~. % me WE Fiyati:3 ytligindekiler KONUK EDITOR: TUNCAY BIRKAN BIR GEVIRMEN ADAYININ SAHIP OLMASI GEREKEN NITELIKLER + 3 Mehmet Moralt TURKIYE'DE CEVIRMEN OLMAK » 4 Betiil Parlak POPULER/COK SATAN METINLERIN CEVIRISI BAGLAMINDA CEVIRi DUNYAMIZ + 7 Erkal Unal GEVIRI OGRENCILIGI ELESTiRIsI: U¢ KESIT «11 Maurice Blanchot GEViRI YAPMAK » 20 Cevirenter: Isik Ergiiden - Tuncay Birkan Tuncay Birkan * GEVIRMEN: YABANCI AJANI MI YABANCILIGIN AJANI MI? « 23 Isik Ergliden GEVIRI DOGACLAMALARI; SAVRUKLAMALAR... +28 Cem Soydemir All That CAZ + 30 Nedim Gatti iyi, KOTU, BAKIMSIZ + 34 ieee BIR ORTAK GEVIRI MACERASI: 83 CEVIRMENIN CEVIRDIGI 1000 YILLIK JAPON METNi YASTIKNAME‘Ye DAIR BIRINCI ELDEN IZLENIMLER.+ 39 Hamide Koyukan Mustafa Tizel Sadik Usta Seving Altincekic Giines Deniz Yasemin Tezgiden Giirol Koca Cigek Oztek Zerrin Yanikkaya Ruken Kaya Devrimn Cetinkasap Renan Akman Gzge Ucarct Mehmet Moral SE Asli Bigen x KUSURLULUK KOMPLEKSi VE BIR ORTAK CEVIRI VAKASI + 36 Hiiseyin Can Erkin ikiNcl DILDEN CEViRI IKILEMi: TURKIYE'DE JAPON YAZININDAN CEVIRILER + 45 Ogiin Duman CEVIRMENLERE AIT BIR EV * 50 Bilent 0. Dogan : VAHIM BIR CEViRI, USTELIK DE KLASIK ESER cevirisi « 53 Recep Nas 5 ae EVRENSEL POETIKA IGINDE BIR ALAN: CEVIRI SIIR + 56 kul sanat yayincibk Ud.sti adina sabibi tasarim: bk. sorumtu yaz1 igleri renk ayrimi: repro c midiirt ve baski: gézdem ofset genel yavin yanetmeni lal kolbiken basin ve halkla iliskiler fulya'emek tannikulu sinema editorii fatma dalay kicdkkurt Phetics im mesrutiyet cad, 48/19 kizilay /ankara 0.312.431 34.26 kulelestirifiyahoo.com sikie1. Yabanc! bir dili hemen hemen anad eviyesinde bilmeli, sadece Turk olmanin ve Tarkce konusmanin ceviri yapmak icin yeterli olmadiginin bilincinde olmatidir. 2. Killtiir ve sanata biyllk deger vermeli, her seyin Uzerinde tutmali, kitaba_ olmatidir. 6g es : 3. Manevi tatmini, her tlir maddi getirinin dzerinde tutmali, fedakar olmatid 4. Tarih, sosyoloyi, psikotoj,felsefe, mizik, alt Kaltirier, cografya, dintertarihi ve akla gelebilecek her trl Konudan en az birinde, tercihan hepsinde uzman atmatidir. 5, Hakkini aramay! sevmeyen, cileci, sakin ve uysal bir insan ofmalr, sikayetten ho mamatlidir. 6. Kendisine teslim edilen kitap iizerinde, hic aranip sorutmadan 4 ay boyunca cali tan, yayinevinin dolu programi nedeniyle 1 yil da redaksiyon sirasinin gelmesini bekledikten in beGenilmeyerek reddedilmesi tUrinden durumtara hazirukl olmalidir. z sonra ceviri 7. Kislari miimkin oldugunca az yakacak gerektiren sicak gliney illerinde gecirmeli, cadir ya da magara tarlinden ucuz konut seceneklerine sicak bakmialidir. 8. Hindistan’da 30 yil boyunca sadece su icerek yasamis bilge zatin teknigini égrenmeli ve mikemmellestirmetidir. Beceremiyorsa bir olta takim: edinip bali bol bir sahit kasabasina yerlesmetidir. : 9. Koti muameleye, maddi konularda veritmis sézlerin yerine getirilmemesine, sirekli gecikmetere dayanikli, sabir ve metanet sahibi bir insan olmalidir. 10. Yayineviyle sézlesme imzalayabitecek kadar sansliysa, sézlesme hiikiimierinde yer alan tuhaf kelimeleri dogru antamlariyla kavrayacak, sdzlesmenin yirirlikteki kanuna uygun olup olmadigini bilecek kadar hukuk bilgisine sahip olmatdir. . 11. Ucretin yatinilacagi giin bankadan eli bos déndiigiinde yayinevini tekrar arayacak, -yayinevinin s6z verdigi bir sonraki tarihte hesabi bombos gérdiiglinde tekrar arayacak, bu islemi utan¢ duygusuna yenitmeden emeginin karsiligint in: alana kadar tekrarlayacak israr bir mizacy olmalidir, : : 12. Yayinci ya da editérlerin mesgul insanlar olduklarini, telefonlara cikamayacaktacimi, not birakildiginda tekrar aramayacaklarim, sekreterterinin randevu vermekte isteksiz oldugunu pesinen kabul etmelidirter. Yayinevlerinde ulvi isler yapitdigini bilmeti, sadece kendisini ilgilendiren: onemsiz para sleriyle yayinevlerini gereksiz -yere mesgut derek lkenin kiiltir gelisiminin éniind tkadigin: unutmamalidi oe : 13. Butin bu kosullan yerine getiremiyorsa, Misiri bliyUk buyok dedelerinden ae mirasi beklemeli, ondan sonra cevirmenlige bastamabdir.* kill elestiri » Mehmet Moral TURKIYE'DE CEVIRMEN OLMAK" Elimize bir kitap aldigimizda, eger bu kitap bir ceviriyse, acaba bu kitabin cevirmeninin adina bakiyor muyuz? Yoksa sanki kitabin yazari sihirli bir degnekle kitabi TUrkcelestirip Sniimiize koymus gibi mi davraniyoruz? Cogunlujumuzun ihmal ettigi bu konu, astinda kitabin yazari kadar, hatta daha fazla dikkat etmemiz gereken bir konudur. Kitabin yazari kim olursa olsun, ceviri iyi dedilse eli- mizde bir felaket var demektir, basindan birkac sayfa okur, sonra da ya “Ah, bu muymus!” der bir kenara atariz, ya da ylizlerce sayfa siirecek bir iskenceye katlaniriz. Halbuki iyi bir cevirmenin elinden cikmis bir ceviri, tadina doyum olmaz bir zevk haline gelebilir. Kitabimiz icin bu kadar énemli olan cevirmene egilip bir bakalim isterseniz Cevirmen kimdir? iste cevabinin icinde Turk yayin diinyasinin tiim soruntarini tasiyan soru. Gevirmen bir yabancr dili iyi bilen insandir. Tercihen o yabanci dilin konusuldugu lkedeki kuttiird, giindelik yagami da bilmelidir. Ama en énemlisi, kendi dilini cok iyi bilme- lidir. Ustelik, eger edebiyat degil de bir inceleme yapiti cevirecekse, konusuna da asina olmatidir Kahramanimiz kendisinden beklenen tiim bu niteliklerin yaninda, kosullar geregi karni fazla acikmayan bir kisi olmalidir. Ciinki bugiintin kosullarinda kazanabilecegi para bellidir. Hesap basit. Kitap cevirmeninin iicreti, eger dogru-dirist bir yayinevine denk diistiiyse ilk 2.000 baski iizerinden alacagi, KOV hari¢ fiyatin %8'idir. Bu da, yukaridak! niteliklerine bakilarak temininde giicliik ceki- lecegini diisiindigiiniz kiymetli cevirmenin aylik gelirinin 600 YTL civarinda oldugu anlamina gelir. Ustelik séz konusu kitap yllk- sek olasilkla 2.000 adet degil, sadece 1.000 ya da 1.500 adet basilmakta, ancak daha azina kimse calismayacagi icin, yayinevleri daha sonraki baskilara mahsuben 2.000 baski izerinden édeme yapmaktadir. Kaldi ki bunu bile yapmayan yayinevlerinin sayisi_ gin gectikce artmakta, cevirmenlere 1000 ya da 1500 adet iizerinden édeme yapma uygula- masi dayatilmaktadir.” Tim bunlarin izerine, cevirmenin sosyal giivenligi, yani saglik sigortasi, issizlik sigor- tasi ve emekliligi yoktur, bu gelir dizeyleri sUrdilkce, olacagi da yoktur. Simdi gelelim bunun nedenlerine. Bir kitabin maliyetleri asagi yukari bellidir: yayin haklart icin yurt disina édenen telif creti, ceviriye ddenen iicret, yayinevinin sabit maliyet- leri, matbaa ve benzeri degisken imalat maliyetleri, dagitim masraflari ve kitapevi karlari Burada yayinevinin asin: bir kar saglamadigini farz edersek, cevirmenin payin yukse~ lebilmesi icin iki yol vardir. Birinci jer masraflari kismak. Burada karsimiza serbest piyasanin, begensek de begenmesek de karsimizda duran *Bu yazinin biraz farkit bir versiyonu daha 8nce, Adana'da cikan Aykiri Sanat dergisinde yayintanmistir. sdort** kill elestiri « aci gercekleri vardir: bir malin degerini belirleyen unsurlardan biri, belki de en énemlisi, 0 malin teminindeki giicliik, yani kitligidir. : Ornegin matbaay! ele alalim. Bu belli bir sermayeyi gerektirdigi icin piyasada gene belli kitliga sahip bir maldir. Ustelik piyasadaki matbaa sayisi da nispeten az oldugu icin fiyatlarin! kirmak de dayanisma nedeniyle zordur. Halbuki ayn sey cevirmen icin gecerli degildir. Bir kere cevirmenler drgiitli degildir, iistelik de sayilari hayli fazladir. Ulkemizde cok sayida yabanci dildg egitim yapan okul oldugu gibi, egitimini yurt disinda yapmis olan bircok gencimiz de vardir, her ne kadar bun- larin hepsi iyi bir cevirmenden beklenen niteliklere sahip olmasalar da, gene de iicretlerin dlismesine neden olmaktadirlar. Cevirmenlerin gelii yolu da, ki- taplarin baskisini yiikseltmektir. Eger yukarida Srnegini verdigimiz kitap 10.000 adet basilmis olsa, cevirmenimizin aylik geliri de 3.000 YTL'ye cikacaktir ki, bu da soruntarimizin ciddi dtciide cézilecegi anlamina gelir. ‘Ama bu da su anda cok zor gériinmektedir, ciinkti bir glinllk gazetemizin gecenlerde sonuclarin! yayimiadigi bir arastirmaya gére, 70 milyon niifustu dlkemizde dizenli kitap okuyanlarin says! maalesef 70.000 civarindadir. Demek ki, Ulkemizde kitap okuyan- larin sayisinin cogaltilmast gerekmekte- dir. : Bunu caresi de Salipazan fiyatlarty- la kitap satmaya calismak deGil, tim iilke diizeyinde dagitim: saglamaktir, ciinkii gene aynt arastirmaya gére basilan kitaplarin %70'i Istanbul, Ankara ve Izmir'de satilmaktadir. Bunun yaninda, okumay: tesvik etmek de gereklidir tabii, ama en basta dedigimiz gibi, bunlar sadece cevirmenin degil, genelde yayin dinyasinin sorun- laridir, Baska bir sorun da korsan kitaptir. Korsan kitabin iki tarafli zarari vardir, birincisi, okuru yayinevinin piyasaya stirddgu kitaptan uzaklastirarak yasal satislari, dolayisiyla da baski sayisint disiirdiigi igin, dogrudan cevirmenin gelirini etkilemektedir. ikincisi, saygin bazi yayinevlerinin, cok satan kitaplardan elde ettik- leri fazladan geliri, prestij saglayacak, ama satis! diisUk, maliyetlerinin geri dénusu yavas olan kitaplari finanse etmekte kullandiklari bilinen bir seydir. Aksi gibi, bu satisi disk prestijli kitaplar, genellikle cevirisi en zor ve uzmanlik isteyenterdir. Ama bu yayinevleri cok satan kitaplarin gelirini korsan yayinevleriyle bélismek zorunda kaldiklari icin, diger ki- taplara ayiracak bitceleri de azalmaktadir. Durum bu olunca, yayinevleri kurtulusu deneyimsiz ya da ézensiz cevirmentere basvur- makta bulmaktadir. Basvurulan mantik da, ceviri nasil olursa olsun, yayinevi binyesinde bulunan ve redaktér adi verilen nispeten deneyimli cevirmenterin isi toparlayacaklaridir. Halbuki kétii yapilip sonradan toparlanmis bir is, bastan iyi yapilmis bir isle bir olmayip, yal- nizca kéti yapilip sonradan topartanmis bir is olur, daha fazlasi degil. Ve fasit daireye gireriz. “Ceviri kitap okunmaz" diye bir anlayis yerlesir, ceviri kitaplarin satisi diiser, dolayisiyla cevirmenlere édenen para da diiser tabi, o zaman daha da ucuz cevirmen aranir, daha ucuz is cikar, daha az insan ceviri okur, vs., vs. Cevirmenterin bir derdi de yayinevleriyle iliskilerini dizenteyebilmektir. Bircok cevirmen, ézellikle de meslek yasamlarinin baslarinda, bir kitabin cevi Ustlendiklerinde sézlesme yapmamakta, ya da Snlerine konan sézlesmeleri okumadan imzalamaktadir. Halbuki cevirmenin birka¢ ayini verecegi bu ise girismeden énce, kendisini saGlama almasi gerekmektedir. Acaba yayinevi cevirtecegi eserin Turkce yayin hakkint almis midir? EGer kitabi cevirtir de yayimlamazsa ne olacaktir? Kitap cok satarsa cevirmen bundan bess* kill elestir pay alabilecek midir? Eger eser bir sinema senaryosuna diniistiiriiliir ya da 100.000 adet basilip promosyon olarak gazetenin birinin ekinde verilirse cevirmenin haklari korunacak midir? Odeme hangi kosullarda yapilacaktir? Cevirmen hangi kosullarda cevirisi dedilecegi, ne tiir standartlara uymasi gerektigi konusunda yeterince bilgilendirilmis midir? Hem yayinevini hem de cevirmeni koruyacak bir yéntem olarak, bir deneme cevirisi yapilip, layikiyla degerlendirilmis midir? Eger cevirmenin aylarca Uzerinde calistigi ceviri begenilmez de reddeditirse cevirmen haklarint kollayabilecek midir? Bu maksatla ceviri belli fasilalarla gézden gecirilecek midir? iste buna benzer bin bir sorunun cézmint icerecek bir ‘sdzlesme, cevirmenin can simididir ama, cevirmen béyle bir sézlesmenin hazirlanmasini nasil saGlayacaktir? Tiim bu sorularin yanitint verecek, cevirmenlere ézgii bir meslek kuru- lugu yoktur. Bu nedente cevirmenin elinde, ya deneyimli arkadaslarina danismak, ya da daha genel meslek érgiitlenmelerinden yardim istemek gibi alternatifler vardir. Ama bu durum artik deGisiyor neyse ki: Internet dzerinde kurduklari http://groups.yahoo.com/group/cevir- men/ sitesinde iki yildir faaliyet gésteren *Kitap Cevirmenleri Girisimi*nin itk yaptigi islerden biri tam da bu soruna ciziim getiren bir “tipsézlesme* hazirlamak oldu. Girisime tye olmayanlar da bu sézlesmeye www.kitapcevirmenleri.org sitesinden ulasabiliyor. Cevirmen- lerin hem hak arayip hem de bilgi ve deneyimlerini paylastiklari bu demokratik platform, bir Mestek Birligi olusturarak kurumsallasmanin hazirliklart icinde. _ Tum bu dertierin iginde didinip duran cevirmen, elindeki ise gre, séz gelimi Paris'in sokak serserisinin kullandigi Fransizca deyimleri de bilmek durumundadir, Italyan Rénesans‘inin resim teknikierini de, Bunlar icin de inceleme-aragtirma yapmak duru- mundadir, Elindeki eserde gecen her sézcligii, her deyimi, her ifadeyi eksiksiz Turkceye tasi- mak, vurgulart kaybetmemek, tim bunlari yaparken de akici, diizgiin bir Turkce kullanmak zorundadir. Eger edebiyat eseri ceviriyorsa yazarin islubuna uyacak, bir de cevirdigi siirse, kafiye, hece, her seyi uyduracaktir. Bir bilgisayar sahibi olacaktir, s6zliikleri, ansiklopedileri, kaynak kitaplari, yazim kilavuzlar! ve giintimiiziin kogullar! uyarinea internet baglantisi da olacaktir ki, bunlarin hepsi pahali seylerdir, dstelik diller stirekli yenilendigi icin, cabuk da eskirler. Yukarida belirttigimiz gibi, cevirmen, diyelim ki bir tarih kitabi geviriyorsa, bir ta- rihgi kadar olmasa da, tarih bilgisine sahip olmatidir. Ama o kitap bittikten sonra cevirecek baska tarih kitabi bulamaz da diyetim bir sosyoloii kitabi cevirmek zorunda kalirsa, Kendisinden birdenbire sosyoloji uzmani olmasi istenecek- tir. Clinki o kitabi cevirmek icin hem iyi di bilen, hem iyi sosyoloji bilen, hem birkac ay vakti olan, hem de bu paraya calismaya razi olacak sosyolog bulunamayacaktir. Bu arada, yayinevierinin cevirmentere bakisinin da degismesi gerekiyor. Ciinkii yayin piyasasinda, bazi yayinevlerinde, “bu ceviri isinden para kazanilmaz, bu da zaten bir is degildir, égrenciler okullarini bitirene kadar bos vakitlerini degerlendirmek icin ceviri yaparlar, baska islerle ugrasan baz1 kisiler de ek gelir elde etmek icin sevdikleri bu isi ara sira yaparlar, bazen de, konunun uzmani olan akademisyenler, deneyim edinmek icin ceviri yapar, eh, kitabin kapaginda adiniz yazacak, iinlii olacak, prestij kazanacaksiniz, bir de bunun yaninda elinize biraz da para gececek, daha ne istiyorsunuz ki?” mantigi da hakimdir. Halbuki bir kitabin iyi cevrilmesinden, dolayisiyla da saygin bir kitap haline gelmesinden yayinevi de prestij kazanacaktir, bu prestij onlara para kazandinirken, bu prestiji onlara kazandiran cevirmenin, bunun karsiliginda fedakarukta bulunmasini istemek ne kadar adildir? Ustelik, yukaridaki yiizde hesabina geri dénersek, cevirmen kitabin satisindan %8 dolaylarinda pay aldigina gore, maliyetlerde yapilacak %2'lik bir kaydirma, cevirmenin geliri- ni %25 arttiracaktir. Ama her seye karsin, Ulkemizde tim bu sorunlari gégUsleyen, isine saygt duyan bircok cevirmen var, Eger okur okudugu ceviri kitabi 20 sayfa sonra okuyamayip bir kenara atmak istemiyorsa, yapmasi gereken, hi¢ ol mazsa bu giinden sonra okumak istedigi kitabin cevir- menine bakmak, begendigi, begenmedigi cevirmenterin adlarini aklinda tutmak, nasil yazar seciyorsa, ayni sekilde cevirmenini de secmektir. Clinki giiniin birinde bu yayinevlerine de yansiyacak, onlar da isin dogrusunu gériip, hakkini édeyerek iyi cevirmenlerle calismak zorunda kalacaklardir. iste 0 zaman, okur géniil rahatlgiyla ceviri kitap okuyabilecek, ddedigi para da bosa gitmeyecektir. Bundan hem okur, hem yayinevi, hem gevirmen hem de genelde dlke killtiird yarar- lanacaktir. alte* kil elestiri « Betiil Parlak POPULER/COK SATAN METINLERIN CEVIRISi BAGLAMINDA CEViRi DUNYAMIZ OzeT Bu yazi, tek bir konu ve giindenr maddesiyle hareket etmekten cok, basliktan da anlasilacagi tizere, popiler/cok satan/her daim satan kitaplarin cevirisi baglaminda, cevi elestirisi, popiiler killtiriin cesitli bilesenleri, yayincibk sektérli ve sektériin cesitli strateji leri konusunda degisik drneklerle cesitli gézlemler sunmayi hedeflemektedir. Bu gézlemler popiiler metinterin cevirisinde iztenen ceviri sireci, ceviri Urn dzerindeki cesitli kisitla- malaria ilgili oldugu kadar, Tiirk yayincilik sektdriiniin kiltiirel tercihleri ve yayincilik poli~ tikalariyla da ilgitidir. CEVIRI ELESTIRISINDE CESITLI KISITLAMALAR Geviri, (i) bir dilden digerine aktarim olarak bir uygulama etkinligi; {ii) bir Uriin olarak yazinsal dizgede ve erek kiltiiriin diger kullanim alanlarinda yerini alan bir nesne; (ii) siirec, Uriin, killtlirel degiskeler, dilsel ve anlamsal paradigmalarinin incelenmesiyle de akademik bir arastirma alanidir. Bu akademik aragtirma alant tim diger alanlar gibi cesitli kuramlar isiginda hareket eder, iiriin ve siirece yaklasmaya calisir ve elde ettigi bulgularla kuramsal alanina yeni katkilar saglarken, uygulama alanina da veri saglar. Butiin bunlari yaparken sosyal bilimler alanindaki diger kuramlardan da yararlanir, cevirinin killtdr ve kiltiirel degiskeler acisindan da ele alinmasi zorunludur ve bu zoruntuluk disiptinlerarast yaklasimi kacinilmaz kilmistir. Ceviri arastirmatari toplum ve insan bilimlerinin cesitli disiplinlerinden etkilenir. Onlardan paradigma alir, siirec, diriin ve edim ile ilgili antamlandirma dlgitlerini degisik bakis acilariyla gormeye calisir, kendi paradigmalarini siirekli sorgular. Anlamlandirmadaki okur merkezlilik, bati kiiltiriiniin dayattigi sdylenen cesitli okuma anahtarlari (Batili, beyaz, erkek vb.) ve felsefi hermeneutigin ontolojik bir sorgulamaya déntismesi [yorumbilim ve yén- temiyle ilgili tartismalar] tim elestirel degerlendirmelerde oldugu gibi ceviri deger- lendirmelerinde de arastirmacinin karsisina kisitlamalar olarak ¢ikar. Ceviribilim, Holmes'tin haritalandirma yaklasimini ve Gideon Toury'nin betimleyici ceviri calismalarini kendine dayanak almistir. Bu yaklasimlardan yola cikarak betimleme alanindan yola cikarak kuram alanint zenginlestirmeyi ve uygulama alanina yeni dlcerler {parametreler) sunmayi hedeflemistir. Ancak, yukarida degindigimiz gelismeler yani anlamin siirekti sorgulanabilir kaygan bir zemin istiine oturtulmast ve bu konudaki farkin- dalik, arastirmacilarin betimleyici ceviri degerlendirmelerinde zaten kullanmaktan kacindiklari “dogru”, "yanlis*, “guzel”, “cirkit nitelemelerine daha da temkinli yaklasmalarina neden olmustur.’ Niteleme élciitlerini deger yargilarindan arindirmak her ne kadar varligi ve gecerliligi tartisilsa da “nesnel” bir arastirma alaninin kacinmasi gereken bir tutumdur. Bunlardan kaginirken kullanacagimiz yeni niteleme dlciitlerini secmek, yerinde kullanmak ve bu 6lciltleri de betimlemek de énemli bir caba gerektirmektedir. POPULER METIN Aslinda “popiiler metin” ifadesi cok geneldir.ve pek ¢ok metin tiriinti icermektedir. Tim diinyada liste basi olan yazinsal metinler, ani kitaplari, biyografiler, yasam rehberler’, reklam metinleri, gazete, dergi haberleri, radyo ve televizyonlarda eszamanli_ ya da ardit ceviri ile yayinlanan gtincel politikaya iliskin “énemli kisilerin” gériisleri hepsi belli 6zellik- 1-Ne yazik ki, populer Kultur ortaminin okuyucusu da, seckinci KultUrun temsitcleri de farkl: nedenlerie de olsa deger yargisi tasiyan bu niteleme dlcitlerinden cok hoslanmaktadir 2-Kendi kendine yardim kitaplar, basari ve gizellk rehberteri vb *yedi +* kill elestiri + leri acisindan popiiler metin olarak degerlendirilebilir. Bu noktada bir baska énemli noktaya dikkat cekmek gerekir: Ounyamizda her sey, her konu, en ciddi gériineninden, en trajik olanina kitle iletisim araclarinin hizi ve kamuoyu olusturma stratejileriyle cok kisa sirede popillerlestiritmektedir. Yuksek kiltir ve popiller kiltir arasindaki var oldugu diisiiniilen ayrim eskisi kadar belirgin deGjildir ve belki de artik byle bir ayrimin varligindan bile s6z ‘etmek olasi gérlinmemektedir. Yukarida siratadigim metinlere baktigimizda popiiler metinteri belli bir siniflama olus- turarak gézlemleyebilecegimizi dilgtintiyorum. Oncelikli gézlem, belli metin turlerinin digerlerine oranla popiilerlesmeye ve daha cabuk tikketilmeye yatkinugi olabilir. Bunlar yasam rehberleri, kolektif bellekte efsaneye dintismiis konulari tekrar tekrar giindeme getiren tarihsel ve arastirma niteligi gérlinumundeki kitaplar, felaket senaryolan, belli bir satis ve pazarlama stratejisiyle sunulmus, tiim diinyada “konunun’ ilgincligi ya da “yazarin” bir sekilde taniniruligi {yazar olarak taninmasi gerekmez her zaman) nedeniyle neredeyse kaynak kiltiirle eszamanli olarak ya da onun hemen ardindan yayinlanmasi mecbur tutulan “yazinsal” cok satanlar... Konulari ne olursa olsun bu metinlerin hepsi birer tUketim nesne- si olarak degisik pazartama stratejileriyle okura sunulmaktadir, Bu metinler cok satanlar listesine girip, birer tuketim nesnesi olarak cesitli okur gereksinimlerini karsiliyorsa, bu gereksinimlerin a} daha iyi, daha giizel, daha saglikli ve formda, daha zengin, daha basariliya dogru bir bireysel gelisim arzusuna; b)_ kolektif hafizanin efsaneleriyle ilgili yeni bilgi ve belgetere’ yénelik bir meraka; <]_ Okurlarin, bir sekilde medyadan tanidiklari insantarin‘ yazdiklarini bilme istegine; d)_ Bir de Hitler’in Keygam Brneginde oldugu gibi, karisik politik ortamlar icinde ihti- yaci duyulan “garip” bir otorite arayisina dayandiklari séylenebilir. POPULER METINLERIN CEVIRISi Popiiler kitaplarin cevirisi sorununu iki dizlemde ele almak gerektigi séylenebilir Birincisi bu tir kitaplarin, erek kiiltirdin, kiltdir politikalar' icindeki yeri, ikincisi de isveren- sevirmen-kaynak metin-okur zincirindeki iliski. ilk diizlem acisindan konuyu ele alacak olur- sak, yukaridaki siralama, kiiltiir Ureticileri ve aktaricilari olarak “yayincilarimizin” da kiire- sellesen dinya pazarinin Uriinlerini benimseyip okuruna sundugunu, bu arzin da tiiketildigine gére belli bir talebi karsiladig: gézlemlenebilir. Bu noktada bence énemli olan, okur taleplerinin somut gereksinimlerden mi, yoksa pazarlama stratejilerinin ve kiresel dinyanin onlarda yarattigi "gereksinim" sanist ve “tlketim” arzusundan mi kaynaklandigint sorusu ve sorunudur. ikinci diizlemde yani isveren-cevirmen-kaynak metin-okur zinciri acisindan konuyu ele alacak olursak, cok cesitli bilesenler ve farkli gézlemlerle karsilasirz. Popiiler kitaplarin cevirisi egjer séz konusu kitap yeniyse ve raflardaki yerini diinya pazariyla es zamanli olarak alacaksa, cevirmene cesitli kisitlamalar getirir. Bu kisitlamalarin basinda zaman gelir, kisa silrede yetistirmek zorunda oldugu bir."Uriin® sz konusudur. Bu kisitlamalar, siz konusu kitaplarin cevirisi izerinde calisan arkadaslarimizin siireclerini ézetleyerek bizi bilgilendire- bilecekleri konu basliklari Uretebilir. Ben Aksit Géktiirk anisina dizenlenen bir toplantida Sevin Okyay'dan Harry Potter cevirileri ile ilgili cesitli kisitlamalari dintemistim: Zaman en Snemli kisitlamaydi ve iki cevirmen birlikte calismak zorundaydilar. Bir baska kisitlama daha nce yapilan Harry Potter cevirilerindeki sézcik secimlerini degistirememekle ilgiliydi (bu kitaplarin okuyucusu icin bu sézciikler tanidik hale geldiginden dedistirmenin yayinevinin de istegi nedeniyle miimkiin olmadigini séylemisti Okyay yanilmiyorsam]. Bir baska kisitlama da metinde gecen bazi kahramanlar ve nesneler oyuncak haline getirilip pazar tirtinii olarak sunulacaklarindan_ isimlerinin ingilizce kalmalar gerektigi konusunda Warner Bros‘un sdzlesmeye koydugu kosuldu* ir. ‘3-Bir kitabin icerigi ne olursa olsun, okur icin her zaman belge niteligi tasidigini unutmamek gerekir 4-Bu medya kahramantarinin ne hakkinda yazdiklari okur icin cok énemti gézukmemektidir lama yemek, ‘seks, ask, glzellik vb. en cok yeglenen konulardir} S-Aksit Gokturk toplantilarininbildirleri yazli olarak her yil basilir. Detaylar icin bu bildiriteri okumak yeterti olaraktir. ssekiz®* kil elestiri « Sire ve pazar kosullariyla ilgili kisitlamalar yeni ceviriler icin gecerlidir. Bir de yazin dizgesine ceviri yoluyla daha énce girmis ama sonradan popilerlesmis kitaplar séz konusu: Kavgam bunlardan biri. Kaynak metin olarak eski tarihli ve cevirisi de daha nce yapilmis eserlerin cesitli giin- dem maddeteriyle popiilertestirilip piyasaya yeniden sunulmalari sirecinde Harry Potter Srnegindeki gibi kisitlamatarin oldugunu sanmiyorum. Aslinda eskiden yapilmis cev tekrar cevirtip yayinlayan yayinevieri ve bu metinlerin yeni cevirmenleri sire ve baska tir- den cesitli kisitlamalar acidan sansli sayilirlar, Kuramsal olarak daha énceki ceviriyi inceleme firsatiari olduguna gére, bu calisma onlara yeni ceviri acisindan pek cok nedenle kolaylik sa§layabilir. En azindan eskisinin olumsuz taraflarin gérme ve ayn seyleri yapma- ma sanslari oldugu stylenebilir. KONUNUN POPULERLIGi Popiiler kitaplarin cevirisinde bu tir bir olanaga sahip oldugunu ve yukaridaki gibi siire ile ilgili kisitlamalara maruz kalmadigini diistind’giim Nokta Yayinlarindan cikan ve halen piyasada bulunabilen Tapinak Sévalyeleri: Kutsal Kan, Kutsal Kase baslikli kitabi drnek géstermek istiyorum. Kutsal Kase efsanesinin, bati uygarliginin toplumsal hafizasinda énemli bir yeri vardir. Belli yazinsal metinlerde en énemli motiflerden birine déniismilstir. Dilimizi de cevrilen Foucault Sarkaci, Baudolino, Da Vinci Sifresi bu yazinsal eserlerden bazilari... Foucault Sarkacinda kase ve tapinak sévalyeleri, kitabin ana motiflerden biri olan bir arastirma konusu iken, Baudolino kutsal kase efsanesinin bir parodisidir. Da Vinci Sifresi ise bu efsa- nenin feminist bir yorumu...Utkemizde kutsal kase efsanesi cok da iyi bilinmediginden (bizim kiiltiirel bellegimizde cok da yeri olmayan bir konudur] bazi entelektiiellerimiz Da Vinci Sifresi ‘nin kutsal kasenin feminist yorumu oldugu degerlendirmesini yersiz bulmuslardir. Oysa bir kitabin kendi kilturtinde popiiler olmasinin, bir baska killtdirde popiiler olmasindan Gok daha farkli nedenleri oldugunu gésterir bir 6rnektir bu. Tlirk okuru icin cok da tanidik olmayan bir konuyu isleyen bir kitap, aylarca cok satanlar arasinda yer almis ve bu yerini korumas' icin cesitli satis ve tanitim stratejileri kullanilmistir. Kutsal kaseyi konu eden Holy Blood, Holy Graal basliklt calisma yukaridaki Srnekler gibi yazinsal bir kurgudan cok, bir arastirmanin sunumu kurgusuyla yayinlanmistir’. Kaynak dil ve killtiirde 1983 yilinda piyasaya cikan bu kitap, ilk kez 1996 yilinda Emre Yayinlari tarafin- dan yayinlanmistir.” Nokta Yayinlari tarafindan 2004’de tekrar basilmistir. Yani verilere bakarsak, kitap, diinya piyasasinda gériinmesinden on ig yil sonra Emre Yayinlani, ondan sekiz yil sonra ise Nokta yayinlari tarafindan piyasaya sunulmustur. Bu kitap diinya ile esza- manli yayintanma kaygisi tasinmadigindan yeterince incelenip okunacak bir siireyi cevirmen, diizeltmen ve editére saglamistir. Daha dnce cevrilip listelere girememesine ragmen, Baudolino ve Da Vinci Sifresinin ardindan 2004 yilinda cok satanlar listesine girmesi de “konunun” popiilerlesmesi nedeniyle belli kitaplarin tekrar giindeme gelebileceginin iyi bir SrneGidir, Toplam yirmi bir yil gibi bir siire iginde cevirt aragtirmacilarinin géztinden kacmasi da ilging bir durumdur. Popiiler bir kitap ve onun cevirisi arastirma ve degerlendirme konusu olmaya degmez gibi bir yaklasim mi sz konusudur yoksa ceviri kitaplarda rastlanilan ve okumayt zorlastiran Turkce kullanim: artils kantksandigindan, bu kitap “normal” bir ceri olgusu sayilip Uzerinden durmak zaman kaybi mi sayilmistir bilmiyorum. Baslangicta belirt- tigim gibi ceviri elestirisi acisindan nesnel degertendirme dlciitlerinden yoksun kal mak, onlari kullanirken sakinimli davranmak ya da anlamin artik kaypak bir zeminde yer aldigint &nceden biliyor olmak her tiirli betimleyici calismadan uzaklasmamiza neden olmustur betki de, bilinmez. Yazinsal bir motif olarak kutsal kase ile ilgilendigimden bu kitaba bir géz atip, iki say- fadan fazla okuyamayarak bir kenara birakmistim ama bu yil Ceviri Degerlendirme' dersi icin ‘Michael Baigent, Richard Leigh ve Henry Lincoln, Holy Blood, Holy Grail. New York: Dell Publishing, 1983, 17-Tapinak Sévalyeleri, Kutsai Kan, Kutsal Kase, Istanbul: Nokta Yayinlani, 1.baski (Ocak 2004]. Elimdeki baski 6.baski tarih (Mart 2004). Ic kapekta bu kitabin 1996'da Emre Yayinlari tarafindan basildigi bilgisi yer almak- tadir. 8-1.U., Bat: Dilleri ve Edebiyatiar: B6ttimi, ingilizce Miltercim Terctimanuik Anabilim Dali * dokuz