524 525

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ª˝ãÕ ¬Á⁄Uøÿ
◊„UÌcÊ Ÿ flŒ÷Êcÿ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ‚¢∑§À¬ ‚¢flÃ˜Ô 1929 ∑§ •ãà ÿÊ ‚¢flØÔ
1930 ∑§ •ÊÁŒ ◊¥ Á∑§ÿÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ Ã÷Ë ‚ •Ê⁄Uê÷ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¥∑§
flŒ÷Êcÿ Á‹πŸ ‚ ¬Ífl¸ ◊„UÌcÊ Ÿ ©U‚∑§Ê SflM§¬ ¡ŸÃÊ ◊¥ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ŒÊ
’Ê⁄U “flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ” ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄flÊÿ Õ– H flŒ÷Êcÿ◊˜H
¬„U‹ Ÿ◊ÍŸ ◊¥ ´§ÇflŒ ∑§ ¬˝Õ◊ ◊ãòÊ (•Ê◊˜Ô •ÁÇŸ◊Ë›U ¬È⁄UÊÁ„UÃ◊˜)Ô •ÕflÊ
¬˝Õ◊ ¬Í⁄U ‚ÍÄà ∑§Ê ÷Êcÿ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÕÊ– ß‚◊¥ ‚¢S∑Χà ∑§ ‚ÊÕ ªÈ¡⁄UÊÃË
•ÊÒ⁄U ◊⁄UÊ∆UË •ŸÈflÊŒ ÷Ë ÕÊ– ¬„U‹ ◊ãòÊ ∑§ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •Õ¸ Á∑§ÿ Õó÷ÊÒÁÃ∑§ üÊË◊gÿʟ㌂⁄USflÃËSflÊÁ◊ŸÊ ÁŸÁ◊¸Ã◊˜–
•ÊÒ⁄U ¬Ê⁄U◊ÊÌÕ∑§– ◊„UÌcÊ Ÿ ß‚∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê ◊¥ Á‹πÊ ÕÊ Á∑§ ‚Ê⁄U flŒÊ¥ ∑§Ê ß‚Ë H ‚¥S∑ΧÃÊÿ¸÷Ê·ÊèÿÊ¥ ‚◊ÁãflÃ◊˜H
‡ÊÒ‹Ë ◊¥ •ŸÈflÊŒ ∑§M°§ªÊ– üÊË ¬¢0 Œflãº˝ŸÊÕ ¡Ë ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ß‚ Ÿ◊ÍŸ ◊¥ ´§ÇflŒ ∑§
¬˝Õ◊ ¬Í⁄U ‚ÍÄà ∑§Ê ÷Êcÿ ÕÊ, ¡’Á∑§ ¬¢0 ‹π⁄UÊ◊ ¡Ë ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§fl‹ ¬˝Õ◊ ◊ãòÊ
∑§Ê ÷Êcÿ ÕÊ– ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ¬¢0 Œflãº˝ŸÊÕ ¡Ë ∑§Ë ’Êà ‚àÿ Á‚h „UÊÃË „ÒU– •SÿÒ∑Ò§∑§Ê¥∑§Sÿ ¬˝ÁÃ◊Ê‚◊ÍÀÿ¢ ÷Ê⁄UÃfl·Ê¸ãê¸ÃŒ‡ÊÊãÃ⁄U-
ŒÍ‚⁄U Ÿ◊ÍŸ ◊¥ ´§ÇflŒ ∑§ ¬˝Õ◊ ◊á«U‹ ∑§Ê ¬˝Õ◊ ‚ÍÄà •ÊÒ⁄U ÁmÃËÿ
¬˝Ê¬áÊ◊ÍÀÿŸ ‚UÁ„UÃ¥–=) ∞ÃŒ˜ mUÊŒ‡Ê◊Ê‚ÊŸÊ¥
‚ÍÄà ∑§ ¬˝Õ◊ ◊ãòÊ ∑§ ‚¢S∑Χà ÷Êcÿ ∑§Ê ∑ȧ¿U •¢‡Ê ¿U¬Ê ÕÊ– ß‚◊¥ ¬˝àÿ∑§ ◊ãòÊ
∑§ ŒÊŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ (÷ÊÒÁÃ∑§ •ÊÒ⁄U ¬Ê⁄U◊ÊÌÕ∑§) •Õ¸ Œ‡Êʸÿ ªÿ Õ– ‚ÊÿáÊ, ◊„UËœ⁄U, Á◊Á‹àflÊ flÊÁ·¸∑¥§ 4H) ∞ÃÊflŒ˜ ÷flÁÃH
©U√fl≈U •ÊÁŒ ∑§ ª‹Ã ÷ÊcÿÊ¥ ‚ flŒÊ¥ ∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ •Ÿ∑§ ÷˝ÊÁãÃÿÊ° »Ò§‹ øÈ∑§Ë ÕË¥–
•Ã— flŒ÷Êcÿ ∑§ ß‚ ÷ÊflË SflM§¬ ∑§Ê Ÿ◊ÍŸ ∑§ ÃÊÒ⁄U ¬⁄U ¬˝SÃÈà ∑§⁄U∑§
◊„UÌcÊ ‹ÊªÊ¥ ∑§ •ŸÈ∑ͧ‹ •ÊÒ⁄U ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ ŒÎÁCÔU∑§ÊáÊ ∑§Ê ¡ÊŸŸÊ øÊ„UÃ Õ– ßU‚ ª˝ãÕ ∑§ ¬˝ÁÃ◊Ê‚ ∞∑§-∞∑§ Ÿê’⁄U ∑§Ê ◊ÍÀÿ ÷Ê⁄UÃπá«U ∑§
©Uã„UÊ¥Ÿ ¬˝Õ◊ Ÿ◊ÍŸÊ ∑§Ê‡ÊË ∑§ ¬Áá«Uà ’Ê‹‡ÊÊSòÊË fl SflÊ◊Ë Áfl‡ÊÈhʟ㌠‚⁄USflÃË ÷ËÃ⁄U «UÊ∑§ ◊„U‚Í‹ ‚Á„UÖ=) •ÊÒ⁄U flÊÁ·¸∑§ 4H)
∑§Ê ÃÕÊ ∑§‹∑§ûÊÊ ∑§ üÊË ∑§0∞◊0 ’Ÿ¡Ë¸ (’ʋ˪¢¡), üÊË ⁄UÊ¡ãº˝‹Ê‹ Á◊òÊ
(◊ÊÁáÊ∑§≈UÊ‹Ê) ÃÕÊ •◊ÎÂ⁄U ∑§ üÊË ŒÿÊ‹Á‚¢„U ◊¡ËÁ∆UÿÊ ∞fl¢ •ãÿ SÕÊŸËÿ •Sÿ ª˝ãÕSÿ ª˝„UáÊë¿UÊ ÿSÿ ÷flØ ‚ ∑§Ê‡ÿÊ¥ ‹Ê¡⁄U‚∑§ê¬ãÿÊÅÿSÿ
¬Áá«UÃÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ‚Ÿ˜Ô 1875 ◊¥ ⁄UÊ¡Ê ¡ÿ∑Χcáʌʂ ∑§ mÊ⁄UÊ Á÷¡flÊÿÊ ÕÊ, ÃËŸÊ¥ Ÿ flÊ Œÿʟ㌂⁄USflÃËSflÊÁ◊Ÿ— ‚◊ˬ¢ flÊÁcʸ∑¥§ ◊ÍÀÿ¥
•¬ŸË ‚ê◊Áà ∑˝§◊‡Ê— 10 ÁŒ‚ê’⁄U, 11 Á‚Ãê’⁄U •ÊÒ⁄U 26 ÁŒ‚ê’⁄U 1875 ∑§Ê
⁄UÊ¡Ê ¡ÿ∑Χcáʌʂ, ◊È⁄Uʌʒʌ ∑§ ¬Ê‚ ÷¡ ŒË ÕË– ¬˝·ÿØ ‚ ¬˝ÁÃ◊Ê‚◊∑¥§ ¬˝ÊåSÿÁÃ
SflÊ◊Ë Áfl‡ÊÈhʟ㌠•ÊÁŒ ©U¬ÿȸÄà ¬Áá«UÃÊ¥ Ÿ ÃÊ Áfl⁄UÊœ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ÕÊ, ¬⁄UãÃÈ
ÁmÃËÿ Ÿ◊ÍŸ ¬⁄U ∑§‹∑§ûÊÊ ‚¢S∑Χà ∑§Ê‹¡ ∑§ SÕʟʬ㟠Á¬¢̋Á‚¬‹ üÊË ¬¢0 ◊„U‡Êøãº˝ ßUŒ¥ ÷Êcÿ¥ ∑§Ê‡ÿÊ¥ ‹Ê¡⁄U‚∑§ê¬ãÿÊÅÿSÿ
ãÿÊÿ⁄UàŸ •ÊÒ⁄U ¬¢0 ªÊÁflãŒ⁄UÊÿ Ÿ •ÊˇÊ¬ Á∑§ÿ •ÊÒ⁄U ß‚ ÁflcÊÿ∑§ ¬ÈSÃ∑¥§ ÷Ë ÿãòÊÊ‹ÿ ◊ÈÁº˝Ã◊˜
¿U¬flÊ߸ ÕË¥– ¬¢0 Á‡ÊflŸÊ⁄UÊÿáÊ •ÁÇŸ„UÊòÊË Ÿ ÷Ë ß‚∑§ πá«UŸ ◊¥ “Œÿʟ㌠‚⁄USflÃË
∑§ flŒ÷Êcÿ ∑§Ê Á⁄U√ÿÍ” ŸÊ◊∑§ ¬ÈSÃ∑§ ¿U¬flÊ߸ ÕË •ÊÒ⁄U “Á⁄U‚Ê‹ Á„U㌔ ◊¥ ÷Ë ‚¥flØ 1933
∑ȧ¿U ‹π ¿U¬flÊÿ Õ–
flŒ÷Êcÿ ∑§ ÿ ŒÊŸÊ¥ Ÿ◊ÍŸ ∑˝§◊‡Ê— ∑§ÊÌÃ∑§ ‚¢flÃ˜Ô 1931 ◊¥ ÃÕÊ ‚¢flÃ˜Ô •Sÿ ª˝ãÕSÿÊÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷Êcÿ∑§òÊʸ ◊ÿÊ ‚fl¸ÕÊ SflÊäÊËŸ ∞fl ⁄UÁˇÊ×H
1933 ◊¥ ¿Uʬ ªÿ Õ– (‚ê¬ÊŒ∑§)
526 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§ ´§ÇflŒ— 527
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
•Êà◊Ê flÊ •ÁÇŸ—H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 7– •0 2H
H •Ê3◊˜H •ÿ¥ flÊ •ÁÇŸ— ¬˝¡Ê‡ø ¬˝¡Ê¬ÁÇøH ‡Ê¥0 ∑§Ê¥0 9– •0 1H
‚¥flà‚⁄UÊ flÊ •ÁÇŸflÒ¸‡flÊŸ⁄U—H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 6– •0 6H
H ´§ÇflŒ—H •ÁÇŸflÒ¸ ŒflÊŸÊ¥ fl˝Ã¬Á×H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 1H
•ÁÇŸ’˝¸rÊÊà◊ŸÊ⁄UòÊ flÊø∑§ÊÁSÖ ¬˝¡Ê‡ÊéŒŸ ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÁÇŸ— ¬˝¡Ê¬ÁÃ-
•CU∑§ 1– •äÿÊÿ 1– flª¸ 1H
‡ÊéŒŸÊòÊ‡fl⁄UÊ ª˝Ês—– ŒflÊŸÊ¥ ÁflŒÈ·Ê¥ fl˝Ã◊˜–Ô
•SÿÊÇŸÿ‚ÍQ§Sÿ
∞ÃhU flÒ ŒflÊ fl˝Ã¥ ø⁄UÁãà ÿà‚àÿ◊˜H Ô ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 1H
◊äÊÈë¿UãŒÊ ´§Á·—– •ÁÇŸŒ¸flÃÊ– ªÊÿòÊËë¿U㌗– ·«˜U¡— Sfl⁄—H ‚àÿÊøÊ⁄UÁŸÿ◊¬Ê‹Ÿ¥ fl˝Ã¥ Ãà¬ÁÃ⁄Uˇfl⁄U—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó •Ê3◊˜ •ÁªA◊Ëfi›U ¬È⁄UÊÁ„UÃ¥ ÿôÊSÿfi Œfl◊ÎÆÁàfl¡fi◊˜– ∞· flÒ ŒflÊ ŸŸÈ ÁflmUÊŸ˜Ô ÿŒÁÇŸ—H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 5H
„UÊÃÓÊ⁄¥U ⁄U%fiäÊÊÃfi◊◊˜H 1H Ã·Í÷ÿ·È ◊àÿ¸cflÁÇŸ⁄UflÊ˘◊Îà •Ê‚H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 2– •0 2H
¬Œ¬Ê∆U—ó•ÁªA◊–˜ ߸›  U– ¬È⁄Æ U—˘Á„fiUÃ◊˜– ÿôÊSÿfi– Œfl
 ◊˜– ´§Áàfl¡◊˜– ÁfllÊ‚ê÷fl ߸U‡fl⁄UÊ˘ÁSà ŸÒfl ø ÷ÊÒÁÃ∑§ ÃÕÊ◊ÎÃàfl¥ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∞fl
„UÊÃÓÊ⁄U◊˜– ⁄UR%äÊÊÃfi◊◊˜H 1H ÉÊ≈UÃ ŸÊãÿòÊÁÃH
H •Õ flŒ÷Êcÿ◊˜H ¬˝ÊáÊÊÁÇŸ— ¬⁄U◊Êà◊ÁÃH ◊ÒòÿȬÁŸ·ÁŒ ¬˝¬Ê∆U∑§— 6– πá«U— 9H
•ÕÊòÊ ¬˝ Õ ◊à ߸ U ‡fl⁄U ∞flÊÕÊ ¸ ˘ ÁÇŸ‡ÊéŒ Ÿ ªÎ s Ã H •òÊ ∞· Á„U πÀflÊà◊‡ÊÊŸ— ‡Êê÷È÷¸flÊ L§º˝—– ¬˝¡Ê¬ÁÃÁfl¸‡fl‚Î∑˜§
¬˝◊ÊáÊÊÁŸó Á„U⁄Uáÿª÷¸— ‚àÿ¥ ¬˝ÊáÊÊ „¥U‚— ‡ÊÊSÃÊ ÁflcáÊȟʸ⁄UÊÿáÊÊ˘∑¸§— ‚ÁflÃÊ äÊÊÃÊ
ÁfläÊÊÃÊ ‚◊˝ÊÁ«Uãº˝ ßUãŒÈÁ⁄UÁÖ ÿ ∞· ìàÿÁÇŸÁ⁄UflÊÁÇŸŸÊÁ¬ Á„U×
ßUãº˝¥ Á◊òÊ¥ flL§áÊ◊ÁÇŸ◊Ê„ÈU⁄UÕÊ ÁŒ√ÿ— ‚ ‚ȬáÊÊ¸ ªL§à◊ÊŸ˜–
‚„UdÊˇÊáÊ Á„U⁄Uá◊ÿŸÊá«UŸ ∞· flÊ Á¡ôÊÊÁ‚Ã√ÿÊ˘ãflCU√ÿ— ‚fl¸-
∞∑¥§ ‚ÁmU¬˝Ê ’„ÈUäÊÊ flŒãàÿÁÇŸ¥ ÿ◊¥ ◊ÊÃÁ⁄U‡flÊŸ◊Ê„ÈU—H
÷ÍÃèÿÊ˘÷ÿ¥ ŒûflàÿÊÁŒH ◊ÒòÿȬÁŸ·ÁŒ ¬˝0 5– π¥0 8H
´§ÇflŒ •CU∑§ 2– •äÿÊÿ 3– flª¸ 22– ◊ãòÊ 6H
¬˝ÊáÊÊÇãÿÊà◊‡Êʟʌ˟ˇfl⁄USÿ ŸÊ◊ÊãÿòÊ ‚ãÃËÁà ’Êäÿ◊˜H
•SÿÊÿ◊Õ¸—ó∞∑§Sÿ ‚× ¬⁄U’r˝ ÊáÊ ßUãº˝ÊŒËÁŸ ’„ÈUäÊÊ ŸÊ◊ÊÁŸ ‚ãÃËÁÃ
flÁŒÃ√ÿ◊˜H •ÁÇŸflÒ¸ ‚flʸ ŒflÃÊ ßUàÿÊlÒÃ⁄Uÿ’˝ÊrÊáÊ ¬¥Áø∑§Ê 1– •äÿÊÿ— 1H
ÿòÊÊ¬ÊSÿàflŸ ‚flʸ ŒflÃàÿÈëÿÃ ÃòÊ ’˝rÊÊà◊Òfl ª˝Ês—– •Êà◊Òfl ŒflÃÊ—
ÃŒflÊÁÇŸSÃŒÊÁŒàÿSÃmUÊÿÈSÃŒÈ øãº˝◊Ê—–
‚flʸ—– ‚fl¸◊Êà◊ãÿflÁSÕÃÁ◊Áà ◊ŸÈŸÊQ§àflÊØ 12 •äÿÊÿH
ÃŒfl ‡ÊÈ∑˝¥§ ÃŒ˜ ’˝rÊ ÃÊ •Ê¬S‚ ¬˝¡Ê¬Á×H
•ÁÇŸ— ∑§S◊ÊŒª˝áÊË÷¸flàÿª˝¥ ÿôÊ·È ¬˝áÊËÿÃ¥˘ª¥ ŸÿÁà ‚ÛÊ◊-
ÿ¡Èfl¸Œ •äÿÊÿ 32– ◊ãòÊ 1H
◊ÊŸÊ˘ÄŸÊ¬ŸÊ ÷flÃËÁà SÕÊÒ‹ÊDUËÁflŸ¸ ÄŸÊ¬ÿÁà Ÿ SŸ„UÿÁÃ, ÁòÊèÿ
ÿà‚ÁìʌʟãŒÊÁŒ‹ˇÊáÊ¥ ’˝rÊ ÃŒflÊÇãÿÊÁŒŸÊ◊flÊëÿ◊òÊ ’Êäÿ◊˜H
•ÊÅÿÊÃèÿÊ ¡Êÿà ßUÁà ‡ÊÊ∑§¬ÍÁáÊÁ⁄UÃÊŒQ§ÊgÇäÊÊmUÊ ŸËÃÊà‚
•ÁÇŸ„UÊ¸ÃÊ ∑§Áfl∑˝§ÃÈ— ‚àÿÁ‡øòÊüÊflSÃ◊—– ŒflÊ ŒflÁ÷⁄Uʪ◊ØH πÀflÃ⁄U∑§Ê⁄U◊ÊŒûÊ ª∑§Ê⁄U◊ŸQ§flʸ Œ„UÃflʸ ŸË—¬⁄USÃSÿÒ·Ê ÷flÃËÁÃH
´§0 •0 1– •0 1– flª¸ 1, ◊ãòÊ 5H
ÁŸL§Q§ •äÿÊÿ— 7– πá«U— 14H
∑§Áfl— ‚fl¸ôÊ—, ‚àÿ— ‚fl¸ŒÊ ÁflŸÊ‡Ê⁄UÁ„U×, •àÿãÃʇøƒÿ¸- •ª˝áÊË— ‚flÊ¸ûÊ◊— ‚fl¸·È ÿôÊ·È ¬Ífl¸◊ˇfl⁄USÿÒfl ¬˝ÁìʌŸÊŒË‡fl⁄USÿÊòÊ
üÊfláʇøàÿÊÁŒÁfl‡Ê·áÊÿÈQ§Ê ◊ÈÅÿÃÿÊ ¬⁄U◊‡fl⁄UÊ ÷ÁflÃÈ◊„¸UÁà ŸÊãÿ—H ª˝„UáÊ◊˜– ŒÇäÊÊÁŒÁà Áfl‡Ê·áÊÊjÊÒÁÃ∑§SÿÊÁ¬ ø– •ÁÇŸ— ‚flʸ ŒflÃÊ ßUÁÃ
’˝rÊ sÁÇŸ—H ‡ÊÃ¬Õ ∑§Ê¥«U 1– •äÿÊÿ 5H ÁŸfl¸øŸÊÿ– ßUãº˝¥ Á◊òÊ¥ flL§0, ∞∑¥§ ‚ÁmU¬˝Ê ’0, ßU◊◊flʮǟ ◊„UÊãÃ-
528 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
◊Êà◊ÊŸ◊∑§◊Êà◊ÊŸ¥ ’„ÈUäÊÊ ◊äÊÊÁflŸÊ flŒãÃËãº˝¥ Á◊òÊ¥ flL§áÊ◊®ÇŸ ÁŒ√ÿÜø
ªL§à◊ãÃ¥, ÁŒ√ÿÊ ÁŒÁfl¡Ê ªL§à◊ÊŸ˜ ª⁄UáÊflÊŸ˜ ªÈflʸà◊Ê ◊„UÊà◊Áà flÊ
ÿSÃÈ ‚ÍQ¥§ ÷¡Ã ÿS◊Ò „UÁflÁŸ¸M§åÿÃ˘ÿ◊fl ‚ÊÁÇŸÁŸ¸¬ÊÃ◊flÒÃ ©UûÊ⁄U
íÿÊÁÃ·Ë ∞ÃŸ ŸÊ◊äÊÿŸ ÷¡Ã– ÁŸ0 •0 7– π0 18H
•ŸŸÊèÊÿÊôÊʸŸ¬˝∑§Ê‡ÊflÃÊíÿÊ̧Á÷Ê⁄Uˇfl⁄U÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇãÿÊª„¸˝ UáÊÁ◊àÿÈ÷ÿÊÕ¸-
ª˝„UáÊSÿŒ¥ ¬˝◊ÊáÊ◊˜–
•ÁÇŸ— ¬ÁflòÊ◊ÈëÿÃ •ÁÇŸ— ¬ÁflòÊ¥ ‚ ◊Ê¥ ¬ÈŸÊÃÈ flÊÿÈ— ‚Ê◊— ‚Íÿ¸
ßUãº˝— ¬ÁflòÊ¥ Ã ◊Êê¬ÈŸÁãàflàÿÁ¬ ÁŸª◊Ê ÷flÁÖ ÁŸ0 •0 5– π¥0 6H
¬˝‡ÊÊÁ‚ÃÊ⁄¥U ‚fl¸·Ê◊áÊËÿÊ¥‚◊áÊÊ⁄UÁ¬–
L§Ä◊Ê÷¥ SflåŸäÊ˪êÿ¥ ÁfllÊûÊ¥ ¬ÈL§U·¥ ¬⁄U◊˜H 1H
∞Ã◊∑§ flŒãàÿ®ÇŸ ◊ŸÈ◊ãÿ ¬˝¡Ê¬ÁÃ◊˜–
ßUãº˝◊∑§ ¬⁄U ¬˝ÊáÊ◊¬⁄U ’˝rÊ ‡ÊʇflÃ◊˜H 2H ßUÁà ◊ŸÈS◊ÎÁ×, •0
12– ‡‹Ê∑§ 122-123H
¬ÁflòÊ— ¬ÁflòÊ∑§ûÊʸ ¬⁄U◊Êà◊ÊSÃËàÿ× ¬ÁflòʇÊéŒŸ ¬⁄U◊‡fl⁄USÿÒfl
ª˝„UáÊ◊˜H ÃÕʬ⁄U— ¬ÈL§·Ê˘ÇãÿÊŒËÁŸ ø ¬⁄U◊‡fl⁄USÿÒflÊòÊ ŸÊ◊ÊÁŸ ‚ãÃËÁÃ
’Êäÿ◊˜H ßUàÿÊÁŒÁ÷— ¬˝◊ÊáÊÒ⁄UÁÇŸ‡ÊéŒŸ ¬⁄U◊Êà◊ŸÊòÊ ª˝„UáÊÁ◊Áà Á‚h◊˜–
(•ÁÇŸ◊Ë›U) ‚fl¸ôÊS‚fl¸‡ÊÁQ§◊ÊŸ˜ ãÿÊÿ∑§Ê⁄UËàÿÊÁŒÁfl‡Ê·áÊÿÈQ§—
¬⁄U◊‡fl⁄UÊÁÇŸ— Á¬ÃÎflØ ¬ÈòÊÊŸ˜ ¬˝àÿȬÁŒ‡ÊÁà S◊– „U ¡Ëfl ◊ŸÈcÿŒ„UäÊÊÁ⁄UŸ˜!
•„¥U •ÁÇŸ¥ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ¥ ߸U‹ SÃÊÒ◊ËÁà flŒÁà ¬Íflʸãflÿ—– ÃÃÊ ¡ËflÊ˘Á÷flŒÁÃ
‚fl¸ôÊ¥ ‡ÊÈh¥ ‚ŸÊß◊¡◊ŸÊlŸãÃ¥ ‚fl¸√ÿʬ∑¥§ ¡ªŒÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ¥ Sfl¬˝∑§Ê‡Ê¥
¬⁄U◊‡fl⁄U◊ÁÇŸ◊„U◊Ë‹ SÃÊÒÁ◊– ÃS◊ÊŒãÿ◊ˇfl⁄UàflŸ ‹‡Ê◊ÊòÊ◊Á¬ ŸÊüÊÿ,
∑§S◊Ò ¬˝ÿÊ¡ŸÊÿ? äÊ◊ʸո∑§Ê◊◊ÊˇÊÁ‚hÿ ßUÁà ÁŸ‡øÿ—–
•ÜøÈ ªÁì͡ŸÿÊ—– áÊËÜʘ ¬˝Ê¬áÊ– •Áª ªàÿÕ¸—– ßUáʘ ªÃÊÒ,
ßUàÿÊÁŒ äÊÊÃÈèÿÊ˘ÁÇŸ‡Ê錗 Á‚äÿÁÃH •@ÁÃ, •ëÿÃ, ¡ÊŸÊÁÃ, ôÊÊÿÃ,
ªë¿UÁÃ, ªêÿÃ, ¬˝ÊåŸÊÁÃ, ¬˝ÊåÿÃ, ‚à∑§⁄UÊÁÃ, ¬Í¡ÿÁÃ, ‚Áà∑˝§ÿÃ, ¬ÍíÿÃ,
ŸÿÁÃ, ¬˝ÊåŸÊÁÃ, ŸËÿÃ, ¬˝ÊåÿÃ, äÊ◊ʸà◊Ê ¡ŸÊ ÁflmUÊŸ˜ ÃÕÊ ÁflmUÁjäʸ◊ʸà◊-
Á÷◊ȸ◊ÈˇÊÁ÷‡øàÿÊÁŒ√ÿÊ∑§⁄UáÊÁŸL§Q§¬˝◊ÊáÊÒ⁄UåÿÁÇŸ‡ÊéŒŸ ¬⁄U◊‡fl⁄Uª˝„UáÊ
‚ÈDÍUÁQ§ª¸êÿÃH
∑§Õ¥÷ÃÍ — ‚ÊÁÇŸ— (¬È⁄UÊÁ„U×) ‚fl¸Sÿ ¡ªÃ— Sfl÷Q§ÊŸÊ¥ ø äÊ◊ʸà◊ŸÊ¥
÷Q§⁄UÊ⁄Uê÷ÊØ ¬Ífl¸◊fl ‚∑§‹¬ŒÊÕÊ¸à¬ÊŒŸŸ ÁflôÊÊŸÊÁŒŒÊŸŸ øÒŸ¥ ¡Ëfl¥ ŒäÊÊÁÃ
´§ÇflŒ— 529
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‚ ¬È⁄UÊÁ„U× ¬⁄U◊Êà◊ÊÁÇŸ—– «ÈäÊÊÜÊ˜Ô äÊÊ⁄UáʬÊ·áÊÿÊ—– •S◊Êà¬È⁄U— ¬ÍflʸØ
Q§¬˝àÿÿÊãÃÊà¬È⁄UÊÁ„UÇÊ錗 Á‚äÿÁÃ, •Ã∞fl ‚flʸäÊÊ⁄U∑§S‚fl¸¬Ê·-
∑§‡ø‡fl⁄U ∞fl ŸÊãÿ—H
•òÊÊ„U ÁŸL§Q§∑§Ê⁄U—ó¬È⁄UÊÁ„U× ¬È⁄U ∞Ÿ¥ ŒäÊÁà „UÊòÊÊÿ flÎ×
∑Χ¬Êÿ◊ÊáÊÊãfläÿÊÿgflüÊÈà ŒflÊ ∞Ÿ¥ oÎáflÁãà flÎÁCUflÁŸ¢ flÎÁCUÿÊÁøŸ¥
⁄U⁄UÊáÊ ⁄UÊÁÃ⁄UèÿSÃÊ ’΄US¬ÁÃ’˝¸rÊÊ‚ËØ ‚ÊS◊Ò flÊø◊ÿë¿UŒ˜ ’΄UŒÈ¬-
√ÿÊÅÿÊÃÁ◊ÁÃH ÁŸ0 •0 2– π¥0 12H
(ÿôÊSÿ Œfl◊˜) ÿ¡ Œfl¬Í¡Ê‚¥ªÁÃ∑§⁄Uáʌʟ·È– •S◊ÊhUÊÃÊŸ¸æ˜-
¬˝àÿÿÊãÃÊlôʇÊ錗 ‚ÊäÿÃ– •ÁÇŸ„UÊòÊÊl‡fl◊äÊÊãÃSÿ Á∑˝§ÿÊ‚◊Í„U¡ãÿSÿ
‚fl¸¡ªŒÈ¬∑§Ê⁄U∑§Sÿ ÿôÊSÿ– ÿmUÊ ¬⁄U◊‡fl⁄USÿ ‚Ê◊âÿʸà‚ûfl⁄U¡SÃ◊‚Ê¥
‚ÊêÿÊflSÕÊ ¬˝∑ΧÁÃL§à¬ÛÊÊ‚ËûÊØ ¬˝∑ΧàÿÊÁŒ¬ÎÁÕ√ÿãÃ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UáÊ‚¥ªàÿÊà¬ÛÊ-
SÿÊSÿ ¡ªÃÊ ÿôÊSÿ– •ÕflÊ ‚à‚¥ªÁÃ∑§⁄UáÊÊà¬ÛÊSÿ ÁfllÊÁŒÁflôÊÊŸÿÊªÊ-
Œÿ¸ôÊSÿ–
ÿôÊ— ∑§S◊Êà¬˝ÅÿÊÃ¥ ÿ¡ÁÃ∑§◊¸Áà ŸÒL§Q§Ê ÿÊ@Ê ÷flÃËÁà flÊ
ÿ¡ÈL§ÛÊÊ ÷flÃËÁà flÊ ’„ÈU∑ΧcáÊÊÁ¡Ÿ ßUàÿÊÒ¬◊ãÿflÊ ÿ¡Í¢cÿŸ¥ ŸÿãÃËÁÃ
flÊH ÁŸL§Q§ •0 3– π¥0 17H
Œfl¥ ŒÊÃÊ⁄¥U ‚ÈπÊŸÊ¥ lÊÃ∑¥§ ‚fl¸Sÿ ¡ªÃ— ¬˝∑§Ê‡Ê∑¥§ ‚flÒ¸Áfl¸mUÁj—
∑§◊ŸËÿ◊˜– Sfl÷Q§ÊŸÊ¥ ◊ÊŒ∑¥§ „U·¸∑§⁄U◊˜– ‡ÊòÊÍáÊÊ¥ ◊ŸÈcÿÊáÊÊ¥ ∑§Ê◊∑˝§ÊäÊʌ˟ʥ
flÊ ÁflÁ¡ªË·∑§◊˜– Áfl¡ÃÈÁ◊ë¿UãÃ¥ Œfl◊˜–
ÁŒflÈ ∑˝§Ë«UÊÁflÁ¡ªË·Ê√ÿfl„UÊ⁄UlÁÈ ÃSÃÈÁÃ◊ÊŒ◊ŒSflåŸ∑§ÊÁãêÁ÷Ȗ
•S◊ÊhUÊÃÊ⁄UÁø¬˝àÿÿ ∑ΧÃ Œfl‡Ê錗 Á‚äÿÁÃH
(´§Áàfl¡◊˜) ∑ΧÀÀÿÈ≈UÊ ’„ÈU‹Á◊Áà flÊÁûʸ∑§◊˜– ∑ΧàÿÀÿÈ≈UÊ
’„ÈU‹Á◊àÿSÿ ÷ÊcÿSàÿ× ∑§ê◊¸áÿÁ¬ ÁÄflŸ˜– ‚fl¸·È ´§ÃÈ·È ÿ¡ŸËÿ¥ ¬Í¡Ê„ZU
ÿÕÊ∑§Ê‹¥ ¡ªº˝ø∑¥§ ôÊÊŸÊÁŒÿôÊ‚ÊäÊ∑§◊ÎÁàfl¡◊˜– ´§Ãͬ¬ŒÊØ ÁÄflŸ˜
¬˝àÿÿÊãÃÊl¡äÊÊÃÊ⁄Uÿ¥ ¬˝ÿÊª—H
(„UÊÃÊ⁄U◊˜) ‚fl¸¡ªÃ ‚fl¸¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ŒÊÃÊ⁄U◊˜– ◊ÊˇÊ‚◊ÿ ¬˝Ê#◊ÊˇÊÊáÊÊ¥
¡ŸÊŸÊ◊ÊŒÊÃÊ⁄¥U ª˝„UËÃÊ⁄U◊˜– flûʸ◊ÊŸ¬˝‹ÿÿÊ— ‚◊ÿ ‚fl¸Sÿ ¡ªÃ •ÊŒÊÃÊ⁄¥U
ª˝„UËÃÊ⁄U◊ÊäÊÊ⁄U÷ÍÃ¥ „UÊÃÊ⁄U◊˜H „ÈU ŒÊŸÊŒŸÿÊ—– •ÊŒÊŸ øàÿ∑§– •S◊ÊhUÊÃÊ⁄Uÿ¥
‡Ê錗 Á‚hUÊ ¡ÊÿÃ– •ŒŸ¥ ÷ˇÊáÊ¥ Ÿ Á∑§ãÃÈ ø⁄UÊø⁄USÿ ¡ªÃÊ ª˝„UáÊ¥ Ãà∑§ûÊʸ
¬⁄U◊‡fl⁄UÊ˘ûÊàÿÈëÿÃH
530 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
•òÊ ¬˝◊ÊáÊ◊˜ó•ûÊÊ ø⁄UÊø⁄Uª˝„UáÊÊØH ßUÁà flŒÊãÇÊÊSòÊSÿ ‚ÍòÊ◊˜–
•0 1– ¬Ê0 2– ‚Í0 9H
(⁄UàŸäÊÊÃ◊◊˜) ⁄UàŸÊÁŸ ‚fl¸¡ŸÒ ⁄U◊áÊËÿÊÁŸ ¬˝∑ΧàÿÊÁŒ¬ÎÁÕ√ÿãÃÊÁŸ
ôÊÊŸ„UË⁄U∑§‚ÈfláÊʸŒËÁŸ ø ¡ËflèÿÊ ŒÊŸÊÕZ ŒäÊÊÃËÁà ⁄UàŸäÊÊ—, •ÁÇÊÿŸ
⁄UàŸäÊÊ— ‚ ⁄UàŸäÊÊÃ◊SÃ¥ ⁄UàŸäÊÊÃ◊◊˜– ⁄UàŸÊ¬¬ŒÊØ ÁÄfl’ãÃÊ«U˜ «ÈUäÊÊÜʘ-
äÊÊÃÊSÃ◊’ã× ¬˝ÿÊª—H
ßU◊¥ ◊ãòÊ¥ ÿÊS∑§Ê ÁŸL§Q§∑§Ê⁄U ∞fl¥ ‚◊ÊøCU–
•ÁÇŸ◊Ë‹®ÇŸ ÿÊøÊ◊ËÁ‹⁄Uäÿ·áÊÊ∑§◊ʸ ¬Í¡Ê∑§◊ʸ flÊ, ¬È⁄UÊÁ„UÃÊ
√ÿÊÅÿÊÃÊ ÿôʇø– ŒflÊ ŒÊŸÊmUÊ ŒË¬ŸÊmUÊ lÊßÊmUÊ lÈSÕÊŸÊ ÷flÃËÁÃ
flÊ ÿÊ Œfl— ‚Ê ŒflÃÊ, „UÊÃÊ⁄¥U uUÊÃÊ⁄¥U ¡È„UÊÃ„UÊ¸ÃàÿÊÒáʸflÊ÷Ê ⁄UàŸäÊÊÃ◊¥
⁄U◊áÊËÿÊŸÊ¥ ŒÊÃÎÃ◊◊˜– ÃSÿҷʬ⁄UÊ ÷flÃËÁÃH ÁŸ0 •0 7– π¥0 15H
•ÕÊSÿ ◊ãòÊSÿÊãflÿÊ Á‹ÅÿÃH ¬È⁄UÊÁ„UÃ¥ ÿôÊSÿ Œfl◊ÎÁàfl¡¢ „UÊÃÊ⁄¥U
⁄UàŸäÊÊÃ◊¥ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ◊ÁÇŸ◊„U◊Ë‹ SÃÊÒÁ◊ ÿÊøÊÁ◊ ÃSÿÒflÊåÿãfl·áÊ¥ ∑ȧfl¸
ßUàÿãflÿ—H
H •Õ ‚¥S∑ΧÃ÷ÊcÿSÿ ¬˝Ê∑ΧÃ÷Ê·ÿÊÕÊ¸ Á‹ÅÿÃH
(•ÁÇŸ◊Ë›U) ßU‚ ◊¥òÊ ∑§Ê ߸U‡fl⁄UÊÁ÷¬˝Êÿ ‚ ¡Ê •Õ¸ „ÒU ‚Ê ¬˝Õ◊
Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒUH ßU‚ ◊¥òÊ ◊¥ •ÁÇŸ ‡ÊéŒ ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ““ßUãº˝¥ Á◊òÊ¥ flL§áÊ”” ßUàÿÊÁŒ ÿÕÊÁ‹Áπà ¬˝◊ÊáÊ ∑§Ê
•ÊäÊÊ⁄U „Ò– ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê ©Uà¬ÛÊ ∑§⁄U∑§, ‚¥‚Ê⁄USÕ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê
∑§Ê Á¡‚‚ ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚ŸÊß •¬ŸË ÁfllÊ ∑§Ê ‚’ ¡ËflÊ¥
∑§ Á‹ÿ •ÊÁŒ ‚ÎÁCU ◊¥ ¬⁄U◊Êà◊Ê Ÿ ©U¬Œ‡Ê Á∑§ÿÊ „ÒU– ¡Ò‚ •¬Ÿ ‚ãÃÊŸÊ¥
∑§Ê Á¬ÃÊ ©U¬Œ‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚ „UË ¬⁄U◊ ∑Χ¬Ê‹È Á¬ÃÊ ¡Ê ¬⁄U◊‡fl⁄U „ÒU ©U‚Ÿ
„U◊ ‚’ ¡ËflÊ¥ ∑§ Á„Uà ∑§ Á‹∞ ‚Ȫ◊ÃÊ ‚ flŒÊ¥ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Á∑§ÿÊ „ÒU–
Á¡‚‚ äÊ◊¸, •Õ¸, ∑§Ê◊, ◊ÊˇÊ •ÊÒ⁄U ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁflôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ©UŸ‚
ÿÕÊflØ ©U¬∑§Ê⁄U ‹fl¥, ßU‚Á‹ÿ •àÿãà Á„Uà ‚ „U◊ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê
Á∑§ÿÊ „ÒU– ‚Ê „U◊ ‹Êª ÷Ë •àÿãà ¬˝◊ ‚ ßUŸ∑§Ê SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄¥U– •’ ¡Ò‚Ê
©U¬Œ‡Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ∑§⁄UŸÊ „ÒU ‚Ê ‚’ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë •Ê⁄U ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§⁄UÃÊ
„ÒU Á∑§ ¡Ëfl ‹Êª ¡’ ßU‚ flŒ ∑§Ê ¬…∏U¥, ¬…∏UÊfl¥ •ÊÒ⁄U ¬Ê∆U ∑§⁄¥U •ÊÒ⁄U ÁfløÊ⁄¥Uª
Ã’ ÿÕÊflØ ∑§ûÊʸ, Á∑˝§ÿÊ •ÊÒ⁄U ∑§◊¸ ∑§Ê ‚ê’ãäÊ „UÊ ¡ÊÿªÊ– ¡Ê ‚’ ∑§Ê
¡ÊŸŸflÊ‹Ê, ‡ÊÈh, ‚’ Áfl∑§Ê⁄UÊ¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ‚ŸÊß, ¡Ê ‚’ ∑§Ê‹ ◊¥ ∞∑§⁄U‚
´§ÇflŒ— 531
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
’ŸÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ¡Ê •¡ „ÒU, Á¡‚∑§Ê ∑§÷Ë ¡ã◊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ¡Ê •ŸÊÁŒ „ÒU,
Á¡‚∑§Ê •ÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥, ¡Ê •Ÿãà „ÒU Á¡‚∑§Ê •ãà ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥ ‹
‚∑§ÃÊ, ¡ªÃ˜ ◊¥ ¡Ê ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU, ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê •ÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ •ÊÒ⁄U
¡Ê Sfl¬˝∑§Ê‡ÊSflM§¬ „ÒU, ∞‚Ê ¡Ê ¬⁄U◊‡fl⁄U Á¡‚∑§Ê ŸÊ◊ •ÁÇŸ „ÒU ©U‚∑§Ë
◊Ò¥ SÃÈÁà ∑§⁄UÃÊ „Í°U– ßU‚‚ Á÷ÛÊ ∑§Ê߸U ŒÍ‚⁄UÊ ß¸U‡fl⁄U Ÿ„UË¥ „ÒU, •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê
¿UÊ«∏ ∑§ ŒÍ‚⁄U ∑§Ê ‹‡Ê◊ÊòÊ ÷Ë •ÊüÊÿ ◊Ò¥ ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– Á∑§‚ ¬˝ÿÊ¡Ÿ
∑§ Á‹ÿ? äÊ◊¸, •Õ¸, ∑§Ê◊ •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ ßUŸ∑§Ë Á‚h ∑§ Á‹ÿ–U
•ÜøÈ ªÁì͡ŸÿÊ— ßUàÿÊÁŒ äÊÊÃÈ•Ê¥ ‚ •ÁÇŸ ‡ÊéŒ Á‚h „UÊÃÊ „ÒU–
•@ÃËàÿÊÁŒ0 ¡Ê ‚’ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, ¡Ê ‚’ flŒÊÁŒ∑§ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ‚ ¡ÊŸÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ê ‚’ ◊¥ ªÃ ŸÊ◊ ¬˝Ê# „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU, ¡Ê ‚fl¸òÊ ¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU,
¡Ê ‚’ äÊ◊ʸà◊Ê•Ê¥ ∑§Ê ‚à∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á¡‚∑§Ê ‚à∑§Ê⁄U ‚’ ÁflmUÊŸ˜ ‹Êª
∑§⁄UÃ „Ò¥U, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U √ÿÊ∑§⁄UáÊ ÁŸL§Q§ •ÊÁŒ ∑§ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ‚ •ÁÇŸ ‡ÊéŒ ‚
¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ∑§Ê߸U ÷Ë ÁflflÊŒ Ÿ„UË¥ „ÒU–
¬ÍflÊ¸Q§ •ÁÇŸ ∑Ò§‚Ê „ÒU Á∑§ (¬È⁄UÊÁ„U×) ‚’ Œ„UäÊÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ
‚ ¬˝Õ◊ „UË ‚’ ¡ªÃ˜ •ÊÒ⁄U Sfl÷Q§ äÊ◊ʸà◊Ê•Ê¥ ∑§ Á‹ÿ ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë
©Uà¬ÁûÊ Á¡‚Ÿ ∑§Ë „ÒU •ÊÒ⁄U ÁflôÊÊŸÊÁŒ ŒÊŸ ‚ ¡Ê ¡ËflÊÁŒ ‚’ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê
äÊÊ⁄UáÊ •ÊÒ⁄U ¬Ê·áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ßU‚‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ŸÊ◊ ¬È⁄UÊÁ„Uà „ÒU– ¬È⁄U—¬Ífl¸∑§
Q§ ¬˝àÿÿÊãà «ÈUäÊÊÜʘ äÊÊÃÈ ‚ ¬È⁄UÊÁ„Uà ‡ÊéŒ Á‚hU „ÈU•Ê „ÒU– ßU‚Ë ‚ ‚’
∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ •ÊÒ⁄U ¬Ê·áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ∞∑§ ¬⁄U◊Êà◊Ê „UË „ÒU– •ãÿ ∑§Ê߸U ÷Ë
Ÿ„UË¥– ßU‚ ¬È⁄UÊÁ„Uà ‡ÊéŒ ◊¥ ¬È⁄U ∞Ÿ¥0 ßUàÿÊÁŒ ÁŸL§Q§ ∑§Ê ÷Ë ¬˝◊ÊáÊ „ÒU–
(ÿôÊSÿ Œfl◊˜) ÿ¡ äÊÊÃÈ ‚ ÿôÊ ‡ÊéŒ Á‚hU „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚∑§Ê ÿ„U
•Õ¸ „ÒU Á∑§ •ÁÇŸ„UÊòÊ ‚ ‹∑§ •‡fl◊äʬÿ¸ãà ÁflÁfläÊ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ ¡Ê
Á‚hU „UÊÃÊ „ÒU, ¡Ê flÊÿÈ •ÊÒ⁄U flÎÁCU¡‹ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU mUÊ⁄UÊ ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê ‚Èπ
ŒŸflÊ‹Ê „ÒU ©U‚∑§Ê ŸÊ◊ ÿôÊ „ÒU– •ÕflÊ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§ ‚Ê◊âÿ¸ ‚ ‚ûflªÈáÊ,
⁄U¡ÊªÈáÊ •ÊÒ⁄U Ã◊ÊªÈáÊ ßUŸ ÃËŸÊ¥ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ¡Ê ∞∑§ •flSÕÊM§¬ ∑§Êÿ¸ ©Uà¬ÛÊ
„ÈU•Ê „ÒU Á¡‚∑§Ê ¬˝∑ΧÁÃ, •√ÿQ§ •ÊÒ⁄U •√ÿÊ∑ΧÃÊÁŒ ŸÊ◊Ê¥ ‚ flŒÊÁŒ ‡ÊÊSòÊÊ¥
◊¥ ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ „ÒU, ©U‚‚ ‹∑§ ¬ÎÁÕflˬÿ¸ãà ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UáÊ ‚¥ªÁà ‚ ©Uà¬ÛÊ
„ÈU•Ê ¡Ê ¡ªÃ˜M§¬ ÿôÊ „ÒU •ÕflÊ ‚àÿ‡ÊÊSòÊ ‚àÿäÊ◊ʸø⁄UáÊ ‚à¬ÈL§·Ê¥ ∑§
‚¥ª ‚ ¡Ê ©Uà¬ÛÊ „UÊÃÊ „ÒU, Á¡‚∑§Ê ŸÊ◊ ÁfllÊ, ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ÿÊª „ÒU, ©U‚∑§Ê
÷Ë ŸÊ◊ ÿôÊ „ÒU– ßUŸ ÃËŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÿôÊÊ¥ ∑§Ê ¡Ê Œfl „ÒU, ¡Ê ‚’ ‚ÈπÊ¥
∑§Ê ŒŸ flÊ‹Ê, ¡Ê ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸflÊ‹Ê, ¡Ê ‚’ ÷Q§Ê¥ ∑§Ê
532 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
•ÊŸãŒ ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê, ¡Ê •äÊ◊¸ •ãÿÊÿ∑§Ê⁄UË ‡ÊòÊÈ•Ê¥ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ∑§Ê◊ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ
‡ÊòÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁflÁ¡ªË·∑§ ŸÊ◊ ¡Ëß ∑§Ë ßUë¿UÊ ¬Íáʸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU, ßU‚‚
߸U‡fl⁄U ∑§Ê ŸÊ◊ Œfl „ÒU–
(´§Áàfl¡◊˜) ¡Ê ‚’ ´§ÃÈ•Ê¥ ◊¥ ¬Í¡Ÿ ÿÊÇÿ „ÒU– ¡Ê ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê
⁄UøŸ flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U ôÊÊŸÊÁŒ ÿôÊ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU, ßU‚‚ ߸U‡fl⁄U
∑§Ê ŸÊ◊ ´§Áàfl¡˜ „ÒU– ´§ÃÈ ‡Ê錬Ífl¸∑§ ÁÄflŸ˜ ¬˝àÿÿÊãà ÿ¡ äÊÊÃÈ ‚
´§Áàfl¡˜ ‡ÊéŒ Á‚hU „UÊÃÊ „ÒUH
(„UÊÃÊ⁄U◊˜) ¡Ê ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ŒŸflÊ‹Ê
„ÒU– ¡Ê ◊ÊˇÊ ‚◊ÿ ◊¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Ê# „ÈU∞ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU–
ÃÕÊ ¡Ê flûʸ◊ÊŸ •ÊÒ⁄U ¬˝‹ÿ ◊¥ ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê ª˝„UáÊ •ÊÒ⁄U äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê
„ÒU, ßU‚‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê „UÊÃÊ ŸÊ◊ „ÒU– „ÈU ŒÊŸÊŒŸÿÊ— •ÊŒÊŸ øàÿ∑§–
ßU‚ äÊÊÃÈ ‚ ÃÎø˜ ¬˝àÿÿ ∑§⁄UŸ ‚ „UÊÃÊ ‡ÊéŒ Á‚hU „ÈU•Ê „ÒU–
(⁄UàŸäÊÊÃ◊◊˜) Á¡Ÿ◊¥ ⁄U◊áÊ ∑§⁄UŸÊ ÿÊÇÿ „ÒU, ¡Ê ¬˝∑ΧàÿÊÁŒ ¬ÎÁÕflË-
¬ÿ¸ãà ⁄UàŸ ÿÕÊ ÁflôÊÊŸ „UË⁄UÊÁŒ ¡Ê ⁄UàŸ •ÊÒ⁄U ‚ÈfláÊʸÁŒ ¡Ê ⁄UàŸ „Ò¥U, Á¡Ÿ∑§
ÿÕÊflØ ©U¬ÿÊª ∑§⁄UŸ ‚ •ÊŸãŒ „UÊÃÊ „ÒU, ©UŸ ⁄UàŸÊ¥ ∑§Ê ‚’ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê
ŒÊŸ ∑§ Á‹ÿ ¡Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ⁄UàŸäÊÊ ∑§„UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê •ÁÇÊÿ
‚ ¬ÍflÊ¸Q§ ⁄UàŸÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU, ß‚‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ŸÊ◊
⁄UàŸäÊÊÃ◊ „ÒU– ⁄UàŸ‡Ê錬Ífl¸∑§ ÁÄfl¬˜ ¬˝àÿÿÊãà «ÈUäÊÊÜʘ äÊÊÃÈ ‚ Ã◊¬˜
¬˝àÿÿ ∑§⁄UŸ ‚ ÿ„U ‡ÊéŒ Á‚hU „ÈU•Ê „ÒU–
ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ë ÁŸL§Q§∑§Ê⁄U ÿÊS∑§◊ÈÁŸ Ÿ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë
„ÒU ‚Ê ‚¥S∑Χà ◊¥ Á‹πË „ÒU ©U‚∑§Ê fl„UË¥ Œπ ‹ŸÊH
H •Õ ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
(•ÁÇŸ◊Ë›U) •òÊÊÁÇŸ‡ÊéŒŸ ÷ÊÒÁÃ∑§Ê˘ÁÇŸªÎ¸sÃ– M§¬ªÈáÊ¥ ŒÊ„U∑§-
◊Íäfl¸ªÊÁ◊Ÿ¥ ÷ÊSfl⁄U◊ÁÇŸ◊„U◊Ë«U– ÃSÿ ªÈáÊÊŸÊ◊ãfl·áÊ¥ ∑ȧfl̧– ∑§Ë≤‡ÊªÈáÊÊÁÇŸ-
SÃËàÿÊ„U– ∑§‹Ê∑§Ê҇ʋÿÊŸøÊ‹ŸÊÁŒ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊÿÊ •ÁÇŸ⁄Ufl ◊ÈÅÿ¥ ∑§Ê⁄UáÊ-
◊ÁSÖ ÁflŸÊÁÇŸŸ≤ªÈûÊ◊Á∑˝§ÿÊ ŸÒfl Á‚äÿÁÖ •Ã∞fl ‚flÒ¸Áfl¸mUÁj— Á‡ÊÁÀ¬-
Á÷⁄UÇŸ— Sfl÷ÊflªÈáÊÊ ÿÕÊflŒäÿãfl·áÊËÿÊ—H ¬È⁄UÊ sÊÿÒ¸ÿʸ‡flÁfllÊ
‡ÊËÉÊ˝ª◊Ÿ„UÃ—È ‚êÿ∑˜§ ‚ê¬ÊÁŒÃÁà üÊÍÿÃ ‚ÊÁÇŸÁfllÒflÊ‚ËØH •òÊ ¬˝◊ÊáÊÊÁŸó
ÃÃÊ ŒflÊ ∞Ã¥ fl¡¥̋ Œ≤‡ÊÈ—– ÿŒ‡fl¥ Ã¥ ¬È⁄USÃʌȌüÊÿ°SÃSÿÊèÊÿŸÊC˛U -
ÁŸflÊÃÁÇŸ⁄U¡Êÿà ÃS◊ÊlòÊÊÁÇŸ¥ ◊ÁãÕcÿãàSÿÊûÊŒ‡fl◊ÊŸÃflÒ ’˝ÍÿÊà‚
´§ÇflŒ— 533
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
¬Íflá̧ ÊÊ¬ÁÃDUÃ fl¡˝◊fl
 Ã
Ò ŒÈë¿˛UÿÁà ÃSÿÊ÷ÿŸÊC˛U ÁŸflÊÃ˘ÁÇŸ¡Ê¸ÿà ßUÁÃH
‡Ê0 ∑§Ê¥0 2– •0 1H
flηÊ •ÁÇŸÁ⁄UÁÃH ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 4H
•ÁÇŸflʸ •‡fl—H ‡Ê0 ∑§Ê¥0 3– •0 6H
•‡flÊ „U flÊ ∞· ÷ÍàflÊ ŒflèÿÊ ÿôÊ¥ fl„UÁÃH
‡Ê¥0 ∑§Ê¥0 1– •0 4H
ÃÍÁá¸Ê„¸U√ÿflÊÁ«UÁÃH ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 4H
•ÁÇŸflÒ¸ ÿÊÁŸÿ¸ôÊSÿÁÃH ‡Ê0 ∑§Ê¥0 1– •0 6H
ßUàÿÊlŸ∑§¬˝◊ÊáÊÒ⁄U‡flŸÊêŸÊ ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÁÇŸ⁄UflÊòÊ ªÎsÃ– •Ê‡ÊȪ◊Ÿ„UÃÈàflÊ-
Œ‡flÊ˘ÁÇŸÁfl¸ôÊÿ—– •ÿ◊flÊÁÇŸfl¸¡˝— ‚fl¸¬ŒÊÕÊ¸ë¿UŒ∑§àflÊàSflÿ◊ë¿U-
làflÊìÊʇflflÁmU◊ÊŸÊÁŒÿÊŸÊŸÊ¥ ‡ÊËÉÊ˝¥ ª◊ÁÿÃÁà ÁflôÊÊÿÃ– flηfllÊŸÊŸÊ¥
flÊ…UÊÁÇŸÁ⁄UÁà ø– ÃÕʇflflŒÁ¬– ∞·Ê˘ÁÇŸ⁄U‡flÊ ÷ÍàflÊ ŒflèÿÊ ÁflmUjK—
Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁflŒ˜èÿÊ ◊ŸÈcÿèÿ— Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ‚¥ªÃ¥ Áfl◊ÊŸÊÁŒÿÊŸÊÅÿ¥ ÿôÊ◊·Ê˘-
ÁÇŸ⁄Ufl fl„UÁà ¬˝Ê¬ÿÃËÁà ‡Ê·—– •Ã∞fl ÃÍÁá¸Ê— ‡ÊËÉÊ˝ª◊Ÿ„ÃÈ—– „U√ÿflÊ«U˜Ô
ŒÊÃÈ¥ ª˝„UËÃÈ¥ ÿÊÇÿ¥ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ◊ÿ¥ ÿôÊ¥ fl„UÁà ¬˝Ê¬ÿÃËàÿÕ¸—– ßUàÕ¥ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ-
‚◊Í„U÷ÍÃSÿ ÿôÊSÿÊÁÇŸ⁄Ufl ÿÊÁŸ— ∑§Ê⁄UáÊ¥ ’Ë¡¥ ÁŸŒÊŸÁ◊Áà ‡ÊcÊ—H
(¬È⁄UÊÁ„UÃ◊˜) •Ã∞fl ‚ÊÁÇŸ— ¬È⁄UÊÁ„U× ¬È⁄USÃÊØ Áfl◊ÊŸ∑§‹Ê∑§Ê҇ʋ-
Á∑˝§ÿʬ˝øÊ‹ŸÊÁŒªÈáÊ◊Ÿ¥ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ◊ÿ¥ ŒäÊÊÃËÁà ¬È⁄UÊÁ„U×H (ÿôÊSÿ Œfl¥)
ÁflÁfläÊÁ∑˝§ÿÊ¡ÊÃSÿ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ¡ãÿ’ÊäÊ‚¥ªÃSÿ, Œfl— √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§-
Áfllʬ˝∑§Ê‡Ê∑§SÃ◊˜H (´§Áàfl¡◊˜) ‚fl¸Á‡ÊÀ¬ÊÁŒ√ÿfl„UÊ⁄UÁfllÊlÊß◊„¸U◊˜H
(„UÊÃÊ⁄U◊˜) ÃÁmUlÊÁŒªÈáÊÊŸÊ¥ ŒÊÃÊ⁄U◊ÊŒÊÃÊ⁄¥U ø– •Ã∞fl (⁄UàŸäÊÊÃ◊◊˜)
ÃÁmUlÊÁŸDUÊŸÊ¥ Á‡ÊÁÀ¬ŸÊ¥ ⁄UàŸÒ⁄UÁÇÊÿŸ ¬Ê·∑§◊˜– ÃÁmUlÊ˘˘äÊÊ⁄U∑¥§ flÊH
•SÿÊãflÿSÃÈ ¬Ífl¸flmUÁŒÃ√ÿ—H
øãº˝◊Ê ◊Ÿ‚Ê ¡ÊÇøˇÊÊ— ‚ÍÿÊ¸ •¡ÊÿÖ
üÊÊòÊÊmUÊÿȇø ¬˝Êáʇø ◊ÈπÊŒÁÇŸ⁄U¡ÿÊÃH
‡ÊÈÄ‹ ÿ0 •0 31– ◊¥0 12H
ÃÕÊóÃS◊ÊmUÊ ∞ÃS◊ÊŒÊà◊Ÿ •Ê∑§Ê‡Ê— ‚ê÷Í×– •Ê∑§Ê‡ÊÊmUÊÿÈ—
flÊÿÊ⁄UÁÇŸÁ⁄UÁÃ0 ÃÒÁûÊ⁄UËÿÊ¬ÁŸ·ÁŒ •ŸÈflÊ∑§ 1H ßUàÿÊÁŒÁ÷—– ¬˝◊ÊáÊÒ÷ÊÒ¸ÁÃ-
∑§ÊÁÇŸ⁄UflÊòÊ ª˝Ês—– ∑ȧ×– ©Uà¬ÁûÊÁSÕÁì˝‹ÿflÃÊ¥ ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ‚¥‚Ê⁄UÊãê¸Ã-
÷ÊflÊØ– ¬⁄U◊‡fl⁄USàflÃèÿÊ Áfl‹ˇÊáÊ ∞flÊ×– ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇãÿÊŒËÁŸ ¡ã◊ÊÁŒ-
534 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
äÊ◊¸flÁãà ‚Áãà ∑§Êÿ¸àflÊØ– ¬⁄U◊‡fl⁄USÿ ¡ã◊ÊŒÿÊ äÊ◊ʸ Ÿ ÁfllãÃ
‚fl¸SÿÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊàflÊØ– ßUÁà ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
¬Ífl¸·Ê¥ ÷Êcÿ∑ΧÃÊ¥ ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸŒËŸÊ¥ ÿ ªÈáÊÊ— ‚Áãà Ã àflS◊ÊÁ÷⁄UÁ¬
SflËÁ∑˝§ÿãÃ– ªÈáÊÊŸÊ¥ ‚flÒ¸— Á‡ÊCÒU— SflË∑§Êÿ¸àflÊØ– Ã·Ê¥ ÿ ŒÊ·Ê— ‚Áãà Ã˘òÊ
ÁŒÇŒ‡Ê¸ŸŸ πá«UKãÃ– ⁄UÊfláÊÊfl≈U‚ÊÿáÊ◊ÊäÊfl◊„UËœ⁄UÊáÊÊ¥ ŒÊ·fljÊcÿπá«UŸ-
ÁflcÊÿ ÿòÊ ÿòÊ ‚◊ÊŸ¥ ÷Êcÿ¥ ÃòÊ ÃòÊÒ∑§Sÿ πá«UŸŸÃ⁄U·Ê◊Á¬ ÷ÊcÿSÿ
πá«UŸ¥ fll◊˜– ÿòÊ ÿòÊ ø Áfl‡Ê·SÃòÊ ÃòÊ ¬ÎÕ∑˜§ ¬ÎÕ∑˜§ πá«UŸ¥ ÁfläÊÊSÿÊÁ◊–
ÃŸÒflÊÿ¸XU‹á«U÷Ê·ÊÁŒÁŸÁ◊¸ÃSÿ √ÿÊÅÿÊŸSÿÊÁ¬ πá«Ÿ¥ ’Êäÿ◊˜– ‚ÊÿáÊÊ-
øÊÿʸÁŒÁ÷⁄UÁÇŸ‡ÊéŒŸÊòÊ ÷ÊÒÁÃ∑§Ê˘ÁÇŸªÎ¸„UË×– ÃlÕÊ– ÃÕÊÁÇŸ⁄UÁ¬ ÿôÊ-
SÿʬÁˇÊÃ¥ „UÊ◊¥ ‚ê¬ÊŒÿÁÖ ÿmUÊ ÿôÊSÿ ‚ê’ÁãäÊÁŸ ¬Ífl¸÷ʪ •Ê„UflŸËÿ-
M§¬áÊÊflÁSÕÃ◊˜– ÿl¬Ëãº˝ÊŒÿSÃòÊ ÃòÊ „ÍUÿãÃ ÃÕÊÁ¬ ¬⁄U◊‡fl⁄USÿÒflãº˝ÊÁŒ-
M§¬áÊÊflSÕÊŸÊŒÁfl⁄UÊä Ê—– ßUàÿÈQ§àflÊØ– ßUŒ◊‚◊T‚¥ ◊ÈÅÿ‡fl⁄UÊÕ¸Sÿ àÿʪÊØ–
ßUãº˝ÊÁŒM§¬äÊÊ⁄UáÊ◊¬Ë‡fl⁄UÊ ŸÒfl ∑§⁄UÊÁ Ö ‚ ¬ÿ¸ªÊë¿ÈU∑§˝ ◊∑§Êÿ◊˜– •¡ ∞∑§¬ÊØ
ßUÁà ◊ãòÊÊÕ¸Áfl⁄UÊäÊÊØ– ßUãº˝¥ Á◊òÊÁ◊àÿÊÁŒ ¬˝◊ÊáÊÒ— Á‚hUSÿ ¬⁄U◊‡fl⁄UÊÕ¸Sÿ
àÿʪ— Á‡ÊCU‚ê◊ÃÊ ŸÊÁSÖ ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇãÿÕ¸Sÿ Áfl·ÿSÿÊåÿÀ¬ÊQ§àflÊØ–
ÃS◊ÊŒÿ◊ÕÊ¸Á¬ ÁŸŒÊ¸·Ê ŸÊÁSÖ ßUãº˝ÊŒËÁŸ ¬⁄U◊‡fl⁄USÿ ‚ÍÿʸŒËŸÊ¥ ø ŸÊ◊ÊÁŸ
‚ÁãÖ ÃÊãÿÒÃ⁄Uÿ‡ÊìÕÊÁŒ-’˝ÊrÊáÊÁŸL§Q§√ÿÊ∑§⁄UáÊÊÁŒ·È √ÿÊÅÿÊÃÊÁŸ ÃÕÊ
flŒcflÁ¬ Ã·Ê¥ ◊äÿÊŒÁS◊Ÿ˜ ◊ãòÊ÷ÊcÿÁ¬ ∑§ÊÁŸÁøÁŒãº˝ÊŒËÁŸ ŸÊ◊ÊÁŸ ¬˝∑§ÊÁ‡Ê-
ÃÊÁŸ– •ª˝ ÿòÊ ÿòÊ ÿSÿ ÿSÿ ◊ãòÊÊÕ¸Sÿ Áfl·ÿ •ÊªÁ◊cÿÁà ÃòÊ ÃòÊ
πá«UŸ¥ ◊ÿÊŒÊ„UÁ⁄UcÿÃ– ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸áÊ ÃÕÊ ¬˝ÁìʌŸ¥ ŸÒfl ∑ΧÃ◊ÃSÃjÊcÿ¥
ŒÊ·flŒSÃËÁà ’Êäÿ◊˜– ∞Ãàπá«UŸÊèÿãÃ⁄U «UÊÄÃ⁄UÁfl‹‚ŸÊÅÿflŒÊÕ¸ÿàŸÊ-
ŒËŸÊ◊Á¬ πá«UŸ◊ʪÃÁ◊Áà ÁflôÊÿ◊˜–
∑§Á‡øŒ˜ ’˝ÿ Í ÊØó
Ô ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸÁŒÁ÷ÁŸ¸L§Q§ÊÁŒ¬˝Ê◊ÊáÿÈQ§¥ ÷Êcÿ¥ ÁflÁ„UÃ◊˜–
∑§Õ¥ ŒÊ·flÁŒÁÃH •òÊÊëÿÃ– ÁŸL§Q§ÊÁŒfløŸÊÁŸ ÃÈ Á‹ÁπÃÊÁŸ– ¬⁄UãÃÈ ÃÊÁŸ
ÃmUøŸÊÁmUL§äÿãà ∞fl– ÃlÕÊ– •ÁÇŸ— ∑§S◊ÊŒª˝áÊË÷¸flÃËàÿÊÁŒ– •ª˝áÊË—
‚flÊ¸ûÊ◊—– •ª˝¥ ‚flÊ¸ûÊ◊¥ ŸÿÃËàÿŸŸ ¬⁄U◊‡fl⁄USÿÒfl ª˝„UáÊ¥ ÷ÁflÃÈ◊„¸UÁÃ
ŸÊãÿSÿ– ∑ȧ×, ªÊÒáÊ◊ÈÅÿÿÊ◊ȸÅÿ ∑§Êÿ¸‚ê¬˝àÿÿ—– ßUÁà √ÿÊ∑§⁄UáÊãÿÊÿŸ
¬⁄U◊‡fl⁄UÊŒª˝áÊË◊ȸÅÿ— ∑§Á‡øŒÁ¬ ŸÊSÃËàÿÃÊ Áfl⁄UÊœ ∞fl ÃŒ˜÷ Ô Êcÿ˘ÁSÖ
•ãÿ˘Á¬ ’„UflÊ ŒÊcÊÊSÃòÊ ‚ÁãÃ, ª˝ãÕ÷ÍÿSàflÊãŸÊÁÀ‹ÅÿãÃ– ∞ÃÊflÃÒfl≤ ‡ÊÊÁŸ
¬Ífl¸¡∑ΧÃÊÁŸ ÷ÊcÿÊáÿÊ‚Ÿ˜– ÿÊÁŸ ÷flÁãà ÷ÁflcÿÁãà ø Ã·Ê¥ πá«UŸ¥
ÃÊflÃÒfl ’Êäÿ◊˜– •ª̋˘ª̋ ÿlŒàÿãÃÁflL§h¥ ÷Êcÿ◊ÁSà ÃûÊŒfl πá«UÁÿcÿÊÁ◊
´§ÇflŒ— 535
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ŸÊãÿÁŒÁà øH 1H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÁÇŸ◊Ë›U) •’ ŒÍ‚⁄UÊ •Õ¸ √ÿfl„UÊ⁄UÁfllÊ ∑§ •Á÷¬˝Êÿ ‚ ¬˝◊ÊáÊ
∑§ ‚Á„Uà Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ •Õ¸ ‚ •ÁÇŸ ‡ÊéŒ ‚ ÷ÊÒÁÃ∑§ •ÁÇŸ ¡Ê
ÿ„U ¡‹ÊŸ •ÊÒ⁄U ™§¬⁄U ø‹ŸflÊ‹Ê „ÒU ÃÕÊ ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •‹ª-•‹ª
∑§⁄UŸ •ÊÒ⁄U ’‹ ŒŸflÊ‹Ê ÃÕÊ Á¡‚∑§Ê M§¬ªÈáÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊ÍÁø◊ÊŸ˜ º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê
¡Ê ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ „ÒU, íflÊ‹ÊM§¬ ©U‚∑§Ê ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ◊Ò¥ ©U‚ •ÁÇŸ
∑§Ë SÃÈÁà ∑§⁄UÃÊ „Í°U– ©U‚∑§ ªÈáÊ ∑§Ê •ãfl·áÊ •ÕʸØ πÊ¡ ∑§⁄UÃÊ „Í°U– •ÁÇŸ
◊¥ ∑§ÊÒŸ ªÈáÊ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U Á∑§‚-Á∑§‚ ÁfllÊ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU? ¡Ê-¡Ê
∑§‹Ê∑§Ê҇ʋ ‚flÊ⁄UË øÊ‹ŸÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ•Ê¥ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§⁄UŸ ∑§ ©UûÊ◊
ªÈáÊ „Ò¥U ‚Ê-‚Ê •ÁÇŸ ‚ „UË ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥U– ßU‚‚ •ÁÇŸ „UË Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§Ê
◊ÈÅÿ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ÁflŸÊ •ÁÇŸ ‚ ∑§Ê߸U ÷Ë ©UûÊ◊ ªÈáÊflÊ‹Ë ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ
Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃË– ßU‚Ë ‚ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ ◊¥ ¡Ê ÁflmUÊŸ˜ ‹Êª „UÊ ªÿ,
„UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U „UÊ¥ª, ©UŸ ‚’Ê¥ Ÿ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ ◊¥ •ÁÇŸ ∑§Ê „UË ◊ÈÅÿ ‚ÊäÊŸ
◊ÊŸÊ „ÒU, ◊ÊŸÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ◊ÊŸ¥ª– ßU‚ ‚◊ÿ ◊¥ ÷Ë ¡Ê ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ•Ê¥ ∑§Ê
Á∑§ÿÊ øÊ„U ‚Ê ÷Ë •ÁÇŸ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê πÊ¡ ∑§⁄U–
¬Á„U‹ •ÊƒÿÊZ Ÿ •‡flÁfllÊ ŸÊ◊ ‚ ¡Ê Áfl◊ÊŸÊÁŒ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ Á‚hU
∑§Ë ÕË fl„U •ÁÇŸÁfllÊ „UË ÕË– •‡flÁfllÊ ¡Ê •ÇãÿÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ‚
⁄U‚ÊÿŸÁfllÊ „UÊÃË „ÒU ‚Ê Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ „UË „ÒU– ßU‚◊¥ •Ÿ∑§ ¬˝◊ÊáÊ „Ò¥U– ““ÃÃÊ
ŒflÊ ∞Ã¥ fl¡˝¥ Œ≤‡ÊÈ— ÿŒ‡flÁ◊àÿÊÁŒ”” ‡ÊìÕÊÁŒ ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊÁ‹ÁπÃ
¬˝◊ÊáÊ Œπ ‹ŸÊ– ©UŸ◊¥ •‡fl ¡Ê •ÁÇŸ „ÒU ©U‚Ë ∑§Ê ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •Ÿ∑§ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ‚ •‡flÊÁŒ∑§ ŸÊ◊Ê¥ ‚ ßU‚ ÷ÊÒÁÃ∑§ •ÁÇŸ ∑§Ê
„UË ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •Ê‡ÊÈ ŸÊ◊ ‡ÊËÉÊ˝ ø‹ÊŸ ∑§Ê ¡Ê „UÃÈ „ÒU ßU‚‚
•ÁÇŸ ∑§Ê „UË •‡fl ¡ÊŸŸÊ– Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ÿôÊ ∑§Ê •ÁÇŸ „UË Œfl „ÒU– ßU‚Ë
•ÁÇŸ ∑§Ê fl¡˝ ŸÊ◊ „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •‹ª-•‹ª ∑§⁄UŸ •ÊÒ⁄U
¬˝∑§Ê‡ÊŸflÊ‹Ê •ÁÇŸ „UË „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U Á∑§‚Ë ‚ ¿UŒŸ ◊¥ Ÿ„UË¥ •ÊÃÊ, ßU‚‚
•ÁÇŸ ∑§Ê ŸÊ◊ flÖÊ˝ „ÒU–
flη—– flηflØ ’Ò‹ ∑§Ë ŸÊßZU ‚flÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ê ø‹ÊŸ flÊ‹Ê •ÁÇŸ „UË
„ÒU– ÃÕÊ ÉÊÊ«∏ ∑§Ë ŸÊßZU ÷Ë ‚flÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ê ŒÊÒ«∏ÊŸflÊ‹Ê •ÁÇŸ „UË „ÒU– ÃÕÊ
ÃÍÁá¸Ê—– •ÁÇŸ ∑§Ê „UË •àÿãà flªflÊ‹Ê ‚flÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§ ø‹ÊŸ ◊¥ ¡ÊŸŸÊ–
ÃÕÊ „U√ÿflÊ≈˜U– Á‡ÊÀ¬ÁfllÊM§¬ ÿôÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê ÷Ë •ÁÇŸ
536 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
„UË „ÒUH
(¬È⁄UÊÁ„UÃ¥) ßU‚Ë‚ ßU‚ •ÁÇŸ ∑§Ê ¬È⁄UÊÁ„Uà ¡ÊŸŸÊ– Áfl◊ÊŸ, ∑§‹Ê,
∑§Ê҇ʋ, Á∑˝§ÿÊ øÊ‹ŸÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU– •ÊÒ⁄U ‚’ ÁfllÊ•Ê¥
∑§Ê ¬˝Õ◊ „UÃÈ „UÊŸ ‚ •ÁÇŸ ∑§Ê ŸÊ◊ ¬È⁄UÊÁ„Uà „ÒU– (ÿôÊSÿ Œfl¥) ÿôÊ
∑§Ê Œfl •ÕʸØ ÁflÁfläÊ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ ¡Ê Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ’ŸÃË „ÒU ©U‚ ÁfllÊ
∑§Ê ¡Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU ‚Ê Œfl „ÒU– (´§Áàfl¡◊˜) ¡Ê Á‡ÊÀ¬ÊÁŒ ‚’
√ÿfl„UÊ⁄UÊ¥ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU– („UÊÃÊ⁄U◊˜) ¡Ê ©U‚ ÁfllÊ ∑§ ÁŒ√ÿ
 Ê‹Ê „ÒU– (⁄UàŸäÊÊÃ◊◊˜) ¡Ê ©U‚ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ
ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ŒŸ •ÊÒ⁄U äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸfl
∑§ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ⁄UàŸÊ¥ ‚ •àÿãà ‚Èπ ŒŸflÊ‹Ê „ÒU– ©U‚Ë ∑§Ê
„U◊ ‹Êª Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹ÿ ª˝„UáÊ ∑§⁄¥U–
øãº˝◊Ê ◊Ÿ ‚ ©Uà¬ÛÊ „ÈU•Ê „ÒU, ßUàÿÊÁŒ ‡ÊÈÄ‹ ÿ¡Èfl̧Œ ÃÕÊ ÃÒÁûÊ⁄UËÿÊ¬-
ÁŸ·ŒÊÁŒ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ‚ √ÿfl„UÊ⁄UÁfllÊ ◊¥ ÷ÊÒÁÃ∑§ •ÁÇŸ ∑§Ê „UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„Uÿ– ÄÿÊ¥Á∑§ Á¡Ÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ •ÊÒ⁄U flûʸ◊ÊŸ „UÊ ∑§ ¬ÈŸ— ¬˝‹ÿ
„UÊ, ©UŸ ‚’ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ „UË ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„Uÿ, ßU‚‚ ÷ÊÒÁÃ∑§ •ÁÇŸ
∑§Ê „UË ßU‚ •Õ¸ ◊¥ ¡ÊŸŸÊ– ¬⁄U◊‡fl⁄U ÃÊ ßUŸ ¡ã◊ÊÁŒ äÊ◊¸flÊ‹ ¬ŒÊÕÊZ ‚
‚ŒÊ •‹ª „UË „ÒU •ÊÒ⁄U ‚’ ∑§Ê •ÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–
¬Ífl¸ ¡Ê ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ •ÊÁŒ flŒ÷Êcÿ ∑§ ∑§⁄UŸflÊ‹ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¡Ê ©UŸ∑§
÷Êcÿ ◊¥ ŒÊ· „Ò¥U ©UŸ∑§Ê πá«UŸ ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ ÁŒπÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ê ⁄UÊfláÊ,
©Ufl≈U, ‚ÊÿáÊ •ÊÒ⁄U ◊„UËœ⁄U flŒÊ¥ ∑§ √ÿÊÅÿÊ ∑§⁄UŸflÊ‹ „Ò¥U ßUŸ◊¥ ‚ ∞∑§
∑§ πá«UŸ ‚ ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •ãÿ ∑§Ê ÷Ë πá«UŸ ‚fl¸òÊ ¡ÊŸ ‹ŸÊ– •ÊÒ⁄U
¡„UÊ°-¡„UÊ° ©UŸ◊¥ ’«∏Ê ŒÊ· „ÒU ©U‚-©U‚ ∑§Ê •‹ª-•‹ª πá«UŸ Á∑§ÿÊ
¡ÊÿªÊ– flÒ‚ „UË •Êÿ¸÷Ê·Ê Á∑¥§flÊ •ãÿ ÷Ê·Ê ÃÕÊ ŒÁˇÊáÊ÷Ê·Ê •¥ª˝¡Ë
÷Ê·Ê ◊¥ Á∑§ÿ √ÿÊÅÿÊŸ ∑§Ê ÷Ë πá«UŸ ¡ÊŸŸÊ– ©UŸ∑§Ê ŒÊ· ‚¥ˇÊ¬ ‚
Á‹πÃ „Ò¥U–
ßU‚ ◊ãòÊ ∑§ •Õ¸ ◊¥ ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ •ÊÁŒ Ÿ ÷ÊÒÁÃ∑§ •ÁÇŸ ∑§Ê „UË ª˝„UáÊ
Á∑§ÿÊ „ÒU; Á¡‚◊¥ „UÊ◊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ßU‚ •Õ¸ ‚ Á÷ÛÊ •Õ¸ ∑§Ê ª˝„UáÊ Ÿ„UË¥
Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚∑§Ê πá«UŸ ‚¥S∑Χà ◊¥ Á‹πÊ „ÒU fl„UÊ° ‚◊¤Ê ‹ŸÊ– •ãÿÕÊ
÷Êcÿ ’ŸÊŸ flÊ‹ Á¡ÃŸ ¬„U‹ „UÊ ªÿ, ßU‚ ‚◊ÿ Á¡ÃŸ „Ò¥U flÊ •Êª Á¡ÃŸ
„UÊ¥ª, ßUŸ ‚’ ∑§Ê ÷Êcÿ πá«UŸ ∑§ ÿÊÇÿ •fl‡ÿ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ë
’ÈÁh ÁfllÊ ÁfløÊ⁄U ’‹ •ÊÒ⁄U ¬⁄UÊ∑˝§◊ÊÁŒ •ÁäÊ∑§ ãÿÍŸ „UÊÃ „UË ⁄U„UÃ „Ò¥U–
ßU‚‚ ÁflŸÊ ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿ ª˝ãÕ ∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ ‚fl¸ŒÊ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ ßU‚◊¥ ∑ȧ¿U
´§ÇflŒ— 537
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
•Ê‡øÿ¸ Ÿ„UË¥H 1H
H •Õ ÁmUÃËÿÊ◊Îø◊Ê„UH
◊ÍÀÊ◊ãòÊó •ÁÇŸ— ¬Ífl¸Ó®Á÷´¸§Á·fiÁ÷⁄UË«˜UÿÊ ŸÍÃfiŸÒL§Ö
‚ ŒflÊ° ∞„U flfiˇÊÁÃH 2H
¬Œ¬Ê∆U—ó•ÁÇŸ—– ¬Ífl¸Ó®Á÷—– ´§Á·fiÁ÷—– ߸U«˜Uÿfi—– ŸÍßҗ– ©UÖ
‚—– ŒflÊŸ˜– •Ê– ßU„U– flˇÊÁÃH 2H
H ÷Êcÿ◊˜H
(•ÁÇŸ—) •ÿ◊ÁÇŸ— ¬⁄U◊‡fl⁄U—– (¬Ífl¸Á÷—) ¬ÍflÒ¸SÃÕÊ– (ŸÍßÒL§Ã)
ŸflËŸÒ⁄UÁ¬ (´§Á·Á÷⁄UË«UK—) ◊ãòʺ˝CÎUÁ÷´¸§Á·Á÷SÃ∑Ò¸§— ¬˝ÊáÊÒ‡ø ‚ŒÒfl«UK—
SÃÈàÿÊ flãlÊ˘ãfl·áÊËÿ— ¬Ííÿ‡øÊÁSÖ ‚ ¡ªŒË‡fl⁄U— Sfl∑Χ¬Ê∑§≈UÊˇÊáÊ
(ŒflÊŸ˜) ŒflÊŸ˜ ÁŒ√ÿÊŸËÁãº˝ÿÊÁáÊ ÁfllÊÁŒÁŒ√ÿªÈáÊÊŸ˜ ÁŒ√ÿûÊÍŸ¸ ˜ ÁŒ√ÿ÷ÊªÊ°‡ø–
(∞„UU flˇÊÁÃ) ßU„UÊÁS◊Ÿ˜ ‚¥‚Ê⁄U ¡ã◊ãÿÊà◊ÁŸ ø– •ÊflˇÊÁÖ •Êfl„UÃÈ–
•Ê‚◊ãÃÊà¬˝Ê¬ÿÃÈ Ÿ ßUÁà ‡Ê·—() •òÊ ¬˝◊ÊáÊÊÁŸ–
¬˝ÊáÊÊ flÊ ´§·ÿÊ ŒÒ√ÿÊ‚—H ∞Ã0 ¬¥0 2– •0 4H
¬˝ÊáÊÊ ´§·ÿ—– ´§ÃflÊ flÒ ŒflÊ—H ‡Ê0 ∑§Ê0 7– •0 2H
•ÁÇŸ— ¬Ífl¸Á÷´¸§Á·Á÷⁄UË«UKÊ ŸÍßÒL§Ã– ‚ ŒflÊ° ∞„U flˇÊÁÃH 1H
•ÁÇŸÿ¸— ¬ÍflÒ¸´¸§Á·Á÷⁄UËÁ«UÃ√ÿÊ flÁãŒÃ√ÿÊS◊ÊÁ÷‡ø ŸflÃ⁄ÒU— ‚
ŒflÊÁŸ„UÊfl„UÁàflÁÖ ‚ Ÿ ◊ãÿÃÊÿ◊flÊ˘ÁÇŸÁ⁄UàÿåÿÃ ©UûÊ⁄U íÿÊÁ÷Ë
•ÇŸË ©UëÿÃH ÁŸ0 •0 7– π¥0 16H
¬È⁄USÃÊã◊ŸÈcÿÊ flÊ ´§Á··Íà∑˝§Ê◊à‚È ŒflÊŸ’˝Èflã∑§Ê Ÿ ´§Á·÷¸Áflcÿ-
ÃËÁà Ãèÿ ∞Ã¥ Ã∑¸§◊ÎÁ·¢ ¬˝Êÿë¿Uã◊ãòÊÊÕ¸ÁøãÃÊèÿÍ„U◊èÿÍ…U◊˜ ßUÁÃH
ÁŸ0 •0 13– π¥0 12H
•ÿ◊Õ¸—– ¬ÍflÁ̧ ÷¡¸ªÃ˜∑§Ê⁄UáÊSÕÒŸÃÍ̧ ŸÒ— ∑§Êÿ¸‡Ê⁄UË⁄USÕÒ´§¸ Á·Á÷— ¬˝ÊáÊÒ— ‚„U
◊ŸÈcÿÒ⁄UË«UK ßUàÿÕ¸—– (•ÁÇŸÿ¸0) ÿÊ˘ÁÇŸ— ¬⁄U◊‡fl⁄UÊ ÷ÊÒÁÃ∑§Ê flÊÁSÃ
‚Ê˘òÊ ª˝Ês—– ∑ȧ×? ‚ Ÿ ◊ãÿÃÊÿ◊flÊÁÇŸÁ⁄UàÿåÿÃ ©UûÊ⁄U íÿÊÁÃ·Ë •ÇŸË
©UëÿÃ ßUàÿÈQ§àflÊØ– ¬⁄U◊‡fl⁄UÊ ÁfllÈŒÊÁŒÁŒ√ÿ‡øÒÃÊflÇŸË ©UûÊ⁄U íÿÊÁ÷Ë
•òÊ ª˝„UËÃ¥È ÿÊÇÿ S×– ∞fl◊fl ÃPÒ¸§fl¸Œ‡ÊÊSòÊÊÁŒSÕÒ— ¬Ífl¸Á÷⁄US◊ŒÊÁŒÁ÷Á⁄U-
ŒÊŸËãßҟ¸flÃ⁄ÒU‡øÒfl‡fl⁄U— SÃÈàÿÊ fl㌟Ÿ fllÊ˘ÁSà ŸÊãÿÕÊ– “•ÁflôÊÊÃ-
ÃûflÕ¸ ∑§Ê⁄UáÊÊ¬¬ÁûÊÃSÃûflôÊÊŸÊÕ¸◊Í„USÃ∑¸§—” ßUÁà ªÊÃ◊ÊøÊÿ¸áÊ ãÿÊÿ-
538 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‡ÊÊSòÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃàflÊØ ◊ŸÈcÿÊáÊÊ¥ Ã∑Ò¸§Áfl¸ŸÊ ÿÕÊÕ¸ôÊÊŸ¥ ŸÒfl ∑§ŒÊÁøjflàÿÃ
©UQ§◊ÎÁ·Á÷SÃ∑Ò¸§Á⁄UÁÃH ÃÕ‡fl⁄USÿ ÁòÊ∑§Ê‹ôÊàflÊØ– Ÿfl˟ʬˇÊÿÊ ¬˝ÊøËŸÒ—
¬˝Êø˟ʬˇÊÿÊ ŸflËŸÒ‡ø ÁflmUÁj⁄UË«UK ßUàÿÈQ§ ‚Áà Ÿ ŒÊ·Ê ÷flÁà ŒflSÿ
‚fl¸ôÊflÊÄÿàflÊØ– ¬˝Õ◊-◊ãòÊ÷Êcÿ ÁŸL§Q§√ÿÊ∑§⁄UáÊÊÁŒ⁄UËàÿÊ Œfl‡ÊéŒÊÕ¸ ©UQ§—
‚Ê˘òÊ º˝CU√ÿ—–
∞Ãã◊ãòÊÊÕ¸— ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸÁŒÁ÷⁄UãÿÕÊQ§—– ÃlÕÊó¬È⁄UÊßÒ÷θÇfl¥Áª⁄U—
¬˝÷ÎÁÃÁ÷—– ŸÍßÒL§ÃŒÊŸË¥ÃŸÒ⁄US◊ÊÁ÷⁄UÁ¬ SÃÈàÿ—– ŒflÊŸ˜ „UÁfl÷ȸ¡ •ÊflˇÊ-
ÃËàÿãÿÕŒ¥ √ÿÊÅÿÊŸ◊ÁSÃ, ÃmUlÍ⁄UÊ¬πá«USÕÒ⁄UòÊSÕÒ‡ø ∑ΧÃÁ◊¥ª‹Ò¥«U÷Ê·ÊÿÊ¥
flŒÊÕ¸ÿàŸÊÁŒ·È ø √ÿÊÅÿÊŸ◊åÿ‚◊T‚◊˜– ∑ȧ×? ߸U‡fl⁄UÊQ§SÿÊŸÊÁŒ÷ÍÃSÿ
flŒSÿ≤‡Ê¥ √ÿÊÅÿÊŸ¥ ˇÊȺ˝Ê‡Êÿ¥ ªêÿÃ, ÃÕÊ ÁŸL§Q§‡ÊìÕÊÁŒª˝ãÕʇÊÿÁflL§h¥U
øÊ×H 2H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÁÇŸ—) •ÁÇŸ ¡Ê ¬⁄U◊‡fl⁄U (¬Ífl¸Á÷´¸§0) ¬˝ÊøËŸ •ÊÒ⁄U ŸflËŸ
´§Á· ¡Ê ¬˝ÊáÊ, ◊ãòÊÊÕ¸ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ¡Ê ÁflmUÊŸ˜ •ÊÒ⁄U Ã∑¸§ „Ò¥U– •ÕʸØ SÕÍ‹
¡ªÃ˜ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ê ߸U‡fl⁄U ∑§Ë ‚Ê◊âÿ¸ ¬˝∑ΧÁà •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊ÊáÊÈ M§¬ „ÒU, ßUŸ◊¥
¡Ê ‚͡◊ ¬˝ÊáÊ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê ŸÊ◊ ¬˝ÊøËŸ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ¬˝ÊáÊ ‚ŒÒfl ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U
’Ÿ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ¡Ê ’˝rÊÊá«U ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê “¬Ífl¸Á÷—” ßU‚
¬Œ ‚ ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U ∑§Êÿ¸ ¡Ê SÕÍ‹ ¡ªÃ˜ ÃÕÊ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ¡Ê ¬˝ÊáÊ
„Ò¥U ÃÕÊ ¬Á„U‹ •ÊÒ⁄U flø◊ÊŸ ◊¥ ¡Ê ÁflmUÊŸ˜ „Ò¥U ©UŸ ¬Ífl¸ „UÊ ª∞ ÁflmUÊŸÊ¥ ∑§
¡Ê Ã∑¸§ Õ •ÊÒ⁄U •Êà◊Ê ◊¥ ¡Ê Ã∑¸§ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê èÊË “¬Ífl¸Á÷—” ÃÕÊ “ŸÍßҗ”
ßUŸ ¬ŒÊ¥ ‚ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥– ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ ‚’ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ‚ÊÕ „UË ©Uà¬ÁûÊ flÎÁhU
•ÊÒ⁄U ˇÊÿ ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥– ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸ ‚ ßUŸ∑§
’Ëø „UË ¬⁄U◊‡fl⁄U ¬˝Ê# „UÊÃÊ „Ò– ÃÕÊ ◊ãòÊÊÕ¸ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ¬˝ÊøËŸ •ÊÒ⁄U
ŸflËŸ ´§Á·ÿÊ¥ ∑§Ê ÷Ë SÃÈÁà ∑§⁄UŸ ∑§ ÿÊÇÿ ¬⁄U◊‡fl⁄U „UË „ÒU– ‚Ê ¡ªŒË‡fl⁄U
•¬ŸË ∑Χ¬Ê-∑§≈UÊˇÊ ‚ ‡ÊÈhU ‚ÁmUlÊÁŒ ªÈáÊ, üÊDU ßUÁãº˝ÿ, ©UûÊ◊ ´§ÃÈ •ÊÒ⁄U
‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ¡Ê ©UûÊ◊ ÷Êª „Ò¥U Á∑§ Á¡Ÿ ªÈáÊÊ¥ ‚ ¬⁄U◊ʟ㌠◊ÊˇÊ ¬˝Ê#
„UÊÃÊ „ÒU, Á¡Ÿ ßUÁãº˝ÿÊ¥ ‚ äÊ◊ʸø⁄UáÊ, ÁfllÊ •ÊÒ⁄U ©UûÊ◊ ‚Èπ „UÊÃÊ „ÒU,
ÁŒ√ÿ´§ÃÈ=Á¡Ÿ◊¥ ¬⁄U◊ÊÕ¸ •ÊÒ⁄U √ÿfl„UÊ⁄U ∑§ ŒÊŸÊ¥ ‚Èπ ’…∏¥U– ÁŒ√ÿ÷Êª ¡Ê
◊ÊˇÊ •ÊÒ⁄U √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U, (‚ ŒflÊŸ„U flˇÊÁÃ) ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U, ßU‚
¡ã◊ •ÊÒ⁄U „U◊Ê⁄U •Êà◊Ê ◊¥ •Ê¬ „U◊ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ©UŸ ‚ÈπÊ¥
∑§Ê ¬˝Ê# ∑§⁄UÊ–
´§ÇflŒ— 539
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
¬˝ÊáÊ, Ã∑¸§ •ÊÒ⁄U ◊ãòÊÊÕ¸ ∑§ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ÁflmUÊŸÊ¥ ∑§Ê ´§Á· ∑§„UÃ „Ò¥U–
‚ÁmUlÊÁŒ ¡Ê ÁŒ√ÿªÈáÊ •ÊÒ⁄U ´§ÃÈ •ÊÁŒ ∑§Ê Œfl ∑§„UÃ „Ò¥U– ßU‚◊¥ ‡ÊìÕÊÁŒ
ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ê ‹π ‚¥S∑Χà ◊¥ Á‹πÊ „ÒU ‚Ê Œπ ‹ŸÊ–
ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ê ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ •ÊÁŒ ‹ÊªÊ¥ Ÿ •ãÿÕÊ •Õ¸ fláʸŸ Á∑§ÿÊ
„Ò– ßU‚∑§Ê πá«UŸ ÷Ë ‚¥S∑Χà ◊¥ Œπ ‹ŸÊ– ÃmUØ «UÊÄÃ⁄U Áfl‹‚Ÿ ‚Ê„U’
∑Χà •ÊÒ⁄U “flŒÊÕ¸ÿàŸ” ◊¥ ÷Ë ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ê •Õ¸ ∆UË∑§ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ „ÒU–
“flŒÊÕ¸ÿàŸ” flÊ‹ Ÿ ¡Ê ÿ„U ’Êà Á‹πË „ÒU Á∑§ ÿ„U ◊ãòÊ ‹ˇÿ ◊¥ ⁄UπŸ
∑§ ÿÊÇÿ „ÒU •ÕʸØ flŒ ߸U‡fl⁄U∑Χà ‚ŸÊß Ÿ„UË¥ „ÒU– ©UŸ∑§Ê ∞‚Ê •Á÷¬˝Êÿ
ŒπŸ ◊¥ •ÊÃÊ „ÒU– ‚Ê ©UŸ∑§Ë ’ÈÁhU ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U „UË „ÒU ÿ„U ¬˝◊ÊáÊÿÈQ§ Ÿ„UË¥
„ÒUH 2H
H •Õ ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
¬˝ÊÄßҟfl
¸ ËŸÒ— ¬˝ÊáÊÒ— Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁflÁjSÃÄ∑Ò§¸ — ¬ÍflÊĸ ÃÒ´§¸ Á·Á÷⁄Uÿ◊flÊÁÇŸ-
⁄UãflCU√ÿªÈáÊÊÁSÖ ∑ȧ×? ‚Ê˘ÿ◊ÁÇŸÁ⁄U„U ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊÿÊ¥ ∑§‹Ê∑§Ê҇ʋSÿ
Áfl◊ʟʌ˟ʥ ÿÊŸÊŸÊ¥ ÁŒ√ÿªÈáÊÊŸÊflˇÊÁÖ •Êfl„UÁàflàÿÊ∑§Ê¥ˇÿà øÁÃH 2H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÁÇŸ—) Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§ ¡ÊŸŸ ÃÕÊ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UŸ
∑§Ë ßUë¿UÊ ⁄UπŸ flÊ‹, ©U‚∑§Ê ¬…∏UÊŸ •ÊÒ⁄U ¬…∏UŸflÊ‹ ¡Ê ´§Á· •ÕʸØ
∑§Ê⁄U˪⁄U ‹Êª „Ò¥U fl •ÁÇŸ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§ ‚ÈÃ∑¸§¬Ífl¸∑§ πÊ¡ ‚ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ
∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∑§⁄¥U– ÄÿÊ¥Á∑§ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ ◊¥ ∑§‹Ê-∑§Ê҇ʋ Áfl◊ÊŸ
•ÊÁŒ ‚flÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§ ¬⁄U◊ÊûÊ◊ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# •ÁÇŸ ‚ „UË „UÊÃË „ÒU– ßU‚‚
•ÁÇŸ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§ πÊ¡Ÿ ◊¥ ‚’ ‹Êª ‚ŒÊ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄¥UH2H
H •Õ ÃÎÃËÿ◊ãòÊ◊Ê„UH
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó•ÁÇŸŸÓÊ ⁄URÁÿ◊fi‡Ÿflà¬Ê·fi◊fl ÁŒflÁŒfifl–
ÿ‡Ê‚¯ flË⁄UflfiûÊ◊◊˜H 3H
¬Œ¬Ê∆U—ó•ÁÇŸŸÓÊ– ⁄UÁR ÿ◊˜– •‡ŸflÃ
 –˜ ¬Ê·◊
 –˜ ∞fl– ÁŒfl˘ ÁŒfifl–
ÿ‡Ê‚fi◊˜– flË⁄UflfiûÊ◊◊˜H 3H
H ÷Êcÿ◊˜H
(•ÁÇŸŸÊ) ÁflôÊÊŸÊŸãŒSflM§¬áÊ ŒÿÊ‹ÈŸÊ ‚hU◊ʸŸDÈ UÊŸÿÊªÊèÿÊ‚¬⁄U◊-
¬˝ËàÿȬʂŸÊ¬ÊÁ‚ÃŸfl
Ò ÊÁÇŸŸ‡fl⁄UáÊ, ÁfllÊäÊ◊¸ÿQÈ §— ‚Ÿ˜ ¡Ëfl— (⁄UÁÿ¥) äÊ◊¸◊ÊˇÊ-
540 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ÁfllÊø∑˝§flÁûʸ⁄UÊíÿÊ⁄UÊÇ ÿÊÁŒSflM§¬¥ äÊŸ◊˜– (•‡ŸflØ) ¬˝ÊåŸÈÿÊØ flÊ ŸÊãÿÕÁÃ
ÁŸ‡øÿ—– ∑§Õ¥ ÷ÍÃ¥ ÃhUŸ◊˜? •Êà◊◊Ÿ—‡Ê⁄UË⁄UÁº˝ÿÊáÊÊ¥ (ÁŒflÁŒfl) ¬˝ÁÃÁŒŸ¥
ÁŸàÿ◊˜– (¬Ê·◊fl) ¬ÈÁCU∑§⁄U◊fl ÷flÁÃ, ÃÕÊ (ÿ‡Ê‚¥) ÿ‡Ê— ‚à∑§ËÁûʸfläʸ∑¥§
Á‡ÊCUÊøÊ⁄UÊÁŒ∑§ËÁûʸ◊ìÊ– ÃÕÊ (flË⁄UflûÊ◊◊˜) ¬˝ÁÃÁŒŸ¥ ’ÈÁhU’‹flËÿ¸‡ÊÊÒƒÿ¸-
äÊÒƒÿʸÁŒªÈáÊÿÈQ§Ê— ¬ÈòÊ’ãäÊÈÁ◊òÊ÷ÎàÿÊŒÿÊ flË⁄UÊ ÷flÁãà ÿÁS◊ãäÊŸ ÃmUË⁄UflØ,
•ÁÇÊÿŸ flË⁄UflØ ßUÁà flË⁄UflûÊ◊◊˜–
•ÿ◊ʇÊÿ—ó¬⁄U◊‡fl⁄UÊ¬Ê‚ŸŸ ÁflŸÊ ÁSÕ⁄¥U ÁŸàÿ¥ ø ‚Èπ¥ ∑§ŒÊ-
Áøà∑§SÿÊÁ¬ ŸÒfl ÷flÃËÁÖ ⁄UÁÿÁ⁄UÁà äÊŸŸÊ◊ÊÁSà ÁŸÉÊá≈UÊÒH
‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸áÊ ÿôÊ„UÊ◊‚ê’ãäÊ◊ÊòÊáÊÒflÿ◊ÎÇ√ÿÊÅÿÊÃÊ– •òÊ‡fl⁄UÊãÿ-
¬ŒÊÕ¸ÁfllÊàÿʪÊûÊŒ˜√ÿÊÅÿÊŸ¥ ‚êÿ昧 ŸÊSÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜– ÃÕÊ flŒÊÕ¸ÿàŸ-
∑§Ãθ«UÊÄÃ⁄UÁfl‹‚ŸÊÅÿ∑ΧÃ◊Á¬ ø ÃÊ≤‡Ê◊flÊÁSÖ •Sÿ SflÀ¬Áfl·ÿàflÊØ–
◊ÈÅÿÊÕ¸Sÿ‡fl⁄USÿ àÿʪʌS¬CUÊÕ¸àflÊìÊ ÁflŒÈ·Ê◊ÊtUÊŒ∑§⁄U◊Ë≤‡Ê¥ √ÿÊÅÿÊŸ¥
ŸÒfl ÷flÃËÁà ÁŒ∑˜§H 3H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÁÇŸŸÊ) •ÁÇŸ ¡Ê ÁflôÊÊŸ •ÊÒ⁄U •ÊŸãŒSflM§¬ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÿÊ ∑§⁄UŸ
flÊ‹Ê „ÒU, ‚àÿ äÊ◊¸ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ, ÿÊªÊèÿÊ‚ ¡Ê ‚◊ÊÁäÊ ∑§Ê ∑§⁄UŸÊ,
¬⁄U◊‡fl⁄U ‚ •àÿãà ¬˝ËÁà •ÊÒ⁄U ÁflôÊÊŸ ‚ ¡Ê ≤…∏U Áfl‡flÊ‚ ∑§Ê ÿÕÊflØ
„UÊŸÊ, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ‚ ¡Ê ¬˝‚ÛÊ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ •ÁÇŸ ߸U‡fl⁄U ∑§Ë
∑Χ¬Ê≤ÁCU ‚ ‚àÿÁfllÊ •ÊÒ⁄U ‚àÿäÊ◊ʸø⁄UáÊ ‚ ÿÈQ§ ¡Ê ¡Ëfl, ‚Ê (⁄UÁÿ◊˜)
¡Ê äÊ◊¸ ◊ÊˇÊÁfllÊ •ÊÒ⁄U ø∑˝§flÁø ⁄UÊíÿÊÁŒ ∑§Ê „UÊŸÊ ßU‚ äÊŸ ∑§Ê (•‡ŸflØ)
¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚‚ ŒÍ‚⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Ÿ„UË¥– fl„U äÊŸ ∑Ò§‚Ê „ÒU? (¬Ê·◊fl
ÁŒflÁŒfl) •Êà◊Ê, ◊Ÿ, ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÒ⁄U ßUÁãº˝ÿ ßUŸ ∑§Ê ÁŸàÿ ¬ÈÁCU •ÊÒ⁄U •ÊŸãŒ
∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU, ÃÕÊ (ÿ‡Ê‚◊˜) •ÕʸØ ÁŒŸ ÁŒŸ ∑§Ê [ÁŸàÿ] ¬˝ÁÃ
‚à∑§ËÁø ∑§Ê ’…∏UÊŸ flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U Á¡‚ äÊŸ ‚ Á‡ÊCUÊøÊ⁄U •ÊÒ⁄U ‚’ ◊ŸÈcÿÊ¥
∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U „UÊ– ÃÕÊ (flË⁄UflûÊ◊◊˜) ’ÈÁhU, ’‹, ‡Ê⁄UË⁄, ¬⁄UÊ∑˝§◊, ‡ÊÍ⁄UÃÊ,
äÊË⁄U¡ •ÊÁŒ ªÈáÊ-flÊ‹ ¡Ê „Ò¥U fl ¬ÈòÊ, ÷Ê߸U, Á◊òÊ •ÊÒ⁄U ÷ÎàÿÊÁŒ flË⁄U¬ÈL§·
¬˝Ê# „UÊ¥ Á¡‚ äÊŸ ‚, ©U‚ äÊŸ ∑§Ê flË⁄UflØ ∑§„UÃ „Ò¥U– •ÊÒ⁄U ¡Ê ¬ÍflÊ¸Q§ ªÈáÊÊ¥
‚ •àÿãà ÿÈQ§ „UÊ ©U‚ äÊŸ ∑§Ê flË⁄UflûÊ◊ ∑§„UÃ „Ò¥U–
ßU‚∑§Ê ÿ„U •Áèʬ˝Êÿ „ÒU Á∑§ ÁflŸÊ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ‚ ‚¥‚Ê⁄U
◊¥ ÁSÕ⁄U ¡Ê ‚Èπ •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ ◊¥ ¡Ê ÁŸàÿ ‚Èπ ©U‚ ∑§Ê ∑§Ê߸U ÷Ë ¬˝Ê# Ÿ„UË¥
„UÊ ‚∑§ÃÊH
´§ÇflŒ— 541
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ Ÿ •ÁÇŸ◊Ë›UU •ÊÁŒ ◊ãòÊÊ¥ ∑§Ê •ÁÇŸ ◊¥ •Ê„ÈUÁà «UÊ‹ŸÊ◊ÊòÊ
¬˝ÿÊ¡Ÿ Á‹πÊ „ÒU– ßU‚ •Õ¸ ◊¥ ߸U‡fl⁄U •ÊÒ⁄U „UÊ◊ ‚ Á÷ÛÊ •ãÿ ¬ŒÊÕ¸ÁfllÊ
∑§ àÿʪ ‚ fl„U √ÿÊÅÿÊŸ •ë¿UÊ Ÿ„UË¥ „ÒU– ÃÕÊ flŒÊÕ¸ÿàŸ ◊¥ •ÊÒ⁄U «UÊÄÃ⁄U
Áfl‹‚Ÿ ‚Ê„U’ ∑§Ê Á∑§ÿÊ √ÿÊÅÿÊŸ ÷Ë flÒ‚Ê „UË „ÒU– ÃÕÊ ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ ∑§
√ÿÊÅÿÊŸ ‚ ßUŸ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ ’„ÈUà •À¬ÊÕ¸ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ ‚’ √ÿÊÅÿÊŸ
◊ÈÅÿ •Õ¸ ¡Ê ߸U‡fl⁄U ©UŸ ∑§ àÿʪ •ÊÒ⁄U ÁŸÁ‡øÃÊÕ¸ Ÿ„UË¥ „UÊŸ ‚ ÁflmUÊŸÊ¥
∑§Ê Á¬˝ÿ •ÊÒ⁄U ‚ÊäÊÊ⁄UáÊ ∑§Ê ÷Ë ÿÕÊflØ ©U¬∑§Ê⁄U∑§ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊH 3H
H •Õ ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
÷ÊÒÁÃ∑§ÊÁÇŸÁŸÁ◊ûÊŸ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁø∑§Ë·È¸— ¬ÈL§cÊ— ‚Èfláʸ⁄UàŸÊÁŒ ⁄UÊíÿÊÁŒ
ø ¬ÍflÊ¸Q§Áfl‡Ê·áÊÿÈQ¥§ ⁄UÁÿ¥ äÊŸ◊‡ŸflØ ¬˝ÊåŸÊÃÈ ¬˝Ê#ÈÁ◊ë¿UØ– Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ-
ÿÊ◊ÇŸ⁄Ufl ◊ÈÅÿ‚ÊäÊŸàflÊØH 3H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
¬˝àÿˇÊ ¡Ê ÿ„U •ÁÇŸ ßU‚ ∑§ ÁflŸÊ ©UûÊ◊ ∑§Ê⁄U˪⁄UË Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊ
‚∑§ÃË– ∑§Ê⁄U˪⁄UË ∑§ ÁflŸÊ äÊŸ •ÊÒ⁄U ⁄UÊíÿ ∑§ ¡Ê ©UûÊ◊ √ÿfl„UÊ⁄U ÃÕÊ ¬ŒÊÕ¸
„Ò¥U fl ‚’ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊflØ ¬˝Ê# Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§Ã ÄÿÊ¥Á∑§ ©UûÊ◊ ∑§Ê⁄U˪⁄UË
∑§ „UÊŸ ◊¥ •ÁÇŸ ◊ÈÅÿ ‚ÊäÊŸ „ÒU– ßU‚ •ÁÇŸ ‚ Á’¡È‹Ë •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ
∑§Ê Á‚hU ∑§⁄U∑§ Áfl◊ÊŸÊÁŒ ÁfllÊ ⁄Uø ‹ŸË øÊÁ„U∞– ßU‚‚ ¬ÎÁÕflË, ¡‹
•ÊÒ⁄U •Ê∑§Ê‡Ê◊ʪ¸ ◊¥ ø‹Ÿ ∑§ Á‹∞ Áfl◊ÊŸ •ÊÁŒ ÁfllÊ ⁄UøŸË ‚’ ◊ŸÈcÿÊ¥
∑§Ê ©UÁøà „ÒUH 3H
H •Õ øÃÈÕÊ¸ ◊ãòÊ—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó•ÇŸ ÿ¥ ÿôÊ◊fiäfl⁄¥U Áfl‡flÃfi— ¬Á⁄U÷Í⁄UÁ‚fi–
‚ ßUŒŒỖ fl·fiÈ ªë¿UÁÃH 4H
¬Œ¬Ê∆U—ó•ÇŸ– ÿ◊˜– ÿôÊ◊˜– •äfl⁄U◊˜– Áfl‡flÃfi—– ¬Á⁄U˘÷Í—–
•Á‚fi– ‚—– ßUØ– Œfl·fiÈ– ªë¿UÁÃH 4H
H ÷Êcÿ◊˜H
(•ÇŸ) „U •ŸãÇÊQ§ ¬⁄U◊Êà◊ÛÊÇŸ! àfl¥ (Áfl‡fl×) ‚fl¸Ã—–
(¬Á⁄U÷⁄Í UÁ‚) √ÿÊ#— ‚Ÿ˜– (ÿ◊˜) ÿôÊ◊˜ (•äfl⁄U◊) ˜ •Á„¥U‚ŸËÿ◊Õʸà‚fl¸ÕÊ
⁄UˇÊÁÿÃ√ÿ¢ ¡ªº˝Í¬◊˜– (ÿôÊ◊˜) Á∑¥§ flÊ •ÁÇŸ„UÊòÊÊl‡fl◊œ¬ÿ¸ãÃ¥ ÿôÊ¥ ÃÕÊ
÷flàSÃÈÁì˝ÊÕ¸ŸÊ¬Ê‚ŸÊÅÿ¥ ø, àfl◊fl ¬ÊÁ‹ÃflÊŸÁ‚ ‚ ∞fl ÿôÊ— ¬Á⁄U¬Íáʸ—
542 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‚ÁÛÊCU»§‹¬˝Ê¬∑§Ê ÷flÁÖ •Sÿ ÿôÊSÿÊŸÈDUÊÃÈ¡¸ŸSÿ ÷flÊŸfl ⁄UˇÊ∑§Ê˘ÁSÖ
(‚—) ÃS◊ÊØ ‚ ◊ŸÈcÿ—– (Œfl·  )
È ÁfllÊÁŒÁŒ√ÿªÈáÊ·È ÁflmUà‚È flÊ ¬˝flûʸ◊ÊŸ—
‚Ÿ˜– (ßUØ) ‚ÈπŸÒfl– (ªë¿UÁÃ) ¬⁄U◊ʟ㌥ ¬˝ÊåŸÊÁà ŸÊãÿÕÁÃH
(ßUØ) •òÊ ÁŸ‡øÿÊÕÊ¸ÁSÖ •ÿ◊Á¬ ◊ãòÊ— ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸÁŒÁ÷⁄UãÿÕÊ
√ÿÊÅÿÊ×– ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇŸ¡¸«UàflÊlôÊ⁄UˇÊáÊ¢ Ÿ ‚ê÷flÁà ‚fl¸√ÿʬ∑§àfl¥ øÊ×H
Áfl‡fl× ¬Á⁄U÷Í⁄U‚ËàÿÇŸ⁄Uˇfl⁄USÿÒfl Áfl‡Ê·áÊàflÊØ– ∞fl◊fl «UÊÄÃ⁄UÁfl‹-
‚ŸÊÅÿ∑Χå flŒÊÕ¸ÿàŸÊÅÿ¥ ø √ÿÊÅÿÊŸ◊Sÿ ◊ãòÊSÿ ‚êÿ昧 ŸÊSÃËÁÃ
ªêÿÃH 4H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÇŸ) „U ¬⁄U◊‡fl⁄U •ÇŸ! (Áfl‡fl× ¬Á⁄U÷Í⁄UÁ‚) ‚’ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥
¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊ∑§ (ÿ¥ ÿôÊ◊äfl⁄U◊˜)Ô ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸ ∑§ ÿÊÇÿ ÿ„U ¡ªÃ˜M§¬ ¡Ê ÿôÊ,
•ÕflÊ •ÁÇŸ„UÊòÊ ‚ ‹∑§ •‡fl◊œ¬ÿ¸ãà ¡Ê ÿôÊ, ÃÕÊ •Ê¬ ∑§Ë SÃÈÁÃ
¬˝ÊÕ¸ŸÊ •ÊÒ⁄U ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§Ê ÿÕÊflØ ∑§⁄UŸÊ ¡Ê ÿôÊ, ßUŸ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÿôÊ
∑§Ê ⁄UˇÊáÊ •Ê¬ „UË ∑§⁄U ⁄U„U „UÊ– ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ÿôÊ ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊ∑§ ‚ÈπM§¬
»§‹ ∑§Ê ‚ŒÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ¡Ê ◊ŸÈcÿ ßU‚ ÿôÊ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU
©U‚∑§Ë ÷Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ •Ê¬ „UË „UÊ– (‚ ßUgfl·È) ‚Ê ◊ŸÈcÿ ÁfllÊ
◊ÊˇÊÊÁŒ ÁŒ√ÿªÈáÊÊ¥ ◊¥ •ÊÒ⁄U üÊDU ÁflmUÊŸÊ¥ ∑§ ‚¥ª ∑§⁄UŸ ◊¥ ¬˝flûʸ◊ÊŸ „UÊ∑§
‚Èπ¬Ífl¸∑§ „UË •ÊŸãŒ ∑§Ê (ªë¿UÁÃ) ¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Ÿ„UË¥H
ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ê ÷Ë ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸ •ÊÒ⁄U «UÊÄÃ⁄UU Áfl‹‚Ÿ ‚Ê„U’ Ÿ ÃÕÊ
flŒÊÕ¸ÿàŸÊÁŒ ◊¥ •ãÿÕÊ √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ¡«∏ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ⁄UˇÊÊ
∑§⁄UŸ ∑§Ê ôÊÊŸ „UË Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U fl„U ‚fl¸òÊ √ÿʬ∑§ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ–
ßU‚‚ ©UŸ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∆UË∑§ Ÿ„UË¥H 4H
H •Õ ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
(•ÇŸ) „U ¬⁄U◊‡fl⁄U! ÷flº˝ÁøêÈáÊÊÿ◊ÁÇŸ—, Á‡ÊÀ¬Á∑˝§ÿÊ◊ÿ¥ (ÿ¥
ÿôÊ◊äfl⁄¥U Áfl‡fl× ¬Á⁄U÷0Í —) ‚fl¸ÃÊ √ÿÊ#flÊŸÁSÃ, ÿ— ¬Á⁄U× ‚fl̧·Ê¥ Á‡ÊÀ¬-
ÁfllÊ‚ÊäÊŸÊŸÊ◊ȬÁ⁄U Áfl⁄UÊ¡◊ÊŸ— ‚Ÿ˜ ‚fl¸Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÿÊ— ¬˝äÊÊŸ‚ÊäÊŸ¥ flûʸÃ
Ã◊ÁÇŸ¥ àfl¥ ⁄UÁøÃflÊŸÁ‚– ∞fl¥ ÃŸÊÁÇŸŸÊ ÁŸÁ◊ûÊ÷ÍÃŸ ÿÊ ◊ŸÈcÿ— Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ¥
ªÎˆUÔ ÊÁà (‚ ßUgfl·È) ‚ ∞fl ¬ÈL§·Ê ÁŒ√ÿ·È lÊÃ◊ÊŸ·ÍûÊ◊·È ÷Êª·È ÁSÕ⁄U—
‚Ÿ˜ ¬⁄U◊ʟ㌢ (ªë¿UÁÃ) ¬˝ÊåŸÊÃËàÿÕ¸—H 4H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÇŸ) ¡Ê ∑§Ê⁄U˪⁄UË Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ◊ÈÅÿ „UÃÈ „ÒU– Á¡‚‚ Áfl◊ÊŸ •ÊÁŒ
´§ÇflŒ— 543
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ÿÊŸ Á‚hU „UÊÃ „Ò¥U Á¡Ÿ‚ ◊ʪ¸ ◊¥ ‡ÊËÉÊ˝ ª◊Ÿ ∑§⁄U ‚∑¥§– „U ¬⁄U◊Êà◊Ÿ˜! ©U‚
•ÁÇŸ ∑§Ê •Ÿ∑§ ªÈáÊÿÈQ§ •Ê¬Ÿ „UË ©Uà¬ÛÊ Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚Ë •ÁÇŸ ∑§ ªÈáÊÊ¥
∑§ ôÊÊŸ ‚ ¡Ê ◊ŸÈcÿ ¬ŒÊÕ¸-ÁfllÊ ∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UÃÊ „ÒU fl„UË ÁŒ√ÿ÷ÊªÊ¥ ◊¥
ÁSÕ⁄U „UÊ∑§ ‚ŒÒfl •àÿãà ‚ÈπË ⁄U„UÃÊ „ÒUH 4H
H •Õ ¬¥ø◊Ë ´§∑˜§H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó •ÁÇŸ„UÊ¸ÃÓÊ ∑§Áfl∑fi˝§ÃÈ— ‚àÿÁ‡øòÊüÊfiflSÃ◊—–
ŒflÊ ŒflÁ÷⁄Uʪfi◊ØH 5H
¬Œ¬Ê∆U—ó•ÁÇŸ—– „UÊÃÊ– ∑§Áfl∑fi˝§ÃÈ—– ‚àÿ—– ÁøòÊüÊfifl—˘Ã◊—–
Œfl—– ŒflÁ÷fi—– •Ê ª◊ØH 5H
H ÷Êcÿ◊˜H
(•ÁÇŸ—) ¬ÍflÊ¸Q§Áfl‡Ê·áÊÿÈQ§— ¬⁄U◊‡fl⁄UÊÁÇŸ—– („UÊÃÊ) ‚flÊ¸ûÊ◊-
¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ŒÊÃÊ ¬ÎÁÕ√ÿʌ˟Ê◊ÊŒÊÃÊ ª˝„UËÃÊ ÿÊ äÊÊ⁄UáÊ∑§ûÊʸÁSÖ (∑§Áfl∑˝§ÃÈ—)
∑§Áfl‡øÊ‚ÊÒ ∑˝§Ãȇø ‚ ∑§Áfl∑˝§ÃÈ—– ∑§Áfl—=‚fl¸ôÊ— ∑˝§Êãì˝ôÊ— ‚fl̧·Ê¥ ¡ËflÊŸÊ¥
’Èh— ∑˝§Á◊ÃÊ ÃŒª˝ Ÿ ∑§SÿÊÁ¬ ’ÈÁhU— ∑˝§◊Ã ‚fl¸·Ê¥ ’ÈhU— ¬˝÷ÈàflÊØ–
∑˝§ÃÈ—=‚fl¸¡ªà∑§ûÊʸ– (‚àÿ—) •SÃËÁà ‚Ø, ‚Áà ‚ÊäÊÈ— ‚àÿ—, ‚fl¸ŒÊ
ÁflŸÊ‡Ê⁄UÁ„U× (ÁøòÊüÊflSÃ◊—) ÁøòÊ◊ʇøÿZ üÊfl— üÊfláÊ¥ ÿSÿ ‚ ÁøòÊüÊflÊ—–
•ÁÇÊÿŸ ÁøòÊüÊflÊ— ßUÁà ÁøòÊüÊflSÃ◊—– ßUàÿòÊÊÕ¸¬˝◊ÊáÊ◊˜ó
üÊfláÊÊÿÊÁ¬ ’„ÈUÁ÷ÿÊ¸ Ÿ ‹èÿ— oÎáÊflãÃÊÁ¬ ’„UflÊ ÿÛÊ ÁfllÈ—–
•Ê‡øÿÊZ flQ§Ê ∑ȧ‡Ê‹ÊSÿ ‹éäÊʇøÿÊ¸ ôÊÊÃÊ ∑ȧ‡Ê‹ÊŸÈÁ‡ÊCU—H
∑§∆UÊ¬ÁŸ0 flÀ‹Ë 2H
ßUàÿŸŸÊ‡øÿ¸üÊfláÊàfl¥ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∞fl ÉÊ≈UÃ ŸÊãÿòÊÁÃH
(Œfl—) ‚ ¡ªŒË‡fl⁄U— ‚fl¸¡ªà¬˝∑§Ê‡Ê∑§—– (ŒflÁ÷⁄Uʪ◊Ø) ÁŒ√ÿÒ—
‚fl¸ôʬ⁄U◊ÊŸãŒÊÁŒÁ÷ªȨ̀áÊÒ— ‚„U, •S◊Ê∑¥§ NŒÿ˘ÁS◊ã‚¥‚Ê⁄U ø ¬˝∑§Ê‡Ê◊ʪ◊Ø,
•Êªë¿UÃÈ– Sfl‚Ê◊âÿ¸Ÿ ∑Χ¬ÿÊ ø ‚fl¸ÕÊ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃÊ ÷flÁàflÁà ¬˝Êâÿ¸-
Ã˘S◊ÊÁ÷—–
∑§Áfl‚àÿ‡ÊéŒÊÕÊ¸ ÿÊS∑§ŸÊåÿfl¥ √ÿÊÅÿÊ×ó
∑§Áfl— ∑˝§ÊãÃŒ‡Ê¸ŸÊ ÷flÁà ∑§flÃflʸ ¬˝‚ÈflÁà ÷º˝Á◊àÿÊÁŒH
ÁŸ0 •0 12 π¥ 13H
∑ȧ昧 ‡ÊéŒ, ∑ȧ ‡ÊéŒ, ∑§flÃ, ∑§ÊÒÁà flÊ ‚fl¸ÁfllÊÿÈQ§¥ flŒ‡ÊÊSòÊ◊ȬÁŒ‡ÊÁÃ
544 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‚ ∑§Áfl⁄Uˇfl⁄U—– ¬˝‚ÈflÁà ÷º˝¥ ÷º˝Ò‡flÿÊ¸à¬ÊŒŸŒÊŸÊèÿÊ◊˜H
‚àÿ¥ ∑§S◊Êà‚à‚È ÃÊÿÃ ‚à¬˝÷fl¥ ÷flÃËÁà flÊ ßUÁÃH
ÁŸ0 •0 12– π0 13H
‚à‚È ªÈáÊ·È, ÷ʪ·È, ¬ŒÊÕ¸·È flÊ ‚ãÃÊŸÿÁà ¬Ê‹ÿÁà flÊ ‚flʸŸ˜
¡ŸÊŸ˜ ÿ—– ‚à¬˝÷0=‚ûÊÊ ôÊÊŸŸ ÿÊªŸ äÊ◊¸áÊ flŒÒflʸ ¬˝÷fl— ¬˝∑§≈UÃÊ ÿSÿ
øH •Ã— ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∞fl ‚àÿÊ ÷ÁflÃÈ◊„¸UÁà ŸÊãÿ—–
•ÿ◊Á¬ ◊ãòÊ— ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸áÊ ÃÕÊ ÃŒŸÈ‚ÊÁ⁄UÁ÷⁄Uäÿʬ∑§Áfl‹‚ŸÊ-
ÅÿÊÁŒÁ÷‡ø Ÿ ‚êÿÇflÁáʸ×– ∑ȧ×? •Sÿ ◊ãòÊSÿÊÕÊ̧ „UÊ◊◊ÊòÊ‚ê’ãäÊŸÒfl
flÁáʸÃSÃS◊ÊØ– ∞fl◊fl ¬˝Ê∑ΧÃ÷Ê·Ê∑ΧÃÊ˘åÿÕÊ̧˘ãÿÕÒflÊSÃËÁà ’Êäÿ◊˜H 5H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÁÇŸ—) ¬ÍflÊ¸Q§ Áfl‡Ê·áÊÿÈQ§ ¡Ê ¬⁄U◊‡fl⁄U „ÒU– („UÊÃÊ) ¡Ê
‚àÿÁfllÊÁŒ ‡ÊÈ÷ªÈáÊ •ÊÒ⁄U ø∑˝§flÁø ⁄UÊíÿ ∞‡flÿ¸ ∑§Ê ŒŸ flÊ‹Ê „ÒU ÃÕÊ
¡Ê ¬ÎÁÕ√ÿÊÁŒ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU– (∑§Áfl∑˝§ÃÈ—) •ÊÒ⁄U ¡Ê ‚’
¡ÊŸŸ flÊ‹Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ‚’ ∑§Ë ’ÈÁhU ∑§Ê •äÿˇÊ „ÒU ©U‚∑§Ê ∑§Áfl ∑§„UÃ
„Ò¥U– Á¡‚∑§ ‚Ê◊Ÿ ‚’∑§Ë ’ÈÁhU •À¬ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U ‚’∑§Ë
’ÈÁhUÿÊ¥ ∑§Ê ¬˝÷È „ÒU ÃÕÊ ∑˝§ÃÈ—=¡Ê ‚’ ¡ªÃ˜ ∑§Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU– (‚àÿ—)
Á¡‚∑§Ê ŸÊ‡Ê ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– (ÁøòÊüÊflSÃ◊—) Á¡‚∑§Ê ∑§ÕŸ, üÊfláÊ
•ÊÒ⁄U SflM§¬ •àÿãà •Œ˜÷Èà „ÒU– (ŒflÊ ŒflÁ÷⁄Uʪ◊Ø) ©U‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ë
‚àÿ÷Êfl ‚ „U◊ ‹Êª ÷ÁQ§ ∑§⁄UÃ „Ò¥U fl„UË ¡ªŒË‡fl⁄U ∞∑§ •ÁmUÃËÿ Œfl
„ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ ¡Ê ‚Íÿ¸ •ÊÁŒ ‚’ ‹Ê∑§ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê ÷Ë
¬˝∑§Ê‡Ê∑§ ∞∑§ fl„UË ¬⁄U◊‡fl⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸U
Ÿ„UË¥ Á∑§ãÃÈ fl„U ÃÊ •Ê¬ „UË ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „ÒU– fl„U ¬⁄U◊‡fl⁄U ¡Ê ‚fl¸ôÊ •ÊÒ⁄U
¬⁄U◊ÊŸãŒÊÁŒ ÁŒ√ÿ ©UûÊ◊ ªÈáÊ „Ò¥U ©UŸ∑§ ‚„U flûʸ◊ÊŸ „U◊Ê⁄U NŒÿ •ÊÒ⁄U ßU‚
‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ∑Χ¬Ê ∑§⁄U∑§ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊ– ∞‚Ë ¬˝ÊÕ¸ŸÊ ©U‚∑§Ë „U◊ ‹Êª
∑§⁄UÃ „ÒU¥ Á¡‚‚ fl„U •¬ŸË ∑Χ¬Ê ∑§⁄U∑§ ¡ªÃ˜ ∑§ ’Ëø ◊¥ ‚fl¸ŒÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „UÊ–
üÊfláÊÊÿÊ0=Á¡‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ‚ÈŸŸ ∑§Ê ’„ÈUà ◊ŸÈcÿ ¬˝flÎûÊ „UÊÃ „ÒU¥
¬⁄UãÃÈ ©UŸ◊¥ ‚ ¡Ê ÁflmUÊŸ˜ ‚àÿÊø⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U fl „UË ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê
‚ÈŸ ∑§ ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¡Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò¥U, fl ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ‚ÈŸ
∑§ ÷Ë ¬˝Ê# Ÿ„UË¥ „UÊÃ– ÄÿÊ¥Á∑§ ßU‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ ©U¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹
∑§Ê Á◊‹ŸÊ ∑§Á∆UŸ „ÒU– ÃÕÊ ’˝rÊ ∑§ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ‚ÈŸ ∑§
´§ÇflŒ— 545
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
¡ÊŸŸflÊ‹Ê ÷Ë ∑§Á∆UŸ „ÒU, ‚Ê ¡Ê ∑ȧ‡Ê‹ •àÿãà øÃÈ⁄U „ÒU fl„UË ßU‚ ’˝rÊ
∑§Ê ¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ ßU‚∑§Ê ¡ÊŸŸflÊ‹Ê •àÿãà •Œ˜÷Èà „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚
∑ȧ‡Ê‹ ¬ÈL§· ∑§ ©U¬Œ‡Ê ‚ ÷Ë ¡Ê ßU‚ ’˝rÊ ∑§Ê ÿÕÊflØ ¡ÊŸÃÊ „ÒU fl„U
÷Ë ßU‚ ¡ªÃ˜ ◊¥ •Ê‡øÿ¸M§¬ „UË „ÒU ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ÁøòÊüÊflSÃ◊
ßU‚ ◊ãòÊ ◊¥ Áfl‡Ê·áÊ ÁŒÿÊ „ÒU–
ÃÕÊ ‚à‚È ÃÊ0=¡Ê ‚àÿ ªÈáÊ, ‚àÿ ÷Êª, ‚àÿ ¬ŒÊâʸ •ÊÒ⁄U ‚àÿ
√ÿfl„UÊ⁄U „Ò¥U, ßUŸ ◊¥ „UË ¡Ê ◊ŸÈcÿ flûʸ◊ÊŸ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê ¡Ê ‚Èπ ◊¥ ÁflSÃÎÃ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑¥§flÊ ©UŸ∑§Ê ¡Ê ¬Ê‹Ÿ∑§ûÊʸ „ÒU ßU‚‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ‚àÿ ŸÊ◊
„ÒU– ÃÕÊ ‚àÿ¬˝÷fl¥0=¡Ê ‚àÿ ôÊÊŸ, ‚àÿ ÿÊª, ‚àÿ äÊ◊¸ •ÊÒ⁄U ¡Ê flŒ „Ò¥U,
ßUŸ‚ „UË Á¡‚∑§Ë ¬˝∑§≈UÃÊ „UÊÃË „ÒU ßU‚Á‹ÿ ¬⁄U◊‡fl⁄U ∑§Ê ŸÊ◊ ‚àÿ „ÒU–
ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ê ÷Ë ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸÁŒ, Áfl‹‚Ÿ ‚Ê„U’ Ÿ •ÊÒ⁄U “flŒÊÕ¸ÿàŸ”
◊¥ ÷Ë •ë¿UË ⁄UËÁà ‚ √ÿÊÅÿÊŸ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ „ÒUH 5H
H •Õ ÁmUÃËÿÊÕ¸—H
(•ÁÇŸ„UÊ¸ÃÊ) •ÁÇŸ÷ÊÒ¸ÁÃ∑§Ê˘‡fl—– „UÊÃÊ ‚fl¸Á‡ÊÀ¬ÁfllʪÈáÊäÊÊ⁄U-
∑§Ê˘ÁSÖ (∑§Áfl—) Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÿÊ— ∑˝§ÊãÃŒ‡Ê¸Ÿ— ∑˝§◊¬˝∑§Ê‡Ê∑§—– (∑˝§ÃÈ—)
Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ Á∑˝§ÿÃ ÿŸ ‚Ê˘ÿ¥ ∑˝§ÃÈ—– (‚àÿ—) ‚Áà Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ√ÿfl„UÊ⁄U
‚ÊäÊÈÿ¸— ‚ ‚àÿÊÁÇŸ—– (ÁøòÊüÊflSÃ◊—) ÁfllÈŒÊÁŒSÕªÈáÊÊŸÊ¥ ÁøòÊ◊Œ˜÷ÈÃ¥
üÊfl— üÊfláÊ¥ ÿÁS◊ã‚—– •ÁÇÊÿŸ ÁøòÊüÊflÊ ßUÁà ÁøòÊüÊflSÃ◊—– (Œfl—)
Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁŒªÈáÊlÊÃ∑§— ‚Ê˘ÁÇŸ—– (ŒflÁ÷—) Á‡ÊÀ¬ÁfllÊlÊÃ∑Ò§ªÈ¸áÊÒÁŒ¸√ÿÒ—
‚„U flûʸ◊ÊŸÊ ÿÊ˘ÁÇŸ⁄UÁSà ‚—– „U ¬⁄U◊‡fl⁄U! ÷flà∑Χ¬ÿÊ (•Êª◊Ø)
•S◊ÊÁ÷ôÊʸÃÊ ÷flÃÈ– ÿŸ ‚flÊZ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ¥ flÿ¥ ‹÷◊Á„UH5H
H ÷Ê·ÊâʸH
(•ÁÇŸ„UÊ̧ÃÊ) Á¡‚ •ÁÇŸ ∑§Ê ŸÊ◊ •‡fl „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ‚’ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ
∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU– (∑§Áfl∑˝§ÃÈ—) ∑§Áfl=¡Ê Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§Ê
¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸfl  Ê‹Ê •ÊÒ⁄U ∑˝§ÃÈ—=Á∑§ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ Á¡‚‚ ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU– (‚àÿ—)
∑§Ê⁄U˪⁄UË ◊¥ ¡Ê ‚ÊäÊÈ ©UûÊ◊ ‚ÊäÊŸ „ÒU– (ÁøòÊüÊflSÃ◊—) Á’¡È‹Ë •ÊÁŒ ◊¥
•àÿÈûÊ◊ ¡Ê flªÊÁŒ ªÈáÊ „Ò¥U fl Á¡‚◊¥ ‚ÈŸÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á¡‚◊¥ •àÿãà •Œ˜÷ÈÃ
‚Ê◊âÿ¸ ߸U‡fl⁄U Ÿ ⁄UÄπÊ „ÒU– (ŒflÊ ŒflÁ÷—0) ¡Ê •ÁÇŸ flªÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê
¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU ‚Ê „U◊Ê⁄U Á‡ÊÀ¬ÁfllÊÁŒ√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ •àÿãà ©U¬∑§Ê⁄U
∑§⁄UŸflÊ‹Ê •Ê¬∑§Ë ∑Χ¬Ê ‚ „UÊ– Á¡‚‚ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ◊¥ ¡Ê ÁŒ√ÿªÈáÊ ©UŸ∑§Ê
546 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
„U◊ ‹Êª ÿÕÊflØ Á‚hU ∑§⁄U∑§ •àÿãà ‚ÈπË „UÊ¥H 5H
ßUÁà ¬˝Õ◊˘äÿÊÿ ¬˝Õ◊Ê flª¸—H
H •Õ ·DUÊ ◊ãòÊ—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—óÿŒXU ŒÊ‡ÊÈ·fi àfl◊ÇŸfi ÷º˝¥ ∑fi§Á⁄UcÿÁ‚fi ÃflûÊà‚àÿ◊fi-
ÁXU⁄U—H 6H
¬Œ¬Ê∆U—óÿØ– •XU– ŒÊ‡ÊÈ·– àfl◊˜– •ÇŸfi– ÷º˝◊˜– ∑§Á⁄UcÿÁ‚fi–
Ãfl– ßUØ– ÃØ– ‚àÿ◊˜– •ÁXU⁄UR—H 6H
H ÷Êcÿ◊˜H
(ÿŒ¥ª) „U •ÇŸ ¬˝Ê¬áÊËÿ‡fl⁄U! „U •XÔU ‚fl¸Á◊òÊ! ÃÈèÿ¢ ‚fl¸¬ŒÊÕ¸ŒÊòÊ
¬⁄U◊‡fl⁄UÊÿ, ÿÊ ◊ŸÈcÿ •Êà◊¬˝ÊáÊÊlÈûÊ◊¬ŒÊÕʸãŒûÊflÊŸÁSÃ, ÃS◊Ò (ŒÊ‡ÊÈ·)
àflƒÿàÿãì˝◊∑§ÊÁ⁄UáÊ ◊ŸÈcÿÊÿ– (÷º˝¥) ÷¡ŸËÿ¥ ¬⁄U◊ÊŸãŒSflM§¬¥ ◊ÊˇÊÊÅÿ¥
∑§ÀÿÊáÊ¥ ‚Èπ¥ ø– (àfl◊ÇŸ) àfl◊fl– (∑§Á⁄UcÿÁ‚) ∑§⁄UÊÁ·– flÁà ÁŸ‡øÿÊ
Ÿ—– (ÃflûÊà‚0) „U •ÁXÔU⁄U—! ¬˝ÊáÊÊŸÊ¥ ⁄U‚÷Íì⁄U◊‡fl⁄UŒ¥ ‚àÿ¥ fl˝Ã¢ ‡ÊË‹¥
ÃflÒflÊÁSà Ÿ ∑§SÿÁøŒãÿSÿÁÃ, àflÿÊ ÿjº˝¥ Á∑˝§ÿÃ ÃŒfl ‚àÿ◊ÁflŸÊÁ‡Ê-
M§¬◊ÁSà ŸÊãÿŒË≤‡ÊÁ◊Áà Áfl¡ÊŸË◊—–
ÿÊS∑§ÊøÊÿ¸áÊ ÷º˝‡ÊéŒÊÕ¸ ∞fl¢ flÁáʸ×ó
÷º˝¥ ÷ªŸ √ÿÊÅÿÊÃ¥ ÷¡ŸËÿ¥ ÷ÍÃÊŸÊ◊Á÷º˝fláÊËÿ¥ ÷flº˝◊ÿÃËÁÃ
flÊ ÷Ê¡ŸflmUÊ ßUÁÃH ÁŸ0 •0 4– π¥0 9–
¬˝ÊáÊÊ flÊ •ÁXÔU⁄U—H ‡Ê0 ∑§Ê0 6– •0 1H
•ÊÁXÔU⁄U‚Ê •XÔUÊŸÊ¥ Á„U ⁄U‚—– ¬˝ÊáÊÊ flÊ •XÔUÊŸÊ¥ ⁄U‚—H
‡Ê0 ∑§Ê¥0 14– •0 4H
ÿ¡◊ÊŸÊ flÒ ŒÊ‡flÊŸ˜ ßUÁÃH ‡Ê0 ∑§Ê¥0 7– •0 3H
•ÿ◊Õ¸—– ÿòÊ ŒÈ—π¥ ‹‡Ê◊ÊòÊ◊Á¬ ŸÊÁSÃ, ÿã◊ÈÄàKÊÅÿ¥ ¬⁄U◊‚Èπ¥
‚àÿ◊ÁSà ÌòÊ ÁflôÊÿ◊˜– ¬⁄U◊‡fl⁄¥U ÿ¡Ã ‚ ÿ¡◊ÊŸÊ ÁfllÊÁŒŒÊŸ‡ÊË‹—
‚ ŒÊ‡flÊŸ˜– •XÔUÊŸÊ¥ ¬ÎÁÕ√ÿʌ˟ʥ ‚Ê⁄U÷ÍÃÊ˘ãÃÿʸ◊Ë ¬⁄U◊‡fl⁄U— ‚fl¸Sÿ
¬˝ÊáÊ-÷ÍÃàflʺ˝‚Ê˘SÃËÁà ’Êäÿ◊˜– •Ã— ‚ÊÿáÊÊøÊÿá¸ Ê flŒÊÕ¸ÿàŸ∑ΧÃÊäÿʬ∑§-
Áfl‹‚ŸÊÁŒÁ÷‡øÊÿ¥ ◊ãòÊÊ ÿÕÊflÛÊÒfl √ÿÊÅÿÊà ßUÁà ÁflôÊÊÿÃH 6H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•ÇŸ) „U ¬˝ÊÁ# „UÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ ߸U‡fl⁄U •ÇŸ! (•XÔU) „U •¥ª, ‚’
´§ÇflŒ— 547
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
∑§ ¬⁄U◊Á◊òÊ! (ŒÊ‡ÊÈ·) ¡Ê ◊ŸÈcÿ •Ê¬∑§Ê ¬˝ÊáÊ •ÊÒ⁄U •Êà◊Ê •ÊÁŒ ∑§Ê
‚◊¬¸áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ¡Ê •Ê¬ ◊¥ •àÿãà ¬˝◊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „ÒU (èʺ˝¥)
¬⁄U◊ÊŸãŒSflM§¬ ¡Ê ◊ÊˇÊ ∑§Ê ‚Èπ, ‚Ê ©U‚ ◊ŸÈcÿ ∑§Ê •Ê¬ „UË ŒŸ flÊ‹
„UÊ (•ÁXÔU⁄U—) „U ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÊáÊ ß¸U‡fl⁄U! ¡Ê ¬˝ÊáÊflØ Á¬˝ÿ ‚Èπ „ÒU ‚Ê
•Ê¬∑§Ë ∑Χ¬Ê ‚ „UË „UÊÃÊ „ÒU– ÄÿÊ¥Á∑§ (ÃflûÊà‚àÿ◊˜) fl„U •Ê¬ ∑§Ê „UË
Sfl÷Êfl „ÒU ¡Ê ‚àÿ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ê „UË ŒŸÊ, ÿ„U ‚Ê◊âÿ¸ •ãÿ Á∑§‚Ë ∑§Ê Ÿ„UË¥–
¡Ê •Ê¬∑§Ê ÁŒÿÊ ‚Èπ „ÒU fl„UË ∞∑§ ÁŸàÿ „ÒU, ßU‚‚ ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸ ∞‚Ê ‚Èπ
Ÿ„UË¥H
ßU‚∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ÁŸL§Q§ •ÊÒ⁄U ‡ÊÃ¬Õ ∑§ ÷Êcÿ ◊¥ Á‹πË „ÒU ‚Ê Œπ
‹ŸÊ– ßU‚‚ ÿ„U ¡ÊŸŸÊ Á∑§ ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸, “flŒÊÕ¸ÿàŸ” ÃÕÊ «UÊÄÃ⁄U Áfl‹‚Ÿ
‚Ê„U’ •ÊÁŒ ∑§ √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ßU‚ ◊ãòÊ ∑§Ê •Õ¸ ∆UË∑§ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ „ÒUH6H
H •Õ ‚#◊Ê ◊ãòÊ—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó ©U¬fi àflÊÇŸ ÁŒflÁŒfifl ŒÊ·ÓÊflSÃÁäʸÿÊ flÿ◊˜–
Ÿ◊Ê ÷⁄fiUãà ∞◊fiÁ‚H 7H
¬Œ¬Ê∆U—ó©U¬– àflÊ– •ÇŸ– ÁŒflÁŒfl– ŒÊ·Ê˘flS×– ÁäÊÿÊ–
flÿ◊˜– Ÿ◊fi—– ÷⁄fiUã×– •Ê– ßU◊Á‚H 7H
H ÷Êcÿ◊˜H
(©U¬ àflÊÇŸ) „U •ÇŸ ¬ÍíÿÃ◊‡fl⁄U! (ÁŒflÁŒfl) ¬˝ÁÃÁŒŸ¥ ÁŸàÿ◊˜
(ÁäÊÿÊ) ’ÈhUKÊ– (àflÊ) àflÊ◊˜– flÿ¥ (©U¬Ò◊Á‚) Ãfl ©U¬ ‚Ê◊Ëåÿ◊˜ •Ê
‚fl¸Ã—, ßU◊— ¬˝ÊåŸÈ◊—– ÃÕÊ (ŒÊ·ÊflS×) •„UÁŸ¸‡Ê¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U◊˜ (÷⁄Uã×)
ôÊÊŸŸ ¬˝◊÷ÁQ¥§ äÊÊ⁄Uÿã× ‚ãÃÊ, (flÿ¥) àflÊ¥ (Ÿ◊—) Ÿ◊S∑ȧ◊¸—– ÿÃÊ
÷flÊŸ˜ ‚lÊ˘S◊Êã¬˝ÊåŸÈÿÊØ– ÷flà¬˝ÊåàÿÊ flÿ¥ ‚ÈÁπŸÊ ÁŸàÿ¥ ÷fl◊H
•òÊ ◊ãòÊ√ÿÊÅÿÊŸ ‚ÊÿáÊÊøÊÿʸäÿʬ∑§Áfl‹‚ŸÊÁŒÁ÷÷ÊÒ¸ÁÃ∑§ÊÁÇŸ◊ÊòÊ-
SÿÒfl ªÎ„UËÃàflÊûÊmUKÊÅÿÊŸ◊ãÿÕÊÁSÖ ∑ȧ×? ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇŸ⁄UŸÊÿÊ‚Ÿ „UÊ◊◊ÊòÊ
¬˝Ê#àflÊÛÊ◊S∑§⁄UáÊËÿÊ÷ÊflÊëøÁÃH 7H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(©U¬ àflÊÇŸ) „U •ÇŸ ߸U‡fl⁄U! „U◊∑§Ê ∞∑§ ¬Ííÿ •Ê¬ „UË „UÊ– „U◊
‹Êª (ÁäÊÿÊ) ’ÈÁhU ¡Ê ôÊÊŸ „ÒU ßU‚‚– (ÁŒflÁŒfl) ‚’ ÁŒŸ ∑§ Á‹ÿ,
•Ê¬∑§ ‚◊ˬ ∑§Ê (àflÊ◊ȬÒ◊Á‚) ‡Ê⁄UáÊʪÁà ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥U– (ŒÊ·ÊflS×)
548 flŒ÷Êcÿ ∑§ Ÿ◊ÍŸ ∑§Ê •¢∑§
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ÃÕÊ ÁŒŸ •ÊÒ⁄U ⁄UÊÁòÊ ◊¥, ‚àÿ ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ •Ê¬ ∑§Ê (flÿ◊˜) „U◊ ‹Êª ÁŸàÿ
„UË (Ÿ◊Ê ÷⁄Uã×) Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃ „Ò¥U, Á¡‚‚ ∑Χ¬Ê ∑§⁄U∑§ •Ê¬ „U◊∑§Ê
‡ÊËÉÊ˝ ¬˝Ê# „UÊ¥– •Ê¬∑§Ë ¬˝ÊÁ# ‚ „U◊ ‹Êª ÁŸ⁄UãÃ⁄U ‚ÈπË „UÊ¥H
‚ÊÿáÊ, «UÊÄÃ⁄U Áfl‹‚Ÿ •ÊÒ⁄U flŒÊÕ¸ÿàŸÊÁŒ ∑§ ∑§ûÊʸ•Ê¥ Ÿ ßU‚ •Õ¸
∑§Ê ¡ÊŸÊ ÷Ë Ÿ„UË¥H 7H
H •Õ ÁmUÃËÿÊ˘Õ¸—H
(©U¬ àflÊÇŸ) „U ¬ÍflÊQ¸ §Áfl‡Ê·áÊÿÈQ§ ‡fl⁄UÊÇŸ! ÷flãÃ◊ȬªÃÊ Ÿ◊S∑ȧfl¸ã×
∑§ÕÿãÇø ÷flãÃ¥ ÁŸàÿ¥ ¬˝ÊÕ¸ÿÊ◊—– ÷flà¬˝ÊÕ¸ŸÿÊ àflº˝ÁøÃSÿ ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÇŸ—
‚∑§Ê‡ÊÊmUÊÿÈflÎÁCU‡ÊÈÁhU∑§⁄¥U ÿôÊÊŸÈDUÊŸ¥ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ◊ÿ¥ ø ¬˝ÊåŸÈÿÊ◊– ∞ÃŒÕZ
ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U Ÿ◊Ê˘SÃÈ ÃH7H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(©U¬ àflÊÇŸ) „U ¬⁄U◊‡fl⁄U •ÇŸ– „U◊ ‹Êª •Ê¬∑§ ‡Ê⁄UáÊʪà „Ò¥U–
ÁŸàÿ •Ê¬∑§Ê Ÿ◊S∑§Ê⁄U •ÊÒ⁄U ¬˝ÊÕ¸ŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U Á∑§ ¡Ê-¡Ê •Ê¬Ÿ ÷ÊÒÁÃ∑§ÊÁÇŸ
◊¥ ªÈáÊ ⁄UÄπ „Ò¥U ©UŸ ©UŸ ªÈáÊÊ¥ ‚ „U◊ ‹Êª ‚ȪÁãäÊà •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê „UÊ◊
∑§⁄U∑§ flÊÿÈ ÃÕÊ fl·Ê¸ ∑§ ¡‹ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU ∑§⁄¥U ÃÕÊ Á‡ÊÀ¬ÁfllÊ ∑§Ê ÷Ë ¬˝Ê#
„UÊ¥– ßU‚Á‹∞ •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊÊÁŒ ‚Èπ ∑§ Á‹ÿ ÷Ë •Ê¬∑§Ê ÁŸ⁄UãÃ⁄U Ÿ◊S∑§Ê⁄U
∑§⁄UÃ „Ò¥UH 7H
H •ÕÊCU◊Ê ◊¥òÊ—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó ⁄UÊ¡fiãÃ◊äfl⁄UÊáÊʯ ªÊ¬Ê◊ÎÆÃSÿ ŒËÁŒfiÁfl◊˜–
fläʸӮ◊ÊŸ¥ Sfl Œ◊H 8H
¬Œ¬Ê∆U—ó⁄UÊ¡fiãÃ◊˜– •äfl⁄UÊáÊÓÊ◊˜– ªÊ¬ Ê◊˜– ´§ÃSÿfi– ŒËÁŒfiÁfl◊˜–
fläʸӮ◊ÊŸ◊˜– Sfl– Œ◊fiH 8H
H ÷Êcÿ◊˜H
∞◊‚ËàÿŸÈflûʸÃH (•äfl⁄UÊáÊÊ◊˜) •ÁÇŸCUÊ◊ÊÁŒÿôÊÊŸÊ¥ Ãà∑§ÃÏáÊÊ¥
äÊ◊ʸà◊ŸÊ¥ ◊ÊŸflÊŸÊ¥ ø– (ªÊ¬Ê¥) ⁄UˇÊ∑§◊˜– ÃÕÊ (⁄UÊ¡ãÃ◊˜) ‚ÍÿʸŒËŸÊ¥
‹Ê∑§ÊŸÊ¥ ◊äÿ ÿÊÁªŸÊ◊Êà◊Ÿ‡ø ◊äÿ äÊÊ⁄U∑§ÊãÃÿʸÁ◊ÃÿÊ (⁄UÊ¡ãÃ◊˜) ‚ŒÊ
¬˝∑§Ê‡Ê◊ÊŸ◊˜– (´§ÃSÿ ŒËÁŒÁfl◊˜) ‚àÿÁfllÊ◊ÿSÿ flŒøÃÈCUÿSÿ ◊ÊˇÊSÿ
ø, (ŒËÁŒÁfl◊˜) ‚êÿ∑˜§ ¬˝∑§Ê‡Ê∑§◊˜– ÃÕÊ (Sfl) Sfl∑§Ëÿ (Œ◊) ¬⁄U◊Êà∑ΧCU
¬Œ– (fläʸ◊ÊŸ◊˜) •àÿãÃflÎÁhU◊ãÃ◊˜– ∞fl¥÷ÍÃ¥ ¬⁄U◊‡fl⁄U◊ÁÇŸ¥ àflÊ¥ flÿ¥
´§ÇflŒ— 549
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
‚ŒÒflÊ¬Ò◊Á‚– ÷flà¬⁄U◊¬Œ◊ÊˇÊ¬˝Ê#ÿ ¬⁄U◊¬˝êáÊÊ ‚fl¸Ã— ‚ŒÊ ÷flãÃ¥
¡ªŒË‡fl⁄U◊flÊåŸÈ◊—– ÿÃÊ˘ÁS◊ÛÊfl ¡ã◊ÁŸ ÷flà∑Χ¬ÿÊ˘S◊Ê∑¥§ ÁŸÁ‡øÃÊ
◊ÊˇÊÊ ÷flÁŒÁà ÁŸàÿÁ◊ë¿UÊ◊—H 8H
H ÷Ê·ÊÕ¸H
(•äfl⁄UÊáÊÊ¥ ªÊ¬Ê◊˜) •äfl⁄U ¡Ê •ÁÇŸCUÊ◊ •ÊÁŒ ÿôÊ •ÊÒ⁄U ßUŸ ÿôÊÊ¥
∑§ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ¡Ê äÊ◊ʸà◊Ê ◊ŸÈcÿ „Ò¥U ©UŸ∑§Ë ¡Ê ÿÕÊflØ ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê
„ÒU– ÃÕÊ (⁄UÊ¡ãÃ◊˜) ‚Íÿ¸ •ÊÁŒ ¡Ê ‹Ê∑§ ©UŸ∑§ ’Ëø ◊¥ •ÊÒ⁄U ÿÊÁªÿÊ¥
∑§ •Êà◊Ê ∑§ ’Ëø ◊¥ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U •ãÃÿʸ◊Ë M§¬ ‚ ¬˝∑§Ê‡Ê◊ÊŸ
„ÒU– ÃÕÊ (´§ÃSÿ ŒËÁŒÁfl◊˜) ‚àÿÁfllÊSflM§¬ ¡Ê øÊ⁄UÊ¥ flŒ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê
•ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¡Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU– (fläʸ◊ÊŸ¥ Sfl Œ◊) Sfl=•¬ŸÊ
¡Ê Œ◊=¬⁄U◊¬Œ „ÒU ©U‚◊¥ fläʸ◊ÊŸ◊˜=‚’ ‚Ê◊âÿ¸ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§ ¡Ê ‚ŒÊ
Áfl⁄UÊ¡◊ÊŸ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ◊ŸÈcÿ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥U ©UŸ∑§Ê •¬Ÿ ©U‚
¬⁄U◊¬Œ ◊¥ ÁflôÊÊŸ •ÊÒ⁄U •ÊŸãŒÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ‚ ¡Ê ‚ŒÊ ’…∏UÊŸflÊ‹Ê „ÒU, ©U‚
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ◊ÊˇÊ •ÊÁŒ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§ Á‹ÿ (©U¬Ò◊Á‚) „U◊ ‹Êª
¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥– •ÕʸØ „U ¬⁄U◊‡fl⁄U! ‚àÿ ¬˝◊ ÷ÁQ§ ‚ „U◊ ‹Êª •Ê¬∑§Ê
‚ŒÊ ¬˝Ê# ⁄U„¥U Á∑§ •Ê¬ •ÊÒ⁄U •Ê¬∑§Ë •ÊôÊÊ ‚ ÁflL§hU „U◊ ‹Êª ∑§÷Ë Ÿ
„UÊ¥– Á¡‚‚ „U◊ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê •Ê¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ‚ ◊ÊˇÊ •ÊÁŒ ‚Èπ ßU‚Ë ¡ã◊
◊¥ ¬˝Ê# „UÊ¥H 8H
H •Õ Ÿfl◊Ê ◊ãòÊ—H
◊ÍÀÊ◊ãòÊ—ó ‚ Ÿfi— Á¬Ãflfi ‚ÍŸfl˘ÇŸfi ‚ͬÊÿŸÊ ÷fifl–
‚øfiSflÊ Ÿ— SflSÃÿfiH 9H
¬Œ¬Ê∆U—ó‚—– Ÿ—– Á¬ÃÊ˘ßUflfi– ‚ÍŸflfi– •ÇŸfi– ‚ÈÆ˘©U¬ÊÿŸ—–
÷fl– ‚øfiSfl– Ÿ—– SflSÃÿfiH 9H
H ÷Êcÿ◊˜H
(‚—) ÿ—– •ÁÇŸ◊Ë«U ¬È⁄UÊÁ„UÃÁ◊àÿÊÁŒ◊ãòÊ·È ¬È⁄UÊÁ„UÃÊÁŒÁfl‡Ê·áÊÒ—
¬˝ÁìÊÁŒÃÊ˘ÁÇŸ‚¥ôÊ— ¬⁄U◊‡fl⁄U— ‚Ê˘òÊ ªÎsÃ– (•ÇŸ) „U ¬⁄U◊Êà◊Ÿ˜!
(‚ͬÊÿŸ—) Sfl∑Χ¬ÿÊ ‚ÈπŸÒfl ¬˝Ê#Sàfl¥ ÷fl– ÃÕÊ „U ¬⁄U◊‡fl⁄UÊÁ÷äÊÊÇŸ!
(Ÿ—) (SflSÃÿ) ∞Á„U∑§¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§‚ÈπÊÿÊS◊ÊŸ˜ Sfl∑Χ¬ÿÊ– (‚øSfl)
‚◊flÃÊŸ˜ ∑ȧL§– •ÕʸØ Ãà‚ÈπŸ ‚„U flûʸ◊ÊŸÊŸS◊ÊŸ˜ ‚ŒÊ ∑ȧL§– ∞fl¥