis sawinaaRmdego
mimarTulebiT moZraobas iwyebs ori sxeuli. SexvedrisTanave
meore sxeuli mobrunda da daiwyo moZraoba imave
mimarTulebiT ra mimarTulebiTac moZraobda pirveli.
pirveli daewia meores (gaaswro mas erTi wriT) 2 wuTsa
da 5 wm-Si moZraobis dawyebidan. Tu pirvelis siCqare
iqneboda mis Tavdapirvel siCqareze 2 m/wm-iT meti, xolo
meoris mis Tavdapirvel siCqareze 2 m/wm-iT naklebi, maSin
es Sexvedra moxdeboda moZraobis dawyebidan 1 wT-sa da 15
wm-Si. ipoveT TiToeuli sxeulis siCqare.
10.308. ori punqtidan, romelTa Soris manZili 2400 km-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad gamovida samgzavro
da Cqari matarebeli. Tu orive matarebeli imoZravebda
Cqari matareblis siCqariT, maSin maTi Sexvedra moxdeboda
faqtiur Sexvedramde 3 saaTiT adre, xolo Tu orive
matarebeli imoZravebda samgzavro matareblis siCqariT,
maSin maTi Sexvedra moxdeboda faqtiur SexvedrasTan
SedarebiT 5 saaTiT gvian. ipoveT TiToeuli matareblis
siCqare.

291
 10.309. A punqtidan gavida pirveli morbenali, ori
wuTis Semdeg mis kvaldakval gavida meore morbenali,
romelic daewia pirvels A -dan 1 km manZilze. A -dan 5 km-
is gavlis Semdeg meore mobrunda ukan da Sexvda pirvels
20 wuTSi pirveli morbenalis moZraobis dawyebidan.
ipoveT meore morbenalis siCqare.
10.310. A punqtidan B -saken, romelTa Soris manZili 70
km-ia, gavida velosipedisti, xolo garkveuli drois
Semdeg mis kvaldakval gavida motociklisti 50 km/sT
siCqariT. igi daewia velosipedists A -dan 20 km manZilze.
motociklisti B -Si Casvlidan 48 wuTis Semdeg dabrunda
ukan da Sexvda velosipedists 2 sT-sa da 40 wuTSi
velosipedistis moZraobis dawyebidan. ipoveT
velosipedistis siCqare.
10.311. soflidan qalaqisaken, romelTa Soris manZili
100 km-ia, gavida velosipedisti, xolo raRac drois Semdeg
mis kvaldakval gaemgzavra avtobusi 50 km/sT siCqariT. igi
daewia velosipedists 36 wT-Si (avtobusis gamosvlidan).
avtobusi qalaqSi CasvlisTanave gamobrunda ukan da
Sexvda velosipedists 5 sT da 20 wT-Si velosipedistis
moZraobis dawyebidan. ipoveT velosipedistis siCqare.
10.312. A qalaqidan B qalaqSi gaemgzavra mgzavri,
xolo erTi saaTis Semdeg meore mgzavri. Tu mgzavrebis
siCqareebi darCeboda ucvleli, maSin isini B qalaqSi
mividodnen erTdroulad. magram mTeli gzis 7 -is gavlis Semdeg
10
pirvelma mgzavrma gaadida siCqare 3 -jer da amitom B
2
qalaqSi misi Casvlis momentSi meore mgzavri imyofeboda
2,5 km manZilze B qalaqidan. ipoveT meore mgzavris
siCqare, Tu manZili A da B qalaqebs Soris 20 km-ia.
10.313. A qalaqidan B qalaqSi, romelTa Soris manZili
100 km-ia, gaemgzavra velosipedisti. erTi saaTis Semdeg A -
dan gamovida meore velosipedisti, romelic daewia
pirvels da igive siCqariT gaemgzavra ukan. cnobilia, rom
pirveli velosipedisti B -Si Cavida maSin, roca meore
dabrunda A -Si. ipoveT pirveli velosipedistis siCqare,
Tu meoris siCqarea 30 km/sT.
10.314. A qalaqidan B qalaqSi, romelTa Soris
manZilia 270 km, gaemgzavra turisti. gzis pirveli 120 km
man gaiara avtomobiliT, meore nawili motocikliT, xolo
gzis darCenili nawili man gaiara isev avtomobiliT 1 sT-
292
Si. motociklis siCqare 15 km/sT-iT naklebia avtomobilis
siCqareze. ipoveT avtomobilis siCqare, Tu turistis
moZraobis saSualo siCqarea 54 km/sT.
10.315. tbas uerTdeba ori mdinare. navi pirveli
mdinaris dinebis mimarTulebiT tbamde gadis 36 km-s,
Semdeg 19 km-s tbaze da 24 km-s meore mdinareze dinebis
sawinaaRmdego mimarTulebiT. sul mgzavrobaze navma
daxarja 8 sT, aqedan 2 saaTi imoZrava tbaze. pirveli
mdinaris dinebis siCqare 1 km/sT-iT metia meore mdinaris
dinebis siCqareze. ipoveT TiToeuli mdinaris dinebis
siCqare.
10.316. Tu gemi da katarRa mdinaris dinebis
mimarTulebiT imoZraveben da A punqtidan B punqtSi
Cavlen, maSin gemi Cava 1,5-jer ufro Cqara vidre katarRa,
amasTan katarRa yovel saaTSi gaivlis gemze 8 km-iT
naklebs. Tu isini igive manZils gaivlian dinebis
sawinaaRmdegod, maSin gemi Cava 2-jer ufro Cqara vidre
katarRa. ipoveT gemis da katarRis siCqare mdgar wyalSi.
10.317. or WurWelSi, romelTa tevadobaa 144 litri da
100 litri, wylis garkveuli raodenobaa. Tu mcire
WurWlidan didSi CavasxamT wyals ise, rom ukanaskneli
piramde aivsos mcire WurWelSi wylis pirvandeli
1
raodenobis darCeba. Tuki dididan mcireSi CavasxamT
5
wyals da mas piramde avavsebT, maSin did WurWelSi wylis
7
pirvandeli raodenobis aRmoCndeba. ramdeni litri
12
wyalia TiToeul WurWelSi?
10.318. gvaqvs spirtis ori xsnari. Tu pirveli xsnaris 2
kg, meoris 5 kg da 1 kg sufTa spirts avurevT, miviRebT xsnars,
3
romelSic spirtis koncentracia iqneba . Tu pirveli
8
xsnaris 4 kg, meoris 15 kg da 3 kg sufTa spirts avurevT,
4
miviRebT xsnars, romelSic spirtis koncentracia aris .
11
ipoveT spirtis koncentracia TiToeul xsnarSi.
10.319. gvaqvs spilenZis ori Senadnobi. erTi maTgani
iwonis 5 kg da Seicavs 2 kg spilenZs, meore iwonis 11 kg
da Seicavs 2,75 kg spilenZs. SeiZleba Tu ara am
Senadnobebidan movWraT nawilebi, gadavadnoT da miviRoT

293
 7
8 kg Senadnobi, romlis yoveli kilogrami kg spilenZs
20
Seicavs?
10.320. gogirdmJavas ori xsnaridan pirveli aris 40%-
iani, meore 60%-iani. es ori xsnari Seuries erTmaneTs da
daumates 5 kg sufTa wyali, ris Sedegad miiRes 20%-iani
xsnari. Tu 5 kg wylis nacvlad daumatebdnen 5 kg 80%-ian
xsnars, maSin miiRebdnen 70%-ian xsnars. ramdeni kilogrami
iyo pirveli da ramdeni kilogrami meore xsnari?
10.321. WurWlidan, romelic savsea sufTa gliceriniT
gadmoasxes ori litri glicerini da WurWeli Seavses
wyliT; amis Semdeg gadmoasxes narevis imdenive raodenoba
da isev Seavses wyliT. bolos WurWlidan isev gadmoasxes
2 litri narevi da kvlav Seavses wyliT. amis Semdeg
WurWelSi darCa 3 litriT meti wyali vidre sufTa
glicerini. ramdeni litri glicerini da wyalia
WurWelSi?
10.322. liTonis ori naWeri erTad iwonis 30 kg-s.
pirveli naWeri Seicavs 5 kg sufTa vercxls, xolo
meore_4 kg-s. rogoria vercxlis procentuli Semcveloba
pirvel naWerSi, Tu igi 15%-iT naklebia, vidre meore
naWerSi?
10.323. gvaqvs spilenZisa da kalis ori Senadnobi. erT
SenadnobSi am metalebis raodenobebi ise Seefardeba,
rogorc 3:2, xolo meoreSi rogorc 2:3. ramdeni grami
TiToeuli Senadnobi unda aviRoT, rom miviRoT 24 grami
axali Senadnobi, romelSic spilenZis raodenobis
Sefardeba kalis raodenobasTan iqneba 5:7?
10.324. oqros procentuli Semadgenloba erT SenadnobSi
2,5-jer metia, vidre meoreSi. Tu orive Senadnobs erTad
gadavadnobT, maSin miiReba Senadnobi, romelSic iqneba
40% oqro. ipoveT ramdenjer mZimea pirveli Senadnobi
meoreze, Tu erTi da imave wonis pirveli da meore
Senadnobebis erTad gadadnobiT miRebuli Senadnobi
Seicavs 35% oqros.

294
 §11. njnefwspcfcj!eb!qsphsftjfcj!
!
J/!njnefwspcfcj!
!
11.1. ipoveT! pirveli eqvsi wevri mimdevrobisa, romelic
Semdegi formuliTaa mocemuli:
1) xn = 3 + 2n ; 2) xn = (−1) n ; 3) xn = 2 n−1 ; 4) xn = 2 − n ;
n+2
5) xn = 8 − n 2 ; 6) xn = 2n 2 − n + 3 ; 7) x n = ;
n
1 1 + (− 1)n 1 + (− 1)n
8) x n = ; 9) x n = ; 10) xn = .
n 2 n
11.2. mimdevroba mocemulia formuliT: x n = n 2 + 5 . ipoveT:
1) x20 ; 2) x100 ; 3) x k −1 ; 4) x2 k .
11.3. mimdevroba mocemulia xn = 4n − 1 formuliT. ipoveT
mimdevrobis im wevris nomeri, romelic udris:
1) 95-s; 2) 115-s; 3) 399-s; 4)479-s.
11.4. mimdevroba mocemulia x n = n 2 + 2n + 1 formuliT.
aris Tu ara am mimdevrobis wevri Semdegi ricxvi:
1) 289; 2) 361; 3) 223; 4) 1000?
Tu aris, ipoveT am wevris nomeri.
11.5. mimdevroba mocemulia xn = n 2 − 17 n formuliT. aris
Tu ara am mimdevrobis wevri Semdegi ricxvi:
1) –30; 2) -100?
Tu aris, ipoveT am wevris nomeri.
11.6. mimdevroba mocemulia x n = 3n + 2 formuliT. ipoveT
n –is im mniSvnelobaTa simravle, romlebisTvisac
WeSmaritia utoloba:
1) x n ≥ 29 ; 2) x n ≤ 47 ; 3) x n > 100 ; 4) 80 ≤ x n ≤ 180 .
1
11.7. mimdevroba mocemulia x n = n + formuliT. ipoveT
n
n -is im mniSvnelobaTa simravle, romlebisTvisac
WeSmaritia utoloba:
1) x n > 2 ; 2) x n > 5 ; 3) x n ≤ 6 ; 4) 3 < x n < 20 .

295
11.8. mimdevroba mocemulia x n = n 2 formuliT. ipoveT im
wevris nomeri, romlidanac dawyebuli mimdevrobis
wevrebi metia:
1) 100-ze; 2) 1000-ze.
11.9. ipoveT mimdevrobis zogadi wevris formula:
1) 1, 3, 5, 7, 9, K 2) 2, 4, 6, 8, 10, K
3) 2, 5, 8, 11, 14, K 4) 1, 4, 9, 16, 25, K
1 1 1 1
5) 1, 8, 27, 64, 125, K 6) 1, , , , ,K
2 3 4 5
1 2 3 4
7) , , , ,K 8) 3, -3, 3, -3, K
2 3 4 5
1 1 1
9) 1, - , , - , K 10) 1, 9, 25, 49, 81, K
2 4 8
11.10. ipoveT (a n ) mimdevrobis pirveli xuTi wevri, Tu
1) a1 = 1, a n+1 = a n + 1 ; 2) a1 = 7, a n+1 = a n − 3 ;
3) a1 = −5, an+1 = 2a n ; 4) a1 = 75, an+1 = 0,1an ;
1 1
5) a1 = , a n+1 = −a n ; 6) a1 = 3, an+1 = .
6 an
11.11. (xn ) mimdevroba mocemulia rekurentulad. dawereT
am mimdevrobis n -uri wevris formula:
1
1) x1 = −4, xn +1 = xn − 4 ; 2) x1 = 4, xn+1 = xn ;
3
1
3) x1 = 2, xn+1 = xn + 1 ; 4) x1 = 3, xn+1 = xn + 2 .
2
11.12. aris Tu ara monotonuri mimdevroba, romelic
Semdegi formuliTaa mocemuli:
n+3
1) xn = 10 − n ; 2) xn = ; 3) xn = 3 − n ;
2
1 2 n2
4) xn = ; 5) xn = 1 + ; 6) xn = ;
n n 4
7) xn = (n − 6)2 ;
1 1
8) xn = 1 − ; 9) xn = n − ;
n n

10) xn =
(− 1)n
; 11) xn =
3n + 7
; 12) xn = 3 − n 2 .
n 2n + 5
11.13. daamtkiceT, rom mimdevroba, romlis zogadi wevria

296
 n
⎛ a2 + 1 ⎞
xn = ⎜⎜ ⎟ ,
⎟
⎝ 2a ⎠
sadac a aris 1-sagan gansxvavebuli dadebiTi
ricxvi, zrdadia.
5n − 1
11.14. vTqvaT, xn = . ipoveT n -is im mniSvnelobaTa
n
simravle, romelTaTvisac:
1
1) 5 − xn < ; 2) 5 − xn < 0,1 ;
8
1
3) 5 − xn < ; 4) 5 − xn < 0,001 .
32
11.15. ipoveT ( xn ) mimdevrobis udidesi da umciresi
wevrebi, Tu aseTebi arsebobs:
1) xn = −n 2 + 6n + 3 ; 2) xn = n 2 − 8n + 1 ;
1 5n − 12
3) xn = ; 4) xn = .
n − 3,5 n
11.16. arsebobs Tu ara sasruli ricxviTi Sualedi,
romelsac Semdegi mimdevrobis yvela wevri
ekuTvnis?
5 7 2n + 1 1 1 1 1
1) 3, , , K , , K ; 2) 1, , 2, , 3, , K , n, , K ;
2 3 n 2 3 4 n
11.17. daadgineT, mocemuli mimdevrobebidan romelia
SemosazRvruli da romeli ara:
2n + 1
1) xn = 2n + 1 ; 2) xn = n 2 ; 3) xn = ;
n
n
⎛ 1⎞ 2n + 7
4) xn = (−2) n ; 5) xn = ⎜ − ⎟ ; 6) xn = ;
⎝ 2⎠ n
1 3n + 8
7) xn = ; 8) xn = (−1) n ⋅ n ; 9) xn = ;
2n − 1 2n
(−1) n
10) xn = .!
2
!
!

297
 JJ/!bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!
!
11.18. ipoveT (an ) ariTmetikuli progresiis pirveli wev-
ri, Tu:
1) a10 = 131, d = 12 ; 2) a52 = −250, d = −5 ;
3) a100 = 0, d = −3 ; 4) a66 = 12,7, d = 0,2 .
11.19. ipoveT (an ) ariTmetikuli progresiis sxvaoba, Tu:
1) a1 = 2, a10 = 92 ; 2) a1 = −7, a16 = 2 ;
11.20. mocemulia (an ) ariTmetikuli progresiis pirveli
wevri da sxvaoba. ipoveT progresiis pirveli 8
wevris jami.
1) a1 = 100, d = −20 ; 2) a1 = −23, d = 3 ;
3) a1 = −13, d = 7 ; 4) a1 = 9, d = −4 .
11.21. ipoveT ariTmetikuli progresiis pirveli 10 wevris
jami:
1) 2, 5, K ; 2) –17, -11, K ; 3) –2, 0, 2, K ;
4) 14,2; 9,6; K .
11.22. ipoveT (an ) ariTmetikuli progresiis pirveli
wevri da sxvaoba, Tu:
1) a 5 = 27, a 27 = 60 ; 2) a47 = 74, a74 = 47 ;
3) a20 = 0, a66 = −92 ; 4) a8 = 1, a25 = 9,5 .
11.23. ipoveT (an ) ariTmetikuli progresiis n -uri wevri
da wevrTa jami, Tu:
1) a1 = 8, d = 5, n = 15 ; 2) a1 = −3, d = 0,7, n = 11 ;
1 5 1
3) a1 = 4, d = − , n = 13 ; 4) a1 = −1 , d = , n = 61 .
4 6 3
11.24. ipoveT (an ) ariTmetikuli progresiis wevrTa
ricxvi da wevrTa jami, Tu:
1
1) a1 = 0, d = , an = 5 ; 2) a1 = −4,5, d = 5,5, an = 100 ;
2
1 1
3) a1 = −37 , d = 4, an = 46 ;
2 2
4) a1 = 14,5, d = 0,7, an = 32 .
11.25. ariTmetikul progresiaSi:
1) a1 = 5, a26 = 105 . ipoveT d da S 26 ;
2) a1 = −10, a6 = −20 . ipoveT d da S 6 ;
298
 3 7
3) a1 = , a26 = 3 . ipoveT d da S 26 ;
4 8
4) a1 = α , a9 = 9α + 8β . ipoveT d da S9 .
11.26. ariTmetikul progresiaSi:
1) d = 10, a45 = 459 . ipoveT a1 da S 45 ;
2) d = 2, a15 = −10 . ipoveT a1 da S15 ;
1
3) d = − , a13 = 1 . ipoveT a1 da S13 .
4
4) d = 1 − α, a28 = 28 + 27α . ipoveT a1 da S 28 .
11.27. ariTmetikul progresiaSi:
1) a1 = 1,5, an = 54, S n = 999 . ipoveT d da n ;
2) a1 = 0,2, an = 5,2, S n = 137,7 . ipoveT d da n ;
3) a1 = 1, an = 67, S n = 3400 . ipoveT d da n ;
3 1
4) a1 = −6, an = 15 , S n = 146 . ipoveT d da n .
4 4
11.28. ariTmetikul progresiaSi:
1
1) a1 = −9, d = , S n = −75 . ipoveT an da n ;
2
5 1 2
2) a1 = , d = − , S n = −158 . ipoveT an da n .
6 3 3
11.29. ariTmetikul progresiaSi:
1) a1 = −28, S9 = 0 . ipoveT d da a9 ;
2) a1 = 0,7, S30 = 108 . ipoveT d da a30 .
11.30. ariTmetikul progresiaSi:
1) d = 3, S31 = 0 . ipoveT a1 da a31 ;
1 2
2) d = , S37 = 209 . ipoveT a1 da a37 .
3 3
11.31. ariTmetikul progresiaSi:
1) a14 = 140, S14 = 1050 . ipoveT a1 da d ;
2) a10 = −37, S10 = −55 . ipoveT a1 da d .
11.32. ariTmetikul progresiaSi:
1) d = −2, an = −25, S n = 155 . ipoveT a1 da n ;
2) d = 2, an = 123, S n = 3843 . ipoveT a1 da n .
11.33. ariTmetikul progresiaSi:
1) a30 = 53, d = 2 . ipoveT a17 ;
2) a32 = 76, d = 3 . ipoveT a15 ;
299
 3) a1 = 13, a15 = −1 . ipoveT S18 ;
4) a1 = 8, a11 = 18 . ipoveT S13 .
11.34. 1) 7-sa da 35-s Soris CasviT eqvsi ricxvi ise, rom
maT mocemul ricxvebTan erTad ariTmetikuli
progresia Seadginon.
2) 1-sa da 16-s Soris CasviT 8 ricxvi ise, rom maT
mocemul ricxvebTan erTad ariTmetikuli
progresia Seadginon.
11.35. ariTmetikul progresiaSi:
1) a3 = 12, a7 = 32 . ipoveT a10 ;
2) a3 = 3, a7 = 11 . ipoveT d ;
3) a5 = 7, a9 = 19 . ipoveT S15 ;
4) a4 = −4, a8 = −34 . ipoveT a7 .
5) an = m, am = n (n ≠ m) . ipoveT a1 da d ;
6) an = m, am = n (n ≠ m) . ipoveT S n + m .

jqpwfU! bsjUnfujlvmj! qsphsftjjt! qjswfmj! xfwsj! eb!

tywbpcb-!Uv!)$$22/47<!22/48*;!
⎧a1 + a7 = 42 ⎧a5 + a11 = −0,2
11.36. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩a10 − a3 = 21 ⎩a5 + a10 = 2,6
⎧a1 + a5 = 24 ⎧a7 − a3 = 8
3) ⎨ 4) ⎨
⎩a2 ⋅ a3 = 60 ⎩a2 ⋅ a7 = 75
⎧a2 + a5 − a3 = 10 ⎧ S 2 − S 5 + a2 = 8
11.37. 1) ⎨ 2) ⎨
⎩a1 + a6 = 17 ⎩S3 + a3 = 17
⎧5a1 + 10a5 = 0 ⎧⎪a 2 + a12
2
= 1170
3) ⎨ 4) ⎨ 4
⎩S 4 = 14 ⎪⎩a7 + a15 = 60
11.38. ipoveT ariTmetikuli progresiis pirveli wevri,
wevrTa ricxvi da sxvaoba, Tu:
⎧an = 55 ⎧S3 = 30
⎪ ⎪
1) ⎨a2 + a5 = 32,5 2) ⎨S5 = 75
⎪S = 412,5 ⎪S = 105
⎩ 15 ⎩ n

300
11.39. ariTmetikul progresiaSi:
⎧S5 + S 7 = 69
1) ⎨
⎩2a3 + a6 = 21. ipoveT S9 .
⎧S 4 + S8 = −20
2) ⎨
⎩3a4 + a5 = −10. ipoveT S12 .
11.40. ariTmetikul progresiaSi ipoveT pirveli n wevris
jami, Tu:
1
1) an = 2n − 1 ; 2) an = 3n + 2 ; 3) an = 4 − n ;
2
4) an = −12n + 7 .
11.41. 1) gamoTvaleT yvela naturaluri ricxvis jami 1-
dan 100-mde;
2) gamoTvaleT yvela naturaluri ricxvis jami 1-
dan n -mde;
3) ipoveT yvela luwi naturaluri ricxvis jami 100-
mde CaTvliT;
4) ipoveT yvela kenti naturaluri ricxvis jami 13-
dan 81-mde CaTvliT;
5) gamoiangariSeT yvela orniSna naturaluri
ricxvis jami.
6) ipoveT yvela kenti samniSna ricxvis jami 112-dan
128-mde.
11.42. ariTmetikul progresiaSi:
1) a1 = 7, d = 15 . ipoveT a10 + a11 + L + a20 ;
2) a1 = 2, d = 8 . ipoveT a11 + a12 + L + a25 .
11.43. ariTmetikul progresiaSi:
1) a9 = 20 . ipoveT S17 ;
2) a16 = 2 . ipoveT S 31 .
11.44. ariTmetikul progresiaSi:
1) a8 + a15 = 48 . ipoveT S 22 ;
2) a4 + a7 + a10 + a15 = 98 . ipoveT a9 ;
3) a7 + a11 + a14 + a16 = 120 . ipoveT a12 ;
4) a2 + a8 + a12 + a18 = 100 . ipoveT a10 .
7
11.45. 1) ipoveT , 0,55, K ariTmetikuli progresiis pir-
12
veli uaryofiTi wevri.

301
 1 2
2) ipoveT − 3 , − 3 , K ariTmetikuli progresiis
2 9
pirveli dadebiTi wevri.
11.46. ipoveT ariTmetikuli progresiis udidesi
uaryofiTi wevri, Tu:
2 1
1) a1 = 37, d = −1 ; 2) a1 = −30, d = 1 .
3 4
11.47. ipoveT ariTmetikuli progresiis umciresi
dadebiTi wevri, Tu:
4 1
1) a1 = 50, d = − ; 2) a1 = −60, d = 1 .
5 3
11.48. ipoveT ariTmetikuli progresiis yvela dadebiTi
wevris jami, Tu:
3 2
1) a1 = 35, d = − ; 2) a1 = 28, d = − .
4 5
11.49. ipoveT ariTmetikuli progresiis yvela uaryofiTi
wevris jami, Tu:
1 3
1) a1 = −22, d = ; 2) a1 = −35, d = .
3 4
2
11.50. 1) ipoveT an = 18 − n mimdevrobis yvela iseTi wev-
3
ris jami, romlebic metia 6-ze.
6
2) ipoveT an = 14 − n mimdevrobis yvela iseTi wev-
7
ris jami, romlebic metia 2-ze.
11.51. 1) ipoveT 10 da 20-s Soris moTavsebuli yvela im
ukveci wiladebis jami, romelTa mniSvnelia 3.
2) ipoveT 8 da 16-s Soris moTavsebuli yvela im
ukveci wiladebis jami, romelTa mniSvnelia 5.
11.52. ariTmetikul progresiaSi:
1) S10 = 100, S30 = 900 . ipoveT S 40 ;
2) S15 = S 25 = 150 . ipoveT S 30 .
11.53. aris Tu ara (an ) mimdevroba ariTmetikuli
progresia, Tu am mimdevrobis pirveli n wevris
jami Semdegi formuliT gamoiTvleba:
1) S n = n 2 − 2n ; 2) S n = −4n 2 + 11 ;
3) S n = 7n − 1 ; 4) S n = n 2 − n + 3 .

302
11.54. ra pirobas unda akmayofilebdes a, b da c
ricxvebi, rom mimdevroba, romlis pirveli n
wevris jami gamoiTvleba formuliT S n = an 2 + bn + c ,
iyos ariTmetikuli progresia?
11.55. amoxseniT gantoleba:
1) 1 + 3 + 5 + L + x = 441 ;
2) 1 + 4 + 7 + L + x = 117 ;
3) 1 + 3 + 5 + L + (x − 10 ) = 400 ;
4) 4 + 7 + 10 + L + (x − 2 ) = 209 ;
5) 2 + 4,5 + 7 + L + (x + 30 ) = 515 ;
6) (x + 1) + (x + 4 ) + (x + 7 ) + L + (x + 28) = 155 .
1 1 1
11.56. daamtkiceT, rom Tu , , ariTmetikuli
a b c
progresiaa, maSin:
ab + bc = 2ac .
1 1 1
11.57. daamtkiceT, rom Tu , da
b+c a+c a+b
ariTmetikuli progresiaa, maSin a2 , b2 , c2
ariTmetikuli progresia iqneba.
11.58. daamtkiceT, rom (an ) mimdevrobis arcerTi sami
momdevno wevri ar adgens ariTmetikul progresias,
Tu:
1
1) an = n 2 ; 2) an = n ; 3) an = .
n
11.59. daamtkiceT, rom Tu a , b , c ariTmetikuli progre-
siaa, maSin
( )
1) 3 a 2 + b 2 + c 2 = 6(a − b )2 + (a + b + c )2 ;
2) a 2 + 8bc = (2b + c )2 .
11.60. ramden saaTSi gaivlis velosipedisti 54 km-s, Tu
pirvel saaTSi igi gadis 15 km-s, xolo yovel Semdeg
saaTSi 1 km-iT naklebs, vidre winaSi?
11.61. amfiTeatri Sedgeba 10 rigisagan, amasTanave yovel
Semdeg rigSi 20 adgiliT metia, vidre winaSi, xolo
ukanasknel rigSi 280 adgilia. ramden kacs itevs
amfiTeatri?
11.62. burTulebi samkuTxedis formiT aris dalagebuli.
amasTan zemodan pirvel rigSi 1 burTulaa,
303
 meoreSi_2, mesameSi_3 da a. S. ramden rigadaa
dalagebuli burTulebi, Tu maTi saerTo raodenoba
120-ia? ramdeni burTulaa saWiro ocdaaTrigiani
samkuTxedis Sesadgenad?
11.63. turistma, romelic adioda mTis ferdobze, pirveli
saaTis ganmavlobaSi miaRwia 800 m simaRles, xolo
yovel Semdeg saaTSi 25 metriT naklebi simaRle
dafara, vidre winaSi. ramden saaTSi miaRwevs
turisti 5700 m simaRles?
11.64. mama Tavis Svils misi dabadebis dRes, dawyebuli 5
wlidan, saCuqrad aZlevs imden wigns, ramdeni wlisac
aris Svili. xuTi Svilis wlovanebaTa ricxvi
Seadgens ariTmetikul progresias, romlis sxvaobaa
3. ramdeni wlis iyo TiToeuli Svili, rodesac maTi
biblioTeka 325 wignisagan Sedgeboda?
11.65. A punqtidan gamovida velosipedisti, romelmac
pirvel saaTSi gaiara 10 km, xolo yovel Semdeg
saaTSi 1 km-iT mets gadioda, vidre winaSi.
erTdroulad, mis kvaldakval A -dan 7,5 km-is
manZilze mdebare B punqtidan gamovida meore
velosipedisti, romelmac pirvel saaTSi gaiara 12 km,
xolo yovel Semdeg saaTSi gadioda 1,5 km-iT mets,
vidre winaSi. ipoveT ramdeni saaTis Semdeg daeweva
meore velosipedisti pirvels.
11.66. ori sxeuli, romelTa Soris manZili 153 m-ia,
erTmaneTis Sesaxvedrad moZraobs. pirveli sxeuli
wamSi 10 m-s gadis. meore sxeulma ki pirvel wamSi
gaiara 3 m da yovel Semdeg wamSi 5 m-iT meti, vidre
winaSi. ramdeni wamis Semdeg Sexvdebian sxeulebi
erTmaneTs?
11.67. sxeuli pirvel wuTSi 3 m-s gadis, xolo yovel
Semdeg wuTSi 6 m-iT mets, vidre winaSi. pirveli
sxeulis gamosvlidan 5 wuTis Semdeg imave punqtidan
sawinaaRmdego mimarTulebiT gamodis meore sxeuli,
romelic pirvel wuTSi gadis 54 m-s, xolo yovel
Semdeg wuTSi 3 m-iT mets, vidre winaSi. meore
sxeulis gamosvlidan ramdeni wuTis Semdeg iqnebian
sxeulebi mocemuli punqtidan toli manZilebiT
daSorebuli?
11.68. ori punqtidan erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad
ori sxeuli gamovida; punqtebs Soris manZili 200 m-
304
 ia. pirveli sxeuli wamSi gadis 12 m-s; meore sxeulma
pirvel wamSi gaiara 20 m, xolo yovel Semdeg wamSi
gadioda 2 m-iT naklebs, vidre winaSi. ramdeni wamis
Semdeg Sexvdebian sxeulebi erTmaneTs?
11.69. SeiZleba Tu ara, rom marTkuTxa samkuTxedis
gverdebma Seadginon ariTmetikuli progresia?
11.70. SeiZleba Tu ara, rom samkuTxedis gverdebma da
perimetrma Seadginon ariTmetikuli progresia?
11.71. ariTmetikuli progresiis Semadgeneli sami ricxvis
jami udris 2, xolo amave ricxvTa kvadratebis jamia
5
1 . ipoveT es ricxvebi.
9
11.72. ipoveT naturalur ricxvTagan Sedgenili iseTi
ariTmetikuli progresia, romlis pirveli sami da
pirveli oTxi wevris namravli Sesabamisad udris 6
da 24.
11.73. mocemulia ori ariTmetikuli progresia. pirveli
progresiis pirveli da mexuTe wevrebi Sesabamisad
tolia 7 da –5, xolo meore progresiis pirveli
1
wevri udris 0-s da ukanaskneli wevri 3 . ipoveT
2
meore progresiis wevrebis jami, Tu cnobilia, rom
orive progresiis mesame wevri erTmaneTis tolia.
11.74. mocemulia ori ariTmetikuli progresia 5,9,13, K da
3,9,15, K . TiToeuli Seicavs 50 wevrs. ipoveT yvela im
ricxvebis jami, romlebic erTdroulad warmoadgenen
am ori progresiis wevrebs.

!
JJJ/!hfpnfusjvmj!qsphsftjb!
!
11.75. ipoveT geometriuli progresiis mniSvneli, Tu:
1) b1 = 12, b2 = 9 ; 2) b4 = 20, b5 = −30 ;
3) b8 = −40, b9 = −80 ; 4) b3 = 2 , b4 = 2 .
hfpnfusjvm!qsphsftjbTj!)$$22/87.22/98*;!
1
11.76. 1) b1 = , q = 2 . ipoveT b6 ;
4
1
2) b1 = 8, q = . ipoveT b7 ;
2

305
 1
3) b1 = −4, q = − . ipoveT b6 ;
2
1
4) b1 = −4, q = − . ipoveT b4 .
3
11.77. 1) b5 = 256, q = 4 . ipoveT b3 ;
2) b5 = 162, q = 3 . ipoveT b3 ;
3) b6 = −486, q = −3 . ipoveT b2 ;
4) b7 = 320, q = −2 . ipoveT b3 .
11.78. 1) b1 = −2, b6 = −486 . ipoveT q ;
2) b1 = 2, b5 = 512 . ipoveT q ;
3) b1 = 3, b8 = −384 . ipoveT q ;
4) b1 = 8, b6 = 256 . ipoveT q .
1
11.79. 1) b1 = 8, q = . ipoveT S5 ; 2) b1 = 1, q = −2 . ipoveT S9 ;
2
2 1
3) b1 = 4, q = . ipoveT S 6 ; 4) b1 = 3, q = − .ipoveT S10 .
3 2
1
11.80. 1) b1 = 96, q = . ipoveT b7 da S 7 ;
2
2) b1 = 0,125, q = −2 . ipoveT b6 da S 6 .
1
11.81. 1) b1 = 256, q = , bn = 2 . ipoveT n da S n ;
2
1
2) b1 = , q = 4, bn = 1024 . ipoveT n da S n .
4
11.82. 1) b1 = 2, b7 = 1458 . ipoveT q da S 7 ;
1
2) b1 = 2, b5 = . ipoveT q da S 5 .
8
1
11.83. 1) q = 2 , b6 = 3125 . ipoveT b1 da S 6 ;
2
2) q = 2, b6 = 96 . ipoveT b1 da S 6 .
11.84. 1) b1 = 1, bn = −512, S n = −341 . ipoveT n da q ;
10 1210
2) b1 = 90, bn = , S n = . ipoveT n da q .
9 9
11.85. 1) q = 2, S8 = 765 . ipoveT b1 da b8 ;
2) q = 3, S5 = 847 . ipoveT b1 da b5 .
1
11.86. 1) b1 = 128, q = , S n = 254 . ipoveT n da bn ;
2
306
 2
2) b1 = 27, q = , S n = 65 . ipoveT n da bn .
3
3 27
11.87. 1) q = , bn = , S n = 43,75 . ipoveT n da b1 ;
4 4
1
2) q = , bn = 7, S n = 7161 . ipoveT n da b1 .
2
11.88. ipoveT (bn ) geometriuli progresiis mniSvneli, me-6
da me-7 wevrebi, Tu:
1) b3 = 6, b5 = 24 ; 2) b5 = 10, b8 = −10 ;
3) b3 = −2, b5 = −18 ; 4) b5 = 24, b8 = 3 .
11.89. geometriuli progresiis me-8 wevri udris 13-s, xolo
mniSvneli_3-s. ipoveT meaTe da mecamete wevrebi.
11.90. 1) gamosaxeT (bn ) geometriuli progresiis meSvide,
meTxuTmete da meormoce wevrebi b5 -isa da q -s
saSualebiT.
2) (bn ) geometriul progresiaSi (bn > 0 ) , bn = bn −1 + bn − 2 ,
( n ≥ 3 ). ipoveT progresiis mniSvneli.
11.91. geometriul progresiaSi:
3 1
1) b1 = , q = . ipoveT b3 + b4 + b5 + b6 + b7 ;
2 2
2
2) b1 = 18, q = . ipoveT b3 + b4 + b5 + b6 ;
3
2
3) b1 = , q = −3 . ipoveT b2 + b3 + b4 + b5 ;
3
3
4) b1 = − , q = −2 . ipoveT b3 + b4 + b5 + b6 .
2
11.92. 1) 9-sa da 243-s Soris CasviT ori ricxvi, romlebic
mocemul ricxvebTan erTad geometriul progresias
Seadgenen.
2) 160-sa da 5-s Soris CasviT oTxi ricxvi ise, rom
maT mocemul ricxvebTan erTad Seadginon
geometriuli progresia.
3) 1-sa da 7-s Soris CasviT eqvsi ricxvi ise, rom maT
mocemul ricxvebTan erTad Seadginon geometriuli
progresia.

307
 15
4) 60-sa da -s Soris CasviT xuTi iseTi ricxvi,
16
romlebic mocemul ricxvebTan erTad geometriul
progresias adgenen.
11.93. ipoveT geometriuli progresiis pirveli wevri da
mniSvneli, Tu:
⎧ 7
⎧b2 − b1 = −4 ⎪⎪b4 + b1 = 16
1) ⎨ 2) ⎨
⎩b3 − b1 = 8 ⎪b − b + b = 7
⎩⎪
3 2 1
8
⎧b5 − b1 = 15 ⎧b2 + b5 − b4 = 10
3) ⎨ 4) ⎨
⎩b4 − b2 = 6 ⎩b3 + b6 − b5 = 20
11.94. ipoveT im geometriuli progresiis pirveli wevri,
mniSvneli da wevrTa ricxvi, romelSic:
1) b7 − b5 = 48, 2) b6 − b4 = 216,
b6 + b5 = 48 , b3 − b1 = 8 ,
S n = 1023 ; S n = 40 .
11.95. ipoveT S 3 , S 5 , S n , Tu (bn ) geometriuli progresia n -
uri wevris formuliTaa mocemuli:
1) bn = 1,5 ⋅ 4 n ; 2) bn = 2 ⋅ 3n +1 .
11.96. ipoveT jami:
1 1 1 1
1) 1 + 2 + 2 2 + L + 210 ; 2) − 2 + 3 − L − 10 ;
2 2 2 2
1 1 1 1
3) + 2 + 3 + L + 10 ; 4) 1 − 2 + 2 2 − 23 + L + 212 .
3 3 3 3
5) 1 + x + x 2 + L + x100 ; 6) x − x 3 + x 5 − L + x13 .
11.97. amoxseniT gantoleba:
x11 + x
1) 1 + x + x 2 + L + x10 = ;
x −1
x13 + x 2
2) 1 − x + x 2 − x 3 + L + x12 = .
1+ x
3) 1 + x + x 2 + L + x 99 = 0 ; 4) 1 + x + x 2 + L + x100 = 0 ;
1 x n +1 7
5) + x + x2 + L + xn + = ;
x 1− x 2

308
 x −1 x − 2 x − 3 1 x11 − 3x + 2
6) + + + L + = 1 + x + x 2 + L + x10 + ,
x x x x 1− x
sadac x mTeli ricxvia.
11.98. daamtkiceT, rom Semdegi formuliT mocemuli (bn )
mimdevroba geometriuli progresiaa:
3
1) bn = 2 n , 2) bn = n ;
5
n
⎛1⎞
3) bn = 4 ⋅ ⎜ ⎟ ; 4) bn = −3n .
⎝3⎠
11.99. daamtkiceT, rom nebismieri a -sa da b -saTvis ( a ≠ b )
(a + b )2 ,
a 2 − b 2 , (a − b )2 geometriuli progresiaa.
11.100.daamtkiceT, rom Tu a ,b ,c,d geometriuli
progresiaa, maSin (a − d )2 = (d − b )2 + (b − c )2 + (c − a )2 .
11.101.cnobilia, rom (bn ) geometriuli progresiaa. iqneba
Tu ara geometriuli progresia Semdegi mimdevroba:
1) 2b1 , 2b2 , 2b3 , K , 2bn , K ; 2) b1 , b3 , b5 , K , b2 n −1 , K ;
1 1 1 1
3) , , ,K, ,K ; 4) b13 , b23 , b33 , K , bn3 , K .
b1 b2 b3 bn
11.102. aris Tu ara (bn ) mimdevroba geometriuli progre-
sia, Tu cnobilia, rom am mimdevrobis pirveli n
wevris jami Semdegi formuliT gamoiTvleba:
1) S n = 3n − 1 ; 2) S n = n 2 − 1 ; 3) S n = 2 n − 1 ; 4) S n = 3n + 1 .
11.103. ipoveT formula, romelic gamosaxavs geometriuli
progresiis pirveli n wevris namravls pirveli
wevrisa da mniSvnelis saSualebiT.
11.104. Tu geometriuli progresiis yvela wevrs gavamra-
vlebT sxva geometriuli progresiis Sesabamis
(dakavebuli adgilis nomris mixedviT) wevrebze,
maSin iqneba Tu ara miRebuli mimdevroba
geometriuli progresia?
11.105. daamtkiceT, rom Tu (bn ) geometriuli progresiaa,
maSin
⎛1 1 1 ⎞
S n = b1 ⋅ bn ⎜⎜ + + L + ⎟⎟ .
⎝ b1 b2 bn ⎠

309
11.106. geometriuli progresiis pirveli oTxi wevris jami
udris 30-s, momdevno oTxi wevris ki 480-s. ipoveT
pirveli Tormeti wevris jami.
11.107. geometriuli progresiis pirveli sami wevris jamia
40, eqvsi wevrisa ki 60; ipoveT S 9 .
11.108. ipoveT oTxi ricxvi, romlebic Seadgens klebad
geometriul progresias, Tu viciT, rom am
progresiis kiduri wevrebis jamia 27, xolo Sua
wevrebis jami aris 18.
11.109. ipoveT sami ricxvi, romlebic zrdad geometriul
progresias Seadgenen, Tu viciT, rom maTi jami aris
26, xolo am ricxvebis kvadratebis jamia 364.
11.110. ricxvebi 15, 17q , 15q 2 adgenen ariTmetikul
2
progresias. ipoveT 2, 2q , 2q , K geometriuli
progresiis pirveli 4 wevris jami, Tu is klebadia.
11.111. ricxvebi 6 − d , d , 1 adgenen geometriul progresias.
ipoveT 3, 3 + d , 3 + 2d , K ariTmetikuli progresiis
pirveli 13 wevris jami, Tu is klebadia.
11.112. ariTmetikuli progresiis 1-li, me-3 da me-13 wevrebi
geometriul progresias adgenen. ipoveT am
ukanasknelis mniSvneli.
11.113. geometriuli progresiis 1-li, me-2 da me-4 wevrebi
ariTmetikul progresias adgenen. ipoveT
geometriuli progresiis mniSvneli.
11.114. ipoveT ariTmetikuli da geometriuli progresiebi,
Tu cnobilia, rom TiToeuli progresiis pirveli
wevri udris 1-s, orive progresiis mesame wevrebi
tolia, xolo ariTmetikuli progresiis 21-e wevri
udris geometriuli progresiis me-5 wevrs.
11.115. sami dadebiTi ricxvi, romelTa jami 21-ia,
ariTmetikul progresias Seadgenen. Tu maT
Sesabamisad 2-iT, 3-iT da 9-iT gavadidebT, miviRebT
geometriul progresias. ipoveT es ricxvebi.
11.116. sami dadebiTi ricxvi, romlebic ariTmetikul
progresias Seadgenen, jamSi 15-s iZleva. Tu pirvelsa
da meores erTiT gavadidebT, xolo mesame ricxvs 4-
iT, maSin miviRebT geometriul progresias. ipoveT es
ricxvebi.
11.117. sami ricxvi, romelTa jami udris 65-s, geometriul
progresias Seadgens. Tu am ricxvebidan umciress 1-s
310
 gamovaklebT, xolo udidess 19-s, maSin miRebuli
ricxvebi ariTmetikul progresias Seadgenen. ipoveT
es ricxvebi.
11.118. ipoveT oTxi mTeli ricxvi, romelTagan pirveli
sami ariTmetikul progresias Seadgens, ukanaskneli
sami ki geometriul progresias; cnobilia, rom ori
kiduri ricxvis jami udris 37-s, xolo ori Sua
ricxvis jami 36-s.
11.119. oTxi ricxvi ariTmetikul progresias adgens. Tu
maT Sesabamisad 2-s, 6-s, 7-sa da 2-s davaklebT, maSin
axlad miRebuli ricxvebi geometriul progresias
Seadgenen. ipoveT es ricxvebi.
11.120. oTxi ricxvi geometriul progresias adgens. Tu
maT Sesabamisad 2-s, 1-s, 7-sa da 27-s davaklebT, maSin
axlad miRebuli ricxvebi ariTmetikul progresias
Seadgenen. ipoveT es ricxvebi.
11.121. geometriuli progresiis pirveli wevri aris 1,
mniSvnelia 2, wevrTa ricxvi ki 2n . progresiis
33
wevrTa jami -jer metia bolo n -wevris jamze.
32
ipoveT n .
11.122. ariTmetikul da geometriul progresiebs aqvT 5-is
toli pirveli wevrebi; am progresiebis mesame
wevrebic erTmaneTis tolia, xolo ariTmetikuli
progresiis meore wevri 10-iT metia geometriuli
progresiis meore wevrze. ipoveT es progresiebi.
11.123. ipoveT oTxi iseTi ricxvi, romelTagan pirveli
sami Seadgens geometriul progresias, xolo
ukanaskneli sami_ariTmetikul progresias: kidura
wevrebis jamia 21, xolo Sua wevrebis- 18.
11.124. sami ricxvi Seadgens geometriul progresias. Tu
mesame wevrs gamovaklebT oTxs, maSin es ricxvebi
Seadgenen ariTmetikul progresias. Tu miRebuli
ariTmetikuli progresiis meore da mesame wevrebs
TiTo-TiTos gamovaklebT, maSin isev miviRebT
geometriul progresias. ipoveT es ricxvebi.
11.125. ipoveT oTxi ricxvi, romlebic Seadgenen iseT
geometriul progresias, romlis kidura wevrebis
jami udris –49-s, xolo Sua wevrTa jamia 14.
11.126. ipoveT geometriuli progresiis Semadgeneli oTxi
ricxvi, Tu cnobilia, rom am progresiis mesame wevri
311
 9-iT metia pirvelze, xolo meore 18-iT metia
meoTxeze.
!
!
JW/!hfpnfusjvmj!qsphsftjb-!spdb! q <1!
!
11.127. ipoveT geometriuli progresiis jami:
1 1
1) 1, , , K ; 2) 16, 4, 1, K ;
2 4
2 1 4 2 1 3
3) 6 , 1 , , K ; 4) , , , K .
3 3 15 3 2 8
11.128. 1) ipoveT mniSvneli geometriuli progresiisa,
romelSic pirveli wevri udris 66-s, xolo
progresiis jami 110-s.
2) ipoveT meoTxe wevri geometriuli progresiisa,
romelSic mniSvneli udris 0,4-s, xolo progresiis
1
jami 33 -s.
3
3) ipoveT jami geometriuli progresiisa, romelSic
2
meore wevri udris 1 -s, xolo progresiis
3
2
mniSvneli -s.
3
4) geometriuli progresiis jami udris 12,5-s, xolo
misi pirveli da meore wevrebis jami 12-s. ipoveT es
progresia.
11.129. ipoveT geometriuli progresiis pirveli wevri, Tu:
1) progresiis jami udris 10,8-s, xolo progresiis
2
mniSvneli -ia;
9
2) progresiis jami udris 729-s, xolo meore wevri
162-s;
3) progresiis jami udris 14,4-s, xolo progresiis
3
mniSvneli -ia;
8
3
4) pirveli oTxi wevris jami udris 33 , xolo
4
progresiis jami 36-ia.

312
11.130. ipoveT geometriuli progresiis mesame wevri, Tu
3
cnobilia, rom am progresiis jami udris 1 , xolo
5
1
meore wevri tolia − -is.
2
11.131. ipoveT iseTi geometriuli progresiis mniSvneli,
romlis yoveli wevri 4-jer metia yvela misi
momdevno wevrebisagan Sedgenili progresiis jamze.
11.132. ipoveT iseTi geometriuli progresiis mniSvneli,
romlis yoveli wevri ise Seefardeba Tavis
momdevno wevrTagan Sedgenili progresiis jams,
rogorc 2:3.
11.133. geometriuli progresiis jami tolia 4-is, xolo
misi wevrebis kubebisagan Sedgenili progresiis
jamia 192. ipoveT am progresiis pirveli wevri da
mniSvneli.
11.134. tolgverda samkuTxedSi, romlis gverdi aris a ,
misi gverdebis Suawertilebis SeerTebiT Caxazulia
axali samkuTxedi; am samkuTxedSi imave xerxiT
Caxazulia kidev axali samkuTxedi da a. S.
usasrulod. ipoveT:
1) am samkuTxedebis perimetrebis jami;
2) am samkuTxedebis farTobebis jami.

$12. usjhpopnfusjvm!hbnptbyvmfcbUb!hbnbsujwfcb!!
eb!hbnpUwmb!
!
hbnpUwbmfU!)$$23/2<!23/3*;!
12.1. 1) 5 sin 90o + 2 cos 0o − 2 sin 270o + 10 cos 180o ;
2) 3tg 0o + 2 cos 90o + 3 sin 270o − 3 cos 180 o ;
3
3) 4 sin π − 2 cos π + 3 sin 2π − tgπ ;
2
π
4) 6 − 2 sin 2π − 3 cos π + 2 sin ⋅ cos 2π ;
2
π
5) 2 sin + 3 cos 2π − 5tg 2π ;
4
π 3
6) 4tg 2π − 2 sin + 3 cos π − 4tgπ .
2 2
313
12.2. 1) 2 sin 30o − tg 45o + 2ctg 45o + cos 90o ;
π π π π
2) 3 sin − 2 cos + 3tg − 4ctg ;
3 6 3 2
π π π
3) 3 − sin 2 + 2 cos 2 − 3tg 2 ;
2 3 4
4 − 2tg 2 45o + ctg 4 60o
4) ;
3 sin 2 90o − 4 cos 2 60o + 4ctg 45o
2 2 4 2
⎛ π⎞ ⎛ π⎞ ⎛ π⎞ ⎛ π⎞
5) ⎜ 2 sin ⎟ − ⎜ 3tg ⎟ + ⎜ 2 cos ⎟ − ⎜ 2ctg ⎟ ;
⎝ 4 ⎠ ⎝ 6 ⎠ ⎝ 6 ⎠ ⎝ 4⎠
3
π ⎛ π⎞ π π
6) 3 sin 2 − ⎜ 2tg ⎟ − 4 cos 2 + 3ctg 3 .
2 ⎝ 4⎠ 6 2
12.3. Semdegi funqciebidan romelia luwi? kenti? arc
luwi da arc kenti?
x
1) tg , sin 2 x , sin x , sin x + 2 cos x , cos 5 x ;
2
2 sin x sin 2 x + cos x
2) , sin x ⋅ cos x , x ⋅ cos x , ;
1 + cos x x3
x 2 + cos x
3) 1 + cos x , x 2 + sin 2 x , , x 2tgx ;
x 2 − cos x
1 − cos x 1
4) , 1 − 2 sin 2 x + cos x , cos x + ,
1 + cos x tgx
1 − cos 2 x
1 − 2 sin 2 x + tgx , .
x5

hbnpUwbmfU!)$$23/5<!23/6*;!
12.4. ( ) ( ) ( ) ( )
1) sin − 90o , tg − 60o , cos − 45o , ctg − 60o ;
2) tg (− 45 ) , cos(− 180 ) , sin (− 60 ) , ctg (− 270 ) ;
2 o o 3 o o

3) sin (− 180 ) , tg (− 180 ) , cos(−90 ) , ctg (− 30 ) .

o o o 3 o

12.5. 1) sin (− 30 ) − 2tg (− 45 ) + cos(− 60 ) − ctg (− 90 );

o o o o

sin (− 30 ) − 2ctg ⎜ − ⎟ − 1
3 o ⎛ π⎞
2) ⎝ 6⎠ ;
o π⎞
2⎛
2 − tg 45 + 4 cos ⎜ − ⎟
⎝ 3⎠

314
 ⎛ π⎞ ⎛ π⎞
3) 2 cos 3 ⎜ − ⎟ − 4ctg 3 ⎜ − ⎟ + 6tg 0 ;
⎝ 3 ⎠ ⎝ 6⎠
⎛ π⎞ ⎛ π⎞ ⎛ π⎞
4) 5tg 0 + 2 sin ⎜ − ⎟ − 3ctg ⎜ − ⎟ + 4 cos⎜ − ⎟ .
⎝ 6⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ 2⎠

usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! qfsjpevmpcjt! hbUwbmjtxj.

ofcjU!hbnpUwbmfU!)$$23/7<!23/8*;!
12.6. 1) sin 780o , cos 765o , tg 390o , ctg 405o ;
2) sin 1500o , cos 1020o , tg1845o , ctg1485o ;
( ) ) ( (
3) sin − 2205o , cos − 1980o , tg 2220o , ctg − 1860o ;)
4) sin 2250 , cos 2190 , tg (− 1980 ) , ctg1410 .
o o o o

12.7. 1) sin 2190 + 2 cos(− 2220 ) − sin 1980 − cos 1170 ;

o o o o

2 sin 2250o − cos 1740o

2)
(
2tg − 1485o
;
)
cos 1530 ⋅ tg1410o − tg 2 2220o sin 1845o
o
3)
cos 2 − 2550o ( ;
)
4)
2
( o
)
sin − 2490 ⋅ cos 420 − tg 2 − 2940o ⋅ ctg1845o
o
.
( )
23 sin 1530o − cos 3 990o

jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!ebefcjUj!qfsjpej!)$$23/9.23/22*;!
sin x
12.8. 1) 2 sin x , 2) , 3) 3 cos x ,
2
1 3
4) 2tgx + 1 , 5) tgx , 6) ctgx + 7 .
3 4
x ⎛ π⎞
12.9. 1) sin 2 x . 2) sin , 3) sin ⎜ x + ⎟ ,
2 ⎝ 3⎠
⎛ π⎞ x ⎛ π⎞
4) sin ⎜ 2 x − ⎟ , 5) cos , 6) cos⎜ 2 x − ⎟ ,
⎝ 4⎠ 3 ⎝ 6⎠
⎛ π⎞
7) sin 3 x , 8) cos3 ⎜ x − ⎟ .
⎝ 3⎠
x ⎛ π⎞
12.10. 1) tg2 x , 2) tg , 3) tg ⎜ 2x + ⎟ ,
3 ⎝ 3⎠

315
 1 ⎛ π⎞ x
4) tg ⎜ 3x − ⎟ , 5) ctg , 6) ctg4 x ,
2 ⎝ 4⎠ 2
1
7) cos 2 x , 8) .
cos x
12.11. 1) sin 2 x , 2) cos 2 x , 3) sin (4πx + 2) ,
πx
4) tg , 5) sin x , 6) sin 2 x ,
3
7) tgx , 8) sin ax , 9) cos ax ,
10) tgax .
12.12. daadgineT, SesaZlebelia Tu ara erTdroulad
adgili hqondes Semdeg tolobebs:
12 5
1) sin α = − , cos α = ;
13 13
24 −8
2) sin α = , cos α = ;
25 25
3 4 3
3) sin α = − , cos α = da tgα = − ;
5 5 4
3 1
4) sin α = − , cos α = − da tgα = − 3 ;
2 2
1 1
5) sin α = , tgα = 2 ; 6) cos α = − , tgα = 6 .
3 4

hbnpUwbmfU! α ! bshvnfoujt! usjhpopnfusjvmj! gvordjfcjt!

nojTwofmpcfcj-!Uv!)$$23/24<!23/25*;!
4 π 9 3
12.13. 1) sin α = da 0 < α < ; 2) sin α = − da π < α < 2π ;
5 2 41 2
12 π
3) cos α = − da < α < π ;
13 2
4) cos α = −0,8 da 180 o < α < 270o .
π 3 3
12.14. 1) tgα = −1 da <α<π; 2) tgα = da π < α < π ;
2 4 2
3) ctgα = − 3 da 270 o < α < 360o ;
4) ctgα = 1 da 180 o < α < 270o .
12.15. 1) ipoveT sin α , cos α da ctgα , Tu cnobilia, rom
tgα = 3 da α pirvel meoTxedSi ar Zevs.
316
 2) gamoTvaleT cos α , Tu 315o < α < 360o da
2tg α + 3tgα + 1 = 0 .
2

hbbnbsujwfU!hbnptbyvmfcb!)$$23/27.23/29*;!
12.16. 1) cos 11o tg11o + sin 11o ; 2) sin 42o ctg 42o − cos 42o ;
3) cos 2 76o tg 2 76o + sin 2 76o ctg 2 76o ; 4) cos αtgα − sin α ;
1 1
5) cos α − sin αctgα ; 6) + ;
tg 17 + 1 ctg 17 o + 1
2 o 2

tgα + tgβ sin α ⋅ sin β

7) ; 8) ⋅ ctgβ .
ctgα + ctgβ cos α cos β
⎛ 1 ⎞ sin α ⋅ sin β
12.17. 1) ⎜ − 1⎟ctg 2 α ; 2) ⋅ ctgβ ⋅ tgα + 1 ;
⎝ cos α ⎠
2
cos α ⋅ cos β
3) sin 2 α − sin 2 β − cos 2 β − cos 2 α ;
( ) ( )
4) 1 + tg 2 α − tg 2 α cos 2 α + 1 ; 5) 1 − sin 2 α ctg 2 α − 1 − ctg 2 α ;
sin 2 β 2 cos 2 α − 1
6) ; 7) ;
1 + cos β sin α + cos α
1 + cos α ⎛⎜ (1 − cos α )2 ⎞⎟
8) 1+ .
sin α ⎜⎝ sin 2 α ⎟⎠
cos α cos α
12.18. 1) tgα + ; 2) ctgα − ;
1 + sin α 1 + sin α
cos 2 α − sin 2 β
3) − ctg 2 α ⋅ ctg 2β ;
sin α ⋅ sin β
2 2

4) sin 2 α(1 + ctgα ) + cos 2 α(1 + tgα ) − 1 ;

cos α ⋅ tgα
5) − ctgα ⋅ cos α ; 6) sin 4 β − cos 4 β + cos 2 β ;
sin 2 α
7) sin 2 β + cos 4 β − sin 4 β ; 8) cos 4 β + sin 2 β ⋅ cos 2 β + sin 2 β .

ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/2:<!23/31*;!
12.19. 1) (tgα + ctgα )2 − (tgα − ctgα )2 = 4 ;
1 − sin 2 α 1
2) = ;
1 − cos 2 α tg 2 α
3) sin 4 α + cos 4 α = 1 − 2 sin 2 α cos 2 α ;
317
 4) sin 6 α + cos 6 α = 1 − 3 sin 2 α ⋅ cos 2 α ;
tgα + ctgβ tgα
5) = ;
ctgα + tgβ tgβ

6) (1 − ctgα )2 + (1 + ctgα )2 =
2
.
sin 2 α
1 − sin 4 α − cos 4 α
12.20. 1) = 2tg 2 α ;
cos 4 α
cos3 α − sin 3 α
2) = cos α − sin α ;
1 + sin α ⋅ cos α
3) sin 3 α(1 + ctgα ) + cos3 α(1 + tgα ) = sin α + cos α ;
( ) (
4) 3 sin 4 β + cos 4 β − 2 sin 6 β + cos 6 β = 1 ;)
= (sin α + cos α )2 ;
2
5) 1 +
tgα + ctgα
tg 2 α 1 + ctg 2 α
6) ⋅ − tg 2 α = 0 ;
1 + tg α ctg α
2 2

7) tg 2 α − sin 2 α = tg 2 α ⋅ sin 2 α ;
8) ctg 2 α − cos 2 α = ctg 2 α ⋅ cos 2 α .

hbnpUwbmfU!)$$23/32<!23/33*;!
12.21. 1) sin 40o cos 50o + cos 40o sin 50o ;
2) sin 70o cos 40o − cos 70o sin 40o ;
7 π 7 π
3) cos π cos + sin π sin ;
10 5 10 5
π 8π π 8π
4) cos sin − sin cos ;
7 7 7 7
5) sin 50o ⋅ cos 28o − cos 50o sin 28o − sin 22o ;
6) cos 72o cos 22o + sin 72o ⋅ sin 22o − cos 50o ;
( ) ( ) ( ) (
7) sin 10o + α ⋅ cos 20o − α + cos 10o + α ⋅ sin 20o − α ; )
8) cos(50 + α )⋅ cos(20 + α ) + sin (50 + α )⋅ sin (20 + α ) .
o o o o

12.22. 1) sin 36o cos 6o − cos 36o sin 6o ;

(
2) 2 3 sin 21o cos 39o + cos 21o sin 39o ; )
3) sin 20 cos10 + sin10 cos 20 ;
o o o o

318
 4) sin 21o cos 9o + sin 9o cos 21o .

hbnpUwbmfU!)$$23/34<!23/35*;!
tg 20o + tg 25o tg 70o − tg 25o
12.23. 1) ; 2) ;
1 − tg 20o ⋅ tg 25o tg 70o ⋅ tg 25o + 1
tg 27 o + tg 33o tg 65o − tg 35o
3) ; 4) ;
tg 27 o ⋅ tg 33o − 1 1 + tg 65o ⋅ tg 35o
π 2π
tg + tg
tg 20o − tg 80o 9 9 .
5) ; 6)
1 + tg 20o tg 80o π 2π
1 − tg tg
9 9
12.24. 1) cos 75o ; 2) tg15o ;
3) sin 105o ; 4) ctg 75o .
12.25. gaamartiveT gamosaxulebebi:
sin 11o ⋅ cos 15o + cos 11o ⋅ sin 15o
1) ;
sin 18o ⋅ cos 12o + cos 18o ⋅ sin 12o
cos 65o ⋅ cos 40o + sin 65o ⋅ sin 40o
2) ;
sin 37 o ⋅ cos 12o − cos 37 o ⋅ sin 12o
sin (α + β) + sin (α − β) cos(α + β) − cos(α − β )
3) ; 4) .
sin (α + β ) − sin (α − β) cos(α + β) + cos(α − β )
tg 4α + tg 2α tg 7α − tg 3α
5) ; 6) .
1 − tg 4α ⋅ tg 2α tg 7α ⋅ tg 3α + 1

ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/37.23/39*;!
sin (α + β ) cos(α + β)
12.26. 1) = tgα + tgβ ; 2) = ctgα ⋅ ctgβ − 1 ;
cos α cos β sin α ⋅ sin β
sin (α + β) − 2 sin α ⋅ cos β
3) = tg (β − α ) ;
2 sin α ⋅ sin β + cos(α + β)
2 sin α ⋅ cos β − sin (α − β)
4) = tg (α + β ) .
cos(α − β) − 2 sin α ⋅ sin β
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
cos⎜ + α ⎟ + cos⎜ − α ⎟
12.27. 1) ⎝ 4 ⎠ ⎝ 4 ⎠ = 1;
2 cos α

319
 ⎛π ⎞ ⎛π ⎞
sin ⎜ + α ⎟ + sin ⎜ − α ⎟
2) ⎝ 6 ⎠ ⎝ 6 ⎠= 2 ;
⎛π ⎞ ⎛π ⎞ 2
sin ⎜ + α ⎟ + sin ⎜ − α ⎟
⎝ 4 ⎠ ⎝ 4 ⎠
cos 2 (α + β ) + cos 2 (α − β )
3) = ctg 2 α ⋅ ctg 2β + 1 ;
2 sin 2 α ⋅ sin 2 β

4)
1
2
( )
cos α + 3 sin α = sin 30o + α ; ( )
5) sin α − 3 cos α = 2 sin α − 60o ; ( )
( )
6) cos 2 α + cos 2 60o + α + cos 2 60o − α = ( ) 3
2
.

⎛π
1) tg ⎜ + α ⎟ =
⎞ 1 + tgα tgα + tg 45o − α
=1;
( )
12.28.
⎝4 ⎠ 1 − tgα
; 2)
1 − tgαtg 45o − α ( )
tgα + tgβ tgα − tgβ
3) − = −2tgαtgβ ;
tg (α + β ) tg (α − β)
4) tgα ⋅ tgβ + (tgα + tgβ ) ⋅ ctg (α + β) = 1 ;
1 + tgα ⋅ tgβ cos(α − β)
5) = ;
1 − tgα ⋅ tgβ cos(α + β )
tg 2 α − tg 2β
6) = tg (α + β) ⋅ tg (α − β ) ;
1 − tg 2 α ⋅ tg 2β
( )
7) tg 45o + α − tgα = 1 + tg 45o + α ⋅ tgα ; ( )
8) tg (α + β) − tgα − tgβ = tg (α + β) ⋅ tgα ⋅ tgβ .
⎛ π⎞ 4 3
12.29. 1) ipoveT cos⎜ α + ⎟ , Tu sin α = − da π < α < π ;
⎝ 4⎠ 5 2

(
2) ipoveT sin α − 30o ,Tu sin α = ) 3
7
da 90o < α < 180o ;

3) ipoveT cos(α + β ) da cos(α − β) , Tu cos α = 0,6 ,

5 π 3
cos β = , 0 < α < da π < β < 2π ;
13 2 2
4) ipoveT sin (α ± β) da cos(α ± β) , Tu cos α = − ,
3
5
12 π π
sin β = , < α < π da <β< π;
13 2 2
5) ipoveT cos(α + β ) , Tu tgα = 4 , ctgβ = −3 ,
320
 3π 3π
π<α< da < β < 2π ;
2 2
6) ipoveT sin (α + β) , Tu tgα = − , cos β = − ,
2 1
3 3
π 3
< α < π da π < β < π .
2 2
1) ipoveT tg (α + β) , Tu sin α = , sin β =
1 1
12.30. ,
2 3
0o < α < 90o da 90o < β < 180o ;

2) ipoveT ctg (α + β) , Tu sin α = , cos β = ,

2 4
3 5
π 3
< α < π da π < β < 2π ;
2 2
α −β α 3 β 1
3) ipoveT tg , Tu cos = − , cos = − ,
2 2 5 2 3
180o < α < 360o da 360o < β < 540o ;
α −β α 1 β 2
4) ipoveT ctg , Tu sin = − , sin = − ,
2 2 9 2 3
o o o o
360 < α < 540 da 540 < β < 720 .

12.31. 1) (
ipoveT sin α , Tu sin 45o − α = −) 2
3
da
π
4
<α< ;
π
2
ipoveT cos β , Tu cos α = , cos(α + β ) = − ,
1 11
2)
7 14
π π
0<α< da 0 < β < ;
2 2
3) ( ) ( ) 3
ipoveT sin 61o + α , Tu sin 1o + α = , 90o < α < 170o ;
5
4) ( ) (
ipoveT cos 87 + α , Tu cos 27 + α = − ,
o o
) 1
7
o o
90 < α < 150 .
8
12.32. 1) daamtkiceT, rom α + β = 90o , Tu sin α = ,
17
15
sin β = da 0o < α < 90o da 0o < β < 90o ;
17
π 1
2) daamtkiceT, rom α + β = , Tu sin α = ,
4 5
321
 1 π π
sin β = da 0 < α < ; 0<β< .
10 2 2

hbnpUwbmfU!ebzwbojt!gpsnvmfcjU!)$$23/44<!23/45*;!
12.33. 1) sin 120o , cos 150o , tg135o , ctg120o ;
2) sin 225o , tg 210o , sin(−240o ) , cos(−210o ).
12.34. 1) sin( −300o ) + cos(−225o ) + tg (−330 o ) + ctg (−240 o );
2) sin 2 120o + cos 2 150o + tg 2 210o − ctg 2 225o ;
3) sin 2 (−330o ) − cos 2 (−120o ) − tg 2 (−240o ) + ctg 2 (−330o ) ;
4) 4 sin 330o ⋅ cos(−240 o ) ⋅ tg120 o − 2 cos 150 o ⋅ tg (−315o ) .
12.35. daiyvaneT 45 o -ze naklebi dadebiTi kuTxis
funqciebamde:
1) sin 86o , cos 55o , tg 73o , ctg 47 o ;
2) sin 175o , cos 103o , tg159o , ctg188o ;
3) sin 560o , cos 846o , tg 758o , ctg1000o ;
4) sin( −310o ) , cos( −500o ) , tg (−405o ) , ctg (−820 o ) .
12.36. daiyvaneT im kuTxis funqciebamde, romelic
⎡ π ⎤
moTavsebulia ⎢0; ⎥ SualedSi:
⎣ 4⎦
1) sin 0,7 π , cos 3,2π , tg 4,8π , ctg 2,9π ;
2) sin( −2,1π) , cos 3,4π , tg (−17,1π) , ctg (−39,2π) .

hbnpUwbmfU!)$$23/48.23/4:*;!
4 cos 330o − 3tg 330o 3tg 840o + 4 cos 870o
12.37. 1) ; 2) ;
6tg 210o − 4 sin 240o 2 sin 510o
7π 17π 20π 19π
7 cos − 5 sin tg + 2 cos
3) 3 6 ; 4) 3 6 .
9π 25π
tg sin
4 6
12.38. ( ) ( ) ( )
1) sin 180 − α + cos 90 + α − tg 360 − α + ctg 270 o − α ;
o o o
( )
⎛π ⎞ ⎛3 ⎞
2) sin ⎜ − α ⎟ − cos(π − α ) + tg (π − α ) − ctg ⎜ π + α ⎟ ;
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠

322
 ( ) ( ) (
3) sin 2 180o − α + sin 2 270 o − α + tg 90o + α ⋅ ctg 360o − α ; ) ( )
cos (360 − α ) + sin (270 − α )
2 o 2 o

tg (90 + α )⋅ ctg (270 + α )

4) 2 o
; 2 o

5) 3tg 200o − 2 sin( −80o ) + ctg 290o + cos(−10o ) ;

6) sin 160 o ⋅ cos 110 o + sin 250o ⋅ cos 340o + tg110 o ⋅ tg 340 o .
cos 304o ⋅ tg 416o − tg 214o ⋅ tg (−56o )
12.39. 1) ;
ctg 214o + cos 326o ⋅ ctg (−56o )
( )
tg 270o − α ⋅ sin 130o ⋅ cos 320o ⋅ sin 270o
2)
( )
ctg 180o − α ⋅ cos 50o ⋅ sin 220o ⋅ cos 360o
;

3) sin (α − 90 ) + cos(α − 180 ) − tg (α − 270 ) + ctg (360 − α ) ;

o o o o

4) tg (α − 180 )⋅ ctg (α − 360 ) + sin (α + 180 ) + sin (270 − α ) ;

2 o o 2 o 2 o

sin (α − 270 )⋅ cos(360 − α )

3 o o

tg (α − 90 )⋅ cos (α − 270 )
5) 3 o
; 3 o

tg (180 − α )cos(180 − α )tg (90 − α )

o o o

sin (90 + α )ctg (90 + α )tg (90 + α )

6) o
. o o

12.40. daamtkiceT igiveobebi:

( ) ( ) ( ) (
1) sin 45o + α = cos 45o − α ; 2) cos 45o + α = sin 45o − α ; )
3) tg (45 + α ) = ctg (45 − α ) ; 4) sin (150 + α ) = sin (30 − α ) ;
o o o o

sin (360 − α )tg (90 + α )⋅ ctg (270 − α )

o o o
=1;
cos(360 + α )⋅ tg (180 + α )
5) o o

⎛π ⎞ ⎛3 ⎞
tg ⎜ + α ⎟ ⋅ cos⎜ π − α ⎟ ⋅ cos(− α )
6) ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ = sin α ;
⎛ ⎞
ctg (π − α ) ⋅ sin ⎜ π + α ⎟
3
⎝2 ⎠
7) tg 41o tg 42o tg 43o tg 47 o tg 48o tg 49o = 1 ;
8) tg10o tg 20o tg 30o tg 40 o tg 50o tg 60o tg 70o tg 80 o = 1 .

hbnpUwbmfU!)$$23/52<!23/53*;!
270o − α + β α 1 β 2
12.41. 1) tg , Tu cos = − , cos = ,
3 3 8 3 3
270o < α < 540o , 810 o < β < 1080 o ;

323
 360o − α − β α 1 β 1
2) tg , Tu cos = , sin = − ,
4 4 2 4 2
1080o < α < 1440o , 720o < β < 1080o .

12.42. 1) sin 15o ⋅ cos 15o ; 2) 6 sin 15o ⋅ sin 75o ;

π
3) cos 2 15o − cos 2 75o ; 4) 2 cos 2 − 1 ;
8
tg15o
5) 1 − 2 sin 2 15o ; 6) ;
1 − tg 215o
π
1 − tg 2
8 ; 1 − tg 2 75o
7) 8) ;
π 1 + tg 2 75o
tg
8
1 π π
9) sin cos ;
4 8 8
(
10) cos 165o − cos 105o . )
2

hbbnbsujwfU!)$$23/54.23/56*;!
12.43. 1) sin α ⋅ cos α ⋅ cos 2α ; 2) cos 4 α − sin 4 α ;
3) 1 − 2 sin 2 α ; 4) 2 cos 2 α − 1 ;
α α
5) cos 4α + 2 sin 2 2α ; 6) cos 2 α − 4 sin 2 cos 2 ;
2 2
7) 1 − 8 sin 2 α ⋅ cos 2 α ; (
8) cos 2 α + 2 sin α cos α − sin 2 α .)
2

12.44. 1)
(sin α + cos α )2 ; 2)
cos 2α
;
1 + sin 2α sin α − cos α
α α
2ctg ⋅ sin 2
sin 2α cos 2α 2 2 ;
3) − ; 4)
sin α cos α 2 α 2 α
sin − cos
2 2
1 − tg 2 α ctgα − tgα
12.45. 1) ; 2) ;
1 + tg 2 α cos 2α
(
3) 2 sin α ⋅ cos α ⋅ cos 2 α − sin 2 α ; )
4) cos α − 6 cos α ⋅ sin α + sin α .
4 2 2 4

12.46. daamtkiceT igiveobebi:

324
 α α
ctg− tg
2ctgα 2 2 = cos α ;
1) = sin 2α ; 2)
1 + ctg 2 α α α
ctg + tg
2 2
α α
tg tg
2 2 = tgα ; cos 2α cos α − sin α
3) + 4) = .
α α 1 + sin 2α cos α + sin α
1 + tg 1 − tg
2 2
12.47. gamoTvaleT:
1) sin 2α , cos 2α da tg 2α , Tu sin α = 0,6 , 0 < α < 90o ;
5
2) sin 2α , cos 2α da tg 2α , Tu cos α = − , sin α > 0 ;
13
1
3) tg 2α , Tu tgα = ;
5
4) tg (2α + β ) , Tu tgα = , tgβ = ;
1 1
3 4
⎛ β⎞ 4 β 3
5) cos⎜ 2α + ⎟ , Tu sin α = , cos = − ,
⎝ 2⎠ 5 2 5
π 3π
<α<π, π<β< ;
2 2
β 3
6) sin (2α + β ) , Tu sin α = , sin = ,
1
4 2 5
0 < α < 90 , 0 < β < 180 o .
o

12.48. 1) sin 3α , cos 3α da tg 3α gamosaxeT Sesabamisad sin α ,

cos α da tgα -Ti;
2) ipoveT sin 3α da cos 3α , Tu sin α =0,6, 0 < α < 90o .

12.49. gamoTvaleT:
1) sin 15o , cos 15o da tg15o ;
2) sin 22o30′ , cos 22o30′ da tg 22o30′ ;
3) sin 75o , cos 75o da tg 75o ;
4) sin 67 o 30′ , cos 67 o30′ da tg 67 o30′ .

325
 hbbnbsujwfU!)$$23/61<!23/62*;!
12.50. 1) 1 + cos 2α ; 2) 1 + cos 40o ;
3) cos α − 1 ; 4) cos 32o − 1 ;
1 − cos 50o 1 + cos(α − β )
5) ; 6) .
cos 40o 1 − cos(α − β )
α 1 + cos α 2 α
12.51. 1) 2 sin 2 + cos α ; 2) tg − cos 2 α ;
2 1 − cos α 2
1 − sin α ⎛π α⎞ ⎛π α⎞
3) − tg 2 ⎜ − ⎟ ; 4) 1 + tg 2 ⎜ − ⎟ .
1 + sin α ⎝4 2⎠ ⎝4 2⎠

ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/63<!23/64*;!
⎛ α⎞ ⎛ α⎞
12.52. 1) 1 + sin α = 2 cos 2 ⎜ 45o − ⎟ ; 2) 1 − sin α = 2 sin 2 ⎜ 45o − ⎟ ;
⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠
1 − cos α α sin α α
3) = tg ; 4) = tg ;
sin α 2 1 + cos α 2
1 + sin 2α ⎛π ⎞ 1 − sin α ⎛π α⎞
5) = tg ⎜ + α ⎟ ; 6) = tg 2 ⎜ − ⎟ .
cos 2α ⎝4 ⎠ 1 + sin α ⎝4 2⎠
2 sin α − sin 2α α sin 2 α cos α α
12.53. 1) = tg 2 ; 2) ⋅ = tg ;
2 sin α + sin 2α 2 1 + cos 2α 1 + cos α 2
α α α α
3) tg = ctg − 2ctgα ; 4) sin α − tg = cos α ⋅ tg .
2 2 2 2
α α α
12.54. ipoveT sin , cos da tg , Tu:
2 2 2
12 3π
1) cos α = − da π < α < ;
13 2
3
2) cos α = da 270o < α < 360o ;
4
4
3) sin α = − da 180o < α < 270o ;
5
4 3π
4) cos α = da < α < 2π .
5 2

hbnpUwbmfU!)$$23/66.23/69*;!
12.55. 1) sin α , Tu sin 2α = 0,96 da 1125o < α < 1170 o ;

326
 α α
2) tg , Tu sin = −0,8 da 360o < α < 540o ;
4 2
3) sin α , Tu tg 2α = 35 da 540o < 2α < 630o ;
α
4) tg , Tu tgα = 24 da 900o < α < 990o .
2
1) cos(α + β ) , Tu cos 2α = − , cos 2β = −
1 1
12.56. da
2 4
90o < 2α < 135o , 180o < 2β < 270 o ;

2) sin (α + β ) , Tu cos 2α = − , cos 2β =

1 1
da
5 10
180 o < 2α < 270 o , 360o < 2β < 450o .
α α
12.57. 1) cos , Tu sin = −0,6 da 540o < α < 720o ;
8 2
2) sin α , Tu tg 4α = 15 da 180o < 2α < 224o .
α 2
12.58. 1) sin α , cos α da tgα , Tu tg = ;
2 3
sin α α 1
2) , Tu tg = ;
2 − 3 cos α 2 2
tgα − sin α α 2
3) , Tu tg = ;
tgα + sin α 2 15
3tgα − 5 sin α α 1
4) , Tu ctg = .
4ctgα + 5 cos α 2 2

xbsnpbehjofU!obnsbwmj!kbnbe!)$$23/6:<!23/71*;!
π π
12.59. 1) cos 20o ⋅ cos 10o ; 2) cos ⋅ cos ;
10 5
π π
3) sin 40o ⋅ sin 4o ; 4) sin ⋅ sin ;
5 8
π π
5) sin 12o ⋅ cos 42o ; 6) sin ⋅ cos .
10 8
12.60. 1) sin 5α ⋅ sin 3α ; 2) sin 4α ⋅ cos 2α ;
3) 2 sin 40o ⋅ cos 10o ⋅ cos 8o ; 4) 4 cos α ⋅ cos 3α ⋅ cos 4α .

xbsnpbehjofU!obnsbwmbe!)$$23/72.23/79*;!

327
12.61. 1) cos 50o + cos 20o ; 2) sin 26o + sin 14o ;
π π
3) sin 73o − sin 36o ; 4) cos − cos ;
8 12
7π 5π
5) tg12o + tg 32o ; 6) tg − tg .
8 8
12.62. 1) sin 4α + sin 2α ; 2) cos 2α − cos 6α ;
3) tgα + tg 3α ; 4) cos(α + β ) + cos(α − β ) ;
( ) ( )
5) sin 40o + α − sin 40o − α ; 6) sin (α + β ) − sin (α − β ) .
12.63. 1) sin α + cos α ; 2) sin α − cos α .
sin 5α + sin α cos α + cos β
12.64. 1) ; 2) ;
sin 5α − sin α cos α − cos β
sin 7α − sin 5α cos 6α − cos 4α
3) ; 4) .
sin 7α + sin 5α cos 6α + cos 4α
12.65. 1) sin 10 o + sin 11o + sin 15o + sin 16o ;
2) sin α + sin 3α + sin 2α + sin 4α ;
3) cos 31o + cos 13o + cos 8o + cos 36o ;
4) cos α + cos 2α + cos 3α + cos 4α .
12.66. 1) 1 + sin α + cos α ; 2) 1 − cos α + sin α ;
1 − 2 cos α + cos 2α 1 − 2 sin α − cos 2α
3) ; 4) .
1 + 2 cos α + cos 2α 1 + 2 sin α − cos 2α
12.67. 1) sin α + sin 2α + sin 3α ; 2) sin α + sin β + sin (α + β ) ;
3) sin (5α + β ) + sin (3α + β ) + sin 2α ;
4) tgα + tg 2α − tg 3α .
12.68. 1) 1 + 2 cos α ; 2) 1 − 2 cos α ;
3) 1 + 2 sin 2β ; 4) 2 + 2 cos α ;
5) 1 + 2 cos α ; 6) 2 sin α − 1 ;
7) 1 − 4 sin α ;
2
8) 3 − 4 cos 2 α .
12.69. 1) mocemulia funqcia f ( x) = sin x + cos x . daamtkiceT, rom
⎛ π⎞
f ⎜ x + ⎟ luwi funqciaa.
⎝ 4⎠
2) mocemulia funqcia f ( x) = sin x + 3 cos x . daamtkiceT,
⎛ π⎞
rom f ⎜ x + ⎟ luwi funqciaa.
⎝ 6⎠

328
 ebbnuljdfU!jhjwfpcfcj!)$$23/81.23/84*;!
sin α + sin β α +β sin α − sin β β+α
12.70. 1) = tg ; 2) = −ctg ;
cos α + cos β 2 cos α − cos β 2

cos (α − β)
1
sin α + sin β 2
3) = ;
sin α ⋅ cos β + cos α ⋅ sin β cos 1 (α + β)
2
sin (α − β )
1
sin α − sin β 2
4) = ;
cos α sin β + sin α cos β sin 1 (α + β )
2
5)
sin α + sin 3α
cos α + cos 3α
= tg 2α ; 6)
cos α + sin α
cos α − sin α
( )
= tg 45o + α .
sin (α + β ) + sin (α − β)
12.71. 1) = tgα ⋅ ctgβ ;
sin (α + β) − sin (α − β)
cos(α + β) + cos(α − β)
2) = ctgα ⋅ ctgβ ;
cos(α − β) − cos(α + β)
3) sin 2 α − sin 2 β = sin (α + β) sin (α − β) ;
4) cos 2 α − cos 2 β = − sin (α + β ) sin (α − β) ;
⎛ π⎞ ⎛ π⎞
5) 4 sin 2 α − 3 = 4 sin ⎜ α + ⎟ ⋅ sin ⎜ α − ⎟ ;
⎝ 3⎠ ⎝ 3⎠
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
6) 4 cos 2 α − 1 = 4 sin ⎜ + α ⎟ ⋅ sin ⎜ − α ⎟ .
⎝ 3 ⎠ ⎝ 3 ⎠
sin α − 2 sin 2α + sin 3α
12.72. 1) = tg 2α ;
cos α − 2 cos 2α + cos 3α
sin α + sin 3α + sin 5α
2) = tg 3α ;
cos α + cos 3α + cos 5α
cos α − cos 3α + cos 5α − cos 7α
3) = tgα ;
sin α + sin 3α + sin 5α + sin 7α
α
sin 2 α − 4 sin 2
4) 2 = tg 4 α .
α 2
sin 2 α − 4 + 4 sin 2
2
⎛π α ⎞ π
12.73. 1) 1 + cos α + 1 − cos α = 2 sin ⎜ + ⎟ , Tu 0 < α < ;
⎝4 2⎠ 2

329
 α π
2) 1 + sin α − 1 − sin α = 2 sin , Tu 0 < α < ;
2 2
α −β
3) (sin α − sin β) + (cos α − cos β )2 = 4 sin 2
2
;
2
4) (sin 2α + sin 4α )2 + (cos 2α + cos 4α )2 = 4 cos 2 α .

hbnpUwbmfU!)$$23/85.23/8:*;!
π
sin
sin 40o sin 50o 9
12.74. 1) ; 2) ;
cos 10o π 4π
cos cos
18 9
cos 40o + cos 20o sin 44o
3) ; 4) ;
sin 80o sin 76o − sin 16o
sin 75o + sin 15o
5) ; 6) sin 40o + sin 20o − sin 80o .
sin 75o − sin 15o
π π 1
12.75. 1) ctg − tg ;
8 8
2)
( 6 + 2 )sin 15 o
;

2
1 3 ⎛ 1 1 ⎞
3) o
− ; 4) ⎜ − ⎟ ;
sin 10 cos 10o ⎝ sin 15
o
cos 15o ⎠
(
5) cos 10 o 1 + tg10o tg 5o ; )
6) o o
(
2 sin 40 cos 5 1 + tg 5o ⋅ ctg 40o . )
π 13 5 3π 11π 7π
12.76. 1) 8 sin cos π cos π ; 2) sin cos cos ;
12 12 6 8 8 4
3) sin 75o cos 255o cos 330o ; (
4) 2 sin 9o cos 36o + sin 27 o . )
2

12.77. 1) sin 18o cos 36o ; 2) cos 20o cos 40o cos 80o ;
π 2π 4π
3) cos cos cos ;
7 7 7
π 2π 4π 8π 16π
4) 16 ⋅ cos cos cos cos cos ;
33 33 33 33 33
5) cos 10o ⋅ cos 30o ⋅ cos 50o ⋅ cos 70o ;
6) 16 sin 20o ⋅ sin 40o ⋅ sin 60o ⋅ sin 80o ;
7) tg 20o ⋅ tg 40 o ⋅ tg 60o ⋅ tg 80o ; 8) sin 2 10o ⋅ sin 2 50o ⋅ sin 2 70o .

330
12.78. 1)
(cos 4 o
) (
2
+ cos 2o + sin 4o + sin 2o )
2
;
sin 2o ctg1o

2)
( ) (
sin 3 7 o 1 + ctg 7 o + cos 3 7 o 1 + tg 7 o
;
)
sin 7 o + cos 7 o
4 − 3 sin 2 20o 4 3 cos 10o
3) ; 4) ;
sin 6 10o + cos 6 10o cos 2 20o − sin 2 10o
5) 4 cos 2 40o − 4 sin 4 10o + sin 2 20o ;
6) cos 2 3o + cos 2 1o − cos 4o ⋅ cos 2o .
sin 51o − sin 28o cos3 23o − cos 28o sin 3 23o
12.79. 1) ;
tg 2 30o cos 23o sin 23o cos 5o
sin 32o + sin 28o cos 10o ⋅ cos 25o ⋅ cos 55o
( )
2) ; 3) ;
2 sin 47 o + sin 43o sin 20o + sin 50o + sin 110o

sin 35 ⋅ sin 70 ⋅ cos 75o

o o
4) ;
1 − cos 70o − cos 140o + cos 150o
π 3π 5π 7π
5) sin 2 + cos 2 + sin 2 + cos 2 ;
8 8 8 8
π 3π 5π 7π
6) sin 4 + cos 4 + sin 4 + cos 4 .
8 8 8 8
12.80. daamtkiceT igiveoba:
sin 2α − sin 3α + sin 4α
1) = tg 3α ;
cos 2α − cos 3α + cos 4α
1 − 2 sin 2 α 1 − tgα
2) = ;
1 + sin 2α 1 + tgα
sin 2α + sin 5α − sin 3α
3) = 2 sin α ;
cos α + 1 − 2 sin 2 2α
sin 4 α + cos 4 α − 1 2
4) = .
sin 6 α + cos 6 α − 1 3

hbbnbsujwfU!eb!hbnpUwbmfU!)$$23/92.23/9:*;!
1 − sin 2 α sin 2 α 1
12.81. 1) , Tu tgα = 2 ; , Tu cos α = ;
2)
1 − cos 2 α 1 − cos α 4
3) (sin α − cos α )2 , Tu sin 2α = − ;
1
3
331
 1 − sin 4 α − cos 4 α
4) , Tu tgα = 2 .
cos 4 α
sin (α + β)
12.82. 1) , Tu tgα = 2 da tgβ = 3 ;
cos α cos β
cos(α − β )
2) , Tu tgα = 3 da tgβ = 2 ;
cos α cos β
sin (α + β) − sin α cos β
3) , Tu tgα = 2 da tgβ = 3 ;
sin (α − β) + cos α sin β
cos(α − β ) − cos α cos β
4) , Tu tgα = 2 da tgβ = 3 .
cos(α + β) + sin α sin β
1
12.83. 1) sin α cos α cos 2α , Tu sin 4α = ;
4
α α⎛ 2 α 2 α⎞ 1
2) 2 sin cos ⎜ sin − cos ⎟ , Tu sin 2α = ;
2 2⎝ 2 2⎠ 3
⎛ α α⎞ 3
3) 3 ⋅ ⎜ cos 2 α − 4 sin 2 cos 2 ⎟ , Tu cos 2α = ;
⎝ 2 2⎠ 4

4) ( o
) ( o
)
sin 45 + α sin 45 − α , Tu cos 2α = .
1
3
⎛ 1 + cos 2α ⎞ 3
12.84. 1) 4⎜ ⋅ tg 2 α − cos 2 α ⎟ , Tu sin α = ;
⎝ 1 − cos 2α ⎠ 4
1 − sin α ⎛π α⎞ 3
2) 16 ⋅ , Tu tg ⎜ − ⎟ = ;
1 + sin α ⎝4 2⎠ 4
1 − 2 cos α + cos 2α α
3) , Tu tg = 2 ;
1 + 2 cos α + cos 2α 2
α −β
4) (sin α + sin β )2 + (cos α + cos β )2 , Tu cos
3
= .
2 2
12.85. 1)
sin α + cos α
sin α − cos α
(
, Tu tg 45o + α = 3 ; )
sin α − 2 sin 2α + sin 3α
2) , Tu tg 2α = 5 ;
cos α − 2 cos 2α + cos 3α
cos α + cos 3α + cos 5α
3) , Tu tg 3α = 4 ;
sin α + sin 3α + sin 5α
sin 2 2α − 4 sin 2 α
4) , Tu tgα = 2 .
sin 2 2α − 4 cos 2 α

332
 1
12.86. 1) cos 4 α − 6 sin 2 α cos 2 α + sin 4 α , Tu cos 4α = ;
3
(2 cos α − 1)cos 2α , Tu
2
cos α =
2
cos α (sin 2α + cos 4α )
2) 2 2
;
3
sin (α + β )
, Tu sin (α − β) = ;
1
3)
sin α − sin β
2 2
3
cos 2 (7 π + α ) − 4 cos 2 (7,5π + α )
4) , Tu tgα = 3 .
cos 2 (9π − α )
1
12.87. 1) 1 − sin 2 α cos 2 α + cos 2α − cos 4 α , Tu cos α = ;
5
2 cos α − cos 3α − cos 5α 1
2) , Tu cos α = ;
sin 2 2α 4
1 − cos α + cos 2α − cos 3α
3) , Tu tgα = 4 ;
(cos α − cos 2α )sin α
3 + 10tgα + 3tg 2 α 1
4) , Tu sin 2α = ;
1 + tg α
2
5
3 + 4 cos 2α + cos 4α
5) , Tu tgα = 5 ;
3 − 4 cos 2α + cos 4α
(
2 sin 6 α + cos 6 α + 1 ) 1
, Tu cos α = .
6)
(
cos α sin 4 α + cos 4 α )
4

12.88. 1)
(1 + tgα ) , Tu cos α =
2
3
;
1 + sin 2α 6
1 − sin 2α 1
2) , Tu cos α = ;
(1 − tgα )2 3

3)
(1 − ctgα )2 , Tu sin α =
2
;
1 − sin 2α 5

4)
(1 + cos 2α )(1 − sin 2α ) , Tu cos α =
1
;
(1 − tgα )2 4
3
1 − sin 2α 1
5) , Tu tgα = ;
(1 − cos 2α )(1 − tgα ) 2
8

6)
(1 + cos 2α )(1 − sin 2α ) , Tu sin 2α =
2
.
(1 − ctgα )2 7

333
 1 − cos α + cos 2α − cos 3α
12.89. 1) , Tu ctgα = 13,5 ;
(cos α − cos 2α )sin α
2)
cos α − cos 3α + cos 5α − cos 7α
sin α + sin 3α + sin 5α + sin 7α
4
(
, Tu sin α = , 0 < α < 90o ;
5
)
sin 2 α − 4 1
3) , Tu cos α = ;
⎛ 6α α ⎞ 3
4 cos α⎜ sin − cos 6 ⎟
⎝ 2 2⎠
11
sin α sin α
2 α 1
4) , Tu sin = .
sin 5α + sin 6α − sin 4α − sin 7α 2 84

hbnpUwbmfU!)23/:1.23/:4*;!
1
12.90. 1) sin 2α , Tu sin α + cos α = ;
5
5
2) sin 3 α + cos 3 α , Tu sin α + cos α = ;
4
α α α α 5
3) sin 3 − cos 3 , Tu cos − sin = ;
2 2 2 2 6
1
4) sin α + cos α , Tu sin α − cos α = .
4 4
2
1
12.91. 1) sin 6 α + cos 6 α , Tu cos α + sin α = ;
4
α ⎛ α π ⎞ α α 1
2) cos 4 + cos 4 ⎜ − ⎟ , Tu cos + sin = ;
4 ⎝ 4 2⎠ 4 4 4
3) tg 2α − tgβ , Tu sin (2α + β) = 5 sin (2α − β ) da
tg 2α = 4 − tgβ ;
4) tg 2α + tgβ , Tu sin (2α − β) = 4 sin (2α + β) da
tg 2α = 6 + tgβ ;
2
5) tg 2 α + ctg 2 α + , Tu tgα + ctgα = 6 ;
sin 2α
2
6) ctg 2 2α + tg 2 2α − , Tu tg 2α − ctg (−2α ) = 4 .
(
cos 4α − 90 o )
1 3
12.92. 1) arcsin 0 + arcsin + arcsin + arcsin 1 ;
2 2

334
 ⎛ 1 ⎞ ⎛ 3 ⎞⎟
2) arcsin 0 + arcsin⎜⎜ − ⎟⎟ − arcsin⎜ − + arcsin (− 1) ;
⎝ 2⎠ ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠
3) arcsin 0 + arcsin(−1) + arccos1 ;
1 ⎛ 1 ⎞ 3
4) arccos 0 + arccos + arccos⎜⎜ − ⎟⎟ + arccos ;
2 ⎝ 2⎠ 2
3 ⎛ 1 ⎞
5) 5 arccos(−1) − 12 arccos − 6 arccos⎜⎜ − ⎟⎟ ;
2 ⎝ 2⎠
1
6) arctg 0 + arctg + arctg 3 + arctg1 ;
3
1
7) arcctg 0 + arcctg + arcctg 3 + arcctg1 ;
3
⎛ 1 ⎞
8) arcctg 0 + arcctg (−1) − arcctg ⎜⎜ − ⎟⎟ − arcctg − 3 . ( )
⎝ 3⎠
12.93. 1) sin (arcsin 0,6) ; 2) cos[arcsin ( 3 − 2 )] ;
⎛ 1⎞
3) sin[arcsin (− 0,8)] ; 4) cos⎜ arcsin ⎟ ;
⎝ 2⎠
5) cos(arccos 0,5) ; [ ( )]
6) sin arccos 2 − 2 ;
7) cos(arccos 0,2) ; 8) sin [arccos( 3 − 2 )] ;
9) arccos(cos 6 ) ; 10) arcctg (ctg 2) ;
11) arccos(cos1) ; 12) arctg (tg 2 ) .

§13. usjhpopnfusjvmj!hboupmfcfcj!
eb!vupmpcfcj!
!
bnpytfojU!hboupmfcfcj!)24/2.24/31*;!
1
13.1. 1) sin x = 0 ; 2) sin x = ;
2
2 3
3) sin x = ; 4) sin x = ;
2 2

335
 2
5) sin x = − ; 6) sin x = −1 ;
2
1 x
7) sin 3x = − ; 8) sin =1;
2 3

(
9) sin 5 x + 30o = ) 1
2
;
⎛ x⎞
10) sin ⎜ 20o − ⎟ =
⎝ 3⎠ 2
3
;

⎛ x π⎞ 3 ⎛3 ⎞
11) sin⎜ − ⎟ = − ; 12) sin ⎜ π − 4 x ⎟ = −1 .
⎝3 6⎠ 2 ⎝4 ⎠
1
13.2. 1) cos x = 0 ; 2) cos x = ;
2
3 2
3) cos x = ; 4) cos x = ;
2 2
1
5) cos x = − ; 6) cos x = −1 ;
2
1 x 1
7) cos 5 x = − ; 8) cos = ;
2 4 2
3 ⎛3 ⎞
9) cos(20o − 5 x) = ; 10) cos⎜ x − 15o ⎟ = −1 ;
2 ⎝2 ⎠
⎛x π ⎞ ⎛π x⎞ 1
11) cos⎜ − ⎟ = 1 ; 12) cos⎜ − ⎟ = − .
⎝ 2 18 ⎠ ⎝3 3⎠ 2
13.3. 1) tgx = 0 ; 2) tgx = 3 ;
1
3) tgx = 1 ; 4) tgx = ;
3
5) tgx = − 3 ; 6) tgx = −1 ;

( )
7) tg 2 x + 60o = −1 ;
⎛π ⎞
8) tg ⎜ − 5 x ⎟ = 3 ;
⎝3 ⎠

( )
9) tg 45o − 3 x = −
3
3
;
⎛ x π⎞
10) tg ⎜ − ⎟ = − 3 .
⎝3 4⎠
13.4. 1) sin 2 x − 2 sin x = 0 ; 2) 2 cos 2 x = cos x ;
3) 2 sin 2 x = sin x ; 4) 3 cos x = 2 cos 2 x ;
5) tg 2 x = 2tgx ; 6) tg 3 x = tgx ;
7) ctg 4 x + ctgx = 0 ; 8) ctg 2 x − 3ctgx = 0 ;
9) sin 2 x − 1 = 2 cos x ; 10) sin x = 2 − 2 cos 2 x .
336
13.5. 1) sin 2 x − 3 = 2 sin x ; 2) cos 2 x + cos x = 2 ;
3) sin x = 1 − 2 sin 2 x ; 4) tg 2 x − 6tgx + 5 = 0 ;
( )
5) 2 sin 2 x + 2 − 2 sin x − 2 = 0 ;
6) tg 2 x + ( 3 − 1)tgx − 3=0.
13.6. 1) 2 cos x = 3 sin x + 2 ; 2) 2 sin 2 x = 3 cos x ;
2

3) sin 2 x = 1 + cos 2 x ; 4) 2tgx + 3ctgx = 5 .

3
5) + 2 = 8tgx ' 6) tg 2 x + 3ctg 2 x − 4 = 0 .
cos 2 x
13.7. 1) sin 2 x = sin x ; 2) sin 2 x = cos x ;
3) sin x cos x = 0,25 ; 4) sin 2 x − cos 2 x = 0,5 ;
5) cos 2 x = 2 sin 2 x ; 6) cos 2 x = cos x ;
7) tg 2 x = 3tgx ; 8) tgx = tg 2 x .
x x x 1
13.8. 1) sin x + cos = 0 ; 2) sin 4 − cos 4 = ;
2 2 2 2
1
3) cos 2 x = 2 sin x − ; 4) cos 2 x = cos x − sin x ;
2
5) cos 2 x = 1 + sin x ; 6) cos 2 x = 1 + sin 2 x .
x x
13.9. 1) cos = 1 + cos x ; 2) 2 sin = 1 − cos x ;
2 2
x 2 x
3) 2 sin 2 = 1 + cos x ; 4) 2 cos = 1 − cos x ;
2 2
5) 1 + cos x + cos 2 x = 0 ; 6) sin x = 1 − cos x ;
7) 3 sin x = 1 + cos x ; 8) sin 2 x = 3 (1 + cos 2 x ) .
13.10. 1) sin x = cos x ; 2) sin x + 3 cos x = 0 ;
3) 3 sin x = cos x ;
2 2
4) sin 2 x − 3 cos 2 x = 0 ;
5) 3 sin 2 x + 3 cos 2 x = 4 3 sin x ⋅ cos x ;
6) sin 2 x + 2 sin x ⋅ cos x = 3 cos 2 x ;
7) 6 sin 2 x − 3 sin x ⋅ cos x − cos 2 x = 1 ;
8) 1 − 4 cos 2 x = 2 sin x ⋅ cos x ;
9) sin 2 x − cos 2 x = 0,5 − sin x ⋅ cos x ;
10) 4 sin 2 x + 3 sin x ⋅ cos x − 3 cos 2 x = 2 ;
11) 2 sin 2 x = 6 sin 2 x − 3 cos 2 x ;
12) cos 2 x + 3 sin 2 x = 3 sin 2 x ;
337
 13) sin 2 x + 4 sin x ⋅ cos x = 3 3 cos 2 x ;
14) 3 cos 2 x + sin 2 x = 3 sin 2 x .
13.11. 1) sin 6 x − sin 4 x = 0 ; 2) cos 3x + cos 7 x = 0 ;
3) sin 5 x = sin x ; 4) cos 2 x = cos x ;
5) tg 4 x = tgx ; 6) tg 2 x − tg 5 x = 0 .
13.12. 1) sin x + sin 3 x + sin 5 x = 0 ; 2) cos 3x + cos 2 x + cos x = 0 ;
3) cos x + cos 3x = cos 2 x ;
4) sin 2 x = sin x + sin 3 x ;
5) sin 3 x + cos 5 x − sin 7 x = 0 ;
6) cos 2 x + sin 4 x − cos 6 x = 0 .
13.13. 1) cos x ⋅ cos 3 x = cos 5 x ⋅ cos 7 x ;
2) cos 2 x ⋅ cos 4 x = cos 5 x ⋅ cos x ;
3) sin 2 x ⋅ sin 6 x = sin 3 x ⋅ sin 5 x ;
4) sin x ⋅ sin 3 x = sin 5 x ⋅ sin 7 x ;
5) cos 2 x ⋅ sin 4 x = cos x ⋅ sin 5 x ;
6) cos 3x ⋅ sin 7 x = cos 2 x ⋅ sin 8 x .
2
13.14. 1) sin x − cos x = 2 ; 2) sin x + cos x = ;
2
3) 3 sin x + cos x = 2 ; 4) sin x − 3 cos x = 1 ;
5) 3 sin x − 3 cos x = 3 ; 6) 3 sin 2 x + cos 2 x = −2 .
13.15. 1) sin x + sin 2 x + sin 3x + sin 4 x = 0 ;
2) cos x + cos 3 x = cos 5 x + cos 7 x ;
3) sin x + sin 7 x − cos 5 x + cos(3 x − 2π ) = 0 ;
⎛ 3π ⎞
4) sin 2 x − sin 3 x + sin 8 x = cos⎜ 7 x + ⎟ .
⎝ 2 ⎠
13.16. 1) tg 3 x ⋅ tgx = 1 ; 2) tg (2 x − 1) ⋅ tg (3 x + 1) = 1 ;
3) (1 + cos 4 x ) ⋅ sin 2 x = cos 2 2 x ;
4) cos 4 x + 2 sin 2 x = 0 ; 5) cos x − 1 + 2 sin xtgx = 0 ;
6) 2tgx ⋅ cos x + 1 = 2 cos x + tgx .
13.17. 1) sin 4 x − 8 cos 2 x − 1 = 0 ;
2) 2 sin 4 x − 7 sin 2 x + 3 = 0 ;
5
3) sin 4 x + cos 4 x = ; 4) sin 4 2 x + cos 4 2 x = sin 2 x cos 2 x .
8
13.18. 1) sin x + cos x = 2 sin 5 x ;

338
 2) cos 2 x = 2 (cos x − sin x ) ;
3) 3 sin 3 x + cos 3 x = 2 sin 5 x ;
4) sin 2 x + cos 2 x = 2 sin 3 x .
3
13.19. 1) cos 2 3 x + cos 2 4 x + cos 2 5 x = ;
2
2) sin 2 2 x + sin 2 3 x + sin 2 4 x + sin 2 5 x = 2 ;
x 3
3) cos 2 + cos 2 x − sin 2 2 x − sin 2 4 x = 0 ;
2 2
1
4) sin x + sin 3x + cos 6 x = 1 .
2 2
2
1 x x
13.20. 1) cos x − sin x = ; 2) cos + sin x = 1 + 2 sin ;
cos x 2 2
3) cos 3x − sin x = 3 (cos x − sin 3 x ) ;
4) 6 sin x − 2 cos x + 3tgx = 1 .
13.21. amoxseniT gantoleba da ipoveT gantolebis
umciresi dadebiTi da udidesi uaryofiTi
amonaxsnebi:
1) sin 3 x = cos x ; 2) cos 7 x − sin x = 0 ;
3) 4 sin 2 x + sin x ⋅ cos x − 3 cos 2 x = 1 ;
4) sin 2 5 x = 3 sin 10 x − 3 cos 2 5 x ;
1 + tgx
5) = (sin x + cos x )2 ;
1 − tgx
6) 1 + sin 2 x = sin x + cos x .
13.22. amoxseniT gantoleba da ipoveT mocemul SualedSi
moTavsebuli amonaxsni:
3π
1) sin 2 x + sin 2 x = 3 cos 2 x , π ≤ x ≤ ;
2
π
2) 1 + sin 2 x = (sin 3x − cos 3x )2 , − < x < 0 ;
2
π π
3) cos x − 1 + 2 sin xtgx = 0 , − < x < ;
2 2
4) 5 3 sin 2 x − 6 cos 2 x = 6 , 405o < x < 420o .
13.23. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
gantolebas aqvs amonaxsni:
1) 3 sin x + 4 cos x = a ; 2) 5 sin x + 2 cos x = a ;

339
 3) sin 2 x − (a − 3) sin x − 2a + 2 = 0 ; 4) cos 2 x + a sin x = 2a − 7 ;
5) cos x − (a + 2 ) cos x − (a + 3) = 0 ;
4 2

6) sin 4 x + (a − 2) cos 2 x − 3a + 2 = 0 .

bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$24/35.24/39*;!
13.24. 1) sin x ≥ 0 ; 2) sin x < 0 ;
1 1
3) sin x > ; 4) sin x < ;
2 2
1 3
5) sin x > − ; 6) sin x < − ;
2 2
2 1
7) sin x > ; 8) sin x ≤ − .
2 2
13.25. 1) cos x > 0 ; 2) cos x ≤ 0 ;
3 3
3) cos x > ; 4) cos x < ;
2 2
1 3
5) cos x ≤ − ; 6) cos x ≥ − ;
2 2
2 1
7) cos x ≥ ; 8) cos x < − .
2 2
13.26. 1) tgx > 0 ; 2) tgx ≤ 0 ;
3) tgx < 1 ; 4) tgx ≥ −1 ;
3
5) ctgx ≤ − 3 ; 6) tgx > .
3
2 3
13.27. 1) sin 2 x < − ; 2) cos 2 x > − ;
2 2
⎛ π⎞ 1 ⎛3 π⎞ 1
3) sin ⎜ 2 x − ⎟ < ; 4) sin ⎜ x + ⎟ < ;
⎝ 6⎠ 2 ⎝2 12 ⎠ 2

(
5) cos 2 x + π
)≥ 0 ; ⎛ π⎞
6) tg ⎜ x − ⎟ < − 3 .
4
⎝ 3⎠
13.28. 1) sin x > cos x ; 2) sin x + cos x < 2 ;
x x 1
3) sin x cos + cos x sin > − ;
2 2 2
1
4) sin 3 x cos x − cos 3 x sin x > .
2
340
 §14. mphbsjUnjt!Tfndwfmj!hbnptbyvmfcfcjt!!
hbnpUwmb/!nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!!
hboupmfcfcj/!hboupmfcbUb!tjtufnfcj!
!
! hbnpUwbmfU!)$$25/2<!25/3*;!
1
14.1. 1) log 6 36 ; 2) log 2 ; 3) lg 0,01 ; 4) log 1 4 ;
8 2
1
5) log 0,04 5 ; 6) log 3 3
.
27
14.2. 1) lg 100 − log 2 32 ; 2) log 2 16 + log 1 9 ;
3
3) log 1 4 − log 3 81 ; 4) log 3 81 + log 1 8 ;
2 2

5) 3 − log 4 16 ;
log 3 4
6) 4 log 4 3
+5 log 5 9
.
14.3. gaalogariTmeT gamosaxulebebi:
1) x = abc ; 2) x = 3cd ; 3) x = 2(a − b ) ;
3mn 5(a + b )
4) x = ; 5) x = ; 6) x = 3c 2 d ;
5 a(a − b )

7) x = 13c 4 d 3rl 2 ; 8) x =
(
10 a 2 − b 2
;
) 9) x = a b ;
3c 3d 4
a 3mn 2
10) x = 3a3 3b 2 ; 11) x = 3
; 12) x = .
b 4 5mn
14.4. ipoveT x misi logariTmis mixedviT:
1) log x = log b + log c ; 2) log x = log m − log n ;
3) log x = 5 log a ; 4) log x = 2 log a + 3 log b ;
1
5) log x = 3 log m − 4 log n ; 6) log x = log a ;
2
7) log x =
1
(log m + log n ) ; 8) log x = 2 log a + 3 log b − 5 log c ;
2
9) log x = 3 log(a + b ) − 2 log(a − b ) ;

10) log x = log(m − n ) − log(m + n ) ;

1 1
2 3
11) log x = log(a − b ) − log(a + b ) − log a ;
1 2 2
2 5 3

341
 log(b − c ) + m log(b + c ) .
1
12) log x = log b −
m

hbnpUwbmfU!)$$25/6.25/21*;!
14.5. 1) 5 ⋅ 3log 3 2 +1 ; 2) 31− log 3 7 ; 3) 5log 5 8 +1 ; 4) 32 − log 3 10 ;
5) 52 log 5 3 ; 6) 43 log 4 2 ; 7) 36 log 6 2 ; 8) 810,5 log 9 7 .
1
log 0 , 2
14.6. 1) 5 3 + log 3 27 ; 2) 3log 9 16 − log 0,5 8 ;
log 3
3) 2 2
− log 3
9; 4) 4log 2 3 − log 1 81 ;
3
log 2 log 4 3
⎛1⎞ 3
⎛1⎞
5) ⎜ ⎟ − log 0,5 8 ; 6) ⎜ ⎟ − log 4;
⎝3⎠ ⎝4⎠ 2

log 2 log 3
⎛1⎞ 5
⎛1⎞ 8
7) ⎜ ⎟ + log 1 8 ; 8) ⎜ ⎟ − log 1 2 .
⎝5⎠ 2 ⎝8⎠ 2
4− 3 4+ 3
+ 41+ log 4 5 − 2 log 4 9 ;
log 3
14.7. 1) 7 7
2) 49 log 7 ⋅ 9 log 3 ;

3) 5
log 3
3 ⎛1⎞
+⎜ ⎟
log 2
3
− 2 2 log 4 5 ; 4) 7
log 7
(2 − 3 ) + 5log (2 + 3 ) ;5

⎝4⎠
2
log 2 ⎛⎜ 3 + 2 ⎞⎟
⎝ ⎠
1
(
log 3 3 − 2 )
5) 8 3 ⋅ 27 3 ;
(2 + 3 ) + 25 log
1

6) 2log 2 (2 − )
2
log
3
+2 2 3 5
;
1 1 1 4

7) 25 log 6 5 + 49 log 8 7 ; 8) 81log 5 3 + 27 log 3 6 + 3 log 7 9 ;

⎛ 1 1
− log16 3 ⎞
9) ⎜ 256 4 2 + 9 log 27 8 ⎟ ⋅ 25log 5 3
;
⎜ ⎟
⎝ ⎠
10) 36log 6 5 + 101− lg 2 − 3log 9 36 .
8 5
14.8. 1) log 2 48 + log 1 3 ; 2) log 2 − log 0,5 ;
2
5 2
log 2 27 − log 1 8
3) log 18 + log 1 2 ; 4) 3
;
3
3
log 3 2 − log 1 3
2

342
 1
lg 32 + log 0,5 243 log 2 − log 3 25
5) ; 6) 9 .
log 0,1 2 + log 2 3 log 1 9 + log 1 25
2 3
14.9. 1) log 2 log 2 16 ; 2) log 1 log 3 243 ;
5
3) lg log 3 log 4 64 ; 4) log 2 log 9 log 5 125 ;
5) log 4 log 9 log 3 27 ; 6) log 9 log 2 log 5 25 .
14.10. 1) log 9 2 ⋅ log 2 3 ; 2) log 2 7 ⋅ log 1 2 ;
7
3) log 6 2 ⋅ log 2 3 ⋅ log 3 36 ; 4) log 4 5 ⋅ log 5 6 ⋅ log 6 7 ⋅ log 7 8 .
14.11. 1) ipoveT log 3
6
a , Tu log a 27 = b ;
2) ipoveT log 30 8 , Tu lg 5 = a , lg 3 = b ;
3) ipoveT lg 56 , Tu lg 2 = a , log 2 7 = b ;
4) ipoveT log 275 60 , Tu log12 5 = a , log12 11 = b ;
5) ipoveT log175 56 , Tu log14 7 = a , log14 5 = b ;
3
a
6) ipoveT log ab , Tu log ab a = 4 ;
b
7) ipoveT log 1 28 , Tu log 7 2 = a ;
2
8) ipoveT log 6 16 , Tu log12 27 = a .
14.12. 1) log 6 20 gamosaxeT log 4 12 da log 20 9 ricxvebis
saSualebiT;
2) log 6 15 gamosaxeT log 9 6 da log 8 15 ricxvebis
saSualebiT.
14.13. 1) mocemulia geometriuli progresia 1, 813 , 816 , 819 K , 81105 .
yoveli wevri gaalogariTmeT 9-is fuZiT da
gamoTvaleT miRebuli ricxvebis jami;
2) mocemulia geometriuli progresia 1, 25 −2 , 25 −4 , 25 −6 ,K, 25 −102 .
yoveli wevri gaalogariTmeT 5-is fuZiT da
gamoTvaleT miRebuli ricxvebis jami.

bnpytfojU!hboupmfcfcj!)$$25/25.25/58*;!
14.14. 1) 5 x = 625 ; 2) 3− x = 81 ; 3) 8 x = 32 ; 4) 5 x = 1 ;

343
 1 1 1
5) 25 x = ; 6) 4 x = 2 ; 7) 8 x = 3
; 8) 125 x = .
5 4
2 5
x
⎛1⎞
1) ⎜ ⎟ = 3 ; 2) (0,25)x = 4 ; 3) (0,75)x =
9
14.15. ;
⎝ ⎠
3 16
1
4) 2 x +1 = 32 ; 5) 3 x +1 = ; 6) 32 x −1 = 81 ;
9
7) 5 x = 3 25 ; 8) 6
4 2 x −1 = 2 .
14.16. 1) 2 x − 2 = 1 ; 2) 32 x −1 = 1 ; 3) 3( x − 2 )( x − 3) = 1 ;
4) 11x = 17 −2 x ; 5) 47 x = 7 4 x ; 6) 325 − 5 x = 4 x − 5 ;
1 1
− −
⎛ 1 ⎞ 2 ⎛ 1 ⎞ 2
7) 6 ⋅ ⎜ ⎟
x
=1; 8) 7 ⋅ ⎜ ⎟
x
= 49 .
⎝ 36 ⎠ ⎝ 49 ⎠
x 2
⎛3⎞ ⎛4⎞
14.17. 1) 4
5 x +1 = 3 5 x − 2 ; 2) ⎜ ⎟ = ⎜ ⎟ ;
⎝4⎠ ⎝3⎠
x 3 x −1 −6
⎛4⎞ ⎛3⎞ ⎛ 4 ⎞ ⎛5⎞
3) ⎜ ⎟ = ⎜ ⎟ ; 4) ⎜ ⎟ =⎜ ⎟ .
⎝9⎠ ⎝2⎠ ⎝ 25 ⎠ ⎝2⎠
−x
⎛1⎞
14.18. 1) 15 x ⋅ 5− x = 27 ; 2) 5 x ⋅ ⎜ ⎟ = 100 ;
⎝2⎠
x x x x −1
⎛2⎞ ⎛9⎞ 27 ⎛2⎞ ⎛9⎞ 3
3) ⎜ ⎟ ⋅ ⎜ ⎟ = ; 4) ⎜ ⎟ ⋅ ⎜ ⎟ = ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
3 8 64 ⎝3⎠ ⎝8⎠ 8
x−2 x −3 −x
⎛ 25 ⎞
5) ⎜ ⎟
⎝ 9 ⎠
⎛ 27 ⎞
⋅⎜ ⎟
⎝ 125 ⎠
=
5
3
;
⎛1⎞
6) 2 x ⋅ ⎜ ⎟
⎝5⎠
=
1
10
( 5
10 x −1 . )
2
−3 1− x 2 x −1
⎛ 8 ⎞ 3x ⎛ 9 ⎞ ⎛ 1 ⎞
14.19. 1) ⎜ ⎟ = ⎜ ⎟ ; 2) ⎜ ⎟ = 9 2 ;
⎝ 27 ⎠ ⎝4⎠ ⎝ 27 ⎠
2 x −1
1
3) 1000 ⋅ 0,1 = 100 x ;
x 4) 27 x= 9 2 x −1 ;

5) (0,25)2 − x 6) 3 x ⋅ 4 − x = (0,75)4 x − 2 .
256 4
= x+2 ;
2 3
x +5 x +17
2) 0,5 x ⋅ 2 2 x + 2 = 64 −1 ;
2
14.20. 1) 32 x − 7 = 0,25 ⋅ 128 x − 3 ;
−x
⎛ 2⎞ 2 ⎛3⎞
x
3) 0,125 ⋅ 4 2 x − 3 = ⎜ ⎟
⎜ 8 ⎟
; 4) (0,6)x = 1 ⋅⎜ ⎟ ;
⎝ ⎠ 3 ⎝5⎠

344
 1− x + 2
x +1 x +1 ⎛1⎞
5 x + 6 −3
5) 4 = 64 ⋅ 2 ; 6) 6 =⎜ ⎟ .
⎝6⎠
14.21. 1) 3 x +1 + 3 x = 108 ; 2) 2 x+2
− 2 = 96 ;
x

3) 7 x − 7 x −1 = 6 ; 4) 2 x − 2 x − 2 = 3 .
14.22. 1) 3 x + 2 + 3 x −1 = 28 ; 2) 5 x +1 − 5 x −1 = 24 ;
3) 32 x −1 + 32 x − 2 − 32 x − 4 = 315 ; 4) 2 x −1 + 2 x − 2 + 2 x − 3 = 448 .
14.23. 1) 5 x + 3 ⋅ 5 x − 2 = 140 ; 2) 7 x + 2 + 2 ⋅ 7 x −1 = 345 ;
x +1 x −1
3) 2 + 3⋅ 2 − 5⋅2 + 6 = 0 ;
x
4) 3 ⋅ 2 2 x +1 + 5 ⋅ 4 x = 88 .
14.24. 1) 32 x +1 + 32 x −1 + 9 x = 39 ; 2) 4 x − 2 2 x −1 − 3 ⋅ 2 2 x − 2 + 4 = 0 ;
3) 2 x + 3 − 3 ⋅ 2 x −1 + 5 ⋅ 2 x = 92 ; 4) 5 x −17 − 2 5 x −19 = 3 ;
x x
−1 +1
5) 27 3 + 92 − 3 x +1 = 163 ; 6) 32 x − 3 − 9 x −1 + 32 x = 675 .
14.25. 1) 3 x + 2 − 3 x +1 − 3 x = 5 x + 2 − 3 ⋅ 5 x +1 − 7 ⋅ 5 x ;
2) 7 3 − x − 7 2 − x = 25 − x − 23 − x ; 3) 7 ⋅ 3 x +1 − 5 x + 2 = 3 x + 4 − 5 x + 3 ;
1
4) 3 ⋅ 4 x + ⋅ 9 x + 2 = 6 ⋅ 4 x +1 − 0,5 ⋅ 9 x +1 .
3
14.26. 1) 3 − 3 = 702 ;
2x x
2) 7 2 x − 6 ⋅ 7 x + 5 = 0 ;
3) 32 x − 5 ⋅ 3 x + 6 = 0 ; 4) 2 ⋅ 32 x − 5 ⋅ 3 x − 1323 = 0 ;
5) 4 x + 2 x +1 = 80 ; 6) 2 2 x +1 + 2 x + 2 = 16 ;
7) 3 x + 2 + 9 x +1 − 810 = 0 ; 8) 32 x + 5 = 3 x + 2 + 2 .
3 3
14.27. 1) 34 x
− 4 ⋅ 32 x
+3=0; 2) 9 x
− 2⋅3 x
= 3;
−2x −2x−2
− 21−
2 2
3) 2 x x
=1; 4) 9 x − 36 ⋅ 3 x +3=0;
−x
3 +3x
5) 4 x + x −2
− 2,5 ⋅ 2 x + x −2
2 2
= 6 ; 6) = 1,025 .
3 x − 3− x
14.28. 1) 9 ⋅ 4 x − 3 ⋅ 6 x = 2 ⋅ 9 x ; 2) 25 ⋅ 9 2 x + 5 ⋅ 15 2 x = 12 ⋅ 252 x ;
3) 4 ⋅ 3 x − 2 − 9 ⋅ 2 x − 2 = 5 6 x − 2 ; 4) 4 ⋅ 32 x +10 − 9 ⋅ 2 2 x +10 = 5 ⋅ 6 x + 5 ;
1 1 1
5) 3 ⋅ 16 x + 2 ⋅ 81x = 5 ⋅ 36 x ; 6) 8 ⋅ 9 x − 30 ⋅ 6 x + 27 ⋅ 4 x =0.

14.29. 1) log 5 x = 0 ; 2) log 8 x = 1 ;

3) log 2 x = 5 ; 4) log10 x = −1 ;
5) log 1 x = −3 ; 6) log 2 x = 4 ;
2

345
 7) log 3 (2 − 3x ) = 1 ; 8) log 1 (x − 4) = −1 ;
5
2 3
9) log 3 3 x = − ; 10) log 43 4 x = − .
3 4
14.30. 1) lg(lg x ) = 0 ; 2) log 4 log 2 (x − 5) = 0 ;
3) log 2 (1 + log 3 x ) = 0 ; 4) log 3 (4 − log 2 x ) = 1 ;
5) log 2 log 3 log 4 x = 0 ; 6) log 3 log 2 log 4 (− 2 x ) = 0 ;
7) lg log 9 log 4 (− x − 5) = 0 ; 8) log 3 (1 + log 4 (1 + log 3 x )) = 0 .
14.31. 1) 2 log 3 x = 3 log 3 x − 2 ; 2) 5 log 2 x − 3 log 7 49 = 2 log 2 x ;
3) lg(x − 13) + 3 lg 2 = lg(3x + 1) ;
4) log 3 (x − 1) + 3 log 3 2 = log 3 (x + 6 ) ;
5) log 4 (x + 3) − log 4 (x − 1) = log 4 2 ;
6) lg(4 x − 1) − 2 lg 3 = lg(10 − x ) ;
7) log 2 (4 − x ) + log 2 5 = 1 + log 2 (7 x − 9 ) ;
8) log 5 (x + 3) + log 5 (x − 3) = log 5 (2 x − 1) + log 5 1 ;
9) log 3 x + log 3 x 2 + log 3 x 3 = 12 ;
10) log 2 x + log 2 x 2 + log 2 x 6 = 36 ;
7
11) log 5 x + 6 log 25 x = ; 12) log 2 x + log 4 x + log 8 x = 11 .
2
14.32. ( )
1) log 3 x 2 − 7 x + 21 = 2 ; (
2) log 5 x 2 − 6 x + 9 = 2 ;)
3) lg(2 − 2 x ) + lg(15 + x ) = 1 + lg 3 ;

4) lg(2 − 3x ) + lg(2 − x ) = lg ; 5) lg(3 x − 20 ) − lg(2 x − 19 ) = lg x ;

3
4
6) lg x + lg(x + 5) + lg 0,02 = 0 ; 7) 0,5 lg(2 x − 1) = 1 − lg x − 9 ;
8) 0,5 lg(− x − 1) + lg − 0,5 x − 9 = 1 ;

log 10 (3 x − 1) − log 1 (4 x + 2 ) = 1 + lg 5 ;
1
9)
2 10

log 3 (2 x − 1) + 4 log 0,04 (x − 8) =

2 2
10) − log 5 4 .
3 5 lg 5
14.33. 1) (log 3 x )2 − 3 log 3 x + 2 = 0 ; 2) (log 2 x )2 − log 2 x − 2 = 0 ;
1 2
3) + =1;
5 − lg x 1 + lg x

346
 1 4
4) + = 3.
5 − 4 lg(x + 1) 1 + lg(x + 1)
14.34. ( )
1) log 3 6 − 3 x = x ; 2) log (24 − 2 ) = x + 1 ; 2
x

3) log (9 − 6 ) = x ;
3
x
4) log (5 − 4 ) = 1 − x ; 5
x

5) log (5 + 6 ) = x + 1 ;
6
−x
6) log (3 − 8) = 2 − x . 3
x

14.35. 1) lg 2 + lg(4 − 5) = lg(2 + 6) ;

x −1 x +1

2) lg (5 − 15) = 1 + lg (25 − 14 ) ;
x +1 x −1

3) lg (3 + 3) = lg 6 + lg (9 − 4 ) ;
x +1 x −1

4) log (4 + 2) = log 3 + log (2

2
x −1
2 + 1) . 2
x−2

14.36. 1) log 2 x log 3 x = log 2 3 ; 2) log 3 x + log 5 x = log 3 15 ;

2
3) log 3 x log 9 x log 27 x log 81 x = ;
3
9
4) log 2 x ⋅ log 8 x ⋅ log 32 x = .
5
14.37. 1) x log 9 x = 6561 ; 2) x lg x + 2 = 1000 ;
lg x + 7
3) x 4 = 10 lg x +1 ; 4) 100 ⋅ x lg x = x 3 ;
x − 5 lg x
6) (100 x )lg x + 3 = 10000 x 2 ;
3
5) x lg = 0,0001 ;
7) (2 x )lg 5 = 25 ; 8) 53 lg x = 12,5 x .
1) (0,4)lg x +1
= (6,25)2 − lg x ;
2 3 2
x + 7 lg x − 6
14.38. 2) 0,25 ⋅ 2 lg =1;
lg (2 x − 8 ) lg (2 x − 8 ) lg ( x +10 ) lg ( x +10 )
3) 5 ⋅8 = 1600 ; 4) 3 4 = 144 .

14.39. 1) lg x − 2 − lg 2 = 0,5(lg 3 − lg(x − 1)) ;

2) lg 4 − 0,5 lg(x − 2 ) = lg x + 10 − lg 2 ;
3) 3 log 5 2 + 2 − x = log 5 3 x − 52 − x ; ( )
(
4) lg 3 x + x − 15 = x lg 30 − x ; ) 5) ( x)
3
lg 8
+ 8lg
3
x +1
= 4,5 ;
( )
6) 2 log 4 2 − 1 + x − log 2 3 = log 3 9 .
x

14.40. 1) 1 + a + a 2 + L + a x = (1 + a ) 1 + a 2 1 + a 4 ; ( )( )
2) log 3 x 9 − 4 log 9 3 x = 1 ; 3) 4log 3 x − 6 ⋅ 2log 3 x + 2log 3 27 = 0 ;
4) 3 ⋅ 9log 4 x − 10 ⋅ 3log 4 x + log 2 8 = 0 .
347
14.41. 1) 3 log 2 x 2 − log 22 (− x ) = 5 ; 2) 4 log 24 (− x ) + 2 log 4 x 2 = −1 ;
3) 2 log 22 (− x ) − 3 log 2 x 2 = −4 ; 4) 3 lg x 2 − lg 2 (− x) = 9 .
⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
14.42. 1) ⎜1 + ⎟ lg 3 + lg 2 = lg⎜ 27 − 3 x ⎟ ;
⎝ 2x ⎠ ⎝ ⎠
2) x + lg(1 + 2 ) = x lg 5 + lg 6 ;
x

( 1
3) lg 3 x − 2 4 − x = 2 + lg 16 −
4
)x lg 4
2
;

4) 52(log 5 2 + x ) − 2 = 5 x + log 5 2 ;
5) 5lg( x +1) − 3lg ( x +1)−1 = 3lg( x +1)+1 − 5lg ( x +1)−1 ;
−1
− 3 x = 3 x −1 − 2 x + 2 .
2 2 2 2
6) 2 x
x+9
14.43. 1) lg[x(x + 9)] + lg =0;
x
2) lg 2 (100 x ) + lg 2 (10 x ) = 14 + lg
1
;
x
3) lg 2
100
x4
+ lg 2 10000 x 2 = 40 ; ( ) 4) x log 2 x 2 + 1 = 2 x + 2 log 4 x ;

5) log 2 x + log 3 x = 1 ; ( )
6) x(lg 5 − 1) = lg 2 x + 1 − lg 6 .
14.44. ( )
1) log 2 4 x + 4 = x + log 2 2 x +1 − 3 ; ( )
2) log (4 5
x
)
+ 144 − 4 log 5 2 = 1 + log 5 2 x − 2 + 1 ; ( )
3) 2 log 8 (− x ) − log 8 x 2 = 0 ; 4) 2 lg x 2 − [lg(− x)]2 = 4 ;

5) ( )
log 2 2 x 2 ⋅ log 4 (16 x ) = log 4 x 3 ;
6) log 0,04 x + 1 + log 0, 2 x + 3 = 1 .
2
14.45. 1) 2 log 3 x ⋅ 5log 3 x = 400 ;
(
2) log12 43 x + 3x − 9 = 3 x − x log12 27 ; )
(
3) log 2 log 3 x 2 − 16 − log 1 log 1 2
2
1
3 x − 16
= 2; )
4) 2 x + x2 −4
− 5⋅ ( 2) x−2+ x2 −4
−6 = 0.
14.46. (
1) lg 5 + x − 7 + x lg 2 = x ;
x
)
2) log 17 x + log 3 17 x + log 4 17 x + L + log16 17 x = 270 ;
3) log 4 log 2 x + log 2 log 4 x = 2 ; 4) 5lg x = 50 − x lg 5 ;

348
 2 − 4 log12 2 log 6 (8 − x )
5) lg 4 (x − 1)2 + lg 2 (x − 1)3 = 25 ; 6) −1 = .
log12 (x + 2) log 6 (x + 2 )
z z
14.47. 1) ⎛⎜ 7 + 48 ⎞⎟ + ⎛⎜ 7 − 48 ⎞⎟ = 14 ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
x x
2) ⎛⎜ 2 − 3 ⎞⎟ + ⎛⎜ 2 + 3 ⎞⎟ = 4 ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
x x
3) ⎛⎜ 4 − 15 ⎞⎟ + ⎛⎜ 4 + 15 ⎞⎟ = 8 ;
⎝ ⎠ ⎝ ⎠

(
4) 2 + 3 )x 2 − 2 x +1
(
+ 2− 3 )
x 2 − 2 x −1
=
(
101
10 2 − 3 ).
bnpytfojU!hboupmfcbUb!tjtufnfcj!)$$25/59.25/64*;!
⎧ x 1
2 + 3y = 8
⎧⎪3 x + 3 y = 12 ⎪⎪ 9
14.48. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩3 x + y = 27 ⎪2 ⋅ 3 =
x y 8
⎩⎪ 9
⎧ 11
⎧ 1
⎪⎪3 ⋅ 2 + 2 ⋅ 3 = 4
x y 1
⎪49 x −1 = 343 y −1
3) ⎨ 4) ⎨
⎪2 x − 3 y = − 3 ⎪3 y = 9 2 x − y
⎪⎩ 4 ⎩
⎧ x y 1 ⎧⎪2 y ⋅ 5− x = 200
⎪3 ⋅ 2 =
14.49. 1) ⎨ 9 2) ⎨
⎪⎩ y − x = 2 ⎪⎩ x + y = 1

⎧⎪7 x − 16 y = 0 ⎧⎪27 x = 9 y
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩4 x − 49 y = 0 ⎪⎩81x ⋅ 3− y = 243
⎧⎪2 x ⋅ 3 y = 24 ⎧⎪3 x ⋅ 5 y = 75
14.50. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩2 y ⋅ 3 x = 54 ⎪⎩3 y ⋅ 5 x = 45
⎧ y 1 ⎧53 x ⋅ 2 y = 200
⎪3 ⋅ 64 x = 36 ⎪
3) ⎨ 4) ⎨ 3
⎪⎩5 y ⋅ (512 ) 1 x = 200 ⎪⎩52 x + 2 2 y = 689

⎧lg x + lg y = 2 ⎧log x + log 4 y = 1 + log 4 9

14.51. 1) ⎨ 2) ⎨ 4
⎩ x − y = 15 ⎩ x − y = 16

349
 ⎧log 3 x + log 3 y = 2 + log 3 7 ⎧log x + log 4 y = 1 + log 4 9
3) ⎨ 4) ⎨ 4
⎩log 4 (x + y ) = 2 ⎩ x + y − 20 = 0
⎧log 2 (x − y ) = 5 − log 2 (x + y )
⎧log 2 x + log 4 y = 4 ⎪
14.52. 1) ⎨ 2) ⎨ lg x − lg 4
⎩log 4 x + log 2 y = 5 ⎪ lg y − lg 3 = −1
⎩
( )
⎧⎪lg x 2 + y 2 = 1 + lg 8 ( )
⎧⎪log 3 x 2 − y 2 = log 3 (x + y )
( )
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩lg(x + y ) − lg(x − y ) = lg 3 ⎪⎩log 9 x 3 + y 3 = log 3 (x + y )
⎧⎪3 x ⋅ 2 y = 972 ⎧⎪3 y ⋅ 9 x = 81
14.53. 1) ⎨ 2) ⎨
⎪⎩log 3 (x − y ) = 2 ⎪⎩2 lg(x + y ) − lg x = 2 lg 3

⎧⎪2 x + 2 y = 4 ⎧⎪3 y ⋅ 9 x = 81
3) ⎨ 4) ⎨
⎪⎩log 2 (x + y ) = 1 ⎪⎩lg( y + x )2 − lg x = 2 lg 3

14.54. ipoveT x -is yvela mniSvneloba, romlisTvisac

mocemuli mimdevroba iqneba ariTmetikuli
progresia:
1) − log 1 (− 3x − 20 ) , log 4 (− x ) , log 0,5 (− 2 x − 19) ;
1
2
2

(
2) log 2 − x 2 − x + 20 ,
1
2
) ⎛ 4⎞
+ log 4 (− x) , log 0,5 ⎜1 − ⎟ ;
⎝ x⎠

3)
1
2
+x,
1
2
( ⎛1 7
)
log 2 4 x + 1 , − log 0, 25 ⎜ + ⋅ 4 − x ⎟ ;
⎝2 2
⎞
⎠
4) lg 3 , − log 0,1 3 x + 2 ,
1
2
( ⎛
)
10 ⎞
log 10 ⎜ 3 x + ⎟ .
⎝ 3⎠
14.55. ipoveT x -is yvela mniSvneloba, romlebisTvisac
mocemuli mimdevroba iqneba geometriuli progre-
sia:
(
1) lg 10 x + 9 , ) (
2 , − lg 0,1 10 x −1 + 0,9 ; )
2) −
1
4
log 1 (4 x
+2 , ) 2,
1
2
⎛
⎝
1⎞
log 2 ⎜ 4 x −1 + ⎟ ;
2⎠
2

350
 (
3) log 3 3 x + 7 , ) 12 , −
1
log 1
⎛ x −1 7 ⎞
⎜3 + ⎟ ;
2
3
⎝ 3⎠

(
4) lg 10 x + 3 ,)1
2
log 0,1 10 x +1 + 30 .
6, − ( )
14.56. ipoveT a parametris yvela mniSvneloba, romlis-
Tvisac gantolebas aqvs erTi amonaxsni:
1) 4 x − a ⋅ 2 x − a + 3 = 0 ; 2) 25 x − (a + 3) ⋅ 5 x − a = 0 ;
x
3) 9 − (a − 3) ⋅ 3 + 6 − a = 0 ;
x x
4) 6 − (2a + 3) − 2a = 0 .
x
⋅6 2

14.57. a parametris ra mniSvnelobebisaTvis aqvs ori

amonaxsni gantolebas:
(
1) log 3 9 x + 2a 3 = x ;) ( )
2) log 2 4 x − a = x ;
⎛ 1 ⎞
3) x + log 1 ⎜ 4 x + a 3 ⎟ = 0 ;
2⎝ 4 ⎠
4) x + log 1 9 x − 2a = 0 .
3
( )
14.58. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
(a − 1) ⋅ 4 x − 4 ⋅ 2 x + a + 2 = 0
gantolebas aqvs erTi mainc amonaxsni.
14.59. rogori unda iyos k , rom
(k + 2) ⋅ 21+ x − (k + 4) ⋅ 21− x = 4
gantolebis amonaxsni iyos dadebiTi?
2) rogori unda iyos k , rom
(k − 5) ⋅ 32 + x − k ⋅ 32 − x = 45
gantolebis amonaxsni iyos uaryofiTi?
14.60. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romelTaTvisac
gantolebas aqvs sxvadasxva niSnis fesvebi:
1) (a − 2 )2 ⋅ 2 x − (a − 1) ⋅ 2 − x + 2a − 5 = 0 ;
2) (a + 1)2 ⋅ 3 x − (a + 2 ) ⋅ 3− x + 2a + 1 = 0 .

§15. nbDwfofcmjboj!eb!mphbsjUnvmj!!
vupmpcfcj!
!
15.1. daadgineT 1-ze metia Tu naklebi Semdegi gamosaxule-
bis mniSvneloba:

351
 5 − 15 6 − 15
log 1 log 2
⎛2⎞ 7 2 ⎛3⎞ 3
1) ⎜ ⎟ ; 2) ⎜ ⎟ ;
⎝3⎠ ⎝2⎠
7 − 13 7 − 12
log log
⎛ 4 ⎞ 27 4 ⎛4⎞ 3 4
3) ⎜ ⎟ ; 4) ⎜ ⎟ .
⎝5⎠ ⎝5⎠
15.2. WeSmaritia Tu ara utolobebi. pasuxi daasabuTeT:
6 − 12 15 − 18
log 1 log 2
⎛3⎞ 5 ⎛5⎞ 11
< 1; > 1;
4 7
1) ⎜ ⎟ 2) ⎜ ⎟
⎝8⎠ ⎝3⎠
17 − 2 27 − 7
log log
⎛ 2 ⎞ 54 3 ⎛5⎞ 5 3
3) ⎜ ⎟ < 1; 4) ⎜ ⎟ >1.
⎝9⎠ ⎝2⎠
15.3. ipoveT a -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac uto-
loba iqneba marTebuli:
11 − 3 5 − 19
log 2 log 4
1) a 5 0 ,3
< 1; 2) a 3 0,5
<1;
4 + 13 21 − 3
log log a
⎛8⎞ a 8 ⎛2⎞ 2
3) ⎜ ⎟ > 1; 4) ⎜ ⎟ >1.
⎝5⎠ ⎝3⎠
15.4. romelia meti
2
1) 2log 3 5 − 0,1 Tu 5log 3 2 ? 2) 7 lg 3 + log 0,5 Tu 3lg 7 ?
7
3) (0,1)log 2 3 + 2 Tu 3− log 2 10 + 3 3 ?
1 lg 2
4) 3log 2 5 + 10 3 Tu 5log 2 3 + 10 10 .
!
! bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$26/6.26/28*;!
1
15.5. 1) 4 x < 2 ; 2) 6 x ≥ 1 ; 3) 2 x > ;
2
x
⎛3⎞
5) (0,3)x > 0,09 ; 6) (0,2 )x ≤
1
4) ⎜ ⎟ ≤ 1 ; .
⎝7⎠ 25

3) (0,3)x −1 > 0,09 ;

1 1
15.6. 1) 2 − x +1 > ; 2) 5− x + 2 < ;
2 25
3− 6 x
⎛2⎞
4) (0,2 )3 x −1 <
1 1
; 5) 63 − 2 x > ; 6) ⎜ ⎟ ≤ 1 .!
25 36 ⎝5⎠

352
 6x− x2 5
x 2 −3x 1 4x− x2 ⎛1⎞ ⎛1⎞
15.7. 1) 3 ≤ ; 2) 5 ≥1; 3) ⎜ ⎟ >⎜ ⎟ ;
9 ⎝4⎠ ⎝4⎠
x2 +2x 16 − x
⎛1⎞ ⎛1⎞ 2
4) ⎜ ⎟ ≤⎜ ⎟ ; 5) 0,5 x ≤ 0,25 x ;
⎝3⎠ ⎝9⎠
−x
⎛ 2⎞
15.8. 1) (0,5) 2 x −3
<⎜ ⎟
1
2x < 0,0625 ; 2) 0,125 ⋅ 4 ;
⎜ 8 ⎟
⎝ ⎠
4 x −1 2 x +1
2 x −3
⎛ 5 ⎞ 3 − x 16 ⎛ 1 ⎞ 1− x
3) ⎜ ⎟ < ; 4) 5 1− x ≥ 0,04 ; 5) ⎜ ⎟ > 125 ;
⎜ 2 ⎟ 25 ⎝5⎠
⎝ ⎠
4x+3 x2 +2 x 2 − 45
⎛2⎞ x −1 ⎛ 10 ⎞
> 2,5 ; −1 > 25 ; 8) ⎜ ⎟ > (0,81)x .
2
6) ⎜ ⎟ 7) 0,2 x
⎝5⎠ ⎜ 3 ⎟
⎝ ⎠
x −3 x −3
⎛2⎞ ⎛ 27 ⎞ 2
15.9. 1) 3 x −1 ⋅ 2 2 x − 2 > 144 ; 2) ⎜ ⎟ ⋅⎜ ⎟ < ;
⎝9⎠ ⎝ 4 ⎠ 3
3) 3 x + 3 ⋅ 7 x + 3 ≤ 33 x ⋅ 7 3 x ; 4) 2 x
⋅7 x
< 2x ⋅ 7x ;
x−2 x−2
⎛2⎞ ⎛ 125 ⎞ 25
5) ⎜ ⎟ ⋅⎜ ⎟ > ; 6) 0,32 + 4 + 6 +L+ 2 x > 0,372 .
⎝5⎠ ⎝ 8 ⎠ 4
15.10. 1) 3 ⋅ 4 x − 2 ⋅ 4 x −1 > 160 ; 2) 2 x +1 + 3 ⋅ 2 x −1 − 5 ⋅ 2 x > −24 ;
(x − 2)
4) 4 x − 2 2( x −1) + 8
2
3) 33 x − 2 + 33 x +1 − 33 x < 57 ; 3 > 52 ;
x −1 x −2 x −1 x −2
5) 3 x
+3 −3 < 11 ; 6) 3 ⋅ 5 x
− 2⋅5 +5 < 66 .
2 x +1
15.11. 1) 4 − 2 ≤ 2 ;
x x
2) 5 >5 +4;x

3) 25 x < 6 ⋅ 5 x − 5 ; 4) 2 2 x − 3 − 3 ⋅ 2 x − 2 + 1 > 0 ;
x x
⎛1⎞ ⎛1⎞
5) 9 x − 10 ⋅ 3 x −1 + 1 < 0 ; 6) ⎜ ⎟ − 2⎜ ⎟ > 3 ;
⎝9⎠ ⎝3⎠
1 −1 1 −2
x +1
7) 4 x −2 x −3≤ 0; 8) 52 x
+5<5 +5 x
.
x+2 x −1 x −1
15.12. 1) 3 − 2⋅3 ≤ 4 ⋅ 5 − 11 ⋅ 5
x
;
x+2 x+3 x+4 x +1 x+2
2) 2 −2 −2 >5 −5 ;
2x +5 x+ 9 x+7 x+4 x+ 1 x− 1
3) 2 −3 2 ≤3 2 −4 ; 4) 5 2 − 9 x ≥ 32 x − 2 − 5 2 .
15.13. 1) 3 ⋅ 16 + 2 ⋅ 81 − 5 ⋅ 36 < 0 ;
x x x
2) 6 ⋅ 49 − 13 ⋅ 42 + 7 ⋅ 36 ≤ 0 ;
x x x

3) 3 ⋅ 64 − 11 ⋅ 24 + 8 ⋅ 9 ≥ 0 ;
x x x
4) 5 ⋅ 49 x − 2 ⋅ 35 x − 7 ⋅ 25 x > 0 ;

353
 1 1 1 1 1 1
5) 9 ⋅ 4 x + 5 ⋅ 6 x ≤ 4 ⋅ 9 x ; 6) 5 ⋅ 25 x + 3 ⋅ 10 x ≥ 2 ⋅ 4 x ;
1 1 1 1 1 1
7) 6 ⋅ 9 x + 6 ⋅ 4 x < 13 ⋅ 6 x ; 8) 25 x + 35 x ≥ 20 ⋅ 49 x .
1 1 1 1
15.14. 1) x > ; 2) x ≤ ;
2 −1 2x+2 −1 3 + 5 3 x +1 − 1
52 x − 4 ⋅ 5 x − 5 9 x + 2 ⋅ 3x − 3
3) <0; 4) ≥0.
5 x +1 − 1 1 − 3 x +1
2 x −1 2 x−2
3 +3 x −1 5 +5 x−2
15.15. 1) <3 ; 2) <5 ;
4 6
2 x−2 x−2 x+4 x+4
3) 3 −6≤3 ; 4) 25 − 3⋅5 − 10 ≤ 0 .
x+2 −x
⎛1⎞ ⎛1⎞
15.16. 1) ⎜ ⎟ > 3− x ; 2) 2 x+3
<⎜ ⎟ ;
⎝3⎠ ⎝4⎠
2− x 2− x x 2 −3 x 2 − 3 −1
3) 3 ⋅ 9 + 3 < 10 ⋅ 3 ; 4) 9 +3<3 ⋅ 28 .

( ) ( )
1− 3 x x −1
4+2 3 10 + 2
15.17. 1) 4 − 2 3 x+2 ≥3 ; 2) 10 − 2 2x+3 < ;
4 98
− ( x +1)

(
3) 3 − 6 ) x(x − 2) ⎛3+ 6 ⎞
≥⎜
⎜ 3 ⎟
⎟ ;
⎝ ⎠
x
⎛ 17 + 3 ⎞ 1− x
( 17 − 3)
x
4) ⎜ ⎟ ≤ x+2 .
⎜ 8 ⎟
⎝ ⎠
2
15.18. 1) amoxseniT utoloba a x − 7 x +12 < a 9 − 3 x , Tu
cnobilia, rom igi samarTliania, roca x = 2 ;
2) amoxseniT utoloba a 3 x + 2 x −8 < a x −8
2
, Tu cnobilia,
rom igi samarTliania, roca x = 9 ;
3) amoxseniT utoloba a 2 x +11 > a x + 4 , Tu cnobilia,
rom x = 2 ar aris misi amonaxsni;
4) amoxseniT utoloba a x +7 < a x , Tu cnobilia, rom
x = 4 ar aris misi amonaxsni.

bnpytfojU!vupmpcfcj!)$$26/2:.26/44*;!
15.19. 1) log 3 x > 2 ; 2) log 7 x < 0,1 ; 3) log 0,7 x > 5 ;

354
 4) log 0, 2 x < −2 ;
15.20. 1) log 1 (2 x + 3) > 0 ;
2
3) log 0,7 (3x − 2 ) > 1 ;
5) log 5 (3 − x ) < −1 ;
15.21. 1) lg(2 x + 3) > lg(1 − 2 x ) ;
3) log 5 (2 x − 4) > log 5 (x + 1) ;
5) log 1 (2 x − 6 ) < log 1 x ;
7 7
(
15.22. 1) log 5 x 2 + x − 1 > 1 ;
5) log 1 x > 1 ; 6) log 3 x < −1 .
3 4
2) log 0,3 (2,3 − 2 x ) < 1 ;
4) log 9 (2 + x ) > 0,5 ;
6) log 0,3 (2 − 5 x ) > 2 .
2) log 2,3 (5 x − 7 ) > log 2,3 (1 − 2 x ) ;
4) lg(x + 1) > lg(5 − x ) ;
(
6) lg x 2 − 3 > lg(x + 3) .)
) ( )
2) log 7 x 2 − 4 x − 11 > 0 ;

2
( )
3) log 1 x + x − 2 > −2 ;2
4) log (x + 3 x ) < 2 ;
2
2

5) log (x − 5 x + 7 ) > 0 ;
1
2
6) lg (x − 6 x + 18) < 1 .
2

15.23. 1) lg (3 x − x + 4 ) > lg(8 − 2 x ) ;

2
2) log (3 x − 12 ) > log (x + 10 ) ;
2
2
2
2

3) log (x − x − 4 ) > 3 ;
2
2
4) log (12 − 2 x − x ) > 2 ;
2
2

5) lg (x − x + 8) ≥ 1 ;
2
6) log (x + 1) < log (2 x − 5) .
0, 7
2
0, 7
15.24. 1) log 1 log 5 (x − 3) < 0 ; 2) log 4 log 3 (x − 7 ) < 0 ;
2
3) log 2 log 1 log 5 x > 0 ; 4) log 2 log 3 log 4 (x − 5) > 0 .
3

15.25. 1) log 3 log 9 (x − 4 x + 3) ≤ 0 ;

16
2
2) log 8 log 1 x 2 − x − 6 ≥ 0 ;
3 2
( )
3) log 27 log (x − 2 x − 3) ≥ 0 ;
5
2
4) log12 log 1 x 2 + 3 x − 4 ≤ 0 . ( )
41 11 2

15.26. 1) lg 2 x + 2 lg x > 3 ; 2) lg 2 x − 2 lg x − 8 ≤ 0 ;
3) log 02,5 x + log 0,5 x − 2 ≤ 0 ; 4) log 02, 25 x − log 2 x > 3 .
15.27. 1) log 2 (x + 14 ) + log 2 (x + 2) < 6 ;
2) log 5 x + log 5 (2 x − 1) < log 5 (2 x + 2) ;
3) log 1 (x − 1) − log 3 (x + 1) + log 3 (5 − x ) < 1 ;
3

4) log 3 (x + 2) − (x − 2) < 2 log 9 (4 x + 1) ;

1
log 1
2 3
5) 4 log 2 (x − 1) − log 2
(2 x − 4) ≤ 2 .
x−3 2x − 8
15.28. 1) log 2 <0; 2) log1,5 < 0;
x+2 x−2

355
 x2 − 4x + 6 x+3 x+5
3) log 0,7 <0; 4) lg > lg .
x x+4 x+2
15.29. 1) lg 2 x − 3 < 1 ; 2) log 1 2 x − 5 > −1 ;
3

(
3) log 3 2 ⋅ 3 − 9 > x ;
x
) ( )
4) log 2 2 x +1 − 4 < x .
x−5 log 2 (x − 1)
15.30. 1) ≥0; 2) > 0;
log 2 (x − 4 ) − 1 x2 − 4x − 5
2x − 3
>0; x 2 − 4 ⋅ (log 2 (1 − x ) − 3) < 0 ;
3)
log 2
( x 2 − 3x + 3 ) 4)

x −1
5) ≤ 0; 6) 2 x − 4 (log 3 (x − 1) − 1) ≤ 0 .
log 3 x − 1
1 2 lg 2 x + 2 lg x − 6
15.31. 1) + <1; 2) <1;
5 − lg x 1 + lg x lg x
1 − log 4 x 1 1 1
3) ≤ ; 4) ≤ .
1 + log 2 x 2 log 2 x log 2 x + 2

15.32. 1)
1
2
( )
log 10 5 x + 1 + x < x lg 2 + lg 30 ;

2)
1
2
( )
log 2 2 x − 1 + x − log 2 3 < 2 ;

3) (
x + log 2 4 + 2 x < 5 ; )
4)
1
(
x + log 10 1 + 2 x < x lg 5 + lg 6 ;
2
)
5)
1
2
(
log 10 3 x + x − 15 > x lg 30 − x ; )
6)
1
2
(
log 10 2 x + x − 2 + x > x lg 20 . )
( )
15.33. 1) log 3 x 2 − 2 < 2 log 3
3
2
x −1 ;

( )
2) log 0,5 3 − x 2 > − log 2 (4 x − 2) ;
1
2
( )
3) log 0,3 4 − x > log 0,3 (6 x − 3) ;
2

⎛7 ⎞
4) 2 log 4 x 2 − 5 < log 4 ⎜ x − 3 ⎟ .
⎝ 3 ⎠

356
15.34. cnobilia, rom mocemuli utoloba samarTliania,
roca x = x0 . ipoveT am utolobis yvela amonaxsni:
( )
1) log a 5 x 2 − 8 x + 3 < log a (3 − x ) ,x = −2 ;
0

2) log (2 x − 3x + 1) < log (x − 1) , x = 2 ;

a
2
a 0

3) log (2 x + 3 x − 5) < log (5 x − 2 ) , x = 5 ;

a
2
a 0

4) log (x − 11x + 30 ) > log (14 − x ) , x = 7 .

a
2
a 0

$16. gvordjb/!gvordjjt!hsbgjlj!
!
16.1 romel sakoordinato meoTxedSi mdebareobs werti-
li:
1) M(− 2;5) ; 2) M(− 3;−7 ) , 3) M(5;−2 ) ; 4) M(2;9 ) .
16.2. daadgineT, romel sakoordinato meoTxedebs SeiZle-
ba ekuTvnodes M (x; y ) wertili, Tu:
1) xy > 0 ; 2) xy < 0 ; 3) x − y = 0 ;
4) x + y = 0 ; 5) x + y > 0 ; 6) x − y < 0 .
16.3. ipoveT M (2;5) , N (−3;1) , P(−5;−3) da Q(7;−1) wertile-
bis simetriuli wertilebis koordinatebi:
1) Ox RerZis mimarT; 2) Oy RerZis mimarT;
3) koordinatTa saTavis mimarT;
4) pirveli da mesame sakoordinato sibrtyeebis
biseqtrisis mimarT;
5) meore da meoTxe sakoordinato sibrtyeebis
biseqtrisis mimarT;
6) x = 1 wrfis mimarT; 7) y = −2 wrfis mimarT.
16.4. ipoveT manZili M da N wertilebs Soris, Tu:
1) M (1;0), N (3;0); 2) M (-2;0), N (-5;0);
3) M (-1;0), N (3;0); 4) M (0;2), N (0;5);
5) M (0;-3), N (0;-7); 6) M (0;-4), N (0;3);
7) M (3;2), N (-5;2); 8) M (-3;4), N (-3;-4);
9) M (1;6), N (4;2); 10) M (-7;8), N (5;3).
16.5. gamoTvaleT
1) f ( g (2)) , Tu f ( x) = 3 x − 1 , g ( x) = 2 x + 3 ;
⎛ ⎛ π ⎞⎞
2) f ⎜⎜ g ⎜ ⎟ ⎟⎟ , Tu f ( x) = 4 x 2 − 1 , g ( x) = sin x ;
⎝ ⎝ 3 ⎠⎠
357
 ⎛ ⎛ 1 ⎞⎞
3) f ⎜⎜ g ⎜ ⎟ ⎟⎟ , Tu f ( x) = 9 x , g ( x) = log1 3 x ;
⎝ ⎝ 4 ⎠⎠
4) f ( g (24)) , Tu f ( x) = log 3 x , g ( x) = 27 x .

16.6. ipoveT
1) f ( f ( x)) , Tu f ( x) = 5 x − 1 ;
2) f ( f ( x)) , Tu f ( x) = 3 − 4 x ,
3) f ( f ( x)) , Tu f ( x) = x 2 + 1 ,
4) f ( g ( x)) , Tu f ( x) = 2 x + 1 , g ( x) = 5 − x .

jqpwfU!gvordjbUb!hbotb{Swsjt!bsf!)$$27/8.27/26*;!
1 x2 − 9
16.7. 1) y = ; 2) y = ;
3x − 12 x+3
3) y = x 2 − 49 ; 4) y = 144 − 9 x 2 .
16.8. 1) y = x + x − 1 ; 2) y = 16 − x − 3 x + 1 ;
1 7
3) y = 7 − x + ; 4) y = + 11 5 − x .
x −1 x−3
16.9. 1) y = (1 − x )(1 + 5 x ) ; 2) y = x 2 − 2 x − 63 ;

3) y = − x 2 + x + 42 ; 4) y = x 2 + 8 x + 15 .
3x − 2 x−4
16.10. 1) y = ; 2) y = − ;
2x + 6 2− x
1 x
3) y = −1 ; 4) y = 2 + .
x 1− x
x −3 5− x
16.11. 1) y = ; 2) y = ;
x − 2 x − 80
2
x − 2 x − 80
2

x2 − 4 x2 + x − 6
3) y = ; 4) y = .
x2 − x − 2 9 − x2
16.12. 1) y = log 3 (x − 5) ; 2) y = log 0,3 (7 − x ) ;
(
3) y = log 0,3 9 − x 2 ; ) (
4) y = logπ 6 + x − x 2 ; )
5) y = log 2 ⎛⎜ x 2 − 2 x − 3 ⎞⎟ ;
⎝ ⎠
(
6) y = log 7 x − x 2 . )
358
 2− x x−5
16.13. 1) y = ln ; 2) y = log 6 ; 3) y = lg x ;
3x + 5 2 + x − x2
2− x x −1
4) y = (x − 10) lg x ; 5) y= ; 6) y = log 0,3 .
lg x x+5

− lg(2 x − 3) ;
1 1
16.14. 1) y = + x+2; 2) y = x + 3
lg(1 − x ) x−2

3) y =
3
4− x 2
+ lg x 2 − x ; ( ) 4) y = lg 2
x−5
x − 10 x + 24
−3 x+5 .

1
16.15. 1) y = log 22 x + 8 log 4 x − 5 ; 2) y = ;
− 8 log 9 x + log 1 x + 3
2

⎛
⎜
⎞
(
3) y = log 2 ⎜ log 32 x − 4 log 1 x − 2 ⎟ ; 4) y = log3 2 − log 0,5 x 2 − 2 x − 2,5 ;
⎟
( ))
⎝ 9 ⎠
( (
5) y = lg x + 2 − log 2 4 x − 3 ⋅ 2 x + 4 ; 6) y = log 4 )) 3
( x+3 − x . )
jqpwfU!gvordjjt!nojTwofmpcbUb!tjnsbwmf!)$$27/27.27/33*;!
16.16. 1) y = x 2 + 2 x + 2 ; 2) y = x 2 − 4 x + 1 ;
3) y = 8 − 2 x − x 2 ; 4) y = 5 + 6 x − x 2 .
16.17. 1) y = x 2 + 2 x + 5 ; 2) y = 8 − 2 x − x 2 ;
x2 1
3) y = ; 4) y = x 2 + .
x +1
2
x2
3
16.18. 1) y = sin x + sin x ; 2) y = ;
2 sin x − 5
3) y = 1 − 2 cos x ; 4) y = sin 4 x + cos 4 x .
16.19. 1) y = 10 − x ; + 4x +5
2 2
2) y = 3 x ;
x2 −2x+2 6 x − x 2 −11
⎛1⎞ ⎛1⎞
3) y = ⎜ ⎟ ; 4) y = ⎜ ⎟ .
⎝3⎠ ⎝5⎠
(
16.20. 1) y = lg x 2 + 10 ; ) (
2) y = log 3 x 2 + 27 ; )
3) y = log 1 x + 25 ;
5
( 2
) 4) y = log 1 x + 64 .
4
( 2
)

359
 cos x
sin x ⎛1⎞
16.21. 1) y = 2 ; 2) y = ⎜ ⎟ ;
⎝2⎠
3) y = log 0,5 sin x ; 4) y = log 2 (cos x + cos x ) .

16.22. 1) y = 2 log 2 (x +1 ); 2) y = 5log 5 (x );

−1
2 2

(
log 1 x 2 − 4 x − 9 )
4) y = 7 log 7 (8 x + 4 − x ) .
⎛1⎞ 2
3) y = ⎜ ⎟
4
;
⎝4⎠

jqpwfU! gvordjjt! nojTwofmpcbUb! tjnsbwmf! njUjUfcvm!

Tvbmfe{f!)$$27/34<!27/35*;!
16.23. 1) y = 3 x − 2 , x ∈ [-1;4]; 2) y = 3 − 5 x , x ∈ [0;3];
3) y = x 2 − 4 x − 7 , x ∈ [2;4]; 4) y = 5 + 6 x − x 2 , x ∈ [-3;-1].
16.24. 1) y = x + 2 , x ∈ [-1;1]; 2) y = x − 1 , x ∈ [0;2];
⎡ 3⎤
3) y = x 2 − x , x ∈ ⎢0; ⎥ ; 4) y = 6 x − x 2 , x ∈ [-2;1].
⎣ 4⎦

jqpwfU!gvordjjt!vejeftj!nojTwofmpcb!)$$27/36<!27/37*;!
16.25. 1) y = − x 2 + 2 x + 3 ; 2) y = − x 2 − 8 x + 12 ;
x2 +2x−2
⎛1⎞
3) y = 21− x ;
2
4) y = ⎜ ⎟ ;
⎝3⎠
(
5) y = log 1 x 2 − 6 x + 18 ;
3
) ⎛ 45 ⎞
6) y = log 1 ⎜ x 2 + 5 x + ⎟ .
5⎝ 4 ⎠
2
16.26. 1) y = 5 sin x − 3 ; 2) y = ;
5 − 3 cos x
2
3) y = ; 4) y = 3 sin x + cos x ;
4 + 3 sin x
5) y = log 2 sin x ; 6) y = 2 cos x .

jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!nojTwofmpcb!)$$27/38<!27/39*;!
16.27. 1) y = x 2 − 5 x + 6 ; 2) y = 2 x 2 − 3 x + 1 ;
− x 2 + 4 x −5
x 2 − 2 x +1 ⎛1⎞
3) y = 7 ; 4) y = ⎜ ⎟ ;
⎝2⎠

360
 (
5) y = log 2 4 x 2 − 12 x + 25 ; ) (
6) y = log 4 x 2 + 2 x + 17 . )
3
16.28. 1) y = 3 sin x ; 2) y = 3 sin 2 x − 1 ; 3) y = ;
2 − cos x
sin x
4) y = sin x − 3 cos x ; 5) y = log 1 cos x ; 6) y = 3 .
6

jqpwfU! gvordjjt! vejeftj! nojTwofmpcb! njUjUfcvm! tfhnfou{f!

)$$27/3:<!27/41*;!
16.29. 1) y = 6 − 5 x , x ∈ [1;3] ; 2) y = − x 2 − 4 x + 1 , x ∈ [0;3] ;
3) y = 4 − 3x , x ∈ [2;5] ; 4) y = 6 x − x 2 , x ∈ [3;7] .
⎡π π⎤ ⎡ π π⎤
16.30. 1) y = 3 sin x , x∈⎢ ; ⎥ ; 2) y = 6 cos x ,
x ∈ ⎢− ; ⎥ ;
⎣4 3⎦ ⎣ 4 4⎦
⎡π π⎤
3) y = 1 − 2 cos x , x ∈ [0; π] ; 4) y = sin 6 x + cos 6 x , x ∈ ⎢ ; ⎥ .
⎣6 4⎦
jqpwfU!gvordjjt!vndjsftj!nojTwofmpcb!njUjUfcvm!tfhnfou{f!
)$$27/42<!27/43*<!
16.31. 1) y = 8 − 3x , x ∈ [1;4] ; 2) y = −3x 2 − 2 x + 1 , x ∈ [− 4;−2] ;
3) y = 7 x + 1 , x ∈ [− 3;−1] ; 4) y = − x 2 + 8 x + 20 , x ∈ [− 2;10] .
⎡π 2 ⎤ ⎡ π π⎤
16.32. 1) y = 7 sin x , x ∈ ⎢ ; π⎥ ; 2) y = 5 cos x , x ∈ ⎢− ; ⎥ ;
⎣ 4 3 ⎦ ⎣ 3 6⎦
⎛ π⎞
3) y = sin x + sin ⎜ x + ⎟ ; x ∈ [− π;0] ;
⎝ 3⎠
⎡ π⎤
4) y = sin x + cos x ; x ∈ ⎢0; ⎥ .
⎣ 4⎦
16.33. ipoveT funqciis zrdadobisa da klebadobis
Sualedebi:
3 1
1) y = 2 x − 1 ; 2) y = − ; 3) y = ;
x +1 2− x
4) y = 2 x 2 − 8 x + 1 ; 5) y = 5 x − 1 − 2 x 2 ; 6) y = (2 − x )(x − 3) + 2 .
16.34. ipoveT, ra simravleze asaxavs funqcia mocemul
Sualeds:
1) y = 5 x − 1 , [− 1;2] ; 2) y = 3 − 2 x , [− 4;1] ;

361
 , [2;4] ; 4) y = x 2 − 6 x , [1;4] ;
3
3) y =
x −1
5) y = 2 x 2 − 4 x + 5 , [0; ∞[ ; 6) y = −2 x 2 + 4 x − 3 , [− 1;2] ;
x−2
⎛1⎞
7) y = log 3 x , [1;3] ; 8) y = ⎜ ⎟ , [0;2] .
⎝ 3⎠
16.35. M (9;2), N (-2;4), K (-1;-4), E (1;-1), F (3;3) da G (-2;-40)
wertilebidan romeli mdebareobs:
1) y = 3x − 1 funqciis grafikze;
3
2) y = funqciis grafikze;
x−2
x
⎛1⎞
3) y = ⎜ ⎟ funqciis grafikze;
⎝2⎠
4) y = log 3 x funqciis grafikze.
16.36. a -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M ( a ,3)
wertili:
1) y = 2 x + 5 funqciis grafikze;
3
2) y = − funqciis grafikze;
x −1
3) y = 3 x funqciis grafikze;
4) y = log 2 x funqciis grafikze.
16.37. b -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M (2; b )
wertili:
1) y = 2 x − 1 funqciis grafikze;
2) y = −2 x 2 + 3 x funqciis grafikze;
3) y = 2 log 4 x funqciis grafikze;
4) y = 3 x funqciis grafikze.
16.38. 1) a -s ra mniSvnelobisaTvis mdebareobs M wertili
funqciis grafikze, Tu:
1) M (1; a ), y = 4 − 2x ; 2) M ( a ;2), y = x2 − 4x + 2 ;
3) M (1;1), y = 2 x 2 − 3 x + a ; 4) M (-1;5), y = ax 2 − 2 x + 3 .
16.39. ipoveT funqciis grafikis Ox RerZTan gadakveTis
wertilis koordinatebi:
x
⎛1⎞
1) y = 6 − 2 x ; 2) y = 5 x − x 2 ; 3) y = 1 − log 5 x ; 4) y = ⎜ ⎟ − 4 .
⎝2⎠

362
16.40. ipoveT funqciis grafikis Oy RerZTan gadakveTis
wertilis koordinatebi:
3
1) y = 6 − x ; 2) y = ; 3) y = 2 ⋅ 3 x ; 4) y = 3 cos x .
x −1
16.41. ipoveT sakoordinato RerZebiTa da mocemuli
wrfeebiT SemosazRvruli figuris farTobi:
1) x = 3 , y = 5 ; 2) x = −4 , y = −6 ; 3) y = − x + 6 ; 4) 3x − 2 y = 6 .
16.42. ipoveT funqciaTa grafikebis gadakveTis wertilebi:
1) y = 3x − 1 , y = 3 − x ; 2) y = 2 + x − x 2 , y = 0 ;
3) y = x 2 − 3 x + 5 , y = x + 2 ; 4) y = x 2 , y = 2 x − x 2 .
16.43. ipoveT parabolis wveros koordinatebi:
1) y = x 2 − 4 x ; 2) y = 6 x − x 2 − 4 ;
3) y = 3 − 8 x − 4 x 2 ; 4) y = (3x − 6 )2 + 3 .
16.44. SeadgineT im wrfis gantoleba, romelic gadis M
wertilze mocemuli wrfis paralelurad:
1) M (-2;3), y = 5 ; 2) M (0;0), y = −2 x + 1 ;
3) M (1;-2), 2 x − 3 y = 1 ; 4) M (-1;3), x + 2 y = −3 .
16.45. 1) ipoveT y = x2 + 6x + c parabolis Ox RerZTan
gadakveTis wertilebi, Tu is Oy RerZs kveTs (0;8)
wertilSi.
2) ipoveT y = x 2 + 3x + c parabolis Oy RerZTan
gadakveTis wertili, Tu misi Ox RerZTan gadakveTis
erT-erTi wertilia (3;0).
3) M da N Sesabamisad y = − x 2 + 4 parabolis Ox da
Oy RerZebTan gadakveTis wertilebia. ipoveT manZili
M da N wertilebs Soris.
4) ipoveT b da c , Tu y = x 2 + bx + c funqciis grafiki
Oy RerZs kveTs (0;5) wertilSi, xolo Ox RerZs (1;0)
wertilSi.
5) ipoveT b da c , Tu y = − x 2 + bx + c funqciis grafiki
Ox RerZs kveTs (1;0) da (3;0) wertilebSi.
6) ipoveT b da c , Tu y = 2 x 2 + bx + c funqciis grafiki
Ox RerZs exeba (1;0) wertilSi.
7) ipoveT y = x 2 + bx + c parabolis wvero, Tu es
parabola Ox RerZs kveTs wertilebSi (1;0) da (3;0).
363
8) ipoveT a da c , Tu y = ax 2 − 8 x + c funqcia umcires
mniSvnelobas iRebs x=2 wertilSi da es
mniSvneloba 0-is tolia.
9) ipoveT a da c , Tu y = ax 2 + 4 x + c funqcia udides
mniSvnelobas iRebs x =1 wertilSi da es
mniSvneloba 8-is tolia.
10) ipoveT b da c , Tu y = − x 2 + bx + c funqcia nuli
xdeba mxolod x = −2 -sTvis.
11) ipoveT b da c , Tu y = 2 x 2 + bx + c funqcia nuli
xdeba mxolod x = 3 -sTvis.
12) ipoveT b da c , Tu y = x 2 + bx + c funqciis
grafikis simetriis RerZia x = 1 wrfe da es grafiki
Oy RerZs kveTs (0;3) wertilSi.
13) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
y = (k − 1)x 2 + 2kx + 3k − 2 parabolas Ox RerZTan aqvs
erTaderTi saerTo wertili.
14) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
y = kx + 6 wrfes y = x 2 + 20 x + 42 parabolasTan
erTaderTi saerTo wertili aqvs.
15) ipoveT k -s yvela mniSvneloba, romlisTvisac
y = 2kx + 1 wrfes y = kx + 8 x + 3
2
parabolasTan aqvs
erTaderTi saerTo wertili.
16) y = ax 2 + bx + c funqciis grafiki Ox RerZs kveTs
x = −1 da x = 3 wertilebSi, xolo Oy RerZs y = −2
wertilSi. ipoveT a , b da c .
17) ipoveT a , b Dda c , Tu y = ax 2 + bx + c parabolis
wveroa (1;2) wertili da gadis (0;3) wertilze.
18) ipoveT a da b , Tu y = 2x + a wrfe da
y = − x 2 + bx + 10 parabola erTmaneTs kveTs sakoordi-
nato RerZebze.
19) ipoveT a , b da c , Tu y = − x 2 + bx + c parabola da
y = − x + a wrfe erTmaneTs kveTs M (5;7) wertilSi,
xolo meore TanakveTis wertili Oy RerZze
mdebareobs.

364
 20) ipoveT a , b Dda c , Tu y = − x + a wrfes da
1 2
y = x + bx + c parabolas aqvs erTaderTi saerTo
4
wertili M (2;8).
21) a -s ra mniSvnelobebisaTvis y = ax wrfes da
y = x 2 − 2 x + 9 parabolas aqvT erTaderTi saerTo
wertili. ipoveT am wertilis koordinatebi.
22) a -s ra mniSvnelobebisaTvis y = x + a wrfes da
y = x 2 − 3 x + 10 parabolas aqvT erTaderTi saerTo
wertili. ipoveT am wertilis koordinatebi.
16.46. aageT Semdegi gantolebiT mocemuli wrfe:
1) y − 2 = 0 ; 2) 2 x + 3 = 0 ; 3) 3x + 2 y = 0 ;
1
4) 2 x − 3 y = 0 ; 5) 2 x + 3 y + 5 = 0 ; 6) − 3x + 5 y − = 0 .
2

bbhfU!gvordjjt!hsbgjlj!)$$27/58.27/76*;!
1
16.47. 1) y = 2 ; 2) y = −0,8 ; 3) y = 2 x ; 4) y = − x.
2
1
16.48. 1) y = 3x + 2 ; 2) y = −2 x + ; 3) y = x ;
2
4) y = − x ; 5) y = x + 1 ; 6) y = − x − 2 .
16.49. 1) y = 2 − x ; 2) y = x + 2 + 4 ;
3) y = 1 − x + 3 ; 4) y = − 1 − 3 x + 2 .
2 −3 2
16.50. 1) y = ; 2) y = ; 3) y = ;
x x x −1
−1 1 −2
4) y = ; 5) y = +1; 6) y = −2;
x −1 2x x
2 −3 2 2
16.51. 1) y = + 2 ; 2) y = − 2 ; 3) y = − 3 ; 4) y = +4;
x −1 x −1 x +1 x −1
2 3 2 3
16.52. 1) y = ; 2) y = − ; 3) y = ; 4) y = ;
x x x −1 x+2
2 1 −2 3
5) y = − + 3 ; 6) y = − 2 ; 7) y = + 4 ; 8) y = − 2.
x x x +1 x−2
x+3 3x + 5 5 − 2x 5 − 4x
16.53. 1) y = ; 2) y = ; 3) y = ; 4) y = .
x−2 x+2 x−4 2x + 1

365
 1 2
16.54. 1) y = 2 x 2 ; 2) y = x ; 3) y = −3 x 2 ; 4) y = −0,3x 2 ;
2
5) y = 3 x 2 + 1 ; 6) y = −4 x 2 + 2 ; 7) y = 2 x 2 − 3 ; 8) y = −5 x 2 − 3 .
16.55. 1) y = (x − 2 )2 ; 2) y = 0,5(x + 3)2 ; 3) y = −(x + 1)2 ;
4) y = −(2 − x )2 ; 5) y = (x − 3)2 + 2 ; 6) y = 2(x + 2)2 − 3 ;

7) y = −(x + 1,5)2 − 0,3 ; 8) y = −(2 − x )2 + .

1
2
16.56. 1) y = x 2 + 4 x ; 2) y = − x 2 + 6 x ; 3) y = x(x − 1) ; 4) y = −2 x 2 + 4 x .
16.57. 1) y = x 2 + 6 x + 9 ; 2) y = 9 x 2 + 6 x + 1 ;
3) y = − x 2 − 8 x − 16 ; 4) y = −4 x 2 + 4 x − 1 .
16.58. 1) y = x 2 − 4 x + 3 ; 2) y = − x 2 + 4 x + 45 ; 3) y = 3x 2 − 5 x + 2 ;
4) y = −3 x 2 + 4 x − 5 ; 5) y = −20 x 2 + 7 x + 6 ; 6) y = 2 x 2 + 4 x + 17 .
16.59. 1) y = 3x 2 − 1 ; 2) y = − x 2 + 2 ; 3) y = − x 2 − 1 ; 4) y = − 2 x 2 + 3 .

16.60. 1) y = (x − 2)2 − 3 ; 2) y = 4 x 2 + 4 x − 2 ;

3) y = x 2 + x ; 4) y = x 2 − 2 x − 1 .
1 3
16.61. 1) y = x 2 − 7 x + 10 + 3 ; 2) y = x 2 − x − − 2;
2 2
11 3 9
3) y = 2 x 2 − x + 3 +1 ; 4) y = − 3 x 2 − x + + 4.
2 4 8
1 3 1 4
16.62. 1) y = x ; 2) y = − x 3 ; 3) y = x ; 4) y = −2 x 4 .
2 3
π
2) y = sin⎛⎜ x + ⎞⎟ ; 3) y = cos 3x + 1 ; 4) y = 2 cos ;
x
16.63. 1) y = sin 2 x ;
⎝ 4⎠ 3
x x
5) y = sin ; 6) y = cos x − 1 ; 7) y = tg ; 8) y = tg 2 x ;
3 2
9) y = sin x + sin x ; 10) y = cos x − cos x .
16.64. 1) y = 3 − 1 ;
x
2) y = 2 ⋅ 5 + 3 ;
x
3) y = 2 − x + 4 ;
x x
⎛1⎞ x ⎛1⎞
4) y = ⎜ ⎟ − 2 ; 5) y = 2 ; 6) y = ⎜ ⎟ .
⎝3⎠ ⎝ 3⎠
16.65. 1) y = log 2 x − 1 ; 2) y = log 1 x + 2 ; 3) y = −2 log 5 x + 1 ;
3

366
 4) y = −3 log 1 x + 4 ; 5) y = log 3 x ; 6) y = − log 2 x + 1 ;
2
7) y = log 4 x − 1 ; 8) y = log 1 x + 2 .
3

%28/!tjnsbwmffcj/!pqfsbdjfcj!tjnsbwmffc{f!

17.1. marTebulia Tu ara Semdegi Canaweri?

1) 2 ∈{0; − 2; 2; 6} 2) −3 ∈ {−6; 5; 3; 0}
3) 3 ∈ N 4) 7 ∉ N
5) 7 ∈ {2n − 1 | n ∈ N } 6) 9 ∉ {2n | n ∈ Z )
7) π ∈Q 8) 3 ∈Q

17.2. CawereT mocemuli simravle misi elementebis CamoTv-

liT.
1) A = {x | −12 ≤ x < −7, x ∈ Z } ; 2) A = {x | −5 < x ≤ 4, x ∈ N } ;
3) A = {x | ( x 2 − 1)( x 2 − 3) = 0, x ∈ Z } ;
4) A = {x | | x |< 5, x ∈ N } ; 5) A = {x | | x − 1 |< 2, x ∈ Z } ;
6) A = {x | x ⋅ y = 12, x ∈ N } ;
7) A = {x | x = (a, b) usj (a, b) = 18, a ∈ N , b ∈ N , a < b} ;
8) A = {x | x = (a, b) usg (a, b) = 6 , a < 20, b < 20, a < b,
a ∈ N , b ∈ N} .
17.3. CamoTvaleT A simravlis yvela qvesimravle, Tu:
1) A = {a; b} ; 2) A = {a; b; c} .
17.4. CamoTvaleT A={a; b; c; d} simravlis:
1) yvela orelementiani qvesimravle;
2) yvela samelementiani qvesimravle.
17.5. CamoTvaleT A = {2; 3; 4; 5; 6} simravlis yvela is qvesim-
ravle, romlisTvisac {3; 5; 6} iqneba erT-erTi qvesim-
ravle.
17.6. WeSmaritia Tu ara Semdegi Canaweri?
1) {2} ⊂ {2; 3; 4} ; 2) a ⊂ {2; a; c} .
17.7. vTqvaT A = {2; 3; {2; 3}; {1; 4}} . WeSmaritia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) 2 ∉ A ; 2) {3; {2; 3}} ⊂ A ;
3) {1; 4} ⊂ A ; 4) {2; 3}∈ A .
367
17.8. Tu x ∈ A \ B , maSin marTebulia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) x ∈ A da x ∈ B ; 2) x ∉ A da x ∉ B ;
3) x ∈ A da x ∉ B ; 4) x ∉ B da x ∈ B .
17.9. Tu x ∈ A I B , maSin marTebulia Tu ara Semdegi
Canaweri?
1) x ∈ A da x ∉ B ; 2) x ∈ A da x ∈ B ;
3) x ∉ A da x ∈ B ; 4) x ∉ A da x ∉ B .
17.10. ipoveT A U B , Tu
1) A = {1; 2; 4; 5} , B = {3; 4; 5; 6} ; 2) A = {1; 3; 4} , B = {3; 5; 7} ;
3) A = [2; 5] , B = [3; 7] ; 4) A = [− ∞; 8) , B = (− 2; 10] .

17.11. ipoveT A I B , Tu
1) A = {2; 3; 4; 6} , B = {3; 5; 6}; 2) A = {3; 4; 6; 8} , B = {2; 4; 7; 8} ;
3) A = [2; 4] , B = [3; 6] ;
4) A aris rombebis simravle, B aris marTkuTxedebis
simravle.
17.12. ipoveT A \ B , Tu
1) A = {3; 5; 7} , B = {5; 6; 8} ; 2) A = {1; 2; 4; 6} , B = {2; 4; 7; 8} ;
3) A = [3; 5] , B = [4; 6] ; 4) A = [2; 6] , B =]3; 5] .

17.13. vTqvaT A = {1; 3; 4} da B = {2; 3; 5} . ipoveT:

1) A U B 2) A I B 3) A \ B
4) B \ A 5) A \ ( A U B ) 6) A \ ( A I B ) .
17.14. vTqvaT A, B da C nebismieri simravleebia. aris Tu
ara Semdegi Canaweri aucileblad WeSmariti?
1) ( A I B ) \ C ⊂ A 2) ( A U B ) I C ⊂ A
3) ( A U B ) \ ( B U C ) ⊂ A 4) ( A I B ) U ( B I C ) ⊂ A
17.15. cnobilia, rom
A U B = {− 3; − 2; − 1; 0; 2; 4; 6; 7; 9};
A \ B = {− 3; − 2; − 1} ; B \ A = {4; 6; 9}
ipoveT:
1) A; 2) B; 3) A I B ; 4) A \ ( A I B ) .

17.16. cnobilia, rom

A \ B = {− 1; 0; 1; 2} , A U B = {− 1; 0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8} ;
C \ B = {2; 9; 10; 11} , A I B = {3; 5} ; B I C = {8} .
ipoveT:
368
 1) A 2) B 3) C 4) A \ C 5) A I C
17.17. cnobilia, rom
A I B = {0; 1; 5} , C = {− 2; − 1; 0; 1; 6; 7} ,
ipoveT ( A U C ) I ( B U C ) .

17.18. cnobilia, rom

A U B = {− 3; − 2; − 1; 0; 2; 4; 6} ,
C = {− 2; 0; 4; 7; 8; 9; 10} .
ipoveT: ( A I C ) U ( B I C ) .
17.19. Tu n( A) = 10 , n( B) = 10 , n( A U B ) = 20 , maSin WeSmaritia,
Tu ara Semdegi Canaweri?
1) A = B 2) A I B = ∅
3) A I B = A U B 4) n( A I B ) = 10 .
17.20. Tu n( A) = 10 , n( B) = 10 , n( A I B ) = 10 , maSin WeSmaritia,
Tu ara Semdegi Canaweri?
1) A I B = 0\ 2) n( A U B) = 20
3) A = B 4) A \ B = A .
17.21. cnobilia, rom n( A) = 60 , n( B ) = 85 , n( A U B ) = 120 .
ipoveT n( A I B ) .
17.22. cnobilia, rom n( A) = 50 , n( B ) = 75 , n( A I B ) = 40 . ipoveT
n( A U B ) .
17.23. meaTe klasSi 42 moswavlea. maTgan TiToeuli swav-
lobs inglisuri da germanuli enebidan erTs mainc.
am klasis 32 moswavle swavlobs inglisurs da 24-
germanuls. ramdeni moswavle swavlobs orive am
enas?
17.24. saWidao darbazSi myofi sportsmenebidan 45
varjiSobs ZiudoSi, 24 samboSi, 12 – rogorc samboSi
aseve ZiudoSi, xolo 8 – am saxeobebidan arc erTSi.
ramdeni sportsmenia darbazSi?
17.25. qalaqis yovelma mcxovrebma icis qarTuli da
rusuli enebidan erTi mainc. qarTuli icis
mosaxleobis 85%-ma, xolo rusuli – 65%-ma. qalaqis
mosaxleobis ramdenma procentma icis orive es ena?
17.26. klasis yoveli moswavlidan TiToeuli dadis cekvisa
da simReris wreebidan erTSi mainc. cekvis wreSi

369
 3
dadis moswavleTa nawili, xolo simReris wreSi
4
4
_ nawili. klasis moswavleTa ra nawili dadis
5
orive am wreSi erTdroulad?

§18. lpncjobupsjljt!fmfnfoufcj!
!
18.1. gamoTvaleT
1) 4! 2) 5! 3) 6! _ 5! 4) 3! + 4!
8! 10! 8!−6! 7!−5!
5) 6) 7) 8)
6! 7! 5! 205
18.2. gaamartiveT gamosaxuleba
n! (n + 1)!
1) 2)
(n − 3)! (n − 1)!
3n ⋅ (3n − 1) 1 1
3) 4) −
(3n)! (n + 1)! (n + 2)!

gamoTvaleT (##18.3-18.5)
P6
18.3. 1) P3 2) P5 3)
P4
P7 + P6 15!
4) P2 ⋅ P4 5) 6)
P5 30 ⋅ P12
A75 A54 + A53
18.4. 1) A63 2) A52 3) 3
4)
A5 A52
18.5. 1) C 52 2) C 53 3) C 54
C 72 − C 65
1
4) C10 5) C 53 + C 64 6)
C 42
18.6. ramdeni xerxiT SeiZleba davsvaT merxze erTmaneTis
gverdiT sami bavSvi?
18.7. ramdeni xerxiT SeiZleba SevadginoT sia 4 moswavli-
sagan?
18.8. pirveli klasis moswavleebi orSabaTobiT swavloben
sam sagans. cxrilis Sedgenis ramdeni varianti arse-
bobs orSabaTisTvis? !
370
18.9. azartuli TamaSebis mrgval magidasTan 8 adgilia.
ramdeni sxvadasxva xerxiT SeiZleba davsvaT rva
moTamaSisagan Semdgari jgufi am magidasTan?
18.10. mrgvali magidis garSemo 10 adgilia. ramdeni xerxiT
SeiZleba davsvaT am adgilebze 3 bavSvi?
18.11. banks SeuZlia 2 erTmaneTisagan gansxvavebuli
kreditis gacema. msurvelTa ricxvia 8. kreditis
gacemis ramdeni varianti arsebobs?
18.12. ramdeni xerxiT SeiZleba oTxi kacis arCeva oTx
sxvadasxva Tanamdebobaze, Tu am Tanamdebobebis kandidatTa
ricxvia 9?
18.13. moswavlem unda Caabaros 3 gamocda 6 dReSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili?
(erT dRes iniSneba mxolod erTi gamocda).
18.14. moswavlem 6 dReSi unda Caabaros 3 gamocda:
qarTulSi, inglisurSi da maTematikaSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili, Tu
maTematikis gamocda unda dainiSnos bolo dRes?
18.15. moswavlem unda Caabaros 4 gamocda 8 dReSi. ramdeni
xerxiT SeiZleba SevadginoT gamocdebis cxrili, Tu
erT-erTi gamocda unda dainiSnos merve dRes?
18.16. moWadrakeTa gundisaTvis 4 kandidatidan unda
SeirCes 3. ramdeni xerxiT SeiZleba SevadginoT
gundi?
18.17. 7 kandidatidan unda SevadginoT 3 kaciani komisia.
ramdeni xerxiT SeiZleba amis gakeTeba?
18.18. oTaxSi 6 naTuraa. ramdeni xerxiT SeiZleba oTaxis
ganaTeba ise, rom anTebuli iyos zustad 2 naTura.
18.19. ramdeni xerxiT SeiZleba 15 moswavlisagan Sedgenili
klasis or jgufad gayofa ise, rom erT-erT jgufSi
oTxi moswavle iyos?
18.20. wrewirze mocemulia 9 wertili. ramdeni iseTi samku-
Txedi arsebobs, romelTa wveroebi am wertilebs emT-
xveva?
18.21. wrewirze mocemulia A, B, C, D, E da F wertilebi.
ramdeni samkuTxedi arsebobs romelTa erT-erTi
wvero A wertilSia?
18.22. qvedanayofSi 10 jariskaci da 5 oficeria. ramdeni
xerxiT SeiZleba 3 jariskacisa da erTi oficrisagan
Sedgenili razmis gamoyofa?

371
18.23. ipoveT im orniSna ricxvebis raodenoba, romelTa
orive cifri luwia.
18.24. meaTe klasSi iswavleba 10 sagani. orSabaTs am klasis
moswavleebs aqvT 6 gakveTili, amasTan yvela
gakveTili gansxvavebulia. ramdeni xerxiT SeiZleba
orSabaTis gakveTilebis cxrilis Sedgena.
18.25. CempionatSi monawileobs 16 gundi. ramdeni xerxiT
SeiZleba ganawildes pirveli da meore adgilebi?
18.26. ramdeni samniSna ricxvi SeiZleba SevadginoT
cifrebisagan 1, 2, 3, 4, 5?
18.27. ipoveT im xuTniSna ricxvebis raodenoba, romelSiac
yvela cifri kentia.
18.28. ramdeni sxvadasxva oTxniSna ricxvi SeiZleba
SevadginoT 0, 1, 2, 3 cifrebis saSualebiT? (cifrebi
SeiZleba ganmeordes).
18.29. ipoveT yvela im oTxniSna ricxvis cifrebis jami,
romelic Sedgenilia cifrebisagan 1, 2, 3, 4?
(TiToeuli cifri gvxvdeba mxolod erTjer).
18.30. ramdeni oTxniSna ricxvi SeiZleba SevadginoT
cifrebisagan 0, 1, 2, 3, 4, 5, Tu: 1) TiToeuli cifri
gvxvdeba mxolod erTjer; 2) cifrebi SeiZleba
ganmeordes; 3) miRebuli ricxvi unda iyos kenti
(cifrebi SeiZleba ganmeordes).
18.31. jgufSi 10 adamiania: 4 kaci, 4 qali da 2 bavSvi.
ramdeni 3 adamianisagan Sedgenili jgufis Sedgena
SeiZleba am pirovnebebisgan ise, rom TiToeul
jgufSi iyos erTi kaci, erTi qali da erTi bavSvi?
18.32. ramdeni xerxiT SeiZleba davalagoT kedlis gaswvriv
5 skami, romelTagan 3 erTnairia, xolo danarCeni 2
erTmaneTisagan gansxvavebuli?

18.33. gvaqvs 4 TeTri da 3 Savi burTi. ramdeni xerxiT

SeiZleba davalagoT erT rigSi es burTebi?
18.34. CogburTelTa gundi Sedgeba 3 biWisa da 2 gogosagan.
ramdeni xerxiT SeiZleba aseTi gundis Sedgena 10
biWisa da 6 gogosagan?
18.35.zuras daaviwyda nacnobis telefonis 6-cifriani
nomeri, magram mas axsovda rom es nomeri Sedgeba
xuTive kenti cifrisagan da cifri 6-gan, romelic
mosdevs cifr 3-s. ramdeni gansxvavebuli nomeri unda
akrifos zuram, rom aucileblad SeZlos Tavis
nacnobTan dakavSireba?
372
 %2:/!npobdfnUb!bobmj{j!eb!tubujtujlb!
19.1. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo:
1) 5; 7; 7; 10; 11; 2 2) 3; _4; 12; 0; 8; 5; 11
2 1 1 3
3) 1,5; _1,3; 0,8; 3,8 4) ; − ; − ; 3 ; 6
3 6 4 4
19.2. ipoveT x, Tu:
1) _2; 0; 3; x; 4 ricxvebis saSualoa 1.
2) x _1; 2; _4; 3x ricxvebis saSualoa 2.
19.3. ipoveT Semdegi monacemebis mediana:
1) _2; 3; _4; 5; 0; 7; 8 2) _1; 4; _3; 6; 5; _6; 10; 0; 8
3) 2; _7; 0; _1; 8; 4 4) 1; _1; 5; _6; 7; _2; 8; 9
11 5 2 4 5 19 31 2
5) 0,75; ; 0,4; ; ; 6) ; ; ; ; 0,3
12 6 3 5 7 30 42 3
7) 2 3 ; 3 2 ; 3; 2 5 ; 13
8) 6; 4 3 ; 5 5 ; 4 7 ; 2 7 ; 6 3
19.4. ipoveT x, Tu:
1) 3; 0; _0,9; 4; 5; x; 7; _1,2 monacemebis medianaa 2,5.
1 1 1
2) 0; 1 ; − 1 ; 0,8; x; _2,5 monacemebis medianaa .
3 2 3
19.5. ipoveT Semdegi monacemebis gabnevis diapazoni:
1) 1; _2; 3; _6; _5; 4; 6 2) _2; 7; 0; _3,7; 2,5; 9,3; 7
2 4
3) 2,5; _2; 0; 2 ; _3; _3,2; 2
3 5
4) 5 2 ; 2 19 ; 4 5 ; − 2 5 ; − 3 2 ; 2 13
19.6. SeadgineT Semdegi monacemebis sixSireTa da fardo-
biT sixSireTa cxrili:
1) 3; 5; 4; 4; 3; 5; 6; 0; 5; 6; 0; 3
2) _2; 3; 0; 1; 4; 3; 4; 0; _2; 1; 4; 4; 3; 3
19.7. ipoveT Semdegi monacemebis moda:
1) 2; _1; _2; _2; 3; 4; _2; 4; 1; 2; _2
2) 3; 5; 0; 1; _2; 5; 2; 5; 2; 3; 2
3) 2; 0; _3; 1; 5; _2; 4; 7; 8
4) 4; 2; 0; _1; 4; 2; 1; 3; _2
19.8. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo kvadratuli
(standartuli) gadaxra:
1) _2; 3; 0; 5 2) _2; _1; 0: 5: 8
3) 3; _2; 2; 1; 3; 5 4) _7; _1; 2; 3; _1; 8; _11

373
19.9. ipoveT Semdegi monacemebis saSualo, mediana, diapazo-
ni, moda da saSualo kvadratuli gadaxra:
1) 1; 3; 5; 11 2) _8; 1; 0; 1; 4; 1; _6
19.10. 10-jer Catarebuli cdis Sedegebi mocemulia sixSire-
Ta cxriliT
mniSvnelobebi _1 0 1 2 3
sixSire 2 1 n 1 2
ipoveT n-is mniSvneloba, saSualo, moda, mediana, dia-
pazoni da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.11. 20-jer Catarebuli cdis Sedegebi mocemulia sixSire-
Ta cxriliT
mniSvnelobebi _3 _1 0 2 3 4
sixSire n 2 8 m 4 1

cnobilia, rom am monacemebis saSualoa 0,7. ipoveT m-

is da n-is mniSvnelobebi, moda, mediana da gabnevis
diapazoni.
19.12. eqsperimentis Catarebis dros miRebuli 6 monacemidan
1 1 1 3 1
5-is fardobiTi sixSireebia ; ; ; ; .
20 12 6 20 2
ipoveT meeqvse monacemis fardobiTi sixSire.
19.13. eqsperimentis Catarebis dros miRebuli 5 monacemidan
1 3 3
3-is fardobiTi sixSireebia ; ; . ipoveT meoTxe
16 16 8
monacemis fardobiTi sixSire, Tu is 2-jer metia
mexuTe monacemis fardobiT sixSireze.
19.14. saskolo weraze moswavleebis mier maTematikaSi
miRebuli dadebiTi Sefasebebis fardobiT sixSireTa
cxrilia
qula 6 7 8 9 10
fardobiTi 3 1 3 1 1
sixSire 20 8 8 10 4

1) ramdenma moswavlem miiRo dadebiTi Sefaseba, Tu

eqvsianebis sixSire 4-iT naklebia aTianebis sixSi-
reze?
2) ramdenma moswavlem miiRo dadebiTi Sefaseba, Tu
Svidianebis sixSire 2-iT metia cxrianebis sixSi-
reze?

374
 3) ramdenma moswavlem miiRo 9 qula, Tu rvianebisa
da aTianebis sixSireTa jamia 100?
4) ramdenma moswavlem miiRo 8 qula, Tu eqvsianebisa
da Svidianebis sixSireeebis jami 10-iT metia aTia-
nebis sixSireze?
19.15. tyviis msrolelma Sejibrebis dros 10-ianSi moartya
erTxel, 9-ianSi – samjer, 8-ianSi – samjer, 7-ianSi –
erTxel da 6-ianSi – orjer. am monacemebiT SeadgineT
msrolelis mier Sejibrebaze miRebuli qulebis
sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili. ipoveT am
monacemebis saSualo, diapazoni, moda, mediana da
saSualo kvadratuli gadaxra.
19.16. kamaTlis 12-jer gagorebis dros 1-iani movida orjer,
3-iani – orjer, 4-iani – orjer, 5-iani – oRxjer da 6-
iani – erTxel. am monacemebiT SeadgineT mosuli
ricxvebis sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili.
ipoveT am monacemebis saSualo, diapazoni, moda,
mediana da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.17. moswavlem saswavlo wlis ganmavlobaSi maTematikis
sakontrolo werebze 10 qula miiRo eqvsjer, 9 qula
– oTxjer, 8 qula – samjer da 6 qula – erTxel. am
monacemebiT SeadgineT moswavlis mier miRebuli
qulebis sixSireTa da fardobiT sixSireTa cxrili.
ipoveT am monacemebis saSualo, diapazoni, moda,
mediana da saSualo kvadratuli gadaxra.
19.18. sayofacxovrebo teqnikis maRaziis mier erTi kviris
ganmavlobaSi gayiduli macivrebis, televizorebis,
mtversasrutebis da gazqurebis sixSireTa da
fardobiT sixSireTa cxrilia
dasaxeleba macivari televizori mtversasruti gazqura
sixSire x 81 54 30
fardobiTi 1 9 3
sixSire y
12 20 10
ipoveT: 1) CamoTvlili teqnikis ra raodenoba gaiyida
mTlianad am kviris ganmavlobaSi; 2) macivris gayid-
vis sixSire; 3) gazquris gayidvis fardobiTi sixSire.
19.19. saqarTvelos satelevizio arsebiT erTi kviris ganma-
vlobaSi gadacemuli sainformacio gamoSvebis sixSi-
2
re da fardobiTi sixSirea Sesabamisad 200 da , spor-
7

375
 2
tuli gadacemebis _ 40 da , xolo gasarTobi ga-
35
3
dacemebis _ 60 da . ipoveT yvela sxva gadacemebis
35
sixSire da fardobiTi sixSire.
19.20. arCevnebSi 5 kandidatis mier miRebuli xmebis fardo-
biT sixSireTa cxrilia (igulisxmeba, rom arc erTi
biuleteni ar gafuWebula)
kandidati I II III IV V
fardobiTi 1 2 1 4
sixSire x
5 15 6 15
ramdeni xma miiRo III kandidatma, Tu I-ma miiRo 40
xmiT naklebi V-ze?
19.21. avtogasamarTi sadguris mier erTi dRis ganmavloba-
Si gayiduli sawvavis fardobiT sixSireTa cxrilia
dasaxeleba normali regulari superi dizeli
fardobiTi 2 2 4
sixSire x
15 5 15
ramdeni litri dizelis sawvavi gaiyida am dRes, Tu
superi gaiyida 1600 litriT naklebi, vidre normali
da regulari erTad?
!
%31/!yepnjmpcjt!bmcbUpcb!
20.1. yuTSi mxolod wiTeli, TeTri da lurji burTebia.
Semdegi xdomilobebidan romelia aucilebeli, SemTx-
veviTi, SeuZlebeli?
1) amoRebuli burTi Savi ferisaa;
2) amoRebuli burTi lurjia;
3) amoRebuli burTi an TeTria an lurji an wiTeli;
3) amoRebuli burTi aris TeTri an Savi.
20.2. erTi kamaTlis gagorebisas CamoTvlili xdomilobe-
bidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi, SeuZlebe-
li?
1) samze naklebi ricxvis mosvla;
2) luwi ricxvis mosvla;
3) Svidis jeradi ricxvis mosvla;
4) 60-is gamyofis mosvla;
5) xuTis jeradi ricxvis mosvla;

376
 6) luwi an kenti ricxvis mosvla.
20.3. erTi kamaTlis 13-jer gagorebisas CamoTvlili xdo-
milobebidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi, SeuZ-
lebeli?
1) yvela gagorebisas mosuli qula erTidaigivea;
2) yvela gagorebisas mosuli qulebis jami 12-ia;
3) yvela gagorebisas mosuli qulebis jami araumetes
78-ia;
4) romeli qula samjer mainc mova.
20.4. 52 kartiani dastidan iReben 5 karts. CamoTvlili
xdomilobebidan romelia aucilebeli, SemTxveviTi,
SeuZlebeli?
1) amoRebuli kartebidan yvela rviania;
2) amoRebul kartebSi yvela eqvsiania;
3) amoRebul kartebSi sami erTi da imave feris Svidi-
ania;
4) amoRebul kartebSi erTi da imave raodenobis aTiani
da rviani.
20.5. ramdeni xdomilobisagan Sedgeba elementarul xdo-
milobaTa sivrce, Tu eqsperimenti mdgomareobs Sem-
degSi:
1) yuTidan, romelSic mxolod wiTeli, TeTri da Savi
burTulebia, viRebT erT burTulas;
2) kamaTels vagorebT erTxel;
3) kamaTels vagorebT orjer;
4) monetas vagdebT orjer;
5) monetas vagdebT samjer;
6) 36 kartiani dastidan viRebT 2 karts;
7) erTdroulad vagorebT erT kamaTels da vagdebT
erT monetas;
8) yuTSi 5 burTulaa, romlebic gadanomrilia ricx-
vebiT 1; 2; 3; 4; 5. viRebT jer erT burTulas, viniS-
navT nomers da vabrunebT, Semdeg meores – viniSnavT
nomers da vabrunebT;
9) yuTSi 5 burTulaa, romlebic gadanomrilia ric-
xvebiT 1; 2; 3; 4; 5. erTmaneTis miyolebiT viRebT jer
erT burTulas da viniSnavT nomers, Semdeg meores –
viniSnavT nomers;
10) gvaqvs kartis ori dasta: erTi 36 kartiani, xolo
meore 52 kartiani. TiTo dastidan viRebT TiTo
karts.

377
20.6. ipoveT albaToba imisa, rom kamaTlis erTxel gago-
rebisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) 3-is mosvla;
2) luwi ricxvis mosvla;
3) kenti ricxvis mosvla;
4) martivi ricxvis mosvla;
5) 4-ze meti ricxvis mosvla;
6) 5-ze aranaklebi ricxvis mosvla;
7) luwi martivi ricxvis mosvla;
8) 2-ze naklebi an 4-ze meti ricxvis mosvla;
9) 2-is ar mosvla;
10) martivi ricxvis ar mosvla;
11) 2-ze meti da 5-ze naklebi ricxvis ar mosvla;
12) 30-is gamyofis mosvla.
20.7. ipoveT albaToba imisa, rom monetis orjer agdebisas
ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) orivejer safasuris movida;
2) safasuri erTxel mainc movida;
3) orivejer erTidaigive mosvla;
4) movida erTxel safasuri da erTxel gerbi;
5) safasuris ar mosvla;
6) pirvelad movida safasuri da meored – gerbi.
20.8. yuTSi 8 TeTri da 12 wiTeli burTulaa. ras udris
albaToba imisa, rom SemTxveviT amoRebuli burTula:
1) iqneba TeTri?
2) ar iqneba TeTri.
20.9. krebas eswreba 80 qali da 30 kaci. maTgan SemTxveviT
irCeven mdivans. ras udris albaToba imisa, rom
krebis mdivani iqneba qali?
20.10. yuTSi 25 wiTeli, 15 Savi da 10 TeTri burTia. ipoveT
albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli burTi Savia;
2) SemTxveviT amoRebuli burTi TeTria;
3) SemTxveviT amoRebuli burTi an wiTelia an Savi;
4) SemTxveviT amoRebuli burTi ar aris wiTeli.
20.11. yuTSi 11 Savi da 5 TeTri birTvia. ras udris alba-
Toba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli 2 birTvidan orive TeTria;
2) SemTxveviT amoRebuli 2 birTvidan orive Savia?
3) SemTxveviT amoRebuli ori birTvi sxvadasxva feri-
saa?

378
 4) SemTxveviT amoRebuli ori birTvi erTi da igive
ferisaa?
5) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive TeTria?
6) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive Savia?
7) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive erTi fe-
risaa?
8) SemTxveviT amoRebuli 3 birTvidan samive araa er-
Tnairi feris?
20.12. yuTSi 10 lurji, 6 mwvane da 4 yviTeli burTia. ras
udris albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
mwvane?
2) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
yviTeli?
3) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
lurji?
4) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan orive iqneba
erTnairi feris?
5) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan erTi iqneba
mwvane da erTi – lurji?
6) SemTxveviT amoRebuli 2 burTidan arc erTi ar
iqneba lurji?
7) SemTxveviT amoRebuli 3 burTidan samive iqneba
mwvane?
8) SemTxveviT amoRebuli 3 burTidan samive iqneba
erTi feris?
20.13. ipoveT albaToba imisa, rom kamaTlis orjer gagore-
bisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) ori erTnairi ricxvis mosvla;
2) orive luwi ricxvis mosvla;
3) erTi luwi da erTi kenti ricxvis mosvla;
4) erTi mainc 1-ianis mosvla;
5) erTi mainc kenti ricxvis mosvla;
6) orive martivi ricxvis mosvla;
7) mosuli ricxvebis jami aris 11;
8) mosuli ricxvebis jami aris 8;
9) mosuli ricxvebis jami aris 7;
10) mosuli ricxvebidan pirveli meoreze 3-iT nakle-
bia;
11) mosuli ricxvebis jami aris 5;
12) mosuli ricxvebidan erT-erTi meoris kvadratia;
13) mosuli ricxvebis jami aris 13;

379
 14) mosuli ricxvebis jami aris 13-ze naklebi;
15) mosuli ricxvebi erTmaneTisagan 2-iT gansxvavdeba;
16) mosuli ricxvebidan erT-erTi meoris gamyofia;
17) mosuli ricxvebidan pirveli meoris gamyofia;
18) mosuli ricxvebis jami ar udris 9-s;
19) arc erTxel ar movida oriani;
20) ori erTnairi ricxvis ar mosvla;
21) arc erTxel ar movida 4-ze meti ricxvi.
20.14. ipoveT albaToba imisa, rom monetis samjer agdebisas
ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) samivejer mova gerbi;
2) safasuri mova mxolod erTxel;
3) erTxel mainc mova safasuri;
4) orjer mainc mova gerbi;
5) gerbi ufro metjer mova, vidre safasuri;
6) safasuri orjer ar mova.
20.15. ipoveT albaToba imisa, rom 36-kartiani dastidan da-
rigebisas ganxorcieldeba Semdegi xdomiloba:
1) pirveli karti iqneba jvris tuzi;
2) pirveli karti iqneba tuzi;
3) pirveli karti iqneba wiTeli;
4) pirveli karti iqneba jvari;
5) pirveli karti iqneba tuzi an 10-iani;
6) pirveli karti ar iqneba 10-iani;
7) pirveli karti ar iqneba jvari;
8) pirveli karti ar iqneba arc tuzi da arc 6-iani;
9) pirveli ori karti iqneba tuzi;
10) pirveli da mesame karti iqneba jvari;
11) pirveli karti iqneba jvari, xolo meore yvavi;
12) pirveli karti iqneba tuzi, xolo merve – rviani;
13) pirveli iqneba tuzi, xolo meore ar iqneba 10-
iani;
14) arc pirveli da arc meore karti ar iqneba tuzi.
20.16. auzSi aris 5 cali Tevzi: murwa, kalmaxi, kefali, qa-
Sayi da oraguli. SemTxveviT amoyavT sami Tevzi. ras
udris albaToba imisa, rom maT Soris aucileblad
iqneba kalmaxi?
20.17. qisaSi 5 monetaa: 2 cali 10-TeTriani, 3 cali 20-TeTria-
ni. qisidan, masSi Cauxedavad, iReben or monetas. ipo-
veT albaToba imisa, rom amoRebuli monetebis Rire-
bulebebis jami aris 30 TeTri.

380
20.18. maRaziam miiRo axali modelis fexsacmelebi: 40 zoma
20 wyvili, 41 zoma 30 wyvili, 42 zoma 40 wyvili da 43
zona 10 wyvili. ras udris albaToba imisa, rom:
1) SemTxveviT aRebuli erTi wyvili fexsacmeli aR-
moCndeba 41 zoma?
2) SemTxveviT aRebuli erTi wyvili fexsacmeli aR-
moCndeba 42 an 43 zoma?
3) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
orive aRmoCndeba 40 zoma?
4) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
erT-erTi aRmoCndeba 40 zoma, meore – 43?
5) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan er-
Ti mainc iqneba 40 zoma?
6) SemTxveviT aRebuli ori wyvili fexsacmelidan
arc erTi ar iqneba 42 zoma?
20.19. nikas daaviwyda megobris telefonis 6-cifriani nome-
ri, magram mas axsovda, rom am nomris pirveli cif-
ria 2, xolo danarCeni gansxvavebuli kenti cifrebia.
nikam akrifa pirveli cifri 2, xolo danarCeni – Sem-
TxveviT aRebuli erTmaneTisagan gansxvavebuli kenti
cifrebi. ras udris albaToba imisa, rom pirvelive
akrefiT nika daukavSirda megobars?
20.20. givis daaviwyda Tavisi seifis xuTniSna kodi, Tumca
mas axsovda, rom am kodis pirveli da bolo cifri
erTidaigivea, xolo danarCeni sami – erTmaneTisagan
gansxvavebuli kenti cifrebia. givim SemTxveviT akri-
fa pirveli da bolo erTidaigive cifri da danarCeni
erTmaneTisagan gansxvavebuli sami kenti cifri. ras
udris albaToba imisa, rom givi pirvelive cdaze
gaaRebs seifs?
20.21. asoebi, romlebic qmnis sityvas `urani~, xuT baraTzea
gamosaxuli. baraTebi yuTSia moTavsebuli. alalbed-
ze iReben erTmaneTis miyolebiT xuTive baraTs. ra
aris albaToba imisa, rom amoRebuli asoebi (amoRe-
bis Tanmimdevrobis gaTvaliswinebiT) qmnis sityvas
`unari~?
20.22. yuTSi moTavsebulia 5 birTvi, romlebic gadanomri-
lia ricxvebiT: 1; 2; 3; 4; 5. yuTidan erTmaneTis mi-
yolebiT viRebT birTvebs. ra aris albaToba imisa,
rom birTvebi amoRebuli iqneba maTi normebis klebis
mixedviT?

381
20.23. samSobiaro saxlSi elodebian 4 bavSvis dabadebas.
ras udris albaToba imisa, rom yoveli bavSvis wona
mis win dabadebuli bavSvis wonaze metia?
20.24. sigrZeze xtomaSi Sejibrebis dros sportsmens aqvs 6
cdis ufleba. ras udris albaToba imisa, rom igi
yovel cdaze gaaumjobesebs wina cdis Sedegs?
20.25. klasSi 10 moswavlea. maT Soris mxolod orma icis
fraguli ena. ra aris albaToba imisa, rom am klasis
SemTxveviT SerCeul 5 moswavles Soris:
1) orma icis franguli ena?
2) mxolod erTma icis franguli ena?
3) erTma mainc icis franguli ena?
4) ar iqneba franguli enis mcodne?
20.26. 10 mgzavridan TiToeulma SemTxveviT SearCia 20-vago-
niani eleqtromatareblis TiTo vagoni. ra aris alba-
Toba imisa, rom yvela mgzavri sxvadasxva vagonSi
moxvdeba?
20.27. yuTSi moTavsebulia 4 birTvi, romlebzec dawerilia
nomrebi: 2; 3; 6; 9. erTmaneTis mimdevrobiT SemTxveviT
viRebT jer erT birTvs da viniSnavT mis nomers,
Semdeg meores da viniSnavT mis nomers. ra aris
albaToba imisa, rom CaniSnuli ricxvebis namravli
aris 18?
20.28. samSobiaro saxlSi elodebian 4 bavSvis dabadebas: 2
gogonas da 2 biWis. ras udris albaToba imisa, rom
pirveli ori dabadebuli bavSvi iqneba erTi da igive
sqesis?
20.29. ganaTlebis saministrom skolebisaTvis SeiZina kompi-
uterebi: 80 cali `pentium-3~ da 20 cali `pentium-4~,
romelTagan SemTxveviT aRebuli 2 kompiuteri gadas-
ca eqsperimentalur skolas. ra aris albaToba imisa,
rom:
1) am skolas Sexvdeba orive `pertium-4~?
2) am skolas Sexvdeba orive `pentium-3~?
3) am skolas Sexvdeba erTi `pentium-3~ da erTi `pen-
tium-4~?
4) am skolas Sexvdeba orive erTnairi kompiuteri?
20.30. studentma programiT gaTvaliswinebuli 50 sakiTxi-
dan moamzada 30. yovel bileTSi sami sakiTxia. stude-
nti alalbedze iRebs bileTs. ras udris albaToba
imisa, rom:
1) studentma samive sakiTxi icis?
382
 2) studentma arc erTi sakiTxi ar icis?
3) studentma ori sakiTxi icis da erTi ar icis?
4) studentma erTi sakiTxi icis da ori ara?
20.31. vTqvaT yuTSi 4 burTulaa, romlebic gadanomrilia
ricxvebiT: 1; 2; 3; 4. vixilavT cdas: viRebT erTma-
neTis miyolebiT jer erT burTulas, Semdeg – meores
da viniSnavT amoRebuli burTulebis nomrebs. ipoveT
albaToba imisa, rom am cdis dros amoRebul or
burTulaze:
1) orive luwi nomeria;
2) erTi luwi nomeria da meore – kenti.
20.32. yuTSi aris 4 cali sxvadasxva feris burTi: wiTeli,
mwvane, TeTri da lurji. yuTidan SemTxveviT viRebT
erT burTs, viniSnavT fers da ukan vabrunebT. Semdeg
isev viRebT erT burTs, viniSnavT fers da ukan
vabrunebT. Semdeg igives vimeorebT mesamejer. ra aris
albaToba imisa, rom:
1) samivejer amoRebuli iqneba wiTeli burTi?
2) pirvelad amoRebuli burTi iqneba TeTri, meored
amoRebuli – lurji, xolo mesamed amoRebuli –
mwvane?
3) amoRebul burTebs Soris erTi iqneba TeTri
feris, erTi – lurji feris da erTi – mwvane
feris;
4) amoRebul burTebs Soris ori iqneba wiTeli
feris da erTi – lurji.
20.33. vTqvaT yuTSi 4 burTulaa, romlebic gadanomrilia
ricxvebiT: 1; 2; 3; 4. vixilavT cdas: viRebT jer erT
burTulas, viniSnavT nomers da vabrunebT, Semdeg
meores – viniSnavT nomers da vabrunebT. ipoveT alba-
Toba imisa, rom am cdis dros amoRebul or burTu-
laze gansxvavebuli nomrebia.
20.34. yuTSi aris 5 sxvadasxva feris burTula. yuTidan
SemTxveviT viRebT erT burTulas viniSnavT fers da
burTulas ukan vabrunebT. Semdeg viRebT meores –
viniSnavT fers da vabrunebT, Semdeg mesames –
CaviniSnavT fers da vabrunebT. ra aris albaToba
imisa, rom CaniSnuli ferebi gansxvavebuli iqneba?
20.35. mocemulia cifrebi 0; 1; 2; 3; 4. am cifrebisagan
adgenen samniSna ricxvebs ise, rom masSi cifrebi ar
meordeba. ra aris albaToba imisa, rom miRebul
samniSna ricxvebs Soris SemTxveviT SerCeuli ricxvi:
383
 1) iqneba 5-is jeradi?
2) ar aris 3-is jeradi?
3) aris luwi?
4) iyofa 4-ze?
20.36. vTqvaT qalaqSi moZravi avtomobilebis sanomre niSne-
bi samniSnaa: iwyeba 001-iT da mTavrdeba 999-iT. ra
aris albaToba imisa, rom mocemuli seriis pirvelive
Semxvedri avtomobilis sanomre niSanSi:
1) ar iqneba erTnairi cifrebi?
2) aris mxolod ori erTnairi cifri?
3) samive cifri erTnairi iqneba?
4) aris zrdadobiT dalagebuli momdevno cifrebi?
5) nomeri Sedgenilia momdevno cifrebisagan?
6) cifrebis namravli aris 0?
20.37. vTqvaT A da B ori araTavdebadi xdomilobaa. gamoT-
valeT:
1 1
1) P ( A U B) , Tu P ( A) = , P ( B) = ;
3 2
2) P ( A U B) , Tu P ( A) = 0,25 , P ( B) = 0,15 ;
1 3
3) P(A), Tu P ( B) = , P ( A U B ) = ;
5 4
4) P(B), Tu P ( A) = 0,32 , P ( A U B) = 0,92 .
20.38. vTqvaT A da B damoukidebeli xdomilobebia. gamoTva-
leT:
2 1
1) P ( A I B ) , Tu P ( A) = , P ( B) = ;
5 2
1 1
2) P(A), Tu P( B ) = , P ( A I B ) = .
8 56
20.39. vTqvaT A da B raime xdomilobebia. gamoTvaleT:
2 1 2
1) P ( A U B ) , Tu P( A) = , P( B) = , P ( A I B ) = ;
3 5 15
3 2 4
2) P ( A I B ) , Tu P( A) = , P( B) = , P ( A U B ) = .
7 7 7
20.40. vTqvaT A da B damoukidebeli xdomilobebia. gamoTva-
leT:
1 1
1) P ( A U B ) , Tu P( A) = , P( B) = ;
4 3
2) P ( A U B ) , Tu P( A) = 0,4 , P ( B ) = 0,5 ;

384
 2 2
3) P ( A U B ) , Tu P ( A) = , P( A I B) = ;
5 25
4) P ( A U B ) , Tu P ( B ) = 0,1 , P ( A I B) = 0,04 ;
1 3
5) P(A), Tu P( B) = , P ( A U B ) = ;
4 4
6) P(B), Tu P ( A) = 0,3 , P ( A U B) = 0,44 ;
3 19
7) P ( A I B ) , Tu P( A) = , P( A U B) = ;
8 24
7
8) P ( A I B ) Tu P ( A U B ) = , P ( A) = 2 P( B) .
9
20.41. erT yuTSi 5 TeTri da 5 lurji burTia, meoreSi ki 3
TeTri da 2 lurji. orive yuTidan erTmaneTisagan
damoukideblad amoiRes TiTo-TiTo burTi. ra aris
albaToba imisa, rom amoRebuli burTebidan erTi
mainc iqneba TeTri?
20.42. maTematikis 5 sagamocdo bileTidan students momza-
debuli aqvs 2, xolo fizikis 6 bileTidan 3 bileTi.
ras udris albaToba imisa, rom students am ori
gamocdidan erTxel mainc Sexvdeba momzadebuli bi-
leTi?
20.43. pirvel samSobiaroSi elodebian 3 biWis da 3 gogonas
dabadebas, xolo meore samSobiaroSi – 2 biWis da 1
gogonas. ra aris albaToba imisa, rom am oridan erT
samSobiaroSi mainc pirvelad dabadebuli bavSvi
iqneba biWi?
20.44. cnobilia, rom A da B xdomilobebidan erTi mainc
aucileblad ganxorcieldeba. albaToba imisa, rom A
2
xdomiloba ganxorcieldeba aris , xolo albaToba
7
4
imisa, rom ganxorcieldeba B xdomiloba _ . ra
5
aris albaToba imisa, rom orive A da B xdomilobebi
erTdroulad ganxorcieldeba?
20.45. yuTSi aris mxolod wiTeli da lurji burTulebi.
yuTidan SemTxveviT iReben 2 burTulas. albaToba
imisa, rom am ori burTulidan erTi mainc wiTelia
2
aris , xolo albaToba imisa, rom erT burTula
3
3
mainc lurjia aris . ras udris albaToba imisa,
4
385
 rom amoRebuli burTulebidan erTi wiTelia da erTi
lurji?

%32/!hfpnfusjvmj!bmcbUpcb!
21.1. monakveTi dayofilia 5 tol nawilad. ipoveT albaTo-
ba imisa, rom am monakveTze SemTxvveviT SerCeuli wer-
tili:
1) Sua nawilSi moxvdeba;
2) Sua nawilSi ar moxvdeba;
3) kidura nawilebSi moxvdeba;
4) ar moxvdeba arc kidura nawilebSi da arc Sua
nawilSi.
21.2. monakveTi dayofilia 4 nawilad romelTa sigrZeebis
Sefardebaa 2:4:5:7. ipoveT albaToba imisa, rom am mona-
kveTze SemTxveviT SerCeuli wertili:
1) moxvedra yvelaze mcire sigrZis nawilze;
2) ar moxvdeba yvelaze didi sigrZis nawilze.
21.3. ricxviT RerZze mocemulia monakveTi [_4; 5]. ra aris
albaToba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT aRebu-
li wertilis x koordinati akmayofilebs utolobas:
1) x ≥ 4 ; 2) x ≥ 3 .
21.4. ras udris albaToba imisa, rom tolgverda samkuTxe-
dis simaRleze SemTxveviT aRebuli wertili ekuTvnis
am samkuTxedSi Caxazuli wrewiris diametrs?
21.5. ras udris albaToba imisa, rom kvadratis diagonal-
ze SemTxveviT aRebuli wertili ekuTvnis am kvadrat-
Si Caxazuli wrewiris diametrs?
21.6. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis did diagonalze SemTxveviT aRebuli
wertili am rombSi Caxazuli wrewiris diametrze
moxvdeba?
21.7. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis mcire diagonalze SemTxveviT aRebu-
li wertili am rombSi Caxazuli wrewiris diametrze
moxvdeba?
21.8. rombis maxvili kuTxe 60°-ia. ras udris albaToba imi-
sa, rom rombis did diagonalze SemTxveviT aRebuli
wertili blagvi kuTxis wverodan gavlebul simaRle-
ebs Soris moTavsdeba?
386
21.9. ABCD marTkuTxedSi AB =9 sm, BC = 12 sm. ras udris
albaToba imisa, rom BC gverdze SemTxveviT aRebuli
K wertilisaTvis Sesruldes piroba ∠AKB < 45° ?
21.10. ABC samkuTxedSi AB =16 sm, AC = 40 sm, ∠A=60°. ras
udris albaToba imisa, rom Tu AC gverdze SemTxve-
viT aviRebT M wertils Sesruldeba piroba AB < BM ?
21.11. wrewiris radiusi 5 sm-is tolia. ras udris albaTo-
ba imisa, rom mocemuli diametris paralelurad Sem-
TxveviT gavlebuli qordis sigrZe iqneba 8 sm-ze nak-
lebi?
21.12. monakveTis sigrZe 5 sm-is tolia. ras udris albaTo-
ba imisa, rom am monakveTze SemTxveviT aRebuli wer-
tiliT igi gaiyofa or iseT monakveTad, romelTa
sigrZeebis namravli 6-ze naklebia?
21.13. marTkuTxa samkuTxedis kaTetebia AC = 1sm, BC = 2 sm.
ras udris albaToba imisa, rom BC kaTetze SemTxve-
viT aRebuli wertili A wverodan ufro naklebi
manZiliT aRmoCndeba daSorebuli, vidre B wverodan?
21.14. ABC marTkuTxa samkuTxedSi ∠A = 30° . ipoveT albaTo-
ba imisa, rom manZili hipotenuzaze SemTxveviT aRebu-
li wertilidan A wveromde BC kaTetis sigrZeze nak-
lebia?
21.15. ABC samkuTxedSi AB : BC = 4 : 5 . ipoveT albaToba imisa,
rom manZili AC gverdze SemTxveviT aRebuli werti-
lidan AB gverdamde naklebia manZilze am wertili-
dan BC gverdamde?
21.16. O aris ABCD marTkuTxedis diagonalebis gadakveTis
wertili, xolo M da N marTkuTxedis AB da BC gver-
debis Suawertilebia. ras udris albaToba imisa, rom
ABCD marTkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wertili mo-
xvdeba MBNO marTkuTxedSi?
21.17. O aris ABCD paralelogramis diagonalebis gadakve-
Tis wertili. ras udris albaToba imisa, rom parale-
logramSi SemTxveviT aRebuli wertili moxvdeba AOB
samkuTxedSi?
21.18. M aris ABC samkuTxedis AC gverdis Suawertili. ipo-
veT albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT
aRebuli wertili BMC samkuTxedSi moxvdeba.
21.19. O aris ABC samkuTxedis medianebis gadakveTis wertili.
ras udris albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemT-
xveviT aRebuli wertili moxvdeba BOC samkuTxedSi?
387
21.20. O aris ABC samkuTxedis medianebis gadakveTis werti-
li, xolo M _ AB gverdis Suawertilia. ras udris
albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRe-
buli wertili moxvdeba AOM samkuTxedSi?
21.21. ori koncentruli wris radiusebia 4 sm da 6 sm. ras
udris albaToba imisa, rom did wreSi SemTxveviT
aRebuli wertili:
1) moxvdeba patara wreSi?
2) ar moxvdeba patara wreSi?
21.22. ABCD trapeciis fuZeebia AD = 10 sm da BC = 4 sm. ras
udris albaToba imisa, rom ABCD trapeciaSi SemTxve-
viT aRebuli wertili moxvdeba ABC samkuTxedSi?
21.23. ABCD trapeciis fuZeebia AD =14 sm, BC =6 sm, xolo
O diagonalebis gadakveTis wertilia. ipoveT alba-
Toba imisa, rom ABCD trapeciaSi SemTxveviT aRebu-
li wertili:
1) moxvdeba BOC samkuTxedSi;
2) moxvdeba AOD samkuTxedSi;
3) moxvdeba AOB samkuTxedSi.
21.24. ABC samkuTxedSi AC gverdis paraleluri MN wrfe
AB gverds yofs SefardebiT 3:7 B wveros mxridan. ra
aris albaToba imisa, rom ABC samkuTxedSi SemTxve-
viT aRebuli wertili moxvdeba AMNC oTxkuTxedSi?
21.25. ABC samkuTxedis AC gverdze aRebulia M wertili
ise, rom AM : MC = 5 : 9 . ipoveT albaToba imisa, rom
ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wertili moxv-
deba MBC samkuTxedSi.
21.26. samkuTxedSi, romlis gverdebia AB = 6 sm da AC =14
sm gavlebulia AK biseqtrisa. ipoveT albaToba imi-
sa, rom ABC samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli werti-
li moxvdeba ACK samkuTxedSi.
21.27. kvadratSi Caxazulia wre. ras udris albaToba imisa,
rom am kvadratSi SemTxveviT aRebuli wertili ar
moxvdeba wreSi?
21.28. wreSi Caxazulia kvadrati. ras udris albaToba imi-
sa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli wertili moxv-
deba kvadratSi?
21.29. wesier samkuTxedSi Caxazulia wre. ras udris albaTo-
ba imisa, rom am samkuTxedSi SemTxveviT aRebuli wer-
tili moxvdeba wreSi?

388
21.30. wreSi Caxazulia wesieri samkuTxedi. ras udris al-
baToba imisa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli wer-
tili moxvdeba samkuTxedSi?
21.31. wreSi gavlebulia radiusis toli qorda. ras udris
albaToba imisa, rom am wreSi SemTxveviT aRebuli
wertili moxvdeba am qordiT Seqmnil mcire segmen-
tSi.
21.32. mocemulia gantoleba 2 x − a − 1 = 0 , sadac 1 < a < 9. ipo-
veT albaToba imisa, rom am gantolebis fesvi 3-ze me-
tia, Tu a SemTxveviT aRebuli ricxvia.
21.33. mocemulia gantoleba ax = b , sadac 0 < a ≤ 10 , 0 < b ≤ 12 .
ipoveT albaToba imisa, rom am gantolebis fesvi 1-ze
metia.
21.34. vTqvaT x da y [0; 1] Sualedidan SemTxveviT aRebuli
ricxvebia. ipoveT albaToba imisa, rom x + y > 1 .
21.35. vTqvaT x da y [0; 2] Sualedidan SemTxveviT aRebuli
ricxvebia. ipoveT albaToba imisa, rom
⎧x + y > 2
⎨
⎩ y < x.

389
 q b t v y f c j !
!
%2!

1.4. 1) 5; 2) 9; 3) 1; 4) 2. 1.5. 1) 4; 2) 5 an 11; 3) 8; 4) 13. 1.6. 1) 1; 2)

5 13
4; 3) 2; 4) 4. 1.7. 1) 13; 2) 33; 3) 21; 4) 23. 1.8. 1) 1 ; 2) 1 ; 3)
24 120
11 17 1 5 7 7 1
8 ; 4) 8 . 1.9. 1) 4 ; 2) 3 ; 3) ; 4) 7 . 1.10. 1) 5 ; 2)
24 60 4 16 18 20 4
7 5 10 3 30
2 ; 3) ; 4) . 1.11. 1) –4; 2) 6; 3) 1 ; 4) − 5 . 1.12. 1) 7; 2)
8 8 27 13 43
1 2 7
5 ; 3) 3; 4) 9. 1.13. 1) 60; 2) 32; 3) 0,75; 4) . 1.14. 1) ; 2)
2 3 23
1 1 1 5 1
3 ; 3) 18 ; 4) 2,5. 1.15. 1) 2; 2) ; 3) ; 4) 9. 1.16. 1) 2 ; 2)
20 3 2 6 10
2 2 1 42 5 5
1 ; 3) 4; 4) − 1 . 1.17. 1) ; 2) ; 3) − 1 ; 4) . 1.18. 1)
3 15 2 109 12 12
100 50 531 5729
; 2) ; 3) ; 4) . 1.19. 1) 24; 2) 24; 3) 0,6; 4) 10.
101 101 760 10260
1 1
1.20. 1) 7500; 2) 143; 3) 1,2; 4) . 1.21. 1) 49; 2) 34,4; 3) 1,4; 4) 23 .
3 3
1.22. 1) 75; 2) 320; 3) 2210; 4) 122,25. 1.23. 1) 150; 2) 20; 3) 1000; 4)
9 3 1 1
1100. 1.24. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 1.25. 1) 70,4 ; 2) 20; 3) 27;
80 50 6 30
4) 42. 1.26. 1) 210; 240. 2) 440; 520. 3) 40; 90. 4) 135; 126. 1.27. 1)
300; 240; 180. 2) 1089; 1815; 726. 3) 320; 352; 208. 4) 48; 80; 64; 240.
1.28. 1) 6; 2) 2; 3) 18; 4) 3. 1.29. 1) 6; 2) 16; 3) 12; 4) 60. 1.30. 1) 24-
8
jer; 2) 12; 3) 24; 4) 8. 1.31. 1) 75; 2) 80; 3) 10; 4) . 1.32. 1) 370m;
9
3
2) 96km; 3) 175m; 4) 32m. 1.33. 1) 1; 2) 0,1; 3) 4; 4) 2800. 1.34. 1) ;
10
17 3 3
2) ; 3) 125; 4) 350. 1.35. 1) ; 2) 80; 3) ; 4) 125. 1.36. 1) 420;
20 4 5
2) 4; 3) 3; 4) 15; 5) 280; 6) 280. 1.37. 1) 8; 2) 3; 3) 1260; 4) 100. 1.38.
1) ki; 2) ki; 3) ki; 4) ki. 1.39. 1) a) 3; b) 3; g) 2; d) 7; 2) a) 14; b)
12; g) 10; d) 8. 3) a) 7; b) 10; g) 6; d) 12; 4) 92. 1.40. 1) 120 dRe-
Rame; 2) 1080 sT; 3) a) 160 o ; b) 144 o ; 4) a) 130 o ; b) 114 o . 1.41. 1)
59; 2) 57; 3) 59; 4) 8. 1.42. 1) 3⋅102 + 2⋅101 + 7; 2) 4⋅103 + 0⋅102 +
390
2⋅10 + 9; 3) 5⋅104 + 2⋅103+ + 0⋅10 + 3; 4) 7⋅104 + 1⋅103 + 0⋅102 + 0⋅10
+ 2. 1.43. 1) 1⋅23 + 1⋅22 + +0⋅2 + 1; 2) 1⋅24 + 1⋅23 + 1⋅22 + 1⋅2 + 1;
3) 1⋅24 + 0⋅23 + 1⋅22 + 0⋅2+1; 4) 1⋅25 +1⋅24 + 0⋅23 + 0⋅22 + 1⋅2 + 0⋅1.
1.44. 1) 1112; 2) 10012; 3) 100002; 4) 1111002; 5) 11011102; 6) 100000012;
7) 1111101102: 8) 11001011012. 1.45. 1)11; 2) 26; 3) 39; 4) 198. 1.46. 1)
19; 2) 1101012; 3) 75; 4) 111; 5) 100000002; 6) 43. 1.47. 1) 5; 2) 7;
3) 8; 4) 10. 1.48. 1) 2; 2) 2; 3) 3; 4) 4. 1.49. 1) 100112; 2) 1100002; 3)
1110002; 4) 112; 5) 100112; 6) 10102. 1.50. 1) 15; 2) 63. 1.51. 1) 16; 2)
128. 1.52. 1) 128; 2) 127. 1.53. 1) 512; 2) 511.

$3!
!
2.101. 1) 2x − 1 ; 2) 2x2 − x + 1; 3) 5 x 2 − 9 x + 26 ; 4)
x − 3 x + x − 4 x + 3 . 2.104. 252. 2.105. 4. 2.106. p = −1 , q = 3 . 2.107.
4 3 2

p = 15 , q = 8 .

$4!
!
a−b x+ y m−n p+q a −b
3.1. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 3.2. 1) , 2)
2a 2x 2a + 2b 2x + 2 y a+b
a k +1 1 1 a+b a2 a −b
; 3) ; 4) . 3.3. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
a+b x− y b x+ y x a+2 a+b
x x x−2 1− x x
3.4. 1) ; 2) − ; 3) ; 4) . 3.5. 1) ; 2)
y (3 x − 4 y ) y x+2 3 x− y
5(2a − 3b ) a−b m+n a 2 − ab + b 2
; 3) ; 4) . 3.6. 1) ; 2)
2a + 3b 2(a + b ) 3(m − n ) a−b
p 2 + pq + q 2 (
2 x 2 + xy + y 2 m−n ) . 3.7. 1) x 2 − y 2 ;
p+q
; 3)
(
5 x+ y )
; 4)
2 m − mn + n
2 2
( )
2) a 2 + x 2 ; 3)
a + ab + b
2 2
(x − y )(x +y2 2
)
x+ y
(
(a + b ) a 2 + b 2 )
; 4)
x − xy + y
2 2
. 3.8. 1)
x− y
; 2)

b+c
; 3) a + b − c ; 4)
a+b−c
. 3.9. 1)
(1 − y )2 ; 2)
a 2 + b2
; 3)
x+ y a−b+c x+z b

391
 xy ab x−4 x+3 a+2 x +1
; 4) . 3.10. 1) ; 2) ; 3) ; 4) .
x2 − y2 (a + b ) 2
x −3 x+2 a+5 x+7
2a + b 2m 4x + 1 x+4 2x + 7
3.11. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 3.12. 1) ; 2)
3 a 2 4 a−2
2m 3 3x + 2 y 8x − 5 y 9x 6a − 11b
; 3) ; 4) . 3.13. 1) ; 2) ; 3) ;
p−q a −1 x− y 40 10 36
13b 2 − 37 a 2 5a + 3b 7a − 4 x mz − ny
4) . 3.14. 1) ; 2) ; 3) ; 4)
20 ab ax xyz
2bp + 3aq 5 xp − 3ny 4a 2 + 2ab − 8b 2 3a 2 − 5b 2
. 3.15. 1) ; 2) ; 3) ; 4)
abx mnp ab ab
3bc 2 + 6ab 2 − 3a 2 c 3a − 3 x 5an − 2m n + 2m
. 3.16. 1) ; 2) ; 3) ; 4)
abc x2 a3 m4n4
3ax − 2b 7ab − 4a 2 − 3b 2 5a 2b + 6a − 5b 2
. 3.17. 1) ; 2) ; 3)
6x2 a 2b 2 a 2b 2
6a 2 + 2a − 5 2x2 − 1 13 5x x(5 x − 9 y )
2
a b
; 4) 2
x y
. 3.18. 1)
4( x − 1)
; 2)
8( x + y )
; 3)
3 x2 − y2
;
( )
3bm + 2an 6ax + 19a 6x − 4 2ma + m 2
4) . 3.19. 1) ; 2) 2 ; 3) ; 4) .
ab(m + n ) x −9
2
x −4 1− a 2
a+2
a 2 − 12a + 3 4a 2 + 2ab + 4b 2 1
3.20. 1)
(
2a a − 9
2
; 2)
) 5b −a
2 2
(
; 3) 0; 4)
2( x − 2) )
. 3.21. 1)

3a + 7a − 28
2
x + 4 x + 37
2
x+5 17 m − 11n
(a + 2)(a − 3)(a + 3)
; 2)
(
2 x −9
2
; 3)
)
6(x + 1)2
; 4)
6(m − n )2
. 3.22.

1)
(
2 a −a+32
;
) 2) −
x − 4x + 5
2
; 3) −
2 p 2 − 15 p + 45
; 4)
a2 − 9 x 2 − 25 2( p − 3)2 ( p + 3)
4m 2 − 9mn − 28n 2 12a (
2 2a 2 − 7 ab − 3b 2 );
(
m m 2 − 4n 2
.
) 3.23. 1)
1 − a3
; 2)
(a − b ) (a + b )
2 2
3)

2(a − b ) (a − b )2 . 3.24. 1) 9b ; 2) 16a 4 xy ; 3) 128a 2 ;

; 4) 2
a + ab + b
2 2
a + ab + b 2 5ay 27b 3 z 2 9
7mp 3q x− y 2(2 p − 3q )
4) 3 3 2
. 3.25. 1) ; 2) 1; 3) ; 4) x − y . 3.26. 1)
4a b c xy 2 xy apq
a 2 (a − b )
; 2)
(a − 5)(a + 3) ; 3)
3
; 4)
3
. 3.27. 1)
2
; 2)
a+b a 2
4 2(1 + a )2 (x − y )2
392
 (
3 x3 + y3 ) ; 3) (a + x )2 (a − x ) ; 4)
x(x + 2 y )
. 3.28. 1) 3 − x 2 ; 2)
x+a
;
5(x − y )2
a + ax + x
2 2
3 x−a
ax 1 − 3a x
3) ; 4) −m . 3.29. 1) ; 2) x + y ; 3) –1; 4) .
x2 − a2 2(1 + 3a ) x− y
b+a 4a a (n − a ) b 1
3.30. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 3.31. 1) ;
b−a 3(a − 4) n+a 2(3b − 2a ) 2− p
1 2a(b − 2a ) 1
2) − ; 3) ; 4) . 3.32. 1) 6; 2) 15,5; 3) 18; 4) 6400.
2p b + 2a abc
3.33. 1) 36; 2) 25; 3) 9; 4) 25. 3.34. 1) –0,4; 2) 5; 3) 14; 4) 49. 3.35. 1)
1 a +1 x+ y
12; 2) 21; 3) 31; 4) 6. 3.36. 1) 2 ; 2) ; 3) 2 ; 4)
a + a +1 ab x − xy + y 2
1 a p a2 − b2 2x
− . 3.37. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 3.38. 1)
4a a+b p+q 2 2
a b x −y
mn
; 2)
1
; 3)
1
; 4) 1. 3.39. 1)
4
(a − 3) ; 2) 2a + b ; 3)
m−n a+b d −c
2 2
5 ab
a 2 + b2 x2 + 2x + 4 x 2 + 3x + 9 a+b
xy ; 4) . 3.40. 1) ; 2) ; 3) ; 4)
ab(a + b ) 5(a − x ) a−x ab
a +1 2(x − 2 y ) m−n n + 3m
− 2 . 3.41. 1) ; 2) ; 3) b ; 4) . 3.42. 1)
a x + 2y 2(m + n ) 3mn 3
y−x 2b 2 n
x(x − a ) ; 2)
y+x
; 3) –1; 4) n 2 n
a b − a 2n ( )
. 3.43. 1) –0,3; 2) 156; 3)

1
− ; 4) 11. 3.44. 1) 44; 2) 6; 3) –2; 4) 2. 3.45. 1) 191; 2) 90; 3) –146;
3
9
4) 128. 3.46. 1) 125; 2) 2; 3) 88; 4) . 3.47. 1) 96; 2) 3; 3) 5; 4) 21.
32
1
3.48. 1) 5,6; 2) –0,4; 3) –2,96; 4) 20. 3.49. 1) –2; 2) 1; 3) 1; 4) − .
2
1 1 1
3.50. 1) , roca a > 2 ; , roca a < 2 ; 2) − , roca
a+3 a +1 x
1 3 1
x < 2; , roca x > 2 ; 3) − , roca x < 3 ; , roca
x x(2 x + 3) x
1 a+5
x > 3 ; 4) − , roca a < −5 ; , roca a > −5 ; a ≠ 0 ,
a a(3a − 5)
5 1 1
a ≠ . 3.51. 1) , roca m < 0 an m > 3 ; − , roca
3 m+2 m+2

393
 1 x +1
0 < m < 3 ; 2) , roca x < 0 ; , roca 0 < x < 1 ;
1 − 3x (x − 1)(3x − 1)
1 2x2
, roca x > 1 ; 3) 2, roca x ≤ −1 ; , roca −1 < x < 1 ;
x −1 2x2 − 1
x +1 x +1
0, roca x > 1 . 4) − , roca x < −1 ; , roca −1 ≤ x < 0 ;
x 2−x
x +1 x+3 2x2 + x + 3
, roca x > 0. 3.52. 1) , roca x<0; ,
x−2 x2 − x x2 + x
3 2 + x − x3
roca 0 < x < 1 ; , roca x ≥ 1 ; 2) –1, roca x < −1 ; ,
x x3 + x
roca −1 ≤ x < 1 ; 1, roca x ≥ 1 ; 3) −x − 1 , roca x < −1 ; x + 1 ,
roca −1 ≤ x < 1 ; 2 x 2 + x − 1 , roca x ≥ 1 . 4) x − 2 , roca x < −1 ;
x2 + 4
, roca −1 < x < 1 ; − (x + 2) , roca 1 < x < 2 ; x + 2 , roca
x−2
x > 2.

$5/!

5
4.50. 1) 3; 2) 3; 3) 4; 4) 2 . 4.51. 1) 5 ; 2) 7; 3) –2; 4) . 4.52. 1)
2
1; 2) − 3 ; 3) 2; 4) 5. 4.53. 1) 2; 2) –2,5; 3) 3; 4) 0,6. 4.54. 1) 6; 2) 8;
1
3) –65; 4) 2 . 4.55. 1) 6; 2) 4; 3) 144; 4) 64. 4.56. 1) ; 2) 188; 3) 1;
6
4) 2,5. 4.57. 1) –2; 2) 9; 3) 22; 4) 20. 4.58. 1) 4; 2) 4; 3) 7; 4) 2 5 .
1 1
4.59. 1) ; 2) 2; 3) 31; 4) 1. 4.60. 1) 7; 2) 8; 3) 3; 4) –2. 4.61. 1) ;
3 29
6
2) 6; 3) –2; 4) –3,5. 4.62. 1) –0,148; 2) 6; 3) –2,2; 4) − . 4.63. 1) -1,5;
5
2) –0,2; 3) –0,05; 4) –9. 4.64. 1) 0,4; 2) 0,8; 3) 0,9; 4) 0,08. 4.65. 1)
1
3,5; 2) 0,35; 3) 7; 4) 36 2 . 4.66. 1) 45 2 ; 2) 3,9; 3) ; 4) –2,5.
7
4.67. 1) 31; 2) –1; 3) 4; 4) 16. 4.68. 1) 0,25; 2) 4; 3) 0,25; 4) 6. 4.69. 1)
1
6; 2) 25; 3) 8; 4) . 4.70. 1) 2 y − 10 , roca 3 ≤ y < 9 ; 8, roca
38
1 + x − x2
y ≥ 9 ; -4, roca y < 3 . 2) , roca x < −1 , 0 < x < 1 ;
x +1
394
x2 + x −1 1 − x − x2 x +1
, roca x ≥ 1 ; , roca −1 < x < 0 . 3) − ,
x +1 x +1 x −1
x +1 x −1
roca x < −1 ; , roca −1 < x < 0 ; , roca x ≥ 0 ; 4)
x −1 x +1
4 − x2 x+2 x+2
, roca x < 1; , roca 1 ≤ x < 2 ; , roca
x2 + 4x − 4 2− x x−2
1 1
x > 2 . 4.71. 1) 1; 2) 0,3; 3) − ; 4) . 4.72. 1) 6; 2) 6; 3) 4; 4) 10.
6 15
4.73. 1) 1; 2) 5; 3) 1; 4) 1. 4.74. 1) 8; 2) 9; 3) 7; 4) 2.

$6!
!
5.1. 1) –7; 2) –4; 3) –3; 4) 6. 5.2. 1) –5; 2) –4; 3) 18; 4) -50. 5.3. 1)
19 23 1
1 ; 2) –0,9; 3) 30,4; 4) 110. 5.4. 1) 0,368; 2) − 2 ; 3) ; 4)
36 24 2
97 1
− . 5.5. 1) 5; 2) 2; 3) − 27 ; 4) 1. 5.6. 1) 28; 2) 0,5; 3) 4; 4)
120 2
22
−4 . 5.7. 1) 6; 2) 36; 3) 9; 4) 15. 5.8. 1) 10; 2) 3; 3) –1; 4) –3. 5.9.
37
1) 7; 2) 169; 3) 5; 4) 13. 5.10. 1) 3; 2) 1; 3) 34; 4) 15. 5.11. 1)
5a + 3b n
x= ; 2) x = 7b − 6a ; 3) roca m ≠ −2 , maSin x = ;
2 m+2
roca m = −2 , maSin x ∈ ø; roca m = −2 da n = 0 , maSin x ∈ R .
2n
4) roca n ≠ 3 , maSin x = ; roca n = 3 , maSin x ∈ ø. 5.12. 1)
n−3
x = −a ; 2) roca m ≠ 0 , maSin x = 1 ; roca m = 0 , maSin x ∈ R .
ab
3) roca c ≠ −d , maSin x = ; roca c = − d da ab ≠ 0 , maSin
c+d
x ∈ ø; roca c = − d da ab = 0 , maSin x ∈ R ; 4) roca a ≠ −c ,
bc
maSin x = ; roca a = −c da bc ≠ 0 , maSin x ∈ ø; roca
a+c
a = −c da bc = 0 , maSin x ∈ R . 5.15. 1) 3; 2) 5; 3) –0,6; 4) 3. 5.16. 1)
4; 2) 5; 3) 1; 4) –1. 5.20. 1) ± 6; 2) ± 2,5; 3) ± 6; 4) ± 2. 5.21. 1) 0;
7 5
-3; 2) 0; 5; 3) 0; ; 4) 0; . 5.22. 1) 0; 4,2; 2) 0; 4; 3) ø; 4) ± 1.
2 3
5.23. 1) 1; 2; 2) –2; -3; 3) 1; 3; 4) 7; -1. 5.24. 1) –2; 10; 2) 5; 6; 3) –4;

395
 1 3 1 2
5; 4) 3; 4. 5.25. 1) 2; 1 ; 2) 1; ; 3) 1 ; -2; 4) –3; − . 5.26. 1)
2 5 3 3
13 1 3 2 11
− ; 6; 2) 3; 1 ; 3) − ; − 2 ; 4) 4; 1,6. 5.27. 1) − ; 2; 2) 2;
3 2 4 3 7
7 45
3) –0,7; 10; 4) 7; − . 5.28. 1) 3; 2,36; 2) 18; 15,8; 3) − ; 2; 4) 0;
9 7
60. 5.29. 1) − 6 ± 2 2 ; 2) 1 − 3 ; − 3 + 3 ; 3) ( ) 5 ; 0; 4) 0; 3 .
ab 3
5.31. 1) 15a ; −4a ; 2) 2a + b ; 2a − b ; 3) a ; ; 4) b ; − b .
a−b 4
1 3 7 2 25
5.32. 1) 6; 8; 2) 5; 6; 3) − ; − ; 4) ; . 5.33. 1) 0; − ; 2) 0;
4 8 3 3 4
3 64 7
− ; 3) 0; − ; 4) ; 0. 5.41. 1) a) –5; -2; b) –6; -1; ara; 2)
5 9 2
x1 = −5 ; x2 = −1 ; y1 = −4 ; y 2 = 0 . 5.42. 1) a = 1 ; 2) a = −2 ; 3)
a = 0 ; a = 3 ; 4) a = 0 . 5.43. 1) a = 1 ; 2) a = −1 ; 3) a = 3 ; 4) 14; ± 2.
5.44. 1) a = −2 ; 2) a = 3 ; 3) a = 2 ; 4) a = 1 . 5.45. 1) –8; 2) –5; 3)
16
; 4) 15. 5.46. 1) 9; 2) 4; 3) –8; 4) 1. 5.47. 1) ± 6; 2) ± 12; 3) ± 12;
7
1 1
4) ± 4. 5.48. 1) –7; -1; 2) 0; 3; 3) 0; − ; 4) 1; . 5.49. 1) –4; 1; 2)
12 5
–2; -5; 3) –2; -3; 4) 1; -2 ± 3 . 5.50. 1) –9; 2) –7; 3) 0; 4) –4. 5.51. 1)
53 23 27
7; 10; 2) –6; 6; 3) ; 4) . 5.52. 1) − ; 2) ± 7; 3) -16; 4) –2.
72 8 4
5.53. 1) x 2 − 10 x + 24 = 0 ; 2) x 2 − 15 x + 50 = 0 ; 3) 4 x 2 + 4q − p 2 = 0 ; 4)
qx 2 + px + 1 = 0 . 5.54. 1) x12 + x22 = p 2 − 2q ; ( )
x13 + x23 = − p p 2 − 3q ; 2)
( 2
)
x + p p − 3q x + q = 0 ; 3) x = 0 da x + 15 x − 100 = 0 ; 4) x 2 = 0
2 3 2 2

1
da 9 x 2 + 6 x − 8 = 0 . 5.55. 1) ; 2) 16; 3) 7; 14; 4) 6. 5.56. 1)
3
p = q = 0 an p = 1 , q = −2 ; 2) p = 0 , q = 0 an p = 4 , q = −32 ; 3)
m = −2 ; 4) b = −3 . 5.57. 1) –6; 2) 2; 3)
(c1a2 − a1c2 )2 − (a1b2 − b1a2 )(b1c2 − c1b2 ) = 0 ; 4)
⎛ q −q ⎞ q q ( p − p )2
x 2 + ⎜⎜ p1 + p2 + 2 2 1 ⎟⎟ x + 1 2 1 22 = 0 . 5.58. 1) ± 3; ± 1; 2)
⎝ p1 − p2 ⎠ (q1 − q2 )
± 2; ± 3; 3) ± 5; ± 2; 4) ± 1; ± 2. 5.59. 1) ± 1; ± 4; 2) ± 6; ± 1; 3)

396
 1 1
± 1; ± 7; 4) ± 4; ± 3. 5.60. 1) ± 1; ± ; 2) ± 3; ± ; 3) ± 3;
2 3
1 3 1 3 1
± ; 4) ± 2; ± . 5.61. 1) 3; -5; -1; 2) − ; ; ; 1; 3)
2 3 3 2 6
1 1 1 1 1
− ; ; 4) 1; 2; . 5.65. 1) 1; -5; 2) 0; 3; 3) − ; -2; 4) ; −3 3 .
3 2 2 8 3
4
24
5.66. 1) 2; -2; 4; -4; 2) ± 2; ± ; 3) 0; 4) 1; − 3 6 . 5.67. 1) 0; -2;
2
− 2 ± 66 6±3 2
; 2) 1; 3; 3) 0; 1; 4) 0; -2. 5.68. 1) 1; -3; 2) 2; 4; ;
2 2
− 3 ± 73 − 1 ± 37
3) 0; -3; ; 4) –5; 4; . 5.69. 1) 3; 3 ± 2 5 ; 2) 2; -4;
2 2
3) 2; 3; 4) − 4 ± 28 ; − 4 ± 23 . 5.70. 1) 2; 3; 2) 1; -5; − 1 ± 6 ; 3)
1 1 − 11 ± 105
2; ; 4) 2; ; . 5.71. 1) –4; -1; -2; -3; 2) –3; 2;
2 2 4
− 1 ± 17
; 3) 1; 2; 4) –2; 2; ± 2 .
2

$7!
!
29
6.3. 1) 5; 2) 3; 3) ± 2; 4) 5. 6.4. 1) 10; 2) ; 3) 53; 4) 61. 6.5. 1) 100;
26
2) 4; 3) 16; 4) 1. 6.6. 1) 3; 2) 4; 3) x ∈ ø; 4) –1. 6.7. 1) 5; 2) 7; 3) 7;
4) 11. 6.8. 1) 2; 2) 0; 3) –4; 4) 1; 2. 6.9. 1) 2; 2) 3; 3) 1; 2; 4) ø. 6.10.
2 5
1) ; 2) 25; 3) 5; − ; 4) –3. 6.11. 1) 10; 2) 2; 34; 3) –1; 3; 4) –1.
3 4
6.12. 1) 4; 2) 4; 3) 12; 4) 3. 6.13. 1) 7; 2) –1; 3) 2; 4) 8; 7. 6.14. 1) 2;
2) 5; 3) 8; 4) 7. 6.15. 1) 1; 2) ± 0,5; 3) 4; 4) 1. 6.16. 1) 3; 5; 2) 17; 25;
3) 2; 4) ± 1. 6.17. 1) 1,5; 2) 6; 3) 5; 4) 1. 6.18. 1) ± 4; 2) 0; 3) –61;
27
30; 4) -3; 4. 6.19. 1) 81; 2) 17; 3) 19; 84; 4) –7; 7. 6.20. 1) − ; 1; 2)
8
64; 3) ± 2 2 ; 4) ± 2 2 . 6.21. 1) 8; 2) 1024; 3) ± 3 2 ; 4) ± 4. 6.22.
5
1) –1; 4; 2) –2; 9; 3) –2; 6; 4) –5; 0. 6.23. 1) 0; 2) 1; 3) 1; 4) − ;
511
2.
397
 $8!
!
7.1. 1) (3;4); 2) (3;4); 3) (5;-2); 4) (5;-3). 7.2. 1) (125; -47); 2) (1;-2); 3)
⎛1 1⎞
(7;5); 4) (5;-2). 7.3. 1) (4;3); 2) (2;1); 3) ⎜ ;−1 ⎟ ; 4) (3;-2). 7.4. 1) (0;5);
⎝2 6⎠
2) (0,5;-2); 3) (9;2); 4) (-5;-6). 7.5. 1) (4;2); 2) (-3;1); 3) (-19;-3); 4) (21;1).
⎛ 1⎞
7.6. 1) ⎜ − 1; ⎟ ; 2) (-1;2); 3) (-1;1); 4) (1;-1). 7.7. 1) (8;9); 2) (36;12); 3)
⎝ 2⎠
(4;-3); 4) (2;-5). 7.8. 1) (-1;1); 2) (11;6); 3) (3;1); 4) (9;10). 7.9. 1) (2;3); 2)
⎛1 1⎞ ⎛1 1⎞
(0,1;4); 3) ⎜ ; ⎟ ; 4) ⎜ ; ⎟ . 7.10. 1) (5;3); 2) (10;-3); 3) (7;3); 4) (5;1).
⎝5 4⎠ ⎝ 2 3⎠
⎛ 1 3⎞
7.11. 1) (5;3); 2) (3;2,5); 3) (7;4); 4) (2;-1). 7.12. 1) (1;0); ⎜ − ;− ⎟ ; 2)
⎝ 2 2⎠
⎛ 3 ⎞
(5;3); ⎜ − ;−10 ⎟ ; 3) (2;-2); 4) (6;2); (2;6). 7.13. 1) (0,25;7,75); (-2;1); 2)
⎝ 2 ⎠
⎛ 12 24 ⎞
(17;10); (4;-3); 3) (0;0); ⎜ − ; ⎟ ; 4) (6;9); (-9;-6). 7.14. 1) (8;4); (4;8);
⎝ 5 5 ⎠
⎛ 14 ⎞
2) (5;1); (-1;-5); 3) (2;3); (3;2); 4) (3;0); (1;-2). 7.15. 1) (3;4); ⎜ − 10;− ⎟ ;
⎝ 3⎠
⎛ 1 5 ⎞
2) (-2;5); ⎜ − 7 ;3 ⎟ ; 3) (4;2); (16;-10); 4) (3;2); (2;1). 7.16. 1) (3;4);
⎝ 2 8⎠
⎛ 7 ⎞ ⎛7 3⎞ ⎛ 6 1⎞
(1;2); 2) ⎜ − ;−1⎟ ; ⎜ ; ⎟ ; 3) (4;0); (-0,5;-4,5); 4) ⎜1 ;1 ⎟ . 7.17. 1)
⎝ 3 ⎠ ⎝2 2⎠ ⎝ 7 7⎠
(4;1); (1;4); 2) (7;1); (1;7); 3) (5;-3); (-3;5); 4) (-9;4); (4;-9). 7.18. 1) (9;2);
(-2;-9); 2) (5;3); (-3;-5); 3) (12;-4); (4;-12); 4) (2;-1); (1;-2). 7.19. 1)

(± 3;±2) ; (± 2;±3) ; 2) (-1;2); (2;-1); 3) (4;1); ⎛⎜ 10 ; 2 ⎞⎟ ; 4) (1;2); (2;1).

⎝ 3 3⎠
⎛ 1 1⎞
7.20. 1) ⎜ ± ;m ⎟ ; (± 2;m1) ; 2) (± 2;±8) ; (± 8,5;m5) ; 3) (± 1;±2 ) ;
⎝ 2 2⎠
( )
(± 2;±1) ; 4) (± 3;±5) ; ⎛⎜ ± 1 2 ;±4 1 ⎞⎟ . 7.21. 1) (± 3;±1) ; m 2 ;±2 2 ; 2)
⎝ 3 3⎠
⎛ 1⎞ ⎛ 10 2 10 ⎞⎟
⎜ ± 2;± ⎟ ; ⎜⎜ ± ;m ; 3) (± 2;±3) ; (± 3;±2) ; 4) (± 3;±1) . 7.22.
⎝ 2⎠ ⎝ 5 5 ⎟⎠
1) (1;2); (2;1); 2) (3;1); (1;3); 3) (5;2); (-2;-5); 4) (5;4); (4;5). 7.23. 1) (3;2);
(3;-3); (-4;2); (-4;-3); 2) (0;0); (4;2); (-2;-4); 3) (3;4); (-3;-4);

398
⎛ 8 1 ⎞ ⎛ 8 1 ⎞ ⎛2 4⎞
⎜⎜ ;− ⎟⎟ ; ⎜⎜ − ; ⎟⎟ ; 4) (3;1); ⎜ 3 ;− 3 ⎟ . 7.24. 1) (7;3);
⎝ 11 11 ⎠ ⎝ 11 11 ⎠ ⎝ ⎠
⎛ 14 5 ⎞
⎝ 3 3⎠
⎛3 ⎞
(
⎜ ;− ⎟ ; 2) (2;3); (0;1); ⎜ ;1⎟ ; 3) 2 + 5 ; 5 ; 2 − 5 ;−
⎝2 ⎠
) ( )
5 ; (0;2);

(3;2); 4) (6;3); (-1;-4); (4;5); (-3;-2). 7.25. 1) (5;3); (-5;-3); (3;5); (-3;-5); 2)
(5;4); (-5;-4); 3) (8;2); (2;8); 4) (9;4). 7.26. 1) (9;4); (4;9); 2) (5;20);
(20;5); 3) (2;3); (3;2); (− 2 + 7 ;−2 − 7 ; ) (− 2 − )
7 ;−2 + 7 ; 4) (2;-4);
⎛ 3 + 21 3 − 21 ⎞ ⎛ 3 − 21 3 + 21 ⎞
(-4;2); ⎜ ; ⎟; ⎜ ; ⎟ . 7.27. 1) (4;2); (2;4); 2)
⎜ 2 2 ⎟ ⎜ 2 2 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
(7;5); (-5;-7); 3) (5;-2); (2;-5); 4) (-6;-1); (-1;-6). 7.28. 1) (2;1); (1;2); 2)
( ) ( )
(12;4); (4;12); − 5 + 55 ;−5 − 55 ; − 5 − 55 ;−5 + 55 ; 3) (1;3); (-1;-3);
⎛1 3⎞ ⎛4 2⎞
(3;1); (-3;-1); 4) (2;3); (3;2). 7.29. 1) ⎜ ; ⎟ ; 2) (0;1); 3) (4;2); ⎜ ;− ⎟ ;
⎝ 2 2 ⎠ ⎝3 3⎠
4) (2;1). 7.30. 1) erTi amonaxsni; 2) uamravi amonaxsni; 3) erTi
3 8 10
amonaxsni; 4) ara aqvs amonaxsni. 7.31. 1) ; 2) − ; 3) ; 4)
2 3 3
1 2
− ; 0. 7.32. 1) m = 10 ; n = 6 ; 2) m = −6 ; n = −19 ; 3) m = ;
6 3
8 37
n = ; 4) m = −1 ; n = 2 ; m = − ; n = −3 . 7.33. 1) a) –1; b) –7; 2)
3 3
a) 2; b) 0; 3) a) 2; b)-1; 4) a)-1; b)-3. 7.34. 1) (5;6;10); 2) (1;1;1); 3)
(1;3;5); 4) (-2;0;3). 7.35. 1) (2;-1;3); (-3;4;-2); 2) (5;3;4); (4;2;5); 3) (1;2;3);
(-1;-2;-3); 4) (2;3;4); (-2;-3;-4).

$9!
!
7
8.1. 1) x < 4 ; 2) x > 1,2 ; 3) x > −2,2 ; 4) x ≥ 1,5 . 8.2. 1) x ≤ − ; 2)
8
2
x > 9 ; 3) x < −3,1 ; 4) x < 0,8 . 8.3. 1) x < − ; 2) x < 3,5 ; 3) x ≥ 17 ;
3
4) x ≥ −0,25 . 8.4. 1) x > −115 ; 2) x < 15 ; 3) x ≥ 0,2 ; 4) x ≤ 1,4 . 8.5.
39 9 5
1) x < − ; 2) x < ; 3) x > 3 ; 4) x < − ; x = 0 . 8.6. 1) x > 17 ; 2)
4 4 3
x ≤ 1 ; 3) 0 ≤ x < 6 ; 4) ø. 8.7. 1) ø; 2) 2 ≤ x < 3 ; 3) x ≥ 1,1 ; 4) ø. 8.8.

399
 1
1) x > 3 ; 2) x ≤ −3 ; 3) x > 4 ; 4) x > . 8.9. 1) x < 2 ; 2) 1 < x < 3 ; 3)
11
1
x > 12 ; 4) 1 < x < 2 . 8.10. 1) x > 9 ; 2) −29 < x < 3 ; 3) 1 < x < 3 ; 4)
9
3 1
x > 3 . 8.11. 1) x < 0 ; x > 5 ; 2) x < 2 ; x > 4 ; 3) < x < 4 ; 4)
7 2
3
− < x < 1 . 8.12. 1) 1 < x < 4 ; 2) −3 ≤ x < −1 ; 3) ø; 4) −2 < x ≤ 3 .
2
8.13. 1) x > 8 ; 2) x < 2 ; 2 < x < 3 ; 3) x > 2 ; 4) −1 ≤ x < 3 ; x > 3 .
10 3 1 3
8.14. 1) − 4 < x < ; 2) < x ≤ 5 ; 3) < x ≤ ; 4) x < −1 ; x > 0 .
3 2 4 2
1 3
8.15. 1) 0 < x < ; 2) x < −1 ; x > ; 3) −1 < x ≤ 1 ; 4) x < 7 . 8.16. 1)
8 4
1 6 5
x > 3 ; 2) −7 < x < −2 ; 3) x < ; x > 1 ; 4) x < ; x > . 8.17. 1)
3 5 3
2
x < 1 ; x > 3 ; 2) −∞ < x < ∞ ; 3) − 1 < x < ; 4) ø. 8.18. 1) x ≤ 5 ;
5
x ≥ 9 ; 2) −∞ < x < ∞ ; 3) x ≤ 5 ; x ≥ 6 ; 4) x < 1 ; x > 3 . 8.19. 1)
1 2 2
x < − ; x > 2 ; 2) ≤ x ≤ 1 ; 3) − < x < 3 ; 4) −∞ < x < ∞ . 8.20. 1)
3 5 3
1 1
3 ≤ x ≤ 7 ; 2) −6 < x < 8 ; 3) − < x < ; 4) x ≤ −1 ; x ≥ −0,2 . 8.21. 1)
3 2
4
− < x < 0 ; 2) x < −3 ; x > 3 ; 3) 0 ≤ x ≤ 10 ; 4) x ≤ − 5 ; x ≥ 5 .
3
5 5 3 3 1
8.22. 1) x < ; < x < 3 ; 2) x < ; < x < 4 ; 3) x ≤ ; x ≥ 4 ;
7 7 2 2 3
3 1 3
x = . 4) −4 ≤ x ≤ 8 . 8.23. 1) x ≤ 0 ; 2,5 ≤ x ≤ 3 ; 2) ≤ x≤ ; x≥3;
2 5 2
2 9 7 5 4
3) <x< ; < x < 5 ; 4) < x < 1 ; x > . 8.24. 1) 1 < x < 2 ; x > 3 ;
3 4 2 6 3
2) 2 < x < 3 ; x > 5 ; 3) x < −3 ; −1 < x ≤ 1 ; 4) x > 4 . 8.25. 1) x ≤ −3 ;
x ≥ 1 ; 2) −4 < x < −1 ; −1 < x < 6 ; 3) x ≤ −5 ; −1 < x ≤ 3 ; 4)
−2 < x < 2 ; 6 < x < 8 . 8.26. 1) 3 < x < 5 ; 2) −2 ≤ x < 1 ; x > 6 ; 3)
3
1 < x < 1,5 ; x > 2 ; 4) − 2 < x < ; x > 5 . 8.27. 1) −4,5 < x < −2 ; x > 3 ;
2
2) x < −2 ; x > 2 ; 3) 0 ≤ x ≤ 8 ; 4) 1 < x < 6 . 8.28. 1) −1 < x < 4 ; 2)
x < 3 ; 3) −4 < x < −3 ; 0 ≤ x < 1 ; x = 2 ; 4) −4 < x < −1 ; 1 ≤ x < 2 .
1
8.29. 1) x > 5 ; 2) x ≤ 0 ; 3) x ≥ −4 ; 4) x = − . 8.30. 1) x < −5 ; x > 5 ;
2
400
2) x ≤ −4 ; x ≥ −1 ; 3) −10 < x ≤ −6 ; 6 ≤ x < 10 ; 4) 1 < x ≤ 2 ; 5 ≤ x < 6 .
4 7 2
8.31. 1) x ≥ 3 ; 2) ≤ x < 5 ; 3) ø; 4) − ≤ x < − . 8.32. 1) x ≥ 5 ; 2)
3 2 3
5 9
− 3 < x ≤ − ; 3) −3 < x ≤ −2 ; 5 ≤ x < 7 ; 4) x < ; x > 15 . 8.33. 1)
2 5
2 2 3 2
2 ≤ x < 4 ; x > 5 ; 2) ≤ x < 1 ; 3) x > ; 4) x > . 8.34. 1)
9 3 2 3
−3 ≤ x < 1 ; 2) −14 ≤ x < 2 ; 3) −46 ≤ x < 3 ; 4) −27 ≤ x < 9 . 8.35. 1)
x ≥ 6 ; 2) 0 ≤ x ≤ 3 ; 3) x ≤ −2 ; x > 2 ; 4) x ≤ −4 ; x > 0 . 8.36. 1)
x > 2 ; 2) x < −2 ; 1 < x < 3 ; 3) −2 ≤ x ≤ −1 ; x ≥ 3 ; 4) −2 ≤ x ≤ 1 ;
3 17
x = 3 . 8.37. 1) x < ; 4 < x < 7 ; 2) −3 < x ≤ 1 ; x = − ; 3) −3 ≤ x ≤ 6 ;
4 2
x > 8 ; 4) −3 ≤ x ≤ 6 . 8.38. 1) x > 9 ; 2) −1 < x < 15 ; 3) x < −4 + 2 5 ;
2 1
4) − < x ≤ − . 8.39. 1) −5 ≤ x < −1 ; x > 1 ; 2) − 2 13 ≤ x < −4 ;
3 3
2 < x ≤ 2 13 ; 3) −6 ≤ x < 0 ; 3 < x ≤ 4 ; 4) x < 0 ; 1 ≤ x ≤ 2 . 8.41. 1)
2 2 3
a > −4 ; 2) a > −2 ; 3) a < 2 ; 4) a < 2 . 8.42. 1) a > 2 ; 2) a < ;
3 3 7
8 16
3) a > 0,7 ; 4) a < 1 . 8.43. 1) a < −2 ; 2) a < ; 3) a > − ; 4)
3 3
11 46 15 3
a > − . 8.44. 1) a > −36 ; 2) a > ; 3) a > ; 4) a > . 8.45. 1)
4 125 17 16
1
5 ≤ a ≤ 11 ; 2) a ≤ −2 ; a ≥ ; 3) −5 ≤ a ≤ 1 ; 4) −∞ < a < ∞ . 8.46. 1) –1;
2
9 − 17 9 + 17 1
2) -3; 3) –2; 4) 3. 8.47. 1) <a< ; a ≠ ; 2)
16 16 3
− 5 − 17 17 − 5 1 16 − 2 19 16 + 2 19
≤a≤ ; 3) a = ; a ≤ ; a≥ ; 4)
2 2 2 15 15
a = −1 ; a = 3 . 8.48. 1) 3; 2) 2; 3) 1; 4) 3. 8.49. 1) −5 < a < 2 ; 2)
1
−1 < a < 5 ; 3) −3 < a < 3 ; 4) −4 < a < −1 . 8.50. 1) 3 < m < 9 ; 2)
4
2 1 17
m > 2 ; 3) m > ; 4) 2 2 < m < 4 . 8.51. 1) a > ; 2) a < −1 ;
3 2 2
1 < a < 2,6 ; 3) a > 3 ; 4) a > 2 2 . 8.52. 1) a > 1 ; 2) a > 11 ; 3)
4 36 1
a < − ; a > 2 ; 4) 0 < a < 28 . 8.53. 1) a < − ; 2) a < − ; 3)
5 5 12

401
 7
a< ; 4) −5 < a < 2 . 8.54. 1) −6 < a < 2 ; 2) −7 < a < 1 ; 3)
16
−4 3
−2 < a < 4 ; 4) −3 < a < 6 . 8.55. 1) a < ; 2) 1 < a < 2 . 8.56. 1)
3
3 1 1
− < m < −1 ; 2) m < −4 ; 0 < m < ; 3) m < −3 ; − 2 < m < ; 4)
2 2 2
23
−1 < m < 1 ; 2 < m < 4 . 8.57. 1) < m < 2 ; m > 3 ; 2) m < −3 ;
24
5 4 5
− 2 < m < − ; 3) m < −9 ; − 9 < m < − ; m > ; 4) m > −2 ; m ≠ 0 .
3 3 2
11 16
8.58. 1) a > ; 2) a < −2 ; 3) a > 1 ; 4) ≤ a < 2 . 8.59. 1) a ≤ −3 ;
9 17
11 1
a ≥ 1 ; 2) − 2 − 11 < a < −2 + 11 ; 3) 2 2 ≤ a < ; 4) − 2 < a ≤ .
3 4
− 7 − 45 1 1
8.60. 1) ≤ a ≤ 2 3 − 4 ; 2) a > 1 ; 3) − < a < ; 4)
2 3 2
1 1
0 < a < . 8.61. 1) < a ≤ 1 ; 2) −2 ≤ a ≤ −0,5 ; 3) a < −3 ; a > −1 ; 4)
5 2
1
a < . 8.62. 1) ø; 2) 28 < a < 30 ; 3) 10 < a < 12 ; 4) a > 3 . 8.63. 1)
2
a < −4 ; 2) a < 6 ; 3) a < 70 ; 4) a > −3 . 8.64. 1) ara; 2) ara; 3) ara;
4) ara.

$:!
!
1 1
9.1. 1) ± 0,5; 2) ± 0,5; 3) –1; 3; 4) –4; 0. 9.2. 1) 2; 2) − ; 3) − ; 1;
4 3
2 1 5 7 8
4) − ; 1. 9.3. 1) ; 2) ; 3) 0; 2; 4) 1; . 9.4. 1) –2; 2; 2) 0; ;
5 2 6 5 5
3 4 1 1
3) − ; 7; 4) ; 3 . 9.5. 1) x ≤ −3 ; 2) − ; 3) ø; 4) –2. 9.6. 1)
2 5 5 3
4 1 3
− ; -6; 2) 7; 13; 3) ; − ; 4) ø. 9.7. 1) ± 2; 2) ± 3; ± 1; 3) –3; -1;
3 2 4
4 5
4) 2; 3. 9.8. 1) 2; 2) 3; 3) –2; 4) 4. 9.9. 1) ± 10; 2) ± ; 3) ± 1; ± ;
3 2

402
 1 − 5 ± 41
4) ± 1. 9.10. 1) –1; 7; 2) –1; 3; 3) ; 2; ; 4) –1; 2. 9.11. 1)
2 4
–1; 5; 2) –10; 4; 3) 2; 4; 4) –5; 3 + 8 . 9.12. 1) 2; 6; 2) 2; 5; 7; 3) –3;
1 2 2 1
2; 3; 4) 2; ± 3; ± 7 . 9.13. 1) –1; 2) − ; ; 3) − ; ; 4) 1; 4.
2 3 3 2
9.14. 1) 1 ± 2 2 ; 2) –5; 3; 3) 1; 9; 4) –11; 3. 9.15. 1)
4 1
;
3 4
(
− 1 ± 17 ; )
2) x ≤ −3 ; x ≥ 3 ; 3)
1
2
( )
5 − 1 ; 4) 0 ≤ x ≤ 289 . 9.16. 1) 3; − 1 − 8 ; 2)

11+ 33 ⎛ 3 11 ⎞
1; ; 3) –5; 3 − 2 ; 4) − 2 − 7 ; 5. 9.17. 1) (1;1); ⎜ ; ⎟ ; 2)
2 ⎝5 5 ⎠
⎛8 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1 7⎞
⎜ ; ⎟ ; (2;1); 3) (1;2); ⎜ 4; ⎟ ; 4) (1;-1); (2;3). 9.18. 1) (1;1); ⎜ − ;− ⎟ ;
⎝5 5⎠ ⎝ 2⎠ ⎝ 5 5⎠
⎛7 1⎞ ⎛3 5⎞ ⎛1 7⎞ ⎛5 7⎞
2) (1;1); ⎜ ; ⎟ ; 3) (2;1); ⎜ ; ⎟ ; 4) (1;3); ⎜ ; ⎟ ; ⎜ ; ⎟ . 9.19. 1)
⎝ 3 3 ⎠ ⎝ 2 2 ⎠ ⎝3 3⎠ ⎝3 3⎠
(1;1); (-1;-1); (1;-1); (-1;1); 2) (2;1); (-2;-1); (2;-1); (-2;1); 3) (0;1); (0;3);
(2;1); (2;3); 4) (1;2); (1;0); (-3;2); (-3;0). 9.20. 1) −1 ≤ x ≤ 5 ; 2) x < −9 ;
2 1
x > 11 ; 3) −7 ≤ x ≤ −1 ; 4) x ≤ −1 ; x ≥ −1 . 9.21. 1) x ≤ 2 ; 2)
3 4
1 1 1 3 1
x > ; 3) x < ; x > 1 ; 4) − < x < 7 . 9.22. 1) x < −5 ; x > − ; 2)
5 3 2 5 3
3 1
− < x < 1 ; 3) < x < 13 ; 4) x < −1 ; x > 1 . 9.23. 1) − 3 < x < − 3 ;
7 3
3 < x < 3 ; 2) − 4 ≤ x ≤ − 2 ; 2 ≤ x ≤ 4 ; 3) −1 < x < 2 ; 3 < x < 6 ; 4)
1 < x < 2 ; 3 < x < 4 . 9.24. 1) x < − 7 ; −1 < x < 1 ; x > 7 ; 2) x < −2 ;
x > 2 ; 3) x < 2 − 2 3 ; x > 2 + 2 3 ; 4) x < −1 ; x > 3 . 9.25. 1)
1 3 4
− < x < ; 2) x < ; 3) − 10 < x < 10 ; 4) x > 0 . 9.26. 1)
4 2 3
3 1 1 1 1 − 29 1+ 5
− <x<− ; − <x<− ; 2) ≤x≤− ;
5 3 3 7 2 2
5 −1 1 + 29
≤x≤ ; x ≠ ±2 ; 3) 1 − 10 < x < 1 + 10 ; 4) x < −4 ;
2 2
−4 < x < −1 ; −1 < x ≤ 0 . 9.27. 1) −8 < x < −4 ; −4 < x < 0 ; 2)
−8 < x < −2 ; −2 < x < 4 ; 3) −2 < x < 3 ; 3 < x < 8 ; 4) −6 < x < −3 ;
−3 < x < 0 . 9.28. 1) −1 < x < 3 ; 2) −2 ≤ x < 1 ; 5 < x < 2 + 12 ; 3)

403
− 2 − 13 ≤ x < −5 ; 1 < x ≤ 3 ; 4) −3 ≤ x < −1 ; 3 < x ≤ 1 + 8 . 9.29. 1)
−12 < x < −4 ; 8 < x < 16 ; 2) −1 < x ≤ 0 ; 2 ≤ x < 3 ; 3) −29 < x < −20 ;
18 < x < 27 ; 4) −18 < x < −6 ; 10 < x < 22 .

$21!
!
!
10.1. 40;36;43. 10.2. 240 ha; 180 ha; 300 ha. 10.3. 15;30;20. 10.4.
Warxali 240 kg. kombosto 360 kg. kartofili 1200 kg. 10.5.
59;60;61. 10.6. 8. 10.7. 6;7;8;9. 10.8. 12. 10.9. 48;24. 10.10. 24 sm. 10.11.
10 m; 5 m. 10.12. 5 m; 15 m. 10.13. 100 l; 50 l. 10.14. 2200 t; 1100
t. 10.15. 20 kg; 60 kg. 10.16. 13 t; 26 t. 10.17. 4 sT. 10.18. 4 sT.
10.19. 90 t; 30 t. 10.20. 40 ha; 10 ha. 10.21. 9. 10.22. 6. 10.23. 4.
10.24. 10. 10.25. 68 ha; 52 ha. 10.26. 100 muxis; 200 fiWvis. 10.27. 30.
10.28. 38; 32. 10.29. 6 ha; 2 ha; 8 ha. 10.30. 136. 10.31. 312,5 kg; 12,5
kg; 25 kg. 10.32. 26 ha. 10.33. 504. 10.34. 72;45. 10.35. 72;48. 10.36.
3 3 3 4
28;40. 10.37. . 10.38. . 10.39. . 10.40. . 10.41. 420;35. 10.42.
7 5 7 9
672; 12 dReSi. 10.43. 378 t. 10.44. 40 dRe. 10.45. 960. 10.46. 48.
10.47. 165. 10.48. 88. 10.49. 20 kg. 10.50. 100. 10.51. 5. 10.52. 200
lari. 10.53. 60. 10.54. 300. 10.55. 926,1. 10.56. 75000. 10.57. 40000.
10.58. 5000. 10.59. 5. 10.60. 40. 10.61. 20. 10.62. 60. 10.63. 120 lari.
10.64. 400. 10.65. 40. 10.66. 600. 10.67. 60. 10.68. 240. 10.69. 20 ha.
10.70. 500. 10.71. 1000. 10.72. 5 wT. 10.73. 400 km. 10.74. 46. 10.75. 24;
16. 10.76. 390 t; 240 t. 10.77. 12 km/sT; 9 km/sT. 10.78. 59 km/sT.
10.79. 12 km/sT; 20 km/sT. 10.80. 210 km. 10.81. 25,2 km/sT. 10.82. 640
km; 60 km/sT. 10.83. 120 km. 10.84. 18 km/sT. 10.85. 60 km. 10.86. 12
km/sT; 30 km/sT. 10.87. 50 km/sT; 70 km/sT. 10.88. 40 km/sT; 120
km/sT. 10.89. 6. 10.90. 36 km/sT. 10.91. 240 km. 10.92. 400 km/sT;
1200km/sT. 10.93. 15 km. 10.94. 30 km. 10.95. 750 km. 10.96. 80 km.
10.97. 150 km. 10.98. 50 km/sT. 10.99. 600 m. 10.100. 72. 10.101. 119 m;
17 m/wm. 10.102. 56 km/sT. 10.103. 50 km/sT. 10.104. 80 km. 10.105.
1320 km; 230 km/sT. 10.106. 21,6 km/sT. 10.107. 0,5 km/sT. 10.108. 7,5
km. 10.109. 10 km. 10.110. 5. 10.111. 350 km; 8 sT. 10.112. 12 vagoni;
190 t. 10.113. 32. 10.114. 52. 10.115. 36 m/wT; 9 m/wT. 10.116. 40; 25;
100 m. 10.117. 144. 10.118. 12. 10.119. 6. 10.120. 24. 10.121. 6. 10.122. 3.
10.123. 10 wT. 10.124. 20; 30. 10.125. 20. 10.126. 6 sT. 10.127. 4.
10.128. 26; 39; 52. 10.129. 20. 10.130. 10. 10.131. 400 lari. 10.132. 10.

404
10.133. 73. 10.134. 5. 10.135. 65 kg. 10.136. 29 weli. 10.137. 200.
10.138. 2,5 kg. 10.139. 300. 10.140. 4. 10.141. 70. 10.142. 10; 16. 10.143.
8 l da 12 l. 10.144. 140 m. 10.145. 28 m. 10.146. 6400 sm 2 . 10.147.
80 km/sT; 70 km/sT. 10.148. 400 km/sT; 320 km/sT. 10.149. 6. 10.150.
50 km/sT; 45 km/sT. 10.151. 80 km/sT. 10.152. 60 km/sT. 10.153. 10
sT. 10.154. 32 km/sT da 9 km/sT. 10.155. 30 km/sT. 10.156. 360
km/sT; 900 km/sT. 10.157. 15 km/sT. 10.158. 3,75 sT. 10.159. 100
km/sT; 80 km/sT an 80 km/sT; 60 km/sT. 10.160. 20 km/sT. 10.161. 20
km/sT. 10.162. 3. 10.163. 12 km/sT. 10.164. 40 km/sT; 50 km/sT.
10.165. 16 km/sT; 12 km/sT. 10.166. 60 km/sT; 120 km/sT. 10.167. 44
km. 10.168. 48 km; 16 km/sT; 20 km/sT. 10.169. 18 km/sT; 24 km/sT.
10.170. 100 3 km; 200 3 km. 10.171. 20 3 km. 10.172. 6. 10.173. 8.
10.174. 8. 10.175. 2,5. 10.176. 9. 10.177. 6 t; 5 t. 10.178. 10 ha; 12 ha
an 8 ha; 10 ha. 10.179. 800 m 2 ; 500 m 2 an 900m 2 ; 600m 2 . 10.180. 22
an 17. 10.181. 12; 6. 10.182. 5 sT; 7 sT. 10.183. 10 dRe; 15 dRe.
1 1
10.184. 14; 11. 10.185. 0,5. 10.186. . 10.187. . 10.188. 10 sT; 15
6 24
sT. 10.189. 20% an 80%. 10.190. 40. 10.191. 20. 10.192. 5. 10.193. 50.
10.194. gaiafda 20%-iT; gaZvirda 5%-iT. 10.195. 80. 10.196. 30.
10.197. 19. 10.198. 30. 10.199. 11. 10.200. 22. 10.201. 30. 10.202. 10.
10.203. 7. 10.204. rvakuTxeds. 10.205. 5 sm. 10.206. 3 sm. 10.207. 3 m.
10.208. 100 m. 10.209. 40 sm; 20 sm. 10.210. 160 g; 20%. 10.211. 10 l.
10.212. 2. 10.213. 15. 10.214. 9 kg; 6 kg. 10.215. 30. 10.216. 12; 2.
10.217. 2; 1. 10.218. 200 kg; 150 kg. 10.219. 100; 200. 10.220. 9,6 kg; 6
kg. 10.221. 6; 5. 10.222. 8 manqana; 6sT. 10.223. 36 striqoni; 50
aso. 10.224. 10. 10.225. 2. 10.226. 62. 10.227. 29. 10.228. 57. 10.229. 69.
10.230. 24. 10.231. 76. 10.232. 12. 10.233. 24. 10.234. 64. 10.235. 37.
10.236. 71. 10.237. mokrive_21; moWidave_15. 10.238. pirvelSi_17;
meoreSi_31. 10.239. 12 sT; 4sT. 10.240. 28 dRe; 21 dRe. 10.241. 20;
30. 10.242. 2 sT; 4 sT. 10.243. 10; 15. 10.244. 12. 10.245. 2,25 sT.
1
10.246. 30; 20. 10.247. . 10.248. 1. 10.249. 18 km/sT; 2 km/sT. 10.250.
4
10 km/sT; 2km/sT. 10.251. 6 km/sT; 4 km/sT. 10.252. 60 km; 12 km/sT;
5 sT. 10.253. 5 km; 3 km. 10.254. 60 km; 70 km. 10.255. 80 km/sT; 60
km/sT. 10.256. 16 km; 10 km. 10.257. 12 km/sT; 18 km/sT; 24 km.
10.258. 15 m/wm; 10 m/wm. 10.259. 4 wm; 6 wm. 10.260. 8:15. 10.261. 12.
10.262. 3. 10.263. 6. 10.264. 1) 4 m 2 ; 2) 2,5 m 2 . 10.265. 1) 5; 2) 50; 3)
60; 4) 67. 10.266. 40 kg. 10.267. 8 lari. 10.268. 38,8%-iT. 10.269.
20%. 10.270. 5 lari. 10.271. 20. 10.272. 3000 lari; 2000 lari; 8
405
Tve; 1 weli. 10.273. 6400 lari; 1600 lari; 5 Tve; 15 Tve.
10.274. 10 weli. 10.275. 2. 10.276. 475 c; 480 c; 375 c. 10.277. 180;
120; 160. 10.278. 57 sT 36 wT. 10.279. 32 muSa; 9 sT. 10.280. 16 sT;
16 2 1
sT. 10.281. 6 sT; 5 sT. 10.282. 15. 10.283. 9 sT. 10.284. 6
3 3 3
dR. 10.285. 1) 12 sT 12 wT; 2) 12 sT 16 wT; 3) 12 sT 8 wT; 4) 12
2α
sT wT. 10.286. 1) 2 sT 34 wT; 2) 2 sT 36 wT; 3) 2 sT 16
11
wT an 2 sT 4 wT; 4) 2 sT 10 +
2α
11
( )
wT α < 165o an 2 sT

10 −
2α
11
( )
wT α < 45o . 10.287. 8-jer. 10.288. velosipedisti.
18
10.289. velosipedisti. 10.290. -jer. 10.291. ukan
13
dabrunebaze. 10.292. meoresi. 10.293. 4,5 km/sT; 5,5 km/sT. 10.294.
12. 10.295. 20 km/sT. 10.296. 48 km/sT. 10.297. 6. 10.298. 50 km/sT.
10.299. 3 m. 10.300. 3 km. 10.301. 60 km/sT. 10.302. 8 sT; 4 sT.
10.303. 6 km/sT; 18 km/sT. 10.304. 16 km/sT. 10.305. 24 km/sT. 10.306.
3 sT. 10.307. 10 m/wm; 6 m/wm. 10.308. 60 km/sT; 100 km/sT. 10.309. 20
km/sT. 10.310. 25 km/sT. 10.311. 10 km/sT. 10.312. 5 km/sT. 10.313. 20
km/sT. 10.314. 60 km/sT. 10.315. 2,5 km/sT; 1,5 km/sT. 10.316. 20
1 1
km/sT; 12 km/sT. 10.317. 96 l; 60 l. 10.318. ; . 10.319. ar
2 5
SeiZleba. 10.320. 1 kg; 2 kg. 10.321. 0,5 l. 3,5 l. 10.322. 25%.
10.323. 2 gr; 22 gr. 10.324. 2-jer.

§11

11.2. 1) 405; 2) 10005; 3) k 2 − 2k + 6 ; 4) 4 k + 5 . 11.3. 1) 24; 2) 29; 3)

100; 4) 120. 11.4. 1) aris, n = 16 ; 2) aris, n = 18 ; 3) ar aris; 4)
ar aris. 11.5. 1) a2 = a15 = −30 ; 2) ar aris. 11.6. 1) n ≥ 9 ; 2)
1 ≤ n ≤ 15 ; 3) n ≥ 33 ; 4) 26 ≤ n ≤ 59 . 11.7. 1) n ≠ 1 ; 2) n ≥ 5 ; 3)
1 ≤ n ≤ 5 ; 4) 3 ≤ n ≤ 19 . 11.8. 1) 11; 2) 32. 11.9. 1) xn = 2n − 1 ; 2)
1
xn = 2n ; 3) xn = 3n − 1 ; 4) xn = n 2 ; 5) xn = n 3 ; 6) xn = ; 7)
n

406
 ; 8) xn = 3(− 1)n +1 ; 9) xn = (− 1)n −1 ⋅ n −1 ; 10) xn = (2n − 1)2 .
n 1
xn =
n +1 2
11.10. 1) 1; 2; 3; 4; 5; 2) 7; 4; 1; -2; -5; 3) –5; -10; -20; -40; -80; 4) 75;
1 1 1 1 1 1 1
7,5; 0,75; 0,075; 0,0075. 5) ; − ; ; − ; ; 6) 3; ; 3; ; 3.
6 6 6 6 6 3 3
4
11.11. 1) xn = −4n ; 2) xn = n −1 ; 3) xn = 2 ; 4) xn = 2n + 1 . 11.12. 1)
3
ki; 2) ki; 3) ara; 4) ki; 5) ki; 6) ki; 7) ara; 8) ki; 9) ki; 10) ara;
11) ki; 12) ki. 11.14. 1) n ≥ 9 ; 2) n ≥ 11 ; 3) n ≥ 33 ; 4) n ≥ 1001 .
11.15. 1) x3 = 12 mimdevrobis udidesi wevria. umciresi wevri
mimdevrobas ara aqvs; 2) x4 = −15 mimdevrobis umciresi
wevria, udidesi wevri mimdevrobas ara aqvs; 3) x3 = −2
mimdevrobis umciresi wevria, x4 = 2 ki udidesi; 4) x1 = −7
mimdevrobis umciresi wevria, udidesi wevri mimdevrobas
ar gaaCnia. 11.16. 1) ki; 2) ara. 11.17. 1) ara; 2) ara; 3) ki; 4)
ara; 5) ki; 6) ki; 7) ki; 8) ara; 9) ki; 10) ki. 11.18. 1) 23; 2) 5; 3)
297; 4) –0,3. 11.19. 1) 10; 2) 0,6. 11.20. 1) 240; 2) –100; 3) 92; 4) –40.
11.21. 1) 155; 2) 100; 3) 70; 4) –65. 11.22. 1) a1 = 21 ; d = 1,5 ; 2)
a1 = 120 ; d = −1 ; 3) a1 = 38 ; d = −2 ; 4) a1 = −2,5 ; d = 0,5 . 11.23. 1)
a15 = 78 ; S15 = 645 ; 2) a11 = 4 ; S11 = 5,5 ; 3) a13 = 1 ; S13 = 32,5 ; 4)
1 1
a61 = 18 ; S 61 = 498 . 11.24. 1) n = 11 ; S11 = 27,5 ; 2) n = 20 ;
6 6
S 20 = 955 ; 3) n = 22 ; S 22 = 99 ; 4) n = 26 ; S 26 = 604,5 . 11.25. 1)
1 1
d = 4 ; S 26 = 1430 ; 2) d = −2 ; S 6 = −90 ; 3) d = ; S 26 = 60 ; 4)
8 8
d = α + β ; S 9 = 45α + 36β . 11.26. 1) a1 = 19 ; S 45 = 10755 ; 2)
a1 = −38 ; S15 = −360 ; 3) a1 = 4 ; S13 = 32,5 ; 4) a1 = 1 + 54α ;
S 28 = 406 + 1134α . 11.27. 1) d = 1,5 ; n = 36 ; 2) d = 0,1 ; n = 51 ; 3)
2 3
d = ; n = 100 ; 4) d = ; n = 30 . 11.28. 1) n = 25 , an = 3 , n = 12 ,
3 4
1 61
an = −3 ; 2) n = 34 , an = − . 11.29. 1) d = 7 ; a9 = 28 ; 2) d = 0,2 ;
2 6
1 2
a30 = 6,5 . 11.30. 1) a1 = −45 ; a31 = 45 ; 2) a1 = − ; a37 = 11 . 11.31. 1)
3 3
a1 = 10 ; d = 10 ; 2) a1 = 26 ; d = −7 . 11.32. 1) a1 = 35 ; n = 31 ; 2)
a1 = −1 , n = 63 , a1 = 3 , n = 61 . 11.33. 1) a17 = 27 ; 2) a15 = 25 ; 3)
407
 2 1
S18 = 81 ; 4) S13 = 182 . 11.34. 1) 11; 15; 19; 23; 27; 31; 2) 2 ; 4 ; 6;
3 3
2 1 2 1
7 ; 9 ; 11; 12 ; 14 . 11.35. 1) a10 = 47 ; 2) d = 2 ; 3) S15 = 240 ;
3 3 3 3
4) a7 = −26,5 ; 5) d = −1 ; a1 = n + m − 1 ; 6)
(m + n − 1)(m + n ) . 11.36. 1)
2
a1 = 12 ; d = 3 ; 2) a1 = 19,5 ; d = −2,8 ; 3) a1 = −2 ; d = 7 ; 4) a1 = 3 ,
d = 2 an a1 = −17 , d = 2 . 11.37. 1) a1 = 1 ; d = 3 ; 2) a1 = 8 ; d = −3 ;
1
3) a1 = 8 ; d = −3 ; 4) a1 = 0 ; d = 3 an a1 = −12 ; d = 4 . 11.38. 1)
5
a1 = 10 , n = 19 , d = 2,5 ; 2) a1 = 5 , n = 6 , d = 5 . 11.39. 1) S 9 = 90 ;
3n 2 + 7 n 15n − n 2
2) S12 = −84 . 11.40. 1) S n = n 2 ; 2) S n = ; 3) S n = ;
2 4
n2 + n
4) S n = n − 6n 2 . 11.41. 1) 5050; 2) ; 3) 2550; 4) 1645; 5) 4905;
2
6) 960. 11.42. 1) 2387; 2) 2070. 11.43. 1) S17 = 340 ; 2) S31 = 62 . 11.44.
1
1) S 22 = 528 ; 2) a9 = 24,5 ; 3) a12 = 30 ; 4) a10 = 25 . 11.45. 1) − ;
60
1 1 1 2 1 1
2) . 11.46. 1) − 1 ; 2) − 1 . 11.47. 1) ; 2) 1 . 11.48. 1) 834 ;
9 3 4 5 3 4
1
2) 994. 11.49. 1) –737; 2) − 834 . 11.50. 1) 204; 2) 104. 11.51. 1) 300;
4
2) 384. 11.52. 1) S 40 = 1600 ; 2) S30 = 120 . 11.53. 1) ki; 2) ara; 3)
ara; 4) ara. 11.54. c = 0 . 11.55. 1) 41; 2) 25; 3) 49; 4) 36; 5) 19,5; 6)
1. 11.60. 4. 11.61. 1900. 11.62. 15; 465. 11.63. 8. 11.64. 5; 8; 11; 14; 17.
11.65. 3. 11.66. 6. 11.67. 5 an 10. 11.68. 8. 11.69. ki. 11.70. ara. 11.71.
1 2 3 3
; ; 1. 11.72. 1; 2; 3; 4. 11.73. 14. 11.74. 1785. 11.75. 1) ; 2) − ;
3 3 4 2
1 1 4
3) 2; 4) 2 . 11.76. 1) b6 = 8 ; 2) b7 = ; 3) b6 = ; 4) b4 = .
8 8 27
11.77. 1) b3 = 16 ; 2) b3 = 18 ; 3) b2 = −6 ; 4) b3 = 20 . 11.78. 1) q = 3 ;
31 2660
2) q = ±4 ; 3) q = −2 ; 4) q = 2 . 11.79. 1) ; 2) 171; 3) ; 4)
2 243
1023 3 21
. 11.80. 1) b7 = , S 7 = 190,5 ; 2) b6 = −4 ; S 6 = − . 11.81. 1)
512 2 8

408
 1
n = 8 ; S n = 510 ; 2) n = 7 ; S n = 1365 . 11.82. 1) q = 3 ; S 7 = 2186 ;
4
1 7
2) q = ; S5 = 3 . 11.83. 1) b1 = 32 ; S 6 = 5187 ; 2) b1 = 3 ; S 6 = 189 .
2 8
1
11.84. 1) q = −2 ; n = 10 ; 2) q = ; n = 5 . 11.85. 1) b1 = 3 ; b8 = 384 ;
3
2) b1 = 7 ; b5 = 567 . 11.86. 1) n = 7 ; bn = 2 ; 2) n = 4 ; bn = 8 . 11.87.
1) b1 = 16 ; n = 4 ; 2) b1 = 3584 ; n = 10 . 11.88. 1) q = 2 ; b6 = 48 ;
b7 = 96 an q = −2 ; b6 = −48 ; b7 = 96 ; 2) q = −1 ; b6 = −10 ; b7 = 10 ;
3) q = 3 ; b6 = −54 ; b7 = −162 an q = −3 ; b6 = 54 ; b7 = −162 ; 4)
1
q = ; b6 = 12 ; b7 = 6 . 11.89. 1) b10 = 117 ; b13 = 3159 . 11.90. 1)
2
5 +1 93
b7 = b5 q 2 ; b15 = b5 q10 ; b40 = b5 q 35 ; 2) . 11.91. 1) ; 2)
2 128
7
19 ; 3) 40; 4) 30. 11.92. 1) 27; 81; 2) 80; 40; 20; 10; 3) 7 7 ; 7 49 ;
27
15 15 15
7
343 ; 7 2401 ; 7 7 5 ; 7 7 6 ; 4) 30; 15; ; ; an –30; 15;
2 4 8
15 15 15 1 1
− ; ; − . 11.93. 1) b1 = 1 ; q = −3 ; 2) b1 = ; q = − ; 3)
2 4 8 2 2
1
b1 = 1 ; q = 2 an b1 = −16 ; q = ; 4) b1 = 1 ; q = 2 . 11.94. 1) b1 = 1 ;
2
q = 2 ; n = 10 ; 2) b1 = 1 ; q = 3 ; n = 4 . 11.95. 1) S3 = 126 ; S5 = 2046 ;
(
Sn = 2 4n − 1 ; ) 2) S3 = 234 ; S5 = 2178 ; ( )
S n = 9 3n − 1 . 11.96. 1)
2 −1
10
3 −1
10
2 +1
13
S11 = 211 − 1 ; 2) S10 = ; 3) S10 = ; 4) S13 = ; 5)
3 ⋅ 210 2 ⋅ 310 3
1 − x101 x + x15 1
S101 = ; 6) S 7 = . 11.97. 1) –1; 2) 1; 3) –1; 4) ø; 5) ;
1− x 1+ x 2
3
n2 −n
2
; 6) 7. 11.103. b1n ⋅ q 2 . 11.106. 213 − 2 . 11.107. 70. 11.108. 24; 12;
3
6; 3. 11.109. 2; 6; 18. 11.110. 4,352. 11.111. –195. 11.112. 5. 11.113. 1
−1+ 5 −1− 5
an an . 11.114. d = 4 ; q = ±3 an d = 0 ; q = ±1 .
2 2
11.115. 3; 7; 11. 11.116. 2; 5; 8. 11.117. 5; 15; 45. 11.118. 12; 16; 20; 25.
11.119. 5; 12; 19; 26. 11.120. 7; 14; 28; 56. 11.121. 5. 11.122. d = 20 ;

409
 3 1 3
q = 3 an d = 0 ; q = −1 . 11.123. 3; 6; 12; 18 an 18 ; 11 ; 6 ;
4 4 4
1 1 7 49
2 . 11.124. 1; 3; 9 an ; ; . 11.125. 7; -14; 28; -56. 11.126. 3; -
4 9 9 9
1 1 2
6; 12; -24. 11.127. 1) 2; 2) 21 ; 3) 8 ; 4) 2 . 11.128. 1) q = 0,4 ; 2)
3 3 3
1,28; 3) 7,5; 4) 10; 2; 0,4 K an 15; -3; 0,6 K 11.129. 1) 8,4; 2) 243 an
1 1 3
486; 3) 9; 4) 18 an 54. 11.130. . 11.131. . 11.132. . 11.133.
8 5 5
1 a2 3
b1 = 6 ; q = − . 11.134. 1) 6a ; 2) .
2 3

$12

7 3
12.1. 1) –1; 2) 0; 3) 0; 4) 11; 5) 2 + 3 ; 6) –2. 12.2. 1) 2; 2) ; 3)
2
1 19
− ; 4) ; 5) -1; 6) –8. 12.3. 1) kenti; kenti; luwi; arc kenti
2 54
da arc luwi; luwi. 2) kenti; kenti; kenti; arc kenti da
arc luwi. 3) luwi; luwi; luwi; kenti. 4) luwi; luwi; arc
kenti da arc luwi; arc kenti da arc luwi; kenti. 12.4. 1)
2 1 −3 3
–1; − 3 ; ; − ; 2) 1; -1; ; 0; 3) 0; 0; 0; − 3 3 . 12.5. 1)
2 3 8
9 3 2 1
2; 2) − + 3 ; 3) 1
+ 12 3 ; 4) 2. 12.6. 1) ; ; ; 1; 2)
16 4 2 2 3
3 1 − 2 1 3
; ; 1; 1; 3) ; -1; 3 ; − ; 4) 1; ; 0; _ 3 . 12.7. 1)
2 2 2 3 2
3 3 1
; 2) − ; 3) -2 2 ; 4) − . 12.8. 1) 2π ; 2) 2π ; 3) 2π ; 4) π ; 5) π ;
2 4 8
6) π . 12.9. 1) π ; 2) 4π ; 3) 2π ; 4) π ; 5) 6π ; 6) π ; 7) 2π ; 8) 2π .
π π π π
12.10. 1) ; 2) 3π ; 3) ; 4) ; 5) 2π ; 6) ; 7) π ; 8) 2π . 12.11.
2 2 3 4
1 π 2π 2π π
1) π ; 2) π ; 3) ; 4) 3; 5) π ; 6) ; 7) π ; 8) ; 9) ; 10) .
2 2 a a a
3 4
12.12. 1) ki; 2) ara; 3) ki; 4) ara; 5) ara; 6) ara. 12.13. 1) ; ;
5 3
410
3 40 9 4 5 5 12 3 3 1
; 2) ; − ; − 4 ; 3) ; − ; − ; 4) − ; ; 1 .
4 41 40 9 13 12 5 5 4 3
1 1 3 4 4 1 3 1
12.14. 1) ; − ; -1; 2) − ; − ; ; 3) − ; ; − ; 4)
2 2 5 5 3 2 2 3
1 1 3 1 1 2 5
− ; − ; 1. 12.15. 1) − ; − ; ; 2) . 12.16. 1)
2 2 10 10 3 5
o
2 sin 11 ; 2) 0; 3) 1; 4) 0; 5) 0; 6) 1; 7) tgα ⋅ tgβ ; 8) tgα . 12.17. 1) 1;
1
2) ; 3) − 2 cos 2 α ; 4) cos 2 α ; 5) − cos 2 α − 1 ; 6) 1 − cos β ; 7)
cos 2 α
2 1 ctgα
cos α − sin α ; 8) . 12.18. 1) ; 2) ; 3) –1; 4)
sin α cos α 1 + sin α
2 sin α cos α ; 5) sin α ; 6) sin 2 β ; 7) cos 2 β ; 8) 1. 12.21. 1) 1; 2) 0,5;
3 1 1 1
3) 0; 4) 0; 5) 0; 6) 0; 7) 0,5; 8) . 12.22. 1) ; 2) 3; 3) ; 4) .
2 2 2 2
3 1
12.23. 1) 1; 2) 1; 3) – 3 ; 4) ; 5) _ 3 ; 6) 3 ; 7) 3 ; 8) .
3 3

12.24. 1)
2
(
3 − 1 ; 2) ) 3 −1 (; 3)
)
2
2
3 + 1 ; 4) (
3 −1
)
. 12.25.
( )2

4 2 4 2
1) 2 sin 26o ; 2) ctg 25o ; 3) tgα ⋅ ctgβ ; 4) −tgαtgβ ; 5) tg 6α ; 6) tg 4α .

; 4) sin (α + β ) = −
2 5 63 33 56
12.29. 1) ; 2) ; 3) ; − ;
10 2 7 65 65 65

sin (α − β) = ; cos(α + β) = − ; cos(α − β) =

16 33 63 7
; 5) − ; 6)
65 65 65 170
−2+6 2
. 12.30. 1)
3 3−4 2
; 2)
2 54 − 25 5 (
; 3)
25 2 + 36
; 4)
)
3 13 5 19 23
2
5 . 12.31. 1)
2 5+2 (
; 2) 0,5; 3)
)
3−4 3 13
; 4) − . 12.33. 1)
5 6 10 14
3 − 3 1 2 1 3 3
; ; -1; − . 2) − ; ; ; − . 12.34. 1)
2 2 3 2 3 2 2
3− 2 5
; 2) ; 3) 0; 4) 0. 12.35. 1) cos 4o ; sin 35o ; ctg17 o ; tg 43o ;
2 6
2) sin 5o ; − sin 13o ; − tg 21o ; ctg 8o ; 3) − sin 20o ; sin 36o ; tg 38o ;

411
 π π
− tg10o ; 4) cos 40o ; − cos 40o ; -1; tg10o . 12.36. 1) cos ; − cos ;
5 5
π π π π π π 3
− tg ; − ctg ; 2) − sin ; − sin ; − tg ; − ctg . 12.37. 1) ;
5 10 10 10 10 5 4
1
2) − 5 3 ; 3) 1; 4) − 4 3 . 12.38. 1) 2tgα ; 2) 2 cos α ; 3) ; 4)
sin 2 α
1 + sin 56o
2 cos 2 α ; 5) 2tg 20o + 3 cos 10o ; 6) 0. 12.39. 1) ; 2)
tg 56o − cos 56o
− tg 2 50o ; 3) −2 cos α ; 4) 1 + tgα ; 5) cos α ; 6) 1. 12.41. 1)

−
(27 + 64 2 ) 7 ; 2) − (2 + 3 ) . 12.42. 1) 1
; 2)
3
; 3)
3
; 4)
2
;
119 4 2 2 2
3 1 3 2 1 sin 4α
5) ; 6) ; 7) 2; 8) − ; 9) ; 10) . 12.43. 1) ;
2 2 3 2 16 2 4
2) cos 2α ; 3) cos 2α ; 4) cos 2α ; 5) 1; 6) cos 2α ; 7) cos 4α ; 8)
1
1 + sin 4α . 12.44. 1) 1; 2) − cos α − sin α ; 3) ; 4) −tgα . 12.45. 1)
cos α
2 sin 4α 24 7 3
cos 2α ; 2) ; 3) ; 4) cos 4α . 12.47. 1) ; ; 3 ; 2)
sin 2α 2 25 25 7

−
120
; −
119 120
; ; 3)
5 3
; 4) 1 ; 5)
117
; 6)
7 24 + 15
. 12.48.
( )
169 169 119 12 13 125 200
1) sin 3α = 3 sin α − 4 sin 3 α ; cos 3α = 4 cos3 α − 3 cos α ;
3tgα − tg 3α 2− 3 2+ 3
tg 3α = ; 2) 0,936; -0,352. 12.49. 1) ; ;
1 − 3tg 2 α 2 2

2− 2 2+ 2 2+ 3 2− 3
2− 3; 2) ; ; 2 −1; 3) ; ;
2 2 2 2
2+ 3 2+ 2 2− 2 2+ 2
; 4) ; ; . 12.50. 1) 2 cos 2 α ; 2)
2− 3 2 2 2− 2
α ⎛α −β⎞
2 cos 2 20o ; 3) − 2 sin 2 ; 4) − 2 sin 2 16o ; 5) tg 25o ; 6) ctg 2 ⎜ ⎟.
2 ⎝ 2 ⎠
2 5 1
12.51. 1) 1; 2) sin 2 α ; 3) 0; 4) . 12.54. 1) ; − ; -5;
1 + sin α 26 26
2 14 7 2 1 1
2) ; − ; − ; 3) ; − ; -2; 4) 0,1 ; -3 0,1 ; − .
4 4 7 5 5 3

412
12.55. 1) 0,8; 2) –2; 3) −
21
6
; 4) −
2
6
. 12.56. 1) −
8
6
1 + 5 ; 2) ( )
( )
0,1 3 2 − 33 . 12.57. 1)
1 − 0,9
2
; 2)
8 + 2 10
4
. 12.58. 1)
12
;
13 13
5
;

2 4 4 1
2 ; 2) 4; 3) ; 4) . 12.74. 1) ; 2) 2; 3) 3 ; 4) 1; 5) 3 ; 6)
5 225 3 2
1
0. 12.75. 1) 2; 2) 1; 3) 4; 4) 8; 5) 1; 6) 1. 12.76. 1) 3 ; 2) − ; 3)
4
3 1 1 1 1 1 3
− ; 4) . 12.77. 1) ; 2) ; 3) − ; 4) ; 5) ; 6) 3; 7) 3;
8 2 4 8 8 2 16
1 1
8) . 12.78. 1) 2; 2) 1; 3) 4; 4) 8; 5) 2; 6) 1. 12.79. 1) 3; 2) ; 3)
64 2
1 1 3 1 5 4
; 4) ; 5) 2; 6) . 12.81. 1) ; 2) ; 3) ; 4) 8. 12.82. 1) 5; 2)
4 4 2 4 4 3
3 1 1 1 1 3
7; 3) ; 4) 6. 12.83. 1) ; 2) − ; 3) 2 ; 4) . 12.84. 1) ; 2)
2 16 6 4 6 4
1 1 1
9; 3) –4; 4) 3. 12.85. 1) –3; 2) 5; 3) ; 4) 4. 12.86. 1) ; 2) 2 ; 3)
4 3 4
1 1 1
3; 4) –35. 12.87. 1) ; 2) 1; 3) ; 4) 4; 5) ; 6) 12. 12.88. 1) 12;
25 2 25
1 5 2 2 349 287 4
2) ; 3) ; 4) ; 5) 4; 6) . 12.89. 1) ; 2) ; 3) ; 4)
3 4 3 7 1024 512 5
3 4 24
; 5) 40; 6) 10. 12.90. 1) 27; 2) ; 3) 9; 4) 21. 12.91. 1) − ; 2)
2 3 25
115 415 23
; 3) − ; 4) . 12.92. 1) 195 o ; 2) -75 o ; 3) -90 o ; 4) 300 o ; 5)
128 432 32
-270 o ; 6) 135 o ; 7) 225 o ; 8) _45 o . 12.93. 1) 0,6; 2) 2 6 − 4 ; 3) –0,8;
3
4) ; 5) 0,5; 6) 4 2 − 5 ; 7) 0,2; 8) 2 6 − 4 ; 9) 2π − 6 ; 10) 2;
2
11) 1; 12) 2 − π .

413
 $13

13.1. 1) πk ; 2) (− 1)k π
+ πk ; 3) (− 1)k π + πk ; 4) (− 1)k π + πk ; 5)
6 4 3
(− 1)k +1 π + πk ; π
6) − + 2πk ; 7) (− 1)k +1 + k ; 8)
π π 3
π + 6πk ; 9)
4 2 12 3 2
(− 1)k π + π k − π ; 10) (− 1)k +1 π − 3πk + π ; 11) (− 1)k +1 π + 3πk + π ; 12)
20 5 30 3 2
5π πk π π π π
− . 13.2. 1) + πk ; 2) ± + 2πk ; 3) ± + 2πk ; 4) ± + 2πk ;
16 2 2 3 6 4
2π 3 2 4
5) ± + 2πk ; 6) π + 2πk ; 7) ± π + πk ; 8) ± π + 8πk ; 9)
3 20 5 3
π π 2πk 13 4 π 2π
± − ; 10) π + πk ; 11) + 4πk ; 12) ± + π − 6πk .
45 30 5 18 3 9 3
π π π π
13.3. 1) πk ; 2) + πk ; 3) + πk ; 4) + πk ; 5) − + πk ; 6)
3 4 6 3
π 7 π π o o π
− + πk ; 7) − π + k ; 8) − k ; 9) 25 + 60 k ; 10) − + 3πk .
4 24 2 5 4
π π k π π
13.4. 1) πk ; 2) + πk ; ± + 2πk ; 3) πk ; (− 1) + πk ; 4) + πk ;
2 3 4 2
π π π
± + 2πk ; 5) πk ; arctg 2 + πk ; 6) πk ; ± + πk ; 7) + πk ;
6 4 2
3π π π π π
+ πk ; 8) + πk ; + πk ; 9) + πk ; 10) πk ; (− 1)k + πk . 13.5.
4 2 6 2 6
π π k π π
1) 2πk − ; 2) 2πk ; 3) 2πk − ; (− 1) + πk ; 4) + πk ;
2 2 6 4
π π π π
arctg 5 + πk ; 5) − + 2πk ; (− 1)k + πk ; 6) + πk ; − + πk . 13.6. 1)
2 4 4 3
πk ; 2) 2πk ± ; 3)
π π
(2k + 1) ; 4) + πk ; arctg + πk ; 5) π + πk ;
π 3
3 2 4 2 4
5 π π π
arctg + πk ; 6) ± + πk ; ± + πk . 13.7. 1) πk ; ± + 2πk ; 2)
3 4 3 3
π k π k π π π π
+ πk ; (− 1) + πk ; 3) (− 1) + k ; 4) ± + πk ; 5) ± + πk ; 6)
2 6 12 2 3 6
π k +1 π
πk ; 7) πk ; ± + πk ; 8) πk . 13.8. 1) (2k + 1)π ; (− 1)
2
+ 2πk ; 2)
3 6 3

414
 2π π π π π
± + 2πk ; 3) (− 1)k + πk ; 4) + πk ; (− 1)k − + πk ; 5) πk ;
3 6 4 4 4
(− 1)k +1 π + πk ; 6) πk ; − π + πk . 13.9. 1) π + 2πk ; ± 2π + 4πk ; 2)
6 4 3
π π π 2π
2πk ; π + 4πk ; 3) ± + 2πk ; 4) ± + 2πk ; 5) + πk ; ± + 2πk ;
2 2 2 3
π π π π
6) 2πk ; + 2πk ; 7) π + 2πk ; + 2πk ; 8) + πk ; + πk . 13.10. 1)
2 3 2 3
π π π π π π
+ πk ; 2) − + πk ; 3) ± + πk ; 4) ± + πk ; 5) + πk ; + πk ;
4 3 6 3 6 3
π π 2
6) + πk ; −arctg 3 + πk ; 7) + πk ; − arctg + πk ; 8) arctg 3 ;
4 4 5
π π π 5
− + πk ; 9) + πk ; −arctg 3 + πk ; 10) + πk ; πk − arctg ; 11)
4 4 4 2
6 π π 1 π
arctg + πk ; 12) + πk ; 13) + πk ; 14) + πk . 13.11. 1) πk ;
2 6 6 2 3
π π π πk π πk πk π πk 2πk
+ k ; 2) + ; + ; 3) ; + ; 4) ; 2πk ; 5)
10 5 4 2 10 5 2 6 3 3
πk πk πk π π πk 2π
; 6) . 13.12. 1) ; ± + πk ; 2) + ; ± + 2πk ; 3)
3 3 3 3 4 2 3
π πk π πk π π πk π πk
+ ; ± + 2πk ; 4) ; ± + 2πk ; 5) + ; (− 1)k + ; 6)
4 2 3 2 3 10 5 12 2
πk π πk πk πk πk πk
; (− 1)k +1 + . 13.13. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) πk ;
4 12 2 8 3 3 8
π πk π πk 3π π π
+ ; 6) πk ; + . 13.14. 1) + 2πk ; 2) (− 1)k + πk − ; 3)
6 3 10 5 4 6 4
π 7π π 7π 5π π
+ 2πk ; + 2πk ; 4) + 2πk ; + 2πk ; 5) + 2πk ; + 2πk ;
12 12 2 6 6 2
π 2πk π πk πk
6) − + πk . 13.15. 1) ; + πk ; π + 2πk ; 2) ; 3) ;
3 5 2 4 4
3π πk πk π πk π πk π πk
+ ; 4) . 13.16. 1) + ; 2) + ; 3) + ;
8 2 5 8 4 10 5 4 2
(− 1)k π + πk ; 4) π + πk ; ± π + πk ; 5) 2πk ; 6) ± π + 2πk ; π + πk .
12 2 4 2 6 3 4
π π π πk π πk
13.17. 1) + πk ; 2) ± + πk ; 3) ± + ; 4) + . 13.18. 1)
2 4 6 2 8 2

415
 π πk π πk π
+ ; + ; 2) + πk ; 3) 18o 45′ + 45o k ; 15o + 180o k ; 4)
16 2 8 3 4
π 3π 2πk π πk π π
+ 2πk ; + . 13.19. 1) + ; ± + πk ; 2) + πk ;
4 20 5 16 8 3 2
π πk π πk π πk π 2πk π 2πk π πk
+ ; + ; 3) + ; + ; + ; 4) + . 13.20.
4 2 14 7 4 2 5 5 7 7 4 2
π π π πk π
1) πk ; − + πk ; 2) 2πk − (− 1)k ; 4πk ; 3) + ; + πk ; 4)
4 3 8 2 12
2π 1 π πk π π 3π
± + 2πk ; arctg + πk . 13.21. 1) + ; + πk ; ; − ; 2)
3 3 8 2 4 8 8
π πk π πk π π π 4 π
− ; − − ; ; − ; 3) + πk ; − arctg + πk ; ;
16 4 12 3 16 12 4 3 4
4 π π π 2π π 3π π
− arctg ; 4) + k; ; − ; 5) − + πk ; πk ; ; − ; 6)
3 15 5 15 15 4 4 4
π k π π π π π
− + πk ; (− 1) + πk − ; ; − . 13.22. 1) −arctg 3 + πk ; + πk ;
4 4 4 2 4 4
5π πk π 2
; 2) ; − ; 3) 2πk ; 0; 4) 60o + 180o k ; arctg + 180o k ;
4 4 4 3
2
arctg + 360o . 13.23. 1) −5 ≤ a ≤ 5 ; 2) − 29 ≤ a ≤ 29 ; 3)
3
0 ≤ a ≤ 2 ; 4) 2 ≤ a ≤ 6 ; 5) −3 ≤ a ≤ −2 ; 6) 0 ≤ a ≤ 1 . 13.24. 1)
π 5π
2πk ≤ x ≤ π + 2πk ; 2) −π + 2πk < x < 2πk ; 3) + 2πk < x < + 2πk ;
6 6
7π π π 7π
4) − + 2πk < x < + 2πk ; 5) − + 2πk < x < + 2πk ; 6)
6 6 6 6
4π 5π π 3π
+ 2πk < x < + 2πk ; 7) + 2πk < x < + 2πk ; 8)
3 3 4 4
⎡ 5π 7π ⎤ ⎡ π π ⎡
⎢ 4 + 2πk , 4 + 2πk ⎥ . 13.25. 1) ⎢− 2 + 2πk , 2 + 2πk ⎢ ; 2)
⎣ ⎦ ⎣ ⎣
⎡π 3π ⎤ ⎤ π π ⎡ ⎤π 11π ⎡
⎢ 2 + 2πk , 2 + 2πk ⎥ ; 3) ⎥ − 6 + 2πk , 6 + 2πk ⎢ ; 4) ⎥ 6 + 2πk , 6 + 2πk ⎢ ;
⎣ ⎦ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣
⎡ 2π 4π ⎤ ⎡ 5π 5π ⎤
5) ⎢ 3 + 2πk , 3 + 2πk ⎥ ; 6) ⎢− 6 + 2πk , 6 + 2πk ⎥ ; 7)
⎣ ⎦ ⎣ ⎦
⎡ π π ⎤ ⎤ 3π ⎡ ⎤ 3π ⎡
⎢− 4 + 2πk , 4 + 2πk ⎥ ; 8) ⎥ − π + 2πk ,− 4 + 2πk ⎢ ; ⎥ 4 + 2πk , π + 2πk ⎢ .
⎣ ⎦ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣

416
 ⎤ π ⎡ ⎤ π ⎤ ⎤ π π ⎡
13.26. 1) ⎥ πk , + πk ⎢ ; 2) ⎥ − + πk , πk ⎥ ; 3) ⎥ − + πk , + πk ⎢ ; 4)
⎦ 2 ⎣ ⎦ 2 ⎦ ⎦ 2 4 ⎣
⎡ π π ⎡ ⎡ 5π ⎡ ⎤π π ⎡
⎢− 4 + πk , 2 + πk ⎢ ; 5) ⎢ 6 + πk , π + πk ⎢ ; 6) ⎥ 6 + πk , 2 + πk ⎢ . 13.27. 1)
⎣ ⎣ ⎣ ⎣ ⎦ ⎣
3π π 5π 5π
πk − < x < − + πk ; 2) πk − <x< + πk ; 3)
8 8 12 12
π π 4 4 13 4
− + πk < x < + πk ; 4) π + πk < x < π + πk ; 5)
2 6 9 3 9 3
3π π π
πk − ≤ x ≤ + πk ; 6) πk − < x < πk . 13.28. 1)
8 8 6
π 5π π
2πk + < x < + 2πk ; 2) x∈R , x ≠ + 2πk ; 3)
4 4 4
5 4 π 4 π 5π
− π + πk < x < − + πk ; 4) πk + <x< + πk .
9 3 9 3 12 12

$14

1
14.1. 1) 2; 2) –3; 3) –2; 4) –2; 5) − ; 6) –2. 14.2. 1) –3; 2) 2; 3) –6;
2
3
4) 1; 5) 2; 6) 12. 14.5. 1) 30; 2) ; 3) 40; 4) 0,9; 5) 9; 6) 8; 7) 4; 8)
7
1 2 3 1
7. 14.6. 1) 6; 2) 7; 3) 5; 4) 13; 5) 3 ; 6) − 3 ; 7) − 2 ; 8) 1 .
4 3 4 3
1
14.7. 1) 26; 2) 13; 3) 20 ; 4) 14; 5) 7; 6) 23; 7) 10; 8) 890; 9) 16;
81
10) 24. 14.8. 1) 4; 2) 2; 3) 2; 4) 3; 5) –5; 6) 1. 14.9. 1) 2; 2) –1; 3) 0;
1 1 3 1
4) –1; 5) − ; 6) 0. 14.10. 1) ; 2) –2; 3) 2; 4) . 14.11. 1) ; 2)
2 2 2 b
3(1 − a ) a +1 3 − 2a 17 1
; 3) ab + 3a ; 4) ; 5) ; 6) ; 7) − 2 − ; 8)
1+ b 2a + b 2b + a 6 a
4(3 − a ) 4 log 4 12 − 4 3 log 3 15(2 log 9 6 − 1)
. 14.12. 1) ; 2) . 14.13.
3+ a (2 log 4 12 − 1) log 20 9 2 log 9 6
5 1 1
1) 3780; 2) –5304. 14.14. 1) 4; 2) –4; 3) ; 4) 0; 5) − ; 6) ; 7)
3 2 4

417
 1 1 1 5 4
− ; 8) − . 14.15. 1) − ; 2) –1; 3) 2; 4) 4; 5) –3; 6) ; 7) ; 8)
9 12 2 2 3
1
2. 14.16. 1) 2; 2) ; 3) 2; 3; 4) 0; 5) 0; 6) 5; 7) –1; 8) 1. 14.17. 1) 11;
2
3 1
2) –2; 3) − ; 4) 10. 14.18. 1) 3; 2) 2; 3) 3; 4) 3; 5) 4; 6) 1 . 14.19.
2 2
1 10
1) ; 2) 2; 3) 0,5; 1; 4) 0,5; 3; 5) ; 6) 1. 14.20. 1) 10; 2) –2; 4; 3)
3 3
6; 4) 1; 5) 35; 6) 2. 14.21. 1) 3; 2) 5; 3) 1; 4) 2. 14.22. 1) 1; 2) 1; 3) 3;
4) 9. 14.23. 1) 3; 2) 1; 3) 2; 4) 1,5. 14.24. 1) 1; 2) 2; 3) 3; 4) 19; 5) 3;
6) 3. 14.25. 1) 1; 2) 2; 3) –1; 4) –0,5. 14.26. 1) 3; 2) 0; log 7 5 ; 3) 1;
1
log 3 2 ; 4) 3; 5) 3; 6) 1; 7) 2; 8) –2. 14.27. 1) 0; ; 2) 1; 3) 1; 4) 2;
4
1
0; 1 ± 2 ; 5) 1,5; 6) 2. 14.28. 1) 1; 2) ; 3) 6; 4) –3; 5) 0; 0,5; 6) 1;
2
1 1
0,5. 14.29. 1) 1; 2) 8; 3) 32; 4) 0,1; 5) 8; 6) 4; 7) − ; 8) 9; 9) ; 10)
3 3
1
. 14.30. 1) 10; 2) 7; 3) 1; 4) 2; 5) 64; 6) –8; 7) − 49 − 5 ; 8) 1. 14.31.
4
7
1) 9; 2) 4; 3) 21; 4) 2; 5) 5; 6) 7; 7) 2; 8) 4; 9) 9; 10) 16; 11) 5 8 ; 12)
64. 14.32. 1) 3; 4; 2) –2; 8; 3) –14; 0; 4) 0,5; 5) 10; 6) 5; 7) 13; 8) -26;
9) 2; 10) 13. 14.33. 1) 3; 9; 2) 0,5; 4; 3) 100; 1000; 4) 9; 10 − 1 .
14.34. 1) 1; 2) 3; 3) 1; 4) 1; 5) 0; 6) 2. 14.35. 1) 3; 2) 2; 3) 2; 4) 2.
1 1 1
14.36. 1) ; 3; 2) 5; 3) ; 9; 4) 8. 14.37. 1) 81; ; 2) 0,001; 10; 3)
3 9 81
1 1
10 −4 ; 10; 4) 10; 100; 5) ; 10; 100; ; 6) 0,01; 0,1; 7) 50; 8) 10.
10 100
14.38. 1) 10; 105 ; 2) 10 −8 ; 10; 3) 54; 4) 90. 14.39. 1) 5; 2) 6; 3) 2; 4)
1
15; 5) 0,1; 6) 2. 14.40. 1) 7; 2) 3; 81; 3) 3; 9; 4) 4; . 14.41. 1) –2; -
4
1
32; 2) − ; 3) –4; -2; 4) –1000. 14.42. 1) 0,5; 2) 1; 3) 3; 4) 0; 5) 99;
2
1 1
6) ± 3 . 14.43. 1) –10; 2) 10 −9 ; 10; 3) ± 10; ± ; 4) ; 2; 5)
10 2
2 log 6 3 ; 6) 1. 14.44. 1) 2; 2) 2; 4; 3) –1; -64; 4) –100; 5) 16; 6) 25.
14.45. 1) 9; 2) 3; 3) ± 5; 4) 2,5. 14.46. 1) 7; 2) 289; 3) 16; 4) 100; 5)

418
11; 1,1; 6) 7. 14.47. 1) ± 2; 2) ± 2; 3) ± 2; 4) 1 ± 1 + log 2 + 3
10 .
14.48. 1) (1;2); (2;1); 2) (3;-2); (− log 2 9; log 3 8) ; 3) (-2;0); 4) (3;4). 14.49.
⎛ 1 ⎞
1) (-2;0); 2) (-2;3); 3) ⎜ − 2; ⎟ ; 4) (2;3). 14.50. 1) (3;1); 2) (1;2); 3)
⎝ 784 ⎠
( )
(3;2); 4) (8;9); 27 log 35 2;4 log 22 5 . 14.51. 1) (20;5); 2) (18;2); 3) (9;7);
(7;9); 4) (18;2); (2;18). 14.52. 1) (4;16); 2) (6;2); 3) (8;4); 4) (1;0). 14.53.
1
1) (5;2); 2) (1;2); 3) (1;1); 4) (16;-28); (1;2). 14.54. 1) –10; 2) –3; 3) ;
2
4) log 3 2 . 14.55. 1) lg 91 ; 2) log 4 14 ; 3) log 3 74 ; 4) lg 97 . 14.56. 1)
1
a = 2 ; a > 3 ; 2) a1 = −1 ; a > 0 ; 3) a = 5 ; a > 6 ; 4) a = − ; a > 0 .
2
1 1 1
14.57. 1) 0 < a < ; 2) − < a < 0 ; 3) 0 < a < 1 ; 4) − < a < 0 . 14.58.
2 4 8
−2 < a ≤ 2 . 14.59. 1) k > −2 ; 2) −∞ < k < 0 . 14.60. 1) 0 < a < 1 ; 2)
−3 < a < −2 .

$15

15.1. 1) naklebia 1-ze; 2) naklebia 1-ze; 3) naklebia 1-ze; 4)

metia 1-ze. 15.2. 1) WeSmaritia; 2) WeSmaritia; 3) mcdaria; 4)
mcdaria. 15.3. 1) a > 1 ; 2) 0 < a < 1 ; 3) 0 < a < 1 ; 4) a > 1 . 15.4. 1)
2
2 log 3 5 − 0,1 < 5log 3 2 ; 2) 7 lg 3 + log 0,5 > 3lg 7 ; 3)
7
1
(0,1)log
lg 2
+ 2 < 3− log 2 10 + 3 3 ; 4) > 5log 2 3 +
10
2 3
3log 2 5 + 10 3 10
. 15.5. 1)
1
x< ; 2) x ≥ 0 ; 3) x > −1 ; 4) x ≥ 0 ; 5) x < 2 ; 6) x ≥ 2 . 15.6. 1)
2
1
x < 2 ; 2) x > 4 ; 3) x < 3 ; 4) x > 1 ; 5) x < 2,5 ; 6) x ≤ . 15.7. 1)
2
1 ≤ x ≤ 2 ; 2) 0 ≤ x ≤ 4 ; 3) x < 1 , x > 5 ; 4) x ≤ −8 ; x ≥ 4 ; 5)
1
0 ≤ x ≤ 0,5 . 15.8. 1) 0< x< ; 2) x < 6 ; 3) x > 3 ; 4) x > 1 ; 5)
8
2
1 < x < 4 ; 6) − < x < 1 ; 7) −1 < x < 0 ; 0 < x < 1 ; 8) x < −9 ; x > 5 .
5
3
15.9. 1) x > 3 ; 2) x < 2 ; 3) x ≥ ; 4) x > 1 ; 5) x > 3 ; 6) 1; 2; 3; 4; 5;
2
419
6; 7. 15.10. 1) x > 3 ; 2) x < 4 ; 3) x < 1 ; 4) x > 3 ; 5) 0 ≤ x < 4 ; 6)
0 ≤ x < 4 . 15.11. 1) x ≤ 1 ; 2) x > 0 ; 3) 0 < x < 1 ; 4) x < 1 ; x > 2 ; 5)
1
−1 < x < 1 ; 6) x < −1 ; 7) x < 0 ; x ≥ ; 8) 0 < x < 1 . 15.12. 1) x ≥ 3 ; 2)
2
3 3 1
x > 0 ; 3) x ≤ − ; 4) x ≤ . 15.13. 1) 0 < x < ; 2) 0 ≤ x ≤ 1 ; 3) x ≤ 0 ;
2 2 2
1
x ≥ 1 ; 4) x > 1 ; 5) 0 < x ≤ ; 6) x ≤ −1 ; x > 0 ; 7) x < −1 ; x > 1 ; 8)
2
7
− log 4 ≤ x < 0 . 15.14. 1) x < −2 ; x > 0 ; 2) −1 < x ≤ 1 ; 3) −1 < x < 1 ;
5
4) −1 < x ≤ 0 . 15.15. 1) 0 < x < 1 ; 1 < x < 2 ; 2) 1 < x < 2 ; 2 < x < 3 ; 3)
1 ≤ x ≤ 3 ; 4) −5 ≤ x ≤ −3 . 15.16. 1) x > 2 ; 2) x > 1 ; 3) 1 < x ≤ 2 ; 4)
5
− 7 <x≤− 3; 3 ≤ x < 7 . 15.17. 1) x < −2 ; x ≥ ; 2)
8
3 2
− < x < − ; 3) −0,25 ≤ x ≤ 0 ; x ≥ 2 ; 4) x < −2 ; 0 ≤ x < 1 . 15.18. 1)
2 3
⎡ 11 ⎡ 1 + 29
1 < x < 3 ; 2) x ≥ 8 ; 3) ⎢− ,−1⎢ ; 4) − 7 ≤ x < . 15.19. 1) x > 9 ;
⎣ 2 ⎣ 2
1 4
2) 0 < x < 10 7 ; 3) 0 < x < 0,7 5 ; 4) x > 25 ; 5) 0 < x < ; 6) x > . 15.20.
3 3
3 2
1) − < x < −1 ; 2) x < 1 ; 3) < x < 0,9 ; 4) x > 1 ; 5) 2,8 < x < 3 ; 6)
2 3
1 1
0,382 < x < 0,4 . 15.21. 1) − < x < ; 2) x ∈ Ø; 3) x > 5 ; 4) 2 < x < 5 ;
2 2
5) x > 6 ; 6) −3 < x < −2 ; x > 3 . 15.22. 1) x < −3 ; x > 2 ; 2) x < −2 ;
x > 6 ; 3) −3 < x < −2 ; 1 < x < 2 ; 4) −4 < x < −3 ; 0 < x < 1 ; 5) 2 < x < 3 ;
6) 2 < x < 4 . 15.23. 1) 1 < x < 4 ; 2) x < − 11 ; x > 11 ; 3) x < −3 ;
5
x > 4 ; 4) −4 < x < 2 ; 5) x ≤ −1 ; x ≥ 2 ; 6) x > . 15.24. 1) x > 8 ; 2)
2
3
8 < x < 10 ; 3) 1 < x < 5 ; 4) x > 69 . 15.25. 1) 2 − 2 < x ≤ ;
3
4
13 1− 3 3 1+ 3 3
≤ x< 2+ 2 ; 2) ≤ x < −2 ; 3< x ≤ ; 3)
4 2 2
− 3 − 29 −3−3 3
− 2 ≤ x < 1− 5 ; 1+ 5 < x ≤ 4; 4) <x< ;
2 2
−3+3 3 − 3 + 29
<x< . 15.26. 1) 0 < x < 0,001 ; x > 10 ; 2)
2 2
420
 1
0,01 ≤ x ≤ 10000 ; 3) 0,5 ≤ x ≤ 4 ; 4) 0< x< ; x > 64 . 15.27. 1)
4
1
−2 < x < 2 ; 2) < x < 2 ; 3) 2 < x < 5 ; 4) 2 < x < 5 ; 5) x = 3 . 15.28. 1)
2
x > 3 ; 2) 4 < x < 6 ; 3) 0 < x < 2 ; x > 3 ; 4) x < −5 . 15.29. 1)
7 3 3 13 5 5
− <x< ; <x< ; 2) 1 < x < ; < x < 4 ; 3) x > 2 ; 4)
2 2 2 2 2 2
1 < x < 2 . 15.30. 1) x > 6 ; 2) x > 5 ; 3) x > 2 ; 4) −7 < x < −2 ; 5)
1 ≤ x < 3 ; 6) 2 ≤ x ≤ 4 . 15.31. 1) 0 < x < 0,1 ; 100 < x < 1000 ; x > 105 ; 2)
1
0 < x < 0,001 ; 1 < x < 100 ; 3) 0 < x < ; x ≥ 2 ; 4) 0 < x < 1 ; x ≥ 2 .
2
15.32. 1) x < 1 ; 2) 0 < x < 2 ; 3) x < 2 ; 4) x < 1 ; 5) x > 15 ; 6) x > 2 .
15.33. 1) − 2 < x < − 2 ; 2 < x < 2 ; 2) − 3 < x < −1 ; 1 < x < 3 ; 3)
−2 < x < −1 ; 1 < x < 2 ; 4) − 3 < x < − 5 ; 5 < x < 3 . 15.34. 1) x < 0 ;
7 1+ 7
< x < 3 ; 2) x > 1 ; 3) x > ; 4) 2 < x < 5 ; 6 < x < 8 .
5 2

§16

16.1. 1) II; 2) III; 3) IV; 4) I. 16.2. 1) I an III; 2) II an IV; 3) I an III;

4) II an IV; 5) I, II an IV; 6) I, II an III. 16.3. 1) (2,-5), (-3,-1), (-5,3),
(7,1); 2) (-2,5), (3,1), (5,-3), (-7,-1); 3) (-2,-5), (3,-1), (5,3), (-7,1); 4) (5,2),
(1,-3), (-3,-5), (-1,7); 5) (-5,-2), (-1,3), (3,5), (1,-7); 6) (0,5), (5,1), (6,-3),
(-5,1); 7) (2,-9), (-3,-5), (-5,-1), (7,-3). 16.4. 1) 2; 2) 3; 3) 4; 4) 3; 5) 4;
6) 7; 7) 8; 8) 8; 9) 5; 10) 13. 16.5. 1) 20; 2) 2; 3) 16; 4) 144. 16.6. 1)
25 x − 6 ; 2) 16 x − 9 ; 3) x 4 + 2 x 2 + 2 ; 4) 11 − 2 x . 16.7. 1) x ∈ R , x ≠ 4 ;
2) x ∈ R , x ≠ −3 ; 3) x ≤ −7 ; x ≥ 7 ; 4) −4 ≤ x ≤ 4 . 16.8. 1) x ≥ 1 ; 2)
1 1
− ≤ x ≤ 16 ; 3) 1 < x ≤ 7 ; 4) 3 < x ≤ 5 . 16.9. 1) − ≤ x ≤ 1 ; 2) x ≤ −7 ;
3 5
2
x ≥ 9 ; 3) −6 ≤ x ≤ 7 ; 4) x ≤ −5 , x ≥ −3 . 16.10. 1) x < −3 , x ≥ ; 2)
3
x < 2 , x ≥ 4 ; 3) 0 < x ≤ 1 ; 4) x < 1 , x ≥ 2 . 16.11. 1) 0 ≤ x < 10 ,
x > 10 ; 2) x < −8 , −8 < x ≤ 5 ; 3) x ≤ −2 , x > 2 ; 4) −3 < x < 3 . 16.12.
1) x > 5 ; 2) x < 7 ; 3) −3 < x < 3 ; 4) −2 < x < 3 ; 5) x < −1 , x > 3 ; 6)
421
 5
0 < x < 1 . 16.13. 1) − < x < 2 ; 2) x < −1 , 2 < x < 5 ; 3) x ≥ 1 ; 4)
3
0 < x ≤ 1 , x ≥ 10 ; 5) 1 < x ≤ 2 ; 6) x > 1 . 16.14. 1) −2 ≤ x < 0 , 0 < x < 1 ;
3
2) < x < 2 ; x > 2 ; 3) x < −2 , −2 < x < 0 , 1 < x < 2 , x > 2 ; 4)
2
1 1
4 < x < 5 , x > 6 . 16.15. 1) 0 < x ≤ , x ≥ 2 ; 2) < x < 3 ; 3)
32 27
1
0< x≤ , x ≥ 3 ; 4) x ≤ −1 , x ≥ 3 ; 5) 0 ≤ x ≤ 2 ; 6) −3 ≤ x ≤ 1 .
27
16.16. 1) [1,+∞[ ; 2) [− 3,+∞[ ; 3) ]− ∞,9] ; 4) ]− ∞,14] . 16.17. 1) [2,+∞[ ;
⎡ 3⎤
2) [0,3] ; 3) [0,1[ ; 4) [2,+∞[ . 16.18. 1) [0,2] ; 2) ⎢− 1,− ⎥ ; 3) [− 1,1] ; 4)
⎣ 7⎦
⎡1 ⎤ ⎤ 1⎤
⎢ 2 ,1⎥ . 16.19. 1) ]0,1] ; 2) [3,+∞[ , 3) ⎥ 0, ⎥ ; 4) [25,+∞[ . 16.20. 1)
⎣ ⎦ ⎦ 3⎦
⎡1 ⎤
[1,+∞[ ; 2) [3,+∞[ ; 3) ]− ∞,−2] ; 4) ]− ∞,−3] .
16.21. 1) [1,2] ; 2) ⎢ ,1⎥ ;
⎣2 ⎦
3) [0,+∞[ ; 4) ]− ∞,1] . 16.22. 1) [1,+∞[ ; 2) ]0,+∞[ ; 3) ]0,+∞[ ; 4) ]0,20] .
16.23. 1) [− 5,10] ; 2) [− 12,3] ; 3) [− 11,−7] ; 4) [− 22,−2] . 16.24. 1) [1,3] ;
⎡ 1⎤
2) [0,1] ; 3) ⎢0, ⎥ ; 4) [0,16] . 16.25. 1) 4; 2) 28; 3) 2; 4) 27; 5) –2; 6)
⎣ 4⎦
1 1
–1. 16.26. 1) 2; 2) 1; 3) 2; 4) 2; 5) 0; 6) 2. 16.27. 1) − ; 2) − ; 3)
4 8
1; 4) 2; 5) 4; 6) 2. 16.28. 1) –3; 2) –4; 3) 1; 4) –2; 5) 0; 6) 1. 16.29. 1)
3 3 7
1; 2) 1; 3) 11; 4) 9. 16.30. 1) ; 2) 6; 3) 1; 4) . 16.31. 1) –4; 2)
2 16
7 2 5
–39; 3) 6; 4) 0. 16.32. 1) ; 2) ; 3) − 3 ; 4) 1. 16.33. 1)
2 2
zrdadia x ∈ R ; 2) zrdadia −∞ < x < −1 ; −1 < x < ∞ ; 3) zrdadia
−∞ < x < 2 ; 2< x<∞; 4) zrdadia 2< x<∞; klebadia
5 5
−∞ < x < 2 ; 5) zrdadia − ∞ < x < ; klebadia < x < ∞ ; 6)
4 4
5 5
zrdadia − ∞ < x < ; klebadia < x < ∞ . 16.34. 1) [-6,9]; 2)
2 2
[1,11]; 3) [1,3]; 4) [-9,-5]; 5) [3, ∞[ ; 6) [-9,-1]; 7) [0,1]; 8) [1,9]. 16.35. 1)
K ; 2) F ; 3) N ; 4) M . 16.36. 1) –1; 2) 0; 3) 1; 4) 8. 16.37. 1) 3; 2)
–2; 3) 1; 4) 9. 16.38. 1) a = 2 ; 2) a = 0 ; a = 4 ; 3) a = 2 ; 4) a = 0 .
422
16.39. 1) (3,0); 2) (0,0); (5,0); 3) (5,0); 4) (-2,0). 16.40. 1) (0,6); 2) (0,-3);
3) (0,2); 4) (0,3). 16.41. 1) 15; 2) 24; 3) 18; 4) 3. 16.42. 1) (1,2); 2)
(2,0); (-1,0); 3) (1,3); (3,5); 4) (0,0); (1,1). 16.43. 1) (2,-4); 2) (3,5); 3)
(-1,7); 4) (2,3). 16.44. 1) y = 3 ; 2) y = −2 x ; 3) 2 x − 3 y = 8 ; 4)
x + 2 y = 5 . 16.45. 1) (-2,0); (-4,0); 2) (0,-18); 3) 2 5 ; 4) b = −6 ; c = 5 ;
5) b = 4 ; c = −3 ; 6) b = −4 ; c = 2 ; 7) (2,-1); 8) a = 2 ; c = 8 ; 9)
a = −2 ; c = 6 ; 10) b = −4 ; c = −4 ; 11) b = −12 ; c = 18 ; 12) b = −2 ;
1 2 4
c = 3 ; 13) 2; ; 14) 8; 32; 15) 2; 8; 16) a = ; b = − ; c = −2 ; 17)
2 3 3
a = 1 ; b = −2 ; c = 3 ; 18) a = 10 ; b = −3 ; 19) a = 12 ; b = 4 ; c = 12 ;
20) a = 10 ; b = −2 ; c = 11 ; 21) a = 4 an a = −8 ; (3,12) ; (− 3,24 ) ; 22)
a = 6 ; (2,8) .

§17

17.1. 1) ki; 2) ara; 3) ki; 4) ara; 5) ki; 6) ki; 7) ara; 8) ara.

17.2. 1) A = {−12; - 11; − 10; − 9; − 8} ; 2) A = {1; 2; 3; 4} ; 3) A = {−1 ;1} ;
4) A = {1; 2; 3; 4} ; 5) A = {0; 1; 2} ; 6) A = {1; 2; 3; 4; 6; 12} ; 7) A = {(1; 18) ,
(2; 18) , (3; 18), (6; 9), (2; 9), (6; 18), (9; 18)} ; 8) A = {(6; 12) , (6; 18);
(12; 18)} . 17.3. 1) ∅,{a}, {b}, {a; b}; 2) ∅,{a}, {b}, {c }, {a; b}, {a; c}, {b;
c}, {a; b; c}. 17.4. 1) {a; b}, {a; c}, {a, d}, {b; c}, {b; d}, {c; d}. 2) {a;
b; c}; {a; b; d }, {a; c; d}, {b; c; d}. 17.5. {3; 5; 6}; {2; 3; 5; 6}, {3: 4:
5: 6}, {2; 3; 4; 5; 6}. 17.6. 1) WeSmaritia; 2) araa WeSmariti. 17.7.
1) ara; 2)ki; 3) ara; 4) ki. 17.8. 1) ara; 2) ara; 3) ki; 4) ara. 17.9.
1) ara; 2) ki; 3) ara; 4) ara. 17.10. 1) {1; 2; 3; 4; 5; 6}; 2) {1; 3;
4; 5; 7}; 3) [2; 7]; 4) (− ∞; 10] . 17.11. 1) {3; 6}, 2) {4; 8}, 3) [3; 4], 4)
kvadra-tebis simravle. 17.12. 1) {3; 7}, 2) {1; 6}, 3) [3; 4[, 4)
[2; 3]U]5; 6] . 17.13. 1) {1; 2; 3; 4; 5}, 2) {3}, 3) {1; 4}, 4) {2; 5}, 5) ∅.
6) {1; 4}. 17.14. 1) ki, 2) ara, 3) ki, 4) ara. 17.15. 1) {_3; _2; _1; 0;
2; 7}; 2) {0; 2; 4; 6; 7; 9}, 3) {0; 2; 7}, 4) {_3; _2; _1}. 17.16. 1) {_1;
0; 1; 2; 3; 4}, 2) {3; 4; 5; 6; 7; 8}, 3) {2; 8; 9; 10; 11}; 4) {_1; 0; 1; 3;
4}; 5) {2}. 17.17. {_2; _1; 0; 1; 5; 6; 7}. 17.18. {_2; 0; 4}. 17.19. 1) ara,
2) ki, 3) ara, 4) ara. 17.20. 1) ara, 2)ara, 3) ki, 4) ara. 17.21. 25.
11
17.22. 85. 17.23. 14. 17.24. 67. 17.25. 50. 17.26. .
20

423
 §18

18.1. 1) 24; 2) 120; 3) 600; 4) 30; 5) 56; 6) 720; 7) 330; 8) 24. 18.2.
1 n +1
1) n(n − 1)(n − 2) ; 2) n(n + 1) ; 3) ; 4) . 18.3. 1) 6; 2)
(3n − 2)! (n + 2)!

120; 3) 30; 4) 48; 5) 48; 6) 91. 18.4. 1) 120; 2) 20; 3) 42; 4) 9. 18.5.
1) 10; 2) 10; 3) 5; 4) 10; 5) 25; 6) 2,5. 18.6. 6. 18.7. 24. 18.8. 6. 18.9.
40320; 18.10. 720. 18.11. 56. 18.12. 3024. 18.13. 120. 18.14. 20. 18.15. 840.
18.16. 4. 18.17. 35. 18.18. 15. 18.19. 1365. 18.20. 84. 18.21. 10. 18.22.

600. 18.23. 20. 18.24. A106 . 18.25. 240. 18.26. 125. 18.27. 55 . 18.28. 192.

18.29. 240. 18.30. 1) 300; 2) 1080; 3) 540. 18.31. 32. 18.32. A52 =20.

18.33. C 73 = 35 . 18.34. 1800. 18.35. 120.

§19

19.1. 1) 7; 2) 5; 3) 1,2; 4) 2. 19.2. 1) 0; 2) 2,75. 19.3. 1) 3; 2) 4; 3) 1; 4) 3; 5)

31 2 2
; 6) ; 7) 13 ; 8) 5 3 . 19.4. 1) 2; 2) . 19.5. 1) 12; 2) 13; 3) 6; 4)
40 3 3

6 5.
19.6. 1) monacemebi 0 3 4 5 6
sixSire 2 3 2 3 2
fardobiTi 1 1 1 1 1
sixSire 6 4 6 2 6

2) monacemebi _2 0 1 3 4
sixSire 2 2 2 4 4
fardobiTi 1 1 1 2 2
sixSire 7 7 7 7 7
3 2
19.7. 1) _2; 2) 2 da 5; 3) moda ara aqvs; 4) 2; 3; 4. 19.8. 1) ;
2
370 42 11 14
2) ; 3) ; 4) . 19.9. 1) saSualoa 5, medianaa 4,
5 3 7
424
diapazonia 10, moda ara aqvs, saSualo kvadratuli
gadaxraa 14 ; 2) saSualoa _1, medianaa 4, diapazonia 12,
modaa 1, saSualo kvadratuli gadaxraa 4. 19.10. n=4,
saSualoa 1, medianaa – 0, modaa 1, diapazonia 4, saSualo
3 5
kvadratuli gadaxraa . 19.11. m =3, n =2, modaa 0,
5
1 1
medianaa 0, gabnevis diapazonia 7. 19.12. . 19.13. . 19.14. 1)
15 4
40; 2) 80; 3) 16; 4) 150.
19.15.
mniSvneloba 10 9 8 7 6
sixSire 1 3 3 1 2
fardobiTi 1 3 3 1 1
sixSire 10 10 10 10 5
saSualoa 8, diapazonia 4, modaa 8 da 9, medianaa 8,
2 10
saSualo kvadratuli gadaxraa .
5

19.16. monacemebi 1 3 4 5 6
sixSire 2 2 2 4 1
fardobiTi 1 1 1 1 1
sixSire 6 6 6 3 12
saSualoa 4, diapazonia 5, modaa 5, medianaa 4,5, saSualo
2 6
kvadratuli gadaxraa .
3
19.17. monacemebi 6 8 9 10
sixSire 1 3 4 6
fardobiTi 1 3 2 3
sixSire 14 14 7 7
saSualoa 9, diapazonia 4, medianaa 9, modaa 10, saSualo
3 7
kvadratuli gadaxraa .
7
1 4
19.18. 1) 180; 2) 45; 3) . 19.19. 400 da . 19.20. 140. 19.21. 1200.
6 7

425
 §20

20.1. 1) SeuZlebelia; 2) SemTxveviTia; 3) aucilebelia; 4) Sem-

TxveviTia. 20.2. 1) SemTxveviTia; 2) SemTxveviTia; 3) SeuZle-
belia; 4)aucilebelia; 5) SemTxveviTia; 6) aucilebelia. 20.3. 1)
SemTxveviTia; 2) SeuZlebelia; 3) aucilebelia; 4) auci-
lebelia. 20.4. 1) SeuZlebelia; 2) SemTxveviTia; 3) SeuZlebe-
lia; 4) SemTxveviTia. 20.5. 1) 3; 2) 6; 3) 36; 4) 4; 5) 8; 6) C 362 ; 7)
1 1 1 1 1
12; 8) 25; 9) 20; 10) 36⋅52. 20.6. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6)
6 2 2 2 3
1 1 1 5 1 2 5 1 3
; 7) ; 8) ; 9) ; 10) ; 11) ; 12) . 20.7. 1) ; 2) ; 3)
3 6 2 6 2 3 6 4 4
1 1 1 1 2 3 8 3
; 4) ; 5) ; 6) . 20.8. 1) ; 2) . 20.9. . 20.10. 1) ; 2)
2 2 4 4 5 5 11 10
1 4 1 1 11 11 13 1
; 3) ; 4) . 20.11. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6)
5 5 2 12 24 24 24 56
33 5 11 3 3 9 33 6
; 7) ; 8) . 20.12. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6)
112 16 16 38 95 38 95 19
9 1 12 1 1 1 11 3 1
; 7) ; 8) . 20.13. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) ;
38 57 95 6 4 2 36 4 4
1 5 1 1 1 1 2
7) ; 8) ; 9) ; 10) ; 11) ; 12) ; 13) 0; 14) 1; 15) ;
18 36 6 12 9 12 9
11 7 8 25 5 4 1
16) ; 17) ; 18) ; 19) ; 20) ; 21) . 20.14. 1) ; 2)
18 18 9 36 6 9 8
3 7 1 1 5 1 1 1 1
; 3) ; 4) ; 5) ; 6) . 20.15. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ;
8 8 2 2 8 36 9 2 4
2 8 3 7 4 3 2 9 4
5) ; 6) ; 7) ; 8) ; 9) ⋅ ; 10) ; 11) ; 12) ;
9 9 4 9 36 35 35 140 315
1 31 8 31 3 3 3 1
13) ⋅ ; 14) ⋅ . 20.16. . 20.17. . 20.18. 1) ; 2) ; 3)
9 35 9 35 5 5 10 2
19 4 200 179 59 1
; 4) = 2 ; 5) ; 6) . 20.19. . 20.20.
495 99 C100 495 165 120
1 1 1 1 1 1
= . 20.21. . 20.22. . 20.23. . 20.24. . 20.25.
10 ⋅ A5 600
3
120 120 24 720
C 83 2 C 21 ⋅ C 84 5 7 2
10
A20 1
1) = ; 2) = ; 3) ; 4) . 20.26. 10
. 20.27. .
C105 9 C105
9 9 9 20 3

426
 1 2
C 20 19 C 802 316 1
C 20 ⋅ C 80
1
32
20.28. . 20.29. 1) 2
= ; 2) 2
= ; 3) 2
= ; 4)
3 C100 495 C100 495 C100 99
2
C 20 + C802 67 3
29 C 30 C3 57 20 ⋅ C 302 87
2
= . 20.30. 1) = 3 ; 2) 203
= ; 3) 3
= ;
C 100 99 140 C 50 C 50 980 C 50 196
C ⋅ C802
1
57 1 2 1 1
4) 30
3
= . 20.31. 1) ; 2) . 20.32. 1) ; 2) ; 3)
C 50 196 6 3 64 64
3! 3 3 A42 3 A53 12 1 7
3
= ; 4) . 20.33. 2
= . 20.34. 3
= . 20.35. 1) ; 2) ;
4 32 64 4 4 5 25 4 12
5 5 80 10 1 8 16 9
3) ; 4) . 20.36. 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) .
8 16 111 37 111 999 333 37
5 11 1 1 11
20.37. 1) ; 2) 0,4; 3) ; 4) 0,6. 20.38. 1) ; 2) . 20.39. 1) ;
6 20 5 7 15
1 1 13 2 1
2) . 20.40. 1) ; 2) 0,7; 3) ; 4) 0,46; 5) ; 6) 0,2; 7) ; 8)
7 2 25 3 4
2 4 7 5 3 5
. 20.41. . 20.42. . 20.43. . 20.44. . 20.45. .
9 5 10 6 35 12

§21

1 4 2 2 1 11 1 1
21.1. 1) ; 2) ; 3) ; 4) . 21.2. 1) ; 2) . 21.3. 1) ; 2) .
5 5 5 5 9 18 9 3
2 2 1 3 1 1 3
21.4. . 21.5. . 21.6. . 21.7. . 21.8. . 21.9. . 21.10. .
3 2 2 2 3 4 5
2 4 3 1 4 1 1
21.11. . 21.12. . 21.13. . 21.14. . 21.15. . 21.16. . 21.17. .
5 5 8 2 9 4 4
1 1 1 4 5 2
21.18. . 21.19. . 21.20. . 21.21. 1) ; 2) . 21.22. . 21.23.
2 3 6 9 9 7
9 49 21 91 9 7 π
1) ; 2) ; . 21.24. . 21.25. . 21.26. . 21.27. 1 − .
100 100 100 100 14 10 4
2 π 3 3 3 2π − 3 3 3 7
21.28. . 21.29. . 21.30. . 21.31. . 21.32. . 21.33. .
π 9 4π 12π 8 12
1 1
21.34. . 21.35. .
2 4

427
 t!b!d!o!p!c!b!s!p!!!!n!b!t!b!m!b!

Tfnplmfcvmj!hbnsbwmfcjt!gpsnvmfcj!

1. a 2 − b 2 = (a − b )(a + b ) ;
(
2. a 3 − b 3 = (a − b ) a 2 + ab + b 2 ; )
3. a + b
3 3
= (a + b ) (a 2
− ab + b ) ;
2

4. (a ± b )2 = a 2 ± 2ab + b 2 ;
5. (a ± b )3 = a 3 ± 3a 2b + 3ab 2 ± b3 ;
6. (a + b + c )2 = a 2 + b 2 + c 2 + 2ab + 2ac + 2bc ;
!
qspqpsdjfcj!
a c d c a b d b a±b c±d
1. Tu = , maSin a ⋅ d = b ⋅ c; = ; = ; = ; = ;
b d b a c d c a b d
a±b c±d a+b c+d
= ; = .
a c a−b c−d
a a a c a1 ± a2 ± L ± a n c
2. Tu 1 = 2 = L = n = , maSin = .
b1 b2 bn d b1 ± b2 ± L ± bn d
!
qspdfouj!

ak
1. a ricxvis k % tolia -is.
100
100
2. ricxvi, romlis k % aris b , tolia b ⋅ -is.
k
a a
3. a ricxvi aris b ricxvis nawili, anu ⋅ 100 procenti.
b b
4. a ricxvis rTuli n %-iT gadideba, ramodenime etapad,
niSnavs: yovel momdevno etapis dasawyisSi wina etapze
miRebul ricxvs daematos misive n %. Ggamomdinare aqedan Ak
ricxvi, romelic warmoadgens a ricxvis misi rTuli n %-iT
Tanmimdevrulad k -etapad gadidebuls, gamoiTvleba
formuliT

428
 k
⎛ n ⎞
Ak = a⎜1 + ⎟ .
⎝ 100 ⎠

ybsjtyj!

1. a n = a1⋅2 3a; sadac n ∈ N ;

a... 2. a 0 = 1; a ≠ 0 .
n −jer

1
3. a −n = , n ∈ N , a ≠ 0.
an
m
4. a n = n a m , m ∈ Z n ∈ N da a > 0.

a + a2 − b a − a2 − b
5. a± b = ± , a > 0, b > 0, a 2 > b .
2 2

!
nprnfefcfcj!ybsjtyfc{f!
n
⎛a⎞ an
1. (ab )n = a n b n ; 2. ⎜ ⎟ = n , Tu b ≠ 0 ;
⎝b⎠ b

3. a m ⋅ a n = a m+ n ; 4.
am
a n
= a m −n ; ( )
5. a m
n
= a mn .

ebnpljefcvmfcb!tbTvbmp!bsjUnfujlvmtb!eb!
tbTvbmp!hfpnfusjvmt!Tpsjt!

a1 + a2 + L + a n n
≥ a1a2 L a n ,
n
sadac a1 ≥ 0, a 2 ≥ 0,K, a n ≥ 0. tolobas adgili aqvs maSin da
mxolod maSin, roca a1 = a2 = L = an .

lwbesbuvmj!hboupmfcjt!bnpobytoUb!gpsnvmb!

Tu ax 2 + bx + c = 0 da D = b 2 − 4ac ≥ 0, maSin
− b ± b 2 − 4ac − k ± k 2 − ac
a) x1,2 = ; b) x1,2 = , Tu b = 2k .
2a a
!
429
 wjfujt!Ufpsfnb!

Tu x1 da x 2 aris ax 2 + bx + c = 0 gantolebis amonaxsnebi, maSin

b c
x1 + x2 = − , x1 ⋅ x2 = . !
a a
!
!
lwbesbuvmj!tbnxfwsjt!ebTmb!xsgjw!nbnsbwmfcbe

Tu x1 da x2 aris ax 2 + bx + c kvadratuli samwevris amonaxsnebi,

maSin
ax 2 + bx + c = a( x − x1 )(x − x2 ) .

bsjUnfujlvmj!qsphsftjb!

a n = a1 + (n − 1)d ;
a1 + an 2a1 + (n − 1)d 2an − d (n − 1)
Sn = n, Sn = n, Sn = n;
2 2 2

a1 + a n = a2 + a n−1 = K = a k + a n−k +1 ;
a n −1 + a n +1
an = .
2

hfpnfusjvmj!qsphsftjb!

bn = b1q n−1 ;
b1 (q n − 1) b q − b1
Sn = , Sn = n , (q ≠ 1);
q −1 q −1
b1 ⋅ bn = b2 ⋅ bn−1 = K = bk ⋅ bn−k +1 ;
bn2 = bn −1 ⋅ bn+1 .
!
!
!

430
 usjhpopnfusjb!

lvUyjt!hsbevtvmj!{pnjt!hbebzwbob!sbejbofcTj!eb!qjsjrjU!

a° α
α= π , a° = 180° ( α - radianuli zomaa, a - gradusi)!
180° π
!
usjhpopnfusjvm!!gvordjbUb!ojTofcj!
!

!!!!!!!!sinusi kosinusi tangensi

usjhpopnfusjvmj!gvordjfcjt!nojTwofmpcbUb!dysjmj!
{phjfsUj!bshvnfoujtbUwjt!

α π π π π 3π
0 = 00 = 30 o = 45 o = 60 o = 90 o π = 180 0 = 270 0
6 4 3 2 2

1 2 3
sin α 0 1 0 -1
2 2 2

cos α 3 2 1
1 0 -1 0
2 2 2

tgα 0
3
1 3 - 0 -
3

ctgα - 3 1
3
0 - 0
3

431
 ebnpljefcvmfcb!fsUj!eb!jhjwf!bshvnfoujt!
usjhpopnfusjvm!gvordjfct!Tpsjt!
sin α
1. sin 2 α + cos 2 α = 1; 2. tgα = ;
cosα
cosα
3. ctgα = ; 4. tgα ctgα = 1;
sin α
1 1
5. 1 + tg 2α = ; 6. 1 + ctg 2α = .!
cos 2 α sin 2 α
!

psj!bshvnfoujt!kbnjtb!eb!tywbpcjt!
usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj!

1. sin (α + β ) = sin α cos β + cosα sin β ;

2. sin (α − β ) = sin α cos β − cosα sin β ;
3. cos(α + β ) = cosα cos β − sin α sin β ;
4. cos(α − β ) = cosα cos β + sin α sin β ;
tgα + tgβ
5. tg (α + β ) = ;
1 − tgα tgβ
tgα − tgβ
6. tg (α − β ) = .
1 + tgα tgβ

psnbhj!eb!tbnnbhj!bshvnfoujt!usjhpopnfusjvmj!
gvordjfcj!

1. sin 2α = 2 sin α cos α ; 2. cos 2α = cos 2 α − sin 2 α ;

2tgα
3. tg 2α = ; 4. sin 3α = 3 sin α − 4 sin 3 α ;
1 − tg 2α
3tgα − tg 3α
5. cos 3α = 4 cos 3 α − 3 cosα ; 6. tg 3α = ;
1 − 3tg 2α
!

432
 obyfwbsj!bshvnfoujt!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj

α
1 − cosα α
1 + cosα
1. sin 2 = ; 2. cos 2 = ;
2 2 22
α 1 − cosα α sin α
3. tg 2 = ; 4. tg = ;
2 1 + cosα 2 1 + cosα
α 1 − cosα
5. tg = .
2 sin α

!!!!!!!!!!usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! hbnptbywb! obyfwbsj!

bshvnfoujt!ubohfotjU!

α α α
2tg 1 − tg 2 2tg
1. sin α = 2 ; 2. cosα = 2; 3. tgα = 2 .
α α α
1 + tg 2
1 + tg 2
1 − tg 2
2 2 2

usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! obnsbwmjt! hbsebrnob!

kbnbe!
1
1. sin α cos β = [sin (α + β ) + sin (α − β )] ;
2
2. cosα cos β = [cos(α − β ) + cos(α + β )] ;
1
2
3. sin α sin β = [cos(α − β ) − cos(α + β )] .
1
2

!!!!!!!usjhpopnfusjvm! gvordjbUb! kbnjt! hbsebrnob!

obnsbwmbe

α+β α−β
1. sin α + sin β = 2 sin cos ;
2 2
α−β α+β
2. sin α − sin β = 2 sin cos ;
2 2
α+β α−β
3. cosα + cos β = 2 cos cos ;
2 2
α+β α −β
4. cosα − cos β = −2 sin sin ;
2 2

433
 sin (α + β ) sin (α − β )
5. tgα + tgβ = ; 6. tgα − tgβ = ;
cosα cos β cosα cos β
sin (α + β ) sin (β − α )
7. ctgα + ctgβ = ; 8. ctgα − ctgβ = .
sin α sin β sin α sin β

usjhpopnfusjvm!gvordjbUb!{phjfsUj!kbnjt!
hbsebrnob!

1. 1 − cos 2α = 2 sin 2 α ; 2. 1 + cos 2α = 2 cos 2 α ;

3. 1 − 2 sin 2 α = 2 cos 2 α − 1 = cos 2α ;
4. sin α + cosα = 2 sin (α + 45°) = 2 cos(α − 45°) ;
5. sin α − cos α = 2 sin (α − 45°) = − 2 cos(α + 45°) ;
6. sin 4 α + cos 4 α = 1 − 2 sin 2 α cos 2 α ;
7. sin 6 α + cos 6 α = 1 − 3 sin 2 α cos 2 α .
!
Tfrdfvmj!usjhpopnfusjvmj!gvordjfcj

π π
1. y = arcsin x, Tu x = sin y da − ≤ y≤ ;
2 2
2. y = arccos x, Tu x = cos y da 0 ≤ y ≤ π ;
π π
3. y = arctgx, Tu x = tgy da − ; < y<
2 2
4. y = arcctgx, Tu x = ctgy da 0 < y < π ;
5. arcsin(− x ) = − arcsin x ; 6. arccos(− x ) = π − arccos x ;
7. arctg (− x ) = −arctgx ; 8. arcctg (− x ) = π − arcctgx ;
π π
9. arcsin x + arccos x = ; 10. arctgx + arcctgx = .
2 2

vnbsujwft!usjhpopnfusjvm!hboupmfcbUb!bnpobytofcj!
!
1. sin x = a; a ≤ 1, x = (− 1) arcsin a + πκ , κ ∈ Z ;
k

kerZod: a) sin x = 0, x = πκ , κ ∈ Z ;
π
b) sin x = 1, x = + 2πκ , κ ∈ Z ;
2
π
g) sin x = −1, x = − + 2πκ , κ ∈ Z ;
2

434
 2. cos x = a; a ≤ 1, x = ± arccos a + 2πκ , κ ∈ Z ;
π
kerZod: a) cos x = 0, x = + πκ , κ ∈ Z ;
2
b) cos x = 1, x = 2πκ , κ ∈ Z ;
g) cos x = −1, x = π + 2πκ , κ ∈ Z .
3. tgx = a, x = arctga + πκ , κ ∈ Z ;
4. ctgx = a, x = arcctga + πκ , κ ∈ Z .!

!!!!!!!!!!!!!!
mphbsjUnfcj

1. log a b = x ⇔ a x = b, (a ≠ 1, a > 0, b > 0) ;

2. a = b ; 3. log a 1 = 0 ;
log a b
4. log a a = 1 ;
5. log a (x1 ⋅ x2 ) = log a x1 + log a x2 ;
x1
6. log a = log a x1 − log a x2 ; 7. log a x k = k log a x ;
x2
1 m
8. log a k x = log a x ; 9. log a k b m = log a b ;
k k
log c b 1
10. log a b = ; 11. log a b = ;
log c a log b a
log a x log b x
12. = ; 13. a logc b = b logc a .
log a y log b y

kombinatorika

= n(n − 1)K (n − m + 1) ;
Pn
1. Pn = n! ; P0 = 1 ; 2. Anm =
Pn − m
3. An1 = n ; An0 = 1 ; 4. Anm +1 = (n − m )Anm ;
Anm n! n(n − 1)(n − 2)K (n − m + 1)
5. Cnm = = = ;
Pm m!(n − m )! m!
6. Cnm = Cnn − m ; Cn1 = n ; Cn0 = 1 .

niutonis binomialuri formula

(a + b )n = Cn0 a n + Cn1 a n −1b + L + Cnm a n − mb m + L + Cnnb n .

435
 mbUjovsj!bocboj!
!
A, a _ a N , n _ en
B, b _ be O, o _ o
C , c _ ce P, p _ pe
D, d _ de Q, q _ qu
E, e _ e R, r _ er
F , f _ ef S , s _ es
G , g _ Je T , t _ te
H , h _ haS U, u _ u
I, i _ i V, v _ v
J , j _ Ji W , w _ dubl-ve
K , k _ ka X , x _ iqs
L, l _ el Y , y _ igrek
M , m _ em Z , z _ zet

cfs[ovmj!bocboj!
!
Α, α _ alfa Ν, ν _ niu
Β, β _ beta Ξ, ξ _ qsi
Γ, γ _ gama Ο, ο _ omikroni
∆, δ _ delta Π, π _ pi
Ε, ε _ efsilon Ρ, ρ _ ro
Ζ, ς _ Zeta Σ , σ _ sigma
Η, η _ eta Τ, τ _ tau
Θ, ϑ _ Teta Φ, φ _ fi
Ι, ι _ iota Χ, χ _ xi
Κ , κ _ kapa ϒ, υ _ ifsilon
Λ, λ _ lambda Ψ, ψ _ fsi
Μ , µ _ miu Ω, ω _ omega

436
 s a r C e v i
meoTxe gamocemis winasityvaoba ................................................. 3
mexuTe gamocemis winasityvaoba ……………………………… 4
S e s a v a l i …………………………………………………………… 5
$1. naturaluri ricxvebi da Tvlis sistemebi ……………… 10
$2. gayofadobis niSnebi ……………………………………………… 15
$3. martivi da Sedgenili ricxvebi. udidesi saerTo
gamyofi. umciresi saerTo jeradi ……………………………. 16
$4. mTeli ricxvebi ……………………………………………………. 19
$5. Cveulebrivi wiladebi, racionaluri ricxvebi ………….. 21
$6. aTwiladebi ………………………………………………………….. 25
$7. iracionaluri ricxvis cneba. namdvili ricxvebi ………… 29
$8. ricxviTi wrfe. ricxviTi Sualedebi. marTkuTxa
koordinatTa sistema ………………………………………………. 32
$9. namdvili ricxvis moduli (absoluturi sidide) da misi
Tvisebebi ……………………………………………………………….. 35
$10. proporciebi. procentebi …………………………………………. 36
$11. xarisxi mTeli maCvenebliT ………………………………………. 39
$12. ricxviTi gamosaxulebani. cvladis Semcveli gamosaxule-
bani ………………………………………………………………………. 41
$13. erTwevri da mravalwevri …………………………………………. 43
$14. Semoklebuli gamravlebis formulebi. mravalwevris daS-
la mamravlebad ………………………………………………………. 46
$15. n -uri xarisxis fesvi. n -uri xarisxis ariTmetikuli
fesvi ……………………………………………………………………… 50
$16. ariTmetikuli fesvis Tvisebebi …………………………………. 52
$17. racionalur maCvenebliani xarisxi ……………………………. 55
$18. wiladur gamosaxulebaTa gardaqmna …………………………… 56
$19. funqcia. gansazRvris are. mniSvnelobaTa simravle. Seq-
ceuli funqcia ………………………………………………………… 59
$20. ricxviTi funqcia da misi grafiki. Seqceuli
funqciis grafiki …………………………………………………….. 60
$21. funqciis mocemis xerxebi …………………………………………. 61
$22. zrdadi da klebadi, SemosazRvruli da SemousazRvre-
li funqciebi ………………………………………………………….. 62
$23. luwi, kenti da perioduli funqciebi ………………………… 64
$24. funqciis grafikis zogierTi gardaqmna ……………………… 65
$25. wrfivi funqcia ……………………………………………………….. 68
k
$26. y= funqciis Tvisebebi da grafiki …………………………. 70
x
$27. wilad-wrfivi funqcia ……………………………………………… 72
$28. kvadratuli funqciis Tvisebebi da grafiki ………………… 73
$29. xarisxovani funqcia naturaluri maCvenebliT …………….. 75

437
$30. y = n x funqcia ………………………………………………………… 76
$31. gantoleba ………………………………………………………………. 77
$32. erTcvladiani wrfivi da kvadratuli gantolebebi ……… 80
$33. vietis Teorema ………………………………………………………… 82
$34. kvadratuli samwevris daSla mamravlebad …………………. 84
$35. bikvadratuli gantoleba …………………………………………. 84
$36. iracionaluri gantoleba ………………………………………… 86
$37. gantolebaTa sistemebi …………………………………………….. 87
$38. wrfiv gantolebaTa sistema ……………………………………… 89
$39. utolobebi ……………………………………………………………… 92
$40. wrfivi erTcvladiani utoloba ………………………………… 96
$41. kvadratuli utoloba ……………………………………………… 97
$42. utolobaTa sistemebi ………………………………………………. 99
$43. utolobaTa amoxsna intervalTa meTodiT …………………… 101
$44. modulis Semcveli utolobebi ………………………………….. 104
$45. ricxviTi mimdevroba ………………………………………………… 106
$46. ariTmetikuli progresia ………………………………………….. 109
$47. geometriuli progresia ……………………………………………. 111
$48. geometriuli progresiis pirveli n wevris
jamis formula ………………………………………………. 112
$49. geometriuli progresiis jami, roca q < 1 ………………….. 113
$50. kuTxuri sidideebis radianuli zoma …………………………. 114
$51. trigonometriuli funqciebi ……………………………………… 114
$52. trigonometriuli funqciebis mniSvnelobaTa gamoTvla
argumentis zogierTi mniSvnelobebisaTvis ………………….. 118
$53. y = sin x funqciis Tvisebebi da grafiki ………………………. 120
$54. y = arcsin x funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………. 123
$55. y = cos x funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………… 124
$56. y = arccos x funqciis Tvisebebi da grafiki …………………… 126
$57. y = tgx funqciis Tvisebebi da grafiki ………………………… 126
$58. y = arctgx funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………... 128
$59. y = ctgx funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………….. 129
$60. y = arcctgx funqciis Tvisebebi da grafiki ……………………. 132
$61. damokidebuleba erTi da imave argumentis trigonometri-
ul funqciebs Soris ………………………………………………… 133
$62. ori argumentis jamisa da sxvaobis trigonometriu-
li funqciebi …………………………………………………………… 134
$63. dayvanis formulebi …………………………………………………. 135
$64. ormagi da naxevari argumentis trigonometriuli fun-
qciebi ……………………………………………………………………. 137
$65. trigonometriul funqciaTa gamosaxva naxevari argume-
ntis tangensiT ………………………………………………………… 138
$66. trigonometriul funqciaTa namravlis gardaqmna jamad … 139
438
$67. trigonometriul funqciaTa jamis gardaqmna namravlad … 140
$68. trigonometriuli gantolebebi ………………………………….. 141
$69. xarisxi iracionaluri maCvenebliT …………………………… 144
$70. maCvenebliani funqciis Tvisebebi da grafiki ………………. 145
$71. logariTmis cneba ……………………………………………………. 146
$72. namravlis, fardobisa da xarisxis logariTmi …………….. 147
$73. logariTmis erTi fuZidan meoreze gadasvla ………………. 149
$74. logariTmuli funqciis Tvisebebi da grafiki ……………… 150
$75. maCvenebliani da logariTmuli gantolebebi ……………….. 151
$76. maCvenebliani da logariTmuli utolobebi …………………. 152
$77. kombinatorikis elementebi ………………………………………… 154
$78. niutonis binomialuri formula …………………………………. 158
$79. statistikis elementebi ………………………………………… 159
$80. xdomilobis albaToba. fardobiTi sixSire ………………… 164
$81. elementarul xdomilobaTa sruli sistema
(xdomilobaTa sivrce). xdomilobaTa Sedareba ….…….... 166
$82. operaciebi xdomilobebze …………………………………………. 170
$83. geometriuli albaToba …………………………………………...... 174

a m o c a n a T a k r e b u l i
$1. ariTmetikuli gamoTvlebi …………………………………………. 176
$2. moqmedebebi erTwevrebze da mravalwevrebze. mravalwe-
vris mamravlebad daSla …………………………………………… 186
$3. moqmedebebi racionalur gamosaxulebebze …………………… 194
$4. moqmedebebi radikalebze. algebrul gamosaxulebaTa gar-
daqmna ……………………………………………………………………. 204
$5. wrfivi, kvadratuli da maTze dayvanadi gantolebebi …… 217
$6. iracionaluri gantolebebi ………………………………………. 227
$7. sistemebi ………………………………………………………………… 230
$8. utolobebi ……………………………………………………………… 237
$9. modulis Semcveli gantolebebi da utolobebi …………… 249
$10. algebruli amocanebi ……………………………………………….. 252
$11. mimdevrobebi da progresiebi …………………………………….. 295
$12. trigonometriul gamosaxulebaTa gamartiveba da gamo-
Tvla ………………………………………………………………………. 313
$13. trigonometriuli gantolebebi da utolobebi ……………. 335
$14. logariTmis Semcveli gamosaxulebebis gamoTvla. maCvene-
bliani da logariTmuli gantolebebi. gantolebaTa sis-
temebi ……………………………………………………………………. 341
$15. maCvenebliani da logariTmuli utolobebi ………………… 351
$16. funqcia. funqciis grafiki ………………………………………… 357
$17. simravleebi. operaciebi simravleebze …………………. 367
$18. kombinatorikis elementebi ………………………………….. 370
439
$19. monacemTa analizi da statistika ……………………………… 373
$20. xdomilobis albaToba …………………………………………....... 376
$21. geometriuli albaToba …………………………………………..... 386
pasuxebi ………………………………………………………………….. 390
sacnobaro masala ……………………………………………………. 428
laTinuri da berZnuli anbani …………………………………… 436

ibeWdeba avtorTa mier

warmodgenili saxiT

gadaeca warmoebas 05.11.2008. xelmowerilia dasabeWdad 12.11.2008.

qaRaldis zoma 60×84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 27,75. saaRricxvo-
sagamomcemlo Tabaxi 24. tiraJi 500 egz. SekveTa #

sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”, Tbilisi,

kostavas 77

440