T.C.

BAHÇE
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez
Araştırma Enstitüsü adına
Sahibi (Owner)
Dr. Yılmaz BOZ (Müdür–Director)
ISSN 1300–8943
Özel Sayı Editörü (Editor in Chief)
Doç. Dr. Murat AKKURT

Özel Sayı Yayın Kurulu (Editorial Board)

Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU YIL : 2018 CİLT: 47 SAYI : Özel Sayı 1
Prof. Dr. Birhan KUNTER
Doç. Dr. Murat AKKURT
YEAR : 2018 VOL: 47 NO : Special Ed. 1
Dr. Hande TAHMAZ

İdare Yeri (Issued by)

Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma
Enstitüsü, Yalova/Türkiye ATATÜRK BAHÇE KÜLTÜRLERİ
Tel: 0 226 814 25 20–21
Fax: 0 226 814 11 46 MERKEZ ARAŞTIRMA
e–posta: yalova.arastirma@tarim.gov.tr
http://arastirma.tarim.gov.tr/yalovabahce
ENSTİTÜSÜ DERGİSİ
Baskı/Press Date Mart ve Kasım aylarında olmak üzere yılda iki sayı yayınlanır.
28 Haziran / June 2018 Hakemli bilimsel bir dergidir.
ULAKBİM Yaşam Bilimleri Veri Tabanında dizinlenmektedir.
Derginin Bu Sayısında Hakemlik Yapanlar
Scientific Board for This Issue CAB International, Horticultural Science'a kayıtlıdır.
(İsimler unvanlarına göre alfabetik sıra ile yazılmıştır) Dergi içeriği herhangi bir yöntemle yayın kurulundan yazılı izin
alınmadan yeniden çoğaltılamaz.
Prof. Dr. Birhan KUNTER
Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU Dergideki makalelerdeki bilgi ve görüşler kaynak gösterilerek
Doç. Dr. Murat AKKURT kullanılabilir.
Dr. Hande TAHMAZ Dergiye gönderilen yazılar yayınlansın ya da yayınlanmasın iade
edilmez.
Yazıların her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir.
Yazarlara telif hakkı ödenmez.

Dizgi ve Baskı
Bu bilimsel dergi "Türkiye 9. Bağcılık ve Teknolojileri
Sempozyumu Yayın Kurulu" tarafından yayına hazırlanmış ve
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından
yayınlanmıştır.

JOURNAL OF ATATÜRK
CENTRAL HORTICULTURAL
RESEARCH INSTITUTE
BAHÇE is peer–reviewed journal and published twice a year in
March and November.
It is indexed in CAB International and ULAKBIM.
No Material published in the journal may be reproduced in any
form, without the prior written permission of the editorial
board.
Information and views published in the journal may be used
only with proper referencing.
The Material manuscript, so far as the author knows is under
his responsibility and should not infringe upon other published
material protected by copyright.
No financial Grant for copyright is payable to the contributor.

Press
Atatürk Central Horticultural Research Institute Yalova/TURKEY
Asmada (Vitis vinifera L.) Eksplant Yüzey Sterilizasyon Protokolünün Oluşturulması
Establishment of Explant Surface Sterilization Protocol in Grapes (Vitis vinifera L.)
Elif Ceren PEHLİVAN, Sheida DANESHVAR ROYANDAZAGH, Birhan
MARASALI KUNTER _______________________________________________________ 195

Cabernet–Sauvignon Üzüm Çeşidinde Farklı Kültürel İşlemlerin Yaprak Su

Potansiyelleri Değişimleri Üzerine Etkileri
Effects of Different Cultural Practices on Leaf Water Potentials in Cv. Cabernet–
Sauvignon
Elman BAHAR, İlknur KORKUTAL, Hüseyin ÖNER ____________________________ 201

Yozgat İli Bağcılığının Değerlendirilmesi

The Evaluation of Yozgat Viticulture
Emine Sema ÇETİN, Selda DALER ____________________________________________ 209

Organik Sultani Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretiminde Organik Preparat

Uygulamalarının Üretim Maliyetleri Üzerine Etkileri
Effects of Clinoptilolite Mineral Applications on Organic Sultani Çekirdeksiz Raisin
Production Cost
Fadime ATEŞ, Selçuk KARABAT _____________________________________________ 219

Bağlarda Bitki Besin Elementi Eksikliğinin Önemi

The Importance of Vineyards in Plants Mineral Deficiency
Fulya KUŞTUTAN, Özen MERKEN, Fadime ATEŞ ______________________________ 225

Kamu Yatırımları ve Politikaları Kapsamında Türkiye’de Bağcılık Sektörü

The Viticulture Sector in Turkey within the Context of Public Investments and Policies
Funda YILMAZ, Pınar TOPÇU _______________________________________________ 229

Yarı Kuru Üzüm Muhafaza Çalışmaları

Semi–Dried Grape Preservation Studies
Gamze UYSAL SEÇKİN _____________________________________________________ 237

Öküzgözü Boğazkere ve Şire Üzüm Çeşitlerine Ait Tanelerin Farklı Olgunluk

Dönemlerinde Meydana Gelen Fiziksel ve Kimyasal Değişimlerin Belirlenmesi
Determination of Physical and Chemical Composition in Different Maturity Time of
Öküzgözü Boğazkere and Şire Grape Berries
Gültekin ÖZDEMİR, Abdullah SESSİZ _________________________________________ 243

GAP Bölgesinde Organik Üzüm Yetiştiriciliği

Organic Viticulture in Gap Region of Turkey
Gültekin ÖZDEMİR, Atilla ÇAKIR ____________________________________________ 249

Farklı Sulama Düzenleri ve Göz Yükü Uygulamalarının Hamburg Misketi Üzüm

Çeşidi Tanelerinin Fitokimyasal Bileşimi Üzerine Etkileri
Phytochemical Composition of Muscat of Hamburg Grape Berries Under Different
Irrigation Regimes and Bud Loads
Güzin TARIM, Semih TANGOLAR ____________________________________________ 257

iv
Üzüm Çekirdeklerinin Çimlendirilmesinde Etkili ve Pratik Bir Yöntem: Kutuda
Çimlendirme
Germinating In Box: An Effective and Practical Method for Grape Seed Germination
H. İbrahim UZUN, Nuray ÖZER, Murat AKKURT, Cengiz ÖZER, Serkan
AYDIN, Burak AKTÜRK _____________________________________________________ 267

Narince Üzüm Çeşidine Ait Üzüm Suyu, Genç Şarap ve Fıçılanmış Şaraplardaki
Tyrosol İçeriklerinin Değişimi
Change of Tyrosol Contents in Grape Juice, Young Wine and Oaked Wine from
Narince Grape Variety
Hande TAHMAZ, Gökhan SÖYLEMEZOĞLU __________________________________ 273

Bilecik İli Asma Genetik Kaynaklarının Belirlenmesi

Determination of the Grape Biodiversity of Bilecik, Turkey
Hayri SAĞLAM, Özlem ÇALKAN SAĞLAM ____________________________________ 279

Türkiye’de Şaraplık Üzüm Üreten İşletmelerin Yapısı, Sorunları ve Çözüm Önerileri

The Situation of Wine Grape Producing Enterprises in Turkey
Hülya UYSAL, Gamze SANER, Fadime ATEŞ, Selçuk KARABAT, Mehmet Ali
KİRACI, Adem YAĞCI, Tali MONİS ___________________________________________ 287

Karadeniz Bölgesi’nde Yetişen Kokulu Üzüm (Vitis labrusca L.) Genotipleri

Ampelografik Özelliklerinin Karşılaştırılması
Comparison of Ampelographic Characteristics of Foxy Grape Genotypes (Vitis
labrusca L.) Growing in the Black Sea Region
Hüseyin ÇELİK, Bülent KÖSE_________________________________________________ 293

Karadeniz Bölgesinden Selekte Edilerek Tescillenen Yeni Kokulu Üzüm (Vitis

labrusca L.) Çeşitleri
Newly Registered Foxy Grape (Vitis labrusca L.) Cultivars Selected From Black Sea
Region
Hüseyin ÇELİK, Bülent KÖSE, Seda ATEŞ ______________________________________ 299

Siirt İli Bağcılık Potansiyeli

The Viticulture Potential of Siirt City
Hüseyin KARATAŞ, Dilek DEĞİRMENCİ KARATAŞ, Ayhan ASLAN ______________ 311

Bazı Sofralık Üzüm Çeşitlerinde Farklı Anaçların Aşıda Başarı Şansı ve Fidan
Randımanı Üzerine Etkileri
The Effects of Different Rootstocks on Chance of Grafting and Sapling Yield among
Some Table Grapevine Varieties
Hüseyin KARATAŞ, Dilek DEĞİRMENCİ KARATAŞ, Berfin KIZGIN ______________ 315

Üzüm Pestili Üretiminde Üzüm Posasının Kullanımı

Usage of Grape Pomace in the Production of Grape Pestil
Kadir Emre ÖZALTIN, Özlem ÇAĞINDI _______________________________________ 321

Kivide (Actinidia spp.) Meyve Kalitesini Etkileyen Faktörler ve Uygulamalar

Factors and Applications Affecting Fruit Quality on Kiwifruit (Actinidia spp.)
Kemal Abdurrahim KAHRAMAN, Alper DARDENİZ, Arif ATAK __________________ 327

v
BAHÇE 47 (Özel Sayı 1: Türkiye 9. Bağcılık ve Teknolojileri Sempozyumu): 287–292 (2018)
ISSN 1300–8943

TÜRKİYE’DE ŞARAPLIK ÜZÜM ÜRETEN İŞLETMELERİN YAPISI, SORUNLARI

VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Hülya UYSAL¹, Gamze SANER², Fadime ATE޹, Selçuk KARABAT¹, Mehmet Ali
KİRACI³, Adem YAĞCI⁴, Tali MONİS⁵
¹Dr., Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, MANİSA
²Prof. Dr., Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, İZMİR
³Zir. Yük. Müh., Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, TEKİRDAĞ
⁴Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, TOKAT
⁵Zir. Müh., GAP Tarımsa Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ŞANLIURFA
Geliş tarihi / Received: 11.09.2017, Kabul tarihi / Accepted: 20.06.2018

ÖZET

Bu çalışma Türkiye’de şaraplık üzüm üreten işletmelerin yapısal özellikleri ile öncelikli sorunlarının ortaya
konulması amacıyla yapılmıştır. Marmara Bölgesinden Tekirdağ, Çanakkale, Ege Bölgesinden Denizli,
İzmir, Orta Anadolu Bölgesinden Ankara, Tokat, Nevşehir, Güneydoğu Anadolu Bölgesinden Kilis, Elazığ
ve Diyarbakır illeri araştırma alanını oluşturmuştur. Gayeli örnekleme yöntemine göre 383 üretici ile yüz
yüze anket çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler SPSS istatistik programında One–Way Anova,
Kruskal–Wallis testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Ölçekli soruların değerlendirilmesinde 5’li Likert
ölçeğinden yararlanılmıştır. İncelenen işletmelerde ortalama arazi genişliği 65.26 dekardır. Ortalama bağ
alanı ise 28.45 dekar ve bağ parsel sayısı ise 3.78 olarak bulunmuştur. İncelenen işletmelerdeki üreticilerin
elde ettikleri şaraplık üzümün kalitesi ile ilgili karşılaştıkları sorunlar içerisinde; salkım çürümeleri (2.95),
tanelerde çatlama (3.38), gibi sorunlar kısmen önemli iken, renklenme (4.03) ve şeker birikimiyle ilgili
sorunların çok yaygın olmadığı görülmüştür. Üreticilerin pazarlama açısından belirttikleri başlıca sorunlar;
şaraplık üzüm satış fiyatının düşük olması, yeterli sayıda alıcının bulunmaması, satılan üzümün parasının
geç alınması şeklinde sıralanabilir. Üreticiler fiyat konusunda etkili olabilmek, fiyat dalgalanmalarını
önleyebilmek için örgütlenmelidirler. Son yıllarda dış pazarda başlayan farklı çeşit arayışları, Türk
şarabının kendisini geliştirmesi durumunda şansı olabileceğini göstermektedir. Bölgesel özellikler taşıyan
kaliteli yerel çeşitlerin üretiminin fiyat yoluyla teşvik edilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimler: Şaraplık üzüm, şarap, işletme, yapısal özellik

THE SITUATION OF WINE GRAPE PRODUCING ENTERPRISES IN TURKEY

ABSTRACT

This study was carried out to reveal the structural features of wine grape producing enterprises in Turkey,
to detect basic priority problems and to offer some solutions to these problems. In this research, the most
intensive wine grape growing region producers were investigated. Tekirdağ and Çanakkale from Marmara
Region, Denizli and İzmir from Aegean Region, Ankara, Tokat and Nevşehir from Central Anatolia Region,
Kilis, Elazığ and Diyarbakır from Southeast Anatolia Region were made up of research area. Sample size
was determined using goal sampling method. Research is conducted face to face with 383 farmers sampled.
Data gathered have been analyzed via SPSS statistical software with One–Way ANOVA and Kruskal–
Wallis, tests. Some data were analyzed 5 points Likert Scale. According to study results, it was found that
average farm size is 65.26 da, the number of vine parcels per farm 3.78 units, vineyard production area on
the average size is determined as 28.45 da. Among the problems of the quality of the wine grape by the
producers in the examined enterprises; Problems such as cluster rot (2.95) and cracks in the berry (3.38)
were partially significant, but problems related to coloration (4.03) and sugar accumulation were not found
to be very common. The main problems in terms of marketing; the low price of wine grapes, the lack of a
sufficient number of buyers, the late payment of grapes sold can be listed. Producers should be organized
in order to be effective in price and to prevent price fluctuations. The different types of searches that have
started in the foreign market in recent years show that there may be a chance if the Turkish wine develops
itself. Production of quality local varieties with regional characteristics should be promoted through price.

Keywords: Wine grapes, wine, business, structural feature

287
 H. Uysal, G. Saner, F. Ateş, S. Karabat, M. A. Kiracı, A. Yağcı, T. Monis / BAHÇE 47 (Özel Sayı 1): 287-292 (2018)
GİRİŞ
Dünya bağcılığında 467.093 hektarlık bağ
alanı ile İspanya, Çin, Fransa ve İtalya’dan
sonra 5. sırada bulunan Türkiye, 4.175.356 ton
üzüm üretimi ile 74.499.589 tonluk dünya
üzüm üretimi içerisinde; Çin, ABD, İtalya,
İspanya ve Fransa’nın ardından 6. sırada
(%5.60) yer almaktadır [1]. (FAO, 2014).
Türkiye’de üretilen üzümün %38’i kurutmalık
ve %50’si sofralık olarak değerlendirilirken
%12’si ise şaraplık olarak kullanılmaktadır [2].
Bağcılıkta öne çıkan diğer ülkelerde, üretilen
üzümün %80–85 gibi büyük bir bölümü,
yüksek katma değer yaratan şaraplık üzüm
üretimine giderken [3], bu oran Türkiye’de
%2.5–3 seviyesinde kalmaktadır [4]. Şaraplık
üzümler, kıraç alanlarda kullanılmayan tarım
arazilerinde üretilebilmektedir. Diğer tarım
ürünlerine oranla daha yüksek fiyatla
satılabilmektedir. Üzümlerin şaraba işlenmesi
sırasında birçok iş kolu devreye girmektedir.
Dolayısıyla ülkeye kazandırdığı katma değer,
birçok tarım ürününe göre daha yüksek
olmaktadır. Emek yoğun bir tarımsal üretim
dalı olan şaraplık üzüm üretiminde istihdam
açısından da önemli katkılar oluşmaktadır.
Bu çalışma; Türkiye’de şaraplık üzüm
üreten işletmelerin yapısal özellikleri ile
öncelikli sorunlarının ortaya konulması
amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma şaraplık
üzüm üretiminin gerek karlılığını ve gerekse
kalitesini arttırmaya yönelik üretim tekniğine
ilişkin bilgiler üretme, kaynakların doğru ve
yerinde kullanılması, AB’ne uyum yönünde
hazırlanacak mevzuata katkı sağlama ve
şaraplık üzüm üretim alanlarının
tanımlanmasına ilişkin bilgiler üretme,
uluslararası ticarette rekabet gücünün
artırılması açısından önem taşımaktadır.
MATERYAL VE METOT
Materyal
Bu araştırmanın ana materyali; şaraplık
üzüm üreticileriyle yüz yüze yapılan anket
çalışmaları sonucu elde verilerdir. Bu verilerin
elde edilmesi için Marmara Bölgesinden
Tekirdağ, Çanakkale, Ege Bölgesinden
Denizli, İzmir, Orta Anadolu Bölgesinden,
Nevşehir, Tokat, Ankara ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesinden Kilis, Diyarbakır, Elazığ
288
illerindeki yoğun bağ alanlarının bulunduğu
yöreler araştırma kapsamına alınmıştır. İkinci
grup materyal, ilgili kuruluş kayıtları,
istatistikleri ve gözlemlerinden elde edilen
verilerden oluşmuştur.
Metot
Şaraplık üzüm üretiminde işletme sayısı ve
üretim miktarından çok, çeşit ve kalite önemli
olduğu için illerde üretilen çeşitlere ulaşmak
açısından örnek hacmi illere göre eşit
dağıtılmıştır. Buna göre gayeli örnekleme
metoduyla her ilden 40 üretici ile görüşülmesi
planlanmış ancak üreticiye ulaşmakta
karşılaşılan sıkıntı nedeniyle Elazığ ilinden 38
Ankara ilinden de 25 üretici ile görüşülerek
toplam 383 üretici ile anket çalışması
yapılmıştır. Verilerin toplanması sırasında
çalışmanın amacına göre üreticilere yönelik
olarak hazırlanan üretici anket formundan
yararlanılmıştır. Seçilen işletmelere gidilerek
yüz yüze anket çalışması yapılmıştır.
Anketler ve diğer kaynaklardan toplanan ve
ele alınan değişkenler karşılaştırmalı analize
uygun duruma getirilerek kodlanmış veri
analizlerinde SPSS, programından
yararlanılmıştır. İşletmeler illere göre
gruplandırılmıştır. Bu çerçevede; işletme
grupları arasında farklılık olup olmadığı
istatistiksel olarak test edilmiştir. Sürekli
değişkenler için öncelikle Kolmogorov–
Smirnov testi ile normal dağılım testi
yapılmıştır. Normal dağılış gösteren ve
göstermeyen değişkenler belirlenmiştir.
Normal dağılış gösteren değişkenler için
varyans analizi (One–Way Anova) yapılmıştır.
Normal dağılış göstermeyen değişkenler için
ise, Kruskal–Wallis testi uygulanmıştır.
Ölçekli soruların değerlendirilmesinde 5’li
Likert ölçeğinden yararlanılmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
İşletmelerin Arazi Varlığı ve Tasarruf
Şekli
İncelenen işletmelerde arazi varlığı 4 ile
550 dekar arasında değişirken ortalama arazi
genişliği 65.26 dekar olup arazi tasarruf şekli
incelendiğinde mülk arazinin önemli bir yer
tuttuğu görülmektedir (%77.50). Kira ile
tutulan arazi miktarı oldukça azdır (Çizelge 1).
Ortalama bağ parsel sayısı ise 3.78 olarak
 H. Uysal, G. Saner, F. Ateş, S. Karabat, M. A. Kiracı, A. Yağcı, T. Monis / BAHÇE 47 (Özel Sayı 1): 287-292 (2018)

bulunmuştur. Yapılan Kruskal Wallis testi
sonuçlarına göre üreticilerin toplam arazileri,
mülk durumu, ortakçılık ve bağ parsel sayısı
açısından illere göre farklılık gösterdiği
belirlenmiştir.
Araştırma kapsamındaki üreticilerin toplam
tarım arazilerinin %43.60’ını bağ alanları
oluştururken %42.76’sını tarla arazisi,
%6.22’sini zeytinlik, %4.94’ünü meyve,
%2.47’sini sebze ve diğer alanlar
oluşturmaktadır. Bağ alanının Çanakkale ilinde
en fazla olduğu Tokat’ta ise daha az olduğu
görülmektedir. İzmir ilinde zeytinliğe ayrılan
alan, Ankara da ise tarla alanı daha yüksektir
(Çizelge 2).
Nüfus ve İşgücü Durumu
Tarım sektörünün özelliklerinden biri de iş
ve aile ortamının iç içe olmasıdır. Dolayısıyla
üretim aşamasında aile işgücünden de
yararlanılmaktadır. Bu nedenle yapılan
araştırmada aile nüfusu ve aile işgücü
potansiyeli incelenmiştir. İncelenen
işletmelerde ortalama aile nüfusunun 5.13 kişi
olduğu görülmektedir. Ortalama aile
nüfusunun %40’ını (2.03) erkek, %39’unu
(1.98) kadın, %21’ini de (1.12) çocuk nüfus
oluşturmuştur
Aile işgücü potansiyelinin saptanmasında,
ilgili katsayılara göre mevcut işgücü EİB
(Erkek İşgücü Birimi) cinsinden hesaplanmış,
daha sonra bu değerler bölge koşullarında
çalışılabilir gün sayısı olan 300 ile çarpılarak
erkek işgünü miktarları bulunmuştur.
Ele alınan işletmelerde ortalama aile işgücü
potansiyeli 908 erkek işgünüdür. Sonuçlar
Çizelge 3’de verilmiştir. En fazla aile işgücü
potansiyelinin Diyarbakır ilinde olduğu tespit
edilmiştir. En az aile işgücü ise Çanakkale
ilindedir. İşletmelerin %60.57’si dışardan
işgücü temin etmektedirler. En az işgücü temin
eden işletmeler aile işgücünün en fazla olduğu
Diyarbakır ilindedir. Çanakkale ilindekiler ise
en çok dışarıdan işgücü temin eden
işletmelerdir. İşletmeler en çok budama ve
hasat işlemleri için dışarıdan işgücü temin
etmektedirler.
İncelenen işletmelerin %1.31’inde şarap
üretim tesisi bulunurken %98.69’unda ise
mevcut olmadığı belirlenmiştir. Şarap firmaları
genelde kendi üretim bağlarını tesis etme
çalışmaları içerisindedirler.

Çizelge 1. İşletmelerin arazi genişliği tasarruf şekli ve parçalılık durumu

Table 1. Farm size, ownerships and fragmentation status
İl Arazi genişliği / Land size (da) Mülk (da) Kira (da) Ortak (da) Bağ parsel sayısı
Provinces Ort. / Average Minimum Maksimum Own land Rented land Partner land Parcel
Çanakkale 79.55 10.00 550.00 54.61 1.93 23.01 10.50
İzmir 53.38 8.00 500.00 30.05 1.90 21.43 2.33
Denizli 64.80 6.00 200.00 56.10 6.70 2.00 4.15
Tekirdağ 52.78 4.00 350.00 44.20 6.13 2.45 2.75
Tokat 52.45 5.00 450.00 48.90 1.45 2.10 2.15
Diyarbakır 56.70 20.00 200.00 52.68 3.73 0.30 4.55
Elazığ 58.60 15.00 200.00 49.78 4.33 4.50 2.23
Kilis 49.79 7.00 500.00 46.24 0.39 3.16 1.53
Nevşehir 79.48 7.00 450.00 54.48 13.75 11.25 4.55
Ankara 127.72 5.00 450.00 79.28 12.60 35.84 2.48
Genel (383) 65.26 4.00 550.00 50.58 5.03 9.65 3.78

Çizelge 2. İşletme arazisinin üretim deseni

Table 2. Production pattern of farm land
İl Toplam arazi Bağ Arazisi / Vineyard (da) Tarla (da) Meyve (da) Sebze (da) Zeytinlik (da) Diğer (da)
Provinces Total land (da) Ort. / Aver. Minimum Maksimum Crop land Fruit land Veg. land Olive land Other
Çanakkale 79.55 61.68 8.00 550.00 10.28 3.08 0.50 3.90 0.13
İzmir 53.38 14.28 3.00 40.00 8.85 2.23 5.70 22.15 0.18
Denizli 64.80 34.75 6.00 120.00 24.93 4.25 – 0.88 –
Tekirdağ 52.78 18.75 2.00 60.00 25.23 1.00 0.05 7.75 –
Tokat 52.45 11.15 2.00 42.00 32.78 5.80 2.73 – –
Diyarbakır 56.70 32.08 7.00 98.00 21.13 3.43 0.08 – –
Elazığ 58.60 21.15 3.00 70.00 36.05 1.08 0.33 – –
Kilis 49.79 22.16 5.00 70.00 21.71 0.13 1.37 4.42 –
Nevşehir 79.48 39.40 7.00 117.00 27.45 8.83 3.80 – –
Ankara 127.72 29.08 2.00 120.00 95.84 1.72 0.28 – 0.80
Genel (383) 65.26 28.45 2.00 550.00 27.91 3.22 1.53 4.06 0.08

289
 H. Uysal, G. Saner, F. Ateş, S. Karabat, M. A. Kiracı, A. Yağcı, T. Monis / BAHÇE 47 (Özel Sayı 1): 287-292 (2018)

İncelenen İşletmelerde Şaraplık Üzüm Ayrıca alıcının zamanında ödeme yapmaması

Kalitesi ile İlgili Karşılaşılan Sorunlar
İncelenen işletmelerdeki üreticilerin elde
ettikleri şaraplık üzümün kalitesi ile ilgili
karşılaştıkları sorunlar 5’li likert ölçeği
kullanılarak incelenmiştir. Sorunlar [1] çok
fazla etkiliden, [5] hiçbir etkisi yok şekline
doğru sıralanmıştır. Salkım çürümeleri (2.95),
tanelerde çatlama (3.38), gibi sorunlar kısmen
önemli iken, renklenme (4.03) ve şeker
birikimiyle ilgili sorunlarının çok yaygın
olmadığı görülmüştür. Şeker birikimiyle ilgili
sorunun Diyarbakır ve Tekirdağ illerinde
olduğu belirlenmiştir. Tanelerde çatlama
sorunu; Elazığ ve Kilis illerinde daha çoktur.
Salkımlarda çürümeler ise Kilis ve Elazığ
illerinde daha fazladır (Çizelge 4).
Şaraplık Üzüm Pazarlamasında
Üreticilerin Karşılaştıkları Sorunlar
Üreticilerin pazarlama açısından
belirttikleri başlıca sorunlar; şaraplık üzüm
satış fiyatının düşük olması, yeterli sayıda
alıcının bulunmaması, satılan üzümün
parasının geç alınması şeklinde sıralanabilir.
da üreticilerin karşılaştıkları sorunlardandır.
(Çizelge 5). Üreticiler etkili bir şekilde
örgütlenemedikleri için fiyat ve pazar
konusunda pazarlık gücüne sahip olamamakta
ve bunun sonucunda kendilerine verilen fiyatı
kabullenmek durumunda kalmaktadırlar.
Şaraplık üzüm fiyatının düşük olma
nedenlerini ise; işletmeler alıcı sayısının az
olması (%36.75), örgütlenememiş olmaları
(%25.07) ve firmaların yüksek vergi ödemeleri
(%24.28) olarak belirtmişlerdir. Yüksek vergi
kayıt dışı ve merdiven altı üretimi de
beraberinde getirmekte, ucuz ve kalitesiz
şarapların kayıt dışı olarak piyasaya
sunulmasına neden olmaktadır [5]. Kayıt dışı
üretim pazarlama açısından önemli bir sorun
olup işletmeler arasında haksız rekabete de yol
açmaktadır [6].
Üzüm üretiminde çeşit kalitesini düşük
görenler çok azdır. Sattıkları fiyattan memnun
olan üreticiler sadece %2.61 oranındadır.
Üreticilerin %97.39’u sattıkları fiyattan
memnun değillerdir.

Çizelge 3. İncelenen işletmelerde aile işgücü potansiyelinin dağılımı (EİB ve %)

Table 3. Distribution of family labor force potentials in the surveyed vineyards (MPU and %)
İl/Provinces Kadın/Female % Erkek/Male % Toplam/Total Erkek/Male Kadın/Female Toplam/Total
Çanakkale 0.78 36.15 1.37 63.85 2.15 411 233 645
İzmir 1.05 44.68 1.30 55.32 2.35 390 315 705
Denizli 0.89 35.93 1.59 64.07 2.48 478 268 744
Tekirdağ 1.26 43.51 1.63 56.49 2.89 489 377 867
Tokat 1.28 41.67 1.79 58.33 3.07 538 384 921
Diyarbakır 2.02 40.17 3.01 59.83 5.03 902 606 1509
Elazığ 1.56 44.25 1.97 55.75 3.53 591 469 1059
Kilis 1.41 43.09 1.87 56.91 3.28 561 424 984
Nevşehir 1.10 40.93 1.59 59.07 2.69 476 330 807
Ankara 1.06 39.85 1.60 60.15 2.66 480 318 798
Genel (383) 1.25 41.23 1.78 58.77 3.03 533 374 909

Çizelge 4. İncelenen işletmelerde şaraplık üzüm kalitesi ile ilgili karşılaşılan sorunlar
Table 4. Wine grape quality problems in surveyed vineyards
İl Şeker birikimi Renklenme Tanelerde çatlama Salkım çürümeleri Salkım ucunda kurumalar
Provinces Sugar accumulation Staining Cracking Decay Desiccation
Çanakkale 4.70 4.75 4.10 3.35 4.30
İzmir 4.63 4.33 4.58 3.20 3.80
Denizli 4.13 4.28 3.88 3.83 4.15
Tekirdağ 3.83 3.83 4.43 3.60 4.60
Tokat 4.25 – 2.98 2.85 3.50
Diyarbakır 2.60 3.05 2.60 2.10 3.10
Elazığ 4.55 3.03 1.98 2.48 3.80
Kilis 4.66 3.76 1.89 2.11 2.82
Nevşehir 4.25 – 3.50 2.70 3.65
Ankara 4.28 3.84 4.04 3.40 3.76
Genel (383) 4.18 4.03 3.38 2.95 3.75
1: Çok önemli very important, 2: Önemli important, 3: Kısmen Önemli less important, 4: Kısmen Önemsiz insignificant, 5: Hiç
Önemli Değil non important

290
 H. Uysal, G. Saner, F. Ateş, S. Karabat, M. A. Kiracı, A. Yağcı, T. Monis / BAHÇE 47 (Özel Sayı 1): 287-292 (2018)

Şaraplık Üzüm Pazarlama Sorunuyla üretimini değiştiremeyeceğini belirtenler ise

Karşılaşılması Durumunda Üretici Tepkileri
İncelenen işletmelerde şaraplık üzüm
üreticilerinin karşılaştıkları sorunların başında
pazarlama gelmektedir. Pazarlamayla ilgili bu
sorunların devamı durumunda ise %36.03’ü
sofralık üzüm üretimine geçeceğini belirtirken,
%33.16’sı tamamen başka bir üretim dalına
(meyvecilik, zeytincilik, vd.) geçebileceğini
belirtmiştir. Mevcut toprak ve iklim yapısından
dolayı başka seçeneği bulunmadığını ve
%20.10’dur. (Çizelge 6).
Gelecek 5 Yılda Şaraplık Üzüm Üretiminin
Geliştirilmesine Yönelik Üretici Önerileri
İncelenen işletmeler şaraplık üzüm
üretiminin geliştirilmesine yönelik olarak
öncelikle üzüm satış fiyatının arttırılması
(1.13) gerektiğini belirtmişlerdir. Bunun
dışında üreticilerin örgütlenmesi (3.04)
sözleşmeli üretim (3.18) konuları da öne
çıkmıştır (Çizelge 7).

Çizelge 5. Şaraplık üzüm pazarlamasında karşılaşılan sorunlar (%)

Table 5. Problems in wine grape marketing (%)
İl Fiyat düşük Alıcı az Beyaz üzüme alıcı az Alıcı zamanında ödemiyor Firma kuralları yerine Toplam
Provinces Low price Fewer buyer Fewer buyer for white grape Late payment getirmiyor / Contract problems Total
Çanakkale 43.48 26.09 9.78 18.48 2.17 100.00
İzmir 45.83 30.56 2.78 13.89 6.94 100.00
Denizli 35.92 21.36 0.97 27.18 14.56 100.00
Tekirdağ 34.19 20.51 6.84 25.64 12.82 100.00
Tokat 53.42 31.51 1.37 12.33 1.37 100.00
Diyarbakır 34.26 32.41 1.85 18.52 12.96 100.00
Elazığ 50.00 21.25 2.50 12.50 13.75 100.00
Kilis 40.22 36.96 5.43 10.87 6.52 100.00
Nevşehir 43.96 34.07 0.00 14.29 7.69 100.00
Ankara 48.89 44.44 2.22 4.44 0.00 100.00
Genel (383) 41.81 28.87 3.55 17.07 8.71 100.00

Çizelge 6. Halen ya da gelecek yıllarda şaraplık üzüm pazarlama sorunuyla karşılaşılması

durumunda yapılacaklar
Table 6. Presented in the presence of wine grape marketing problem in the current or future years
İl Üretimi sınırlandırır Çeşit değiştirir Başka üretime geçer Sofralığa geçer Üretimi değişmez Toplam
Provinces Less production Changing variety Changing produc Producing table grapes No changing Total
Çanakkale 7.50 5.00 20.00 65.00 2.50 100.00
İzmir 5.00 2.50 30.00 17.50 45.00 100.00
Denizli 5.00 2.50 20.00 52.50 20.00 100.00
Tekirdağ 10.00 5.00 40.00 37.50 7.50 100.00
Tokat 2.50 – 2.50 60.00 35.00 100.00
Diyarbakır 5.00 7.50 62.50 22.50 2.50 100.00
Elazığ – – 92.50 7.50 – 100.00
Kilis 2.63 36.84 31.58 15.79 13.16 100.00
Nevşehir 2.50 – 10.00 32.50 55.00 100.00
Ankara – 8.00 16.00 56.00 20.00 100.00
Genel (383) 4.18 6.53 33.16 36.03 20.10 100.00

Çizelge 7. Gelecek 5 yılda şaraplık üzüm üretiminin geliştirilmesine yönelik yapılması gerekenler
Table 7. Requirements for the development of wine grape production in the next 5 years
Terbiye sistemi Sözleşmeli Organik Üreticilerin
Çeşit değiştirme Bağ turizmi Üzüm fiyatı
İl değiştirme üretim üretime geçme örgütlenmesi
Changing Vineyard artmalı
Provinces Changing Contract Organic Producer
varieties tourism Price should up
training system farming farming organization
Çanakkale 3.93 3.70 4.05 3.65 3.38 3.68 1.00
İzmir 4.48 4.38 3.18 3.85 2.38 3.28 1.00
Denizli 4.10 4.73 2.90 3.65 1.63 3.78 1.00
Tekirdağ 4.15 4.78 4.28 4.70 3.25 4.75 1.14
Tokat 4.45 4.10 2.80 3.05 2.65 4.35 1.13
Diyarbakır 3.40 3.40 2.28 4.10 2.10 3.70 1.00
Elazığ 4.73 4.93 3.50 4.78 4.63 4.65 1.31
Kilis 1.79 4.84 2.89 4.68 4.32 4.76 1.33
Nevşehir 4.38 4.38 2.35 4.20 2.45 3.60 1.00
Ankara 4.32 4.84 3.84 4.00 4.16 3.68 1.00
Genel (383) 3.97 4.39 3.18 4.07 3.04 4.03 1.13
1: Çok önemli, 2: Önemli, 3: Kısmen Önemli, 4: Kısmen Önemsiz, 5: Hiç Önemli Değil

291
 H. Uysal, G. Saner, F. Ateş, S. Karabat, M. A. Kiracı, A. Yağcı, T. Monis / BAHÇE 47 (Özel Sayı 1): 287-292 (2018)
SONUÇ
Türkiye’nin geleneksel olarak şarap üreten
ve dışsatım yapan bir ülke olmaması nedeniyle
uluslararası piyasalarda belirgin bir payı
bulunmamaktadır. Ancak Türkiye’nin uygun
ekolojilere sahip kıraç alanlarında şaraplık
üzüm çeşitlerinin üretilmesine yönelik önemli
bir potansiyeli vardır. Şaraplık üzüm üretimi
yıllar içerisinde ihmal edilmiş olsa da Türkiye,
çok sayıda şaraplık üzüm çeşidi ve şaraplık
üzüm üretimi için uygun ekolojisiyle
uluslararası pazarlarda rekabet şansına sahip
bulunmaktadır.
Şaraplık üzüm üreten işletmeler küçük
ölçeklidir. İşletmelerin küçük ölçekli olması,
uzman işgücünün bulunması ve istihdam
edilmesini zorlaştırmaktadır. Üzüm üreten
işletmeler ile şarap üreten işletmeler farklıdır.
Üreticiler girdi fiyatlarını yüksek bulmakta,
üzüm satış fiyatı konusunda söz sahibi
olamamaktadır. Son dönemlerde şaraplık üzüm
satış fiyatı da oldukça düşmüştür. Üreticiler
fiyat konusunda etkili olabilmek, fiyat
dalgalanmalarını önleyebilmek için kaynak
kullanımından pazarlamaya kadar
örgütlenmelidirler. İşletmeler açısından
yüksek vergi oranları kayıt dışılığa neden
olarak haksız rekabete yol açmakta sektöre
yatırımı kısıtlamaktadır. Bu oranların yeniden
gözden geçirilmesi sektörün gelişimine katkı
sağlayabilecektir.
Kalite şaraplığa elverişli üzüm çeşitlerinin
ve özellikle de, kalite şaraplığa çok uygun yerli
292
üzüm çeşitlerinin üretim miktarının artması,
hem işletmelerin gelirini arttıracak hem de
Türkiye’nin dış pazarda rekabet gücü
kazanmasına katkı sağlayacaktır. Yerel
çeşitlerden olan Kalecik Karası, Öküzgözü,
Boğazkere, Karalahna, Narince, Emir kaliteli
şarap üretimi açısından teşvik edilebilecek
çeşitlerdir. Nevşehir, Tokat ve Kalecik kaliteli
şaraplık üzüm üretimi açısından teşvik
edilebilecek yörelerdir. Bozcaada, Denizli–
Güney ve Tekirdağ–Şarköy yöreleri de coğrafi
işarete sahip sofralık şaraplık üretimine uygun
olabilecek yerlerdir.
KAYNAKLAR
1. Anonymous, 2014. (www.faostat.fao.org)
(Erişim Tarihi: 05.09.2017).
2. Anonim, 2016. (http://www.tuik.gov.tr/pre
çizelge.do?alt_id=1001) (Erişim Tarihi:
08.09.2017).
3. Anonymous, 2015. (https://en.wikipedia.
org/wiki/grape) (Erişim Tarihi: 17.10.2016)
4. Anonim, 2016. (http://www.tapdk.gov.tr/
kurumsal/faaliyet_raporlari/tapdk_faaliyet
_2015.pdf) (Erişim Tarihi: 21.04.2016)
5. Buzrul, Ş., 2013. Türkiye’nin Şarap Sektörü
(https://www.researchgate.net/publication
/275638561) (Erişim Tarihi: 03.05.2016).
6. Güler Gümüş, S. ve A.H. Gümüş, 2009.
Avrupa Birliğine Üyelik Sürecinde Türkiye
Şarap Sektörünün Sorunları. Ege
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,
46:43–51.