Ch−¬ng V I

H Ö t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö
ë t r − ê n g p h æ t h « n g

D ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng lµ m é t ho ¹ t ®é ng q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c nã i
c hung. §© y lµ m é t q u¸ tr × nh s − p h¹ m p hø c t¹ p , nhi Ò u m Æ t ®ß i há i gi ¸ o v i ª n p h¶ i la o ®é ng v í i
nhi Ò u c « ng s ø c . T uy nhi ª n, d ¹ y hä c L Þ c h s ö kh« ng p h¶ i lµ v i Ö c "kÓ c huy Ö n q u¸ khø ", nh− nhi Ò u
ng− ê i q ua n ni Ö m kh« ng ®ó ng. N Õ u c hØ lµ "kÓ c huy Ö n" th× d Ô thi ª n v Ò v i Ö c t× m nh÷ ng m È u c huy Ö n
ha y , "gi Ë t g© n", kÝ c h thÝ c h s ù hø ng thó c ñ a hä c s i nh. Cã m é t thê i kú , p h− ¬ ng p h¸ p kÓ c huy Ö n
®− î c xe m lµ p h− ¬ ng p h¸ p c hñ y Õ u, c ã thÓ nã i lµ d uy nhÊ t c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ
th« ng. H ä c s i nh the o q ua n ni Ö m nµ y , c hØ ghi nhí s ù ki Ö n r å i nã i l¹ i nh÷ ng ®i Ò u ®P thu nhË n ®− î c .
P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö p hi Õ n d i Ö n Ê y ®P ®e m l¹ i hË u q u¶ xÊ u c ho gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh,
tr − í c hÕ t v µ c hñ y Õ u lµ c hÊ t l− î ng hä c tË p gi ¶ m s ó t nghi ª m tr ä ng : hä c s i nh kh« ng nhí ®ó ng s ù
ki Ö n, c µ ng kh« ng hi Ó u s ù ki Ö n, kh« ng hø ng thó hä c tË p . §ã lµ m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n q ua n
tr ä ng lµ m c ho c hÊ t l− î ng gi ¸ o d ô c lÞ c h s ö gi ¶ m s ó t.
D o ®ã , v Ê n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö c ò ng nh− p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung
p h¶ i ®− î c ®Ò r a nghi ª n c ø u v µ thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë kho a hä c .
§Ó hä c tË p tè t v µ v Ë n d ô ng c ã kÕ t q u¶ , m é t m Æ t hä c s i nh p h¶ i n© ng c a o tr × nh ®é lý luË n c ñ a
bé m « n, m Æ t kh¸ c p h¶ i v Ë n d ô ng v µ o thù c tÕ . N h− v Ë y c ã thÓ tr ¸ nh ®− î c ha i khuy Õ t ®i Ó m :
- ChØ nã i lý thuy Õ t c hung.
- L µ m the o ki nh nghi Ö m m µ kh« ng c ã lý luË n c hØ d É n.
§© y lµ m é t bµ i hä c q ua n tr ä ng nhÊ t, tr ä ng t© m c ñ a c h− ¬ ng tr × nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h
s ö . N ã s Ï c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng c ¬ s ë lý luË n c hñ y Õ u v µ h− í ng d É n thù c hµ nh.
I− K h¸ i niÖ m v Ò " ph−¬ ng ph¸ p d¹ y - häc" v µ " ph−¬ ng ph¸ p d¹ y - häc
L Þ ch s ö "
1. K h ¸ i n i Ö m v Ò " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c "
VÊ n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng ®P lµ c hñ
®Ò c ñ a nhi Ò u c ué c tr a nh luË n kho a hä c v µ thù c ti Ô n. §i Ò u nµ y lµ d o tÝ nh c Ê p thi Õ t c ñ a v Ê n ®Ò ,
nh− ng c ò ng d o c h− a c ã ®ñ c ¬ s ë kho a hä c v µ thù c ti Ô n ®Ó lý gi ¶ i m é t c ¸ c h hî p lý , c ã hi Ö u q u¶ v Ê n
®Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c .
Q ua nhi Ò u c « ng tr × nh nghi ª n c ø u v µ c ¸ c hé i th¶ o kho a hä c , c hó ng ta thÊ y næ i lª n m Ê y khuy nh
h− í ng c hÝ nh v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . K h« ng Ý t ng− ê i p hñ nhË n tÝ nh kho a hä c v µ s ù c Ç n thi Õ t c ñ a
p h− ¬ ng p h¸ p . H ä xe m p h− ¬ ng p h¸ p c hØ ®¬ n thuÇ n lµ kü n¨ ng, ki nh nghi Ö m c ñ a tõ ng gi ¸ o v i ª n.
M ç i ng− ê i d o kh¶ n¨ ng "bÈ m s i nh" c ñ a m × nh m µ c ã p h− ¬ ng p h¸ p r i ª ng, ®− î c tÝ c h luü q ua thù c
ti Ô n s − p h¹ m . H ä c c hØ c ã thÓ "tr uy Ò n nghÒ ", nã i ki nh nghi Ö m , c hø kh« ng nã i lý thuy Õ t ( nghÜ a lµ
"lµ m nh− t« i ®P lµ m , ®õ ng há i v × s a o p h¶ i lµ m nh− v Ë y ") . M é t s è kh¸ c l¹ i c o i "p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y -
hä c kh« ng m a ng tÝ nh gi a i c Ê p , thê i ®¹ i v µ lµ kho tµ ng ki nh nghi Ö m c hung c hø kh« ng p h¶ i c ñ a
r i ª ng a i . §ã lµ tµ i s ¶ n c ñ a m ä i d © n té c , m ä i thê i ®¹ i "(1). N h÷ ng q ua n ni Ö m nh− v Ë y s Ï g© y nh÷ ng
hË u q u¶ kh« ng tè t, khi c hó ng ta ho µ nhË p v µ o khu v ù c , v µ o c é ng ®å ng q uè c tÕ , tr a nh thñ v i Ö c tr a o
®æ i v µ hä c tË p ki nh nghi Ö m c ñ a nhi Ò u n− í c , c ã c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ , xP hé i kh¸ c nha u. R â r µ ng,
p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c kh« ng p h¶ i ®¬ n thuÇ n lµ v Ê n ®Ò kü thuË t, m µ nã m a ng tÝ nh xP hé i , gi a i c Ê p
r â r Ö t. P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lu« n lu« n g¾ n v í i m ô c ®Ý c h gi ¸ o d ô c , th« ng q ua né i d ung ®Ó h× nh

(1) N g u y Ô n P h − ¬ n g , Ph−¬ng ph¸p S ö hä c , S µ i G ß n , 19 7 4 , t r . 15 8 .

37
 thµ nh m é t lí p ng− ê i tr Î , p hô c v ô s ù nghi Ö p c ñ a ®Ê t n− í c , d © n té c , q uª h− ¬ ng. V× v Ë y , m ç i thê i
®¹ i , m ç i c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ - xP hé i ®Ò u c ã "c hi Õ n l− î c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c " c ñ a m × nh. "Chi Õ n
l− î c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lµ m é t bé p hË n c ñ a c hi Õ n l− î c p h¸ t tr i Ó n nã i c hung, ba o gå m ha i v Ê n
®Ò c ¬ b¶ n : ®Ò xuÊ t m é t hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c c ã thÓ s ö d ô ng h÷ u hi Ö u tr o ng nhµ tr − ê ng
v µ bi ª n s o ¹ n q uy tr × nh s ö d ô ng hî p lý p h− ¬ ng p h¸ p ®ã ! "(2 )
C¸ c nhµ lý luË n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng ®P
®Ò xuÊ t v µ thù c nghi Ö m nhi Ò u hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p . D ï c ã s ù kh¸ c bi Ö t, s o ng c ¸ c hÖ thè ng
p h− ¬ ng p h¸ p Ê y ®Ò u xuÊ t p h¸ t tõ nh÷ ng c ¬ s ë p h− ¬ ng p h¸ p luË n c hung.
a ) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c k h « n g t ¸ ch k h á i q u ¸ t r × n h d ¹ y - h ä c
Q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c lµ m é t q u¸ tr × nh nhË n thø c c hñ y Õ u, lµ nhË n thø c q uy luË t v Ë n ®é ng v µ t¸ c
®é ng ®Õ n nã . Cho nª n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i lµ m s ¸ ng tá v Ò m Æ t lý thuy Õ t v µ thù c
hµ nh nh÷ ng q uy luË t c ñ a v i Ö c hä c tË p ( nhË n thø c ) bé m « n. Q uy luË t c ñ a q u¸ tr × nh hä c tË p lÞ c h s ö
kh« ng p h¶ i q uy luË t c ñ a b¶ n th© n hi Ö n thù c lÞ c h s ö . S o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c p hï hî p v í i q u¸
tr × nh hä c tË p ( nhË n thø c ) lÞ c h s ö s Ï gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c q uy luË t v Ë n ®é ng v µ p h¸ t tr i Ó n
c ñ a hi Ö n thù c lÞ c h s ö . §i Ò u nµ y s Ï kh¾ c p hô c m é t s a i lÇ m th− ê ng gÆ p lµ v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö c ñ a
hä c s i nh c hØ m í i d õ ng ë bi Õ t s ù ki Ö n ( thË m c hÝ kh« ng c hÝ nh x¸ c , c ã nhi Ò u nhÇ m lÉ n) m µ kh« ng
hi Ó u lÞ c h s ö . XÐ t c ho c ï ng, hä c lÞ c h s ö kh« ng p h¶ i ®Ó bi Õ t m µ ®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , d Ü nhi ª n p h¶ i bi Õ t
®ó ng, bi Õ t v ÷ ng c h¾ c m í i hi Ó u s © u s ¾ c . H ä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ ®Ó bi Õ t q u¸ khø m µ c ß n hi Ó u s © u
s ¾ c hi Ö n t¹ i , ®Ê u tr a nh c ho v i Ö c thù c hi Ö n m é t xP hé i v ¨ n m i nh, ti Õ n bé , gi µ u m ¹ nh.
V× v Ë y , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i lµ m c ho hä c s i nh bi Õ t nh÷ ng s ù ki Ö n c ¬ b¶ n c ñ a
q u¸ khø v µ hi Ó u s © u s ¾ c lÞ c h s ö , the o q uy luË t c ñ a s ù nhË n thø c lÞ c h s ö : "N h÷ ng q uy luË t kh¸ c h
q ua n m µ c o n ng− ê i nhË n thø c ®− î c , t¹ o nª n m Æ t kh¸ c h q ua n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p , c ß n nh÷ ng thñ
thuË t tha o t¸ c n¶ y s i nh r a tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng q uy luË t ®ã m µ c o n ng− ê i s ö d ô ng ®Ó nhË n thø c v µ c ¶ i
bi Õ n c ¸ c hi Ö n t− î ng, t¹ o nª n m Æ t c hñ q ua n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p "(1).
b ) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö n » m t r o n g q u ¸ t r × n h d ¹ y - h ä c b é m « n , c ã tu© n thñ nh÷ ng
nguy ª n t¾ c c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c nã i c hung, s o ng p h¶ i tÝ nh ®Õ n nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c hä c tË p lÞ c h
s ö . §Ó x¸ c ®Þ nh nh÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p thÝ c h hî p : lÞ c h s ö ®P x¶ y r a kh« ng lÆ p l¹ i nh− c ò ( c ã s ù "lÆ p
l¹ i " tr ª n c ¬ s ë "kh« ng lÆ p l¹ i ") ng− ê i hä c kh« ng tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t s ù ki Ö n ®P x¶ y r a ( tr ª n m é t
m ø c ®é lí n c ò ng kh« ng q ua n s ¸ t ®− ä c nh÷ ng s ù ki Ö n ®a ng x¶ y r a ) , kh« ng thÓ ti Õ n hµ nh tr o ng
p hß ng thÝ nghi Ö m ®Ó d i Ô n l¹ i s ù ki Ö n q u¸ khø ( tuy r » ng ë m é t p h¹ m v i nhÊ t ®Þ nh, v í i tr × nh ®é
p h¸ t tr i Ó n c ñ a kho a hä c kü thuË t c ã thÓ ti Õ n hµ nh thÝ nghi Ö m ®Ó d ù ng l¹ i d i Ô n bi Õ n c ñ a s ù ki Ö n
lÞ c h s ö tr o ng q u¸ khø , ®Ó ki Ó m tr a tÝ nh hi Ö n thù c c ñ a lÞ c h s ö v µ tÝ nh c hÝ nh x¸ c c ñ a tµ i li Ö u ghi
c hÐ p .
c) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ® − î c ch i p h è i b ë i m ô c t i ª u g i ¸ o d ô c v µ g ¾ n l i Ò n v í i n é i
d u n g d ¹ y - h ä c ( ®− î c thÓ hi Ö n ë c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a , c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u hä c tË p , tha m kh¶ o
kh¸ c ) . K h« ng thÓ c ã p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c , gi ¸ o d ô c c hung c ho tÊ t c ¶ c ¸ c n− í c , bë i v × m ç i n− í c ,
m ç i thê i ®¹ i c ã m ô c ti ª u v µ né i d ung gi ¸ o d ô c kh¸ c nha u, thË m c hÝ ®è i nghÞ c h nha u ( tuy r » ng gi í i
gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö nhi Ò u n− í c ®P t× m hi Ó u nhi Ò u c ¸ c h xÝ c h l¹ i gÇ n nha u ®Ó tr a o ®æ i v Ò q ua n ni Ö m ,
p h− ¬ ng p h¸ p nhË n thø c , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö ) . P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c tuú thué c ë m ô c
ti ª u gi ¸ o d ô c : "N Õ u m ô c ®Ý c h c ñ a nhµ tr − ê ng lµ gi ¸ o d ô c nh÷ ng ng− ê i n« lÖ c hØ bi Õ t p hô c tï ng
bä n t− b¶ n th× s Ï c ã p h− ¬ ng p h¸ p p hï hî p v í i m ô c ®Ý c h gi ¸ o d ô c lµ lµ m s a o ®µ o t¹ o nh÷ ng ng− ê i
ngo a n ngo P n c hÊ p hµ nh, c µ ng Ý t bi Õ t ®é c lË p s uy nghÜ , p h¸ n ®o ¸ n c µ ng tè t. N Õ u m ô c ®Ý c h c ñ a nhµ
tr − ê ng lµ ®µ o t¹ o nh÷ ng ng− ê i x© y d ù ng c hñ nghÜ a xP hé i c ã ý thø c th× p h− ¬ ng p h¸ p gi ¸ o d ô c s Ï

(2 ) T h ¸ i D u y T u y ª n , T × m hi Ó u c hi Õ n l −î c ph¸t t r i Ó n ph−¬ng ph¸p d ¹ y hä c phæ t h« ng, T ¹ p c h Ý N g h i ª n c ø u G i ¸ o

d ô c , s è 1-19 9 1. t r . 9 .
(1) N g u y Ô n N g ä c Q u a n g , L ý l u Ë n d ¹ y - hä c ® ¹ i c −¬ng, t Ë p 2 , T r − ê n g C ¸ n b é q u ¶ n l ý G i ¸ o d ô c T r u n g − ¬ n g I ,
19 8 9 . t r . 12 .

38
 ho µ n to µ n kh¸ c , m ä i thµ nh tù u kho a hä c s Ï ®− î c s ö d ô ng ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh bi Õ t ®é c lË p
s uy nghÜ , hµ nh ®é ng tË p thÓ v µ c ã tæ c hø c , nhË n thø c r â kÕ t q u¶ ho ¹ t ®é ng c ñ a m × nh, p h¸ t tr i Ó n
c a o nhÊ t ti nh thÇ n c hñ ®é ng c ñ a c ¸ c e m "(1).
P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c g¾ n v í i m ô c ti ª u gi ¸ o d ô c , né i d ung kho a hä c , ®ã lµ nguy ª n t¾ c c Ç n
tu© n thñ , nhÊ t lµ tr o ng ®i Ò u ki Ö n ngµ y na y khi c hó ng ta ho µ nhË p v µ o c é ng ®å ng q uè c tÕ , hä c tË p
ki nh nghi Ö m c ¸ c n− í c kh¸ c , s o ng kh« ng thÓ ®¸ nh m Ê t ®Þ nh h− í ng c hÝ nh tr Þ c ñ a nÒ n gi ¸ o d ô c
c hó ng ta .
d ) T Ý n h ® Þ n h h − í n g ch Ý n h t r Þ c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n ë v i Ö c lÊ y c hñ nghÜ a
M ¸ c -L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v µ q ua n ®i Ó m ®− ê ng lè i gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng lµ m c ¬ s ë p h− ¬ ng
p h¸ p luË n kho a hä c .
e ) K Õ t h î p l ý l u Ë n v í i t h ù c t i Ô n lµ m é t né i d ung tr o ng nguy ª n lý gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng, c Ç n q u¸ n
tr i Ö t tr o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i c hung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng.
g ) P h ¸ t h u y t Ý n h t Ý ch cù c cñ a h ä c s i n h tr o ng q u¸ tr × nh hä c tË p lµ m é t y ª u c Ç u p h¶ i thÓ hi Ö n
tr o ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c .
2 .T õ n h ÷ n g c ¬ s ë p h − ¬ n g p h ¸ p lu Ë n c ¬ b ¶ n n ª u t r ª n , c Ç n x ¸ c ® Þn h
m é t c ¸ c h k h o a h ä c : th Õ n µ o lµ p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þc h s ö ?
Cã nhi Ò u ®Þ nh nghÜ a v µ c ¸ c h p h© n lo ¹ i kh¸ c nha u v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . VÒ
c ¬ b¶ n, c ¸ c nhµ gi ¸ o d ô c lÞ c h s ö hi Ó u r » ng : P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö lµ c o n ®− ê ng, c ¸ c h
thø c ho ¹ t ®é ng c ñ a thÇ y v µ tr ß tr o ng m é t q u¸ tr × nh thè ng nhÊ t v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y ( gi ¸ o v i ª n) v µ
hä c tË p ( nhË n thø c c ñ a hä c s i nh) , nh» m tr uy Ò n thô v µ ti Õ p thu ki Õ n thø c lÞ c h s ö ( v Ò s ù ki Ö n, lý
thuy Õ t v µ thù c hµ nh) . T r o ng q u¸ tr × nh nµ y , gi ¸ o v i ª n lµ ng− ê i tæ c hø c , lP nh ®¹ o , h− í ng d É n
q u¸ tr × nh hä c tË p c ñ a hä c s i nh v µ hä c s i nh p h¶ i gi ÷ v µ i tr ß c hñ thÓ .
P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö kh« ng c hØ lµ m é t p h− ¬ ng p h¸ p ®¬ n nhÊ t, m µ ba o gå m m é t hÖ
thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ , t¸ c ®é ng, hç tr î nha u tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c . Cã
nhi Ò u q ua n ni Ö m kh¸ c nha u v Ò hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ( kh« ng kÓ nh÷ ng q ua n
ni Ö m m a ng tÝ nh c hÊ t ki nh nghi Ö m c hñ nghÜ a , c h− a c ã c ¬ s ë kho a hä c v ÷ ng c h¾ c ) .
Vi Ö c p h© n lo ¹ i c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c , tr o ng m è i q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u, xuÊ t p h¸ t tõ
nh÷ ng c ¬ s ë c hñ y Õ u.
- Q u¸ tr × nh nhË n thø c hî p q uy luË t tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö .
- P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö lµ m é t hÖ thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i
nha u khi s ö d ô ng. T uú né i d ung, y ª u c Ç u d ¹ y hä c , c ¸ c s ù ki Ö n, nh© n v Ë t m µ x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p
nµ o lµ tr ung t© m , kÕ t hî p v í i c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p kh¸ c . M ç i p h− ¬ ng p h¸ p l¹ i ®− î c thù c hi Ö n th« ng
q ua nhi Ò u p h− ¬ ng p h¸ p nhá , c ô thÓ h¬ n.
- §Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c nhË n thø c tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö .
T õ c ¬ s ë Ê y , c ¸ c nhµ gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö p h© n r a c ¸ c lo ¹ i p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë
tr − ê ng p hæ th« ng nh− s a u :
a ) P h − ¬ n g p h ¸ p t h « n g t i n - t ¸ i h i Ö n l Þ ch s ö
D o ®Æ c tr − ng c ñ a bé m « n L Þ c h s ö , hä c s i nh kh« ng thÓ "tr ù c q ua n s i nh ®é ng" hi Ö n thù c q u¸
khø . S o ng c ò ng nh− v i Ö c hä c tË p ë c ¸ c m « n hä c kh¸ c , hä c tË p lÞ c h s ö tr − í c hÕ t p h¶ i c ung c Ê p ki Õ n
thø c c ¬ b¶ n ®ñ ®Ó t¹ o c ho hä c s i nh m é t bi Ó u t− î ng c hÝ nh x¸ c , c ã h× nh ¶ nh v Ò q u¸ khø . C¸ c e m
p h¶ i "t¸ i t¹ o tr o ng t− ë ng t− î ng" nh÷ ng h× nh ¶ nh c hÝ nh x¸ c v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n ®P x¶ y r a , tr ¸ nh v i Ö c
"hi Ö n ®¹ i ho ¸ " lÞ c h s ö .
§Ó thù c hi Ö n p h− ¬ ng p h¸ p nµ y , gi ¸ o v i ª n s ö d ô ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c c ô thÓ nh− m i ª u t¶ ,
t− ê ng thuË t ( b» ng lê i ha y v i Õ t) , v í i c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n nh− lê i nã i , ®å d ï ng tr ù c q ua n, p h− ¬ ng ti Ö n kü
thuË t hi Ö n ®¹ i , tµ i li Ö u, thù c tÕ ...

(1) N . K . C r ó p x k a i a , B ó t k ý v Ò ph−¬ng ph¸p, t r o n g c u è n s ¸ c h "T r ª n nh÷ ng c o n ® −ê ng d É n t í i nhµ t r −ê ng m í i ",

N X B G i ¸ o d ô c , M . , 19 3 2 , t r . 5 4 , (t i Õ n g N g a ).

39
 b ) P h − ¬ n g p h ¸ p n h Ë n t h ø c l Þ ch s ö
Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ d õ ng ë v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng, kh« i p hô c l¹ i h× nh ¶ nh q u¸ khø m µ
®i Ò u q ua n tr ä ng lµ nhË n thø c ®ó ng b¶ n c hÊ t s ù ki Ö n ( q ua p h© n tÝ c h...) ti Õ n tí i h× nh thµ nh kh¸ i
ni Ö m r ó t r a c ¸ c q uy luË t, bµ i hä c lÞ c h s ö v Ë n d ô ng v µ o thù c ti Ô n ( hä c tË p v µ ®ê i s è ng) .
c) P h − ¬ n g p h ¸ p t × m t ß i , n g h i ª n cø u
H ä c s i nh p hæ th« ng kh« ng c hØ ti Õ p thu ( b» ng ta i ) , ghi c hÐ p ( b» ng ta y ) r å i thÓ hi Ö n kÕ t q u¶ hä c
tË p ( b» ng nã i l¹ i nh÷ ng ®i Ò u ®P thu nhË n q ua lê i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n ha y ®ä c tr o ng s ¸ c h) m µ p h¶ i
tÝ c h c ù c , c hñ ®é ng tr o ng hä c tË p , bi Õ n ki Õ n thø c ®P hä c thµ nh ki Õ n thø c c ñ a m × nh ( tõ q u¸ tr × nh
"®− î c ®µ o t¹ o " thµ nh q u¸ tr × nh "tù ®µ o t¹ o ". M uè n thÕ , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö p h¶ i lµ m
c ho hä c s i nh c ã hø ng thó v µ kh¶ n¨ ng "®Æ t v Ê n ®Ò ", t× m c ¸ c h "gi ¶ i q uy Õ t v Ê n ®Ò ", c « ng v i Ö c nµ y
ti Õ n hµ nh tõ h× nh thø c thÊ p ®Õ n h× nh thø c c a o ( t× m tß i nh÷ ng ®i Ò u m í i tr o ng hä c tË p , tË p d − î t,
b− í c ®Ç u nghi ª n c ø u, q ua c ¸ c bµ i tË p , thù c hµ nh, thu thË p tµ i li Ö u, bi ª n s o ¹ n...) .
H Ö thè ng p h− ¬ ng p h¸ p nµ y ®− î c thù c hi Ö n th« ng q ua nhi Ò u p h− ¬ ng p h¸ p , bi Ö n p h¸ p , c ¸ c h
d ¹ y hä c c ô thÓ , c hñ y Õ u lµ tr × nh bµ y m i Ö ng, s ö d ô ng ®å tr ù c q ua n ( v µ c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y hä c hi Ö n
®¹ i nh− v i d e o , c hi Õ u bã ng...) s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ c ¸ c tµ i li Ö u hä c tË p kh¸ c , c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p
d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ®− î c thù c hi Ö n ë c ¸ c h× nh thø c d ¹ y - hä c ( né i kho ¸ v µ c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i
kho ¸ ) .
VÒ c ¸ c c o n ®− ê ng, bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m ®Ó thù c hi Ö n hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë
tr − ê ng p hæ th« ng, c Ç n ti Õ n hµ nh c ¸ c v Ê n ®Ò c hñ y Õ u s a u :
- T r × nh bµ y m i Ö ng ;
- S ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ô ng tr ù c q ua n ;
- S ö d ô ng tµ i li Ö u v i Õ t ;
- C« ng t¸ c thù c tÕ thù c hµ nh bé m « n ;
C¸ c v Ê n ®Ò nµ y s Ï tr × nh bµ y ë p hÇ n s a u.
3 .V iÖ c t h ù c h iÖ n h Ö t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þc h s ö n ª u t r ª n p h ¶ i ® ¶ m b ¶ o
tè t n h Ê t c ¸ c y ª u c Ç u sa u ® © y
a ) T hù c hi Ö n m ô c t i ª u cñ a v i Ö c d ¹ y h ä c L Þ ch s ö nã i c hung ë tr − ê ng p hæ th« ng, ë tõ ng c Ê p
hä c , ë tõ ng lí p , tõ ng bµ i hä c c ô thÓ . Vi Ö c x¸ c ®Þ nh m ô c ti ª u d ¹ y hä c p h¶ i ®¶ m b¶ o 3 y ª u c Ç u c ¬
b¶ n :
- G i ¸ o d − ì ng ( c ung c Ê p ki Õ n thø c ) ;
- G i ¸ o d ô c ( t− t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t) ;
- P h¸ t tr i Ó n ( kü n¨ ng nhË n thø c lý thuy Õ t v µ thù c hµ nh) .
B a y ª u c Ç u tr ª n ®− î c thù c hi Ö n tr o ng m è i li ª n hÖ c hÆ t c hÏ kh« ng thÓ t¸ c h r ê i nha u, s o ng p h¶ i
®Ò r a m ø c ®é ( khè i l− î ng, c hÊ t l− î ng p h¶ i ®¹ t ®− î c c ñ a m ç i y ª u c Ç u) . §Ó thù c hi Ö n m ô c ®Ý c h
®− î c x¸ c ®Þ nh p h¶ i d ù a v µ o né i d ung kho a hä c , tÝ nh ®Õ n ®Æ c tr − ng c ñ a bé m « n.
b ) P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c thÓ hi Ö n c hñ y Õ u ë m Æ t tha o t¸ c s − p h¹ m v µ ®¹ t ®− î c kü n¨ ng.
T r − í c hÕ t lµ kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y c ñ a gi ¸ o v i ª n ( v ¹ c h kÕ ho ¹ c h, s o ¹ n bµ i , gi ¶ ng d ¹ y , ®¸ nh gi ¸ ...) v µ
kü n¨ ng hä c tË p c ñ a hä c s i nh ( bi Õ t ghi c hÐ p bµ i gi ¶ ng, ®ä c s ¸ c h, tù hä c , tr ¶ lê i bµ i ki Ó m tr a , thù c
hµ nh...) .
§è i v í i gi ¸ o v i ª n, v i Ö c p h¸ t tr i Ó n kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y tr ¶ i q ua m é t q u¸ tr × nh ®− î c bå i d − ì ng v µ
tù r Ì n luy Ö n. N g− ê i gi ¸ o v i ª n m í i r a tr − ê ng p h¶ i ®¶ m b¶ o nh÷ ng kü n¨ ng c ¬ b¶ n c ñ a v i Ö c d ¹ y
hä c . Vi Ö c h× nh thµ nh v µ p h¸ t tr i Ó n kü n¨ ng kh« ng thÓ lµ tù p h¸ t, tù tÝ c h luü ki nh nghi Ö m , m µ p h¶ i
d ù a tr ª n c ¬ s ë lý luË n d ¹ y hä c ®− î c ti Õ p thu m é t c ¸ c h hÖ thè ng, c ã c ¬ s ë kho a hä c , kÕ t hî p v í i
hä c tË p ki nh nghi Ö m v µ tÝ c h luü ki nh nghi Ö m c ñ a b¶ n th© n ( ®− î c lù a c hä n, p h© n tÝ c h kho a hä c ) .
§è i v í i gi ¸ o v i ª n gi á i , kü n¨ ng c Ç n ®− î c n© ng c a o d Ç n tr o ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y v µ bå i d − ì ng hä c
s i nh, ®Ó c ã thÓ p h© n ho ¸ hä c s i nh, p h¸ t hi Ö n nh÷ ng e m c ã n¨ ng khi Õ u.
Cuè i c ï ng, gi ¸ o v i ª n p h¶ i bi Õ t ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ gi ¶ ng d ¹ y c ñ a m × nh ( tr uy Ò n thô ki Õ n thø c ,
gi ¸ o d ô c ...) v µ ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ hä c tË p c ñ a hä c s i nh tr ª n tÊ t c ¶ c ¸ c m Æ t. Vi Ö c s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p

4 0
 d ¹ y - hä c nã i c hung, d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng lµ ®é ng v i ª n, p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a hä c s i nh,
c ¸ c e m p h¶ i bi Õ t tù ®¸ nh gi ¸ kÕ t hî p v í i v i Ö c gi ¸ o v i ª n ®¸ nh gi ¸ . Cã thÓ nã i r » ng, tr o ng d ¹ y hä c
L Þ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y tè t, ng− ê i gi ¸ o v i ª n gi á i kh« ng p h¶ i c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng
tr i thø c lÞ c h s ö c ã s ½ n m µ p h¶ i h− í ng d É n hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö , v Ë n d ô ng v µ o v i Ö c hä c tË p v µ c ué c
s è ng. CÇ n p h¶ i c huy Ó n tõ c ¸ c h d ¹ y v µ hä c thô ®é ng ( thÇ y nã i tr ß nghe , ghi c hÐ p ) s a ng c hñ ®é ng
( th« ng m i nh v µ p h¸ t tr i Ó n) . T õ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÊ y thÇ y lµ m tr ung t© m s a ng p h− ¬ ng p h¸ p
lÊ y tr ß lµ m tr ung t© m lµ c ¶ m é t c ué c "c ¸ c h m ¹ ng" tr o ng gi ¸ o d ô c .
4 .V iÖ c d ¹ y h ä c L Þc h s ö t h e o h Ö t h è n g p h − ¬ n g p h ¸ p n h − v Ë y s Ï ® ¹ t t í i v iÖ c t è i − u h o ¸
q u ¸ t r ×n h d ¹ y -h ä c
K i Õ n thø c tè i − u lµ nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n q ua n tr ä ng nhÊ t m µ hä c s i nh c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng
®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , p hï hî p v í i y ª u c Ç u, tr × nh ®é c ñ a c h− ¬ ng tr × nh q uy ®Þ nh. K i Õ n thø c tè i − u kh« ng
p h¶ i lµ s è l− î ng ki Õ n thø c Ý t nhÊ t m µ hä c s i nh c Ç n n¾ m , v × ®i Ò u ki Ö n hä c tË p khã kh¨ n, v × m ô c
®Ý c h thi c ö ... N h÷ ng q ua n ni Ö m s a i lÇ m v Ò "c ¾ t s Ð n" ki Õ n thø c s Ï thu hÑ p né i d ung, y ª u c Ç u v µ h¹
thÊ p v a i tr ß , ý nghÜ a c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng.
T Ý nh tè i − u c ñ a m é t bµ i hä c lÞ c h s ö thÓ hi Ö n ë c hç tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ nhÊ t ®Þ nh, kÕ t
q u¶ gi ¸ o d ô c , gi ¸ o d − ì ng v µ p h¸ t tr i Ó n kh¶ n¨ ng t− d uy c ñ a hä c s i nh p h¶ i ®¹ t ®Õ n m ø c tè i ®a , m µ
kh« ng b¾ t hä c s i nh hä c nhi Ò u, q u¸ t¶ i v Ò m Æ t ki Õ n thø c , l¹ i ti Õ t ki Ö m m é t c ¸ c h hî p lý thê i gi a n v µ
c « ng s ø c c ñ a hä c s i nh ( c Ç n kh¾ c p hô c q ua n ®i Ó m s a i lÇ m c ho r » ng v i Ö c hä c lÞ c h s ö tã m l¹ i lµ v i Ö c
nhí c µ ng nhi Ò u c µ ng tè t c ¸ c s ù ki Ö n) .
a ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y hä c ®ß i há i tr − í c hÕ t p h¶ i x© y d ù ng kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c c ho c ¶
n¨ m hä c , tõ ng hä c kú , m ç i c h− ¬ ng, m ç i bµ i , tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng gi ¶ ng d ¹ y r ê i r ¹ c , c ¸ c bµ i kh« ng n» m
tr o ng m é t hÖ thè ng c hung, kh« ng tË p tr ung thù c hi Ö n nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n
m é t c ¸ c h c © n ®è i , thè ng nhÊ t v í i nha u. XuÊ t p h¸ t tõ m ô c ®Ý c h, y ª u c Ç u, né i d ung c ñ a bµ i gi ¶ ng
m µ gi ¸ o v i ª n q uy ®Þ nh − í c l− î ng ki Õ n thø c q ua n tr ä ng, c ¬ b¶ n nhÊ t ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng s © u s ¾ c
ki Õ n thø c , t¹ o c ho c ¸ c e m thã i q ue n v µ kü n¨ ng hä c tË p lÞ c h s ö nã i c hung v µ m é t bµ i lÞ c h s ö nã i
r i ª ng. Vi Ö c n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö lµ c ¬ s ë ®Ó h× nh thµ nh thÕ gi í i q ua n kho a hä c , gi ¸ o d ô c t−
t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t q ua bµ i hä c . Q ua m é t bµ i hä c , m é t kho ¸ tr × nh, gi ¸ o v i ª n gã p p hÇ n p h¸ t
tr i Ó n tr Ý tuÖ , ý c hÝ , c ¶ m xó c , nhË n thø c v µ kh¶ n¨ ng hµ nh ®é ng c ñ a hä c s i nh.
N h÷ ng nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n nh− tr ª n kh« ng p h¶ i thù c hi Ö n m é t c ¸ c h
t¸ c h r ê i nha u, m µ ®a n xe n, p hè i hî p v í i nha u m é t c ¸ c h nhÞ p nhµ ng c © n ®è i v µ ®¹ t ®− î c nh÷ ng
nhi Ö m v ô c ô thÓ c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö .
N hi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng p h¶ i d ù a v µ o c h− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a ( tµ i li Ö u hä c tË p c hñ y Õ u
c ñ a hä c s i nh ®Ó ®¹ t ®− î c tr × nh ®é ®P q uy ®Þ nh) . M ø c ®é tè i − u c ñ a ki Õ n thø c ®− î c nª u tr o ng s ¸ c h
gi ¸ o v i ª n. T uú t× nh h× nh c ô thÓ , y ª u c Ç u c ñ a m ç i lí p , m ç i c huy ª n ba n m µ x¸ c ®Þ nh nh÷ ng ki Õ n
thø c nµ o c Ç n tr uy Ò n thô , h− í ng d É n hä c s i nh ti Õ p thu d Ç n q ua c ¸ c bµ i ®Ó c ã thÓ n¾ m m é t c ¸ c h tæ ng
hî p c ¶ kho ¸ tr × nh. §Ó lµ m tè t c « ng v i Ö c nµ y , gi ¸ o v i ª n c Ç n x¸ c ®Þ nh tr o ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ nµ o
c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c , tr o ng m ç i c h− ¬ ng, m ç i bµ i c Ç n c ã nh÷ ng ki Õ n thø c nµ o tè t nhÊ t, c Ç n thi Õ t ®Ó hä c
s i nh n¾ m ®− î c c ¸ i c ¬ b¶ n nhÊ t c ñ a c h− ¬ ng tr × nh.
K hi x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n nhÊ t, c Ç n nhí r » ng kh« ng c hØ c ã s ù ki Ö n lÞ c h s ö , m µ c ß n c ã
nh÷ ng kh¸ i ni Ö m , q uy luË t, nh÷ ng v Ê n ®Ò lý thuy Õ t, p h− ¬ ng p h¸ p , kü n¨ ng, t− t− ë ng... Vi Ö c gi ¶ ng
d ¹ y ki Õ n thø c lÞ c h s ö c Ç n p h¶ i r Ê t c ô thÓ . VÝ d ô : ®Ó gi ¸ o d ô c c ho hä c s i nh t− t− ë ng la o ®é ng v µ
h− í ng nghi Ö p , c Ç n c ung c Ê p c ho c ¸ c e m nh÷ ng tµ i li Ö u - s ù ki Ö n v Ò la o ®é ng s ¶ n xuÊ t, v Ò p h¸ t
tr i Ó n lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t xP hé i , v Ò t× nh h× nh ki nh tÕ c ñ a ®Ê t n− í c , v Ò nh÷ ng ®ã ng gã p , s ù la o ®é ng
d ò ng c ¶ m , q uª n m × nh c ñ a c ¸ c thÕ hÖ tr − í c v µ ngµ y na y ...
VÒ m Æ t p h¸ t tr i Ó n, q ua hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng c hØ c ¨ n c ø v µ o né i d ung c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o
kho a m µ c ß n xuÊ t p h¸ t tõ tr × nh ®é t− d uy , kh¶ n¨ ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh ë c ¸ c lø a tuæ i kh¸ c
nha u. T hù c tÕ c hØ r â r » ng, hä c s i nh lí p 6 - 7 c ã kh¶ n¨ ng n¾ m c ¸ i c hung v µ c ¸ i r i ª ng tr o ng c ¸ c s ù
ki Ö n lÞ c h s ö , m è i q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n. H ä c s i nh lí p 8-9 c ã thÓ hi Ó u c ¸ c q uy luË t lÞ c h s ö ®¬ n

4 1
 gi ¶ n. H ä c s i nh tr ung hä c p hæ th« ng c ã thÓ ti Õ p thu nh÷ ng nguy ª n lý , q ua n ®i Ó m c ¬ b¶ n c ñ a c hñ
nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, v Ë n d ô ng v µ o hä c tË p v µ ®ê i s è ng.
§Ó thù c hi Ö n nh÷ ng nhi Ö m v ô tr ª n ë m ø c ®é tè i − u ho ¸ , v i Ö c r Ì n luy Ö n tr Ý nhí lµ c Ç n thi Õ t,
s o ng p h¶ i gi ó p hä c s i nh ghi nhË n m é t c ¸ c h l« gi c , th« ng m i nh, c hø kh« ng p h¶ i hä c thué c m é t c ¸ c h
m ¸ y m ã c m é t s è ni ª n ®¹ i , ®Þ a d a nh, nh© n v Ë t, s ù ki Ö n lÞ c h s ö .
b ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n m é t c ¸ c h c ô thÓ ë tr × nh ®é ki Õ n thø c ,
kü n¨ ng, thã i q ue n hä c tË p c ñ a hä c s i nh. T uú t× nh h× nh c ô thÓ c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng, c ñ a nhµ tr − ê ng,
lí p , hä c s i nh m µ ®i Ò u c hØ nh, s o ng v i Ö c d ¹ y hä c p h¶ i ®¹ t y ª u c Ç u tr × nh ®é c hung c ñ a c h− ¬ ng tr × nh.
c) Vi Ö c tè i − u ho ¸ ®ß i há i gi ¸ o v i ª n p h¶ i c hä n m é t c ¬ c Ê u hî p lý nhÊ t c ho v i Ö c hä c tË p . T he o
kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c , p h© n p hè i c h− ¬ ng tr × nh c ñ a n¨ m hä c , gi ¸ o v i ª n tù m × nh c Ê u t¹ o m é t bµ i gi ¶ ng
hî p lý gå m c ¸ c m Æ t : gi ¶ ng d ¹ y tr ª n lí p , h× nh thµ nh nh÷ ng kü n¨ ng, thã i q ue n c ho hä c s i nh, c « ng
v i Ö c c ho hä c s i nh lµ m ë nhµ , nh÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , c « ng t¸ c c « ng Ý c h - xP hé i .
d ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y hä c q uy Õ t ®Þ nh m é t p hÇ n kh« ng nhá v i Ö c s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o
kho a . §i Ò u nµ y thË t kh« ng ®¬ n gi ¶ n v µ th− ê ng c ã ha i khuy nh h− í ng s a i lÇ m :
- K h« ng thÊ y r â c hø c n¨ ng c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a lµ tµ i li Ö u hä c tË p c ¬ b¶ n c ñ a hä c s i nh, c ho nª n
c ã gi ¸ o v i ª n c hØ c h¨ m c hó ®ä c kü , n¾ m né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , r å i ®ä c c ho hä c s i nh c hÐ p . B µ i
gi ¶ ng s Ï tr ë nª n ®¬ n ®i Ö u, tÎ nh¹ t, kh« ng g© y ®− î c hø ng thó c ho hä c s i nh, kh« ng lµ m c ho c ¸ c e m
ti Õ p nhË n nh÷ ng ki Õ n thø c m í i ngo µ i s ¸ c h gi ¸ o kho a , ha y nh÷ ng ®i Ò u c Ç n hi Ó u s © u h¬ n nh÷ ng ki Õ n
thø c Ê y .
- T ho ¸ t ly q u¸ nhi Ò u né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , tr × nh bµ y m é t c ¸ c h ngÉ u hø ng, tuú ti Ö n, kh« ng
gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m v ÷ ng ®− î c nh÷ ng ®i Ò u c ¬ b¶ n tr o ng s ¸ c h.
§Ó kh¾ c p hô c ha i khuy nh h− í ng tr ª n, c Ç n x¸ c ®Þ nh nh÷ ng v Ê n ®Ò c hñ y Õ u c Ç n gi ¶ ng ®Ó hä c
s i nh n¾ m v ÷ ng the o s ¬ ®å §a i r i .
VÝ d ô : khi gi ¶ ng C¸ c h m ¹ ng 184 8 ë P h¸ p , gi ¸ o v i ª n p h¶ i p h© n tÝ c h, tr × nh bµ y r â nguy ª n nh© n
næ r a c ¸ c h m ¹ ng, nh÷ ng d i Ô n bi Õ n c hÝ nh, nhÊ n m ¹ nh ®Õ n v a i tr ß to lí n c ñ a nh© n d © n la o ®é ng P a r i
tr o ng c ¸ c h m ¹ ng, c ué c ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ga y g¾ t gi ÷ a v « s ¶ n v í i t− s ¶ n c « ng th− ¬ ng nghi Ö p . T hù c
tÕ c hø ng tá r µ ng, khi hä c bµ i nµ y , nhi Ò u hä c s i nh kh« ng n¾ m ®− î c nguy ª n nh© n nµ o lµ m c ho gi a i
c Ê p v « s ¶ n tr ë thµ nh m é t gi a i c Ê p c ¸ c h m ¹ ng nhÊ t. C¸ c e m c hØ nã i c hung c hung lµ "v « s ¶ n ®Ê u
tr a nh m ¹ nh m Ï v × tr o ng ®Ê u tr a nh hä kh« ng m Ê t g× ngo µ i xi Ò ng xÝ c h", c hø kh« ng hi Ó u thù c c hÊ t
c ñ a v Ê n ®Ò lµ ë c hç t× m hi Ó u nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m v Ò la o ®é ng, c ué c s è ng c ñ a gi a i c Ê p v « s ¶ n, c ã tæ
c hø c v µ gi ¸ c ngé . T × m hi Ó u nh− v Ë y m í i gi ¶ i thÝ c h ®− î c v a i tr ß , s ø m Ö nh lÞ c h s ö c ñ a gi a i c Ê p v «
s ¶ n v µ ti nh thÇ n c ¸ c h m ¹ ng tr i Ö t ®Ó c ñ a hä .
§i Ò u q ua n tr ä ng ®è i v í i gi ¸ o v i ª n khi s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a lµ x¸ c ®Þ nh ®− î c ki Õ n thø c nµ o
lµ c hñ y Õ u, c ¬ b¶ n ®è i v í i hä c s i nh ( the o y ª u c Ç u c hung v µ ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a lí p ) . T uy nhi ª n,
p h¶ i tr × nh bµ y v µ h− í ng d É n hä c s i nh n¾ m nh÷ ng s ù ki Ö n, n¨ m th¸ ng, nh© n v Ë t nµ o c ã thÓ t¹ o bi Ó u
t− î ng c hÝ nh x¸ c , c ã h× nh ¶ nh v Ò q u¸ khø ®a ng hä c , ®Ó tõ ®ã c ¸ c e m c ã thÓ ®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n, r ó t r a
c ¸ c q uy luË t, bµ i hä c lÞ c h s ö . §Ó n¾ m ®− î c nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , gi ¸ o
v i ª n c ã thÓ bæ s ung ë m ø c c Ç n thi Õ t, p hï hî p tr × nh ®é v µ y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh m é t s è tµ i
li Ö u kh¸ c r ó t r a tõ nhi Ò u nguå n tha m kh¶ o , nh− ng kh« ng lµ m c ho bµ i gi ¶ ng nÆ ng nÒ .
C¸ c nhµ nghi ª n c ø u p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ®P t× m nhi Ò u c ¸ c h ®Ó gi ¶ i q uy Õ t m è i q ua n
hÖ gi ÷ a né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ bµ i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n, gi ÷ a s ¸ c h gi ¸ o kho a v í i v i Ö c tù hä c
c ñ a hä c s i nh, nh» m ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u tè i − u ho ¸ q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . B » ng kÕ t q u¶ thù c
nghi Ö m s − p h¹ m nhi Ò u n¨ m , T i Õ n s Ü N .G .§a i r i ( L i ª n X« c ò ) ®P ®Ò xuÊ t c ¸ c h s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o
kho a tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö v µ d i Ô n t¶ b» ng s ¬ ®å d − í i ®© y :
B µ i gi ¶ ng ë lí p 1 2
2 3 B µ i tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a

4 2
 T he o « ng, s è 2 ( tr o ng s ¬ ®å ) c hØ p hÇ n né i d ung v õ a c ã tr o ng bµ i gi ¶ ng, v õ a c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o
kho a . §© y lµ nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, khã nhÊ t m µ hä c s i nh c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng. V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n
p h¶ i b¸ m s ¸ t s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó tr × nh bµ y , gi ¶ i thÝ c h c ho hä c s i nh hi Ó u.
Co n s è 1 c hØ p hÇ n tµ i li Ö u kh« ng ®− î c tr × nh bµ y tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , s o ng hä c s i nh c Ç n n¾ m
lµ m c ¬ s ë , bæ s ung c ho v i Ö c hi Ó u ki Õ n thø c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a . V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n p h¶ i tr × nh bµ y
thª m ë lí p .
Co n s è 3 c hØ nh÷ ng v Ê n ®Ò c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , s o ng nh÷ ng v Ê n ®Ò kh« ng khã l¾ m ,
kh« ng c ¬ b¶ n m µ hä c s i nh c ã thÓ tù hä c v µ gi ¸ o v i ª n kh« ng p h¶ i tr × nh bµ y tr ª n lí p lµ m c ho m Ê t
th× gi ê .
Xi n d É n m é t v Ý d ô v Ò v i Ö c s ö d ô ng s ¸ c h gi ¸ o kho a lí p 11 tr ung hä c c huy ª n ba n, khi gi ¶ ng
d ¹ y ti Õ t 1 "N h÷ ng ti Ò n ®Ò d É n tí i bï ng næ c ¸ c h m ¹ ng" c ñ a bµ i 4 "C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p c uè i thÕ
kû XVI I I ".
- P hÇ n tr × nh bµ y tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a c Ç n p h¶ i ®i s © u gi ¶ ng ë lí p ( c o n s è 2 c ñ a s ¬ ®å §a i r i ) :
nÒ n n« ng nghi Ö p l¹ c hË u, c « ng th− ¬ ng nghi Ö p p h¸ t tr i Ó n s o ng bÞ h¹ n c hÕ , xP hé i ®¼ ng c Ê p v µ th© n
p hË n ng− ê i n« ng d © n, b× nh d © n thµ nh thÞ , c ué c ®Ê u tr a nh t− t− ë ng.
- P hÇ n c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , hä c s i nh tù hä c kh« ng c Ç n gi ¶ ng tr ª n lí p ( s è 3) : p hÇ n c h÷ nhá
tr o ng s ¸ c h - p hÇ n kh« ng c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a s o ng p h¶ i tr × nh bµ y thª m ®Ó hä c s i nh n¾ m v ÷ ng ki Õ n
thø c ( s è 1) : m © u thuÉ n gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t m í i - t− b¶ n c hñ nghÜ a v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t p ho ng
ki Õ n, lç i thê i , p h¶ n ®é ng. C¸ c kh¸ i ni Ö m "®¼ ng c Ê p " v µ "gi a i c Ê p ", v a i tr ß c ñ a t− t− ë ng ®è i v í i xP hé i ,
li ª n hÖ ki Õ n thø c d ¹ y - hä c v í i thù c tÕ c ué c s è ng.
e ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö thÓ hi Ö n ë v i Ö c bi Õ t c hä n m é t c ¸ c h c ã hi Ö u q u¶ nhÊ t
v í i v i Ö c s ö d ô ng kÕ t hî p v í i c ¸ c v Ê n ®Ò p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n, tæ c hø c v µ h× nh thø c d ¹ y hä c .
Vi Ö c c hä n p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n tæ c hø c , h× nh thø c d ¹ y hä c nµ o p h¶ i tuú thué c v µ o m ô c ®Ý c h
né i d ung hä c tË p , tÝ nh ®Õ n ®Æ c ®i Ó m c ñ a lí p hä c , hä c s i nh.
g ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ ®ß i há i p h¶ i xe m xÐ t kÕ t q u¶ hä c tË p c ñ a hä c s i nh. K h« ng p h¶ i c hó ý ®Õ n
hä c s i nh c ¸ bi Ö t, hä c kÐ m m µ p h¶ i bi Õ t p h© n ho ¸ hä c s i nh v Ò m Æ t n¨ ng lù c hä c tË p , hø ng thó ... ®Ó
®é ng v i ª n, p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a ng− ê i hä c , gi ó p c ho hä c s i nh tù ®¸ nh gi ¸ , c ï ng v í i s ù ®¸ nh
gi ¸ c ñ a gi ¸ o v i ª n.
h ) Vi Ö c tè i − u ho ¸ thÓ hi Ö n v i Ö c x© y d ù ng m é t gi ¸ o ¸ n hî p lý , m a ng tÝ nh la o ®é ng s ¸ ng
t¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n, c hø kh« ng p h¶ i lµ v i Ö c tã m t¾ t s ¸ c h gi ¸ o kho a m µ p h¶ i bi Õ t gi ¶ i q uy Õ t
nh÷ ng t× nh huè ng thù c s Ï x¶ y r a tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c , n© ng c a o d Ç n kü n¨ ng gi ¶ ng d ¹ y
c ñ a thÇ y v µ n¨ ng lù c hä c tË p c ñ a hä c s i nh.
N h÷ ng y Õ u tè tr ª n c ñ a v i Ö c tè i − u ho ¸ tr o ng s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö p h¶ i
®å ng thê i nh» m c ¸ c m ô c ®Ý c h :
- §¹ t ®− î c kÕ t q u¶ hä c tË p c a o nhÊ t c ñ a hä c s i nh v Ò c ¸ c m Æ t gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t
tr i Ó n.
- T r ¸ nh v i Ö c nhå i nhÐ t tr o ng d ¹ y - hä c , m µ p h¶ i p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c , th« ng m i nh tr o ng nhË n
thø c .
- §¸ nh gi ¸ ®ó ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y v µ hä c tË p .
5 .T ã m l ¹ i , p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c n ã i c h u n g , d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö n ã i r iª n g p h ¶ i ® − î c
n h Ë n th ø c , g i¶ i q u y Õ t, s ö d ô n g tr ª n c ¬ s ë lý lu Ë n v Ò g i¸ o d ô c , x u Ê t p h ¸ t tõ n é i d u n g m « n
h ä c , v µ o ® iÒ u k iÖ n c ô th Ó c ñ a lí p h ä c , h ä c s in h , m ô c ® Ýc h h ä c tË p
D ¹ y - hä c lµ ho ¹ t ®é ng t− ¬ ng hç gi ÷ a thÇ y v µ tr ß nh» m gi ó p c ho hä c s i nh ®é c lË p lÜ nh hé i ki Õ n
thø c m é t c ¸ c h th« ng m i nh, v Ë n d ô ng m é t c ¸ c h s ¸ ng t¹ o v µ o thù c tÕ ( hä c tË p v µ c ué c s è ng) . T r ª n c ¬ s ë
nh÷ ng nguy ª n lý c hung v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c , gi ¸ o v i ª n v Ë n d ô ng v µ o c « ng t¸ c c ô thÓ c ñ a m × nh.
C« ng v i Ö c nµ y kh« ng p h¶ i lµ tù p h¸ t, the o ki nh nghi Ö m v è n c ã m µ p h¶ i d ù a v µ o tÝ nh q uy luË t c ñ a q u¸
tr × nh d ¹ y hä c . N h− ®P nã i ë tr ª n, q u¸ tr × nh d ¹ y hä c lµ q u¸ tr × nh nhË n thø c c hÞ u s ù c hi p hè i c ñ a c ¸ c q uy
luË t nhË n thø c , c hø kh« ng p h¶ i ®¬ n thuÇ n lµ v i Ö c tr uy Ò n thô v µ ti Õ p thu m é t c ¸ c h m ¸ y m ã c , c « ng thø c .

4 3
 T Ý nh q uy luË t c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö tr o ng khi thù c hi Ö n nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ñ a
p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c nã i tr ª n ®− î c d i Ô n t¶ the o s ¬ ®å d − í i ®© y :

M ô c ® Ý ch cñ a v i Ö c
d ¹ y -h ä c
( T hÓ hi Ö n ë kÕ t q u¶
gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c
v µ p h¸ t tr i Ó n, nh» m
®Õ n v i Ö c ®µ o t¹ o thÕ
hÖ tr Î ®P x¸ c ®Þ nh)
N é i d u n g d ¹ y -h ä c §Æ c ®i Ó m lø a
( H Ö thè ng ki Õ n thø c , tuæ i v µ kh¶
kü n¨ ng ti Õ p nhË n v µ n¨ ng nhË n
v Ë n d ô ng ki Õ n thø c thø c c ñ a hä c
v µ o thù c tÕ hä c tË p v µ s i nh
c ué c s è ng, p h© n tÝ c h
®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n, q uy
luË t, nguy ª n lý )

T æ ch ø c v i Ö c d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö
C¸ c h× nh thø c , p h− ¬ ng p h¸ p , p h− ¬ ng ti Ö n
d ¹ y v µ hä c

N h ÷ n g k Õ t q u ¶ cñ a v i Ö c d ¹ y - h ä c
( T r × nh ®é nhË n thø c lÞ c h s ö , v i Ö c gi ¸ o
d ô c t− t− ë ng, ®¹ o ®ø c , p hÈ m c hÊ t v µ
kh¶ n¨ ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a hä c s i nh...) .

N h÷ ng v Ê n ®Ò tr o ng s ¬ ®å tr ª n gi ó p gi ¸ o v i ª n khi s o ¹ n gi ¸ o ¸ n c ã thÓ x¸ c ®Þ nh m Ê y ®i Ò u c hñ
y Õ us a u:
- M ô c ti ª u bµ i gi ¶ ng ( v Ò m Æ t gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n) .
- N h÷ ng né i d ung ki Õ n thø c c ¬ b¶ n c Ç n ®− î c tr × nh bµ y ( the o c ¸ c m ô c c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a ,
®− î c ®i Ò u c hØ nh m é t c ¸ c h hî p lý ) .
- N h÷ ng p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y - hä c tè i thi Ó u, c Ç n thi Õ t c ho v i Ö c d ¹ y - hä c m ç i bµ i c ô thÓ .
- N h÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c p hï hî p v í i m ô c ®Ý c h, né i d ung c ñ a bµ i hä c .
- D ù ki Õ n nh÷ ng t× nh huè ng c ã thÓ x¶ y r a v µ c ¸ c h gi ¶ i q uy Õ t.
- N h÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo µ i gi ê ( hä c s i nh tù hä c ë nhµ , c « ng t¸ c ngo ¹ i kho ¸ thù c hµ nh) .
II− N h÷ ng ph−¬ ng ph¸ p v µ c¸ ch d¹ y - häc l Þ ch s ö ë tr −ê ng phæ
th« ng
T r ª n c ¬ s ë p h© n lo ¹ i hÖ thè ng p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö nª u tr ª n ( p h− ¬ ng p h¸ p th« ng
ti n - t¸ i hi Ö n lÞ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p nhË n thø c lÞ c h s ö , p h− ¬ ng p h¸ p t× m tß i nghi ª n c ø u) c hó ng ta
t× m hi Ó u nh÷ ng p h− ¬ ng p h¸ p , c ¸ c h d ¹ y hä c c ô thÓ ®Ó thù c hi Ö n c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p c hung. N h− ®P
nã i , c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ®Ò u n» m tr o ng m é t hÖ thè ng, nghÜ a lµ c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ
v í i nha u, hç tr î c ho nha u, kh« ng ba o gi ê c hØ s ö d ô ng m é t p h− ¬ ng p h¸ p r i ª ng r Ï . Cho nª n c ¸ c
p h− ¬ ng p h¸ p v µ c ¸ c h d ¹ y hä c c ô thÓ m µ c hó ng ta s Ï lµ m q ue n c ò ng kh« ng lµ r i ª ng c ñ a bÊ t c ø m é t

4 4
 p h− ¬ ng p h¸ p th« ng ti n - t¸ i hi Ö n ha y nhË n thø c ho Æ c t× m tß i - nghi ª n c ø u lÞ c h s ö nµ o m µ c ã thÓ s ö
d ô ng c hung.
Chó ng ta lÇ n l− î t t× m hi Ó u :
1. T r × n h b µ y m i Ö n g
L µ d ï ng l ê i n ã i ®Ó tr × nh bµ y ki Õ n thø c lÞ c h s ö , nã ®− î c q u¸ n tr i Ö t tr o ng c ¶ ba p h− ¬ ng p h¸ p .
Cã nhi Ò u c ¸ c h tr × nh bµ y m i Ö ng, p hï hî p v í i ®Æ c tr − ng c ñ a ki Õ n thø c lÞ c h s ö v µ y ª u c Ç u s − p h¹ m
c ñ a q u¸ tr × nh nhË n thø c .
a )T − ê n g th u Ë t
L µ c ¸ c h tr × nh bµ y m i Ö ng nh» m t¸ i hi Ö n ë hä c s i nh m é t bi Õ n c è lÞ c h s ö q ua n tr ä ng v í i ®Ç y ®ñ
tÝ nh c ô thÓ v µ gî i c ¶ m c ñ a nã . T − ê ng thuË t kh¸ c v í i th« ng b¸ o . T h« ng b¸ o c hØ gi í i h¹ n tr o ng v i Ö c
nª u lª n m é t c ¸ c h c hÝ nh x¸ c nh÷ ng s ù ki Ö n, ni ª n ®¹ i , s è li Ö u, tª n ®Ê t, tª n ng− ê i c Ç n thi Õ t c ho v i Ö c
ghi nhí bµ i hä c , c ho v i Ö c h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m , r ó t r a kÕ t luË n. T h« ng b¸ o kh« ng ®e m l¹ i c ho hä c
s i nh h× nh ¶ nh c ô thÓ v Ò q u¸ khø , v × thÕ c ¸ c e m Ý t hø ng thó hä c tË p , nh− ng c Ç n thi Õ t ®Ó bi Õ t c hÝ nh
x¸ c lÞ c h s ö , lµ m c ¬ s ë c ho v i Ö c hi Ó u q u¸ khø .
T − ê n g t h u Ë t lµ tr × nh bµ y c ã ch ñ ® Ò v Ò m é t bi Õ n c è ha y m é t q u¸ tr × nh lÞ c h s ö tr o ng s ù p h¸ t
tr i Ó n c ñ a nã , v Ò nh÷ ng ho ¹ t ®é ng c ô thÓ c ñ a q uÇ n c hó ng nh© n d © n ha y m é t c ¸ nh© n. T − ê ng thuË t
ba o gi ê c ò ng c ã c hñ ®Ò , c ã t× nh ti Õ t nhÊ t ®Þ nh.
CÊ u t¹ o bµ i t− ê ng thuË t c ã kÞ c h tÝ nh gå m c ã p hÇ n m ë ®Ç u, t× nh ti Õ t p h¸ t tr i Ó n, t× nh ti Õ t p h¸ t
tr i Ó n ®Õ n ®Ø nh c a o , s ù c ¨ ng th¼ ng tr o ng kÕ t c Ê u, t× nh ti Õ t gi ¶ m d Ç n v µ kÕ t thó c .
Vi Ö c x© y d ù ng m é t bµ i t− ê ng thuË t kh¸ c « ng p hu nh− v Ë y nª n gi ¸ o v i ª n c hØ c hä n nh÷ ng s ù
ki Ö n q ua n tr ä ng, c ¬ b¶ n nhÊ t c ñ a m é t gi a i ®o ¹ n ha y m é t thê i kú lÞ c h s ö , p h¶ i s ö d ô ng c ¸ c tµ i li Ö u
tha m kh¶ o c Ç n thi Õ t ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho hä c s i nh, g© y c ho c ¸ c e m hø ng thó hä c tË p .
b )M iª u t¶
L µ tr × nh bµ y nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a m é t s ù v Ë t ha y s ù ki Ö n lÞ c h s ö nh» m gi ó p c ho hä c s i nh
kh« ng c hØ h× nh d ung ®− î c d ¸ ng v Î bª n ngo µ i c ñ a nã m µ nª u bË t nh÷ ng nÐ t b¶ n c hÊ t c hñ y Õ u bª n
tr o ng. K h¸ c v í i t− ê ng thuË t, m i ª u t¶ kh« ng c ã c hñ ®Ò m µ c hØ c ã ®è i t− î ng c ô thÓ c Ç n p h¶ i t× m
hi Ó u.
M i ª u t ¶ c ã ha i lo ¹ i : M i ª u t ¶ t o µ n c¶ n h nh» m p h¸ c ho ¹ bø c tr a nh tr ä n v Ñ n v Ò m é t ®è i t− î ng
( m i ª u t¶ K i m tù th¸ p A i CË p ) ; M i ª u t ¶ cã p h © n t Ý ch tË p tr ung v µ o m é t v µ i ®Æ c ®i Ó m c hñ y Õ u ®Ó
q ua ®ã ®i s © u p h© n tÝ c h c ¬ c Ê u bª n tr o ng c ñ a s ù v Ë t ( m i ª u t¶ ®i Ò u ki Ö n ®Þ a lý m é t n− í c , m é t khu
v ù c ®Ó hi Ó u s ù h× nh thµ nh, p h¸ t tr i Ó n m é t q uè c gi a c æ ®¹ i ) .
c) N ª u ® Æ c ® i Ó m
N ª u ®Æ c ®i Ó m c ñ a m é t s ù ki Ö n, m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö ®Ó lµ m næ i bË t b¶ n c hÊ t c ñ a nã . C¸ c h d ¹ y
hä c nµ y gi ó p hä c s i nh nhí l© u, hi Ó u s © u m é t c ¸ c h hø ng thó lÞ c h s ö ( VÝ d ô , "h× nh t− î ng c hñ nghÜ a
t− b¶ n lµ c o n ®Ø a c ã 2 v ß i ") c ñ a H å ChÝ M i nh lµ c ¸ c h nª u ®Æ c ®i Ó m v Ò s ù thè ng tr Þ c ñ a c hñ nghÜ a
t− b¶ n v µ m è i q ua n hÖ gi ÷ a c hÝ nh q uè c v í i thué c ®Þ a .
d ) G i ¶ i t h Ý ch
G i ¶ i thÝ c h nh» m lµ m c ho hä c s i nh hi Ó u c hÝ nh x¸ c , ®Ç y ®ñ b¶ n c hÊ t, ý nghÜ a , t¸ c d ô ng c ñ a m é t s ù
ki Ö n, m é t kh¸ i ni Ö m , m é t q uy luË t... G i ¶ i thÝ c h n© ng c a o tr × nh ®é lý luË n c ñ a hä c s i nh. G i ¶ i thÝ c h c ã
thÓ ti Õ n hµ nh s a u khi tr × nh bµ y m é t s è s ù ki Ö n ( nh− gi ¶ i thÝ c h v Ò ý nghÜ a c ñ a v i Ö c thµ nh lË p §¶ ng Cé ng
s ¶ n Vi Ö t N a m , s a u khi tr × nh bµ y v Ò q u¸ tr × nh h× nh thµ nh §¶ ng) . G i ¶ i thÝ c h c ã thÓ ti Õ n hµ nh tr o ng khi
tr × nh bµ y m é t s ù ki Ö n, ho Æ c c uè i 1 bµ i ha y 1 c h− ¬ ng...
Y ª u c Ç u c hung c ñ a tr × nh bµ y m i Ö ng, lµ p h¶ i xuÊ t p h¸ t tõ né i d ung hä c , c ã ng« n ng÷ r â r µ ng,
tr o ng s ¸ ng, kÕ t hî p v í i nhi Ò u tµ i li Ö u tha m kh¶ o , p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n. CÇ n c hó ý r Ì n luy Ö n c ho
hä c s i nh bi Õ t tr × nh bµ y v Ò lÞ c h s ö .

4 5
 2 .S ö d ô n g ® å d ï n g t r ù c q u a n
§å d ï ng tr ù c q ua n c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng tr o ng d ¹ y - hä c . N guy ª n t¾ c tr ù c q ua n lµ m é t tr o ng
nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ¬ b¶ n c ñ a lý luË n d ¹ y hä c , nh» m t¹ o c ho hä c s i nh nh÷ ng bi Ó u t− î ng v µ h× nh
thµ nh c ¸ c kh¸ i ni Ö m tr ª n c ¬ s ë tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t hi Ö n v Ë t ®a ng hä c ha y ®å d ï ng tr ù c q ua n m i nh
ho ¹ s ù v Ë t. §å d ï ng tr ù c q ua n kh« ng c hØ c ã ý nghÜ a gi ¸ o d − ì ng m µ c ß n c ã ý nghÜ a gi ¸ o d ô c v µ
p h¸ t tr i Ó n.
Cã nhi Ò u ®å d ï ng tr ù c q ua n tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. Cò ng c ã nh÷ ng ý
ki Õ n kh¸ c nha u v Ò v i Ö c p h© n c hi a c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n. VÒ c ¬ b¶ n c ã thÓ c ã nh÷ ng lo ¹ i c hñ
y Õ u s a u ®© y :
a )§ å d ï n g tr ù cq u a n h iÖ n v Ë t
G å m c ¸ c d i c hØ kh¶ o c æ , d i tÝ c h lÞ c h s ö c ¸ c h m ¹ ng, hi Ö n v Ë t... §ã lµ lo ¹ i tµ i li Ö u c ã gi ¸ tr Þ v Ò
m Æ t kho a hä c v µ gi ¸ o d ô c . T uy nhi ª n, s ö d ô ng lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n nµ y hi Õ m v µ khã .
b )§ å d ï n g tr ù cq u a n t¹ o h ×n h
B a o gå m c ¸ c lo ¹ i p hô c c hÕ , m « h× nh, s a bµ n, tr a nh ¶ nh lÞ c h s ö ... C¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n
nµ y c ã kh¶ n¨ ng kh« i p hô c l¹ i h× nh ¶ nh c ñ a nh÷ ng c o n ng− ê i , ®å v Ë t, bi Õ n c è , s ù ki Ö n lÞ c h s ö m é t
c ¸ c h c ô thÓ , s i nh ®é ng v µ kh¸ x¸ c thù c .
c) § å d ï n g t r ù c q u a n q u y − í c
B a o gå m b¶ n ®å lÞ c h s ö , ®å thÞ , s ¬ ®å , ni ª n bi Ó u.
- B ¶ n ® å lµ m é t lo ¹ i tr ù c q ua n kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö , v × nã x¸ c ®Þ nh
®Þ a ®i Ó m m é t s ù ki Ö n x¶ y r a tr o ng kh« ng gi a n v µ thê i gi a n nhÊ t ®Þ nh. V× v Ë y , v i Ö c x© y d ù ng b¶ n
®å lÞ c h s ö p h¶ i d ù a tr ª n nÒ n c ñ a b¶ n ®å ®Þ a lý ®Ó m i nh ho ¹ b» ng c ¸ c ký hi Ö u v Ò s ù d i Ô n bi Õ n v µ
p h¸ t tr i Ó n c ñ a m é t s ù ki Ö n.
Cã ha i lo ¹ i b¶ n ®å lÞ c h s ö : b¶ n ®å tæ ng hî p v µ b¶ n ®å c huy ª n ®Ò .
+ B ¶ n ®å tæ ng hî p p h¶ n ¸ nh nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö q ua n tr ä ng c ñ a m é t n− í c ha y nhi Ò u n− í c
c ã li ª n q ua n ë m é t thê i kú nhÊ t ®Þ nh tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n tù nhi ª n nhÊ t ®Þ nh ( v Ý d ô , b¶ n ®å "S ù
p h© n c hi a thué c ®Þ a c ñ a c ¸ c ®Õ q uè c c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX", "Vi Ö t N a m gi ÷ a ha i c ué c
c hi Õ n tr a nh thÕ gi í i ") .
+ B ¶ n ®å c huy ª n ®Ò ®Ó d i Ô n t¶ m é t s ù ki Ö n nhÊ t ®Þ nh nh− "Chi Õ n d Þ c h B i ª n gi í i thu - ®« ng
n¨ m 195 0 ".
- N i ª n b i Ó u hÖ thè ng ho ¸ c ¸ c s ù ki Ö n q ua n tr ä ng the o tr × nh tù thê i gi a n, nª u m è i li ª n hÖ d ä c
( the o thê i gi a n) ha y li ª n hÖ nga ng ( c ò ng x¶ y r a tr o ng m é t thê i ®i Ó m ) . Cã nhi Ò u lo ¹ i :
+ N i ª n bi Ó u tæ ng hî p ( nª u c ¸ c s ù ki Ö n lí n, c hñ y Õ u tr o ng m é t thê i gi a n, nh− ni ª n bi Ó u "C¸ c
s ù ki Ö n q ua n tr ä ng tr o ng thê i kú thø nhÊ t c ñ a lÞ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ".
+ N i ª n bi Ó u c huy ª n ®Ò ®i s © u tr × nh bµ y m é t s ù ki Ö n q ua n tr ä ng.
+ N i ª n bi Ó u s o s ¸ nh ®Ó ®è i c hi Õ u, s o s ¸ nh c ¸ c s ù ki Ö n x¶ y r a c ï ng m é t ló c tr o ng lÞ c h s ö , nh» m
lµ m næ i bË t b¶ n c hÊ t, ®Æ c tr − ng c ñ a s ù ki Ö n Ê y , ®Ó r ó t r a kÕ t luË n kh¸ i q u¸ t.
- § å t h Þ d ï ng ®Ó d i Ô n t¶ q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n, s ù v Ë n ®é ng c ñ a m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , tr ª n c ¬ s ë
s ö d ô ng s è li Ö u, tµ i li Ö u thè ng kª tr o ng bµ i hä c .
§å thÞ c ã thÓ bi Ó u d i Ô n b» ng m é t m ò i tª n ®Ó m i nh ho ¹ s ù v Ë n ®é ng ®i lª n, s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a
m é t hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö .
- S ¬ ® å c ô thÓ ho ¸ né i d ung s ù ki Ö n b» ng nh÷ ng m « h× nh h× nh hä c ®¬ n gi ¶ n, d i Ô n t¶ tæ c hø c
m é t c ¬ c Ê u xP hé i , m é t c hÕ ®é c hÝ nh tr Þ , m è i q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n.
d )C ¸ cp h − ¬ n g tiÖ n k ü th u Ë t
L µ lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n r Ê t ®− î c p hæ bi Õ n tr o ng thê i ®¹ i ngµ y na y khi kho a hä c kü thuË t
p h¸ t tr i Ó n r Ê t c ã t¸ c d ô ng ®è i v í i v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö .
N gµ y na y , ng− ê i ta d ï ng c ¸ c lo ¹ i p hi m ®Ì n c hi Õ u, p hi m v i d e o ( b¨ ng ghi h× nh) , b¨ ng ghi © m ...
Vi Ö c p h© n lo ¹ i v µ t¸ c d ô ng c ñ a c ¸ c lo ¹ i p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t ®− î c d i Ô n t¶ tr o ng s ¬ ®å d − í i ®© y :

4 6
 C ¸ c lo ¹ i T h « n g q u a P h − ¬ n g tiÖ n
tµ i liÖ u v iÖ c s ö d ô n g

P hi m ®Ì n c hi Õ u P hi m ®Ì n c hi Õ u

B ¨ ng c hi Õ u h× nh N h× n M ¸ y c hi Õ u

M ¸ y p hã ng ¶ nh

P hã ng ¶ nh M ¸ y c hi Õ u p hi m

P h¸ t tha nh R a d io

§Ü a ghi © m N ghe M ¸ y q ua y ®Ü a

B ¨ ng ghi © m M ¸ y ghi © m

P hi m ®i Ö n ¶ nh M ¸ y c hi Õ u h× nh

Vi d e o N ghe , nh× n Vi d e o

T iv i T iv i

C« ng nghÖ th« ng ti n ngµ y c µ ng ®− î c s ö d ô ng r é ng r P i tr o ng d ¹ y hä c nã i c hung, tr o ng d ¹ y hä c

L Þ c h s ö nã i r i ª ng. T r o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n nhÊ t ®Þ nh, gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö ®− î c bå i d − ì ng s ö d ô ng
m ¸ y v i tÝ nh ®Ó tr × nh bµ y bµ i m í i , s − u tË p tµ i li Ö u, ki Ó m tr a hä c s i nh...
T ã m l¹ i , v Ò p h− ¬ ng p h¸ p s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n, c Ç n c hó ý c ¸ c ®i Ó m s a u ®© y :
- P h¶ i s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n p hï hî p v í i né i d ung s ù ki Ö n ®a ng hä c .
- S ö d ô ng p hï hî p v í i tÝ nh c hÊ t m ç i lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n, kÝ c h th− í c ... v µ ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ
c ñ a lí p hä c .
VÝ d ô : c ¸ c lo ¹ i b¶ n ®å tr e o t− ê ng, tr a nh c ì lí n p h¶ i tr e o tr ª n b¶ ng ®e n c ho hä c s i nh c ï ng
d ï ng c hung. C¸ c lo ¹ i a tla t, a nbo m tr a nh ¶ nh... d ï ng c ho m ç i hä c s i nh, ho Æ c m é t nhã m hä c s i nh
tr ª n bµ n hä c , d ï ng m µ n ¶ nh, p hi m ®Ì n c hi Õ u c hung c ho c ¶ lí p v µ o nh÷ ng gi ê thÝ c h hî p .
- P h¸ t huy tè i ®a tÝ nh tÝ c h c ù c hä c tË p c ñ a hä c s i nh, h− í ng d É n c ¸ c e m q ua n s ¸ t, m i ª u t¶ ,
nhË n xÐ t c ¸ c hi Ö n v Ë t, ®å p hô c c hÕ , "®ä c b¶ n ®å , n¾ m v ÷ ng c ¸ c ký hi Ö u tr ª n b¶ n ®å , lµ m c ¸ c s ¬

4 7
 ®å , ®å thÞ , lË p c ¸ c b¶ ng ni ª n bi Ó u, tr ¶ lê i bµ i hä c the o ®å d ï ng tr ù c q ua n ( d ï ng b¶ n ®å ®Ó tr × nh
bµ y d i Ô n bi Õ n m é t tr Ë n ®¸ nh...) . T r ¸ nh t× nh tr ¹ ng hä c s i nh c hØ xe m ®å d ï ng tr ù c q ua n m µ kh« ng
bi Õ t c ¸ c h lµ m v i Ö c .
- C¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n ®− î c s ö d ô ng tr o ng m ä i kh© u c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c : tr × nh bµ y bµ i
m í i , ki Ó m tr a bµ i c ò , c ñ ng c è ki Õ n thø c , ngo ¹ i kho ¸ thù c hµ nh. CÇ n c hè ng v i Ö c "d ¹ y c ha y " ( kh« ng
c ã ®å d ï ng tr ù c q ua n ) ho Æ c d ï ng "c hi Õ u lÖ " ( ®Ó "m i nh ho ¹ " h¬ n lµ ®Ó "lµ m v i Ö c ") . ë ®© y , p h¶ i
r Ì n luy Ö n c ho hä c s i nh kü n¨ ng thù c hµ nh nghi Ö p v ô bé m « n. Vi Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng nghi Ö p v ô
®− î c ti Õ n hµ nh ë m ä i kh© u, s o ng c hñ y Õ u ë v i Ö c s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n.
3 .S ö d ô n g s ¸ c h g i¸ o k h o a v µ c ¸ c lo ¹ i t µ i liÖ u h ä c t Ë p k h ¸ c
a ) S ¸ ch g i ¸ o k h o a l µ t µ i l i Ö u h ä c t Ë p c¬ b ¶ n c ñ a hä c s i nh ®− î c bi ª n s o ¹ n the o c h− ¬ ng tr × nh ®P
q uy ®Þ nh. N ã gi ó p c ho hä c s i nh ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u, tr × nh ®é c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, p h¸ t huy n¨ ng lù c tù hä c ,
tù nghi ª n c ø u c ñ a hä c s i nh.
V× v Ë y , ®è i v í i gi ¸ o v i ª n, khi gi ¶ ng d ¹ y c Ç n tr ¸ nh v i Ö c lÆ p l¹ i s ¸ c h gi ¸ o kho a . B ë i v × , hä c s i nh
s Ï kh« ng hø ng thó hä c tË p m µ gi ¸ o v i ª n l¹ i m Ê t uy tÝ n tr − í c hä c s i nh. P h− ¬ ng p h¸ p s ö d ô ng tè t
nhÊ t lµ the o "s ¬ ®å §a i r i " ®P nª u ë tr ª n. T r ª n lí p , gi ¸ o v i ª n tr × nh bµ y l− í t q ua , c hØ nh¾ c ®Õ n, ho Æ c
c ho hä c s i nh ®ä c , tr × nh bµ y nh÷ ng p hÇ n kh« ng q ua n tr ä ng c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a , ho Æ c p hÇ n d Ô hi Ó u.
G i ¸ o v i ª n tË p tr ung c hñ y Õ u v µ o p h Ç n c¬ b ¶ n , cè t l â i n h Ê t c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó hä c s i nh n¾ m
v ÷ ng. ë m ø c ®é nhÊ t ®Þ nh, c Ç n thi Õ t, gi ¸ o v i ª n bæ s ung nh÷ ng ki Õ n thø c ngo µ i s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó
hä c s i nh hi Ó u s © u s ¾ c h¬ n.
T r o ng khi gi ¶ ng d ¹ y , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh the o d â i s ¸ c h gi ¸ o kho a ( p hÇ n nµ o ®P
®− î c c huÈ n bÞ , ®ä c tr − í c ë nhµ ) , c ï ng v í i v i Ö c nghe v µ ghi bµ i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n. B Ê t c ø tr − ê ng
hî p nµ o gi ¸ o v i ª n c ò ng p h¶ i s o ¹ n g i ¸ o ¸ n , bæ s ung, ®i Ò u c hØ nh nh÷ ng gi ¸ o ¸ n d ¹ y c ã kÕ t q u¶ .
b ) § è i v í i c¸ c l o ¹ i t µ i l i Ö u t h a m k h ¶ o , khi d ¹ y hä c L Þ c h s ö , gi ¸ o v i ª n p h¶ i c hó ý kha i th¸ c
nhi Ò u. B ë i v × , lÞ c h s ö xP hé i ( d © n té c v µ lo µ i ng− ê i ) li ª n q ua n ®Õ n nhi Ò u m Æ t c ñ a ®ê i s è ng v µ ®− î c
p h¶ n ¸ nh tr o ng nhi Ò u lo ¹ i tµ i li Ö u kh¸ c nha u, p ho ng p hó . T hù c tÕ c hø ng m i nh r » ng, nÕ u gi ¸ o v i ª n
L Þ c h s ö kh« ng c ã nh÷ ng hi Ó u bi Õ t c Ç n thi Õ t v Ò V¨ n hä c , K i nh tÕ hä c , T r i Õ t hä c ... th× kh« ng thÓ d ¹ y
tè t ®− î c . Cã nhi Ò u lo ¹ i tµ i li Ö u tha m kh¶ o . T ù u tr ung c ã c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u c hñ y Õ u, th− ê ng d ï ng s a u
®© y :
- T µ i l i Ö u l Þ ch s ö c ò ng gå m nhi Ò u lo ¹ i : Cã lo ¹ i tµ i li Ö u gè c , ba o gå m c ¸ c v ¨ n ki Ö n tµ i li Ö u li ª n
q ua n tr ù c ti Õ p ®Õ n s ù ki Ö n, r a ®ê i v µ o thê i ®i Ó m x¶ y r a s ù ki Ö n, nh− c ¸ c v ¨ n tù c æ , c ¸ c hi Ö p − í c ,
®i Ò u − í c tuy ª n ng« n ( "T uy ª n ng« n ®é c lË p 1776 " c ñ a n− í c M ü , "T uy ª n ng« n nh© n q uy Ò n v µ d © n
q uy Ò n" c ñ a C¸ c h m ¹ ng P h¸ p 1789, "T uy ª n ng« n ®é c lË p 2-9-194 5 " c ñ a Vi Ö t N a m ) . Cã tµ i li Ö u c ñ a
c hñ nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, tr Ý c h t¸ c p hÈ m c ñ a Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh v µ c ¸ c nhµ lP nh ®¹ o §¶ ng, N hµ
n− í c ta .
Cã tµ i li Ö u tr Ý c h tr o ng c ¸ c t¸ c p hÈ m s ö hä c x− a v µ na y c ñ a c ¸ c nhµ s ö hä c ha y tË p thÓ t¸ c gi ¶ .
Vi Ö c s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n hµ nh tr o ng nh÷ ng tr − ê ng hî p s a u ®© y :
T h ø n h Ê t , d ï ng ®Ó c ô thÓ ho ¸ c ¸ c hi Ö n t− î ng, s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®a ng hä c ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho
hä c s i nh. §ã lµ c ¸ c ®o ¹ n tµ i li Ö u ng¾ n, s ó c tÝ c h, gi µ u h× nh t− î ng ( khi nã i v Ò c hÕ ®é c hi Õ m h÷ u n«
lÖ , tr Ý c h d É n m é t s è ®i Ò u kho ¶ n tr o ng bé luË t H a m ur a bi ) .
T h ø h a i , s ö d ô ng ®Ó gi ¶ i thÝ c h m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , nh» m gi ó p hä c s i nh hi Ó u b¶ n c hÊ t c ñ a nã .
( K hi nã i v Ò v i Ö c N guy Ô n ¸i Q uè c p hÊ n khë i , c ¶ m ®é ng ló c ®ä c "S ¬ th¶ o lÇ n thø nhÊ t nh÷ ng luË n
c − ¬ ng v Ò v Ê n ®Ò d © n té c v µ v Ê n ®Ò thué c ®Þ a " c ñ a L ª ni n, tr Ý c h m é t s è ®i Ó m tr o ng "L u Ë n c− ¬ n g ..."
ha y m é t ®o ¹ n tr o ng bµ i v i Õ t c ñ a H å ChÝ M i nh) .
T h ø b a , d ï ng lµ m c ¬ s ë ®Ó c hø ng m i nh c ho m é t luË n ®i Ó m kho a hä c nh» m hi Ó u ®ó ng s ù ki Ö n
ha y q u¸ tr × nh lÞ c h s ö .
H − í ng d É n hä c s i nh s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö p h¶ i c ho c ¸ c e m tr ù c ti Õ p ®ä c tµ i li Ö u ( d µ i , ng¾ n
tuú tr × nh ®é , y ª u c Ç u hä c tË p ) , r å i gî i ý b» ng nhi Ò u c © u há i nhá ®Ó c ¸ c e m n¾ m d Ç n né i d ung tµ i
li Ö u ( ho µ n c ¶ nh r a ®ê i , né i d ung c hñ y Õ u, ý nghÜ a , t¸ c d ô ng...) .

4 8
 - T µ i l i Ö u v ¨ n h ä c b» ng nh÷ ng h× nh t− î ng c ô thÓ c ã t¸ c d ô ng c ô thÓ ®Õ n t− t− ë ng, t× nh c ¶ m
c ñ a hä c s i nh. Q ua ®ã , c ¸ c e m ti Õ p nhË n s ù ki Ö n lÞ c h s ö m é t c ¸ c h hø ng thó . Cã nhi Ò u lo ¹ i tµ i li Ö u
v ¨ n hä c d © n gi a n ( c a d a o , tr uy Ò n thuy Õ t, c æ tÝ c h, thÇ n tho ¹ i ...) c ã né i d ung p h¶ n ¸ nh hi Ö n thù c lÞ c h
s ö . N Õ u bã c c ¸ i v á thÇ n bÝ , huy Ò n ho Æ c c ã thÓ thu nhË n ®− î c m é t s è tµ i li Ö u lÞ c h s ö c ã gi ¸ tr Þ .
N h− ng ti Ó u thuy Õ t lÞ c h s ö lµ nh÷ ng t¸ c p hÈ m v ¨ n hä c lÊ y m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö lµ m c hñ ®Ò . T uy c ã
p hÇ n h− c Ê u, s o ng gi ¸ tr Þ c h© n thù c c ñ a nã lµ ë c hç p h¶ n ¸ nh ®ó ng c ué c s è ng. N hi Ò u t¸ c p hÈ m v ¨ n
hä c kh¸ c v Ò m Æ t t© m lý , xP hé i c ò ng nª u ®− î c bé m Æ t xP hé i ë m é t thê i ®¹ i . V.I . L ª ni n ®P tõ ng
nã i , c ¸ c t¸ c p hÈ m c ñ a L . T « nxt« i lµ "C h i Õ c g − ¬ n g cñ a c¸ ch m ¹ n g N g a ". T h¬ c a c ¸ c h m ¹ ng,
kh¸ ng c hi Õ n lµ nh÷ ng tµ i li Ö u v ¨ n hä c r Ê t c ã gi ¸ tr Þ tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ...
Cã nhi Ò u c ¸ c h s ö d ô ng tµ i li Ö u v ¨ n hä c tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö .
T h ø n h Ê t , ®− a v µ o bµ i gi ¶ ng m é t ®o ¹ n th¬ , v ¨ n nh» m m i nh ho ¹ nh÷ ng s ù ki Ö n ®a ng hä c .
T h ø h a i , d ï ng m é t ®o ¹ n tr Ý c h tr o ng th¬ , v ¨ n ®Ó c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n, nª u lª n m é t kÕ t luË n kh¸ i
q u¸ t gi ó p hä c s i nh hi Ó u s © u s ¾ c h¬ n m é t thê i kú , m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö .
T h ø b a , tµ i li Ö u v ¨ n hä c ®− î c s ö d ô ng ®Ó tæ c hø c nh÷ ng ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ .
*
* *
T r o ng c h− ¬ ng nµ y , c hó ng t« i m í i tr × nh bµ y nh÷ ng ®i Ò u c ¬ b¶ n nhÊ t v Ò m Æ t lý thuy Õ t c ñ a
p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö . §i Ò u nµ y gi ó p c ho hä c s i nh c ã nhË n thø c ®ó ng v Ò m Æ t q ua n ni Ö m ,
c ò ng nh− nh÷ ng c ¬ s ë ®Ç u ti ª n ®Ó ti Õ n hµ nh tr o ng thù c tÕ . V× v Ë y , khi hä c c Ç n p h¶ i thù c hi Ö n v i Ö c
"hä c ®i ®« i v í i hµ nh", "lý luË n g¾ n v í i thù c ti Ô n" ®Ó c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p , n© ng c a o hi Ö u q u¶
tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö .

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. ý nghÜ a v µ t¸ c d ô ng c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . P h© n tÝ c h né i d ung
v µ v Þ tr Ý c ñ a m ç i p h− ¬ ng p h¸ p tr o ng hÖ thè ng c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng
p hæ th« ng.
2. X© y d ù ng m é t bµ i "t− ê ng thuË t", "m i ª u t¶ " v Ò m é t s ù ki Ö n ha y s ù v Ë t ( tù c hä n) ®Ó
gi ¶ ng d ¹ y c ho hä c s i nh ë m é t lí p ( tù c hä n) .
3. S ö d ô ng m é t b¶ n ®å ( tù c hä n) ®Ó d i Ô n t¶ m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö , r å i tr × nh bµ y né i d ung
s ù ki Ö n Ê y q ua b¶ n ®å .
4 . L Ë p c ¸ c s ¬ ®å , ®å thÞ , ni ª n bi Ó u c ho nh÷ ng s ù ki Ö n c hñ y Õ u tr o ng m é t s è bµ i lÞ c h
s ö .
5 . S − u tÇ m c ¸ c tµ i li Ö u lÞ c h s ö , v ¨ n hä c ®Ó gi ¶ ng d ¹ y nh÷ ng bµ i lÞ c h s ö .

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. P ha n N gä c L i ª n v µ T r Ç n V¨ n T r Þ ( Chñ bi ª n) , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , N XB
G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1992.
2. P ha n N gä c L i ª n, P h¹ m K ú T ¸ , § å d ï n g t r ù c q u a n t r o n g d ¹ y h ä c L Þ ch s ö ë t r − ê n g
p h æ t h « n g , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1975 .
3. N .A . §a i r i , C h u È n b Þ g i ê h ä c L Þ ch s ö n h − t h Õ n µ o , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1979.
4 . C¸ c s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö p hæ th« ng tr ung hä c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v µ tr ung hä c
c huy ª n ba n.
5 . C¸ c tµ i li Ö u tha m kh¶ o v Ò lÞ c h s ö c ñ a N XB G i ¸ o d ô c .
6 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y
h ä c L Þ ch s ö , s ®d , tË p 2.

4 9
 Ch−¬ng V II

Bµ i h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g
B µ i hä c tr ª n lí p lµ m é t h× nh thø c tæ c hø c d ¹ y hä c r Ê t q ua n tr ä ng. H o ¹ t ®é ng tr ª n lí p ®− î c
ti Õ n hµ nh the o c ¸ c ti Õ t hä c , tr o ng gi ê hä c tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a thÇ y v µ tr ß ®− î c p h¸ t huy .
I−V Þ tr Ý , ý nghÜ a , cÊ u tr ó c, ph©n l o ¹ i b µ i häc tr o ng d¹ y - häc L Þ ch s ö
1. B µ i h ä c l µ m é t k h © u q u a n t r ä n g t r o n g q u ¸ t r × n h d ¹ y h ä c , q ua ®ã ho µ n thµ nh c h− ¬ ng
tr × nh ®P q uy ®Þ nh. T r o ng khi gi ¶ ng bµ i tr ª n lí p , gi ¸ o v i ª n p h¶ i c ñ ng c è , bæ s ung ki Õ n thø c ®P
hä c v µ c hñ y Õ u gi ó p hä c s i nh n¾ m ki Õ n thø c m í i m é t c ¸ c h c hñ ®é ng, tù gi ¸ c .
H i Ö u q u¶ c ñ a bµ i hä c p hô thué c v µ o v a i tr ß c ñ a gi ¸ o v i ª n ( c huÈ n bÞ bµ i gi ¶ ng, ti Õ n hµ nh gi ê hä c ,
h− í ng d É n hä c s i nh nhË n thø c ) v µ q ua n tr ä ng lµ v a i tr ß c ñ a hä c s i nh ( p h¸ t huy tÝ nh c hñ ®é ng, s ¸ ng t¹ o ,
®é c lË p c ñ a c ¸ c e m tr ª n lí p ) .
2 .§ Ó ® ¹ t ® − î c m ô c ® Ýc h y ª u c Ç u t r ª n , b µ i h ä c g å m c ã n h ÷ n g y Õ u t è s a u
- X¸ c ®Þ nh m ô c ti ª u, y ª u c Ç u c ñ a bµ i hä c ;
- T r × nh bµ y ki Õ n thø c m í i c ñ a bµ i ( p hÇ n c hñ y Õ u) ;
- K i Ó m tr a , c ñ ng c è nhË n thø c c ñ a hä c s i nh v Ò nh÷ ng ki Õ n thø c ®a ng hä c , kÓ c ¶ nh÷ ng ki Õ n
thø c c ò c ã li ª n q ua n ®Õ n bµ i hä c .
- H − í ng d É n tù hä c ë nhµ .
§Ó c ã c Ê u tr ó c bµ i hä c nh− v Ë y , gi ¸ o v i ª n p h¶ i thù c hi Ö n ®ó ng c h− ¬ ng tr × nh ( p h© n p hè i
c h− ¬ ng tr × nh) , b¸ m s ¸ t né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a , p h¶ n ¸ nh kÞ p thê i thµ nh tù u kho a hä c m í i c ã li ª n
q ua n, q ua n ®i Ó m , ®− ê ng lè i c ñ a §¶ ng, thù c tÕ ®Þ a p h− ¬ ng ( c ñ a nhµ tr − ê ng v µ hä c s i nh) , p h¸ t huy
n¨ ng lù c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p , c hó tr ä ng v i Ö c gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n kh¶ n¨ ng t− d uy c ñ a
hä c s i nh q ua bµ i hä c . B µ i hä c v õ a b¶ o ®¶ m tÝ nh nguy ª n t¾ c ( s ¸ t c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ) ,
s o ng lu« n lu« n ®− î c c ¶ i ti Õ n, hi Ö n ®¹ i ( kÕ t q u¶ la o ®é ng s − p h¹ m c ñ a gi ¸ o v i ª n) . V× v Ë y , bµ i hä c
c Ç n tr ¸ nh ha i khuy nh h− í ng s a i lÇ m : ho Æ c tuú ti Ö n ( tho ¸ t ly c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ) ho Æ c
b¶ o thñ ( kh« ng c hÞ u c ¶ i ti Õ n né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p ®P q u¸ l¹ c hË u) . S ¬ ®å §a i r i nª u tr ª n s Ï
gi ó p kh¾ c p hô c c ¸ c thi Õ u s ã t nµ y .
3 .T r o n g v iÖ c g i¶ n g d ¹ y t r ª n lí p , c ã n h iÒ u lo ¹ i b µ i h ä c k h ¸ c n h a u
M ç i bµ i hä c l¹ i c ã né i d ung, v Þ tr Ý kh¸ c nha u :
a ) B µ i cu n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i lµ bµ i c hñ y Õ u tr o ng m é t gi ê hä c . N ã ®− î c ti Õ n hµ nh tr ª n c ¬ s ë
gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh c ï ng lµ m v i Ö c ( gi ¸ o v i ª n tr × nh bµ y , h− í ng d É n hä c s i nh ghi c hÐ p , c ï ng nha u
tr a o ®æ i th¶ o luË n...) .
B µ i c ung c Ê p ki Õ n thø c m í i ®− î c thù c hµ nh the o nh÷ ng b− í c s a u ®© y :
- K i Ó m t r a k i Õ n t h ø c cò , c hñ y Õ u lµ bµ i tr − í c v µ c huy Ó n s a ng bµ i hä c m í i .
- C u n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i lµ c « ng v i Ö c tr ä ng t© m , ®å ng thê i ti Õ n hµ nh v i Ö c tr × nh bµ y m i Ö ng,
ghi b¶ ng ®e n ( d µ n ý ) , s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n, s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ tµ i li Ö u tha m kh¶ o ,
p h¸ t huy tÝ nh c hñ ®é ng c ñ a hä c s i nh khi the o d â i , ghi c hÐ p v µ ®ã ng gã p v µ o v i Ö c x© y d ù ng bµ i hä c
q ua tr a o ®æ i , th¶ o luË n...
- C ñ n g cè k i Õ n t h ø c ® · h ä c, h− í ng d É n v i Ö c tù hä c ë nhµ v µ c huÈ n bÞ c ho bµ i hä c m í i .
b ) B µ i « n t Ë p , s ¬ k Õ t , t æ n g k Õ t , ®− î c s ö d ô ng khi ho µ n thµ nh v i Ö c d ¹ y - hä c m é t gi a i ®o ¹ n, m é t
thê i kú ha y c ¶ kho ¸ tr × nh ( tr o ng c h− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a c ã nh÷ ng ti Õ t d µ nh c ho v i Ö c « n
tË p , s ¬ kÕ t, tæ ng kÕ t) . B µ i nµ y p h¶ i ®− î c ti Õ n hµ nh d − í i s ù c hØ ®¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n ®Ó hä c s i nh tù
m × nh ho µ n thµ nh bµ i hä c , the o c ¸ c c © u há i gî i ý c ñ a thÇ y . N hÊ t thi Õ t p h¶ i tr ¸ nh v i Ö c thÇ y tr × nh bµ y
®Ó hä c s i nh ghi c hÐ p .

5 0
 c) B µ i k i Ó m t r a nh» m ®¸ nh gi ¸ v i Ö c hä c tË p v µ ti Õ p thu ki Õ n thø c c ñ a hä c s i nh. Cã thÓ ki Ó m tr a
m i Ö ng ( v µ o ®Ç u m ç i gi ê hä c ) v µ ki Ó m tr a v i Õ t ( 15 p hó t ho Æ c 1 ti Õ t) the o q uy ®Þ nh c ñ a c h− ¬ ng
tr × nh. Cã khi bµ i ki Ó m tr a ®− î c tha y b» ng bµ i tË p - thù c hµ nh v í i q uy m « lí n h¬ n, ®ß i há i hä c s i nh
p h¶ i bá nhi Ò u c « ng s ø c h¬ n ( nh− v Ï b¶ n ®å , s − u tÇ m tµ i li Ö u c ã li ª n q ua n ®Õ n m é t s ù ki Ö n, v Ï s ¬
®å , ®å thÞ , x© y d ù ng b¸ o c ¸ o kho a hä c ...) . CÇ n tr ¸ nh q ua n ni Ö m ki Ó m tr a c hØ lµ ki Ó m tr a s ù ki Ö n
( xe m hä c s i nh c ã nhí ha y kh« ng) m µ kh« ng ti Õ n hµ nh c ¸ c lo ¹ i bµ i tË p thù c hµ nh.
d ) B µ i h ä c h ç n h î p , lµ bµ i hä c gå m c ¸ c y Õ u tè c ñ a nh÷ ng lo ¹ i bµ i kh¸ c ( tr × nh bµ y tµ i li Ö u m í i ,
« n tË p - tæ ng kÕ t, ki Ó m tr a ) .
e ) B µ i h ä c t ¹ i t h ù c ® Þ a , t r o n g b ¶ o t µ n g , n h µ t r u y Ò n t h è n g . §© y c ò ng lµ m é t lo ¹ i bµ i né i kho ¸ ,
s o ng kh« ng ti Õ n hµ nh tr o ng lí p hä c , m µ ë nga y n¬ i x¶ y r a s ù ki Ö n ha y tr o ng nhµ b¶ o tµ ng, nhµ
tr uy Ò n thè ng. B µ i hä c thù c ®Þ a th− ê ng ®− î c tæ c hø c ®è i v í i c ¸ c bµ i lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ha y c ¸ c ti Õ t
lÞ c h s ö d © n té c v Ò m é t s ù ki Ö n x¶ y r a ë ®Þ a p h− ¬ ng.
B µ i hä c t¹ i thù c ®Þ a , tr o ng nhµ b¶ o tµ ng, nhµ tr uy Ò n thè ng c ã t¸ c d ô ng r Ê t lí n v Ò c ¶ m Æ t gi ¸ o
d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n, c ã thÓ kÕ t hî p v i Ö c hä c tË p v í i nghi ª n c ø u kho a hä c ( c hñ y Õ u lµ s − u
tÇ m tµ i li Ö u) , g¾ n hä c v í i hµ nh ( g© y ®− î c lß ng tù hµ o , tr ¸ c h nhi Ö m ®è i v í i ®Þ a p h− ¬ ng) , tr − í c hÕ t
b¶ o v Ö , tha m gi a t« n t¹ o d i tÝ c h.
T uy nhi ª n, v i Ö c ti Õ n hµ nh bµ i hä c t¹ i thù c ®Þ a ®ß i há i nhi Ò u c « ng p hu :
- G i ¸ o v i ª n c huÈ n bÞ kü v Ò m Æ t tæ c hø c , kho a hä c , t− t− ë ng.
- Cã kÕ ho ¹ c h hî p lý tr o ng v i Ö c kÕ t hî p gi ÷ a nhµ tr − ê ng v µ ®Þ a p h− ¬ ng ( B a n q u¶ n lý d i tÝ c h,
b¶ o tµ ng, tr uy Ò n thè ng) , kÕ t hî p gi ÷ a thÇ y v µ tr ß .
- T r o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ho p hÐ p c ã thÓ tæ c hø c p hô c hå i l¹ i m é t s è h× nh ¶ nh c ã li ª n q ua n
®Õ n s ù ki Ö n ( v Ý d ô : hä c v Ò c hi Õ n tr a nh d u kÝ c h tr o ng thê i kú kh¸ ng c hi Õ n c hè ng P h¸ p c ã thÓ d i Ô n
l¹ i m é t tr Ë n c hè ng c µ n) .
II- N ©ng ca o hiÖ u q u¶ cñ a m é t giê häc
T r o ng m é t gi ê hä c , c ã thÓ ti Õ n hµ nh m é t bµ i ha y m é t s è p hÇ n c ñ a bµ i ( c ã bµ i hä c ®− î c ti Õ n
hµ nh tr o ng m é t ti Õ t, c ã thÓ ti Õ n hµ nh tr o ng 2-3 ti Õ t) , p h¶ i lµ m thÕ nµ o ®e m l¹ i hi Ö u q u¶ tè i ®a c ho
v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh. T r o ng thù c tÕ , hä c s i nh ë tr − ê ng p hæ th« ng hi Ö n na y n¾ m ki Õ n thø c c hñ
y Õ u tr ª n lí p hä c . VÒ nhµ , c ¸ c e m kh« ng c ã th× gi ê ®Ó hä c nhi Ò u. T i Õ n hµ nh m é t gi ê hä c tè t tr ª n
lí p lµ b¶ o ®¶ m p hÇ n lí n s ù thµ nh c « ng tr o ng v i Ö c tr uy Ò n thô ki Õ n thø c ®Ó hä c s i nh ti Õ p thu ki Õ n
thø c .
§i Ò u nµ y r Ê t q ua n tr ä ng v µ ®ß i há i nhi Ò u c « ng s ø c , la o ®é ng s − p h¹ m , ý thø c , ti nh thÇ n tr ¸ c h
nhi Ö m c ñ a gi ¸ o v i ª n.
D − í i ®© y , c hó ng t« i tr × nh bµ y m é t s è v Ê n ®Ò nh» m gã p p hÇ n v µ o v i Ö c n© ng c a o hi Ö u q u¶ m é t
gi ê hä c .
1. P h − ¬ n g p h ¸ p t i Õ n h µ n h b µ i h ä c l Þ c h s ö
§Ó ti Õ n hµ nh bµ i hä c c ã c hÊ t l− î ng c a o c Ç n c ã nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ , q ua n tr ä ng nhÊ t lµ gi ¶ i
q uy Õ t tè t m è i q ua n hÖ gi ÷ a né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . §© y lµ v Ê n ®Ò c ã tÝ nh c hÊ t nguy ª n
t¾ c khi ti Õ n hµ nh bµ i hä c lÞ c h s ö .
Chó ng ta c ho r » ng, né i d ung bµ i hä c q uy Õ t ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . §i Ò u nµ y ®ó ng, s o ng
nÕ u tuy Ö t ®è i ho ¸ v a i tr ß c ñ a né i d ung v µ c o i th− ê ng ý nghÜ a c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p th× s Ï d É n tí i q ua n
ni Ö m s a i lÇ m v Ò v i Ö c kh« ng c Ç n c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c , khi né i d ung bµ i hä c ®− î c tha y
®æ i . §© y lµ m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n lµ m gi ¶ m hi Ö u q u¶ bµ i hä c .
ChØ khi nµ o n¾ m v ÷ ng né i d ung bµ i hä c , hi Ó u r â hä c s i nh c ñ a m × nh, x¸ c ®Þ nh r â m ô c ®Ý c h bµ i
hä c v µ c © n nh¾ c tÊ t c ¶ s ù ®å ng bé c ñ a c ¸ c nh© n tè kh¸ c , ló c ®ã m í i t× m r a p h− ¬ ng p h¸ p tè t nhÊ t
c ho v i Ö c ti Õ n hµ nh bµ i hä c . N h− v Ë y , hi Ö u q u¶ bµ i hä c lu« n lu« n g¾ n li Ò n v í i v i Ö c c ¶ i ti Õ n né i
d ung v µ ®æ i m í i p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . N ¾ m v ÷ ng né i d ung s Ï x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c
tè t, s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p tè t s Ï gi ó p hä c s i nh n¾ m v ÷ ng né i d ung bµ i hä c . ChuÈ n bÞ bµ i hä c lµ

5 1
 c huÈ n bÞ m é t c ¸ c h to µ n d i Ö n né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p , c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n d ¹ y , hä c ®Ó ®¹ t hi Ö u q u¶
c a o .
2 .H iÖ u q u ¶ b µ i h ä c lÞc h s ö c Ç n ® ¹ t
M ô c ®Ý c h c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c lµ n© ng c a o hi Ö u q u¶ bµ i hä c tr ª n lí p . P h− ¬ ng p h¸ p tè t s Ï n© ng
c a o hi Ö u q u¶ c ñ a bµ i hä c . T hÕ nµ o lµ hi Ö u q u¶ c ñ a bµ i hä c lÞ c h s ö , v Ê n ®Ò ®− î c th¶ o luË n s « i næ i ,
c ã m é t s è ®i Ò u nhÊ t tr Ý , nh− ng kh« ng p h¶ i kh« ng c ß n c ã nh÷ ng ý ki Õ n kh¸ c bi Ö t. H i Ö n na y v É n c ß n
tå n t¹ i q ua n ni Ö m p hi Õ n d i Ö n, xe m xÐ t hi Ö u q u¶ bµ i hä c c hØ ë m ø c ®é ti Õ p nhË n ki Õ n thø c . D ù a
tr ª n q uy Õ t ®Þ nh tæ ng hî p , c hó ng ta nhÊ t tr Ý r » ng hi Ö u q u¶ c ñ a bµ i hä c ®− î c x¸ c ®Þ nh kh« ng c hØ
b» ng v i Ö c h× nh thµ nh c ¸ c tr i thø c m µ c ß n b» ng v i Ö c p h¸ t tr i Ó n t− d uy , kü n¨ ng, kü x¶ o c ñ a hä c
s i nh. N ã i m é t c ¸ c h c ô thÓ , hi Ö u q u¶ bµ i hä c thÓ hi Ö n ë nh÷ ng m Æ t s a u ®© y :
- T h ø n h Ê t , v Ò m Æ t ki Õ n thø c , bµ i hä c p h¶ i gi ó p hä c s i nh n¾ m ®− î c nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n
c ñ a bµ i . §ã lµ nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ¬ b¶ n, ®¸ nh gi ¸ c ¸ c s ù ki Ö n ®ã , r ó t r a bµ i hä c , nª u q uy luË t
( nÕ u c ã ) v µ h× nh thµ nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö c ho hä c s i nh, gi ó p hä c s i nh tr ¶ lê i ®− î c "nh− thÕ nµ o ?"
v µ "v × s a o ?".
- T h ø h a i , bµ i hä c p h¶ i ®¹ t ®− î c m ô c ti ª u gi ¸ o d ô c ®Ò r a . §© y lµ v Ê n ®Ò q ua n tr ä ng, nh− ng r Ê t
khã kh¨ n p hø c t¹ p . Vi Ö c gi ¸ o d ô c p h¶ i p hï hî p v í i né i d ung bµ i hä c , tr × nh ®é , y ª u c Ç u c ñ a hä c
s i nh, kh« ng p h¶ i lµ nh÷ ng c « ng thø c c ã s ½ n, kh« ng c ã t¸ c d ô ng g× . M uè n ®¸ nh gi ¸ kÕ t q u¶ gi ¸ o
d ô c c ñ a bµ i hä c , tr − í c ti ª n c Ç n xe m xÐ t th¸ i ®é xó c c ¶ m c ñ a hä c s i nh ®è i v í i c ¸ c s ù ki Ö n nghi ª n
c ø u, nh÷ ng p h¶ n ø ng tù nhi ª n, th¸ i ®é , nh© n c ¸ c h c ñ a c ¸ c e m ®è i v í i hi Ö n t− î ng v µ nh÷ ng nh© n
v Ë t lÞ c h s ö . T i Õ p ®ã , xe m xÐ t kü n¨ ng c ñ a hä c s i nh tr o ng v i Ö c ®¸ nh gi ¸ ®ó ng nh÷ ng hi Ö n t− î ng, v a i
tr ß c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t, kü n¨ ng s ö d ô ng c ¸ c ki Õ n thø c lý luË n ®P hä c ®Ó tù m × nh p h© n tÝ c h c ¸ c hi Ö n
t− î ng xP hé i c ñ a q u¸ khø v µ hi Ö n t¹ i . N h÷ ng c « ng v i Ö c nµ y kh« ng c hØ gi ó p hä c s i nh n¾ m v ÷ ng
h¬ n ki Õ n thø c lÞ c h s ö , m µ c ß n gã p p hÇ n gi ¸ o d ô c ®¹ o ®ø c , t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ c ho c ¸ c e m tr o ng q u¸
tr × nh hä c tË p lÞ c h s ö .
- T h ø b a , hi Ö u q u¶ c ñ a bµ i hä c c ß n ®− î c thÓ hi Ö n ë v i Ö c p h¸ t tr i Ó n to µ n d i Ö n hä c s i nh, ®Æ c bi Ö t
lµ n¨ ng lù c nhË n thø c nh− tr i gi ¸ c , tr Ý t− ë ng t− î ng, tr Ý nhí , t− d uy ... v µ kü n¨ ng thù c hµ nh – v Ë n
d ô ng ki Õ n thø c ®P hä c . Vi Ö c p h¸ t tr i Ó n c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c v µ thù c hµ nh kh« ng t¸ c h r ê i c ¸ c
y Õ u tè c ñ a nh© n c ¸ c h nh− c hó ý , xó c c ¶ m lÞ c h s ö , hø ng thó hä c tË p , ý c hÝ ... N go µ i r a , gi ¸ o v i ª n
c ò ng kh« ng q uª n h× nh thµ nh c ho c ¸ c e m lß ng m o ng m uè n v µ kh¶ n¨ ng tha m gi a tÝ c h c ù c , c ã hi Ö u
q u¶ c ¸ c ho ¹ t ®é ng xP hé i c hÝ nh tr Þ v µ la o ®é ng s ¶ n xuÊ t. §å ng thê i v í i v i Ö c p h¸ t tr i Ó n c ¸ c n¨ ng
lù c nhË n thø c , gi ¸ o v i ª n p h¸ t tr i Ó n c ¸ c kü n¨ ng, kü x¶ o c ñ a hä c s i nh, nhÊ t lµ kü n¨ ng t− d uy nh−
p h© n tÝ c h, s o s ¸ nh, tæ ng hî p , kh¸ i q u¸ t... v µ c ¸ c kü n¨ ng thù c hµ nh bé m « n.
B a m Æ t bå i d − ì ng ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n tr o ng bµ i hä c c ã m è i q ua n hÖ thè ng nhÊ t
bi Ö n c hø ng. N hi Ö m v ô gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n c ñ a bµ i hä c c hØ c ã thÓ thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë h× nh
thµ nh ki Õ n thø c . §å ng thê i , c hÝ nh v i Ö c ho µ n thµ nh nhi Ö m v ô gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n tr o ng gi ê hä c
s Ï lµ m c ho v i Ö c n¾ m ki Õ n thø c c ñ a hä c s i nh v ÷ ng c h¾ c h¬ n, s © u s ¾ c h¬ n.
3 .N h ÷ n g b iÖ n p h ¸ p n © n g c a o h iÖ u q u ¶ b µ i h ä c
Cã nhi Ò u bi Ö n p h¸ p nh» m n© ng c a o hi Ö u q u¶ bµ i hä c , c hñ y Õ u lµ :
a ) V i Ö c l ù a ch ä n n é i d u n g b µ i h ä c b ¶ o ® ¶ m t Ý n h k h o a h ä c, thÓ hi Ö n ë nh÷ ng s ù ki Ö n c ¬ b¶ n,
c hÝ nh x¸ c nhÊ t, r â r µ ng nhÊ t ®Ó t¹ o ®i Ò u ki Ö n h× nh thµ nh c ¬ s ë c ho v i Ö c hä c s i nh hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö .
CÇ n x¸ c ®Þ nh ®ó ng thê i gi a n v µ kh« ng gi a n c ñ a c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö v × s ù ki Ö n lÞ c h s ö kh« ng ®− î c
s ¾ p xÕ p v µ o thê i gi a n v µ kh« ng gi a n nhÊ t ®Þ nh th× c hØ lµ m é t ®è ng ngæ n nga ng, kh« ng c ã ý nghÜ a .
T Ý nh kho a hä c c ß n thÓ hi Ö n ë v i Ö c ®¸ nh gi ¸ , gi ¶ i thÝ c h, t× m r a b¶ n c hÊ t, m è i q ua n hÖ nh© n q u¶ , s ù
p h¸ t tr i Ó n c ã tÝ nh q uy luË t c ñ a s ù ki Ö n, hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö , ®Æ c bi Ö t v i Ö c ®¸ nh gi ¸ c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h
s ö xo a y q ua nh c ¸ c v Ê n ®Ò nh− ý nghÜ a ti Õ n bé ha y p h¶ n ®é ng c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h s ö ë c ¸ c thê i
®¹ i , ý nghÜ a ®ã ng gã p c ñ a hä ®è i v í i s ù p h¸ t tr i Ó n v ¨ n ho ¸ , xP hé i ... K hi gi ¶ i thÝ c h, ®¸ nh gi ¸ p h¶ i
b¶ o ®¶ m nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c : q ua n ®i Ó m lÞ c h s ö , tr ¸ nh "hi Ö n ®¹ i ho ¸
lÞ c h s ö ", ®i ®Õ n xuy ª n t¹ c , bã p m Ð o lÞ c h s ö ...

5 2
 T Ý nh kho a hä c c ñ a né i d ung bµ i hä c g¾ n c hÆ t v í i tÝ nh v õ a s ø c ®è i v í i v i Ö c lÜ nh hé i c ñ a hä c
s i nh v Ò khè i l− î ng v µ tr × nh ®é ki Õ n thø c .
b ) V i Ö c p h ¸ t t r i Ó n c¸ c h o ¹ t ® é n g n h Ë n t h ø c ® é c l Ë p , nhÊ t lµ t− d uy ®é c lË p v µ s ¸ ng t¹ o c ñ a
hä c s i nh c ã ý nghÜ a ®Æ c bi Ö t ®è i v í i hi Ö u q u¶ bµ i hä c . H o ¹ t ®é ng nhË n thø c ®é c lË p c ñ a hä c s i nh
lµ m é t tr o ng nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n v õ a c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng tr o ng v i Ö c n© ng c a o hi Ö u q u¶ gi ¶ ng d ¹ y ,
gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n to µ n d i Ö n nh© n c ¸ c h c ñ a hä c s i nh.
T r − í c hÕ t, ho ¹ t ®é ng ®é c lË p nhË n thø c c ñ a hä c s i nh s Ï ®¶ m b¶ o kÕ t q u¶ lÜ nh hé i ki Õ n thø c c ñ a
c ¸ c e m . Cã ha i lo ¹ i lÜ nh hé i ki Õ n thø c : l Ü n h h é i s ¸ n g t ¹ o d ù a tr ª n c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng t− d uy ®é c lË p v µ
l Ü n h h é i t ¸ i t ¹ o d ù a tr ª n c ¬ s ë nhí l¹ i v µ hi Ó u bi Õ t nh÷ ng ki Õ n thø c c ã s ½ n. T r o ng gi ê hä c lÞ c h s ö ,
gi ¸ o v i ª n c Ç n kÕ t hî p ha i lo ¹ i lÜ nh hé i ki Õ n thø c nµ y , s o ng ®Æ c bi Ö t c hó ý tí i lÜ nh hé i s ¸ ng t¹ o tr ª n
c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng t− d uy ®é c lË p . Cã nhi Ò u c o n ®− ê ng, p h− ¬ ng p h¸ p kh¸ c nha u ®Ó p h¸ t tr i Ó n c ¸ c ho ¹ t
®é ng nhË n thø c ®é c lË p c ñ a hä c s i nh, p hæ bi Õ n v µ c ã t¸ c d ô ng lí n nhÊ t lµ v Ë n d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p
d ¹ y , hä c nª u v Ê n ®Ò .
c) T r × n h b µ y m i Ö n g p h ¶ i t h Ë t s i n h ® é n g , g î i h × n h ¶ n h , g © y x ó c c¶ m l Þ ch s ö ch o h ä c s i n h . T hi Õ u
h× nh ¶ nh tr o ng tr × nh bµ y ki Õ n thø c , hä c s i nh r Ê t khã h× nh d ung c ô thÓ s ù ki Ö n lÞ c h s ö tr o ng q u¸
khø . T r × nh bµ y c ã h× nh ¶ nh kh« ng c hØ lµ ®i Ó m tù a c ñ a nhË n thø c c ¶ m tÝ nh, m µ c ß n lµ nguå n gè c
c ñ a t− d uy tr o ng v i Ö c hi Ó u b¶ n c hÊ t v µ ®¸ nh gi ¸ s ù ki Ö n lÞ c h s ö . T r × nh bµ y h× nh ¶ nh c ß n kh¬ i d Ë y
s ù hå i hé p xó c ®é ng c ñ a hä c s i nh, t× nh c ¶ m ng¹ c nhi ª n ha y hi Õ u kú , ®å ng t× nh ha y p h¶ n ®è i , v ui
s − í ng ha y ®a u khæ . S ù hå i hé p xó c ®é ng lµ m t¨ ng hø ng thó c ñ a hä c s i nh ®è i v í i lÞ c h s ö , h× nh
thµ nh nh© n c ¸ c h c ñ a c ¸ c e m , n© ng c a o c hÊ t l− î ng tr i gi ¸ c , nhí l¹ i v µ t− d uy . H × nh ¶ nh c ô thÓ s Ï
gi ó p hä c s i nh tr ¸ nh hi Ö n t− î ng hi Ö n ®¹ i ho ¸ lÞ c h s ö .
M é t tr o ng nh÷ ng nguå n ki Õ n thø c q ua n tr ä ng, t¹ o c ho hä c s i nh c ã bi Ó u t− î ng c ô thÓ gi µ u h× nh
¶ nh lµ ng« n ng÷ c ñ a gi ¸ o v i ª n(1). V× v Ë y , tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö , gi ¸ o v i ª n c Ç n r Ì n luy Ö n c « ng p hu,
to µ n d i Ö n, n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c kho a hä c , s ö d ô ng tè t c ¸ c ki Õ n thø c kh¸ c , nghÖ thuË t tr × nh bµ y ( tõ
ng÷ , c ö c hØ ...) . T r o ng q u¸ tr × nh tr × nh bµ y c ñ a gi ¸ o v i ª n, v i Ö c s ö d ô ng ®a d ¹ ng, p ho ng p hó c ¸ c tµ i
li Ö u nh− ®o ¹ n tr Ý c h tµ i li Ö u, lÞ c h s ö v ¨ n hä c , ®å d ï ng tr ù c q ua n... c ã t¸ c d ô ng r Ê t tè t ®Ó t¹ o nª n
h× nh ¶ nh.
d ) S ö d ô n g m é t c¸ ch ® a d ¹ n g , k Õ t h î p n h u Ç n n h u y Ô n , h î p l ý c¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p , c¸ ch d ¹ y
h ä c t r o n g m é t b µ i l Þ ch s ö , ®Æ c bi Ö t c hó ý tí i d ung l− î ng c ñ a c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p ®Ó kh« ng lµ m nÆ ng
nÒ gi ê hä c , tr × nh bµ y nhå i nhÐ t, s o ng v É n ®¹ t ®− î c kÕ t q u¶ tè i ®a .
T r o ng gi ê lª n lí p , v i Ö c s ö d ô ng b¶ ng ®e n c ñ a gi ¸ o v i ª n ( c ¶ hä c s i nh) hi Ö n na y v É n c ß n lµ y Õ u
tè q ua n tr ä ng ®Ó n© ng c a o hi Ö u q u¶ bµ i hä c , d ï ®P s ö d ô ng m µ n h× nh. S ö d ô ng b¶ ng ®e n kh« ng c hØ
lµ tha o t¸ c , kü n¨ ng s − p h¹ m m µ c ß n m a ng tÝ nh nghÖ thuË t c ñ a ho ¹ t ®é ng s ¸ ng t¹ o m µ gi ¸ o v i ª n
c Ç n ®− î c r Ì n luy Ö n nga y tõ ngµ y c ß n lµ s i nh v i ª n. Vi Ö c s ö d ô ng b¶ ng ®e n p h¶ i ®¹ t ®− î c c ¸ c m ô c
®Ý c h : thÓ hi Ö n né i d ung c hÝ nh c ñ a bµ i ( ghi s ù ki Ö n c hñ y Õ u, thuË t ng÷ , tª n ng− ê i , tª n ®Ê t v µ ni ª n
®¹ i c Ç n nhí ...) , p h¸ t tr i Ó n t− d uy ®é c lË p c ñ a hä c s i nh, r Ì n luy Ö n kü n¨ ng, s ó c tÝ c h, hÊ p d É n, gî i s ù
th« ng m i nh s ¸ ng t¹ o c ñ a c ¸ c e m . K h« ng nª n ghi nhi Ò u c hi ti Õ t, r − ê m r µ , kh« ng lµ m næ i bË t tr ä ng
t© m c ñ a bµ i hä c .
N go µ i r a c ß n c ã thÓ ®− a r a c ¸ c q uy t¾ c m µ hä c s i nh c Ç n nhí ®Ó ho µ n thµ nh c ¸ c bµ i tË p ®é c
lË p , h× nh thµ nh q ua n ®i Ó m , p h− ¬ ng p h¸ p xe m xÐ t. VÝ d ô : h− í ng d É n c ¸ c e m x¸ c ®Þ nh nguy ª n
nh© n, b¶ n c hÊ t m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö c Ç n thù c hi Ö n c ¸ c v i Ö c c ô thÓ nh− thÕ nµ o .
III- T iÕ n hµ nh b µ i häc l Þ ch s ö
§© y lµ c « ng v i Ö c q ua n tr ä ng, c hñ y Õ u c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c , tæ ng hî p nhi Ò u m Æ t ho ¹ t ®é ng
®å ng thê i c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh ®Ó ®¹ t ®− î c m ô c ®Ý c h ®Ò r a . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng nguy ª n t¾ c ,
p h− ¬ ng p h¸ p c hung, m ç i lo ¹ i bµ i hä c l¹ i c ã nh÷ ng nÐ t r i ª ng. B µ i cu n g cÊ p k i Õ n t h ø c m í i lµ thµ nh

(1) X e m c h − ¬ n g V I -H Ö th è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ th « n g .

5 3
 p hÇ n c hÝ nh c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. V× v Ë y , c hó ng t« i s Ï c hñ y Õ u ®Ò
c Ë p v i Ö c ti Õ n hµ nh lo ¹ i bµ i hä c nµ y , q ua thù c hi Ö n c ¸ c b− í c : c huÈ n bÞ , ti Õ n hµ nh kÕ t thó c bµ i m í i
c huÈ n bÞ c ho bµ i s a u. §© y lµ q u¸ tr × nh li ª n ho µ n, kh« ng thÓ t¸ c h r ê i nha u.
1. C h u È n b Þ b µ i h ä c l Þ c h s ö
T r ª n c ¬ s ë kÕ ho ¹ c h gi ¶ ng d ¹ y bé m « n c ¶ n¨ m , kÕ ho ¹ c h gi ¶ ng d ¹ y tõ ng p hÇ n, tõ ng c h− ¬ ng,
gi ¸ o v i ª n s o ¹ n bµ i - c huÈ n bÞ gi ¸ o ¸ n. T hÕ nµ o lµ m é t gi ¸ o ¸ n ? H i Ö n na y v É n c ß n tå n t¹ i nh÷ ng
q ua n ni Ö m kh« ng ®ó ng v Ò gi ¸ o ¸ n. M é t s è gi ¸ o v i ª n tr Î , m í i r a tr − ê ng, tr o ng thù c tÕ ®P bi Õ n gi ¸ o
¸ n thµ nh b¶ ng tã m t¾ t né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a p hæ th« ng ®Ó nã i l¹ i c ho hä c s i nh c hÐ p . §i Ò u nµ y
lµ m c ho hä c s i nh kh« ng hø ng thó , kh« ng thu nhË n ®− î c ®i Ò u g× bæ Ý c h tr o ng gi ê hä c tË p , ®ã c ò ng
lµ nguy ª n nh© n lµ m gi ¶ m v µ m Ê t uy tÝ n c ñ a gi ¸ o v i ª n. S o ng ng− î c l¹ i c ã t× nh tr ¹ ng "tho ¸ t ly né i
d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a ", "®Ó c h¸ y gi ¸ o ¸ n", tø c lµ gi ¸ o v i ª n tr × nh bµ y nh÷ ng v Ê n ®Ò kh« ng p hï hî p
tr × nh ®é y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh, s a v µ o nh÷ ng c hi ti Õ t kh« ng c ¬ b¶ n, kÝ c h thÝ c h s ù tß m ß ,
hi Õ u kú kh« ng c Ç n thi Õ t ( ®« i khi c ã h¹ i ) , lµ m lo P ng né i d ung, tr ä ng t© m bµ i gi ¶ ng.
Cã gi ¸ o v i ª n ( c « ng t¸ c l© u n¨ m , c ã nhi Ò u ki nh nghi Ö m nghÒ nghi Ö p ) l¹ i xe m gi ¸ o ¸ n nh− c ¸ i g×
kh« ng tha y ®æ i , s o ¹ n m é t lÇ n d ï ng c ho nhi Ò u n¨ m hä c , kh« ng kÞ p thê i ®i Ò u c hØ nh bæ s ung v Ò né i
d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p . C¸ c nhµ nghi ª n c ø u gi ¸ o d ô c ®P x¸ c ®Þ nh gi ¸ o ¸ n lµ "b¶ n kÕ ho ¹ c h c ñ a m é t
ti Õ t lª n lí p tr o ng ®ã nª u r â c ¸ c b− í c c hñ y Õ u tr o ng c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y gi ¸ o v µ hä c s i nh ë tr ª n lí p ,
®å ng thê i c ò ng nª u ®− î c m é t c ¸ c h v ¾ n t¾ t né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p c ñ a c « ng v i Ö c ®ã nh» m ®¹ t
®− î c m ô c ®Ý c h c ô thÓ v µ r â r µ ng m µ thÇ y gi ¸ o x¸ c ®Þ nh tr − í c the o y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh hä c"(1).
H i Ö n na y , gi ¸ o ¸ n p h¶ i thÓ hi Ö n r â v i Ö c p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p .
§Ó s o ¹ n gi ¸ o ¸ n, gi ¸ o v i ª n c Ç n d ù a v µ o c Ê u t¹ o c hung c ñ a lo ¹ i bµ i , né i d ung c ô thÓ c ñ a bµ i ,
v µ o ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh, p h© n c hi a thê i gi a n c ho tõ ng c « ng v i Ö c , tõ ng m ô c c hÝ nh
x¸ c v µ hî p lý .
G i ¸ o ¸ n gå m né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y v µ c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ
hä c s i nh the o h− í ng p h¸ t huy tÝ nh tÝ c h c ù c c ñ a thÇ y v µ tr ß . K hi s o ¹ n bµ i c Ç n tr ¸ nh lè i d ¹ y hä c
nhå i nhÐ t ki Õ n thø c , ki Ó u c æ ®é ng gi ¸ o d ô c b» ng nh÷ ng khÈ u hi Ö u c hÝ nh tr Þ m µ kh« ng xuÊ t p h¸ t tõ
nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ô thÓ kh« ng lµ m c ho hä c s i nh "®é ng nP o ", c hñ ®é ng ti Õ p thu ki Õ n thø c .
X¸ c ®Þ nh c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh p h¶ i kÕ t hî p v i Ö c tr uy Ò n thô ki Õ n thø c
c ã s ½ n v í i ho ¹ t ®é ng tÝ c h c ù c , ®é c lË p c ñ a hä c s i nh. L Ü nh hé i ki Õ n thø c v µ p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c nhË n
thø c lµ ha i m Æ t c ã q ua n hÖ kh¨ ng khÝ t v í i nha u c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y hä c . T õ q ua n ni Ö m nµ y c hó ng ta
thÊ y gi ¸ o ¸ n lµ b¶ n thi Õ t kÕ c ñ a thÇ y v Ò m é t bµ i hä c , tr o ng ®ã thÇ y v µ tr ß ®Ò u ho ¹ t ®é ng. G i ¸ o ¸ n
c ã thÓ v i Õ t m é t c é t ho Æ c c hi a thµ nh ha i c é t ( m é t bª n lµ nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n hä c s i nh c Ç n ghi ,
m é t bª n lµ c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y v µ tr ß nh» m lµ m r â ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ë c é t bª n) . §i Ò u nµ y tuú thué c
v µ o n¨ ng lù c v µ s ù s ¸ ng t¹ o c ñ a ng− ê i thÇ y . H i Ö n na y , v i Ö c s o ¹ n gi ¸ o ¸ n ®− î c x© y d ù ng the o c ¸ c
ho ¹ t ®é ng c ñ a hä c s i nh, thÝ c h ø ng v í i c ¸ c m ô c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a ha y bµ i gi ¶ ng(2 ).
VÒ c ¬ b¶ n, ®Ó s o ¹ n m é t gi ¸ o ¸ n tè t, c Ç n ti Õ n hµ nh c ¸ c c « ng v i Ö c s a u :
T h ø n h Ê t , x¸ c ®Þ nh lo ¹ i bµ i v µ v Þ tr Ý c ñ a bµ i tr o ng kho ¸ tr × nh ®Ó c ã né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p
d ¹ y hä c p hï hî p . Vi Ö c lµ m nµ y nh» m t× m r a p hÇ n ®ã ng gã p c ô thÓ c ñ a bµ i hä c v Ò c ¸ c m Æ t tr uy Ò n
thô ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n hä c s i nh, gi ó p hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö m é t c ¸ c h c ã hÖ thè ng.
T h ø h a i , x¸ c ®Þ nh m ô c ®Ý c h y ª u c Ç u c ñ a bµ i hä c . §© y lµ c « ng v i Ö c khã v µ p hø c t¹ p . N é i d ung
m ô c ®Ý c h c ñ a bµ i hä c gå m c ¸ c y Õ u tè : nhË n thø c ( gi ¸ o d − ì ng) , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n.

(1) H −í ng d É n c ¶ i t i Õ n m é t b −í c v i Ö c s o ¹ n b µ i t r o ng c ¸c t r −ê ng phæ t h« ng c Ê p I I , I I I , N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 6 9 ,
tr.3 9 .
(2 ) N g h i ª n c ø u v µ v Ë n d ô n g c ¸ c h s o ¹ n g i ¸ o ¸ n ® æ i m í i t r o n g c ¸ c t µ i l i Ö u b å i d − ì n g t h a y s ¸ c h g i ¸ o k h o a L Þ c h s ö t r u n g
h ä c p h © n b a n l í p 10 , 11, 12 c ñ a b a n K H X H v µ N V , b a n K H T N .

5 4
 VÒ nhi Ö m v ô gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o v i ª n nghi ª n c ø u kü né i d ung bµ i v i Õ t tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a ,
h− í ng d É n tr o ng s ¸ c h gi ¸ o v i ª n ®Ó t× m r a né i d ung c hÝ nh c ñ a bµ i hä c , x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n,
m ø c ®é v µ p h− ¬ ng p h¸ p tr uy Ò n thô thÝ c h hî p .
N hi Ö m v ô gi ¸ o d ô c c ñ a bµ i hä c ®− î c x¸ c ®Þ nh c ¨ n c ø v µ o nhi Ö m v ô gi ¸ o d ô c c hung c ñ a kho ¸
tr × nh v µ né i d ung c ô thÓ c ñ a tõ ng bµ i . N h− v Ë y s Ï kh« ng r ¬ i v µ o c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u. VÝ d ô : gi ¸ o
d ô c lß ng y ª u n− í c ti Õ n hµ nh tr o ng c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö , ®Æ c bi Ö t kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö d © n té c , s o ng
ë m ç i bµ i l¹ i gi ¸ o d ô c m é t khÝ a c ¹ nh nµ o ®ã c ñ a lß ng y ª u n− í c , c hø kh« ng p h¶ i bµ i nµ o c ò ng lÆ p
l¹ i c « ng thø c "d © n té c ta r Ê t y ª u n− í c ".
VÒ nhi Ö m v ô p h¸ t tr i Ó n, d ù a v µ o d a nh m ô c nh÷ ng kü n¨ ng q uy ®Þ nh tr o ng c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h
s ö ë m ç i lí p , ®¨ c bi Ö t tr × nh ®é hä c s i nh, kh¶ n¨ ng c ñ a né i d ung bµ i hä c m µ x¸ c ®Þ nh c ô thÓ .
T æ ng hî p c ¸ c y ª u c Ç u tr ª n, c hó ng ta x¸ c ®Þ nh m é t c ¸ c h to µ n d i Ö n, c ô thÓ m ô c ti ª u bµ i hä c .
T h ø b a , x© y d ù ng ®Ò c − ¬ ng v µ v i Õ t gi ¸ o ¸ n bµ i gi ¶ ng the o gi ¸ o ¸ n ®æ i m í i ( ba o gå m c ¸ c ho ¹ t
®é ng c ñ a hä c s i nh tr o ng gi ê hä c ) .
§Ó x© y d ù ng né i d ung v µ ®Ò c − ¬ ng bµ i hä c , tr − í c hÕ t gi ¸ o v i ª n p h¶ i xe m xÐ t m è i t− ¬ ng q ua n
gi ÷ a bµ i v i Õ t c ñ a s ¸ c h gi ¸ o kho a v í i né i d ung bµ i gi ¶ ng the o c ¸ c h h− í ng d É n hä c s i nh ho ¹ t ®é ng
nhË n thø c , c hø kh« ng p h¶ i thô ®é ng ghi c hÐ p . C¨ n c ø v µ o né i d ung c hÝ nh c ñ a bµ i ( ®P x¸ c ®Þ nh) ,
thê i gi a n c ñ a ti Õ t hä c , gi ¸ o v i ª n x¸ c ®Þ nh khè i l− î ng th« ng ti n hä c s i nh c Ç n n¾ m , m ø c ®é lÜ nh hé i
c ¸ c th« ng ti n nµ y ( nh÷ ng s ù ki Ö n c Ç n ®i s © u, s ù ki Ö n c hØ nª n ®i l− í t v µ nh÷ ng s ù ki Ö n h− í ng d É n
hä c s i nh v Ò nhµ ®ä c ) , c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n hä c tË p ( tµ i li Ö u tha m kh¶ o , ®å d ï ng tr ù c q ua n ...) . VÝ d ô ,
khi s o ¹ n ti Õ t 1, bµ i "C ¸ ch m ¹ n g t − s ¶ n P h ¸ p 1 7 8 9 " ë lí p 10 , gi ¸ o v i ª n ®Ò r a c ¸ c ho ¹ t ®é ng ë c ¶ 3
m ô c tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ nª n ®i v µ o m é t s è tr ä ng ®i Ó m . §Æ t m ô c ti ª u, nhi Ö m v ô c Ç n ®¹ t ë m ô c
q ua nh÷ ng c © u há i gî i ý , p h¶ n hå i ý ki Õ n, h− í ng d É n tr a o ®æ i th¶ o luË n. VÝ d ô , ë p hÇ n "T × n h h × n h
n − í c P h ¸ p t r − í c c¸ ch m ¹ n g ", gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh tr × nh bµ y ng¾ n gä n p hÇ n k i n h t Õ , t −
t − ë n g ë m ô c 1 v µ d µ nh thê i gi a n ®i s © u v µ o p hÇ n ch Ý n h t r Þ , x · h é i . M ô c 2, d µ nh Ý t thê i gi a n h¬ n
m ô c 3, s o ng c Ç n thi Õ t p h¶ i t− ê ng thuË t ng¾ n gä n s i nh ®é ng s ù ki Ö n ngµ y 14 -7-1789. §Ó c ã ki Õ n
thø c p h© n tÝ c h s © u nh÷ ng p hÇ n q ua n tr ä ng, t− li Ö u ®Ó t− ê ng thuË t, m i ª u t¶ , gi ¸ o v i ª n nª n tha m
kh¶ o m é t s è tµ i li Ö u c Ç n thi Õ t(1). VÒ ®å d ï ng tr ù c q ua n, gi ¸ o v i ª n c hØ t× m hi Ó u kü né i d ung bø c
tr a nh ®¶ kÝ c h "T × nh c ¶ nh ng− ê i n« ng d © n P h¸ p tr − í c c ¸ c h m ¹ ng", c huÈ n bÞ s ¬ ®å v Ò c hÕ ®é ®¼ ng
c Ê p ë P h¸ p , s ¬ ®å tæ c hø c c hÝ nh q uy Ò n c huy ª n c hÝ nh G i a c « ba nh, b¶ n ®å b¶ o v Ö n− í c P h¸ p c ¸ c h
m ¹ ng c hè ng li ª n m i nh p ho ng ki Õ n d o A nh c Ç m ®Ç u.
- G i ¸ o ¸ n c ñ a m é t bµ i hä c lÞ c h s ö th− ê ng ba o gå m c ¸ c p hÇ n :
+ M ô c ti ª u c ñ a bµ i hä c .
+ CÊ u t¹ o c ¸ c "ho ¹ t ®é ng" c ñ a gi ê hä c ( c Ê u tr ó c c ñ a gi ê hä c ) . G i ¸ o v i ª n v Ë n d ô ng li nh
ho ¹ t c ¸ c b− í c lª n lí p , c Ê u t¹ o né i d ung lÞ c h s ö c ñ a bµ i ®Ó h− í ng d É n hä c s i nh lµ m v i Ö c tr ª n
lí p . CÊ u tr ó c né i d ung lÞ c h s ö c ñ a bµ i c ã thÓ c huÈ n bÞ tuÇ n tù the o c ¸ c m ô c c ñ a s ¸ c h gi ¸ o
kho a , ho Æ c c ã thÓ c hi a nhá c ¸ c m ô c , gé p c ¸ c m ô c l¹ i v í i nha u ( nÕ u thÊ y hî p lý ) .
+ N é i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y v µ c ¸ c h tæ c hø c c « ng v i Ö c d ¹ y - hä c c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ hä c
s i nh tr o ng gi ê hä c lµ kh© u tr ung t© m c ñ a gi ¸ o ¸ n. ë p hÇ n nµ y , c Ç n ghi r â c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a thÇ y
v µ ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a tr ß , m è i q ua n hÖ gi ÷ a ho ¹ t ®é ng c ñ a thÇ y v µ tr ß ( q ua v i Ö c thÇ y ®Æ t c © u
há i , gî i ý hä c s i nh t× m ý tr ¶ lê i , h− í ng d É n c ¸ c e m th¶ o luË n, ®é ng v i ª n, ®¸ nh gi ¸ v i Ö c tr ¶ lê i c ñ a
hä c s i nh) , bµ i tË p v Ò nhµ .
G hi c ô thÓ c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh s Ï c hñ ®é ng ti Õ t ki Ö m ®− î c thê i gi a n khi
ti Õ n hµ nh bµ i hä c , tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng ló ng tó ng v × c © u há i nª u kh« ng r â r µ ng, hä c s i nh kh« ng tr ¶ lê i
®− î c , ho Æ c gi ¸ o v i ª n kh« ng bi Õ t h− í ng d É n gî i ý c ho c ¸ c e m tr ¶ lê i ... VÝ d ô , tr o ng bµ i "N Ò n v ¨ n

(1) L Þ c h s ö t hÕ gi í i c Ë n ® ¹ i , t Ë p 1, p h Ç n I I , t ñ s ¸ c h § H S P - N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 7 8 . T hÕ gi í i c Ë n ® ¹ i , t Ë p 1,
N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 7 0 , t r . 5 2 -5 8 . A . M a p h r ª t , § ¹ i c ¸c h m ¹ ng Ph¸p 1 7 8 9 , N X B K h o a h ä c , H . , 19 6 5 . T r Ç n V ¨ n T r Þ ,
C ¸c h m ¹ ng Ph¸p 1 7 8 9 , N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 8 9 .

5 5
 m i n h V ¨ n L a n g - ©u L ¹ c cñ a n g − ê i V i Ö t cæ " ë lí p 11, c Ç n lµ m næ i bË t s ù h× nh thµ nh, nh÷ ng nÐ t
ti ª u bi Ó u, ®Æ c ®i Ó m v µ v Þ tr Ý c ñ a nÒ n v ¨ n m i nh V¨ n L a ng - ¢ u L ¹ c tr o ng lÞ c h s ö v ¨ n ho ¸ Vi Ö t
N a m . T r o ng gi ¸ o ¸ n ghi c ô thÓ c « ng v i Ö c c ñ a gi ¸ o v i ª n lµ : né i d ung tµ i li Ö u s Ï tr × nh bµ y ë tõ ng
m ô c , t− li Ö u tha m kh¶ o c Ç n thi Õ t bæ s ung c ho c ¸ c m ô c , p h− ¬ ng p h¸ p ti Õ n hµ nh, thê i gi a n d ù ki Õ n
c ho tõ ng m ô c , c ¸ c ®å d ï ng tr ù c q ua n t− ¬ ng ø ng c Ç n s ö d ô ng ë c ¸ c m ô c , né i d ung c ¸ c c © u há i nª u
v Ê n ®Ò ( bµ i tË p nhË n thø c ) ®Æ t r a ë c © u há i ®Ç u gi ê , c ¸ c c © u há i gî i m ë tr o ng q u¸ tr × nh gi ¶ ng...
c hi ti Õ t h¬ n, khi ghi c © u há i , nª n ghi r â d ù ®Þ nh há i hä c s i nh kh¸ , tr ung b× nh ha y y Õ u, v Ê n ®Ò g×
c Ç n ®Ó hä c s i nh tr a nh luË n, thÇ y nª n c hè t v Ê n ®Ò nµ o ; c ¸ c h gî i ý , h− í ng d É n hä c s i nh t× m c © u tr ¶
lê i , ®é ng v i ª n ®¸ nh gi ¸ hä c s i nh khi p h¸ t bi Ó u ; v i Ö c ki Ó m tr a nhË n thø c ë c uè i gi ê ( ki Ó m tr a
m i Ö ng ha y v i Õ t, né i d ung c ¸ c c © u há i ki Ó m tr a ) . H o ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh thÓ hi Ö n ë v i Ö c
c hó ý nghe gi ¶ ng, huy ®é ng c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c ®Ó t× m ý tr ¶ lê i c © u há i , nhË n xÐ t ®¸ nh gi ¸ c © u
tr ¶ lê i c ñ a b¹ n, lÜ nh hé i ®− î c ki Õ n thø c c ¬ b¶ n m é t c ¸ c h tÝ c h c ù c ...
- G i ¸ o ¸ n tè t ( ®− î c ®¸ nh gi ¸ s a u khi bµ i hä c ®P ti Õ n hµ nh) c Ç n ®¹ t ®− î c nh÷ ng y ª u c Ç u c hñ
y Õ u s a u ®© y :
+ P h¶ n ¸ nh ®− î c né i d ung c ¬ b¶ n c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ t× nh h× nh hä c s i nh.
+ T hÓ hi Ö n ®− î c c ¸ c ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a tõ ng lí p , tõ ng tr − ê ng, tõ ng v ï ng, tõ ng ®Þ a p h− ¬ ng.
+ T ¹ o ®i Ò u ki Ö n thuË n lî i ®Ó gi ¸ o v i ª n lª n lí p ®¹ t hi Ö u q u¶ c a o .
+ T ¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho hä c s i nh ti Õ p thu bµ i tè t th« ng q ua c ¸ c ho ¹ t ®é ng tÝ c h c ù c d o gi ¸ o v i ª n tæ
c hø c , h− í ng d É n(1).
ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng, nhi Ò u gi ¸ o v i ª n th− ê ng c huy ª n d ¹ y m é t khè i lí p , m é t kho ¸
tr × nh tr o ng nhi Ò u n¨ m . T Ý nh æ n ®Þ nh v µ s ù tha y ®æ i h» ng n¨ m c ñ a gi ¸ o ¸ n nª n nh− thÕ nµ o c ho hî p
lý ? T he o c hó ng t« i , p hÇ n m ô c ti ª u bµ i hä c , né i d ung lÞ c h s ö c ¬ b¶ n c Ç n tr uy Ò n thô c ho hä c s i nh,
( c hñ y Õ u c ¸ c kho ¸ tr × nh c æ , tr ung, c Ë n ®¹ i ) lµ p hÇ n t− ¬ ng ®è i æ n ®Þ nh, c hØ tha y ®æ i khi né i d ung
s ¸ c h gi ¸ o kho a v µ c h− ¬ ng tr × nh tha y ®æ i . Cß n p h− ¬ ng p h¸ p ti Õ n hµ nh bµ i hä c , tæ c hø c ho ¹ t ®é ng
nhË n thø c c ñ a hä c s i nh, c ã thÓ bæ s ung tr ª n c ¬ s ë ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a tr − ê ng, lí p , hä c s i nh v µ xP
hé i .
2 .P h − ¬ n g p h ¸ p t iÕ n h µ n h b µ i h ä c lÞc h s ö t r ª n lí p
T i Õ n hµ nh bµ i hä c lÞ c h s ö tr ª n lí p c hñ y Õ u lµ thù c hi Ö n c ¸ c c « ng v i Ö c c ñ a bµ i c ung c Ê p ki Õ n
thø c m í i . S o ng m é t tr o ng nh÷ ng y Õ u tè n© ng c a o hi Ö u q u¶ d ¹ y hä c lµ tæ c hø c c ¸ c gi ê hä c nª u v Ê n
®Ò . G i ê hä c nª u v Ê n ®Ò c ã ý nghÜ a ®Æ c bi Ö t ®è i v í i v i Ö c h× nh thµ nh ki Õ n thø c , tr ª n c ¬ s ë ho ¹ t ®é ng
t− d uy ®é c lË p c ñ a hä c s i nh. Vi Ö c ti Õ n hµ nh bµ i hä c tr ª n lí p ba o gå m c ¸ c thµ nh p hÇ n c ¬ b¶ n s a u
®© y :
a ) æn ® Þ n h l í p nh» m tæ c hø c , gi ÷ v ÷ ng kû luË t ®Ó ti Õ n hµ nh hä c tË p c ã kÕ t q u¶ . C« ng v i Ö c nµ y
kh« ng c hØ gi í i h¹ n ë nh÷ ng p hó t ®Ç u c ñ a gi ê hä c , m µ tr o ng s uè t gi ê hä c . K û luË t c ñ a gi ê hä c p hô
thué c v µ o v i Ö c ho µ n thµ nh c hÝ nh x¸ c tÊ t c ¶ c ¸ c y ª u c Ç u hä c tË p c ñ a hä c s i nh v µ v i Ö c tæ c hø c q u¸
tr × nh gi ¶ ng d ¹ y c ñ a gi ¸ o v i ª n.
b ) K i Ó m t r a b µ i cò . T uú v µ o né i d ung c hñ ®Ò c ñ a bµ i m í i v µ bµ i hä c tr − í c ®ã m µ ®Æ t c © u há i
ki Ó m tr a ( nh− ®P tr × nh bµ y ë tr ª n) . M ô c ®Ý c h ki Ó m tr a kh« ng c hØ ®Ó xe m xÐ t hä c s i nh thu nhË n nh−
thÕ nµ o , m µ c ß n c huÈ n bÞ c ho c ¸ c e m ti Õ p nhË n ki Õ n thø c m í i .

(1) T h e o "H −í ng d É n s o ¹ n gi ¸o ¸n m « n L Þ c h s ö t r u ng hä c ph© n b a n", g i ¸ o ¸ n t h e o h − í n g p h ¸ t h u y t Ý n h t Ý c h c ù c

h ä c tË p c ñ a h ä c s in h g å m c ¸ c p h Ç n :
-M ô c tiª u b µ i h ä c ;
-C Ê u t¹ o c ¸ c b − í c c ñ a g i ê h ä c (c Ê u t r ó c c ñ a g i ê h ä c ) ;
-N é i d u n g ,p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c v µ c ¸ c h tæ c h ø c c « n g v i Ö c c ñ a g i ¸ o v i ª n v µ h ä c s i n h t r o n g g i ê h ä c (g h i r â
c « n g v iÖ c c ñ a th Ç y v µ h o ¹ t ® é n g n h Ë n th ø c c ñ a trß ,m è i q u a n h Ö g i÷ a h o ¹ t ® é n g c ñ a th Ç y v µ trß q u a v iÖ c th Ç y ® Æ t c © u
h á i,k Ýc h th Ýc h h ä c s in h s u y n g h Ü, t×m ý tr ¶ lê i, h − í n g d É n th ¶ o lu Ë n ,® é n g v iª n ,® ¸ n h g i¸ c © u tr¶ lê i,b æ s u n g ,s ö a
c h ÷ a c ¸ c th iÕ u s ã t,r a v µ h − í n g d É n lµ m b µ i tË p ë n h µ ).

5 6
 c) C h u È n b Þ ch o h ä c s i n h t i Õ p t h u k i Õ n t h ø c m í i . Cã nhi Ò u c ¸ c h c huÈ n bÞ ( nh− ®P tr × nh bµ y ë
tr ª n) . N h− ng nÕ u v Ë n d ô ng v µ o gi ê hä c nª u v Ê n ®Ò th× khi c huÈ n bÞ , gi ¸ o v i ª n p h¶ i nª u r â nhi Ö m
v ô c ñ a hä c s i nh tr o ng gi ê hä c d − í i d ¹ ng c ¸ c c © u há i nª u v Ê n ®Ò ( bµ i tË p nhË n thø c ) . C¸ c c © u há i
nª u v Ê n ®Ò ®− a r a v µ o ®Ç u gi ê nh» m ®é ng v i ª n s ù c hó ý , huy ®é ng c ¸ c n¨ ng lù c nhË n thø c c ñ a hä c
s i nh v µ o v i Ö c the o d â i bµ i gi ¶ ng ®Ó t× m c © u tr ¶ lê i . N h÷ ng c © u há i nµ y lµ nh÷ ng v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n c ñ a
bµ i hä c m µ hä c s i nh p h¶ i n¾ m .
d ) N g h i ª n cø u k i Õ n t h ø c m í i . §© y lµ p hÇ n c hñ y Õ u c ñ a bµ i hä c . G i ¸ o v i ª n lÇ n l− î t thù c hi Ö n
kÕ ho ¹ c h ®P ghi ë gi ¸ o ¸ n the o c ¸ c ho ¹ t ®é ng c ñ a hä c s i nh. §Ó gi ó p hä c s i nh t× m r a c ¸ c ý c ñ a c © u
há i nª u v Ê n ®Ò ( bµ i tË p nhË n thø c ) , thÇ y c ã thÓ ®Æ t r a c ¸ c c © u há i gî i m ë v µ s ö d ô ng c ¸ c h tr × nh
bµ y nª u v Ê n ®Ò . C¸ c c © u há i gî i m ë m a ng né i d ung t× m ki Õ m tõ ng p hÇ n, ho Æ c p h© n tÝ c h ®¸ nh gi ¸ ,
r ó t r a kÕ t luË n kh¸ i q u¸ t. K hi m é t hä c s i nh tr ¶ lê i , gi ¸ o v i ª n y ª u c Ç u nh÷ ng e m kh¸ c tr a nh luË n,
nhË n xÐ t v µ ®Æ c bi Ö t q ua n t© m ®Õ n v i Ö c ®é ng v i ª n, ®¸ nh gi ¸ hä c s i nh.
§Ó tË p tr ung the o d â i gi ¸ o v i ª n tr × nh bµ y , hä c s i nh kh« ng m ë s ¸ c h gi ¸ o kho a , m µ c hØ s ö d ô ng
khi gi ¸ o v i ª n y ª u c Ç u xe m s ¬ ®å , tr a nh ¶ nh ho Æ c nghi ª n c ø u m é t ®o ¹ n nµ o ®ã ...
T r o ng khi tr × nh bµ y , gi ¸ o v i ª n kh« ng c Ç n ghi q u¸ nhi Ò u lª n b¶ ng. T r − í c hÕ t, v µ o ®Ç u gi ê hä c ,
ghi c ¸ c c © u há i nª u v Ê n ®Ò ( bµ i tË p nhË n thø c ) lª n b¶ ng, khi tr × nh bµ y c hØ ghi nh÷ ng ®Ò m ô c
c hÝ nh, ý c hÝ nh ( nÕ u c Ç n) , ngµ y th¸ ng, tª n nh© n v Ë t, ®Þ a d a nh q ua n tr ä ng... H ä c s i nh ghi v µ o v ë
nh÷ ng c © u há i nª u v Ê n ®Ò , nh÷ ng m ô c c hÝ nh, c ¸ c ki Õ n thø c bæ s ung, nh÷ ng kÕ t luË n kh¸ i q u¸ t c ñ a
gi ¸ o v i ª n, bæ s ung c ho bµ i v i Õ t tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a .
e ) K Õ t t h ó c b µ i h ä c c ã nh÷ ng c « ng v i Ö c s a u ®© y :
- K i Ó m t r a h o ¹ t ® é n g n h Ë n t h ø c c ñ a hä c s i nh nh» m ®¸ nh gi ¸ m ø c ®é lÜ nh hé i tµ i li Ö u nghi ª n
c ø u, tr × nh ®é hi Ó u bi Õ t ki Õ n thø c , kÕ t q u¶ ho ¹ t ®é ng nhË n thø c ®é c lË p c ñ a c ¸ c e m , bæ s ung n© ng c a o
ki Õ n thø c . Vi Ö c nµ y c ã thÓ ti Õ n hµ nh ë c uè i tõ ng m ô c ho Æ c c uè i tõ ng bµ i , s o ng th− ê ng lµ thù c hi Ö n
v µ o c uè i gi ê . C© u há i c ã thÓ lµ nh÷ ng c © u há i ®Æ t r a ë ®Ç u gi ê , ho Æ c tr o ng q u¸ tr × nh gi ¶ ng d ¹ y , nh» m
xe m xÐ t hä c s i nh lÜ nh hé i bµ i hä c r a s a o . T r ª n c ¬ s ë Ê y , gi ¸ o v i ª n s ö a c h÷ a , bæ s ung, kh¸ i q u¸ t v µ
n© ng c a o ki Õ n thø c hä c s i nh ®P n¾ m .
- B µ i t Ë p v Ò n h µ kh« ng ®ß i há i hä c s i nh hä c thué c s ¸ c h gi ¸ o kho a r å i kÓ l¹ i , ho Æ c nh¾ c nhë
m é t c ¸ c h c hung c hung, m µ c Ç n ®− a r a c ¸ c y ª u c Ç u c ô thÓ . C© u há i s ö d ô ng khi r a bµ i tË p v Ò nhµ
nª n gi ó p hä c s i nh ti Õ p tô c ho µ n thi Ö n ki Õ n thø c , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n, ®Æ c bi Ö t lµ kü n¨ ng v Ë n
d ô ng ki Õ n thø c .
§Ç u gi ê hä c s a u, gi ¸ o v i ª n c Ç n ki Ó m tr a v i Ö c ho µ n thµ nh bµ i tË p c ñ a hä c s i nh. Vi Ö c ki Ó m tr a
nµ y c ã thÓ lµ c ¬ s ë ®Ó d É n d ¾ t v µ o bµ i m í i .
*
* *
Chó ng ta ®P xe m xÐ t to µ n bé c ¸ c v Ê n ®Ò v Ò bµ i hä c lÞ c h s ö . T i Õ n hµ nh bµ i hä c lµ nghÖ thuË t
s ¸ ng t¹ o c ñ a thÇ y gi ¸ o . B µ i hä c to µ n d i Ö n c ã hi Ö u q u¶ c a o lµ bµ i hä c thù c hi Ö n ®− î c m è i q ua n hÖ
thè ng nhÊ t gi ÷ a bå i d − ì ng nhË n thø c , gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n hä c s i nh. §Ó ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u c ñ a bµ i
hä c , c Ç n thi Õ t p h¶ i n¾ m v ÷ ng lý luË n, r Ì n luy Ö n nghi Ö p v ô th− ê ng xuy ª n.

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. N h÷ ng y ª u c Ç u c ¬ b¶ n ®è i v í
2. C¸ c lo ¹ i bµ i hä c lÞ c h s ö , né i d
3. X© y d ù ng kÕ ho ¹ c h d ¹ y - hä
nhµ tr uy Ò n thè ng) .
4 . T hÕ nµ o lµ hi Ö u q u¶ bµ i hä c
lÞ c h s ö ?
i m é t bµ i hä c lÞ c h s ö .
ung v µ nhi Ö m v ô c ñ a tõ ng lo ¹ i .
c m é t bµ i lÞ c h s ö t¹ i thù c ®Þ a ( ho Æ c t¹ i nhµ b¶ o tµ ng,
lÞ c h s ö , nh÷ ng bi Ö n p h¸ p n© ng c a o hi Ö u q u¶ bµ i hä c

5 7
 5 . T r × nh bµ y kÕ ho ¹ c h x© y d ù ng m é t gi ¸ o ¸ n v µ s o ¹ n m é t gi ¸ o ¸ n c ho 1 ti Õ t hä c ( tù
c hä n) .

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. P ha n N gä c L i ª n - T r Ç n V¨ n T r Þ ( Chñ bi ª n) , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö , N XB
G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1992.
2. H µ T hÕ N gò , §Æ ng Vò H o ¹ t, G i ¸ o d ô c h ä c, tË p I , N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1987.
3. P ha n K i m N gä c , P h¹ m H uy K h¸ nh, B µ i h ä c t ¹ i t h ù c ® Þ a , tr o ng c uè n s ¸ c h "G © y
h ø n g t h ó h ä c t Ë p l Þ ch s ö ", N XB G i ¸ o d ô c , H µ N é i , 1984 .
4 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y
h ä c l Þ ch s ö , s ®d , tË p I I .
5 . Vô gi ¸ o d ô c tr ung hä c - D ù ¸ n p h¸ t tr i Ó n T H P T - tr − ê ng §¹ i hä c S − p h¹ m H µ N é i,T µ i
li Ö u bå i d − ì ng gi ¸ o v i ª n d ¹ y c h− ¬ ng tr × nh v µ s ¸ c h gi ¸ o kho a lí p 11 thÝ ®i Ó m m « nL Þc hs ö ,
H µ N é i , 20 0 5 .

5 8
 Ch−¬ng V III

H o ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸
t r o n g d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö
T r o ng d ¹ y - hä c lÞ c h s ö , ngo µ i v i Ö c lª n lí p ( né i kho ¸ ) c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ c ò ng c ã v a i
tr ß , ý nghÜ a to lí n tr o ng v i Ö c n© ng c a o c hÊ t l− î ng bé m « n. T hÕ nh− ng d o nh÷ ng ®i Ò u ki Ö n kh¸ c h
q ua n v µ d o nhË n thø c , ho ¹ t ®é ng nµ y c h− a ®− î c c o i tr ä ng.
I− N hiÖ m v ô , né i dung cñ a ho ¹ t ® é ng ngo ¹ i k ho ¸ tr o ng d¹ y - häc
L Þ ch s ö
1. Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö v í i né i d ung p ho ng p hó , ®a d ¹ ng, g¾ n nhµ tr − ê ng v í i xP hé i , lý luË n ®i
®« i v í i thù c hµ nh ®ß i há i ngo µ i c ¸ c bµ i né i kho ¸ p h¶ i c ã ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ .
H o ¹ t ®é ng nµ y næ i lª n m Ê y ®Æ c ®i Ó m :
- G ¾ n v í i c « ng t¸ c né i kho ¸ , bæ s ung lµ m p ho ng p hó bµ i hä c tr ª n lí p .
- M a ng tÝ nh c hÊ t tù nguy Ö n c ñ a hä c s i nh.
- P h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c nhË n thø c ®é c lË p , tÝ c h c ù c ho ¹ t ®é ng, bå i d − ì ng n¨ ng khi Õ u c ñ a hä c
s i nh.
- ChØ ti Õ n hµ nh v í i m é t thê i gi a n kh« ng nhi Ò u, p h¶ i c huÈ n bÞ kü , m a ng l¹ i kÕ t q u¶ c a o .
2. N é i d ung c ñ a ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ lÞ c h s ö kh¸ p ho ng p hó v í i nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u.
T ù u tr ung c ã 2 lo ¹ i c hñ y Õ u :
- N h÷ ng ho ¹ t ®é ng gã p p hÇ n lµ m c ho hä c s i nh hi Ó u r â thª m né i d ung c ñ a c ¸ c bµ i hä c né i
kho ¸ ®− î c s © u s ¾ c p ho ng p hó h¬ n, q ua ®ã p h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c t− d uy v µ kh¶ n¨ ng hä c tË p c ho hä c
s i nh, nh− ®ä c s ¸ c h, tha m q ua n d i tÝ c h lÞ c h s ö , c ¸ c h m ¹ ng, hµ nh q u© n lÞ c h s ö , d ¹ hé i lÞ c h s ö , hé i
th¶ o ...
- N h÷ ng ho ¹ t ®é ng c ã s ö d ô ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö ®P hä c v µ o c « ng t¸ c c « ng Ý c h xP hé i , nh−
tha m gi a s − u tÇ m tµ i li Ö u, hi Ö n v Ë t lÞ c h s ö , c ¸ c h m ¹ ng, x© y d ù ng nhµ tr uy Ò n thè ng, tuy ª n tr uy Ò n.
T r o ng thù c tÕ , kh« ng thÓ t¸ c h r ê i ha i h× nh thø c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ nª u tr ª n. H o ¹ t ®é ng thø
nhÊ t lµ c ¬ s ë , g¾ n li Ò n v í i ho ¹ t ®é ng thø ha i ®Ó ®å ng thê i thù c hi Ö n v i Ö c hä c g¾ n v í i hµ nh. H o ¹ t ®é ng
thø ha i lµ m c ho nh÷ ng ki Õ n thø c ®P hä c ®− î c c ñ ng c è , p ho ng p hó h¬ n v µ c huÈ n bÞ c ho v i Ö c hä c tË p
ti Õ p the o .
D o tÝ nh c hÊ t r é ng lí n v µ ®ß i há i nhi Ò u c « ng s ø c , thê i gi a n tr o ng kh© u tæ c hø c , c ho nª n v i Ö c
ti Õ n hµ nh c ¸ c ho ¹ t ®é ng nµ y c hØ gi í i h¹ n ë m é t s è s ù ki Ö n c ¬ b¶ n c ñ a lÞ c h s ö ( d © n té c , ®Þ a p h− ¬ ng
v µ thÕ gi í i ) v µ o nh÷ ng d Þ p lÔ lí n ( ngµ y Q uè c kh¸ nh 2-9, s i nh nhË t B ¸ c H å , kû ni Ö m C¸ c h m ¹ ng
th¸ ng M − ê i N ga ...) . T r o ng c h− ¬ ng tr × nh v µ c hØ ®¹ o thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh c ñ a Vô P hæ th« ng
tr ung hä c c ã q uy ®Þ nh nh÷ ng c hñ ®i Ó m v µ thê i ®i Ó m ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ . S o ng nh× n c hung c « ng
v i Ö c nµ y kh« ng ®− î c thù c hi Ö n ®Ç y ®ñ , c ã hÖ thè ng. M é t p hÇ n v × lP nh ®¹ o c ¸ c tr − ê ng kh« ng ®ñ
ki nh p hÝ ®Ó tæ c hø c , c h− a hi Ó u hÕ t ý nghÜ a v µ t¸ c d ô ng c ñ a c « ng v i Ö c nµ y . §i Ò u c hñ y Õ u lµ d o gi ¸ o
v i ª n L Þ c h s ö kh« ng ®ñ n¨ ng lù c ( c huy ª n m « n v µ tæ c hø c ) c h− a nhË n thø c hÕ t tr ¸ c h nhi Ö m c ñ a
m × nh. N h− ng n¬ i nµ o tæ c hø c tè t th× t¸ c d ô ng c ñ a c « ng t¸ c nµ y r Ê t lí n, ®− î c hä c s i nh hø ng thó
tha m gi a , d − luË n nhµ tr − ê ng v µ xP hé i ho a n nghª nh.
T r − í c hÕ t, c Ç n c ã m é t tæ c hø c c hÆ t c hÏ , ho ¹ t ®é ng th− ê ng xuy ª n, c ã ®i Ò u ki Ö n ®Ó lµ m v i Ö c .
Cã thÓ tæ c hø c c ¸ c tæ , nhã m y ª u thÝ c h lÞ c h s ö , ba o gå m hä c s i nh tr o ng to µ n tr − ê ng, tr o ng m é t khè i
lí p , m é t lí p ha y c ï ng m é t ®Þ a bµ n c − tr ó c ã thÓ c ã nh÷ ng tª n hÊ p d É n nh− "N hµ s − u tÇ m tr Î ",
"N hã m L ª V¨ n H − u", "T æ th¸ ng T ¸ m "... C¸ c tæ c hø c nµ y d o gi ¸ o v i ª n lÞ c h s ö ë ®Þ a p h− ¬ ng v µ
T r ung − ¬ ng ( nÕ u ®− î c tµ i tr î c µ ng tè t) v µ c ¸ c tæ c hø c q uÇ n c hó ng nh− §o µ n T ha nh ni ª n, H é i L i ª n

5 9
 hi Ö p tha nh ni ª n Vi Ö t N a m , H é i Cù u c hi Õ n bi nh tha m gi a hç tr î . C« ng v i Ö c nµ y hi Ö n na y ti Õ n hµ nh
r Ê t thuË n lî i , bë i v × nhu c Ç u d ï ng lÞ c h s ö ®Ó gi ¸ o d ô c thÕ hÖ tr Î tr ë nª n r Ê t c Ê p b¸ c h, c Ç n thi Õ t v µ
®a ng ®− î c c o i tr ä ng.
II− C¸ c h× nh thø c tæ chø c ngo ¹ i k ho ¸ v µ c¸ ch tiÕ n hµ nh
Cã nhi Ò u h× nh thø c tæ c hø c ngo ¹ i kho ¸ c ò ng nh− c ¸ c h ti Õ n hµ nh, ë ®© y c hó ng t« i nª u lª n m é t
s è h× nh thø c c hñ y Õ u s a u :
1. § ä c s ¸ c h
§ä c s ¸ c h lµ h× nh thø c p hæ bi Õ n, c ã hi Ö u q u¶ , nh» m c ung c Ê p thª m nhi Ò u ki Õ n thø c c ho hä c
s i nh tr o ng gi ê né i kho ¸ , s o ng c hñ y Õ u ho ¹ t ®é ng tr o ng ngo ¹ i kho ¸ . N ã gã p p hÇ n r Ì n luy Ö n kü
n¨ ng, thã i q ue n v µ p h− ¬ ng p h¸ p lµ m v i Ö c v í i s ¸ c h c ñ a hä c s i nh.
L o ¹ i s ¸ c h ®ä c ®− î c c hä n lù a the o c ¸ c y ª u c Ç u s a u :
- C¸ c s ¸ c h c ã né i d ung lÞ c h s ö ( v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n ha y tµ i li Ö u c ã li ª n q ua n) nh− c ¸ c c uè n s ¸ c h
"T h Õ g i í i cæ ® ¹ i ", "T h Õ g i í i t r u n g ® ¹ i ", "T h Õ g i í i cË n ® ¹ i " tr Ý c h tr o ng bé "B ¸ ch k h o a t o µ n t h −
t h i Õ u n h i " c ñ a L i ª n X« c ò , nh÷ ng m È u c huy Ö n v Ò C.M ¸ c , V.I .L ª ni n, H å ChÝ M i nh, c ¸ c a nh hï ng
c hi Õ n s Ü tr o ng L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ...
- C¸ c s ¸ c h V¨ n hä c c ã li ª n q ua n nh− "A i -v a n -h « ", "Q u Ë n H e ", "N h ÷ n g m È u ch u y Ö n v Ò cu é c
® ê i h o ¹ t ® é n g cñ a H å C h ñ t Þ ch ", "§ i Ö n B i ª n P h ñ ", "C h i Õ n d Þ ch H å C h Ý M i n h ", "§ − ê n g m ß n H å
C h Ý M i n h ".
- C¸ c tµ i li Ö u, v ¨ n ki Ö n, s ¸ c h c hÝ nh tr Þ th− ê ng thø c , t¸ c p hÈ m c ñ a H å ChÝ M i nh ( nh− "L Þ ch s ö n − í c
t a "...) v õ a s ø c hä c s i nh.
- K h« ng s ö d ô ng nh÷ ng lo ¹ i s ¸ c h c ã né i d ung xÊ u v Ò t− t− ë ng c hÝ nh tr Þ , ha y xuy ª n t¹ c lÞ c h
s ö ...
C¸ c h ®ä c s ¸ c h c Ç n ®− î c tæ c hø c ®ä c c ¸ nh© n, ®ä c tË p thÓ nhá ( tæ hä c tË p ) c ã ghi c hÐ p né i
d ung v µ nh÷ ng ®i Ó m thu ho ¹ c h r å i tæ c hø c th¶ o luË n, tr a o ®æ i ( v í i c ¸ c t¸ c gi ¶ s ¸ c h, nÕ u c ã ®i Ò u
ki Ö n) .
2 .K Ó c h u y Ö n
K Ó c huy Ö n c ã nhi Ò u h× nh thø c , ®ß i há i s ù nç lù c lµ m v i Ö c ®é c lË p c ñ a hä c s i nh, d − í i s ù c hØ
®¹ o c ñ a gi ¸ o v i ª n.
- K Ó l¹ i né i d ung m é t q uy Ó n s ¸ c h ®P ®ä c .
- X© y d ù ng m é t bµ i nã i c huy Ö n the o m é t c hñ ®Ò , tr ª n c ¬ s ë tæ ng hî p nhi Ò u s ¸ c h v µ ki Õ n thø c
kh¸ c .
S a u khi hä c s i nh kÓ c huy Ö n c ã thÓ tæ c hø c tr a o ®æ i , th¶ o luË n v Ò m é t s è v Ê n ®Ò ®P nª u, ho Æ c
m é t v Ê n ®Ò c hñ y Õ u nµ o ®Ê y .
Cã thÓ m ê i c ¸ c c hi Õ n s Ü lP o thµ nh c ¸ c h m ¹ ng, c ¸ c a nh hï ng, c ¸ c nhµ nghi ª n c ø u nã i c huy Ö n
v Ò c ué c ®ê i ho ¹ t ®é ng c ñ a m × nh, ha y v Ò m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö , m é t c © u c huy Ö n c hi Õ n ®Ê u, la o
®é ng, kho a hä c nµ o ®Ê y .
3 .N ã i c h u y Ö n lÞc h s ö
Cã y ª u c Ç u c a o h¬ n, tø c tr × nh bµ y m é t c hñ ®Ò nµ o ®Ê y , nh© n kû ni Ö m c ¸ c ngµ y lÔ lí n, nh− nã i
c huy Ö n v Ò "Cué c ®ê i v µ s ù nghi Ö p c ñ a B ¸ c H å , nh© n d Þ p kû ni Ö m ngµ y s i nh c ñ a N g− ê i ", ho Æ c
"T r uy Ò n thè ng ®Ê u tr a nh c ¸ c h m ¹ ng c ñ a xP nhµ nh© n ngµ y Q uè c kh¸ nh", ha y "Va i tr ß c ñ a nh© n
d © n X« v i Õ t tr o ng c ué c ®Ê u tr a nh c hè ng c hñ nghÜ a p h¸ t xÝ t".
N é i d ung c © u c huy Ö n p h¶ i r â r µ ng, c hÆ t c hÏ , p hï hî p v í i tr × nh ®é ng− ê i nghe . V× v Ë y , hä c s i nh
lí p lí n c ã thÓ nã i c huy Ö n v í i thi Õ u nhi v Ò c ¸ c c hñ ®Ò ®¬ n gi ¶ n, ha y nã i c huy Ö n v í i ®å ng bµ o ®Þ a
p h− ¬ ng v Ò m é t v Ê n ®Ò nhá , thi Õ t thù c .

6 0
 4 .D ¹ h é i lÞc h s ö
D ¹ hé i lÞ c h s ö lµ m é t ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ c ã tÝ nh c hÊ t tæ ng hî p : v õ a c ã né i d ung kho a hä c ,
c ã tr ß c h¬ i , v ¨ n nghÖ ; th− ê ng c hØ tæ c hø c m ç i n¨ m 1-2 lÇ n v µ huy ®é ng lù c l− î ng c ñ a ®« ng ®¶ o
hä c s i nh ( q uy m « lí n tr o ng c ¶ tr − ê ng, q uy m « v õ a ë m é t khè i lí p ) .
5 .T h a m q u a n lÞc h s ö
T ha m q ua n lÞ c h s ö lµ tæ c hø c c ho hä c s i nh ®i th¨ m c ¸ c d i tÝ c h lÞ c h s ö , c ¸ c h m ¹ ng c ã thÓ kÕ t
hî p c ¾ m tr ¹ i ,"hµ nh q u© n the o b− í c c h© n ng− ê i a nh hï ng", tu s ö a d i tÝ c h, thu thË p tµ i li Ö u.
T r o ng tha m q ua n lÞ c h s ö , hä c s i nh s Ï ®− î c nghe gi í i thi Ö u, ghi c hÐ p c ã th¶ o luË n, tr a o ®æ i ,
thu ho ¹ c h.
H × nh thø c tha m q ua n kh¸ c c ñ a lÞ c h s ö lµ ®i th¨ m c ¸ c b¶ o tµ ng, nhµ tr uy Ò n thè ng ®Ó c hÝ nh m ¾ t
nh× n thÊ y c ¸ c hi Ö n v Ë t lÞ c h s ö , nghe thuy Õ t m i nh. D o ®ã , tr × nh ®é nhË n thø c c ñ a hä c s i nh v Ò lÞ c h s ö
®− î c n© ng c a o .
6 .T r ß c h ¬ i lÞc h s ö
N go µ i nh÷ ng h× nh thø c nª u tr ª n, ngo ¹ i kho ¸ lÞ c h s ö c ß n c ã nhi Ò u h× nh thø c p ho ng p hó kh¸ c
nh− tr ß c h¬ i lÞ c h s ö , ba o gå m thi ®è ki Õ n thø c v Ò lÞ c h s ö , « s è , s ó c s ¾ c , lË p ni ª n bi Ó u, tr ß c h¬ i m Ë t
m P , h¸ i ho a d © n c hñ ... N h÷ ng h× nh thø c nµ y c ã thÓ tæ c hø c r i ª ng, ho Æ c xe n v µ o c ¸ c d ¹ hé i lÞ c h s ö .
G Æ p gì c ¸ c c hi Õ n s Ü , a nh hï ng c ¸ c h m ¹ ng, nh÷ ng ng− ê i c ã thµ nh tÝ c h xuÊ t s ¾ c tr o ng c hi Õ n
®Ê u, la o ®é ng, nghi ª n c ø u kho a hä c ... lµ ®i Ò u r Ê t bæ Ý c h c ho hä c s i nh. §− î c tr ù c ti Õ p ti Õ p xó c v í i
ng− ê i thË t, v i Ö c thË t, c ¸ c e m s Ï c ã t¸ c ®é ng ®Õ n t− t− ë ng, t× nh c ¶ m s © u s ¾ c , s Ï c è g¾ ng the o g− ¬ ng
tr o ng hä c tË p v µ la o ®é ng.
7 .C « n g t ¸ c x · h é i
C« ng t¸ c xP hé i lµ ®i Ò u m µ gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö p h¶ i ®Æ c bi Ö t l− u t© m tæ c hø c , v × nã ®e m l¹ i hi Ö u
q u¶ nhi Ò u m Æ t ( gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tr i Ó n) .
Cã nh÷ ng h× nh thø c ho ¹ t ®é ng c ñ a c « ng t¸ c nµ y nh− s a u :
- X© y d ù ng nhµ b¶ o tµ ng lÞ c h s ö , nhµ tr uy Ò n thè ng c ¸ c h m ¹ ng ë ®Þ a p h− ¬ ng ;
- T ha m gi a s − u tÇ m tµ i li Ö u, bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ;
- Vi Õ t v Ò c ¸ c a nh hï ng, c hi Õ n s Ü , c ¸ c bµ m Ñ Vi Ö t N a m a nh hï ng c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng ;
- B ¶ o v Ö d i tÝ c h lÞ c h s ö , c ¸ c h m ¹ ng, nghÜ a tr a ng li Ö t s Ü ;
- C« ng t¸ c T r Ç n Q uè c T o ¶ n ;
- T uy ª n tr uy Ò n tr o ng nh÷ ng ngµ y lÔ lí n.
8 .S − u t Ç m , n g h iª n c ø u lÞc h s ö ® Þa p h − ¬ n g
§© y lµ h× nh thø c q ua n tr ä ng bË c nhÊ t c ñ a ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , l¹ i ®ã ng gã p nhi Ò u m Æ t c ho
c « ng t¸ c nghi ª n c ø u bi Ö n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng. VÊ n ®Ò nµ y ®− î c tr × nh bµ y tr o ng tµ i li Ö u, ®¨ c
bi Ö t tr o ng "L Þ ch s ö ® Þ a p h − ¬ n g "(1). S o ng ë ®© y , c hó ng t« i v É n nª u m é t s è ®i Ó m c ¬ b¶ n nhÊ t ®Ó gi ó p
gi ¸ o v i ª n c ã tµ i li Ö u ®Ç y ®ñ s ö d ô ng tr o ng c « ng t¸ c gi ¸ o d ô c v µ nghi ª n c ø u kho a hä c c ñ a m × nh.
T r − í c hÕ t, c Ç n hi Ó u ®Þ a p h− ¬ ng lµ m é t ®¬ n v Þ hµ nh c hÝ nh c ñ a ®Ê t n− í c , c ã nh÷ ng m è i q ua n hÖ
v í i c ¶ n− í c v µ lµ m é t bé p hË n c Ê u thµ nh c ñ a ®Ê t n− í c ( q uè c gi a ) , s o ng c ò ng c ã nh÷ ng s ¾ c th¸ i
r i ª ng c ñ a v ï ng m × nh. N hµ tr − ê ng g¾ n v í i m é t ®Þ a p h− ¬ ng, ®ã lµ ®è i t− î ng nghi ª n c ø u tr o ng ho ¹ t
®é ng ngo ¹ i kho ¸ c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh.
T r o ng p h¹ m v i nhµ tr − ê ng, lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng gi í i thi Ö u c ho hä c s i nh ha i lo ¹ i ki Õ n thø c c hñ
y Õ u:
- L Þ c h s ö c ¸ c ®¬ n v Þ hµ nh c hÝ nh ( xP , huy Ö n, tØ nh... v µ c ¸ c ®¬ n v Þ t− ¬ ng ®− ¬ ng) . N h÷ ng ®¬ n v Þ
nµ y ®− î c h× nh thµ nh t− ¬ ng ®è i æ n ®Þ nh v µ p h¸ t tr i Ó n v í i nh÷ ng ho ¹ t ®é ng ki nh tÕ - xP hé i , c hÝ nh
tr Þ , v ¨ n ho ¸ gi ¸ o d ô c c ñ a m × nh tr o ng s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a ®Ê t n− í c , bª n c ¹ nh nh÷ ng tr uy Ò n thè ng c ñ a

(1) T r − ¬ n g H ÷ u Q u ý n h , P h a n N g ä c L i ª n , N g u y Ô n C ¶ n h M i n h , N g u y Ô n A m . . . L Þ c h s ö ® Þ a ph−¬ng, N X B G i ¸ o
d ô c , H . , 19 8 9 .

6 1
 d © n té c c ã nh÷ ng ®Æ c thï ... L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng gi ó p hä c s i nh hi Ó u r â h¬ n lÞ c h s ö d © n té c , n¾ m
®− î c c ¸ c q uy luË t tr o ng s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö d © n té c v µ ®Æ c ®i Ó m r i ª ng c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng.
- M é t s è s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ã li ª n q ua n m Ë t thi Õ t ho Æ c tr ë thµ nh nh÷ ng bi Õ n c è lÞ c h
s ö c ñ a d © n té c , c ñ a c ¶ n− í c nh− p ho ng tr µ o X« v i Õ t N ghÖ T Ü nh ( 1930 -1931) , c hi Õ n th¾ ng §i Ö n
B i ª n P hñ ( 195 4 ) , v ô S ¬ n M ü ( 196 8) , gi ¶ i p hã ng S µ i G ß n ( 1975 ) .
T r o ng d ¹ y - hä c lÞ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, c ã thÓ s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ë ha i
tr − ê ng hî p :
T h ø n h Ê t , s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ã li ª n q ua n tí i m é t s ù ki Ö n c hung c ñ a lÞ c h s ö
d © n té c ®− î c q uy ®Þ nh tr o ng c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó li ª n hÖ , ®è i c hi Õ u, m i nh ho ¹ , d É n
c hø ng.
T h ø h a i , ti Õ n hµ nh d ¹ y - hä c c ¸ c ti Õ t lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, ®− î c q uy ®Þ nh tr o ng c h− ¬ ng tr × nh
( c ¸ c bµ i nµ y kh« ng c ã tr o ng s ¸ c h gi ¸ o kho a , m µ gi ¸ o v i ª n p h¶ i bi ª n s o ¹ n) ho Æ c tæ c hø c c ¸ c
ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ v Ò lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng.
T õ nhi Ò u n¨ m na y , c ¸ c tr − ê ng p hæ th« ng r Ê t c hó tr ä ng c « ng t¸ c ngo ¹ i kho ¸ v Ò lÞ c h s ö ®Þ a
p h− ¬ ng, gi ¸ o v i ª n, hä c s i nh tr ë thµ nh m é t lù c l− î ng tr o ng v i Ö c s − u tÇ m bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a
p h− ¬ ng. Vi Ö c tæ c hø c c Ç n p h¶ i b¶ o ®¶ m nh÷ ng y ª u c Ç u s − p h¹ m ®Ó c ã né i d ung v µ p h− ¬ ng p h¸ p
ti Õ n hµ nh thÝ c h hî p , c ã hi Ö u q u¶ .
T h ø n h Ê t , c « ng t¸ c ngo ¹ i kho ¸ v Ò lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ë nhµ tr − ê ng p hæ th« ng nh» m r Ì n luy Ö n
c ho hä c s i nh tË p d − î t, nghi ª n c ø u, q ua n s ¸ t tr ù c ti Õ p "s i nh ®é ng" c ué c s è ng c hung q ua nh ( q u¸
khø v µ hi Ö n t¹ i ) nh− lµ m é t nguå n ki Õ n thø c ngo µ i s ¸ c h v ë .
T h ø h a i , s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng kh« ng p h¶ i lµ m ô c ®Ý c h r i ª ng r Ï , m µ nh» m
gã p p hÇ n gi ¶ i q uy Õ t nh÷ ng nhi Ö m v ô c hung c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c lÞ c h s ö .
T h ø b a , s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng kh« ng c hØ n© ng c a o c hÊ t l− î ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö ,
m µ c ß n g¾ n c ¸ c e m v µ o ®ê i s è ng xP hé i .
Vi Ö c nghi ª n c ø u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ®ß i há i gi ¸ o v i ª n kh« ng c hØ hi Ó u bi Õ t L Þ c h s ö thÕ gi í i ,
L Þ c h s ö d © n té c , p h− ¬ ng p h¸ p luË n S ö hä c , c ¸ c p h− ¬ ng p h¸ p nghi ª n c ø u lÞ c h s ö c ô thÓ , m µ c ß n
bi Õ t tæ c hø c nghi ª n c ø u, bi Õ t lµ m c « ng t¸ c q uÇ n c hó ng, xö lý , x¸ c m i nh, lµ m v i Ö c v í i c ¸ c nguå n s ö
li Ö u ®Þ a p h− ¬ ng ( tr ª n c ¸ c lÜ nh v ù c kho a hä c l© n c Ë n) , bi Õ t bi ª n s o ¹ n tµ i li Ö u, bµ i gi ¶ ng c ã c hÊ t
l− î ng(1).
Vi Ö c bi ª n s o ¹ n m é t bµ i d ¹ y , m é t tµ i li Ö u v Ò lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n p h¶ i tr ¶ i q ua
nh÷ ng c « ng v i Ö c c hñ y Õ u s a u :
a ) S − u t Ç m , ch Ø n h l ý , k i Ó m t r a t − l i Ö u
§Ó b¶ o ®¶ m c hÊ t l− î ng m é t c « ng tr × nh bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö , c Ç n p h¶ i s − u tÇ m , p h¸ t hi Ö n m é t
khè i l− î ng lí n t− li Ö u tõ c ¸ c nguå n ti Ò m tµ ng kh¸ c nha u ë ®Þ a p h− ¬ ng. B ë i v × c ¸ c tµ i li Ö u lÞ c h s ö
®Þ a p h− ¬ ng ( lÞ c h s ö thµ nh lË p lµ ng xP , lÞ c h s ö c hè ng ngo ¹ i x© m , c ¸ c c ué c khë i nghÜ a n« ng d © n...)
®− î c l− u tr ÷ tr o ng c ¸ c th− v i Ö n, ghi c hÐ p tr o ng c ¸ c s ¸ c h b¸ o Ý t h¬ n nhi Ò u s o v í i c ¸ c v Ê n ®Ò c hung
c ñ a to µ n q uè c . M uè n d ù ng l¹ i ®− î c bø c tr a nh c h© n thù c c ñ a lÞ c h s ö c Ç n p h¶ i thu thË p m é t khè i
l− î ng c Ç n thi Õ t c ¸ c s ù ki Ö n c ã li ª n q ua n tí i v Ê n ®Ò nghi ª n c ø u c hø kh« ng p h¶ i c hØ lÊ y nh÷ ng s ù
ki Ö n c ¸ bi Ö t, p hi Õ n d i Ö n, thi Õ u c hÝ nh x¸ c . ChÝ nh v × v Ë y , v i Ö c thu thË p v µ s ö d ô ng nhi Ò u nguå n s ö
li Ö u ( s a u khi ®P x¸ c m i nh, c hØ nh lý ) lµ ®i Ò u ki Ö n q ua n tr ä ng gi ó p ng− ê i bi ª n s o ¹ n hi Ó u ®− î c b¶ n
c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . Cã nhi Ò u nguå n tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c hñ y Õ u c Ç n s − u tÇ m :
T h ø n h Ê t , t µ i l i Ö u t h µ n h v ¨ n ha y s ö li Ö u v i Õ t, m é t nguå n t− li Ö u c ã v Þ tr Ý q ua n tr ä ng hµ ng ®Ç u
tr o ng c ¸ c nguå n t− li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng. N guå n t− li Ö u nµ y r Ê t p ho ng p hó , ®a d ¹ ng, ba o gå m
c ¸ c lo ¹ i ®Þ a p h− ¬ ng c hÝ , v ¨ n bi a , thÇ n tÝ c h, gi a p h¶ ... §© y lµ lo ¹ i t− li Ö u r Ê t q uý ®è i v í i c « ng t¸ c
t× m hi Ó u, nghi ª n c ø u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, c ã gi ¸ tr Þ ®ã ng gã p nhÊ t ®Þ nh v µ o v i Ö c lµ m s ¸ ng tá c ¸ c v Ê n
®Ò q ua n tr ä ng v Ò lÞ c h s ö c ñ a tõ ng ®Þ a p h− ¬ ng. S o ng khi s ö d ô ng, c Ç n p h© n lo ¹ i c È n thË n, c ô thÓ v µ c ã

(1) X e m T r − ¬ n g H ÷ u Q u ý n h , P h a n N g ä c L i ª n . . . L Þ c h s ö ® Þ a ph−¬ng, s ® d .

6 2
 th¸ i ®é , c ¸ c h xö lý ®ó ng. §è i v í i tµ i li Ö u thué c c hÕ ®é c ò , c hØ nª n s ö d ô ng nh÷ ng p hÇ n ®ó ng, kho a
hä c . N ga y c ¶ c ¸ c tµ i li Ö u v ¨ n ki Ö n c ¸ c h m ¹ ng ®¸ ng ti n c Ë y c ò ng c Ç n c hó ý tí i c hç nhÇ m lÉ n, s a i s ã t.
T h ø h a i , t µ i l i Ö u h i Ö n v Ë t ha y tµ i li Ö u v Ë t c hÊ t ba o gå m nh÷ ng d i c hØ kh¶ o c æ , nh÷ ng c « ng tr × nh
ki Õ n tr ó c nghÖ thuË t, c ¸ c d i tÝ c h lÞ c h s ö , c ¸ c h m ¹ ng ë ®Þ a p h− ¬ ng. §© y lµ lo ¹ i tµ i li Ö u c ã gi ¸ tr Þ c h© n
thù c , c ã thÓ gi ó p c hó ng ta h× nh d ung r â ®− î c lÞ c h s ö q u¸ khø , gã p p hÇ n x¸ c m i nh nh÷ ng s ù ki Ö n thu
thË p tõ c ¸ c nguå n kh¸ c . S o ng tµ i li Ö u nµ y khã t× m ki Õ m , kh« ng c ã hÖ thè ng, ®ß i há i p h¶ i c ã tr × nh ®é
c huy ª n m « n, nghi Ö p v ô ®Ó gi ¸ m ®Þ nh, x¸ c m i nh.
T h ø b a , t µ i l i Ö u d © n t é c h ä c m i ª u t¶ m é t c ¸ c h s i nh ®é ng nÒ n v ¨ n ho ¸ v Ë t c hÊ t, ti nh thÇ n v µ
s i nh ho ¹ t xP hé i ( p ho ng tô c , tË p q u¸ n, q ua n hÖ xP hé i , ¨ n, ë ...) . L o ¹ i tµ i li Ö u nµ y bæ s ung c ho c ¸ c
lo ¹ i tµ i li Ö u thµ nh v ¨ n, kh¶ o c æ hä c , t¹ o c ¬ s ë tè t c ho v i Ö c s uy luË n, kh¸ i q u¸ t ho ¸ c ¸ c hi Ö n t− î ng
lÞ c h s ö , c ã thÓ t× m ®− î c ë nhi Ò u ®Þ a p h− ¬ ng.
T h ø t − , t µ i l i Ö u n g « n n g ÷ h ä c lµ m é t tr o ng nh÷ ng nguå n t− li Ö u kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c ®è i v í i
v i Ö c nghi ª n c ø u L Þ c h s ö d © n té c nã i c hung, lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng nã i r i ª ng. H a i lo ¹ i tµ i li Ö u p hæ bi Õ n
nhÊ t lµ p h− ¬ ng ng« n v µ ®Þ a d a nh. §Þ a d a nh x¸ c ®Þ nh ®Þ a ®i Ó m v µ nguå n gè c xuÊ t hi Ö n c ¸ c v ï ng c −
d © n, s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a c ¸ c ®Þ a bµ n c − tr ó c ã li ª n q ua n ®Õ n nghÒ nghi Ö p c ñ a nh© n d © n, ®Õ n q ua n hÖ
gi a i c Ê p , c hÕ ®é xP hé i , s ë h÷ u r ué ng ®Ê t thê i p ho ng ki Õ n ë tõ ng ®Þ a p h− ¬ ng...VÝ d ô : ®Þ a d a nh
p h¶ n ¸ nh v Þ tr Ý ®Þ a lý "T h« n §o µ i ", "Xã m §« ng", v Ò nghÒ nghi Ö p "N ghi T µ m ", v Ò c hÕ ®é s ë h÷ u
r ué ng ®Ê t ë "Y ª n S ë ", "T huû N ha i Ê p "...
P h− ¬ ng ng« n lµ ti Õ ng nã i c ñ a c − d © n m é t ®Þ a p h− ¬ ng, n» m tr o ng ti Õ ng nã i c hung c ñ a m é t d © n
té c , nh− ng c ã nh÷ ng s ¾ c th¸ i r i ª ng d o ®i Ò u ki Ö n lÞ c h s ö t¹ o nª n. D ù a v µ o p h− ¬ ng ng« n, c hó ng ta
c ã thÓ lµ m s ¸ ng tá nguå n gè c c ñ a nhã m ng− ê i nã i p h− ¬ ng ng« n ®ã , thê i ®i Ó m hä ®Õ n ®Þ a p h− ¬ ng,
¶ nh h− ë ng v µ q ua n hÖ gi ÷ a hä v í i c ¸ c nhã m ng− ê i xung q ua nh. N ã c ß n gi ó p ng− ê i nghi ª n c ø u c ã
thª m c ¬ s ë ®Ó x¸ c ®Þ nh s ù tå n t¹ i c ñ a nh÷ ng c hø c v ô c æ x− a , ®Õ n na y c hØ l− u l¹ i tr o ng s ö s ¸ c h.
T h ø n ¨ m , t µ i l i Ö u t r u y Ò n m i Ö n g lµ nguå n t− li Ö u v « c ï ng p ho ng p hó , nh− c ¸ c tr uy Ö n c æ tÝ c h, c a
d a o , tô c ng÷ , hß v Ì , tr uy Ö n kÓ c ñ a c ¸ c c ô gi µ , c ñ a c ¸ c c ¸ n bé lP o thµ nh c ¸ c h m ¹ ng. L o ¹ i tµ i li Ö u
nµ y c ã t¸ c d ô ng lí n tr o ng v i Ö c nghi ª n c ø u bi ª n s o ¹ n, gi ¶ ng d ¹ y lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng. S o ng s ö li Ö u
tr uy Ò n m i Ö ng c ã nhi Ò u nh− î c ®i Ó m , th− ê ng thi Õ u tÝ nh c hÝ nh x¸ c kho a hä c , v × v Ë y , khi s ö d ô ng
p h¶ i c hä n lä c , t× m lÊ y nh÷ ng c è t lâ i s ù thË t lÞ c h s ö , g¹ t bá nh÷ ng y Õ u tè ti ª u c ù c , l¹ c hË u, c ¸ i v á
huy Ò n bÝ c ñ a nã .
S − u tÇ m tµ i li Ö u nghi ª n c ø u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng lµ c « ng t¸ c kho a hä c c Ç n c ã p h− ¬ ng p h¸ p
®ó ng ®¾ n. ë ®© y , v i Ö c v Ë n ®é ng q uÇ n c hó ng tha m gi a c ã ý nghÜ a q ua n tr ä ng. T r − í c hÕ t, p h¶ i lµ m
c ho hä hi Ó u m ô c ®Ý c h, y ª u c Ç u, tÝ nh c hÊ t x¸ c thù c c ñ a v i Ö c c ung c Ê p tµ i li Ö u. T µ i li Ö u thu thË p
tr o ng né i d ung p h¶ i kÕ t hî p v í i c ¸ c nguå n tµ i li Ö u kh¸ c ®Ó x¸ c m i nh, c hØ nh lý . CÇ n d ù a v µ o c ¸ c c ¬
q ua n v ¨ n ho ¸ , gi ¸ o d ô c c ã li ª n q ua n ( B a n N ghi ª n c ø u L Þ c h s ö §¶ ng, §o µ n T ha nh ni ª n, nhµ b¶ o
tµ ng...) .
§Ó ti Õ n hµ nh tè t c « ng t¸ c s − u tÇ m tµ i li Ö u, c Ç n p h¶ i tæ c hø c c hÆ t c hÏ . T r − í c hÕ t, thµ nh lË p ba n
c hØ ®¹ o c hung c ñ a tr − ê ng, c hi a hä c s i nh r a c ¸ c tæ c « ng t¸ c the o v Ê n ®Ò s − u tÇ m ha y ®i Ò u ki Ö n ®Þ a
lý . §Ò c − ¬ ng, kÕ ho ¹ c h s − u tÇ m tµ i li Ö u p hï hî p v í i y ª u c Ç u d ¹ y - hä c v µ ®i Ò u ki Ö n c ô thÓ c ñ a
tr − ê ng, p hè i hî p c hÆ t c hÏ v í i ®Þ a p h− ¬ ng. §è i v í i hä c s i nh, lù c l− î ng c hñ y Õ u tr o ng v i Ö c s − u tÇ m
tµ i li Ö u c Ç n p h¶ i c huÈ n bÞ kü v Ò c ¸ c m Æ t : t− t− ë ng ( hi Ó u r â m ô c ®Ý c h, y ª u c Ç u) , p h− ¬ ng p h¸ p c ¬
b¶ n c ñ a c « ng t¸ c s − u tÇ m tµ i li Ö u... CÇ n p h¶ i x¸ c ®Þ nh kh« ng gi a n v µ thê i gi a n c ã li ª n q ua n ®Õ n
né i d ung c hñ ®Ò nghi ª n c ø u, ®Ó c hØ ®¹ o hä c s i nh s − u tÇ m tµ i li Ö u c ho ®ó ng. N Õ u lµ lÞ c h s ö xP ,
p h− ê ng, huy Ö n, q uË n... th× kh« ng gi a n s − u tÇ m c hñ y Õ u lµ p h¹ m v i c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng ®ã the o ®Þ a gi í i
hµ nh c hÝ nh hi Ö n t¹ i , nh− ng c ò ng c Ç n thu thË p tµ i li Ö u ë ®Þ a p h− ¬ ng c ã li ª n q ua n. N Õ u tµ i li Ö u s − u
tÇ m nh» m nghi ª n c ø u m é t c huy ª n ®Ò nh− khë i nghÜ a n« ng d © n, c ué c kh¸ ng c hi Õ n c hè ng ngo ¹ i
x© m ... th× p h¹ m v i s − u tÇ m lµ ®Þ a bµ n ho ¹ t ®é ng c ñ a p ho ng tr µ o ®ã . VÒ thê i gi a n, s − u tÇ m tµ i li Ö u
the o tr × nh tù bi ª n ni ª n, tõ ló c p h¸ t s i nh, p h¸ t tr i Ó n c ho ®Õ n khi kÕ t thó c m é t s ù ki Ö n, m é t q u¸ tr × nh
lÞ c h s ö .

6 3
 C« ng t¸ c s − u tÇ m t− li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ã thÓ thù c hi Ö n the o ha i c ¸ c h : s − u tÇ m t− li Ö u
the o tõ ng c hñ ®Ò ( r ué ng ®Ê t, tr uy Ò n thè ng, ®Ê u tr a nh v ¨ n ho ¸ , gi ¸ o d ô c ) ; s − u tÇ m t− li Ö u v Ò m ä i
m Æ t the o tõ ng gi a i ®o ¹ n lÞ c h s ö c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng ( c hñ y Õ u the o ha i gi a i ®o ¹ n lí n lµ tr − í c v µ s a u
C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 ) .
N h÷ ng c hñ ®Ò lí n c ñ a v i Ö c s − u tÇ m tµ i li Ö u ®Þ a p h− ¬ ng c ã thÓ nh− s a u :
- T × nh h× nh xP hé i , ki nh tÕ , c hÝ nh tr Þ c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng tr − í c C¸ c h m ¹ ng ( c hó ý v Ê n ®Ò r ué ng
®Ê t, s ù bã c lé t c ñ a gi a i c Ê p thè ng tr Þ , s i nh ho ¹ t xP hé i ...) .
- N h÷ ng d i tÝ c h lÞ c h s ö ë ®Þ a p h− ¬ ng ( d i tÝ c h ki Õ n tr ó c ®i ª u kh¾ c , hi Ö n v Ë t...) .
- P ho ng tô c , tË p q u¸ n c ñ a nh© n d © n ®Þ a p h− ¬ ng ;
- C¸ c thµ nh tù u ki nh tÕ , v ¨ n ho ¸ , gi ¸ o d ô c tr − í c v µ s a u c ¸ c h m ¹ ng ;
- T r uy Ò n thè ng ®Ê u tr a nh c ¸ c h m ¹ ng c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng ;
- H o ¹ t ®é ng c ñ a §¶ ng bé ®Þ a p h− ¬ ng...
N go µ i r a , gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh c ã thÓ ®i s © u v µ o m é t s è c huy ª n ®Ò s a u :
- T r uy Ò n thè ng la o ®é ng s ¶ n xuÊ t ;
- H o ¹ t ®é ng c « ng, th− ¬ ng nghi Ö p tr − í c v µ s a u c ¸ c h m ¹ ng ;
- T × nh h× nh p h¸ t tr i Ó n v ¨ n ho ¸ , gi ¸ o d ô c ;
- T é i ¸ c c ñ a ®Þ a c hñ ®è i v í i n« ng d © n ;
- T r uy Ò n thè ng ®Ê u tr a nh c ¸ c h m ¹ ng c ñ a p hô n÷ .
S − u tÇ m , nghi ª n c ø u t− li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ñ a tr − ê ng p hæ th« ng lµ m é t d Þ p thù c hi Ö n v i Ö c
g¾ n li Ò n nhµ tr − ê ng v í i ®ê i s è ng, c ã t¸ c d ô ng gi ¸ o d ô c t− t− ë ng r Ê t tè t c ho hä c s i nh. V× v Ë y khi
s − u tÇ m t− li Ö u, c ã thÓ kÕ t hî p v í i m é t s è c « ng t¸ c xP hé i .
T − li Ö u s − u tÇ m ®− î c nª n ghi tr o ng tõ ng tê r i ª ng ( p hÝ c h) , s ¾ p xÕ p the o c hñ ®Ò nghi ª n c ø u ®Ó
ti Ö n s ö d ô ng.
§è i v í i nguå n t− li Ö u hi Ö n v Ë t ë ®Þ a p h− ¬ ng c Ç n lË p b¶ ng thè ng kª , lË p hå s ¬ hi Ö n v Ë t, v Ï b¶ n
®å ®¸ nh d Ê u n¬ i c ã c ¸ c d i tÝ c h, d Ê u tÝ c h lÞ c h s ö . H å s ¬ c ñ a hi Ö n v Ë t, d i tÝ c h gå m c ¸ c p hÇ n : tª n d i
v Ë t, d i tÝ c h ; ®Þ a ®i Ó m c ã d i tÝ c h ( ha y p h¸ t hi Ö n d i v Ë t) tã m t¾ t lý lÞ c h d i tÝ c h, d i v Ë t, t× nh tr ¹ ng hi Ö n
t¹ i c ñ a d i tÝ c h, d i v Ë t ( nguy ª n v Ñ n, p h¸ bá , m í i , c ò ...) . T µ i li Ö u hi Ö n v Ë t ë ®Þ a p h− ¬ ng r Ê t p ho ng
p hó , ®a d ¹ ng, ba o gå m hi Ö n v Ë t kh¶ o c æ ( kha i q uË t) , ®− î c c Ê t gi ÷ tr o ng nhµ ( c hñ y Õ u tr o ng thê i kú
§¶ ng ho ¹ t ®é ng bÝ m Ë t, tr o ng kh¸ ng c hi Õ n) .
P h¶ i bi Õ t c ¸ c h kha i th¸ c s − u tÇ m p h¸ t hi Ö n tµ i li Ö u th× v i Ö c s ö d ô ng m í i c ã hi Ö u q u¶ . §Ó c ã tµ i
li Ö u c hÝ nh x¸ c c Ç n p h¶ i ®è i c hi Õ u nhi Ò u nguå n tµ i li Ö u kh¸ c nha u. CÇ n p h¶ i lÇ n the o "d Ê u v Õ t" c ñ a
m é t tµ i li Ö u tõ nhi Ò u nguå n kh¸ c nha u, bi Õ t c ¸ c h ®¸ nh gi ¸ v µ lù a c hä n p hÇ n x¸ c thù c nhÊ t. §è i v í i
tµ i li Ö u ghi c hÐ p thµ nh v ¨ n ë ®Þ a p h− ¬ ng c ã thÓ tæ c hø c thÈ m tr a , kh¶ o s ¸ t ë thù c ®Þ a , ®Ó bæ s ung
c ho p ho ng p hó h¬ n.
T uy nhi ª n, c Ç n p h¶ i kÕ thõ a nh÷ ng thµ nh tù u nghi ª n c ø u ®P c ã ë ®Þ a p h− ¬ ng ha y tr ung − ¬ ng.
T r − í c hÕ t, p h¶ i d ù a v µ o B a n N ghi ª n c ø u L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ®Ó nha nh c hã ng tË p hî p nh÷ ng tµ i
li Ö u ®P thu thË p . T i Õ p ®ã lµ v i Ö c c hØ nh lý , bæ s ung ( p h¸ t hi Ö n tµ i li Ö u m í i , gÆ p gì nh÷ ng nh© n
c hø ng, nh÷ ng ng− ê i a m hi Ó u lÞ c h s ö ) .
S a u khi ®P thu thË p ®− î c m é t khè i l− î ng t− li Ö u t− ¬ ng ®è i ®Ç y ®ñ ë c ¸ c nguå n kh¸ c nha u, c Ç n
ti Õ n hµ nh v i Ö c hÖ thè ng s ¾ p xÕ p v µ p h© n lo ¹ i the o gi a i ®o ¹ n lÞ c h s ö ho Æ c the o c ¸ c c huy ª n ®Ò .
b ) V i Ö c b i ª n s o ¹ n l Þ ch s ö ® Þ a p h − ¬ n g
L µ b− í c q ua n tr ä ng ®Ó x© y d ù ng c ¸ c bµ i gi ¶ ng ( v µ gã p p hÇ n v µ o c « ng t¸ c bi ª n s o ¹ n nã i
c hung) .
Vi Ö c bi ª n s o ¹ n lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng c ã thÓ ti Õ n hµ nh the o m Ê y b− í c s a u :
- X© y d ù ng ®Ò c − ¬ ng lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( ha y bµ i gi ¶ ng tr ª n lí p , t¹ i thù c ®Þ a ) .
- S ¾ p xÕ p tµ i li Ö u ®P c hØ nh lý , x¸ c m i nh the o nh÷ ng p hÇ n, c hñ ®Ò c ñ a ®Ò c − ¬ ng.
- P h© n c « ng v µ h− í ng d É n hä c s i nh ( m é t s è hä c s i nh c ã kh¶ n¨ ng) , tr a nh thñ ý ki Õ n c ñ a gi ¸ o
v i ª n c ¸ c bé m « n kh¸ c , nh÷ ng ng− ê i hi Ó u bi Õ t v Ò v Ê n ®Ò ®a ng lµ m .

6 4
 - T h« ng q ua b¶ n th¶ o tr − í c c ¸ c c Ê p lP nh ®¹ o ®Þ a p h− ¬ ng v µ nhµ tr − ê ng.
- S ö a c h÷ a , lÊ y ý ki Õ n c ñ a ®« ng ®¶ o q uÇ n c hó ng ë ®Þ a p h− ¬ ng. N Õ u m ê i ®− î c nh© n d © n ®Õ n
nghe ®ä c b¶ n th¶ o v µ gã p ý ki Õ n th× tè t nhÊ t, ho Æ c m ê i m é t s è ®« ng nh÷ ng ng− ê i c ã hi Ó u bi Õ t lÞ c h
s ö nghe v µ gã p ý ki Õ n.
- T r a nh thñ s ù gi ó p ®ì c ñ a c ¸ c c ¬ q ua n kho a hä c , c huy ª n m « n ®Ó ho µ n thµ nh b¶ n th¶ o lÞ c h s ö
®Þ a p h− ¬ ng.
- S a u khi ®− î c c ¬ q ua n c ã tr ¸ c h nhi Ö m d uy Ö t, b¶ n th¶ o lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ho µ n thµ nh, c ã thÓ
s ö d ô ng tr o ng gi ¶ ng d ¹ y , p hæ bi Õ n tr o ng nh© n d © n v µ ti Õ p tô c ho µ n c hØ nh thµ nh c ¸ c bµ i gi ¶ ng ha y
tµ i li Ö u nghi ª n c ø u.
Vi Ö c s ö d ô ng tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng v µ o bµ i né i kho ¸ ®P tr × nh bµ y ë c h− ¬ ng VI I "B µ i hä c
lÞ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng". ë ®© y c hØ ®Ò c Ë p v Ò ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ . T r − í c hÕ t, c ã thÓ d ù a v µ o
tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ®Ó tuy ª n tr uy Ò n, gi ¸ o d ô c ( nã i c huy Ö n, kÓ c huy Ö n lÞ c h s ö ) gã p p hÇ n x© y
d ù ng nhµ tr uy Ò n thè ng, nhµ b¶ o tµ ng c ¸ c h m ¹ ng ë ®Þ a p h− ¬ ng. N h÷ ng ho ¹ t ®é ng nghi ª n c ø u lÞ c h
s ö ®Þ a p h− ¬ ng tr o ng v µ ngo µ i nhµ tr − ê ng ®Õ n v i Ö c thµ nh lË p nhi Ò u tæ c hø c , nh− "N g− ê i s − u tÇ m
lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng", "N hµ S ö hä c tr Î tuæ i ", "H é i b¶ o v Ö d i tÝ c h lÞ c h s ö ". H o ¹ t ®é ng tr o ng c ¸ c tæ
c hø c nµ y kh« ng c hØ c ã t¸ c d ô ng ®è i v í i ®Þ a p h− ¬ ng m µ c ß n gã p p hÇ n tÝ c h c ù c ®è i v í i v i Ö c nghi ª n
c ø u lÞ c h s ö , gi ¸ o d ô c tr uy Ò n thè ng c ho thÕ hÖ tr Î .
9 . X © y d ù n g p h ß n g h ä c b é m « n L Þ c h s ö (1)
X© y d ù ng p hß ng hä c lÞ c h s ö kh« ng c hØ c ã ý nghÜ a ®è i v í i ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , m µ c hñ y Õ u
c ã ý nghÜ a ®è i v í i v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y né i kho ¸ . S o ng p hÇ n lí n thê i gi a n x© y d ù ng v Ò né i d ung thué c
v Ò ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ .
T õ ®Ç u thÕ kû XX, p hß ng hä c v µ p hß ng thÝ nghi Ö m c ñ a c ¸ c bé m « n kho a hä c tù nhi ª n ®P
®− î c x© y d ù ng. N h− ng c ¸ c p hß ng hä c v Ò L Þ c h s ö , V¨ n hä c m í i ®− î c thµ nh lË p tr o ng m Ê y c hô c
n¨ m gÇ n ®© y . ë n− í c ta , p hß ng hä c lÞ c h s ö c ò ng b¾ t ®Ç u xuÊ t hi Ö n ë m é t s è tr − ê ng p hæ th« ng,
nh− ng th− ê ng p hß ng hä c lÞ c h s ö c ò ng lµ p hß ng T r uy Ò n thè ng c ñ a nhµ tr − ê ng.
VË y thÕ nµ o lµ p hß ng hä c lÞ c h s ö v µ v a i tr ß c ñ a nã tr o ng v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ
th« ng nh− thÕ nµ o ?
a ) P h ß n g h ä c b é m « n L Þ ch s ö , v a i t r ß cñ a n ã t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g
Vi Ö c x© y d ù ng p hß ng hä c lÞ c h s ö p h¶ i xuÊ t p h¸ t tõ m ô c ti ª u ®µ o t¹ o , tõ y ª u c Ç u gi ¸ o d ô c ,
gi ¸ o d − ì ng v µ p h¸ t tr i Ó n c ñ a bé m « n.
P hß ng hä c lÞ c h s ö kh« ng c hØ p hô c v ô c ho v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh m µ c ß n lµ c ¬ s ë ®Ó gi ¸ o
v i ª n nghi ª n c ø u v Ò p h− ¬ ng p h¸ p bé m « n, nh− s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n, x© y d ù ng p h− ¬ ng ti Ö n
kü thuË t d ¹ y - hä c , gã c th− v i Ö n, hå s ¬ t− li Ö u...
P hß ng hä c lÞ c h s ö t¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho v i Ö c d ¹ y - hä c ®¹ t hi Ö u q u¶ c a o . N h÷ ng tr a ng bÞ c ho
p hß ng hä c lÞ c h s ö s Ï g© y c ho hä c s i nh hø ng thó hä c tË p , s a y m ª v í i bé m « n v µ kh¬ i d Ë y s ù tÝ c h
c ù c nhË n thø c , n© ng c a o hi Ö u q u¶ gi ¸ o d ô c t− t− ë ng, t× nh c ¶ m ®¹ o ®ø c c ho hä c s i nh. T æ c hø c hä c
tË p tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö kh« ng c hØ gã p p hÇ n p h¸ t tr i Ó n ã c q ua n s ¸ t, ®¸ nh gi ¸ c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h
s ö , m µ c ß n gã p p hÇ n p h¸ t tr i Ó n ã c t− d uy , t− t− ë ng, thÈ m m ü c ñ a hä c s i nh khi c ¸ c e m tù x© y d ù ng
c ¸ c ®å d ï ng tr ù c q ua n p hô c v ô c ho v i Ö c hä c tË p d − í i s ù h− í ng d É n c ñ a gi ¸ o v i ª n.
§Ó p h¸ t huy s ù s ¸ ng t¹ o tr o ng la o ®é ng s − p h¹ m c ñ a gi ¸ o v i ª n ®è i v í i v i Ö c x© y d ù ng p hß ng
hä c lÞ c h s ö , v i Ö c c huÈ n bÞ v Ò c ¬ s ë v Ë t c hÊ t - kü thuË t lµ ®i Ò u kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c . G i ¸ o v i ª n p h¶ i
c ã m é t tr × nh ®é hi Ó u bi Õ t kü thuË t nhÊ t ®Þ nh tr o ng v i Ö c x© y d ù ng v µ s ö d ô ng c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n kü
thuË t d ¹ y hä c bé m « n tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö . VÝ d ô , p h¶ i s ¾ p xÕ p the o c hñ ®Ò , n¾ m v ÷ ng né i
d ung, tª n gä i c ¸ c lo ¹ i p hi m ®Ì n c hi Õ u, bi Õ t s ö d ô ng, b¶ o q u¶ n c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n ghi © m , m ¸ y
c hi Õ u...
b ) T r a n g t h i Õ t b Þ t r o n g p h ß n g h ä c l Þ ch s ö

(1) G ä i t ¾ t l µ p h ß n g h ä c l Þ c h s ö .

6 5
 - G å m 3 lo ¹ i c hñ y Õ u : c ¸ c d ô ng c ô b» ng gç ; c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t v µ c ¸ c ®å d ï ng d ¹ y -
hä c ; tµ i li Ö u gi ¶ ng d ¹ y , hä c tË p .
D ô ng c ô ®å gç tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö lµ bµ n gi ¸ o v i ª n, bµ n ghÕ hä c s i nh, b¶ ng ®e n, tñ tæ ng
hî p v µ c ¸ c gi ¸ gç . L o ¹ i nµ y ®− î c s ¾ p xÕ p gä n gµ ng, thuË n lî i c ho v i Ö c s ö d ô ng m µ tr a ng nhP .
C¸ c p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö , c ã c ¸ c lo ¹ i ®Ì n c hi Õ u p hi m hä c tË p , m ¸ y
ghi © m , v « tuy Õ n, m ¸ y p hã ng ¶ nh...
N go µ i r a , p hß ng hä c c ß n c ã ®å d ï ng tr ù c q ua n, ba o gå m b¶ n ®å , s ¬ ®å , tr a nh ¶ nh, c h© n d ung,
b¶ ng bi Ó u, hi Ö n v Ë t... d o nhµ n− í c c ung c Ê p , ho Æ c d o gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh tù lµ m , tù s − u tÇ m
®− î c .
T µ i li Ö u hä c tË p ba o gå m c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u nghi ª n c ø u, gi ¶ ng d ¹ y v µ hä c tË p nh− s ¸ c h, b¸ o c Ç n
thi Õ t, bµ i ghi , bµ i ki Ó m tr a c ñ a hä c s i nh, hå s ¬ t− li Ö u...
- Cã thÓ s ¾ p xÕ p c ¸ c lo ¹ i tr ª n nh− s a u :
T r ª n t− ê ng xung q ua nh p hß ng tr e o tr a nh ¶ nh, c h© n d ung nh÷ ng nh© n v Ë t lÞ c h s ö .
B ¶ ng ®e n ®Æ t ë c hÕ c h gi ÷ a bø c t− ê ng p hÝ a tr ª n c ñ a p hß ng ( d ï ng lo ¹ i b¶ ng gÊ p , m ë th× thuË n
ti Ö n h¬ n) .
K ho ¶ ng c ¸ c h tõ bø c t− ê ng p hÝ a tr ª n c ñ a b¶ ng ®Õ n tr Ç n nhµ tr e o m µ n ¶ nh ®Ó c hi Õ u p hi m .
B ¶ n ®å , ni ª n bi Ó u, s ¬ ®å ... s ¾ p xÕ p v µ o ng¨ n kÐ o v µ ®Æ t p hÝ a d − í i ho Æ c p hÝ a s a u b¶ ng nÕ u lµ
b¶ ng c ã c h© n ®Æ t c ¸ c h t− ê ng.
B µ n gi ¸ o v i ª n ®Æ t ë bª n p h¶ i c ñ a b¶ ng, gÇ n bµ n c ã thÓ ®Ó m ¸ y q ua y ®Ü a , ghi © m ( nÕ u c ã ) .
D ä c bø c t− ê ng ë c uè i p hß ng ®Æ t m é t c hi Õ c tñ d µ i , m é t p hÇ n tñ l¾ p kÝ nh, p hÇ n c ß n l¹ i c ã c ö a
gç . T ñ d ï ng ®Ó s ¾ p xÕ p c ¸ c tµ i li Ö u hä c tË p hi Õ m , c ¸ c tË p A tla t, a nbo m , hi Ö n v Ë t, m « h× nh, p hô c
c hÕ hå s ¬ tµ i li Ö u lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng, kÕ t q u¶ s − u tÇ m nghi ª n c ø u tµ i li Ö u lÞ c h s ö c ñ a thÇ y v µ tr ß
tr o ng s ù nghi Ö p b¶ o v Ö v µ x© y d ù ng T æ q uè c ... C¸ c b¨ ng h× nh, p hi m ®Ì n c hi Õ u, p hi m hä c tË p , v «
tuy Õ n... ®Ó ë m é t ng¨ n r i ª ng c ñ a tñ . C¸ c p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t v µ ®å d ï ng tr ù c q ua n kh¸ c ( nÕ u c ã )
®− î c s ¾ p xÕ p tr o ng m é t ng¨ n tñ .
M ¸ y c hi Õ u nª n ®Æ t tr ª n c hi Õ c xe ®È y c ã thÓ d i c huy Ó n d Ô d µ ng m µ v É n b¶ o q u¶ n tè t. Xe ®È y
®Æ t c è ®Þ nh s ¸ t t− ê ng p hÝ a s a u c ñ a p hß ng, lµ m thÕ nµ o ®Ó khi c hi Õ u p hi m , tÊ t c ¶ hä c s i nh q ua n s ¸ t
r â m µ n ¶ nh.
C¸ c thi Õ t bÞ , ®å d ï ng s ¾ p ®Æ t nh− v Ë y kh« ng p h¶ i c è ®Þ nh, khi c Ç n thi Õ t c ã thÓ ®i Ò u c hØ nh ®Ó
ti Ö n s ö d ô ng. §Ó the o d â i , ki Ó m tr a tµ i s ¶ n c Ç n lË p d a nh m ô c c ¸ c tr a ng bÞ hä c tË p tr o ng p hß ng.
M ç i lo ¹ i ghi "lý lÞ c h" tr ª n m é t p hi Õ u. N Õ u thÊ y c Ç n thi Õ t c ã thÓ lµ m th− m ô c , p hi Õ u v µ « kÐ o nh− ë
th− v i Ö n.
T r ª n ®© y lµ m « h× nh x© y d ù ng m é t p hß ng hä c lÞ c h s ö p hï hî p v í i ®i Ò u ki Ö n n− í c ta hi Ö n na y ,
s o ng kh« ng p h¶ i ®Þ a p h− ¬ ng nµ o c ò ng ®− î c tr a ng bÞ c ¸ c lo ¹ i thi Õ t bÞ hi Ö n ®¹ i . T r o ng t− ¬ ng la i , khi
c hó ng ta c ã ®i Ò u ki Ö n tè t h¬ n, tr a ng thi Õ t bÞ ®− î c t¨ ng c − ê ng v µ bæ s ung the o 3 lo ¹ i :
T h ø n h Ê t , p h− ¬ ng ti Ö n m µ n ¶ nh tÜ nh nh− ®Ì n c hi Õ u.
T h ø h a i , p h− ¬ ng ti Ö n m µ n ¶ nh ®é ng nh− m ¸ y c hi Õ u p hi m hä c tË p v « tuy Õ n, v i d e o ...
T h ø b a , p h− ¬ ng ti Ö n © m tha nh nh− m ¸ y ghi © m , r a d i o , b¨ ng ghi c ¸ c bµ i p h¸ t bi Ó u c ñ a nh÷ ng ng− ê i
®P tha m gi a ho Æ c c hø ng ki Õ n c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö .
K hi hä c tË p tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö v í i nhi Ò u p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t nh− v Ë y , hä c s i nh p h¶ i
tu© n thñ c ¸ c y ª u c Ç u ®P q uy ®Þ nh, nh− gi ÷ g× n m ¸ y m ã c , c ¸ c ®å d ï ng d ¹ y hä c .
M é t ng¨ n th− v i Ö n nhá tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö lµ ®i Ò u r Ê t c Ç n c ho v i Ö c d ¹ y v µ hä c L Þ c h s ö . N ã ba o
gå m c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u tha m kh¶ o nh− kho a hä c , c hÝ nh tr Þ , v ¨ n ki Ö n c ñ a §¶ ng, N hµ n− í c , t¸ c p hÈ m c ñ a H å
Chñ T Þ c h, s ¸ c h gi ¸ o kho a , b¸ o , t¹ p c hÝ ... tr o ng ®ã ®Æ c bi Ö t c hó tr ä ng ®Õ n c ¸ c lo ¹ i tµ i li Ö u d o gi ¸ o v i ª n v µ
hä c s i nh s − u tÇ m bi ª n s o ¹ n, c hñ y Õ u v Ò p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c v µ lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng. T hË t bæ Ý c h v µ lý
thó nÕ u tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö c ã nh÷ ng tµ i li Ö u c ã tÝ nh r i ª ng bi Ö t v µ ®é c ®¸ o c ñ a tr − ê ng, ®Þ a p h− ¬ ng.
C¸ c tµ i li Ö u kh« ng p h¶ i lµ v Ë t tr a ng tr Ý , m µ p h¶ i p hô c v ô c ã hi Ö u q u¶ c a o nhÊ t v i Ö c d ¹ y v µ hä c lÞ c h s ö .
N go µ i v i Ö c c huÈ n bÞ c ho bµ i gi ¶ ng c ñ a gi ¸ o v i ª n v µ c « ng ţ c hä c tË p c ñ a hä c s i nh, c ¸ c tµ i li Ö u nµ y c ß n s ö

6 6
 d ô ng tr o ng c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ nh− ti Õ n hµ nh c « ng t¸ c th« ng ti n c hÝ nh tr Þ xP hé i , tæ c hø c tr i Ó n lP m
v µ o c ¸ c ngµ y lÔ .
T µ i li Ö u tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö ®− î c s ¾ p xÕ p the o c hñ ®Ò : "N h÷ ng v Ê n ®Ò m í i c ñ a s ö hä c ",
"N h÷ ng a nh hï ng c ñ a thê i ®¹ i c hó ng ta ", "N h÷ ng v Ê n ®Ò m í i c ñ a kh¶ o c æ hä c ", "L Þ c h s ö thÕ
gi í i ", "L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ", "L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng" ( p h© n the o thê i kú lÞ c h s ö ) ...
§å d ï ng tr ù c q ua n tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö gi ÷ ®Þ a v Þ q ua n tr ä ng. N go µ i c ¸ c lo ¹ i b¶ n ®å , s ¬
®å , tr a nh ¶ nh, ni ª n bi Ó u, a nbo m ... tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö c ß n c ã thÓ c ã c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c
q ua n tuy ª n tr uy Ò n v µ th« ng ti n ®¹ i c hó ng nh− tr a nh ¶ nh, ¶ nh v Ò §¹ i hé i §¶ ng, c ¸ c thµ nh tù u x© y
d ù ng ®Ê t n− í c v µ nh÷ ng v Ê n ®Ò thÕ gi í i ngµ y na y ... T µ i li Ö u tr ù c q ua n d o gi ¸ o v i ª n v µ hä c s i nh tù
t¹ o c hi Õ m m é t v Þ tr Ý lí n tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö . §ã lµ m « h× nh, s a bµ n, b¶ ng ni ª n bi Ó u, tr a nh v Ï ,
s ¬ ®å , b¶ n ®å ... K hi tù lµ m ®å d ï ng tr ù c q ua n, c ¸ c e m kh« ng c hØ n¾ m c h¾ c ki Õ n thø c , m µ c ß n bi Õ t
s uy nghÜ v Ë n d ô ng c ¸ c ki Õ n thø c lÞ c h s ö , kü thuË t v µ o thù c hµ nh c ô thÓ . ChÝ nh ho ¹ t ®é ng la o ®é ng
nµ y gî i d Ë y tr o ng c ¸ c e m lß ng s a y m ª , hø ng thó v í i bé m « n. B ª n c ¹ nh v i Ö c tù lµ m c ¸ c ®å d ï ng tr ù c
q ua n, gi ¸ o v i ª n c ß n c ã thÓ h− í ng d É n hä c s i nh tù m i nh ho ¹ , c hó thÝ c h c ¸ c tµ i li Ö u ®P ®− î c p h© n p h¸ t
tr o ng c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö p hæ th« ng tr ung hä c .
Vi Ö c tæ c hø c c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ tr o ng p hß ng hä c lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n hµ nh th− ê ng xuy ª n
v µ thuË n lî i . H × nh thø c ho ¹ t ®é ng nµ y r Ê t p ho ng p hó , nh− tæ c hø c c © u l¹ c bé lÞ c h s ö , b¶ o tµ ng p hæ
th« ng ; gã c lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ; th¶ o luË n lÞ c h s ö the o nhã m ho Æ c c ¶ lí p ; thi ®è lÞ c h s ö ; tr i Ó n lP m
lÞ c h s ö nh© n c ¸ c ngµ y lÔ lí n c ñ a lÞ c h s ö thÕ gi í i , d © n té c v µ lÞ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ; tæ c hø c gÆ p gì
nh÷ ng ng− ê i ®P c hø ng ki Õ n ho Æ c tha m gi a c ¸ c s ù ki Ö n lÞ c h s ö ; tæ c hø c v i Ö c ®ä c s ¸ c h ngo ¹ i kho ¸
c ñ a hä c s i nh...
K hi tæ c hø c c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , gi ¸ o v i ª n c Ç n p h¶ i c hó ý ®Õ n nguy ª n t¾ c tù nguy Ö n,
s ¸ ng t¹ o , tÝ nh c hÊ t q uÇ n c hó ng v µ m ô c ®Ý c h gi ¸ o d − ì ng, gi ¸ o d ô c , p h¸ t tr i Ó n c ñ a c « ng t¸ c nµ y .
T r o ng ®ã , ®i Ò u ®Æ c bi Ö t q ua n tr ä ng lµ r Ì n luy Ö n c ho hä c s i nh kh¶ n¨ ng ®é c lË p v Ë n d ô ng ki Õ n thø c
®P hä c v µ o ho ¹ t ®é ng thù c ti Ô n, p h¸ t tr i Ó n tí i m ø c tè i ®a t− d uy ®é c lË p , s ¸ ng t¹ o c ñ a c ¸ c e m khi
lµ m v i Ö c . §© y lµ c ¬ s ë ®Ó s a u nµ y hä c s i nh c ã p h− ¬ ng p h¸ p ho ¹ t ®é ng thù c tÕ n¨ ng ®é ng tr o ng
c ué c s è ng.

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. Va i tr ß c ñ a ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng.
2. C¸ c h× nh thø c ngo ¹ i kho ¸ c hñ y Õ u v µ bi Ö n p h¸ p ti Õ n hµ nh.
3. L Ë p kÕ ho ¹ c h v Ò m é t ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ tù c hä n.
4 . X© y d ù ng kÕ ho ¹ c h v Ò m é t p hß ng hä c lÞ c h s ö .

T µ i l iÖ u t h a m k h ¶ o
1. P ha n N gä c L i ª n, T r Ç n V¨ n T r Þ , N guy Ô n P ha n Q ua ng, C « n g t ¸ c n g o ¹ i k h o ¸ t h ù c h µ n h L Þ ch
s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g , N XB G i ¸ o d ô c , H ., 196 8.
2. T r − ¬ ng H ÷ u Q uý nh, P ha n N gä c L i ª n, N guy Ô n T h¸ i H o µ ng, N guy Ô n C¶ nh M i nh, N guy Ô n
A m , L Þ ch s ö ® Þ a p h − ¬ n g , N XB G i ¸ o d ô c , H ., 196 8.
3. L − ¬ ng N i nh, T r ß ch ¬ i l Þ ch s ö , N XB G i ¸ o d ô c , H ., 1975 .
4 . P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c
L Þ ch s ö , s ®d , tË p 2.

6 7
 Ch−¬ng IX

N g − ê i g i ¸ o v iª n l Þc h s ö
T r o ng d ¹ y hä c ë tr − ê ng p hæ th« ng, ng− ê i gi ¸ o v i ª n c ã v a i tr ß q ua n tr ä ng ®è i v í i v i Ö c gi ¸ o
d ô c hä c s i nh. §Ó gi ¶ ng d ¹ y tè t bé m « n L Þ c h s ö , ngo µ i nh÷ ng y ª u c Ç u c ñ a m é t ng− ê i gi ¸ o v i ª n nã i
c hung, ng− ê i gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö c ã m é t s è ®i Ó m c Ç n nhÊ n m ¹ nh ho Æ c bæ s ung c ho p hï hî p v í i
c hø c n¨ ng, nhi Ö m v ô c ñ a bé m « n.
N h÷ ng y ª u c Ç u nµ y ®P ®− î c tr × nh bµ y r ¶ i r ¸ c tr o ng gi ¸ o tr × nh nµ y ho Æ c c ¸ c gi ¸ o tr × nh v Ò N h Ë p
m « n S ö h ä c v Ò P h − ¬ n g p h ¸ p l u Ë n S ö h ä c, L Þ ch s ö S ö h ä c V i Ö t N a m . Chó ng t« i c hØ nh¾ c ®Õ n, c hø
kh« ng ®i s © u m µ d µ nh th× gi ê ®Ó nã i v Ò v i Ö c r Ì n luy Ö n nghi Ö p v ô s − p h¹ m c ñ a gi ¸ o v i ª n. §© y lµ
m é t y ª u c Ç u q ua n tr ä ng m µ tõ l© u na y c h− a ®− î c c hó tr ä ng.
I− N h÷ ng y ª u cÇ u c¬ b ¶ n v Ò q ua n ® iÓ m t− t−ë ng, chuy ª n m « n k ho a
häc
XuÊ t p h¸ t tõ q ua n ®i Ó m c ñ a §¶ ng "d ¹ y ng− ê i c hø kh« ng p h¶ i d ¹ y c h÷ ", nh− ng "p h¶ i q ua d ¹ y
c h÷ ®Ó d ¹ y ng− ê i ", c hó ng ta thÊ y r â r » ng tr o ng c ¸ c m « n hä c , q ua n ®i Ó m lË p tr − ê ng, t− c ¸ c h c ñ a
ng− ê i thÇ y g¾ n li Ò n v í i tr × nh ®é c huy ª n m « n. K h« ng thÓ lµ ng− ê i thÇ y gi ¸ o gi á i , c ã uy tÝ n m µ
thi Õ u m é t tr o ng ha i m Æ t c ¬ b¶ n nª u tr ª n. B é m « n L Þ c h s ö r Ê t gÇ n v í i c hÝ nh tr Þ , s o ng d ¹ y L Þ c h s ö
kh« ng p h¶ i lµ d ¹ y c hÝ nh tr Þ , c ho nª n y ª u c Ç u v Ò q ua n ®i Ó m , ®¹ o ®ø c , c huy ª n m « n ®è i v í i gi ¸ o
v i ª n r Ê t c a o . K h« ng thÓ d ¹ y ®ó ng lÞ c h s ö , c ã t¸ c d ô ng m ¹ nh m Ï ®è i v í i hä c s i nh, nÕ u gi ¸ o v i ª n
kh« ng thù c s ù s è ng v í i q u¸ khø , r ung ®é ng tr − í c nh÷ ng c hi Õ n c « ng c ñ a c ha « ng m × nh, kh« ng c ¨ m
tø c tr − í c nh÷ ng hµ nh ®é ng d P m a n c ñ a kÎ thï tr o ng lÞ c h s ö . G i ¸ o v i ª n c ò ng s Ï kh« ng ®¹ t y ª u c Ç u
gi ¸ o d ô c nÕ u c hØ kª u gä i "c ¨ m thï ", "d ò ng c ¶ m " m µ kh« ng c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng ki Õ n
thø c kho a hä c lÞ c h s ö c Ç n thi Õ t.
G i ¸ o v i ª n ®− î c tr a ng bÞ ki Õ n thø c ®Ç y ®ñ , v Ò m ä i m Æ t tr o ng nh÷ ng ngµ y c ß n ë ghÕ nhµ tr − ê ng
®¹ i hä c . S o ng t× nh h× nh c hÝ nh tr Þ , nhi Ö m v ô c ¸ c h m ¹ ng c ã nhi Ò u ®æ i tha y , thµ nh tù u nghi ª n c ø u
kho a hä c kh« ng ngõ ng p h¸ t tr i Ó n. Cho nª n nÕ u tho ¶ m P n v í i v è n ki Õ n thø c ®P thu nhË n ®− î c , m µ
kh« ng ti Õ p nhË n c ¸ i m í i , g¹ t bá nh÷ ng c ¸ i c ò , l¹ c hË u, kh« ng c ß n p hï hî p v í i y ª u c Ç u, nhi Ö m v ô
hi Ö n na y th× r â r µ ng lµ khã ho µ n thµ nh ®− î c v i Ö c d ¹ y hä c tè t ®− î c .
Vi Ö c r Ì n luy Ö n thÕ gi í i q ua n, nh© n s i nh q ua n, v i Ö c tr a u d å i ki Õ n thø c kho a hä c lµ s ù nç lù c
c ñ a b¶ n th© n gi ¸ o v i ª n. T uy r » ng tr o ng ®i Ò u ki Ö n c ué c s è ng hi Ö n na y , gi ¸ o v i ª n nã i c hung, ®Æ c
bi Ö t gi ¸ o v i ª n bé m « n L Þ c h s ö v « c ï ng khã kh¨ n. Vi Ö c nç lù c , bå i d − ì ng, hä c tË p r Ê t khã thù c
hi Ö n. T hª m v µ o ®ã lµ q ua n ni Ö m c ñ a xP hé i , c ñ a m é t s è c Ê p lP nh ®¹ o , c hØ ®¹ o gi ¸ o d ô c xe m
th− ê ng bé m « n L Þ c h s ö , khi Õ n c ho c hó ng ta c µ ng khã c ã ®i Ò u ki Ö n thuË n lî i ®Ó lµ m tè t nhi Ö m v ô
c ñ a m × nh. T uy nhi ª n, v í i tr ¸ c h nhi Ö m c « ng d © n, ý thø c c ¸ c h m ¹ ng, ti nh thÇ n nghÒ nghi Ö p , c hó ng
ta v É n p h¶ i v − ¬ n lª n ®Ó ho µ n thµ nh tè t c « ng t¸ c ®− î c gi a o .
N go µ i v i Ö c the o hä c nghi ª m tó c c h− ¬ ng tr × nh bå i d − ì ng th− ê ng xuy ª n ( the o c hu kú 5 n¨ m ) ,
c ¸ c lí p bå i d − ì ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö tr ung hä c c huy ª n ba n, c ¸ c lí p c hÝ nh tr Þ , gi ¸ o v i ª n p hÊ n ®Ê u
"s è ng v µ lµ m v i Ö c the o p h¸ p luË t", hä c tË p c hÝ nh tr Þ , the o d â i b¸ o c hÝ v µ c ¸ c t¹ p c hÝ kho a hä c
c huy ª n ngµ nh ( "N ghi ª n c ø u lÞ c h s ö ", "L Þ c h s ö §¶ ng", "L Þ c h s ö q u© n s ù ", "N ghi ª n c ø u gi ¸ o d ô c ",
b¸ o "G i ¸ o d ô c v µ thê i ®¹ i ", "T h« ng b¸ o K H XH gi ¸ o d ô c p hæ th« ng"...) .
II− R Ì n l uy Ö n nghiÖ p v ô cñ a ng−ê i gi¸ o v iª n l Þ ch s ö
Cã q ua n ®i Ó m lË p tr − ê ng, c ã tr × nh ®é c huy ª n m « n tè t m µ kh« ng c ã kü n¨ ng s − p h¹ m th× c ò ng
kh« ng thÓ tr ë thµ nh ng− ê i gi ¸ o v i ª n tè t. T r o ng thù c tÕ ®P c hø ng tá r » ng, kh« ng p h¶ i a i tè t nghi Ö p

6 8
 ë tr − ê ng s − p h¹ m ®Ò u c ã thÓ gi ¶ ng d ¹ y tè t. Vi Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng thù c hµ nh lµ ®i Ò u ki Ö n ®Ó gi ¸ o
v i ª n kh« ng c hó ý ®Õ n m Æ t kü n¨ ng s − p h¹ m , kh« ng p h¸ t huy ®Õ n kÕ t q u¶ hä c tË p v Ò lÜ nh v ù c nµ y ë
c ¸ c tr − ê ng s − p h¹ m .
Vi Ö c r Ì n luÖ n kü n¨ ng s − p h¹ m ba o gå m nhi Ò u m Æ t nh− x© y d ù ng kÕ ho ¹ c h gi ¸ o d ô c , v i Ö c kÕ t
hî p nhuÇ n nhuy Ô n né i d ung kho a hä c v í i p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c ®− î c thÓ hi Ö n tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y ,
hä c v µ kh¶ n¨ ng ®¸ nh gi ¸ v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh.
Vi Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng s − p h¹ m lµ m é t q u¸ tr × nh tõ ló c b− í c c h© n v µ o tr − ê ng s − p h¹ m ( c ã ý
thø c nghÒ nghi Ö p ) , r Ì n luy Ö n tõ ng b− í c tr o ng q u¸ tr × nh hä c tË p ë tr − ê ng s − p h¹ m . R Ì n luy Ö n kü
n¨ ng hä c tË p g¾ n li Ò n v í i kü n¨ ng s − p h¹ m , tË p luy Ö n tr o ng c ¸ c t× nh huè ng gi ¶ ®Þ nh, t× nh huè ng
thù c tr o ng thù c tË p s − p h¹ m , nhÊ t lµ tr o ng q u¸ tr × nh gi ¶ ng d ¹ y v µ c ã thÓ n© ng c a o d Ç n kü n¨ ng
tr o ng s uè t c ué c ®ê i gi ¸ o v i ª n. Chó ng ta kh« ng d õ ng v i Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng s − p h¹ m ë nh÷ ng n¨ m
®Ç u c ñ a c ué c ®ê i gi ¸ o v i ª n, khi tÝ c h luü ®− î c m é t s è ki nh nghi Ö m , m µ p h¶ i p hÊ n ®Ê u kh« ng ngõ ng
tõ m é t gi ¸ o v i ª n tË p s ù ®Õ n m é t gi ¸ o v i ª n gi á i . Vi Ö c r Ì n luy Ö n kü n¨ ng s − p h¹ m kh« ng p h¶ i c hØ
gi í i h¹ n ë m Æ t ki nh nghi Ö m , ta y nghÒ m µ p h¶ i c hó ý n© ng c a o v Ò m Æ t lý luË n.
P h¹ m v i r Ì n luy Ö n kü n¨ ng s − p h¹ m ba o gå m nhi Ò u lÜ nh v ù c c hñ y Õ u ë nh÷ ng m Æ t :
T h ø n h Ê t , kü n¨ ng nã i . T r o ng gi ê hä c , lê i nã i gi ÷ m é t v Þ tr Ý q ua n tr ä ng tr o ng v i Ö c tr uy Ò n thô
ki Õ n thø c v µ h− í ng d É n hä c s i nh ti Õ p nhË n m é t c ¸ c h th« ng m i nh s ¸ ng t¹ o ki Õ n thø c . ChØ khi nµ o
n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c m í i d i Ô n ®¹ t tè t. S o ng kh« ng Ý t tr − ê ng hî p , gi ¸ o v i ª n n¾ m ®− î c né i d ung, s o ng
v É n d i Ô n ®¹ t ló ng tó ng, kh« ng r µ nh r ä t, r â r µ ng. D i Ô n ®¹ t p h¶ i ®¶ m b¶ o m Ê y y ª u c Ç u c ¬ b¶ n nh− : nã i
ng¾ n gä n, lË p luË n c hÆ t c hÏ , kh« ng nã i ngä ng, kh« ng nã i l¾ p , p h¶ i c ã m ø c ®é th« ng ti n c a o , c hÝ nh
x¸ c , p h¶ i c ã h× nh ¶ nh... M é t nhµ s − p h¹ m X« v i Õ t ®P nã i r » ng : lê i nã i c ã thÓ tha y thÕ c ho bÊ t c ø ®å
d ï ng tr ù c q ua n nµ o , s o ng kh« ng m é t ®å d ï ng tr ù c q ua n nµ o c ã thÓ tha y thÕ c ho lê i nã i .
T h ø h a i , kü n¨ ng thù c hµ nh. Cã ha i lo ¹ i kü n¨ ng thù c hµ nh th− ê ng ®− î c s ö d ô ng tr o ng d ¹ y -
hä c L Þ c h s ö . §ã lµ kü n¨ ng thù c hµ nh bé m « n v µ kü n¨ ng p hô c v ô c ué c s è ng. T r ª n thù c tÕ , kh« ng
thÓ nµ o t¸ c h r ê i ha i lo ¹ i kü n¨ ng nµ y , v × nh÷ ng kü n¨ ng thù c hµ nh c ò ng c hÝ nh lµ nh÷ ng kü n¨ ng s ö
d ô ng p hô c v ô tr o ng c ué c s è ng. ë ®© y c hØ lµ s ù p h© n bi Ö t c ã gi í i h¹ n, q uy − í c v Ò p h¹ m v i s ö d ô ng
tr o ng hä c tË p ( né i kho ¸ v µ ngo ¹ i kho ¸ ) v µ tr o ng c « ng t¸ c c « ng Ý c h xP hé i .
K ü n¨ ng thù c hµ nh bé m « n c ã nhi Ò u m Æ t, s o ng ®i Ò u c hñ y Õ u lµ p h© n bi Ö t ®ä c s ¸ c h, s − u tÇ m ,
thu thË p , s ö d ô ng, lË p hå s ¬ tµ i li Ö u, m i nh ho ¹ tr ª n b¶ ng ®e n, bi Õ t v Ï v µ s ö d ô ng b¶ n ®å .
N h÷ ng v Ê n ®Ò ®ä c , ghi c hÐ p , s − u tÇ m tµ i li Ö u... p h¶ i ®e m l¹ i kÕ t q u¶ c ô thÓ lµ x© y d ù ng hå s ¬
t− li Ö u gi ¶ ng d ¹ y . M ç i gi ¸ o v i ª n p h¶ i x© y d ù ng m é t hå s ¬ , ®− î c p h© n c hi a the o c h− ¬ ng tr × nh c ¸ c
lí p hä c , ho Æ c tõ ng thê i kú lÞ c h s ö . VÝ d ô : hå s ¬ t− li Ö u v Ò lÞ c h s ö c æ , tr ung ®¹ i thÕ gi í i ; c Ë n ®¹ i ,
hi Ö n ®¹ i thÕ gi í i ; v Ò L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n n¨ m 185 8 ; tõ n¨ m 185 8 ®Õ n n¨ m 1918 ;
tõ n¨ m 1918 ®Õ n n¨ m 1930 ... H o Æ c tË p hå s ¬ ®− î c c Ê u t¹ o the o tõ ng lí p 10 , 11, 12.
M ç i lí p c ò ng gå m c ¸ c p hÇ n the o tõ ng thê i kú lÞ c h s ö . N é i d ung hå s ¬ t− li Ö u gå m c ã : tr a nh,
¶ nh m i nh ho ¹ , tµ i li Ö u tha m kh¶ o , c ã li ª n q ua n ®Õ n nh÷ ng s ù ki Ö n q ua n tr ä ng tr o ng d ¹ y - hä c .
Vi Ö c x© y d ù ng hå s ¬ d o gi ¸ o v i ª n ti Õ n hµ nh, ®− î c s ù gi ó p ®ì c ñ a hä c s i nh. H å s ¬ ®− î c bæ s ung
h» ng n¨ m q ua tµ i li Ö u thu thË p ®− î c ë s ¸ c h b¸ o , tr o ng nh© n d © n... H å s ¬ ®− î c s ö d ô ng tr o ng gi ê
né i kho ¸ c ò ng nh− c ¸ c ho ¹ t ®é ng ngo ¹ i kho ¸ , khi gi ¶ ng bµ i m í i , ki Ó m tr a bµ i c ò , « n tË p , c ñ ng c è
ki Õ n thø c ...
M é t kü n¨ ng q ua n tr ä ng m µ gi ¸ o v i ª n c Ç n c hó ý r Ì n luy Ö n lµ s ö d ô ng b¶ ng ®e n. T r o ng gi ê
hä c L Þ c h s ö , "v i ª n p hÊ n v µ b¶ ng ®e n" lµ nh÷ ng p h− ¬ ng ti Ö n q ua n tr ä ng lµ m c ho bµ i hä c ®− î c s i nh
®é ng, c ô thÓ , n© ng c a o hi Ö u s uÊ t, hi Ö u q u¶ c ñ a v i Ö c d ¹ y - hä c .
T r − í c hÕ t, gi ¸ o v i ª n p h¶ i bi Õ t c ¸ c h s ö d ô ng v µ tr × nh bµ y b¶ ng ®e n. T h« ng th− ê ng b¶ ng ®e n
c hi a lµ m ha i p hÇ n : p hÇ n l− î c ghi né i d ung bµ i gi ¶ ng ( d µ n bµ i ) ; p hÇ n s ö d ô ng ®Ó ghi c ¸ c tª n
r i ª ng, thuË t ng÷ , v Ï b¶ n ®å , m i nh ho ¹ , tr e o ®å d ï ng tr ù c q ua n... H Ê p d É n nhÊ t lµ v i Ö c gi ¸ o v i ª n v õ a
tr × nh bµ y , v õ a m i nh ho ¹ tr ª n b¶ ng ®e n. Vi Ö c m i nh ho ¹ lµ nguå n tr uy Ò n thô ki Õ n thø c c ho hä c s i nh.
H ä c s i nh the o d â i lê i nã i c ñ a gi ¸ o v i ª n, v õ a c h¨ m c hó the o d â i tr ª n b¶ ng ®e n s Ï t¹ o ®− î c bi Ó u

6 9
 t− î ng c ã h× nh ¶ nh s i nh ®é ng, c hÝ nh x¸ c . VÝ d ô , khi tr × nh bµ y n¬ i ë c ñ a ng− ê i nguy ª n thuû , gi ¸ o
v i ª n s Ï v Ï nga y m é t m ¸ i c he nhá tr ª n c © y , ho Æ c tr × nh bµ y v Ò v i Ö c c ¶ i ti Õ n c « ng c ô s ¶ n xuÊ t. T r o ng
nÒ n n« ng nghi Ö p s ¬ kha i , gi ¸ o v i ª n v Ï c hi Õ c gË y v ã t nhä n d ï ng ®Ó c hä c lç bá h¹ t gi è ng, s a u ®ã v Ï
c hi Õ c c uè c , h× nh ¶ nh c hi Õ c c uè c ®− î c d ï ng bæ nghi ª ng, c hø kh« ng th¼ ng ®ø ng nh− d ï ng gË y , nª n
t¹ o ®− î c s ø c m ¹ nh h¬ n, t¨ ng n¨ ng s uÊ t la o ®é ng v µ c uè i c ï ng lµ s ù xuÊ t hi Ö n c ¸ i c µ y ( lµ c hi Õ c
c uè c ®Æ t ng− î c , l− ì i c ¾ m xuè ng ®Ê t, c ã tr © u, bß , ngù a kÐ o ) n¨ ng s uÊ t la o ®é ng c µ ng t¨ ng lª n.
Vi Ö c m i nh ho ¹ ®¬ n gi ¶ n nhÊ t lµ p h− ¬ ng p h¸ p d ï ng s ¬ ®å the o m « h× nh.
VÝ d ô , ®Ó hä c s i nh p h© n bi Ö t s ù kh¸ c nha u gi ÷ a c hÕ ®é N ghÞ v i Ö n t− s ¶ n v µ H é i nghÞ ba ®¼ ng c Ê p
ë P h¸ p tr − í c C¸ c h m ¹ ng 1789 c ã thÓ d ï ng s ¬ ®å :

T h− î ng v i Ö n Héi nghÞ ba ®¼ng cÊp

300 ®¹i biÓu 300 ®¹i biÓu

NghÞ viÖn

q uý t é c t¨ n g l÷

6 00 ®¹i biÓu
H ¹ v iÖ n ®¼ n g c Ê p t h ø ba

Cuè i c ï ng tr o ng v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë n− í c ta p h¶ i d Ç n d Ç n s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i p h− ¬ ng ti Ö n
kü thuË t. B ë i v × d o v i Ö c th« ng ti n ngµ y c µ ng t¨ ng, tr × nh ®é kho a hä c p ho ng p hó nª n c Ç n c ¶ i ti Õ n
p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c tr uy Ò n thè ng v í i c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t hi Ö n ®¹ i h¬ n. P h− ¬ ng ti Ö n kü
thuË t d ¹ y , hä c ba o gå m nhi Ò u p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n, c ¸ c thi Õ t bÞ q ua ng hä c , kü thuË t © m tha nh,
nh» m n© ng c a o hi Ö u q u¶ v µ tÝ nh tÝ c h c ù c tr o ng v i Ö c tr uy Ò n thô , ti Õ p thu th« ng ti n v µ ki Ó m tr a ki Õ n
thø c c ñ a hä c s i nh. N Õ u c ø the o p h− ¬ ng p h¸ p tr uy Ò n thè ng - 90 % tr i thø c hä c s i nh ti Õ p nhË n q ua
ta i , 10 % q ua m ¾ t th× s a u m é t thê i gi a n ng¾ n, hä c s i nh s Ï r ¬ i v µ o t× nh tr ¹ ng m Ö t m á i , gi ¶ m s ù c hó
ý .
Vi Ö c s ö d ô ng p h− ¬ ng ti Ö n kü thuË t kh« ng h¹ thÊ p v a i tr ß c ñ a thÇ y gi ¸ o m µ v É n t¨ ng hi Ö u q u¶
bµ i hä c ë c ¸ c m Æ t : thu nhË n th« ng ti n, t− d uy ( nhË n thø c ) , ghi nhí ( nhË n thø c ) ghi nhí v µ v Ë n
d ô ng ki Õ n thø c .
Cã thÓ m « h× nh ho ¸ ý nghÜ a b» ng s ¬ ®å s a u :

P h − ¬ n g t iÖ n k ü t h uË t V Ë n d ô n g k iÕ n t h ø c
t r o n g d ¹y - h ä c L Þ c h s ö
G h i n h í t h « n g t in

T − d uy t h « n g t in

T h u n h Ë n t h « n g t in

D o ®ã , v i Ö c r Ì n luy Ö n s ö d ô ng m é t s è p h− ¬ ng ti Ö n, kü thuË t lµ ®i Ò u c Ç n q ua n t© m c huÈ n bÞ

c ho nh÷ ng b− í c p h¸ t tr i Ó n s a u nµ y , tr − í c m ¾ t lµ bi Õ t s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i m ¸ y m ã c ®¬ n gi ¶ n nh− p hi m
®Ì n c hi Õ u, m ¸ y p hã ng h× nh...

70
 T r o n g ®iÒ u k iÖ n h iÖ n n a y v µ n h ÷ n g n ¨ m s ¾ p t í i c h ó n g t a c ã t h Ó s ö d ô n g c ¸ c l o ¹i p h − ¬ n g t iÖ n ,
®− î c h Ö t h è n g h o ¸ t r o n g m é t s è s ¬ ®å ®P n ª u ë p h Ç n t r ª n .

C©u hái h−íng dÉn häc tËp

1. N h ÷ n g y ª u c Ç u ®è i v í i n g − ê i g i¸ o v iª n L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g h iÖ n n a y l µ g × ?
2 . N h ÷ n g c « n g v iÖ c m µ g i¸ o v iª n p h ¶ i l µ m ®Ó bå i d − ì n g q ua n ®iÓm t − t − ë n g , t r × n h ®é
c h uy ª n m « n lµ g × ?
3. N h ÷ n g v iÖ c c Ç n l µ m ®Ó r Ì n l uy Ö n k ü n ¨ n g s − p h ¹m c ñ a g i¸ o v iª n L Þ c h s ö .

T µ i l iÖ u tha m k h¶ o
1. P h a n N g ä c L iª n , N g uy Ô n T h Þ C « i, MÊy vÊn ®Ò trong d¹y häc LÞch sö hiÖn nay, T ¹p c h Ý
N g h iª n c ø u L Þ c h s ö , s è 4 - 19 9 1.
2 . H å N g ä c § ¹i, B µ i häc l µ g× , N X B G i¸ o d ô c , H . , 19 8 4 .
3. P h a n N g ä c L iª n , T r − ¬ n g H ÷ u Q uý n h , § in h N g ä c B ¶ o , Mé t sè vÊn ®Ò vÒ p h− ¬ ng p h¸ p d¹y
häc LÞch sö, LÞch sö V iÖt N am vµ LÞch sö § « ng N am ¸, B é g i¸ o d ô c v µ § µ o t ¹o - V ô G i¸ o v iª n x uÊ t
b¶ n , H µ N é i, 19 9 4 .
4 . P h a n N g ä c L iª n ( C h ñ biª n ) , T r Þ n h § × n h T ï n g , N g uy Ô n T h Þ C « i, P h− ¬ ng p h¸ p d¹y häc
LÞch sö,s ®d , t Ë p 2 .

7 1
 KÕt luËn chung

B é m « n L Þ c h s ö ®− î c x ¸ c ®Þ n h v Ò l ý l uË n c ò n g n h − t h ù c t iÔ n v a i t r ß , ý n g h Ü a c ñ a n ã t r o n g g i¸ o
d ô c t h Õ h Ö t r Î . N h © n d © n t a ®P c ã n h iÒ u k in h n g h iÖ m q uý g i¸ t r o n g v iÖ c g i¸ o d ô c t r uy Ò n t h è n g d © n
t é c . C h ñ t Þ c h H å C h Ý M in h , § ¶ n g , N h µ n − í c t a t r ª n c ¬ s ë c o i t r ä n g v iÖ c g i¸ o d ô c t r uy Ò n t h è n g d © n
t é c c h o t h a n h t h iÕ u n iª n , h ä c s in h ®P c h ó ý n h iÒ u ®Õ n v iÖ c h ä c c ¸ c bé m « n k h o a h ä c x P h é i v µ n h © n
v ¨ n , t r o n g ®ã c ã bé m « n L Þ c h s ö . D o ®ã , v iÖ c g i¸ o d ô c l Þ c h s ö t r o n g n h ÷ n g n ¨ m g Ç n ®© y c ã n h iÒ u
t iÕ n bé , t h Ó h iÖ n t r o n g n h Ë n t h ø c l Þ c h s ö n ã i c h un g c ñ a h ä c s in h , t r o n g c ¸ c k ú t h i t è t n g h iÖ p t r un g
h ä c c ¬ s ë , t r un g h ä c p h æ t h « n g , t h i h ä c s in h g iá i q uè c g ia m « n L Þ c h s ö , c ¸ c k ú t h i t uy Ón s in h v µ o
®¹i h ä c v µ c a o ®¼ n g , t r o n g n h iÒ u c ué c t h i t × m h iÓu v Ò l Þ c h s ö . . .
T uy n h iª n , k Õ t q u¶ g i¸ o d ô c l Þ c h s ö c ß n n h iÒ u h ¹n c h Õ , c h Ê t l − î n g d ¹y h ä c c h − a ®− î c n © n g
c a o . § iÒ u n µ y p h ô t h ué c v µ o ®iÒ u k iÖ n k h ¸ c h q ua n v µ c h ñ q ua n : t ¸ c ®é n g t iª u c ù c c ñ a c ¬ c h Õ t h Þ
t r − ê n g , t h iÕ u s ã t t r o n g c h − ¬ n g t r × n h , s ¸ c h g i¸ o k h o a , c h Ø ®¹o bé m « n , t æ c h ø c t h i c ö . . . T r o n g ®ã ,
n æ i l ª n m é t v Ê n ®Ò q ua n t r ä n g l µ c h − a ®æ i m í i v Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c l Þ c h s ö .
V iÖ c ®æ i m í i v Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c n ã i c h un g , t r o n g m « n L Þ c h s ö n ã i r iª n g , ®ß i h á i p h ¶ i
t iÕ n h µ n h t r ª n n h ÷ n g c ¬ s ë k h o a h ä c , t iÕ p t h u c ã c h ä n l ä c n h ÷ n g k in h n g h iÖ m v µ c ¶ i t iÕ n c h o p h ï
h î p v í i y ª u c Ç u, n é i d un g d ¹y h ä c h iÖ n n a y . B é m « n P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c L Þ c h s ö , v í i t − c ¸ c h l µ
m é t k h o a h ä c , g ã p p h Ç n k h « n g n h á v µ o v iÖ c ®æ i m í i v iÖ c d ¹y h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g .
V iÖ c h ä c t Ë p , n g h iª n c ø u, bå i d − ì n g c ñ a s in h v iª n k h o a L Þ c h s ö c ¸ c t r − ê n g ®¹i h ä c v µ c a o ®¼ n g s −
p h ¹m , c ñ a g i¸ o v iª n l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g v Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c l Þ c h s ö l µ ®iÒ u c Ç n t h iÕ t .
V iÖ c biª n s o ¹n m í i g i¸ o t r × n h p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c l Þ c h s ö s Ï g ã p p h Ç n v µ o c « n g v iÖ c n µ y .
S a u k h i t r × n h bµ y m é t c ¸ c h c ô t h Ó c ¬ s ë l ý l uË n , ®− î c m in h h o ¹ b» n g n h ÷ n g v Ý d ô c ñ a v iÖ c
d ¹y h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g , c h ó n g t « i n h Ê n m ¹n h ®Õ n v a i t r ß , v Þ t r Ý , n é i d un g c ñ a bé m « n
P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c L Þ c h s ö v µ r ó t r a k Õ t l uË n v Ò m è i q ua n h Ö g i÷ a m ô c t iª u – n é i d un g –
p h − ¬ n g p h ¸ p ®¸ n h g i¸ t r o n g d ¹y h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g .
P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c n ã i c h un g , d ¹y h ä c l Þ c h s ö n ã i r iª n g p h ¶ i ®− î c n h Ë n t h ø c , g i¶ i q uy Õ t , s ö
d ô n g t r ª n c ¬ s ë l ý l uË n v Ò g i¸ o d ô c , x uÊ t p h ¸ t t õ n é i d un g m « n h ä c , ®iÒ u k iÖ n c ô t h Ó c ñ a l í p h ä c ,
h ä c s in h , m ô c t iª u h ä c t Ë p v µ v iÖ c t iÕ n h µ n h t r o n g t h ù c t Õ .
§ © y l µ h o ¹t ®é n g t − ¬ n g h ç g i÷ a t h Ç y v µ t r ß n h » m g ió p c h o h ä c s in h ®é c l Ë p l Ü n h h é i k iÕ n t h ø c
m é t c ¸ c h t h « n g m in h , v Ë n d ô n g m é t c ¸ c h s ¸ n g t ¹o v µ o t h ù c t Õ ( h ä c t Ë p v µ c ué c s è n g ) . T r ª n c ¬ s ë
n h ÷ n g n g uy ª n l ý c h un g v Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c , g i¸ o v iª n v Ë n d ô n g v µ o c « n g t ¸ c c ô t h Ó c ñ a
m × n h . C « n g v iÖ c n µ y k h « n g p h ¶ i l µ t ù p h ¸ t , t h e o k in h n g h iÖ m v è n c ã , m µ p h ¶ i d ù a v µ o t Ý n h q uy
l uË t c ñ a q u¸ t r × n h d ¹y h ä c . N h − ®P n ã i, q u¸ t r × n h d ¹y h ä c l µ q u¸ t r × n h n h Ë n t h ø c c h Þ u s ù c h i p h è i
c ñ a c ¸ c q uy l uË t c ñ a s ù n h Ë n t h ø c , c h ø k h « n g p h ¶ i ®¬ n t h uÇ n l µ v iÖ c t r uy Ò n t h ô v µ t iÕ p t h u m é t
c ¸ c h m ¸ y m ã c , c « n g th ø c .
T Ý n h q uy l uË t c ñ a q u¸ t r × n h d ¹y h ä c l Þ c h s ö t r o n g k h i t h ù c h iÖ n n h ÷ n g n g uy ª n t ¾ c c ñ a p h − ¬ n g
p h ¸ p d ¹y h ä c n ª u t r ª n ®− î c d iÔ n t ¶ t r o n g m é t s ¬ ®å k Ì m t h e o n h ÷ n g v Ê n ®Ò t r o n g s ¬ ®å t r ª n g ió p
g i¸ o v iª n k h i s o ¹n g i¸ o ¸ n c ã t h Ó x ¸ c ®Þ n h n h ÷ n g ®iÒ u c h ñ y Õ u :
- M ô c t iª u bµ i h ä c ( v Ò m Æ t g i¸ o d − ì n g , g i¸ o d ô c v µ p h ¸ t t r iÓn ) .
- N h ÷ n g n é i d un g k iÕ n t h ø c c ¬ b¶ n c Ç n ®− î c t r × n h bµ y ( t h e o c ¸ c m ô c c ñ a s ¸ c h g i¸ o k h o a ,
®− î c ®iÒ u c h Ø n h m é t c ¸ c h h î p l ý ) .
- N h ÷ n g p h − ¬ n g t iÖ n d ¹y h ä c t è i t h iÓu, c Ç n t h iÕ t c h o v iÖ c d ¹y h ä c m ç i bµ i c ô t h Ó.
- N h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c p h ï h î p v í i m ô c t iª u n é i d un g bµ i h ä c .
- V iÖ c ®¸ n h g i¸ c ã m é t v Þ t r Ý q ua n t r ä n g t r o n g x e m x Ð t k Õ t q u¶ v iÖ c d ¹y h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g
p h æ th « n g .

7 2
 C ¸ c y Õ u t è t r ª n ®a n x e n , q uy Ö n c h Æ t v µ o n h a u ®Ó t h ù c h iÖ n t è t c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹y h ä c t r ª n
c ¬ s ë k h o a h ä c , k Õ t h î p v í i k in h n g h iÖ m t h ù c t Õ v µ g ã p p h Ç n n © n g c a o c h Ê t l − î n g g i¸ o d ô c bé
m « n .

7 3
 ChÞu tr¸ch nhiÖm néi d ung :
P G S . T s . N guy Ô n v ¨ n hß a
Biª n tË p :
T æ c« ng nghÖ th« ng tin
P hß ng k h¶ o thÝ - ® ¶ m b ¶ o chÊ t l −î ng gi¸ o dô c

7 4