HÓ\÷¢s¡+fÒ HÓ\÷¢πs...

HÓ\÷¢s¡T...! HÓ\÷¢s¡+fÒ HÓ\÷¢πs. HÓ\÷¢s¡T _j·÷´ìø√

>=|üŒ s¡T∫ e⁄+~. HÓ\÷¢s¡T HÓs¡C≤D˝À¢ n<äT“¤‘· n+<ä
eTT+~. HÓ\÷¢s¡T ø£fi≤ø±s¡T\˝À nìs¡«#·˙j·T Á|ü‹uÛÑ
e⁄+~. HÓ\÷¢sT¡ #˚|\ü |ü⁄\Tdü+fÒ H√s¡÷sπ HêqT&ÉT+~.
HÓ\÷¢sT¡ e÷+&É*ø±ìø=ø£ | Á ‘ü ´˚ ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ e⁄+~. ndü\T
HÓ\÷¢s√fi¯fl+fÒH˚ n<äT“¤‘ê\≈£î Ä<ÛäT´\H˚ ù|s¡T Á|ü|ü+#·
eT+‘ê e⁄+~. n˝≤+{Ï HÓ\÷¢sT¡ >∑T]+∫ ªªÇB HÓ\÷¢sT¡ μμ
n+≥÷ ªª˝≤j·TsYμμ bÕsƒ¡≈£î\≈£î ‘Ó*j·T|üs¡#ê\H˚ ∫s¡T
Á|üj·T‘·ï+ ªª˝≤j·TsYμμ #˚dæq ô|qT kÕVü≤düy˚T!
nø£åsêìøÏ qø£åÁ‘ê\qT bı~π> ø£e⁄\≈£î HÓ\e⁄,
nø£så ê\‘√ ncÕ˜e<ëq+ #˚jT· >∑*>π kÕVæ≤reT÷s¡T\Ô ≈£î
ø=\Te⁄ HÓ\÷¢s¡T. #˚ùd Á|ür|üì˝Àq÷ mqTï≈£îH˚ Á|ür
e÷s¡ Z + ˝Àq÷ yÓ ’ $ <ë´ìï ø√s¡ T ≈£ î H˚ ‘· ‘ · « + Á | ü r
HÓ \ ÷¢ Ø j· T T&ç B . Ç˝≤+{Ï HÓ \ ÷¢ Ø j· T T\ nbÕs¡
Ä<äsê_Ûe÷Hê\qT ‘·q kı+‘·+ #˚düT≈£î+~ e÷(MT)
ª˝≤j·TsYμ.
>∑ ‘ · eTTô | ’ Œ ¤ dü + e‘· ‡ s ê\T>± »]–q nH˚ ø £
yê]¸ø√‘·‡yê\ dü+<äsꓤ\˝À nX‚wü bÕsƒ¡ø±_Ûe÷qT\
Á|üX¯+dü\qT bı>∑&ÉÔ\qT ‘·q dü«+‘·+ #˚düTø√>∑*π>
kÕúsTT˝À | Á ‘ü ´˚ ø£ dü+∫ø£\qT s¡÷bı+~+∫+~ e÷(MT)
ª˝≤j·TsYμ. ‘·s¡‘·sê\T uÛÑÁ<ä+>± <ë#·T≈£îH˚˝≤ |ü⁄düÔø£
Á | æ j · T T\ eTqdü T \qT <√#· T ≈£ î H˚ ˝ ≤ yê]¸ø√‘· ‡ e
‘·T+>± •eÁ|üuÛ≤‘Y¬s&ç¶ C≤„|æø£\T>± Ç|üŒ{Ïes¡≈£L e∫Ãq Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£\T
dü+>Á ±Vü≤≈£î\T Á|üX¯+dü\+<äT≈£îHêïsTT.

3
 y˚ùd Á|ür n&ÉT>∑T˝Àq÷, #˚ùd Á|ür kÕVü≤dü+˝Àq÷
HÓ\÷¢Øj·TT\ Vü≤è<äj·÷˝À¢ ∫s¡ø±\+ ì\yê\H˚<˚ ªª˝≤j·TsYμμ
‘·|üq. Á|ürø£åD+ bÕsƒ¡≈£î\ eTqdüT˝À¢ yÓT\>±\H˚<˚ ªª˝≤j·TsYμμ
Ä˝À#·q. ø±«*{°˝À ª˝≤j·TsYμ sêJ|ü&É<äT, ø±¢]{°˝Ò≈£î+&Ü

w w w. l a w y e r t e l u g u w e e k l y. c o m
ø£\+ eTT+<äT≈£î ø£<ä|ü<äT. yêdüÔyê\≈£î eÁø°ø£s¡D e⁄+&É<äT,
nÁø£e÷\qT ndü\T düVæ≤+#·<äT. eT+∫ì #·|üŒ≥¢‘√ #Ó&ÉTqT
Nyê≥¢‘√ dü‘·ÿ]+#·&É+ ªª˝≤j·TsYμμ HÓ’»+.
30e yê]¸ø√‘·‡e dü+∫ø£qT πs|ü{Ï ‘·sêìøÏ HÓ\÷¢s¡Tì
‘Ó*ù| M∫ø£>±, õ˝≤¢˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n_Ûeè~∆ì Ä$wüÿ]+#˚
~≈£L‡∫>± bÕsƒ¡ø£<˚e⁄fi¯fl eTT+<äT+#·T‘·THêï+. õ˝≤¢˝Àì
46eT+&É˝≤\ jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·, Ä eT+&É˝≤\‘√ e⁄qï ø=ìï
Á>±e÷\≈£î ø£*–q ÁbÕNq ÁbÕX¯düÔ´+, eT+&É˝ |ü]~Û˝À e⁄qï
j·÷Á‘êÁ|ü<˚XÊ\T, |ü⁄D´πøåÁ‘ê\ $esê\qT ‘Ó\T|ü&É+‘√ bÕ≥T
|Á rü eT+&É˝≤ìï dü+øÏ|å +Ôü >± bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î |ü]#·jT· + #˚jT· &ÉyT˚
\ø£å´+>± á ªnø£ås¡μ dü+ø£\Hêìï MT eTT+<äT+#·T‘·THêï+.
ªª˝≤j·TsYμμ m|ü&ÉT @ |üì #˚dæHê n+&É>± ì*#˚~
Äràj· T T˝Ò , ø√≥T¢ ≈£ î eTà]+∫Hê <=s¡ ø £ ì Ä|ü ⁄ Ô ˝ Ò !
ø° ] Ô X ‚ w ü ß \T ªª˝≤j· T sY μ μ e´ekÕú | ü ≈ £ î \T e÷ Hêqï > ±s¡ T
‘·T+>± sê»>√bÕ\¬s&ç¶ >±s¡T e÷ø£+~+∫q ô|ìï~Û\T Mfi¯ófl.
ÄHê{ÏqT+&ç áHê{Ï es¡≈£î ª˝≤j·TsYμqT kÕ{Ï˝Òì y˚T{Ï
|üÁ‹ø£>± ì\T|ü⁄‘·Tqï |òüTHêbÕ{Ï\T Mfi¯ófl. ª˝≤j·TsYμ Ç+≥¬sï{Ÿ
m&çwüHé <ë«sê Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± e⁄qï \ø£å˝≤~ eT+~
HÓ\÷¢Øj·TT\qT nqTì‘·´+ |ü\Tø£]+#˚ uÛ≤>±´ìï e÷≈£î
Á|ükÕ~+∫q e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T Mfi¯ófl.
MT yÓqï+fÒ y˚TeTTHêï+ n+≥÷ e÷≈£î #˚j·T+~+∫
#˚j·T÷‘·ì#˚à Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° á 30e yê]¸ø√‘·‡e Äq+<ä
dü e Tj· ÷ q Vü ≤ è<ä j · T |ü P s¡ « ø£ ø£ è ‘· » „ ‘ ê_Û e +<ä H ê\T
‘Ó*j·TCÒdüTÔHêï+. MTs¡+~+#˚ dü÷Œ¤]Ô‘√, MTs¡+~düTÔqï ø°]Ô‘√
á ªªnø£ås¡düeTsêìïμμ ìdüŒø£åbÕ‘·+>± ìs¡+‘·s¡+ kÕ–kÕÔeTì
Á|üe÷D+ #˚düTÔHêï+.
dü<ë MT ùdyê_Û˝≤wæ

4
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

HÓ\÷¢s¡+fÒH˚ eT+∫ <Ûëq´+, HêD´yÓTÆq Hê>∑]ø£‘·, ô|HêïqB, Ä

qBrsêq yÓ\dæq s¡+>∑Hêj·T≈£î\kÕ«$T >∑Ts=ÔkÕÔs¡T. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Ç~
<ä+&Éø±s¡D´+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. dæ+Vü‰\T m≈£îÿe>± e⁄+&˚eì n+<äTe\¢
dæ+Vü≤|ü⁄] nH˚ e∫Ã+<äì ø=+<äs¡+{≤s¡T.

ø± ˙ HÓ\÷¢s¡TqT m≈£îÿe ø±\+ bÕ*+∫q |ü\¢e⁄\≈£î ªdæ+Vü‰μ nH˚ _s¡T<äT e⁄+&˚~. n+<äTe\¢
dæ+Vü≤|ü⁄] nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T. ãèVü≤‘·Œ\¢e⁄˝À¢ yÓTT<ä{Ï yê&ÉsTTq dæ+Vü≤$wüßíe⁄
‘·q ù|s¡ $Áø£eT dæ+Vü≤|ü⁄sêìï ì]à+#ê&Éì ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+.
eTTø£ÿ+{Ï ¬s&ç¶ nH˚ n‘·&ÉT ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á ÁbÕ+‘êìøÏ Hêj·T≈£î&ç>± e⁄+&˚yê&ÉT.
n‘·&øç Ï ˇø£s√E áX¯«s¡T&ÉT Á|ü‘´· ø£yå TÓ Æ Ä ÁbÕ+‘·+˝À ñdæ]ø£ #Ó≥Tº øÏ+<ä >∑\ •e*+>±ìøÏ
Ä\j·T+ ø£{Ϻ+#·e\dæ+~>± ø√sê&ÉT. eTTø£ÿ+{Ï ¬s&ç¶ Ä\j·T+ ø£{Ϻ+∫, ì‘√‡‘·‡yê\T
»]π> @sêŒ≥T¢ #˚XÊ&ÉT. Ä Ä\j·Ty˚T Ç|ü⁄Œ&ÉT eT÷˝≤ù|≥˝À e⁄qï eT÷\kÕúH˚X¯«
sê\j·T+. n|üŒ{À¢ HÓ\÷¢sT¡ |ü≥D º + eT÷˝≤ù|≥, s¡+>∑Hêj·T≈£î\ù|≥, dü+‘·ù|≥,
<äsêZ$T≥º\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆ e⁄+&˚~.
ªHÓ*¢μ n+fÒ ñdæ]ø£ #Ó≥Tº>∑qø£ Ä $<Ûä+>± HÓ\÷¢s¡T nH˚ ù|s¡T
e∫Ã+<ä+{≤s¡T ø=+<äs¡T. |æHêøÏ˙ qB rsêq á |ü≥ºD+ e⁄+&É≥+, e]
|ü+≥ n~Ûø£+ø±e&É+, HÓ\T¢ n+fÒ e&ÉT¢ >∑qø£ e&ÉT¢ m≈£îÿe>± |ü+&˚
ÁbÕ+‘·+ ø±ã{Ϻ HÓ\÷¢s¡T nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T eT]ø=+<äs¡T.

9
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á n_ÛÁbÕj·Ty˚T m≈£îÿe düeT+»dü+>±‘√düTÔ+~. ô|Hêïq~ì ÁbÕNq <=]ø±sTT. ø£+<äT≈£Ls¡T≈£î düMTbÕq sê‹ãfi≤¢\T, >=&ɶfi¯ó¢, ø£‘·TÔ\ T
XÊdüHê˝À¢ düTÁ|üjÓ÷>∑ nHêïs¡T. <=]ø±sTT.
‹ø£ÿq zs¡T>∑\T¢ Á|üuÛÑTe⁄\‘√ eTqTeTdæ~∆øÏ düK´‘·≈£LsêÃø£ ô|Hêïq~øÏ Äqø£≥º ø£fÒº≥|ü⁄Œ&ÉT <ëìøÏ ø±e\dæq >∑T\ø£ #·T≥Tº
ø±ø£rj·TT\ düVü≤ø±s¡+‘√ eT÷˝≤ù|≥ e<ä› e⁄qï #Ós¡Te⁄ ‘·e«ã&ç+~. |üø£ÿ\ Á|ü<˚XÊ\ qT+&ç ‘·$« rdüTø£sêyê*‡ e∫Ã+~. Ä $<Ûä+>± >∑T\ø£
‘·sê«‘· |ü≥Dº + u≤>± ô|]–+~. á #ÓsT¡ e⁄qT dü«sêí\ #ÓsT¡ e⁄ n+{≤s¡T. ‘·y˚«≥|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï X¯eù|{Ïø£\T ø£ìŒ+#êsTT. Ä X¯eù|{Ïø£\T ã+≈£
s¡+>∑Hêj·T≈£î\kÕ«$T >∑T&ç e⁄qï ÁbÕ+‘êìï ‹s¡TbÕŒsY ø£&É˝Ÿ eT{Ϻ‘√ ‘·j·÷s¡T#˚j·Tã&ç, ø±*Ãq$. Ä X¯eù|{Ïø£˝À¢ ˇø£{Ï ø£+fÒ
(bÕ\ø£&É*) nì <˚yê\j·÷ìï ∫‹Ôs¡ m≈£îÿe X¯yê\THêïsTT. mH√ï m+&É¢
y˚T[$DTí>s∑ (Y ø±|ü⁄\Tø£{qºÏ $cÕí«\j·T+) qT+∫ #Ó≈£îÿ #Ó<äs¡ø£ n+<äT˝À X¯yê\T
nì <˚e⁄&çì |ü[¢ø=+&ÉT ô|s¡Te÷fiŸ HêïsTT, ‘Ó]∫q yÓ+≥H˚ n$ bÕ&ÉsTT
(|ü&TÉ ≈£îì e⁄+&˚ <˚e⁄&ÉT) nì XÊdüHê\T b˛j·÷sTT. Ä X¯yê\‘√ bÕ≥T yês¡T
ù|s=ÿHêïsTT. áj·TH˚ï X¯j·Tqsêj·T ñ|üjÓ÷–+#˚ sê‹ãfi≤¢\T ≈£L&É ø£ìŒ+
ô|s¡ T e÷fiŸ nì ≈£ L &Ü XÊdü H ê\T #êsTT. M{Ïì ø=‘·Ô sê‹j·TT>∑+ Äq
ù|s=ÿHêïsTT. dü«sêí\ #Ós¡Te⁄ ø£≥º yêfi¯ó¢>± >∑T]Ô+#ês¡T.
MT<äTqï Çs¡Tø£fi¯\eTà >∑T&ç ≈£L&Ü ø=+‘·eT+~ #·]Á‘·ø±s¡T\T nXÀ≈£îì
y˚j˚T´fi¯¢≈£î eTT+<ä{Ï qT+#˚ ñ+~. sê»´+ ø£[+>∑qT<ë≥ ˝Ò<äì n+≥T+
HÓ\÷¢s¡T Á>±eT<˚e‘· Çs¡Tø£fi¯\eTà. &É+>± eT]ø=+<äs¡T nXÀ≈£îì sê»´+
HÓ \ ÷¢ s ¡ T ≈£ î m+‘√ ÁbÕeTTK´+ HÓ\÷¢s¡T es¡≈£î yê´|æ+∫ e⁄+&˚<äì
ø£*–+∫q yês¡T eTqTeTdæ~∆ eTVü‰ nHêïs¡T. |ü⁄*ø±{Ÿ es¡≈£î nXÀ≈£îì
sêE, eTVü‰ø£$ ‹ø£ÿq\T. m+‘√ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄qï HÓ\÷¢s¡TqT kÕÁe÷»´+ e⁄+&˚<äì nHêïs¡T.
>∑T]+∫ ≈£î¢|üÔ+>± ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+... yÓTÆdü÷s¡T, ãfi≤¢] ÁbÕ+‘ê˝À¢ Áu≤V”≤àuÛ≤cÕXÊdüHê\T <=]ø±sTT.
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+˝À bÕ‘·sê‹ j·TT>∑+, ø=‘·Ô sê‹j·TT>∑+\˝À HÓ\÷¢s¡T≈£î ñ‘·Ôsêq e⁄qï >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ uÛÑ{ϺÁb˛\T, neTsêe‹,
e÷qe⁄\T ìedæ+#ês¡ì õ˝≤¢˝À <=]øÏq edüTÔe⁄\qT ã{Ϻ #Ó|üŒe#·TÃ. <Ûäs¡DÏø√≥, »>∑Zj·T´ù|≥˝À¢ Áu≤V”≤àXÊdüHê\T <=]ø±sTT. HÓ\÷¢s¡T≈£ î
HÓ\÷¢sT¡ , ø£&|É ,ü >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À bÕ‘·sê‹ j·TT>∑+˝À düŒ{Ïø£ •\\‘√ <äøÏåD≤q e⁄qï eT<ÛäTs¡, ‹s¡Tq˝Ò«* õ˝≤¢˝À¢ Áu≤Vü≤àuÛ≤cÕXÊdüHê\T
yê]øÏ ø±e\dæq |üìeTT≥¢qT ‘·j·÷s¡T#˚düTø=H˚yês¡T. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝ À <=]ø±sTT. HÓ\÷¢sT¡ ˝À Áu≤V”≤àXÊdüHê\T <=s¡øø£ b£ ˛e&É+ e\¢ Ä ø±\+˝À
eTH˚ïs¡T q~ Á|üeVæ≤+#˚ ÁbÕ+‘·+˝À n+&Üø±s¡+>± e⁄qï |üìeTT≥T¢ HÓ\÷¢s¡T Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À e⁄qï<ë? ‘·$Tfi¯sê»´+˝À e⁄qï<ë #Ó|üŒ˝ÒeTT.

10
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘·$Tfi¯+˝Àì dü+>∑eT kÕVæ≤‘·´+˝À HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê\
ù|s¡T¢ ñ<äV≤ü ]+|üã&ܶsTT. M{Ïì ã{Ϻ ‘·$Tfi¯sê»´+ ‹s¡T|ü‹, |ü⁄*ø±{Ÿ\
es¡≈£î $düÔ]+∫ e⁄+&Ée#·TÃqì ePVæ≤+#·e#·TÃ.
áõ|ü⁄º <˚oj·TT&Ó’q bÕ\MT ø£ècÕí, ø±y˚] q<äT\ eT<Ûä´ ÁbÕ+‘·+
‘·$Tfi¯<˚X¯eTì e]í+#ê&ÉT. Bìì ã{Ϻ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+
‘·$Tfi¯<X˚ +¯ ˝Àì uÛ≤>∑+>± e⁄+&˚<ìä #Ó|Œü e#·TÃ. HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢˝À <=]øÏq
XÊdüHê\qT ã{Ϻ 11e X¯‘ê_› es¡≈£î
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+˝À ‘·$Tfi¯ Á|üuÛ≤e+
m≈£îÿeì ‘Ó\Tk˛Ô+~.
‘·$Tfi¯<˚X¯ sêE\qT, ø£e⁄\qT,
Hêj·T≈£î\qT >∑T]+∫ yêdæq ªnVü≤Hê
q÷s¡Tμ nH˚ Á>∑+<∏ä+˝À ª‹s¡j·THéμ nH˚
sêE ‹s¡T|ü‹ì bÕ*+∫q≥T¢ e⁄+~.
Äj·Tq sê»´+˝À bÕeÁ‹ nH˚ πse⁄
|ü ≥ º D + e⁄+&ç q ≥T¢ ‘Ó \ Tk˛Ô + ~.
|ü + Á≥+>∑ + ˝Àì sêeT*+π > X¯ « s¡ T ì
Ä\j·T+˝À áj·Tq <ëq XÊdüHê
\THêïsTT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä HÓ\÷¢s¡T <äøÏåD
ÁbÕ+‘êìï á ‹s¡j·THé sêE bÕ*+∫q≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À <=]øÏq nH˚ø£ ‘êÁeTXÊdüHê\T HÓ\÷¢s¡T |ü\¢e⁄\
bÕ\q˝À e⁄qï≥T¢ ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. |ü\¢e⁄\ |ü⁄≥Tº |üPs√«‘·Ôsê\qT
>∑T]+∫ mH√ï n_ÛÁbÕj·÷\Tqï|üŒ{Ïø°, yês¡T |ü\¢|ü⁄ÁbÕ+‘·+ qT+∫
e#êÃs¡T >∑qø£ |ü\¢e⁄\T nj·÷´s¡H˚ n_ÛÁbÕj·T+ qeTà<ä–+~>± e⁄+~.
Ä |ü\¢|ü⁄ ÁbÕ+‘·+ Ç|üŒ{Ï >∑T+≥÷πs.
M] sê»<Ûëì ø£+∫, M]øÏ ª‘=+&Ée÷Héμ nH˚ _s¡T<äT ≈£L&Ü e⁄+&˚~.
|ü\¢e⁄\ Ä~ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ‘=+&É r>∑‘√ X¯Øsêìï #·T≥Tºø=ì e⁄+&É>±
»ìà+#ê&ÉT. n+<äTe\¢ ‘=+&Ée÷Hé nH˚ ù|s¡T e∫Ã, ‘·sê«‘· yê]øÏ
n~ _s¡T<äsTT+~. n+‘·≈£î eTT+<˚ á ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q Hê>∑C≤‹
yê]‘√ |ü\¢e⁄\≈£î eT+∫ ùdïVü≤ dü+ã+<Ûë\T+&˚$. ‘·$Tfi¯Á>∑+<∏ë˝À¢
#√fi¯sêE≈£î, Hê>∑ø£q´≈£î |ü⁄{Ϻqyês¡T |ü\¢e⁄\ì e⁄+~.
|ü\¢e⁄\ sê»´+ ø£ècÕíq~ qT+&ç, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ëq~ es¡≈£î yê´|æ+∫
e⁄+&˚<äì #Ó|üŒe#·TÃ. |ü\¢e⁄\ sê»´+
˝Àì Á|ü»\≈£î ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯, ø£qï&É
uÛ≤wü\T e#·TÃ. ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ, ø£qï&É+
yê]øÏ u≤>± ns¡∆eTj˚T´ uÛ≤wü ÁbÕø£è
‘·+˝À |ü\e¢ ⁄\T |ü\TXÊdüHê\T y˚XÊs¡T.
|ü\¢e⁄\˝À yÓTT<ä{Ïyê&Ó’q ã|üŒ
<˚e⁄&ÉT, Hê>∑sêE\ ùdHê~Û|ü‹ düÿ+<Ûä
Hê<ÛTä ì ≈£îe÷¬sqÔ T ô|+&Ü¢&Ü&ÉT. ãVüQXÊ
Ç‘·ìø𠪑=+&Ée÷Héμ nH˚ _s¡T<äT e⁄+&ç
e⁄+&Ée#·TÃ. •edüÿ+<Ûäes¡à nH˚ |ü\¢e
sêE bÕ\q˝À #Ó+>∑\Œ≥Tº, ñ‘·Ôs¡
Äsêÿ&ÉT, HÓ\÷¢s¡T, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢
\T+&˚$. düeTTÁ<ä >∑T|ü⁄Ôì <äøÏåD<˚X¯ <ä+&Éj·÷Á‘· düeTj·÷ìøÏ HÓ\ ÷¢s¡T
ÁbÕ+‘êìï ñÁ>∑ùdqT&ÉH˚ sêE |ü]bÕ*düTÔqï≥T¢ n\Vü‰u≤<é XÊdüHêìï
ã{Ϻ ‘Ó\TdüTÔqï~. Ç‘·&ÉT |ü\¢esêE ø±<äT. |ü\¢e⁄\≈£î $TÁ‘·T&Ó’
e⁄+&Ée#·TÃ.
4e X¯‘êã›+ es¡≈î£ |ü\e¢ ⁄\ ÁbÕø£è‘· uÛ≤cÕ XÊdüHê\T \_ÛdTü HÔ êïsTT.
‘·sê«‘· M]$ dü+düÿè‘·uÛ≤cÕ XÊdüHê\T \_ÛdüTÔHêïsTT. Ç$ m≈£îÿe>±
HÓ\÷¢s¡T, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝À¢ <=]ø±sTT. Ä düeTj·T+˝À |ü\¢e⁄\T
m≈£îÿe>± ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘ê\qT |ü]bÕ*+#ês¡ì }Væ≤+#·e#·TÃ.
#√fi¯ó\ #˚‘· z&ç, Ä düeTj·T+˝À ‘·$Tfi¯ ÁbÕ+‘·+ e~* |ü\¢e⁄\T
‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘êìøÏ e∫à e⁄+&Ée#·TÃ.
4e X¯‘êã›+ qT+&ç 6e X¯‘êã›+ es¡≈£î HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+ |ü\¢e⁄\
sê»´+˝À eTTK´yÓTÆq uÛ≤>∑+. yÓTT<ä{Ï dæ+Vü≤es¡à ø£+∫ì kÕ«BÛq+

11
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

#˚düT≈£îì ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘êìï $wüßí>√|ü⁄ìø£|üŒ–+#ê&ÉT. Ç‘·ì ø=&ÉT≈£î ø±\+˝À ‘=\#·ã&çqy˚! |ü\¢esêC…’q eTùV≤+Á<äes¡à ‘·sê«‘· sêE\T
¬s+&Ée dæ+Vü≤es¡à ‘·sê«‘· sê»j·÷´&ÉT. dæ+Vü≤ $wüßíe⁄ #√fi¯ó\H√&ç +∫ #êfi¯ó≈£î´\‘√ j·TT<ë∆\T #˚XÊs¡T.
‘=+&É eT+&É˝≤ìï ÄÁø£$T+#·T≈£îHêï&ÉT. Ç‘·ì ù|s¡T MT<˚ HÓ\÷¢s¡T≈£î uÖ<ä∆ j·÷Á‹≈£î&Ó’q Vü≤´j·THé‘ê‡+>¥ ¬s+&Ée |ü⁄\πø• ø±\+˝Àì
ªdæ+Vü≤|ü⁄]μ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T. <Ûäqø£≥ø£+˝Àì Á|ü»\qT e]í+#ê&ÉT. Ä es¡íq ã{Ϻ |ü<äeT÷&Ée
|ü\¢e⁄\T y˚<ä dü+düÿè‹ì b˛wæ+#ês¡T. <˚yê\j·÷\Tø£{≤ºs¡T. uÛÑøÏÔ X¯‘êu≤›ìøÏ eTT+<äT HÓ\÷¢s¡T <Ûäqø£≥ø£+˝À ˇø£uÛ≤>∑+ nì #Ó|üŒe#·T Ã.
e÷sêZìï ô|+bı+~+|üCXÒ Ês¡T. dæ+Vü≤$wüßeí ⁄ ‘·sê«‘· 7e X¯‘êã›+ qT+∫ Äj·Tq sê‘·\qTã{Ϻ ø£]ø±fi¯ #√fi¯óì e+X¯+˝Àì sêE #√fi¯sêC≤´ìï
10e X¯‘êã›+ es¡≈£î 12 eT+~ |ü\¢e |ü]bÕ*düTÔqï≥Tº ‘Ó\TdüTÔqï~. Äj·Tq
sêE\T á ÁbÕ+‘êìï bÕ*+#ês¡T. ‘Ó*|æq #√fi¯sê»´+ ø£&É|ü, dæ<ä∆e≥+
dæ+Vü≤ $wüßíe⁄ ≈£îe÷s¡T&ÉT yÓTT<ä{Ï ÁbÕ+‘ê\T. HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+ ø=s¡≈£î
eTùV≤+Á<äes¡à ø±\+˝ÀH˚ ø=+&É\qT |ü\¢e⁄\T #êfi¯ó≈£î´\‘√ 7e X¯‘êã›+
‘=*∫ <˚yê\j·÷\T ø£fÒº ìsêàDXË’* es¡≈£î b˛sê&ÉT‘·÷ e⁄+&˚yês¡T. |ü\¢e⁄
ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ e∫Ã+~. qeT÷Hê>± \qT z&ç+#·{≤ìøÏ |ü&eÉ T{Ï #êfi¯ó≈£î´\T,
Ç‘·&ÉT yÓTT<ä≥ uÛ…’s¡eø√q >∑TVü≤\qT ‘·÷s¡TŒ #êfi¯ó≈£î´\T ˇø£≥e⁄‘·÷ e⁄+&˚
‘=*|æ+∫, ‘·sê«‘· eTVü‰ã*|ü⁄s¡+ yês¡ T . |ü \ ¢ e sêC… ’ q eTùV≤+Á<ä e s¡ à
<˚yê\j·÷\qT ‘=*|æ+#ê&ÉT. ªe÷eT ≈£îe÷s¡T&ÉT qs¡d+æ Vü≤es¡à |ü&eÉ T{Ï #êfi¯ó
\T¢&ÉTμ Ç‘·ì _s¡T<äT. <äøÏåD≤sêÿ≥T ≈£ î ´\H√&ç + ∫ ªyê‘ê|æ ø =+&É μ nH˚
õ˝≤¢˝ÀqT, ‹s¡T∫Hê|ü*¢˝ÀqT Ç‘·ì _s¡T<äT bı+<ë&ÉT.
>∑TVü‰\j·÷\THêïsTT. ‘· s ê«‘· |ü \ ¢ e ⁄\ @\Tã&ç ˝ ÀøÏ
#êfi¯óø£´ sêC…’q ¬s+&Ée |ü⁄\πø• u≤<ë$T ˝Òø£ yê‘ê|æì sê»<Ûëì>± HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+ e∫Ã+~. >∑÷&É÷s¡T &ç$»Hé˝À eT˝≤¢+ <˚yê\j·T+˝Àì
#˚düTø=ì ‘·÷s¡TŒ. <äøÏåD ~≈£îÿ\˝À ‘·q sêC≤´ìï yê´|æ+|üCÒXÊ&ÉT. XÊdüHê\ Ä<Ûës¡+>± #√fi¯ó\T, |ü\¢e⁄\ jÓTTø£ÿ dü+ã+<Ûäu≤+<Ûäyê´\T
HÓ\÷¢s¡T, ñ‘·Ôs¡ Äsêÿ≥T õ˝≤¢\qT ÄÁø£$T+#·T≈£îHêï&ÉT. ø£+∫ì ≈£L&É ‘Ó\TdüTÔHêïsTT. á eT˝≤¢+ ÁbÕNq HêeT+ ‹s¡Tyê+ã÷s¡T. á
kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. eTùV≤+Á<äes¡à |ü⁄\πø•H√&ç+∫ ø£+∫ qT+∫ Ä\j·T+˝Àì XÊdüHêìï ã{Ϻ #êfi¯óø£´sêE n\e sêkÕs¡T |ü\¢eHê&ÉT
‘·]y˚TXÊ&ÉT. |ü⁄\πø• y˚+– <˚XÊìï ÄÁø£$T+#·T≈£îì ‘·q k˛<äs¡T&Ó’q q+~es¡à≈£î ˝Àã&ç e⁄qï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
≈£îã® $wüßí es¡úqT&çï ‘·q Á|ü‹ ì~Û>± ô|{≤º&ÉT. ‘·÷s¡TŒ #êfi¯óø£´ e+X¯+ q+~es¡à ø=&ÉT≈£î ø£+|ües¡à ø±˝≤ìøÏ |ü\¢e⁄\T, |ü•ÃeT #êfi¯ó
bÕ\q˝ÀøÏ HÓ\÷¢s¡T e∫Ã+~. uÛ…’s¡eø√q˝Àì ø=ìï >∑TVü‰\j·÷\T á ≈£î´\T ìs¡+‘·s¡+ b˛sê&ÉT‘·÷ u≤>± ã\V”≤q|ü&ܶs¡T. sêÁwüº≈£L≥T\T

13
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|ü\e¢ ⁄\ô|,’ #êfi¯ó≈£î´\ô|’ Ä~Û|‘ü ´· + dü+bÕsTT+#ês¡T. <äøDåÏ <˚X¯ Ä~Û|‘ü ´· + HÓ\÷¢s¡T˝Àì eTqTeT>∑+&É>√bÕ\T&ÉT nH˚ yêìì sêE>± #˚dæq≥T¢
ø√dü+ #√fi¯ó\T, bÕ+&ÉT´\T b˛sê&Üs¡T. á düeTj·T+˝À HÓ\÷¢s¡T #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. eTqTeT>∑+&É>√bÕ\T&˚ eTqTeTdæ~∆ nì ø=+<ä
ÁbÕ+‘·+ <ë<ë|ü⁄ 150 @fi¯ó¢ ‘·÷s¡TŒ#êfi¯ó≈£î´\ ÄBÛq+˝À e⁄+&çb˛sTT+~. s¡_ÁÛ bÕj·T+.
Áø°.X¯ 843˝À >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´&ÉT HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+˝À ‘·qø¬ <äTs¡T Ç‘·ì ‘·sê«‘· sêC≤´ìø=∫Ãqyê&ÉT sê»>∑+&É>√bÕ\T&ÉT, Ç‘·ì
‹]–, dü«+‘·sêC≤´\ H˚s¡Œs¡#·Tø=qï 13 uÀj·Tø={≤º\qT nD#·eTì ø±\+ Áø°.X¯ 1297. Ç‘·ì ‘·sê«‘· sê»sTTqyê&ÉT eT<ÛäTsê+‘·ø£
|ü+&És+¡ >∑&HÉ ˚ ùdHêì |ü+bÕ&ÉT. |ü+&És+¡ >∑&TÉ 13uÀj·Tø={≤º\qT nD∫, bı‘·Ô|æ#√fi¯ Áos¡+>∑Hê<∏äT&ÉT. Ç‘·&ÉT Áø°.X¯1305 <ëø± bÕ*+#ê&ÉT.
|ü⁄*ø±{Ÿ es¡≈£î yÓ[¢, nø£ÿ&É ‘·q ‘·sê«‘· ø±ø£rj·TT\T Á|ü‹ì<ÛäT\‘√
$»j·Tdü+πø‘·+>± ªª|ü+&És¡+>∑+μμ nH˚ Çø£ÿ&É bÕ\q #˚XÊs¡T.
Á>±e÷H˚ïs¡Œs¡#ê&ÉT. ñ<äjT· –] ÁbÕ+‘·+ yÓ T T‘· Ô + MT<ä ‘Ó \ T>∑ T #√fi¯ ó \T
˝Àì ª|ü+&És+¡ >∑+μ Á>±eT+ ≈£L&Ü Ç‘·ì |ü+Á&Ó+&Ée X¯‘êã›+ eT<Ûä´ uÛ≤>∑+˝À
ù|s¡ MT<ä yÓ\dæ+<˚! Bìïã{Ϻ ‘·÷s¡TŒ HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï @˝≤s¡T. HÓ\÷¢s¡TqT
#êfi¯ ó ø£ ´ sê»´+ |ü ⁄ *ø±{Ÿ es¡ ≈ £ î ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘·+>± e÷sêÃs¡T.
yê´|æ+∫ e⁄+&˚<äì ‘Ó*j·Tek˛Ô+~. ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À <˚e–]øÏ #Ó+~q
#êfi¯ó≈£î´\ ‘·sê«‘· <äøÏåD<˚X¯+˝À j· ÷ <ä e ⁄\T HÓ \ ÷¢ s ¡ T ÁbÕ+‘êìøÏ
ÁbÕã\´+ #√fi¯ó\~. M] sê»<Ûëì e#êÃs¡T. #·Áø£Hêsêj·TDT\T nì M]øÏ
‘·+C≤ePs¡T. |ü\¢e⁄\H√&ç+∫ ø£+∫˝À _s¡T<äT. M]˝À eTTKT´\T e÷<Ûäe⁄&ÉT,
‘·eT sê»Á|ü‹ì~ÛqT+#ês¡T. Ä~‘·´ kÕs¡+>∑<Ûäs¡T&ÉT, dæ+>±\T&ÉT.
#√fi¯ó&ÉT, |üsê+‘·≈£#√fi¯ó\ XÊdüHê\T ø±ø£rj·TT\ ÁbÕã\´+ ‘·π>Z <äX¯˝À
HÓ\÷¢s¡T≈£î <äøÏåD ÁbÕ+‘ê\˝À <=]ø±sTT. n|üŒ{ÏøÏ HÓ\÷¢s¡T ñ‘·Ôs¡ ¬s&ÉT¢ n~Ûø±sêìï kÕú|æ+#ês¡T. M] Á|ü<Ûëq eè‹Ô e´ekÕj·T+. nsTTHê
ÁbÕ+‘·+ ‘·÷s¡TŒ #êfi¯ó≈£î´\ bÕ\q˝ÀH˚ e⁄+&Ü*. düeTj·T+ <=]øÏq|ü⁄Œ&ÉT ø£‹Ô #˚‘· |ü≥≥º +, sê»´bÕ\q #˚jT· ≥+ »]π>~.
‘·sê«‘· #√fi¯, #êfi¯óø£´ sêC≤´\T ¬s+&ç+{ÏøÏ sêC…’q ≈£î˝À‘·TÔ+>∑ sê»eTùV≤+Á<ä esêìï bÕ*+∫q Ms¡uÁÑÛ <ë¬s&ç¶ nH˚ sêE≈£î n+øÏ‘+·
#√fi¯ó&ÉT sê»sê»qπs+Á<äTì ø=&ÉT≈£î. á sê»sê»qπs+Á<äTì ÄkÕúq Çe«ã&çq ª;Ûy˚TX¯«s¡ |ü⁄sêD+μ e\q yÓTT<ä≥ n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq ¬s&ç¶
ø£y˚ qqïj·T´. ≈£î˝À‘·TÔ+>∑ #√fi¯óì ÄkÕúqø£$ nsTTq »j·THé>=+&ÜHé Hêj·T≈£î\T $Áø£eTdæ+Vü≤|ü⁄s¡+, <äTeP«s¡T, >∑+&Ées¡+ Á>±e÷\ qT+&ç
‘·$Tfi¯+˝À Áyêdæq ªø£[+>∑‘·TÔ|üs¡DÏμ Á>∑+<∏ä+˝À ø£[+>∑<ä+&Éj·÷Á‘· es¡íq e#êÃs¡ì ‘Ó\TdüTÔqï~. ø±ø£rj·TT\ e<ä› Ms¡T ùdHê~Û|ü‘·T\T>± e⁄+&ç ,
e⁄+~. Ç+<äT˝À HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝Àì nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\ es¡íq e⁄+~.
‘·sê«‘· ø=+‘·ø±\+ HÓ\÷¢s¡T ø±ø£rj·TT\ bÕ\q˝À e⁄+&ç+~.
s¡TÁ<äeT<˚$ ùdHêqT˝…’q >∑+>∑j·T´ kÕVæ≤DÏ, Á‹|ü⁄sê] <˚eeTVü‰sêE\
ù|s¡T¢ ø=ìï XÊdüHê˝À¢ ø£ìŒdüTÔHêïsTT. >∑+>∑j·T´ kÕVæ≤DÏ ˇø£ XÊdüq+˝À

14
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yê] sê»´+ ø°åDÏ+#·>±H˚ n~Ûø±s¡+ HÓ\ø=˝≤Œs¡ì ‘Ó\Tk˛Ô+~. yÓTT<ä≥ ‹ø£ÿuÛÑ÷|ü‹. Ç‘·ì |üP]Ô ù|s¡T ‹s¡Tø±ÿfi¯‘· <˚eeTVü‰sêE. nH˚ø£
ÁbÕeTTU≤´ìøÏ e∫Ãq ¬s&ç¶ ≈£î≥T+ã+ bÕø£Hê&ÉT≈£î #Ó+~q |ü+≥≈£î\+ j·TT<ë∆\T #˚dæ ‘·q sêC≤´ìï ø£&É|ü, ∫‘·÷Ôs¡T, #Ó+>∑\Œ≥Tº ÁbÕ+‘ê\≈£î
yês¡T. $düÔ]+#ê&ÉT. ø£+∫ e<ä› Msê_Ûùwø£+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. ª#√fi¯kÕú|üHê#ês¡´μ
¬s&ç¶ sêE\≈£î eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT Áb˛\j·T. ¬s&ç¶ sêE\˝À y˚eT, _s¡T<äT bı+<ë&ÉT. Áø°.X¯ 1248 es¡≈£î J$+∫ e⁄Hêï&ÉT.
ø√eT{Ï nH˚ ù|s¡T¢ >∑eTì+#·e#·TÃ. ø√eT{Ï nH˚ C…’q <˚e‘·qT Ms¡T HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q |ü\¢e⁄\T, #√fi¯ó\≈£î Ç<ä›]ø° ª>∑+&Éμ
ø=*#˚ yês¡ì n+{≤s¡T. nH˚ _s¡T<äT e⁄qï~. ø=+‘· eT+~ |ü\¢e⁄\T #√fi¯ó\≈£î kÕeT+‘·T\T>±
y˚ e ÷¬ s &ç ¶ n<ä › + øÏ sê»<Û ë ì>± e⁄qï≥T¢qT Çs¡T e+XÊ\ eT<Ûä´ $yêVü≤
bÕ*+#ê&É T . áj· T q Áb˛\sêE dü+ã+<Ûë\Tqï≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
≈£îe÷s¡T&ÉT. áj·Tq ÄkÕúq+˝À e⁄qï ‹s¡Tø±fi¯‹Ô <˚eeTVü‰sêE ≈£îe÷
ø£y˚ mÁsêÁ|ü>&∑ .É uÛ≤s¡‘+· ˝À $T–*e⁄qï s¡T&ÉT eTqTeTdæ~∆ eT+∫ |üsêÁø£eTXÊ*
uÛ ≤ >±ìï |ü P ]+∫qyês¡ T áj· T q. nì ‹ø£ÿq e]í+#ê&ÉT. ø±˙ eTqTeTdæ~∆
Vü≤]e+X¯+ Áyêdæ y˚e÷¬s&ç¶øÏ n+øÏ‘·+ <ëj·÷<äT\T nø£ÿqï, ãj·T´qï\T n‘·ìì
Ç#êÃ&É T . HÓ \ ÷¢ s ¡ T ÁbÕ+‘· + ˝Àì z&ç+∫ sê»´+ ÄÁø£$T+#·T≈£îHêïs¡T. ø£$
Á|ü<X˚ Ê\T, q<äT\T e]í+|üã&ç e⁄HêïsTT. ‹ø£ÿq ‘·q Á|üuTÑÛ e⁄≈£î y˚T\T #˚jT· {≤ìøÏ
#√fi¯e+X¯+ yê]>± #Ó|üŒã&ÉT#·Tqï |üPqTø=Hêï&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT zs¡T>∑\T¢qT
‘Ó\T>∑T#√fi¯ó\T $Áø£eT dæ+Vü≤|ü⁄sêìï bÕ*düTÔqï ø±ø£‹ >∑D|ü‹<˚e #·Áø£e]Ôì
‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À @˝≤s¡T. ø£&É|ü <ä]Ù+∫, ‘·q ø£$‘·«+ #˚‘·, bÕ+&ç‘·´+
ÁbÕ+‘êìï y˚Hê{Ï #√fi¯ó\T, ø=DÏ<Óq #˚‘· Äj·TqTï yÓT|æŒ+#ê&ÉT. eTqTeT
sê»<Ûëì>±(>∑T+≥÷s¡T ÁbÕ+‘êìï), bı‘·|Ô ,æ ø£+<äT≈£Ls¡T sê»<ÛëqT\T>± dæ~∆øÏ ‹]– sê»´+ e#˚Ã≥≥T¢ #˚j·TeTì y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT. >∑D|ü‹ <˚e⁄&ÉT
≈£L&Ü #√fi¯e+XÊ\T bÕ*+#êsTT. ôd’q´+‘√ e∫Ã, nø£ÿqï, ãj·T´qï\qT z&ç+∫, eTqTeTdæ~∆ sê»´+˝À
≈£îe÷s¡dü+uÛÑe+ ø±yê´ìï Áyêdæq qHÓï#√&ÉT&ÉT ≈£L&Ü á ø=+‘· ‘êqT+#·Tø=ì, $T–*q sêC≤´ìï eTqTeTdæ~∆øÏ#êÃ&ÉT. ø±ø£
#√fi¯e+XÊìøÏ #Ó+~qyê&˚! HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe ø±\+ n~Ûø±s¡+ rj·TT\ düVü‰j·T+‘√H˚ eT÷˝≤ù|≥ e<ä› qTqï #Ós¡Te⁄ ‘·e«ã&ç+~. Ä
#Ó˝≤sTT+∫q yês¡T HÓ\÷¢sT¡ #√fi¯ó\T. M] sê»<Ûëì HÓ\÷¢sT¡ . HÓ\÷¢s¡T≈£î $<Ûä+>± ø±ø£rj·TT\≈£î eTqTeTdæ~∆øÏ eT<Ûä´ eT+∫ düK´‘· ≈£L]Ãq
$Áø£eT dæ+Vü≤|ü⁄] nì ù|s¡T+&É≥+ e\¢ M]XÊK $Áø£eTdæ+Vü≤|ü⁄] yê&ÉT ‹ø£ÿq.
#√fi¯XÊK. ø£$ ÁãVü≤à ‹ø£ÿq á e+XÊìøÏ #Ó+~q eTqeTdæ~∆ ÄkÕúq+˝À ‹ø£ÿq düeTø±*≈£î&ÉT, düìïVæ≤‘·T&É÷ nsTTq eT÷\|òüT{Ïø£ πø‘·q
e⁄Hêïs¡T. ‘êqT yÓTT<ä≥ s¡∫+∫q ìs¡«#·H√‘·Ôs¡ sêe÷j·TD+˝À ‘·q <äX¯≈£îe÷s¡ #·]Á‘·qT ‹ø£ÿq≈£î n+øÏ‘·+ Çdü÷Ô, Äj·Tq~ HÓ\÷¢s¡ ì
eTqTeTdæ~∆ |üPØ«≈£î\ >∑T]+∫ ‘Ó*bÕs¡T. #Ó|üPÔ, Äj·Tq dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT Ç˝≤ e]í+#ês¡T...! eTqàøå±bÕ\
á e+X¯+˝À yÓTT<ä{sÏ êE _»®q. Ç‘·ìøÏ ‘Ó\T>∑T_»®q ˝Òø£ ‘Ó\T>∑T eT+Á‹ e÷DÏ≈£î´&ÉT, <Ûä+&ÜBÛX¯ó&ÉT, #·eT÷|ü‹, dæú‹eT+‘·T&ÉT, Bq
$<ä´ nH˚ ù|s¡TH¢ êïsTT. Ç‘·&TÉ |ü•ÃeT #êfi¯óø£´sêE yÓTT<ä{Ï k˛y˚TX¯«s¡Tì »ì‘êì<ëqT&ÉT, ã+<ÛäTbÕ\Hê<ä≈£åî&ÉT, $‘·s¡D Áoj·TT‘·T&ÉT, n]ú»q
kÕeT+‘·T. á e+X¯+ yêfi¯ó¢ ø£]ø±fi¯#√fi¯óì e+X¯+ yês¡ì #Ó|⁄ü Œ≈£îHêïs¡T. sê<Û˚j·TT&ÉT, dü‘·‘·<ëq $H√~... nì. ‹ø£ÿq dü«Á>±eT+ bÕ≥÷s¡T.
_»®q ‘·sê«‘· Á|üdæ~∆ #Ó+~qyê&ÉT ‘êeTTdæ~∆. ‘·sê«‘· Á|üdæ<äT∆&ÉT Äj·Tq |üPØ«≈£î\~ >∑T+≥÷s¡T. Ç+{Ï ù|s¡T ªø=≥ºs¡Te⁄μ. Vü≤]Vü≤s¡Hê<∏ä

15
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘·‘ê«ìøÏ ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*Œ+∫, eT‘· düV≤ü HêìøÏ Hê+~ |ü*øÏq ñuÛj Ñ T· ø£$ sê#·y˚e÷¬s&ç¶ ñ<äj·T–]ì »sTT+#ê&ÉT. ˇ]kÕ‡ sê»sTTq ø£|æ˝ÒX¯«s¡
$TÁ‘·T&Üj·Tq. j·T»„+ #˚dæ k˛eTj·÷õ nsTTqyê&ÉT ˇ+{Ï #˚‘√Ô 15 >∑»|ü‹ <ä+&Ó‹Ô e∫Ã, ø=+&ÉM&ÉT, ñ<äjT· –s¡T\qT kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT.
|üsê«\ eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï ‘Óì–+∫q eTVü‰ø£$ ‹ø£ÿq. Ä $<Û+ä >± HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+ >∑»|ü‘T· \ ÄBÛq+˝ÀøÏ e∫Ã+~. >∑»|ü‘T· \
eT<ÛäTs¡ sê»sTTq »{≤es¡à düT+<äs¡bÕ+&ÉT´&ÉT HÓ\÷¢]ô|’ <ä+&Ó‹Ô MT<ä≈£î $»j·Tq>∑s¡sêE\T <ä+&Ó‹Ô e#êÃs¡T. $»j·÷ìï kÕ~Û+#ês¡T.
e∫Ã, HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘êìï »sTT+∫, s¡+>∑Hêj·T≈£î\ kÕ«$T <˚yê\j·T+˝À ñ<äj·T–] yê] eX¯+ nsTT+~.
Msê_Ûùwø£+ #˚sTT+#·T≈£îqï≥T¢qT, yÓ÷&˚>T∑ +≥ Á>±eT+˝Àì ø=+‘· bı˝≤ìï |ü+≥yÓT‘Æ s· ¡ nH˚ s¬ &çs¶ êE $»j·Tq>∑s¡ sêE\ Á|ü‹ì~Û>± n<ä+› øÏì
Ä\j· ÷ ìøÏ <ëq+>± Ç∫Ãq≥T¢ q T bÕ*+#ê&ÉT. #˚»s¡¢˝À Ç‘·ìì >∑T]+∫
XÊdüHê\T ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïsTT. Bììã{Ϻ ‘Ó*ù| XÊdüq+ <=]øÏ+~. $»j·Tq>∑s¡
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+ô|’ bÕ+&ÉT´\ <ë&ÉT sêE\T ñ<äjT· –] sê»<Ûëì>± HÓ\÷¢sT¡
\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTÔ+~. ÁbÕ+‘êìï bÕ*+#ês¡ T . ˇø£ ≥ e
eTqTeTdæ~∆øÏì, ø£ì–]d”eT˝À ãTø£ÿsêj·T\T, ¬s+&Ée dü+>∑eTT&ÉT
mÁs¡ > ∑ & É ¶ b Õ&É T qT bÕ*+#· T #· T +&ç q ‘·sê«‘· yÓTT<ä{Ï ø£+|üq ≈£îe÷s¡T&ÉT
ø±≥eTsêE≈£î |ü⁄\¢] $wüjT· yÓTÆ ‘·>±<ë sêC≤´ìï @˝≤s¡T. yÓTT<ä{Ï <˚esêj·T\T,
e∫Ã, (|ü∫Ãø£ãj·Tfi¯¢˝À¢ |üX¯óe⁄\qT ¬s+&Ée <˚esêj·T\T bÕ*+#ês¡T.
y˚T|ü⁄≈£îH˚+<äT≈£î #Ó*+¢ #˚ |üqTïqT |ü⁄\¢] #˚ C ≤]q ñ<ä j · T –]ì eT∞¢
n+{≤s¡ T ) j· T T<ä ∆ + »]–+<ä ì Áoø£èwüí<˚esêj·T\T, dü<ë•esêj·T\T
n+{≤s¡T. á j·TT<ä∆+˝À K&ÉZ‹ø£ÿq sêC≤´ìï @˝≤s¡T. ‘·*¢ø√≥ j·TT<ä∆+
eTqTeTdæ~∆ ùdHêì>± bÕ˝§ZHêï&ÉT. ‘·sê«‘· eTVü≤àBj·TT\ bÕ\q ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
áj·Tq ø£$ ‹ø£ÿq ô|<ä‘·+Á&ç ≈£îe÷s¡T&ÉT. ø±≥eTsêE ø£<∏ä #ê]Á‘· nsTT+~. <ë<ë|ü⁄ ns¡∆ X¯‘êã›+ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ >√˝§ÿ+&É qyêãT\
ø±+X¯+ ø±<äì ø=+<äs¡+{≤s¡T. ÄBÛq+˝À ñ+&ç+~. 1801 ÁbÕ+‘êìøÏ qyêãT\ bÕ\q n+‘·yÓTÆ
eTqTeTdæ~∆ Áø°.X¯ 1263 dü+e‘·‡sê\˝À bÕ+&ÉT´\‘√ »]–q Ä+π>¢j·TT\ bÕ\q ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~.
eTT‘·T≈Ô L£ ] j·TT<ä+∆ ˝À eTs¡D+Ï #ê&Éì #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \ n_ÛÁbÕj·T+.
nqb˛‘ê¬s&ç¶ ø±\+˝À sê»<Ûëì n<ä›+øÏ qT+&ç ø=+&ÉM&ÉT≈£î
e÷s¡Ãã&ç+~. Ç‘·ì ‘·eTTà&ÉT nqy˚e÷¬s&ç¶ ¬s&ç¶ sêC≤´ìï, ÁoXË’\+
es¡≈£î yê´|æ+#ê&ÉT. Ç‘·ì sê»´+ ‘·÷s¡TŒq düeTTÁ<ä+ es¡≈£î, <äøÏåD+
ø£+<äT≈£Ls¡T es¡≈î£ , |ü&eÉ Ts¡ ÁoXË\’ + es¡≈î£ , ñ‘·sÔ êq dæ+Vü‰#·\+ es¡≈î£
$düÔ]+|üCÒXÊ&ÉT. ‘·sê«‘· nqb˛‘ê¬s&ç¶ ø=&ÉT≈£î ≈£îe÷s¡–]¬s&ç¶
sê»j·÷´&ÉT. ÁoHê<∏äT&ÉT Ç‘·ì ÄkÕúq+˝À e⁄Hêï&ÉT. Ç‘·ì s¡#·q
Vü≤s¡$˝≤dü+ HÓ\÷¢Øj·TT&ÉT ne∫ ‹|üŒj·T´XË{øºÏ Ï n+øÏ‘+· Çe«ã&ç+~.
ø±≥j·Ty˚e÷¬s&ç¶, ô|<äø√eT{Ï y˚e÷¬s&ç¶ ‘·sê«‘· sêC≤´ìø=#êÃs¡T.

17
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

1609˝À &É∫Ãyês¡T #·+Á<ä–] bÕ\≈£î&ÉT yÓ+ø£≥|ü‹ nqTeT‹‘√ Ç#êÃ&ÉT. ãTd”‡ HÓ\÷¢s¡T˝À yÓTTsêdæHé nH˚ Áô|ò+∫ yêìì e⁄+#ê&ÉT.
|ü⁄*ø±{Ÿ e<ä› yê´bÕs¡ πø+Á<ä+ @s¡Œs¡T#·T≈£îHêïs¡T. &É∫Ãyês¡T Áô|ò+∫ n~Ûø±sêìï qJãT˝≤¢ düVü≤ø±s¡+‘√ $düÔ]+|üCÒj·T{≤ìøÏ. Áø°. X¯
Ä+π>¢j·TT\‘√ b˛sê&ÉT‘·÷ e⁄+&ç, ‘·s¡Tyê‘· yê]‘√ dü+~Û≈£î<äTs¡TÃ≈£îì 1759øÏ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ |üP]Ô>± Ä+π>¢j·TT\ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~.
|ü⁄*ø±{Ÿ e<ä› kÕúes¡+ @s¡Œs¡#·Tø√ì#êÃs¡T. n<˚ düeTj·T+˝À 1757˝À qJãT˝≤¢ n‘·ì k˛<äs¡T&ÉT eTVü≤à<ë© MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T
Ä+π>j ¢ T· T\T eT∫©|ü≥Dº + e<ä› yê´bÕs¡ øπ +Á<ä+ @sêŒ≥T #˚dTü ≈£îHêïs¡T. #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT HÓ\÷¢s¡T˝À ô|<ä› j·TT<ä∆ yê‘êes¡D+ @s¡Œ&ç+~. ø£\ï˝Ÿb˛sYº
n|üŒ{ÏøÏ eT∫©|ü≥ï+ >√\Tø=+&É qyêãT ÄBÛq+˝À e⁄+&ç+~. ‘·sT¡ yê‘· Hêj·Tø£‘·«+˝À |ü~y˚\ eT+~ ôd’ì≈£î\T ÄHê&ÉT HÓ\÷¢s¡T M<ÛäT˝À¢
yê]øÏ <äT>∑sê» |ü≥ï+ nqT≈£L\eTì ø£yê‘·T ‘=ø±ÿs¡T. B+‘√ qJãT˝≤¢
‘√∫+~. n~ yÓ+ø£≥–] »$T+<ës¡T HÓ \ ÷¢ s ¡ T qT e~*ô|≥º ø £ ‘· | ü Œ ˝Ò < ä T .
bÕ\q˝À e⁄+&ç+~. nø£ÿ&É Á>±eT 1790˝À ádæ º + &ç j · ÷ ø£ + ô|˙
ø£ s ¡ D +>± |ü ì #˚ d ü T Ô q ï Äs¡ T à>∑ + HÓ\÷¢s¡T≈£î ø£˝…ø£ºsYqT ìj·T$T+∫+~.
yÓTT<ä*j·÷s¡T |ü\T≈£îã&ç‘√ Ç+^¢wüß Äj·Tq ù|s¡T &Ó’≥Hé. õ˝≤¢≈£î yÓTT<ä{Ï
yês¡ T <ëìï kÕ~Û + #ês¡ T . Äπ s e⁄ ø£˝ø… sº£ Y Äj·Tq á düeTj·T+˝À HÓ\÷¢sT¡
|ü≥Dº ≤ìøÏ Äs¡Tà>±+ nì ù|s¡T ô|{≤ºsT¡ . ø£sêï≥ø£ qyêãT bÕ\q˝À ñ+~.
yÓ + ø£ ≥ –] sêC≤>±] nqTeT‹‘√ 1789˝À u…+>±˝Ÿ >∑es¡ïsY>± ˝≤sYy¶ \Ó d¢ ¢”
ø√≥ø£ { ≤º s ¡ T . eT∫©|ü ≥ º D + e~* e#êÃ&É T . {Ï | ü ⁄ Œdü T ˝≤Ô H é ô |’ j· T T<ä ∆ +
Äs¡Tà>±+ #˚sês¡T. >√˝§ÿ+&É qyêãT Á|üø£{Ï+#ê&ÉT. ø£sêï≥ø£ qyêãTqT
e<ä› qT+&ç nqTeT‹ rdüT≈£îì eT∞¢ ˝Àãs¡ T #· T ≈£ î ì HÓ \ ÷¢ s ¡ T , ∫‘· ÷ Ô s ¡ T
eT∫© |ü ≥ º D +˝À yê´bÕs¡ π ø +Á<ä + õ˝≤¢\qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêï&ÉT.
‘Ó]#ês¡T. 1792˝À {Ï|ü⁄ŒdüT˝≤ÔHé z≥$T bÕ\j·÷´&ÉT. edü÷˝…’q ø£bÕŒ\T
Äs¡Tà>∑+ ø£+fÒ #Óqï≈£î|üŒ+(#ÓHÓ’ï) nqT≈£L\+>± e⁄+&É≥+‘√ Áø°.X¯ ‹]– ø£sêï≥ø£ qyêãTπø #Ó*¢+#ê\ì ø£+ô|˙ ìs¡ísTT+∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT
1941˝À Äs¡Tà>±+ e~*, Ä+π>j ¢ T· T\T #ÓHï’Ó #˚sês¡T. 1678e dü+e‘·‡s¡+ ø£˝…ø£ºsY &Ó’≥Hé πøe\+ •düTÔ\T edü÷\T #˚ùd n~Ûø±]>± e÷sê&ÉT.
es¡≈£î >√˝§ÿ+&É qyêãT\T HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ô|’ n~Ûø±s¡+ kÕ–+#ês¡T. ˝≤sY¶yÓ\¢d”¢ 1801˝À ø£sêï≥ø£ qyêãTqT |ü<ä$ qT+∫ ‘=\–+∫
‘·sê«‘· ø=+‘· ø±\+ HÓ\÷¢s¡T Äsêÿ≥T sêÁwüº+˝À uÛ≤>∑+>± ñqï~. n‘·&ç sêC≤´qï+‘·{Ï˙ ÄÁø£$T+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï qT+∫ HÓ\÷¢s¡T |üP]Ô>±
eTVü≤à<ë© |ü]bÕ\qqT HÓ\÷¢sT¡ #·$#·÷dæ+~. Ç‘·ì ø±\+˝À qJãT˝≤¢ Á_{Ïwt yê] |üs¡yÓTÆ+~.
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘· sê»Á|ü‹ì~Û>± ñHêï&ÉT. qJãT˝≤¢ eTVü≤à<ë© MT<ä 1801 Ä>∑wßü º 2q ádtº Ç+&çj÷· ø£+ô|˙ yê] ‘·s|¡ ⁄ü q C…._.Á{≤esY‡
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚XÊ&ÉT. ãTd”‡<=s¡≈£î qJãT˝≤¢ HÓ\÷¢s¡T˝À |òüTqkÕ«>∑ ‘·+ õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T nj·÷´&ÉT. n|üŒ{Ï qT+∫ õ˝≤¢ |üP]ÔkÕúsTT˝À |ü]bÕ\Hê
j·T÷ì{Ÿ>± s¡÷|ü⁄~<äT›ø√e&É+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~.
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À HÓ\÷¢s¡T bÕÁ‘· #Ó|üø√<ä–+~.
Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´eT+, dü«<˚ojÓ÷<ä´eT+ dü÷Œ¤]‘Ô √ C≤rj·÷_Ûe÷q+‘√
õ˝≤¢ Á|ü»\T mH√ï ñ<ä´e÷\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T. ø√ePs¡T, ø±e*,
>∑÷&É÷s¡T ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\T e+<˚e÷‘·s¡ ñ<ä´e÷ìøÏ πø+Á<ë\T>±

18
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
ì*#êsTT. $<˚oeÁdüÔ <äVü≤q+ »]–+~. dü«<˚o eÁkÕÔ\H˚ <Ûä]+#ê\qï
ìj·TeT+>± ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. düTsπ +Á<äHê<∏é u…qØ® e+{Ï Hêj·T≈£î\T Ç∫Ãq
|æ\T|ü⁄ y˚Ts¡≈£î ÄHê&ÉT e+<˚e÷‘·s¡+ ñ<ä´eT+ q&çbÕs¡T.
HÓ\÷¢s¡T≈£î #Ó+~q dü+‘êq sêeTj·T´ õ˝≤¢ ø±qŒ¤¬sHé‡\≈£î
Vü‰»s¡j˚T´yês¡T. Hê´|ü‹ düTu≤“sêe⁄, dæ.yÓ’.∫+‘êeTDÏ <ÛÓ’s¡´+ #˚ dæ
nH˚ø£ düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤+∫ dü«<˚o edüTÔ $ìjÓ÷>∑+ ô|’ Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T.
ns¡$+<é|Tüò Àwt ªe+<˚e÷‘·s+¡ μ |üÁ‹ø£qT
ñ<ä´e÷_Ûe÷qT\T HÓ\÷¢sT¡ ≈£î ‘Ó|Œæ +#·T
≈£îH˚yês¡T. u§<äT›\ Hêqj·T´ Hêj·TT&ÉT
dü « <˚ o nH˚ eTTÁ<ëø£ å s ¡ X Ê\qT,
eTT+>∑eT÷s¡T $X¯«Hê<∏äsêe⁄ Vü≤qT
e÷Hék˛ºsY‡ nH˚ dü«<˚o eÁdüÔ $Áø£j·T
XÊ\qT HÓ \ ø=˝≤Œs¡ T . e÷&É u Û Ñ ÷ wæ
qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T n<Ûä´ø£å‘·q »]–q
düuÛÑ˝À _|æHé #·+Á<äbÕ˝Ÿ HÓ\÷¢s¡T˝À
ãVæ≤s¡+>∑duü ˝ÑÛ À Á|üd+ü –+#ês¡T.
1904˝À zs¡ T >∑ + {Ï yÓ + ø£ ≥
düTã“j·T´ n&Éj·÷s¡T ~e´C≤„q düe÷»
Vü‰\T˝À <˚oj·T edüTÔe⁄\H˚ yê&Ü\H˚ ˇø£ rsêàHêìï Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT.
Äj·Tq k˛<äs¡T&ÉT ø±e*˝À dü«<˚o eÁdüÔ $Áø£j·TXÊ\qT kÕú|æ+#ê&ÉT.
b˛≥¢|üP&ç˝À bıDø± ø£qø£eTà, HÓ\÷¢s¡T yÓ+ø£Á{≤e÷Hêj·TT&ÉT #˚‹
eT>±Z\qT HÓ\ø=˝≤Œ&ÉT. ∫<ä+ãs¡+ |æfiË’¢, $.$.j·Tdt\ Áb˛<ä\“¤+‘√
yÓHÓï\ø£+{Ï sê|òüTej·T´ n‹yê<ä ñ<ä´eT+ yÓ’|ü⁄ Äø£]¸‘·T\j·÷´s¡T.
bÕ+&ç#˚Ã] yÓ[¢, ns¡$+<é |òüTÀwt‘√ #·]Ã+#ês¡T. |ü˝…¢bÕ&ÉT˝À ô|Hêïq~
ˇ&ÉT¶q ˇø£ ‘√≥qT u≤+ãT\ ‘·j·÷Ø kÕúes¡+>± #˚XÊs¡T. bÕ≥÷]
u≤\düs¡dü«‘·eTà ‘·q yÓT&É˝Àì q>∑\$Tà Ä kıeTTà‘√ Hê\T>∑T
|æk˛Ôfi¯ó¢ ø=qeTì Ç#êÃs¡T. ô|˝Ò¢{Ï Ä~Hêsêj·TD, #·‘·Tπs«<äT\ ø£èwüí,
>∑ + &É e s¡ | ü ⁄ Vü ≤ qTe÷¬ s &ç ¶ , |ü ≥ ï+ yÓ + ø£ ≥ dü T u≤“¬ s &ç ¶ , bÕ≥÷s¡ T
19
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
düTã“sêeTj·T´\T n‹yê<ä ñ<ä´eT+˝À eTTKT´\T.
1916˝À ‹\ø˘ kÕú|æ+∫q ôVA+s¡÷˝Ÿ ©>¥≈£î nqTã+<Ûä+>±
HÓ\÷¢sT¡ ˝ÀqT, ø±e*˝ÀqT XÊK\T yÓ*XÊsTT. Ç+<äT˝À _.C….Á|ükÕ<äsêe⁄,
¬ø.$.sê|òüTyê#ê] eTTKT´\T. Á>±e÷˝À¢ Á|ü#ês¡+ M] eTTK´ $~Û.
e÷+fÒ>¥ Á|üuÛÑTe⁄ Ç+&çj·÷≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ qT+∫
eTT|üŒ¤sTT y˚\ es¡≈£î dü+‘·ø±\T yÓfi≤¢sTT. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ ø±+Á¬>dt
1908˝À kÕú | æ + #ês¡ T . 1909˝À,
1912˝À ø±+Á¬ > dt ø±qŒ¤ ¬ s Hé ‡ \T
»]>±sTT.
b˛≥¢ | ü P &ç ˝ À bıDø±ø£ q ø£ e Tà,
bıDø± |ü{≤º_Ûsê$T¬s&ç¶ e+{Ï yês¡T
düT»q s¡+»˙ düe÷»+ kÕú|æ+#ês¡T.
kÕVæ≤‘·´+, Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´eT+ MT<ä
#·sá \T #˚XÊs¡T. düs¬ «+{Ÿ‡ Ä|òt kıôd{’ ø° Ï
nqTã+<Ûä+>± ˇø£ dü+düúqT HÓ\÷¢s¡T˝À
kÕú|+æ #ês¡T.
1919˝À sö\‘Y#·≥º+, »*j·THé
yê˝≤u≤>¥ ñ<ä+‘ê\≈£î e´‹πsø£+>±
HÓ\÷¢s¡T˝À düVü‰j·T ìsêø£s¡D ñ<ä´eT+ }|ü+<äT≈£î+~. sêfi¯¢|ü*¢
sêeTdüTã“j·T´, zs¡T>∑+{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´, ÄeT+#·s¡¢ ø£ècÕísêe⁄,
‘·÷eT÷\÷s¡T |ü<äàHêuÛÑj·T´˝≤+{Ï yê¬s+<äs√ ‘·eT ñ<√´>±\qT
e<äT\T≈£îHêïs¡T. Ä düeTj·T+˝À zs¡T>∑+{Ï yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡T,¢ ‘=e÷à X‚wßü s¬ &ç,¶
eTT‘·Ôsê» >√bÕ\sêe⁄ ˝≤+{Ï #ê˝≤eT+~ ñ<ä´eT+˝À #˚sês¡T.
u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶ 1921˝À $.ÄsY.ôV≤’ dü÷ÿ˝Ÿ˝À ‘=$Tà<äe ‘·s>¡ ‹∑
e÷ìy˚dæ eT∫©|ü≥ºD+ C≤rj·T $<ë´\j·T+˝À #˚sês¡T. nœ\uÛ≤s¡‘·
ø±+Á¬>dt yês¡T HÓ\÷¢s¡T˝À K<ä›s¡T uÀs¡T¶ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. K<ä›s¡T <√e‘·T\T,
Ns¡\T ô|’q y˚düT≈£îì zs¡T>∑+{Ï eTVü‰\ø£åàeTà, eTT‘·TÔ≈£Ls¡T ø±eTeTà,
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

zs¡T>∑+{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´\T M<ÛäT\ yÓ+≥ ‹]π>yês¡T. ‹ø£ÿes¡|ü⁄ Ád”\Ô T ≈£L&Ü C…\’ T¬øfi≤¢sT¡ . BìøÏ ìs¡dqü >± Á>±e÷~Ûø±s¡T\T sêJHêe÷\T
sê$T¬s&ç¶ uÛ≤s¡´ düT<äs¡ÙqeTà Ç+{Ï+{ÏøÏ ‹]– K<ä›s¡T ny˚Tàyês¡T. düeT]Œ+#ês¡T. 1932˝À b˛©düT\T |ü˝…¢bÕ&ÉT˝Àì dü‘ê´Á>∑Vü≤ ÄÁX¯eT+
1921˝À k˛ºHéVü≤Ödtù|≥˝À ‹\ø˘ C≤rj·T $<ë´\j·÷ìï >±+BÛJ ô|’ <ë&ç #˚dæ, nø£ÿ&ç edüTÔe⁄\qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêïs¡T.
#˚‘·T\ MT<äT>± HÓ\ø=˝≤Œs¡T. bıDø±ø£qø£eTà 1923˝À ø£dü÷Ô] >±+BÛJ 1933 &çôd+ãs¡T˝À Vü≤]»q ì~Ûø√dü+ HÓ\÷¢s¡T˝À
$<ë´\j·÷ìï kÕú|æ+#ês¡T. 1921˝À >±+BÛJ |ü˝…¢bÕ&ÉT dü‘ê´Á>∑Vü≤ |üs¡´{Ï+#ês¡T. ô|<ä›yÓTT‘·Ô+˝À HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ qT+∫ ì~Û n+~+~.
ÄÁX¯e÷ìï HÓ\ø=˝≤Œs¡T. ndüŒèX¯´‘êìyês¡D, K<ä›s¡Tyê´|æÔ, dü‘ê´Á>∑Vü≤ 1935˝À ø±+Á¬>dt dü«s√푇· e+ »]–+–. u≤ã÷ sêCÒ+Á<äÁ|ükÕ<é HÓ\÷¢s¡T
dæ<ë∆+‘ê\ yê´|æÔ ÄÁX¯eT ÄX¯j·÷\T. õ˝≤¢˝À |üs¡´{Ï+#ês¡T.
bıDø±ø£qø£eTà Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ eTVæ≤fi≤ 1935˝À Á_{Ïwt Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤s¡‘·
ø±+Á¬>dt ø£$T{° Ád”\Ô T C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À sêC≤´+>∑ #·≥+º Á|üyX˚ ô¯ |{Ï+º ~. 1937˝À
bÕ˝§ZHêïs¡T. zs¡T>∑+{Ï yÓ+ø£fÒX¯«s¡eTà eTÁ<ëdüT XÊdüqdüuÑÛ mìïø£\T »]>±sTT.
1921˝À düV‰ü j·T ìsêø£sD ¡ √<ä´eT+˝À ø±+Á¬>dt n‘·´~Ûø£ yÓTC≤غ‘√ ¬>*∫+~.
#˚] Væ≤+B Á|ü#ês¡+ ø√dü+ #ê˝≤ Á|üø±X¯+, $.$.–], u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶
ø£èwæ#X˚ Ês¡T. 1923˝À Hê>∑|Pü sY C…+&Ü Ä eT+Á‹ es¡Z+˝À e⁄Hêïs¡T.
dü‘·´Á>∑Vü≤+˝À HÓ\÷¢Øj·TT\T #ê˝≤ 1940 nø√ºãs¡T qT+∫ e´øÏÔ>∑‘·
eT+~ bÕ˝§ZHêïs¡T. XÊdüH√\¢+|òüTq ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~.
1929˝À >±+BÛJ eT∞¢ K<ä›s¡T eT+Á‘· T \T sêJHêe÷\T #˚ X Ês¡ T .
ì~Ûø√dü+ HÓ\÷¢sT¡ ˝Àì ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+, HÓ\÷¢s¡T Á|üeTTKT\T ¬s+&Ée Á|ü|ü+#·
sêEbÕfiË+, bÕs¡¢|ü*¢, $&Ée\÷s¡T j·TT<ë∆ìøÏ e´‹πsø£+>± Á|ü#êsê\T
‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |üs¡´{Ï+#ês¡T. nH˚ø£ eT+~ eTVæ≤fi¯\T >±+BÛJ #˚XÊs¡T. 1942˝À øÏ«{Ÿ Ç+&çj÷· ñ<ä´eT+ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. HÓ\÷¢s+¡ ‘·{≤
K<ä›s¡T ì~ÛøÏ ‘·eT ÄuÛÑs¡D≤\T düeT]Œ+#ês¡T. á ñ<ä´eT+ rÁe+>± »]–+~. nìï |üÁ‹ø£\ MT<ë Ä+ø£\å T $~Û+#ês¡T.
1930˝À >±+BÛJ ÁbÕs¡+_Û+∫q ñ|ü⁄Œ dü‘ê´Á>∑Vü≤+ ìs¡«Vü≤D≈£î n\¢s¡T¢ #Ó\πs>±sTT. n¬sdüTº\T »]>±sTT. õ˝≤¢ n+‘·{≤ ñ<ä´eT+
HÓ\÷¢s¡T˝À zs¡T>∑+{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´ Á|ü<∏äeT &çπøº≥s¡T>± ìj·T$T‘·T rÁes¡÷|ü+ <ë*Ã+~.
\j·÷´s¡T. Ä ñ<ä´eT+˝À u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶, y˚eT÷] \ø£åàj·T´, 1947 Ä>∑wüߺ 14e ‘˚~ ns¡∆sêÁ‹ eTq≈£î kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+∫+~.
˝Òã÷] düTã“sê$T¬s&ç¶, zs¡T>∑+{Ï eTVü‰\ø£åàeTà, bıDø± ø£qø£eTà kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡+˝À HÓ\÷¢Øj·TT\ bÕÁ‘· ∫s¡kÕúsTT>± ì*∫+~.
‘·~‘·s¡T\T bÕ˝§ZHêïs¡T. á ñ<ä´eT+˝À nH˚ø£ eT+~øÏ •ø£å\T|ü&ܶsTT. ™™™

21
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n©¢|ü⁄s¡+˝À Áoqs¡d+æ Vü≤kÕ«$T, Msê+»H˚jT· ,

$ù|Tò ïX¯«sê\j·÷\THêïsTT. qs¡d+æ VüQ\Tø=+&É (y˚<–ä ])
MT<ä \ø°åà qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. eT+∫ ˙s¡T
e⁄+&˚ @&ÉT ø=\qT\THêïsTT.

23
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

HÓ\÷¢s¡T s¡÷s¡˝Ÿ eT+&É\

HÓ\÷¢s¡T s¡÷s¡˝Ÿ eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+, ø√ePs¡T
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` yÓ+ø£{≤#·\+, bı<ä\≈£Ls¡T
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, {Ï.|æ.>∑÷&É÷s¡T
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É\+
<˚es¡bÕfiË+, <=+‘ê*, yÓ\¢+{Ï, ø±≈£î|ü*¢ _{Ÿ1,
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
HÓ\÷¢s¡T _{Ÿ`1, ãT»ãT» HÓ\÷¢s¡T,
Hêsêj·TD¬s&ç¶ù|≥, >∑T&ç|ü*¢bÕ&ÉT,
qe˝≤≈£î\‘√≥, ∫+‘ê¬s&ç¶bÕfiË+, ÄeT+#·s¡¢,
k‘YyÓ÷|üPs¡T, ø£\÷¢s¡T|ü*¢, yê$˝Ò{ÏbÕ&ÉT,
n©¢|ü⁄s¡+, ø±≈£î|ü*¢ _{Ÿ2, eTT\TeT÷&ç,
ø£qT|ü]ÔbÕ&ÉT, bıfÒºbÕfiË+, ø√&É÷s¡TbÕ&ÉT,
ô|<ä› #Ós¡T≈£Ls¡T, n+u≤|ü⁄s¡+, ø=‘·ÔyÓ\¢+{Ï,
ø=+&É¢|üP&ç, ô|qTã]Ô, >∑T+&É¢bÕfiË+,
ø£*yÓ\bÕfiË+, >=\¢ø£+<äT≈£Ls¡T, ø£+<äeT÷s¡T,
ø=eTs¢¡|üP&ç, düC≤®|ü⁄s¡+, ñ|ü⁄Œ≥÷s¡T.

24
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
q s¡dæ+VüQ\Tø=+&É ì‘·´+ uÛÑ≈£îÔ\‘√ ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·÷ e⁄+≥T+~.
yÓ’XÊK e÷dü+˝À yÓ’U≤qkÕ>∑eT |ü<ä∆‹˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\T n‹
yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. á <˚ekÕúq+ ø£X¯´|üeTVü≤]¸#˚
Á|ü‹wæ˜+|üã&çq<äì ‘Ó\TdüTÔ+~.
ø=+&É|¢ Pü &ç˝À ÁbÕNq ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. ø√&É÷s¡T
bÕ&ÉT˝À ˙\ø£+πsƒX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ e÷|òüT
e÷dü+˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. ô|<ä› #Ós¡T≈£Ls¡T˝À #·+Á<ä
eTÚ∞X¯«sê\j·T+ e⁄+~.
e÷<äsêE >∑÷&É÷s¡T˝À n>∑ùdÔX¯«s¡, #ÓqïπøX¯ekÕ«$T Ä\j·÷
25
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
\THêïsTT. >∑T&ç|ü*¢bÕ&ÉT˝À #ÓqïπøX¯yê\j·T+ e⁄+~.
ø√&É÷s¡TbÕ&ÉT Á>±eT+˝À Á|ü‹@{≤ ñfi¯¢eTà ñ‘·‡yê\T n‘·´+‘·
yÓu’ eÑÛ +>± »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. bıfÒbº Õ˝…+˝À ÁbÕNq ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T
Ä\j·T+ e⁄+~. ø=‘·÷Ôs¡T˝À ÁøÏdæºj·THé\≈£î #·]à e⁄+~. ÄeT+#·s¡¢˝À
≈£îwüߺyê´~ÛÁ>∑düTú\ ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± ˇø£ ø±\˙H˚ ì]à+#ês¡T.
s¡÷s¡˝Ÿ eT+&É\+˝Àì Á>±e÷˝…’q ∫+‘ê¬s&ç¶bÕ˝…+, ø=‘·Ôø±\Te,
>∑eTfi¯¢bÕ˝…+, <Ûäq\øÏåà|ü⁄s¡+, ø=+&É¢|üP&ç, qs¡dæ+Vü≤ø=+&É, bıfÒºbÕ˝…+
HÓ\÷¢sT¡ q>∑sêìøÏ düMT|ü+˝À e⁄+&É&+É ‘√ Á|üeTTK $<ë´, yÓ<’ ´ä dü+dü\ú ≈£î
HÓ\yÓ’ y˚>∑+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·THêïsTT.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ªÇ+<äTμ n+fÒ á‘· #Ó≥Tº nì ns¡+∆ . ˇø£|ü &ÉT á‘· #Ó≥T¢ m≈£îÿe>± e⁄qï ÁbÕ+‘·+ ªÇ+<äT≈£Ls¡Tμ nsTT+~.
s¡Vü≤<ë] ø£≥T, sTT≥T e÷Á‘·y˚T ìyêkÕ\T+fÒ ªù|≥μ n+{≤s¡T. n˝≤ Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ nsTT+~. ˇø£|ü&ÉT ∫qï
Á>±eTy˚T >±ì, Ç|ü&ÉT eT+&É\ πø+Á<ä+. nìï kÂø£sê´\÷ e⁄qï n+<äyÓTÆq, |ü#·Ãì ÁbÕ+‘·+ Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥.

ˇ ø£|ü&ÉT Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\+ düπs«|ü*¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+

|ü]~Û˝Àì<äsTTq|üŒ{Ïø,Ï ìjÓ÷»ø£es¡Z øπ +Á<ä+>± Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥
e⁄+&É≥+ $X‚wü+. nsTT‘˚ ìjÓ÷»ø£esêZ\ |ü⁄qsYe´ed”úø£s¡D˝À
uÛ≤>∑+>± Á|üdüTÔ‘·+ á eT+&É˝≤ìï ø√ePs¡T ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À ø£*bÕs¡T.
B+‘√ ø√ePs¡T ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ eT]+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ ô|]–+~.
Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥qT HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢˝À ªø√qd”eTμ n+≥÷ e⁄+{≤s¡T.
ø=+<äs¡T πøs¡fi¯˝Àì düeTTÁ<ärs¡+‘√ b˛\Tdü÷Ô e⁄+{≤s¡T. <ëìø±ÿs¡D+
õ˝≤¢˝À ø=ã“]kÕ>∑T≈£î Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ ÁbÕ+‘·+ ô|{Ï+º ~ ù|s¡T ø±e&ÉyT˚ !
bÕ&ç|ü+≥\≈£î, ñ<ë´qeq |ü+≥\≈£î ì\j·T+. ns¡{ÏkÕ>∑T, Ç{°e\
ø±\+˝À s=j·T´\kÕ>∑T≈£î á ÁbÕ+‘·+ $qT‹¬øøÏÿ+~. ≈£Ls¡>±j·T\
kÕ>∑T˝Àq÷ á ÁbÕ+‘êì<˚ ô|’#˚sTT.
ˇø£|ü&ÉT HêD´yÓTÆq yÓTT\>=\T≈£î\ ñ‘·Œ‹Ô˝À á eT+&É\+
eTT+<ä+»˝À e⁄+&˚~. #Ói≈£î, yÓTTø£ÿC§qï, y˚s¡TX¯q>∑, |ü‹Ô, e÷$T&ç,
düb˛{≤ ˝≤+{Ï yêDÏ»´ |ü+≥\≈£î Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\+ Á|üdæ~∆.
e´ekÕj·T nqTã+<Ûä |ü]ÁX¯eT˝…q’ ø√fi¯¢ <ëD≤ ‘·j÷· Ø, bÕ&ç|]ü ÁX¯eT,
Äø±« ùV≤#·Ø\T ÁbÕôddæ+>¥ j·T÷ì≥T¢, d”&é ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\T, m>∑TeT‹
øπ +Á<ë\T á eT+&É\+˝À m≈£îÿe. #˚H‘˚ · |ü]ÁX¯eT ≈£L&Ü á eT+&É\+˝À
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~.

27
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\ Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\

|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T:
Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥`1, Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥`2, yÓTÆbÕ&ÉT,
ñ‘·sÔ +¡ ` |
ô Hêï q~ >∑+>∑|ü≥ï+, ˝Òã÷s¡T`1, |ü*¢bÕ&ÉT, ø=s¡T≥÷s¡T,
<äøÏåD+ ` ‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T eT+&É\+ ≈£î&ç‹bÕfiË+, ˝Òã÷s¡T`2, ø=eT]ø£, qs¡kÕ|ü⁄s¡+,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+ eTT~e]ÔbÕfiË+, sêeTT&ÉTbÕfiË+, k˛eTsêE|ü*¢,
|ü&ÉeTs¡ ` HÓ\÷¢s¡T eT+&É\+ sêePs¡T, ì&çeTTdü*, |ü⁄q÷ïs¡T, &˚$dtù|≥,
ø=‘·÷Ôs¡T ∫+‘√|ü⁄, »+>∑+yê] <=s¡Te⁄.

28
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

áHê&˚>±ø£ á eT+&É\+ ÁbÕNqø±\+ qT+&ç #ê˝≤ Á|üdæ~∆
bı+~+~. 1515 ÁbÕ+‘·+˝À #·+Á<ä–] bÕ\≈£î&ÉT #Óqï|üŒ Hêj·T≈£î&ÉT
>∑+>∑|ü≥ï+˝À e⁄qï #êeTT+&˚X¯«Ø<˚$ n\j·÷ìï <ä]Ù+#ê&ÉT. Ä\j·T
n_Ûeè~∆øÏ nH˚ø£ <ëHê\T #˚XÊ&ÉT. á $wüj·÷ìï Ä\j·T <äøÏåD <ë«s¡+
m&ÉeTyÓ’|ü⁄ e⁄qï sê‹ düÔ+uÛÑ+ MT<ä e⁄qï XÊdüq+ düŒwüº+ #˚düTÔqï~.
˝Òã÷s¡T Á>±eT+˝À bı˝≤\ eT<Ûä´ l ≈£î+ø±fi¯eTà |üs¡y˚TX¯«]
Ä\j·T+ n‹ ÁbÕNq eT‘·yÓTÆq ªXÊπøÔj·T+μ ñìøÏì ‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~.
m‘·ÔsTTq ø=ã“] ‘√≥\ eT<Ûä´ ÄVü‰¢<äø£s¡ yê‘êes¡D+˝À á Ä\j·T+
ì]à+#·ã&ç+~. ˝Òã÷s¡T Á>±eT <˚e‘· ≈£î+ø±fi¯eTàyês¡T.
|üPs¡«+ C…’$Tì Áu≤Vü≤àDT\T neTàyê]ì Äsê<Ûä´<Ó’e+>± |üPõ+#˚
yês¡T. yês¡T dü÷s√´<äj·T+ ø±≈£eTT+<äT, dü÷sê´düÔeTj·T+ nsTTq
‘·sê«‘· neTàyê]øÏ |üP»\T #˚ùdyês¡T. XÊπøj
Ô T· eT‘· Á|üø±s¡+ neTàyê]øÏ
sêÁ‹fi‚¢ |üP»\T »]π>$.
|üPs¡«+ neTàyê] $Á>∑V≤ü Á|ü‹wü˜ »]–q ‘·sê«‘· |ü⁄q÷ïs¡T Á>±eT+˝À
>∑èVü≤<äVü≤Hê\T m≈£îÿe>± »]>±j·T≥. •*Œ á $wüj·T+ >∑eTì+∫
neTàyê] rø£åD <äèwæºøÏ Çfi¯ó¢ ø±*b˛‘·THêïj·Tì uÛ≤$+∫ ‘·q #˚‘·qTqï
ñ*‘√ neTàyê] H˚Á‘êìï bı&ç#ê&É≥. yÓ+≥H˚ neTà •*Œ •s√C≤\qT
|ü≥Tº≈£îì ø±*øÏ+<˚dæ ‘=øÏÿ ô|{Ϻ+<ä≥. Ç|üŒ{Ïø° $Á>∑Vü≤+ e<ä› á
<äèX¯´+ #·÷&Ée#·TÃ. neTàyê] H˚Á‘·+ bı&ç∫q yÓ+≥H˚ |ü⁄q÷ïs¡T˝À
>∑èVü≤<äVü≤q+ »]–+<ä≥. n|üŒ{Ï qT+∫ ≈£î+ø±fi¯eTàqT >∑T&ç¶
≈£î+ø±fi¯eTà>± Á|ü»\T |æ*#˚yês¡≥. ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À neTàyês¡T
XÊ+‹+#·&É+‘√ Áø£eT+>± >∑èVü≤ <äVü≤Hê\T Ä>±sTT. neTàyê] XÊ+‹+
#ês¡ì Á|ü»\T dü+‘√wæ+#ês¡T. neTàyê] ÁãVü≤√à‘·‡yê˝À¢ kÕ* ≈£î\düT\Ô T
neTàyê]ì ‘·eT Ä&É|ü&ÉT#·T>± uÛ≤$+∫, ÄyÓT≈£î |üdüT|ü⁄, ≈£î+ø±\T,
Ns¡, kÕ¬s\‘√ eTT~sêE ≈£î\düTú\qT ø£\T|ü⁄≈£îì Á>±eT+˝À ñ‘·‡yê\T
»s¡|ü&É+ ÄqyêsTTr. á ñ‘·‡yê\ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ä\j·T+ qT+∫
neTàyê]ì Á>±eT+˝Àì $&ç~ eT+~sêìøÏ rdüT≈£îekÕÔs¡T. ‘=$Tà~
s√E\T Á>±yÓ÷‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT.
l ≈£î+ø±fi¯eTà Ä\j·T+˝À ø=H˚ïfi¯¢ ÁøÏ+<ä≥ #√Ø »]–+~. Bìì
nX¯óuÛÑ+>± uÛ≤$+∫q Á>±eT uÛÑ÷kÕ«$T eTH˚ïe÷\ #·+Á<äX‚KsY¬s&ç¶
Ä<Û«ä s¡´+˝À Js√í<ë∆sD¡ »]–+~. $Á>∑V≤ü Á|ü‹wü˜ eTVü≤√‘·‡yê\T »]>±sTT.
25\ø£å\‘√ ø£fi≤´D eT+&É|ü ìsêàD≤ìøÏ Á|üj·T‘êï\T yÓTT<ä\j·÷´sTT.
nHês√>∑´+, e÷qdæø£ u≤<Ûä\T neTàyê]ì y˚&ÉT≈£î+fÒ b˛‘êj·Tì,
dü+‘êq+ ø√s¡T≈£î+fÒ neTàyês¡T nqTÁ>∑Væ≤kÕÔs¡ì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+.
Á|ü‹ @&Ü~ p˝…’ HÓ\˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. á
dü+<äs¡“¤+>± X¯S˝ÒX¯«s¡ kÕ«$T‘√ ≈£î+ø±fi¯|üs¡y˚TX¯«] ø£fi≤´D+ »s¡T>∑T
‘·T+~. ‘·sê«‘· kÕ«$T, neTàyês¡T¢ Á>±e÷ìøÏ $#˚ÃkÕÔs¡T. ‘·sê«‘·
Á>±yÓ÷‘·‡yê\T 9s√E\T »s¡T>∑T‘êsTT. á ñ‘·‡yê˝À¢ n–ï>∑T+&É
eTVü≤√‘·‡e+, s¡<∏√‘·‡e+, b˛≥T, nK+&ÉCÀ´‹, ø=s¡T¢ã+&ç ñ‘·‡yê\T
Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $. uÛ≈Ñ î£ \Ô T y˚˝≤~>± bÕ˝§Zì á ñ‘·‡yê\qT ‹\øÏdTü +Ô {≤s¡T.

C≤‹|æ‘· eTVü‰‘êà>±+BÛ bÕ<ädüŒs¡Ù‘√ á eT+&É\+ |ü⁄˙‘·yÓTÆ+~. 1921

ÁbÕ+‘·+˝À >±+BÛ á ÁbÕ+‘·+˝À |üs¡´{Ï+#ês¡T. á |üs¡´≥q ñ<˚›X¯+ ndüŒèX¯´‘ê
ìs¡÷à\q nH˚ dü<ëX¯j·T+. HÓ\÷¢s¡T qT+&ç eTVü‰‘·Tà&ÉT sTTø£ÿ&É≈£î >∑TÁs¡ã“+&ç˝À
e#êÃs¡≥! Ä dü+<äs¡“¤+>± Äj·Tq |ü*¢bÕ&ÉT˝À ª|æHêøÏ˙ dü‘ê´Á>∑Vü≤ ÄÁX¯e÷ìïμ
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. n|üŒ{ÏqT+&ç Ä ÄÁX¯eT+ <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\≈£î, kÕ«‘·+Á‘·´ jÓ÷<ÛäT\≈£î
Á|ü<Ûëq y˚~ø£sTT´+~. 1929˝À >±+BÛ eTVü‰‘·Tà&ÉT ¬s+&ÉekÕ] eT+&É\+˝Àì
yÓTÆbÕ&ÉT, >∑+>∑|ü≥ï+ Á>±e÷\qT dü+<ä]Ù+#ês¡T. ñ|üdü‘ê´Á>∑Vü≤+ yÓTÆbÕ&ÉT
düeTTÁ<ärs¡+˝À ô|<ä›m‘·TÔq Äs√E˝À¢ »]–+~. á ø±s¡´Áø£eT+˝ÀH˚ u…»yê&É
>√bÕ\¬s&ç¶ yÓTT<ä{kÏ Õ] n¬sdtº nj·÷´&ÉT. $<˚o edüTÔ ãVæ≤wüÿs¡D, düV‰ü j·T ìsêø£sD
¡
˝≤+{Ï ñ<ä´e÷\T á ÁbÕ+‘·+˝À n|üŒ{À¢ |òTü q+>± »]>±j·Tì ô|<ä\› T #Ó|⁄ü +Ô {≤s¡T.

29
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|ü˝…¢bÕ&ÉT˝À ˇπø ÁbÕ+>∑D+˝À •e, yÓ’wüíe <˚yê\j·÷\T+&É≥+
$X‚wü+>± #Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T. •eπøX¯e⁄\≈£î uÒ<Ûä+ ˝Ò<äì ‘Ó*j·TC…|æŒ,
Vü≤]Vü≤s¡Hê<ÛäTì |üPõ+∫q ‹ø£ÿq ‘·‘êÔ«ìøÏ, eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ #·ø£ ÿì
ñ<ëVü≤s¡D á Ä\j·÷\T. Ç{°e\ <ëø± ‹ø£ÿq e+o≈£î\T Ç+<äT≈£Ls¡T
ù|≥ ÁbÕ+‘·+˝À ìedæ+#ês¡ì, ‘·sê«‘· ñ<√´>±\ Ø‘ê´ ôV’≤Á<ëu≤<é≈£î
‘·s¡*b˛j·÷s¡ì á ÁbÕ+‘·+ yês¡T #Ó|ü⁄Ô+{≤s¡T.
bÕ&ç|ü+≥\≈£î ø=\TyÓ’q á ÁbÕ+‘·+ Á|üU≤´‘· bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô\≈£î,
sê»ø°j·T ñ<ä›+&ÉT\≈£î, ø£fi≤ø±s¡T\≈£î, y˚T<Ûëe⁄\≈£î, uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£î,
n|üs¡ ≈£îuÒs¡T\≈£î |ü⁄{Ϻì\T¢. Á|üeTTK kÕ«‘·+Á‘·´jÓ÷<ÛäT\≈£î |ü ⁄]{Ï>∑&ɶ.
<˚X¯+˝ÀH˚ Á|üU≤´‘· bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô õ.$.¬ø.¬s&ç¶, <˚X¯+ >∑]«+#·‘ ·>∑Z
»s¡ï*düTº õ.¬ø.¬s&ç¶, Á|üeTTK ø±+Á{≤ø£ºsY, uÛÑ÷kÕ«$T, e÷J m+.m˝Ÿ.dæ.
l >∑TqbÕ{Ï sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶, >±s¡\T ø=‘·÷Ôs¡T≈£î #Ó+~qyês¡T. Á|ü eTTK
bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô, ø£fi≤ã+<ÛäT ‹ø£ÿes¡|ü⁄ düTã“sê$T¬s&ç¶, yê] k˛<äs¡T\T
‹ø£ÿes¡|ü⁄ #·+Á<äX‚KsY¬s&ç¶ (<äø£ÿHé |üÁ‹ø£\ n~Û|ü‹), C….¬ø.¬s&ç¶ (e÷J
m+.m˝Ÿ.m), ‘·q düVü≤»q≥q‘√ qe⁄«\T |üPsTT+∫q Á|üeTTK Vü‰dü´
q≥T&ÉT ‹ø£ÿes¡|⁄ü yÓ+ø£≥s¡eTD≤¬s&ç,¶ Á|üeTTK <ë‘· C….j·Tdt.s¬ &ç,¶ Á|üeTTK
dæ˙<äsÙ¡ ≈£î\T ø√<ä+&Ésê$T¬s&ç¶ (>∑+>∑|≥ü ï+), sêePs¡T Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q
sêePs¡T düTu≤“sêe⁄ nH˚ Á|üeTTK s¡+>∑düú\ q≥T&É÷ Ç+ø± m+<äs√
Á|üeTTKT\T á ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyêπs! eTVæ≤fi≤ #Ó’‘·q´+ ø£*–q á
eT+&É\+˝À 1999˝À eTVæ≤fi≤ u≤´+ø˘ @s¡Œ&ç+~. Bì Ä<Ûä«s¡´+˝À
nbÕïãC≤sY q&ÉTk˛Ô+~. &Ü«Áø± ñ‘·Œ‘·TÔ\ ‘·j·÷Ø •ø£åD≤ πø+Á<ä+
e⁄+~. düuŸ &ç$»q˝Ÿ ø±sê´\j·÷\THêïsTT. e´ekÕj·T XÊK ndæôd+º {Ÿ
&Ó’s¡ø£ºsY Ä|ò”düT, $<äT´‘YXÊK ndæôdº+{Ÿ &ç$»q˝Ÿ Ç+õ˙sY Ä|ò”düT ,
düV‰ü j·T kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T XÊU≤~Ûø±] ø±sê´\j·T+, ◊.dæ.&ç.mdt. ÁbÕC…≈î£ º
n~Ûø±] Ä|ò”düT, düuŸÁf…»Ø, düuŸ ]õÁkÕºsY ø±sê´\j·T+, m¬ø’‡CŸ
b˛©dtùdwº Hü ,é Ç]π>wüHé ø±sê´\j·T+, m+.m˝Ÿ.mdt bÕsTT+{Ÿ, ]ÁøÏjT˚ wüHé
ø£¢uŸ e⁄HêïsTT. ¬s+&ÉT ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T, Áô|’y˚{Ÿ &çÁ^ ø±˝ÒCŸ, _.Ç&ç
ø±˝ÒCŸ \THêïsTT. >∑+>∑|ü≥ï+˝À #êeTT+&˚X¯«Ø Ä\j·T+, ˝Òã÷s¡T˝À
≈£î+ø±\eTà Ä\j·T+, |ü˝b¢… Õ&ÉT˝À •e, yÓw’ eíü Ä\j·÷\T, Ç+<äT≈£Ls¡T
ù|≥˝À wæØ∆kÕsTTHê<ÛäTì Ä\j·T+, \*‘êÁX¯eT+ yê] sê‹ ø£≥º&É
Ä\j·÷\T, Ç+<äT≈£Ls¡eTà Ä\j·T+ eTTqï>∑T Á|üdæ<ä∆ Ä\j·÷˝…H√ï
e⁄HêïsTT. ø=eT]ø£˝À dü«j·T+uÛÑTe⁄ •yê\j·T+ e⁄+~.
m+‘√eT+~ >∑Ts¡Te⁄\qT uÛ≤$‘·sê\ yê]øÏ n+~düTÔqï &Ó’{Ÿ
$<ë´dü+düú |ü*¢bÕ&ÉT˝À e⁄+~.

yÓTÆbÕ&ÉT ;#Y õ˝≤¢˝À |æø˘ìø˘ kÕŒ{Ÿ>± ù|sêZ+∫+~.

HÓ\÷¢sT¡ ˝À »]–q ˇø£ ãVæ≤s¡+>∑ düu˝ÑÛ À n|üŒ{Ï eTTK´eT+Á‹
Hêsê #· + Á<ä u ≤ãTHêj· T T&É T yÓ T Æ b Õ&É T ;#Y q T m˙º Ä sY
yÓTyÓ÷]j·T˝Ÿ ;#Y>± n_Ûeè~∆ #˚kÕÔqHêïs¡T. n~ ø±s¡´s¡÷|ü+
<ë\Ã˝Ò<äT. k˛$T¬s&ç¶ #·+Á<äyÓ÷Vü≤Hé¬s&ç¶ #=s¡e‘√ ø=ìï
n_Ûeè~∆ |üqT\T »]>±sTT. Ç{°e\ ≈£L&Ü ø=ìï ì<ÛäT\T
eT+ps¡T nsTTq≥T¢ ‘Ó*j·TedüTÔqï~. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À yÓTÆbÕ&ÉT
;#Y dü+<äs¡Ù≈£î\qT $X‚wü+>± Äø£]¸+#·>∑\<äì #Ó|üŒe#·TÃ.

30
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<ë<ë|ü⁄ yÓj˚T´fi¯¢ øÏ+<äfÒ eTT‘·TÔ≈£Ls¡T ˇø£ Á|üdæ~∆ Á>±eT+.

düMTbÕq e⁄qï ø£èwü|í ≥ü ï+ sπ e⁄ <ë«sê eTT‘·T≈Ô L£ s¡T≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄+&˚~.
eTT‘ê´\ m>∑TeT‹ »s¡>∑&É+ e\q Ä eP]øÏ Ä ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T. 13e
X¯‘êã›+˝À dæ+Vü≤|ü⁄]ì @*q eTqTeTdæ~∆ ‘·+Á&çøÏ ª>∑+&É >√bÕ\μ nH˚ _s¡T<äT
e⁄+&˚~. Äj·Tq ø±\+˝ÀH˚ dæ<X∆˚ «¯ sê\j·T+ ì]à+#·ã&ç+~. eTqTeTdæ~∆ ø±\+˝À
n_Ûeè~∆ |üs#¡ ã· &ç, eTqTeT dæ<X∆˚ «¯ sê\j·T+ nsTT´+~. ø£èwü|í {ü ≤ïìï n|üŒ{À¢
>∑+&É >√bÕ\|ü≥ï+ nì ≈£L&Ü |æ*#˚yês¡T.

ÁbÕ Nqø±\+˝À ø£èwüí|ü{≤ïìøÏ ªø=*¢‘·T¬s’μ nH˚ ù|s¡T+&˚~. ‘·T¬s’ n+fÒ πse⁄|ü≥ï+.

Bìïã{Ϻ eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, <ëì |ü]düsê\T ÁbÕNqø±\+˝ÀH˚ m>∑TeT‘·T\T,
~>∑TeT‘·T\≈£î Ä\yê\yÓTÆ $<˚o yê´bÕsêìøÏ ù|¬sìïø£>∑qïeì #Ó|üŒe#·TÃ.

31
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eTT‘·TÔ≈£Ls¡T eT+&É\
eTT‘·TÔ≈£Ls¡T eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, |æ&É‘êb˛\÷s¡T, ÁãVü≤à<˚$,
ÁøÏwüí|ü≥ï+, <=s¡Te⁄\bÕfiË+, á|üPs¡T,
ñ‘·Ôs¡+ ` ‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T eT+&É\+
H˚\≥÷s¡T, e\÷¢s¡T, Hê]πøfi¯|ü*¢, ô|’Hê|ü⁄s¡+,
<äøÏåD+ ` ∫\¢≈£Ls¡T eT+&É\+
e÷$T&ç|üP&ç, bıf…º+bÕ&ÉT,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+
eTTdüTq÷]yê]bÕfiË+, ‘êfi¯fl|üP&ç,
|ü&ÉeTs¡ ` yÓ+ø£≥–], HÓ\÷¢s¡T
&Ée÷àj·TbÕfiË+, <äTeP«s¡Tyê]bÕfiË+,
eT+&É˝≤\T
á|üPs¡T, e\÷¢s¡T, b˛\+sêE>∑T+≥,
bÕ≥÷s¡Tyê]ø£+Á&ç>∑.

32
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eTqTeTdæ<˚∆X¯«sê\j·T+˝À eTT+<äT uÛ≤>±q >√&É\MT<ä e⁄qï
XÊdüHê\qT ã{Ϻ, n|üŒ{À¢H˚ Ä Á>±eT+˝À ◊<äTe+<ä\ eT+~ $<˚o
es¡≈Ô î£ \T e⁄+&˚yês¡ì, ˇø£kÕ] yês¡+‘ê Á>±eT+˝À ˇø£ ñ<ë´qeq+˝À
düe÷y˚X¯yÓTÆ πse⁄ |ü≥ºD+˝À »]π> yê´bÕs¡+ e\¢ e#˚à Ä<ëj·T+˝À
Hê\T>∑e e+‘·T eTqTeTdæ<˚∆X¯«sê\j·÷ìøÏ $sêfi¯+>± Çyê«\ì
ìs¡ísTT+#ês¡ì ‘Ó\TdüTÔ+~.
◊<äTe+<ä\ eT+~ $<˚oes¡Ô≈£î\T e⁄Hêïs¡+fÒ Äs√E˝À¢ á πse⁄
|ü≥ºD+ <ë«sê ô|<ä›m‘·TÔq yê´bÕs¡+ »]π> e⁄+&˚<äì ePVæ≤+#·e#·TÃ.
sêj·T\ø±\+˝À u≤>± n_Ûeè~∆˝ÀøÏ e∫Ãq á πse⁄ |ü≥ºD+ ø£èwüí
|ü≥ºD+>± |æ\eã&ÉT‘·÷ edüTÔqï~.
13e X¯‘êã›+˝À #√fi¯ó\ MT<ä≈£î eT<ÛäTs¡bÕ+&ÉT´\T <ë&çøÏ e∫Ã,
$»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. »{≤es¡à düT+<äs¡ bÕ+&ÉT´&ÉT eTqTeTdæ<˚∆X¯«
sê\j·T+ eTT+<äTqï sê‹ eT+&ÉbÕìï ì]à+#ês¡T. á eT+&É|ü+
•\Œø£fi¯≈£î ô|{Ϻ+~ù|s¡T.
|ü\e¢ ⁄\T HÓ\÷¢sT¡ qT @*q ‘·sê«‘· C…q’ + ñìøÏ HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+˝À
ø£ìŒdüT+Ô ~. C…q’ T˝À¢ Á|üd~æ ∆ #Ó+~q eTVü‰Ms¡Tì yês¡dTü &Óq’ Çs¡yÓ’ Hê\T>∑e
rs¡ú+ ø£s¡Tì ì\TyÓ‘·TÔ $Á>∑Vü≤+ á ÁbÕ+‘·+˝À ÇdüTø£˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT
ø£ìŒdüTÔ+~. XË’e+, yÓ’wüíe+‘√ bÕ≥T uÖ<ä∆+, C…’q+ ≈£L&Ü ˇø£|ü&É T
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+˝À Ä<äs¡D bı+<ëj·Tì Bìïã{Ϻ ‘Ó\TdüTÔqï~.
ø£$ kÕs¡«uÛÖeTT&Ó’q lHê<ÛäTì u≤\´$TÁ‘·T&ÉT ne∫ ‹|üŒj·T´ XË{Ϻ
á πse⁄ |ü≥ºD+ <ë«sêH˚ düT>∑+<Ûä Á<äyê´\ yê´bÕs¡+ kÕ–+#ês¡T.
lHê<ÛäT&ÉT n\yê≥T>± d”«ø£]+#˚ ‘ê+ã÷˝≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq düT>∑+<Ûä
Á<äyê´\qT ‹|üŒj·T´XË{ºÏ düeT≈£Lsπ Ãyê&Éì Á|ür‹. lHê<ÛTä ì kı+‘·ePs¡T
ø£èwüí|ü≥ï+ nH˚ yês¡÷ e⁄Hêïs¡T.
Á|üøè£ ‹ düV≤ü »dæ<+∆ä >± @s¡Œ&çq á b˛sY˝º À $Vü≤]+#·&ÜìøÏ, Á|üøè£ ‹
kÂ+<äsê´ìï ‹\øÏ+#·&ÜìøÏ, HÍø±$Vü‰s¡+ #˚j·T&ÜìøÏ Äs√E˝À¢H˚
kÕeT+‘·T\T, <ä+&ÉHêj·T≈£î\T, ñqï‘√<√´>∑T\T ≈£î≥T+ãdüy˚T‘·+>±
Çø£ÿ&É≈£î ‘·s¡*e#˚Ãyês¡≥!
Äs√E˝À¢ á πse⁄|ü≥ï+ qT+∫ eÁkÕÔ\T, düT>∑+<ÛäÁ<äyê´\T,
eTT‘ê´\T, düTqï|ü⁄sêsTT $<˚XÊ\≈£î m>∑TeT‹ nj˚T´$. ‘Ó\¢<=s¡\
@\Tã&ç˝À ≈£L&Ü ø£èwüí|ü≥ï+ m>∑TeT‘·T\≈£î, ~>∑TeT‘·T\≈£î ù|s¡T
>±+∫+~. e+<˚fi¯¢ ÁøÏ‘·+ á ÁbÕ+‘êìøÏ $ÁXÊ+‹ ø√dü+ ≈£î≥T+ã
düy˚T‘·+>± ‘Ó\¢<=s¡\T e#˚Ãyês¡T. n+<äTø£H˚ Bìï ªÄ+>∑¢sY‡ bÕ´s¡& Ó’CŸμ
nì |æ*#˚yês¡T. 1950øÏ eTT+<äT á ÁbÕ+‘·+ ∫qïHêj·TT&ÉT nH˚
yêì Ä<Ûä«s¡´+˝À e⁄+&˚~. Äj·TH˚ ‘Ó\¢<=s¡\≈£î nìï edü‘·T\T düeT
≈£Lsπ Ãyê&ÉT. ás√E˝À¢ Ç|üŒ{Ï b˛sYº ø±sê´\j·÷ìï ªø√Hée÷˝Ÿ ã+>∑fi≤μ
nì |æ*#˚yês¡T.
á $<Ûä+>± nHê~ qT+∫ eTT‘·TÔ≈£Ls¡T ÁbÕ+‘êìøÏ m+‘√ #ê]Á‘·ø£
ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄+~. Ä<ÛäTìø£+>± nsTT‘˚ >∑‘· yÓ’uÛÑyêìï ø£èwüí|ü≥ï+ ‹]–
bı+<äuÀ‘·Tqï~. q÷s¡TXÊ‘·+ Áô|’y˚{Ÿ j·÷»e÷q´+ øÏ+<ä Hê{Àÿ

sêqTqï 50dü+e‘·‡sê\ n_Ûeè~∆ì <äèwæ˝º À e⁄+#·T≈£îì

ø£èwü|í ≥ü ï+ b˛s¡T≈º î£ nqTã+<Û+ä >± düTe÷s¡T 43y˚\ mø£sê\˝À
Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ b˛sYº dæ{Ï @sêŒ≥T≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üj·T‘êï\T
ÁbÕs¡+_Û+∫+~. eTT‘·TÔ≈£Ls¡T eT+&É\+‘√ bÕ≥T ∫\¢≈£Ls¡T,
{Ï.|æ.>∑÷&É÷s¡T eT+&É˝≤˝À¢ uÛÑ÷eTT\T ùdø£]düTÔHêïs¡T. $$<Ûä
<˚XÊ\≈£î #Ó+~q bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô\T Çø£ÿ&É |ü]ÁX¯eT\T
ô|fÒº+<äT≈£î eTT+<äT≈£î edüTÔHêïs¡T.

33
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ä<Ûä«s¡´+˝À b˛sYº s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+≥Tqï~. õ.$.¬ø., _._.◊
j·÷»e÷Hê´\ Ä<Ûä«s¡´+˝À ì]à+#·qTqï yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘Y πø+Á<ä+,
ø£ è wü í | ü ≥ ï+ b˛s¡ T º ìsêàD≤\‘√ bÕ≥T ‘· « s¡ ˝ À bÕ‘· yÓ ’ u Û Ñ e +
bı+<äuÀ‘·Tqï~. n‘·´+‘· X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq ˝…’{ŸVü≤Ödt, πs&çjÓ÷ ;ø±Hé
øπ +Á<ä+, sπ &çj÷Ó Á{≤Hé‡$TwüHé ì]àdüTHÔ êïs¡T. Á_{Ïwt Vü≤j·÷+˝À ì]à+∫q
ø√HéeT÷˝Ÿ ã+>∑fi≤qT Ç|ü&ÉT b˛sYº ø±sê´\j·T+>± ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïs¡T.
uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ø£èwü|í ≥ü ï+ u§+u≤sTT kÕúsTT˝À sπ e⁄|ü≥Dº + ne⁄‘·T+<äì
ePVæ≤düTÔHêïs¡T. düeTTÁ<ärs¡ÁbÕ+‘·+˝À eTT‘·TÔ≈£Ls¡T eT+&É\+
e⁄qï+<äTe\q m≈£îÿe>± #˚|ü\y˚≥ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&˚yês¡T ø£ìŒkÕÔs¡T.
M]ì |ü≥|º ⁄ü yêfi¯+¢ ≥÷ e⁄+{≤s¡T. Ms¡T Á|ü<ëÛ q+>± ô|<äø› ±|ü⁄, q&ç+ø±|ü⁄,
∫qïø±|ü⁄\ ø£qTdüqï˝À¢ #˚|ü\ y˚≥ #˚dü÷Ô e⁄+{≤s¡T. HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢
yÓTT‘·Ô+ MT<ä #˚|ü\ y˚≥ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç J$+#˚ |ü≥º|ü⁄Á>±e÷\T 64<ëø±
e⁄HêïsTT. n+<äT˝À ø=ìï Á>±e÷\T eTT‘·T≈Ô L£ s¡T eT+&É\+˝À e⁄HêïsTT.
á Á>±e÷\ ≈£î\ô|<ä›\+<ä]ø° ô|<ä› nsTTq ø±|ü⁄qT ª‘·\Á>±eTø±|ü⁄μ
n+{≤s¡T. ‘·\Á>±eTø±|ü⁄ ìyêdü+ ø£èwüí|ü≥ï+ |ü≥º|ü⁄bÕfiË+. ‘Ó|üŒ\T,
Hêe\T, eTs¡|ü&Ée\T <ë«sê y˚≥ kÕ–+#˚ |ü≥º|ü⁄ yêdüT\ Äsê<Ûä´<Ó’e+
ªeTTì‘ê‘·μ. á Ä\j·T+ ø£èwü|í ≥ü ï+ b˛sY˝º À e⁄+~. ‘·>±<ë\T, düŒs¡∆\T,
sêJ\T, düs¡T›u≤≥T¢, rs¡TŒ\T n˙ï Ä Ä\j·T+ e<ä›H˚ »s¡T>∑T‘êsTT.
eTqdüT˝À ‘·\#·T≈£îH˚ @ |üì nsTTHê, ø±s¡´+ nsTTHê »j·TÁ|ü<ä+
ø±yê\+fÒ |ü≥º|ü⁄yêfi¯ófl eTT+<äT>± eTTì‘ê‘·≈£î yÓTT≈£îÿ≈£î+{≤s¡T.
nqT≈£îqï |üì »]–q ‘·sê«‘· Á|ü‘˚´ø£ |üP»\T, bı+>∑fi¯ó¢ ô|≥Tºø√e&É +
ÄqyêsTTr. @{≤ |òüTq+>± ‹s¡THêfi¯ó¢ »s¡T|ü⁄‘ês¡T. eTT‘·TÔ≈£Ls¡T
eT+&É\+˝À |æ&É‘êb˛\÷s¡T |ü+#êsTTr |ü]~Û˝À »+>±\ø£+Á&ç>∑ nH˚
∫qïeT»sê Á>±eT+ e⁄+~. á Á>±e÷ìøÏ e´ekÕj·T |üs¡+>± Á|ü‘˚´ø£‘·
e⁄qï~. á Á>±eT+˝À eT÷&É T e+<ä \ ≈£ î ≥T+u≤\T Jeq+
kÕ–düTÔHêïsTT. m≈£îÿeeT+~ ¬s’‘·T\T, e´ekÕj·T ≈£L©\T e⁄Hêïs¡T.
»+>±\ ø£+Á&ç>∑ ì»+>± |ü+≥\ ø£+Á&çπ>! $$<Ûä s¡ø±\ |ü+≥\T
Çø£ÿ&É düeTè~∆>± |ü+&ÉT‘·THêïsTT. n+‘˚>±ø£ |ü\Ts¡ø±\ |ü+&ÉT¢, |üP\T
Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·s¡*b˛j˚T~ Çø£ÿ&ç qT+#˚! e÷$T&ç‘√≥\T,
C≤eT‘√≥\T, düb˛{≤ ‘√≥\T, J&çe÷$T&ç‘√≥\T |ü#·Ã>± ø£ìŒdü÷Ô
e⁄+{≤sTT. H√s¡÷]dü÷Ô ñ+{≤sTT. Á|ü‹ Ç+{À¢qT eTTq>∑#Ó≥Tº
e⁄+≥T+~. >∑T‘·TÔ\T>∑T‘·TÔ\T>± ø±j·T\T ø±düTÔ+{≤sTT. Ä≈£î\ø£+fÒ
ø±j·T˝Ò m≈£îÿe nìŒdüTÔ+{≤sTT. Á|ü‹ Ç+{À¢ ø=ã“]#Ó≥Tº ø£ìŒdüTÔ+~.
|ü\Ts¡ø±\ Ä≈£î≈£Ls¡\≈£î á }s¡T Á|üdæ~∆.
ø£èwü|í ≥ü ï+ |ü+#êsTTr˝Àì >√bÕ\|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘ê\T ñ|ü |ü]ÁX¯eT≈£î
ô|{Ϻ+~ù|s¡T. Çø£ÿ&É ñ|ü |ü]ÁX¯eT≈£î <ë<ë|ü⁄ 200@fi¯¢ #·]Á‘· e⁄+~.
1804 dü+e‘·‡s¡+˝À ‘Ó\¢<=s¡\ @\Tã&ç˝À ñ|ü |ü]ÁX¯eT, kÕ˝Ÿº
&ç|üP´{° dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ ø±sê´\j·T+ @s¡Œ&ç+<äì n+{≤s¡T. >√bÕ\
|ü⁄s¡+˝À øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘ê«ì$ ñ|ü kÕ>∑T≈£î nqT≈£L\+>± e⁄qï uÛ÷Ñ eTT\T
775mø£sê\T. Ç+<äT˝À ñ|ükÕ>∑T≈£î M\sTTq$ 615mø£sê\T.
dü+e‘·‡sêìøÏ 25y˚\ ≥qTï\ ñ‘·Œ‹Ô \ø£´å +. ñ|ü |ü]ÁX¯eTô|’ Á|ü‘´· ø£+å >±,
|üs√ø£å+>± 3y˚\ eT+~ ø±]à≈£î\T Ä<Ûës¡|ü&ç J$düTÔHêïs¡T.

˙*$|üy¢ êìøÏ ì\Te⁄≥<ä+› >± sêÁcÕºìøπ ‘·\e÷ìø£+>± eTT‘·T≈Ô L£ s¡T˝À

eT‘·‡´ø£fi≤XÊ\ yÓ\T>=+<äT‘√+~. Ç+&çj·THé øöì‡˝Ÿ Ä|òt nÁ–ø£\ÃsY Ødü]Ã
Ä<Ûä«sê´q á ø£fi≤XÊ\ @s¡Œ&ç+~. u≤∫\sY Ä|òt |òæwüØ ôd’Hé‡ ø√sY‡ <ë«sê
Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T #·~y˚ $<ë´s¡T\ú T s=j·T´\T, #˚|\ü ≈£î dü+ã+~Û+∫
nH˚ø£ n+XÊ\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚kÕÔs¡T. |òæwüØdt ãj·÷\J, |òæwüØdt kÕº{Ïdæºø˘‡
n+&é mø£Hê$Tø˘‡, |òwæ Øü dt Ç+»˙]+>¥, Äø±«ø£\ÃsY yÓTT<ä˝q’… n+XÊ˝À¢ uÀ<Ûqä
»s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É #·~$q yês¡T $<˚XÊ˝À¢ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T>± sêDÏd÷ü Ô e⁄Hêïs¡T.
∫+‘·\ ~ã“ e<ä› ñ|ü˙{Ï s=j·T´\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq kÕ>∑T‘·Tqï~. Á|ü‘˚´ ø£
Á>∑+<∏ë\j·T+, ˝Òu§πs≥Ø $<ë´s¡Tú\ø£+<äTu≤≥T˝À e⁄HêïsTT.

34
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À ø√&É÷s¡T, ù|&É÷s¡T,

e]>=+&É, ‘√≥|ü*¢, á<ä÷s¡T, $\Tø±ì|ü*¢,
yÓ+ø£qïbÕfiË+, ‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T\≈£î ÁbÕNqyÓTÆq
#·]Á‘· e⁄+~.
ø√ &É÷s¡T Á>±eT+ eT<Ûä´˝À #Ós¡Te⁄+~. #Ós¡Te⁄qT ì]à+∫q yê]
ù|s¡Tq¢ ï XÊdüq+ e⁄+~. Áo >√bÕ\ÁøÏwíü Ä\j·T+ e⁄+~. ‘√≥|ü*¢
>∑÷&É÷s¡T˝À KπsX¯«s¡kÕ«$T yê] <˚ekÕúq+ e⁄+~. e÷|òüT
e÷dü+˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\qT ô|<ä› m‘·TÔq ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.

35
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

{Ï.|æ.>∑÷&É÷s¡T eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
{Ï.|æ.>∑÷&É÷s¡T eT+&É\ ø√&É÷s¡T, e]>=+&É, ù|&É÷s¡T, qs¡T≈£Ls¡T,
dü]Vü≤<äT\› T: k‘YyÓ÷|üPs¡T, yÓ+ø£qïbÕfiË+, ∫qï#Ós¡T≈£Ls¡T,
ñ‘·Ôs¡+ ` Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\+ ‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T`1, b˛≥¢|üP&ç,
<äøÏåD+ ` eTT‘·TÔ≈£Ls¡T eT+&É˝≤\T eT*¢U≤s¡T®q|ü⁄s¡+, ÇdüÿbÕfiË+, á<ä÷s¡T,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+ eT+&É|ü+, bÕ|æ¬s&ç¶bÕfiË+
|ü&ÉeTs¡ ` HÓ\÷¢s¡T (‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T`2), e÷#·s¡¢yê]bÕfiË+,
ø=‘·ÔbÕfiË+, $\Tø±ì|ü*¢, ‘√≥|ü*¢,
eTT+>∑\<=s¡Te⁄, ∫+‘√|ü⁄, ø√yÓs¡bÕfiË+.

36
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ù|&É÷s¡T˝À Áo neTè‘˚X«¯ s¡, Áo Ä+»H˚jT· kÕ«$T Ä\j·÷\THêïsTT. s√eTHé ø±´<∏ä*ø˘ #·]à e⁄+~. 1983e dü+e‘·‡s¡+˝À dæ+Vü≤|ü⁄] |”sƒê~Û
yÓX’ ÊKe÷dü+˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. e]>=+&É˝À ÁãùV≤àX¯« |ü‹ |üP<√≥ u≤\kÕ«$T y˚TØe÷‘· Á|ü‹s¡÷bÕìï Çø£ÿ&É Á|ü‹wæ˜+#ês¡T.
sê\j·T+ e⁄qï~. C≤«˝≤eTTœ neTà Á|ü‹ @&Ü~ n>∑wüߺ, ôdô|º+ãs¡T
á eT+&É\+˝À ˇø£ $•wüº e´øÏÔ
yê] Ä\j·T+ e⁄qï~. <˚efi≤\$T≥º ‘·q J$‘· #·s¡eT<äX¯˝À ‘·\ <ë#·T≈£î+~. HÓ\˝À¢ <˚X¯+ q\TeT÷\\ qT+∫
nH˚ ÁbÕ+‘·+ e⁄qï~. e] n~Ûø+£ >± Çø£ÿ&˚ ø£qTïeT÷dæ <Ó’ekÕìï<Ûä´+ #˚]+~. uÛ Ñ ≈ £ î Ô \ T ≈£ î \, eT‘ê\ø£ r ‘· + >±
|ü+&˚ ÁbÕ+‘·yÓTÆq+<äTe\¢ e]>=+&É ÄyÓ T n\Hê{Ï q{° e TDÏ »yê«~ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì y˚fi≤+–DÏ e÷‘·≈£î
nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. >∑+>±s¡‘·ï+. áyÓT düTe÷s¡T 110@fi¯ó¢ |üP»\T #˚j·T&ÜìøÏ yÓfi¯ó‘·T+{≤s¡T.
∫+‘√|ü⁄˝À ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T J$+∫+~. Ä]úø£k˛ÔeT‘· ˝Òì yês¡T 1997˝À
Ä\j·T+ e⁄qï~. ÁãVü≤√à‘·‡yê\T >∑+>±s¡‘ï· + n+fÒ ÄHê{Ï yê]øÏ ∫+‘êeTDÏ Hê≥ø£+˝À ÁoVü≤]>± ì]à+#·ã&çq ø√&É÷s¡T y˚fi≤+–DÏ
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ »s¡T>∑T‘êsTT. >∑Ts¡TÔ. ÄyÓT dü«düú\+ ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢ |æ|üŒ*. |ü<√ @≥ e÷‘· Ä\j·÷ìøÏ edüTÔ+{≤s¡T. á
á<ä÷s¡T˝À #=ø£ÿHê<∏äkÕ«$T, qT+&˚ Hê≥ø±˝À¢ ÄyÓT nH˚ø£ bÕÁ‘·\T <Ûä]+∫ ÄyÓT >∑÷&Ée*¢ Ä\j·÷ìï <ä]Ù+#˚+<äT≈£î õ˝≤¢
$sƒ ¡ * +π > X¯ « s¡ k Õ«$T <˚ y ê\j· ÷ sêeTÁãVü≤à+ yÓT|ü⁄Œ bı+~+~. Äj·TH˚ ÄyÓTqT #·\q∫Á‘· s¡+>∑ qT+#˚ ø±ø£ sêÁwüº+˝À q\TeT÷\\
\THêïsTT. ù|s¡ + {≤\eTà >∑ T &ç Á|üy˚X¯+ #˚sTT+#ês¡T. eT©¢X¯«], e÷\|æ\¢, ø°\T>∑TÁs¡+, ¬s’‘·T_&É ¶ qT+&ç uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T.
e⁄+~. ‘·~‘·s¡ ∫Á‘ê˝À¢ bÕÁ‘·\T y˚dæ+~. >∑+>±s¡‘·ï+qT ∫Á‘·s¡+>∑+ ø£Hêï y˚fi≤+–DÏ e÷‘· »qà~Hêìï
$\Tø±ì|ü * ¢ ˝ À y˚ D T>√bÕ\ Hê≥ø£+s¡+>∑y˚T Ä<ä]+∫+~. eTÁ<ëdüT qT+∫ ‹s¡T|ü‹øÏ, ‹s¡T|ü‹ |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì Á|ü‹ @&Ü~ n>∑wßü º
kÕ«$T Ä\j·T+, yÓ+ø£qïbÕfiË+˝À qT+∫ HÓ\÷¢s¡T≈£î ÄyÓT ∫s¡THêe÷ e÷]+~. mHé.{Ï.ÄsY≈£î ‘·*¢>± HÓ\ 29e ‘˚B qT+∫ ôdô|º+ãs¡T
˙\ø£+πsƒX¯«sê\j·T+ e⁄HêïsTT. q{Ï + ∫q ÄyÓ T Hê\T>∑ T ‘· s ê\ q≥T\‘√ #· \ q∫Á‘· d ” e T˝À 9e ‘˚B es¡≈£î y˚fi≤+–DÏe÷‘·
ø√&É ÷ s¡ T dü e TTÁ<ä r s¡ + ˝À eTq>∑*–+~. ‘√≥|ü*¢>∑÷&É÷s¡T eT+&É\+˝Àì á<ä÷s¡T˝À ‘·q »qà~H√‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘·T+{≤s¡T.
y˚fi≤+–DÏe÷‘· Ä\j·T+ e⁄+~. ≈£L‘·Ts¡T dü‘·´e‹ Ç+≥ 111e @≥ ø£qTeT÷dæ+~. ôdô|º+ãs¡T 7, 8, 9‘˚B˝À¢ Ä\j·T
e÷ dü+düú ‘·s¡T|ü⁄q 1998 @Á|æ˝Ÿ 2q ÄyÓT≈£î s¡M+Á<äuÛ≤s¡‹˝À
y˚fi≤+–DÏ nH˚ Á>±eT+˝À $ø£˝≤+>∑T ÁbÕ+>∑D+˝À Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T
|òüTqdüHêàq+ »]–+~. e÷s¡TeT÷\ e⁄qï ÄyÓT Bqdæú‹ì MT&çj·÷
\≈£î y˚T]e÷‘· Á|ü‘·´ø£å+>±e&É+‘√ »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT.
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã+~.
ø±\Áø£y˚TD≤ y˚TØe÷‘· y˚fi≤+–DÏ ≈£î\,eT‘ê\ø£r‘·+>± »]π> á
e÷‘·>± e÷]+~. á eT+&É\+ ø√&É÷s¡T düeTTÁ<ärs¡+˝À n|üŒ{Ï y˚&ÉTø£\T õ˝≤¢˝À eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ y˚~ø£\ì #Ó|üŒe#·TÃ.

37
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|ü⁄≥º˝À #Ó<\ä T |ü⁄{Ïqº ≥T¢, –{Ïqº ≥T¢ ˝Àø£+˝À

e÷qe⁄\T |ü⁄&ÉT‘·T+{≤s¡T. –&ÉT‘·T+{≤s¡T m˝≤+{Ï
kÕ|òü\´+ ˝Ò≈£î+&Ü. ø±˙ ø=+‘·eT+~ ˝Àø£ ø£fi≤´D+
ø√dü+ |ü⁄&ÉT‘·T+{≤s¡T. ‘êeTT J$+∫ e⁄qï+‘· ø±\+
düe÷C≤ìøÏ ‘·eT e+‘·T ùde\+~dü÷HÔ ˚ e⁄+{≤s¡T. yês¡T
#˚dæq |òüTqø±sê´\T ∫s¡kÕúsTT>± ì*∫b˛‘êsTT.
‘·s¡‘·sê\ »q+ yê{Ïe\¢ \_∆bı+<äT‘·÷ e⁄+{≤s¡T.
n˝≤+{Ï yê]ì ø±s¡D»qTà\H√, ÁbÕ‘·' düàs¡Dj° T· T\H√
n+≥÷ e⁄+{≤+.

n ˝≤+{Ï yês¡T j·Ts¡>T∑ &çbÕ{Ï yÓ+ø£{≤#·\+ >±s¡T. áj·Tq j·÷Á‹≈£î\ ø√dü+ ªdüÁ‘·+μ
ø£{Ϻ+#ês¡T. Ä düÁ‘·+ e⁄qï ÁbÕ+‘·y˚T yÓ+ø£{≤#·\ düÁ‘·+ nsTT, ø±\Áø£y˚TD≤
yÓ+ø£{≤#·\+>± e÷], HÓ\÷¢s¡T q>∑s¡+˝À n+‘·sꓤ>∑+ ø±uÀ‘·Tqï~. ÄHê&ÉT Ä
eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT y˚dæq ;»+ H˚&ÉT eTVü‰e≥ eèø£å+>± e÷]+~.

39
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yÓ+ø£{≤#·\+ eT+&É\
yÓ+ø£{≤#·\+ eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: ø£düTeT÷s¡T, nìπø|ü*¢, düπs«|ü*¢,
#ÓeTT&ÉT>∑T+≥, ‹ø£ÿes¡bÕŒ&ÉT, á|üPs¡T,
ñ‘·Ôs¡+ ` HÓ\÷¢s¡T eT+&É\+
õ.$.bÕfiË+, |üP&ç|ü]Ô, yÓ+ø£{≤#·\+,
<äøÏåD+ ` eTqTuÀ\T, ∫\¢≈£Ls¡T
á<ä>±*, ø£qT|üPs¡T, ì&ç>∑T+≥bÕfiË+,
eT+&É˝≤\T
≈£î]#Ós¡¢bÕ&ÉT, Ç&çy˚T|ü*¢, ÇdüÿbÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, HÓ\÷¢s¡T
ø±≈£î≥÷s¡T, ø£+fÒ|ü*¢, ‘ê{Ï|ü]ÔbÕfiË+,
eT+&É˝≤\T
‹s¡TeT\eTàbÕfiË+, m>∑Te$T≥º,
|ü&ÉeTs¡ ` eTqTuÀ\T, bı<ä\≈£Ls¡T
bÕ*#Ós¡¢bÕ&ÉT, sêeT<ëdüTø£+Á&ç>∑,
eT+&É˝≤\T
|ü⁄+E\÷s¡TbÕ&ÉT, ø£+<ä\bÕ&ÉT,
nqïyê]ø£+Á&ç>∑.

40
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
yÓ+ø£{≤#·\+ 1801`1874 ÁbÕ+‘·+ yês¡T. kı+‘· ePs¡T ø£+<äT
≈£Ls¡T düMT|ü+ ø£πs&ÉT Á>±eT+. Ä Á>±eT ø£s¡D+ n|üŒj·T´ |ü+‘·T\T.
Äj·Tq ìs¡‘êqï<ë‘·. Äj·Tq eT÷&√ ø=&ÉT≈£î j·Ts¡>∑T&çbÕ{Ï yÓ+ø£{≤
#·\+ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ dæ$˝Ÿ n+&é ôdwüHé‡ ø√s¡Tº˝À •s¡kÕÔs¡T. dü+dü ÿè‘·+,
Ä+Á<Ûä+, bÕs¡d”ø£+, Ä+>∑¢+, ø£qï&É+ eT]j·TT ‘·$Tfi¯+˝À |ü+&ç‘·T&ÉT.
$<ä´\qT H˚sT¡ Ãø√qT e#˚à kÕ<ÛTä e⁄\ ø√dü+ Äj·Tq ø£{+ºÏ <˚ sêj·÷J
M~Û˝Àì X¯+ø£se¡ Tsƒ+¡ . Äj·Tq J$‘·+ s¡+>∑Hê<∏Tä ìπø n+øÏ‘+· . 1835˝À
s¡+>∑Hêj·T≈£î\ >∑T&ç˝Àì ∫Á‘·≈£L{≤ìï ø£{Ϻ+∫+~ Äj·TH˚! Ç|ü⁄Œ&ÉT
>∑T&çøÏ ‘·÷s¡TŒqe⁄qï sê»>√|ü⁄s¡+ Äj·Tq #˚‹ #·\y˚! á ìsêàD≤ìøÏ
14 @fi¯ó¢ |ü{Ϻ+~. Ä\j·÷ìøÏ ‘·qT ùde\T #˚j·T&Éy˚T>±≈£î+&Ü, ‘·q
ã+<ÛTä $TÁ‘·T\qT Áb˛‘ê‡Væ≤+∫ yê] <ë«sê s¡+>∑Hêj·T≈£î\kÕ«$T yê]øÏ
ùde\T #˚sTT+#ê&ÉT. $sêfi≤\T Ç|æŒ+#ê&ÉT.
s¡+>∑Hêj·T≈£î\ >∑T&çøÏ <äøÏåD ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç e#˚à j·÷Á‹≈£î\T
ùd<ärs¡&ÜìøÏ Äj·Tq ø£{Ϻ+∫q düÁ‘·y˚T yÓ+ø£{≤#·\ düÁ‘·+. ø√H˚s¡T
‘·$«+#ê&ÉT. á<ä>±*, #·e≥bÕfiË+, πsu≤\˝À¢ <ë<ë|ü⁄ e+<ä mø£sê\
e÷q´+ @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT.
Ä düÁ‘·+ e⁄qï ÁbÕ+‘·yT˚ ø±\Áø£yT˚ D≤ ô|<ä› ePs¡sTT´+~. s¬ ˝’ «Ò ùdºwHü ,é
bò˛sYÁ{≤ø˘ s√&é áeP] Á|ü‘˚´ø£‘·\T. Ä<Ûë´‹àø£ πø+Á<ë\T >=\>∑eT÷&ç,
41
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
ø£düTeT÷s¡T, »MT+<ës¡T bÕ\q˝À ø√≥\‘√ $\dæ*¢q düπs«|ü*¢, Á|üdæ<ä ∆
πse⁄ |ü≥ºD+ ø£èwüí|ü≥ï+ (eTT‘·TÔ≈£Ls¡T) yÓfi¯¢&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ ≈£L&É*
Ç~. sπ b˛, e÷b˛ HÓ\÷¢sT¡ q>∑s+¡ ˝À ø£\e&ÜìøÏ dæ<+∆ä >± e⁄qï n‘·´+‘·
KØ<Ó’q ÁbÕ+‘·+.
ùdyê <äèø£Œ<∏ä+‘√ @s¡Œ&ɶ dü«s¡íuÛ≤s¡‘Y Á≥düTº, ≈£L´u≤ Ç+»˙]+>¥
ø±˝ÒJ, m.$.j·Tdt.Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ\‘√ y˚>+∑ >± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï
KØ<Ó’q ÁbÕ+‘·+. }] ù|s¡T˝À <ë–e⁄+&ç Äj·Tq eTq≈£î Ç#˚à dü÷Œ¤]Ô
>=|üŒ~. Ä Ç+{Ï ù|s¡T yês¡T Ç|ü⁄Œ&ÉT >∑÷&É÷s¡T, HÓ\÷¢s¡T\˝À
ø£ìŒdüTÔHêïs¡T.
eT+&É\ øπ +Á<ä+>± e⁄qï yÓ+ø£{≤#·\+˝À eTT#·Ã≥>± e⁄qï Á|üuTÑÛ ‘·«
ø±sê´\j·÷\T mH√ï e⁄HêïsTT.
á eT+&É\+˝ÀH˚ ø±≈£î≥÷s¡T e<ä› C≤rj·T s¡Vü≤<ë]ì ÄqT≈£îì
e⁄qï n‹ô|<ä› C…’q eT+~s¡+ á ÁbÕ+‘·+ jÓTTø£ÿ Á|ü‘˚´ø£‘·. sêÁwüº+ ˝ÀH˚
n‹eTTK´yÓTÆq C…’q eT+~sê˝À¢ Ç<=ø£{Ï. Á|ü‹j˚T{≤ Çø£ÿ&É ìs¡«Væ≤+#˚
C…’q ñ‘·‡yê\≈£î sê»kÕúHé, ‘·~‘·s¡ Á|ü<˚XÊ\ qT+&ç C…’q eT‘·düTÔ\ T
ô|<ä›m‘·TÔq ekÕÔs¡T. á Ä\j·T+ sê»kÕúHé qT+&ç ‘Ó|æŒ+#·ã&çq mÁs¡{ Ï
•\\‘√ ì]à+#·ã&ç+~. ñ‘·Ôsê~ Ä\j·T ìsêàDXË’* Ç+<äT˝À
ø£ì|ædüTÔ+~.
j·Ts¡>∑T&çbÕ{Ï yÓ+ø£{≤#·\+ ø£{Ϻ+∫q
düÁ‘·+ •~∏\yÓTÆb˛sTT yÓTT+&ç>√&É\T ø£ìŒdüTÔHêï,
Äj·Tq ‘·$«+∫q ø√H˚s¡T ìs¡T|üjÓ÷>∑+>±
e⁄Hêï, Äj·Tq #˚‹ #·\Te‘√ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ qÆ düÁ‘·+
ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ ePs¡T>± e÷] dæ+Vü≤|ü⁄] õ˝≤¢≈î£
‘·\e÷ìø£+>± e⁄+~.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q eT+&É˝≤˝À¢ yÓ+ø£{≤#·\+

ˇø£≥ì #Ó|üŒe#·TÃ. Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n+X¯+ @$T≥+fÒ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ
sêÁwüº|ü‹ì∫Ãq |òüTq‘· Ä ÁbÕ+‘êì<˚! >=|üŒ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô Áo düπs«|ü* ¢
sê<Ûëø£èwüHí é |üPØ«≈£î\T düsπ «|ü*¢ dü+kÕúq+˝À |üì#˚dqæ yêπs! Ä+π>j ¢ T· T\
|ü]bÕ\q ø±\+˝À ≈£L&Ü >∑÷&É÷s¡T ˝≤+{Ï |ü≥ºD+ düπs«|ü*¢ ø£#˚]
øÏ+<ä e⁄+&˚~. ÄHê&ÉT düπs«|ü*¢ sêE\T, »MT+<ës¡T\ bÕ\q #·÷dæq
ÁbÕ+‘·+. eT{Ϻ ø√≥\‘√ $\dæ*¢q ÁbÕ+‘·+.
yÓ+ø£{≤#·\+ eTs=ø£ Á|ü‘˚´ø£‘· @eT+fÒ ôd’ãsY Á>±eT+>± s¡÷bÕ+
‘·s¡+ #Ó+<ä≥+. kÕ<Ûës¡D+>± ôd’ãsY $|ü¢e+ q>∑sêìπø |ü]$T‘·+.
n˝≤+{Ï~ eT+&É\ øπ +Á<ä+ nsTTq yÓ+ø£{≤#·\+˝À ˇø£ ∫qï uÛeÑ q+˝À
ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J yÓTT‘·Ô+ ˇø£#√≥ #˚]à Á|ü|ü+#·+ |æ&çøÏ{À¢ Ç$T&çq
nqTuÛÑ÷‹ì ø£*–+#ês¡T eTT|üŒes¡|ü⁄ yÓ+ø£j·T´ Hêj·TT&ÉT>±s¡T, yê]
|ü⁄Á‹ø£ B|ü. M]øÏ u≤dü≥>± Á|üeTTK yê´bÕs¡y‘˚ ,Ô· Á‹|ü⁄s¡Hì˚ ø£èwüÁí |ükÕ<é
dü«s¡íuÛ≤s¡‘Y Á≥düTº @sêŒ≥T #˚dæ Á≥düTº≈£î #ÛÓ’¬sàHé>± ø=qkÕ>∑T ‘·THêïs¡T.
á πø+Á<ä+ <ë«sê Á>±MTD Á|ü»\≈£î nH˚ø£ Á|üjÓ÷»Hê\T n+~+
#ê\qï \ø£å´+‘√ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. ôd’ãsY Á>±MTD+ qT+∫ Á|ü|ü+#·+˝Àì
nìï ÁbÕ+‘ê\≈£î f…*ø±qŒ¤s¬ Hé‡, f…*bò˛Hé ùde\T, Ä<˚ $<Û+ä >± <˚X+¯ ˝Àì
Á|üeTTK ÄdüŒÁ‘·T\ yÓ’<äT´\qT H˚s¡T>± Çø£ÿ&ç qT+#˚ dü+Á|ü~+∫ yÓ’ <ä´
dü\Vü‰\T bı+<ä&É+ (f…*yÓT&çdüHé) Ç+≥¬sï{Ÿ ¬s’‘·T\≈£î e´ekÕj·T+˝À
dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T, e÷¬sÿ{Ï+>¥ e+{Ï n+XÊ\ô|’ dü+ã+~Û‘· XÊÁdüyÔ ˚‘Ô·
\‘√ eTTU≤eTTœ, u≤´+øÏ+>¥, &Ü«Áø± eTVæ≤fi¯\≈£î Ç+≥¬sï{Ÿ <ë«sê
e÷¬sÿ{Ï+>¥ kÂø£s¡´+, ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·≈£î ø£+|üP´≥sY •ø£åD, Á|ü uÛÑT‘·«
|ü<øä∏ ±\qT Á|ü»˝À¢øÏ rdüTø¬ fi¯&¢ +É e+{Ï ùde\qT n+~+#ê\ì \ø£´å +>±
ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. <˚X+¯ ˝À Ç≥Te+{Ï øπ +Á<ä+ Ç<˚ yÓTT<ä{~Ï ne&É+ $X‚w+ü .
uÛÑ≈£îÔ\ kÕ<Ûäø£ u≤<Ûäø±\qT rs¡Tdü÷Ô, <Ûäs√à|ü<˚X¯+ #˚dü÷Ô \ø£å ˝≤~
eT+~ uÛ≈Ñ î£ \Ô Vü≤è<äj÷· ˝À¢ düTdæsú ¡ kÕúq+ dü+bÕ~+#·T≈£îqï >=\>∑eT÷&ç
|ü⁄D´πøÁå ‘·+ yÓ+ø£{≤#·\ eT+&É\+˝À e⁄+~. Hê>∑T\ yÓ\≥¢ ÷s¡T Á>±eT+˝À
kÕe÷q´ ¬s’‘·T≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{Ϻq yÓ+ø£j·T´kÕ«$T ∫qï|üŒ{Ï qT+#˚
@ø±+‘·+>± <Ûë´q+ #˚dü÷Ô, M<ÛäT\ yÓ+≥ ‹s¡T>∑T‘·÷ C≤‹, eT‘·, ≈£î\
$#·øDå£ ˝Òø£ düs«¡ eT‘ê\T, düs«¡ Je⁄\÷ ˇø£ÿfÒ nH˚ $<Û+ä >± Á|üe]Ôd÷ü +Ô &˚
yês¡T. nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\T, Á>±e÷\T ‹]–q áj·Tq ∫es¡≈£î 1975˝À
>=\>∑eT÷&ç #˚] mì$T<˚fi¯ó¢ ì‘ê´–ï Vü≤√eT+ #˚XÊs¡T. 1982 Ä>∑wüߺ
24q |üs¡eT|ü~+#ês¡T. kÕ«$T yê] düe÷~Û uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\qT
rs¡Tdü÷Ôe⁄+~. eTq sêÁwüº+ qT+&˚ ø±ø£ bıs¡T>∑T sêÁcÕº\ qT+&ç ≈£L &Ü
uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T. Á|ü‹ @{≤ Äsê<ÛäH√‘·‡yê\T, ÁãVü≤√à‘·‡yê\T
»s¡T>∑T‘êsTT. ~q~Hê_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï >=\>∑eT÷&ç õ˝≤¢˝À ˇø£
ô|<ä› |ü⁄D´πøåÁ‘·+.
>=\>∑eT÷&ç, ø£dTü eT÷s¡T ˝≤+{Ï ô|<äj › ÷· Á‘êdü˝ú ≤\T yÓ+ø£{≤#·\+˝À
≈£L‘·y˚≥T <ä÷s¡+˝À e⁄+&É≥+ Ä eT+&É\+ jÓTTø£ÿ yÓ’•wüº´+ nì
#Ó|üŒe#·TÃ. q>∑sêìï ‘·\<äH˚ï, Ø‹˝À ôd+Á≥˝Ÿ ˝…’{Ï+>¥‘√ Hê\T>∑T ˝…’q¢
s¡Vü≤<ë] yÓ+ø£{≤#·˝≤ìøÏ ø=‘·Ô XÀuÛÑì∫Ã+~. n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À
$<ä´q+~+#˚ yÓ÷&É˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ ªnø£ås¡ $<ë´\j·Tμ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~.
ø£èwü|í ≥
ü ï+, ø£&|É ü s¬ ˝’ «Ò ˝…q’ T |üqT\T }|ü+<äT≈£îHêïsTT. bÕ]ÁXÊ$Tø£+>±
≈£L&Ü á eT+&É\+ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~.

yÓ+ø£{≤#·\+ eT+&É\+˝À eTs√ Ä<∏ë´‹àø£ øπ +Á<ä+ ø£dTü eT÷s¡T. eT‘·

kÕeTs¡kÕ´ìøÏ Ç+‘·≈î£ $T+∫q ñ<ëVü≤s¡D eTs=ø£{Ï e⁄+≥T+<ä+fÒ ÄX¯Ãs¡´y˚T!
ø£düTeT÷s¡T˝À yÓ*dæe⁄qï Vü≤»s¡‘Y eTkÕÔHée© <äsêZ. á <äsêZ≈£î 275 @fi¯¢
#·]Á‘· e⁄+~. <˚X¯+ q\TeT÷\\ qT+&ç j·÷Á‹≈£î\T edüTÔ+{≤s¡T. Væ≤+<ä÷
eTTdæ¢+\ ◊ø£´‘·≈£î yês¡~Û á <äsêZ. eTkÕÔHée© u≤>±›<é qT+∫ nJàs¡T,
nø£ÿ&ç qT+∫ πødü] eT&ÉT>∑T ‘·s¡Tyê‘· HÓ\÷¢s¡T e#êÃs¡+{≤s¡T. qe˝≤≈£î\
‘√≥˝À ø=+‘·ø±\+ >∑&çbÕs¡T. eTVæ≤eT\T #·÷bÕs¡T. ‘·sê«‘· ø£düTeT÷s¡T
#˚], j·÷<äe≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q eTHêï|ü⁄ |ü⁄\¢eTà Ç+{ÏøÏ #˚s¡T≈£îì >=Á¬s\
ø±|ü]>± |üì#˚XÊs¡T. Á>±eTdüT\ú +<ä] düeTø£+å ˝À s¡_“˝Ÿ nyê«˝Ÿ HÓ\ 25e‘˚B
X¯óÁø£yês¡+ ‘Ó\y¢ ês¡Ts¡a≤eTTq düJedüe÷~Û nj·÷´s¡T. eTkÕÔHé e© eTs¡D+Ï #êø£
≈£L&Ü uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\T rs¡TÑês¡qï qeTàø£+ uÛÑ≈£îÔ˝À¢ e⁄+&É≥+‘√ ø£düTeT÷s¡T
ô|<ä› j·÷Á‘êdüú\+>± e÷]b˛sTT+~.

42
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ÁbÕNq ø±\+˝ÀH˚ \ø°åàø£s¡Á>±eT+

ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+. ãT∫ìs&ç¶ ù|s¡T‘√ @s¡Œ&ɶ Á>±eT+.
|ü#÷ ì |ü+≥\≈£î ì\j·T+. ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+ »MT+<ës¡¢
#·]Á‘· 1520 ÁbÕ+‘·+ qT+#˚ e⁄+~.

ãT ∫ìs&ç¶bÕfiË+ »MT+<ës¡¢ ≈£î≥T+ã+˝Àì

eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT kÕe÷qT´&Ó’q ¬s’‘·T.
Á|üdTü ‘Ô +· ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì #Ó+>∑\Œ≥Tº õ˝≤¢
>∑TeTà&ç|üP&ç düMTbÕq e⁄qï HÓø=ÿ+Á&É+ Á>±eT+ áj·Tq
kı+‘·ePs¡T. áj·Tq ù|s¡T <=&É¢ nqïeT¬s&ç¶. ‘·q≈£î
|ü⁄≥Tºø£‘√ eT+∫ >∑TD≤\ e\¢ áj·Tq ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï
m+‘√ eè~∆˝ÀøÏ ‘Ó#êÃ&ÉT. Á>±eTdüT\ú n_Ûe÷q+ bı+<ë&ÉT.
n|üŒ{Ï Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç eTqïq\T bı+~ <äTeP«s¡T,
ø£+<äT≈£Ls¡T |üs¡>∑D≤\≈£î n~Ûø±]>∑ ìj·T$T+#·ã&ܶ&ÉT.
áj·Tq eTqe&ÉT <=&É¢ sê$T¬s&ç¶ |üs¡eT sêeTuÛÑø£Ô |üsê
j·TDT&ÉT. Äj·Tq≈£î ˇø£Hê&ÉT ø£\˝À Áo kÕ«$Tyês¡T
ø£ì|æ+∫, ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+ Á>±eT+˝À ‘·q≈£î ˇø£ <˚yê\j·T+
ì]à+#·eTì Ä<˚•+#ê&ÉT.
Áø°.X¯ 1765˝À Áosê$T¬s&ç,¶ <˚yê\j·T ìsêàD≤ìøÏ X¯+KT
kÕú|üq #˚XÊs¡T. 1784˝À ‘·eT dü«+‘· ì<ÛäT\‘√ ìsêàD+
|üP]Ô >±$+#ês¡T. e+<ä\ mø£sê\ e÷Hê´ìï <˚yê\j·÷ìøÏ
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. n|üŒ{ÏqT+&ç Ç|üŒ{Ï es¡≈£î á Ä\j·T+
<=&É¢yê] Ä<äs¡D˝ÀH˚ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷ edüTÔqï~.
<˚yê\j·T+ ¬s+&ÉT mø£sê\ $d”Ôs¡í+˝À ì]à‘·yÓTÆ, >±*
>√|ü⁄s¡+ 100 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ø£*– sêÁwüº+˝À ¬s+&Ée n‹
ô|<ä› >√|ü⁄s¡+>± ù|s¡Tbı+~+~. 40 n&ÉT>∑T\ m‘Ó’Ôq s¡<∏ä+,
21/2 mø£sê\ ø√H˚s¡T #·÷&É‘·>∑Z$. <˚yê\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À
Áo \ø°åà neTàyês¡T, Áo \ø°åà qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T yês¡T, Áo
Ä+&Ü˝Ÿ neTàyês¡T, Áo Á|üdHü êï+»H˚jT· kÕ«$T yês¡T ø=\TyÓ’
e⁄Hêïs¡T. sêÁwü+º ˝À qT+&˚ >±ø£ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+&ç Çø£ÿ&çøÏ
uÛ≈Ñ î£ \Ô T edüT+Ô {≤s¡T. Á|ü‹ @{≤ @Áô|˝Ÿ HÓ\˝À ÁãVü≤√à‘·‡yê\T
»s¡T>∑T‘·T+{≤sTT.

43
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+ eT+&É\ ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+, ÇdüÿbÕfiË+,
ñ‘·Ôs¡+ ` <ä>∑<ä]Ô eT+&É\+
<ëeTs¡eT&ÉT>∑T, πsu≤\, ey˚«s¡T, $Tq>∑\T¢,
<äøÏåD+ ` HÓ\÷¢s¡T
ô|qTã*¢, ø±fi¯j·Tø±>=\T¢, #Ó˝≤¢j·TbÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` ø√ePs¡T, ø=&Ée\÷s¡T
Hê>∑e÷+ã|ü⁄s¡+, ø£≥Tºã&çbÕfiË+,
eT+&É˝≤\T
eTTqT\|üP&ç, C§qïyê&É, |ü+#˚&ÉT,
|ü&ÉeTs¡ ` dü+>∑+ eT+&É\+
Hê>∑j·T´>∑T+≥.

44
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n<äT“¤‘·yÓTÆq •\ŒXÀuÛÑ á Ä\j·T Á|ü‘˚´ø£‘·. düVü≤»+>± eTq+
<äøÏåD≤~q ô|<ä› Ä\j·÷\qT #·÷düTÔ+{≤+. yê{Ï‘√ dü]‘·÷π> •\Œø£fi≤
XÀ_Û‘·+>± e⁄+&ç á Ä\j·T+ n\sês¡T‘·÷ e⁄+≥T+~. eTq õ˝≤¢˝Àì
ô|<ä› Ä\j·÷\˝À Ç~ ˇø£{Ï. @~ @yÓTÆHê á Ä\j·T+ ãT∫Ã
|ü≥ºD≤ìøÏ ˇø£ $•wüº‘·qT #˚≈£Ls¡TdüTÔqï~.
ãT∫ìs&çb¶ ÕfiË+ eT+&É\+˝À Á|üd<æ ∆ä |ü⁄D´πøÁå ‘·+ C§qïyê&É. Ç+<äT˝À
ø±e÷øÏå‘êsTT yÓ\dæ ø√]q ø√]ø£\T rπsà ‘·*¢>±, ø£\Œe*¢>± Á|ü»\
#˚‘· ø=\Teã&ÉT‘·THêïs¡T. ‘êsTT n+fÒ ‘·*¢ nì ns¡∆+.
á Ä\j·T+ m+‘√ ÁbÕNqyÓTÆ+~. ÁãVü‰à+&É|ü⁄sêD+, kÕÿ+<Ûä
|ü⁄sêD≤˝À¢ á Ä\j·÷ìï >∑T]+∫q $X‚cÕ\THêïsTT. Á‘˚‘êj·TT>∑+˝À
ø£X¯´|üÁãVü≤à nø£ÿ&É j·T»„+ #˚j·T&É+ e\¢ á Á|ü<˚XÊìøÏ j·T»„ yê{Ïø£
nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì n+{≤s¡T. ªj·T»„+μ Á|üø£è‹ nsTT‘˚ ªC§qïeTTμ
$ø£è‹. »qïeTT\T »]π> #√≥T »qïyê&É nsTT+~. C§qïyê&Éì Ç|ü⁄Œ&ÉT
|æ\TdüTÔHêïs¡T.
eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï s¡∫+∫q ø£$Á‘·jT· +˝À ˇø£s¬ q’ ‹ø£ÿq Çø£ÿ&˚ j·T»„+
#˚dæ, k˛eTj·÷õ nj·÷´&Éì n+{≤s¡T. ø£X¯´|ü⁄&ÉT j·T»„+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&É T
n–ï>∑T+&É+ qT+∫ yÓ\Te&çq Á‘˚‘ê–ï ‘˚»düT‡ <äX~¯ X¯˝≤ yê´|æ+∫+<äì,
Ä ‘˚»düT‡ qT+∫ |üs¡eT •e⁄&ÉT eT*¢U≤s¡T®qT&ÉT nH˚ ù|s¡T‘√ Çø£ÿ&É
Ä$sꓤ$+#ê&Éì |ü⁄sêD≤\T #Ó|ü⁄‘·THêïsTT.
¬ø’˝≤dü+˝À •e⁄&ÉT ø£ìŒ+#·ø£ b˛e&É+‘√ bÕs¡«r<˚M yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷,
uÛÑ÷˝Àø±ìøÏ e∫Ã, C§qïyê&É˝À ø=\TyÓ’ e⁄qï kÕ«$Tì ø£qT>=ì
|üPõ+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~. uÛÑ≈£îÔ\qT M&çb˛˝Òì |üs¡eT •e⁄&ÉT
bÕs¡«r<˚$ì j·T»„yê{Ïø£ j·T+<˚ e⁄+&ÉeTì, uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\T rs¡ÃeTì
ø√sê&ÉT. Ä $<Ûä+>± bÕs¡«r<˚$ ø±e÷øÏå‘êsTT>± Ä$s¡“¤$+∫+~. á
Ä\j·T <äs¡Ùq ø√dü+ e∫Ãq Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\ yês¡T Áo #·Áø±ìï
Á|ü‹wæ+º #ês¡T.
≈£îwüߘs√>∑+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï ø£X¯´|üeTVü≤]¸ Çø£ÿ&É |æHêøÏì q~˝À
kÕïq+ #˚dæ, ø±e÷øÏå‘êsTTì <ä]Ù+#·>±H˚, Äj·Tq ≈£îwüߘ yê´~Û qT+∫
$eTT≈£î&Ô j É ÷· ´&Éì n+{≤s¡T. Äj·Tq kÕïq+ #˚dqæ ÁbÕ+‘êìøÏ Ç|üŒ{Ïø°
ªø£X´¯ |ürs¡+ú μ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. á ÁbÕ+‘·+ qT+#˚ rs¡+ú rdüT≈£îb˛sTT,
neTàyê]øÏ, eT*¢U≤s¡T®qkÕ«$TøÏ n_Ûùwø±\T #˚j·T&É+ ÄqyêsTTr>±
edüTÔqï~.
Ç+‘·{Ï Á|üdæ<ä∆yÓTÆq, ÁbÕNqyÓTÆq πøåÁ‘·+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT <äTsê«düeTVü≤]¸
XÊbÕìøÏ >∑T¬s’+<ä+{≤s¡T. Ä ø±s¡D+>± |æHêøÏì q~ bı+– Ä\j·T
eT+‘ê ˙≥eTTì– b˛sTT+~. ‘·sê«‘· ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ Äe⁄\T y˚T|ü
{≤ìøÏ e∫Ãq yês¡T Nø£{Ï|ü&ܶø£ ˇø£ |ü⁄≥º˝À $+‘·ø±+‹ì #·÷XÊs¡T.
|ü⁄≥º˝ÀøÏ #·÷&É>± yê]øÏ ˇø£ •e*+>∑+ ø£ìŒ+∫+~. yês¡T Ä *+>±ìï
Á|ü‹wæ˜+∫ |üP»\T #˚j·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ‘·sê«‘· ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ

ãT∫ÃøÏ 3øÏ.MT <ä÷s¡+˝À eTTqT\|üP&ç e⁄+~. Ç+<äT˝À eTTqT\T

‘·|üdüT‡ #˚düTÔ+&˚yês¡T. Ä eP] yê&ÉsTTq ªø£*–]μ nH˚ yê&ÉT eTTqT\
dü\Vü‰‘√ á #Ós¡Te⁄ ‘·$«+#ê&É≥. dü+>∑+ Äqø£≥º düeTj·T+˝À ø£ì–]
]»sê«j·TsY eè~∆ #˚j·Tã&ç+~. dü+>∑+ Äqø£≥º qT+&ç düô|¢Ì #Ûêq˝Ÿ
ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ Hê\T>∑T yÓTÆfi¯ó¢ <ä÷s¡+ Á|üeVæ≤+∫ #Ós¡Te⁄˝À ø£\TdüTÔ+~. á
]»sê«j·Ts¡T øÏ+<ä kÕ>∑T <ë<ë|ü⁄ \ø£å mø£sê\T. ø£≥ºbı&Ée⁄ <ë<ë|ü⁄
10øÏ˝ÀMT≥s¡T.¢ 6392 $T\j·THé |òTü q|ü⁄ n&ÉT>∑T\ ˙s¡T ì\e e⁄+≥T+~.
1886`87 ÁbÕ+‘ê˝À¢ Bìï ì]à+#ês¡T.

45
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=+<äs¡T u…düÔ yêfi¯ó¢ #˚|ü\T |ü≥º{≤ìøÏ e\ $dæ]‘˚, Ä q~˝À
neTàyê] $Á>∑Vü≤+ ø£ìŒ+∫+~. neTàì u…düÔyêfi¯ó¢ •e*+>∑+ |üø£ÿq
e⁄+∫ |üP»\T #˚jT· &É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. yêfi¯ó¢ neTàyê]øÏ e÷+kÕVü‰s¡+
HÓy’ <˚ ´ä +>± ô|fÒyº ês¡T. neTàyês¡T sêÁ‹y˚fi˝¯ À ñÁ>∑s÷¡ |ü+˝À ;Ûøs£ ¡ X¯ã+›
#˚düTÔ+&˚yês¡T. Á|ü»\T uÛÑj·÷+<√fi¯q≈£î ˝Àqj˚T´ yês¡T. ‘·sê«‘· ø=+‘·
ø±˝≤ìøÏ Áo Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\ yês¡T C§qïyê&É sêe&É+ »]–+~.
Äj·Tq neTàyê] ñÁ>∑s¡÷bÕìï ‘·q ÁbÕs¡∆q\‘√ XÊ+‘·|ü]∫, e÷+kÕ
Vü‰s¡ HÓ’y˚<ä´+qT ìùw~Û+∫, yÓ’~ø£|üP»\qT @s¡Œ]#ês¡T. ìC≤ìøÏ
C§qïyê&É Ä\j·Ty˚T ø±<äT. yÓ’<ë´ìøÏ ì\j·T+ ≈£L&Ü. Á>∑Vü≤|”&É
u≤~Û‘·T\≈£î kÕ+‘·«q #˚≈£Lπsà ~e´düìï~Û ø±e÷øÏå‘êsTT düìï~Û.
á eT+&É\+˝À eTs√ Á|üd<æ ∆ä Á>±eT+ sπ u≤\. sπ >∑Tbı<ä\T $kÕÔs+¡ >±
e⁄qï+<äTq yÓTT<ä{À¢ ªπs>±\μ>± ‘·sê«‘· πsu≤\>± e÷]+<ä+{≤s¡T.
<äTeP«s¡T˝À |ü⁄sê‘·q ø√fÒX«¯ sê\j·T+ e⁄+~. <äTsê«dü eTVü≤]¸ Ç+<äT˝À
*+>±ìï Á|ü‹wæº+#ês¡+{≤s¡T. Á>±eT<˚e‘· <äTeP«s¡eTà ù|s¡T‘√
<˚yê\j·T+ ì]à+|üã&ç e⁄+~. <ëeTs¡eT&ÉT>∑T˝À ÁbÕNq •yê\j·T+,
$Tq>∑\T¢˝À Hêπ>X¯«sê\j·T+ e⁄HêïsTT. ey˚«s¡T˝À Áo #ÓqïπøX¯ekÕ«$T
Ä\j·T+, Áo Á‹|ü⁄sê+‘·ø£ kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄HêïsTT. ø£+<äT≈£Ls¡T,
n<ä›+øÏ, ø=+&ÉM&ÉT\qT sê»<Ûëì>± #˚düT≈£îì sêC≤´˝Ò*q ¬s&ç¶sêE\T
á ÁbÕ+‘·+qT+&ç e\düb˛sTTq yêπsq+{≤s¡T. eTT+<äT>± yês¡T #√fi¯ó\
e<ä› ôd’Hê´~Ûø±s¡T\T>± e⁄+&ç, ‘·sê«‘· sêC≤´ìï kÕú|æ+#ês¡ì n+{≤s¡T.
ãT∫à n+fÒ >∑Ts=Ô#˚à Á|üdæ<äT›\T m+<äs√. eTTK´+>± >∑Ts=Ô#˚Ã~
u….>√.¬s (u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶). ñeTà&ç eTÁ<ëdüT sêÁwüº eTTK´eT+Á‹>±,
sêC≤´+>∑ nôd+;¢ düuÛÑT´\T>±, eTTK´eT+Á‹>±, ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ >∑es¡ïsY>±
|ü\T ø°\ø£ |ü<äe⁄\T ìs¡«Væ≤+∫q yês¡T u….>√.¬s. n+‘˚>±ø£ kÕ«‘·+Á‘·´
düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT, sê»˙‹E„&ÉT, kÕVæ≤r kÕs¡«uÛÖeTT&ÉT, ãVüQuÛ≤cÕ
ø√$<äT&ÉT, >±+<Û˚j·Tyê~.
ãT∫à Á|üeTTKT˝À¢ eTs=ø£s¡T u…»yê&É bÕ|æ¬s&ç¶. k˛wü*düTº uÛ≤yê\T
ø£ * –q áj· T q k˛wü * dü T º bÕغ C≤rj· T ø±s¡ ´ es¡ Z dü u Û Ñ T ´ì>±
sê»ø°j·÷˝À¢øÏ Á|üy˚•+#ês¡T. »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TD, e÷J Á|ü<Ûëq
eT+Á‹ #·+Á<äX‚KsY, eT<ÛäT<ä+&Üe‘˚, C≤]®ô|òsêï+&ÓCŸ, yÓ÷Vü≤Hé<Ûë ]j·÷
e+{Ï k˛wü*düTº\T áj·Tq≈£î n‘·´+‘· düìïVæ≤‘·T\T. 1958˝À yÓTT≥º
yÓTT<ä{kÏ Õ]>± myÓTੇ>± #·≥dº uü ˝ÑÛ À n&ÉT>∑Tô|{≤ºsT¡ . 1967˝À n\÷¢sT¡
qT+&ç uÛ≤Ø yÓTC≤غ‘√ >¬ \Tbı+<ës¡T. sêJ˝Òì J$‘·+‘√ ì‘·´ dü+‘√wæ>±
|üPs¡í J$‘êìï >∑&çbÕs¡T.

ãT∫à eT+&É\+˝À ªey˚«s¡Tμ Á>±e÷ìøÏ m+‘√ $•wüº‘· e⁄+~.

<˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫ÃHê, e+{Ï+{Ïπø |ü]$T‘·eTj·÷´s¡T eTVæ≤fi¯\T
‘·eT≈£î m|ü⁄Œ&ÉT kÕ«‘·+Á‘·´+ edüTÔ+~? nì yê]˝À Ä˝À#·q
»s¡T>∑T‘·T+&˚~. Ä s√E˝À¢H˚ ‘=$Tà~ eT+~ eTVæ≤fi¯\T |ü+#êsTTrøÏ
@ø£Á^e+>± mìï¬ø’ <˚X¯+˝ÀH˚ ‘=* Ä<äs¡Ù eTVæ≤fi≤ |ü+#êsTTr>±
ey˚«s¡TqT r]Ã~<ë›s¡T. 1956 qT+∫ 1959 es¡≈£î Ä Á>±e÷_Ûeè~∆
nq÷Vü≤´+. düs¡Œ+#Y ey˚«s¡T $eT\eTà. Ä+>∑¢ |üÁ‹ø£\T ªdüs¡«eTVæ≤fi≤
|ü+#êsTTrμ>± á |ü+#êsTTrì >∑T]Ô+∫ |ü‘êø£ o]¸ø£˝À¢ sêXÊsTT.

46
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

dü+>∑eT+ n+fÒ q<äT\T ø£*ùd #√≥T. ¬s+&ÉT ˝Ò<ë eT÷&ÉT q<äT\T ø£*ùd
#√≥TqT kÕ<Ûës¡D+>± ªdü+>∑eT+μ n+≥÷ e⁄+{≤s¡T. q<äT\qT <˚e‘·\T>± uÛ≤$+#˚
kÕ+Á|ü<ëj·T+ >∑\ eTq<˚X+¯ ˝À q<äT\T ø£*ùd #√≥TqT |ü$Á‘·+>± uÛ≤$+#·&+É ø£<Tä .›
nø£ÿ&É Ä\j·÷\qT ì]à+∫, |ü$Á‘· qB kÕïq+ ‘·sê«‘· uÛÑ>∑e+‘·Tì <ä]Ù+#·&É+
ÄqyêsTTr. uÛ≤s¡‘<· X˚ e¯ T+‘·{≤ qB dü+>∑e÷˝À¢ Ä\j·÷\T ì]à+#·ã&ܶsTT. nHê~>±
Ä Á|ü<X˚ Ê\T |ü$Á‘·+>± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·÷ Á|üd<æ ∆ä j·÷Á‘ê dü˝ú ≤\T>± $sêõ\T¢‘T· HêïsTT.

47
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

dü+>∑+ eT+&É\ dü+>∑+ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·sÔ +¡ ` nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥
¬ø.ø=+&É÷s¡T, »+>±\ø£+Á&ç>∑,
eT+&É\+
eTÁ]bÕ&ÉT, #Óqïes¡bÕŒ&ÉT, e+>∑\T¢,
<äøÏåD+ ` bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É\+
‘·s¡TDyêsTT, |ü&ÉeT{ÏbÕ˝…+, dü+>∑+,
‘·÷s¡TŒ ` ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+ eT+&É˝≤\T
<äTeP«s¡T, eTø±Ô|ü⁄s¡+, nHêï¬s&ç¶bÕ˝…+,
|ü&ÉeTs¡ ` Ä‘·à≈£Ls¡T,
ø=]yÓTs¡¢ø£+Á&ç>∑, ø£\T|üPs¡TbÕ&ÉT, ø=]yÓTs¡¢,
nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥
ô|s¡eTq, ø√\>∑≥¢, ˙˝≤j·TbÕ˝…+.
eT+&É˝≤\T

48
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eT q≈£î <ä>∑Zs¡>± e⁄qï |æHêøÏì qB |ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À>±ì,

düTes¡íeTTF |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À>±ì á $<ÛäyÓTÆq Ä\j·÷\T
ø£ìŒkÕÔsTT. m≈£îÿe>± •yê\j·÷\T, nM #√fi¯ó\#˚ ì]à+#·ã&çq$
eTq≈£î ø£ìŒkÕÔsTT.
eTq õ˝≤¢˝À eT+&É\ πø+Á<äyÓTÆq ªdü+>∑+μ n˝≤+{Ï |ü⁄D´πøåÁ‘ê˝À¢
ˇø£{Ï. 11e X¯‘êã›+ Hê{Ïπø á Ä\j·T+ e⁄+<äì, n+<ä* XÊdüHê\T
düŒwü+º #˚dTü HÔ êïsTT. eT÷&Ée sêCÒ+Á<ä ≈£î˝À‘·T+Ô >∑ #√fi¯ó&ÉT á Ä\j·÷ìï
ì]à+#ê&É+{≤s¡T. |üP]Ô #√fi¯ ìsêàD+ XË’*˝À ì]à+#·ã&ɶ á Ä\j·T+
$»j·Tq>∑s¡ Á|üuTÑÛ e⁄\ Ä<äsD¡ qT bı+~+~. nH˚ø£ e÷s¡TŒ\qT bı+~+~.
dü+>∑+˝À ô|Hêïq~, u§π>Zs¡T, ;sêù|s¡T yê>∑T\T ø£\e&É+ e\¢
ªdü+>∑eT+μ nH˚ ù|s¡T @s¡Œ&ç ‘·sê«‘· ªdü+>∑+μ nsTT+~.
dü+>∑+ e<ä› ì]à+∫q Äqø£≥º e<ä› qT+∫ ¬ø.{Ï.j·T|òt #Ûêq˝Ÿ
<ë«sê ø£ì–] ]»sê«j·Ts¡TqT ì+|ü⁄‘ês¡T. á ]»sê«j·Ts¡T qT+∫
dü<äs¡Hé #ÛêHÓ˝Ÿ, áÁdüºHé#ÛêHÓ˝Ÿ, ô|’&˚s¡T mùdÿ|t #ÛêHÓ˝Ÿ, <ä>∑ <ä]Ô,
eTT+>∑eT÷s¡T #ÛêHÓ˝Ÿ <ë«sê nH˚ø£ #Ós¡Te⁄\≈£î, bı˝≤\≈£î ˙s¡T
n+<äT‘·T+~. dü<äs¡Hé #ÛêHÓ˝Ÿ <ë«sê ˝Òã÷s¡T, ø√ePs¡T, eTT~e]Ô
eT]ø=ìï #Ós¡Te⁄\T ì+&ÉT‘êsTT. áÁdüºHé #ÛêHÓ˝Ÿ <ë«sê yê$fi¯¢, |ü] –,
#Íø£#·s¡¢, $&Ée\÷s¡T, |ü⁄]DÏ, sêeTrs¡ú+, n\>±ìbÕ&ÉT, Ç+<äT|üPs¡ T,
n\÷¢s¡T, sêeTqïbÕfiË+, #Ós¡Te⁄\≈£î ˙s¡T düs¡|òüsê ne⁄‘·T+~. ô|’& ˚s¡T
mùdÿ|t #ÛêHÓ˝Ÿ <ë«sê ‘·T]yÓTs¡¢, ñ|üŒ\bÕ&ÉT, ô|<ä|ü⁄‘˚Ô&ÉT, <ä> ∑<ä]Ô,
}#·>∑T+≥bÕfiË+, #·e≥|ü⁄‘˚Ô&ÉT, sê#·s¡¢bÕ&ÉT, Hês¡TÔÄeTT\÷s¡T,
ãÁ≥ø±>=\T¢, y˚\TeTT&ç, ø=‘·|Ô *ü ,¢ ø±s¡>T∑ +≥ #ÓsT¡ e⁄\‘√ bÕ≥T, y˚˝≤~
mø£sê\≈£î ˙s¡T n+<äT‘·T+~.
ÁbÕNqT\T ªdü+>∑eTμ kÕúHêìï |ü$Á‘·+>± uÛ≤$ùd,Ô Ä<ÛTä ì≈£î\T <ëìï
düe÷» Á|üjÓ÷»Hê\≈£î nqT>∑TD+>± e÷s¡TÃø=Hêïs¡q{≤ìøÏ ªdü+>∑+μ
Äqø£≥º ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D.
dü+>∑+ eT+&É\+˝À ÁbÕNq Á>±eT+ ª<äTeP«s¡Tμ #ê]Á‘·ø+£ >± #·÷ùdÔ
<äTeP«s¡T¬ø+‘√ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄+~. Çø£ÿ&ç ˇø£ >∑T≥ºqT ‘·$«q|ü⁄&ÉT
eTÚs¡T´\ ø±\+Hê{Ï HêDÒ\T ãj·T\Œ&ܶsTT. Bìï ã{Ϻ #·÷ùdÔ HÓ\÷¢s¡T
ÁbÕ+‘·+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT eTÚs¡T´\ |ü]bÕ\q˝À e⁄qï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~.
ø=+&ÉM&ÉT, n<ä›+øÏ, sê»eT+Á&ç\qT sê»<Ûëì>± |ü]bÕ*+∫q ¬s&ç¶
sêE\T á ÁbÕ+‘·+ yêπs! yês¡T yÓTT<ä≥ #√fi¯ó\ e<ä› ùdHê|ü‘·T\T>±
e⁄+&ç, ‘·sê«‘· sêC≤´\qT dü«‘·+Á‘·+>± kÕú|æ+#ês¡T.
<äTeP«s¡T˝Àì ø√fÒX«¯ s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+ n‹ ÁbÕNqyÓT+Æ ~. <äTsê«dü
eTVü≤]¸ rs¡új·÷Á‘·\T #˚dü÷Ô, <äTeP«s¡T Á>±eT+ #˚sês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT n~
ˇø£ ∫qï Áu≤Vü≤àD nÁ>∑Vü‰s¡+. ÇdüTø£‘√ ôd’ø£‘·*+>∑+ ÁbÕD Á|ü‹wüº

ô|Hêï øÏ+<ä kÕ>∑e⁄‘·Tqï dü+>∑+, ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+, <ä>∑<ä]Ô, n\÷¢s¡T,

ø√ePs¡T, ø=&Ée\÷s¡T, HÓ\÷¢s¡T, Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É˝≤*ï düdü´XÊ´eT\+
#˚dæ, Ä+Á<ÛäT\bÕ*≥ nqï|üPs¡í>± r]Ã~<ë›\ì düsY ns¡úsYø±≥Hé ô|Hêïq~øÏ
n&ɶ+>± dü+>∑+ Äqø£≥ºqT 1852˝À ì]à+#ês¡T. 4076 n&ÉT>∑T\ bı&Ée⁄,
24 n&ÉT>∑T\ yÓ&\É TŒ ø£*–q Äqø£≥º düeTTÁ<ä eT{≤ºìøÏ 110`200 n&ÉT>∑T\
m‘·TÔ+~. dü+>∑+ Äqø£≥º ìsêàD≤ìøÏ düsYns¡úsYø±≥Hé s¡÷|üø£\Œq #˚XÊ&ÉT.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ø£èwüí, >√<ëeØ\ ‘·sê«‘· ô|Hêï ô|<ä› q~. ô|Hêï &Ó˝≤º øÏ+<ä
düTe÷s¡T 4\ø£å\ mø£sê\T kÕ>∑e⁄‘·T+&É>± n+<äT˝À ø£ì–] ]»sê«j·Ts¡ T
øÏ+<ä ¬s+&ÉT \ø£å˝≤ j·÷uÛ…’y˚\T kÕ>∑e⁄‘·T+~.

49
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

nsTTe⁄+~. qB Á|üyêVü‰ìøÏ *+>∑+ ø=≥Tº≈£îì b˛≈£î+&Ü Á|üyêVü≤
~X¯qT <äTsê«düT&ÉT e÷sêÃ&É+{≤s¡T. *+>±ìøÏ |üP»\T »]|æ,
<äTsê«düT&ÉT ãj·T\T<˚] yÓfi≤¢&ÉT.
ø=~› ø±˝≤ìøÏ •e*+>∑+ ÇdüTø£˝À |üP&çb˛sTT+~. Á>±eTdüTú\T
ÇdüTø£ ø√dü+ q~˝À ‘·e⁄«‘·T+&É>± yê] ô|’ s¡ø£Ô+|ü&ç+~. ‘·sê«‘·
yês¡T •e*+>±ìï yÓ*øÏrXÊs¡T. |üP»\T #˚XÊs¡T. n|üŒ{À¢ á ÁbÕ+‘êìï
bÕ*düTÔqï >∑+&É>√bÕ\T&ÉT nH˚ #√fi¯sêEkÕ«$T yê] Ä\j·÷ìï
n_Ûeè~∆ |ü]#ê&ÉT. >∑+&Ées¡+˝Àì ñ<äj·Tø£fi‚X¯«s¡ kÕ«$T Ä\j·TeT÷
áj·Tq ì]à+∫+<˚! H˚{Ïø° <˚yê\j·T+˝À e⁄qï •e*+>±ìøÏ ¬s+&ÉT
|üø£ÿ\ ô|#·TÃ\T ˝Ò∫ e⁄qï >∑Ts¡TÔ\T #·÷&Ée#·TÃ.
<˚yê\j·T+ düMT|ü+˝À ô|<ä›ø√≥ e⁄+&˚<äì Á>±eT+˝À ô|<ä›\T
#Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T. <˚yê\j·T+ düMT|ü+˝À ns¡∆sêÁ‹ y˚<ä|òüTÀwü $ìŒdüTÔ+<äì
n+{≤s¡T. Çø£ÿ&É Á‘·e«ø±˝À¢ ã+>±s¡T, sê–HêD≤\T <=]ø±sTT.
#ê˝≤kÕs¡T¢ ø£ì–] ]»sê«j·Ts¡T Á‘·e«ø±˝À¢ <=]øÏq Ms¡uÛÑÁ<äkÕ«$T,
>∑+>±<˚$ $Á>∑Vü‰\qT á Ä\j·T+˝À e⁄+∫ |üPõdüTÔHêïs¡T. •esêÁ‹
dü+<äs¡“¤+>± Çø£ÿ&É ñ‘·‡yê\T |òüTq+>± »s¡T>∑T‘êsTT.
Çø£ ô|s¡eTq˝≤+{Ï #√≥¢ #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| nH˚ø£ XÊdüHê\T <=]ø±sTT.
dü+>∑+ eT+&É\+ ÁbÕNq #·]Á‘·≈£î <äs¡ŒD+ nì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT.
õ˝≤¢˝À ø=+&É øÏ+<ä ñqï Á>±e÷\˝À dü+>∑+ ô|<ä›~. dü+>∑+
Äqø£≥º e<ä› qT+&˚ ø±e*, ø£qT|üPs¡T ø±\Te\≈£î ˙s¡T $&ÉT<ä\ #˚jT· &É+
»s¡T>∑T‘·T+~. dü+>∑+ Äqø£≥º kÕúq+˝À Ç|ü&ÉT u≤´πsJ ìsêàD+
|üqT\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. á u≤´πsJ |üPs¡ÔsTT‘˚ dü+>∑+ eT+&É\+‘√
bÕ≥T bı<ä\≈£Ls¡T, ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+, <ä>∑<ä]Ô eT+&É˝≤\≈£î |ü⁄wüÿ\+>±
˙s¡+~+#·e#·TÃ.

á ô|<ä›sê‹ <Ûä«»düú+uÛ≤ìï ì\u…≥º{≤ìøÏ me«]e˝≤¢ ø±˝Ò<äT. eTVü‰

|ü‹Áe‘· #˚‘√Ô ‘êøÏ‘˚ <ëìï ì\u…≥º e#·TÃqì kÕ<ÛäTe⁄ ˇø£s¡T #ÓbÕŒs¡T.
m+<äs√ Ád”\Ô T sêsTTì ‘êø±s¡T. ø±˙ Á|üj÷Ó »q+ ø£\>∑˝<Ò Tä . eTVü‰ |ü‹Áe‘·>±
ø=ìj·÷&Éã&˚ bÕø£Hê{Ï ≈£î≥T+ã+˝Àì eì‘· sêsTTì ‘êøÏ+~. ø±ì sêsTT
ì\ã&É˝Ò<äT. ‘·q uÛÑs¡Ô bı\+ qT+&ç e∫Ãq|ü⁄&ÉT ‘êqT >∑&É|ü≈£î ø±\T ‘êøÏ+∫
_&ɶ≈£î bÕ*düTÔHêïqì, n~ ˇø£ÿfÒ ‘·qT uÛÑs¡Ô $wüj·T+˝À #˚dæq bıs¡u≤≥ì
ÄyÓT #Ó|ü⁄‘·÷ sêsTTì ‘êøÏ+~. sê‹ <Ûä«»düú+uÛÑ+ ˝Ò∫ ì\ã&ç+~. bÕø£Hê{Ï
|ü‹Áe‘· ø£<∏ä>± dü+>∑+ Á>±eTdüTú\T á ø£<∏ä H˚{Ïø° #Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡ T.

51
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ä‘·à≈£Ls¡T nH˚ ù|s¡T ø=+‘· ø=‘·>Ô ± ø£ìŒdüT+Ô ~.

ø±ì ø£esTTÁ‹ yÓTT\¢ Ç+{Ï ù|s¡T Ä‘·T≈£Ls¡T áyÓT á
ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ø£esTTÁ‹ ø±e&É+ e\¢ ªÄ‘·à≈£Ls¡Tμ
ÁbÕNq HêeT+ Ä‘·T≈£Ls¡T nsTTe⁄+&Ée#·TÃ.

|ü \¢e⁄\T, #√fi¯ó\T, ø±ø£rj·TT\T, uÀj·T\T, $»j·Tq>∑s¡ Á|üuTÑÛ e⁄\T,

¬s&ç¶sêE\T, qyêãT\T, Ä+π>¢j·TT\T |ü]bÕ\q˝À eè~∆ #Ó+~q
á ÁbÕ+‘·+˝À n&ÉT>∑&TÉ >∑THê mH√ï #ê]Á‘·ø£ $wüj÷· \T, $X‚cÕ\T,
XÊdüHê\T, >∑Tfi¯ó¢, >√|ü⁄sê\T ø£ìŒkÕÔsTT.
‘Ó\T>∑T #√fi¯ó\ ø±\+˝À ì]à+∫q mH√ï •yê\j·÷\T, #ÓqïπøX¯yê
\j·÷\T á ÁbÕ+‘·+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. M] ø±\+˝À á ÁbÕ+‘·+ »j·T+
>=+&É #√fi¯ eT+&É\+˝À ˇø£ ÁbÕ+‘·+. ø£]ø±\ #√fi¯óì ≈£îe÷s¡T&ÉT
eTVæ≤e÷qT&ÉT ì]à+∫q <˚yê\j·T+ eTVæ≤eT\÷s¡T˝À ø£ìŒdüTÔ+~.

53
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\ Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` $+»eT÷s¡T, @.mdt.ù|≥,
eTÁ]bÕ&ÉT eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` #˚»s¡¢, dü+>∑+, nq+‘·kÕ>∑s¡+
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥, dü+>∑+
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` nq+‘·kÕ>∑s¡+, eTÁ]bÕ&ÉT
eT+&É˝≤\T
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
Ä‘·à≈£Ls¡T, eTVæ≤eT\÷s¡T, |ü&Éø£+&É¢,
nbÕŒsêe⁄bÕfiË+, yêdæ*, HÓ\÷¢s¡TbÕfiË+,
yÓ+ø£Á{≤e⁄|ü*¢, u§j·T\∫s¡TyÓfi¯¢,
qTeP«s¡TbÕ&ÉT, sêeTkÕ«$T|ü*¢, ãfÒºbÕ&ÉT,
Äs¡M&ÉT, <˚|üPs¡T, ã+&Üs¡T|ü*¢, yÓqïyê&É,
q\¢|ü¬s&ç¶|ü*¢, ø£qT|üPs¡T|ü*¢,
m&Ée*¢, Hê>∑T\bÕ&ÉT, Hês¡+ù|≥,
|ü$T&çbÕ&ÉT, sêe⁄\ø=\T¢, yêdæ*.

54
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

m+<äs√ Á|üuÛÑTe⁄\ @\Tã&ç˝À e⁄qï á ÁbÕ+‘êìï ˇø£ÿ ø£åÁ‹j·TT˝Ò
>±ø£ ø£eTà, ¬s&ç¶, yÓ\eT, Áu≤Vü≤àD, yÓ’X¯´, bÕeTT\ yÓTT<ä\>∑T ≈£î˝≤\≈£î
#Ó+~q Á|üuÛÑTe⁄\T bÕ*+#·&É+ $X‚wü+. áHê{Ïø° á ÁbÕ+‘·+˝Àì
ø=+<äs¡T <ä[‘·T\ Ç+{Ï ù|s¡¢˝À ª<ä+&ÉTμ, ø£≥ø£+ (ø£+{ÀHÓà+{Ÿ) ˝≤+{Ï
|ü<ë\T #·÷&Ée#·TÃ. <=eTàs¡T\T ô|s¡eTq˝≤+{Ï #√≥¢ <˚yê\j·÷\T
ø£{Ϻ <ëq<Ûäsêà\T #˚XÊs¡T.
yêdæ* #Ós¡Te⁄qT ø±düT\ sêeTqï, ‘·$«ùdÔ, e÷j·T\ eT˝≤¢¬s&ç¶
eTVæ≤eT\÷s¡T #Ós¡Te⁄qT ‘·$«+#ê&ÉT. 1839˝À k˛ºHéVü≤Ödt nH˚ <=s¡
á ÁbÕ+‘êìï HÓ\÷¢s¡T eT+&É\+˝À ø£*bÕ&ÉT. &ÉsTT≥Hé nH˚ ø£\ø£ºsY
Ä‘·à≈£Ls¡T ‘ê\÷ø±qT @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT. <ë]<√|æfi¯ó¢ m≈£îÿe>± e⁄qï
á ÁbÕ+‘·+˝À Ä+π>¢j·TT\T b˛©düTùdºwüqT¢ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
|ü\¢e⁄\T, #√fi¯ó\T, $»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄\T ø£{Ϻ+∫q >∑T&ÉT\T,
>√|ü⁄sê\T, H˚&TÉ •~∏˝≤edü˝ú À á ÁbÕ+‘·+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. 16e X¯‘êã›+˝À
Áo ø£èwüí<˚esêj·T\T »]|æq C…’Á‘·j·÷Á‘·˝À Ä‘·à≈£Ls¡TqT ≈£L&É eX¯
|üs¡T#·T≈£îì kÕeT+‘·sêE\ ø£|üŒ–+#ê&ÉT. yÓTT<ä{À¢ \ø£åàD sêe⁄|ü*¢,
yÓ+ø£Á{≤e⁄|ü*¢, nbÕŒsêe⁄bÕfiË+ ÁbÕ+‘ê\T>± \ø£åàDsêe⁄, yÓ+ø£Á{≤e⁄,
nbÕŒsêe⁄ nH˚ k˛<äsT¡ \T |ü]bÕ*+#˚ yês¡T. 1664˝À á \ø£àå Dsêe⁄|ü*¢
Á|ü<Ûëq πø+Á<ä+>± ªÄ‘·à≈£Ls¡Tμ nì |æ*#˚ yês¡ì #·]Á‘· #Ó|ü⁄‘√+~.
Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+˝À H˚&TÉ ãfÒbº Õ&ÉT>± |æ\eã&˚ Á>±eT+ ÄHê&ÉT
ªuÛ≥Ñ Tºyê&Éμ. uÛ≥Ñ Tº\H˚ sê»Á|ü‹ì<ÛTä \T á ÁbÕ+‘êìï bÕ*+#ês¡T. uÛ≥Ñ Tº\T
nqã&˚ |ü+&ç‘·T\≈£î $»j·Tq>∑s¡ sêE\T Ç∫Ãq nÁ>∑Vü‰s¡+>± Bìì
uÛ≤$+#·e#·TÃ. á Á>±eT+˝À •~∏\yÓTqÆ eT{Ïøº √≥, $Hêj·Tø£ $Á>∑V≤ü +‘√
<äs¡Ùq$TdüTÔ+~.
á eT+&É\+˝À eTs=ø£ Á|üdæ<ä∆ Á>±eT+ ªyêdæ*μ á Á>±eT+˝À
16e X¯‘êã›+˝À ì]à+∫q es¡<äsê»kÕ«$T >∑T&ç, ø√H˚s¡T, •˝≤Œ\T
>∑‘· düàè‘·T\T>± <äsÙ¡ q$TkÕÔsTT. Á|üdTü ‘Ô +· ÁosêeT øπ Áå ‘·+ ˝≤+{Ï Ä<Ûë´‹àø£
πøåÁ‘·+‘√ yêdæ* uÛ≤dæ\T¢‘√+~. Á>±eTHêe÷ìï ã{Ϻ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Çø£ÿ&É
uÖ<ä∆+ Á|ü#ês¡+˝À e⁄+&ç e⁄+≥T+<äì #·]Á‘·ø±s¡T\T }Væ≤düTÔHêïs¡T.

Áo ø£èwüí<˚esêj·T\ eT+Á‹ ‹eTàs¡TdüT Ä‘·à≈£Ls¡T˝À #Ós¡Te⁄

‘·$«+#ês¡ì XÊdüHê\T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. <äXÊã›+ øÏ+<ä≥ Ä‘·à≈£Ls¡T
ø=+&É ô|’uÛ≤>±q ˇø£ kıs¡+>∑ e÷sêZìï ø£qT>=Hêïs¡T. ø=+‘· y˚Ts¡
yÓT≥T¢ ≈£L&Ü e⁄+&É>± Ä kıs¡+>∑+ ñ<äj·T–] <äTs¡Z+ es¡≈£î s¡Vü≤dü´
e÷s¡Z+>± e⁄+&˚<äì #Ó|ü⁄‘ês¡T. H˚&ÉT ø£+ø£s¡ ø√dü+ ø=+&ÉqT
eT\#·&É+‘√ kıs¡+>∑+ n<äèX¯´eTsTT+~.

55
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
eTVæ≤eT\÷s¡T y˚DT>√bÕ\kÕ«$T >∑T&ç, ø√≥, ÄHê{Ï #√fi¯ó\
yÓ’uÛÑyêìï #Ó|ü⁄‘·THêïsTT. #√fi¯ó\T eTVæ≤eT\÷s¡T πø+Á<ä+>± |ü]bÕ\q
kÕ–+#ês¡ì ‘Ó\Tk˛Ô+~. 1400 ÁbÕ+‘·+˝À Ä‘·à≈£Ls¡T ÁbÕ+‘êìï
ªuÀj·T$Vü‰s¡ <˚X¯+μ nH˚yês¡T. $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´H˚ï*q Hê\T>∑e
e+X¯+ yê] ù|s¡T‘√ ˇø£ Á>±eT+ ø£ìŒdüTÔ+~. n<˚ ªÄs¡M&ÉTμ.
<ë<ë|ü⁄ 210 dü+e‘·‡sê\T #√fi¯ó\T á ÁbÕ+‘êìï |ü]bÕ*+
#ês¡ì XÊdüHê<Ûësê\ e\¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. á XÊdüHê\qT ã{Ϻ ãT»ã\
Ms¡ mÁs¡d<æ q∆ä <˚e#√&É eTVü‰sêE Á‹uÛTÑ eq #·Áø£e]Ô nsTTq ≈£îfiÀ‘·T+Ô >∑
#√fi¯óìøÏ kÕeT+‘·T HÓ\÷¢s¡TqT bÕ*+∫q eTqTeTdæ~∆ eTT‘êÔ‘·
eTVü‰Á|ü<Ûëì, düs¡«ùdHêì mÁs¡dæ<ä∆q ø±\+ Hê{Ï eT{Ϻø√≥ #ÓqïπøX¯
yê\j·T+ eTVæ≤eT\÷s¡T˝À ø£ìŒkÕÔsTT.
Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+˝À ªsê»y√\Tμ #ê]Á‘·≈£ ÁbÕ<Ûëq´+ ø£*–q
ePs¡T. sêE\T bÕ*+∫q ÁbÕ+‘·+ >∑qπø Ä ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T.
BìøÏ 1935˝ÀH˚ Á_{Ïwt bÕ\q˝À |ü+#êsTTr >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+~.
á Á>±eT+˝À Á|üdæ<äT∆\T ∫≥ºeT÷s¡T, eTT+>∑eT÷s¡T e+o≈£î\T á
»$T+<ëØ uÛÑ÷kÕ«$T ≈£î≥T+ã+ n$uÛÑø£Ô Væ≤+<ä÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ Á|ürø£.
á ePs¡T Á>±eT<˚e‘· ªzdü÷s¡eTàμ. bı˝≤\ e<ä› zdü÷s¡eTà Ä\j·T+
e⁄+~. ø√<ä+&É sêeTkÕ«$T Ä\j·T+ ≈£L&Ü á Á>±eT+˝À e⁄+~.
Á>±e÷_Ûeè~∆ n+‘ê ∫≥ºeT÷s¡T, eTT+>∑eT÷s¡T e+oj·TT\<˚!
á eT+&É\+˝À ªuÀj·T\ ∫s¡TyÓfi¯¢μ nH˚ Á>±eT+ ø£ìŒdüTÔ+~. á
56
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
ÁbÕ+‘êìï uÀj·T\T |ü]bÕ*+#ês¡H˚ <ëìøÏ~ ñ<ëVü≤s¡D. á uÀj·T\
|ü]bÕ\q >∑T]+∫ >∑T&ç>∑T+≥ XÊdüq+ ‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~. n|üŒ{À¢ á
uÀj·Tø={≤º\T 13 eTq õ˝≤¢˝À e⁄+&˚eì ‘Ó\TdüTqÔ ï~. Ms¡T dü«‘·+Á‘·+
Á|üø£{Ï+#·T≈£î+fÒ >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´&ÉT |ü+&És¡+>∑&ÉH˚ ùdHêìì
j·TT<ë∆ìøÏ |ü+bÕ&ÉT. |ü+&És¡+>∑&ÉT 13 uÀj·Tø={≤º\qT »sTT+∫ ‹]–
#êfi¯ó≈£´ sê»´+˝À ø£*bÕ&ÉT.
HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢˝Àì n‹eTTK´yÓTÆq |ü≥ºD≤\˝À Ä‘·à≈£Ls¡T ˇø£{Ï>±
Á|üdæ~∆¬øøÏÿ+~. <ä÷s¡+ qT+&ç #·÷ùdÔ πøe\+ ˇø£ ‹|üŒ MT<ä ñqï≥T¢>±
ø£ì|æ+#˚ á |ü≥ºD+ ‘·«s¡˝À eTTì‡bÕ©º>± ne‘·]+#·uÀ‘·T+~.
eT]+‘·>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äuÀ‘·T+~.
Ä‘·à≈£Ls¡T ÁbÕ+‘êìøÏ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘· e⁄+~. á ÁbÕ+‘·+ qT+∫ @
Hêj·T≈£î&ÉT mìïø£˝À¢ >¬ *∫Hê sê»ø°jT· +>± n+<ä\+ mø£ÿ&É+ |ü]bÕ{Ï.
1952˝À õ.dæ.ø=+&Éj·T´ Ä‘·à≈£Ls¡T qT+&ç dü«‘·+Á‘·´ nuÛÑ´]ú>±
¬>\Tbı+~ sêÁwüºkÕúsTT˝À »q‘êbÕغ Hêj·T≈£î&ç>± ù|s¡T>±+#ês¡T.
1955˝À u…»yê&É >√bÕ\¬s&ç¶ Çø£ÿ&É qT+&˚ ¬>*∫ eTTK´eT+Á‹>±,
πø+Á<äeT+Á‹>± ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ >∑es¡ïsY>± sêDÏ+#ês¡T. 1962˝À Äq+
dü+Je¬s&ç¶ Çø£ÿ&É qT+&˚ >¬ *∫ sêÁwüº eT+Á‹>±, õ˝≤¢ ø±+Á¬>dt n<Ûä´≈£îå ì>±
m~>±s¡T. 1967˝À ô|fi¯fl≈£Ls¡T sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ Çø£ÿ&É qT+&˚ ¬>*∫
ø√kÕÔ Á|üD≤[ø£ n_Ûeè~∆ eT+&É* #ÛÓ’¬sàHé>±, C≤rj·T Çbò˛ÿ #ÛÓ’¬sàHé>±
ùde\+~+#ês¡T. á Á|ü‘˚´ø£‘· Ç|üŒ{Ïø° ø=qkÕ>∑T‘·÷ e⁄qï~.
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝Àì <äsêZ eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D. \ø°àå

qs¡d+æ Vü≤kÕ«$T yÓ\dæe⁄qï q\¢>=+&É¢ Ä\j·÷ìøÏ qyêãT\ ø±\+˝À HÓy’ <˚ ë´ìøÏ
<ëq+ Çe«ã&çq Á>±eT+ <ä÷ã>∑T+≥ á eT+&É\+˝ÀH˚ e⁄+&É&É+ eT‘·kÕeT
s¡kÕ´ìøÏ eTs√ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D.

57
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥ eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ø£*–], $+»eT÷s¡T
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` Ä‘·à≈£Ls¡T, dü+>∑+
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` ø£*–], <ä>∑<ä]Ô eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` Ä‘·à≈£Ls¡T, $+»eT÷s¡T
eT+&É˝≤\T
nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥ eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
>∑T+|üs¡¢bÕ&ÉT, »eTàes¡+, ø±e*j·T&Ée*¢,
nø£“sêu≤<äT, ≈£Lq\+bÕ&ÉT, Ee«\>∑T+≥|ü˝…¢,
lø=\qT, Vü≤düHê|ü⁄s¡+, ∫s¡eTq,
#·+<äT\÷s¡TbÕ&ÉT, nqTeTdüeTTÁ<ä+,
ø±ø£s¡¢bÕ&ÉT, |ü+~bÕ&ÉT, nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥,
|ü⁄qT>√&ÉT, ô|<ä;“|ü⁄s¡+, sê»y√\T,
#Í≥;ÛeTes¡+, >∑T&çbÕ&ÉT, <ä÷ã>∑T+≥,
≈£î|üPŒs¡TbÕ&ÉT, ø=+&ÉMT<ä ø=+&É÷s¡T,
y˚\TŒ\>∑T+≥.

59
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>∑T+ |üsb¢¡ Õ&ÉT˝À ÁbÕNqyÓTqÆ ø√<ä+&É sêeTkÕ«$T Ä\j·T+ ø£ìŒdüT+Ô ~.

∫s¡eTq nH˚ Á>±eT+ |üPs¡«+ ª∫s¡TeqVü≤fi¯μ nH˚ ù|s¡T‘√
|æ\eã&ç+~. ∫s¡Teq n+fÒ ∫qïqï, Vü≤fi¯ n+fÒ |ü˝…¢ nì
ns¡∆+. á Á>±eT+ bÕ‘· ù|s¡T˝À ø£qï&É uÛ≤cÕ Á|üuÛ≤e+ ø£ìŒdüTÔ+~.
Áoø=\qT n+fÒ eT+∫˙{Ï ø=\qT ˝Ò<ë X¯óuÛÑø£s¡yÓTÆq ø=\qT nì
ns¡+∆ . á ø=\qT @ ø±\+˝ÀqT m+&É<ìä n+{≤s¡T. á ø=\qT e⁄+&É≥+
e\¢H˚ Á>±e÷ìøÏ Áoø=\qT nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. á ÁbÕ+‘·+ C…’qeT‘·düTú\
ìyêdü+>± ˇø£|⁄ü Œ&ÉT+&˚<ìä n+{≤s¡T.
Çø£ á eT+&É \ +˝À Á|ü d æ < ä ∆ Á>±eT+. m.mdt . ù|≥. nqTeT
düeTTÁ<ä+ù|≥≈£î m.mdt.ù|≥ dü+øÏ|å sÔü ÷¡ |ü+. ˙{Ï edü‘T· \qT, >∑T+≥, ø=\qT,
#Ós¡Te⁄˝≤+{Ï ù|s¡¢‘√ |æ\e&É+ ÄqyêsTTr. n˝≤H˚ düeTTÁ<ä+ ù|s¡T‘√
≈£L&É |æ\TdüTÔ+{≤s¡T. ªnqTeTμ nH˚ n‘·&ÉT ‘·$«+∫q #Ós¡Te⁄ Ä<Ûës¡ +>±
á ù|s¡T e⁄+&Ée#·TÃ. nqTeT, Vü≤qTeT≈£î eTs√ s¡÷|ü+.
á Á>±eT+˝À <äsêZ m+‘√ Á|üdæ~∆ #Ó+~+~. Væ≤+<ä÷, eTTdæ¢+\
◊ø£´‘ê ∫Vü≤ï+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. á Á>±e÷ìπø s¡Vü≤eT‘êu≤<é nH˚
ù|s¡T+~. ø£sêï≥ø£˝Àì ;C≤|üPsY qT+&ç düjT· ´<é Vü≤»s¡‘Y U≤C≤s¡V≤ü eT‘·T˝≤¢
Çø£ÿ&É≈£î e#êÃs¡T. áj·Tq 1691˝À »ìà+∫, 1780˝À eTs¡DÏ+#ê&Éì
‘Ó\Tk˛Ô+~. n˝≤¢ es¡Á|ükÕ<ä+‘√ »ìà+∫, Ä Áù|s¡D‘√H˚ eTø±ÿ, eTBHê\qT
dü+<ä]Ù+∫, Hêj·TuŸs¡dü÷˝Ÿ nqï Á|üU≤´‹ bı+~q eTVæ≤e÷ì«‘·T&ÉT
áj·Tq. 17e X¯‘êã›+˝À ô|<ä› C≤^s¡T<ës¡T>± |ü~ Á>±e÷\T bÕ*+#ê&Éì
#Ó|ü⁄‘ês¡T. Á|üuÛÑTe⁄>±, sê»jÓ÷–>± J$+∫ 1780˝À dæ~∆ bı+<ë&ÉT.
<äsêZ˝À Äj·Tq düe÷~Û |üøÿ£ H˚ Äj·Tq düreTDÏ, |üse¡ T uÛøÑ ±ÔÁ>π düTsê\T,
Ä<äs¡Ù HêØ•s√eTDÏ Vü≤;u≤U≤‘·÷sY düe÷~Û ≈£L&Ü ì]à+#·ã&ç e⁄+~.
s¡Vü≤eT‘·T˝≤¢ ‘·+Á&ç cÕn\yéT qø±¸ã+<é, ‘·*¢ ≈£îs¡¸<éuÒ>∑+\≈£î |ü⁄{Ϻq
@¬øø’ £ dü+‘êq+. >±sêã+>± ô|]>±s¡T. ˝Àø±qTuÛeÑ + bı+<ë\ì s¡V≤ü eT‘·T˝≤¢
ãj·T\T<˚], nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\T #·÷∫, mìï Ä|ü<ä\T m<äT¬s’Hê ˝…ø£ÿ#˚j·Tø£,
kÕ<ÛTä e⁄\T, |òøü s° T¡ ,¢ K©bÕ\ e<ä› nH˚ø£ $wüj÷· \T Á>∑V≤æ +∫, eTø£ÿ eTBHê\T
<ä]Ù+∫, ìÁ<ëVü‰sê\T e÷ì, yÓ÷ø£]*¢ qyêE #˚j·T>± eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô
Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ ªHêj·TuŸ s¡dü÷˝Ÿμ _s¡T<äT Á|ü<ëq+ #˚XÊs¡ì Á|üX¯dæ Ô.
q+<ë´\˝À Hêj·TuŸ s¡dü÷˝Ÿ nH˚ ˇø£ ù|<äsê*ì $yêVü≤+ #˚düTø√>±
ÄyÓT ø=~›ø±\+˝ÀH˚ eTs¡DÏ+∫+~. ‘·s¡Tyê‘· Vü≤;u≤ U≤‘·÷sYì $yêVü≤+
#˚dTü ≈£îHêï&ÉT. ÄyÓT e÷qdæø£ yÓ<’ Tä ´sê\T. Á>∑V≤ü |”&‘ç T· \≈£î ∫øÏ‘‡· #˚jT· &É+˝À
Ä]‘˚]q yês¡T. s¡Vü≤eT‘·T˝≤¢ ÄyÓT‘√ ñ<äj·T–] e∫Ã, n~ ‘·–q düú\+
ø±<äqTø=ì, nqTeT düeTTÁ<ä+ù|≥ #˚sT¡ ø=Hêïs¡T. m|ü⁄Œ&É÷ ‘ê‹Ô«ø£∫+‘·q‘√
e⁄+&˚ s¡Vü≤eT‘·T˝≤¢≈£î •wüß´\T @s¡Œ&ܶs¡T. n|üŒ{À¢ s¡Vü≤eT‘êu≤<é,
nVü≤à<é|Pü sY, Äj˚TcÕ|üPsY, s¡d÷ü ˝u≤<é, n©“|üPsY, nø£“sêu≤<é, Ä\+|üPsY,
#√{≤Vü≤;|üPsY, ã&ÜVü≤;|üPsY, Vü≤düHê|üPsY ÁbÕ+‘ê\qT bÕ*+#˚yê&Éì
#Ó|ü⁄‘ês¡T.

Á|ü‹ @&Ü~ »]π> >∑+<ÛäeTVü≤√‘·‡e+, HÓ\÷¢s¡T˝À »]π> s=f…º\

|ü+&É>∑ dü+<äs¡“¤+>± nX‚wü »q+ edü÷Ô e⁄+{≤s¡T. Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T
sêÁcÕº\ qT+&ç »q+ edüTÔ+{≤s¡T.
HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq <äsêZ\T ¬s+&ÉT. ø£düTeT÷s¡T <äsêZ
ˇø£≥sTT‘˚, eTs=ø£{Ï m.mdt.ù|≥ <äsêZ. Á|ü‘´˚ ø£ |ü+&É>∑ s=f…\º |ü+&É>.∑
ô|’ eT÷&ÉT n+XÊ\T eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D\T>± e⁄+≥÷
HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+˝À düTèVü≤è<들e yê‘êes¡D≤ìï, |ü]D‹ >∑\ e÷qdæø£
yÓX’ Ê˝≤´ìï ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïsTT.

61
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>±* ‘·sê«‘· ÁbÕDÏø√{ÏøÏ Ä<Ûës¡+ ˙πs! Ç≥T

‘ê>∑{≤ìøÏ, n≥T kÕ>∑T#˚jT· {≤ìøÏ ˙πs Ä<Ûës¡+! u≤e⁄\T,
<=s¡Te⁄\T, >∑T+≥\T, #ÓsT¡ e⁄\T ˙{ÏøÏ Ä\yê\+. ì\Te≈£î
dü<Tä bÕj·T+. n˝≤+{Ï ÁbÕD≤<Ûës¡ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î |üPs¡«+
m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T q&ÉT+ø£{Ϻ, ø±s¡´kÕ<Ûä≈£î˝…’ ì*Ã,
‘·s¡‘·sê\T>± Á|üX¯+dü\+<äT≈£î+≥÷ Á|ü»\ Vü≤è<äj·÷˝À¢
düTdæús¡kÕúq+ dü+bÕ~+#·T≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. n˝≤+{Ï
eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝À¢ ø=+&É eTs¡TdüjT· ´~ nÁ>∑kÕúq+. áj·Tq
ªnq+‘·kÕ>∑s+¡ μ #ÓsT¡ e⁄qT ‘·$«+#ês¡T.

sê j·Tdü+ ø=+&ÉeTs¡Tdüj·T´ ø£èwüí<˚esêj·T\ dü|üÔùdHêqT˝À¢ ˇø£&ÉT.

Ä]úø£ eT+Á‹ sêj·Tdü+ ‹eTàs¡TdüT ø=&ÉT≈£î. ø=+‘·ø±\+
ø=+&ÉM&ÉT sêC≤´ìøÏ Á|ü‹ ì~Û>± |üì#˚XÊ&ÉT.
ñ<äj·T–]ì »sTT+#˚ Á|üj·T‘·ï+˝À sêj·T\ yê]øÏ ôd’Hê´<Ûä´≈£åî&ç>±
u≤>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ܶ&ÉT ø=+&É eTs¡Tdüj·T´. $»j·÷q+‘·s¡+ sêj·T\
yês¡T Ä ÁbÕ+‘êìøÏ ø=+&É eTs¡Tdüj·T´H˚ Á|ü‹ì~Û>± ìj·T$T+#ês¡T.

63
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

nq+‘·kÕ>∑s+¡ ù|≥ eT+&É\

|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
nq+‘·kÕ>∑s¡+ eT+&É\ nq+‘·kÕ>∑s¡+, k˛eT•\, <˚esêj·T|ü*¢
dü]Vü≤<äT\› T: _{Ÿ 2, |ü&ÉeT{Ï ø£+uÛÑ+bÕ&ÉT, u§eTàes¡+,
ñ‘·Ôs¡+ ` eTÁ]bÕ&ÉT, Ä‘·à≈£Ls¡T sêePs¡T, <˚esêj·T|ü*¢ _{Ÿ 1, $Tq>∑\T¢,
eT+&É˝≤\T ne÷ì∫s¡yÓfi¯¢, bÕ‘êfi¯|ü*¢, ∫\ø£\eTÁ],
<äøÏåD+ ` ô|Hêïq~ ñ|ü\bÕ&ÉT, eT+>∑T|ü*¢, >∑T&ç>∑T+≥,
‘·÷s¡TŒ ` Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+ eTTkÕÔ|ü⁄s¡+, >ös¡es¡+, *+>∑+>∑T+≥,
|ü&ÉeTs¡ ` eTÁ]bÕ&ÉT, ø£&É|üõ˝≤¢ ø±$T¬s&ç¶bÕ&ÉT, Çdüÿ|ü*¢, eT+#ê\|ü*¢,
yÓ+>∑+|ü*¢, e]≈£î+≥bÕ&ÉT, Çq>∑\÷s¡T,
u…&ÉTdüT|ü*¢

64
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

XÊ*yêVü≤qX¯ø+£ 1442 $Áø£eT dü+e‘·‡s¡+ CÒ´wü˜ bÂs¡$í T >∑Ts¡Tyês¡+
(Áø°.X¯.1520˝À y˚T HÓ\ 31e ‘˚B) ø=+&É eTs¡TdüjT· ´ ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T
X¯+ø±j·TeTà, ‹eTàs¡TdüT |ü⁄D´+ ø=s¡≈£î nq+‘·kÕ>∑s¡+ #Ós¡Te⁄
ì]à+#ê&ÉT. ‘·q Á|üuÛÑTe⁄ ø£èwüísêj·T\ yê] |ü⁄D´+ ø=s¡≈£î áX¯«s¡Tì,
$wüßíe⁄qT Á|ü‹wæ˜+|üCÒXÊ&ÉT.
‘êqT Á|üCÀ|üjÓ÷>∑ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤dü÷Ô, Ä |ü⁄D≤´ìï ‘·q
‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î, ‘·q Á|üuÛÑTe⁄≈£î e<ä\≥+ ø=+&É eTTs¡Tdüj·T´˝Àì
eTVü≤√qï‘· uÛ≤yê\≈£î ñ<ëVü≤s¡D.
yÓ*>=+&É\˝À |ü⁄{Ϻ, nq+‘·kÕ>∑s¡+ e<ä› |æHêøÏì˝À ø£*j·TT
ªπø‘êeTH˚ïs¡Tμ nH˚ q~ì e]≈£î+≥bÕ&ÉT, nq+‘·kÕ>∑s¡+ ø=+&É\ eT<Ûä´
uÛ≤>±q n&É–¶ +∫ #˚dqæ ìsêàD+ á #ÓsT¡ e⁄. s¬ +&ÉT |ü+≥\≈£î |ü⁄wüÿ\+>±
˙{Ïì n+~e«≥y˚T >±ø£, eT÷&Ée |ü+≥≈£î Hês¡Tb˛düT≈£îH˚+<äT≈£î ˙{Ïì
n+~düTÔ+~ á »˝≤X¯j·T+. d”dü+ ø£]–+∫ b˛dæ, ø£≥ºø£{Ϻq≥Tº
»qÁX¯ó‹. á #Ós¡Te⁄ e\¢ kÕ>∑j˚T´ uÛÑ÷$T 3062 mø£sê\T.
1618˝À sê|üPs¡T n~Û|‹ü yÓ+ø£≥|ü‹ Hêj·Tì ‘·*¢ s¡|Tüò T|ü‘e· Tà>±s¡T
33 düÔ+uÛ≤\‘√ á #Ós¡Te⁄≈£î n\T>∑TqT ì]à+#ês¡T. ø£≥ºMT<ä eT{Ϻ
b˛sTT+#ês¡T. n\T>∑T e<ä› e⁄qï XÊdüq+ á $wüj·÷ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
Áø°.X¯ 1612`13˝À ˇø£ ‘·÷eTT #Ó&çb˛sTT e⁄+fÒ, <ëìï ∫+‘·|ü≥¢
s¡TÁ<ä|üŒ u≤>∑T#˚XÊs¡T.
á #Ós¡Te⁄ ìsêàD+ >∑T]+∫, Ä ÁbÕ+‘·+˝À u≤>± Á|ü#ês¡+˝À
e⁄qï ø£<∏ä ˇø£{Ï e⁄+~. ˇø£kÕ] ‘·+C≤ePs¡T Á|üuÛÑTe⁄ e<ä› >∑TÁsê\qT
ø=ì‘ÓeTàì |ü~y˚\ es¡Vü‰\ì#êÃs¡T sêj·T\yês¡T ø=+&ÉeTs¡Tdüj·T´øÏ.
Äj·Tq ñ<äj·T–] qT+&ç ãj·T\T<˚], u§eTàes¡+, eT+>∑T|ü*¢
ø±$T¬s&ç¶bÕ&ÉT\ MT<äT>± edü÷Ô, Á|üdüTÔ‘·+ nq+‘·kÕ>∑s¡+ #Ós¡Te⁄qï
ÁbÕ+‘·+˝À $&ç~#˚XÊs¡T. nø±\ es¡¸+‘√ πø‘êeTH˚ïs¡T q~ bı+–+~.
|ü+&çq |ü+≥ ˙≥ eTTì–+~. Ç<ä+‘ê ø=+&ÉeTs¡TdüjT· ´qT ø£~*+∫+~.
Áu≤Vü≤àD|ü˝…¢˝À ø=+&É eTs¡Tdüj·T´øÏ ˇø£ eTT<äTdü* ne« dü+>∑{Ï
ô|{Ϻ+~. ª_j·T´+ <=s¡ø£yê?μ nì ø=+&ÉeTs¡Tdüj·T´ ÄyÓTqT n&ç>±&ÉT .
ªªy˚dü$˝À ˙s¡T+&É<äT, e] nqï+ y˚TyÓTs¡>∑+μμ nqï<ëyÓT. ø=+&É
eTs¡TdüjT· ´ Vü≤è<äjT· + Á<ä$+∫b˛sTT+~. sêj·T\ yês¡T >∑TÁsê\ ø=s¡≈î£
Ç∫Ãq &ÉãT“ Ks¡Tà #˚dæ, ˇø£ÿ dü+e‘·‡s¡ø±\+˝À, ôd’Hê´ìï, @qT>∑T\qT
ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì, á #Ós¡Te⁄qT ‘·e«≥+ |üP]Ô#˚XÊ&ÉT.
‘·sê«‘· sêj·T\ yê]ø° $wüj·T+ ‘Ó*dæ ø√|üŒ&ܶ, ø=+&É eTs¡Tdüj·T´
#˚dæ+~ eT+∫ |üH˚ ø£<ë nì dü+‘√wæ+#ê&ÉT. ˇø£ÿ nq+‘·kÕ>∑s¡+

nq+‘·kÕ>∑s¡+ #Ós¡Te⁄ ø£≥º ì]àdüTÔ+&É>± ˇø£#√≥

>∑+&ç|ü&ç |üP&ÉÃ{≤ìøÏ M\Tø±ì |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. ‘·q≈£î
e÷qe ã*ø±yê\ì nX¯Øs¡yêDÏ |ü*øÏ+<ä≥. Ä düeTj·T+˝À
á ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ˇø£ j·÷<äyê+>∑q <ÛÓ’s¡´+‘√ e∫Ã, Ä
>∑+&ç˝À ì\ã&É>±H˚ es¡<ä Á|üyêVü≤+ ì*∫b˛sTT+<ä≥. ÄyÓT
‘ê´>±ìøÏ >∑Ts¡TÔ>± #Ós¡Te⁄ ø£≥ºô|’ >=\¢uÛ≤eT •\qT e⁄+∫,
|üPõ+#·≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. >=\¢uÛ≤eT $Á>∑Vü≤+ e<ä› á
ÁbÕ+‘·yêdüT\T yÓTT≈£îÿ\T rs¡TÃ≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T Ç|üŒ{Ïø°.

65
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

#Ós¡Ty˚>±ø£ ø£\TyêsTT #Ós¡Te⁄, ‹eTàdüeTTÁ<ä+, ˝Òu≤ø£ #Ós¡Te⁄\T
≈£L&Ü ‘·$«+#ê&ÉT. ø£\TyêsTT˝À ‘·*¢ ù|s¡ u≤$ ‘·$«+#ê&ÉT. Ç˝≤+{Ï
yê]ì C≤‹ eTs¡Te<äT. n+<äTπø ‘·eT Á>±e÷ìøÏ »q+ Äj·Tq ù|s¡T
ô|≥Tº ≈£îHêïs¡T. á Á>±e÷ìï, ø£+<äT≈£Ls¡T≈£î düMTbÕq #·÷&Ée#·TÃ. Ä
eP] ù|s¡T ªø=+&É eTs¡Tdüj·T´bÕfiË+μ.
ø£sêï≥ø£ sêÁwüº+˝Àì <äTs¡Zø=+&É˝À¢ |ü⁄{Ϻq ô|Hêï q~ e+<ä˝≤~
yÓTÆfi¯ó¢ nq+‘·s¡+ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ k˛eT•\ e<ä› ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT˝À¢ì
¬s+&ÉT <ä>∑Z] |üs¡«‘· ÁX‚DT\ eT<Ûä´ ≈£î+∫+#·T≈£îb˛sTT e⁄+≥T+~. á
s¬ +&ÉT |üs«¡ ‘ê\ eT<Û´ä ø=~›bÕ{Ï msY&Ô Ü´+, <ëìì ø£\T|ü⁄‘·÷ dæŒ˝Ÿy\˚ ‘√
&Üø£ºsY ¬ø.m˝Ÿ.sêe⁄ #˚dæq s¡÷|üø£\ŒH˚ k˛eT•\ »˝≤X¯j·T+. á
ÁbÕ+‘·+˝À qB>∑s¡“¤+˝À e+<ä˝≤~ n&ÉT>∑T\ ˝À‘·T es¡≈£î >∑{ϺH˚\
˝Òø£b˛e&É+‘√ ø±+Áø°{Ÿ ìsêàD≤\≈£î nqTe⁄>± ˝Òø£ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± bÕ¢dæºø˘ &Éj·÷Á|òü+ <∏ë˝Ÿ‡‘√ msYÔ&Ü´+ ì]à+#ês¡T.
m+‘√ #·]Á‘· e⁄qï k˛y˚TX¯«sê\j·T+ dü+<äs¡Ù≈£î\qT m≈£îÿe>±
Äø£]¸+#˚ ÁbÕ+‘·+, m‘Ó’Ôq >±*>√|ü⁄s¡+, <Ûä«»düÔ+uÛÑ+, q+~ $Á>∑Vü ≤+
Çø£ÿ&ç $X‚cÕ\T. Ä\j·T Äes¡D˝À e+<ä\ @fi¯¢ ej·TdüT >∑\ #Ó≥Tº
e⁄+~.
>∑T&ç˝À q+BX¯«s¡T&ÉT, k˛y˚TX¯«s¡T&ÉT <äs¡Ùq+ ÇkÕÔs¡T. Ä\j·T+
eTT+<äT uÛ≤>∑+˝À bÕs¡«r|üsy¡ T˚ X¯«s¡T\T, sêeDT&ÉT, q≥sêE Á|ü‹eT\T
ø£ìŒkÕÔsTT. ÁuÛeÑ Tsê+_ø±\j·T+ e⁄+~. •yê\j·÷ìøÏ eTT+<äT uÛ≤>∑+˝À
#ê]Á‘ê‘·àø£ •˝≤|òü\ø£+ e⁄+~. »˝≤X¯j·÷ìøÏ ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ ø=+&É
MT<ä düTÁãVü≤àD´ kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~.
k˛eT•\ dü+<äs¡Ù≈£î\≈£î Äq+<ä+ ø£*–+#˚ eTs=ø£ n+X¯+
Áo |üse¡ ÷q+<ä ÄÁX¯eT+. |æHêøÏ˙ q~ <äøDåÏ rs¡+˝À e⁄qï á ÄÁX¯eT+
Á|üø£è‹ e÷‘· ˇ&ç˝À n\sêπs Ä<Ûë´‹àø£ πø+Á<ä+.
|ü&ÉeT{Ï ø£+uÛÑ+bÕ&ÉT≈£î #Ó+~q e~›uÀsTTq ‹s¡TbÕ˝Ÿ¬s&ç¶ Çø£ÿ&=ø£
|üP] >∑T&çôd˝À \ø°åàdüy˚T‘· qèdæ+Vü≤kÕ«$TøÏ |üP»\T #˚düTÔ+&˚yê&ÉT.
ã$]>∑&ɶ+‘√ ìsê&É+ãs¡+>± ‹s¡T>∑T‘·÷ e⁄+&˚yê&ÉT. Äj·Tq
ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ |üs¡e÷q+<äkÕ«$T>± e÷sê&ÉT. düHê´dü+ d”«ø£]+#ê&ÉT.
ø±\Áø£eT+˝À |üP]>∑T&çôd kÕúq+˝À #·ø£ÿì ÄÁX¯eT+, <˚yê\j·÷\÷
yÓ*XÊsTT. 1994 Hê{ÏøÏ á ÄÁX¯eT+ õ˝≤¢˝Àì Ä<∏ë´‹àø£ πø+Á<ë\˝À
ˇø£{Ï>± ‘·j·÷s¡sTT+~.
|üse¡ ÷q+<äkÕ«$T ‘êqT ÁX¯$T+∫ ì]à+∫q ÄÁX¯eT düeTT<ëj·÷ìï
ÁoÁ‹<ä+&ç ÁoeTHêïsêj·TD sêe÷qT» ∫qïõj·T´sY kÕ«$T yê]øÏ
düeT]Œ+∫ ø±\<Ûäs¡à+ #Ó+<ë&ÉT. õj·T´sYkÕ«$T y˚<ä bÕsƒ¡XÊ\qT
kÕú|æ+#ês¡T. ∫Hêïs¡T\≈£î ñ∫‘·+>± y˚<ä $<ä´q+~düTÔHêïs¡T.

á eT+&É\+ eTs√ Á|ü‘´˚ ø£‘· Á|üøè£ ‹ n+<ë\≈£î |ü⁄{Ïìº \T¢ nsTTq

k˛eT•\ »˝≤X¯jT· +. düV≤ü » dæ<y∆ä TÓ qÆ Á|üøè£ ‹ n+<ë\≈£î ‘√&ÉT e÷qe⁄&ç
y˚T<∏ëX¯ø‘ÔÏ √ n‘ê´<ÛTä ìø£ XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+‘√ ì]à+∫q k˛eT•\
»˝≤X¯j·T ø£≥º&Ü\T ÄX¯Ãs¡´+ ø£*ZkÕÔsTT.
ˇø£yÓ’|ü⁄ »˝≤X¯j·T Áø£dtº π>≥¢ qT+&ç $&ÉT<ä\j˚T´ »\Vü≤√s¡T eTs√
yÓ|’ ⁄ü , »˝≤X¯jT· + eTT+–≥ >∑\ k˛y˚TX¯«sê\j·T+, |üse¡ ÷q+<ä ÄÁX¯eT+,
Áo\ø° å à qs¡ d æ +Vü ≤ kÕ«$T Ä\j· T +, dü T ÁãeTD´kÕ«$T Ä\j· T +,
sêe÷\j·T+ Çe˙ï dü+<äs¡Ù≈£î\qT Äø£]¸kÕÔsTT.

66
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
#·]‘Á ø· +£ <äì sê‹j·TT>∑+ Hê{Ï e÷qe⁄\ JeHêìøÏ
dü+ã+~Û+∫q Äqyêfi¯ó¢, Äj·TT<Ûë\T, sê‹ düe÷<∏äT\T á
eT+&É\ ÁbÕ+‘·+˝À \_Û+#êsTT.
67
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
|ü \¢y√\T Á>±e÷ìøÏ #ê˝≤ ÁbÕNq #·]Á‘· e⁄+~. |ü\e¢ ⁄\
ù|s¡T MT<ä @s¡Œ&çq Á>±eT+. HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï
bÕ*+∫q yês¡ T |ü \ ¢ e ⁄\T. Çø£ ÿ &É \_Û + ∫q
•˝≤XÊdüHê\T, •˝≤Œ\T, ø£≥º&Ü\ neX‚cÕ\T e\¢ á Á>±eT
#ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
ñ<äj·T–]øÏ <äøÏåD+>± ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT˝À¢ uÛ≤>∑yÓTÆq
yÓ\T>=+&É |üs¡«‘· bÕ<ë\ øÏ+<ä düTe÷s¡T 10 øÏ.MT |ü]~Û˝À
á ÁbÕ+‘·+ $düÔ]+∫ e⁄+~. #·T≥÷º ø=+&É\T, yê>∑T\T,
e+ø£\‘√ e⁄qï á ÁbÕ+‘·+ <ë«sê HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+ qT+&ç
sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘êìøÏ sê#·u≤≥ e⁄+&˚~. #·+Á<ä–] qT+∫
ñ<äj·T–] MT<äT>± ñ‘·Ôs¡ ~≈£îÿ≈£î eTs√ u≤≥ e⁄+&˚~.
¬s+&ÉT u≤≥\ ø£\sTTø£‘√ s¡Vü≤<ë] ≈£L&É*>± |ü\¢y√\T
Á>±eT+ e⁄+&˚~.
Á_{Ïwt ø±\+˝À sêj·T\d”eT≈£î yÓfi‚¢ u≤≥qT eTÁ]bÕ&ÉT
MT<äT>± eT[¢+#·&+É ‘√ |ü\y¢ √\T Áø£eT+>± ‘·q ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
ø√˝ÀŒsTT+~. ø=‘·Ôsê‹ j·TT>∑+ ø±\+Hê{Ï e÷qe⁄\T ñ
|ü j Ó ÷ –+∫q $$<Û ä s¡ ø ±\ Äj· T T<Û ë \T Çø£ ÿ &É
\uÛ´Ñ eTj·÷´sTT. Äj·TT<Ûë\≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ &√\yÓT{Æ Ÿ, ãkÕº˝Ÿ
sêfi¯ó¢ Çø£ÿ&É $kÕÔs¡+>± \_ÛkÕÔsTT. sêø£ådæ>∑T+&ÉT¢>± |æ*#˚
Ä~e÷qe⁄\ düe÷<ÛäT\T ≈£L&Ü á ÁbÕ+‘·+˝À e⁄HêïsTT.
n+<äTe\¢ sê‹j·TT>∑+ Hê{Ï e÷qe⁄\T á ÁbÕ+‘·+˝À
ìedæ+∫q≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eTÁ]bÕ&ÉT eT+&É\ eTÁ]bÕ&ÉT eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` d”‘êsêeT|ü⁄s¡+, ñ<äj·T–],
<äT‘·Ô\÷s¡T, $+»eT÷s¡T
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` nq+‘·kÕ>∑s¡+, Ä‘·à≈£Ls¡T
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` $+»eT÷s¡T, Ä‘·à≈£Ls¡T
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` ø£&É|üõ˝≤¢
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ã÷<äyê&É, ø£+|üdüeTTÁ<ä+, #êuÀ\T,
Áu≤Vü≤àD|ü*¢, ô|>∑fi¯¢bÕ&ÉT, ∫\ø£bÕ&ÉT,
ø£~]H˚ì|ü*¢, ∫qe÷#·q÷s¡T,
Hê>∑sêEbÕ&ÉT, ìs¡∆q+bÕ&ÉT, q+<äqeq+,
;ÛeTes¡+, n\¢+bÕ&ÉT, |ü\¢y√\T, Çs¡¢bÕ&ÉT,
Hê–H˚ì>∑T+≥, dæ+>∑q|ü˝…¢,
|ü&ÉeT{ÏHêj·TT&ç|ü*¢, #·T+#·T\÷s¡T,
<Ûäsêàsêe⁄#Ós¡Te⁄|ü*¢, bı+>∑÷s¡T.

69
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ˇø£ XÊdüq+˝À \uÛÑ´yÓTÆq Hê>∑* u§eTàqT ã{Ϻ, ÇqT|ü ˝ÀVü≤+‘√

|üìeTT≥T¢ ‘·j·÷s¡T#˚dæ, e´ekÕj·T+ #˚dæq≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~. ÇqTeTT,
sê–, ã+>±s¡T ˝ÀVü‰\qT ø£]–+#˚ eT÷dü\T ≈£L&Ü á ÁbÕ+‘·+˝À
\uÛÑ´eTj·÷´sTT. Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+˝ÀH˚ ÇqTeTTqT
ø£]–+∫q≥T¢ Ä<Ûësê\Tqï+<äTq Çe˙ï Ä ø±\+Hê{ÏeH˚ #Ó|üŒe#·TÃ.
mì$T<√ X¯‘êã›+ Hê{ÏøÏ á ÁbÕ+‘êìï uÀj·T\T |ü]bÕ*+#˚
yês¡T. ø£ì–], ø£+<äT≈£Ls¡T, ñ<äj·T–] ÁbÕ+‘ê\qT uÀj·T$Vü‰s¡
ÁbÕ+‘ê\H˚ yês¡T. á ÁbÕ+‘·+˝À uÀj·T\T ∫qï ∫qï ø√≥\T ì]à+#·T
≈£îì bÕ*+#ês¡T. á ÁbÕ+‘ê\qT n|üŒ{À¢ uÀj·Tø={≤º\T nH˚yês¡T.
ø£+∫ì bÕ*+∫q ¬s+&√ |üs¡y˚TX¯«s¡X¯s¡à $[+~ s¡Ds¡+>∑+˝À
eTs¡DÏ+#·&É+‘√ ùdHê~Û|ü‹ ñ<äj·T#·+Á<äT&ÉT 12@fi¯¢ u≤\T&Ó’q
q+~es¡àqT |ü{≤º_wÛ ≈æ î£ D Ô íÏ #˚d,æ nX¯«y˚T<∏j
ä ÷· >∑+ ‘·\ô|{≤º&TÉ . Ä nX¯«+
uÀj· T ø={≤º \ ˝À Á|ü y ˚ • +#· > ±H˚ uÀj· T sêC… ’ q |ü è B∏ « yê´|ò ü T Tï&É T
ã+~Û+#ê&ÉT. ñ<äj·T#·+Á<äT&ÉT n‘·&çï z&ç+∫ Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À yÓTT≥º
yÓTT<ä{Ï |ü\¢e sêC≤´ìï kÕú|æ+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï qT+#˚ á ÁbÕ+‘·+
|ü\¢y√\T>± Á|üdæ~∆ #Ó+~+~.
ø±≥+sêE ô|Hêïq~øÏ ñ‘·sÔ +¡ yÓ|’ ⁄ü q n&Ée⁄˝À¢ Äe⁄\qT y˚T|æq≥T¢
#·]Á‘· #Ó|⁄ü ‘√+~. ø£‹Ô |ü{qºÏ ø±≥+sêE, >∑+>∑eTà, Áoø£èwüß&í TÉ Äe⁄\qT
y˚T|ü⁄‘·Tqï≥T¢ n&É$˝À ˇø£#√≥ •˝≤Œ\THêïsTT. $»j·Tq>∑s¡ sêE\
ø±\+Hê{Ï~>± #Ó|Œü ã&ÉT‘·Tqï ‘·$Tfi¯XÊdüq+ ˇø£{Ï Çø£ÿ&É e⁄+~. Äe⁄\
e÷* nH˚ Væ≤+<ä÷<˚e‘·≈£î düj·T´<é ÇÁãV”≤+ kÕôV≤uŸ nsTT<äT mø£sê\
uÛÑ÷$Tì <ëq+>± Ç∫Ãq≥T¢ ‘Ó\T>∑T*|æ˝À e⁄qï XÊdüq+ e⁄+~. á
$wüj·÷ìï ñ<äj·T–] ¬ø’|ò”j·T‘·TÔ˝À ≈£L&Ü ù|s=ÿHêïs¡T.
uÛÑ÷>∑s¡“¤ |ü]XÀ<ÛäqXÊK yês¡T >∑‘· 30 @fi¯ó¢>± á ÁbÕ+‘·+˝À
KìC≤\ ø√dü+ nH˚«wüD »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T á
ÁbÕ+‘·+˝À |ü]XÀ<Ûäq\T ø=qkÕ–ùdÔ mH√ï #ê]Á‘·ø£ $wüj·÷\T
ãj·T≥|ü&˚ neø±X¯+ e⁄+~.
á eT+&É\+˝À eTs√ Á|üdæ~∆ Á>±eT+ &ç.dæ.|ü*¢. &ç.dæ.|ü*¢ n+fÒ
<Ûsä à¡ sêE #ÓsT¡ e⁄|ü*.¢ á Á>±eT+ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î Á|üd~æ .∆
&Û©ç ˝¢ ÀqT, n≥T qT+∫ &ÓHêàsYÿ <˚X+¯ ˝ÀqT ‘√\Tu§eTà˝≤≥ Á|ü<]ä Ù+∫q
|òTü q‘· &ç.dæ.|ü*¢ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î <äøÿÏ +~. á Á>±eT+˝À ‘√\Tu§eTà˝≤≥\T
Á|ü<ä]Ù+#˚ mH√ï ≈£î≥T+u≤\T H˚{Ïø° e⁄HêïsTT. >∑‘·ø±\+Hê{Ï ÁbÕuÛÑe+
yê]øÏ|ü⁄Œ&ÉT ˝Ò<äT.
‘√\Tu§eTà˝≤≥ Á|ü<äs¡Ùq\T Çe«≥+ m|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+<√
‘Ó*j·T<äT>±ì, e&çj·TsêE\T qT+#˚ á ø£fi¯qT ‘·eT ‘ê‘· eTT‘êÔ‘·\T
Á|ü<ä]Ù+#˚ yês¡ì á Á>±eT+˝Àì ø£fi≤ø±s¡T\+≥THêïs¡T. n+fÒ ¬s+&ÉT
e+<ä\ @fi¯¢ øÏ+<ä{Ï qT+#˚ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ e⁄+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
‘√\Tu§eTà˝≤≥qT ≈£î\eè‹Ô>± d”«ø£]+∫q yês¡T ø£&É|ü, nq+‘·|ü⁄s¡+,
ãfi≤¢], ø±øÏHê&É, ã<˚«\T, #Óqï+|ü*¢\˝À e⁄Hêïs¡T. n˝≤H˚ HÓ\÷¢s¡T
õ˝≤¢˝À &ç.dæ.|ü*¢, nq+‘·kÕ>∑s¡+ eT+&É\+ *+>∑+>∑T+≥, $Tq>∑\T¢,
Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É˝+˝À ÇdüTø£|ü*¢, yÓqïyê&É Á>±e÷˝À¢ á eè‹Ô
ø£fi≤ø±s¡T\THêïs¡T.
&ç.dæ.|ü*¢‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq M] Á|ü<äs¡Ùq\T ôV’≤<äsêu≤<é, &Ûç©¢ e+{Ï
q>∑sê\πø >±ø£, &ÓHêàsYÿ˝≤+{Ï $<˚XÊ\≈£î bÕø±sTT. Ç+~sê>±+BÛ,
˙\+ dü+Je¬s&ç¶ e+{Ï yês¡T M] Á|ü<äs¡Ùq\qT ‹\øÏ+∫, ãVüQeT‘·T
*#êÃs¡T. sêe÷j·TD, uÛ≤s¡‘ê\qT Ç‹eè‘êÔ\T>± rdüT≈£îì yÓTÆsêeD,
Ç+Á<äõ‘·TÔ j·TT<ä∆+, düT˝À#·q düVü≤>∑eTq+, sêeTsêeD j·TT<ä∆+,
\+ø±<äVü≤q+, bÕ‘êfi¯<äVü≤q+, |ü<äàeP´Vü≤+, ø£s¡í|üs¡«+, Á<√D|üs¡ «+,
Áo ø£èwüísêj·TuÛ≤s¡+, >∑jÓ÷bÕU≤´q+ ˝≤+{Ï nH˚ø£ |ü⁄sêDø£<∏ä\‘√
‘√\Tu§eTà˝≤≥ Ä&ÉT‘ês¡T.
26 @fi¯¢ bÕ≥T HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ |ü]ÁX¯eT\ πø+Á<ä+ n~Ûø±s¡T\T
&ç.dæ.|ü*˝¢ À ‘√\Tu§eTà\ ‘·j÷· Ø øπ +Á<ëìï ìs¡«Væ≤+#ês¡T. ≈£îe÷sYsêC≤
nH˚ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ ø£fi≤ø±s¡Tì ìsê«Vü≤≈£î&ç>± e⁄+#ês¡T. ‘·sê«‘·
ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ á ‘·j·÷Ø πø+Á<ä+ Ä<äs¡D ˝Òø£ eT÷‘·|ü&ç+~.

&ç.dæ.|ü*¢ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ ø£fi≤ø±s¡T\πø >±ø£, <=s¡bı>±≈£î

|ü+≥≈£î Á|üdæ~∆. <=s¡bı>±≈£îH˚ eØ®˙j·÷ bı>±≈£î n+{≤s¡T. <ë<ë|ü⁄
100 @fi¯¢ øÏ+<äfÒ eTqsêÁwüº+˝À á bı>±≈£î kÕ>∑T ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~.
Á_{Ïwt<=s¡\T dü«+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚+<äT≈£î á bı>±≈£îqT kÕ>∑T
#˚sTT+#˚yês¡T. Á_{Ïwt <=s¡\T >∑TÁsê\ ô|’ e∫Ã, bı>±≈£î kÕ>∑T #·÷dæ
b˛‘·T+&˚yês¡T. Ä $<Ûä+>± HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ yÓT≥º ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ á
bı>±≈£î kÕ>∑T es¡+˝≤ e÷]+~. eTÁ]bÕ&ÉT, ø£*–], $+»eT÷s¡T,
ñ<äj·T–], <äT‘·Ô\÷s¡T, e]≈£î+≥bÕ&ÉT, bı<ä\≈£Ls¡T, Ä‘·à≈£Ls¡T
ÁbÕ+‘ê˝À¢ á |ü+≥ kÕ>∑T #˚ùdyês¡T.

71
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

j·÷Hê<äT\T nH˚ |ü<+ä nHê<äT\T qT+∫ e∫Ã+~. nHê~ qT+&ç e⁄qïyê]ì nHê<äT\+{≤s¡T. M]H˚
eTq+ Ç|ü&ÉT –]»qT\T n+≥THêï+. Ms¡T m≈£îÿe>± Hê>∑]ø£‘≈· î£ <ä÷s¡+>± ø=+&É ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìedæ+#·&+É e\¢
á ù|s¡T e∫Ã+~. n˝≤+{Ï ÁbÕNq –]»q dü+düÿè‹øÏ n˝≤yê\+ á d”‘êsê+|ü⁄s¡+ eT+&É\+.

73
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

d”‘êsê+|ü⁄s¡+ eT+&É\
d”‘êsê+|ü⁄s¡+ eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: ∫+‘√&ÉT, |üãT“˝Ò{Ï|ü*¢, ∫qHê>∑+|ü*¢,
ô|<äHê>∑+|ü*¢, >∑T+&ÉT|ü*¢, e÷s¡+¬s&ç¶|ü*¢,
ñ‘·sÔ +¡ ` |
Á øü ±X¯+ õ˝≤¢ ø£ì–] eT+&É\+.
»j·T|ü⁄s¡+, <˚$XË{Ϻ|ü*¢, d”‘êsê+|ü⁄s¡+,
<äøÏåD+ ` eTÁ]bÕ&ÉT eT+&É\+
Hêsêj·TD+ù|≥, |ü+Á&É+–, dæ+>±¬s&ç¶|ü*¢,
‘·÷s¡TŒ ` ñ<äj·T–] eT+&É\+
nj·T´yê] |ü*¢, <˚esêE dü÷sêj·T|ü*¢,
|ü&ÉeTs¡ ` ø£&É|üõ˝≤¢ b˛s¡Te÷$Tfi¯fl
u≤˝≤j·T|ü*¢, ãdæH˚ì|ü*¢, HÓeTfi¯fl~HÓï,
eT+&É\+.
>∑+>∑es¡+, |ü&ÉeT≥s=+|æ<=&É¢,
<˚eeTà #Ós¡Te⁄, yÓ+|ü*¢‘√≥.

74
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

d” ‘êsê+|ü⁄s¡+˝Àì •yê\j·T+, sêe÷\j·T+, ø£q´ø±|üs¡y˚TX¯«]

Ä\j·÷\THêïsTT. y˚+|ü*¢ ‘√ø£ Á>±eT+˝À |òTü {Ïød£ <æ X›˚ «¯ sê\j·T+
e⁄+~.
Á|üøè£ ‹ s¡eTD°jT· <äèXÊ´\‘√, ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ yê‘êes¡D+˝À |òTü {Ïø£
dæ<˚›X¯«sê\j·T+ e⁄+~. Áoø£èwüí<˚esêj·T\ ø±\+˝À á Ä\j·÷ìï
#·‘·Ts¡TàK, ÁãVü≤à $Á>∑Vü≤+, $wüßí $Á>∑Vü‰\‘√ yê]øÏ <ë«s¡bÕ\≈£î \T
≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T. á Ä\j·T dü+<äs¡ÙHêìøÏ ˇ+>√\T, ø£&É|ü, HÓ\÷¢s¡T,
ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢\ qT+∫ uÛÑ≈£îÔ\T n~Ûø£ dü+K´˝À edüTÔ+{≤s¡T.
HÓ\÷¢s¡T, ø£&É|ü, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢\≈£î dü]Vü≤<äT› eT+&É\+ Ç~. á
eT+&É\+˝Àì yÓ\T>=+&É\T HÓ\÷¢sT¡ ø£&|É ü õ˝≤¢˝qT y˚sT¡ #˚dTü +Ô {≤sTT.
ì]à+∫q≥T¢ #Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T. á Ä\j·÷ìøÏ #·T≥÷º m‘Ó’Ôq ø=+&É\T, d”‘êsê+|ü⁄s¡+ qT+&ç ø£&|É ü õ˝≤¢˝Àì b˛s¡Te÷$Tfi¯≈¢ î£ |ò÷ü {Ÿs√&ÉT¶ e⁄+~.
|ü#·Ãì #Ó≥T¢ m+‘√ ÄVü‰¢<ëìïkÕÔsTT. á eT+&É\+ qT+&ç ø£&É|ü õ˝≤¢˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi≤¢\qT≈£îH˚
q+~H√{Ï >∑T+&Ü ˙s¡Tsêe&É+ yês¡T á |ò÷ü {Ÿs√&ÉT˝¶ ÀH˚ Á|üj÷· D+
uÛÑ≈£îÔ\qT m+‘·>±H√ Äø£]¸düTÔ+~. kÕ–düTÔ+{≤s¡T. ˇø£|ü&ÉT Çø£ÿ&É
Á|ü‹ @{≤ •esêÁ‹ dü+<äs¡“¤+>± ã+~b˛≥¢ uÛÑj·T+ e⁄+&˚~.
Ä\j· T +˝À n‘· ´ +‘· yÓ ’ u Û Ñ e +>± Á|üø±X¯+ õ˝≤¢˝À e⁄qï|üŒ{ÏøÏ
bÕs¡«r<˚$, •e*+>±\≈£î |üP»\T |üsê´≥≈£î\qT $X‚wü+>± Äø£]¸+#˚
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. uÛ…’s¡eø√q d”‘êsê+|ü⁄s¡+ düMT|ü+
á Ä\j·T+ düMTbÕq yê$T ˝ÀH˚ e⁄+~. Çø£ÿ&É Á|üø£è‹ s¡eT
≥eTà ã+&É e⁄+~. dæ<˚›X¯«s¡ Ä\ D° j · T ‘· , >∑ T Vü ≤ ˝À¢ yÓ \ dæ q •e
j·÷ìøÏ e#˚à uÛÑ≈£îÔ\T yê$T≥eTà *+>±\T m+‘·>±H√ Äø£]¸dTü +Ô {≤sTT.
ã+&ÉqT <ä]Ù+#·T≈£î+fÒ y˚T\T ø£\T>∑T á eT+&É\+˝À e⁄qï eTÁ]|ü⁄≥¢
‘·T+<äì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+. <˚yê\j·T ]»sê«j·TsY e+<ä\ mø£sê\≈£î
eT<Ûä´ uÛ≤>±q ø£fi≤´DeT+&É|ü+, ˙s¡+~düT+Ô ~.

d”‘êsê+|ü⁄s¡+ eT+&É\+˝Àì ø=ìï n≥M

ÁbÕ+‘ê\˝À Ä~e÷qe⁄&ç ø±˝≤ìøÏ n<ä+› |üfºÒ –]»q
C≤‘·T\yês¡T e⁄+&É&É+ $X‚wü+. M]øÏ Hê>∑]ø£‘·
Á|ü|ü+#·+ >∑T]+∫ ‘Ó*j·T<äT. ø£˙dü+ á ÁbÕ+‘ê\≈£î
s√&ÉT¶ kÂø£s¡´+ ≈£L&Ü e⁄+&É<äT.

75
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ñ<äj·T–] ù|s¡T $+fÒH˚ Vü≤è<äjT· + ñbıŒ+>∑T‘·T+~.

‘·s¡‘·sê\ #ê]Á‘·ø£ yês¡dü‘·«+ eTq*ï ñøÏÿ]_øÏÿ] #˚düTÔ+~.
ø£[+>∑ sê»sTTq ˝≤+>∑÷\ >∑»|ü‹#˚ ñ<äj·T–] ø√≥
ì]à+#·ã&ç+~. HÓ\÷¢sT¡ , ø£&|É ü ÁbÕ+‘ê\≈£î n|üŒ{À¢ ñ<äjT· –]
Á|ü<Ûëq sê»<Ûëì. düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ 3079 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔq
e⁄+&˚ ø=+&ÉMT~ <äTsêZìøÏ >=|üŒ #·]Á‘· e⁄+~.

ñ <äj·÷H˚ï dü÷s¡T´ì ˝Ò‘·øÏs¡D≤\T ‘=*kÕ]>± –]ô|’

ô|qT•\qT ‘êø£&É+ e\¢ á Á|ü<˚XÊìøÏ ªñ<äj·T–]μ
nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~.

77
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ñ<äj·T–] eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: ñ<äj·T–] eT+&É\
ñ‘·Ôs¡+ ` e]≈£î+≥bÕ&ÉT eT+&É\+, |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ n|üŒdüeTTÁ<ä+, Äs¡¢|ü&çj·T, ã+&É>±ì|ü*¢,
<äøÏåD+ ` eTÁ]bÕ&ÉT, <äT‘·Ô\÷s¡T <ëdü]|ü*¢, õ.nj·T´yê]|ü*¢, õ.#Ós√¢|ü*¢,
eT+&É˝≤\T õ.#Ós¡Te⁄|ü*¢, >±+BÛbÕfiË+, ø=+&Üj·TbÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` e]≈£î+≥bÕ&ÉT, <äT‘·Ô\÷s¡T ÁøÏwüí+|ü*¢, H˚\≥÷s¡T, |ü⁄\¢j·T|ü*¢,
eT+&É˝≤\T X¯≈£îHê\|ü*¢, ‹s¡TeT\|ü⁄s¡+, ñ<äj·T–],
|ü&ÉeTs¡ ` d”‘êsê+|ü⁄s¡+, eTÁ]bÕ&ÉT yÓ+>∑fi¯sêe⁄q>∑sY.
eT+&É˝≤\T

78
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<ä≥yº TÓ qÆ n&Ée⁄\T, @&Ü~ bı&Ée⁄Hê |ü#÷ >± e⁄+&˚ eèøå±\T m‘·sÔ TTq
ø=+&É•\\ n+#·T\ qT+∫ Á|üeVæ≤+#˚ »\bÕ‘ê\T, ôd\j˚Tfi¯ó¢
ñ<äj·T–] Á|ü‘˚´ø£‘·. ‹s¡TeT\ ø=+&ÉqT b˛*e⁄+&É≥+ eTs√ yÓ’•wü˜´+.
10e X¯‘êu≤›ìøÏ |üPs¡«+ ñ<äj·T–] ˇø£ uÀj·T $Vü‰s¡+. Áø°.X¯
830˝À ‘·÷s¡TŒ #êfi¯óø£´ #·Áø£e]Ô >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´ì ùdHêì
|ü+&ÉTs¡+>∑&ÉT uÀj·T $Vü‰sê*ï ≈£L*à XÊ+‹ì HÓ\ø=˝≤Œ&ÉT. ≈£îe÷s¡
dü+uÛÑe+ sêdæq qHÓï#√&ÉT&ç bÕ\q˝À á ÁbÕ+‘·+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT e⁄+&˚~.
q+<äes¡à nH˚ |ü\e¢ sêE ≈£L&Ü á ÁbÕ+‘êìï ø=+‘·ø±\+ bÕ*+#ê&ÉT.
1235 ÁbÕ+‘·+˝À ñ<äj·T–] ø±ø£rj·TT\ bÕ\q˝ÀøÏ e∫Ã+~.
$»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄ ãTø£ÿsêj·T\T |ü⁄Á‘·T\T $s¡÷bÕø£åsêj·T\T,
ø£+|üsêj·T\T á <äTsêZìï ø=+‘·ø±\+ @˝≤s¡T. ø£+|üsêj·T\T ù|s¡
ø£+|ü düeTTÁ<ä+ nH˚ Á>±eT+ @s¡Œ&ç+~.
1343 ÁbÕ+‘·+˝À ø±e*, ñ<äjT· –] ÁbÕ+‘ê\qT Vü≤]Vü≤s¡ sêj·T\T
»sTT+#ê&ÉT. 1382˝À <˚esêj·T\T Ä ÁbÕ+‘êìï @˝≤&ÉT. 1404˝À
–]¬s&ç¶, Ä ‘·sê«‘· e\¢uÛÑ <˚e⁄&ÉH˚ sêE @˝≤s¡T.
1488˝À kÕfi¯óe qs¡dæ+Vü≤ sêj·T*ï z&ç+∫ |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT >∑»|ü‹
ñ<äj·T–]ì kÕ«BÛq |üs¡T#·T≈£îì ãdüesêEì bÕ\≈£îì>± ìj·T
$T+#ês¡T.
1513˝À Áo ø£èwüí<˚esêj·T\T 18 HÓ\\Tb˛sê&ç, ñ<äj·T–]ì eX¯
|üs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. Äj·Tq ‘·q Ä]úø£eT+Á‹ ‹eTàs¡TdüT ≈£îe÷s¡T&ÉT ø=+&É
eTTs¡Tdüj·T´qT sê»Á|ü‹ì~Û>± ìj·T$T+#ê&ÉT. sêj·T\ yê] dü|üÔ
ùdHêqT˝À¢ ø=+&É eTTs¡Tdüj·T´ ˇø£&ÉT. sêj·T\yês¡T >∑TÁsê\qT
ø=q&ÜìøÏ Ç∫Ãq &ÉãT“‘√ @qT>∑T\qT, U≤∞>± e⁄qï ôd’Hê´ìï
ñ|üj÷Ó –+∫ áj·Tq nq+‘·kÕ>∑s+¡ #ÓsT¡ e⁄qT ‘·$«+#ê&ÉT. n+‘˚>±ø£
ø£\TyêsTT #Ós¡Te⁄, ‹eTàdüeTTÁ<ä+, ˝Òu≤ø£ #Ós¡Te⁄\T ‘·$«+#ê&ÉT. ‘·q
‘·*¢ X¯+ø±j·TeTà ù|s¡ Áu≤Vü≤àD|ü˝…¢˝À ˇø£ u≤$ ‘·$«+#ê&ÉT. n<˚
H˚&ÉT X¯+ø£s¡eTà u≤$>± |æ\eã&ÉT‘·÷ e⁄+~.
uÛ≤$ nedüsê\qT <äèwæº˝À e⁄+#·T≈£îì ÄHê&˚ »\j·TC≤„ìï
ÁbÕs¡+_Û+∫q ø=+&É eTs¡Tdüj·T´qT ñ<äj·T–] ÁbÕ+‘· Á|ü»\T eT]∫
b˛˝Ò<äT. Äj·Tq ùde\≈£î >∑Ts¡TÔ>± ‘·eT Á>±e÷ìøÏ ªªø=+&É eTs¡Tdüj ·T´μμ

1918˝À &Üø£sº Y ø√eTHé nH˚ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· ‘·q ãè+<ä+‘√

ñ<äjT· –] ø=+&É˝À¢ düsπ « »]bÕs¡T. <ë<ë|ü⁄ 150 eqeT÷*
ø£\qT, yê{Ï >∑TD≤\qT $X¯<+ä >± ‘Ó*j·T|ü]#ês¡T.ñ<äjT· –]
ø=+&É˝À¢ uÛÑ÷#·Áø£ã&ɶ, eH˚ïs¡T>∑&ɶ, yÓTT>∑dæ]>∑&ɶ, y˚Tø£
eT&ÉTdüT>∑&ɶ, H˚\˝≤≥>∑&ɶ, HÓeT*n&ÉT¶, ø£HÓïø√eT*>∑&ɶ,
düqïC…Á]b˛‘·Ty˚fi¯ó¢, Vü≤qTeT+‘·C≤s¡ø£fi¯ó¢, ø√&çns¡ø±fi¯ó¢,
‹|üŒr>∑, düVü≤<˚e Ä≈£î, ‘·~‘·s¡ Wwü<ë\T eqeT÷*ø£\T
$kÕÔs¡+>± e⁄Hêïj·Tì ‘˚˝≤Ãs¡T.

79
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
ù|s¡T ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. Ä Á>±eTy˚T ªø=+&É eTs¡Tdüj·T´bÕfiË+μμ. ø£+<äT #˚ùd 250 n<äT“¤‘· eT÷*ø£\Tqï á ÁbÕ+‘·+˝À Äj·TTπs«<ä ø£fi≤XÊ\
≈£Ls¡T≈£î düMTbÕq á Á>±eT+ e⁄+~. kÕú|æ+#ê\qï dü<ëX¯j·TeT÷ á ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆øÏ s¡÷bı+~+∫q
ø=+&É eTs¡TdüT ø=&ÉT≈£î nj·T´|üŒs¡düT ‘·sê«‘· ñ<äj·T–]øÏ sê» ªyÓ\T>=+&É ÁbÕC…≈î£ μº \˝À @B ø±s¡´s¡÷|ü+ <ë\Ã˝Ò<Tä . |üsê´≥≈£î\ ø√dü+
Á|ü‹ì~Û nj·÷´&ÉT. 1540˝À Áoø£èwüí<˚esêj·T\T n\T¢&ÉT n[j·T |òü÷{Ÿs√&é ìsêàDeT÷ »s¡>∑˝Ò<äT. dü+<äs¡Ù≈£î\≈£î edü‹ kÂø£sê´\T
sêeTsêj·T\T ø=+&ÉMT~ Ä\j·÷ìøÏ eT+&É|ü+, ø√H˚s¡T ì]à+#ê&ÉT. n+‘·+‘· e÷Á‘·y˚T! ô|’e˙ï »]–‘˚ ñ<äj·T–] ˇø£ >=|üŒ |üsê´≥ø£
Ç|ü⁄Œ&É~ nj·T´|üŒ <˚yê\j·T+>± |æ\eã&ÉT‘·÷ e⁄qï~. πø+Á<ä+ ne⁄‘·T+~. dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
1618˝À ø£&É|ü ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q eT≥¢ nq+‘· ≈£îe÷s¡ sêE ø=+&É MT<ä qT+&ç ìs¡+‘·s¡+ C≤\Tyêπs #·\¢ì ˙{Ï<Ûës¡ neTè‘·
ˇø£ eT+&ÉbÕìï, ñ<ë´qeHêìï ì]à+#ê&ÉT. dæ<ä∆e≥+˝À áj·Tq bÕj·T+. Ä »\<Ûës¡ |üsê´≥≈£î\, Á>±eTdüTú\ <ëVü‰]Ôì n$sêeT+>±
ø√≥ #·÷&Ée#·TÃ. ‹s¡TeT\≈£î sê‹ rs¡TdüTÔ+&É≥+ n<äT“¤‘·yÓTÆq $wüj·T+.
yÓT≥¢qT ì]à+∫+B, >√$+<ä sê» ñ<äj·T–]ì Vü≤è<äj·T–] n+{≤s¡T. $$<Ûä eT‘ê\T, Ä+π>¢j·TT\ ø±\+˝À ¬ø’¢yé<=s¡
kÕ«$T Ä\j· T >±*>√|ü ⁄ sêìï ≈£î˝≤\T, dü+Á|ü<ëj·÷\T, dü+düÿè‘·T\ düyT˚ àfi¯q+ ñ<äjT· –] Çø£ ÿ &ç Á|üø£è‹ n+<ë\≈£î |üs¡e•+∫,
ì]à+∫+B áj·TH˚! »qJeq+. |üse¡ T‘·dVü ≤ü q+ Vü≤è<äj÷· +‘·sê˝À¢ ì+&çe⁄+~ Bìï kÕúes¡+>± #˚düT≈£îì n_Ûeè~∆
17e X¯ ‘ êã› + ˝À MTsY E e÷¢ |üs#¡ +˚ <äT≈£î |üPqT≈£îHêï&ÉT. 1885˝À
ø£qπø Bìì Vü≤è<äj·T–] n+{≤s¡T. ñ<äj·T–] H˚*q
ñ<äj·T–]ì eX¯|üs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. Á¬ød’ eÔü dü+düqú T kÕú|+æ ∫ ã]®{À <=s¡qT
sêE\T, qyêãT\T, <=s¡\T ás√E ˝Ò≈£îHêï eT‘·kÕeT
<˚yê\j·÷\T |ü&>É ={≤º&TÉ . eTd”<Tä \T $TwüqØ>± ìj·T$T+#ês¡T. 1903˝À
ø£{≤º&ÉT. 1806˝À á ÁbÕ+‘· bÕ\ s¡d ü´+ #Ó≈£îÿ#Ó< äs ¡˝ Ò< äT. Væ≤+<ä ÷ <˚y ê\j· ÷\T, Ä#ês¡ e ´e ¬se¬s+&é<=s¡ ˇø£ yÓ’<ä´XÊ\qT ì]à+
≈£î&ÉT düj·T´<é nãT›˝ŸU≤<äsY |üs¡eT‘· Vü ‰sê\qT eTVü ≤ eTàBj· T T\T >ös¡$ +#· ≥ +, yê] <äs êZ\≈£ î #ês¡T. &Ó’ø£dt nH˚ ø£\ø£ºsY n<ë›\
düVü≤q+ ø£\yê&ÉT. eT+∫ Ä<∏ë´‹àø£ Væ ≤ +<ä Te⁄\T yÓfi ¯¢& É+ , yÓTT≈£ îÿ\T #Ó * ¢+#·≥ + Á|ü» \ dü + |ò”T eTVü≤˝ŸqT ì]à+#ê&ÉT.
y˚‘,Ô· áj·Tq K&É+Z , <äTdüT\Ô T Ç|üŒ{Ïø° uÛ≤yêìøÏ ì<äs¡Ùq+. e÷<ë\ C≤qøÏsê+ ñ<äj·T–] <äTs¡Z+ HÓ\÷¢sT¡ yêdüeÔ ⁄´\T |ü⁄sê‘·‘«Ô· XÊÁdüÔ
ñ<äj·T–]˝À uÛÑÁ<ä|ü]∫ e⁄HêïsTT. ô|’ Á|ü‹wæ̃+∫q nj·T´|üŒ $Á>∑V‰ü ìï n|üŒ{Ï eT+&É˝≤<Û´ä ≈£îå &ÉT y˚‘\Ô· T &Üø£sº Y sêj·TÁb˛\T düTÁãeTD´+,
1836˝Àñ<äjT· –]H˚*q nu≤“dt ùwø˘ wü;“sY X¯óÁuÛ|Ñ ]ü ∫, |üPC≤ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î düV≤ü ø£]+#·&+É &Üø£sº Y ◊.ø±]Ôøπ j·TX¯sà¡ ñ<äjT· –]ø√≥,
Ä©U≤HéqT ã+~Û+∫, Ä+π>¢j·TT\T eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D. uÛ…’s¡eø√q, sêeTrs¡∆+\qT n_Ûeè~∆
ñ<äj·T–]ì kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêïs¡T. |üs¡#ê\ì m+‘√ Á|üj·T‹ï+#ês¡T.
1859˝À HÓ\÷¢sT¡ ø£˝ø… sº£ Y &Óø’ d£ t ø√≥˝À ˇø£ $ÁXÊ+‹ uÛeÑ Hêìï ø£{≤º&TÉ . 1980`85 eT<Û´ä ø±\+˝À M{Ï MT<ä düeTÁ>∑ düsπ « »]–+~. XÊdüHê\qT
Ç˝≤ #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ b˛‘˚ ñ<äj·T–] #·]Á‘· m+‘√ e⁄+~. Á|üdüTÔ‘· bò˛{À˝À¢ ]ø±s¡T¶ #˚XÊs¡T. ñ<äjT· –] <äTs¡+Z qT+∫ |ü•Ãe÷q ô|qT>=+&É
|ü]dæú‹ @eT+fÒ õ˝≤¢˝À Ç~ ˇø£ yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+. @ >∑T&ç˝Àq÷ es¡≈î£ , ‘·÷s¡TŒq sêeTrs¡+ú , ñ‘·sÔ êq ø£ì–] <äTs¡+Z , <äøDåÏ ≤q yÓ+ø£≥–]
eT÷\$sê≥Tº ˝Ò&ÉT. $»j·Tq>∑s¡ sêE\ ø±\+˝À e⁄qï 365 <˚yê ø√≥\≈£î nqTdü+<Ûëq+ #˚ùd kıs¡+>∑ e÷sêZ\Tqï≥T¢ >∑T]Ô+#ês¡T.
\j·÷˝À¢ ø=ìï e÷Á‘·+ ø£ìŒdüTHÔ êïsTT. nB •~∏˝≤edü˝ú À. ì‘·´ |üPC≤s¡Ãq uÖ<ä›eT‘· ÁbÕã\´ ∫Vü‰ï\qT ø£qT>=Hêïs¡T.
\‘√ n\sê]q <˚yê\j·÷˝À¢ H˚&ÉT ø£fi≤ø±+‘·T\T ˝Òe⁄. s¡+>∑Hêj·T≈£î\ 16e X¯‘êã›+˝À ø£èwüí<˚esêj·T\T ¬s+&ÉTø=+&É\ eT<Ûä´ |æ˝≤¢ù|s¡T
>∑T&ç ˝À|ü\ e⁄qï eTTK <ë«sê\ô|’q e⁄qï Hê≥´ uÛÑ+–eT˝À¢ #ÓøÏÿq ô|’ ø£≥º ì]à+#ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À <ëìøÏ >∑+&ç|ü&ç+~. Ä >∑+&ç
q–w”\T ÄHê{Ï •\Œø£fi≤ HÓ’|ü⁄D≤´ìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. bÕ&ÉT|ü&çq kÕúH˚ Á|üdüTÔ‘·+ >∑+&çbÕfiË+ ÁbÕC…≈£îº ì]à+#ês¡T. á ÁbÕC…≈£îº qT+∫
ø√H˚s¡T¢ bÕ‘· yÓ’uÛÑyê\≈£î >∑Ts¡TÔ\T>± $T–* e⁄HêïsTT. kÕ>∑T ˙s¡+~+#·{≤ìøÏ ≈£î&ç, m&ÉeT\ ¬s+&ÉT Á|ü<Ûëq ø±\«\THêïsTT.
|üsê´≥ø£ Á|ü<˚X¯+>± s¡÷|ü⁄~<ë›\qï |ü<∏äø£+, Bs¡Èyê´<ÛäT\qT qj·T + 11y˚\ mø£sê\ uÛÑ÷$T kÕ>∑e⁄‘√+~.

ª>∑+&çbÕfiË+μ ÁbÕC…≈£îº $wüj·÷ìø=ùdÔ, õ˝≤¢˝À ø£s¡Te⁄ ÁbÕ+‘·+>±,

‘·s¡#·÷ rÁe <äT]“¤øå±ìøÏ˝ÀHÓ’ e\dü yÓfi≤¢*‡q <Ísꓤ>∑´ |ü]dæú‘·T \ qT+∫,
á ÁbÕ+‘· Á|ü»\ es¡ Á|ükÕ<ä+>± >∑+&çbÕfiË+ »˝≤X¯j·T+ yÓ*dæ+~.
<ë<ë|ü⁄ 36@fi¯¢ ÁøÏ‘·+ n|üŒ{Ï eTTK´eT+Á‹ »\>∑+ yÓ+>∑fi¯sêe⁄#˚
X¯+≈£îkÕú|üq »]–+~. 1075 n&ÉT>∑T\ bı&Ée⁄qï ÁbÕC…≈£îº Ç~. ˙{Ï ì\«
kÕeTs¡ú´+ 1880 $T*j·THé ≈£L´_ø˘|ò”{Ÿ. düeTTÁ<ä eT{≤ºìøÏ 485 n&ÉT>∑T\
m‘·TÔ es¡≈£î ˙{Ïì ì\«#˚j·T&É+ kÕ<Ûä´eTsTT+~. »˝≤X¯j·T $d”Ôs¡í+ 2337
mø£sê\T. |æ˝≤¢ù|s¡T MT<ä ¬s+&ÉT ø=+&É\ eT<Ûä´ ì]à+∫q á ÁbÕC…≈£îº≈£î
m+‘√ #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+ e⁄+~.

80
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<äT‘·Ô\÷s¡T eT+&É\+˝À Á|üdæ~∆ #Ó+~q Á>±eT+ qÁs¡yê&É. á Á>±eT+˝À

<ë<ë|ü⁄ 500@fi¯¢ øÏ+<ä≥ »Hês¡∆qkÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. ÁbÕNqyÓTÆq Ä\j·T+ Ç~.
Á>±eT<˚e‘· ñ‘·‡yê\T Á|ü‹ @{≤ #˚dTü +Ô {≤s¡T. uÛs’… e¡ s¡+˝À sêe÷\j·÷\T s¬ +&ÉT e⁄HêïsTT.
Á>±eT<˚e‘· |üX¯óe⁄\eTà. Á|ü‹ @{≤ ñ‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. ø=‘·Ôù|≥˝À ÁuÛÑeTsê+ã
düyT˚ ‘· eT˝ÒX¢ «¯ s¡kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. q+~bÕ&ÉT˝À sêeTkÕ«$T Ä\j·T+, yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T
Ä\j·T+ e⁄HêïsTT.

81
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
<äT‘·Ô\÷s¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` e]≈£î+≥bÕ&ÉT, ñ<äj·T–]
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` eTÁ]bÕ&ÉT eT+&É\+
‘·÷s¡TŒ ` $+»eT÷s¡T eT+&É\+
|ü&ÉeTs¡ ` ñ<äj·T–] eT+&É\+
82
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
<äT‘·Ô\÷s¡T eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
<äT‘·Ô\÷s¡T, qÁs¡yê&É, uÛ…’s¡es¡+, q+~bÕ&ÉT,
uÀ&Éyê]|ü*¢, @s¡Tø=\T¢, sê#·yê]|ü*¢,
yÓ+ø£≥+ù|≥, k˛eT\πs>∑&É, ø=‘·Ôù|≥,
‘Ó&ÉT¶bÕ&ÉT, ÁãùV≤àX¯«s¡+, ¬s&¢É~HÓï, bÕ|ü+|ü*¢,
yÓ+>∑qï|ü*¢, ‹e÷à|ü⁄s¡+, ã+&ÉøÏ+<ä|ü*¢.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

q Ás¡yê&É˝À yÓ+>∑e÷+ã ‹s¡THêfi¯ó¢ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ n‹ yÓu’ eÑÛ +>±

»s¡T>∑T‘êsTT. <ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç nX‚wü»qdü+K´ edüTÔ+~.
ã+&ÉT¢, ˝≤Ø\T, ãdüT‡\˝À e∫à ‹s¡THêfi¯flqT <ä]ÙkÕÔs¡T. Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ CÒ´wüe˜ ÷dü+˝À bÂs¡$í T yÓ[q¢ ‘·sê«‘· e#˚à yÓTT<ä{Ï Ä~yês¡+
qT+∫ >∑Ts¡Tyês¡+ es¡≈î£ nsTT<äT s√E\ bÕ≥T ñ‘·‡yê\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
<ë<ë|ü⁄ 400@fi¯¢ øÏ+<ä≥ qÁs¡yê&É≈î£ düMT|ü+˝À e⁄qï e&çb¶ ÕfiË+˝À
|ü#·Ãe yÓ+>∑j·T´, kÕj·TeTà <ä+|ü‘·T\≈£î yÓ+>∑e÷+ã »ìà+∫+~.
u≤\´+ qT+#˚ ÄyÓT≈£î <Ó’euÛÑøÏÔ yÓT+&ÉT. ÄyÓT e÷≥\T Ä<Ûë´‹àø£‘√
‘=DÏøÏdü˝≤&˚$. y˚eT÷s¡T >∑Ts¡ej·T´‘√ ÄyÓT $yêVü≤+ »]–+~. Ä<äs¡Ù
>∑èVæ≤DÏ>± ù|s¡T bı+~+~. <ä[‘·T\≈£î eT+∫˙s¡T n+~+∫, n+<äs¡÷
düe÷qy˚Tqì Á|üuÛÀ~+∫+~. ‘ê>∑{≤ìøÏ ˙s¡T <=s¡ø£ì düeTj·T+˝À
ÄyÓT ‘·q Çwüº<Ó’yêìï |üPõ+∫, esê¸\qT ≈£î]|æ+∫+~. ‘·eT ø£s¡Te⁄
r]+<äì <ä[‘·T\T uÛøÑ bÔÏ Õs¡eX¯´+‘√ ÄyÓT≈£î |üdTü |ü⁄Ns¡ ãVüQø£]+#ês¡T.
ˇø£s√E yÓ+>∑e÷+ã Á>±eT+˝Àì eTVæ≤fi¯\T >∑&ç¶ø√dü+ n&É$øÏ
b˛j·÷s¡T. nø£ÿ&É ã+~b˛≥T <=+>∑\T M]ì n≥ø±sTT+#ês¡T. nø£ÿ&çøÏ
<ä>∑Zs√¢ <=&ɶø=+&É e<ä› yÓ+>∑e÷+ã uÛÑs¡Ô >∑Ts¡ej·T´ Ç<ä+‘ê >∑eTì+∫ 1996˝À düTÁ|”+ ø√s¡Tº e+X¯bÕs¡+|üs¡´ <Ûäs¡àø£s¡Ô\ eT+&É*ì s¡<äT›
|üs¡T>∑Tq e∫à <=+>∑\‘√ ø£*j·Tã&ܶ&ÉT. >∑Ts¡ej·T´ #˚‹˝À <=+>∑\T #˚dæ+~. B+‘√ |ü#·Ãe ‹s¡T|ü‹Hêj·TT&ÉT, |ü#·Ãe yÓ+>∑j·T´, |ü#·Ãe
Vü≤‘·T\j·÷´s¡T. ø±˙ <=+>∑\ eTTsƒê Hêj·T≈£î&ÉT yÓqTø£>± e∫à yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, ‘·TeTà\ ô|<äyÓ+>∑j·T´, yÓ+>∑j·T´#Í<ä], y˚eT÷s¡T
>∑Ts¡ej·T´qT bı&Éyq’Ó ø£‹‘Ô √ bı&ç#ê&ÉT. >∑Ts¡ej·T´ n|ükÕàs¡ø£ dæ‹ú ˝ÀøÏ eTTdü\j·T´ e´ekÕú|üø£ <Ûäs¡àø£s¡Ô\T>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«]ÔdüTÔHêïs¡T. Á|ü‹
yÓfi≤¢&ÉT. eT÷&ÉTs√E\ es¡≈£î >∑Ts¡ej·T´≈£î düèŒVü≤sê˝Ò<äT. n+<äs ¡÷ @&Ü~ ˇø£s¡T e+‘·Tq Á|ü<Ûëq <Ûäs¡àø£s¡Ô>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«]ÔdüTÔHêïs¡T.
#·ìb˛j·÷&Éì nqT≈£îHêïs¡T. yÓTT<ä{À¢ |ü#·Ãe eTTdü\j·T´, |ü#·Ãe ãTø£ÿ|ü⁄Hêj·TT&ÉT, |ü#·Ãe
n|üŒ{Ï es¡≈£î uÛÑs¡Ô≈£î ùde\T #˚dü÷Ô+&çq yÓ+>∑e÷+ã uÛÑs¡Ôø£+fÒ ø£èwüeí THêj·TT&ÉT, ‘·TeTà\ #Ó+#·THêj·TT&ÉT, y˚eT÷s¡T n+ø£jT· ´Hêj·TT&ÉT
eTT+<äT ‘êqT eTs¡DÏ+#ê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£îì qÁs¡yê&É #Ós¡Te⁄ e<ä› ñ‘·‡yê\qT ìs¡«Væ≤+#˚ yês¡T. Ç$ ◊<äTs√E\ bÕ≥T »]π>$. Á|ü‹
@sêŒ≥T#˚dqæ n–ï>∑T+&É+˝ÀøÏ <ä÷øÏ n+‘·sêúq+ nsTT+~. eTs¡Tdü{sÏ √E @{≤ ìs¡«Væ≤+#˚ ñ‘·‡yê\≈£î 3\ø£å\ ô|’>±H˚ »q+ edüTÔHêïs¡T.
yÓ+>∑e÷+ã ‘·q u≤e eTTdü\j·T´≈£î #Ó|æŒq Á|üø±s¡+ Á>±eTdüTú\T Ä\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À n‹~∏ >∑èVü≤+, ø£fi≤´Dø£≥º, ø£fi≤´D eT+&É|ü+
n–ï>∑T+&É+ e<ä›≈£î e#êÃs¡T. |ü$T≥#Ó+>∑T Ns¡eTTø£ÿ, eT+>∑fi¯dü÷Á‘ê\T e⁄HêïsTT. Á|ü‹ Ä~, >∑Ts¡Tyêsê˝À¢ s¬ +&ÉTy˚\ eT+~ uÛ≈Ñ î£ \Ô T edüTÔ+{≤s¡T.
ø£ìŒ+#êsTT. Ä Á|ü<˚X¯+˝À >∑T&çì ì]à+#ês¡T. á ñ‘·‡yê\T »]π> á nsTT<äT s√E˝À¢ <˚X¯$<˚XÊ˝À¢ e⁄qï á
1940˝À |ü#·Ãe bÕ|üj·T´, ‘·TeTà\ ∫qyÓ+ø£j·T´ yÓ+>∑e÷+ã ÁbÕ+‘·+ yês¡T ‘·|üŒø£ Çø£ÿ&çøÏ #˚s¡T≈£î+{≤s¡T. ã+<ÛäT$TÁ‘·T\‘√
Ä\j·÷ìï ì]à+#ês¡T. ‘·sT¡ yê‘· Á>±eTô|<ä\› düV‰ü j·T+‘√ |ü#÷ eyês¡T, Äq+<ä+>± >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T. neTàyê]ì ùd$kÕÔs¡T. neTà yê] <ÛäHêìï
‘·TeTà\yês¡T ø£\dæ Áo dü∫Ã<ëq+<ä jÓ÷^X¯«s¡kÕ«$T yê]#˚ neTàyê] ãTTD+>± rdüTø=ì yê´bÕs¡+ #˚ùdÔ ø£*kıdüTÔ+<äì Çø£ÿ&ç yê] Á|ü>±&ÛÉ
•˝≤Á|ü‹wü˜ »]|æ+#ês¡T. n|üŒ{Ï qT+∫ Äj·÷ ≈£î≥T+u≤\ yêπs qeTàø£+. ‹]– ãTTD≤ìï e&û¶‘√ #Ó*¢düTÔ+{≤s¡T. á ÁbÕ+‘·+ yê]
<Ûäs¡àø£s¡Ô\T>± e⁄+≥÷ e#êÃs¡T. Çwüº<Ó’e+ qÁs¡yê&É yÓ+>∑e÷+ã.

<äT‘·Ô\÷s¡T˝À ø=+&É MT<ä e⁄qï •yê\j·T+ n‘·´+‘·

ÁbÕNqyÓTqÆ ~. n˝≤π> n|üŒdüeTTÁ<ä+ Á>±eT+˝Àì •yê\j·÷ìøÏ
m+‘√ ÁbÕNq #·]Á‘· e⁄+~. Ç<˚ eT+&É\+˝Àì ÁãùV≤àX¯«s¡+
nH˚ Á>±eT+ e<ä› 1970<äX¯ø£+˝À $e÷q+ ≈£L*b˛sTT+~.
Ä Á>±e÷ìï Ç|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü Á|ü»\T >∑Ts¡TÔ #˚düT≈£î+≥T+{≤s¡T.

83
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

kÕ>∑T ˙{ÏøÏ, ‘ê>∑T ˙{ÏøÏ dü¬s’q kÂø£sê´\T ˝Òì á eT+&É\+˝À \_Û+#˚

˙{Ï˝Àq÷ bò˛]¢ Hé e⁄+&É&+É ‘√ s√>±\ u≤]q |ü&TÉ ‘·Tqï »q+ Áø£eT+>± e\dü\T b˛‘·THêïs¡T.

>∑T e«&ç Á>±eT+˝À sêe÷\j·T+ e⁄+~. |æ˝≤¢ù|s¡T ñ‘·Ôs¡|ü⁄ ˇ&ÉT¶q

ÁbÕNq <˚yê\j·T •~∏˝≤\THêïsTT. ø±+#Ós¡Te⁄˝À ÁbÕNq
•yê\j·T+ e⁄+~. ø±ØÔø£ e÷dü+˝À ñ‘·‡yê\T |òüTq+>±
»s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. HÓ\÷¢s¡T`Á|üø±X¯+ õ˝≤¢\ dü]Vü≤<äT› eT+&É\+
e]≈£î+≥bÕ&ÉT. HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢˝À Ç~ ˇø£ eT÷\q e⁄qïfÒº n_Ûeè~∆
|üs¡+>± ≈£L&Ü yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+. kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\T ‘·≈£îÿe.
¬s’‘·T\T m≈£îÿe⁄>± yÓT≥º ô|’s¡¢ MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. qø£ÿ \>∑+&ç
]»sê«j·TsY <ë«sê ø=ìï e+<ä\ mø£sê\≈£î ˙s¡+<äT+≥T+~. kÕ>∑T˙{Ï
düeTdü´‘√ bÕ≥÷ Çø£ÿ&É Á‘ê>∑T˙s¡T ≈£L&Ü düeTùd´! Çø£ÿ&É ‘ê>∑T˙{Ï ˝À
bò˛¢]Hé n~Ûø£+>± e⁄+≥÷ Á|ü»\T s√>±\u≤]q |ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. @&Ü~
bı&Ée⁄Hê Á>±e÷\˝À |üqT\T+&Éø£b˛‘·T+&É&É+‘√ Çø£ÿ&É qT+&ç Ç‘·s¡
ÁbÕ+‘ê\≈£î e\düb˛j˚T yê] dü+K´ m≈£îÿe⁄>± e⁄+≥T+~. Ç˝≤ á
eT+&É\+ qT+&ç e\düb˛sTT #ÓHÓ’ï, $»j·Tyê&É, ôV’≤Á<ëu≤<é e+{Ï
ÁbÕ+‘ê\˝À dæús¡|ü&ç ø√≥¢≈£î |ü&É>∑˝…‹Ôqyêfi¯ó¢Hêïs¡T.

85
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
e]≈£î+≥bÕ&ÉT eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` Á|üø±X¯+ õ˝≤¢
<äøÏåD+ ` $+»eT÷s¡T, <äT‘·Ô\÷s¡T,
ñ<äj·T–] eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` ø=+&Ü|ü⁄s¡+
|ü&ÉeTs¡ ` ñ<äj·T–] eT+&É\+
86
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
e]≈£î+≥bÕ&ÉT eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
<äø£ÿq÷s¡T, >∑DÒX¯«s¡|ü⁄s¡+, >∑Te«&ç, Çdüÿ|ü*¢,
»&ÉB$, ø±+#Ós¡Te⁄, ø=+&ܬs&ç¶|ü*¢,
eTVü≤eTà<ë|ü⁄s¡+, q\¢uÀ‘·T\yê]|ü*¢,
HêsYÔø=+&Üj·TbÕfiË+, ÁøÏwüí+sêE|ü*¢,
bÕeT÷s¡T|ü*¢, ô|<䛬s&ç¶|ü*¢, sêe÷|ü⁄s¡+,
‹e÷à¬s&ç¶|ü*¢, ‘√≥#Ós¡Te⁄|ü*¢, ‘·÷s¡TŒ
uÀj·TeT&ÉT>∑T\, ‘·÷s¡TŒ #Óqï+|ü*¢,
‘·÷s¡TŒ s=+|æ<=&É¢, e]≈£î+≥bÕ&ÉT,
yÓ+bÕ&ÉT, $s¡÷s¡T, mÁs¡+¬s&ç¶|ü*¢.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

õ˝≤¢˝À yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘·+˝À e⁄Hêï,

$+»eT÷s¡T u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q ÁbÕ+‘·+. á ÁbÕ+‘·+
qT+&ç nH˚øe£ T+~ ã‘·T≈£î ‘ÓsT¡ e⁄ ø√dü+ ãj·T{Ï ÁbÕ+‘ê\
ø¬ [¢, u≤>± >∑&+ç ∫, ‹]– ‘·eT Á>±eT+˝À uÛ÷Ñ eTT\T ø=q&É+‘√
uÛ÷Ñ eTT\T sπ ≥T¢ u≤>± ô|]>±sTT.

ñ qï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T, ø£fi≤XÊ\\T, Ç+»˙]+>¥

ø£fi≤XÊ\ kÕú|æ+#·ã&É≥+‘√ Á>±eT ÁbÕ<Ûëq´‘·
ô|]–+~. ãdt kÂø£s¡´+ u≤>± e⁄qï eT+∫
ôd+≥sY Ç~. Ç≥T Ä‘·à≈£Ls¡T n≥T ñ<äj·T–],
bÕeT÷s¡T, ø±e* yÓTT<ä˝q’… ÁbÕ+‘ê\≈£î ãdt kÂø£s´¡ +
u≤>± e⁄+&É≥+‘√ $+»eT÷s¡T u≤>± n_Ûeè~∆
#Ó+~+~. yÓT≥º ÁbÕ+‘·yÓTÆHê ‘·eT\bÕ≈£î, e÷$T&ç
‘√≥\T, düeø£ yÓTT<ä˝…’q |ü+≥\‘√ yêDÏ»´ |üs¡+>±
≈£L&Ü u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~+~.
$+»eT÷s¡T˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z ÁbÕNq Ä\j·T+ Áo
#ÓqïπøX¯e Ä\j·T+. 1816˝À >∑D|ü+ düT+øϬs&ç¶
Ä\j·T ìsêàD≤ìøÏ Hê+~|ü*ø±s¡T. 1826˝À
>∑sꓤ\j·T+, Á|üVü≤Ø, >√|ü⁄s¡ |üqT\T »]>±sTT.
Áoø±fi¯Vü≤dæÔ dü+kÕúHêBÛX¯ó˝…’q ô|<ä›<=s¡, ∫qï<=s¡\
|ü]bÕ\q˝À $+»eT÷s¡T e⁄+&˚~. bÕeT÷s¡T mùd{º Ÿ
»$T+<ës¡T ô|<ä› |üeìsêC≤yês¡T, yÓ+>∑qbÕfiË+
e&É ¢ e ÷ì qs¡ d ü | ü Œ Hêj· T T&É T \≈£ î $+»eT÷s¡ T
ÁbÕ+‘êìï 30 dü+e‘·‡sê\T ÇC≤sê>± Ç#êÃs¡T.

87
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

$+»eT÷s¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` e]≈£î+≥bÕ&ÉT, ø=+&Ü|ü⁄s¡+, $+»eT÷s¡T eT+&É\
ø£*–] eT+&É˝≤\T |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
<äøÏåD+ ` eTÁ]bÕ&ÉT, Ä‘·à≈£Ls¡T,
$+»eT÷s¡T, #êø£\ø=+&É, ø±fÒ|ü*¢,
nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥
>∑T+&ÓeT&Éø£\, ãTø±ÿ|ü⁄s¡+, }≥T≈£Ls¡T,
eT+&É˝≤\T
q\¢>=+&É¢, ns¡M{Ï øÏd”Ô|ü⁄s¡+, X¯+ø£es¡+,
‘·÷s¡TŒ ` ø=+&Ü|ü⁄s¡+, ø£*–],
q+~>∑T+≥, »Hês¡∆q|ü⁄s¡+, sê$bÕ&ÉT.
nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥,
Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` <äT‘·Ô\÷s¡T eT+&É\+

88
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ä ø±\+˝À Ä\j·÷ìøÏ uÛ>Ñ e∑ ‘Y Äsê<ädTü \ú T ô|<äkÕ«eTT\T e#êÃs¡T.
Äj·Tq rs¡úeTTqT d”«ø£]+#·ø£ πøe\+ #˚‘·T\T ø£&ÉTø√ÿe&ÜìøÏ e÷Á‘·+
<ëìï yê&Üs¡T. ô|<ä\› T kÕ«eTT\T yê]ì Ç<˚$T≥ì n&ç>±s¡T. n+<äT˝À
<ë–e⁄qï yêdüÔyêìï ‘Ó*j·TCÒj·÷\ì ø√sês¡T. n+<äTø±j·Tq
düe÷<ÛëHêìï <ë≥y˚XÊs¡T.
m˝≤¬>’Hê kÕ«$T yê] Ä+‘·s¡´+ ‘Ó\TdüTø√yê\ì ø=+‘· eT+~
1921˝À $»j·Tyê&É ø£qø£<äTs¡ZeTà ø=+&É e<ä› ÄÁX¯eT+˝À e⁄+≥Tqï
#·Áø£bÕDÏ kÕ«$T e<ä›≈£î yÓ[¢ »]–+~ #ÓbÕŒs¡T.
$+»eT÷s¡T˝Àì #ÓqïπøX¯yê\j·T+ $cÕí\j·T+ nsTTq+<äTe\¢
yêqe÷eT˝…’ õj·T´+>±s¡T dü+Áb˛ø£åD, Á|ü‹wü˜\T »]|æ XÊX¯«‘·+>±
Ä]b˛≈£î+&Ü ñ+&˚≥≥T¢ nK+&Ü\T @sêŒ≥T#˚dæ, ~e´<äs¡ÙHê\T
»s¡bÕ*‡ e⁄+≥T+<äì ‘Ó*bÕs¡T. n<˚ yÓ’~ø£ Ä\j·T+ nsTT‘˚, ø£+∫
õj·T´+>±s¡TqT, ø£ècÕí\j·T+ nsTTq#√ >∑Ts¡Tyêj·T÷s¡T õj·T´+>±s¡T\T
#˚‘· dü+Áb˛ø£åD, Á|ü‹wü˜\T #˚sTT+#ê*‡ e⁄+≥T+<äì ‘Ó*bÕ&ÉT.
n˝≤+{Ï <˚yê\j·÷\˝À e÷Á‘·y˚T ô|<ä› kÕ«eTT\ yê]˝≤+{Ï yês¡T
rs¡ú |ü]Á>∑Vü≤+ #˚j·T>∑\s¡ì #·Áø£bÕDÏ kÕ«$T $X¯Bø£]+∫ #ÓbÕŒs¡T.
n+#Ó >∑TÁsê\ |ü<ä∆‹˝À ≥bÕ\qT yêqe÷eT˝…’ õj·T´+>±]øÏ
|ü+|æ+#ês¡T. n+fÒ 10yÓTÆfi¯¢ e+‘·Tq ˇø=ÿø£ÿ >∑TÁs¡+ e+‘·T\T e÷]
≥bÕ\T ∫es¡≈£î #˚s¡y˚ùd |ü<ä∆‹. Ä ‘·sê«‘· 6 e÷kÕ\≈£î õj·T´+>±]
qT+&ç »yêãT e∫Ã+~. yês¡T n+<äT˝À ø=ìï n+XÊ\T bı+<äT|üs#¡ ês¡T.
Á|ü » \T dü T Kdü + ‘√cÕ\≈£ î ì\j· T yÓ T Æ q Ä\j· T n_Û e è~∆
Äq+<ä<ëj·Tø£yÓTÆ+<äì ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ kÕ«$Tyê]øÏ XÊX¯«‘·+>± Á|ü‹ì‘·´+
ì‘·´HÓ’y˚<ä´+, nK+&É BbÕsê<Ûäq, $X‚wüñ‘·‡yê\T, Á|ü‹ @&Ü~
ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »]|æ+#˚+<äT≈£î Ä\j·T+ ù|]≥ e⁄qï ÄdüT\Ô $esê\qT
qø£fi¯fl‘√ düVü‰ ‘·eT≈£î |ü+|üeTì sêXÊs¡T. ne˙ï ‘·eT≈£î ‘·è|æÔø£s ¡+>±
‘√ùdÔ, ‘êeTT e∫à ~e´<äs¡ÙHê\T, dü+Áb˛ø£åD, Á|ü‹wü˜ »s¡|ü>∑\eTì
dü÷∫+#ês¡T.
Á>±eT ô|<ä›\T 18 mø£sê\qT ñ<äj·T–] düuŸ]õÁkÕºsY Ä|ò”düT˝À

$+»eT÷s¡T≈£î 4øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À>∑\ ø=+&É e<ä›

$+CÒ≥eTà >∑T&ç e⁄+~. mH√ï @fi¯¢ qT+&ç ø=+&ÉMT<ä $+CÒ≥eTà
$Á>∑Vü≤+ e⁄qï|üŒ{ÏøÏ <ë<ë|ü⁄ 15@fi¯¢ ÁøÏ‘·y˚T Á>±eTdüTú\T á ø=+&É
~>∑Te uÛ≤>±q ÄyÓT≈£î >∑T&ç ì]à+#ês¡T. Á|ü‹ X¯óÁø£, Ä~yêsê\˝À
ô|<äd› +ü K´˝À uÛ≈Ñ î£ \Ô T Çø£ÿ&É≈î£ edüT+Ô {≤s¡T. n˝≤π> Á>±eT+˝À ÁbÕNq
nqï|üPs¡í düy˚T‘· ø±o$X‚«X¯«sê\j·T+ e⁄+~. bÕ‘·÷s¡T˝À n+ø£eTà,
mÁs¡ã*¢bÕfiË+˝À b˛˝Òs¡eTà Á>±eT<˚e‘·\ Ä\j·÷\THêïsTT. Á|ü‹
@{≤ n+ø£eTà, b˛˝Òs¡eTà ñ‘·‡yê\qT yÓ’uÛÑe+>± ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T.

89
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

]õÁdü º s Y #˚ s TT+#ês¡ T . 1923˝À Ä qø£ fi ¯ ¢ q T yêqe÷eT˝… ’

õj·T´+>±]øÏ |ü+bÕs¡T. 1924˝À õj·T´+>±s¡T dü|ü]yês¡+>± e∫Ã,
<˚ekÕúq+˝À nK+&É\+ yÓ*–+∫ dü+Áb˛ø£Då , |ü⁄D≤´Vü≤e#·q ø±s¡´Áø£e÷\T
|üP]Ô#X˚ Ês¡T.
uÛ÷Ñ eTT\T ø±\+ >∑&#ç ø˚ =B› <äT]«ìjÓ÷>∑+ ne⁄‘êj·TH˚ ñ<˚X› ´¯ +˝À
18 mø£sê\qT 18\ø£å\ø£$Tà e∫Ãq &ÉãT“qT ø±e* Ä+Á<Ûë u≤´+≈£î˝À
&çbÕõ{Ÿ #˚XÊs¡T. e&û¶ s¡÷|ü+˝À e#˚à Ä<ëj·T+‘√ <˚yê\j·T+˝À
n<äq|ü⁄ ìsêàD≤\T, ÁãVü≤√à‘·‡yê\T ñuÛÑj·Tø£s¡Ô\ düVü≤ø±s¡+‘√
»s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. 1981˝À Ä\j·÷ìï Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q ÄBÛq+˝ÀøÏ
rdüT≈£î+~. Á>∑÷|ü⁄ <˚yê\j·÷˝…’q q\¢>=+&É¢ Áo \ø°åàqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T,
$+»eT÷s¡T #ÓqïπøX¯yê\j·T+, qÁs¡yê&É˝Àì yÓ+>∑e÷+ã Ä\j·T+,
dü+>∑+˝Àì dü+>∑y˚TX¯«s¡ Ä\j·T+, ‘Ó\¢bÕ&ÉT˝Àì Áoø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T
Ä\j·÷\≈£î ˇπø m+&√yÓT+{Ÿ n~Ûø±] u≤<Ûä´‘·*ï ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
2003˝À Ä\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À $Hêj·T≈£îì >∑T&çì ì]à+#ês¡T. n–ï
Á|üe÷<ä+˝À s¡<∏ä+ ø±*b˛>± 1974˝À eT∞¢ #˚sTT+#ês¡T. $+»eT÷s¡T
}]øÏ <äøÏåD≤q á Ä\j·T+ eT+∫ ìsêàDXË’*˝À $XÊ\ ÁbÕ+>∑D+˝À
#·÷&É eTT#·Ã≥>± e⁄+≥T+~. <ä>sZ∑ ˝¡ À $+CÒ≥eTà Á>±eT<˚e‘· Ä\j·T+
e⁄+~. Hêsêj·TDkÕ«$T yê] ÄÁX¯eTeTT e⁄+~.
á eT+&É\+˝Àì #êø£* ø=+&É |ü⁄sê‘·q Á>±eT+ ô|<ä›Á>±eT+.
yê´bÕs¡ πø+Á<ä+. ÁbÕNq sêe÷\j·T+ e⁄+~. á eT+&É\+˝À eTs√
Á|ü‘´˚ ø£‘· ø£*–q Á>±eT+ ª}≥T≈£Ls¡Tμ. á Á>±eT+ bı˝≤˝À¢ ø±\uÛs’… ¡e⁄&ÉT,
q+~ ˝≤+{Ï •˝≤Œ\T 40<ëø± e⁄HêïsTT. Ç$ 600 dü+e‘·‡sê\
ÁøÏ‘·+ #ÓøÏÿq$. n|üŒ{À¢ á ÁbÕ+‘·+ uÀj·T\ |ü]bÕ\q˝À e⁄+&˚~.
Ms¡T |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\˝Àì ø=+&É\ qT+∫ sêfi¯ó¢ ‘Ó|æŒ+∫ •\TŒ\ #˚‘·
á •˝≤Œ\T #ÓøÏÿ+#ês¡≥. Çø£ÿ&É #Óø£ÿã&ɶ •˝≤Œ˝Ò Áo ø£èwüí<˚esêj·T \
ø±\+˝À ñ<äj·T–]øÏ ‘·s¡*+#·ã&ܶj·Tì #Ó|ü⁄Ô+{≤s¡T. n|üŒ{À¢ á
ÁbÕ+‘·+ uÀj·T\ |ü]bÕ\q˝À e⁄qï+<äTe\¢ á Á>±e÷ìøÏ yÓTT<ä{À¢
ªuÀj·T\ }≥T≈£Ls¡Tμ nH˚ ù|s¡T+&˚~.
Çø£ q\¢>=+&É¢ \ø°åàqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T <˚ekÕúq+ q\¢>=+&¢É˝À e⁄+~.
Ç~ <ë<ë|ü⁄ yÓj˚T´fi¯¢ #·]Á‘· ø£*–q <˚yê\j·T+. »qy˚T»j·TsêE
ø±\+˝À Á|ü<Ûëq‘·«+ #˚dæ, j·TEXÊU≤<Ûë´j·TT˝…’q øö•ø£ >√Á‘√<䓤e⁄\T
sêe÷|ü+&ç‘·T\T, >∑+>±<Ûäs¡ |ü+&ç‘·T\T, qèdæ+Vü≤|ü+‘·T\T ‘·eTTà\T
n|üŒ>∑÷HÓeTà >±] ≈£îe÷s¡T&Óq’ nu≤“ |ü+&ç‘T· \ ø±\+˝À á Ä\j·÷ìï
ì]à+#ês¡ì XÊdüHê\qT ã{Ϻ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
|ü\e¢ ⁄\T, #√fi¯ó\T, >∑»|ü‘T· \T, $»j·Tq>∑ss¡ êE\T, ádtº Ç+&çj÷·
ø£+ô|˙ yês¡T, qyêãT\T, p|ü*¢ \øå±àsêj·T\T, >∑Ts¡C≤\ sêeTqï
|ü+‘·T\T á Ä\j·T n_Ûeè~∆øÏ bÕ≥T|ü&ܶs¡T. Áo\ø°åàqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T
<˚ekÕúq+ ô|u’ ≤Û >±q ø=+&É >∑TVü≤˝À¢ Á‘·j÷· +_ø± <˚M düyT˚ ‘· eT*¢U≤s¡Tq®
kÕ«$T ø=\TyÓ’ e⁄Hêïs¡T. Áo <äTsêZe÷‘·, $XÊ\øÏå, nqï|üPs¡í <˚y˚s ¡T\
$Á>∑Vü‰\T <äs¡Ùq$TkÕÔsTT. á ÁbÕ+‘êìï Vü≤]Vü≤s¡ πøåÁ‘·+>± |æ\TkÕÔs¡T.
Ä\j·÷ìøÏ ~>∑Teq e⁄qï s¡+>∑Hê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+ •~∏\yÓTÆ+~.
X¯j·Tì+∫ e⁄qï Äs¡T n&ÉT>∑T\ Áos¡+>∑Hêj·T≈£î\T 7‘·\\ Ä~X‚wüß&ÉT,
ô|u’ ≤Û >±q Áo<˚$, uÛ÷Ñ <˚$ Á|ü‹eT\˙ï ˇπø sê‹‘√ eTH√Vü≤s¡+>± #Óøÿ£ ã&ç
e⁄+&É≥+ $X‚wü+. á Ä\j·÷ìøÏ πøåÁ‘· bÕ\≈£î&ÉT Áo Msê+»H˚j·T
kÕ«$T ø=\TyÓ’ e⁄Hêï&ÉT. Áoyê]øÏ HÓ’y˚<ä´+ düeT]Œ+∫q nq+‘·s¡+
Á|ü<∏äeT ‘ê+ã÷˝≤ìï Ä+»H˚j·TTìøÏe«&É+ Ä#ês¡+.
Ä Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q ø£+<äfifl¯ , s¬ &çe¶ ÷qT, uÀ¬s&ç¶ e+X¯dTü \ú T Á≥düTº>±
@s¡Œ&ç |ü\Te⁄s¡T #Ûs¬’Ó àHé\T>± e⁄+≥÷ Ä\j·÷ìï n_Ûeè~∆ |üsT¡ düTHÔ êïs¡T.
{Ï.{Ï.&ç düVü≤ø±s¡+‘√ ø£fi≤´DeT+&ÉbÕìï ì]àdüTÔHêïs¡T. Á|ü‹@{≤
X¯s¡qïesêÁ‹ ñ‘·‡yê\qT yÓ’uÛÑe+>± ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

$+»eT÷s¡T Á>±eT+ ‘·eT\bÕ≈£î ‘√≥\≈£î

Á|üdæ~∆. Çø£ÿ&É |ü+&ç+#˚ ‘·eT\bÕ≈£î\qT eTT+u…’,
Hê>∑|üPsY, |üPDÒ\≈£î m>∑TeT‹ #˚düTÔ+{≤s¡T. ø±e*
&ç$»Hé˝À Ç~ yÓ’<ä´, $<ä´, yê´bÕs¡ |üs¡+>± s√E
s√E≈£L n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï ÁbÕ+‘·+

91
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=+‘· ø±\+ øÏ+<ä≥ eTTì‡|òtø√sYº, ‘ê\÷ø±|ò”düT Çø£ÿ&˚ e⁄+&˚$.

M{Ïì 70 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ ø±e*øÏ e÷sêÃs¡T. ø£*–s¡eTà nH˚ Á>±eT<˚e‘·
Ä\j·T+ e⁄+~. ÁbÕNqyÓTqÆ #ÓqïπøX¯e Ä\j·T+ e⁄+~.

93
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø£*–] eT+&É\ ø£*–] eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ø=+&Ü|ü⁄s¡+ eT+&É˝+ Hê>∑düeTTÁ<ä+, Ms¡qø£\T¢, ø£*–],
<äøÏåD+ ` nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥, <ä>∑<ä]Ô yÓ+ø£qïbÕ˝…+, ∫qqï\÷s¡T, ‘Ó\¢bÕ&ÉT,
eT+&É˝≤\T ‘·÷s¡TŒ <ä÷ã>∑T+≥, sêe⁄\ø=\T¢,
‘·÷s¡TŒ ` »\<ä+øÏ eT+&É\+ ≈£îeTàs¡Tø=+&É÷s¡T, ø±≈£î≥÷s¡T, ô|<äø=+&É÷s¡T,
|ü&ÉeTs¡ ` $+»eT÷s¡T, e]ø√≥, dæ<ä∆qø=+&É÷s¡T, \ø°åà|ü⁄s¡+,
nqTeTdüeTTÁ<ä+ù|≥ nq+‘·|ü⁄s¡+, >∑T&É¢<=q, ô|<äqï\÷s¡T,
eT+&É˝≤\T ø±e*eTkÕÔø˘|ü⁄s¡+, yÓTT>∑bÕ&ÉT, ø=‘·Ôù|≥.

94
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝Àì Áø±≈£î≥÷s¡T qyêãT nu≤“dt Ä©U≤Hé bÕ\q˝À

e⁄+&˚~. Ä ø±\+˝À #ê˝≤ ø£≥º&Ü\T ø£{≤ºs¡T. M{Ï˝À #ê˝≤
es¡≈î£ •~∏\yÓTbÆ ˛j·÷sTT. •~∏\yÓTqÆ sê‹ dü+Ô uÛ≤\ ô|’ @qT>±ø£è‹
∫‘·Ôs¡Te⁄\T ø£ìŒkÕÔsTT. ô|<äø=+&É÷s¡T ˇø£Hê{Ï ø±fi¯Vü≤dæÔ mùdº{Ÿ ≈£î
dü+ã+~Û+∫q Á>±eT+. $TøÏÿ*H˚ì yês¡T Çø£ÿ&É ø√≥qT ì]à+#ês¡T.
ø√≥˝À ˇø£{,Ï yÓ\T|ü\ @&ÉT u≤e⁄\T+&˚eì Á>±eTdüT\ú T #Ó|⁄ü ‘·T+{≤s¡T.
dæ<q∆ä ø=+&É÷s¡T˝À dæ<X›˚ «¯ s¡ Ä\j·T+ e⁄+~. <˚yê\j·T+ u≤>± n_Ûeè~∆
#˚jT· ã&ç+~. ø=+&É MT<ä≈î£ s¡V≤ü <ë] e⁄+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ •esêÁ‹
s√E y˚&ÉTø£\T »s¡T>∑T‘êsTT.
‘Ó\¢bÕ&ÉT, ø±fi¯Vü≤dæÔ »MTHé˝À qT+∫ Hês¡TÔyÓ÷|üPs¡T, πsu≤\
e+oj·TT\≈£î dü+Áø£$T+∫ ‘·sê«‘· Á|üuTÑÛ ‘·« ÄBÛqeTsTT+~. |ü⁄sê‘·qyÓTqÆ
$cÕí«\j·T+ e⁄+~. Á|ü‹ @{≤ yÓ’uÛÑe+>± ñ‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘·T+{≤s¡T.
∫q nqï\÷s¡T˝À ÁbÕNqyÓTÆq Áo y˚DT>√bÕ\kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~.
á Ä\j·÷ìøÏ 150 mø£sê\ e÷q´+ e⁄+~. ø£eTàyê]bÕfiË+˝À ÁbÕNq
<˚yê\j·T+ e⁄+~.
eT+&É\ πø+Á<ä+ ø£*–]˝À ø£*–s¡eTà ‘·*¢ yÓ\dæe⁄+~. á
Á>±eT<˚e‘·≈î£ |ü⁄{Ïìº \T¢ bÕ|üqeTTdæ*bÕfiË+. yÓT{Ïìº \T¢ õÁsêyê]bÕfiË+.
ÄyÓT yÓ\dæq Á>±eT+ ø£ì–]. á $<Ûä+>± eT÷&ÉT Á>±e÷\ Äsê<Ûä´
<Óe’ +>± y˚H√fi¯¢ |üPõ+|üã&˚ Á>±eT<˚e‘· ø£*–s¡eTà. yÓTT<ä{À¢ á Ä\j·T+
#ê˝≤ ∫qï~>± e⁄+&˚~. Ç{°e\ ø±\+˝À Ä\j·÷ìï u≤>± n_Ûeè~∆
#˚XÊs¡T.
Á|ü‹ @{≤ neTà yê]øÏ nsTT<äT s√E\ bÕ≥T |òüTq+>± ‹s¡T
Hêfi¯ó¢ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. ì\T|ü⁄‘√ yÓTT<ä\T ô|{Ϻq ‹s¡THêfi¯ó¢ düT&ç e÷qT
ñ‘·‡e+ <ëø± »s¡T>∑T‘êsTT. neTà yê] ì\T|ü⁄<ä\, ø=\Te⁄, Á|ü‘˚´ø£
|üP»\T yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘êsTT. neTà yê] |ü⁄{Ϻì\T¢ nsTTq
bÕ|üqeTTdü*bÕfiË+˝À ≈£î≥T+ã+ Ä#ês¡+ Á|üø±s¡+ |üP»\T ìs¡«Væ≤+∫,
neTà yê] Á>±yÓ÷‘·‡yêìï ø£qTï\ |ü+&ÉT>∑>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. yÓT{Ϻì \T¢
nsTTq õÁsêyê] bÕfiË+˝À neTàyê]ì rdüT¬ø[fl, nø£ÿ&É |üP»\T #˚dæ,
Á>±eT+˝À ô|<ä› m‘·TÔq ePπs–+|ü⁄ ìs¡«Væ≤+∫q nq+‘·s¡+ Ä\j·÷ìøÏ
#˚s¡TÑês¡T.
ø£*–]˝À neTàyê] ø=\T|ü⁄ ñ‘·‡e+, nq+‘·s¡+ Á>±eT+˝À
}πs–+|ü⁄ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. á eT÷&ÉT s√E\T ePπs–+|ü⁄\‘√ bÕ≥T
kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T uÛ≈Ñ î£ \Ô qT n\]kÕÔsTT. yÓTT<ä{Ï ã+&ç |ü⁄{Ïìº ˝…q¢’
bÕeqyês¡~Û e∫Ã+‘·sê«‘· $T–*q ãfi¯ó¢, yêVü≤Hê\T >∑T&ç #·T≥÷º

ø£*–s¡eTà ‘·*¢øÏ >√e⁄\qT <ëq+>± Ç#˚Ã kÕ+Á|ü<ëj·T+

nHê~>± e⁄+~. n˝≤ e∫Ãq Äe⁄\≈£î eT#·Ã˝Òì Ä+uÀ‘·T\T |ü⁄fÒº$.
M{Ï ø√dü+ nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç ¬s’‘·T\T e∫Ã, b˛{°|ü&ç ø=qT>√\T
#˚düT≈£îì yÓfi‚¢yês¡T. @ X¯óuÛÑø±s¡´+ #˚j·÷\qT≈£îHêï eTT+<äT neTà
yê]ì |üPõ+∫, Äqø£ #˚j·T&É+ ÄqyêsTTr. neTàqT qeTTà≈£î+fÒ
n˙ï X¯óuÛ≤˝Ò »s¡T>∑T‘êj·Tì á ÁbÕ+‘· Á|ü»\ qeTàø£+.

95
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Á|ü<äøÏåD\T #˚kÕÔsTT. á Á|ü<äøÏåD˝À¢ |ü+&É]uÛÑ»q\T,

ø√˝≤{≤\T, HÓeT* Ä≥\T, ø°\T>∑TÁsê\T, &É|ü⁄Œ\T ‘·~‘·s¡
ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Ä ‘·sê«‘· »]π> düT&çe÷qT
ñ‘·‡yêìøÏ »q+ ‘·+&√|ü‘·+&Ü\T>± ekÕÔs¡T. Ç˝≤ ◊<äT
s√E\ bÕ≥T ø£ * –s¡ e Tà ‹s¡ T Hêfi¯ ó ¢ »s¡ T >∑ T ‘êsTT.
eT+&É\+˝À »]π> ô|<ä› ‹s¡THêfi¯ó¢ Çy˚!
á eT+&É\+˝À eTs√ Á|üdæ<ä∆ Á>±eT+ ‘Ó\¢bÕ&ÉT. á
Á>±eT+˝À ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. ¬s+&Ée
uÛÑÁ<ë~>± á Ä\j·÷ìï |æ\TdüTÔ+{≤s¡T. düTe÷s¡T 300
@fi¯¢ øÏ+<ä≥ Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ ˇ+>√\T ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ø£&É|ü õ˝≤¢
ˇ+{Ï$T≥º ø√<ä+&ÉsêeTTì <ä]Ù+#·{≤ìøÏ ø±*q&Éø£q Áo |üsê+≈£îX¯+
sêeTø£ècÕí#ês¡T´\T ãj·T\T<˚sês¡T. $&ç~ ø√dü+ Äj·Tq Á|üdüTÔ‘·+
Ä\j·T+ e⁄qï #√≥ Ä>±s¡T. ùd<ärs¡T‘·Tqï düeTj·T+˝À ø√<ä+&É
sêeTkÕ«$T Äj·Tq≈£î <äs¡Ùq$T#êÃ&ÉT. Ä ÁbÕ+‘·+˝À ‘·q≈£î Ä\j·T+
ì]à+#·eTì, n+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q e´≈£îÔ\qT dü÷∫+∫ n<äèX¯´
eTj·÷´&ÉT.
sêeTø£ècÕí#ês¡T´\T ø£\˝À ø£ì|æ+∫, kÕ«$T #Ó|Œæ q e÷≥\T Á>±eTdüTú
\‘√ #ÓbÕŒ&ÉT. eT+~s¡ ìsêàD+>±$ùdÔ Á>±e÷_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+<äì
#ÓbÕŒ&ÉT. e÷¬sfi¯¢ #·\e÷¬s&ç,¶ Á>±eT »$T+<ës¡T p|ü*¢ *+>∑|Hü êj·TT&ÉT
\qT dü+Á|ü~+∫ »]–q $wüj·T+ Á>±eTdüTú\T #ÓbÕŒs¡T. p|ü*¢
*+>∑|üHêj·TT&ÉT Ä\j·T ìsêàD≤ìøÏ ‘·q düTeTTK‘·qT e´ø£Ô+ #˚XÊs¡T.
Ä $<Ûä+>± Ä\j·T ìsêàD+ »]–+~.
d”‘êdüy˚T‘· ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T, Áo Á|üdüHêï+»H˚j·T kÕ«eTT\≈£î
Ä\j·T+ ì]à+∫ Áo |üsê+≈£îX¯+ sêeTø£ècÕí#ês¡T´\T Á|ü‹cÕ˜~ø±\qT
ìs¡«Væ≤+#ês¡T. eT÷&ÉT‘·sê\ qT+∫ Hêsêj·TD e+X¯+yês¡T ì‘·´|üP»,
¬ø’+ø£s¡´+, ñ‘·‡yê\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
Á|ü‹ @{≤ ‘=$Tà~ s√E\T bÕ≥T ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT.
uÛÁÑ <ë#·\+˝À d”‘êsêeTø£fi≤´D+ »]–q eTs¡Tdü{Ï s√E Çø£ÿ&É ø£fi≤´D+
»s¡T>∑T‘·T+~. Ä\j·T >±*>√|ü⁄s¡ ìsêàD+ n<äT“¤‘·+>± e⁄+≥T+~.
uÛÑÁ<ë~ qT+∫ kÕ«$T yê] ‘·\+Áu≤\T rdüTø£e∫Ã, eTT‘ê´\
‘·\+Áu≤\T b˛kÕÔsH¡ ˚ HêqT&ç Á|ü»˝À¢ e⁄+~. n+<äTø√düyT˚ eTs¡Tdü{Ïs√E
ø£fi≤´D+ #˚kÕÔs¡H˚ n_ÛÁbÕj·T+ e⁄+~. Çø£ÿ&É eTT‘ê´\ yê´bÕs¡T\T
m≈£îÿe>± e⁄+&˚yês¡ì, n+<äTe\¢ uÛÁÑ <ë~ ‘·\+Áu≤\≈£î eTT‘ê´\T ø£*|æ
kÕ«$T yê]øÏ düeT]ŒkÕÔs¡ì n+{≤s¡T.
ÁãVü≤√à‘·‡yê\T #Ó’Á‘·X¯ó<ä∆ |ü+#·$T qT+∫ ÁosêeTqe$T ÁãVü≤√à‘·‡
yê\T XÊÁk˛Ôø+Ô£ >± ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+{≤sTT. n+≈£îsês¡ŒD, <Û«ä C≤s√Vü≤D,
>∑s¡T&ÉÁ|ükÕ<ä+, X‚wüyêVü≤q+, Vü≤qTeT+‘·ùde, >∑»yêVü≤q+, ø£fi≤´D+,
#·~$+|ü⁄\T. kÕ«$T yê]øÏ yÓ+&ç bÕ<äTø£\T, neTà yê]øÏ eT+>∑fid¯ ÷ü Á‘·+
düeT]Œ+#·Tø√e&É+, sêÁ‹ bıqïe÷qTùde, edü+‘√‘·‡e+, sêÁ‹ nX¯«
ùde, @ø±+‘·ùde, es¡Tdü>± ‘=$Tà~Hêfi¯ófl »s¡T>∑T‘êsTT.
Ç~ø±ø£ Á|ü‹ @{≤ ø±ØÔø£ Bb˛‘·‡e+, <ÛäqTsêàk˛‘·‡e+, eTTø√ÿ{Ï
<ë«s¡<äs¡Ùq+, >∑s¡T&Éùde\T »s¡T>∑T‘êsTT. á ÁãVü≤√à‘·‡yê\≈£î #·T ≥Tº
|üø£ÿ\ eT+&É˝≤\ qT+∫ y˚˝≤~>± uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T.

kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\T n+‘·+‘· e÷Á‘·+>± e⁄qï ø£*–]

eT+&É\+˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ eT+~ ¬s’‘·T\T yêDÏ»´ |ü+≥ nsTTq
bı>±≈£î MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. ø£*–], ø=+&Ü|ü⁄s¡+, »\<ä+øÏ,
$+»eT÷s¡T, @.mdt.ù|≥ eT+&É˝≤˝À¢ì bı>±≈£î¬s’‘·T\T ‘·eT bı>±≈£î
ñ‘·Œ‘·TÔ\qT neTTà≈£îH˚+<äT≈£î M\T>± ø£*–]˝À bı>±≈£î y˚\+
πø+Á<ëìï @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.

96
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À Á|üd<æ ∆ä Á>±e÷\T >∑T&Ée\÷¢sT¡ ,

‘·÷s¡TŒ mÁs¡ã*¢, >∑]eTq, ∫+‘·\<˚$, ø=$Tà, kÕsTTù|≥,
>={Ϻ>∑T+&Ü\ yÓTT<ä˝…’q$. >∑T&Ée\÷¢s¡T˝À #Ós¡Te⁄ ø£≥º
|üø£ÿq, s√&ÉT¶ n+#·Tq ÁbÕNq sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+
e⁄+~. ‘·÷s¡TŒ mÁs¡ã*¢˝À eT÷&ÉT <˚yê\j·÷\THêïsTT.
>∑]eTqô|+≥˝À sêe÷\j·T+, •yê\j·T+, n&É$
ù|s¡+{≤\T Ä\j·÷\THêïsTT.

97
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=+&Ü|ü⁄s¡+ eT+&É\
ø=+&Ü|ü⁄s¡+ eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: XË{ϺbÕ˝…+, ‘·÷s¡TŒ»+>±\|ü*¢, Ä~eT÷]Ô|ü⁄s¡+,
eT\¢es¡bÕŒ&ÉT, >±qT>∑ô|+≥,
ñ‘·Ôs¡+ ` Á|üø±X¯+ õ˝≤¢, ø£+<äT≈£Ls¡T
‘·÷s¡TŒÁu≤Vü≤àD|ü*¢, ∫+‘·\<˚$, yÓ*>∑+&É¢,
eT+&É\+
‘·÷s¡TŒmÁs¡ã*¢, Çdüÿ<ëyÓTs¡¢, >∑]yÓTqô|+≥,
<äøÏåD+ ` ø£*–], $+»eT÷s¡T
mÁs¡u§≥¢|ü*¢, #·\¢–]ø£\, >={Ϻ>∑T+&Ü\,
eT+&É˝≤\T
eTÁ]>∑T+≥, ø£dü÷ÔsYHêj·TT&ÉT|ü*¢,
‘·÷s¡TŒ ` »\<ä+øÏ eT+&É\+
>∑T&Ée\÷¢s¡T, H˚≈£îHê+ù|≥, bÕs¡¢|ü*¢, ø=$Tà,
|ü&ÉeTs¡ ` e]≈£î+≥bÕ&ÉT, $+»eT÷s¡T
≈£î+≈£î<ë]bÕ˝…+, ≈£îe÷s¡yÓ+ø£{≤|ü⁄s¡+,
eT+&É˝≤\T
dü‘·´y√\T, sêe÷qT»|ü⁄s¡+, XÊsTTù|≥,
;ÛeTes¡bÕŒ&ÉT.

98
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

∫+ ‘·\<˚$ nH˚ Á>±eT+˝À CÀ<é|Û Pü sY, eTsêsƒê H˚sd¡ Tü \Ô |ü⁄qsêyêdü+

ø=s¡≈£î 1937˝À ôd{Ï˝ŸyÓT+{Ÿ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ø=$Tà˝À
$wüßí <˚yê\j·T+ e⁄+~. Áo ø±fi¯Vü≤dæÔ »$T+<ëØ˝À e⁄qï á
Á>±eT+ ‘·sê«‘· ô|<ä|› eü ì »$T+<ës¡T ÄBÛq+˝ÀøÏ b˛sTT+~. ‘·sT¡ yê‘·
Á|üuÛÑT‘·«|üs¡+ nsTT+~.
kÕsTTù|≥ Á>±eT+ ñ<äj·T–] qyêãT≈£î ∫e] eTõ©. 200@fi¯¢
øÏ+<ä≥ á Á>±eT+ @s¡Œ&ç+<ä+{≤s¡T. yÓ\¢≥÷s¡eTà, ã+>±s¡eTà Á>±eT
eTTK´ <˚e‘·\T.
>={Ϻ>∑T+&Ü\˝À Á>±eT<˚e‘· n+ø£eTà Ä\j·T+ e⁄+~. Çø£ÿ&É
‹s¡THêfi¯ó¢ n‹ yÓ’uÛÑe+>± Á|ü‹ @{≤ »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. düTe÷s¡T 70
dü+e‘·‡sê\ qT+&ç á ñ‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. Á|ü‹ ‘Ó\T>∑T
dü+e‘·‡s¡+ yÓX’ ÊK e÷dü+˝À bÂs¡$í T ‘·sê«‘· Hê\T>∑e Ä~yês¡+ qT+&ç
Çø£ÿ&É n+ø£eTà‘·*¢ ñ‘·‡yê\T ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. 5 s√E\ bÕ≥T á
ñ‘·‡yê\qT m+‘√ |òüTq+>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
düTe÷s¡T 70dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ á Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q eTT‘·Ôsêdæ
≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q ø=+<äs¡T e´≈£îÔ\T bı≥º≈£L{Ï ø√dü+ düMT|ü+˝Àì
n&É$øÏ yÓ[,¢ nø£ÿ&É <=]øÏq ø±j·T\T, |ü+&ÉT¢ ‘Ó#T· Ã≈£îì yê{Ïì neTTà≈£îì
J$+#˚yês¡ì, Ä Áø£eT+˝À ˇø£s√E yê]øÏ n&É$˝À ˇø£#√≥ n+ø£eTà
‘·*¢ $Á>∑Vü≤+, |üø£ÿH˚ ô|<ä› ô|f…º ø£qã&ܶsTT. Ä ô|f…ºqT Á>±eT+˝ÀøÏ
‘Ó∫Ã, ‘Ó]∫ #·÷ùdÔ n+<äT˝À X¯S˝≤\T, eT{Ϻ eTT+‘·\T e⁄HêïsTT.
B+‘√ uÛÑj·T|ü&çq yês¡T Á>±eT ô|<ä›\‘√ #ÓbÕŒs¡T. n+<äs¡÷ n&É$˝ÀøÏ
yÓ[¢ #·÷XÊs¡T. nø£ÿ&ÉTqï yê]˝À ˇø£]øÏ n+ø£eTà |üPì, ‘êqT n+ø£eTà
‘·*¢qì #Ó|æŒ+~. n+<äs¡÷ ø£*dæ, Ä <˚e‘· $Á>∑Vü‰ìï rdüTø=∫Ã,
Á>±eT+ ãj·T≥ e⁄+∫, |üP»\T ìs¡«Væ≤+#·&+É ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ‘·sê«‘·
ø=~›ø±˝≤ìøÏ Ä\j·T+ ì]à+#ês¡T.
<ë‘·\ düVü‰j·T+‘√ Ä\j·÷ìï n_Ûeè~∆ #˚XÊs¡T. n|üŒ{Ï qT+&ç
Á|ü‹ @{≤ ñ‘·‡yê\qT »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. á Ä\j·÷ìøÏ <Ûsä à¡ ø£sÔ¡ y˚$T¬s&ç¶
ãj·T´|ü⁄¬s&ç¶. á Ä\j·T+˝À eTT‘·Ôsêdæ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~qyêπs yÓTT<ä{ À¢

e+<˚fi¯¢ øÏ+<ä≥ Á_{Ïwt yês¡T ∫+‘·\<˚$˝À |üX¯ó>∑D≤_Ûeè~∆

dü+düúqT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì nìï sêÁcÕº\‘√ bÕ≥T
Á|ü|ü+#· <˚XÊ˝…’q nyÓT]ø±, ÄÁùdº*j·÷, yÓTøχø√, yÓd”º+&çdt,
ø=\+_j·÷, Áu…õ˝Ÿ, #Ó’Hê, |òæ*|ò”ŒHé‡, |òæõ, Ç+&√H˚wæj·÷ ‘·~‘·s¡
<˚XÊ\≈£î ˇ+>√\T C≤‹ Ä+uÀ‘·T\qT Çø£ÿ&ç qT+#˚ ‘·s¡*+#˚yês¡T.

99
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|üP»\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô e⁄+&˚yês¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT Áu≤Vü≤àDT\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô

e⁄Hêïs¡T.
Ä\j·T+˝À Á|ü‹ Ä~yês¡+, >∑Ts¡Tyês¡+ m≈£îÿe>± |üP»\T
ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T. yÓTT‘·Ô+ 5s√E\T ñ‘·‡yê˝À¢ uÛ≤>∑+>± ˇø£s√E
>={Ϻ>∑T+&Ü˝À¢ ô|<ä› Á>±yÓ÷‘·‡e+, ˇø£s√E uÛÑ≈£îÔ\T ‘·\˙˝≤\T
düeT]Œ+#·T≈£îH˚ ø±s¡´Áø£eT+, eTs√ s√E neTàyê]øÏ bı+>∑fi¯ófl, ÄK]
s√E m<äT\› ‘√ ã+&É ˝≤–+#˚ ø±s¡´Áø£eT+ ‘·~‘·s¡ ø±s¡´Áø£e÷\T+{≤sTT.
ø√]q ø√]ø£\T HÓs¡y˚s¡‘êj·Tì Çø£ÿ&ç uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+.
á eT+&É\+˝À ∫+‘·\<˚$ Á>±e÷ìø=ø£ Á|ü‘˚´ø£‘· e⁄+~. |üX¯ó
dü+es¡∆ø£ s¡+>∑+˝À õ˝≤¢≈£î Á|ü|ü+#·kÕúsTT˝À >∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó∫Ãq |üX¯ó
>∑D≤_Ûeè~∆ dü+düú á Á>±eT+ jÓTTø£ÿ Á|ü‘˚´ø£‘·. Bìï C…’\T>± yê&ÉT≈£îHêïs¡T. 1949˝À >∑T+≥÷s¡T˝Àì ˝≤+bòÕs¡+
á dü+düúqT 1918˝À eTÁ<ëdüT sêÁwüº ˝…’yékÕºø˘ &ç|üP´{° &Ó’¬sø£ºs Y Ä<Û«ä s¡´+˝À |ü]XÀ<ÛHä ê øπ +Á<ä+>± Bìì ‹]– ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 1954˝À
&Üø£ºsY ø±s¡‘Y ∫+‘·\<˚$˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. e´ekÕj·T s¡+>±ìøÏ Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±] |üs¡´y˚ø£åD˝À dü«‘·+Á‘· j·T÷ì{Ÿ>± #˚kÕs¡T. 1965˝À
n+‘·sꓤ>∑yÓTÆq bÕ&ç |ü]ÁX¯eT, ˇ+>√\T C≤‹ |üX¯óe⁄\ ô|+|üø£+, >=Á¬s Áø±wt b˛Á>±+ øÏ+<ä 2y˚\ >=Á¬s\ ô|+|üø±ìï #˚|ü{≤ºs¡T. HÓ\÷¢s¡T C§&ç|æ
ô|+|üø£+, ø√fi¯¢ |ü]ÁX¯eT\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T ìs¡«Væ≤+∫, ¬s’‘ê+>±ìøÏ s¡ø£+ >=Á¬s\ n_Ûeè~∆ì #˚|ü{≤ºs¡T.
~≈£L‡∫>± e⁄+&Ü\qï ñ<˚›X¯´+‘√ á |ü]XÀ<ÛäHê πø+Á<ä+ Ä$s¡“¤ 1972˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ e´ekÕj·T $X¯«$<ë´\j·T+ yês¡T kÕ«BÛq+
$+∫+~. düTe÷s¡T 3y˚\ mø£sê\ $d”Ôs¡í+˝À á bòÕs¡+ @s¡Œ&ç+~. #˚dTü ≈£îHêïs¡T. 1977˝À dü+ø£s¡ C≤‹ Äe⁄\ ô|+|üø±ìï yê´bÕs¡ <äèw摺 √
Çø£ÿ&É |üX¯óe⁄\≈£î nedüs¡yÓTÆq |üX¯óÁ>±dü+ |ü+&ç+#˚yês¡T. ø=+‘· #˚|ü{≤ºs¡T. 1985˝À á πø+Á<ä+ |üX¯ódü+es¡∆ø£XÊK ÄBÛq+˝ÀøÏ yÓ[¢+~.
düú\+˝À |ü]XÀ<ÛäHê uÛÑeHê\T, |üX¯óe⁄\ ô|+|üø±ìøÏ nedüs¡yÓTÆq ôw&ÉT¢ sêqTsêqT bÕ\≈£î\ ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ >∑Ts¡sTT+~. á |ü]XÀ<ÛHä êπø+Á<ëìï
|ü]bÕ\Hê ø±sê´\j·÷\T, Çø£ÿ&É |üì#˚ùd XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T, &Üø£ºs¡T¢, Ç‘·s¡ y˚πs #√{ÏøÏ ‘·s¡*+#ês¡T. >∑‘· yÓ’uÛÑe ∫Vü≤ï+>± •~∏\yÓTÆq ôw&ÉT¢ ,
dæã“+~øÏ ìyêdü>∑èVü‰\T ì]à+#ês¡T. $T–*q bı\+˝À ñ+&˚ |üX¯ó ìsêàD≤\T $T–* e⁄HêïsTT.
e⁄\T ‹s¡T>∑T‘·÷ y˚T‘· y˚Tùd$. á πø+Á<ä+˝À |üX¯ódü+|ü<ä ô|’ $X‚w üyÓTÆq
|ü]XÀ<Ûäq\T »]π>$. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢≈£î Á|ü|ü+#·kÕúsTT˝À á |üX¯óπøåÁ‘·+
ù|s¡T rdüTø=∫Ã+~.
ø=ìï ø±s¡D≤\ e\¢ 1931˝À Bìï eT÷dæyX˚ Ês¡T. 1932˝À s¬ yÓq÷´
XÊK≈£î n|üŒ–+#ês¡T. 1934˝À b˛©düTXÊK≈£î n|üŒ–+#ês¡T. yêfi¯ó¢

100
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Á b ÕNq ø±\+Hê{Ï
Áo C≤qø°sêeT*+π>X¯«s¡ kÕ«$T,
Áo #ÓqïπøX¯ekÕ«$T <˚yê\j·÷\T
»\<ä+øÏ˝À ø£ìŒkÕÔsTT. <ë<ë|ü⁄
300 @fi¯¢ øÏ+<ä≥ ø√≥bÕ{Ï nj·T´|üŒ
Hêj·TT&ÉT ø£{Ϻ+∫q ø√≥ Çø£ÿ&É
ñ+&˚~. •~∏\yÓTÆb˛sTT Äqyêfi¯ó¢
˝Ò≈î£ +&Üb˛sTT+~.

101
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

»\<ä+øÏ eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: »\<ä+øÏ eT+&É\
ñ‘·Ôs¡+ ` Á|üø±X¯+ õ˝≤¢, ø±e* |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
eT+&É\+
#√&Ées¡+, πøX¯es¡+, ø£≥Tº|ü*¢, »eTà\bÕ˝…+,
<äøÏåD+ ` uÀ>√\T, <ä>∑<ä]Ô, ø£*–]
»\<ä+øÏ, Áu≤Vü≤àDÁø±ø£, nqïes¡+, ∫qÁø±ø£,
eT+&É˝≤\T
ø√<ä+&ÉsêeT|ü⁄s¡+, k˛eTes¡bÕŒ&ÉT,
‘·÷s¡TŒ ` ø±e*, uÀ>√\T eT+&É˝≤\T
ø£èwüíbÕ&ÉT, #êeT<ä\
|ü&ÉeTs¡ ` ø£*–], ø=+&Ü|ü⁄s¡+
eT+&É˝≤\T

102
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>∑ ≥Tº|ü*¢˝À ÁoeT˝Ò¢X¯«s¡kÕ«$T yê] <˚yê\j·T+ e⁄+~. πøX¯ekÕ«$T

Ä\j·T+ •~∏\yÓTÆ ø±\>∑s¡“¤+˝À ø£*dæb˛sTT+~. 200 dü+e‘·‡
sê\≈£î |üPs¡«+ á Á>±eT+ ñ<äj·T–] qyêu…’q nu≤“dt Ä©U≤Hé
ÄBÛq+˝À ñ+&ç+~. >∑≥Tº|ü*¢ |”s¡¢#êe&ç u≤$ qT+&ç n+#Ó\+#Ó\T>±
eT+∫ ˙{Ïì ñ<äjT· –]øÏ ÄHê{Ï qyêãT\T ‘Ó|Œæ +#·Tø=H˚yês¡≥. s¬ +&Ée
<˚esêj·T\T á Á>±e÷ìï »\<ä+øÏ ìyêdæ sêeT#·+Á<ä uÛÑ≥Tº≈£î <ëq+
#˚XÊ&ÉT.
‹eTà düeTTÁ<ä+˝À 50 n&ÉT>∑T\ n\Hê{Ï Ä+»H˚j·TkÕ«$T sê‹
$Á>∑Vü≤+ e⁄+~. n+<äT˝À •˝≤XÊdüHê\THêïsTT. eT÷&ÉTe+<ä\ @fi¯¢
øÏ+<ä≥ ø√≥ø£\T¢$T≥º nH˚ ÁbÕ+‘·+ ‹eTàdüeTTÁ<ëìøÏ <ä>∑Zs√¢ e⁄+&˚~.
nø£ÿ&É $wüßí <˚yê\j·T+ ≈£L&Ü ñ+&˚<ä≥.
Áu≤Vü≤àDÁø±ø£˝À ÁosêeT*+π>X¯«s¡, y˚DT>√bÕ\kÕ«$T, Ä+»H˚j·T
kÕ«$T, sêe÷\j·÷\THêïsTT. sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+ düÔ+uÛ≤\ MT<ä
#Óø£ÿã&çq XÊdüHê\THêïsTT. ø±ø£eTà á Á>±eT+ Á>±eT<˚e‘·. áyÓT
ù|s¡T MT<äH˚ Á>±e÷ìøÏ Áø±ø£ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<ä+{≤s¡T. ø±ø£eTà ù|s¡T‘√
#Ós¡Te⁄ ≈£L&Ü e⁄+~. á Á>±e÷ìï uÛ≤düÿs¡ uÛ≤e<ä÷s¡T&ÉT Áu≤Vü≤àDT\≈£î
<ëq+ #˚XÊ&ÉT.
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï m≈£îÿe ø±\+ |ü]bÕ*+∫q yês¡T #√fi¯ó\T
yê] ù|s¡T‘√ ˇø£ Á>±eT+ á eT+&É\+˝À ø£ìŒdüTÔ+~. n<˚ #√&Ées¡+.
#√&Ées¡+˝À eT˝Ò¢X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~.
»eTà\bÕfiË+˝À #ÓqïπøX¯e, Hêπ>X¯«s¡kÕ«$T, eTVü‰\ø°åà Ä\j·÷
\THêïsTT.

∫qÁø±ø£˝À
y˚DT>√bÕ\kÕ«$T
Ä\j·T+,
sêeT*+π>X¯«s¡kÕ«$T
Ä\j·÷\THêïsTT.
Á>±eT<˚e‘·\ >∑Tfi¯ó¢
Hê\T>∑T <ëø± e⁄HêïsTT.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
ñ‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT.

103
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Vü≤qTeTø=+&É bÕfiË+˝À >∑≥TºMT<ä ÁbÕNq ÁoVü≤qTeT<é –ØX¯kÕ«$T
Ä\j·T+ e⁄+~. #êeT<ä\˝À ÁbÕNq •yê\j·T+, sêeTø£èwüí eT+~s¡+
e⁄HêïsTT.
»\<ä+øÏ eT+&É\+˝À Á|ü»\ JeHê<Ûës¡+ e´ekÕj·T+. Á|ü<Ûëq
|ü+≥ e]kÕ>∑T, #Ós¡Te⁄\T, >∑T+≥\T, 33 es¡≈£î e⁄HêïsTT. 7225
ôV≤ø±ºs¡T\T e]ì M{Ï øÏ+<ä kÕ>∑T#˚kÕÔs¡T. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ n+‘·{≤ Á|ü‹
@{≤ KØ|òt kÕ>∑T n>∑wüߺ˝À ÁbÕs¡+_ÛùdÔ, »\<ä+øÏ eT+&É\+˝À pHé
HÓ\˝ÀH˚ Hês¡TeTfi¯ófl b˛kÕÔs¡T. Bìø£+‘·{Ïø° ø±s¡D+ ∫qïÁø±ø£ #Ós¡Te⁄
nì #Ó|Œü ø£ ‘·|Œü <äT. á #ÓsT¡ e⁄≈£î yê>∑T\T, es¡<\ä T n~Ûø+£ >± e⁄HêïsTT.
#Ós¡Te⁄ |ü\¢+>± e⁄+~. |ü&ÉeTs¡ e+<ä øÏ.MT <ä÷s¡+˝À |ü&çq ˙s¡T
∫qïÁø±ø£ #Ós¡Te⁄ es¡<ä\øÏ Á|üeVæ≤düTÔ+{≤sTT. ÄHê{Ï ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+
»$T+<ës¡T 1912˝À á #ÓsT¡ e⁄ ‘·$«+∫q≥T¢ ô|<ä\› T ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïs¡T.
ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+ <=&É¢yê]øÏ á #Ós¡Te⁄‘√ nqTã+<Ûä+ e⁄+~. 1975˝À
k˛eT•\ ñ‘·Ôs¡ ø±\Te ‘·e«ø£+ ÁbÕs¡+_Û+∫ ø±\TeqT ∫qïÁø±ø£
#ÓsT¡ e⁄‘√ ø£\|ü≥+‘√ @{Ï˙s¡T, es¡¸|⁄ü ˙{Ï‘√ s¬ ‘’ T· \ |ü+≥\T düTs¡ø‘åÏ +· >±
e⁄+≥THêïsTT.

ø±\Áø£y˚TD≤ ñ‘·Ôsê~ õ˝≤¢\ qT+∫ ¬s’‘·T\T Çø£ÿ&É≈£î

e\dü sêe&É+‘√ »\<ä+øÏ eT+&É\+ nìï |ü+≥\≈£î
ì\j·T+>± e÷]+~. ñuÛÑj·T >√<ëe] õ˝≤¢\ qT+∫
>∑T+≥÷s¡T, ø£ècÕí, $»j·Tq>∑s+¡ õ˝≤¢\ s¬ ‘’ T· \T 10 dü+e‘·‡sê\
øÏ+<ä≥ qT+∫ e\dü edüTÔHêïs¡T. yÓT≥º uÛÑ÷eTT\T, ã+»s¡T
uÛÑ÷eTT\T>± e÷]à düb˛≥, ìeTà, e÷$T&ç, <ëìeTà, ø=ã“],
C≤eT, bÕe÷sTT˝Ÿ, ã‘êÔsTT, ôV’≤Á;&é πs–˝≤+{Ï ‘√≥\qT
ô|+#·T‘·THêïs¡T. fÒ≈î£ #Ó≥q¢ T ô|+#·T‘·THêïs¡T. ñ‘·sÔ ê~ s¬ ‘’ T· \T
‘√≥\ ô|+|üø£+˝À ‘·eT Á|ü‹uÛÑqT #·÷|ü⁄‘·THêïs¡T.

104
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø±e* n+fÒ... $<ë´dü+düú\T, eÁdüÔ

yê´bÕs¡+ >∑Ts¡TÔø=kÕÔsTT. #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡ì
u§+‘·sêfi¯¢ uÛÑeHê\T, ‘·*¢ ø£fi¯ó>√fi¯ XÊ+uÛÑ$
Ä\j·T+ eTqø£fi¯¢ eTT+<äT kÕø屑·ÿ]kÕÔsTT.
HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝Àì eT÷&ÉT &ç$»Hé πø+Á<ë˝À¢
ø±e* ˇø£{Ï. Ç~ eT+&É\ πø+Á<ä+ ≈£L&Ü!

Ä ˝À∫+∫ #·÷ùdÔ, ø±e* nqï ù|s¡T ‘·~‘·s¡ Á>±e÷\≈£î _Ûqï+>± ø£ìŒdüTÔ +~. Áø°.X¯.
1515˝À $»j·Tq>∑s¡ kÕÁe÷C≤´ìï @*q Vü≤]Vü≤s¡sêj·T\T ñ<äjT· –]ì »sTT+∫
‘·q kÕÁe÷»´+˝À ø£\T|ü⁄≈£îHêï&ÉT. Áo ø£èwüí<˚esêj·T\T sê»j˚T´ Hê{ÏøÏ ø±e*
πø+Á<ä+>± nø£ÿ&É düeTTÁ<ä rsêìøÏ düs¡T≈£î\T s¡yêD≤ ne⁄‘·÷+&˚$. H˚{Ï ‘·TeTà\ô|+≥,
Çdüÿ|ü*¢, #ÓHêïsêj·TTì bÕfiË+\≈£î düs¡T≈£î\qT ø±e* qT+∫ ‘·s¡*+#˚ yês¡T. Ç~
>∑eTì+∫q ø£èwüísêj·TT\T s¡ø£åø£uÛÑ≥T\kÕúH˚ ˇø£ ôd’ìø£ •_sêìï @sêŒ≥T#˚XÊ&ÉT.
≈£î+≈£îfi¯ó¢, ‘˚HÓ ñ<äj·T–] qT+∫ s¡yêD≤ ì$T‘·Ô+ ø±e*øÏ e#˚Ã$. sêqTsêqT <=+>∑\
u…&É<ä m≈£îÿesTT+~. kÕj·TT<ÛäT˝…’q ø±|ü˝≤<ës¡T\T nedüs¡+ nj·÷´s¡T. B+‘√ ø±e*
yês¡T>± #ê˝≤ eT+~ J$‘·+˝À dæús¡|ü&ܶs¡T. n+<äTπø á ÁbÕ+‘êìøÏ ø±e* nH˚ ù|s¡T
e∫Ã+~.

105
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø±e* eT+&É\ ø±e* eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ø±e* _{Ÿ`1, ø±e* _{Ÿ`2, ÄHÓeT&ÉT>∑T,
ñ‘·Ôs¡+ ` Á|üø±X¯+ õ˝≤¢
s¡TÁ<äø√≥, #ÓHêïj·TbÕ˝…+, eT<ä÷›s¡TbÕ&ÉT,
<äøÏåD+ ` uÀ>√\T, »\<ä+øÏ
eTTdüTq÷s¡T, eTqï+–~HÓï, ‘·TeTà\ô|+≥,
eT+&É˝≤\T
‘êfi¯¢bÕ˝…+, ãT&É+>∑T+≥, >ös¡es¡+,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+
#·\+#·s¡¢, ø=‘·Ô|ü*¢, sêEyê] ∫+‘·\bÕ˝…+,
|ü&ÉeTs¡ ` »\<ä+øÏ eT+&É\+
ø±e* eTTì‡bÕ©º,

106
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø±e* ø£+fÒ eTT+<äT »Hêyêdü+ düsê«j·TbÕfiË+. 1515 ‘·sê«‘·
ø±e* <ëì qT+&ç $&çe&ç ø±\Áø£yT˚ D≤ ô|<ä› |ü≥Dº + nsTT+~. ø±e*˝À
ø£ìŒ+#˚ ÁbÕNq #ê]Á‘·ø£ kÕø£´å + •yê\j·T+. Ç+<äT˝À <äTsêZ ÁuÛeÑ Tsê+ã
düy˚T‘· eT˝Ò¢X¯«s¡kÕ«$T yÓ\dæ e⁄Hêï&ÉT. Ç+<äT˝À $»j·Tq>∑sêìï @*q
‘·Tfi¯óe+X¯+ Á|üuTÑÛ e⁄\ø±\+ Hê{Ï XÊdüq+ e⁄+~. ñ<äjT· –]ì »sTT+#êø£
Vü≤]Vü≤s¡sêj·TT\T düeTTÁ<äkÕïHêìøÏ yÓfi¯ó‘·÷ kÕ«$T yê]ì <ä]Ù+#·T
≈£îqï≥T¢ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\THêïsTT. á Ä\j·÷ìøÏ á‘·eTTø£ÿ\, <=&É¢,
ø£deü sêE e+oj·TT\T <Ûsä à¡ ø£s\Ô¡ T>± e⁄+≥THêïs¡T. n|üŒ{À¢ á Ä\j·T+
ì]à+#·&ÜìøÏ ≈£î+uÛÑø√D+ qT+∫ •\TŒ\T e#êÃs¡T. 250 @fi¯¢ øÏ+<ä≥
πø‹¬s&ç¶ e+oj·TT\T Ä\j·÷ìøÏ Js√í<ë∆s¡D >±$+#ês¡T.
á Ä\j·÷ìï Ç+~sê>±+BÛ <ä]Ù+#ês¡T. Ä\j·T+˝À sêVüQ
ø±\+˝À Á|ü‹ X¯óÁø£yês¡+ |üP»\T »]|æ‘˚ n$yêVæ≤‘·T\≈£î $yêVü≤+
ne⁄‘·T+<äì qeTàø£+. •e*+>±ìøÏ m<äTs¡T>± e⁄qï ‹s¡T>∑T&ÉT q+~ì
|üø£ÿ≈£î ‹|挑˚ >∑]“¤D°Ád”Ô\≈£î ø±qTŒ ‘˚*ø£e⁄‘·T+<äì $XÊ«dü+.
ø±e*øÏ düMTbÕq e⁄qï eTTdüTq÷s¡TqT n|üŒ{À¢ yÓTTdüfi¯S¢s¡T nH˚
yês¡ì n+{≤s¡T. n|üŒ{À¢ yÓTTdüfi¯¢yê>∑T e⁄+&˚<äì, yê>∑T ñ<Ûäè‹>±
Á|üeVæ≤düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£kÕ] á <ë]q b˛‘·÷e⁄qï ‘ÓHê* sêeT*+>∑ì
Á|üj·÷D+ Hê\T>∑Ts√E\ bÕ≥T Ä–+<äì, n|ü⁄Œ&Üj·Tq yÓTTdüfi¯¢yê>∑T
MT<ä |ü<ë´\T #ÓbÕŒ&Éì n+{≤s¡T. ø±e*øÏ düMTbÕq eTs√ Á|üdæ<ä∆
Á>±eT+ >ös¡es¡+. >ös¡e÷+ã ù|s¡T MT<ä á Á>±eT+ @s¡Œ&ç+~.
áyÓT ñ<äjT· –]H˚*q >∑»|ü‘T· \ Ç+{Ï Ä&É|&ü TÉ #·T, ÁãVü≤à#ê]DÏ. áyÓT
Áo yÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T uÛÑ≈£îÔsê\T. ‘·q J$‘êìï kÕ«$T ùdeπø n+øÏ‘·+
#˚dqæ eTVü≤˙j·TTsê\T. ø=+&É_Á≥>∑T+≥˝Àì Á|üdqü ï y˚+ø£fXÒ «¯ sê\j·T+
áyÓT Ä<äs¡D˝À n_Ûeè~∆ #Ó+~+~. ª>ös¡e÷+ã<˚$ yÓT&Éμ ˝Ò<ë ª>∑TVü≤μ
á ÁbÕ+‘·+˝À #·÷&Ée#·TÃ.
Çø£b˛‘˚ ø±e* Á>±eT<˚e‘· ø£fi¯ó>√fi¯ XÊ+uÛÑ$. ÄyÓT |ü⁄{Ϻ\T¢
düsê«j·TbÕfiË+. á Á>±eT+˝À ˇø£ <Ûëq´|ü⁄ >±<Ó˝À ø£fi¯ó>√fi¯ XÊ+uÛÑ$
dü«j·T+uÛTÑ e⁄>± ne‘·]+∫+~. ‘·q≈£î ø√&ç≈L£ ‘·, s√ø£{bÏ ˛≥T $ì|æ+#·ì
Á|ü<˚X¯+˝À Ä\j·T+ ì]à+#·eTì ø√]+~. Ä Á|üø±s¡y˚T ø£fi¯ó>√fi¯eTà
Ä\j·T+ ø£{≤ºs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT á ÁbÕ+‘·+ ô|<ä› ìyêdü ÁbÕ+‘·+. }]˝Àì
u≤e⁄\ìï m+&çHê á Ä\j·T+˝Àì u≤$ m+&É<äì n+{≤s¡T. Ç<=ø£
>=|üŒ $X‚wü+. ø£\T>√fi¯eTà <äs¡Ùq+ ø£cÕº\qT <ä÷s¡+#˚dæ, X¯óuÛ≤\qT
ø£\T>∑#˚düTÔ+<äì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+.
ø±e* >±¬sà+{Ÿ‡≈£î Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ ñ+~. m+‘√ ù|s¡T ø£+<äT≈£L]
>±¬sà+{Ÿ‡, e÷¬sÿ{Ÿ >±¬sà+{Ÿ‡, yÓ÷&És¡Hé bòÕ´wüHé >±¬sà+{Ÿ‡, u≤+uÒ
>±¬sà+{Ÿ‡, ø√D≤sYÿ >±¬sà+{Ÿ‡ yÓTT<ä˝…’q$ ¬s&çy˚T&é <äTdüTÔ\ ‘·j ·÷Ø˝À
Á|üU≤´‹>±+#êsTT. á >±¬sà+{Ÿ‡ e\¢ m≈£îÿe eT+~ eTVæ≤fi¯\≈£î
JeH√bÕ~Û \_ÛdüTÔqï~.

eÁdüÔ yê´bÕs¡+˝À ø±e*ì ¬s+&√ u§+u≤sTT n+{≤s¡T. <ë<ë|ü⁄ ◊<äT

e+<ä\ eT+~ Vü≤√˝Ÿùd˝Ÿ, ]f…Æ˝Ÿ eÁdüÔ <äTø±D≤\T yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M\T
kÕ–düTÔ+{≤sTT. nqï|üPs¡í, ns¡TD√<äj·T, qy√<äj·T, X¯óuÛÀ<äj·T eÁdüÔ e÷¬sÿ≥T¢
Á|ü»*ï Äø£]¸düTÔ+{≤sTT. n+‘˚>±≈£î+&Ü ¬s&ûy˚T&é ‘·j·÷Ø˝À >±¬sà+{Ÿ‡ s¡+>∑+
Á|ü‘˚´ø£‘·‘√ ø=qkÕ>∑T‘√+~. n‹ ù|<ä yê&çøÏ, <Ûäqe+‘·T&çøÏ ôd’‘·+ n+<äT
u≤≥T˝À e⁄+&˚ $<Ûä+>± Çø£ÿ&É >∑T&ɶ\T <=s¡T≈£î‘êsTT. eTT+u≤sTT, dü÷s¡‘Y,
nVü≤à<ëu≤<é ˝≤+{Ï nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ eÁkÕÔ\qT ‘Ó∫Ã, Çø£ÿ&É
neTTà‘·T+{≤s¡T. m+‘√ eT+~ á <äTø±D≤˝À¢ |üì#˚dü÷Ô ìs¡T<√´>∑ düeTdü´qT
|ü]wüÿ]+#·T≈£î+≥THêïs¡T.

107
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eÁdüÔ yê´bÕs¡T\T kÕ+|òæTø£, dü+πøåeT, ùdyê ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ≈£L&É
eTT+<äT+{≤s¡T. 1996˝À e∫Ãq es¡<ä u≤~Û‘T· *ï Ä<äT≈£îHêïs¡T. ø£fi≤´D
eT+&ÉbÕ\T ì]à+#ês¡T. d”«j·Tì<ÛäT\‘√ ùde\‘√ yê´bÕs¡T\T Á|ü»\
eTqï\q+<äT‘·THêïs¡T.
nuÛÑT´<äj·T uÛ≤yê\ |ü⁄{Ϻì\T¢ ø±e*. ¬ø.$.s¡eTD≤¬s&ç¶, uÛÑT»+>∑
sêj·TX¯s¡à... ˝≤+{Ï yê¬s+<äs√... ø£e⁄\≈£î Ç~ »qàdüú\+.
‘Ó\T>∑T dæ˙ s¡+>∑+˝À kÕ{Ï˝ìÒ y˚T{Ï q≥T\T sê»Hê\, Hê>∑u÷ÑÛ wüD+
>±s¡T¢ áeP] yêπs! Çø£ $<ë´s¡+>±ì ø=ùdÔ 1922˝ÀH˚ ø±e*˝À
eTÁ<ëdüT >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ‘=* ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\ @s¡Œ&ç+~. n~ H˚&ÉT
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\. <=&É¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ >±] |ü⁄D´+
$XÀ«<äj·T $<ë´dü+düú\T M{Ï n_Ûeè~∆øÏ Ç‘√~Ûø£+>± ‘√&ÉŒ&çqyês¡T
|ü⁄#·Ã\|ü*¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ m+.sêe÷qT» Hêj·TT&ÉT, mdt.$.
uÛ»Ñ +>∑sêj·TX¯sà¡ \T.
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA e⁄+&É>±H˚ <=&É¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶>±s¡T $<ë´
dü+düú\≈£î, HÓÁVüA ù|s¡T ô|{≤º\ì e⁄+<äì n&ç–‘˚ Äj·Tq n+^ø£]+
#·˝Ò<äT. Äj·Tq #·ìb˛j·÷ø£ 1965˝À ÄHê{Ï sêÁwüº|ü‹ C≤ø°sYVüQùd‡Hé
»eVü≤sY uÛ≤s¡‹ $<ë´dü+dü\ú T>± yê{Ïì Á|üø{£ +Ï #ês¡T. á $<ë´dü+düú˝À¢
#·~$q yês¡T <˚X$¯ <˚XÊ˝À¢ eT+∫ ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T kÕ~Û+#ês¡T. <˚X+¯ ˝À
ù|¬sìïø£>∑qï 120 ø£fi≤XÊ\˝À¢ »eVü≤sY uÛ≤s¡‹ ˇø£{Ï.
á eT+&É\+˝À nqï>±]bÕfiË+≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘· e⁄+~. á }]
Á>±eT <˚e‘· ªªeTT+<äsb¡ ıf…eº Tàμμ. á Á>±e÷ìøÏ düMT|ü+˝À ‘êfi¯flbÕfiË+˝À
<ë<ë|ü⁄ q÷πsfi¯fl ÁøÏ+<ä≥ kÕeT+‘·Ts¬ &É¢ Ç+{À¢ <ÛëHê´>±s¡+˝À á Á>±eT
<˚e‘· Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ+~. Ä ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´˝Ò eTT+<äs¡bıf…ºeTà≈£î >∑T&ç
ì]à+#ês¡T.
Äs√E qT+∫ #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ Á>±e÷\ Á|ü»\T ø√]q ø√¬sÿ\T rπsÃ
ø£\Œ‘·s¡Te⁄>± á Ä\j·T+ Á|üdæ~∆ #Ó+~+~. bı˝≤˝À¢ mìï eT+<äT\T
yê&çHê, s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T y˚dæHê ‘=\>∑ì N&É |”&É\T, ô|s¡>∑ì
uÛÑ÷kÕs¡+ <˚e‘· bÕ<ë\ #Ó+‘·qTqï ÇdüTø£qT bı˝≤\˝À #·\T¢≈£î+fÒ
b˛‘êj·Tì Çø£ÿ&ç yê] qeTàø£+. n˝≤π> Ä ÇdüTø£ #·\¢&É+‘√ uÛÑ÷kÕs¡+
ô|]– Ä bı˝≤˝À¢ }Væ≤+#·ì ~>∑Tã&ÉT\T ekÕÔj·Tì Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«dü+.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ e´ekÕj·T d”»Hé˝À kÕúìø£ Á>±e÷\ Á|ü»˝Ò ø±ø£,
Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ qT+∫ ≈£L&Ü s¬ ‘’ T· \T Çø£ÿ&çøÏ e∫à Á>±eT<˚e‘·≈î£ Á|üD$T*¢
‘·eT |ü+≥\T u≤>± |ü+&Ü\ì ø√s¡T≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. yê] |ü+≥
~>∑Tã&ÉT\ ø√dü+ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\T ãkÕÔ˝À¢ <Ûëq´+ ‘Ó∫Ã, n<˚
|ü]e÷D+˝À Ä <˚e‘· bÕ<ë\ #Ó+‘· ñqï ÇdüTø£qT rdüTø¬ [fl bı˝≤\˝À¢
#·\T¢≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T.
Á|ü‹ Ä~yês¡+ >∑T&ç˝À neTàyê]øÏ Á|ü‘˚´ø£|üP»\T, yÓTT≈£îÿ\T
ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T.

ø±e*˝À eTs=ø£ Á|ü‘˚´ø£ n+X¯+ Ä+π>¢j·TT\ ø±\+Hê{Ï

u§+‘·sêfi¯¢ ø£≥&º Ü\T. H˚{øÏ ° n$ #Ó≈î£ ÿ#Ó<sä ø¡ £ ì*∫ e⁄HêïsTT. Çe˙ï
Á_{°wt Vü≤j·÷+˝À ì]à+∫q$. Äضy√, me÷às√«, ]õÁkÕºsY
ø±sê´\j·÷\T, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ôV’≤dü÷ÿ\T, ÄsY.n+&é._ ã+>∑fi≤,
ø√s¡Tº, düuŸÁf…»Ø, s¡÷s¡˝Ÿ b˛©düTùdºwüHé, düuŸC…’\T yÓTT<ä˝…’q$.
ø±e*, eTTdüTq÷s¡T, >ös¡es¡+, eT<ä÷›s¡TbÕ&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À
ÄHê&ÉT u§+‘·sêsTT >∑qT\T+&˚$. yê{Ï MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ã‹πø ø±]à≈£î
\T+&˚yês¡T. yê] HÓ’|ü⁄D´+ áHê{Ïø° eTq≈£î ÄX¯Ãs¡´+ ø£*ZdüTÔ+~.

108
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

uÛÀ>∑|ü⁄s¡+, Áø£ e T+>± uÛ À >∑ Á b˛\T,

uÛÀ>∑y√\T ‘·sê«‘· uÀ>√\T>± e÷] e⁄+&Ée#·TÃ.
á eT+&É\+˝À Á|üdæ<ä∆yÓTÆq$ ÁoÁ|üdüqï yÓ+ø£fÒ
X¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+, _Á≥>∑T+≥ s¬ ˝’ «Ò ˝Àø√ ôw&ÉT.¶

E e«\~HÓï Á>±eT+˝À
•yê\j· T +, $cÕí «
\j· T + e⁄HêïsTT.
>∑‘·+˝À á Á>±eT+ u≤>±
yÓu’ eÑÛ + #·$#·÷dæ+~. s¬ ˝’ «Ò \T,
s√&ÉT¢ @s¡Œ&É≥+‘√ á Á>±eT+
eT÷\q #˚ ] b˛sTT+~.
ãøÏ+>¥Vü‰yéT ø±\Te˝À HÍø±
Á|üj·÷D+ ‘·>∑Z&É+ ≈£L&Ü á
Á>±eT yÓu’ eÑÛ ø°D
å ‘·≈î£ ø±s¡D+.
Áobı{Ï º ÁosêeTT\T≈£ î á
Á>±eT+‘√ nqTã+<Ûä+ e⁄+~.
á Á>±eT+˝À ˇø£ HÍø±
<ä fi ≤~Û | ü ‹ dü e ÷~Û ≈£ L &Ü
e⁄+~. ≈£L*b˛sTTq |ü⁄sê‘·q
ø√≥ ˇø£{Ï e⁄+~.

109
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

uÀ>√\T eT+&É\
uÀ>√\T eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: uÀ>√\T, $.j·THé.ÄsY.ù|≥, Ee«\~HÓï,
#ÓHêïsêj·TTìbÕfiË+, _Á≥>∑T+≥,
ñ‘·Ôs¡+ ` ø±e*, »\<ä+øÏ eT+&É˝≤\T
eTT+>∑eT÷s¡T, Hê>∑T\es¡+, n*¢eT&ÉT>∑T,
<äøÏåD+ ` <ä>∑<ä]Ô, n\÷¢s¡T eT+&É˝≤\T
‘êfi¯Sfls¡T, j·Tdt.$.bÕfiË+, C….|æ.>∑÷&É÷s¡T,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+
@qT>∑T\u≤$, ø√ePs¡TbÕfiË+,
|ü&ÉeTs¡ ` »\<ä+øÏ eT+&É\+
düT+<äs¡–]yê] ø£+Á&ç>∑, m._.ø£+Á&ç>∑,
ñe÷eTùV≤X¯«]|ü⁄s¡+.

110
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eT+>∑eTà nH˚ Á>±eT<˚e‘· Ä\j·TeTTqï Á>±eT+ eTT+>∑eT÷s¡T.
Ä+»H˚jT· , yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡, ˙\ø£+sπ Xƒ «¯ s¡ kÕ«$T Ä\j·÷\THêïsTT. Hê>∑T\T
nH˚ C≤‹ yês¡T m≈£îÿe>± ìedædüTÔ+&çq Hê>∑T\es¡+ Á>±eT+ ≈£L&Ü
á eT+&É\+˝À e⁄+~.
á eT+&É\+˝À ÁbÕNqyÓTÆq, Á|üdæ<ä∆yÓTÆq Ä\j·T+ ø=+&É
_Á≥>∑T+≥˝À e⁄qï Áo Á|üdüqï yÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+. ÄHê{Ï _\≈£L≥
πøåÁ‘·y˚T H˚{Ï ø=+&É_Á≥>∑T+≥. á πøåÁ‘·+ _Á≥>∑T+≥ qT+∫ 3øÏ.MT
<ä÷s¡+˝À yÓ+ø£fÒX¯«s¡bÕfiË+ ¬s’˝Ò«ùdºwüHé≈£î 1øÏ.MT <ä÷s¡+˝À e⁄+~.
á <˚yê\j·T ÁbÕø±s¡+ <äøÏåD >√&É øÏ+<ä e⁄qï _\+˝À <˚e]¸
nsTTq Hês¡<äT&ÉT Áo eTVü‰$wüßíe⁄qT >∑÷]à ‘·|üdüT‡ #˚XÊ&É+{≤s¡T. Ä
‘·|dü Tü ‡≈£î yÓT∫Ã, $wüßeí ⁄ Á|ü‘´· ø£eå Tj·÷´&Éì, Hês¡<Tä &ÉT Äj·Tq≈£î nø£ÿ&É
$Á>∑Vü≤ s¡÷|ü+˝À yÓ\dæ uÛÑ≈£îÔ\qqTÁ>∑Væ≤+#·eTì ø√sê&Éì #Ó|ü⁄‘ês¡T.
n˝≤ uÛÑø£Ô |üsêBÛqT&Ó’q uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT |ü<ëàer düy˚T‘·T&Ó’ Áo Á|üdüqï
yÓ+ø£fÒX¯«s¡Tì>± Ä ø=+&É MT<ä yÓ\dæq≥Tº $XÊ«dü+.
düTe÷s¡T 600 @fi¯¢ øÏ+<ä≥ ñ<äj·T–]ì sê»<Ûëì>± #˚düT≈£îì á
ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q >∑»|ü‘·T\ Ä&É|ü&ÉT#·T >ös¡e÷+ã. áyÓT $wüßí
uÛÑ≈£îÔsê\T, ÁãVü≤à#ê]DÏ. áyÓT á Ä\j·÷ìï ø£{Ϻ+~. ‘·q J$‘êìï
<Ó’euÛÑøÏÔπø n+øÏ‘·+ #˚dæ+~. ø=+&É≈£î düMTbÕq e⁄qï Á>±eT+ >ös¡e s¡+
ÄyÓT ù|s¡T MT<äH˚ @s¡Œ&ç+~.
Ä ‘·sê«‘· ø±\+˝À ˇø£ uÛÑ≈£îÔsê\T Ä\j·÷ìï ø£ìô|≥Tº≈£îì
e⁄+&É≥y˚T >±ø£ J$‘ê+‘·+ #·+<ë\T <ä+&ÉT‘·÷, Ä <Ûqä +‘√ sê»>√|ü⁄s¡+
ì]à+∫+~. >∑»|ü‘·T\T ‘·$«+∫q ô|<ä› #Ós¡Te⁄˝≤+{Ï ø√H˚s¡T ø=+&É≈£î
~>∑Teq áXÊHê´q e⁄+~.
ø=+&É MT<ä Á|üdüqï yÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+‘√ bÕ≥T \ø°åà
neTàyê] Ä\j·T+, dü+‘êq ø£èwüßíì Ä\j·T+, Ä+»H˚j·TkÕ«$T yê]
Ä\j·T+, Äfi≤«s¡T\ düìï~Û ñHêïsTT. dü+‘êq+ ˝Òì uÛÑ≈£îÔ\T dü+‘êq
ø£èwüßíì Äsê~ÛùdÔ, Ä uÛ≤>±´ìï bı+<äT‘ês¡ì Çø£ÿ&É nHê~>± HÓ\ø=qï
$XÊ«dü+.
m‘Ó’Ôq sê»>√|ü⁄s¡+, ø=+&É mø£ÿ{≤ìøÏ n+<äyÓTÆq yÓT≥T¢
#·÷&ÉeTT#·Ã≥sTTq Á|üø£è‹ kÂ+<äs¡´+ á Ä\j·T+ kı‘·TÔ.
á πøåÁ‘êìøÏ düMTbÕq ªÁu≤Vü≤àDÁø±ø£μ nH˚ Á>±eT+ e⁄+~. Ç~
ˇø£ nÁ>∑Vü‰s¡+. Áø±ø£ n+fÒ ì‘·´+ j·T»„ j·÷>±~ Vü≤√eT>∑T+&Ü\‘√
$\dæ˝Ò¢~ nì ns¡∆+.
Vü≤]Vü≤s¡sêj·T\T, ãTø£ÿsêj·T\ ø±\+˝À á Á>±eT+ y˚<ä
|ü+&ç‘T· \≈£î XÀÁ‹j·T+>± Çe«ã&ç+~. Ç~ j·T»„u÷ÑÛ $T. M] Á>±eT<˚e‘·
ªø±ø£‹μ.
Áo ø£èwü<í e˚ sêj·T\≈£î eTT+<äT $»j·Tq>∑s¡ sêC≤´ìï @*q dü+>∑eT
e+X¯dTü \ú XÊdüq+ á Ä\j·T+˝À \_Û+∫+~. Çø£ÿ&É e⁄qï y˚<ä $Á|ü⁄\≈£î

_Á≥>∑T+≥˝À |üì#˚ùd Ä+>√¢ Ç+&çj·Tq¢ ø=s¡≈£î,

ñ<√´>∑T\ $H√<ä+ ø=s¡≈î£ ˇø£ ÇHéd≥ ºæ ÷´{ŸqT Á_{°wyt ês¡T
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ãsêà fÒ≈£î‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæq _*j·TsY¶‡
uÀs¡T¶, |òü⁄{Ÿu≤˝Ÿ ø√s¡Tº, bÕs¡Tÿ\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.

111
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
ª$<ä«‘Y >∑»πødü]μ nqï _s¡T<äTqT kÕfi¯óe qs¡dæ+Vü≤sêj·T\T
Ç∫Ãq≥T¢ XÊdüHê\T düŒwüº+ #˚düTÔHêïsTT.
H˚Á‘·yê´~Û‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï ˇø£ <Ûäì≈£î&ÉT kÕ«$T yê] <äs¡Ùq+‘√
H˚Á‘·yê´~Ûì b˛>=≥Tº≈£îHêï&ÉT. Äj·Tq kÕ«$T yê] MT<ä uÛÑøÏÔ‘√
<Ûä«»düÔ+uÛ≤ìï |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ês¡T. <ë‘·\T ;<ä s¡$#·+Á<ä s¡<∏ëìï
|ü⁄q]ï]à+#ês¡T. ø√H˚s¡TqT eTs¡eTà‘·TÔ #˚dæ sê‹ yÓT≥T¢ ì]à+#˚ |üì˝À
e⁄Hêïs¡T.
1870 qT+&ç nqï<ëq+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ÁãVü≤√à‘·‡e düeTj·÷˝À¢
1000eT+~øÏ s√p nqï<ëq+ #˚düTÔHêïs¡T. Á|ü‹ @{≤ <ë<ë|ü⁄ j·÷uÛ…’
eT+~øÏ <Ûäs√à|üqj·THê\T #˚düTÔHêïs¡T.
á ÁbÕ+‘·+ qT+&ç $<˚XÊ\¬ø[¢ dæús¡|ü&çq &Üø£ºs¡T¢, Ç+»˙s¡T¢,
>∑s¡T&Éùde s√E ‘·eT‘·eT $sêfi≤\qT, ùde\qT n+~düTÔHêïs¡T. yÓ’X¯´,
kÕ˝…, yÓw’ eíü , Ç‘·sT¡ \T nqï<ëq düÁ‘ê\qT ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. eè<ë∆ÁX¯eT+
≈£L&Ü ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·Tqï~. Á|ü‹ @{≤ ÁãVü≤√à‘·‡yê\T |òüTq+>±
»s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. $.◊.|æ\ ‘êøÏ&ç m≈£îÿe. ø£sêï≥ø£, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT\
qT+&ç uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T.
Çø£ _Á≥>∑T+≥ s¬ ˝’ «Ò ˝Àø√ôw&é. 1935˝À 50ø√≥¢ Ks¡TÑ√ eTÁ<ëdüT
`$»j·Tyê&É\ eT<Ûä´ Á_{Ïwt yês¡T ¬s’˝Ò«\ uÛÑÁ<ä‘· <äècÕº´ _Á≥>∑T +≥qT
Á|üeTTK ¬s’˝Ò« πø+Á<ä+>± eT*#ês¡T.
1885˝À Á_{Ïwt n~Ûø±s¡T\T _Á≥>∑T+≥˝Àì kÂ\uÛ≤´\qT >∑T]Ô+∫
˝Àø√ ôw&é ìsêàD≤ìøÏ Áoø±s¡+ #·T{≤º&ÉT. 1935˝À ôw&é ìsêàD+
112
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
|üPs¡ÔsTT+~. 1937˝À 200 d”ºyéT Ç+»qT¢ eTs¡eT‘·TÔ\qT #˚ùd+<äT≈£î
nedüs¡eTj˚T´ sö+&éVü≤Ödt, ≥sYïfÒãT˝Ÿ n+&ÉsY π>{Ÿ ]ù|sY|æ{Ÿ‡\T
@s¡Œ&ܶsTT. 5y˚\ eT+~ ø±]à≈£î\T $$<Ûä ø±sê´\j·÷˝À¢ ìj·T$T+#·
ã&ܶs¡T. M]øÏ nedüs¡yÓTÆq edü‹, $<ä´, yÓ’<ä´+, ]ÁøÏj˚TwüHé\ ø√dü+
kÂø£sê´\T düeT≈£Ls¡Ãã&ܶsTT. á ø±]à≈£î\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç á ÁbÕ+‘·+
#·T≥Tº |üøÿ£ \ 30y˚\ eT+~ |ü˝¢… Á|ü»\T $$<Ûä yê´bÕsê\T #˚dTü ≈£î+≥÷
_Á≥>∑T+≥≈£î sêø£b˛ø£\T kÕ–+#˚yês¡T. s¬ fi’ ¢¯ eTs¡eTà‘·T\Ô T ìsê≥+ø£+>±
»]π>$. #Óø˘bÕsTT+{Ÿ>± <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À _Á≥>∑T+≥ ù|s¡T
yÓ÷‘·yÓ÷–+~. >∑÷&ÉT‡ yê´>∑q¢qT Áø£eTãB›ø£]+∫ <˚X¯+˝Àì $$<Ûä
ÁbÕ+‘ê\≈£î |ü+ù|+<äT≈£î nedüs¡eTj˚T´ e÷s¡¸*+&é j·÷sY¶ ôd’‘·+
@sêŒ≥sTT+~.
á ÁbÕ+‘·+ yÓTT<ä{À¢ ôd+Á≥˝Ÿ ¬s’˝Ò«˝À #˚s¡Ãã&ç+~. 1966˝À
k‘Y ôd+Á≥˝Ÿ ¬s’˝Ò« @sêŒ≥j·÷´ø£ <ë+{À¢ $©qeTsTT+~. kÕ«‘·+Á‘·´+
e#êÃø£ HÓÁVüA Çø£ÿ&çøÏ e∫à ø=ìï ø±sê´\j·÷\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
n+<äT≈£î >∑Ts¡TÔ>± ˝Àø√ôw&é˝À HÓÁVüA $Á>∑Vü≤+ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. á
ôw&é nedüsê\ ì$T‘·Ô+ 2360 #·.øÏ.MT |ü]~Û˝À y˚˝≤~ ≥qTï\ u§>∑TZ
ì\«\qT e⁄+#˚yês¡T. 1980˝À $<äT´‘Y Ç+»q¢ X¯ø£+ ÁbÕs¡+uÛÑ+
ø±e&É+‘√ d”ºyéT Ç+»q¢ X¯ø±ìøÏ ø±\+ #Ó*¢+~. Çø£ÿ&ç j·T+Á‘·kÕe÷Á–
‘·~‘·s¡ kÕe÷Á– bÕ‘· ÇqTeTT øÏ+<ä ny˚TàXÊs¡T. ø±]à≈£î\qT $$<Ûä
ÁbÕ+‘ê\≈£î ã~©\ô|’ |ü+|æy˚XÊs¡T. ôw&é •~∏˝≤edüú≈£î #˚]+~.
yê>±úHê\‘√ ø±\+ >∑&ç∫b˛‘·÷ e⁄+~. |üPs¡« yÓ’uÛÑe+ eT∞¢ edüTÔ+<ë
nqï~ nqTe÷qy˚T!.
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<ä><∑ ]ä Ô ù|s¡T˝À ñqï ªn]Ôμ ˙{Ï edü‹ì ‘Ó*j·TCÒùd |ü<+ä . ˙{Ï edü‘T· \T
‘·≈î£ ÿe>± e⁄qï ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï á Á>±e÷ìøÏ ªn]Ôμ #˚s&¡ +É ‘√ nø£ÿ&É ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£‘·
ø£*–q ˙{Ïedü‹ ñ+<äì ‘Ó\TdüTÔ+~. á eT+&É\+˝À Ç˝≤+{Ï<˚ eTs=ø£ }s¡T
s¡+>∑düeTTÁ<ä+ ø£ì|ædüTÔ+~. düeTTÁ<ä+ n+fÒ ô|<ä› ˙{Ïedü‹ nì ns¡ú+.

113
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<ä>∑<ä]Ô eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: <ä>∑<ä]Ô eT+&É\
ñ‘·Ôs¡+ ` ø£*–], »\<ä+øÏ, uÀ>√\T |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
eT+&É˝≤\T ô|<ä›|ü⁄‘˚Ô&ÉT, #Óq÷ïs¡T, <ä>∑<ä]Ô, <ëeTes¡+,
<äøÏåD+ ` dü+>∑+, ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+, ‘·T]yÓTs¡¢, ñ\ebÕfi¯¢, yÓ\Tb˛&ÉT, ø=‘·Ô|ü*¢
ø=&Ée\÷s¡T, n\÷¢s¡T ø√ePs¡T>∑T+≥, uÀ&É>∑T&çbÕ&ÉT, <äT+&ç>∑+,
eT+&É˝≤\T Äq+‘·es¡+, <Ûäs¡àes¡+, ø±Á{≤j·TbÕ&ÉT,
‘·÷s¡TŒ ` n\÷¢s¡T, ø=&Ée\÷s¡T s¡+>∑düeTTÁ<ä+, eTqTuÀ\TbÕ&ÉT, ‘·&Éø£\÷s¡T,
eT+&É˝≤\T #Í≥|ü⁄‘˚Ô&ÉT, j·T\eT+∫bÕ&ÉT,
|ü&ÉeTs¡ ` dü+>∑+, nqTeTdüeTTÁ<ä+, }#·>∑T+≥bÕfiË+, ‹]M~ÛbÕ&ÉT.
ø£*–] eT+&É˝≤\T

114
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

#Ó q÷ïs¡T˝À ÁbÕNqyÓTÆq •yê\j·T+, $cÕí«\j·÷\T e⁄HêïsTT.

ô|<ä|› ⁄ü ‘˚&Ô TÉ ˝À |ü⁄sê‘·q Áo dæ<X›˚ «¯ s¡kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. $TwüqØ
yê] #·]Ã e⁄+~.
‹s¡TM~ÛbÕ&ÉT˝À 50 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ>∑\ ã+&ÉMT<ä
$wüßí Ä\j·T+ e⁄+~. Áo \ø°åàqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T yê]
Á|ü‹eT >∑TVü≤˝À e⁄+~.
á eT+&É\+˝À e⁄qï s¡+>∑düeTTÁ<ä+ $»j·Tq>∑s¡
sêE\ ø±\+˝À eT+∫ ÁbÕuÛÑe+ e⁄qï ePs¡T. yê]
ø±\+˝À Áos¡+>∑sê»|ü⁄s¡+>± yÓ’uÛÑyêìï ø£*–e⁄qï
Á>±eT+ Áø£eT+>± s¡+>∑düeTTÁ<ä+>± e÷]+~. á
Á>±eT+˝À |ü⁄sê‘·q eTd”<äT ≈£L&Ü e⁄+~.
á eT+&É\+˝À ˇø£|ü⁄Œ&ÉT u≤>± ù|s¡T bı+~q
ÁbÕ+‘·+ ªdüTqï|ü⁄ã{Ïμº HÓ\÷¢sT¡ `ø±e* C≤rj·T s¡V≤ü <ë]
eT<Ûä´˝À ø=‘·Ô|ü*¢ nH˚ Á>±eT+˝À düTe÷s¡T 100@fi¯¢ øÏ+<ä≥ düTqï+
‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ä s√E˝À¢ >∑èVü≤ ìsêàD≤\≈£î
m≈£îÿe>± düTHêïìï yê&˚yês¡T. B+‘√ á |ü]ÁX¯eTô|’ qÁs¡yê&É ÁbÕ+r
j·TT\T Äø£]¸‘·T\j·÷´s¡T. 50 ≈£î≥T+u≤\yês¡T e\düe#êÃs¡T. á
ÁbÕ+‘·+˝À düTqï|ü⁄sêsTT $kÕÔs+¡ >± <=s¡ø&£ +É ‘√ Bìì Á|ü‹ ≈£î≥T+ã+
≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT>± #˚düT≈£îì n_Ûeè~∆ #˚XÊs¡T.
õ˝≤¢˝À me]¬ø’Hê düTqï+ ø±yê\+fÒ ø=‘·Ô|ü*¢øÏ
sêyê*‡+<˚! sêqTsêqT ø=‘·|Ô *ü ¢ Á>±eT+ düTqï+ |ü]ÁX¯eT
ø±s¡D+>± ªdüTqï|ü⁄ã{Ïμº >± s¡÷bÕ+‘·s+¡ #Ó+~+~. õ˝≤¢
Á|ü»\ nedüs¡+ rs¡Ã&Éy˚T>±≈£î+&Ü, Çø£ÿ&ç qT+&ç
‘·$Tfi¯Hê&ÉT ÁbÕ+‘ê\≈£î düTqï+ s¡yêD≤ nj˚T´~.
dæyÓT+{Ÿ s¡+>∑ Á|üy˚X¯+‘√ düTqï|ü⁄ã{Ϻ ‘·q ÁbÕ<Ûë
q´‘·qT ø√˝ÀŒsTT+~. s=j·T´\ |ü]ÁX¯eT $kÕÔs¡+
ø±e&É+‘√, s=j·T´\>∑T+≥˝À düTqï+ m≈£îÿeø±e≥+‘√
ø=+‘·eT+~ ÄX¯#êeø£ düTqï+ ‘·j·÷Øì e<ä˝Ò¢<äT.
ø±˙ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ |æ&ÉT>∑Tsêfi¯¢ qT+&ç düTqï+
n+<äyÓTÆq u≤´>∑T˝À¢ edüTÔ+&É≥+‘√ düTqï|ü⁄ã{Ϻ düTqï+ ø=H˚yês¡T
‘·–Zb˛j·÷s¡T.
nsTTHê ù|s¡T e÷Á‘·+ n˝≤H˚ e⁄+~.

Á_{Ïwt ø±\+Hê{Ï ø£ì–] ]»sê«j·Ts¡T˝Àì u§+u≤sTT

‘·÷eTT\≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ esê¸\≈£î ‘·s¡#·÷ >∑+&ç
|ü&ÉT‘·T+&˚~. B+‘√ Ä ‘·÷eTT\qT HêD´yÓTÆq düTqï+‘√
ø£{≤º\ì ÄHê{Ï Á_{Ïwt Ç+»˙sY\T õ˝≤¢ n+‘·{≤>±*+∫,
düTqï|ü⁄ã{Ï˝º À <=]πø düTqï+ n‘·´+‘· HêD´yÓTqÆ <äì ‘˚˝≤Ãs¡T.
á düTqï+‘√ u§+u≤sTT ‘·÷eTT\qT ì]à+#ês¡T. Ä
düTqï+‘√ ì]à+∫q ‘·sê«‘· ‘·÷eTT\≈£î >∑+&ç|ü&É˝Ò<äT.

115
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n\÷¢sT¡ bÁ Õ+‘·+ bÕ&ç|+ü ≥\≈£î Á|üd~æ .∆

ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á Á>±e÷ìï |ü+≥\ n\÷¢s¡T>± |æ*#˚
yês¡≥. n\÷¢s¡T Á>±eT+ eT<Ûä´˝À e⁄qï $wüßí
<˚yê\j·T+, n\÷¢s¡Tù|≥˝À ñqï •yê\j·T+,
dürdüV≤ü >∑eTq+ #˚dæ ù|s¡+{≤\T <˚yê\j·T+, |ü⁄]DÏ
Á>±eT+˝Àì #ÓqïπøX¯e, Msê+»H˚j·T Ä\j·÷\T
Ç+<äT|üPs¡T˝Àì Áo Á|üdüqï y˚+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+
dæ+>∑ù|≥˝Àì ø√<ä+&É sêeTkÕ«$T Ä\j·T+, uÛ≥Ñ s¢ Y
nH˚ Ä+π>¢j·TT&ÉT ì]à+∫q uÛÑÁ≥ø±>=\T¢ Á>±eT+
yÓTT<ä˝…’qe˙ï á eT+&É˝ #ê]Á‘·ø£ yÓ’•cÕº´ìï
‘Ó\T|ü⁄‘T· HêïsTT.
ñ|ü⁄Œ ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT á eT+&É˝≤ì≈£îqï
eTs√ Á|ü‘´˚ ø£‘.·

117
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n\÷¢s¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: n\÷¢s¡T eT+&É\
ñ‘·Ôs¡+ ` uÀ>√\T eT+&É\+ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
<äøÏåD+ ` $&Ée\÷s¡T, ø=&Ée\÷s¡T, n\÷¢s¡T, Çdüÿ|ü*¢, HêsYÔyÓ÷|üPs¡T, |ü⁄]DÏ,
eT+&É˝≤\T ádtº >√>∑T\|ü*¢, dæ+>∑ù|≥, Ç+<äT|üPs¡T,
‘·÷s¡TŒ ` $&Ée\÷s¡T eT+&É\+, ;s¡+>∑T+≥, uÁ≥ø±>=\T¢, yÓdtº >√>∑T\|ü*¢,
ã+>±fi≤U≤‘·+ HêsYÔ ÄeTT\÷s¡T, Á>∑<ä›>∑T+≥, yÓ*#Ós¡¢.
|ü&ÉeTs¡ ` <ä>∑<ä]Ô eT+&É\+

118
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n \÷¢s¡T eT+&É\ ÁbÕ+‘· |ü]~Û˝À Á|üdæ~∆ #Ó+~q Á>±eT<˚e‘·

b˛˝Òs¡eTà. ø=~› ‘·sê\ øÏ+<ä≥ Hês¡TÔyÓ÷|üPs¡T Á>±eT+˝À ˇø£
¬s’‘·T ≈£î≥T+ã+˝À b˛˝Òs¡eTà yÓ*dæ, y˚T&Ü yê] Ä&É|ü&ÉT#·T>±
n\÷¢s¡Tù|≥˝À Á|ü‹wæ˜+#·ã&ç+<äì kÕúì≈£î\T #Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T.
eT+&É\ πø+Á<äyÓTÆq n\÷¢s¡T≈£î 3øÏ.MT <ä÷s¡+˝À ñqï Hês¡TÔ
yÓ÷|üPs¡T b˛˝Òs¡eTà |ü⁄{Ϻì\T¢. Ä Á>±eT+˝À ˇø£ ¬s’‘·T ‘Ó’<äT\ãT≥º˝À
b˛˝Òs¡eTà ne‘·]+∫+<äì, nq+‘·s¡+ ÄyÓT Äø±X¯yêDÏ>± ‘·qT
n\÷¢sT¡ ˝Àì y˚T&Ü yê] Ä&É|&ü TÉ #·Tqì, ‘·qqT n\÷¢]ù|≥˝À Á|ü‹wæ+˜ #·
eTì ø√]q≥T¢ #Ó|ü⁄‘ês¡T.
150 @fi¯¢ øÏ+<ä≥ Á>±eTô|<ä› y˚T&Ü *+>±¬s&ç¶ eTT+<äTø=∫Ã, n\÷¢sT¡
ù|≥˝À ∫qïbÕ{Ï >∑T&çì @sêŒ≥T#˚dæ, b˛˝Òs¡eTàqT Á|ü‹wæ˜+|üCÒXÊs¡T.
n|üŒ{Ï qT+∫ uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£î ø=+>∑Tã+>±s¡+>± b˛˝Òse¡ Tà yÓ\T>=+<äT‘√+~.
*+>±¬s&ç¶ >±] e+X¯düTú˝Ò <Ûäs¡àø£s¡Ô\T>± ñ+≥THêïs¡T.
b˛˝Òs¡eTà≈£î m+‘√ Á|”‹bÕÁ‘·T&Ó’q ‘·eTTà&ÉT b˛‘·TsêE Ä\j·T+
eTT+<˚ yÓ\dæe⁄Hêï&ÉT. n˝≤π> b˛˝Òs¡eTà≈£î nø£ÿ\T, #Ó˝…¢\T nsTTq
ø£fi¯ó>√fi¯eTà, n+ø£eTà, >∑+>∑eTà\T n\÷¢s¡T˝Àì |ü\TÁbÕ+‘ê˝À¢ yÓ\dæ
e⁄Hêïs¡T. b˛˝Òse¡ Tà≈£î s√p »]π> |üP»\‘√ bÕ≥T, Á|ü‹ Ä~, eT+>∑fi,¯
X¯óÁø£yêsê\T Á|ü‘˚´ø£+>± |üP»\T »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. uÛÑ≈£îÔ\T |ü\¢ø°ùde
ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T. b˛˝Òs¡eTà C≤‘·s¡ áeP] Á|ü‘˚´ø£‘·.
Á|ü‹ @&Ü~ »qe] e÷dü+˝À b˛˝Òs¡eTà C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
eT÷&ÉT yêsê\ eTT+<äT qT+∫ Á>±eT+˝À #ê{Ï+|ü⁄ y˚kÕÔs¡T. eT÷&Ée
eT+>∑fi¯yês¡+ y˚ùd eT÷&Ée #ê{Ï+|ü⁄ s√E neTàyê]øÏ Á>±yÓ÷‘·‡e+
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. yÓ+ø£≥–] b˛˝Òs¡eTà C≤‘·s¡ ‘·sê«‘· õ˝≤¢˝À n\÷¢s¡T
b˛˝Òs¡eTà C≤‘·s¡≈£î ù|s¡T+~.
neTàyê] Á>±yÓ÷‘·‡e düeTj·T+˝À ô|<ä›ø±|ü⁄, ô|<ä›>=\¢, ô|<ä›
e÷~>∑\T Ä<Ûä«s¡´+ eVæ≤kÕÔs¡T. neTàyê]øÏ #·~› nqï+, #·*|æ+&ç Á|” ‹
>∑qø£ uÛ≈Ñ î£ \Ô T #·~b› ˛dæ, #·*|æ+&ç, bÕqø±\qT neTàyê]øÏ düeT]ŒkÕÔsT¡ .
b˛˝Òs¡eTà m+‘√ ÇwüºyÓTÆq #Ó˝…¢\T >∑+>∑eTà. n\÷¢s¡T ã*»bÕfiË+˝À

@&Ü~øÏ ˇø£kÕ] »]π> b˛˝Òs¡eTà Á>±yÓ÷‘·‡yêìï,

C≤‘·s¡>± ø±≈£î+&Ü, ‹s¡THêfi¯ó¢>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. ‹s¡THêfi¯¢
düeTj·T+˝À <˚ekÕúq+ eTT+<äT »+‘·Tã* »s¡>∑<äT.
yÓTT≈£îÿã&ç e⁄qï uÛÑ≈£îÔ\T e÷Á‘·+ }πs–+|ü⁄ düeTj·T+˝À
yê] yê] Çfi¯¢ eTT+<äT b˛˝Òse¡ Tà≈£î ø√fi¯ó¢ ã*sTTdüT+Ô {≤s¡T.

119
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

y˚+#˚dæ e⁄qï >∑+>∑eTà <˚ekÕúq+ qT+∫ >∑+>∑ ô|f…qº T rdüTø£sêe&É+

ÄqyêsTTr. Á|üdTü ‘Ô +· n\÷¢]ù|≥ düÁ‘·+˝À >∑+>∑eTà <˚yê\j·T+ ì]à+∫
nø£ÿ&ç qT+∫ >∑+>∑ô|f…ºqT rdüT≈£î edüTÔHêïs¡T. Ç‘·s¡ <˚XÊ\T, Ç‘· s¡
sêÁcÕº\ qT+∫ nø£ÿ&É ìedædTü qÔ ï n\÷¢Øj·TT\T áC≤‘·s≈¡ î£ edüT+Ô {≤s¡T.
Ç~ ˇø£ $X‚wü+.
n\÷¢sT¡ ˝À eTs√ $•wü‘º · ñ|ü⁄Œ |ü]ÁX¯eT. n\÷¢sT¡ eT+&É\ |ü]~Û˝À
Çdüÿ|ü*¢, ‘·÷s¡TŒ>√>∑T\|ü*¢˝Àì rs¡ÁbÕ+‘· Á>±e÷˝À¢ ñ|ü⁄ŒkÕ>∑T
»s¡T>∑T‘√+~. M{Ï˝À m≈£îÿe $d”Ôs¡í+˝À HêD´yÓTÆq ñ|ü⁄Œ ñ‘·Œ‹Ô
ne⁄‘·T+~. Ç$>±ø£ eT]ø=ìï uÛÑ÷eTT˝À¢ kıôd’{°\T>± @s¡Œ&ç ñ|ü⁄Œ
|ü+≥qT |ü+&çdTü HÔ êïs¡T. á $<Û+ä >± ñ|ü⁄Œ kıôd{’ \° T 25<ëø± e⁄HêïsTT.
eT+&É\+˝À ñ|ü⁄Œ |ü+≥qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ |ü]ÁX¯eT>± >∑T]Ô+∫+~.
Çdüÿ|ü*¢ |ü+#êsTTr |ü]~Û˝Àì ø=‘·Ô ≈£îÁs¡T Á>±e÷ìøÏ b˛j˚T s¡Vü≤<ë]
|üø£ÿq πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÄBÛq+˝À q&ç#˚ kÕ˝Ÿº ø±sê´\j·T+ ñ+~.
eT+&É\+˝À Á|ü‘´· ø£+å >±>±˙, |üs√ø£+å >± ø±˙ ñ|ü⁄Œ |ü+≥ ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç
Jeq+ kÕ–+#˚ yês¡T ¬s+&ÉTy˚\ eT+~ ñHêïs¡T. ñ|ü⁄ŒqT bÕ´øÏ+>¥
#˚ùd |üì <ë«sê |ü\Te⁄s¡T eTVæ≤fi¯\T ñbÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T. ˝≤Ø\
<ë«sê ñ|ü⁄ŒqT Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·s¡*düTÔ+{≤s¡T. Á{≤ø£ºs¡¢ <ë«sê
rdüT≈£îb˛sTT Ç‘·s¡ Á>±e÷˝À¢ neTàø±\T #˚düTÔ+{≤s¡T. y˚dü$˝À ‘·≈£ îÿe
πs≥TøÏ ø=ì ô|<ä› ô|<ä› ≈£îe«\T>± ô|{Ϻ, ‘·&Ée≈£î+&Ü »eTTà‘√ ø£|æŒ
ì\«#˚dæ, <Ûäs¡ e∫Ã+ ‘·sê«‘· neTTà‘·T+{≤s¡T.
ˇø£ mø£sê $d”Ôs¡í+˝À eT÷&Ée e+‘·T uÛ≤>±ìï ñ|ü⁄Œ ˙{Ïì ì\«
#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î $ìjÓ÷–kÕÔs¡T. $T>∑‘ê ˇø£ e+‘·T uÛÑ÷$Tì eT&ÉT\≈£î
ø£≥º\T y˚düT≈£îH˚+<äT≈£î ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. düeTTÁ<ä|ü⁄ Ä≥Tb˛≥T\ <ë«sê
ñ|ü⁄Œ ø±\e˝À¢øÏ e#˚à ñ|ü⁄Œ˙{Ïì, ãøÏ+>¥Vü≤√yéT ¬øHê˝Ÿ˝Àì ñ|ü⁄Œ
˙{Ïì yÓ÷{≤s¡T¢, ÄsTT˝Ÿ Ç+»q¢ <ë«sê‘√&ç bı˝≤˝À¢ eTT+<äT>±H˚
@sêŒ≥T#˚dæ ñqï eT&ÉT˝À¢ ì+|ü⁄‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· Ä |ü+≥ eTfi¯¢qT
>∑{Ϻ|ü&˚ es¡≈£î |ü\TkÕs¡T¢ ≈£L©\#˚‘· ‘=øÏÿkÕÔs¡T. m≈£îÿekÕs¡T¢ ‘=ø£ÿ≥+
<ë«sê |ü+≥eTfi¯ó¢ >∑{Ϻ>± ã+&ÉsêsTT˝≤ e÷s¡‘êsTT.
ñ|ü⁄Œ ˙s¡T uÛÑ÷$T bıs¡˝À¢ ñ+&˚≥|ü⁄Œ&ÉT 4 qT+∫ 8XÊ‘·+ ñ|ü⁄Œ
ñ+≥T+~. s√E\T >∑&#ç ø˚ =B› 15 qT+∫ 20XÊ‘·+ ñ|ü⁄Œ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
20&çÁ^\ ñc˛íÁ>∑‘·˝À ñ|ü⁄Œ ø£fi¯ó¢(düŒ{Ïø±\T) @s¡Œ&É‘êsTT. eT&ÉT˝À¢
˙s¡T ì+|æq ‘·sê«‘· yês¡+ qT+∫ |ü~ s√E˝À¢ |üP]Ô>± HêD´yÓTÆq ñ
|ü⁄Œ ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~. á $<Ûä+>± ‘·j·÷s¡sTTq ñ|ü⁄ŒqT ≈£L©\#˚‘·
#Óø£ÿ |ü\ø£\ <ë«sê ñ|ü⁄ŒqT ≈£îe«\T>± #˚dæ, eTs¡Tdü{Ï s√E ãj·T≥≈£î
yÓ÷sTTkÕÔs¡T.
n\÷¢s¡T˝À eTs√ #Ó|üø√<ä>∑Z n+X¯+ sêeTø£èwüí $<ë´dü+düú\T.
Á>±MTD ÁbÕ+‘· $<ë´s¡Tú\≈£î ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ˝À $<ä´qT n+~+#ê\qï
dü<äT<˚›X¯´+‘√ 1928˝ÀH˚ sêeTø£èwüí $<ë´dü+düú ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ç+~.
Çø£ÿ&É #·~$q $<ë´s¡Tú\T <˚X¯, $<˚XÊ˝À¢ n‘·T´qï‘· ñ<√´>±˝À¢ H˚&É T
sêDÏdüTÔHêïs¡T.
õ˝≤¢˝À ˙* $|üy¢ êìøÏ 15@fi¯¢ ÁøÏ‘+· Hê+~ |ü*øÏ‘˚ <ëìøÏ |ü{wÏ +˜ü >±
|ü⁄Hê~ y˚dæ+~ n\÷¢s¡T rs¡ÁbÕ+‘·+. <ë<ë|ü⁄ 15e+<ä\ mø£sê˝À¢
Çø£ÿ&É ¬s’‘·T\T Äø±«kÕ>∑T #˚düTÔHêïs¡T. Äø±«¬s’‘·T\ nedüsê\qT rπsÃ
$<Û+ä >± yê]øÏ HêD´yÓTqÆ d”&qé T n+~+#˚+<äT≈£î düeTTÁ<ärs¡ÁbÕ+‘·+˝À
mH√ï ùV≤#·Ø\T yÓ*XÊsTT.
nsTT‘˚ Äø±«kÕ>∑T‘√ bÕ≥T Çø£ÿ&É e], #Ós¡≈£î, Ç‘·s¡ |ü+≥\T
ôd’‘·+ u≤>± |ü+&çkÕÔs¡T.

n\÷¢s¡T˝À sêeTø£èwüí $<ë´dü+düú\qT n\¢+bÕ{Ï sê$T¬s&ç¶,

q÷ø£\bÕ{Ï ø£ècÕí¬s&ç¶, e÷&ÉuÛÑ÷wæ X‚cÕ#ês¡T´\ yês¡T kÕú|æ+#ês¡T .
sê$T¬s&綽Àì ªªsêeTμμ, ø£ècÕí¬s&綽Àì ªªø£èwüíμμ ø£*|æ ªªsêeTø£ èwüíμμ
nsTT´+~. M]øÏ |üP]Ô düVü‰j·TdüVü≤ø±sê\+~+∫+~. e÷&ÉuÛÑ÷wæ
qs¡d+æ Vü‰#ês¡T´\T, e÷&Éu÷ÑÛ wæ ø£èwüeí ÷#ês¡T´\ yês¡T. $<ë´dü+düú \≈£î
uÛÑeHê\qT ì]à+∫ Ç∫Ãq~ n\¢+bÕ{Ï s¡eTD≤¬s&ç¶ >±s¡T.

120
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=&Éefi¯ó¢ ‘·j·÷ØøÏ ù|s¡T|ü&ɶ ePs¡T Áø£eT+>±

ø=&Ée\÷s¡T nsTTe⁄+&Ée#·TÃqqï n_ÛÁbÕj·T+ e⁄+~. |üP]Ô>±
e´ekÕj·T ÁbÕ+‘·+>∑qø£ ø=&Éefi¯¢ ‘·j·÷ØøÏ á ePs¡T Ä
s√E˝À¢ Á|üd~æ ∆ #Ó+~ e⁄+&Ée#·TÃ.

121
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=&Ée\÷s¡T eT+&É\ ø=&Ée\÷s¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` <ä>∑<ä]Ô, n\÷¢s¡T eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` ø√ePs¡T eT+&É\+
‘·÷s¡TŒ ` $&Ée\÷s¡T, n\÷¢s¡T,
ø√ePs¡T eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+, <ä>∑<ä]Ô
eT+&É˝≤\T
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ø=&Ée\÷s¡T, >∑T+&Ü\eTàbÕ˝…+,
ãdüyêj·TbÕ˝…+, yÓ+ø£qï|ü⁄s¡+, ‘·\eT+∫,
<ëy˚T>∑T+≥, Hês¡TÔsêEbÕ˝…+, Hêj·TT&ÉTbÕ˝…+,
u§&ÉT¶yê]bÕ˝…+, >∑+&Ées¡+, ø=‘·Ôe+>∑\T¢,
>=≥¢bÕ˝…+, j·T˝≤¢j·TbÕ˝…+, sêeTqïbÕ˝…+,
e÷H˚>∑T+≥bÕ&ÉT, Ä\÷s¡TbÕ&ÉT.

122
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À ª‘·\eT+∫μ nH˚ Á>±eT+ ø£ìŒdüTÔ+~. ‘·\ n+fÒ

Á|ü<ëÛ q, eT+∫ n+fÒ eT+#Ó. e´ekÕj·÷ìøÏ ô|{Ï+º ~ ù|s¡sTTq
á Á>±eT+˝À ø±|ü˝≤>± ô|<ä› eT+#Ó e⁄+&ç <ëìù|s¡T MT<äT>±
ª‘·\eT+#Óμ @s¡Œ&ç Áø£eT+>± ‘·\eT+∫ nsTT+~. á Á>±eT+˝À ÁbÕNq
sêeT*+π>X¯«sê\j·T+, ø√fÒX¯«sê\j·T+ ø£ìŒkÕÔsTT.
ø=&Ée\÷s¡T˝À ◊<ës¡T e+<ä\ @fi¯¢ øÏ+<ä{Ï Áo<ÛäπsX¯«sê\j·T+,
Hêπ>X¯«sê\j·T+ e⁄HêïsTT. Áo Äπs≥eTà, $Hêj·Tø£ Ä\j·÷\THêïsTT.
á eT+&É\+˝À n‹ ÁbÕNq, n‘·´+‘· Á|üd~æ ∆ >∑\ Ä\j·T+ >∑+&Ées¡+˝À
e⁄+~. Ä Ä\j·T+ Áo ñ<äj·Tø£fi‚X¯«s¡ Ä\j·T+. á Ä\j·÷ìøÏ
m+‘√ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄+~.
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q |ü\¢e, #√fi¯sêE˝À¢ yê]yê]
|üsêÁø£eT, kÂo˝≤´\qT ã{Ϻ ª>∑+&Éμ nH˚ _s¡T<äT e⁄+&˚~. Ä $<Ûä+>±
>∑+&É nH˚ _s¡T<äTqï #√fi¯sêE á eP]ì ì]à+#ê&É+{≤s¡T. n+<äTe\¢
>∑+&Ées¡+ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. Ä\j·T ìsêàDXË’* ≈£L&Ü #√fi¯ó\<˚!
Áø°.X¯ 1182 ÁbÕ+‘·+˝À ì]à+∫q •yê\j·T+ á eP]˝À e⁄+~.
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q eTqTeT >∑+&É>√bÕ\T&ÉT á Ä\j·÷ìï
n_Ûeè~∆ |ü]#ê&É+{≤s¡T. á øπ Áå ‘êìï Á‹uÛTÑ eq #·Áø£e]Ô _s¡T<ë+øÏ‘·T\T
Áo ≈£îfiÀ‘·TÔ+>∑ #√fi¯ <˚eeTVü‰sêE ô|<ä› m‘·TÔq á Ä\j·÷ìøÏ <ëHê\T
#˚XÊ&ÉT. ne˙ï XÊdüqs¡÷|ü+˝À ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯u≤Û wü˝À¢ e⁄HêïsTT. Ä\j·T
$e÷q+ ≈£L&É #√fi¯XË’*ì ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
Á|üu≤Û ‘· y˚fi¯ dü÷s¡´uÛ>Ñ y∑ êqTì Á|ü<eä∏ T øÏsD¡ ≤\T kÕ«$T *+>±ø±s¡+ô|’
|ü&ÉT‘·Tqï+<äTe\¢ kÕ«$TøÏ ñ<äj·Tø£fi‚X¯«s¡kÕ«$T nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~.
Á>±eT+˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü #Ó˝≤¢#Ó<äTs¡T>± |ü&çe⁄qï ø=ìï $Á>∑Vü‰\qT ã{Ϻ,
Çø£ÿ&É y˚+ø£fÒX¯«sê\j·T+ ≈£L&É e⁄qï≥Tº #Ó|üŒe#·TÃ. Ä\j·T n_Ûeè~∆øÏ
eTTdæ¢+\T ≈£L&Ü <ëHê\T Ç∫Ãq≥Tº ‘Ó*ù| •˝≤|òü\ø±\THêïsTT.
eT‘·kÕeTs¡dü´+ >∑\ Á>±eT+>± >∑+&Éesêìï ù|s=ÿqe#·TÃ.

Ç˝≤π> ø=&Ée\÷s¡T˝À eTs√ ÁbÕNqyÓTqÆ •yê\j·T+

e⁄+~. Áo sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+ Ç~. <ë<ë|ü⁄ yÓj˚T´fi¯¢
øÏ+<ä{~Ï >± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·÷e⁄+~. #√fi¯ó\#˚ ì]à+|üã&çq
á Ä\j·÷ìøÏ e+<ä˝≤~ mø£sê\T e÷Hê´\THêï n_Ûeè~∆
n+‘·+‘· e÷Á‘·y˚T!

123
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ e÷|òüT e÷dü+˝À dübÕÔVæ≤ïø£+>± ÁãVü≤√à‘·‡yê\T, yÓ+ø£qï|ü⁄s¡+ Á>±eT+˝À |ü<ëàer düy˚T‘· yÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕú q+,
Äo«j·TT» e÷dü+˝À qesêÁ‘·T\T, |ü+&É>∑ ‹s¡TeT\ Áoyê] Ä\j·÷ìï ‘·\|æ+|üCÒdü÷Ô
~Hê\˝À ñ‘·‡yê\T n‘·´+‘· yÓ’uÛÑe+>± e⁄+~. {Ï.{Ï.&ç e÷J Ç.y√ |æ.ø£èwüíj·T´ ‘·q
»s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. Çø£ÿ&ç ñ‘·‡yê\≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ C≤„|üø±s¡∆+ kı+‘· Á>±eTyÓTÆq
‘· $ Tfi¯ H ê≥ qT+&ç ≈£ L &Ü uÛ Ñ ≈ £ î Ô \ T yÓ+ø£qï|ü⁄s¡+˝À {Ï.{Ï.&ç qT+∫ ‘Ó|æŒ+∫q
edüTÔ+{≤s¡T. $Á>∑Vü‰\‘√, ø=+<äs¡T <ë‘·\ düVü≤ø±s¡+‘√
ÁokÕ«$T yê]ì uÛøÑ ÁÔÏ X¯<\∆ä ‘√ ùd$+∫q ì]à+#ês¡T. Çø£ÿ&É >∑\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T
yê]øÏ Bs¡Èø±*ø£ yê´<ÛäT\ qT+&ç $eTTøÏÔ $Á>∑Vü≤ s¡÷|ü+ kÕø屑·÷Ô ‹s¡TeT\ $Á>∑Vü‰ìï
ø£\T>∑T‘·T+<äì, nwüº◊X¯«sê´\T bı+<äT b˛* e⁄+&É≥+‘√ uÛ≈Ñ î£ \Ô T Çø£ÿ&˚ @&ÉTø=+&É\
‘ês¡ì uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+. ÁbÕNqyÓTÆq á yêìì #·÷∫q+‘· ‘·è|æÔ bı+<äT‘·THêïs¡T.
Ä\j·T+ $XÊ\+>± e⁄+&ç, #·ø£ÿ{Ï •\Œ ø£fi≤´DeT+&É|ü+, ø£fi≤´Dø£≥º, Ç‘·s¡
ø£fi¯‘√ yÓTÆeTs¡|ædüTÔ+~. n‘·´+‘· e´j·T edü‹ @sêŒ≥¢‘√ Á|ü‹ X¯ìyês¡+ nqï<ëq
Á|üj÷· dü\ø√]à Á|ü‹@{≤ kÕ«$T yê]øÏ ô|<ä› ø±s¡ ´ Áø£ e T+, Á|ü ‹ @{≤ ÁãVü ≤ √à‘· ‡ yê\T
m‘·TÔq ÁãVü≤√à‘·‡yê\T ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T. uÛ Ñ ≈ £ î Ô \ qT n\]dü T Ô H êïsTT. kÕeT÷Væ ≤ ø£
ø=&Ée\÷s¡T eT+&É\+˝À Ä<ÛäTìø£+>± $yêVü‰\T ≈£L&Ü Çø£ÿ&É ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

ô|fi¯¢≈£Ls¡T sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ Vü≤j·÷+˝À Çbò˛ÿ bòÕ´ø£ºØ

ìsêàD+ ø√dü+ ø=&Ée\÷s¡T eT+&É\+˝Àì sê#·s¡¢bÕ&ÉT e<ä›
ùdø£]+∫q uÛÑ÷$T˝À &Üø£ºsY yÓ’.j·Tdt.sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ eTTK´
eT+Á‹>± e⁄+&É>± øÏkÕHé ôdCŸ≈£î X¯+≈£îkÕú|üq #˚j·T&É+
»]–+~. õ˝≤¢˝À e´ekÕj·T s¡+>±ìï n_Ûeè~∆ #˚j·÷\qï
dü+ø£\Œ+‘√ sêÁwü+º ˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ] øÏkÕHéôdCŸqT HÓ\÷¢sT¡
õ˝≤¢≈£î πø{≤sTT+#ês¡T.

124
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

$&Ée*+}s¡T= $&Ée\÷s¡T ne&ÜìøÏ neø±X¯+

e⁄+~. $&Ée*ì kÕ>∑T#˚ùd ePs¡T ˝Ò<ë $&Ée* m≈£îÿe>± \_Û+#˚
ePs¡T $&Ée\÷s¡T nsTTe⁄+&Ée#·TÃ. kÕ<Ûës¡D+>± $&Ée*ì Ç+{Ïø|£ ⁄ü Œ
y˚j·T&ÜìøÏ yê&ÉT‘·T+{≤s¡T.

õ ˝≤¢˝À dü+|üqï eT+&É˝≤˝À¢ $&Ée\÷s¡T ˇø£{Ï. á eT+&É\+˝À Á|ü‘˚´ø£‘ ·

ø£*–q, ÁbÕNqyÓTÆq Ä\j·÷\T mH√ï ø£ìŒkÕÔsTT. n+<äT˝À bÕs¡¢|ü*¢˝À
nq+‘· |ü<äàHêuÛÑkÕ«$T, Áo n\|òüTHê<∏ä kÕ«$T, Áo ¬ø’˝≤düHê<∏äkÕ«$T, Áo
Ä+»H˚j·TkÕ«$T yês¡\ <˚yê\j·÷\THêïsTT. Çe˙ï 300 @fi¯¢≈£î eTT+<ä{Ï$.

125
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

$&Ée\÷s¡T eT+&É\ $&Ée\÷s¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` n\÷¢s¡T eT+&É\+
$&Ée\÷s¡T, }≥T≈£Ls¡T, eTT~e]Ô,
<äøÏåD+ ` ô|Hêïq~, ø√ePs¡T eT+&É\+
sêeT#·+Á<ä|ü⁄s¡+, sêeTrs¡ú+, bÕs¡¢|ü*¢,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+
#Íø£#Ós¡¢, yê$fi¯¢, <ä+|üPs¡T, nHêï¬s&ç¶bÕfiË+,
|ü&ÉeTs¡ ` ø=&Ée\÷s¡T, ø√ePs¡T,
n\>±ìbÕ&ÉT, e]DÏ, <ä+&ç>∑T+≥.
n\÷¢s¡T eT+&É˝≤\T

126
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n\>±ìbÕ&ÉT˝À ÁoÁ|üdüqï yÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+ e⁄+~. Ç~
ªn\|òTü ìbÕ&ÉTμ nsTTe⁄+&Ée#·TÃ. ø±\Áø£yT˚ D≤ n\>±ìbÕ&ÉT>± e÷]+~.
n+fÒ n\|òüTHê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+ e⁄qï ePs¡T ø£qTø£ n\|òüTìbÕ&ÉT
nsTT e⁄+≥T+~. n\|òTü n+fÒ n+<äyTÓ qÆ nì ns¡+∆ . yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T
<˚ekÕúHêH˚ï, |üPs¡«+ n\|òüTHê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+ nì |æ\Tdü÷Ô e⁄+&ç
e⁄+&Ée#·TÃ. ‹s¡Tø±fi¯‹Ô eTVü‰sêE HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï |ü]bÕ*düTÔqï
s√E˝À¢ n\|òüTHê<∏äkÕ«$T($wüßíe⁄) Ä\j·÷\T ˇø£ ñ<ä´eT+˝≤>± á
ÁbÕ+‘·+˝À ø£≥㺠&ܶsTT. >∑÷&É÷s¡T, Ä‘·à≈£Ls¡T, yêø±&ÉT\˝À n\|òTü Hê<∏ä
kÕ«$T Ä\j·÷\THêïsTT. Çe˙ï Ç+#·T$T+#·T 13e X¯‘êu≤›ìøÏ
#Ó+~q$.
eTTqT\T m≈£îÿe>± dü+#·]+∫q ÁbÕ+‘·+ ªeTTìe]Ôμ ø±\Áø£y˚TD≤
eTT~e]Ô>± e÷]+<ä+{≤s¡T. Ç+<äT˝À #√fi¯ó\ ø±\+Hê{Ï ‘ês¡πøX¯«s¡
kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. $cÕí«\j·T+ ≈£L&Ü e⁄+~. ªn]Ôμ nH˚~ ˙{Ï
edü‹ì dü÷∫düTÔ+<äì eTT~e]Ô n+fÒ #ê˝≤ø±\+ qT+∫ e⁄qï ˙{Ï
edü‹(>∑T+≥, ˝Ò<ë #Ó\eT ˝Ò<ë ø=\qT) e⁄+&É≥+ e\¢ eTT~e]Ô nH˚
ù|s¡T e∫Ã+<äì ø=+<äs¡+{≤s¡T. yÓTT‘·Ô+ MT<ä |æHêøÏ˙ |üØyêVü≤ø£
ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï á Á>±eT+˝À ˙{Ï edü‹øÏ ø=<äe˝Ò<äT. Ç˝≤+{Ï
Á|ü<˚X¯+˝À eTTqT\T ‘·|üdüT‡ #˚XÊs¡q&É+ yêdüÔe+>±H˚ ‘√düTÔqï~.
eT+&É\+˝ÀH˚ Áoø±o$X‚«X¯«sê\j·T+, >∑Ts¡THê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+,
nj·T´|üŒkÕ«$T Ä\j·÷\T ‘·TeTà>∑T+≥˝À e⁄HêïsTT. $&Ée\÷s¡T˝À
ñ+&˚ sêeT*+π>X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+ #ê˝≤ ÁbÕNqyÓTÆ+~. yê$fi¯¢˝À
n\|òTü Hê<∏kä Õ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. düTÁ|üd<æ y∆ä TÓ qÆ sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+
sêeTrs¡ú+˝ÀqT, <ä+|üPs¡T˝À Ä~Hêsêj·TDkÕ«$T Ä\j·T+ e⁄HêïsTT.
sêeTrs¡+ú , <ä+|üPs¡T\˝À uÖ<äe∆ T‘· ∫Vü‰ï\T ‘·e«ø±˝À¢ ãj·T\Œ&É&+É
e\¢ Çø£ÿ&É uÖ<ä∆+ ≈£L&Ü ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Á|ü#ês¡+˝À e⁄+&˚<äì #Ó|üŒ{≤ìøÏ
M\T+~. <ÛäeTà(<Ûäs¡à) |ü⁄s¡y˚T <ä+|üPs¡sTT+<ä{≤s¡T. á eT+&É\+˝Àì
}≥T≈£Ls¡T düMT|ü+˝ÀH˚ ô|Hêïq~ ã+>±fi≤U≤‘·+˝À ø£\TdüTÔ+&É&É+
$X‚w+ü .
ÁosêeTT&ÉT ùd<äB]q rs¡úsê»+ sêeTrs¡ú+ nì ô|<ä›\T #Ó|ü⁄
‘·T+{≤s¡T. Á‘˚‘ê j·TT>∑+˝À ÁosêeTT&ç uÛ≤s¡´ d”‘·qT \+πøX¯«s¡T&Ó ’q
sêeD≤düTs¡T&ÉT m‘·TÔ≈£îb˛e&É+‘√ ÄyÓT C≤&É ø±qø£ nH˚«wædü÷Ô
ÁosêeTT&ÉT \+ø£ yÓ’|ü⁄ Á|üj·÷D+ kÕ–+#ê&ÉT. n˝≤ edü÷Ô ˇø£Hê&ÉT
sêeTrs¡+ú ÁbÕ+‘êq Ä>±&ÉT. ì‘·´+ •yês¡Ãq#˚ùd n\yê≥Tqï sêeTT&ÉT
‘êH˚ •e*+>±ìï dü«j·T+>± ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£îì Äsê~Û+#ê&Éì, n+<äTe˝Ò¢
Çø£ÿ&ÉTqï •e⁄ìøÏ sêeT*+π>X¯«s¡T&ÉH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì n+{≤s¡T.
‘·sê«‘· ø±\+˝À á Ä\j·T+ mH√ï e÷s¡TŒ\≈£î H√#·T≈£î+~.
19e X¯‘êã›+˝À }≥T≈£Ls¡T Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q ø√≥+¬s&ç¶ X‚cÕÁ~¬s&ç¶øÏ
ø£\˝À ø£ìŒ+∫ sêeT*+π>X¯«s¡T&ÉT Ä\j·T Js√í<ä›s¡D≈£î ÄC≤„|æ+#ê&ÉT.
Äj·Tq Ä Ä»„yT˚ s¡≈î£ Ä\j·÷ìï n_Ûeè~∆ |ü]∫ Js√í<ë∆sD¡ >±$+#ê&ÉT.
á Ä\j·T+ •~∏\dæú‹˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ Äe⁄ •e*+>±ìøÏ

sêeT*+π>X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T ìsêàD Ø‹˝À |ü\e¢ ⁄\ XË*’ ø£ìŒdüT+Ô &É≥+‘√

|ü\¢e⁄\ ø±˝≤ìπø Çø£ÿ&É Ä\j·T+ e⁄qï≥T¢ }Væ≤+#·e#·TÃ. á Ä\j·T+˝À #√fi¯
ìsêàDXË’* ≈£L&Ü ø£ìŒdüTÔ+~. #√fi¯ó\T á •yê\j·÷ìï Á|ü‘˚´ø£ÁX¯<ä∆‘ √ n_Ûeè~∆
#˚dæq≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~.
Áoø£èwüí<˚esêj·T\‘√ bÕ≥T, Äj·Tq <˚y˚s¡T\T ‹s¡TeT\<˚$, ∫Hêï <˚M\T
≈£L&Ü á Ä\j·÷ìï <ä]Ù+∫ |üP»\T #˚XÊs¡T.
<˚yê\j·T+ #ê˝≤ $XÊ\ ÁbÕ+>∑D+˝À ì]à+#·ã&ç e⁄+~. n+‘˚>±ø£ <˚X+¯ ˝À
e⁄qï •e*+>±\˙ï q\¢ìsê‹‘√ ‘·j÷· s¡T#˚dæ e⁄+{≤sTT. ø±˙ Çø£ÿ&É >∑s¡“>¤ T∑ &ç˝Àì
•e*+>∑+ ‘Ó\T|ü⁄, Ä≈£î|ü#·Ã, |üdüT|ü⁄ s¡+>∑T\‘√ ø£\>∑\T|ü⁄>± ø£ì ŒdüTÔ+~.

127
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

bÕ*#˚Ã<äì, n~ #·÷dæ >√bÕ\T&ÉT Äe⁄qT ø=≥ºb˛‘˚ n~ •e*+>±ìøÏ

‘·–*+<äì, n+<äTe\¢ •e*+>∑+ eT÷&ÉT eTTø£ÿ\sTT+<äì n+<äTe\¢
yÓ+&çø£≥Tº‘√ <ëìï ø£{Ϻ ñ+#ês¡ì ˇø£ >±<∏ä Á|ü#ês¡+˝À ñ+~.
á <˚yê\j·T ÁbÕ+>∑D+˝ÀH˚ qeÁ>∑Vü≤≈£L≥$T, $Hêj·Tø£>∑T&ç,
#·+&çøπ X¯«sê\j·÷\THêïsTT. <˚yê\j·T+ eTT+<äT >∑\ <Û«ä »dü+Ô uÛ+Ñ #ê˝≤
>=|üŒ~. Çø£ÿ&É ñ+&˚ q+BX¯«s¡Tì $Á>∑Vü≤+ ô|<ä›~. ˝ÒbÕø°å ãdüeqï
‘·sê«‘· n+‘· ù|s¡T>±+∫+~. m|ü⁄Œ&√ e+<ä\ @fi¯¢ ÁøÏ‘·+ düeTTÁ<ä+˝À
ø=≥Tºø=∫Ãq e+<ä πøJ\ ãs¡Te⁄ >∑\ >∑+≥ á Ä\j·T+˝À ñ+~. á
>∑+≥qT yÓ÷–ùdÔ z+ø±s¡ Hê<ä+ $ì|ædüTÔ+<äì n+{≤s¡T. Á|ü‹ @{≤
ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. \ø£å\eT+~ uÛÑ≈£îÔ\T Vü‰»s¡e⁄‘ês¡T.
düeTTÁ<äkÕïHê\T #˚dæ ‘·]kÕÔs¡T. õ˝≤¢˝À e⁄qï ÁbÕNq Ä\j·÷˝À¢
sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+ ˇø£{Ï. |òüTq#·]Á‘· ø£*–q Ä\j·T+ Ç~.
#·]Á‘·ø±s¡T\T á Ä\j·T+ MT<ä |ü]XÀ<Ûäq\T »]bÕs¡T.
á eT+&É\+˝À ‘·sê«‘· ù|s=ÿq<ä–+~ ‘·TeTà>∑T+≥ nj·T´|üŒkÕ«$T
Ä\j·T+. ‘·TeTà>∑T+≥qT Ä+Á<Ûë X¯ã]eT\>± n_Ûe]ídTü +Ô {≤s¡T uÛ≈Ñ î£ Ô\T.
düTe÷s¡T 400@fi¯¢ øÏ+<äfÒ πøs¡fi¯ sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q |üP<ä÷s¡T Á<ë$&ÉT\T
á ÁbÕ+‘êìøÏ e\dü e#êÃs¡T. yês¡T sêj·T\ yê]‘√ |üs¡´≥q ì$T‘·Ô+
e#êÃs¡+{≤s¡T. sêj·T\yês¡T yê]øÏ ‘·TeTà>∑T+≥qT nÁ>∑Vü‰s¡+>±
Ç#êÃs¡T. sêj·T\yê]‘√ yês¡T ‹]–b˛ø£ Çø£ÿ&˚ dæús¡|ü&ܶs¡T. ‘·sê«‘·
ø±\+˝À M]ì ‘·TeTà>∑T+≥ Á<ë$&ÉT\ì nHêïs¡T.
nj·T´|üŒkÕ«$T E$« eèø£å s¡÷|ü+˝À yÓ\dæ e⁄Hêïs¡T. Vü≤]Vü≤s¡
|ü⁄Á‘·T&ÉT yÓ\dæq á ÁbÕ+‘·+ eTVæ≤e÷ì«‘· πøåÁ‘·+>± ø=\eã&ÉT‘√+~.
•e, πøX¯e⁄\ Ä\j·÷\THêïsTT. Ä\j·T düMT|ü+˝À nqï|üPsêí<˚$
düyT˚ ‘· ø±o$X‚«X¯«sê\j·T+, Á>±eT<˚e‘· b˛˝Òse¡ Tà, sêe÷\j·T+, Áoø£èwüí
eT+~s¡+ e⁄HêïsTT. 60@fi¯ó¢>± kÕ«$T nj·T´|üŒ≈£î ø±ØÔø£|üP]íeT Hê&ÉT
\ø£å|üP», eTø£s¡CÀ´‹, ‘Ó’|ü⁄wü´$T ñ‘·‡yê\T, qø£åÁ‘·s¡TÁ<ä #·+&û j·÷>∑+
ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤s¡T. á Ä\j·T düMT|ü+˝À \ø°åàHêsêj·TD Ä\j·T+
ñ+~. Á|ü‹ @{≤ nø√ºãsY qT+&ç dü+Áø±+‹ es¡≈£î nj·T´|üŒ kÕ«eTT\T
e÷\<Ûës¡D »s¡T>∑T‘√+~. eTø£s¡dü+Áø±+‹ Hê&ÉT Ä\j·T+˝À eTø£s¡
CÀ´‹ <äs¡ÙHêìï ô|<ä› dü+K´˝À uÛÑ≈£îÔ\T <ä]Ù+#·T≈£î+{≤s¡T.
á $<Ûä+>± $&Ée\÷s¡T eT+&É\+˝À nH˚ø£ ÁbÕNq Ä\j·÷\T
ø£ìŒdü÷Ô, á ÁbÕ+‘·+ sêE\ ø±\+˝À >=|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ ÁbÕ+‘·+>±
yÓ\T>=+~+<äì ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
|ü⁄#·Ã\|ü*¢ düT+<äs¡j·T´ dü«Á>±eT+ n\>±ìbÕ&ÉT á eT+&É\+˝À
e⁄+~. Äj·Tq 1913 y˚T1q ˇø£ uÛÑ÷kÕ«$T ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{≤ºs¡T.
‘·+Á&ç y˚+ø£≥sê$T¬s&ç¶, ‘·*¢ X‚wüeTà. Äπsfi¯¢ ej·TdüT˝ÀH˚ ‘·+Á&ç
eTs¡D+Ï #ê&ÉT. n\>±ìbÕ&ÉT M~Û ã&ç˝À $<ë´uÛ≤´dü+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ . ‘·sê«‘·
‹s¡Tefi¯S¢s¡T, sê»eT+Á&ç, eTÁ<ëdüT\˝À $<ë´uÛ≤´dü+ kÕ–+~.
∫qï|üŒ{Ï qT+∫ n+≥sêì‘·q+ n+fÒ |ü&É<äT. n\>±ìbÕ&ÉT˝À
düVü≤|ü+øÏÔ uÛÀ»Hê\T @sêŒ≥T #˚dæq BÛXÊ* Äj·Tq. 1928 ÁbÕ+‘·+˝À
eTVü‰‘êà>±+BÛ Á|üuÛ≤e+‘√ ñ|üdü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À #˚]q|ü⁄&ÉT ª¬s&ç¶μ nqï
|ü<ëìï e~* düT+<äs¡j·T´>± e÷sês¡T. <˚X¯ kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+˝À
Á|ü<ÛëqbÕÁ‘· eVæ≤+#ês¡T. ø£\T¢ e´‹πsø£ ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§Zì yÓTT<ä≥
n¬sdtº nj·÷´s¡T. ‘·s¡Tyê‘· Á|ü»\ ø√dü+ #˚dæq ñ<ä´e÷˝À¢ mH√ïkÕs¡ T¢
n¬sdtº nj·÷´s¡T. yÓTT<ä≥ n¬sdtº nsTTq|ü⁄&ÉT Äj·Tq ej·TdüT 18@fi‚ ¢!
‘·sê«‘· ø±\+˝À ø±+Á¬>dt‘·‘·Ô«+ qT+∫ ãj·T≥|ü&ç ø£eT÷´ì»|ü⁄
ns¡TDøÏs¡D≤˝À¢øÏ e#êÃs¡T. $|ü¢y√<ä´eT s¡Ds¡+>∑+˝ÀøÏ <ä÷øÏ õ˝≤¢
kÕúsTT qT+∫ C≤rj·T kÕúsTTøÏ m~>±s¡T. Ád”Ô\ J$‘ê\T u≤>∑T|ü&Ü\ì,
yês¡T yê] ø±fi¯¢ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ã‘·ø±\ì ø£\\T>∑ì n+<äTø√dü+
ø£èwæ #˚ùdyês¡T.
ªªHê j·÷eJ®$‘·+, Hê düs¡«X¯øÏÔ kÕeTsê∆´\T e÷qyê[ $eTTøÏÔ
ø√dü+ nH˚ Á|ü|ü+#· n‘·T´‘·ÔeT ÄX¯j·T+ ø√dü+ düeTs¡ŒD >±$+#êqTμμ
nì ø£qTeT÷ùd≥|ü&ÉT ≈£L&Ü nqTø=H˚˝≤ J$+∫q|ü&˚ e÷qe
J$‘êìøÏ kÕs¡∆ø£‘·μμ nì nHêïs¡T düT+<äs¡j·T´. n+<äTπø Äj·Tq
n+‘·sê®rj·T U≤´‹Hê]®+∫ ‘·q »qàuÛÑ÷$T n\>±ìbÕ&ÉT≈£î #·]Á‘·˝À
>=|üŒ kÕúq+ dü+bÕ~+∫ ô|{≤ºs¡T.

1932˝À |ü⁄#·Ã\|ü*¢ düT+<äs¡j·T´ n\>±ìbÕ&ÉT˝À ˇø£ e´ekÕj·T,

ø±]àø£ dü+|òü÷ìï n+<äT¬ø’ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ ìã+<ÛäHêe[ì s¡÷bı+~+#ês¡T.
ÄHê&ÉT Äj·Tq s¡÷bı+~+∫q ìã+<ÛäHêefi‚ H˚&ÉT <˚X¯yê´|üÔ+>± neT\T˝À
e⁄+~. n\>±ìbÕ&ÉT˝À Á>∑+<∏ë\j·T kÕú|üq, e´ekÕj·T ≈£L©\≈£î nø£ås¡
C≤„Hêìï ø£*–+#·&É+ ø√dü+ sêÁ‹|üP≥ ejÓ÷»q $<ë´πø+Á<ä+, ÁbÕ<∏ä$Tø£
kÂø£sê´\ @sêŒ≥T, ÁbÕ<∏ä$Tø£ ∫øÏ‘ê‡ πø+Á<ä+, #Íø£&çb˛˝≤+{Ï kÂø£sê´\qT
‘·q Á>±e÷ìøÏ ÄHê&˚ ø£*Œ+∫q dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘· Äj·Tq. Äj·Tq $C≤„q|æbÕdæ,
eT+∫ eø£Ô, ìsê&É+ãs¡T&ÉT. nHêï¬s&ç¶bÕfiË+ ` n\>±ìbÕ&ÉTs√&ÉT¶≈£î Äj·Tq
ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. sê»´düuÛÑ düuÛÑT´ì>± bÕs¡¢yÓT+≥T˝À Á|üy˚•+∫ ìsê&É+ãs¡+>±
ôdø’ ˝Ï Ÿô|’ bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ≈î£ yÓ[q¢ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï Á|ü‹|üøå£ Hêj·T≈£î&Üj·Tq. 1985y˚T
19q Äj·Tq ø£qTïeT÷dæHê, Äj·Tq Ç∫Ãq dü÷Œ¤]Ô m|üŒ{Ïø° #Ó~]b˛<äT.

128
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|ü$‘Á · q~ |æHêøÏì <äøDåÏ + yÓ|’ ⁄ü HÓ\÷¢sT¡ e⁄+fÒ,

ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ ø√ePs¡T e⁄+~. Ç$ »+≥ |ü≥ºD≤\T>±
nìŒkÕÔsTT.

y˚ \ dü+e‘ê‡sê\ øÏ+<äfÒ ø√ePs¡T |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\T n&Ée⁄\‘√ ì+&ç e⁄+&˚eì

bÕ{Ï~ã“ nH˚ ÁbÕ+‘·+˝À (Á|üdüTÔ‘·+ Bìï sêeTqïbÕfiË+ n+≥THêïs¡T) ø√j·T\T
n~Ûø£ dü+K´˝À ìedædü÷Ô e⁄+&˚yês¡ì yês¡T Hê>±s¡|üeTà nH˚ <˚e‘·qT ‘·eT
≈£î\<˚e‘·>± Äsê~Û+#˚ yês¡ì kÕúì≈£î\T #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T. Ä $<Ûä+>± ø√j·T\Tqï ePπs
ªø√j·T\÷s¡Tμ nsTT ‘·sê«‘· ø√ePs¡T nsTT+<äì n+{≤s¡T. Ç|üŒ{ÏøÏ ø√ePs¡T q&çu§&ÉTq¶
Hê>±s¡|üŒeTà >∑T&ç e⁄+~. Á>±eT<˚e‘·>± ÄyÓT Ç|üŒ{Ïø° Äsê~Û+#·ã&É T‘·T+~. #√fi¯ó\
#˚‘· ì]à+#·ã&çq •yê\j·T+ ø√ePs¡T˝À ø£ìŒdüTÔ+~. <ë<ë|ü⁄ mì$T~ e+<ä\ @fi¯¢
øÏ+<ä{Ï~ á Ä\j·T+.

129
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø√ePs¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: ø√ePs¡T eT+&É\
ñ‘·Ôs¡+ ` ø=&Ée\÷s¡T, $+»eT÷s¡T |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
eT+&É˝≤\T
ø√ePs¡T, |ü&ÉT>∑TbÕ&ÉT, b˛‹¬s&ç¶bÕ˝…+,
<äøÏåD+ ` Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ eT+&É\+
>∑+>∑es¡+, bÕ≥÷s¡T, ÇqeT&ÉT>∑T,
‘·÷s¡TŒ ` $&Ée\÷s¡T, Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥
˝Ò>∑T+≥bÕ&ÉT, y˚>∑÷s¡T, yÓ÷&˚>∑T+≥.
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` ãT∫ìs&ç¶bÕ˝…+ eT+&É\+

130
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Á_{Ïwt ø±\+˝À ñ‘·Ôsêq ø±e*, <äøÏåD≤q ô|Hêïq~, ‘·÷s¡TŒq
ã+>±fi≤U≤‘·+, |ü&eÉ Ts¡ Ä‘·à≈£Ls¡T\qT Vü≤<äT\› T>± @s¡Œ]∫ 385 #·<äs|¡ ⁄ü
yÓTfiÆ ¢¯ $d”sÔ +í¡ ˝À ø√ePs¡T ‘ê\÷ø±qT 1910˝À @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. ø√ePs¡T,
ø=&Ée\÷s¡T, n\÷¢s¡T, ãT∫ìs&ç¶bÕfiË+, <äTeP«s¡T |òæsêÿ\qT @s¡Œ]∫
n+<äT˝À 89 Á>±e÷\T e⁄+&˚≥≥T¢ #˚XÊs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT Çe˙ï eT+&É˝≤\T>±
e÷sêsTT. 1912˝À ø√ePs¡T˝À b˛©düT dü]ÿ˝Ÿ ø±sê´\j·T+, düuŸ
C…’\T @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. 1979˝À ¬s’‘·T\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√ ø√ePs¡T
düVü≤ø±s¡ #·¬øÿs¡ ø£sêà>±sêìï @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
kÕ«‘·+Á‘·´+ ø√dü+ b˛sê&çq jÓ÷<ÛäT\T m+‘√ eT+~ ø√ePs¡T
yês¡T e⁄Hêïs¡T. ‘=* XÊdüqdüuTÑÛ ´&ÉT ãdüyê¬s&ç¶ X¯+ø£sj ¡ T· ´ ø±>± ô|fi¯≈¢ L£ s¡T
sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ C≤rj·TkÕúsTT˝À Çbò˛ÿ #Ûs¬’Ó àHé>± |üì#˚XÊs¡T. sêÁwükº ÕúsTT˝À
|ü\TeT+Á‹‘·«XÊK\T Áoq\¢|ü¬s&ç¶ ÁoìyêdüT\T¬s&ç¶ ìs¡«Væ≤+#ês¡T. á
ÁbÕ+‘êìπø #Ó+~q düqï|ü⁄s¬ &ç¶ <äXs¯ <¡ sä∏ ê$T¬s&ç¶ ôV≤’ ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷]Ô>±
|üì#˚XÊs¡T.
ø√ePs¡T ÁbÕ+‘êìøÏ |òüTq #·]Á‘· e⁄+~. K&ÉZ‹ø£ÿq, ø£$‹ø£ÿq á
ÁbÕ+‘·+ yêπs! ø£ì–] d”eTqT ø±≥eTsêE |ü]bÕ*düTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT HÓ\÷¢s¡T
eT+&É˝≤ìï eTqTeTdæ~∆ bÕ*düTÔHêï&ÉT. M]<ä›] eT<Ûä´ ª|ü⁄\¢]μøÏ
dü+ã+~Û+∫q düeTdü´ j·TT<ë∆ìøÏ <ë]rdæ+~. |ü⁄\¢] n+fÒ |üX¯óe⁄\T
y˚T|ü⁄ø√e{≤ìøÏ #Ó*¢+#˚ |üqTï.
bÕ˝Ò{Ïyê>∑T düMTbÕq j·TT<ä∆+ »]–+~. K&ÉZ‹ø£ÿq ‹s¡THêe÷\
‹|üŒsêE, Áoø£+sƒs¡ êE, ô|<äy–˚ #=ø£ÿsêE, ô|<ä es¡<sä êE.... ˝≤+{Ï
eTVü‰Ms¡T\‘√ ãj·T\T<˚sê&ÉT. j·TT<ä+∆ ˝À n|ü»j·T+ m<äTs¡e⁄‘·Tqï<äì
nìŒ+#·>±H˚ K&ÉZ‹ø£ÿq Ç+{ÏøÏ e#˚ÃXÊ&ÉT. n‘·ì uÛ≤s¡´ #êqeTà
K&ÉZ‹ø£ÿq˝À s√wü+ πs¬ø‹Ô+∫ ‹]– j·TT<ë∆ìøÏ b˛j˚T≥≥T¢ #˚dæ+~. Ä
j·TT<ä∆+˝À K&ÉZ‹ø£ÿq Ms¡dü«s¡Z+ bı+<ë&ÉT. Ä $<Ûä+>± Ms¡Hê]>±
#êqeTà dæ+Vü≤|ü⁄Øj·TT\ Vü≤è<äj·÷˝À¢ #Ós¡>∑ì eTTÁ<ä y˚dæ+~. uÛÑs ¡Ô‘√
bÕ≥T dürdüVü≤>∑eTq+ #˚dæq #êqeTà $Á>∑Vü‰ìøÏ H˚{Ïø° |üP»
\+~düTÔHêïs¡T. á ÁbÕ+‘êìï Ç|ü⁄Œ&ÉT Ms¡T\ ~ã“ n+{≤s¡T. #êqeTà
•\ H˚{Ïø° bÕ≥÷s¡T Á>±e÷ìøÏ ¬s+&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À |ü#·Ã{Ï
bı˝≤\ eT<Ûä´ ñ+~. ‘·eT Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q #êqeTàqT ‘·eT
≈£î≥T+ã|ü⁄ |üPØ«≈£î\T>± uÛ≤$dü÷Ô @{≤ dü+Áø±+‹ |üs¡«~Hê\
dü+<äs¡“¤+>± ÄyÓT≈£î |üP»\T #˚düTÔ+{≤s¡T. ≈£î+≈£îeT, ìeTàø±j·T\‘√
Ms¡ ‘·s¡ŒD+ #˚düTÔ+{≤s¡T. Ms¡‘ê«ìøÏ Á|ürø£ #êqeTà.
K&ÉZ‹ø£ÿq, ø£$ ‹ø£ÿq Ç<ä›s¡÷ nqï<äeTTà\ _&ɶ\+{≤s¡T. es¡düøÏ
yês¡T nqï<äeTTà\e⁄‘ês¡T. M]<ä›s¡T bÕ≥÷s¡T≈£î #Ó+~q yês¡T. M]
|üPØ«≈£î\T >∑T+≥÷s¡T yês¡sTTq|üŒ{Ïø° ñ<√´>∑Ø‘ê´ HÓ\÷¢sT¡ eTqTeTdæ~∆
e<ä› dæús¡|ü&çqyês¡T. Çø£b˛‘˚ ø£$ ‹ø£ÿq >∑T]+∫... áj·TqqT >∑T]+∫
m+‘· #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï ‘·≈£îÿy˚! ø£$Á‘·j·T+˝À ˇø£≥sTTq á eTVü‰ø£$
uÛ≤s¡‘+· ˝À 15 |üsê«\qT Ä+ÁBÛø]£ +#ês¡T. ‘·qHê<ä]+∫q eTqTeTdæ~∆
eTVü‰sêE≈£î áj·Tq ÄkÕúqø£$, <ä+&ÉHêj·T≈£î&ÉT, dü\Vü‰<ës¡T&ÉT,

bÕ≥÷s¡T Ns¡\+fÒ HêD´‘·≈£î Á|üdæ~∆.

q÷‘·q Á|üÁøÏj·T‘√, $q÷‘·ï Ø‹˝À Ns¡\qT
‘·j·÷s¡T#˚dæ, õ˝≤¢, sêÁwüº+˝ÀH˚>±ø£, C≤rj·T
kÕúsTT˝À eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ës¡T bÕ≥÷s¡T
#˚H˚‘·ø±s¡T\T. nHê~ qT+∫ bÕ≥÷s¡T H˚‘·
Ns¡\≈£î Á|üdæ~∆. yÓTT<ä{À¢ Ms¡T q÷\T‘√H˚
eÁkÕÔ\T ‘·j·÷s¡T#˚dü÷Ô yê´bÕs¡+ kÕ–+#˚
yês¡T. ‘·s¡Tyê‘· q÷\T, |ü≥Tº, »Ø düy˚Tàfi¯
q+‘√ Ns¡\ ‘·j·÷ØøÏ Áoø±s¡+ #·T{≤ºs¡T.

131
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Äj·Tq #˚‘· ªe÷eTμ nìŒ+#·T≈£îqï yê&É÷q÷. >=|üŒ sê»ø°j·T

#·‘·Ts¡T&ÉT, zs¡T>∑\T¢≈£îb˛sTT HÓ\÷¢s¡TqT Ä q>∑sêìøÏ nqTã+<Ûä+ #˚dæ,
>∑D|ü‹ <˚e⁄ì eTqTeTdæ~∆øÏ s¡ø£å≈£îì>± #˚dæHê&ÉT. Ä ùdïVü≤uÛ≤>∑´ y˚T
>∑D|ü‹ <˚e⁄ì #˚‘· eT÷\kÕúH˚X¯«s¡ Ä\j·÷ìï(eT÷˝≤ù|≥˝À e⁄qï~),
HÓ\÷¢sT¡ #ÓsT¡ e⁄qT ‘·$«+∫+~. Ä #ÓsT¡ e⁄ ‘·$«+‘·sê«‘˚ HÓ\÷¢sT¡ n_Ûeè~∆
y˚>+∑ |ü⁄+Eø=+~. Vü≤]Vü≤s¡Hê<∏‘ä ‘· êÔ«ìï, yÓ*øÏrdæ, eT‘·kÕeT s¡kÕ´ìøÏ
<ë]rdæq ñuÛÑj·Tø£$ $TÁ‘·T&ÉT ‹ø£ÿq.
‹ø£ÿq kı+‘·ePs¡T bÕ≥÷s¡T. Äj·Tq #˚‘· |üP»\+<äT≈£îqï,
dæ<˚›X¯«sê\j·T+, Äj·Tq kÕïqe÷&çq u≤$ Ç|üŒ{Ïø° kÕøå±´\T>± ì*∫
ñHêïsTT. ‹ø£ÿq Ç+{Ï ù|s¡T ªø=≥ºs¡Te⁄μ. á Ç+{Ï ù|s¡Tyês¡T Ç{°e\
<ëø± Ç+<äT≈£Ls¡Tù|≥ ÁbÕ+‘·+˝À ø£sD ¡ ø° +£ eè‹Ô˝À e⁄+&˚yês¡T. eT÷\
|òüT{Ïø£ πø‘·q ‘·q <äX¯≈£îe÷s¡ #·]Á‘·˝À ‹ø£ÿq~ HÓ\÷¢s¡T nì #ÓbÕŒ&ÉT.
Äj·Tq dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT e]í+#ê&ÉT. <äX¯≈£îe÷s¡#·]Á‘·qT ‹ø£ÿqπø
n+øÏ‘·+ Ç#êÃ&ÉT. bÕ≥÷s¡T≈£î Ç+‘· #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~.
Ç|ü⁄Œ&ÉsTT‘˚ ªbÕ≥÷s¡Tμ eÁdüÔ |ü]ÁX¯eT≈£î ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. 1965
ÁbÕ+‘·+˝À #Ó’Hê düTã“sêj·TT&ÉT nH˚ e´øÏÔ kÕ<ë Ns¡\‘√ bÕ≥T
|ü&TÉ >∑Tqq÷\T, ù|ø£qq÷\T, »Øø£&¶û n+#·T\T, q÷\TH˚sTTdü÷Ô n+#·Tq
»Ø‘√ &çC…’qT‡, ô|’≥˝À n<˚ Ø‹˝À »Ø &çC…’Hé‡ ø±]à≈£î\ #˚‘· Ns¡\T
H˚j·TTdüTÔ+&˚yês¡T. 1987˝À u…’Hê •e≈£îe÷sY nH˚ H˚‘·ø±s¡T&ÉT Ns¡\
‘·j·÷Ø˝À ø£+∫, <Ûäs¡àes¡+\ e˝… bÕ≥÷s¡T≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ sêyê\ì
Á|üjT· ‘êï\T ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. <˚X+¯ ˝À @ ÁbÕ+‘·+˝Àq÷ ‘·j÷· s¡T#˚jT· ì
$<Û+ä >± |ü&TÉ >∑Tqq÷\T, ù|ø£q |ü≥Tº n+#·T »Ø u≤s¡s¶ ,Y ô|≥’ ˝À &çCq’… ‘¢ √
Ns¡\T H˚sTT+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç$ eTVæ≤fi≤ ˝Àø±ìï düyÓ÷àVü≤q
|ü]#êsTT. <ë+‘√ bÕ≥÷s¡T #˚H˚‘· #·]Á‘˚ e÷]b˛sTT+~.
<˚X¯kÕúsTT˝À õ˝≤¢≈£î @ n~Ûø±] e∫ÃHê eTT+<äT bÕ≥÷s¡T≈£î
yÓ[¢, Ns¡\≈£î Äs¡¶s¡T¢ Çe«&É+ |ü]bÕ{Ï nsTT+~. 250 s¡÷bÕj·T\
qT+∫ ◊<äTy˚\ es¡≈£î <Ûäs¡>∑\ Ns¡\T \_ÛkÕÔsTT. á eP]˝À #ê˝≤
eT+~ ‘·eT Çfi¯fl˝À¢H˚ eÁdüÔ<äTø±D≤\T ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. eTT+<äT Äs¡¶s¡T
Á|üø±s¡+ 15y˚\ s¡÷bÕj·T\ qT+∫ 20y˚\ es¡≈£î $\Te>∑\ eÁkÕÔ\T
H˚dæ ÇkÕÔs¡T. yÓTT‘·Ô+ MT<ä bÕ≥÷s¡T Á>±eT+ eÁdüÔ |ü]ÁX¯eT≈£î eT+∫
πø+Á<ä+ nsTT+~.
m+‘√ eT+~ Ms¡T\T, ø£e⁄\T q&Éj·÷&çq ø√ePs¡T ÁbÕ+‘·+
Ä\j·÷\≈£î Á|üdæ~∆. Ä<∏ë´‹àø£ ∫+‘·q≈£î ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. ø√ePs¡T˝À
13e X¯‘êu≤∆ìøÏ #Ó+~q sêe÷\j·T+, •yê\j·T+‘√ bÕ≥T Ms¡uÛÑÁ<ä,
$Hêj·Tø£ kÕ«$T >∑T&ÉT\T, #ÓqïπøX¯e. sê»sêCÒX¯«], kÕsTTu≤u≤, Áo
eTVü‰\ø£åàeTà Ä\j·÷\T, ^‘êeT+~s¡+, b˛‹¬s&ç¶bÕfiË+˝À ÁbÕNq
$cÕí«\j·T+, Áo ø£fi≤´D yÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+, uÛÑ>∑yêHé yÓ+ø£j·T´
kÕ«$T Ä\j·T+, >∑+>∑es¡+˝À e¬øÿfi¯¢eTà Ä\j·T+, dæ<˚›X¯«sê\j·T+,
ø√qeT˝ÒX¢ «¯ sê\j·T+, b˛˝Òse¡ Tà >∑T&ç, uÛ≤eHês¡Twæ Ä\j·T+ Ç˝≤ #ê˝≤
Ä\j·÷\T ø√ePs¡T˝À n&ÉT>∑&ÉTHê ø£ìŒdüTÔHêïsTT. nø£ÿ&ç Á|ü»\T
Äsê<ÛäHê uÛ≤yêìï ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
y˚T»sY Ç]π>wüHé (ø£ì–] ]»sê«j·Ts¡T) 8926 mø£sê\≈£î
˙s¡+~düTÔqï~. uÀsYyÓ˝Ÿ‡ <ë«sê 5641 mø£sê\≈£î ˙s¡+<äT‘·Tqï~.
e], #Ós≈¡ î£ , ns¡{,Ï |ü‹,Ô e÷$T&ç, ø=ã“], Ä≈£î≈£Ls¡ ô|+|üø+£ yÓTT<ä˝q’… $
eTTK´ |ü+≥\T.
ùd{º Ÿu≤´+ø˘ Ä|òt Ç+&çj÷· , Ä+Á<Ûuä ≤´+≈£î, |æHêøÏì Á>±MTD u≤´+≈£î,
eT+&É\ ø±sê´\j·÷\T, Áf…»Ø ˝≤+{Ï Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\˙ï
e⁄HêïsTT. u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q eT+&É˝≤˝À¢ ø√ePs¡T ˇø£≥ì
#Ó|üŒe#·TÃ.

ø√ePs¡T ª‘·eT\bÕ≈£î\ ñ‘·Œ‹ÔμøÏ ù|s¡T bı+~+~. m+‘·>±

n+fÒ ÁoHê<∏äT&˚ ø√ePs¡T ‘·eT\bÕ≈£îqT bı–&Üs¡ì Á|ü#ês¡+˝À
e⁄+~. X¯è+>±s¡Hw’Ó <ü +ä ˝À ø√ePs¡T ÁbÕ+‘·+˝À <=]πø ‘·eT\bÕ≈£î
>∑T]+∫ ÁoHê<∏äT&ÉT s¡düe‘·Ôs¡+>± e]í+#ê&ÉT. n$XË #Ó≥¢ ˙&É˝À¢
‘·eT\bÕ≈£î r>∑\T ô|+#˚ Çø£ÿ&ç ¬s’‘·T\T Ç‘·s¡ sêÁcÕº\πø ø±ø£
&Û©ç ,¢ s¡a≤˙‡, Hê>∑|Pü sY, ø£\ø£‘êÔ\≈£î m>∑TeT‹ #˚kÕÔsT¡ . ÇqeT&ÉT>∑T,
y˚>∑÷s¡T, ˝Ò>∑T+≥bÕ&ÉT, #Ós√¢bÕfiË+\˝À <ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT e+<ä\
mø£sê˝À¢ á |ü+≥ kÕ>∑e⁄‘√+~.

132
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

HÓ\÷¢sT¡ bÁ Õ+‘· #·]‘Á ˝· À eTqTeTdæ~∆ ∫s¡+J$.

Äj·Tq ù|s¡ ÄHê&ÉT yÓ\dæq Á>±eTy˚T eTqTuÀ\T. eTqT|ü⁄s¡+
ø±\Áø£yT˚ D≤ eTqTÁb˛\T nsTT+~ (|ü⁄s+¡ Á|üøè£ ‹, Áb˛\T $ø£è‹).
eTqTÁb˛\T, eTqTuÀ\T>± e÷]+~.

133
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eTqTuÀ\T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` yÓ+ø£{≤#·\+ eT+&É\+
<äøÏåD+ ` ∫\¢≈£Ls¡T, >∑÷&É÷s¡T
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` yÓ+ø£{≤#·\+, ∫\¢≈£Ls¡T
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` >∑÷&É÷s¡T, ôd’<ë|ü⁄s¡+,
bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É˝≤\T
eTqTuÀ\T eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
eTqTuÀ\T, Ms¡+|ü*¢, eT&ÉeTq÷s¡T,
|æ&É÷s¡T, ø=eTà\|üP&ç, ã<Ó›y√\T,
»≥¢ø=+&É÷s¡T, ø±–‘ê\|üPs¡T, #·s¡¢|ü*¢,
yÓ+ø£qïbÕfiË+, #Ós¡T≈£îeTT&ç, e&É¢|üP&ç,
ø=\q≈£î<äTs¡T.

134
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Áø°.X¯. 13e X¯‘êã›+˝À \ã› Á|ü‹wüߘ&Ó’q #√fi¯sêE eTqTeTdæ~∆,

Äj·Tq eT+Á‹, ø£$ ‹ø£ÿq k˛eTj·÷õ, eTVü‰uÛ≤s¡‘ê+ÁBÛ
ø£s¡D≈£î ‹ø£ÿqqT Áb˛‘ê‡Væ≤+∫qyê&ÉT eTqTeTdæ~∆.
Äj·Tq ù|s¡ yÓ\dæq Á>±eT+˝À 13e X¯‘ê_›øÏ #Ó+~q Ä\j·÷\T
ø£ìŒkÕÔsTT. eTqTuÀ\T #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]kÕÔsTT.
\j·÷\THêïsTT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Ç$ 7e⁄HêïsTT.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À @ |ü⁄D´πøÁå ‘·+˝À ˝Òì $<Û+ä >± Çø£ÿ&=ø£ ø=‘·Ô Ä#ês¡+
e⁄+~. kÕø屑·÷Ô s¡<ë∏ ìï uÛ≈Ñ î£ \Ô T 5øÏ.MT <ä÷s¡+ yÓ÷kÕÔsT¡ . kÕ<Ûës¡D+>±
nìï |ü⁄D´πøåÁ‘ê˝À¢ s¡<∏ëìï ˝≤>∑T‘ês¡T. á Ä#ês¡+ m|üŒ{Ï qT+#√
e⁄+~. Ç|üŒ{Ïø° ø=qkÕ>∑T‘√+~.
eT+&É\ øπ +Á<ä+ eTqTuÀ\T˝À Áo dü+>∑yT˚ X¯«s¡kÕ«$T, Áo ÁãùV≤àX¯«s¡ |üPs¡«+ nsTT‘˚ Ä\j·÷ìøÏ eTqTuÀ\T Á>±eT+ #·T≥Tº |üø£ÿ\
kÕ«$T, eTqTuÀ\eTà(Á>±eT<˚e‘·) Hê>∑s¡|üŒeTà <˚yê\j·÷\THêïsTT. qT+∫ 8 s¡<∏ë\qT uÛÑ≈£îÔ\T uÛÑTC≤\ô|’ yÓ÷düT≈£îì e#˚Ãyês¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT
ã<Ó›y√\T˝À ÁoÄ+»H˚j·TkÕ«$T, b˛˝Òs¡eTà, #ÓqïπøX¯ekÕ«$T, sêeT ˇø£ s¡<ë∏ ìï e÷Á‘·yT˚ yÓ÷düTø=düTHÔ êïs¡T. n|üŒ{À¢ s¡V≤ü <ës¡T\T e+‘Óq\T
*+π>X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·÷\THêïsTT. ø=\qT≈£î<äTs¡T˝À yêVü≤H˚X«¯ s¡kÕ«$T ˝Òe⁄ >∑qø£ ô|<ä›\T @{Ï˝À ˙fi¯ó¢, eTT\T¢, ÇdüTø£, sêsTTs¡bÕŒqT ˝… ø£ÿ
<˚ekÕúq+ e⁄+~. eT&ÉeTq÷s¡T˝À ;Ûy˚TX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄+~. #˚j·T≈£î+&Ü ne©\>± yÓ÷düTø=ì e#˚Ãyês¡T.
Çø£ÿ&É ÁãVü≤√à‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. á Ä\j·÷ìøÏ #˚s¡Te˝À eTqTuÀ\T˝À ªÁo ø±e÷øÏå düy˚T‘· eT*¢
á eT+&É\+˝À Á|üdæ<ä∆yÓTÆq Ä\j·T+ dü+>∑y˚TX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+, U≤s¡T®q kÕ«$T <˚ekÕúq+μ e⁄+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ @Á|æ˝Ÿ˝À 9e ‘˚~
>∑T&ç dü+>∑+. qT+∫ 15 es¡≈£î ÁãVü≤√à‘·‡yê\T
á Ä\j·T #·]Á‘·qT Á>±eTdüTú\T Áo ø±e÷øÏå düVæ≤‘· dü+>∑y˚TX¯«s¡ <˚ekÕúHêìï eT÷&ÉT »s¡T>∑T‘êsTT.
Ç˝≤ #Ó | ü ⁄ ‘ês¡ T . |ü P s¡ « + |ü s ¡ X ¯ ó @s¡T\(|”˝Òs¡T, ø£˝Ò¢s¡T, eTH˚ïs¡T) eT<Ûä´ ì]à+#·&É+ »]–+~. Bì˝À yÓ T T<ä { Ï s √E eP]
sêeTT&É T ‘· q ‘· * ¢ π s DTø±<˚ $ á Ä\j·÷ìøÏ ø±ØÔø£ e÷dü+˝À eT÷&ÉT @s¡T¢ ø£*dæ bı+– bı*y˚Ts¡¢˝À¢ |ü#·Ã{Ï ‘√s¡D≤\‘√
•s¡ d ü T ‡ì >=&É ¶ * ‘√ K+&ç + #ê&É T kÕ«$T yê] *+>±ø±sêìï ˇø£s√E nsTTHê ‘·|üŒ≈£î+&Ü ‘êøÏ n\+ø£]+∫ •e⁄ì ô|[¢ ô|<ä›>∑ >∑T&ç
‘·+Á&ç Ä»„ y˚Ts¡≈£î. BìøÏ |ü]Vü‰s¡+ yÓfi¯‘êsTT. Ç~ Á|ü‹ ø±ØÔø£ e÷dü+˝À »s¡T>∑T‘·T+~. dü + >∑ + e<ä › ≈ £ î Á‹X¯ S ˝Ò X ¯ « s¡ T ì
@$T≥ì ‘·+Á&ç »eT<ä–ïì n&ç>±&ÉT. yÓ÷düTø£ekÕÔsT¡ . nø£ÿ&ç <Û«ä »dü+Ô uÛ≤ìøÏ
yê]<ä›s¡÷ e•wüߘ&çï ø£*XÊs¡T. |üs¡y˚TX¯«s¡TìøÏ Äs¡T dü+>∑y˚TX¯« s¡ |üP»\T ìs¡«Væ≤+∫ ÁãVü≤√à‘·‡yê\T yÓTT<ä\T ô|&É‘ês¡T. 13e ‘˚B
Ä\j·÷\qT »qdü+#ês¡+ ˝Òì #·ø£ÿ{Ï Á|ü<˚XÊ˝À¢ ì]à+#·eTHêï&ÉT. ns¡úsêÁ‹ düeTj·T+˝À bÕs¡«r |üs¡y˚TX¯«s¡T\qT s¡<∏ä+˝À uÛÑ≈£îÔ\T ‘·eT
e•wüߘì Ä»„ y˚Ts¡≈£î Äs¡T dü+>∑y˚TX¯«s¡Tì Ä\j·÷\qT |üs¡X¯ósêeTT&ÉT uÛÑTC≤\ô|’ 5øÏ.MT e<ä›qTqï >∑T&ç dü+>∑+ e<ä›≈£î yÓ÷kÕÔs¡T. kÕ«$TøÏ
ì]à+#ê&ÉT. nsTTHê bÕ|ü+ b˛˝Ò<äT. eT∞¢ e•wüߘì ø£*XÊ&ÉT |üs¡X¯ó n‘·´+‘· yÓu’ eÑÛ +>± ø£fi≤´D+ ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ . ˙{Ï Á|üyêVü≤+ e<ä≈› î£ rdæø¬ [¢
sêeTT&ÉT. nìï Ä\j·÷\ ø£+fÒ ∫qï Ä\j·÷ìï ì]à+#·eTì e•wüߘ&ÉT rs¡úyê~Û »]|ækÕÔs¡T. eTs¡˝≤ j·T<∏ë$~Û>± 5øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ yÓ÷düTø=ì
#ÓbÕŒ&ÉT. eTqTuÀ\T Á>±eT+˝À kÕ«$T yê] Ä\j·÷ìøÏ ekÕÔs¡T. 14e ‘˚B
ákÕ] ∫qï Ä\j·÷ìï ì]à+∫ |üs¡X¯ósêeTT&ÉT ‘·÷s¡TŒ, <äøÏåD ¬s’‘·T\T Äs¡T>±\+ |ü+&ç+∫q |ü+≥\qT kÕ«$Tyê] s¡<∏ëìøÏ n\+ø£
<ë«sê\T ¬s+&ÉT @s¡Œs¡#ê&ÉT. ‘·÷s¡TŒ <ë«s¡+ >∑T+&Üb˛sTT <Ó’e<äs¡Ùq+ ]kÕÔsT¡ . eT˝…|¢ Pü \qT es¡¸+˝≤ #·\T¢‘ês¡T. Çø£ÿ&É ø√]q ø√]ø£\T HÓsy¡ s˚ T¡
#˚düT≈£îì <äøÏåD <ë«s¡+ >∑T+&Ü ãj·T{Ïø=#êÃ&ÉT. bÕ|ü |ü]Vü‰s¡+ ‘êj·Tì uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+. dü+‘êq+, $yêVü≤+ yÓTT<ä˝…’q ø√]ø£\qT
nsTT+~. Ä $<Ûä+>± |üs¡X¯ósêeTTì#˚ >∑T|üÔ dü+>∑y˚TX¯«s¡ Ä\j·÷\T uÛÑ≈£îÔ\T <Ó’eø£è|ü‘√ rs¡TÃ≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. q<äT\T, @s¡T¢ ø£*ùd
ì]à+#·ã&ܶsTT. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À Ç˝≤+{Ï dü+>∑y˚TX¯«sê\j·÷\T #√≥(dü+>∑+) áX¯«s¡TDÏí Äsê~Û+#·&É+ eTq uÛ≤s¡rj·T kÕ+Á|ü<ëj·T+.
eT÷&ÉT#√≥¢ ø£ìŒkÕÔsTT. ãT∫Ã, eTqTuÀ\T, ø√≥˝À¢ eT÷&ÉT dü+>∑yT˚ X¯«sê n<˚ dü+>∑y˚TX¯«sêsê<Ûäq˝À e⁄qï Ä<∏ë´‹àø£ s¡Vü≤dü´+.

Ä<ÛTä ìø£+>± #·÷ùd,Ô eTqTuÀ\T bÕ]ÁXÊ$Tø£+>± eTT+<ä+»˝À

e⁄+~. Çø£ÿ&É kÕú|+æ ∫q $$<Ûä Áô|y’ {˚ Ÿ bòÕ´ø£Øº \T ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘·≈î£
ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT. dæ+Vü≤|ü⁄] ÄÁ>√ bòÕe÷sTT˝Ÿ‡, ÄÁ>√ bòÕ*wt
Á>±HÓ’{Ÿ bòÕ´ø£ºØ, |ü\¢e Á>±HÓ’{Ÿ‡ bòÕ´ø£ºØ\T m+‘√eT+~øÏ ñ<√´>±e
ø±XÊ\T ø£*Œ+#êsTT.
ø±–‘ê\|üPs¡T s√&ÉT¶ôd+≥sYøÏ ‘·÷s¡TŒ>± 350ø√≥¢‘√ ì]à+∫q
400¬ø.$. |üesYÁ–&é e\¢ uÛÑ$wü´‘Y˝À eT+∫ Á|üjÓ÷»Hê\T ø£*π>
neø±XÊ\THêïsTT.

135
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À HÓ\÷¢s¡T ‘·sê«‘· Á|ü<Ûëq

yÓTÆq |ü≥ºD+ >∑÷&É÷s¡T. Ç~ ô|<ä› ¬s’˝Ò« »+ø£åHé.
ìeTà, $T]à ¬s’‘·T\≈£î es¡Á|ükÕ<ä+ ˝≤+{Ï yê´bÕs¡
øπ +Á<ä+. yÓTøÆ ± |ü]ÁX¯eT≈£î Á|ü|+ü #· U≤´‹>∑qï ePs¡T.

‹ s¡T|ü‹ yÓfi‚¢ j·÷Á‹≈£î\T Çø£ÿ&É >∑÷fi¯ó¢ ì]à+#·Tø=ì

ø=+‘·ùd|ü⁄ düeTj·T+ $ÁX¯$T+#˚ yêfi¯¢ì, n+<äTø£ì á
eP]øÏ >∑÷&É÷s¡T nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì n+{≤s¡T. ø=+‘·
eT+~, >∑÷&ÉT n+fÒ u…\¢+ nì, ˇø£|ü⁄Œ&ÉT #Ós¡≈£î |ü+≥≈£î
á ÁbÕ+‘·+ Á|üdæ~∆ nì, n+<äTπø >∑÷&É÷s¡T nH˚ ù|s¡T
e∫Ã+<äì eT]ø=+<äs¡+{≤s¡T.
Ç≥T ‹s¡T|ü‹ yÓfi‚¢ j·÷Á‹≈£î\≈£î, n≥T #Óqï|ü≥ï+ yÓfi‚¢
j·÷Á‹≈£î\≈£î ≈£L&É* ø£qTø£ ≈£L&É*+}s¡T ø±\Áø£y˚TD≤
>∑÷&É÷s¡T nsTT+<äì #ê˝≤ eT+~ n_ÛÁbÕj·T+. Ç<˚ düããT>±
‘√düT+Ô ~. ‹s¡T|ü‹ yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T Á|üu≤Û e+ HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢
MT<ä m≈£îÿy˚! >∑÷&É÷s¡T˝Àq÷, ø=+&É _Á≥>∑T+≥˝ÀqT ÁbÕNq
yÓ+ø£fXÒ «¯ sê\j·÷\T ø£ìŒkÕÔsTT. m≈£îÿe>± e´≈£î\Ô Hêe÷˝À¢
ÁoìyêdüT\T, yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢ ø£ìŒkÕÔsTT.

137
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>∑÷&É÷s¡T eT+&É\ >∑÷&É÷s¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` eTqTuÀ\T, ôd’<ë|ü⁄s¡+
#Óq÷ïs¡T, ~$bÕfiË+, ‹|üŒes¡bÕŒ&ÉT,
eT+&É˝≤\T
$+<ä÷s¡T, HÓ\¢≥÷s¡T, b˛≥TbÕfiË+, yÓ+<√&ÉT,
<äøÏåD+ ` ∫\¢≈£Ls¡T, zõ*,
ø=eTàH˚≥÷s¡T, dü+‘·<ëdüT|ü*¢, HÓs¡÷ïs¡T,
u≤˝≤j·T|ü*¢ eT+&É˝≤\T
sêeT*+>±|ü⁄s¡+, yÓ&ç#·s¡¢, ø£+<ä*,
‘·÷s¡TŒ ` eTqTuÀ\T, ∫\¢≈£Ls¡T
nj·T´yê]bÕfiË+, y˚T>∑q÷s¡T, $T{≤º‘·à≈£Ls¡T,
eT+&É˝≤\T
bÕ]#Ós¡¢, ø=+&É>∑T+≥, ø±+Á&É, eT+>∑\|üPs¡T,
|ü&ÉeTs¡ ` ôd’<ë|ü⁄s¡+, u≤˝≤j·T|ü*¢
|ü>∑&±\|ü*¢, ≈£î+<ä≈£Ls¡T, ‹eTàdüeTTÁ<ä+.
eT+&É˝≤\T

138
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>∑÷&É÷s¡T˝À e⁄qï ÁbÕNq <˚yê\j·T+ n\|òüTHê<∏äkÕ«$T yê]
Ä\j·T+ >√&É\MT<ä e⁄qï XÊdüHê˝À¢ ôd‘’ +· >∑÷&É÷s¡TqT ª≈£îeTT&É÷s¡Tμ>±
ù|s=ÿHêïs¡T. ≈£îeTT&É÷s¡T n+fÒ ≈£L&ÉTePs¡T nsTTe⁄+&Ée#·TÃ. n+fÒ
»q+ ˇø£#√≥ #˚πs ≈£L&É* ePs¡T nqï ns¡∆+ rdüTø√e#·TÃ. Ç|ü⁄Œ&˚
ø±ø£ bÕ‘·ø±\+˝ÀH˚ >∑÷&É÷s¡T »+ø£åHé nì ns¡∆+. ñ‘·Ôsê~ qT+&ç
<äøÏåD≤~øÏ yÓfi‚flyês¡T, |ü&ÉeTs¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î yÓfi‚¢yê]øÏ Ç~ ≈£L&É* .
nsTT‘˚ Ä+Á<Ûë˝À nH˚ø£ >∑÷&É÷s¡T¢ ø£ìŒkÕÔsTT. Ç+#·T$T+#·T yê{Ï
ns¡∆+ ≈£L&É ª≈£L&É*+}s¡Tμ nH˚ rdüTø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ e⁄+~.
bÕ‘· >∑÷&É÷s¡+‘ê ‘·÷s¡TŒM~Û, Áu≤Vü≤àD M~Û, ø£s¡D≤\M~Û,
#ÓqïπøX¯yê\j·T+, •yê\j·T+, n\|òTü Hê<∏ä kÕ«$T Ä\j·T+ ÁbÕ+‘ê\≈£î
e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ nsTTe⁄+&˚~. ¬s’\T|ü{≤º\T eP]øÏ |ü&ÉeTs¡>±
y˚j·T&É+‘√ ePs¡T |ü&ÉeTs¡>± $düÔ]+∫+~. eP]øÏ |ü&ÉeTs¡>± e⁄qï
~>∑Te Msê¬s&ç|¶ *ü ,¢ m>∑Te Msê¬s&ç|¶ *ü \¢ T >∑÷&É÷s¡T˝À ø£*dæb˛j·÷ sTT.
Ç|ü⁄Œ&ÉT ø√s¡Tº e⁄qï uÛÑeq+ Ä+π>¢j·TT\ ø±\+˝À düuŸø£˝…ø£ºsY Ä|ò”düT.
n+<äT˝À |üì #˚ùd ñ<√´– qs¡dæ+>∑sêe⁄ Ç|ü⁄Œ&ÉTqï qs¡dæ+>∑sêe⁄ù|≥
ÁbÕ+‘êìï |ü{≤º\T #˚sTT+∫ >∑èVü‰\T ì]à+#·Tø√e{≤ìøÏ M\T
ø£*Œ+#·&É+‘√ Äj·Tq ù|s¡T‘√H˚ Ä ù|≥ dæús¡|ü&ç+~. n˝≤π> kÕ«‘·+Á‘·´
düeTs¡jÓ÷<ÛäT\T eT<äHéyÓ÷Vü≤Hé e÷\e´ ù|s¡T MT<ä e÷\e´q>∑sY
@s¡Œ&ç+~. <äøÏåD+>±qT, |ü&ÉeTs¡>±q÷ |ü≥ºD+ u≤>± $düÔ]+∫+~.
ùdºwüHé≈£î düMT|ü+˝À eTT‘ê´\eTà >∑T&ç e⁄+~. }]øÏ ñ‘·Ôsêq
‘êfi¯eTà >∑T&ç e⁄+~. áyÓT Á>±eT<˚e‘·.
kÕe÷q´+>± >∑÷&É÷s¡+fÒH˚ >∑Ts¡TÔø=#˚Ã~ yÓTÆø±. á yÓTÆø± >∑T]+∫
ø=+‘· $wüj·÷ìï ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. Á|ü|ü+#·+˝À nÁuÛÑø£+ ñ‘·Œ‹Ô˝À
Ç+&çj·÷≈£î Á|ü<∏äeTkÕúq+ <äøÏÿ‘˚, Ç+&çj·÷˝À Á|ü<∏äeT kÕúq+ ;Vü≤ sY≈£î
<äøÿÏ +~. ~«rj·T kÕúq+ HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢~. ‘·èrj·TkÕúq+ ˝À\|ü⁄{≤Hê~.
nsTT‘˚ $<˚o e÷s¡ø£Á<äe´ $wüj·T+˝À HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢<˚ Á|ü<∏äeTkÕúq+.
;Vü‰s¡T˝À Áø°.X¯ 1826˝À yÓTÆø±qT ø£qT>=Hêïs¡T. 1898 Hê{ÏøÏ
;Vü‰s¡T˝À 250 >∑qT\ <ëø± ‘·yê«s¡T. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À yÓTT<ä{Ï >∑ì
1888˝À ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~. 1898 Hê{ÏøÏ 71 >∑qT\ <ëø±
@s¡Œ&ܶsTT. ;Vü≤s¡T yÓTÆø± ªø±«*{°μ eT+∫<Ó’ $\Te eùdÔ HÓ\÷¢s¡T
yÓTÆø± |ü]e÷D+ ô|<ä›<äsTTq+<äTe\¢ $\Te e∫Ã+~.
>∑÷&É÷s¡T |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝…’q ÇqT≈£î]Ô, ôd’<ë|ü⁄s¡+, #ê>∑D+,
}≥T≈£Ls¡T, ‘·\T|üPs¡T ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á|üø£è‹ düVü≤»yÓTÆq yÓTÆø± bı+>∑T
ø£ìŒdüTÔ+~. 1939 qT+&ç eT+<äø=&ç>± kÕ–q á |ü]ÁX¯eT 1942
qT+&ç eTT+<ä+» y˚d+æ ~. 1952˝À $ø£d+æ ∫, >∑÷&É÷s¡T≈£î n+‘·sê®rj·T
U≤´‹Hê]®+∫ ô|{Ϻ+~.
düyº \é ≈£î, ˝≤+‘·s≈¢¡ î£ , >±´dt ãs¡ïsY\≈£î, ∫MTï\≈£î, s¡cÕ´ j·TT<äH∆ Íø£\
>∑yêøå±\≈£î, Wwü<Ûë\≈£î, n\+ø±sê\≈£î yÓTT<ä{À¢ |ü]$T‘·yÓTÆq yÓT Æø±,
‘·sê«‘·sÔ ê«‘· nH˚ø£ |ü]ÁX¯eT\≈£î eT÷˝≤<Ûës¡+ ne&É+‘√ –sêø° ô|]–+~.
yÓTÆø±≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± ø£èÁ‹eT yÓTÆø± yê&Éø£+ ô|s¡>∑&É+‘√ á

>∑÷&É÷s¡T eTs√ Á|ü‘´˚ ø£‘· @eT+fÒ <ädsü ê ñ‘·‡yê\T. yÓTdÆ ÷ü s¡T ‘·sê«‘·
>∑÷&É÷s¡T˝À <ädüsê ñ‘·‡yê\T n+‘· yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘êj·TH˚ Á|üd æ~∆ nì
#Ó|üŒe#·TÃ. á <ädüsê ñ‘·‡yê˝À¢ Á|ü‘˚´ø£ n+X¯+ C…+&Ü ñ‘·‡e+. <˚M
qesêÁ‘·T\ ÁbÕs¡+uÛÑ+ eTT+<äT s√Eq ne÷yêdü´Hê&ÉT Ä+»H˚j·TkÕ«$T
»+&Ü\T }πs–+|ü⁄ #˚kÕÔs¡T. n|üŒ{À¢ Á>±e÷ìø£+‘ê ˇø£ C…+&Ü. Ç|ü⁄Œ&ÉT
˝…ø£ÿ≈£î $T+∫ C…+&Ü\T b˛{≤b˛{°>± Á|ü‹cÕº‘·àø£+>± }πs–düTÔHêïs¡T . á
Ä#ês¡+ <ädüsê ñ‘·‡yê˝À¢ @ ÁbÕ+‘·+˝À ø£ìŒ+#·<äT. Á>±eT Á|ü»\qT,
<äTwüºX¯≈£îÔ\T, s√>±\T ‘·~‘·s¡ n]cÕº\ qT+&ç Ä+»H˚j·TkÕ«$T s¡øÏåkÕÔs¡H˚
ñ<˚›X¯´+‘√ á C…+&Ü |ü+&É>∑ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+<äì ô|<ä›\+{≤s¡T.

139
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yê´bÕs¡+ yÓ\T>∑TqT ø√˝ÀŒsTT+~. á yÓTÆø± yê´bÕsêìøÏ Ä<äT´&ÉT

#˚»s¡¢ ÁosêeTT\TXË{Ϻ nsTT‘˚ ‘·sê«‘· ô|˝Ò¢{Ï sê$T¬s&ç¶, ˝≤qT‡&˚ {Ÿ,
n+#·÷s¡T düTu≤“Hêj·TT&ÉT, ÄsY.$. ≈£î|ü⁄ŒkÕ«$T, ÄsY.$.yÓ+ø£≥
düTã“j·T´, yÓ+ø£≥–] sêC≤\T, πsu≤\ \ø°åàqs¡kÕ¬s&ç¶, Áoìyêdü
nj·T´+>±s¡T, @qT>∑ qs¡kÕ¬s&ç¶, bıqï\÷s¡T #Ó+>±¬s&ç¶ yÓTT<ä˝…’q yês¡T
yÓTÆø± yê´bÕsêìï n+‘·sê®rj·T+ #˚XÊs¡T.
>∑÷&É÷s¡T Á|ü‘˚´ø£‘·˝À¢ eTs=ø£ n+X¯+ ªìeTàμ. ìeTà|ü+≥ á
ÁbÕ+‘·+˝À n~Ûø£+. >∑÷&É÷s¡T˝À ìeTà|ü+≥≈£î dü+ã+~Û+∫ 20y˚\
eT+~ s¬ ‘’ T· ≈£î≥T+u≤\T, 200 eT+~ yê´bÕs¡T\T, 150 eT+~ ãj·T´s¡T¢
Jeq+ kÕ–düTHÔ êïs¡T. >∑‘+· ˝À 250 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ yê´bÕs¡+ »]π>~.
1960`65 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìeTà m>∑TeT‘·T\T m≈£îÿe>± e⁄+&˚$. ¬s’‘·T\T,
yê´bÕs¡T\T eT+∫ ˝≤uÛ≤\qT bı+<ës¡T. &Ûç©¢, u…+>∑Tfi¯Ss¡T, >öVü≤‹,
nVü≤à<ëu≤<é, Hê>¥|üPsY, #ÓHÓ’ï ‘·~‘·s¡ sêÁcÕº\≈£î m>∑TeT‹ »s¡T>∑T‘·÷
e⁄+&˚~. Á|üdTü ‘Ô +· Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ≈£L&É ìeTà |ü+≥ kÕ>∑T#˚dTü +Ô &É&+É ‘√
>∑÷&É÷s¡T ìeTà≈£î –sêø° ‘·–Z+~. Á|üdüTÔ‘·+ e+<äø√≥¢ yê´bÕs¡+ >∑÷&É÷s¡T eT+&É\+˝À ô|<ä›Á>±eT+ #Óq÷ïs¡T. <ë<ë|ü⁄ Çs¡yÓ’ y˚\
»s¡T>∑T‘·÷ e⁄+<äì n+≥THêïs¡T. Ç˝≤π> $T]à |ü+≥ ≈£L&Ü >∑÷&É÷s¡T »HêuÛ≤ ø£*–q y˚T»sY |ü+#êsTTr #Óq÷ïs¡T. bÕ&ç |ü+≥\‘√ ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&˚
ÁbÕ+‘·+˝À n~Ûø+£ >± e⁄+~. >∑÷&É÷s¡T »+ø£Hå é ne&É+, nìï ÁbÕ+‘ê\ dü+|üqï Á>±eT+ #Óq÷ïs¡T. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q
s¡yêD≤ #˚jT· &ÜìøÏ M\T+&É≥+‘√ ìeTà, $T]à |ü+≥\≈£î á ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü‘˚´ø£ eÁdüÔ+ #Óq÷ïs¡T dæ˝Ÿÿ |ü⁄{Ϻì\T¢. ô|<ä› #Ós¡Te⁄ e⁄+&É≥ +‘√
ÁbÕ<Ûëq´+ @s¡Œ&ç+~. ª#ÓiTeq÷s¡Tμ nì |æ\eã&ɶ Ä ePs¡T Á|üdüTÔ‘·+ #Óq÷ïs¡T nsTT+~.
#Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z n+X¯+ eTs=ø£{Ï @eT+fÒ, >∑÷&É÷s¡T˝Àì n‹ ÁbÕNq ¬s+&ÉT y˚\ @fi¯¢ øÏ+<äfÒ á Á>±eT+ e⁄qï≥T¢ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\THêïsTT.
nfi¯ | ò ü T Hê<∏ ä k Õ«$T Ä\j· T +, ‹s¡ T ø±fi¯ ‹ Ô eTVü ‰ sêE ø±\+˝À 11e <äXÊ‘ê_›øÏ #Ó+~q •yê\j·T+, #ÓqïπøX¯yê\j·÷\T á eP]˝À
nfi¯>T∑ ô|Œs¡Te÷fiŸ ù|s¡ yÓw’ yíü ê\j·÷\qT ˇø£ ñ<ä´eT+˝≤>± ì]à+#ê&ÉT. ø£ìŒkÕÔsTT. n+<äT˝À Á<ë$&ÉuÛ≤cÕXÊdüHê\T e⁄+&ç. Ç<ä+‘ê ˇø£|ü⁄Œ&ÉT
Ä ø±\+˝À ì]à+∫q n\|òüTHê<∏äkÕ«$T Ä\j·÷\T Ä‘·à≈£Ls¡T˝ÀqT, Á<ä$&É ÁbÕ+‘·+ nqï $wüj÷· ìï ‘˚≥‘Ó\+¢ #˚dTü +Ô {≤sTT. #ÓsT¡ e⁄ ø£≥ºMT<ä
yêø±&ÉT˝ÀqT eTq≈£î ø£ìŒkÕÔsTT. #√fi¯ ìsêàD XË’*˝À Ç$ ø£ìŒkÕÔsTT. ˇø£ –]»q eTVæ≤fi¯ ‘ê´>±ìøÏ >∑Ts¡TÔ>± ø£{Ϻq ø£{≤\eTà <˚yê\j·T+
ãT<äT∆&çï <äXÊe‘êsê\˝À ˇø£ì>∑ #˚s¡Ã&É+ <ë<ë|ü⁄ #√fi¯ó\ ø±\+˝ÀH˚ ø£ìŒdüT+Ô ~. á Á>±eT+˝Àì yês¡T #ê˝≤ eT+~ <˚X$¯ <˚XÊ˝À¢ dæsú |¡ &ü ܶsT¡ .
»]–+~. á Ä\j·T+˝À Ä $wüj·÷ìøÏ kÕø£å´+>± Ä\j·T sê‹>√&É\ |ü+ã˝Òs¡T, #·\¢ø±\Te á eT+&É˝≤ìøÏ e⁄qï düVü≤» ˙{Ï eqs¡T\T
MT<ä ãT<äT&∆ ç •\Œ+ #Óøÿ£ ã&ç e⁄+~. sêe÷j·TD uÛ≤s¡‘>· ±<Û\ä T •˝≤Œ\T>± 20 |æ.&ÉãT¢´.&ç #ÓsT¡ e⁄\T, 16 |æ.ÄsY #ÓsT¡ e⁄\T eT+&É\+˝À e⁄HêïsTT.
eT\#·ã&ç e⁄HêïsTT. ‹s¡Tø±fi¯‹Ô eTVü‰sêE eTqTeTdæ~∆ eTVü‰sêE≈£î e], ìeTà, $T]Ã, #Ós¡T≈£î Á|ü<Ûëq |ü+≥\T >±¢dt, dæsê$Tø˘ bòÕ´ø£º Ø\T
‘·+Á&ç. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT e⁄+&˚$.

>∑÷&É÷s¡T≈£î ¬s’˝Ò«»+ø£åHé eTs=ø£ Á|ü‘˚´ø£‘·. #ÓHÓ’ïøÏ ˇø£˝…’qT,

‹s¡T|ü‹øÏ ˇø£˝…’qT e⁄+&É≥+‘√ >∑÷&É÷s¡T »+ø£åHé nsTT+~. HÓ\÷¢s¡T≈£î
>∑÷&É÷s¡T MT<äT>± 1888e dü+e‘·‡s¡+˝À s¬ \’ T dü<Tä bÕj·T+ @s¡Œ&ç+~.
yÓTT<ä{À¢ MT≥sYπ>CŸ>± e⁄+&ç 1899˝À Áu≤&é π>CŸ>± e÷sêÃs¡T. 1964
<ëø± ˇπø ˝…’Hé. á ùdºwüHé <ë«sê 65 bÕ´dü+»sY¬s’fi¯ó¢, düTe÷s¡T 50
>∑÷&ÉT‡ ¬s’fi¯ó¢ q&ÉTdüTÔHêïsTT. eTTK´+>± ìeTà, yÓTÆø± m>∑TeT‘·T \T
ne⁄‘·THêïsTT. 2003 qT+∫ #ÓHÓ’ï, HÓ\÷¢s¡T düãs¡àHé ¬s’fi¯ó¢ ÁbÕs¡+uÛÑ+
nj·÷´sTT. HÓ\÷¢s¡T, #ÓHÓ’ï eT<Ûä´ Á|üj·÷D°≈£î\≈£î m+‘√ kÂø£s¡´+
ø£*–+~.

140
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Ç{°e\ø±\+˝À eTT‘·T≈Ô L£ s¡T eT+&É\+‘√ bÕ≥T, ∫\¢≈L£ s¡T eT+&É\eT÷ yês¡˝Ô ÀøÏ
e∫Ã+~. <ëìø±ÿs¡D+ <∏sä à¡ ˝Ÿ ÁbÕC…≈î£ \º T eTT‘·T≈Ô L£ s¡T eT+&É\+‘√ bÕ≥T ∫\¢≈L£ s¡T eT+&É\+˝Àq÷
kÕú|æ+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ nqTeT‘·T\T Çã“&çeTTã“&ç>± Çe«&É+, düeTTÁ<ä rsêq |ü#·Ãì
bÕ&ç|ü+≥\‘√ ø£fi¯ø£fi¯˝≤&˚ y˚\mø£sê\T yê] |üs¡+ #˚j·T&É+ nH˚ø£ s¡ø±\ Ä+<√fi¯q\≈£î ‘Ós¡
rdæ+~. Ä $<Ûä+>± ∫\¢≈£Ls¡T eT+&É\+ ñqï≥T¢+&ç ˇø£ÿkÕ] yÓ\T>∑T˝ÀøÏ sêe&É+, nø£ÿ&É
uÛ÷Ñ eTT\ <Ûsä \¡ T #·Tø£ÿ\+≥&É+ ÁbÕs¡+_Û+#êsTT.

ñ ‘·Ôs¡+ eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, yÓ+ø£{≤#·\+, eTqTuÀ\T eT+&É˝≤\T,

<äøÏåD+ ø√≥, zõ* eT+&É˝≤\T, ‘·÷s¡TŒ eTT‘·TÔ≈£Ls¡T, ø√≥
eT+&É˝≤\T, |ü•ÃeT+ eTqTuÀ\T, >∑÷&É÷s¡T eT+&É˝≤\T
dü]Vü≤<äT\› T>± >∑\ á eT+&É\+˝À s¬ yÓq÷´ Á>±e÷\T 28e⁄HêïsTT.
>∑÷&É÷s¡T ‘ê\÷ø±˝Àì 26Á>±e÷\T yêø±&ÉT ‘ê\÷ø±˝Àì
2Á>±e÷\‘√ á eT+&É˝≤ìï @s¡Œ]#ês¡T. eT»sê Á>±e÷\T 35
e⁄HêïsTT.

141
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

∫\¢≈L£ s¡T eT+&É\

∫\¢≈L£ s¡T eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: ∫\¢≈£Ls¡T, ñ&É‘êyê]bÕfiË+, ‘·$Tàq|ü≥ï+,
@s¡÷s¡T, eTT‘ê´\bÕ&ÉT, ∫+‘·es¡+, yÓ÷$T&ç,
ñ‘·Ôs¡+ ` yÓ+ø£{≤#·\+ eT+&É\+
HÓ\ã*¢ ¬s≥º|ü*¢, es¡>∑*, z&É÷s¡T, ø£&çy˚&ÉT,
<äøÏåD+ ` ∫\¢≈£Ls¡T, >∑÷&É÷s¡T
‘=DT≈£îe÷\, e*¢ù|&ÉT, ã\¢y√\T, #˚&çe÷\,
eT+&É˝≤\T
ã÷<äq+, ‘·÷s¡TŒ ø£qT|üPs¡T, y˚fi¯flbÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` yÓ+ø£{≤#·\+, ∫\¢≈£Ls¡T
‹|üŒ>∑T+≥bÕfiË+, ‹eTàq>±]bÕfiË+,
eT+&É˝≤\T
*+>∑es¡+, ‹ø£ÿes¡+, bÕ*#·s¡¢bÕfiË+,
|ü&ÉeTs¡ ` >∑÷&É÷s¡T, ôd’<ë|ü⁄s¡+,
ø£\eø=+&É, |ü\¢e÷\, bıqïy√\T, nqï+u≤ø£,
bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É˝≤\T
eTH˚ï>∑T+≥, ø£eTàyê]bÕfiË+, r|üq÷s¡T,
m>∑TesêEbÕfiË+.

142
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

uÛÑ>∑yêHé s¡eTD eTVü≤]¸ J$‘·+, uÀ<Ûäq\T˝≤+{Ï Á>∑+<∏ë\qT
∫qïHê≥H˚ #·~$, Á|üuÛ≤$‘·T&Ó’q >∑÷&É÷s¡T >∑eTfi¯fl bÕfi≤ìøÏ #Ó+~q
\ø£åàj·T´ ∫\¢≈£Ls¡T≈£î |ü&ÉeT{Ï ÁbÕ+‘·+ >∑÷&É÷s¡T #Ós¡Te⁄≈£î ‘· ÷s¡TŒq
e⁄qï #√≥ ‘·|üdüT‡ ÁbÕs¡+_Û+∫, |üHÓï+&˚fi¯¢ bÕ≥T Ä ‘·|üdüT‡qT
ø=qkÕ–+∫, u≤\jÓ÷– nj·÷´s¡T. Ä ‘·sê«‘· ø±\+˝À Äj·Tq≈£î
uÛÑ≈£îÔ\T ∫\¢≈£Ls¡T≈£î |ü&ÉeT≥ ÄÁX¯e÷ìï ì]à+∫ Ç#êÃs¡T. nø£ÿ&É
Äj·Tq m+‘√ ø±\+ uÛÑ≈£îÔ\≈£î ~e´dü+<˚XÊ\ìdü÷Ô >∑&çbÕs¡T. Á|üdüTÔ‘·+
Äj·Tq eè<ë∆|´ü +˝À ‹s¡TeTD≤íeT˝…˝’ À s¡eTD≤ÁX¯eT+˝À uÛ>Ñ e∑ <Ûë´q+˝À
ìeT>∑ïyÓTÆ e⁄Hêïs¡T. Äj·Tq ÄÁX¯eT+˝À e⁄qï s√E˝À¢ >∑÷&É÷s¡T ‘·~‘·s¡
ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç Äj·Tq uÀ<Ûäq\qT $q&ÜìøÏ uÛÑ≈£îÔ\T edü÷Ô+&˚yês¡T.
ì‘·´+ |üPC≤ ø±s¡´Áø£e÷\‘√ ÄÁX¯eT+ ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·÷ e⁄+&˚~.
∫\¢≈£Ls¡T˝À >=|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ yê‘êes¡D≤ìï á ÄÁX¯eT+ q\uÛ…’ @fi¯¢
øÏ+<äfÒ HÓ\ø=*Œ+~. s¡eTD eTVü≤]¸ J$‘·+ uÀ<Ûäq\qT u≤\jÓ÷–
\ø£åàDkÕ«$T yês¡T uÛÑ≈£îÔ\≈£î $&ÉeT]∫ uÀ~Ûdü÷Ô Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£
$\Te\‘√ ≈£L&çq J$‘·+ jÓTTø£ÿ >=|üŒ<äHêìï >∑T]+∫ $e]düT+Ô &˚yês¡T.
ìsê&É+ãs¡yTÓ qÆ kÕ<ÛTä J$‘êìï u≤\jÓ÷– \ø£àå DkÕ«$T yês¡T >∑&TÉ |ü⁄‘·÷
uÛÑø£Ô »Hêe[ì Äø£]¸düTÔ+&˚ yês¡T. Äj·Tq e<ä›≈£î e#˚à yê]˝À,
$<ë´e+‘·T\T, n~Ûø±s¡T\T m≈£îÿe>± ñ+&˚yês¡T.
s¡eTDeTVü≤]¸ »j·T+‹ì yÓ’uÛÑe+>± »s¡T|ü⁄‘·÷ s¡eTDeTVü≤]¸
∫Á‘·|ü{≤ìï @&Ü~ø=ø£kÕ] >∑÷&É÷s¡T |ü⁄s¡M<ÛäT˝À¢ ePπs–düTÔ+&˚yês¡ T.
‘·sê«‘· ∫\¢≈£Ls¡T˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä–+~ #ÓqïπøX¯yê\j·T+. <ë<ë|ü⁄
500 @fi¯¢ øÏ+<ä≥ ø£≥ºã&ɶ á Ä\j·T+ $»j·Tq>∑s¡ XË’© ìsêàD+.
ø±\Áø£y˚TD≤ #·T≥Tº |üø£ÿ\ uÛÑ÷$T m‘·Ôe&É+‘√ Ç|ü⁄Œ&ÉT á Ä\j·T+
|ü\¢+˝À e⁄+~. nsTTHê Ä\j·TXÀuÛÑ ‘·>∑Z˝Ò<äT. eT+∫ •\Œ ìsêàD+,
eT+&ÉbÕ\T, ø£*–q á Ä\j·T+ ∫\¢≈£Ls¡T ÁbÕNq‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘√+~.
q\uÛ…’, j·÷uÛ…’ @fi¯¢ øÏ+<äfÒ á Á>±eT+˝À ìs¡Tù|<ä $<ë´s¡Tú\≈£î
uÛÀ»q edü‹‘√ bÕ≥T, $<ë´ãT<äT∆\T #Óù|Œ <∏äø£ÿsYu≤u≤ >∑Ts¡T≈£î\+
ñ+&˚~. πøe\+ ùdyê<Ûäèø£Œ<∏ä+‘√ @s¡Œ&çq á >∑Ts¡T≈£î\+˝À |æ\¢*ï
‘·eT kı+‘· _&ɶ˝≤¢ #·÷ùdyês¡T. Çø£ÿ&É #·~$q m+‘√ eT+~ ñqï‘·
|ü<äe⁄˝À¢ ñHêïs¡T áHê&ÉT. ‘·sê«‘· ø±\+˝À á <Ûäø£ÿsYu≤u≤ >∑Ts¡T
≈£î˝≤ìï Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdüTø=ì @.|æ._.dæ yÓ˝ŒÒ s¤ Y >∑Ts¡T≈£î˝≤ìï kÕú|+æ ∫+~.
áHê{Ïø° <Ûäø£ÿsYu≤u≤ >∑Ts¡T≈£î\+ ùde\qT >∑T]+∫ ∫\¢≈£Ls¡T˝À
#Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T.
u≤˝jÓ÷– \ø£àå DkÕ«$T ÄÁX¯eTy˚T>±ø£, Hê\T>∑T ˝…q’ ¢ s√&é HêqTø=ì
|üPsêíÁX¯eT+ nH˚ ÄÁX¯eT+ ≈£L&Ü Ä<Ûë´‹àø£ uÀ<Ûqä *ï ∫\¢≈L£ Øj·TT\≈£î
n+~düTÔqï~.
á eT+&É˝≤ìøÏ eT+∫ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. z&É÷s¡T˝À
#ÓqïπøX¯yê\j·T+ ñ+~. 16e X¯‘ê_∆øÏ #Ó+~q á Ä\j·T+ ô|<ä›~.

eT+&É\ πø+Á<ä+ ∫\¢≈£Ls¡T ÁbÕNq Á>±eT+.

ô|<ä› e´ekÕj·T<ës¡T\Tqï Á>±eT+. Á>±eT+ q&çu§&ÉT¶q
ô|<äø› ±|ü⁄\ uÛeÑ Hê\T s¬ +&ÉT »MT+<ës¡T\ n+‘·|⁄ü sê\qT
b˛* e⁄+{≤sTT. ø√≥˝≤+{Ï á ø£≥º&Ü\T ô|<ä› ¬s’‘·T\
yÓ’uÛÑyêìï ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT.

143
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

s¡ < ∏ ä + ‹s¡ > ∑ & ÜìøÏ Ä\j· ÷ ìøÏ Hê\T>∑ T yÓ ’ | ü ⁄ ˝≤ ô|<ä ›

s¡Vü≤<ës¡T\THêïsTT. Ä\j·÷ìøÏ e+<ä\ mø£sê\ e÷q´+ ñ+~. á
Á>±eT+˝ÀH˚ #ÓsT¡ e⁄ ˇ&ÉTq¶ •~∏\yÓTqÆ •yê\j·T+ ø£ìŒdüT+Ô ~. s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü é
e⁄qï á Á>±eT+ qT+&ç m≈£îÿe eT+~ ¬s’˝Ò«\˝À ñ<√´>∑T\T>± #˚sês¡T.
¬s’˝Ò«\ø£edüs¡yÓTÆq ø£+ø£s¡qT Çø£ÿ&ç ‹|üŒqT+&˚ rdüTÔ+{≤s¡T.
á eT+&É\+˝À e⁄qï ã÷<äq+ nH˚ Á>±e÷ìï >∑T]+∫ Á|üeTTK
kÕVæ≤r |üÁ‹ø£ uÛ≤s¡‹˝À yê´dü+ sêdü÷Ô Á|üeTTK #·]Á‘·ø±s¡T\T Ç+>∑Te
ø±]Ôπøj·TX¯s¡à>±s¡T ªã÷<äq+μ nH˚ ù|s¡T ªãT<ÛäHê+μ qT+&ç e∫Ã+<äì,
Ä Á>±eT+ ãT<äT∆&ç ù|s¡ yÓ\dæq Á>±eT+ nì, uÖ<ä∆+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á
ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñ+&ç+<äì ‘Ó*bÕs¡T.
Çø£ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq Á|üdæ<ä∆ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ‘·÷s¡TŒ ø£qT|üPs¡T á
eT+&É\+˝À ñ+~. á Á>±eT+˝À yÓ\dæ e⁄qï eTT‘ê´\eTà <˚e‘·
eTq õ˝≤¢ Á|ü»\πø>±ø£, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì #Óqï|ü≥ï+, >∑TeTà&ç|üP&ç
ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ Çwüº <Ó’e+.
eTT‘ê´\eTà >∑‘· 100 dü+e‘·‡sê\T>± Çø£ÿ&É ø=\TyÓ’ e⁄qï≥T¢
Á>±eTdüTú\T ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T. ø=eTsê yê]bÕfiË+ Á>±eT ìyêdæ dæ+Vü‰Á~
Msê\XË{ºÏ ‘·eT\bÕ≈£î\ yê´bÕs¡+ #˚dTü ≈£î+≥÷ eT+&É\+˝Àì rs¡ÁbÕ+‘·
Á>±e÷\T, ø√≥ eT+&É\+˝Àì Á>±e÷\T ‹s¡T>∑T‘·÷ e⁄+&˚yê&ÉT. ˇø£kÕ]
Á|üj·÷D+˝À ø£qT|üPs¡T≈£î <ä>∑Zs¡˝À e⁄qï n\ø£\ ~ã“ nH˚ ÁbÕ+‘·+˝À
e⁄qï eTÁ]#Ó≥Tº <ä>∑Zs¡ ø=~›ùd|ü⁄ ùd<ä rπsyê&ÉT. n˝≤ ùd<ärs¡T
‘·T+&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ˇø£kÕ] n‘·ìøÏ nX¯Øs¡yêDÏ yê≈£îÿ\T $ìŒ+#êsTT.
ªªMsê\XË{°º! H˚qT m+‘·ø±\+ Çø£ÿ&É ñ+&Ü*? qqTï >∑eTì+#·yê?μμ
nì $ì|æ+∫+~. Äj·Tq Ç+{ÏøÏ yÓ[¢, ‘·q ‘·*¢‘√ á $wüj·T+
#ÓbÕŒ&ÉT. ªªπs|ü⁄ ≈£L&Ü n˝≤ $ì|æùdÔ, ‘·sê«‘· Ä˝À∫<ë›+μμ nì ÄyÓT
n+<ä≥. eTs¡Tdü{sÏ √E n˝≤H˚ $ìŒ+∫+~. ªª‘·©!¢ $TeTà*ï Á|ü‹wæ+˜ #˚+
<äT≈£î nuÛ´Ñ +‘·s+¡ @eTT+≥T+~?μμ nì neTà‘√ nì ªªne÷à! Çø£MT<ä≥
Hê≈£î yê´bÕs¡+˝À e#˚à s¡÷bÕsTT˝À nD≤ MT≈£î düeT]Œ+#·T≈£î+{≤qTμμ
nì yÓ+≥H˚ nø£ÿ&É ˇø£ >∑T&çôd @sêŒ≥T #˚dæ, eTT‘ê´\eTàqT ø=\e&É+
ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. 1918 <ëø± |üPC≤ ø±s¡´Áø£e÷\qT Á>±eTdüTú\ <ë«sê
#˚sTTdü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT.
∫+‘·es¡+ Á>±eTdüTú&ÉT Jì>∑\ ÁøÏwüíj·T´ 1942˝À eTT‘ê´\eTà≈£î
sê‹ >√&É\T ì]à+∫, |üP]ø£|ü⁄Œ y˚sTT+#ê&ÉT. 1960˝À dæ+Vü‰Á~
sêeT*+>∑j·T´ XË{Ϻ eT÷\$sê{Ÿ $Á>∑Vü≤+ #˚sTT+#ê&ÉT. n|üŒ{Ï qT+∫
C≤‘·s¡\T ÁbÕs¡+uÛÑ+ nj·÷´sTT. 1991˝À <˚yê<ëj·TXÊK Ä\j·÷ìï
‘·eT |ü]~Û˝À #˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. 1999˝À Js√í<ë∆s¡D »]–+~. #êø£*,
eT+>∑*, m{Ϻ e÷Hê´\‘√ ø£*dæ düTe÷s¡T 200mø£sê\T e÷Hê´\T á
Ä\j·÷ìøÏ|ü⁄Œ&ÉTHêïsTT.
@{≤ »]π> eTT‘ê´\eTà C≤‘·s¡≈£î eT÷&ÉT \ø£å\ eT+~ <ëø±
»q+ edüTÔ+{≤s¡T. ~e+>∑‘· y˚e÷¬s&ç¶ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ ‘·+Á&ç
düT+<äs¡sê$T¬s&ç¶ Msê\XË{ϺøÏ n+&É<ä+&É\T n+~+#˚yês¡≥. ø=ìï
dü+e‘·‡sê\T>± »+‘·Tã\T\qT ìùw~Û+∫Hê, n$ Ç+ø± |üP]Ô>±
Ä>∑˝Ò<äT. eT+>∑fi¯, X¯óÁø£, Ä~yêsê˝À¢ $X‚wü+>± uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T.
ìs¡+‘·s+¡ n_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·÷ ô|<ä› |ü⁄D´πøÁå ‘·+>± eTT‘ê´\eTà Ä\j·T+
s¡÷|ü⁄~<äT›ø√uÀ‘√+~.
ø£&çy˚&ÉT˝À qyêãT\ ø√≥ ñ+~. #·T≥÷º ø£+<äø£+ ñ+~, ø√≥˝À
düe÷<ÛäT\THêïsTT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Çø£ÿ&É ôd’q´+ ñ+&˚~. ø£]M&ÉT(@qT>∑ T\T
e⁄qï ÁbÕ+‘·+) ø£&çy˚&ÉT>± e÷]+<ä+{≤s¡T.
‹s¡TeT\ $T˝Ÿÿ Ábı&Éø‡º˘ , ø£&yç &˚ TÉ , düHÁé ô|dt |ò⁄ü &é‡, ∫\¢≈L£ s¡T, s¡»˙dt
|òü⁄&é‡, eTT‘ê´\bÕ&ÉT, EFC dü;Hê Ábı&Éø˘º‡, ø£&çy˚&ÉT, MTHêøÏå |üesY
bÕ¢+{Ÿ ‘·$Tàq|ü≥ï+, dæ+Vü≤|ü⁄] |üesYbÕ¢+{Ÿ, n+≈£î\bÕ≥÷s¡T, e÷dt
Vü≤√*¶+>¥` ∫+‘·es¡+ Á|ü<Ûëq |ü]ÁX¯eT\T.
∫\¢≈L£ s¡T eT+&É\+˝Àì ∫+‘·es¡+, ã\¢y√\T, ø=‘·bÔ ÕfiË+, @s¡÷s¡T,
ø£qT|üPs¡T Á>±e÷˝À¢ dæ*ø± $kÕÔs¡+>± yê´|æ+∫ e⁄+~. á yê´bÕs¡+
Ç|ü&ÉT ø±düT\ |ü+≥ ≈£î]|æk˛Ô+~.

∫\¢≈£Ls¡T }s¡T ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À <äsêZ ñ+~. Væ≤+<ä÷e⁄\T,

eTTdæ+¢ \T ø£\>∑*dæ #˚dTü ø=H˚ |ü+&É>∑ s=f…\º |ü+&É>∑ HÓ\÷¢sT¡ u≤sêcÕVæ≤<é
<äsêZ e<ä› e÷Á‘·y˚T »s¡T>∑T‘·T+<äì n+<äs¡÷ nqT≈£î+{≤s¡T. ø±˙ á
|ü+&É>∑ nHê~>± ∫\¢≈£Ls¡T <äsêZ e<ä› ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~.
<äsêZ HêqT≈£îH˚ >∑÷&É÷s¡T #ÓsT¡ e⁄ ñ+~. Ä ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ s=f…\º T e<ä\&É+,
s=f…º\T rdüTø√e&É+ nHê~>± »s¡T>∑T‘√+~. HÓ\÷¢s¡T˝À s=f…º\ |ü+&É> ∑
s√E˝À¢ e⁄qï s¡B› <äècÕº´ >∑÷&É÷s¡T |ü]düs¡ ÁbÕ+‘·+ yês¡T ∫\¢≈£L s¡T˝À
<äsêZ e<ä› á |ü+&É>∑qT »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.

144
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø√≥ n+fÒ eTq≈£î >∑Ts=Ô#˚Ã~ sêE\T ì]à+∫q ø√≥.

Á|üdüTÔ‘êìøÏ Çø£ÿ&É n˝≤+{Ï ø√≥ @B ø£ì|æ+#·<äT. ø±˙ #·]Á‘·qT >∑eTìùdÔ
Çø£ÿ&É ªø√≥μ e⁄+&ç ñ+&Ée#·TÃqì|ædüTÔ+~. ÁbÕNq ø±\+˝À á ÁbÕ+‘·+
ªe+<äHê|ü⁄]μ |ü≥ºD+>± |æ\eã&ç+<äì n+{≤s¡T. ‘=+&Ée÷Hé #·Áø£e]Ô
|ü]bÕ\q˝À á ÁbÕ+‘·+ e⁄qï≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. áj·Tq ø±\+ Ç‘·$T‘·+ú >±
‘Ó*j·T<äT. ‹s¡TeT\˝Àì ÁoyÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·÷ìï áj·TH˚ ø£{Ϻ+∫q≥T¢
nqïeTj·T´ ‘·q dü+ø°sqÔ¡ ˝À¢ ù|s=ÿHêïs¡T.

145
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø√≥ eT+&É\ ø√≥ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ø√{, >∑÷&É*, #Ó+<√&ÉT, HÓ\÷¢s¡T|ü*¢`
ñ‘·Ôs¡+ ` ∫\¢≈£Ls¡T eT+&É\+
ø=‘·ÔbÕfiË+, ∫fÒº&ÉT, ‹HÓï\|üP&ç, ø=‘·Ô|ü≥ï+,
<äøÏåD+ ` zõ*, ∫≥ºeT÷s¡T, yêø±&ÉT
yÓ+ø£qïbÕfiË+, πøX¯es¡+, e+õyêø£,
eT+&É˝≤\T
}qT>∑T+≥bÕfiË+, ø=≈£îÿbÕ&ÉT, eT<ë›*,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+, yêø±&ÉT
dæ<ä›es¡+, ‹e÷àHêj·TT&ÉTbÕfiË+, ø£s¡¢|üP&ç,
eT+&É\+
»s¡T>∑TeT*¢, n\¢+bÕ&ÉT, |ü⁄#·Ã\|ü*¢,
|ü&ÉeTs¡ ` ∫\¢≈£Ls¡T, zõ* eT+&É˝≤\T
ñ‘·ÔeTHÓ\÷¢s¡T, s¡TÁ<äes¡+.

146
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘=+ &Ée÷Hé #·Áø£e]Ô ø±\+˝À Äj·Tq sê»Á|ü‹ì~Û á ÁbÕ+‘·+˝À

e⁄+&ç, bÕ\q kÕ–+#˚yê&Éì ePVæ≤+#·e#·TÃ. Ä ø±\+˝À
ø√≥ ñ+&ç ñ+≥T+~. ø±\Áø£y˚TD≤ n~ ø£qTeTs¡T¬>’b˛sTT
ñ+&Ée#·TÃ. ‘=+&Ée÷Hé #·Áø£e]Ô Ä ÁbÕ+‘·+˝À $&ç~ eT+~s¡+ ì]à+#˚
düHêïVü‰\T #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq≈£î ø√≥eTà <˚e‘· ø£\˝À ø£ìŒ+∫
‘·q≈£î Ä\j·T+ ì]à+#·eTì Ä<˚•+∫+~. Ä Ä»„ y˚Ts¡≈£î ‘=+&Ée÷Hé
#·Áø£e]Ô ø√≥eTà >∑T&ç ì]à+#ês¡ì kÕúì≈£î\ ø£<∏äq+.
s¬ &çs¶ êE\ ø±\+˝À |ü]bÕ\Hê kÂ\uÛ´Ñ + ø√dü+ HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘êìï
ñ<äj·T–], ø√≥, HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘ê\T>± $&É>={≤ºs¡ì ‘Ó\Tk˛Ô+~. á
ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï <˚yê\j·÷\T, Á|ü<˚XÊ\T ≈£L&Ü >∑‘·+˝À sêE\T
ìedæ+∫q ø√≥ ˝À|ü* ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qïy˚!
$XÊ\ ÁbÕ+>∑D+˝À n|ü⁄s¡÷|ü •\Œ dü+|ü<‘ä √ ‘·T\‘·÷>π k˛y˚TX¯«sê
\j·T+ n‘·´+‘· |ü⁄sê‘·qyÓT+Æ ~>± #Ó|Œü e#·TÃ. uÖ<ä∆ >∑èVü≤\qT ‘·\|æ+|ü
CÒùd yÓ’≈£î+sƒ¡sêE kÕ«$T <˚ekÕúq+, ÁbÕNq Á<ë$&É kÕ+Á|ü<ëj·TyÓTÆq
e÷‘·è<˚e‘êsê<Ûqä qT ãTTEe⁄#˚ùd ø√≥eTà <˚ekÕúq+, ø√H˚sT¡ n‘·´+‘·
ÁbÕNqyÓTÆq$.
|üPs¡«+ XË’e, yÓ’wüíe eT‘ê\ eT<Ûä´ e⁄qï yÓ’wüe÷´\qT s¡÷|ü⁄
e÷ù|+<äT≈£î Vü≤]Vü≤sê<Ó«’ ‘êìï Á|üuÀÛ ~+∫q ‹ø£ÿq Á|ü#êsêìøÏ ‘√&ÜŒ≥T
q+~+#ê\qï≥Tº>± Çø£ÿ&É ø±e÷øÏ<å $˚ düyT˚ ‘· k˛y˚TX¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+,
yÓ≈’ î£ +sƒs¡ êEkÕ«$T <˚ekÕúq+ |üøÿ£ |üøÿ£ H˚ ì]à+#·ã&ܶsTT. á Ä\j·÷\
>√|ü⁄sê\ MT<ä ne‘ês¡ ø£<∏ä*ï •˝≤Œ\T>± #Óø±ÿs¡T. k˛y˚TX¯«s¡ Ä\j·T
>√|ü⁄s¡+ MT<ä yÓ’wüíe >±<∏ä\˝Àì n+XÊ\qT •˝≤Œ\T>± #Óø£ÿ&É+
eT‘·kÕeTs¡dü´+ ø√düy˚Tqqï~ düŒwüº+.
á ÁbÕ+‘·+˝À Á<ë$&É kÕ+Á|ü<ëj·÷\T Á|üã\+>± ø£ìŒkÕÔsTT.
ø=≈£îÿbÕ&ÉT˝À #êeTT+&˚X¯«Ø <˚ekÕúq+ ñ+~. neTàyê] Äsê<Ûäq
Çø£ÿ&É m≈£îÿe. ø√≥eTà ñ‘·‡e düeTj·T+˝À dæ]e÷qT ñ‘·‡e+ yÓu’ eÑÛ +>±
»]π>~. ‘·eT M|ü⁄\≈£î ø=¬øÿ\qT ‘·–*+#·T≈£îì uÛÑøÏÔ‘√ >∑‘·+˝À y˚˝ ≤&˚
yês¡ì n+{≤s¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT dæ]e÷qT≈£î y˚Tø£qT >∑{Ϻ ‹|ü⁄Œ‘·THêïs¡T.
ø√≥˝À yÓ\dæq ø√≥eTà ‘·*¢ uÛÑ≈£îÔ\ ø√¬sÿ\T rπsà ø£\Œe*¢>±
$sêõ\T¢‘√+~. ÄHê{Ï sπ DTø±<˚$H˚ Á|üdTü ‘Ô +· ø√≥eTà>± |üPõdüTHÔ êïs¡T.
áyÓT |üs¡X¯ósêeTTì ‘·*¢. •~∏˝≤edüú≈£î #˚]q Ä\j·÷ìï |ü⁄qsY
ì]à+#ês¡T. Ä\j·T+ #·T≥÷º Á|üV≤ü Ø>√&É eTTK<ë«s¡+, ñ‘·‡e yêVü≤Hê\
>∑~, e+≥>∑~, kÕïq|ü⁄ >∑<äT\T ì]à+#ês¡T. Ä\j·T+˝À $Hêj·Tø£,
düTÁãeTD´kÕ«$T, e÷‘·eTà\≈£î Ä\j·÷\T ì]à+#ês¡T. <˚yê\j·T
ÁbÕ+>∑D+˝À ô|<ä› |ü⁄≥º e⁄+~. n+<äT˝À Hê>∑<˚e‘· yÓ\dæ ñ+<äì á
ÁbÕ+rj·TT\ qeTàø£+. dü+‘êq+ ˝Òìyês¡T |ü⁄≥ºyÓ\dæ e⁄qï #Ó≥Tº≈£î
}j·T\\T ø£{Ϻ, dü+‘êq+ Á|ükÕ~+#·eTì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. Á|ü‘˚´øÏ+∫
Hê>∑T\#·$‹ Hê&ÉT |ü⁄≥º e<ä› Á|ü‘˚´ø£ |üP»\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Á|ü‹ s√E
neTàyê]øÏ <Ûä÷|üB|ü HÓ’y˚<ë´\T »s¡T>∑T‘·THêï, neTàyê]øÏ ÇwüºyÓT Æq
eT+>∑fi¯, X¯óÁø£, Ä~yêsê˝À¢ e+<ä˝≤~ eT+~ uÛÑ≈£îÔ\ó Ä\j·T+ e<ä›≈£î
#˚s¡T≈£îì neTàyê]øÏ bı+>∑fi¯ó¢ ô|&É‘ês¡T. B+‘√ Ä eT÷&ÉTs√E˝À¢
neTàyês¡T Á|ü‘´˚ ø£ n\+ø£sD¡ ˝À uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£î <äsÙ¡ q$TkÕÔsT¡ . á Ä\j·÷ìøÏ
nqTã+<Û+ä >± ø√≥, yÓ+ø£qïbÕfiË+, ‹e÷àHêj·T≈£îìbÕfiË+, ø=≈£îÿbÕ&ÉT,
»s¡T>∑TeT*¢, ø=‘·ÔbÕfiË+ Á>±e÷\THêïsTT.
á eT+&É\+˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z }s¡T $<ë´q>∑sY. $<ë´dü+düú\‘√
$sêõ˝Ò¢ ø=‘·Ô Á>±eTy˚T $<ë´q>∑sY. Çø£ÿ&É $<ë´dü+düú\T m+‘√ eT+~
$<ë´s¡Tú\ J$‘ê\≈£î ã+>±s¡T u≤≥\T y˚XÊsTT. á ÁbÕ+‘·+ yês¡T
$<ë´ãT<äT∆\T >∑s¡|ü{≤ìøÏ, <˚X¯$<˚XÊ˝À¢ sêDÏ+#·{≤ìøÏ m+‘√
‘√&ÉŒ&ܶsTT.

}]øÏ eT÷&ÉT yÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+˝À ñ+&˚ @qT>∑T\ u≤$

(Çø£ÿ&É sêE\T @qT>∑T\≈£î kÕïHê\T #˚sTT+#˚yês¡ì n+{≤s¡T)
˝≤+{Ï #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T e\¢ nH˚ø£ sê»e+XÊ\ yês¡T Çø£ÿ&É
bÕ\q #˚dæq≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. á ÁbÕ+‘·+˝À XÊ‘·yêVü≤qT\
ø±\+˝À uÖ<ä∆eT‘·+ u≤>± Á|ü#ês¡+˝À ñqï≥T¢ ø=ìï Ä<Ûësê\T
‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. n˝≤+{Ï Ä<Ûësê˝À¢ ˇø£{Ï dü«s¡íeTTœ q~˝À
<=]øÏq n‘·´+‘· düT+<äs¡yÓTÆq ãT<äT∆ì $Á>∑Vü≤+.

147
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

H˚<äTs¡TeT*¢ u≤\ø£ècÕí¬s&ç¶øÏ n+≥sêì‘·q+ ù|s¡T‘√ dü+|òü÷ìøÏ
<ä÷s¡+>± ñ+#·ã&˚ Vü≤]»qT\+fÒ m+‘√ Áù|eT e⁄+&˚~. Äj·Tq ‘·q
Vü≤]»q ùdïVæ≤‘·T\ ø√dü+ sêÁ‹y˚fi¯˝À¢ $<ä´ H˚πsŒ+<äT≈£î ìs¡ísTT+#·T
≈£îHêïs¡T. Ä ø±s¡D+>±H˚ 1935 p˝…’ 15 e‘˚~q Vü≤]»qyê&É˝À
ˇø£ >∑T&çôd˝À Á|ü$T<ä yÓ*–+∫ nø£ÿ&É sêÁ‹ bÕsƒX¡ Ê\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
ˇø£ $<ë´]ú ‘·q <ä>∑Zs¡ #·<äTe⁄≈£î+≥÷ Äø£*˝À ø£fi¯ó¢ ‹]– |ü&çb˛sTTq
dü+|òüT≥q |ü≥¢ düŒ+~+∫ ~≈£îÿ˝Òì ù|<ä $<ë´s¡Tú\qT Äø£* rsêÃ\qï
‘·|qü ‘√ 1938 p˝…1’ 5q nHê<∏Xä s¯ D¡ ≤\j·÷ìï kÕú|+æ #ês¡T. $TwüqØ,
Á|üuTÑÛ ‘·«+, Á|ü»\ düV‰ü j·T+‘√ ø=+‘·es¡≈î£ Äø£* u≤<Û\ä T rs¡Ã>∑*>±s¡T.
<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ e#˚à $<ë´s¡Tú\ ø=s¡≈£î Vü‰düº˝Ÿ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
Ä Vü‰dü˝º Ÿ düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î Vü≤]»q $<ë´]ú ñ<ë∆sø¡ £ dü+|òTü +
ù|s¡T‘√ ˇø£ ø£$T{° y˚XÊs¡T. bÕ‹πøfi¯ó¢ Ä ø£$T{° ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊs¡T.
bÕsƒ¡XÊ\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq Ä $<ë´dü+düú\T Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\
kÕúsTTøÏ ô|]>±sTT. dü«ØZj·T H˚<äTs¡TeT*¢ u≤\ÁøÏcÕí¬s&ç¶ Vü≤]»q $<ë´]ú
ñ<ë∆s¡ø£ dü+|òü÷ìï kÕú|æ+∫, Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\\qT kÕú|æ+∫
n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À¢ ø°]ÔÁ|ü‹wü˜\T kÕ~Û+#ês¡T. ns¡yÓ’ @fi¯¢ øÏ+<äfÒ
Äj·Tq Çìï $<ë´dü+düú\qT kÕú|æ+∫, $<ë´yê´|æÔøÏ ø£èwæ#˚XÊs¡T.
1979˝À $<ë´q>∑sY, >∑÷&É* Á>±e÷\ eT<Ûä´ 184 mø£sê\ düT$XÊ\
ÁbÕ+>∑D+˝À M{Ïì kÕú|æ+#ês¡T. $<ë´ $wüj·T+˝ÀH˚ >±ø£ kÕ+düÿè‹ø£,
Áø°&Üs¡+>±˝À¢ sêDÏ+#ês¡T Çø£ÿ&ç $<ë´s¡Tú\T.
Ç+ø± á eT+&É\+˝À ÁbÕNq Ä\j·÷\T ø=ìï e⁄HêïsTT.
e+»yêø£˝À Áo »\dæ<X›˚ «¯ s¡kÕ«$T, Áoø√fÒX«¯ s¡kÕ«$T, Áo#ÓqïπøX¯ekÕ«$T
<˚yê\j·÷\THêïsTT. ø=‘·bÔ ÕfiË+˝À dü«ØZjT· ô|qTuÀ\T |æ∫ìs&ç¶ k˛<äsT¡ \T
100@fi¯¢ øÏ+<ä≥ ø£{Ϻ+∫q ø√fÒX¯«sê\j·T+ ñ+~. n\¢+bÕ&ÉT˝À
n>∑d”ÔX¯«sê\j·T+ ñ+~. |ü⁄#·Ã\|ü*¢˝À Áoø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«sê\j·T+ ñ+~.
‹eTàHêj·TT&ÉT|ü*¢˝À XÊ+‘·ø±fi‚X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+, #ÓqïπøX¯ekÕ«$T
Ä\j·T+ ñHêïsTT.
á eT+&É\+˝À eTTK´ Á>±eT+ >∑÷&É*. ≈£L&ÉT n+fÒ ø£\e&É+,
Ç\T n+fÒ düú\+. dü«s¡íeTTœ, #·\¢ø±\Te Çø£ÿ&É ø£\TkÕÔsTT. n+<äTe\¢
¬s+&ÉT @s¡T\≈£L&É* nsTT+~. ≈£L&É* ø±\Áø£y˚TD≤ >∑÷&É* nsTT+~.
Çø£ÿ&É »Hês¡úqkÕ«$T, dü+>∑y˚TX¯«s¡kÕ«$T, ;Ûy˚TX¯«s¡kÕ«$T <˚yê\j·÷
\THêïsTT. Çø£ÿ&É eTTqT\T ‘·|üdüT‡ #˚ùdyês¡ì, j·T»„j·÷>±<äT\T ìs¡«
Væ≤+#˚yês¡ì kÕúì≈£î\T #Ó|ü⁄Ô+{≤s¡T. ñ‘·‡yê\T, Äsê<Ûäq\‘√ $\dæ˝Ò ¢
Á>±eT+ Ç~.

düeTTÁ<ëìøÏ ◊<äT yÓTÆfi¯ó¢ <ä÷s¡+˝À |ü#·Ãì ô|’s¡T bı˝≤\T, }]ì

ÄqT≈£îì Á|üeVæ≤düTÔqï @s¡T..... Á|üXÊ+‘· yê‘êes¡D+ ø£*–q á Á>±eT+
ø£fi≤ø±s¡T\¬ø+‘√ Á|”‹ø£sy¡ TÓ +Æ <ä≥! Çø£ÿ&É≈î£ e∫Ãq ø£fi≤ø±s¡T\T Hê\T>∑sTT<äT
HÓ\\ bÕ≥T Á|ü<äs¡Ùq\T Çdü÷Ô >∑&çù|yês¡T. düTs¡_Û˝≤+{Ï Hê≥ø£ dü+düú\T
Çø£ÿ&É Á|ü<äs¡Ùq\T Ç#êÃsTT. yÓ’≈£î+sƒ¡sêEkÕ«$T <˚ekÕúq+˝À ô|<ä› >∑T+≥
‘·$« π>\Ø>± ‘·j·÷s¡T#˚ùdyês¡T.
ãTÁs¡ø£<∏ä\T, Vü≤]ø£<∏ä\T, |ü+ã˝Àfi¯ó¢, ÄkÕ<√fi¯ó¢, »+>∑eT<˚es¡T\T,
>∑+–¬s<äT›s√fi¯ó¢, ms¡Tø£\kÕqT\T, ∫+<äTuÛ≤>∑e‘·T\T, j·÷Hê<äT\T ˝≤+{Ï
ÁbÕNq C≤q|ü<Tä \T ‘·eT ‘·eT ø£fi≤Á|ü<sä Ù¡ q\‘√ Á>±eTdüT\ú qT n\]+#˚yês¡T.

148
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ªe\¢ø±&ÉTμ nH˚ |ü<ä+ qT+&ç yêø±&ÉT e∫Ã+<äì #√≥T nì yêø±&ÉT≈£î ns¡+∆ #Ó|⁄ü Œø√e#·TÃ. ø√≥≈£î düMT|ü+˝À
ø=+<äs¡+≥÷ e⁄+{≤s¡T. ø±˙ ì»+ ø±<äT. e+ø£+ø±&ÉT e⁄qï á ÁbÕ+‘·+ #ê]Á‘·ø£+>± ø√≥qT b˛* e⁄+≥T+~.
nqï |ü<ë\ qT+∫ yêø±&ÉT e∫Ã+~. e+ø£ n+fÒ düTes¡eí TTF ‘=+&Ée÷Hé #·Áø£e]Ô @\Tã&ç˝À á ÁbÕ+‘·+ e⁄qï≥T¢ #ê]Á‘·ø£
q~, ø±&ÉT n+fÒ ns¡D´+. qB ÁbÕ+‘·+˝À n&É$ e⁄qï Ä<Ûësê\THêïsTT.

149
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yêø±&ÉT eT+&É\
yêø±&ÉT eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: yêø±&ÉT, <äT>Z∑sê»|ü≥ï+, »MTHéø=‘·ÔbÕfiË+,
ñ‘·Ôs¡+ ` ø√≥ eT+&É\+ u≤*¬s&ç¶bÕfiË+, HÓ*¢|üP&ç, ì&ç>∑T]Ô,
<äøÏåD+ ` dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥, ∫≥ºeT÷s¡T |üP&çsêj·T<=s¡Te⁄, ø=+&Ü|ü⁄s¡+, ø£\÷¢s¡T,
eT+&É˝≤\T ø=+&É÷s¡T, ¬s&ç¶bÕfiË+, sê$>∑T+≥bÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+ ‹s¡TeT÷s¡T, mÁs¡>∑≥Tº|ü*¢, eTTf…º+u≤ø£,
|ü&ÉeTs¡ ` ∫≥ºeT÷s¡T, ø√≥ eT+&É˝≤\T yê\yÓT&ÉT, E$«q≥Tº, yÓTT\>∑q÷s¡T,
ø±o|ü⁄s¡+.

150
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yê ø±&ÉT˝À nfi¯|òüTHê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+, ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T

Ä\j·T+ e⁄HêïsTT. n\|òüTHê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+˝À <=]øÏq
ˇø£ XÊdüHêìï ã{Ϻ $»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄ n#·T´‘·sêj·T\T á
Ä\j·÷ìï <ä]Ù+∫q≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. s¬ &çb¶ ÕfiË+˝À •~∏\yÓTqÆ ÁbÕNqyÓTqÆ
e÷]+~. 1974˝À q\¢|ü⁄¬s&ç¶ ÁoìyêdüT\T¬s&ç¶ |üPs¡«yÓ’uÛÑe+ rdüTø£
sêyê\ì ‘·\#ês¡T. 1977˝À ø=‘·Ô ˝…’{ŸVü≤Ödt ìsêàD≤ìøÏ n|üŒ{Ï πø+Á<ä
s¡yêD≤ eT+Á‹‘·«XÊK ÄyÓ÷<ä+ \_Û+∫+~. 1983˝À ø=‘·Ô ˝…’{ŸVü≤Ödt
ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTT+~. bÕ‘· ˝…’{ŸVü≤ÖdtqT yê≥sY {≤´+ø˘>± ñ|üjÓ÷
Ä\j·T+ ñ+~. HÓ*¢|üP&ç˝À »\dæ<˚∆X¯«sê\j·T+ ñ+~. ‘·÷|æ*˝À –düTHÔ êïs¡T. Ç|üŒ{Ïø° bÕ‘· ˝…{’ ŸV≤ü Ödt ìsêàD+ #Ó≈î£ ÿ#Ó<sä ˝¡ <Ò Tä . Ä+π>j
¢ T· T\
ÁãùV≤àX¯«s¡ Ä\j·T+, Áo ø±o$X‚«X¯«kÕ«$T Ä\j·T+ e⁄HêïsTT. ø=+&Ü ø±\+˝À z&ÉbÕfiË+ πse⁄ ô|<ä› yê´bÕs¡ πø+Á<ä+. z&É\T m≈£îÿe>±
|ü⁄s¡+˝À ø±e÷øÏå<˚$ düy˚T‘· ;Ûy˚TX¯« Ä>∑T‘·T+&É≥+ e˝Ò¢ z&ÉbÕfiË+ nH˚ ù|s¡T
sê\j· T + ñ+~. á eT+&É \ +˝À mHé . _.¬ ø .ÄsY . $<ë´ e∫Ã+~.
Á|üU≤´‹>±+∫q Á>±eT+ <äT>∑sê»|ü≥ï+. dü+dü\ú e´ekÕú|≈ü î£ \T dü«ØZjT· z&ÉbÕfiË+ e<ä› ø=‘·Ô>± ì]à+∫q
Ç+^¢wüß yês¡T yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± á H˚<äTs¡TeT*¢ u≤\ø£ècÕí¬s&ç¶ á ˝…’{ŸVü≤Ödt≈£î 120MT m‘·TÔq 24˝…’≥T¢
Á>±eT+˝ÀøÏ Á|üy˚•+#ês¡T. ádæº+&çj·÷ eT+&É \ + yêùd! Vü ≤ ]»q neT]à e⁄HêïsTT. n~ ˇø£ ì$TcÕìøÏ
ø£ + ô|˙ ù|s¡ T ‘√ yê´bÕs¡ + ÁbÕs¡ + ñ<ë∆s¡ø£ dü+düú kÕú|æ+∫ Vü≤] Hê\T>∑T #·T≥T¢ ‹s¡T>∑T‘·÷ e⁄+≥T+~. Bì
_Û+#ês¡T. ãøÏ+>¥V≤ü √+ ø±\Te M] ø±\+ »qT\≈£î $<ä´qT H˚]Œ+#ê\H˚ Á|ükÕs¡ ø±+‹ 33 yÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+ yê´|æ
˝ÀH˚ ‘·e«ã&ç+~. ádæº+&çj·÷ ø£+ô|˙ \ø£å´+‘√ 1930 <äX¯ø£+˝À düTÔ+~. á ˝…’{Ÿ Á|ükÕs¡ø±+‹ Ä<Ûës¡+>±
yês¡T ì]à+∫q ø√≥ |ü‘·qyÓTÆe⁄+~. Äj·Tq z ∫ìï |üP]>∑T&çôd˝À @sêŒ≥T#˚dæq $<ë´dü+düú #˚ d ü T ≈£ î ì z&É \ T, Ç‘· s ¡ dü e TTÁ<ä
yêø±&ÉT #ê˝≤ø±\+>± $<ë´ πø+ ás√E sêÁwü+º ˝ÀH˚ z Á|üeTTK $<ë´dü+düú kÕúsTTøÏ #˚]+~. yêVü≤Hê\T Á|üj·÷DÏdü÷Ô ‘·eT >∑eT´+
Á<ä+>± $•wüº ùde\+~k˛Ô+~. s¬ &çb¶ ÕfiË+˝À $<ë´q>∑sY˝Àì mHé._.¬ø.ÄsY. ÇHédæº≥÷´wüHé‡ ˇø£ #˚sT¡ ‘·T+{≤sTT. á ˝…{’ ŸV≤ü ÖdtqT Äs¡Tà>∑+
Äs¡Tà>∑+ ˝…{’ ŸV≤ü Ödt e⁄+~. Ç~ z&ÉbÕfiË+ j·T÷ìe]Ù{°ì ‘·\|ækÕÔsTT. mH√ï y˚\eT+~ Çø£ÿ&É qT+&ç ˝…’{ŸVü≤Ödt n+≥÷ e⁄+{≤s¡T. áj·Tq
e<ä› e⁄+~. Ä+π>¢j·TT\T eTÁ<ëdüTqT $<ë´e+‘·T\T>±, Ç+»˙]+>¥ |ü≥ºuÛÑÁ<äT\T>± ãj·T≥≈£î Ä+π>¢j·TT\ e<ä› <äTu≤d”>± |üì#˚XÊ&ÉT.
m+|æø£ #˚düTø√e&ÜìøÏ eTT+<äT ªø√s¡ e#êÃs¡T. yê´bÕs¡ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ ø±≈£î+&Ü Äs√E˝À¢H˚ m+‘√ yêø±&ÉT eT+&É\+˝À eTs√ Á|üdæ<ä∆
e÷+&É˝Ÿμ nqï q\¢ ÇdüTø£ Á|ü<˚XÊìï eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√ ùdyê<äèø£Œ<∏ä+‘√ Äj·Tq @sêŒ≥T#˚dæq |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+ ‘·÷|æ*bÕfiË+. uÛÑ÷‘·\
m+#·T≈£îì Äs¡TeTT>∑+ nH˚ ù|s¡T‘√ dü+‘· $<ë´dü+düú\T ás√E mH√ï y˚\eT+~øÏ #·<äTe⁄\qT dü«s¡Z+ nì|æ+#˚ á ÁbÕ+‘·+ düeTTÁ<ä|ü⁄
q&É|&ü ÜìøÏ ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïs¡T. n+<äT˝À H˚s¡TŒ‘·THêïsTT. n\\T rsêìï ‘êøÏq|ü⁄Œ&É˝≤¢ $+‘·
uÛ≤>∑+>±H˚ q÷HÓBbÕ\‘√ ˇø£ ˝…’{ŸVü≤Ödt nqTuÛ÷Ñ ‹ ø£\T>∑T‘·T+~. á rs¡+˝À M#˚
ì]à+#ês¡T. düeTTÁ<ä+ô|’ sêÁ‹fi¯ó¢ ìØí‘· <ä÷s¡+ <ëø± HÍø£\ >∑eTHêìï #·\¢ì >±\T\T |üsê´≥≈£î\ eTqdüT\qT s¡+õ+|üCÒkÕÔsTT. eTTK´+>±
<ë] #·÷ù|+<äT≈£î >±qT rs¡+ yÓ+ã&ç ˝…’{ŸVü≤Ödt\qT @sêŒ≥T #˚kÕs¡T . •esêÁ‹, eTTø√ÿ{Ï, @ø±<ä•, ñ>±~, dü÷s¡´Á>∑Vü≤D+, #·+Á<äÁ>∑Vü≤D+
HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À ¬s+&ÉT #√≥¢ Á_{Ïwt yês¡T ˝…’{ŸVü≤Ödt\qT @sêŒ≥T ˝≤+{Ï |ü+&É>∑\ dü+<äs¡“¤+>± y˚\ dü+K´˝À |üsê´≥≈£î\T HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢
#˚XÊs¡T. z&ÉbÕfiË+ e<ä› ˇø£{Ï, ø£èwüí|ü≥ï+ e<ä› eTs=ø£{Ï. qT+#˚ ø±ø£ ∫‘·÷Ôs¡T, ‹s¡T|ü‹, ø±fi¯Vü≤dæÔ ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ edüTÔ+{≤s¡T.
z&ÉbÕfiË+˝À ˝…’{ŸVü≤Ödt 200dü+e‘·‡sê\≈£î |üPs¡«y˚T Ä+π>¢j·TT\T #·øÿ£ ì yê‘êes¡D+, ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ Á|ü<X˚ +¯ >∑\ ‘·÷|æ*bÕfiË+qT eT+∫
ì]à+#ês¡T. á |ü⁄sê‘·q ˝…’{ŸVü≤Ödt 1916 qT+∫ ìs¡T|üjÓ÷>∑+>± ;#Y ]kÕsYº>± #˚j·÷\qï Á|ü‹bÕ<äq\THêïsTT.

151
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄qï Á>±eT+ ªeT˝≤¢+μ. |ü\+¢ nH˚ |ü<+ä qT+&ç @s¡Œ&ç+<˚ ªeT˝≤¢+μ á
eP]øÏ ‹s¡T>∑T&ÉT eT˝≤¢+ nH˚ ù|s¡T ≈£L&Ü e⁄+~. BìøÏ ø±s¡D+ #Ós¡Te⁄ eT˝≤¢+ Á>±eT+ #·T≥÷º $XÊ\+>± yê´|æ+∫
e⁄+~. á #Ós¡Te⁄˝Àì ˙s¡T Hê\T>∑T ~≈£îÿ\˝À >∑\ uÛÑ÷eTT\≈£î bÕs¡T<ä\ìkÕÔsTT. ÇB á #Ós¡Te⁄ Á|ü‘˚´ø£‘·.

kÕ <Ûës¡D+>± @ #Ós¡Te⁄ ≈£L&Ü Hê\T>∑T ~≈£îÿ\˝À >∑\ uÛÑ÷eTT\≈£î

˙s¡T Çe«<äT. á $X‚wü+ Ä<Ûës¡+>±H˚ ª‹s¡T>∑T&ÉT |ü\¢+μ nH˚ ù|s¡T
e∫Ã, Áø£yT˚ D≤ ‹s¡T>∑T&ÉT eT˝≤¢+ nsTT, eT˝≤¢+>± dæsú |¡ &ü +ç ~. eTs=ø£
$X‚cÕìï ≈£L&Ü Á>±eTdüTú\T #Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T. #Ós¡Te⁄˝Àì ˙s¡T e÷>±DÏ˝ÀìøÏ
b˛‘êsTT. e÷>±DÏ˝Àì ˙s¡T ‹]– #Ós¡Te⁄˝ÀìøÏ ekÕÔsTT nì.

153
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

∫≥ºeT÷s¡T eT+&É\ ∫≥ºeT÷s¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` yêø±&ÉT, ø√≥, zõ* eT˝≤¢+, áX¯«s¡yêø£, j·÷ø£dæ], yÓT≥Tº,
eT+&É˝≤\T ∫≥ºeT÷s¡T, ø√–*, ∫\¢eT÷s¡T, Äs¡÷s¡T,
<äøÏåD+ ` dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥, <=s¡yê]düÁ‘·+ ãTs¡<ä>±*, ø=‘·ÔbÕfiË+, ns¡ebÕfiË+,
eT+&É˝≤\T >∑TqbÕ&ÉT, ñ|üŒ\eT]Ô, m\¢dæ],
‘·÷s¡TŒ ` yêø±&ÉT eT+&É\+ >∑TqbÕ{Ï bÕfiË+, ô|fi¯fl≈£Ls¡T, yÓTT\ø£\|üP&ç,
|ü&ÉeTs¡ ` Hêj·TT&ÉTù|≥, <=s¡yê]düÁ‘·+ Ä˝Ò{ÏbÕ&ÉT, @\÷s¡T, ‘ê&çy˚T&ÉT,
eT+&É˝≤\T HêsYÔes¡‘·÷s¡T, »ø£ÿ\yê]ø£+Á&ç>∑

154
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

nsTT‘˚ ª|ü\¢+μ eT\¢+μ m˝≤ nsTT+~? nqï dü+<˚Vü≤+ sêe#·TÃ.
eTq õ˝≤¢˝ÀH˚ H˚<äTs¡TeT*¢, »s¡T>∑TeT*¢ Á>±e÷\THêïsTT. n+<äT˝À
|ü*¢ ø±düÔ eT*¢>± e÷] e⁄+&É≥+ >∑eTì+#·e#·TÃ.
|üPs¡«+ á ÁbÕ+‘êìï eT˝≤¢düTs¡, ø=˝≤¢düTs¡T\H˚ sêø£ådük˛<äs¡T\T
bÕ*+#ês¡T. Mfi¯ó¢ ã\>∑]«‘·T˝…’ Á|ü»*ï Væ≤+dæ+#˚yês¡T. Á|ü»\ ø√]ø£
y˚Ts¡≈£î düTÁãVü≤àD´kÕ«$T yêfi¯¢qT dü+Vü≤]+#ê&ÉT. eTs¡D düeTj·T+˝À
eT˝≤¢düTs¡, ø=˝≤¢düTs¡T\≈£î C≤„H√<äj·TyÓTÆ yês¡T ≈£îe÷s¡kÕ«$Tì
X¯s¡DTy˚&Üs¡≥. yê] ù|s¡T¢ ∫s¡kÕúsTT>± e⁄+&ÉTq≥T¢ kÕ«$T yês¡T yê]øÏ
es¡+ Ç#êÃs¡≥. eT˝≤¢düTs¡Tì ù|s¡T MT<˚ eT˝≤¢+ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì
ø=+<äs+¡ {≤s¡T. ø=˝≤¢dTü s¡Tì ù|s¡ ø=˝≤¢dTü s¡ ‹|üŒ nH˚ ÁbÕ+‘·+ Ä\j·÷
ìøÏ düMT|ü+˝À e⁄+~. eT˝≤¢düTs¡, ø=˝≤¢düTs¡T\T X¯Á‘·T <äTπs“¤<ä´yÓTÆq
ø√≥>∑{,ºÏ Ä ø√≥ #·T≥÷º ô|<ä› n>∑&ÔÉ ‘·$«+#ês¡ì, Ä n>∑&j ÔÉ T˚ Á|ü dTü ‘Ô +·
Á>±eT+ #·T≥÷ºe⁄qï #Ós¡Teì Á>±eTdüTú\T #ÓbÕŒs¡T. >∑eTì+∫ #·÷ùdÔ
Ç~ yêdüÔe eTì|ædüTÔ+~. eT˝≤¢düTs¡, ø=˝≤¢düTs¡T\ sê‹ $Á>∑Vü‰\qT
Ä\j·T+˝À eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. ÁãVü≤√à‘·‡yê˝À¢ eT˝≤¢düTs¡, ø=˝≤¢düTs¡T\
j·TT<ë∆ìï ªø=s¡¢ ñuÛÑj·T+μ>± Á|ü<ä]ÙdüTÔ+{≤s¡T Ç|üŒ{Ïø°.
Çø£ •\Œø£fi¯ $wüj·÷ìø=ùdÔ, á Ä\j·T+˝Àì •\Œø£fi¯ nyÓ÷|òüT+,
n<äT“¤‘·+ nì #Ó|üŒø£ ‘·|üŒ<äT. eTTK´+>± X¯‘·düÔ+uÛÑ eT+&É|ü+.
sêe÷j·TD, uÛ≤s¡‘·, uÛ≤>∑e‘ê~ |ü⁄sêD |òüT{≤º\‘√ eTH√Vü≤s¡yÓTÆq
•˝≤Œ\qT eT*#ês¡ T •\TŒ\T. Ç|ü ⁄ Œ&ç ~ ø£ fi ≤´D eT+&É | ü + >±
uÛ≤dæ\T¢‘√+~. á eT+&É|ü+ >∑T]+∫ $+‘·>±<∏ä ˇø£{Ï Á|ü#ês¡+˝À
e⁄+~. Hê\T>∑T #·Áø±\‘√ >∑TÁsê\T ˝≤>∑T‘·Tqï≥Tº e⁄qï á s¡<∏ä
eT+&ÉbÕìï, Ç<ä›s¡T •\TŒ\T #Óø±ÿs¡T. yê]<ä›s¡T ‘·+Á&û ø=&ÉT≈£î\T.
ø=&ÉT≈£î≈£î ‘·+C≤ePs¡T˝À Á|æj·TTsê\T e⁄qï~. ÄyÓTqT ø£\TdüT≈£îì
sêyê\qï ø√]ø£‘√ ˇø£s√E sêÁ‹ eT+≥bÕìøÏ e⁄qï, >∑TÁsê\≈£î ÁbÕD+
b˛dæ s¡<∏ëìï ‹bÕŒ&ÉT. ‘·+Á&çøÏ ø√|ü+ e∫Ã, >∑TÁsê\ ø±fi¯¢qT q]øÏ,
Äy˚X¯+‘√ ≈£îe÷s¡T&çï #·+|æ, ‘·sê«‘· ‘·q÷ Ä‘·àVü≤‘·´ #˚düT≈£îHêï&ÉT.
s¡<ä∏ eT+≥bÕìøÏ e⁄qï >∑TÁsê\ ø±fi¯ó¢ $]– e⁄+&É≥+, s¡<ä∏ #·Áø±\˝À
ˇø£<ëì ø£&NÉ \ ‘=\–+#·ã&ç e⁄+&É≥+ >∑eTì+#·e#·TÃ. ‘·+Á&ûø=&ÉT≈£î\
•˝≤Œ\T eT+&É|ü+˝À düÔ+uÛ≤\ô|’ ø£ìŒkÕÔsTT. á s¡<∏ä+ ñ‘·Ôs¡+ qT+&ç
<äøÏåD≤ìøÏ ‹]– e⁄+&É≥+ e\¢ ª‹s¡T>∑T&ÉT eT˝≤¢+μ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äH˚
yês¡÷ e⁄Hêïs¡T.

eT˝≤¢+ <˚ekÕúq+ >√&É\ ô|’ <ë<ë|ü⁄ j·÷uÛ…’ Äs¡T XÊdüHê\THêïsTT. n˙ï

Á<ë$&É uÛ≤wü˝À e⁄HêïsTT. n+<äT˝À ø=ìï XÊdüHê\T <˚yê\j·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q
<ëHê\T, uÛÑ÷eTT\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
á XÊdüHê\ Ä<Ûës¡+>± eT˝≤¢+ ÁbÕNq HêeT+ ª‹s¡Tyê+ã÷s¡Tμ nì ‘Ó\TdüTÔqï~.
»j·T+>=+&É #√fi¯ eT+&É\+, |üjT· ÷]\+ >=≥º+ q+<ä* øÏ˝|’… {ü j
ºÏ T· Hê&ÉT˝Àì ˇø£ÿ≥TºHê&ÉT
ÁbÕ+‘·+˝À á Á>±eT+ e⁄+<äì $es¡+>± ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.
11e X¯‘êã›+˝À bÕ+&É´, #˚s,¡ #√fi¯ sêC≤´\qT ø£*|æ, @ø£+>± |ü]bÕ\q kÕ–+∫q
≈£îfiÀ‘·TÔ+>∑ #√fi¯ó&ÉT y˚dæq XÊdüHê\T á Ä\j·T+˝À e⁄HêïsTT. Bìï ã{Ϻ á Ä\j·T+
áj·Tq ø±˝≤ìπø e⁄+&ç, áj·Tq #˚‘· n_Ûeè~∆ #˚j·Tã&ç+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. Áø°.X¯ 630
Hê{Ïπø Çø£ÿ&É Ä\j·T+ e⁄qï≥T¢ Ä<Ûësê\THêïsTT.

155
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
‘Ó\T>∑THê≥ eT¬sø±ÿ&É ªeT˝≤¢+μ ˝≤+{Ï ÁbÕNq düTÁãeTD´kÕ«$T
Ä\j·T+ ˝Ò<ä+{≤s¡T. Çø£ÿ&É düTÁãeTD´kÕ«$T yês¡T Áoe[¢, <˚eùdq
neTàyês¡¢‘√ yÓ\dæ e⁄Hêïs¡T. dü+‘êq+ ˝Òìyês¡T <Ûä«C≤s√Vü≤D
düeTj·T+˝À ø=&ç eTT<ä›qT Á|ükÕ<ä+>± d”«ø£]+∫ dü+‘êHêìï
bı+<äT‘·T+{≤s¡T. á πøåÁ‘·+ ≈£î»<√wü ìyês¡D≈£î Á|üdæ~∆. s√p 108
Á|ü<äøÏåD\T #=|ü⁄Œq 40s√E\T #˚ùdÔ m≥Te+{Ï s√>∑+ nsTTHê
qj·TeTe⁄‘·T+<äì Çø£ÿ&ç Á|ü»\ qeTàø£+. Á|ü‹ @{≤ ÁãVü≤√à‘·‡yê\T
uÛ≤Á<ä|ü<ä e÷dü+˝À |òüTq+>± »s¡T>∑T‘êsTT. Ä dü+<äs¡“¤+>± kÕ«$T
yê] ø£fi≤´D düeTj·T+˝ÀH˚ e+<ä\ dü+K´˝À $yêVü‰\T »s¡T>∑T‘·T+&É≥+
$X‚wü+. •\Œø£fi≤ #·eT‘·ÿè‹øÏ ì\TyÓ‘·TÔ kÕø£å´yÓTÆq á Ä\j·T+ eTq
õ˝≤¢˝À e⁄+&É≥+ eTq≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
á eT+&É\+˝À eTs√ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄qï ePs¡T ª>∑TqbÕ&ÉTμ.
>∑Tqù|&˚, >∑TqbÕ&ÉT nsTT+<äì, n+<äT≈£î ø±s¡DyÓTqÆ ø£<qä∏ T Á>±eTdüT\ú T
#Ó|ü⁄‘·T+{≤s¡T.
|üPs¡«+ n>∑düTÔ´&ÉT, ‘·q •wüß´\‘√ ø£*dæ <äøÏåD ~≈£îÿ qT+∫ ‘·÷s¡ TŒ
~≈£îÿ>± düTes¡íeTTœ q~ yÓ+ã&ç düeTTÁ<äTì #·÷&Ü\qï ø√]ø£‘√
ã+>±fi≤U≤‘·+ yÓ’|ü⁄øÏ |üj·Tì+#·kÕ>±&ÉT. á dü+<äs¡“¤+˝À <äøÏåD ø±•
nsTTq ø±fi¯V≤ü dæ˝Ô À ø±fi¯V≤ü d”XÔ «¯ s¡Tì <ä]Ù+#·T≈£îì, ‘·sT¡ yê‘· Hêj·TT&ÉTù|≥
düMTbÕq e⁄qï ‘·TeT÷às¡T˝Àì ø£]e÷DÏø£´kÕ«$Tì <ä]Ù+#·T≈£îì |ü~
yÓTÆfi¯ó¢ q&ç∫ dü«s¡íeTTF q~ ˇ&ÉT¶q ˇø£ Á|ü<˚X¯+˝À ˇø£ eTÁ] #Ó≥Tº
øÏ+<ä ‘·q •wüß´\‘√ $ÁX¯$T+#ê&ÉT.
‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTH˚ï ìÁ<ä˝Ò∫, q~˝À kÕïq+ #˚dæ, »|ü‘·bÕ\Hê#·
]+#ê&ÉT. q~ ˇ&ÉT¶H˚ eTÁ]#Ó≥Tº øÏ+<ä •e*+>∑+ uÛÑ÷eT<Ûä´ uÛ≤>±q
e⁄+&É≥+ >∑eTì+#ê&ÉT. >∑Tq|ü+‘√ uÛÑ÷$Tì #˚<äq+ >±$+#·eTì
#ÓbÕŒ&ÉT. yês¡˝≤ #˚dü÷Ô+&É>± Ä >∑Tq|ü+ •e*+>∑+ ô|’q ‘·–* sê‹
ù|&ÉT˝Ò∫+~. n|ü⁄Œ&ÉT n>∑düTÔ´&ÉT Ä Á|ü<˚XÊìøÏ ª>∑Tqù|&ÉTμ nH˚
HêeTø£s¡D+>±$+#ê&Éì, ø±\Áø£y˚TD nø£ÿ&É ô|<ä› Á>±eT+ @s¡Œ&ç+<äì
n+{≤s¡T.
>∑Tq|ü+‘√ ‘·e⁄«‘·T+&É>± •e*+>∑+ ô|’ ù|&ÉT˝Ò∫+~. >∑qø£ ª>∑Tq
ù|&ÉTμ>± |æ\eã&ç ø±\Áø£yT˚ D≤ >∑TqbÕ&ÉT nsTT+<äì ô|<ä\› T #Ó|⁄ü +Ô {≤s¡T.
n<˚ düeTj·T+˝À >∑TqbÕ&ÉT≈£î ns¡ø˝Ï ÀMT≥sY <ä÷s¡+˝À ñqï Á|ü<X˚ +¯ ˝À
n>∑d´Ôü eTVü‰eTTì s¡TÁ<ëø£å ˇø£{Ï H˚\ MT<ä|&ü >É ± Ä Á|ü<X˚ ÊìøÏ s¡TÁ<äes¡+
nì HêeTø£s¡D+ #˚XÊ&Éì, n<˚ Ç|üŒ{Ï s¡TÁ<äes¡+ nì #Ó|ü⁄‘ês¡T.
nø£ÿ&ç qT+∫ n>∑düTÔ´&ÉT eTT+<äT≈£î kÕ–, dü«s¡íeTTœq~, e÷$T&ç
ø±\Te, #·˝≤¢ø±\Te, eT÷&ÉT q<äT\T dü+>∑$T+#˚ ÁbÕ+‘·+ ø£qTø£ Ä
ÁbÕ+‘êìøÏ dü+>∑+ (>∑÷&É*) nì ù|s¡T ô|{Ϻ nø£ÿ&É dü+>∑yT˚ X¯«s¡ Ä\j·T+
ì]à+∫, nø£ÿ&ç ø=+&Éô|’ ;Ûy˚TX¯«s¡Tì $Á>∑Vü≤+ HÓ\ø=*Œ |üP»\T
ìs¡«Væ≤+#ê&Éì #Ó|ü⁄‘ês¡T. ‘·sê«‘· Ä eTVü‰˙j·TTì ø√≥≈£î ‘·÷s¡TŒ
~≈£îÿ>± e⁄qï |ü⁄#·Ã\|ü*¢ ÁbÕ+‘·+ #˚s¡T≈£îì nø£ÿ&É dü«s¡íeTTœ ˇ&ÉT¶q
#ÓqïπøX¯ekÕ«$T $Á>∑Vü‰ìï Á|ü‹wæ˜+∫, |üP»\T ìs¡«Væ≤+∫, ãj·T\T<˚]
yÓ[q¢ ≥T¢ |ü⁄sêD ø£<Hä∏ ê\THêïsTT. á $<Û+ä >± á eT+&É\+˝À düTes¡eí TTœ
qB rsêq nH˚ø£ Ä\j·÷\T ø£ìŒkÕÔsTT.
156
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
eT˝≤¢+ Á>±eT+ düTÁãeTDÒ´X¯«s¡kÕ«$T Ä\j·÷ìπø >±ø£ dü+^‘·
$<ë«+düT\≈£î Á|üdæ~∆. eT˝≤¢+ }s¡T ù|s¡TH˚ ‘·q Ç+{Ï ù|s¡T>± <˚X¯
$<˚XÊ˝À¢ ‘·q Hê<ädü«s¡ >±HêeTè‘êìï yê´|æ+|üCÒdæq ø£+<äT≈£Ls¡T
eTkÕÔqj·T´ dü«Á>±eT+ eT˝≤¢+. ø£+<äT≈£Ls¡T eTkÕÔqj·T´ 1937˝À
n+ø£j·T´, qs¡düeTà <ä+|ü‘·T\≈£î eT˝≤¢+˝À »ìà+#ês¡T. n|üŒ{Ï
eTTqdüãT ∫\¢≈L£ s¡T sê|òTü e¬s&ç¶ düV≤ü ø±s¡+‘√ &√\T $<ë«+düT\T q\÷¢sT¡
#Ó+>∑j·T´ e<ä› dü]>∑eT\T H˚s¡TÃ≈£îì, ‘·sê«‘· #ê˝≤ eT+~ >∑Ts¡Te⁄\
e<ä› $<ä´quÛÑ´dæ+∫ Hê<ädü«s¡+˝À ÁbÕMD´+ dü+bÕ~+#ê&ÉT. 1970˝À
Hê<ädü«s¡•s√eTDÏ nH˚ _s¡T<äT bı+<ës¡T. $»j·Tyê&É πs&çjÓ÷ πø+Á<ä +
yês¡T $<ë«+düTì>∑ >∑T]Ô+#ês¡T. dü+^‘· •s√eTDÏ. Hê<ä dü«s¡ ÁãVü≤à
_s¡T<äT\T bı+<ës¡T. ôV’≤Á<ëu≤<é <ä÷s¡<äs¡ÙHé πø+Á<ä+˝À ‘·q Hê<ä dü«s¡
Á|ü<sä Ù¡ q>±$+#ês¡T. ã+>±s¡T >∑+&Éô|+&˚s+¡ bı+<ës¡T. áj·Tq ‘·èrj·T
|ü⁄Á‹ø£ ø£+<äT≈£L] es¡\øÏåà ≈£L&É dü+^‘·+˝À ~≥º. áyÓT eT˝≤¢+,
ø√≥\˝À #·<Tä e⁄≈£îì, yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡ j·T÷ìe]‡{° eT÷´õø˘ &çÁ^˝À Á|ü<eä∏ T
sê´+ø˘ dü+bÕ~+∫+~. e÷düsº Y &çÁ^ bı+~+~. ø£s÷¡ ï\T˝À, >∑T+≥÷s¡T
\˝À Á|üuTÑÛ ‘·« dü+^‘· ø£fi≤XÊ\˝À¢ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì #˚d+æ ~. eTkÕÔq j·T´
•wüß´˝…+<äs√ dü+^‘· $<ë«+düT\T>± m~–, eT˝≤¢+ ù|s¡TqT ì\u…{≤ºsT¡ .
á eT+&É\+ ‘ê&çy˚T&ÉT Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q ‘êπ>{Ï >∑Ts¡|üŒ Á|üU≤´‘·
uÛ≤>∑e‘· ø£fi≤ø±s¡T&ÉT. áj·Tq e\¢ uÛ≤>∑e‘ê\≈£î HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À
ø°]ÔÁ|ü‹wü˜\T \_Û+#êsTT. áj·Tq dü÷fi¯Sfls¡Tù|≥ düMT|ü+˝Àì
dü+‘·y˚\÷s¡T qT+∫ ‘ê&çy˚T&ÉTøÏ e#êÃ&ÉT. ∫qï‘·HêH˚ï ‘·q y˚Tqe÷eT
Ç+{Ï˝À e⁄+≥÷ |üXó¯ e⁄\ ø±|ü]>± dæsú |¡ &ü ܶ&TÉ . nø£ÿ&˚ M~Û uÛ≤>∑e‘·+˝À
•ø£åD bı+~, Á|üdæ<äT∆&Éj·÷´&ÉT.
‘êπ>{Ï >∑TÁs¡|Œü sêÁwü+º ˝À |ü\T õ˝≤¢˝À¢ Á|ü<sä Ù¡ q*#êÃ&ÉT. Á|üX¯+dü\T
bı+<ë&ÉT. |üø£ÿ sêÁwüºyÓTÆq ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À ≈£L&Ü |ü\T#√≥¢ Á|ü<äs ¡Ùq
*#êÃ&ÉT. <äø£åj·T»„+˝À <ä≈£åî&ÉT>±, uÛÑø£Ô Á|üVü‰¢<ä˝À Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄ì>±,
ÁøÏwüí©\˝À ø£+düT&ç>± q{Ï+#˚yê&ÉT.
1984˝À dü+uÛ$Ñ +∫q ô|qT‘·TbòÕqT es¡<˙ä {Ï˝À ‘ê&çyT˚ &ÉT Á>±eT+
|üP]Ô>± ø=≥Tºø£b˛sTT+~. Ä dü+<äs¡“¤+>± #·ìb˛sTTq m+‘√ eT+~˝À
‘êπ>{Ï >∑TÁs¡|üŒ ≈£L&Ü ˇø£&ÉT. 80@fi¯¢ ej·TdüT‡˝À dü]>±Z ø£fi¯ófl
ø£ìŒ+#·øb£ ˛sTTHê ∫e] <äX˝¯ À ø£fiC¢¯ À&ÉT ô|≥Tº≈î£ ì ‘·q >∑+;Ûs¡ dü«s¡+‘√
Á|ü»\qT M~Û uÛ≤>∑e‘ê\ <ë«sê s¡+õ+|üCÒùdyê&ÉT.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
zõ* nqï|ü<ä+ ø=‘·Ô>± ø£ìŒdüTÔ+~. z» n+fÒ
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Ç\ n+fÒ uÛ÷Ñ $T. ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î <ëq+
#˚jT· ã&çq Á>±eT+ Ç~. nH˚ø£ eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\T Çø£ÿ&É
ìedæ+#·&+É e\¢ zõ*>± |æ\eã&ç+~. z»+Ç\=zõ*>±
nsTT+~. eTVü≤eTàBj·TT\ |ü]bÕ\q˝À á Á>±eT+ ø=+‘·
ø±\+ e⁄+&ç+~. ‘·sê«‘· yÓ+ø£≥–] dü+kÕúq+˝À #˚sá ã&ç+~.
»$T+<ëØ s¡<Tä › ‘·sê«‘· Á|üuTÑÛ ‘·« |üsy¡ TÓ +Æ ~. á Á>±eT+˝À
eT÷\kÕúHX˚ «¯ s¡ Ä\j·T+ ñ+~.
ô|<ä|ü]j·T, |æq|ü]j·TbÕ&ÉT ˝≤+{Ï ù|s¡T>∑\ Á>±e÷\T á
eT+&É\+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. |ü]j·T n+fÒ ˙{Ïedü‹˝Òì #·$≥H˚\ nì
ns¡∆+. Ç|ü⁄Œ&çø£ÿ&É ìeTà‘√≥\ kÕ>∑T »s¡T>∑T‘√+~. Ä]e÷qTbÕ&ÉT,
∫\¢e÷qT#˚qT˝≤+{Ï Á>±eT ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìeTà‘√≥\ kÕ>∑T n~Ûø£+.
dü+|üqTï˝…’q ¬s’‘·T\THêïs¡T.
157
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
eT+ &É\+˝Àì n‹Ôes¡+˝À #ÓqïπøX¯ekÕ«$T, eT*¢U≤s¡T®qkÕ«$T
Ä\j·÷\THêïsTT. ø£Ás¡ã\¢y√\T˝Àì ÁbÕNq •yê\j·T+
•~∏\yÓTÆb˛sTT, Ä •˝≤Œ\T nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü bı˝≤˝À¢ #Ó˝≤¢
#Ó<äTs¡T>± ø£ìŒkÕÔsTT. |ü\¢y√\T, ã\¢y√\T nsTT e⁄+&Ée#·TÃ. |ü\¢e ⁄\
ù|s¡ @s¡Œ&çq Á>±eT+ Ç~. Ç|üŒ{Ïø° Ç~ ô|<ä›ePπs! ø£Ás¡‘·TeTà #Ó≥T¢
m≈£îÿe>± e⁄+&É≥+‘√qT, düMT|ü ÁbÕ+‘ê\˝À eTs√ ã\¢y√\T
e⁄+&É≥+‘√qT Bìï ø£Ás¡ã\¢y√\T nì |æ\e&É+ »]–+~.
á eT+&É\+˝À eTs√ ÁbÕNq Á>±eT+ uÛÑ≥¢ ø£qT|üPs¡T uÛÑ≥Tº\T
nqã&˚ |ü+&ç‘·T\≈£î nÁ>∑Vü‰s¡+>± Çe«ã&çq Á>±eT+. ÁbÕNq
•yê\j·T+, ø√H˚s¡T e⁄HêïsTT. yÓ+ø£≥–] sêC≤\ Ä<äs¡D˝À yÓ’uÛÑe+
#·$#·÷dæq á ePs¡T Á|üdüTÔ‘·+ <ëØ ‘Óq÷ï dü]>±Z ˝Òì ˇø£ Á>±eT+.
≈£î+<ë+ Á>±eT+˝À ø=+&É MT<ä sêCÀ\j·T´ <˚yê\j·T+ e⁄+~.
ô|<ä› m‘·TÔq ‹s¡THêfi¯ó¢ »s¡T>∑T‘êsTT. Ms¡¢>∑TqbÕ&ÉT nH˚ Á>±eT+ e⁄+~.
ÁbÕNqø±\+˝À ‘·eT Á>±eT+ qT+∫ yÓ[¢, j·TT<ä∆+˝À bÕ˝§Zì Ms¡dü«s¡Z+
n\+ø£]+∫q yê] ù|s¡ Á>±eT+˝À >∑Tfi¯ó¢ ø£≥º&É+ ÄqyêsTTr. Ms¡T\
•˝≤Œ\T #ÓøÏÿq nH˚ø£ sêfi¯ó¢ eTq≈£î #ê˝≤ Á>±e÷˝À¢ ø£ìŒkÕÔsTT. yê{Ïì
Ms¡>∑\T¢\T n+{≤s¡T. >∑TÁs¡+ MT<ä ø£‹Ô |ü≥Tº≈£îqï Ms¡T\T á •˝≤Œ˝À¢
eTq≈£î ø£ìŒkÕÔsT¡ . n˝≤+{Ï Ms¡T\≈£î >∑T&ç ø£{qºÏ ÁbÕ+‘·yT˚ Ms¡>¢ T∑ qbÕ&ÉT.
Ms¡T\ >∑T&çbÕ&ÉT ø±\Áø£y˚TD≤ Ms¡¢>∑TqbÕ&ÉT>± e÷]+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
Ms¡>∑\T¢\T á Á>±eT+˝À ø£ìŒkÕÔsTT.
eC≤„yê]bÕfiË+, ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î nÁ>∑Vü‰s¡+>± Çe«ã&ç+~.
düVü≤»+>± Ä s√E˝À¢ ñbÕ<Ûë´j·TT\T Áu≤Vü≤àDT˝Ò >∑qø£ Ç~ Áu≤Vü≤àD
nÁ>∑Vü‰s¡+ nì #Ó|üŒe#·TÃ. >∑TÁs¡+ ˝≤+{Ï Äø±s¡+ >∑\ ø=+&É øÏ+~
Á>±eT+ >∑TÁs¡+ø=+&É nì |æ\eã&ÉT‘·÷ e⁄+~. $»j·T HÓ\÷¢sT¡ Á>±eT+
ø£qTeTs¡T¬>’b˛sTT (ìs¡®q+ nsTT) yÓ+ø£≥¬s&ç¶ bÕfiË+˝À ø£*dæb˛sTT+~.
zõ*, eTqyê*, ≈£î+<ë+, eTTeTàsTTbÕfiË+, ã‘·Ô˝≤|ü⁄s¡+ ˝≤+{Ï
Á>±eTHêe÷˝À¢ uÖ<ä∆eT‘· Á|üuÛ≤e+ ø=+‘· ø£ìŒdüTÔ+~. á ÁbÕ+‘·+˝À
uÖ<ä∆+ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Á|ü#ês¡+˝À e⁄+&ç e⁄+&Ée#·TÃ.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

zõ* eT+&É\ zõ* eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` >∑÷&É÷s¡T, ∫\¢≈£Ls¡T, ø√≥
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` u≤˝≤j·T|ü*¢, Hêj·TT&ÉTù|≥,
∫≥ºeT÷s¡T eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` ø√≥, ∫≥ºeT÷s¡T,
Hêj·TT&ÉTù|≥ eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` u≤˝≤j·T|ü*¢, >∑÷&É÷s¡T
eT+&É˝≤\T
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
≈£îs¡T>=+&É, zõ*, n]y˚TìbÕ&ÉT, Á>∑<ä›>∑T+≥,
n‹Ôes¡+, dü>∑T≥÷s¡T, ÇqT>∑T+≥,
∫\¢e÷qT#˚qT, yÓ+ø£≥¬s&ç¶bÕfiË+, |ü⁄H˚ï|ü*¢,
uÛÑ≥¢ø£qT|üPs¡T, ô|<ä|ü]j·T, ø£Ás¡ã\¢y√\T,
>∑TÁs¡+ø=+&É, eTqyê*, HÓeTfi¯fl|üP&ç, s¡#·ÃbÕfiË+,
e÷qe÷\, ø=+&É|ü*¢bÕ&ÉT, sê$bÕ&ÉT,
≈£î+<ë+, uÛÑTeq–]bÕfiË+, ‹s¡TeT\|üP&ç,
eTTe÷àj·TbÕfiË+, e÷#·es¡+, ø=‘·Ô#Ós¡Te⁄.

158
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘·«s¡˝À eTTì‡bÕ©º>± e÷s¡uÀ‘·Tqï Hêj·TT&ÉTù|≥ ø√{Ï s¡÷bÕj·T\≈£î

ô|ã’ &çq Ä<ëj·T+‘√ sêÁwü+º ˝À n‘·´~Ûø£ Ä<ëj·T+ >∑\ Á>±eT|ü+#êsTTr\ C≤_‘ê˝À
~«rj·T kÕúq+˝À e⁄qï~. Ç~ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT πøe\+ 500 ≈£î≥T+u≤\‘√ $qïe÷\
eT»sê>± yÓ+ø£≥–] sêE\ ÄBÛq+˝À e⁄+&˚~.

á ÁbÕ+‘·+˝À yê] >∑TÁs¡|ü⁄XÊ\\T, @qT>∑TXÊ\\T e⁄+&˚$.

Ç|ü⁄Œ&ÉT |ü+#êsTTr ø±sê´\j·T+ e⁄qï ÁbÕ+‘·+ n|üŒ{À¢
>∑TÁsê\T, @qT>∑T\Tqï ÁbÕ+‘·+. ôd’ì≈£î\T s√p >∑TÁsê\qT,
@qT>∑T\qT dü«s¡íeTTœ q~øÏ rdüT≈£îb˛sTT X¯óÁuÛÑ+ #˚dæ rdüTø=düTÔ +&˚
yês¡≥! Ä $<Ûä+>± $qïe÷\ πø+Á<ä+>± yê´bÕs¡+ n_Ûeè~∆ nsTT+~.
e´ekÕj·TeT÷ ô|]–+~. yê´bÕs¡T\T, ¬s’‘·T\T ø£*dæ n|üŒ{Ï yÓ+ø£≥–]
dü+kÕúHêBÛX¯ó&ÉT ã+>±s¡T j·÷#·eTHêj·TTì ø£*dæ, Ä ÁbÕ+‘êìï
‘·eTøÏeTàì n&ç>±s¡T. n+<äTø±j·Tq düeTà‹+∫, düTes¡eí TTœøÏ ‘·÷s¡TŒq
e⁄qï ÁbÕ+‘êìï Ç#êÃs¡T. Äj·Tq |ü≥¢ ø£è‘·»‘„ êuÛ≤e+‘√ ø=‘·>Ô ± @s¡Œ&çq
Á>±e÷ìøÏ ªHêj·TT&ÉTù|≥μ nH˚ ù|s¡T ô|{≤ºs¡T.
Hêj·TT&ÉTù|≥ |ü≥ºD≤ìøÏ 8øÏ.MT <ä÷s¡+˝À ô|fi¯¢≈£Ls¡T eT+&É\+
•s¡dqü +uÒ&TÉ ø=+&É˝À¢ \uÛ´Ñ eTj˚T´ eTT&ç Kì»+ ñ|üj÷Ó –+∫, ÇqTeTT,
ñ≈£îÿ ‘·j·÷s¡T#˚ùd+<äT≈£î 1877`91 ÁbÕ+‘·+˝À n|üŒ{Ï yÓ+ø£≥–]
dü+kÕúBÛX¯ó&ÉT ≈£îe÷s¡j·÷#·eTHêj·TT&ÉT Á_{Ïwt >∑es¡ïyÓT+{Ÿ nqTeT‹
bı+<ë&ÉT.

159
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Hêj·TT&ÉTù|≥ eT+&É\ Hêj·TT&ÉTù|≥ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` zõ* eT+&É\+ Hêj·TT&ÉTù|≥, y˚Tq≈£Ls¡T, |ü⁄<ä÷s¡T,
<äøÏåD+ ` ô|fi¯¢≈£Ls¡T, <=s¡yê]düÁ‘·+ $qïe÷\, Ee«\bÕfiË+, >={ϺÁb˛\T,
eT+&É˝≤\T ø±|ü⁄\÷s¡T, |ü+&É÷¢s¡T, |ü⁄<˚s¡T, ;ÛeTes¡+,
‘·÷s¡TŒ ` ∫≥ºeT÷s¡T eT+&É\+ ∫\eT‘·÷Ôs¡T, ≈£L∫yê&É, ∫>∑Ts¡TbÕ&ÉT,
|ü&ÉeTs¡ ` zõ*, u≤˝≤j·T|ü*¢, eTs¡¢|ü*¢, <ë«s¡ø±|ü⁄s¡+, ns¡eô|]$T&ç,
ô|fi¯¢≈£Ls¡T eT+&É˝≤\T ‹e÷àõø£+Á&ç>∑.

160
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Hêj·TT&ÉTù|≥ |ü≥ºD≤ìøÏ |ü&ÉeTs¡ yÓ’|ü⁄ dü«s¡íeTTœ q~ ˇ&ÉT¶q
düTe÷s¡T 500 mø£sê\ $d”Ôs¡í+˝À ÇqTeTT, ñ≈£îÿ ø£sêà>±s¡ ìsêàD≤ìøÏ
|üPqT≈£îHêïs¡T. ìsêàD≤\T |üPs¡Ôj·÷´sTT. j·T+Á‘· |ü]ø£sê\T e#êÃsTT.
ñ‘·Œ‹Ô ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±qTqï düeTj·T+˝À ≈£îe÷s¡j·÷#·eTHêj·TT&ÉT
Vü≤sƒê‘·TÔ>± eTs¡DÏ+#ês¡T. Äj·Tq yês¡düT\T m+<äTø√ Ä |ü<∏äø±ìï $s¡
$T+#·T≈£îHêïs¡T. j·T+Á‘·|ü]ø£sê*ï ‹|æŒ |ü+ù|XÊs¡T. 500 mø£sê˝À¢
n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ ø£u≤® nsTTb˛sTT+~. ø£sêà>±s¡+ ø√dü+ ‘√*q eTT&ç
KìC≤ìï s√&É¢ ìsêàD+˝À yê&˚XÊs¡T.
m+‘√ eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+#ê*‡q ÇqTeTT ø£sêà>±s¡+ n˝≤
#˚C≤]b˛sTT+~. u≤¢dæº+>¥ ø=*$T˝À uÛ≤>∑yÓTÆq 50 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ+&˚
bı>∑>=≥º+ e÷Á‘·+ $T–*+~. <ëì|ü⁄Œ&ÉT Hêj·TT&ÉTù|≥ yêdüT\T >±*
>√|ü⁄s¡+ n+≥THêïs¡T.
Ä $<Ûä+>± ˇø£|ü⁄Œ&ÉT bÕ]ÁXÊ$Tø£ πø+Á<ä+>± e÷s¡e\dæq
Hêj·TT&ÉTù|≥, Ä neø±X¯+ n|ü⁄Œ&ÉT #˚C≤]b˛sTTHê, eT∞¢ n<äèwüº+
Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘·\T|ü⁄‘·{Ϻ, $$<Ûä s¡ø±\ ôdCŸ\‘√, |ü]ÁX¯eT\‘√ eTT+<äT qï
ø±\+˝À KØ<Ó’q ÁbÕ+‘·+>± s¡÷|ü⁄~<äT›ø√uÀ‘·Tqï~. ]j·T˝Ÿmùdº{Ÿ
yê´bÕs¡+ eT÷&ÉT|ü⁄e⁄«\T Äs¡Tø±j·T\T nsTT+~. uÛÑ÷eTT\ <Ûäs¡\T
#·Tø£ÿ\q+≥T‘·THêïsTT.
Hêj·TT&ÉTù|≥ |ü]~Û˝À nj·T´|üŒ¬s&ç¶bÕfiË+ e<ä› dü«s¡íeTTF qB
rsêq 1992˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq m+.|æ.wüß>∑sY‡ n+&é ¬ø$Tø£˝Ÿ bòÕ´ø£ºØ
á ÁbÕ+‘· nqï<ë‘·≈î£ #˚jT· ÷‘·ìe«&ÉyT˚ >±ø£ ø=+‘·eT+~ ìs¡T<√´>∑T\≈£î
ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔqï~.
C≤‹|æ‘· eTVü‰‘êà>±+BÛ 1929 y˚T 14q Hêj·TT&ÉTù|≥ e#êÃs¡T.
ÄHê{Ï ø±+Á¬>dt H˚‘·\T XË{Ϻ|ü*¢ ø√≥j·T´, $T]j·÷\ >√$+<äj·T´,
eT+&ç>∑ yÓ+ø£≥j·T´\ Ä<Û«ä s¡´+˝À kÕúìø£ Hêj·T≈£î\T Äj·Tq≈£î kÕ«>∑‘+·
|ü*ø±s¡T. |ü&ÉeT{Ï M~Û ôd+≥sY˝À >∑\ ˇø£ ∫qï #Ó≥Tº øÏ+<ä ã+&Éô|’
>±+BÛJ ≈£Ls=Ãì kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZqeTì Á|ü»\qT
ø√sê&ÉT. 1930 @Á|æ˝Ÿ 11q ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ñ|ü⁄Œ dü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À
Hêj·TT&ÉTù|≥ yêdüT\T n‘·´+‘· ñ‘ê‡Vü≤+‘√ bÕ˝§ZHêïs¡T.
>±+BÛJ eTs¡DÏ+#êø£ Ä düú\+˝À >±+BÛ eT+~s¡+ ø£≥º{≤ìøÏ
ìs¡ísTT+#ês¡T. ø√≥÷s¡T ô|s¡Te÷fiŸ nH˚ Äj·Tq Ä düú˝≤ìï $sêfi¯+>±
Ç#êÃs¡T. ø√≥j·T´, >√$+<äj·T´, yÓ+ø£≥j·T´\T eT+~s¡ ìsêàD+
|üP]Ô>±$+#ês¡T. Á|ü‹@{≤ »qe] 30q es¡+∆ ‹, nø√ºãsY 2q »j·T+‹,
]|ü_¢ø˘&˚, Ç+&çô|+&ÓHé‡ &˚ ñ‘·‡yê\qT |ü+#êsTTr dü$T‹ Ä<Ûä«s¡´+˝À
Ç|üŒ{Ïø° »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.
∫‘·÷Ôs¡T, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ Á|ü»\ JeHê<Ûës¡yÓTÆq dü«s¡íeTTœ q~,
∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ eTT+–\|ü≥Tº ]»sê«j·TsY n≥M ÁbÕ+‘·+˝À |ü⁄{Ϻ
155øÏ.MT <ä÷s¡+˝À Á|üeVæ≤+∫, HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ yêø±&ÉT eT+&É\+ e<ä›

Ä+Á<ÛäsêÁwüº yÓTT<ä{Ï eTTK´eT+Á‹ dü«ØZj·T ≥+>∑T≥÷s¡T Á|üø±X¯+

|ü+‘·T\T, ‘·q k˛<äs¡T&ÉT ÁosêeTT\T‘√ ø£*dæ, $<ë´uÛ≤´dü+ ø=qkÕ–+∫+~
Hêj·TT&ÉT ù|≥˝Àì Ç+^¢wüßã&ç(»qs¡˝Ÿ dü÷ÿ˝Ÿ)˝À. H˚&ÉT n~ ≥+>∑T≥÷]
Á|üø±X¯+ bÕsƒ¡XÊ\>± |æ\eã&ÉT‘·÷e⁄+~. Á|üø±X¯+>±] ‘·+Á&ç >√bÕ\ÁøÏwüíj·T´
yÓ+ø£≥–] dü+kÕúHêBÛX¯ó\ e<ä› ñ<√´–ø±e&É+‘√ Äj·Tq Hêj·TT&ÉTù|≥˝À
ø±|ü⁄s¡+ e⁄+&˚yês¡T.
yÓ+ø£≥–]øÏ #Ó+~q @qT>∑T\qT e÷e{°\T dü«s¡íeTTœ q~ ˇ&ÉT¶≈£î
rdüT≈£îyÓ[,¢ X¯óÁuÛ+Ñ #˚d,æ rdüT≈£î e#˚à düeTj·T+˝À e÷e{°\qT eT∫Ãø£ #˚dTü ≈£îì
Á|üø±X¯+ |ü+‘·T\T @qT>∑T\ ô|’¬øøÏÿ kÕ«Ø #˚ùdyê&É≥!

161
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ã+>±fi≤U≤‘·+˝À ø£\Tdü÷Ô e⁄+~. á q~øÏ ;ÛeT, ø£fi≤´DÏ nH˚
¬s+&ÉT ñ|üq<äT\THêïsTT. πsDÏ>∑T+≥ e<ä› sêfi¯¢ø±\Te, >∑÷&É* e<ä›
e÷$T&ç ø±\Te\T á q~˝À ø£\TdüTÔHêïsTT.
rs¡új·÷Á‘·\T #˚dü÷Ô edüTÔqï ˇø£ eTVü‰ eTTì ø√]ø£ y˚Ts¡≈£î bÕ]q
˙{Ï Á|üyêVü≤+ ã+>±s¡T Á|üyêVü≤+˝≤>± ø£ìŒ+∫+<ä≥! n+<äTπø á
q~øÏ dü«s¡íeTTœ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. ≈£îfiÀ‘·TÔ+>∑ #√fi¯ó&ÉT á q~
ˇ&ÉTq¶ Áoø±fi¯V≤ü dæÔ e<ä› •yê\j·÷ìï ì]àdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT, s√»+‘ê |üì#˚dqæ
ÁXÊ$T≈£î\≈£î q~ ÇdüTø£˝À yê] ÁX¯eT≈£î ‘·>∑Z |òü*‘·+>± ã+>±s¡T
HêDÒ\T>± \_Û+#˚e≥! m+‘√ #·]Á‘·, kÕ+düÿè‹ø£ yês¡dü‘·«+, mH√ï
>∑Tfi¯ó¢, >√|ü⁄sê\T düTes¡íeTTœ qB |ü]yêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À e⁄HêïsTT.
ãdüT‡, s¬ \’ T yÓTT<ä˝q’… s¡yêD≤ kÂø£sê´\T yÓTs¡T>±Z e⁄qï Hêj·TT&ÉTù|≥
Ç≥T ‹s¡T|ü‹, n≥T #Óqï|ü≥ï+ yÓfi‚¢ Á|üj·÷D°≈£î\≈£î eT+∫ ≈£L&É*.
q~ ˇ&ÉT¶q e⁄qï á }s¡T HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À HÓ\÷¢s¡T ‘·sê«‘· eT+∫
ìyêdüjÓ÷>∑´yÓTÆq~. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Ç~ bÕ]ÁXÊ$Tø£ |ü≥ºD+>± eè~∆
#Ó+<˚ neø±XÊ\T m≈£îÿe>± e⁄HêïsTT.
Hêj·TT&ÉTù|≥ |ü≥ºD+ eT<Ûä´q |ü⁄sê‘·qyÓTÆq ø±o $X‚«X¯«sê\j·T+
e⁄qï~. Áoø£+∫ ø±eTø√{Ï |”sƒê~Û|ü‹ Áo »j˚T+Á<ä düs¡dü«‹ >±]#˚
ø±o qT+&ç ‘Ó|æŒ+∫q •e*+>±ìï Çø£ÿ&É Á|ü‹wæ˜+∫ e⁄Hêïs¡T.
Hêj·TT&ÉTù|≥≈£î düMTbÕq ‘·TeT÷às¡T Á>±eT+ e⁄+~. á Á>±eT+˝À
#√fi¯ó\ Hê{Ï Áoø£]e÷DÏø£´ ˙\ø£+πsƒX¯«s¡kÕ«$T <˚yê\j·T+ e⁄qï~.
‘·TeT÷às¡T dü+|üqï Á>±eT+. bÕ&ç|+ü ≥\‘√ ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘·÷ e⁄+≥T+~.
n+<äyÓTÆq Á>±eT+. n+‘˚>±ø£ <˚yê\j·÷ìï u≤>± n_Ûeè~∆ #˚XÊs¡T.
#·÷&É‘·>∑Z <˚yê\j·T+ Ç~. |üPs¡«+ ‘·T+ãTs¡T&ÉT ÇdüTø£‘√ es¡<äsê»
kÕ«$T Á|ü‹eT #˚dæ |üP»\T ìs¡«Væ≤+∫q ø±s¡D+>± á Á>±e÷ìøÏ
ª‘·T+ã÷s¡Tμ nH˚ ù|s¡T e∫à ‘·sê«‘· ‘·TeT÷às¡T>± e÷]+<ä+{≤s¡T.
Ä\j·T+ düÔ+uÛ≤\ MT<ä Á<ë$&É uÛ≤wü˝À XÊdüHê\T ø£ìŒkÕÔsTT.
{Ï.{Ï.&ç yê] ø£fi≤´D eT+&É|ü+ á Á>±eT+˝À e⁄+~. ˝Ò<√≥eTà
Ä\j·T+ ≈£L&Ü á ePs√¢ e⁄+~. {Ï.{Ï.&ç yê] ø£fi≤´D eT+&É|ü+˝À
@&Ü~ bı&Ée⁄Hê $yêVü‰\T »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. Hêj·TT&ÉTù|≥ eP]
eT<Ûä´q ø±eTeTà, e÷s¡j·T´\ >∑T&ç e⁄+~. düTes¡íeTTœ qB ÁbÕ+‘·+˝À
nø£ ÿ &É ø £ ÿ &Ü ÁbÕNq sê‹ ø£ ≥ º & Ü\T, eT+&É b Õ\T ø£ ì ŒkÕÔ s TT.
Hêj·TT&ÉTù|≥ ÁbÕNq‘ê«ìï ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
Hêj·TT&ÉTù|≥≈£î düMTbÕqTqï Á>±eT+ ª|ü⁄<ä÷s¡Tμ m+‘√ #ê]Á‘·ø£
ÁbÕ<Ûëq´+ ø£\~. ª|ü⁄<ä÷s¡T Á<ë$&ÉT\Tμ nqT Áu≤Vü≤àDT\T á eP]
yêπs! M]˝À m+‘√eT+~ Á|üdæ<äT∆\THêïs¡T. Ms¡T ‘·$Tfi¯ ÁbÕ+‘·+ qT+∫
e\düe∫à Çø£ÿ&É dæsú |¡ &ü qç yês¡T. á Á>±eT+ ÁbÕNq dü+düÿè‹øÏ <äsŒ¡ D+.

Ç{°e\ ø±\+˝À Hêj·TT&ÉTù|≥ ÁbÕ+‘·+˝À |ü]ÁX¯eT\qT HÓ\ø=\Œ{≤ìøÏ

#ê˝≤ dü+düú\T eTT+<äTø=#êÃsTT. Á|üuÛÑT‘·«+ Ä dü+düú\≈£î uÛÑ÷eTT\qT
øπ {≤sTT+∫+~. n+<äT˝À eTTK´yÓTqÆ ~ >±¢dt edüTeÔ ⁄\ ‘·j÷· Ø bòÕ´ø£Øº . Ç+<äT˝À
$$<Ûä s¡ø±\ >±¢dt edüTÔe⁄\ ‘·j·÷Ø ‘·«s¡˝À »s¡>∑uÀ‘√+~. Ç+&ÉÁdæº j·T˝Ÿ
bÕsYÿ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ìs¡T<√´>∑T\≈£î ñbÕ~Û neø±XÊ\qT ø£*Œ+#·uÀ‘√+~.

162
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yÓ+ø£≥–] sêC≤\ @\Tã&ç˝À e⁄qï ÁbÕ+‘·+. yês¡T ø£{+ºÏ ∫q

düÁ‘·+, ø√H˚sT¡ Á>±eT+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. Á|ü<ëÛ q s¡V≤ü <ë]˝À e⁄+&É≥+, eT+&É\
πø+Á<ä+ ne&É+ <=s¡yê]düÁ‘·+ n_Ûeè~∆øÏ eTTK´ ø±s¡D≤\T. |ü≈£åî\ s¡øÏå‘·
øπ +Á<ä+ H˚\|ü≥Tº á eT+&É\+˝À e⁄+~.

163
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

<=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: <=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` Hêj·TT&ÉTù|≥, ∫≥ºeT÷s¡T
@ø=\T¢, |üP\‘√≥, ‘·\¢+bÕ&ÉT, ñ#·÷Ãs¡T,
eT+&É˝≤\T
b˛*¬s&ç¶bÕfiË+, ‘·qj·÷*, ø£\÷¢s¡T, MTps¡T,
<äøÏåD+ ` dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\+
y˚DT+u≤ø£, Áo<ÛäqeT*¢, HÓ\ã*¢, yÓ<äTs¡T|ü≥Tº,
‘·÷s¡TŒ ` ∫≥ºeT÷s¡T, dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥
dæ+>∑q\‘·÷Ôs¡T, ã÷<ä÷s¡T, ø=‘·Ô|ü*¢,
eT+&É˝≤\T
nø£ÿs¡bÕø£, yÓ÷<äT>∑T\bÕfiË+,
|ü&ÉeTs¡ ` ô|fi¯fl≈£Ls¡T, dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥
$TqeT\eTT&ç, H˚\|ü≥Tº, ÄHÓ|ü⁄&ç,
eT+&É˝≤\T
HÓ\÷¢s¡T|ü*¢, ‘=>∑sêeTT&ç.

164
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

n+ <ë\ e\dü |ü≈îå£ \≈£î nqTyÓq’ Á|ü<X˚ +¯ H˚\|ü≥Tº. Hêj·TT&ÉTù|≥,

dü÷fi¯Sfls¡Tù|≥ |ü≥ºD≤\≈£î eT<Ûä´˝À e⁄qï <=s¡yê]düÁ‘·+
eT+&É\+˝Àì á #Ós¡Te⁄ Á|ü‹ o‘êø±\ düeTj·T+˝À s¡+>∑T
s¡+>∑T\ $Vü≤+>±\ sêø£‘√ XÀ_Ûdü÷Ô e⁄+≥T+~. á |ü≈£åî\ ø£<ä*ø£\T
øÏ˝≤øÏ˝≤ sêyê\qT ‹\øÏ+#·&ÜìøÏ y˚\dü+K´˝À |üsê´≥≈£î\T
edüTÔ+{≤s¡T. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝Àì Á|üeTTK |üsê´≥ø£ πø+Á<ë\˝À ˇø£{Ï>±
~q~Hê_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï H˚\|ü≥TºqT Á|üuÛÑT‘·«+ |ü≈£åî\ πø+Á<ä+>±
Á|üø£{Ï+∫ 27 dü+e‘·‡sê\e⁄‘√+~.
n+‘·≈£î eTT+<äT H˚\|ü≥Tº düMT|ü Á>±e÷\ Á|ü»\T Á|ü‹ o‘ê
ø±\+˝Àq÷ ‘·eT ÁbÕ+‘êìøÏ e#˚à á |ü≈£åî\qT <˚e‘ê |ü≈£åî\T>±
uÛ≤$+#˚yês¡T. ‘·eT n‹<∏äT\T>± e∫Ãq yê{Ïì s¡øÏådü÷Ô ñ+&˚yês¡T.
nsTT‘˚ Á|üuTÑÛ ‘·«+ á ÁbÕ+‘êìï eq´ÁbÕDÏ dü+s¡øDå£ |ü]~Û˝ÀøÏ ‘˚e&É+‘√
M{Ïô|’ Á|ü#ês¡+ yÓTT<ä˝…’+~.
|ü≈£åî\qT ‹\øÏ+#·&ÜìøÏ kÂø£sê´\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+‘√
dü+<äs¡Ù≈£î\ dü+<ä&ç ô|]–+~. #ÓHÓ’ï eTVü‰q>∑sêìøÏ 95 øÏ.MT. HÓ\÷¢s¡T
|ü≥ºD≤ìøÏ 75øÏ.MT. ‹s¡T|ü‹øÏ 70øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À e⁄qï H˚\|ü≥Tº
|ü≈îå£ \ øπ +Á<ëìøÏ Ä+Á<Û,ä ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÁcÕº\ qT+∫ o‘êø±\ d”»qT˝À
y˚˝≤~eT+~ |üsê´≥≈£î\T edüTÔ+{≤s¡T.
#ÓHï’Ó , ø£\ø£‘êÔ C≤rj·T s¡V≤ü <ë]˝À <=s¡yê]düÁ‘·+ <ä>sZ∑ ¡ ãdt ~–‘˚,
H˚\|ü≥Tº 2øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À e⁄+≥T+~. bÕ´dæ+»sY ¬s’fi¯ó¢ Äπ> <=s¡yê]
düÁ‘·+ ¬s’˝Ò« ùdºwüHé˝À ~–‘˚ H˚\|ü≥Tº eT]ø=+‘· <ä>∑Zs¡.
á #Ós¡Te⁄ e<ä› |ü≈£åî\T ìedæ+#·&ÜìøÏ o‘êø±\+˝À nqTyÓ’q
yê‘êes¡D+ e⁄qï+<äT e\¢ nø√ºãsY qT+∫ e÷]à es¡≈£î Çø£ÿ&É
>∑÷fi¯ó¢ ø£≥Tº≈î£ +{≤sTT. #ÓsT¡ e⁄ eT<Û´ä ˝À ã]+>¥{Àìj·÷ #Ó≥ô¢ |’ ìedæd÷ü ,Ô
#Ós¡Te⁄˝À á‘·ø=&ÉT‘·÷, ÄVü‰sêìøÏ düMT|ü+˝Àì |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡
es¡≈£î yÓfi¯ó‘·T+{≤sTT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üeTTK |ü≈£åî\ πø+Á<ë\˝À dü+e‘·‡s¡+˝À $T–*q
dü>∑+ ø±\+ ìedæ+∫q |ü≈£åî\T ≈£L&Ü H˚\|ü≥Tº≈£î o‘êø±\+˝À
edüTÔ+{≤sTT.
>∑T»sê‘Y˝Àì πsø˘ Ä|òt ø£uŸ‡, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì bÕsTT+{Ÿ ¬ø’eTsY\˝À
>∑T&ÉT¢ ô|{Ϻ bı<äT>∑T‘·Tqï ô|¢$T+>¥\T (düeTTÁ<ä|ü⁄ sêeT∫\ø£\T) ø=ìï
y˚\ dü+K´˝À ÄVü‰s¡+ ø√dü+ |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡, H˚\|ü≥Tº ÁbÕ+‘ê\≈£ î
edüTÔ+{≤sTT. |ü≈£åî\˝À sêsêE nq<ä>∑Z ô|ò*ø±Hé (>∑÷&Éu≤‘·T)\T
H˚\|ü≥Tº˝ÀH˚ |æ\¢*ï ô|{Ϻ, yê{Ï‘√ bÕ≥T m–]b˛‘êsTT. M{Ï‘√bÕ≥T

#Ó+>∑\Œ≥Tº ÁbÕ+‘·+ ≈£L&Ü ˇø£|ü &ÉT yÓ+ø£≥–] sêC≤\ @\Tã&ç˝À

e⁄+&˚~. yÓ+ø£≥–] qT+&ç #Óqï|ü≥ï+ yÓfi‚fl <ë]˝À yÓ+ø£≥–] sêC≤\T
$ÁXÊ+‹ rdüTø√e&ÜìøÏ düÁ‘·+ ø£{≤ºs¡T. ø√H˚s¡T ‘·yê«s¡T. sêC≤\qT <=s¡\T
nì |æ\e&É+ ≈£L&Ü ø£<äT›. n+<äTe\¢ á ÁbÕ+‘êìï <=s¡yê] düÁ‘·+
nHêïs¡T. Hêj·TT&ÉTù|≥ qT+&ç #ÓHï’Ó yÓfi¢‚ <ë]˝À s¡V≤ü <ë] Á|üøÿ£ q #ê˝≤#√≥¢
ø√H˚s¡T¢ ø£ì|ækÕÔsTT. Çe˙ï u≤≥kÕs¡T\ <ëVü‰]Ôì rs¡Ã&ÜìøÏ ‘·$«qy˚!

165
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ô|sTT+f…&é kÕºsÿY (mÁs¡ø±fi¯¢ ø=+>∑\T), Áπ>ôwsêHé‡ (Hêsêj·TD |ü≈£îå \T),
møÏ«{Ÿ‡(kÕ«‹ø=+>∑\T), zô|Hé _˝ŸkÕºsYÿ (q‘·Ô>∑T\¢ ø=+>∑\T), dü÷ŒHé
_˝Ÿ‡(‘Ó&ÉT¶ eTT≈£îÿ ø=+>∑\T), ø±s=à¬s+{Ÿ‡(˙{Ïø±≈£î\T), yÓ’{Ÿ◊_dt
(‘Ó\¢ø£+ø£D≤\T) e+{Ï$ <˚X¯+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç H˚\|ü≥Tº≈£î
edüTÔ+{≤sTT.
Ç$ ø±≈£î+&Ü <Ûäèe, ñ|ü<Ûäèe ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç ≈£L&Ü ø=ìï s¡ø±\
|ü≈£åî\T Çø£ÿ&çøÏ sêe&É+ $X‚wü+.
*{Ï˝Ÿôd+º {Ÿ, {Ï$Tà+>¥ ôd+º {Ÿ, ˝≤+>¥‘√&é ôd+º {Ÿ, ø£s÷¡ k¢ Õ+&é ô|’|sü ,Y
e÷wtkÕ+&é ô|’|üsY, ø±eTHékÕ+&é ô|’|üsY, {Ï*ø˘‡ kÕ+&é ô|’|üsY,
&ÉH*é Hés|¡ Øtò yé, yÓd‡ü sY>√\¶Hé |üe¢ sY, Áπ>|üe¢ sY, j·÷y√ôd{ŸÁ>π {Ÿ k˛ºH|é e¢ü sY,
ô|sTT+f…&é ôd’ï|òt, bòÕ´Hé ôd’ï|òt e+{Ï$ $<˚XÊ\ qT+∫ e#˚à |ü≈£åî\T.
Ä]ÿ{Ïø˘ ≥sYï nH˚ |üøÏå ñ‘·Ôs¡ <Ûäèe+ qT+&ç <äøÏåD <Ûäèe+ es¡≈£î
11y˚\ yÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+ Á|üj·÷D+ #˚dæ, H˚\|ü≥Tº #Ós¡Te⁄≈£î edüTÔ+<äì
XÊÁdüÔE„\T #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T. áÁdüºHé >√˝Ÿ¶ nH˚ |üøÏå 3200øÏ.MT <ä ÷s¡+
qT+∫ edüTÔ+<äì n+≥THêïs¡T. ø=ìï y˚\ dü+e‘·‡sê\ qT+&ç |ü≈£åî\T
|æ\\¢ T ≈£L&Ü H˚\|ü≥Tº, |ü⁄*ø±{Ÿ düsd¡ Tü ‡≈£î m>∑Ts¡T≈£î+≥÷ edüTÔ+{≤j·Tì
XÊÁdüEÔ \„ T qeTTà‘ês¡T. e\dü nH˚~ »qT´ ø±s¡D+>± e∫à ñ+≥T+<äH~˚
ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+. á e\düe#˚à |ü≈£åî\T ø=ìï |ü>∑{Ï |üP≥, eT]ø=ìï
sêÁ‹|üP≥ Á|üj÷· DÏkÕÔsTT. dü÷s¡´~X¯qT ~≈£L‡∫>± rdüT≈£îì |ü>{∑ |Ï üP≥
Á|üj·÷D+ #˚kÕÔj·Tì, qø£åÁ‘ê\ düeTT<ëj·÷ìï >∑eTìdü÷Ô sêÁ‹|üP≥
Á|üj·÷DÏkÕÔj·Tì XÊÁdüÔE„\ }Vü≤.
1959 qT+∫ eTq <˚X¯+˝À e\dü |ü≈£åî\ >∑T]+∫q düe÷#ês¡+
ø√dü+ XÊÁd”Ôj·T |ü]XÀ<Ûäq\T yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. eTT+ãsTT˝Àì u≤+uÒ
H˚#·Ts¡˝Ÿ Væ≤düºØ kıôd’{° yês¡T n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT |ü≈£åî\≈£î ñ+>∑s ê\T
‘=&ÉT>∑T‘·÷ |ü]XÀ<Ûqä \T yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . ø=ìï #√≥¢ |ü≈îå£ \qT |ü≥Tº≈î£ ì
ñ+>∑s¡+ ‘=&ç–q ÁbÕ+‘·+, ‘˚B\‘√ bÕ≥T, ˇø£ y˚fi¯ |üøÏå |ü≥Tºã&ç‘˚
me]øÏ ‘Ó*j·TC…bÕŒ\H˚ düe÷#êsêìï bı+<äT|üs¡Tdü÷Ô, Ä ñ+>∑sê\˝À
sêdæ e<äT\T‘·THêïs¡T. Bìe\¢ |ü≈£åî\ ñìøÏ, @ ÁbÕ+‘ê\≈£î e\dü
yÓfi¯ó‘·THêïj˚T >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. H˚\|ü≥Tº≈£î e\dü edüTÔ qï
|ü≈£åî\qT>∑÷&Ü Ç<˚ $<Ûä+>± >∑T]Ôdü÷Ôe⁄Hêïs¡T. @~ @yÓTÆHê HÓ\÷¢s¡T
õ˝≤¢≈£î >∑s¡«ø±s¡D+ H˚\|ü≥Tº. HÓ\÷¢s¡Tõ˝≤¢ |üsê´≥ø£ Á|ü>∑‹øÏ Ç~
Äj·TTe⁄|ü≥Tº.

‘·$Tfi¯Hê&ÉT, ø£sêï≥ø£ sêÁcÕº\˝À ˝≤>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À ≈£L&Ü

≥÷]»+qT u≤>± n_Ûeè~∆ #˚j÷· \qï ñ<˚X› ´¯ +‘√ j·÷Á‹≈£î\≈£î edü‹,
uÛÀ»q dü<äTbÕj·÷\qT ø£*–+#˚ |ü⁄qï$T ¬skÕº¬s+≥¢ ìsêàD≤\qT
Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻ+~. n˝≤+{Ï |ü⁄qï$T ¬skÕº¬s+{Ÿ <=s¡yê]düÁ‘·+
düMT|ü+˝À e⁄+~.

166
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ nq>±H˚ >∑Ts=Ô#˚Ã$ ø±fi¯+–q~, Ä qB

rsêq yÓ\dæqe⁄qï |üse¡ T bÕeì Áo#Ó+>±fi¯eTà neTàyês¡T, Á|ü|+ü #·
Á|üdæ~∆ #Ó+~q sê¬ø{Ÿ πø+Á<ä+ ÁoVü≤]ø√≥, n‹ ÁbÕNqyÓTÆq
eTHêïs¡Tb˛\÷s¡T˝Àì sê»>√bÕ\kÕ«$T Ä\j·T+. ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯
kÕ+Á|ü<ëj·T\ y˚T\Tø£\sTTø£ dü÷fi¯Ss¢ T¡ ù|≥.

#ê ˝≤ ø±\+ øÏ+<ä≥ á Á>±eT+ bı*y˚Ts¡˝À¢

|üXó¯ e⁄\ ø±|üsT¡ ¢ $T≥ºeT<Ûë´Vü≤ï+ y˚fi,¯ ø±fi¯+–
q~˝À á‘·ø=fÒº düeTj·T+˝À q~ eT<Ûä´˝À
yê]øÏ ˇø£ sê‹ $Á>∑Vü≤+ <=]øÏ+~. yêfi¯ó¢ ø£wüº|ü&ç, Ä
$Á>∑Vü‰ìï >∑≥TºMT<ä≈£î #˚]à $Á>∑Vü‰ìï |ü&ÉTø√u…{Ϻq
dæú‹˝À e⁄+#ês¡T.
kÕj·T+Á‘·+ Á>±eT+ #˚]q ø±|üs¡T¢, Ä$wüj·÷ìï
Á>±eTdüTú\‘√ #ÓbÕŒs¡T. eTs¡Tdü{Ï s√E ñ<äj·T+
Á>±eTdüT\ú T $Á>∑V‰ü ìï #·÷&É&ÜìøÏ eùd,Ô $Á>∑V≤ü + mes√
Á|ü‹wæº+∫q≥T¢ <äøÏåD≤_ÛeTTK+>± ì\ã&ç e⁄+~.
$Á>∑V‰ü ìï Á>±eT+˝ÀøÏ rdüT≈£îe∫Ã, Á|ü‹wæ+º #ê\ì
Á>±eTdüTú\T m+‘· Á|üj·T‹ï+∫Hê, n+>∑Tfi¯yÓTÆHê
ø£<ä\Ã˝Òø£ b˛j·÷s¡T. #˚ùd~ ˝Òø£ $Á>∑Vü≤+ e⁄qï #√fÒ
e⁄+∫ |üP»\T #˚j·÷\ì Á>±eTdüTú\T ìs¡ísTT+#ês¡T.
Ç~ neTàyê] Ä»„>± yês¡T uÛ≤$+#ês¡T.
‘·sê«‹ ø±\+˝À á ÁbÕ+‘êìï @˝Ò #√fi¯sêE
ˇø£s¡T ‘·q ÄkÕúq •*Œ‘√ neTàyê] <äs¡ÙHêìøÏ
e#êÃs¡T. ÄkÕúq•*Œ neTàyê] $Á>∑Vü‰ìï ì•‘·+>±
|ü]o*+∫, $Á>∑Vü≤ yêeTuÛ≤>∑+˝À bÕs¡«‹ n+X¯+,
<äøÏåD uÛ≤>∑+˝À düs¡dü«‹ n+X¯+, eT<Ûä´ eø£ådüú\+˝À
eTVü‰\øÏåà n+XÊ\‘√ ne‘·]+∫q Á‹ø£fi¯ Ä~X¯øÏÔ>±,
eTT>∑TsZ e¡ Tà\ eT÷\ |ü⁄≥eTà>± ìsê∆]+#ês¡T. Ä MT<ä≥
sêE>±s¡T $Á>∑V≤ü + #·T≥÷º >∑s“¡ >¤ T∑ &çì ì]à+|ü#X˚ Ês¡T.

167
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\ dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü÷fi¯S¢s¡Tôù|≥, ø√≥b˛\÷s¡T, Ç\T|üPs¡T,
ñ‘·Ôs¡+ ` <=s¡yê]düÁ‘·+, ∫≥ºeT÷s¡T,
eT+>∑fi¯+bÕ&ÉT, eTHÓïeTT‘˚Ô], ø£&É|üÁ≥,
yêø±&ÉT eT+&É˝≤\T
eT+>±HÓ\÷¢s¡T, <ëe÷HÓ\÷¢s¡T, ø=s¡&ç,
<äøÏåD+ ` ‘·&É eT+&É\+, ∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
Hê<Ófi¯¢yê]ø£+Á&ç>∑, >√bÕ\¬s&ç¶ø£+Á&ç>∑,
‘·÷s¡TŒ ` ã+>±fi≤U≤‘·+
eT‘·ø±eTT&ç, ÄsY.dæ.>∑T+≥, <ëeTsêj·T,
|ü&ÉeTs¡ ` <=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\+,
≈£î~], ñ>∑TZeT÷&ç, kÕeT+‘· eT˝≤¢+,
∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
düT>∑TZ|ü*¢, yÓ\>∑\bıq÷ïs¡T, Äu≤ø£.

168
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘ÓHé ø±[j·TeTà nH˚ ù|πs ø±\Áø£y˚TD≤ #Ó+>±fi¯eTà>± e÷]+<äì
ø=+<äs¡+{≤s¡T. ‘ÓHé n+fÒ <äøÏåD+ nì ns¡∆+. ‘ÓHé ø±[j·TeTà <äøÏåD≤q
yÓ\dæq ‘·*¢ nì ns¡∆+. eT]ø=+<äs¡T ª#ÓHéμ ø±[j·TeTà #Ó+>±fi¯eTà>±
e÷]+<ä+{≤s¡T. ª#ÓHéμ nq>± ªeTH√Vü≤s¡yÓTÆqμ ˝Ò<ë düT+<äs¡yÓTÆq nì
ns¡ú+. #Ó+>±fi¯eTà≈£î ◊<˚fi¯¢ø=ø£kÕ] ÁãVü≤√à‘·‡e+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä
ñ‘·‡yê˝À¢ ªdüT&çe÷qTμ ñ‘·‡e+ Á|ü‘´˚ ø£eTsTT+~. neTàyê]øÏ m<äTs¡T>±
Ä\j·T+˝À q\uÛ…’ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ>∑\ ˝≤e⁄bÕ{Ï düT&çe÷qT Á|ü‹wæ˜+∫
y˚Tø£|æ\¢qT, |üdüT|ü⁄ ã≥º\‘√ e⁄qï ˇ&çu≤\qT, s√\TqT ì\TyÓ‘·TÔ
eTìwæ u§eTàqT ˇø√ÿe÷s¡T düT&çe÷qT≈£î ø£{Ϻ ‘=$Tà~ #·T≥T¢>±
Äø±X¯+˝ÀøÏ ‹ù|Œyês¡T. Bìï düTfi¯ó¢ ñ‘·‡e+ nH˚yês¡T.
á ñ‘·‡e+ Ä<Ûës¡+>± á Á>±e÷ìøÏ ªdü÷fi¯Ss¢ T¡ μ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~.
Á>±e÷ìøÏ |üø£ÿq @s¡Œ&çq yê´bÕs¡ ≈£L&É* ªù|≥μ nsTT+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT
Ä ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\qT ø£*|æ dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ n+≥THêïs¡T.
#Ó+>∑eTà, #Ó+>∑j·T´, #Ó+>±fi¯eTà, #Ó+>±fi¯j·T´, dü÷fi¯S¢s¡eTà ˝≤+{Ï
ù|s¡¢‘√ á ÁbÕ+‘·+˝À nH˚ø£ eT+~ ø£ìŒkÕÔs¡T. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT á Á>±e÷ìøÏ
ªX¯óuÛÑ–]μ nH˚ ù|s¡T e⁄+&˚<ä+{≤s¡T.
H˚&ÉT Ä\j·÷ìøÏ |ü&ÉeTs¡>± e⁄qï C≤rj·Ts¡Vü≤<ë] ˇø£|ü⁄Œ&ÉT
ã+&É¢ u≤≥, Ä u≤≥˝À m&É¢ã+&çô|’ Á|üj·÷DÏ+#˚ u≤≥kÕs¡T\T ø±fi¯+–
qB rsêq #Ó+>±fi¯eTà Ä\j·T+ e<ä› eTõ© #˚dæ, ã&É*ø£ rs¡TÃ≈£îì
‹]– #Óqï|ü≥ï+ ãj·T\T<˚πsyês¡T.
eT÷&ÉTe+<ä\ @fi¯¢ øÏ+<ä≥ ˇø£ $T]j·÷\ yê´bÕ] m<äT›\ ã+&çô|’
$T]j·÷\qT #Óqï|ü≥ï+ rdüT≈£îb˛‘·÷ Ä\j·T+ e<ä› eT<Ûë´Vü≤ï+ y˚fi¯
ø±ùd|ü⁄ $ÁX¯$T+#ê&ÉT. Ä düeTj·T+˝À ˇø£ ne« es¡Ô≈£îì e<ä›≈£î
e∫Ã, ‘·\H=|æŒ>± e⁄+<äì, ø±dæìï $T]j·÷\T ÇùdÔ ø±cÕj·T+ ø±#·T≈£îì
‘ê>∑T‘êqì #Ó|æŒ+~. n+<äT≈£î es¡Ô≈£î&ÉT ª$T]j·÷\T mø£ÿ&ÉTHêïsTT?
e⁄+&˚~ C§qï\Tμμ nHêï&ÉT. eTT<äTdü* ìsêX¯‘√ yÓ[¢b˛sTT+~.
rsê #Óqï|ü≥ï+ #˚], es¡≈Ô î£ &ÉT ãkÕÔ\T $|æŒ#·÷ùd,Ô n+<äT˝À e⁄qï$
C§qï˝Ò! n‘·&ÉT |üs¡T>∑T |üs¡T>∑THê >∑T&ç e<ä›≈£î e∫Ã, ˝…+|ü˝ÒdüT≈£îì
‘·|ü⁄Œø±j·TeTì y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT. ‹]– #Óqï|ü≥ï+ yÓ[¢ #·÷ùdÔ, ãkÕÔ˝ À
e⁄qï$ $T]j·÷˝Ò! yê´bÕs¡+˝À Äj·Tq u≤>± ˝≤uÛÑ|ü&ܶø£ ‹s¡T>∑T
Á|üj·÷D+˝À neTàyê]øÏ dü«s¡í $T]j·÷\ Vü‰sêìï düeT]Œ+#ê&ÉT. Ä
Vü‰sêìï Ä\j·T+˝À neTàyê]øÏ Ç|üŒ{Ïø° n\+ø£]düTÔHêïs¡T.
1960˝ÀH˚ <˚yê<ëj·TXÊK˝À ø£*dæq á Ä\j·T+ m+‘√ n_Ûeè~∆
#Ó+~, õ˝≤¢˝À Á|üeTTKyÓTÆq |ü⁄D´πøåÁ‘·+>± e]ú\T¢‘√+~.

#Ó+>±fi¯eTà Ä\j·T+˝À eTs=ø£ $X‚wü+ @eT+fÒ, Ä\j·÷ìøÏ ‘·\T|ü⁄\T

˝Òø£b˛e&É+. ˇø£kÕ] Á>±eTdüTú\T Ä\j·÷ìøÏ ‘·\T|ü⁄\T #˚sTT+#ê\ì #Ó ø£ÿ\T
‘Ó∫Ã, Ä\j·T+˝À e⁄qï eT~› #Ó≥Tº yÓTT<ä{À¢ ô|{Ϻ yÓfi≤¢s¡T. Á>±eTô|<ä›≈£î Ä sêÁ‹
neTàyês¡T ø£\˝À ø£ìŒ+∫, ‘·\T|ü⁄\T ô|≥ºe<ä›ì, m\¢y˚fi¯˝≤ u≤≥kÕs¡T\≈£î
‘·qqT <ä]Ù+#˚ M\T ø£*–+#·eTì #Ó|æŒ+~. ñ<äj·T+ Á>±eTô|<ä›, eÁ&É+ >∑T\T
e∫à #·÷ùdÔ #Óø£ÿ\T #Ó≥Tº yÓTT<ä{À¢ ø£*dæb˛sTT e⁄HêïsTT. >∑T&çøÏ ‘·\T|ü⁄\T
ô|{≤º\qï Ä˝À#·q n+‘·{Ï‘√ Ä–b˛sTT+~. á $∫Á‘· dü+|òüT≥q≈£î kÕø£å´ +>±
Ä\j·T+˝À áXÊq´ uÛ≤>∑+˝À á #Ó≥Tº Ç|üŒ{Ïø° e⁄+~. ø√]q ø√]ø£\T rπsÃ
ø£\Œeèø£å+>±, #Ó+>±fi¯eTà #Ó≥Tº>± |æ\eã&ÉT‘·÷ e⁄qï~. dü+‘êq ÁbÕ|æÔ ø√dü+
#Ó≥Tº≈£î ñj·÷´\ ø£{Ϻ uÛÑ≈£îÔ\T y˚&ÉT≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T.

169
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\+˝À eTs√ ÁbÕNq eT]j·TT #ê]Á‘·ø£
ÁbÕ<Ûëq´+ >∑\ πøåÁ‘·+ ªeTHêïs¡T b˛\÷s¡Tμ dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ qT+&ç
Áoø±fi¯V≤ü dæøÔ Ï yÓfi¢‚ <ë]˝À ø±fi¯+– qB rsêq e⁄qï Á>±eT+. dü÷fi¯Ss¢ T¡ ù|≥
|ü+#êsTTr˝À ˇø£ yês¡T¶. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT eTDÏeT+&É|ü πøåÁ‘·+>± |æ\eã&ɶ
á Á>±eT+ >=|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ πø+Á<ä+. BìøÏ ø±s¡D+ á Á>±eT+˝À
#√fi¯ó\#˚ 11e X¯‘êã›+˝À ì]à+#·ã&ɶ nfi¯|Tüò eT˝≤¢] ø£èwüí kÕ«$T Ä\j·T+
e⁄+&É≥+.
X¯eT+‘·øe£ TDÏ nH˚«wüD˝À e⁄qï Áoø£èwüß&í TÉ C≤+ãe+‘·Tì‘√ Çø£ÿ&ÉH˚
eT\¢j·TT<ä∆+ #˚dæ, n‘·DÏí z&ç+∫ X¯eT+‘·ø£eTDÏ‘√ bÕ≥T, C≤+ãe‹ì
d”«ø£]+#ê&Éì |ü⁄sêD ø£<∏äq+. eT\T¢&Ó’q Vü≤] nqï|ü<äy˚T eT˝≤¢]>±
e÷]+<äì ‘·s¡Tyê‘· á Á>±e÷ìøÏ eTHêïs¡Tb˛\÷s¡T nH˚ ù|s¡T
e∫Ã+<äì n+{≤s¡T. eTHêïs¡T n+fÒ sê»>√bÕ\kÕ«$T nì, Äj·Tq
Ä\j·T+ e⁄qï ô|<äe› Ps¡T (Áb˛\T+ ePs¡T= Áb˛\÷s¡T) eTHêïs¡T b˛\÷s¡T
nsTT+<äì ø=+<äs¡+{≤s¡T. yÓTT‘·Ô+ MT<ä sê»>√bÕ\kÕ«$T (ø£èwüßí&ÉT )
<˚yê\j·T+ e⁄qï ô|<ä›ePs¡ì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
11e X¯‘êã›+˝À ø£≥ºã&çq á Ä\j·T+ $Áø£eT dæ+Vü≤|ü⁄sêH˚ï*q
eTqTeTdæ~∆ ø±\+˝À eTVü‰ yÓ’uÛÑyêìï bı+~+~. Äj·THê, Äj·Tq
u≤eeT]~ n\¢+ ‹ø£ÿq á Ä\j·÷ìøÏ nH˚ø£ <ëHê\T Ç#êÃs¡T.
18e X¯‘êã›+˝À yÓ+ø£≥–] sêC≤\ ø±\+˝À á Ä\j·T+ yÓ’uÛÑe+
eTs=ø£kÕ] ñ#·Ã¤dæú‹øÏ #˚]+~. yês¡T @ø£+>± ◊<äT Á>±e÷˝À¢ì 1477
mø£sê\ uÛÑ÷$Tì á Ä\j·÷ìøÏ e÷q´+>± Ç#êÃs¡T. <ä>∑Zs¡T+&ç
ñ‘·‡yê\qT |òüTq+>± ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T.
Áoø£èwüß&í TÉ Çø£ÿ&É dü‘ê´C≤+ãer düyT˚ ‘·+>± <äsÙ¡ q$TkÕÔ&TÉ . s¡Tø°àD°
<˚$ Ä\j·T+ ≈£L&Ü e⁄+~. >∑sT¡ ‘·à+‘·Tì $Á>∑V≤ü + •\Œø£fi≤ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ
eT#·TÑ·Tqø£. πøåÁ‘·bÕ\≈£î&ÉT C≤+ãe+‘·T&ÉT. ˇπø <˚yê\j·T+˝À
Áoø£èwüßíìøÏ, ÁosêeTTìøÏ $&ç$&ç>± <Ûä«»düÔ+uÛ≤\qT ø£*–, ã*|”sƒê \‘√
düVü‰ <˚yê\j·÷\T ì]à+|üã&ç e⁄+&É≥+ á Ä\j·T Á|ü‘˚´ø£‘·. Ä\j·T
$e÷q >√|ü⁄s¡+, ‹s¡TeT\ Ä\j·T >√|ü⁄sêìï b˛* e⁄+≥T+~. ô|<ä›
ø√H˚s¡T á Ä\j·T eTs√ $X‚wü+. 1960˝À ÁoÁo ø£+∫ |üs¡e÷#ês¡T´\
yês¡T Çø£ÿ&çøÏ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ e∫à #ê‘·Tsêàdü´ Áe‘êìï nqTwæ˜+#ês¡T .
ÁbÕNq ø±yê´˝À¢ ôd’‘·+ á Ä\j·T $•wüº‘· e]í+#·ã&ç e⁄+~.
dü÷fi¯Ss¢ T¡ ù|≥ eT+&É\+˝À eTs√ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄qï Ä\j·T+
|ü+Á≥+>∑+. ‘·÷s¡TŒ #êfi¯óø£´ Á|üuÛÑTe⁄ >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´ì ( Áø°, X¯
893) ùdHêì |ü+&És+¡ >∑&TÉ ‘·q $»j·Tj·÷Á‘·≈î£ dü+øπ ‘·+>± á eP]ì
n+<äT˝Àì •yê\j·÷ìï ì]à+#ê&ÉT.
‘·÷s¡TŒ #êfi¯óø£´ sê»sTTq >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´&ÉT (ø°.X¯.843)

|ü⁄*ø±&ÉT düeTTÁ<ärs¡+˝À ns¡ø√{Ï *+>±\≈£î sêeD≤düTs¡T&ÉT

ì‘·´eT÷ |üP»\T #˚ùdyê&É≥! sêeDTì #·+|æ, njÓ÷<Ûä´≈£î ‹]– yÓfi‚¢
düeTj·T+˝À sêeTT\yês¡T ÁãVü≤àVü≤‘ê´ <√wü ì$T‘·Ô+ ˇø£ •e*+>±ìï
Á|ü‹wæº+#ê\qT≈£îHêïs¡≥! Ä+»H˚j·TTì ¬ø’˝≤dü+ |ü+|æ, •e*+>∑+
‘ÓeTàHêïs¡T. nø£ÿ&É >∑DÒX¯óì‘√ yê<äq≈£î ~–q Vü≤qTeT+‘·T&ÉT *+>∑ +
‘˚e&É+ Ä\dü´eTsTT+~. á˝À>± eTTVüQs¡+Ô $T+∫b˛‘·T+<äì Á>∑V≤æ +∫q
d”‘e· Tà ÇdüTø£‘√ *+>±ø±s¡+ #˚d+æ ~. <ëìH˚ sêeTT\ yês¡T Á|ü‹wæ+˜ #ês¡T.
¬ø’˝≤dü+ qT+&ç Vü≤qTeT •e*+>∑+ ‘Ó#êÃ&ÉT. n+<äTπø |ü+Á≥+>∑+˝À
¬s+&ÉT >∑s¡“¤>∑T&ÉT\T+{≤sTT. sêeT*+π>X¯«s¡T&ÉT, |ü+&É|ü+π>X¯«s¡T&ÉT nH˚
ù|s¡¢‘√ ¬s+&ÉT •e*+>±\THêïsTT.

170
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ñ‘·Ôsê~q ø£[+>∑ es¡≈£î »sTT+#ê&ÉT. >∑TD>∑ $»j·÷~‘·T´&ÉT uÛ≤s¡‘· n+‘·]ø£å |ü]XÀ<ÛHä ê |æ‘êeTVüQ&ÉT $Áø£yTé kÕsêuÛ≤sTT ÁoVü≤]ø√≥
n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sêø£eTT+<äT #êfi¯ó≈£î´\≈£î uÀj·T\T kÕeT+‘·T\T. á B$ì sê¬ø{Ÿ Á|üjÓ÷>±\≈£î nqT≈£L\+>± e⁄+<äì m+|æø£ #˚XÊs¡T.
uÀj·T\T HÓ\÷¢s¡T≈£î |ü&ÉeT≥ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü]bÕ\q kÕ–+#˚yês¡T. M] Á|üjÓ÷–+∫q sê¬ø{Ÿ $|òü\+ nsTT‘˚ <ëì X¯ø£˝≤\T »HêyêkÕ\ô|’
|ü]bÕ\q øÏ+<ä 13 uÀj·T ø={≤º\T e⁄+&˚$. n+<äT˝À eTTK´yÓTÆq |ü&≈É î£ +&Ü ‘·÷s¡TŒ~X¯˝À e⁄qï düeTTÁ<ä+˝À |ü&bç ˛e&ÜìøÏ nqT≈£L\+>±
HÓ\÷¢s¡T, ø£+<äT≈£Ls¡T, $»j·÷~‘·T´&ÉT sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚|ü≥º>±H˚, Ms¡T e⁄+≥T+<äH˚ ñ<˚›X¯´+‘√ Bìì m+|æø£ #˚XÊs¡T. 1969˝À ÁoVü≤]ø√≥
dü«‘·+Á‘·+ Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêïs¡T. ø£&çj·TsêE ø=&ÉT¬ø’q |ü+&És¡+>∑&ÉT ÁbÕ+‘êìï n_Ûeè~∆ |üs#¡ &· +É ÁbÕs¡+_Û+∫ eT÷&˚fi˝¢¯ À¢ sê¬ø{Ÿ Á|üj÷Ó >±ìøÏ
$»j·÷~‘·T´ì ùdHêì. >=|üŒ |üsêÁø£eTe+‘·T&ÉT. nqT≈£L\+>± ‘·j·÷s¡T#˚XÊs¡T.
$»j·÷~‘·T´&ÉT uÀj·T*ï nD#· yÓ T T≥º y Ó T T<ä { Ï k Õ]>± 1971
&ÜìøÏ |ü + &É s ¡ + >∑ ì ôd’ q ´+‘√ eTqdüT bÕ≥\‘√ ‘Ó\T>∑T nø√º ã sY 9q s√Væ ≤ DÏ ` 125 nH˚
|ü+bÕ&ÉT. |ü+&És¡+>∑&ÉT uÀj·T*ï Hê&ÉTì yÓTeÆ T]|æ+∫qyê&ÉT ø£$ sê¬ø{ŸqT á πø+Á<ä+ qT+∫ Á|üjÓ÷
nD∫, uÀj·Tø={≤º\qT #êfi¯óø£´ Ä#ês¡´ ÄÁ‘˚j·T. dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ –+#ês¡T. 1970`80 <äXø¯ +£ ˝À uÛ≤s¡‘·
sê»´+˝À ø£*bÕ&ÉT. HÓ\÷¢s¡T qT+&ç eT+>∑fi+¯ bÕ&ÉT áj·Tq dü«Á>±eT+. n+‘·]ø£å |ü]XÀ<ÛHä ê $uÛ≤>∑+ dü«‘·V‰ü >±
‘=+&É eT+&É\+ dü]Vü≤<äT›˝À¢ e⁄qï dæ+Vü≤|ü⁄]ì U≤´‹ì <äX¯~X¯˝≤ mH√ï s¡ø±\ XÊ{Ï˝…’≥¢qT s¡÷bı+~+
|ü⁄*ø±≥Tº <ëø± ‘·q ôd’q´+‘√ yÓ[¢, yê´|æ+∫q ø£$. ∫+~. Á|ü|ü+#·+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä kı+‘·
nø£ÿ&É ‘·q $»j·÷\≈£î dü+πø‘·+>± ªø±s¡T˝À wæø±s¡Tø¬ fi‚¢ bÕ\ãT>∑\Z sê¬ø≥¢‘√ XÊ{Ï˝…’{Ÿ\qT Á|üjÓ÷–+#˚
|ü+Á&É+>∑+ ø£{≤º&ÉT. |ü+&És¡+π>X¯«s¡ |üd&æ <ç ëHê ãT>∑MZ T<ä >∑T˝≤_ s¡+>∑T n‹ø=~› <˚XÊ\ düs¡düq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+
kÕ«$Tì Á|ü‹wæ˜+#ê&ÉT. m˝≤ e#ÓÃH˚ #Ó|üŒ>∑\yêμ n+≥÷ uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ s¡#·q\T #˚dæHê, ≈£L&Ü #˚]+~. 1980 p˝…’ 18q
Áo ø£èwüí<˚esêj·T\T y˚dü$˝À ªnqT≈£îHêïeTì »s¡>∑e⁄ n˙ï, nqTø√˝Ò<äì Ä>∑e⁄ ø=ìï, mdt.m˝Ÿ.$`3 ˝≤+#Y yÓVæ≤ø£˝Ÿ <ë«sê
#·\¢<äq+ ø√dü+ á Be⁄\≈£î e#˚à »]π>e˙ï eT+∫ø£ì nqTø√e&Éy˚T eTìwæ |üìμ nì sêdæHê s√Væ ≤ DÏ XÊ´{Ï ˝ … ’ { Ÿ q T ø£ ø £ å ´ ˝ÀøÏ
yês¡ì n+{≤s¡T. Çø£ÿ&çøÏ <ä>∑Zs√¢ Äj·Tqπø #Ó*¢+~. $»j·Te+‘·+>± Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ . 1992
ªsêj·T<=s¡Te⁄μ nH˚ Á>±eT+ e⁄+~. dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\+˝À eT+>∑fi¯+bÕ&ÉT, ñ#·÷Ãs¡T y˚ T 20q m.mdt . m˝Ÿ . $. <ë«sê
Çø£ÿ&É ìedæ+#˚ bÕø£Hê{Ï ¬s&ÉT¢ Á>±e÷˝À¢ Äj·Tq ∫qïHê{Ï J$‘·+ >∑&ç∫+~. kı+‘· ePs¡T ÁkÕdt`dæ XÊ{Ï˝…’{ŸqT $»j·Te+‘·+>±
e÷{≤¢ & ˚ ‘Ó \ T>∑ T sêj· T \d” e T eT+>∑fi+¯ bÕ&ÉT. neTàeTà ePs¡T ñ#·÷Ãs¡T. |ü⁄sê‘·q Ä\j·÷\sTTq Á|üy˚X¯ ô|{≤ºs¡T.
e÷+&É * ø£ y ˚ T ! ˇø£ | ü ⁄ Œ&É T ‘êeTT #ÓqïπøX¯ekÕ«$T Ä\j·T+, y˚DT>√bÕ\kÕ«$T Ä\j·T+ Ä ÇHékÕ{Ÿ`1 d”Ødt Ä$sꓤe+
sêj·T\ yê]øÏ kÕeT+‘·T\eTì yês¡T Á>±e÷˝À¢ e⁄HêïsTT. Ä »+≥ Á>±e÷˝À¢ nHê~>± ø=ìï Áu≤Vü≤àD ÇÁk˛ #·]Á‘·˝À eTs√ Á|ü<Ûëq |òüT≥º+.
#Ó|⁄ü +Ô {≤s¡T. ≈£î≥T+u≤\T ñ+&˚$. n≥Te+{Ï ˇø£ ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+∫q Hê\T>∑T ÇHékÕ{Ÿ`1 $<˚o sê¬ø{Ÿ
Çø£ Ä<ÛäTìø£+>± #·÷ùdÔ, ªcÕsYμ ÄÁ‘˚j·T ndü\T ù|s¡T ªøÏfi≤+_ qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\Tμ. y˚\ø=B› dæ˙ düVü‰j·T+‘√ 1982`90 dü+e‘·‡sê\
ÁoVü≤]ø√≥ n+‘·]ø£å sê¬ø{Ÿ Á|üj÷Ó >∑ bÕ≥\T sêXÊs¡T. 1970`80 eT<Û´ä Äj·Tq ˇø£ yÓ\T>∑T yÓ*>±s¡T. eT<Û´ä ø±\+˝À ø£ø´å£ ˝ÀøÏ |ü+bÕs¡T. M{Ï
πø+Á<ä+ á eT+&É\+˝Àì<˚! ˇø£ Áù|eTq>∑s,Y <ädsü êãT˝À¢&TÉ , Äràj·TT\T, n_Ûq+<äq... ˝≤+{Ï e\¢ <˚ X ¯ + ˝À dü e ÷#ês¡ $|ü ¢ e +
|ü⁄Œ&ÉT ÁoVü≤]ø√≥ Hê>∑]ø£‘· ms¡>∑ì ∫Á‘ê˝…ìï+{Ïø√ Äj·Tq e÷≥\T, bÕ≥\T sêXÊs¡T. e´ekÕj·T+ |ü⁄s¡T&ÉTb˛düT≈£î+~. <˚X¯+˝Àì Á|ü‹
ne÷j· T ø£ –]»qT\T Jeq+ Á|ü<Ûëqeè‹Ô>± e⁄+&˚ |ü˝…¢˝À¢ Äj·Tq ∫qï Hê{Ï J$‘·+ »s¡>∑&É+ ÁbÕ+‘·+˝Àì Äø±X¯yêDÏ, <ä÷s¡<äs¡ÙHé
kÕ–+#˚ ÁbÕ+‘·+. düTe÷s¡T 40@fi¯¢ e\¢ Äj·Tq bÕ≥˝À¢ ndü\Tdædü˝…’q ‘Ó\T>∑T |ü<ë\T, |ü˝…¢ |ü<ë\T πø+Á<ë\ìï+{Ïì nqTdü+<Ûëq+ #˚dæ,
øÏ+<ä≥ Hê>∑]ø£ eTìwæì #·÷ùdÔ ø£ìŒkÕÔsTT. $H√<ä $C≤„Hê\‘√ bÕ≥T $<ë´yê´|æøÔ Ï
yÓq≈£îÿ |üs¡T>∑T\T rùd yês¡T –] ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥ ã‹øÏq+‘·ø±\+ Äj·Tq bÕ≥ ã‹øÏ á ÇHékÕ≥T¢ m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT
»qT\T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ÁoVü≤]ø√≥ sê¬ø{Ÿ e⁄+≥T+~. eTqdüT MT<ä m≈£îÿe bÕ≥\T sêdæq Äj·TqqT ‘·THêïsTT. yê‘êes¡DXÊK ñ|üÁ>∑Vü≤+
Á|üj÷Ó >±\≈£î ô|≥ºìø√≥>± e÷]+~. ªeTqdüTø£$μ n˙, ªeTq düTø£$μ n˙ n+{≤s¡T. n+~+#˚ düe÷#ês¡+ eTq≈£î eTT+<äT
Á|ü|ü+#· <˚XÊ\ <äèwæºì Äø£]¸+∫q C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√e&ÜìøÏ m+‘√ ñ|ü
n|ü⁄s¡÷|ü Á|ü<˚X¯+. Áô|ò+#Y <˚X¯+ ‘·sê«‘· Á|ü|ü+#·+˝À n‘·T´‘·Ôe TyÓTÆq jÓ÷>∑|ü&ÉT‘·Tqï~. ÇÁk˛ dü«X¯øÏÔ‘√ ì]à+∫, Á|üjÓ÷–+∫q ñ|üÁ>∑Vü≤
sê¬ø{Ÿ Á|üjÓ÷>∑ πø+Á<ä+. XÊ{Ï˝…’≥¢qT Á|üjÓ÷–+#˚ n+‘·]ø£å sê¬ø≥¢ qT yêVü≤ø£ sê¬ø≥¢qT ~–«»j·T+>± Á|üjÓ÷–düTÔqï~.
‘·÷s¡TŒ~X¯ yÓ|’ ⁄ü e÷Á‘·yT˚ Á|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . uÛ÷Ñ $T |ü&eÉ Ts¡ qT+∫, ‘·÷s¡TŒ Ç+‘Ó+<äT≈£î ÁoVü≤]ø√≥ ˝Ò≈î£ +&Ü HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢qT }Væ≤+#·˝qÒ +‘·>±
~X¯>± ‹s¡>∑&É+, ‘·÷s¡TŒ yÓ’|ü⁄ düeTTÁ<ä rs¡+ e⁄+&É≥+ á ¬s+&É÷ ù|s¡T Á|ü‹wüº\T kÕ~Û+∫q á sê¬ø{Ÿ πø+Á<ä+ n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À
Á|üjÓ÷»Hê\÷ ˇπø #√≥ \uÛÑ´eTj˚T´ Á|ü<˚X¯y˚T ÁoVü≤]ø√≥. n+<äTπø |òüTq $»j·÷\qT ¬ø’edü+ #˚düT≈£î+≥Tqï~.

b˛sTTH√fi¯fl+<äs¡÷ eT+#√fi¯ófl... ñH√ïfi¯ófl b˛sTTH√fi¯fl r|æ>∑Ts¡T‘·T\T ` Ä‘˚Áj·T

171
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

eTq õ˝≤¢≈î£ dü]Vü≤<äT› eT+&É\+ ª‘·&μÉ . ‘·&É

eèøå±\T m≈£îÿe>± e⁄qï ÁbÕ+‘·+ ª‘·&μÉ >± |æ\eã&ç+~.
‘·&É n+fÒ <Ûqä «eTHÓ&TÉ #Ó≥Tº. <Ûqä Ts¡«ø£+å nì ≈£L&Ü
n+{≤s¡T. Bì ø£f…º\T Ç+&É¢≈£î, Ä≈£î\T $düÔfi¯¢≈£î
ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ .

173
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘·&É eT+&É\ ‘·&É eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
‘·&É ø£+Á&ç>∑, sêe÷|ü⁄s¡+, ø£s¡TePs¡T, ‘·&É,
ñ‘·Ôs¡+ ` dü÷fi¯S¢s¡Tù|≥ eT+&É\+
yê≥+uÒ&ÉT, e÷+ã≥Tº, ø=+&É÷s¡T, Çs¡ø£+,
<äøÏåD+ ` ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÅwüº+
ø±<ä\÷s¡T, y˚Hê&ÉT, ;ÛÛeTT\yê]bÕfiË+,
‘·÷s¡TŒ ` |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡
>∑<ä›>∑T+≥, ô|]j·T|ü≥Tº, #˚ì>∑T+≥, |üP&ç,
|ü&ÉeTs¡ ` ∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
ø±]C≤‘·, n+&É>∑T+&Ü\, yÓ<äTs¡TbÕ&ÉT.

174
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘· &É eT+&É\+˝À Çs¡≈£+, e÷+ã≥Tº, y˚Hê&ÉT, yê≥+uÒ&ÉT ˝≤+{Ï

#ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·>\∑ Á>±e÷\T, Be⁄\THêïsTT. ˇπø ÁbÕ+>∑D+˝À
•eπøX¯e⁄\ Ä\j·÷\T+&É≥+ #ê˝≤ ns¡T<äT. ø±o˝À Ç˝≤+{Ï
@sêŒ≥T ñ+~. n+<äTπø uÛ≤s¡rj·TT\+<äs¡÷ J$‘·+˝À ˇø£kÕs¡Hêï
ø±o #·÷&Ü\ì ÄX¯|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T.
ø±o˝À e÷~]>±H˚ y˚Hê&ÉT B$˝À ≈£L&É •e, $wüßí Ä\j·÷\T
ˇπø ÁbÕ+>∑D+˝À ñHêïsTT. |üPs¡«+ y˚Hê&ÉTqT y˚<ë+‘·|⁄ü ] nH˚yês¡≥.
n|üŒ{À¢ X¯è+– nH˚ eTVü‰eTTì ø±e&ç˝À ˇø£ |üø£ÿ •e⁄ì $Á>∑Vü≤+,
eTs=ø£ |üø£ÿ $wüßíe⁄ $Á>∑Vü‰ìï rdüT≈£îì ø±o qT+∫ sêy˚TX¯«sêìøÏ
|üjT· qeTj·÷´s¡T. e÷s¡+Z eT<Û´ä ˝À #ê˝≤ #√≥¢ sêÁ‹fi¯ó¢ $ÁX¯$T+#˚yê&ÉT.
y˚Hê&ÉT˝À ˇø£s√E sêÁ‹ $ÁX¯$T+∫, ñ<äj·÷H˚ï ø±e&ç uÛÑTC≤ì¬ø‘·TÔ
≈£îH˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ïùdÔ, ø±e&ç ô|’øÏ ˝Òe˝Ò<äT. eTTì >∑eTì+∫ #·÷ùdÔ,
•e, øπ X¯e⁄\ $Á>∑V‰ü \T uÛ÷Ñ $T˝À Á|ü‹wæ+˜ ∫q≥T¢ ø£ìŒ+#êsTT. eTs¡Tdü{Ï
sêÁ‹ X¯è+–eTVü‰eTTì nø£ÿ&˚ $ÁX¯$T+#ê&ÉT. Ä sêÁ‹ ø£\˝À •eπøX¯e⁄\T
ø£ìŒ+∫, ‘·eT≈£î Çø£ÿ&˚ Ä\j·T+ ì]à+∫, |üP»\T #˚j·TeTì #ÓbÕŒs¡T.
eTTì n˝≤π> #˚XÊ&ÉT.
y˚Hê&ÉT B$øÏ eTs=ø£ Á|ü‘˚´ø£‘· ≈£L&Ü ñ+~. $<˚o |ü≈£åî\T Á|ü‹
@{≤ Çø£ÿ&É≈£î e∫Ã, ø£qT$+<äT #˚düTÔ+{≤sTT. ù|Hê+~ã“ düMT|ü+˝À
ô|$¢ò T+>√ |ü≈îå£ \T >∑T+|ü⁄\T, >∑T+|ü⁄\T>± ñ+{≤sTT. |ü≈îå£ \ dü+<äsÙ¡ q‘√
bÕ≥T y˚Hê&ÉT B$˝Àì |ü&Ée\ πse⁄ e<ä› wæø±s¡T Äq+<äø£s¡+>±
ñ+≥T+~. B$˝À ˇø£ eT÷\>± n&É$˝À ˇø£ •e*+>∑+ ñ+~.
ns¡∆HêØX¯«s¡Tì>± uÛÑ≈£îÔ\T á •e*+>±ìï ø=\TdüTÔ+{≤s¡T.
Ç+‘˚>±ø£ y˚Hê&ÉT B$ nH˚ø£ ~e´yÓTÆq eqeT÷*ø£\≈£î ì\j·T+.
B$˝À Äπ>ïj·T ~≈£îÿq <äsêZ≈£î düMT|ü+˝À Äs¡TbÕ≈£î #Ó≥T¢, >=+õ
yÓTTø£ÿ\T $kÕÔs¡+>± ø£ìŒkÕÔsTT. Äs¡TbÕ≈£î #Ó≥¢ Ä≈£î\‘√ ‘·\kÕïq+
#˚j·T&É+ á ÁbÕ+rj·TT\ Ä#ês¡+. Çø£ÿ&É ìedædüTÔqï –]»qT\ Jeq
$<Ûëq+ ô|’ Áo yÓ+ø£fÒX¯«s¡ $X¯«$<ë´\j·T+ $<ë´s¡Tú\T |ü]XÀ<Ûäq\T
#˚XÊs¡T. B$˝Àì Wwü<Ûä yÓTTø£ÿ\T >∑T]+∫ düeTÁ>∑ n<Ûä´j·Tq+ #˚ùdÔ
u≤e⁄+≥T+<äì |ü\Te⁄] n_ÛÁbÕj·T+. yÓ’<ä´ $\Te\Tqï Ä yÓTTø£ÿ\≈£î
Äj·TTπs«<ä+˝À m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+~.
ˇø£|⁄ü Œ&ÉT ø£˙dü kÂø£sê´\T ≈£L&Ü á B$øÏ ˝Òe⁄. Á|üdTü ‘Ô +· |üsê´≥ø£
πø+Á<ä+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘√+~. e+<˚fi¯¢≈£î eTT+<äT á B$˝À

y˚Hê&ÉT˝À ˇπø ÁbÕ+>∑D+˝À •eπøX¯yê\j·÷\Tqï+<äTe\¢ <äøÏåD

ø±o nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. >∑s¡“¤>∑T&ç˝À e⁄qï Áos¡+>∑ ô|s¡Te÷fi¯ó¢ bÕ<ä
|ü<ëà\ ô|’ Á|ü‹@{≤ #Ó’Á‘·e÷dü+ bÂs¡í$TøÏ, •e⁄ìô|’ •esêÁ‹ s√Eq
dü÷s¡´ øÏs¡D≤\T Á|üdü]kÕÔsTT. Ç<=ø£ #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z n<äT“¤‘·+. y˚Hê&ÉT˝À
•eπøX¯yê\j·÷\T eT+∫ •\Œø£fi‘¯ √ r]Ã~<äã› &ç e⁄HêïsTT. y˚˝≤~ eT+~
uÛ≈Ñ î£ \Ô T dü+<äsÙ¡ Hês¡+ú edüT+Ô {≤s¡T. y˚Hê&ÉT |ü⁄*ø±{Ÿ rs¡+˝À e⁄qï+<äTe\¢
Ç≥T ‘·$Tfi¯ó\T, n≥T Ä+Á<ÛäT\øÏwüºyÓTÆq j·÷Á‘êdüú\+ Ç~.

175
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ìedæ+#·˝Òø£ uÛÑ÷eTT\qeTTàø=ì düMT|ü |ü≥ºD≤\≈£î #ê˝≤eT+~
e\dü b˛j·÷s¡T. Ç|ü⁄Œ&ç|ü⁄Œ&˚ <˚X¯, $<˚X¯ |üsê´≥≈£î\ dü+<ä&ç
ô|s¡T>∑T‘√+~. |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡ eT<Ûä´˝À @s¡Œ&ɶ Çs¡ø£+`y˚Hê&ÉT »+≥
Be⁄˝À¢ y˚Hê&ÉT≈£î s√&ÉT¶ y˚XÊs¡T. ÁoVü≤]ø√≥ n+‘·]ø£å Á|üj÷Ó >∑ πø+Á<ëìøÏ
y˚dæq s√&ÉT¶˝À n≥ø±ì‹|üŒ e<ä› y˚Hê&ÉT s√&ÉT¶ N\T‘·T+~. yÓTT‘·Ô+
y˚Hê&ÉT B$ ¬s+&ÉT y˚\ ôV≤ø±ºs¡¢˝À $düÔ]+∫ e⁄+~.
•e, πøX¯e⁄\ Ä\j·÷\T ˇπø #√≥ ñ+&É≥+, <äsêZ ñ+&É≥+‘√
eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìøÏ y˚Hê&ÉT B$ y˚~ø£>± ñ+~. n˝≤H˚ ‘·&É eT+&É\+˝À
eTs√ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ u≤˝j˚TdüT |ü⁄D´πøåÁ‘·+. u…+>∑Tfi¯Ss¡T $y˚ø˘q>∑sY˝À
Á|ü<Ûëq |ü⁄D´πøåÁ‘·+>± u≤\j˚TdüT |ü⁄D´πøåÁ‘·+ uÛ≤dæ\T¢‘√+~. ø√]q
ø√]ø£\T rπsà <˚e⁄&ç>± u≤\j˚TdüT ø=\eã&ÉT‘·THêï&ÉT. nH˚ø£ #√≥¢
u≤\j˚TdüT πøåÁ‘ê\T ì]àdüTÔHêïs¡T. ôV’≤<äsêu≤<é düMT|ü+˝À ªm+C≤\μ
ÁbÕ+‘·+˝À u≤\j˚TdüT |ü⁄D´πøÁå ‘·+ ñ+~. á øπ Áå ‘·+ <ë«sê ìs¡Tù|<ä\≈£î
>∑èVü≤ìsêàD≤\≈£î ø=+‘· q>∑<äT düVü‰j·T+ #˚düTÔ+{≤s¡T. $<ä´, yÓ’<ä´
kÂø£sê´\T ø£*ŒdüTÔHêïs¡T.
_wü|t u≤\kÕ«$T 2004˝À á ÁbÕ+‘·+˝À |üs´¡ {Ï+∫ Çø£ÿ&É <äTs¡“s¤ ¡
J$‘êìï nqTuÛÑ$düTÔqï ù|<ä\qT, m≥Te+{Ï kÂø£sê´\T˝Òì Çs¡ø£+
B$ì #·÷dæ, á ÁbÕ+‘·+˝À ˇø£ u≤\j˚TdüT |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ì]à+∫,
ù|<ä\≈£î düV‰ü j·T+ #˚j÷· \ì ‘·\b˛XÊs¡T. BìøÏ sêÁwüº dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·+
‘·&qÉ T m+|æø£ #˚dTü ≈£îì u≤\j˚TdüT |ü⁄D´πøÁå ‘·+ ì]à+#ês¡T. ˇø£ bòÕ<äsìY
ô|{Ϻ, Çs¡ø£+ Á>±e÷ìï, <ä‘·Ô‘·≈£î rdüT≈£îì $<ä´, yÓ’<ä´ kÂø£sê´\T
ø£*Œ+#ês¡T. s¡Vü≤<ë] |üø£ÿH˚ á πøåÁ‘·+ ñ+&É≥+‘√ dü+<äs¡Ù≈£î\ ‘êøÏ&ç
m≈£îÿesTT+~. Á|ü‹ >∑Ts¡T, Ä~yêsê˝À¢ Á|ü‘˚´ø£ ÁbÕs¡úq\T #˚düTÔHêïs¡T.
ø√]q ø√]ø£\T rπsà <˚e⁄ì>± u≤\j˚TdüTqT ø=\TdüTÔHêïs¡T. á
n<äT“¤‘ê\ u≤\j˚TdüT $Á>∑Vü‰ìï ‘=\T‘· ôdŒsTTHé <˚X¯+˝À 17e
X¯‘êã∆+˝À Ä <˚X¯ sê»e+XÊìøÏ #Ó+~q sê»≈£îe÷] ‘·q ≈£L‘·T]
$yêVü≤ dü+<äs“¡ +¤ >± ø±qTø£>± q÷‘·q <ä+|ü‘T· \≈£î Ç∫Ãq≥T¢ #Ó|⁄ü ‘ês¡T.
Ç˝≤ u≤\j˚TdüT n<äT“¤‘· $Á>∑V≤ü + n|üŒ{Ï qT+∫ |ü\T#√≥¢ Á|ü‹wæ+˜ #·ã&ç
|üP»\+<äT≈£î+{À+~. 1979˝À ‘=*kÕ] u≤\j˚TdüT |ü⁄D´πøåÁ‘·+
ì]à+#ês¡T. ‘·&É eT+&É\+˝À e⁄qï u≤\j˚TdüT øπ Áå ‘·+ sêÁwü+º ˝À s¬ +&Ée~.
dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·yÓTÆq ‘·&É bÕ]ÁXÊ$Tø£+>± eTT+<äT+~. ìb˛Œ
bòÕ´ø£Øº ˝≤+{Ï~ >∑‘+· ˝À m+‘√ eT+~øÏ ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·>±,
Á|üdTü ‘Ô +· ìsêàD+˝À e⁄qï ø=ìï |ü]ÁX¯eT\T, ôdCŸ\T uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À eT¬sH√ï
ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·qTHêïsTT. nbÕN ˝≤+{Ï dü+dü\ú T ìs¡T<√´>∑
düeTdü´qT rs¡TdüTHÔ êïsTT. ‘·&É düMT|ü+˝Àì l dæ{° sêÁwü+º ˝Àì n‹ô|<ä›
bÕ]ÁXÊ$Tø£ yê&É\˝À ˇø£{Ï>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~.

ndæj·÷ K+&É+˝ÀH˚ n‘·´+‘· bı&Ée⁄qï düe÷~Û ø£*–q

U≤<äsYe© <ëeP<é <äsêZ y˚Hê&ÉT B$˝À ñ+~. ø=ìï X¯‘êu≤›\ ÁøÏ‘·+
U≤<äsYe© nH˚ |òüø°sYkÕôV≤uŸ Çø£ÿ&É düe÷~Û nj·÷´s¡T. >∑‘· ø=H˚ïfi¯ó¢>±
á <äsêZ $X‚wü+>± Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~. á <äsêZ bı&Ée⁄ Á|ü‹@{≤
ô|s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢>± kÕúì≈£î\T #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T. #ÓHÓ’ï, ôV’≤<äsêu≤<é, eTT+u…’
e+{Ï q>∑sê\ qT+&˚ ø±ø£, $<˚XÊ\ qT+&û <äsêZ #·÷&É&ÜìøÏ j·÷Á‹≈£î\T
edüTÔHêïs¡T. Á|üdæ<ä∆ dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT m.ÄsY.¬sVü≤e÷Hé á <äsêZ≈£î
Áø£eT+‘·|üŒ≈£î+&Ü edüTÔ+{≤s¡T. Äj·Tq, Äj·Tq ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T <äsêZ
n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïs¡T. Á|ür @&Ü~ >∑+<Û√‘·‡e+ »s¡T>∑T‘·T+~.

176
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

j·TT<ä∆+˝À Ms¡dü«s¡Z+ n\+ø£]+∫q ˇø£ Ms¡Tì ù|s¡T

MT<ä @s¡Œ&çq Á>±eT+ ‘êfi≤«sTTbÕ&ÉT. ã+&Ée¢ ÷+ã yê] #·+&çø±
|üsy¡ T˚ X¯«] Ä\j·T+, bÕsƒX¡ Ê\ á eT+&É\+ Á|ü‘´˚ ø£‘\· T.

177
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ô|fi¯fl≈£Ls¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: ô|fi¯fl≈£Ls¡T eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` Hêj·TT&ÉTù|≥, u≤˝≤j·T|ü*¢
#Ó+uÒ&ÉT, #êe*, |ü\÷Ãs¡T, ‘ê˝≤«sTTbÕ&ÉT,
eT+&É˝≤\T
HÓ\ã*¢, |ü⁄qu≤ø£, •s¡düq+uÒ&ÉT, ø±q÷s¡T,
<äøÏåD+ ` <=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\+,
∫\¢≈£Ls¡T, ns¡∆e÷\, s√düq÷s¡T, ô|fi¯fl≈£Ls¡T,
∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
J\bÕ≥÷s¡T, ã+>±s¡+ôù|≥, ø£\e≈£Ls¡T,
‘·÷s¡TŒ ` <=s¡yê]düÁ‘·+, Hêj·TT&ÉTù|≥
#Óqï|üŒHêj·TT&ÉTù|≥, |ü⁄\÷¢s¡T, ∫+‘·|üP&ç,
eT+&É˝≤\T
n+ø£y√\T, |ü⁄H˚ï|ü*¢, ø=‘·÷Ôs¡T, sêe⁄\bÕ&ÉT,
|ü&ÉeTs¡ ` u≤˝≤j·T|ü*¢ eT+&É˝+,
eTTe÷à¬s&ç¶>∑T+≥, q+~e÷\.
∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢

178
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
Hê j·TT&ÉTù|≥, ø±fi¯Vü≤dæÔ ôV’≤y˚ s√&ÉT¶ Á|üø£ÿq ∫\¢≈£Ls¡T Á>±eT+˝À
<ë<ë|ü⁄ |ü<˚fi¯¢ øÏ+<ä≥ #·+&çø±|üs¡y˚TX¯«] <˚yê\j·T+ ì]à+#·
ã&ç+~. ø±e* düMT|ü+˝Àì sêePs¡T Á>±eT+ e<ä› ìyêdü+
e⁄+≥Tqï ã+&É¢e÷+ã Ä<Ûä«s¡´+˝À á Ä\j·÷ìï ì]à+#ês¡T.
ã+&Ée¢ ÷+ã >∑T]+∫ õ˝≤¢ Á|ü»\+<ä]ø°Ï ‘Ó\TdüT. ø±e* ÁbÕ+‘·+˝À
ÄyÓT uÛÑ≈£îÔ\T n~Ûø£ dü+K´˝À e⁄Hêïs¡T. Ä ÁbÕ+‘· uÛÑ≈£îÔ\T yÓTT≈£îÿ\T
rπsà <˚e‘·>± ÄyÓTqT ø=\TkÕÔs¡T. ã+&É¢e÷+ã <˚yê\j·÷ìøÏ yÓfi‚¢
uÛÑ≈£îÔ\≈£î ñ∫‘· uÛÀ»q dü<äTbÕj·T+ e⁄+~.
ã+&É¢e÷+ã sê»e÷‘ê<˚$ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. |ü~\ø£å\
e´j·T+‘√ ∫\¢≈£Ls¡T düMTbÕq #·+&çø±|üs¡y˚TX¯«] Ä\j·÷ìï πøe\+
¬s+&ÉT HÓ\˝À¢ ì]à+#ês¡T.
ã+&É¢e÷+ã uÛÑ$wü´‘·TÔ #Ó|ü⁄‘ês¡ì ÄyÓT uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+. @{≤ á
179
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
Ä\j·T+˝À ñ‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT. <˚ekÕúq+ Ä<Ûä«s¡´+˝À bÕsƒ¡XÊ\
q&ÉTdü÷Ô e⁄+~. Bs¡È s√>±\Tqï yês¡T Ä\j·T+˝À |üP»\T #˚ùdÔ
qj·TeTe⁄‘êj·Tqï qeTàø£+ á ÁbÕ+‘· Á|ü»˝À¢ e⁄+~. Ä\j·T+˝À
ì‘·´+ |üP»\T »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT.
á eT+&É\+˝À e⁄qï ª‘êfi≤«sTTbÕ&ÉTμ Á>±eT+˝À Ms¡>∑\T¢ e⁄+~.
j·TT<ä∆+˝À Ä‘·à‘ê´>∑+ #˚dæq Ms¡ôd’ì≈£î&ç C≤„|üø±s¡ú+ Á|ü‹ @{≤ ‹s¡T
Hêfi¯ófl »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. Ä Ms¡Tì>±<∏qä T >±q+ #˚dTü +Ô {≤s¡T. <äfi¯yêsTT
nH˚~ ôd’ìø£ Hêj·T≈£îì Vü≤√<ë≈£î eTs√ù|s¡T.
HÓ\÷¢s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢\≈£î dü]Vü≤<äT› eT+&É\$T~. ‹s¡T|ü‹øÏ yÓfi‚¢
uÛÑ≈£îÔ\≈£î Ç<=ø£ $&ç~ πø+Á<ä+>± e⁄+≥T+~. á eT+&É\+ HÓ\÷¢s¡T
õ˝≤¢˝À<˚ nsTTq|üŒ{Ïø° ‹s¡T|ü‹øÏ <ä>∑Zs¡>± e⁄+&É&É+‘√ Ä |ü≥ºD+‘√H˚
á eT+&É\ Á|ü»\≈£î dü+ã+<Ûäu≤+<Ûä´yê´\T m≈£îÿe>± e⁄+≥T+{≤sTT.
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á s√E sêE\T ˝Òs¡T, sêC≤´\÷ ˝Òe⁄. ø±˙ yê] >∑Ts¡TÔ\T e÷Á‘·+ nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü
$T–*e⁄HêïsTT. n˝≤+{Ï ePs¡˝¢ À¢ yÓ+ø£≥–] ˇø£{.Ï H˚&TÉ eÁkÕÔ\≈£î Á|üd~æ #∆ +Ó ~q yÓ+ø£≥–]
ˇø£|⁄ü Œ&ÉT sêE\≈£î, sêC≤+‘·|⁄ü sê\≈£î Á|üd~æ .∆

yÓ+ ø£≥–] bÕ‘·ù|s¡T ªø£*$T*μ. ø£*y˚T\eTà nH˚ Á>±eT<˚e‘· ù|s¡T MT<ä Ä

eP]øÏ Ä ù|s¡T e∫Ã+~. yÓ+ø£≥–] #·]Á‘· >∑eTìùdÔ sêC≤\T eT÷\
|ü⁄s¡Twüß&ÉT #Ó$¬s&ç¶. áj·Tq 14e X¯‘ê_›yê&ÉT. Ç‘·ì ¬s+&Ée ø=&ÉT ≈£î
Á|ükÕ~‘·´ Hêj·TT&ÉT eT+∫ |üsêÁø£eTe+‘·T&ÉT. ø±ø£rj·TT\ eTqïq\qT bı+~qyê&ÉT.
s¡TÁ<äe÷+ã |ü{≤º_Ûùwø£+˝À eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤+#ê&ÉT. bÕ+&É´sêEqT z&ç+∫
bÕ+&É´>∑»πødü] nqï _s¡T<äT bı+<ë&ÉT.

181
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

yÓ+ø£≥–] eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` &ÉøÏÿ* eT+&É\+
<äøÏåD+ ` ∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
‘·÷s¡TŒ ` u≤˝≤j·T|ü*¢, zõ*
eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` ∫‘·÷Ôs¡T, ø£&É|ü õ˝≤¢\T
yÓ+ø£≥–] eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
e*¢y˚&ÉT, k˛eTkÕì>∑T+≥, bÕs¡y√\T,
ø£\e\|üP&ç, ô|≥÷¢s¡T, bÕ|üe÷+u≤|ü⁄s¡+,
neTàbÕfiË+, »+>±\|ü*¢, ∫+‘·>∑T+≥,
≈£îs¡®>∑T+≥, ∫\ø£+bÕ&ÉT, ∫qqïù|≥,
yÓTT>∑\¢>∑T+≥, bÕfiË+ø=‘·Ô, j·÷‘·\÷s¡T,
dæ<ä∆es¡+, ø£\bÕ&ÉT, |ü+C≤+, ñ|üŒs¡|ü*¢,
˝≤˝≤ù|≥, ø£\bÕ&ÉT.

182
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

s¬ &ç,¶ Hêj·TT&ÉT nqï |ü<ë\ e\¢ ø=+‘· dü+<˚V‰ü \T ø£\T>∑e#·TÃ. yÓTT<ä{À¢
ªô|<äμ› nqï ns¡+ú ˝À s¬ &ç,¶ Hêj·T≈£î&ÉT nqï ns¡+ú ˝À Hêj·TT&ÉT yê&Éã&ܶsTT.
‘·sê«‘· ø±˝≤˝À¢ n$ Á|ü‘˚´ø£ ≈£î˝≤\T>± s¡÷bı+<ësTT. ã*»˝À¢, ¬s&É T¢,
yÓ\eT˝À¢ ¬s&ÉT¢, ø£eTà˝À¢ ¬s&ÉT¢, j·÷<äe⁄˝À¢ ¬s&ÉT¢ Ç|üŒ{Ïø° ø£ ìŒdüTÔHêïs¡T.
n˝≤H˚ ªHêj·TT&ÉTμ nqï |ü<ä+ ≈£L&Ü #ê˝≤ ≈£î˝≤˝À¢ ø£ìŒdüTÔ+~.
#Ó$¬s&ç¶ ù|s¡T MT<ä ˇø£ Á>±eT+ ≈£L&Ü yÓ+ø£≥–]øÏ düMTbÕq e⁄+~.
áj·Tq e+oj·TT˝À¢ ‘=$Tà<äe ‘·s¡+yê&ÉT dæ+>∑eTHêj·TT&ÉT Á|üdæ<äT∆&ÉT.
XÖs¡´ |üsêÁø£e÷\T Ç‘·ì kı‘·TÔ. Ç‘·&çøÏ ªuÛÑfi≤¢]>∑+&É&ÉTμ nH˚ _s¡T<äT
e⁄+&˚~. |ü<eä ‘·s+¡ ˝Àì düs«¡ »„ dæ+>∑u÷ÑÛ bÕ\T&ÉT ÁoHê<∏Tä ìøÏ düeTø±*≈£î&ÉT.
Ç‘·&TÉ |ü+&ç‘T· &ÉT, ø£$b˛wü≈î£ &ÉT. Ç‘·&ç Á>∑+<∏+ä ªdüs«¡ »„ dæ+>∑u÷ÑÛ bÕ©j·T+μ
Á|üd<æ +∆ä .
|ü~ùV≤qe ‘·s¡+˝Àì ìsê«D sêj·T|üŒ Hêj·T≈£î&ÉT yÓ\T>√&ÉT ø√≥qT
eX¯|üs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. Ç~ ø£s¡÷ï\T≈£î 40øÏ.MT <ä÷s¡+˝À e⁄+~. n|üŒ{Ï
qT+&ç M] Ç+{Ï ù|s¡T yÓ\T>√{Ï yês¡T nsTT+~. Ç‘·ì eTTì eTqe\˝À
ˇø£&Ó’q yÓ+ø£{≤Á~Hêj·TT&ÉT n|üŒ{À¢ yÓ+ø£≥–] @\T‘·Tqï ªª>=ã÷“]
»>∑ZsêEμμqT z&ç+#ês¡T. n|üŒ{Ï qT+&ç yÓ+ø£≥–] M] eTTK´ |ü≥ºD+>±
yêdæø¬ øÏÿ+~.
M]˝À ã+>±s¡T j·÷#·jT· Hêj·TT&ÉT, ôV≤’ <äsêu≤<é sê» Á|ü‹ì~Û nãT∆˝Ÿ
bÕ<äTcÕ‘√ düK´+>± yÓT*>±&ÉT. &Ûç©¢ qT+&ç •e*+>±ìï ‘Ó|æŒ+∫
yÓ+ø£≥–]˝À ô|<ä•› yê\j·÷ìï ø£{+ºÏ #ê&ÉT. ø¬ e’ ˝≤´ q~ ˇ&ÉTq¶ á Ä\j·÷ìï
eTq+ #·÷&=#·TÃ. áj·Tq Áu≤Vü≤àDT\≈£î <ëq+>± Ç∫Ãq nÁ>∑Vü‰s¡y˚T
Hêj·TT&ÉTù|≥. ø£j·T÷´s¡T #Ós¡Te⁄ áj·Tq ‘·$«+∫+<˚! düTÁãeTD´+
Á>±eT+˝Àì düTÁãeTDÒ´X¯«s¡ Ä\j·TeT÷ áj·Tq ø£{Ϻ+∫+<˚! áj·Tq
‘·$«+∫q ø√H˚s¡T, düÁ‘·+ ª<=s¡yê] düÁ‘·+μ ù|s¡T‘√ |æ\eã&ÉT‘·THêïsTT.
eTHêïs¡T b˛\÷s¡T Ä\j·÷ìøÏ Ms¡T #ê˝≤ <ëHê\T #˚XÊs¡T.
1628 ÁbÕ+‘·+˝À <äøDåÏ ≤q, ø√kÕÔ rs¡+˝À eT+∫ sπ e⁄ ø√dü+ yÓ‘T· ≈£î‘·÷
Ç+^¢wüß yês¡T <äT>∑sê»|ü≥ï+˝À ~>±s¡T. n|üŒ{À¢ <äT>∑sê»|ü{≤ïìï
>∑Ts¡yêHêj·TT&ÉT |ü]bÕ*düTÔHêï&ÉT. n~Ûø±] Äs¡Tà>∑+qT ˇ|æŒ+∫ Ç+^¢wüß
yêfi¯ó¢ Ä Á>±e÷ìøÏ ‘·÷s¡TŒq ø√≥ ø£{Ϻ |òæs¡+>∑T\T ì*bÕs¡T. ˇø£ |òæs¡+–ì
ù|*Ñ˚, >∑T+&ÉT yÓ[¢ yÓ+ø£≥–] »$T+<ës¡T d”eT˝À |ü&ç+~. n+‘·<ëø±
‘·eT ÁbÕã˝≤´ìï $dü]Ô +∫, nø£ÿ&É ø√≥ ø£{≤º\ì Ç+^¢wßü yêfi¯ó¢ nqT≈£îHêïs¡T.
j·÷#·eTHêj·TT&ÉT <ëìï ‹s¡dÿü ]+#ê&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT >∑Ts¡yêHêj·TT&ÉT, Äs¡Tà>∑+,
<ëyÓTs¡¢ #Óqï|üŒ Hêj·T≈£î&çï ˇ|æŒ+∫ yÓT˝Æ ≤|üPsY ñ‘·sÔ êq e⁄qï #Óqï≈£î|üŒ+qT
Ç+^¢wßü yê]øÏ Ç|æŒ+#ê&ÉT. n<˚ Ç|üŒ{Ï eTÁ<ëdüT eTVü‰q>∑s+¡ @s¡Œ&É&ÜìøÏ
Hê+~ nsTT+~. á e+X¯+˝À Çs¡yÓ’ ◊<äe ‘·s¡+ yê&Ó’q ≈£îe÷s¡
j·÷#·eTHêj·TT&ÉT ôV’≤<äsê©øÏ, Ä+π>¢j·TT\≈£î »]–q yÓTÆdü÷s¡T j·TT<ä∆+˝À
Ä+π>¢j·TT\ |üø£å+ ì*#ê&ÉT. ÄÁ>∑Vü≤+ #Ó+~q ôV’≤Á<ëu≤<é qyêãT\T
yÓ+ø£≥–]ì <äV≤ü q+ #˚XÊs¡T. ‘·sê«‘· Ä+π>j ¢ T· T\T >¬ \Tbı+<ëø£ yÓ+ø£≥–]

yÓ+ø£≥–] Ns¡\ ¬ø+‘√ Á|üdæ~∆.

Ç+~sê>±+BÛ ≈£L&Ü yÓ+ø£≥–] Ns¡\qT
Çwüº|ü&˚ yês¡÷ eÁdüÔ|ü]ÁX¯eT m+‘·>±H√
n_Ûeè~∆ #Ó+~+~ yÓ+ø£≥–]˝ÀH˚.

183
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

|ü⁄q]ï]à+|üã&ç+~. »j·T|ü⁄s¡+, $»j·Tq>∑s¡+, |æsƒê|ü⁄s¡+, u§_“*
eTTqï>∑T »$T+<ëØ dü+kÕúHê\ ø£+fÒ ôV≤#·Tà ÁbÕ<Ûëq´+ yÓ+ø£≥–]øÏ
Ä+π>¢j·TT\ ø±\+˝À e⁄+&˚~. yÓ+ø£≥–] sêC≤\T Ä\j·÷\T ø£{Ϻ+#ês¡T.
#Ós¡Te⁄\T ‘·$«+#ês¡T, ø£$ |ü+&ç‘·T\qT b˛wæ+∫ kÕVæ≤‘·´ ùde #˚XÊs¡T.
ª>√|”Hæ ê<∏ä sêe÷j·TD+μ M]øÏ n+øÏ‘+· Çe«ã&ç+~. kÕVæ≤‘·´ kÕÁe÷{Ÿ
y˚<ä+ yÓ+ø£≥sêj·TXÊÁdæÔ á dü+kÕúHêBÛX¯ó\qT ‘·q s¡#·q˝À¢ m+‘·>±H√
Á|üX+¯ dæ+#ês¡T. nH˚ø£ sêC≤´\qT <ä]Ù+∫, nH˚ø£ Á|üuTÑÛ e⁄\qT ø£*dæq ‹s¡T|ü‹
yÓ+ø£≥ ø£e⁄\T á dü+kÕúHêìï <ä]Ù+#ês¡T. #·<ä\yê&É düT+<äs¡sêeTXÊÁdæÔ
M] ÄkÕúq ø£$. HÓ\÷¢sT¡ ˝Àì yÓ+ø£≥–] sêC≤ ø£fi≤XÊ\, ñqï‘· bÕsƒX¡ Ê\\
kÕú|üq á dü+kÕúHêBÛX¯ó\ #·\y˚!
#Ó$¬s&ç¶ n_Ûeè~∆ì ø±+øÏå+∫ Ä‘·à‘ê´>∑+ #˚dæq yê&ÉT ªπs#·s¡¢μ nH˚
Vü≤]»qT&ÉT. n+<äTπø á e+oj·TT\T Ç|üŒ{Ïø° ªj·÷#·ìμ ù|s¡TqT ‘·eT
ù|s¡¢‘√ ø£\T|ü⁄≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. ‘·eT ô|[¢fi¯¢≈£î eTT+<äT Vü≤]»qT\
ô|[¢fi¯ó¢ »s¡|ü≥+ á e+oj·TT\ Ä#ês¡+. n~ πs#·s¡¢ MT<ä ø£è‘·»„‘·‘√
ø±e#·TÃ! Ç|üŒ{Ï sêC≤\ Á|üC≤ùde, kÕVæ≤‘·´ùde n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚! ‘·q
dü+^‘· π>j·T<Ûës¡‘√ Ç≥T kÕVæ≤‘·´ ˝Àø±ìï n≥T dü+^‘·˝Àø±ìï ñÁs¡÷‘·
\÷–düTqÔ ï düsd¡ «ü r |ü⁄Á‘·T\T &Üø£sº Y kÕsTTø£èwüj
í ÷· #˚+Á<ä düTÁ|üd<æ Tä \∆ T.
yÓ+ø£≥–]˝À ÁbÕNq uÛÑe+‘·T\ìï+{Ïì n˝≤π> ø±bÕ&ç, |ü≥ºD≤ìï
düT+<äs¡+>± r]Ã~~› e⁄+fÒ yÓ+ø£≥–] ˇø£ eT+∫ j·÷Á‘êdüú\+ nsTT
e⁄+&˚~. ø±˙ n˝≤ »s¡>˝∑ <Ò Tä . ÁbÕNq düàè‘·T\T ø=ìï e÷Á‘·+ yÓ+ø£≥–]˝À
ø£ì|ækÕÔsTT.
Çø£ ªbÕ˝…>±fi¯óμ¢ qT >∑T]+∫ #Ó|⁄ü Œ≈£î+<ë+. ÄHê{Ï yÓ+ø£≥–] dü+kÕúq+
(ˇ+>√\T, HÓ \ ÷¢ s ¡ T , ∫‘· ÷ Ô s ¡ T õ˝≤¢ \ ˝À #ê˝≤uÛ ≤ >∑ + )qT ã+>±s¡ T
j·÷#·eTHêj·TT&ÉT |ü]bÕ*+#˚ s√E˝À¢ bÕ˝…>±fi¯¢ u…&É<ä e⁄+&˚~. Mfi¯ó ¢
j·÷#·eTHêj·TTìøÏ düe÷+‘·s¡+>± Á|üuÛÑT‘·«+ q&çbÕs¡T. Mfi¯ó¢ yÓ+ø£≥–]
dü+kÕúq+‘√ bÕ≥T H˚&ÉT ø£&É|ü, ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢\ ÁbÕ+‘ê˝À¢ <√|”&û\T
#˚dü÷Ô, dü+kÕúHêBÛX¯ó\‘√ bÕ≥T |üqTï\T edü÷\T #˚dü÷Ô ù|<ä Á|ü»\ |ü≥¢
n_Ûe÷q+ #·÷|ædü÷Ô, yê] <äèwæº˝À <Ó’yê\T>± #Ó˝≤eTD° nj˚T´yês¡T.
bÕfiË>±fi¯¢ <äTs¡Z+ <äøÏåD uÛ≤>∑+˝À yê] Äsê<Ûä´ <˚e‘· Áo ø£*y˚\eTà
>∑T&ç, ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤>∑+˝À Áo Ä+»H˚jT· kÕ«$T >∑T&ç ì]à+#·ã&ܶsTT. yÓ+ø£≥–]
dü+kÕúq+˝Àì ôd’q´+ ô|’q n<äT|ü⁄ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ n|üŒ{À¢H˚ ˇø£ |òæs ¡+–ì
düeT≈£Ls¡TÃ≈£îHêïs¡T. kÕe÷q´ Á|ü»˝À¢ M]øÏ Ä<äsê_Ûe÷Hê\T+&É≥+ e\¢
dü+kÕúHêBÛX¯ó\≈£î Mfi¯¢qT |ü≥Tºø√e&É+ ø£wüº+>± e⁄+&˚~. ø£˙dü+ Ä#·÷ø°
≈£L&Ü ø£qTø√ÿ˝Òøb£ ˛j˚Tyês¡T.
ˇø£ s¡»ø£ Ád”Ô <ë«sê bÕfiË+ >±+Á&É Ä#·÷ø°ì dü+kÕúHêBÛX¯ó\T ‘Ó\TdüT
ø√e&É+, <äTs¡Z+ ô|’ <ë&ç #˚j·T&É+ »]–+~. Ä düeTj·T+˝À eT>∑yês¡T
˝ÒsT¡ . Ád”\Ô T <äTs¡+Z MT<ä qT+&ç <ä÷øÏ Ä‘·àVü≤‘·´ #˚dTü ≈£îHêïs¡T. á $wüjT· +
‘Ó*dæq eT>∑yês¡÷ ø=+&É\ ô|’qT+&ç <ä÷øÏ ‘·qTe⁄\T #ê*+#ês¡≥.
á <äTs¡+Z ˇø=ÿø£ÿ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ #·÷ùd,Ô ˇø=ÿø£ÿ $<Û+ä >± ø£qã&ÉT‘·T+~.
sê|üPs¡T ÁbÕ+‘·+ qT+&ç #·÷ùdÔ, ≈£Ls=Ãqï q+~ Äø±s¡+˝À, |ü˝≤¢+ qT+&ç
#·÷ùdÔ |ü&É>∑$|æŒq Ä~X‚wüßì Äø±s¡+˝À ø£ìŒdüTÔ+~.
bÕ˝…>±+Á&ÉT <√∫q kıeTTà, mø£ÿ&√ <ë∫ e⁄+{≤s¡qï qeTàø£+‘√

bÕ˝…>±fi¯ó¢ <√|æ&û\T #˚dæq <ÛäHêìï yÓ*>=+&É\ ô|’q HÓ\ø=qï

m‘Óq’ ÁbÕ+‘·+ ô|q’ <äTs¡+Z ì]à+∫ n+<äT˝À uÛÁÑ <ä|sü #¡ ˚ yês¡T. <äTs¡+Z >±
|æ\eã&˚ á ÁbÕ+‘·+˝À 5 mø£sê\ $d”Ôs¡í+˝À bÕfiË>±fi¯¢ ø√dü+ ˇø£
Á>±eT+ ì]à+#·ã&ç+~. <ë<ë|ü⁄ 40 ≈£î≥T+u≤\ yês¡T <√|æ&˝û Ò Jeq+>±
ã‹πøyês¡T. Ms¡T |üX¯ódü+|ü<ä ≈£L&Ü ø£*– e⁄+&˚yês¡T. Ád”Ô\T, |æ\¢\T
‘·|üŒ $T–*q yês¡+<äs¡÷ <√|æ&û\˝À bÕ˝§ZH˚yês¡T. <äTs¡Z+ ô|’q á
40 ≈£î≥T+u≤\ yês¡T ìedæ+#·&ÜìøÏ ô|+≈£î{Ïfió¯ ¢ ì]à+#·ã&ܶsTT. yês¡T
≈£î\ ô|<ä› düeTø£å+˝À düe÷y˚X¯+ ø±e&ÜìøÏ <äTs¡Z+ eT<Ûä´ uÛ≤>∑+˝À
ªu§&ÉT¶#Íø£μ nì |æ\eã&˚ ˇø£ s¡#·Ã sêfi¯¢‘√ ì]à+#·ã&ç+~.

184
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

‘· s ê«‘· ø±˝≤˝À¢ <ä T s¡ Z + ô|’ q ‘· e «ø±\T »]–, ø£ ≥ º & Ü\ìï
HêX¯qyÓTÆb˛j·÷sTT. ñ|ü⁄Œ‘={Ϻ, |ü|ü⁄Œ‘={Ϻ Ç|üŒ{Ïø° |üsê´≥≈£î\qT
Äø£]¸düTÔHêïsTT. düMT|ü+˝ÀH˚ ø√qeT˝Ò¢X¯«s¡ Ä\j·T+ e⁄+~.
yÓ+ø£≥–]˝À #Ó|⁄ü Œø√<ä>Z∑ #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ˝À¢ eTTK´yÓTqÆ ~ ø±o$X¯«Hê<∏Tä ì
Ä\j·T+. ø¬ e’ ˝≤´q~ ˇ&ÉTq¶ á Ä\j·T+ e⁄+~. ã+>±s¡T j·÷#·eTHêj·TT&ÉT
1760˝À Bìï ì]à+#ês¡T. ø±o qT+∫ ‘Ó∫Ãq •e*+>±ìï á Ä\j·T+˝À
Á|ü‹wæ˜+#ês¡T. Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT ≈£îe÷s¡ j·÷#·eTHêj·TT&ÉT Ä\j·÷ìï
m+‘·>±H√ n_Ûeè~∆ #˚XÊs¡T. Á|ü<Ûëq >√|ü⁄s¡+‘√ bÕ≥T 12 >√|ü⁄sê\‘√
bÕ≥T Ä\j·T+ Ä>∑eT yêdüTÔ Á|üø±s¡+ ì]à+#·ã&ç+~. 60 n&ÉT>∑T\
<Ûä«»düÔ+uÛÑ+ á Ä\j·T+ jÓTø£ÿ Á|ü‘˚´ø£‘·.
n|üŒ{À¢ ø±oHê<∏Tä ì ñ‘·‡yê\qT yÓ+ø£≥–] ‹s¡THêfi¯ó¢ ù|s¡T‘√ sêC≤\T
11 s√E\ bÕ≥T »]ù|yês¡T. Hê\T>∑T M<ÛäT˝À¢qT ì]à+∫q Ä\j·T
eT+&ÉbÕ\T Ç|üŒ{Ïø° #·÷&=#·TÃ.
uÛsÑ Ô¡ eTs¡D+Ï #ê&Éì düV≤ü >∑eTHêìøÏ bÕ\Œ&çq eT\¢eTà ù|s¡T‘√ eT\¢eTà
>∑T&ç e⁄+~. ÄyÓT Ä‘êàVüQ‹ ø√dü+ n–ï Á|üy˚X¯+ #˚dæq #√≥ eT\¢eTà
>∑T&ç ø£{≤ºs¡T. 1840˝À eT\¢eTàqT yÓ+ø£≥–Øj·TT\T Äsê<Ûä´ <Ó’e+>±
ø=\TdüTHÔ êïs¡T.
Çø£b˛‘˚ yÓ+ø£≥–] C≤‘·s¡ >∑T]+∫ õ˝≤¢˝À »]π> ô|<ä› C≤‘·s¡ Ç~.
C≤‘·s¡ m|üŒ{Ï qT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äH˚ <ëìøÏ dü] nsTTq Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄.
nsTT‘˚ eT÷&ÉTe+<ä\ @fi¯¢ qT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. 1714˝À
yÓ+ø£≥–]˝À ø£\sê Á|üã*+~. uÛ≤Ø »q qwüº+ »]–+~. sêC≤yês¡T
o‘·\j·÷>∑+ »]|æ+#ês¡T. C≤‘·s¡ yÓ’uÛÑe+>± »]bÕs¡T. n|üŒ{Ï qT+&ç
C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+<ä+{≤s¡T. Á|ü‹ @&Ü~ $Hêj·Tø£#·$‹ ‘·sê«‘· eT÷&√
ãT<Ûä, >∑Ts¡Tyêsê˝À¢ á C≤‘·s¡ »s¡|ü&É+ kÕ+Á|ü<ëj·T+>± e⁄+~.
<˚X¯$<˚XÊ˝À¢ dæús¡|ü&çq yÓ+ø£≥–Øj·TT˝+<äs¡÷ C≤‘·s¡≈£î yÓ+ø£≥–]øÏ
#˚s¡Tø√e&É+ ÄqyêsTTr>± ek˛Ô+~.

<äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ ns¡T<Ó’q @ø£•˝≤ <Ûä«»düÔ+uÛÑ+ ø£*–q

Ä\j·T+ ø±o$X¯«Hê<∏äTì Ä\j·T+. yÓ+ø£≥–]øÏ 10 yÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+˝À e⁄qï
|ü˝≤¢+ Á>±eT+ qT+&ç n|üŒ{Ï yÓ+ø£≥–] sêE ≈£îe÷s¡ j·÷#·eTHêj·TT&ÉT
84 n&ÉT>∑T\ m‘Ó’Ôq á @ø£•˝≤ <Ûä«»düÔ+uÛ≤ìï 1790˝À yÓ+ø£≥–]øÏ
rdüT≈£îe#êÃ&ÉT. n˝≤ rdüT≈£îsêe&É+‘√ m<äTs¡sTTq Çã“+<äT\ e\¢
<Ûä«»düÔ+uÛÑ+˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï •\TŒ\T ‘=\–+#ês¡T. nq+‘·s¡+ 60
n&ÉT>∑T\ <Ûä«»düÔ+uÛ≤ìï Á|ü‹wæ˜+#ês¡T. á <Ûä«»düÔ+uÛ≤ìøÏ Á‹eT÷s¡TÔ\T, X¯øÏÔ
$Á>∑Vü‰\qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ñ|ü]‘·\ uÛ≤>±q ns¡$]dæq ø£eT\+ ñ‘·Ôs¡
~X¯q q+~ $Á>∑Vü‰ìï @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.

185
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ªu≤\j·T´|ü*¢μ ø±\Áø£y˚TD≤ u≤˝≤j·T|ü*¢ nsTT+~. á ÁbÕ+‘·+˝À Ä+π>¢j·TT\

ø±\+˝À <=+>∑‘·Hê\T m≈£îÿe ø±e&É+‘√ Çø£ÿ&É b˛©düT sƒêHêqT ì]à+#ês¡T.120@fi¯fl
ÁøÏ+<ä≥ ì]à+∫q á sƒêHê Ç|üŒ{Ïø° yê] >∑Ts¡T>Ô ± ì*∫e⁄+~. b˛©dtùdºwHü ‘é √ bÕ≥T ÄHê&˚
b˛©düT ø±«s¡sº ‡Y ≈£L&Ü Ä+π>j
¢ T· T\T ì]à+#ês¡T. Ç{°e\ M{ÏøÏ eTs¡eTà‘·T\Ô T #˚|{ü ≤ºsT¡ .

ˇ ø£|ü⁄Œ&ÉT yÓ+ø£≥–] sêC≤\ @\Tã&ç˝À e⁄qï ÁbÕ+‘·+ >∑qø£ yê] Á|üuÛ≤ e+ á ÁbÕ+‘·+ô|’ m≈£îÿe.
ø=ìï Á>±eTHêe÷˝À¢ yê] ù|s¡T¢ ≈£L&Ü ø£ìŒkÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î j·÷#·es¡+, yÓ+>∑e÷+u≤|ü⁄s¡+.
yÓ+ø£≥–] sêC≤\ ù|s¡¢˝À ªj·÷#·μ ø£ìŒdüTÔ+~. yÓ+>∑e÷+ã yê] Ç+{Ï Ä&É|ü&ÉT#·T.

187
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

u≤˝≤j·T|ü*¢ eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T: u≤˝≤j·T|ü*¢ eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ôd’<ë|ü⁄s¡+ eT+&É\+
ô|]$T&ç, »j·T+|ü⁄, |æ–˝≤+, n*$T*,
<äøÏåD+ ` yÓ+ø£≥–] eT+&É\+,
u≤˝≤j·T|ü*¢, ì&ç>∑\T¢, yÓ+>∑e÷+u≤|ü⁄s¡+,
∫‘·÷Ôs¡Tõ˝≤¢
ø£j·T÷´s¡T, ì+&É*, eTq÷ïs¡T, ø£&É>∑T+≥,
‘·÷s¡TŒ ` >∑÷&É÷s¡T, zõ*,
ø±Á≥>∑T+≥, ∫\eTq÷s¡T, u…’s¡es¡+,
Hêj·TT&ÉTù|≥, ô|fi¯fl≈£Ls¡T
ø√≥+uÒ&ÉT, ø£\>∑+<ä, }≥¢|ü*¢, Vü≤düÔø±y˚],
eT+&É˝≤\T
>={Ϻø±&ÉT, ø±eT≈£Ls¡T, dæ<ä›>∑T+≥,
|ü&ÉeTs¡ ` yÓ+ø£≥–], &ÉøÏÿ*
dü+>∑es¡+, |ü*¢bÕ&ÉT, bÕø£|üP&ç.
eT+&É˝≤\T

188
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À ÁbÕNq Á>±eT+ ì&ç>∑\T¢. á Á>±eT+˝À #√fi¯ó\
ø±\+Hê{Ï •yê\j·T+. $»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄\ #ÓqïπøX¯yê\j·T+
ø£ìŒkÕÔsTT. }] eT<Ûä´˝À ì\TyÓ‘·TÔ Ä+»H˚j·TkÕ«$T $Á>∑Vü≤+
ø£ìŒdüTÔ+~. á $Á>∑Vü≤+ ù|s¡T MT<äH˚ ªì&ç>∑\T¢μ nì ù|s¡T e∫Ã+<ë
nìŒdüTÔ+~. ì\Te⁄>± e⁄qï sêsTT nì ns¡∆+ ì&ç>∑\T¢øÏ.
ì&ç>∑\T¢ Á>±eT+˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü sê‹ düÔ+uÛ≤\T ø£ìŒkÕÔsTT. yê{Ï
MT<ä XÊdüHê\T ø£ìŒkÕÔsTT. Á>±eT+˝À e⁄qï sê‹ø£≥º&Ü\qT ã{Ϻ á
Á>±eT+ 15, 16 X¯‘êu≤›\˝À $»j·Tq>∑s¡ sê»Á|ü‹ì~Û e⁄qï }s¡T
nsTT ñ+&Ée#·TÃqì|ædüTÔ+~. }]øÏ ø=~› <ä÷s¡+˝À ¬s’\T|ü{≤º\≈£î
<ä>∑Zs¡˝À e⁄qï •yê\j·T+ #ê˝≤ ÁbÕNqyÓTÆ+~. #√fi¯ ìsêàDXË’*.
|æ&ÉT>∑TbÕ≥T≈£î ≈£L*b˛‘˚ Ä<ÛäTìø£+>± ì]à+#ês¡T. á Ä\j·T+˝À
ÁbÕNq‘·«+ Ç|ü⁄Œ&ÉT >√#·]+#·<äT.
á eT+&É\+˝À Á|ü‘˚´ø£‘· ø£*–q eTs=ø£ Á>±eT+ ªdüTÁãeTD´+μ.
}] ù|πs ø=‘·Ô>± ø£ìŒdüTÔ+~. eTìwæ ù|s¡T˝≤>∑ e⁄+≥T+~. Ç˝≤ eTìwæ
ù|s¡T˝≤>∑ e⁄+&˚ Á>±eTHêe÷\T ‘·≈î£ ÿy˚! düTÁãeTDÒ´X¯«s¡kÕ«$T <˚ekÕúq+
ñ+&É≥+ e\¢ á ù|s¡T e∫Ã+~. Ä\j·÷ìï ø£{Ϻ+∫q ã+>±s¡T
j·÷#·eTHêj·TT&˚ XÊdüq+˝À á Á>±e÷ìï ªdüTÁãeTD´+μ nì ù|s=ÿHêïs¡T.
á Ä\j·T+˝À ‘Ó\T>∑T, dü+düÿè‘·+ uÛ≤wü˝À e⁄qï XÊdüHê\T Ä\j·T
>√&É\ MT<ä ø£ìŒkÕÔsTT. #ê˝≤ ô|<ä› Ä\j·T+ Ç~. eT÷&ÉT e+<ä\
@fi¯¢ øÏ+<ä≥ ø£≥ºã&ɶ á Ä\j·T+ ˇø£
yÓ\T>∑T yÓ*–+~. Çø£ÿ&É »]π> ñ‘·‡yê\≈£î u≤˝≤j· T |ü * ¢
>∑÷&É÷s¡T, sê|üPs¡T, ø±fi¯Vü≤dæÔ ÁbÕ+‘ê\ ø£ìŒ+#˚ Á>±e÷Hêe÷\T ø=ìï ø£ìŒkÕÔsTT. ø±\+ bÕ≥T ìsê<äs¡D≈£î >∑Ts¡sTTq á
qT+&ç »q+ e#˚Ãyês¡≥! n<äT“¤‘·yÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D≈£î ì+&É*, yêø£´+, |æ–\+, n*$T* Ä\j·T+ Ç{°e\ u≤>± ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ
•\Œdü + |ü < ä á Ä\j· T + kı‘· T Ô . á (n*y˚T\eTà ù|s¡T MT<ä @s¡Œ&çq Á>±eT+), edüTÔqï~. mH√ïkÕs¡T¢ <=+>∑\ u≤]q |ü&ܶ
Ä\j·T+ ‘·÷s¡TŒ eTTK+ ø£*– e⁄+&É≥+ »j·T+|ü⁄(»j·T+|ü⁄s¡+), #·T≥Tº, Vü≤düÔø±y˚].
ˇø£ $X‚wü+. kÕ<Ûës¡D+>± •yê\j·÷\T
<ä ø Ï å D eTTK+ ø£ * – e⁄+{≤sTT. ˇπ ø Ä\j· T +˝À |ü ø £ ÿ |ü ø £ ÿ q
düTÁãeTD´+kÕ«$T, |üs¡eT•e⁄&ÉT ø=\Te⁄ r] e⁄+&É≥+ eTs√ $X‚wü+.
á Ä\j·T+˝À ø±e÷ø£åeTà yês¡T n+ã\T (dü|üÔø£q´\T) ø£ìŒkÕÔs¡T.
¬s\T¢bı<ä˝À¢ e⁄qï düTÁãeTD´ kÕ«$Tì ô|+∫qyês¡T dü|üÔø£q´\T.
düTÁãeTD´+ Á>±e÷ìøÏ <ä>sZ∑ ˝¡ ÀH˚ n+ã\|üP&ç Á>±eT+ e⁄+~. n+ã\T
e⁄qï <˚yê\j·T+ e⁄qï ePs¡T >∑qø£ Ä ù|s¡T e∫Ã+~. Ç|ü⁄Œ&û Ä\j·T+
˝Ò<äT. n+ã\ $Á>∑Vü‰\T #Ó˝≤¢#Ó<äT¬s’b˛j·÷sTT. ÁbÕNqø±\+˝À e⁄qï
•yê\j·T+ •~∏\yÓTÆ b˛sTT+~. Ç{°e\ #Ós¡Te⁄˝À \_Û+∫q •e*+>∑+
#·T≥÷º #Ós¡Te⁄ >∑≥Tºq ø=‘·Ô>± >∑T&çø£{≤ºs¡T.
ªdüTÁãeTD´μ ù|s¡T‘√ ø£sêí≥ø£˝À Á|üdæ<ä∆ Ä<Ûë´‹àø£ πøåÁ‘·+ <Ûäs¡àdüú\≈£î
<ä>∑Zs¡˝À m‘·ÔsTTq |ü#·Ã{Ï ø=+&É\ eT<Ûä´ ø£ì|ædüTÔ+~. Çø£ÿ&É ≈£ L&Ü
düTÁãeTD´kÕ«$T <˚ekÕúq+ ø£ìŒdüTÔ+~. düTÁãeTD´kÕ«$T <˚ekÕúHê\T
eTq sêÁwüº+˝À ‘·≈£îÿe. eTq õ˝≤¢˝À eT˝≤¢+˝ÀqT, düTÁãeTD´+˝ÀqT
ø£ìŒdüTÔHêïsTT.
Ç{°e\ <ëø± düss¡ TTq s¡V≤ü <ë] ≈£L&Ü ˝Òì düTÁãeTD´+ Á>±eT+˝À
Ç+‘· ô|<ä› Ä\j·÷ìï, Ç+‘· ô|<ä› ã+&É •\\‘√ m˝≤ ì]à+#êsê?
nìŒdüTÔ+~ #·÷ùd yê]øÏ. •\*ï mø£ÿ&ç qT+∫ m˝≤ ‘Ó#êÃsê Äì
ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑T‘·T+~.
yÓ+ø£≥–] dü+kÕúHêBÛX¯ó&ÉT ã+>±s¡T j·÷#·eTHêj·TT&ÉT ˇø£kÕ]
y˚≥≈£î e#êÃ&ÉT. #ê˝≤ùd|ü⁄ y˚{≤&çq MT<ä≥ Äj·Tq u≤>± n*dæ
b˛j·÷&ÉT. e+≥ yêfi¯ó¢ e+≥\T dæ<ä∆+ #˚dü÷Ô e⁄+fÒ ˇø£ ªn]μ #Ó≥Tº
øÏ+<ä Äj·Tq ø±ùd|ü⁄ $ÁX¯$T+#ê&ÉT. Äj·Tq≈£î Ä düeTj·T+˝À u≤>±
ìÁ<ä|ü{Ϻ+~. ìÁ<ä˝À, ø£\˝À Ä ÁbÕ+‘·+˝À j·Tø£å, >∑+<Ûäs¡«, øÏHÓï s¡,
øÏ+|ü⁄s¡Twüß\ qè‘ê´\‘√, >±Hê\‘√ Äq+~düTÔqï≥Tº ø£ìŒ+∫+~. Ä
ø£\˝ÀH˚ Äj·Tq≈£î |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉT ø£ìŒ+∫, Ä ÁbÕ+‘·+ eTTqT\
‘·|üdüT‡‘√ |ü⁄˙‘·yÓTÆq uÛÑ÷$T nì, nø£ÿ&É düTÁãeTDÒ´X¯«s¡kÕ«$T <˚e
kÕúHêìï ì]à+#·eTì ÄC≤„|æ+#ê&ÉT.
ìÁ<ä qT+∫ ˝Ò∫, y˚≥ eTT–+#·T≈£îì yÓ+ø£≥–]øÏ #˚]q sêE ‘·q
ñ<√´>∑T\‘√ #·]Ã+∫, Ä\j·T ìsêàD≤ìøÏ q&ÉT+ø£{≤º&ÉT. ‘·«s¡˝ÀH˚
Ä\j·T ìsêàD+ |üP]Ô >±$+∫, Ä\j·÷ìøÏ <Ûsä à¡ ø£sqÔ¡ T @s¡Œ]∫, #·T≥÷º
>={Ϻø±&ÉT, eTq÷ïs¡T Á>±e÷\qT dü]Vü≤<äT›\T>± @s¡Œ]∫ Ä\j·T+
#·T≥÷º Á>±e÷ìï @s¡Œ]∫, Ä Á>±e÷ìøÏ düTÁãeTD´+ nH˚ ù|s¡T ô|{≤º&TÉ .
Ä\j·T+ #·T≥÷º ô|<ä› M<ÛäT\qT @s¡Œs¡#ê&ÉT. s¡<∏ä+ ‹s¡>∑&ÜìøÏ ô|<ä›
s¡<∏ëìï, s¡<∏ä eT+&ÉbÕìï ì]à+#ê&ÉT. Ä\j·÷ì¬ø<äTs¡T>± ø£fi≤´D
eT+&ÉbÕìï ì]à+#ê&ÉT. s¡<∏ä+ Ç|ü⁄Œ&ÉT ø£ìŒ+#·&É+ ˝Ò<äT. s¡<∏äeT+&É|ü+
ø£fi≤´D eT+&É|ü+ #ê˝≤ es¡≈£î •~∏\yÓTÆ b˛j·÷sTT.
<˚ekÕúHêìøÏ 56 mø£sê\ e÷q´+ @sêŒ≥T#˚XÊ&ÉT. Ä\j·T
ìsêàD $X‚cÕ\qT, <ëHê\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷
eT+&É \ +˝À ‘· e ÷cÕ>± Ä\j·T+˝À XÊdüHê\T #ÓøÏÿ+#ê&ÉT. #ê˝≤
á Ä\j·T+˝À •\Œø£fi¯ XÀuÛÑ ‘·>∑Z˝Ò<äT.
$XÊ\yÓTqÆ ÁbÕ+>∑D+, dæ+Vü≤<ë«sêìøÏ
m‘·ÔsTTq #Óø£ÿ ‘·\T|ü⁄\T, Ä\j·T+ ˝À|ü\ düÔ+uÛ≤\ ô|’ #ÓøÏÿ e⁄qï
|ü⁄sêD |òüT{≤º\T, >∑T&ç #·T≥÷º s¡<∏ä+ ‹s¡>∑&ÜìøÏ $XÊ\yÓTÆq M<Ûä T\T.
düTÁãeTD´kÕ«$T, e∞¢<˚$, <˚ej·÷ì bÕs¡«r |üs¡y˚TX¯«s¡T\T ˇπø
Ä\j·T+˝À ø=\Te⁄+&É≥+ á Ä\j·T Á|ü‘˚´ø£‘·\T.
C≤«˝≤eTTFX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+, $Hêj·T≈£îì >∑T&ç, ~ø±Œ\≈£î\
>∑Tfi¯ó¢ á Ä\j·T+˝À e⁄HêïsTT. •esêÁ‹, Ä&çøè£ ‹Ôø£ s√E˝À¢ y˚&TÉ ø£\qT
u≤>± »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T. •esêÁ‹ s√E nqï<ëq+, Á>±yÓ÷‘·‡e+ bÂsêDÏø£
Hê≥ø£ Á|ü<sä Ù¡ q\T, kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T, Á|ü‘´˚ ø£ |üP»\‘√ Ä\j·T+
øÏøÏÿ]dæq »q dü+<√Vü≤+‘√ n\sês¡T‘·Tqï~. ‘·«s¡˝ÀH˚ |üPs¡« yÓ’uÛÑ e+
bı+<ä&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± e⁄+~. Á>±eTdüTú\T q&ÉT+ø£{Ϻ Ä\j·T n_Ûeè~∆ø Ï
‘√&É Œ &É T ‘· T Hêïs¡ T . eT+&É \ +˝ÀH˚ Ç~ ˇø£ >=|ü Œ Ä\j· T +>±
uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·÷ e⁄+~.
ô|<ä#› sÓ T¡ e⁄ ø£jT· ÷´s¡T#ÓsT¡ e⁄ ã+>±s¡T j·÷#·eTHêj·TT&ÉT ‘·$«+#ê&ÉT.
á ÁbÕ+‘·+˝À Ç<˚ ô|<ä› #ÓsT¡ e⁄. y˚\ mø£sê\ kÕ>∑Tã&çøÏ ˙s¡+~düT+Ô ~.
ªyê&ç~ ø£&ÉTbÕ? ø£j·T÷´s¡T #Ós¡Tyê?μ ˝≤+{Ï kÕyÓT‘·\T á #Ós¡Te⁄
ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT.
ø√≥+uÒ&ÉT, ô|]$T&ç Á>±e÷\˝À ÁbÕNq Ä\j·÷\THêïsTT.

189
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

&Éø£ÿ˝Àfi¯ó¢ nH˚ C≤‹ yês¡T+&É≥+ e\¢ &ÉøÏÿ* nH˚ ù|s¡T e∫Ã<ä+{≤s¡T. á

eT+&É\+˝À ÁbÕNq Á>±eT+ <ä>yZ∑ √\T. <ä>T∑ \Z T nH˚ <√|æ&<ç ës¡T\T e⁄+&É≥+ e\¢
á ù|s¡T e∫Ã+~. Ç+<äT˝À #ÓqïπøX¯e, sêeT*+π>X¯«s¡kÕ«$T >∑T&ç e⁄HêïsTT.

190
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

&ÉøÏÿ* eT+&É\
&ÉøÏÿ* eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: yÓ+ãT\÷s¡T, &ÉøÏÿ*, *+>∑düeTTÁ<ä+,
ñ‘·Ôs¡+ ` sê|üPs¡T, ôd’<ë|ü⁄s¡+ <˚e⁄\|ü*¢, q>∑y√\T, &É>∑Zy√\T, |ü\T>√&ÉT,
eT+&É˝≤\T yÓ*ø±\÷, |ü{≤ï\bÕ&ÉT, n\÷Ôs¡TbÕ&ÉT,
<äøÏåD+ ` yÓ+ø£≥–] eT+&É\+, rs¡›+bÕ&ÉT, yÓ\¢+|ü*¢, dü+>∑qï|ü*¢, yÓ\¢+|ü*¢,
‘·÷s¡TŒ ` u≤˝≤j·T|ü*¢, ôd’<ë|ü⁄s¡+ dæ]|ü⁄s¡+, eTs¡¢>∑T+≥, e÷≥TeT&ÉT>∑T,
eT+&É˝≤\T yÓ÷|üPs¡T, e÷<Ûäej·T´bÕfiË+, #ê|ü\|ü*¢,
|ü&ÉeTs¡ ` ø£&É|ü õ˝≤¢ ø=H˚X¯«s¡u§≥¢|ü*¢, ñ|üŒs¡|ü*¢, ÄeTT&É÷s¡T,
q&ç+|ü*¢, <ä+<äy√\T, $.¬ø.yÓ’.düeTTÁ<ä+.

191
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
r s¡∆+bÕ&ÉT C…’q rs¡∆+ø£s¡T\ ù|s¡T MT<ä yÓ\dæq Á>±eT+. C…’q+
Çø£ÿ&É ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕ#·Ts¡´+˝À e⁄+&ç e⁄+&Ée#·TÃ.
á eT+&É\+˝À Á|üdæ<ä∆ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ <˚e⁄&ÉT yÓ\¢+|ü*¢ Á>±eT+˝À
yÓ\dæq düÔ+uÛ≤\–] áX¯«s¡j·T´ <˚ekÕúq+.
düTe÷s¡T e+<ä @fi¯¢ ÁøÏ‘·+ <˚e⁄&ÉT yÓ\+|ü*¢ Á>±eT+˝À >∑Ts¡T≈£î\
bÕ|üj·T´ |üX¯óe⁄\ ø±|ü]>± e⁄+&˚yê&ÉT. Á|ü‹s√p yÓ\T>=+&É n&Ée⁄
˝À¢øÏ |üXó¯ e⁄\qT ‘√\Tø£b˛sTT y˚T|ü⁄‘·÷ e⁄+&˚yê&ÉT. ˇø£s√E n&Ée⁄˝À¢øÏ
|üX¯óe⁄\qT ‘√\T≈£îb˛sTTq bÕ|üj·T´ Ç+{ÏøÏ ‹]–sê˝Ò<äT. <ë<ë|ü⁄
Äs¡THÓ\\ bÕ≥T yÓ\T>=+&É ø=+&É˝À¢ e⁄qï dü+Ô uÛ≤\–] ø√q˝ÀH˚ <Ûë´q+
#˚düT≈£î+≥÷ >∑&çbÕ&ÉT.
ˇø£s√E ãTTwæs¡÷|ü+˝À e⁄qï ˇø£ e´øÏÔ bÕ|üj·T´≈£î <äs¡Ùq$T∫Ã,
áX¯«s¡Tì •\qT Ç∫Ã, eT+Á‘√|ü<X˚ +¯ #˚dæ n<äèX¯´eTj·÷´&ÉT. bÕ|üjT· ´
Ä •\qT <˚e⁄&ÉT yÓ\+|ü*¢ Á>±e÷ìøÏ ‘Ó∫Ã, >∑T&çì ì]à+∫ |üPõdü÷Ô
e#êÃ&ÉT. bÕ|üj·T´ Äs¡THÓ\\ bÕ≥T düÔ+uÛ≤\–] ø√q˝À <Ûë´q+
#˚düT≈£î+≥÷ >∑&ç|æHê Äø£* y˚j·Tø£b˛e≥+, ‹]– Á>±e÷ìøÏ #˚s¡T≈£îH˚
≥|üŒ{ÏøÏ bÕ|üj·T´ X¯Øs¡+ Äø£è‹˝À e÷s¡TŒsêø£b˛e≥+, e÷≥˝À¢
192
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
e÷s¡TŒsêe&É+ Á>±eTdüTú\T >∑eTì+#ês¡T. n|üŒ{Ï qT+∫ bÕ|üj·T´qT
Á>±eTdüTú\T ne<Ûä÷‘·>± uÛ≤$+∫ |üP»\T #˚j·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
nq‹ø±\+˝ÀH˚ bÕ|üj·T´ U≤´‹ õ˝≤¢ n+‘·{≤ yê´|æÔ #Ó+<ä≥+‘√
yÓ\+|ü*¢ |ü⁄D´πøåÁ‘·+>± e÷]+~.
<˚e⁄&ÉT yÓ\+|ü*¢ áX¯«s¡j·T´ e<ä›≈£î yÓ[‘˚, ø√¬sÿ\T rs¡T‘êj·Tì
uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+. Á>∑Vü≤|”&É\T ‘=\T>∑T‘êj·Tì $XÊ«dü+. <Ój·÷´\T
|ü{Ϻ |”&ç+#˚yês¡T, eTVæ≤fi¯\T, dü+‘êq+ ø±yê\ì ø√s¡T≈£îH˚ yês¡T
m≈£îÿe>± edüTÔ+{≤s¡T. @Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À ‹s¡THêfi¯ó¢ »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT.
∫‘·÷Ôs¡T, ø£&É|üõ˝≤¢\ qT+∫ ≈£L&Ü uÛÑ≈£îÔ\T edüTÔ+{≤s¡T.
á <˚ekÕúq+ >∑‘·+˝À <˚ekÕúq Á>±eT ø£$T{° Ä<Ûä«s¡´+˝À e⁄+&˚~.
nsTT‘˚ Äπsfi¯¢ ÁøÏ‘·+ á <˚ekÕúHêìï <˚yê<ëj·TXÊK kÕ«BÛq+ #˚düT
≈£î+~. ∫qï |üP] >∑T&çôd˝À Ä\j·T+ e⁄Hêï uÛÑ≈£îÔ\T n|ü⁄s¡÷|ü+>±
Ä<ä]düTÔHêïs¡T.
Á|ü‹ k˛eTyês¡+ Ä\j·T+˝À s¡B› m≈£îÿe. á ÁbÕ+‘·+˝À •e⁄ì
ù|s¡T ø£*ùd $<Ûä+>± |æ\¢\ ù|s¡T¢ ô|≥Tº≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. ‹s¡THêfi¯¢˝À¢
nqï<ëq+ #˚düTÔ+{≤s¡T.
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ªdüj·T´<éμ nH˚ |ü]bÕ\≈£îì ù|s¡T MT<ä ªôd’<ë|ü⁄s¡+μ

Á>±eTHêeT+ @s¡Œ&ç+~. ‘·TeTà\ ‘·\T|üPs¡T˝À k˛y˚TX¯«sê\j·T+,
ø£*#˚&ÉT˝Àì dæ<ä∆|üŒ ø=+&É MT<ä dæ<˚∆X¯«sê\j·T+, yÓTT\ø£\
|üP+&É¢˝Àì Ä\j·÷\T, nø£ÿ&É »]π> C≤‘·s¡, yÓTÆø± >∑qT\Tqï
ôd’ <ë|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘·+ n+‘·sê®rj·T |ü≥+ô|’ nbÕs¡ Kì»
ìπøbå Õ\‘√ Á|ü‘´˚ ø£ kÕúHêìï dü+bÕ~+#·T≈£îqï~. ôd<’ ë|ü⁄sêìøÏ
s¬ +&ÉT øÏ.MT <ä÷s¡+˝À dæ<\∆ä j·T´ ø√q e⁄+~. |ü#÷ ì Á|üøè£ ‹,
düVü≤» dæ<ä∆yÓTÆq ã+&Ésêfi¯ó¢, mqï{Ïø° Ç+ø£ì ˙{Ï <=s¡Te⁄\‘√ á
ÁbÕ+‘·+˝À e⁄qï ÁbÕNq dæ<ä∆˝ÒX¯«s¡ø√q, eT+&É\+ jÓTTø£ÿ ø√q n\sês¡T‘·÷ ñ+≥T+~.
ÁbÕNq‘ê«ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT.

193
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ôd’<ë|ü⁄s¡+ eT+&É\
ôd’<ë|ü⁄s¡+ eT+&É\ |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
dü]Vü≤<äT\› T: ôd’<ë|ü⁄s¡+, Á–<ä›\÷s¡T, ‘·TeTà\‘·\T|üPs¡T,
‘·T]yÓTs¡¢, sêeTkÕ>∑s¡+, }≥T≈£Ls¡T,
ñ‘·Ôs¡+ ` bı<ä\≈£Ls¡T, sê|üPs¡T
Nø£y√\T, #ê>∑D+, ø£*#˚&ÉT, nq+‘·eT&ÉT>∑T,
eT+&É˝≤\T
m>∑Te eTs¡¢|üP&ç, <˚es¡y˚eT÷s¡T, bÕ\÷s¡T,
<äøÏåD+ ` &ÉøÏÿ*, u≤˝≤j·T|ü*¢,
b˛‘˚>∑T+≥, y˚eTT\#˚&ÉT, #ê>∑D+ sêEbÕfiË+,
>∑÷&É÷s¡T eT+&É˝≤\T
‹|挬s&ç¶|ü˝…¢, ø=$TàbÕ&ÉT, *+>∑düeTTÁ<ä+,
‘·÷s¡TŒ ` >∑÷&É÷s¡T, eTqTuÀ\T
>∑T*+#Ós¡¢, ô|s¡Te÷fi¯flbÕ&ÉT, ‘√kÕ+,
eT+&É˝≤\T
ø√eT{Ï>∑T+≥ sêEbÕfiË+, bıø£ÿ+<ä\,
|ü&ÉeTs¡ ` sê|üPs¡T eT+&É\+
CÀ–|ü*¢, sê>∑qsêe÷|ü⁄s¡+,
>√≈£î\ãè+<ëeq+.

194
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Çø£ÿ&ÉTqï |ü⁄sê‘·q Ä\j·T+˝À qeø√{Ï, qeHê<Ûä dæ<X›˚ «¯ s¡ kÕ«eTT\T,
yê] •wüß´&Ó’q kÕs¡+>∑<Ûäs¡Tì $Á>∑Vü‰\THêïsTT. kÕ«eTT *<ä›s¡÷ Çø£ÿ&É
‘·|üdüT‡ #˚düT≈£î+≥÷+&É>± –]»qT&Ó’q kÕs¡+>∑<Ûäs¡T&ÉT y˚≥ø£ì Çø£ ÿ&É≈£î
e#êÃ&ÉT. M]øÏ ‘·b˛uÛÑ+>∑+ ø£*–+#ê&ÉT. kÕ«eTT\ yê] ÄÁ>∑Vü‰ìøÏ
>∑Ts¡j·÷´&ÉT. yês¡T XÊ|ü+ ô|{≤ºs¡T. kÕs¡+>∑<Ûäs¡T&ÉT ‘·\ |ü–* #·ì
b˛j·÷&ÉT. ‘·sê«‘· kÕs¡+>∑<Ûäs¡Tì #êe⁄≈£î ∫+‹+∫q kÕ«eTT\T n‘·DÏí
‘·eT Á|æj·T•wüß´&ç>± uÛ≤$+∫, kÕs¡+>∑<Ûäs¡Tì $Á>∑Vü‰ìï ≈£L&Ü ‘·e T
düMT|ü+˝À Á|ü‹wæ+˜ #·eTì uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£î #Ó|Œæ , Ms¡÷ •\\T>± e÷]b˛j·÷s¡ì
|ü⁄sêD+.
á eTT˙X¯«s¡T*<ä›s¡÷ XË’e⁄\H˚ yê<äq ˇø£ yÓ’|ü⁄, eTs√ yÓ’|ü⁄ yês¡ T
~>∑+ãs¡XÊK≈£î #Ó+~q C…’q eT‘·düTú\ì eTs√ yê<äq $ì|ædü÷Ô e⁄+~.
$Á>∑V‰ü \qT m≥Te+{Ï n\+ø£sD¡ ˝Ò≈î£ +&Ü #·÷ùd,Ô C…q’ eT‘· $Á>∑V‰ü \T>±H˚
ø£ìŒkÕÔsTT. á yê<äq\T m˝≤ e⁄Hêï ø√]q ø√]ø£\T rπsà <Ó’yê\T>±
Ms¡T á ÁbÕ+‘· Á|ü»\ Äsê<Ûäq\+<äT≈£î+≥THêïs¡T.
kÕ«$T düìï~Û˝À ô|<ä›|ü⁄*, Hê>∑TbÕeTT, ñ&ÉTeTT Ç|üŒ{Ïø°
ìedædTü HÔ êïj·Tì, n+<äTøπ |üPC≤] ôd‘’ +· Çø£ÿ&É≈î£ e#˚à eTT+<äT X¯+K+
|üP]+∫ Ä ‘·sê«‘·H˚ ø=+&É m≈£îÿ‘ês¡ì Á|ür‹.
dü+‘êqV”≤qT\T, s√>∑T\T, Ç‘·s¡ düeTdü´\‘√ u≤<Ûä|ü&˚yês¡T Çø£ÿ&É
kÕ«$T •s¡düT‡q |ü⁄wüŒ+ e⁄+∫ ÁbÕ]údüTÔ+{≤s¡T. Ç˝≤ #˚ùdÔ ‘·eT ø√]ø£\T
rs¡T‘êj·Tì yê] $XÊ«dü+. Ç+<äT˝À eTT≈£îÿdü÷{Ï>± ø±˙, ≈£î&ç|üø£ÿ>±
ø±˙ |ü⁄wüŒ+ sê*‘˚ ‘·eT ø√¬sÿ\qT kÕ«$T eTìï+#ê&Éì yÓqTø£≈£î>±˙,
m&ÉeT yÓ|’ ⁄ü ≈£î>±˙, |ü⁄wüŒ+ sê*‘˚ ‘·eT ø√]ø£\T kÕ«$T nqTÁ>∑V≤æ +#·˝<Ò ìä
uÛÑ≈£îÔ\T $X¯«dædüTÔ+{≤s¡T.
á <˚yê\j·÷ìøÏ düMT|ü+˝À ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄q eT+∫ ˙fi¯¢<√ì,
oø±j·Tbı&ç<√ì, $uÛÑ÷‹<√ì, #Óø£ÿbı&ç <√ì, |üdüT|ü⁄˙fi¯¢<√ì, M{Ï‘√
eTs√ Hê\T>∑T <√qT\T ≈£L&Ü e⁄HêïsTT.
M{Ï˝À eTT+<äT>± kÕïq+ #˚dæ, kÕ«$T yê]ì <ä]ÙùdÔ, düs¡«s√>±\T
q•kÕÔj·Tì uÛÑ≈£îÔ\ qeTàø£+. n˝≤π> dü+‘êqV”≤qT\T ≈£L&Ü Çø£ÿ&É
kÕïq+ #˚dæq ‘·sê«‘· kÕ«$T >∑T&ç eTT+<äT es¡|ü&ÉT‘·T+{≤s¡T. á
$<Û+ä >± #˚ùdÔ ‘·eT≈£î dü+‘êq uÛ≤>∑´+ ø£\T>∑T‘·T+<äì á ÁbÕ+‘· Á|ü»\T
uÛ≤$düTÔ+{≤s¡T.
Á|ü‹ @{≤ ø±ØÔø£e÷dü+ k˛eTyêsê˝À¢ Çø£ÿ&É ñ‘·‡yê\T yÓ’uÛÑy√
ù|‘·+>± »s¡T>∑T‘êsTT. n+<äT˝Àq÷ 3 ˝Òø£ 4 k˛eTyêsê˝À¢ eT]+‘·
|òüTq+>± »s¡T>∑T‘êsTT. á ‹s¡THêfi¯¢≈£î á õ˝≤¢ yêdüT˝Ò>±ø£ ∫‘·÷Ôs ¡T,
ø£&É|ü, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢\‘√ bÕ≥T ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, ø£sêí≥ø£ sêÁcÕº\ qT+∫
≈£L&Ü uÛÑ≈£îÔ\T y˚˝≤~>± Vü‰»s¡e⁄‘·T+{≤s¡T.

ªÄj·TTπs«<ä Á|üø±X¯+μ nqï ÁbÕNq Á>∑+<∏ä+ Ä<Ûës¡+>±

Ç+Á<äT&ÉT X¯‘·Tèdü+Vü‰sês¡ú+ eÁC≤j·TT<Ûä+ s¡aT[|æ+#·>±
yÓ\T>∑T πsDTe⁄\T ø=+&É\ ô|’ã&ç nÁuÛÑø£+ @s¡Œ&ç+<äì ô|<ä›\
qeTàø£+. ø±˙ Á|üø£è‹ e÷s¡TŒ #Ó+<˚ ø±\+˝À ø=ìï ˝ÀVü≤,
edüTÔ düy˚Tàfi¯q+ e\¢ @s¡Œ&çq n|üPs¡«Kì»+ nÁuÛÑø£+ nì
$C≤„q XÊÁdüÔ+ #Ó|ü⁄‘·Tqï~.

195
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
kÕúìø£ ã*» dü+πøåeT dü+|òüT+ Ä<Ûä«s¡´+˝À »]π> á ñ‘·‡yê˝À¢
mø£ÿ&ÉTHêï á ÁbÕ+‘·+ yês¡T Ä düeTj·÷ìøÏ Çø£ÿ&É≈£î #˚s¡T≈£îì
ñ‘·‡yê˝À¢ ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§Z+{≤s¡T.
sêÁwü+º ˝À yÓTT‘·+Ô MT<ä $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘=$Tà~ eT+~ dæ<e∆ä TTqT\T
e⁄qï≥T¢, yês¡T ø=\Te⁄qï düMT|ü ÁbÕ+‘·+˝À Kì» ìπøåbÕ\T düeTè~∆>±
n\sês¡T ‘·T+{≤j·Tì ô|<ä›\T #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T.
á eT+&É\+˝À eTs=ø£ dæ<X∆˚ «¯ s¡ kÕ«$T Ä\j·T+ ø£*#˚&TÉ ãkÕº+&é
≈£î 3.øÏ.MT <ä÷s¡+˝À ø£+&É˝Òs¡T yê>∑T e<ä∆ Á|üXÊ+‘· yê‘êes¡D+˝À
ø=+&É MT<ä ñ+~. dü«j·T+uÛÑ÷ *+>∑ dü«s¡÷|ü⁄&Ó’q l dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T
ø±e÷øÏå düy˚T‘·+>± yÓ\dæ uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\qT HÓs¡y˚s¡Tà ø=+>∑T ã+>±s¡yÓTÆ
$\dæ\T¢‘·THêïs¡T.
eTTK´+>± |æ\¢\T ˝Òìyês¡T, ô|[fl ø±ìyês¡T, Hê>∑ <√cÕ\T ñqï
yês¡T á Ä\j·T+˝À |ü⁄»\T »]|æq≥¢sTT‘˚ yê] <√cÕ\T ìyê]+#·ã&ç,
yê] ø√]ø£\T r], düTKdü+‘√cÕ\T ø£\T>∑T‘êj·Tì uÛÑ≈£îÔ\ Á|ü>±&ÛÜ
$XÊ«dü+.
•~Û˝≤edüú˝À ñqï á <˚yê\j·÷ìï ø£*#˚&ÉT Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q
&Üø£ºsY. ‘ÓHê* s¡$≈£îe÷sY, yê] düreTDÏ leT‹ edü+‘·\øÏåà >±s¡¢
‘·eT kı+‘· ì<ÛäT\‘√ Js√í<ä∆s¡D >±$+#ês¡T. ì‘·´ <Ûä÷|ü, B|ü,
HÓ’y˚<Ûë´\qT, ì‘·´ ùde\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Á|ür @{≤ á <ä+|ü‘· T˝Ò
dü«j·T+>± <ä>∑Zs¡ ñ+&ç •esêÁ‹ s√E ø£fi≤´D√‘·‡e+, ÁãVü≤√à‘·‡yê\qT
»s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.
á Ä\j·T+˝À l ø±e÷øÏå düy˚T‘· dæ<˚∆X¯«s¡ kÕ«$T yêπs ø±ø£ l
196
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
\øÏåà >∑D|ü‹ kÕ«$T yês¡T ≈£L&Ü yÓ\dæ ñHêïs¡T.
yÓTÆø√ nH˚ ˝≤{ÏHé |ü<ä+ qT+∫ yÓTÆø± e∫Ã+~. nÁuÛÑø£+ $<äT´‘Y
yêVü≤ø£+ ø±ø£b˛e&É+‘√, $<äT´ìïs√<Ûäø£+>± yê&Éã&É≥+‘√ Á|ü|ü+#·
yê´|üÔ+>± ˇø£kÕ] yÓTÆø± yê´|æÔ˝ÀøÏ e∫Ã+~. ;Vü‰s¡T˝À yÓTÆø± >∑ì
1826˝À ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~.
Á|üø£è‹ düVü≤»yÓTÆq yÓTÆø± bı+>∑T ÇqT≈£î]Ô, ôd’<ë|ü⁄s¡+, #ê>∑D+,
‘Ó\u¢ À&ÉT, }≥T≈£Ls¡T, ‘·\T|üPs¡T yÓTT<ä˝q’… Á|ü<X˚ Ê˝À¢ ø£qã&ÉT‘·T+&˚~.
mø£ÿ&ç qT+#√ yÓTT\ø£»+>±\T _&Üs¡T¢>± e∫Ã, ô|’øÏ ø£qã&ÉT‘·÷ e⁄+&˚
yÓTÆø±qT rdüT≈£îìb˛‘·÷ e⁄+&˚yês¡T.
#˚»s¡¢ ÁosêeTT\TXË{Ϻ nH˚ Äj·Tq C≤ã˝≤|ü⁄s¡+˝À e⁄+≥÷
qÁ¬s&ç¶b˛\T>±&ÉT, sêeTT&ÉT, CÀ–>±&ÉT nH˚ yêfi¯¢#˚‘· yÓTÆø± ‘Ó|æŒ +∫
#Ó≈£îÿ&ÉT #˚sTT+∫ eTÁ<ëdüT≈£î rdüT≈£îb˛‘·÷ e⁄+&˚yê&ÉT.
C≤ã˝≤|ü⁄s¡+ j·÷Hê<äT\T bÕ\e÷qT, ‘Ó\¢uÀ&ÉT\˝À ø£f…º\T
eT+fÒdæ, ø±*q sê‹MT<ä ˙fi¯ó¢ #·\¢>± |ü>∑Tfi¯ó¢ @s¡Œ&çq ø=+&ÉqT
düs¡T>√fi¯¢‘√ ø={Ϻ yÓTÆø± rùdyês¡≥. 1880˝À &Üø£ºsY øÏ+>¥ #˚‘· ádtº
Ç+&çj·÷ ø£+ô|˙ eTq <˚X¯+˝À õjÓTT˝≤õø£˝Ÿ düπs« #˚sTT+#ês¡T.
1887˝À bı<ä\≈£Ls¡T, }≥T≈£Ls¡T, #ê>∑D+ Á>±e÷˝À¢ yÓTÆø± >∑qT\≈£î
<äs¡U≤düTÔ ô|{≤ºs¡T. ô|˝Ò¢{Ï sê$T¬s&ç¶, ˝≤qT‡&˚{Ÿ, n+#·÷s¡T düT u≤“
Hêj·TT&ÉT, ÄsY.$.≈£î|ü⁄ŒkÕ«$T nj·T´sY, eTT<äT›ÁøÏwüíj·÷#˚+Á<ä, ÄsY.$.
yÓ+ø£≥düTã“j·T´, πsu≤\ \ø°åàqs¡kÕ¬s&ç¶, ø±J kÕôV≤uŸ, Áoìyêdü
nj·T´+>±sY, @qT>∑ qs¡kÕ¬s&ç¶, bıqï\÷s¡T #Ó+>±¬s&ç¶ >±s¡T¢ yÓTÆø ±
yê´bÕsêìï eè~∆ #˚dæq yê]˝À eTTKT´\T.
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

sê|üPs¡T n+fÒ ø=+&É\T, ã+&É\T, sêfi¯S,¢ s¡|Œü \÷.

õ˝≤¢˝À Ç~ ñ<äjT· –]˝≤π> yÓqø£ã&çq ÁbÕ+‘·+. sê|üPs¡T
ˇø£|⁄ü Œ&ÉT $kÕÔsy¡ TÓ qÆ n&Ée⁄\≈£î, eq´ eTè>±\≈£î ì\j·T+.
Á|üdTü ‘Ô +· Ä |ü#÷ <äqeT÷ eTè>∑´y˚T!

$ »j·Tq>∑s¡+ Á|üuÛÑTe⁄\ ø±˝≤q ˇø£ yÓ\T>∑T yÓ*–q á }s¡T

kÕ«‘·+Á‘·´+ e#êÃø£ ≈£L&Ü #Ó|⁄ü Œø√‘·>Z∑ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·˝<Ò Tä .
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘êìï yÓTT<ä≥ |ü]bÕ*+∫q yês¡T |ü\¢e⁄\T,
‘·sê«‘· #êfi¯ó≈£î´\T, #√fi¯ó\T. #√fi¯#·Áø£e]Ô nsTTq ‹ø£ÿuÛÑ÷|ü‹
eTVü‰sêE ø±\+˝À ø£&É|ü, ∫‘·÷Ôs¡T, sê|üPs¡T, #Ó+>∑T\Œ≥Tº
ÁbÕ+‘ê\T+&˚$. M] ø±\+˝À ø±ø£rj·TT\ Á|üuÛ≤e+ sê|üPs¡T
MT<ä e⁄+&˚~. ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À XÖs¡´+ ø£*–q yÓ+ø£≥–]
Hêj·T≈£î\T eT+∫ |ü\T≈£îã&ç ø£*– e⁄+&˚yês¡T.

197
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

sê|üPs¡T eT+&É\ sê|üPs¡T eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ø£\TyêsTT, bı<ä\≈£Ls¡T sê|üPs¡T, >√qT|ü*¢, dæ<ä›es¡+, ‘Ó>∑#·s¡¢,
eT+&É˝≤\T ô|qTã]Ô, u§»®q|ü*¢, |ü+–*, >∑T+&Éy√\T,
<äøÏåD+ ` &ÉøÏÿ*, ôd’<ë|ü⁄s¡+ eT+&É˝≤\T ø£+u≤\|ü*¢, CÀ¬s|ü*¢, HÓ˝Ò¢|ü*¢, y˚|æHê|æ,
‘·÷s¡TŒ ` bı<ä\≈£Ls¡T, ôd’<ë|ü⁄s¡+ @|üPs¡T, dü+≈£îsêÁ‹|ü*¢, ÄøÏ*e\dü,
eT+&É˝≤\T –\ø£bÕ&ÉT, XÊHêj·TbÕfiË+, j·T+.$.|ü⁄s¡+,
|ü&ÉeTs¡ ` ø£&É|ü õ˝≤¢ ‘·÷e÷j·T, #Ós√¢|ü*¢, Ä<ä÷s¡T|ü*¢.

198
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

Áø°.X¯.1608˝À $»j·Tq>∑sêBÛX¯ó&Ó’q yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\ ùdHêì
yÓ\T>√{Ï j·÷#·eTHêj·TT&ÉT Çø£ÿ&É ˇø£ ø√≥qT ì]à+#ê&ÉT. •~∏\yÓTÆq Ä
ø√≥qT eTq+ Ç|üŒ{Ïø° #·÷&=#·TÃ. >∑»|ü‹ sêE\ Á|ü‹ì~Û ãdüesêE
ñ<äj·T–]ì bÕ*+∫q|ü⁄Œ&ÉT sê|üPs¡T ÁbÕ+‘·+ n+<äT˝À n+‘·sꓤ>∑+.
dü+>∑eT e+XÊìøÏ #Ó+~q ø£+|üsêj·T\T ñ<äjT· –]ì sê»<Ûëì>± #˚dTü ≈£îì
bÕ*+#˚ ø±\+˝À sê|üPs¡T ˇø£ |ü]bÕ\Hêπø+Á<ä+. Áoø£èwüí<˚esêj·T\
ø±\+˝À ªsê|üPs¡Tμ≈£î eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ ñ+&˚~. Ç~ sêj·T\ù|s¡ yÓ\dæq
Á>±eTy˚T! sêj·T|ü⁄s¡+ ø±kÕÔ ø±\Áø£y˚TD≤ sê|üPs¡T nsTT+<ä+{≤s¡T.
ñ<äj·T–] bÕ\≈£î&ÉT |ü‹Ôø=+&É ‹eTàsêj·T\T sê|üPs¡T≈£î <ä>∑Zs¡˝À
e⁄qï yÓTT>∑Tfi¯Sfls¡T e<ä› #ÓqïπøX¯e $Á>∑V‰ü ìï Á|ü‹wæ+˜ ∫, uÛ÷Ñ <ëHê\T #˚XÊ&ÉT.
1618˝À sê|üPs¡T n~Û|ü‹ yÓ+ø£≥|ü‹Hêj·TTì ‘·*¢ s¡|òüTT|ü‘·eTà 33
düÔ+uÛ≤\‘√ nq+‘·kÕ>∑s¡+ #Ós¡Te⁄≈£î n\T>∑TqT ì]à+#ês¡T. Ä ‘·sê«‘·
ø±\+˝À >√˝§ÿ+&É ùdHêì ôV’≤<äsYñ˝ŸeTT˝Ÿÿ ñ<äj·T–] sêC≤´ìï
ÄÁø£$T+#·&É+‘√ sê|üPs¡T ≈£L&Ü yê] bÕ\q˝ÀøÏ e∫Ã+~.
18e X¯‘êu›+˝À Äsêÿ{Ÿ qyêuŸ eTVü≤eTà<éÄ© bÕ\q˝À sê|üPs¡T
ñ+&˚~. Ä ‘·sê«‘· HÓ\÷¢sT¡ ÁbÕ+‘·+ ø£sêï≥ø£ qyêãT bÕ\q˝ÀøÏ yÓ[+¢ ~.
yê˝≤C≤ù|≥ qyêãT ã+<ÛäTe⁄ yÓTTVü≤ã‘Y wü+ùwsY»+>¥ ãVü≤<ä÷sY
ø=+‘·ø±\+ >∑es¡ïsY>± sê|üPs¡TqT bÕ*+#ê&ÉT. Á_{Ïwt Vü≤j·÷+˝À HÓ\÷¢sT¡
õ˝≤¢˝À sê|üPs¡T ˇø£ Á|ü<Ûëq |ü]bÕ\Hê πø+Á<ä+. yê] ø£≥º&Ü\T H˚{Ï ø°
Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\T>± e⁄HêïsTT.
sê|üPs¡T˝À #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&É+ ªø√≥μ. |ü•ÃeT eTTK<ë«s¡+
ø£*–q á <äTs¡+Z Á|üV≤ü Øì eT{Ï‘º √qT, •\\‘√qT ì]à+#ês¡T. ø√≥ #·T≥÷º
X¯Á‘·Te⁄\ qT+∫ s¡øDå£ bı+<ä{≤ìøÏ u≤>± yÓ&\É ŒsTTq, ˝À‘·sTTq ø£+<äø±ìï
(n>∑s¡Ô) ‘·yê«s¡T. ø√≥˝À|ü* kÂ<Ûë\ìï+{Ïì düTqï+, >∑T\ø£sêsTT‘√
ì]à+#ês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Çe˙ï •~∏˝≤\T.
Á|üdTü ‘Ô +· ø√≥˝À >√Ø\ $T≥º e⁄qï~. ø√≥ qT+&ç ãj·T≥≈£î sêe{≤ìøÏ
s¡Vü≤dü´ e÷sêZ\THêïsTT. á s¡Vü≤dü´ e÷sêZ\ ø£|ü⁄Œ\ô|’ es¡TÔ˝≤ø±s¡+˝À
Hê>∑sêE, eT‘·‡´+ >∑Ts¡T\Ô THêïsTT. ø√≥˝À|ü\ ‘·÷s¡TŒ~X¯>± eTTK+ #Óøπ ÿdæq
Ä+»H˚j·TkÕ«$T $Á>∑Vü≤+ e⁄+~. ø√≥ eTTK <ë«s¡+ ˝À|ü\ ≈£î&çyÓ’|ü⁄q
Ä+»H˚j·TTì Á|ü‹eT, X¯+K+, #·Áø±\T, Hêe÷\T e⁄HêïsTT. Çe˙ï
$»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄\ •\Œ XË’© ìsêàD≤˝Ò!
sê|üPs¡T ø√≥ >∑T]+∫ |ü\T n_ÛÁbÕj·÷\THêïsTT. ns¡ãT“\T, |ü]¸jT· qT¢
sê|üPs¡T #˚sêø£ Çø£ÿ&É m≈£îÿe>± >∑TÁsê\ neTàø£+, ø=qT>√fi¯ó¢ »]π>eì
ø=+<ä] n_ÛÁbÕj·T+. yÓ\T>=+&É n&Ée⁄˝À¢ y˚{≤&É{≤ìøÏ e#˚à sêj·T\T, Ä
‘·sê«‘· qyêãT\T Bìï $&ç~ >∑èVü≤+>± yê&˚yês¡ì eTs=ø£ n_ÛÁbÕj·T+.
sê|üPs¡T |ü≥ºD+˝À ãC≤s¡T≈£î ñ‘·Ôsêq ˇø£ •~∏\ yÓ’wüíyê\j·T+

sê|ü P s¡ T ø√≥ ˝À|ü* qT+&ç yÓ+ø£≥–]øÏ s¡Vü≤dü´

e÷sêZ\T+&˚e≥! yÓ+ø£≥–], sê|üPs¡T, >∑÷&É÷s¡T, Áoø±fi¯Vü≤dæÔ
ÁbÕ+‘ê˝À¢ yÓ+ø£≥–] bÕ\≈£î\T ‘·$«+∫q nH˚ø£ #Ós¡Te⁄\
$esê\qT ‘Ó*ù| XÊdüHê\T ø√≥˝À e⁄+&˚$. yê{Ïì ì<ÛäT\qT
>∑T]+∫ ‘Ó*ù| XÊdüHê\T>± uÛ≤$+∫ Á|ü»\T ‘·düÿ]+∫ bÕ&ÉT
#˚XÊs¡T. ì<ÛTä \ ø√dü+ nÁø£eT ‘·e«ø±˝…H√ï ø√≥˝À »]>±sTT. ø√≥
dü«s¡÷bÕH˚ï e÷]Ãy˚XÊsTT. Ç|ü⁄Œ&ÉT ø√≥ eø˘Œu¤ Às¡T¶ ÄBÛq+˝À e⁄+~.
Ä]ÿj·÷\J yês¡T á ø√≥qT |ü{Ϻ+#·T≈£îqï bÕbÕq b˛˝Ò<äT.

199
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
e⁄+~. dü>∑+ $]–q <Ûä«»düÔ+uÛÑ+, <ëìï ÄqT≈£îì ˇø£ •˝≤ Á|ü‹eT
ø£ìŒkÕÔsTT. Ä •˝≤Á|ü‹eT Áo yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡Tì~>±qT, nø£ÿ&É e⁄qï Ä\j·÷ìï
y˚+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+>±qT Á|ü»\T uÛ≤$kÕÔs¡T. |üP]Ô $»j·Tq>∑s¡
•\ŒXË’*˝À Ä $Á>∑Vü≤+ e⁄qï~. Ä |ü]düsê˝À¢ •~∏\ •˝≤Œ\T, sê‹
düÔ+uÛ≤\T ø£ìŒkÕÔsTT. á <˚yê\j·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø√H˚s¡T neX‚cÕ\T
|ü&ÉeT{Ï M~Û˝À ø£ìŒkÕÔsTT. Ä+»H˚j·TkÕ«$T >∑T&ç eTT+<äT $»j·Tq>∑s¡
ìsêàDXË’*‘√ sê‹ düÔ+uÛ≤\T ø£ìŒkÕÔsTT. ÁbÕNqyÓTÆq •yê\j·T+, Á>±eT
<˚e‘· sê|üPs¡eTà <˚yê\j·T+, ø=‘·Ô>± ì]à+∫q wæ]¶kÕsTT <˚yê\j·T+
eT]ø=ìï #Ó|ü⁄Œø√<ä–q Ä\j·÷\T |ü≥ºD+˝À e⁄HêïsTT. ô|+#·\ø√q,
e÷$Tfi¯ø¢ √q, dæ~˝∆ XÒ «¯ s¡ ø√q yÓTT<ä˝q’… Á|üøè£ ‹ dæ<y∆ä TÓ qÆ |ü⁄D´πøÁå ‘ê\T sê|üPs¡T
eT+&É\+˝À e⁄HêïsTT.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT uÖ<ä∆+, C…’q+ ≈£L&Ü á ÁbÕ+‘·+˝À ñ<Ûäè‘·+>± e⁄qï≥T¢
‘Ó\Tk˛Ô+~. <˚es¡|ü*¢ #˚s¡Te˝À ˇø£ bı\+˝À <=]øÏq nXÀ≈£îì
<Ûäs¡àXÊdüHê\qT ã{Ϻ, á ÁbÕ+‘·+ Áø°.|üP eTÚs¡T´\ bÕ\q˝À e⁄qï≥T¢
‘Ó\Tk˛Ô+~. sê|üPs¡T, ø£&É|ü e÷s¡Z+˝À e⁄qï dæ~∆˝ÒX¯«s¡ø√q ˇø£|ü&ÉT C…’q
kÕúes¡yT˚ yÓ÷qqï n_ÛÁbÕj·T+ e⁄+~. sê|üPs¡T≈£î düMTbÕq e⁄qï u§»®\|ü*,¢
ˇø£|üŒ{Ï uÖ<äT∆\ |ü˝Ò¢q+{≤s¡T. Ç+ø± á ÁbÕ+‘·+˝À ø£ìŒ+#˚ ãT&ɶj·T´,
ãT&ɶeTà˝≤+{Ï ù|s¡T¢ ãT<ä∆j·T´, ãT<ä∆eTà\ qT+∫ e∫Ãqy˚qì ø=+<ä]
n_ÛÁbÕj·T+. Á|üdTü ‘Ô +· dü÷|üsôY dŒcÕ*{° Vü‰dæŒ≥˝Ÿ e⁄+~. yÓ+ø£≥–]`q&ç≈î£ &ç
¬s’\T e÷s¡Z+ eùdÔ sê|üPs¡T ø=+‘· n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ neø±X¯+ e⁄+≥T+~.
á eT+&É\+˝À e⁄qï Á|üdæ<ä∆ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ô|+#·\ø√q, HÓ\÷¢s¡T, ø£& É|ü
õ˝≤¢\ dü]Vü≤<äTq› ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT\ eT<Û´ä bÕ<äu≤Û >∑+˝À düeTTÁ<ä eT{≤ºìøÏ
3662 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔq e⁄qï Á|ü<˚X¯+˝À $$<Ûä s¡ø±\ |òü\|ü⁄wüŒXÀ_Û‘·
eèø£å düeTT<ëj·÷\ eT<Ûä´ πøåÁ‘·+ e⁄+~. πøåÁ‘·+ Ä$sꓤe+ >∑T]+∫ >±<Ûä\T
ø=\¢\T>± e⁄HêïsTT.
kÕ«$T dü«j·T+uÛÑTe⁄. >∑sꓤ\j·T+˝Àì •\ |ü⁄≥Tº•\, ô|qy˚düT≈£îqï
•˝≤ø£è‹>± ñqï+<äTq ªô|qT•\μ>± >∑T]Ô+#·ã&ç ø±\Áø£y˚TD≤ ªô|+#Ó\μ
nsTT+~. ø£&É|ü, ∫‘·÷Ôs¡T, HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘ê˝À¢ ô|+#·\j·T´, ô|+#·\ eTà
ù|s¡¢‘√ #ê˝≤eT+~ ø£ìŒkÕÔs¡T. Çø£ÿ&É ø£D«eTVü≤]¸ ÄÁX¯eT+ e⁄+&˚<äì
n+<äTe\¢ Çø£ÿ&É qT+∫ bÕπs ùd\j˚Tsπ ªø£DT«ì @s¡Tμ>± yÓTT<ä{À¢ |æ\eã&ç
‘·sê«‘· ø£+&É˝Òs¡T>± e÷]+<ä+{≤s¡T.
Ä\j·T+˝À ø=+‘·uÛ≤>∑+ 680 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ ì]à+#·ã&ç+<äq
{≤ìøÏ Ä<Ûësê\THêïsTT. ô|qT•\qT yÓTT<ä≥ ø£qT>=ì+~ ø£D« eTVü≤πs¸
q+{≤s¡T. Äj·Tq Vü≤düÔyêdæ ã\+‘√H˚ á πøåÁ‘·+ Ç+‘·{Ï eTVü≤‘·Ôs¡yÓ TÆq
200
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·>∑*–+<äì n+{≤s¡T. á Á|ü<˚X¯+ Á≈£Ls¡eTè>±\≈£î,
$wüdüsêŒ\≈£î ì\j·T+ nsTTHê yê{Ïe\¢ me]ø° @ Ä|ü<ë yê{Ï*¢q
<ëK˝≤\T ˝Òe⁄. kÕ«$T <äs¡ÙHêìøÏ yÓ[¢q uÛÑø£Ô»q+ sêfi¯ó¢, s¡|üŒ\MT<ä,
#Ó‘,Ô· #Ó<ësê\ MT<ä |ü&TÉ ≈£îHêï ˇø£ÿ]HÓH’ ê ‘˚fió¯ ,¢ bÕeTT\T ≈£î{Ïqº <ëK˝≤˝Òe¢ ⁄.
ô|qT•˝≤ø£è‹˝À e⁄qï dü«j·T+uÛÑTe⁄qT Áù|$T≈£î\ >±&ÛÜ*+>∑q+>±
uÛÑ≈£îÔ\T uÛ≤$kÕÔs¡T. ô|+#·\ø√q qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T #Ó+#·T eì‘·qT $yêVü≤
e÷&çq+<äT≈£î >∑Ts¡T>Ô ± Á|ü<eä∏ T<˚y]˚ Ä~\øÏàå neTàyê]‘√ bÕ≥T s¬ +&√uÛ≤s¡´
#Ó+#·T\øÏåà ≈£L&Ü kÕ«$Tyê]ì ô|qy˚düT≈£îqï Äø£è‹ eTq≈£î >√#·]düTÔ+~.
Ç|üŒ{Ïø° ÁãVü≤√à‘·‡yê\ düeTj·T+˝À kÕ«$T ø£fi≤´D≤ìøÏ eTT+<äT ‘·eT≈£î
n\T¢&Ó’q ô|+#·\kÕ«$TøÏ n&É$ #Ó+#·T\T ‘=* ìy˚<äq>± qè‘·´+ #˚dü÷Ô ,
|ü+&ÉT¢, ø£+<äeT÷˝≤\T, ‘˚H˚ kÕs¡|ü|ü düeT]Œ+#·≥+ ÄqyêsTTr>±
ek˛Ô+~. kÕ«$T ø£fi≤´D+˝À –]»qT\<˚ Á|ü<∏äeT ‘ê+ã÷\+.
ô|+#·\ø√q≈£î düMT|ü+˝Àì uÛs’… e¡ ø√q≈£î kÕ«$T yêVü‰´[øÏ yÓ[q¢ |ü⁄Œ&ÉT
eTTqT\T yÓ+&ç >=&ÉT>∑T\T |üfÒºyês¡≥! n+<äTe\¢ kÕ«$TøÏ yÓ+&ç>=&ÉT>∑T\
yê&ÉH˚ ù|s¡T ≈£L&Ü e⁄+~. Ç|üŒ{Ïø° Á|ü‹ yÓ’XÊK e÷dü+˝À ‘Ó\¢{Ï yÓ+&ç
>=&ÉT>∑T\T <äs¡Ùq$TdüTÔqï≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~. n+<äTπø ô|+#·\ø√qqT #Û· Á‘·|ü‹
øπ Áå ‘·+ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Á|ü‹ ÁãVü≤√à‘·‡yê\˝À uÛ≈Ñ î£ \Ô T kÕ«$TøÏ yÓTT≈£îÿ
ã&ç>± >=&ÉT>∑T\T düeT]ŒkÕÔsT¡ . ô|qT•\ qèdæ+Vü‰\j·T+ Ä>∑eTXÊÁdüÔ Á|üø±s¡+
ì]à+#·ã&ç+~. m‘·ÔsTTq sê»>√|ü⁄s¡+ e⁄+~. ñ‘·Ôs¡+>± ø£D«eTTFq~
Á|üeVæ≤dü÷Ô e⁄+~. q~øÏ ne‘·\ Ä~\ø°åà neTàyê] Ä\j·T+ e⁄+~.
kÕ«$Tyê] >∑T&çøÏ eTT+<äT Ä+»H˚jT· kÕ«$T >∑T&çe⁄+~. Áo $»j˚TX¯«Ø
<˚$ ÄÁX¯eT+ ñ+~.
ô|+#·\ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$TøÏ ø=+&çø±düT\
yê&ÉH˚ ù|s¡T+~. ø=+&É\˝À <ä+&ç>± e⁄qï ‘˚fi¯ó¢
me«]˙ n+≥q+<äTq >∑Ts¡T‘·T>± Äj·Tq eTVæ≤eTqT
e]íd÷ü Ô ø=+&çø±düT\yê&ÉT nì |æ\TkÕÔsT¡ .
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

bı<ä\≈£Ls¡T eT+∫ ≈£L&É*. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT sê|üPs¡T

‘ê\÷ø±˝Àì á }s¡T sê|üPs¡T ø£+fÒ u≤>± eè~∆ #Ó+~+~. nìï
Á>±e÷\≈£î ≈£L&É* ne&Éy˚T <ëìøÏ ø±s¡D+. Ç≥T HÓ\÷¢s¡T, n≥T
>∑÷&É÷s¡T, sê|üPs¡T, ø£\TyêsTT, k˛eT•\ Ç˝≤ nìï Á>±e÷\≈£î yÓfi&¢¯ ÜìøÏ
nqTyÓ’q ≈£L&É*. HÓ\÷¢s¡T q>∑sêìøÏ sêe&ÜìøÏ nqTe⁄>± s¡yêD≤
kÂø£sê´\T+&É≥+ eTs√ kÂ\uÛ´Ñ +.

201
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É\
dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` dü+>∑+ eT+&É\+, ô|Hêïq~
<äøÏåD+ ` ôd’<ë|ü⁄s¡+ eT+&É\+
‘·÷s¡TŒ ` HÓ\÷¢s¡T, yÓ+ø£{≤#·\+,
eTqTuÀ\T eT+&É˝≤\T
|ü&ÉeTs¡ ` #˚»s¡¢, ø£\TyêsTT, sê|üPs¡T
eT+&É˝≤\T
bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É\
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
bı<ä\≈£Ls¡T, ‘ê{Ï|ü]Ô, eTVü≤à<ë|ü⁄s¡+,
$s¡TePs¡T, _s¡<äy√\T, <äT>∑Z+{Ï, H˚<äTs¡TeT*¢,
yÓTT>∑fi¯Sfls¡T, ‘√&˚s¡T, eTs¡T|üPs¡T, ÇqT≈£î]Ô,
dü÷sêj·TbÕfiË+, ÄsY.yÓ’.bÕfiË+, &˚>∑|üP&ç,
ø£qT|ü]Ô, |ü⁄*ø=\T¢, Á|üuÛÑ–]|ü≥ï+,
yê$+≥|ü]Ô, ã‘·TÔ\|ü*¢, n\T›]Ô,
neTàyê]bÕfiË+, #ê≥>=≥¢, HêePs¡T|ü*¢,
#ÓHêï¬s&ç¶|ü*¢, eTÁ]|ü*¢, nj·T´>±]bÕfiË+,
HêePs¡T, bÕs¡¢|ü*¢, m*–+{ÏbÕfiË+,
q+~yêsTT.

202
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø=+ &É\T, >∑T≥º\‘√ ñqï á ÁbÕ+‘·+ ãVüQXÊ bı<ä\‘√ ì+&ç

e⁄+&É≥+ e\¢ bı<ä\≈£Ls¡T nH˚ ù|s¡T e∫à e⁄+&Ée#·TÃ.
bı<ä\≈£Ls¡T˝À e⁄qï >∑D|ü‹ <˚yê\j·T+, ‘ê{Ï|]ü ,Ô Á|üu–ÑÛ ]
|ü≥ï+, $s¡T|üPs¡T, eTs¡T|üPs¡T\˝À ñqï ÁbÕNq <˚yê\j·÷\ e\¢,
ø√≥\ e\¢ á ÁbÕ+‘·+ $»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄\ @\Tã&ç˝À eT+∫
yÓ’uÛÑyêìï #·$#·÷dæq≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
bı<ä\≈£Ls¡T˝À •yê\j·T+, $ù|Tò ïX¯«sê\j·T+ ˇπø #√≥ ø£ìŒkÕÔsTT.
ìsêàDXË*’ ì ã{Ϻ #√fi¯ó\ #˚‘· ì]à+#·ã&çq$>± ìsêú]+#ês¡T. $ù|Tò ïX¯«
sê\j·T+ e<ä› Ç|üŒ{Ïø° #·T≥Tº|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\ yês¡T Á|üe÷D≤\T #˚dü÷Ô,
dü‘·´ìs¡÷|üD #˚düT≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. á Ä\j·÷\≈£î u≤>±
e÷Hê´\THêïsTT. 1982 es¡≈£î $Hêj·T≈£îì Ä\j·T+ Jsêíedüú˝À
e⁄+&ç+~. 1982˝À ø£+∫ |”sƒê~Û|ü‹ »j˚T+Á<ä düs¡dü«‹ kÕ«$T
≈£î+uÛ≤_Ûùwø£+ »]|æ, qeÁ>∑Vü‰\qT Á|ü‹wæ˜+#·&É+‘√ Ä\j·T+ Á|üdæ~∆
#Ó+~q≥Tº ‘Ó\Tk˛Ô+~.
#√fi¯, $»j·Tq>∑s¡ ìsêàDXË’* >∑\ sê‹düÔ+uÛ≤\T, •˝≤Œ\T á
Ä\j·T+˝À ø£ìŒkÕÔsTT. á eT+&É\+˝À n‘·´+‘· #ê]Á‘·ø£ yÓ’•wüº´+
>∑\ Á>±eT+ Á|üuÛÑ–]|ü≥ï+. bı<ä\≈£Ls¡T düMTbÕq e⁄qï á Á>±eT+
$»j·Tq>∑s¡ Á|üuÛÑTe⁄\ @\Tã&ç˝À ˇø£ yÓ\T>∑T yÓ*–q |ü≥ºD+.
Ç+<äT˝Àì Ä\j·÷\qT >∑eTì+∫q|ü⁄Œ&ÉT Vü≤+|æ, #·+Á<ä–]\˝Àì
Ä\j·÷\T >∑Ts¡TÔø=kÕÔsTT. á Á>±eT+˝À ø√≥, 101 Ä\j·÷\T+&˚eì
n+{≤s¡T. Á|üu≤Û ø£se¡ s¡qú T&ÉT nH˚ kÕeT+‘·T&ÉT Çø£ÿ&É |ü]bÕ\q kÕ–+#˚
yê&Éì Äj·TH˚ ø√≥, 101 <˚yê\j·÷\T ø£{≤º&Éì n+{≤s¡T. nsTT‘˚
XÊdüHê\˝Àì $wüj÷· ìï ã{Ϻ #·÷ùdÔ yÓ+ø£≥|ü‹ sêj·T\T á ÁbÕ+‘êìï
|ü]bÕ*+#ê&Éì ‘Ó\Tk˛Ô+~. Á>±e÷ìøÏ eTT+<äT>± ª@qT>∑T\ <=s¡Te⁄μ
ø£ ì Œdü T Ô + ~. ø√≥, Ä\j· ÷ \ ìsêàD+˝À ÄHê&É T @qT>∑ T \<˚
Á|ü<ÛëqbÕÁ‘·. Ä @qT>∑T\T »\ø±˝≤&É&ÜìøÏ ‘·$«q <=s¡Ty˚ @qT>∑T\
<=s¡Te⁄.
#ÓqïπøX¯yê\j·T+, •yê\j·T+ •~∏˝≤edü˝ú À ø£ìŒkÕÔsTT. <äT+&É>T∑ \T
ì<ÛäT\ ø√dü+ nìï Ä\j·÷\qT <Ûä«+dü+ #˚ùdXÊs¡T. #ÓqïπøX¯yê\j·T+
Ç|ü⁄Œ&ÉT sêe÷\j·T+>± |æ\eã&ÉT‘·÷ ñ+~.
á Ä\j·÷ìøÏ eTT+<äT #ê˝≤ eT≥Tº≈£î uÛÑ÷$T˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT,
ˇø£ XÊdüq+ ø£ìŒdüTÔ+~. n~ yÓ+ø£≥|ü‹sêj·T\T ø±\+Hê{Ï~(Áø°.X¯
1600 ÁbÕ+‘·+). á Ä\j·÷ìøÏ düMT|ü+˝À •yê\j·T+, Hê>∑T\
•˝≤Œ\T, Ms¡uÛÑÁ<äTì $Á>∑Vü≤+, bÕ&ÉTã&çq nH˚ø£ ∫qï>∑Tfi¯ó¢ ø£ìŒkÕÔsTT.
<˚yê\j·T+ eTT+<äT sê‹ <Ûä«»düÔ+uÛÑ+ ø£ìŒdüTÔ+~. #ÓqïπøX¯yê\j·÷ìøÏ
<äøDåÏ ≤q •yê\j·T+ •~∏˝≤edü˝ú À ø£ìŒdüT+Ô ~. |üP\ u≤$, *+>±\bÕ&ÉT

Çø£ÿ&É nuÛÑj·÷+»H˚j·T kÕ«$TøÏ $X‚wü ÁbÕ#·Ts¡´+

ñ+~. n|üŒ{À¢ sêE nuÛÑj·÷+»H˚j·TkÕ«$T <˚ekÕúq+ qT+∫
dü+>∑+ e<ä›qTqï ô|Hêïq~ es¡≈£î kıs¡+>∑ e÷sêZìï @sêŒ≥T
#˚dTü ≈£îì ‘Ó\y¢ ês¡Ts¡a≤eTTq Ä e÷s¡+Z >∑T+&Ü yÓ[,¢ ô|qï˝À kÕïq+
#˚d,æ Ä+»H˚jT· kÕ«$T >∑T&ç˝À |üP»\T ìs¡«Væ≤+#˚ yê&Éì n+{≤s¡T.
101 <˚yê\j·÷\‘√ bÕ≥T 101 u≤e⁄\qT ‘·$«+#ê&Éì n+{≤s¡T.

203
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

˝≤+{Ï ÁbÕ+‘ê\T ø£ìŒkÕÔsTT. ø=~› <ä÷s¡+˝À bı˝≤˝À¢ ø√≥ •~∏˝≤\T
ø£ìŒkÕÔsTT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ª<Ûä÷s¡®{Ïμ Ç+{Ï ù|s¡T>∑*–q yês¡T á Á>±eT+˝À
ñ+&˚yês¡T. Á>±eT<˚e‘· Ä\j·T+, Hê>±\j·T+ ˝≤+{Ï Ä\j·÷\T #ê˝≤
e⁄HêïsTT. ø=+&É\ MT<ä ∫qï∫qï >∑Tfi¯ó¢ ñHêïsTT. yê{Ï˝À¢ $Á>∑Vü‰\T
#ê˝≤ eT≥Tº≈£î <√|æ&çøÏ >∑Ts¡j·÷´sTT. Ç{°e\ ø±\+˝À Ä\j·÷\qT
|ü⁄q]ï]à+#˚ |üì ÁbÕs¡+uÛÑ eTsTT+~.
düeTTÁ<ä rsêq e⁄+&ç z&É\ sêø£b˛ø£\‘√ yê´bÕs¡+ kÕ>∑T‘·÷ ñ+&˚
sπ e⁄\qT ª|ü≥Dº +μ ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔsT¡ . ø±˙ Ç˝≤+{Ï y˚MT ˝Ò≈î£ +&Ü Á|üu–ÑÛ ]ì
|ü≥ºD+>± |æ\e&É+ ÄX¯Ãs¡´+ ø£*ZdüTÔ+~. á Á>±e÷ìøÏ ô|qï <ë«sêH˚
@<Ó’Hê yê´bÕs¡+ |ü&Ée\ MT<ä »]– ñ+&=#·TÃqì ø=+<äs¡÷Væ≤düTÔHêïs¡ T.
#ê˝≤ @fi¯¢ øÏ+<ä≥ Ä]ÿj·÷\J &Ó’¬sø£ºsY πø<ëπsX¯«] Çø£ÿ&É≈£î e∫Ã
yÓfi≤¢s¡T. ø√{Ïs¡÷bÕj·T\‘√ eT÷´õj·T+ @sêŒ≥T #˚kÕÔeTHêïs¡T. 20
@fi¯ó¢>± ‘·$Tfi¯Hê&ÉT≈£î #Ó+~q ø√{ÏkÕ«$T |üP»\T #˚düTÔHêïs¡T. bÕ‘·
yÓu’ yÑÛ êìï Á|üu–ÑÛ ] |ü{≤ïìøÏ rdüTø£sê>∑*–‘˚, õ˝≤¢˝À eT+∫ j·÷Á‘êdü\ú +
ø±>∑\<äT. •\Œ kÂ+<äs¡´y˚T>±ø£, Á|üø£è‹ kÂ+<äsê´ìø° Ä≥|ü≥Tº Á|üuÛÑ–]
|ü≥ï+.
Ä‘·à≈£Ls¡T, sê|üPs¡T yÓT≥º ÁbÕ+‘· ¬s’‘·T\ n_Ûeè~∆ì <äèwæº˝À
ñ+#·T≈£îì bı<ä\≈£Ls¡T≈£î |ü~ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À dü+>∑+≈£î b˛j˚T
<ë]˝À >±j·TÁ‹ wüß>∑s‡Y bòÕ´ø£Øº ì kÕú|+æ #ês¡T. 11y˚\ mø£sê˝À¢ #Ós≈¡ î£ qT
á ÁbÕ+‘·+ ¬s’‘·T\T kÕ>∑T #˚düTÔHêïs¡T. nH˚ø£ Ä≥+ø±\ ‘·sê«‘· 1998
qT+∫ Áø£w+æ >¥ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ nsTT, #·ø¬ ÿs¡ ñ‘·Œ‹Ô »s¡T>∑T‘√+~. eT÷&ÉTy˚\
≥qTï\ Áø£wæ+>¥ kÕeTs¡ú´+ ø£*– e⁄+~. ◊<äTy˚\ ≥qTï\ \ø£å´+. á
bòÕ´ø£ºØ e\¢ sê|üPs¡T, Ä‘·à≈£Ls¡T ÁbÕ+‘ê\ ìs¡T<√´>∑T\≈£î ñbÕ~Û
neø±XÊ\T \_Û+#êsTT.
ø£ècÕíõ˝≤¢ #·\¢|ü*¢ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ø√fÒX¯«s¡sêe⁄ ñ<√´>∑Ø‘ê´
wüß>∑sY bòÕ´ø£ºØ˝À dæ.Ç.z>± |üì#˚j·T&ÜìøÏ e#êÃs¡T. <ë<ë|ü⁄
Hê\Tπ>fi¯ó¢ |üì#˚XÊs¡T. bòÕ´ø£ºØì ˝≤uÛ≤\ u≤≥˝ÀøÏ rdüT≈£îe#êÃs¡T.
ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷ #˚dæ, ‘·q ÄX¯j·TkÕ<Ûäq ø√dü+ ¬s+&ÉT ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\ ô|≥Tºã&ç‘√ bı<ä\≈£Ls¡T <ä>∑Zs¡ ÇqT≈£î]Ô e<ä› Ä˝ÀyÓsê
bòÕ´ø£Øº ì ì]à+#ês¡T. düMT|ü ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø£\ã+<ä kÕ>∑T ≈£L&Ü #˚|{ü ≤ºsT¡ .
á bòÕ´ø£ºØ˝À 100eT+~ ñ<√´>∑T\THêïs¡T yê]˝À n~Ûø£ uÛ≤>∑+ Ád”Ô˝Ò!
bòÕ´ø£ºØøÏ #ÛÓ’¬sàHé eTVæ≤fi‚!

Ä˝ÀyÓsê bòÕ´ø£Øº ˝À ø£\ã+<ä Ä≈£î\ qT+∫ ≈£L˝ŸÁ&ç+ø˘‡

‘·j·÷s¡T#˚düTÔHêïs¡T. eT÷&ÉT s¡ø±\ Á|òüP{Ÿ p´dt\T, Hê\T>∑T
s¡ø±\ ôV≤˝ŸÔ {≤ìø˘\T, ◊<äTs¡ø±\ ø±k˛à{Ïø˘‡ ‘·j·÷s¡T
#˚dTü HÔ êïs¡T. uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À cÕ+|ü⁄\T, düãT“\T ‘·j÷· s¡T #˚j÷· \H˚
ñ<˚›X¯´+‘√ e⁄Hêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ 500mø£sê˝À¢ e⁄qï ø£\ã+<ä
kÕ>∑TqT 5000 mø£sê\≈£î ô|+#ê\qï Á|üj·T‘·ï+˝À e⁄Hêïs¡T.

204
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø£\T n+fÒ ø£\Te|üP\T. yêsTT n+fÒ

ø±\Te. ø±\Te˝À ø£\Te |ü⁄e⁄«\Tqï+<äTe\¢
ø£\TyêsTT nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~.

205
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

ø£\TyêsTT eT+&É\ ø£\TyêsTT eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T: |ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
ñ‘·Ôs¡+ ` nq+‘·kÕ>∑s¡+, #˚»s¡¢ ø£\TyêsTT, ≈£î\÷¢s¡T, <ë#·÷s¡T, ñj·÷´\|ü*¢,
eT+&É˝≤\T ø£qT|üPs¡T|ü*¢, e÷<äqï>±]|ü*¢, ‘√|ü⁄>∑T+≥,
<äøÏåD+ ` sê|üPs¡T eT+&É\+ N|æHê|æ, ‘Ó\T>∑Tsêj·T|ü⁄s¡+, ã<Ó›y√\T,
‘·÷s¡TŒ ` #˚»s¡¢, bı<ä\≈£Ls¡T ∫qï>√|ües¡+, πøX¯eTH˚ì|ü*¢, ∫+‘·\
eT+&É˝≤\T Ä‘·à≈£Ls¡T, ∫+‘·\bÕfiË+, #·e≥bÕfiË+,
|ü&ÉeTs¡ ` nq+‘·kÕ>∑s¡+ eT+&É\+, Áu≤Vü≤àD|ü*¢, ô|s¡eTqø=+&É, q÷ø£\|ü*¢,
ø£&É|ü õ˝≤¢ |ü˝…¢ø=+&É, u≤˝≤Jsêe⁄ù|≥.

206
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

á eT+&É\+˝À ÁbÕNq Á>±eT+ ≈£î\÷¢sT¡ . Ç+<äT˝À n#·T´‘·kÕ«$T

Ä\j·T+ ñ+~. Ç~ sêj·T\yê] k˛<äsT¡ &ÉT n#·T´‘· <˚esêj·T\
ø±\+˝À ø£≥ºã&ç+~. #·ø£ÿ{Ï •\Œø£fi¯ Ç+<äT˝À #·÷&Ée#·TÃ.
ÁbÕNq ø±\+˝À Çø£ÿ&É eT{Ϻ ø√≥\T+&˚$.
<ë#·÷s¡T˝À Á|üX¯düúyÓTÆq #ÓqïπøX¯yê\j·T+ e⁄+~. á eT+&É\+˝À
ø£ìŒ+#˚ ÁbÕNq ø£≥º&Ü\˙ï $»j·Tq>∑s¡ sêE\y˚! ‘Ó\T>∑Tsêj·TT&ÉT
nH˚ Á|üuÛÑTe⁄ ù|s¡ MT<ä ˇø£ Á>±eT+ e⁄+~. n<˚ ‘Ó\T>∑T sêj·T|ü⁄s¡+.
á ÁbÕ+‘êìï 1442`1446 ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü]bÕ*düTÔqï ÁbòÂ&É
<˚esêj·TT\≈£î ‘Ó\T>∑T sêj·TT&ÉT(Áoø±≈£îfi¯+ Á|üuÛÑTe⁄), |ü+≥yÓTÆ˝≤¬s&ç¶
nH˚ yêfi¯ó¢ j·TT<ë∆˝À¢ düVü‰j·T+ #˚XÊs¡T. ‘Ó\T>∑Tsêj·Tì C≤„|üø±s¡∆+
‘Ó\T>∑T sêj·T|ü⁄s¡+ @s¡Œ&ç+~. ÁbòÂ&É<˚esêj·T\T, ‘Ó\T>∑T sêj·T&É T
eTVü‰ø£$ ÁoHê<∏äTìøÏ düeTø±*≈£î\T. ÁbòÂ&É<˚esêj·T\ ∫Vü≤ï+>±
<˚esêj·T|ü*¢ @s¡Œ&ç+~.
Áo ø£èwüí <˚esêj·T\ ø±\+˝À (1509`1530) Äj·Tq sê» Á|ü‹ì~Û
ø=+&ÉeTs¡TdüT ø£\TyêsTT, nq+‘·kÕ>∑s¡+ #Ós¡Te⁄\qT ‘·$«+#ê&ÉT. ‘·q
‘·*¢ X¯+ø±j·TeTà ù|s¡T MT<ä ø=+&É eTs¡TdüT ˇø£ u≤$ ‘·$«+#ê&ÉT. Ä
u≤$ H˚&ÉT X¯+ø£s¡eTà u≤$>± |æ\eã&ÉT‘·÷ e⁄+~.
á eT+&É\+˝À ô|Hêïq~ rs¡+˝À •yê\j·÷\T ì]à+#·ã&ܶsTT.
ne˙ï Ç|ü⁄Œ&ÉT •~∏˝≤edüú≈£î #˚s¡T≈£îHêïsTT.
|ü~ <äXÊu≤›\≈£î ô|>’ ± ‘·eT\bÕ≈£î |ü+≥ |ü+&ç+#·&+É ˝Àq÷, düT<ä÷s¡
ÁbÕ+‘ê\≈£î m>∑TeT‹ #˚j·T&É+˝Àq÷ ø£\TyêsTT ¬s’‘·T\T eTT+<ä+»˝À
e⁄Hêïs¡T. Çø£ÿ&É |ü+&ç+#˚ Ä≈£î ø±s¡+>± e⁄+&É≥+‘√ bÕ≥T, ì\Te
e⁄+&˚ kÕeTs¡ú´+ ø£*– e⁄+&É≥+‘√ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À BìøÏ eT+∫
–sêø° e⁄+~. eT+&É\ øπ +Á<äyTÓ qÆ ø£\TyêsTT˝À 500 mø£sê˝À¢ ‘·eT\bÕ≈£î
kÕ>∑T#˚kÕÔsT¡ . Ç+#·T$T+#·T e+<ä dü+e‘·‡sê\≈£î ô|>’ ± Çø£ÿ&É ‘·eT\bÕ≈£î
kÕ>∑e⁄‘√+~. Çø£ÿ&É |ü+&ç+∫q ‘·eT\bÕ≈£î\qT d”»Hé˝À eTVü‰sêÁwü≈º £î
#Ó+~q eTT+u≤sTT, Hê>∑|Pü s¡T, yêsê∆, ø£\ø£‘êÔ, Ws¡+>±u≤<é, ø±q÷ŒsY,
\ø√ï, sêyéT|üPsY ‘·~‘·s¡ düT<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î m>∑TeT‹ #˚düTÔ+{≤s¡T.
õ˝≤¢˝À 2000 mø£sê\≈£î ô|’>± á |ü+≥ |ü+&çdüTÔ+&É>± n+<äT˝À
n~Ûø£ uÛ≤>∑+ ø£\TyêsTT eT+&É\+˝À kÕ>∑e⁄‘·T+&É≥+ $X‚wü+.

Á|üeTTK ø£esTTÁ‹ yÓTT\¢ kı+‘·ePs¡T ø£\TyêsTT

eT+&É\+˝Àì >√|ües¡+ nì n+{≤s¡T. ø±˙ ø£&É|üõ˝≤¢˝Àì
>√|ües¡+ ÄyÓT kı+‘·ePs¡ì eT] ø=+<äs¡+≥÷ e⁄Hêïs¡T.
düeTÁ>±+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´+˝À Äs¡TÁ<ä ø£\TyêsTT eT+&É+˝Àì
>√|ües¡y˚T ÄyÓT kı+‘·ePs¡T>± ù|s=ÿHêïs¡T. ÄyÓT Äsê<Ûä´
<Ó’e+ Áoø£+sƒ¡eT˝Ò¢X¯«s¡Tì Ä\j·T+ >√|ües¡+˝À e⁄+&É≥+ á
yê<äq≈£î ã˝≤ìïdüTÔqï~.

207
ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

#Ós¡¢ nH˚ |ü<ä+ ª#Ós¡Te⁄\μ nH˚ |ü<ä+

qT+∫ e∫Ã+<ä+{≤s¡T. #ÓqïπøX¯yê\j·T+ <ä>sZ∑ ˝¡ À
ñqï #ÓsT¡ e⁄ nqï ns¡+ú ˝À ª#Óqï#Ósμ¢¡ ø±\Áø£yT˚ D≤
#˚»s¡¢ nsTT e⁄+&Ée#·TÃ.

209
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

#˚»s¡¢ eT+&É\ #˚»s¡¢ eT+&É\

dü]Vü≤<äT\› T:
ñ‘·Ôs¡+ ` ô|Hêïq~, nq+‘·kÕ>∑s¡+,
Ä‘·à≈£Ls¡T, dü+>∑+
eT+&É˝≤\T
<äøÏåD+ ` ø£\TyêsTT, bı<ä\≈£Ls¡T
eT+&É˝≤\T
‘·÷s¡TŒ ` bı<ä\≈£Ls¡T eT+&É\+
|ü&ÉeTs¡ ` ø£\TyêsTT eT+&É\+
|ü]~Û˝Àì Á>±e÷\T:
#˚ÓCs¡¢, Hê>∑T\yÓ\¢≥÷s¡T, e÷eTT&É÷s¡T,
ô|˝Ò¢s¡T, yê$˝Òs¡T, eT&É|ü*¢, q÷‘·øÏÿyê]
ø£+Á&ç>∑, HÓs¡÷ïs¡T, ‘·÷s¡TŒ ø£+uÛÑ+bÕ&ÉT,
bÕ&˚s¡T, ô|s¡Te÷fi¯flbÕ&ÉT, Ä<ä÷s¡T|ü*¢,
@≥÷s¡T, ∫‘·Ô\÷s¡T, zãT˝≤j·T|ü*¢,
‹e÷àj·TbÕfiË+, j·TqeT<ä\, bÕ‘·bÕ&ÉT,
>=\¢|ü*¢, ø√{Ïrs¡ú+, _\T¢bÕ&ÉT, ø±øÏyêsTT.

210
 ÇB HÓ\÷¢s¡T 30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£

>= \>∑eT÷&ç yÓ+ø£j·T´kÕ«$T »qàdüú\+ nsTTq Hê>∑T\ yÓ\¢≥÷s¡T

˝Àì |ü⁄sê‘·q •yê\j·T+, ø√<ä+&ÉsêeTkÕ«$T Ä\j·T+, ø√{Ï
rs¡ú+˝Àì ø√fÒX¯«sê\j·T+, ∫‘·Ô\÷s¡T˝Àì Ms¡uÛÑÁ<äkÕ«$T
Ä\j·T+, #˚»s¡¢˝Àì düTÁ|üdæ<ä∆ #ÓqïπøX¯yê\j·T+ á eT+&É\+ #ê]Á‘·ø£
ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT.
#˚»s¡¢≈£î ø√{Ïrs¡ú+ |ü~ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñ+~. ô|Hêï q~øÏ
<äøÏåD|ü⁄ ˇ&ÉT¶q <˚yê\j·T+ ñ+&É≥+‘√ bÕ≥T eTTK<ë«s¡+ MT<ä
eTÁ] #Ó≥Tº ñ+~. ¬s+&Éeø±o>± Çø£ÿ&ç Á|ü»\T ø√{Ïrsêúìï |æ\Tdü÷Ô
e⁄+{≤s¡T. k˛eT•\, ø√{Ïrs¡+ú , #˚»s¡,¢ sêeTrs¡+ú \˝Àì •e*+>±\qT
|üs¡X¯ósêeTT&ÉT Á|ü‹wæ˜+∫q≥T¢ #Ó|ü⁄‘ês¡T. M{Ï˝À ø√{Ï *+>±ø£è‘·T\T
>∑\ @ø£*+>±ìï ø√{Ï rs¡ú+˝À Á|ü‹wæ˜+#ê&ÉT. Áø°.X¯ 12e X¯‘êã›+˝À
Çø£ÿ&ç Ä\j·÷ìï #√fi¯ó\T ì]à+∫q≥T¢ Ä<Ûësê\THêïsTT.
Á|ü‹ @{≤ •esêÁ‹ |üs¡«~Hêq ø√{Ï BbÕ\T yÓ*–+#·&É+ á
Ä\j·T Á|ü‘˚´ø£‘·. á ÁbÕ+>∑D+˝À ø√fÒX¯«s¡kÕ«$T, ø±e÷øÏå<˚$
Ä\j·÷\T e⁄HêïsTT. ‘Ó\T>∑Tsêj·T|ü⁄s¡+ Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q yÓHïÓ \ø£+{Ï
Hêsêj·TDkÕ«$T#˚ ì]à+#·ã&çq nj·T´|üŒkÕ«$T, qeÁ>∑Vü‰\T,
$Hêj·T≈£îì>∑T&ç, düTÁãeTD´kÕ«$T Ä\j·÷\THêïsTT.
á Ä\j·÷ìøÏ m<äTs¡T>± yÓ+ø£j·T´kÕ«$T ÄÁX¯eT+ e⁄+~. á
Ä\j·T+‘√ yÓ+ø£jT· ´kÕ«$TøÏ m+‘√ nqTã+<Û+ä e⁄+~. á ÄÁX¯eT+˝À
ì‘ê´qï<ëq+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ô|Hêïq~ ˇ&ÉT¶q e⁄qï ø√{Ïrsêúìï #√fi¯ó\T HÍø±yêDÏ»´πø+Á<ä+>±
eè~∆|ü]#ês¡T. ô|Hêïq~øÏ ô|<ä›ô|<ä› ã+&É\T ô|{Ϻ Çø£ÿ&É z&Éπse⁄ ôd’‘·+
ì]à+#ês¡T. ã+&É\T |ü&bç ˛≈£î+&Ü e⁄+&É{≤ìøÏ ‘ê|ü&+É #˚XÊs¡T. yê{ÏøÏ
ã˝≤ìïe«{≤ìøÏ yÓT≥¢ es¡dü ì]à+#ês¡T. yÓT≥¢ øÏsT¡ yÓ|’ ⁄ü ˝≤ •ebÕs¡«‘·T\
‘ê+&Éyêìï n+<ä+>± #Óø±ÿs¡T.
n|üŒ{À¢ á πse⁄ <ë«sê yê´bÕs¡T\T ã+>±fi≤U≤‘·+ #˚s¡Tø=ì,
HÓ\÷¢s¡T ÁbÕ+‘·+˝Àì n≥M dü+|ü<äqT Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î #˚πsÃyês¡T.
Ç|ü⁄Œ&û z&Éπse⁄ ìs¡T|üjÓ÷>∑+>± ñ+~.

#√fi¯, #êfi¯óø£´ ìsêàDXË’*øÏ ø√{Ïrs¡ú+ Ä\j·T+ n<ä›+

|ü&ÉT‘·T+~. >∑s¡“¤>∑T&ç, eTTK eT+&É|ü+, n+‘·sê\j·T+
n<äT“¤‘·yÓTÆq •˝ŒHÓ’|ü⁄D≤´\‘√ n\sês¡T‘·T+{≤sTT. <˚yê\j·T
ìsêàD≤ìï ô|<ä›ô|<ä› ã+&É\‘√ #˚kÕs¡T. Ä\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À
#ê˝≤ $Á>∑V‰ü \T #Ó˝≤¢#<Ó Tä s¡T>± ø£ìŒkÕÔsTT. #˚‹˝À s¡TÁ<ëø£eå ÷\,
Hê>±uÛÑs¡D≤\‘√ e⁄qï •e⁄ì $Á>∑Vü≤+‘√ bÕ≥T, bÕs¡«‹,
≈£îe÷s¡kÕ«$T uÛ…’s¡e⁄ì $Á>∑Vü‰\T Ä\j·T+˝À ø£ìŒkÕÔsTT.

211
 ÇB HÓ\÷¢s¡T
#˚»s¡¢ eT+&É\+˝À <ë<ë|ü⁄ Çs¡yÓ’ @fi¢̄ øÏ+<ä≥ >±*bÕfiË+ kÕ<Ûës¡D
yÓTÆq Á>±eT+. ø±˙ H˚&ÉT Á|üdæ<ä∆yÓTÆq Á>±eT+. 1987˝À >±*bÕfi≤ìøÏ
#Ó+~q |üj÷· ´e⁄\ ÁoVü≤] nH˚ >=Á¬s\ ø±|ü] ∫qï |üP]bÕø£˝À uÛ>Ñ y∑ êHé
yÓ+ø£jT· ´kÕ«$T ∫Á‘·|{ü ≤ìï ñ+#·Tø=ì |üP»\T ìs¡«Væ≤+#˚yê&ÉT. n|üŒ{À¢
n~ düàXÊq ÁbÕ+‘·+, ìsêàqTwü´+>± e⁄+&˚~.
uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\T HÓs¡y˚s¡T‘·T+&É≥+‘√ ÄÁX¯e÷ìï n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. Á>±eTdüTú\ ø£èwæ‘√ n‘·´+‘· yÓ’uÛÑeyÓTÆq |ü⁄D´πøåÁ‘·+>±
s¡÷|ü⁄~<äTø› =+~. sêÁwü+º ˝À |ü\TÁbÕ+‘ê\T qT+&ç uÛ≈Ñ î£ \Ô T e∫Ã, $sêfi≤\T
ÇdüTHÔ êïs¡T. $cÕí«\j·T+, uÛ>Ñ y∑ êHé yÓ+ø£jT· ´kÕ«$T Ä\j·T+, $ù|Tò ïX¯«s¡
212
30e »qà~q Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£
Ä\j·T+, n–ï>∑T+&É+, nqï|üPs¡í eT+~s¡+, >√XÊ\, |ü⁄wüÿ]DÏ yÓ*XÊsTT.
Á|ü‹ ì‘·´+ nqï<ëq+ »s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. Á|ü‹ì‘·´+ nHêïìï
_Ûø£å>± ‘Ó∫à ‘=\T‘· yÓ+ø£j·T´kÕ«$TøÏ ìy˚~+∫ nq+‘·s¡+ ÄÁX¯eT+˝À
‘·j·÷s¡T#˚dæq ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\˝À ø£*|æ n+<ä]ø° Á|ükÕ<ä+>± |ü+#·T
‘ês¡T. 2000 eT+~ ˇπøkÕ] uÛÀ»q+ #˚ùd+<äT≈£î M\T>± nqï|üPs¡í
eT+&ÉbÕìï Çø£ÿ&É ì]à+#ês¡T. Á|ü‹ X¯ìyês¡+ uÛ≈Ñ î£ \Ô T $X‚w+ü >± $#˚Ãdæ
|üP»\T #˚düTÔ+{≤s¡T. ÄÁX¯eT e´ekÕú|ü≈£î\T ÁoVü≤]kÕ«$T z+
Hêsêj·TD`Ä~Hêsêj·TD nH˚ eT+Á‘·+‘√ uÛÑ≈£îÔ\≈£î e÷s¡Zìπs›X¯+
#˚düTÔ+{≤s¡T.