46

4
RÖLELER

4.1 MOTOR BAŞLATMA RÖLELERİ

1. Akım rölesi
1. Potansiyel (voltaj) rölesi
3. Isıl röle (direnç telli)
4. Katı hal (elektronik) röle

4.2 AKIM RÖLESİ

• Kompresörün ilk hareketi esnasında mevcut ataletin aşılması gerekir. Bundan dolayı
normal çalışma akımının 4-5 katı fazla akım çeker.
• Bu çekilen aşırı akım devreye seri bağlanmış röle bobininde manyetik alan oluşturur.
• Oluşan manyetik alan röle kontaklarının kısa bir süre için kapanmasına yol açar.
• Kontakların kısa süre için kapanması, akımın yardımcı sargıya verilmesine neden
olur.
• Yardımcı sargı çok kısa bir an devrede kalır.
• Motor harekete geçtikten sonra çekilen akım düşeceği için röle bobininin oluşturduğu
manyetik alan azalır ve kontaklar tekrar açılır. Yardımcı sargı devre dışı kalmış olur.
• Motor duruncaya kadar sadece ana sargı devrede kalır.
 47

Şekil-4.1 Akım rölesi devre bağlantısı

Şekil-4.2 Akım rölesi tipleri

4.3 POTANSİYEL RÖLE

• Kompresör motoru ilk kalkış esnasında röle kontakları kapalı konumda bulunduğu için
ana ve yardımcı sargılar kısa bir süre için birlikte devreye girerler.
• Devreye paralel olarak bağlanan röle bobini enerjilenir ve normalde kapalı olan röle
kontaklarını açar.
• Röle kontaklarının açılmasıyla yardımcı sargı devreden çıkar ve kontaklar kompresör
motoru duruncaya kadar açık konumda kalır.
• Bu şekilde ilk kalkıştan sonra sadece ana sargı devrede kalmış olur.
• Potansiyel rölenin akım rölesine kıyasla avantajı kıvılcım üretmemesi ve daha uzun
ömürlü olmasıdır.
 48

Şekil-4.3 Potansiyel rölenin devre bağlantısı

Şekil-4.4 Potansiyel röle tipleri

4.4 ISIL RÖLE (DİRENÇ TELLİ)

• Bu rölede Ni-Cr alaşımından yapılmış olan direnç teli devreye seri olarak
bağlanmıştır.
• Motorun ilk hareketi esnasında tel hemen ısınmadığı için ana ve yardımcı sargı
birlikte devreye girer ve rotorun kalkışı kolaylaştırılmış olur.
• Sonra tel ısınmaya başlar ve ısınma sonucu boru uzadığı için mafsal mekanizması
yardımıyla rölenin S ucu devre dışı bırakılır.
• Ucunun devre dışı bırakılmasıyla kompresör motorunun yardımcı sargısı da devre
dışı kalmış olur ve motor duruncaya kadar ana sargı devrede kalır.
 49

• Herhangi bir arıza veya zorlanma nedeniyle motor normalden çok fazla akım
çektiğinde direnç telinin boyu daha fazla uzayacağı için rölenin M ucu da devre dışı
kalır.
• Dolayısıyla ısıl rölelerde ayrıca termik koruyucuya ihtiyaç yoktur. Röle hem kalkış
hem de emniyet görevini üstlenmiş olur.

Şekil-4.5 Isıl röle bağlantısı

Şekil-4.6 Isıl röle tipleri

4.5 ELEKTRONİK RÖLE

• Bu rölede pozitif sıcaklık katsayılı yarı iletken eleman (PTC) kullanılır.
• PTC elemanı üzerinden akım geçtikçe ısınır ve direnci 10 000 ohm’a kadar yükselir.
• Röle yardımcı sargı devresine bağlandığından ilk anda akımı geçirir, fakat daha sonra
devredeki direncin artmasına, dolayısıyla akımın çok azalmasına neden olur.
• Akım çok azalınca yardımcı sargı devreden çıkmış olur.
• Kompresör motoru tekrar duruncaya kadar ana sargı devrede kalmış olur.
• Motor durduktan sonra tekrar çalışabilmesi için rölenin soğuması gereklidir. Bunun
için 4-5 dakika süre geçmesi lazımdır.
 50

Şekil-4.7 Elektronik röle devre bağlantısı

Şekil-4.8 Elektronik röle tipleri

4.6 ELEKTRONİK BAŞLATMA RÖLELERİNİN ÖZELLİKLERİ

1. Baryum-titan alaşımı kullanılan ve dışı yanmayan malzeme ile kaplanan termistör elemana
sahiptir.
2. İki bağlantı kablosu mevcuttur.
3. Tesisatı basit olup, bağlantısı akım rölesine benzer.
4. Bu röle, daimi ayrık kapasitörlü (PSC) motorlara bağlanarak zorlu kalkış durumlarında
motora destek verir.

4.7 RÖLE TERMİNAL İŞARETLERİ

1. AKIM VE ISIL RÖLE
• L ucu hat voltajına,
• M ucu motor ana (run) sargısına,
• S ucu motor kalkış sargısına bağlanır.
2. POTANSİYEL RÖLE
• 1 ucu kalkış kapasitörüne, oradan ana sargıya,
• 2 ucu motorun yardımcı sargısına,
• 5 ucu motorun ortak (C) ucuna bağlanır.
• 3,4 ve 6 uçları fan...vb. kablo bağlantıları içindir.
 51

4.8 ELEKTRONİK RÖLELERLE ÇALIŞIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

1. Tesisatı yapmadan önce üreticilerin talimatını okuyun.
2. Devre kontrolü yaparken uygun cihazlar (avometre) kullanın.
3. Bağlantı kablosunu ark yaptırarak voltaj kontrol etmeyin.
4. Cihazı aşırı sıcakta açıkta bırakmayın.
5. Elektronik röle çalışırken sıcaklığı 77 C civarında olduğundan kılıfına dokunmayın.
6. Röleler çalıştıktan sonra soğuması için belli bir süre (1-2 dk.) beklenmelidir.
7. Bu tip röleler sadece kılcal borulu sistemler için uygundur.

4.9 BAŞLATMA RÖLELERİNİN ŞARTNAMELERDEN SEÇİMİ

1. AKIM RÖLESİ
• Orijinal röle parça numarası
• Kompresör motoru model numarası
• Kompresör motorunun beygir gücü
• Voltaj
• Pozisyonu
• Ekipman model ve seri numarası

2. ISIL RÖLE
• Orijinal parça numarası
• Kompresör motor beygir gücü
• Kompresör motor akımı
• Voltaj
• Ekipman modeli ve seri numarası

3. POTANSİYEL RÖLE
• Orijinal röle parça numarası
• Kompresör motor beygir gücü
• Hat voltajı
• Sürekli bobin voltajı
• Açma ve bırakma voltajı

4. ELEKTRONİK RÖLE
• Bir tip röle 1/12 BG’den 1/2 BG’ne, diğer bir tip ise 1/2 BG’den 5 BG’ne kadar olan
bütün PSC motorlarında kullanılabilir.
• Pozisyonsuzdur (konumu önemli değildir).
• Hat voltajı ile çalışır.

5. KONTROL RÖLESİ
• Orijinal röle parça numarası
• Bobin voltajı
• Tam yük akımı
• Kısma akımı
• Anahtar yerleşimleri
• Yük beygir gücü

6. KONTAKTÖR
• Orijinal kontaktör parça numarası
• Tam yük akımı
• Rotor kesme yük akımı
• Kutup pozisyonları ve numaraları
• Bobin voltajı
 52

• Kontaktör boyutları
 53

TABLO-4.1 Bazı kompresör modellerinin röle termik numaraları

MARKA GÜÇ TİP ANA YARDIMCI RÖLE TERMİK NO TAM YÜK
(BG) SARGI(W) SARGI (W) NO AKIMI (A)
Amcor 1/8 B-1/B-3 17 50 9701-3 1820 1,5
“ 1/6 B-2 12 29 9701-4 1810 1,6
Danfoss 1/10 B-130/B-1300 20 40 54/1217 7860-81 AMx 1,5

“ 1/8 B-3/B-230/B- 15 38 54/1219 1859-77 GV 1

2300
“ 1/6 B-2/AX-B-290 12 43 54-1223 1879-77 GV 1,2
TEE 1/12 2AE0065AG-2- 3,76 14 9660- MRP-78 AML-
51 040-135 34
“ 1/8 2AE0075BG-2- 28,85 63,1 9660- MRA-695-34
51 040-135
“ 1/6 2AE0090EG2- - - 9660- MRP77-HL-
01 040-112 34M
“ 1/6 2AE0090EG-51 12 50 9660- “
040-121
“ 1/6 2AE0090EG-52 12 50 “ “
“ 1/5 GENERAL 525 8 32 3801-127 ?
¼ GENERAL 7 22 4202-135
¼ GENERAL 5 16 145-149 MRP56 JK
3001
AEG 1/6 12 32 52
PEG 1/5 8 32 55
L.HERMETİC ½ CAJ4461 3 14
ASPERA ½ 3 12 158
NECCİ 1/3 6 24 4308

4.10 ZAMAN RÖLELERİ

1. ÖZELLİKLERİ:
• Yük enerjilendiğinde ara veya gecikme olur. Bu şekilde yükler sıralanabilir ve birbirine
bağlı çalışma durumları tasarlanabilir.
• Klavuz (kontrol) voltaj kontrolü mevcuttur.
• Hat voltajı kontakları mevcuttur.

2. TİPLERİ
• Termal bükülmeli (bimetal) anahtarlı tip
• Manyetik bobin veya içine yağ doldurulmuş hazneli tip
• Motorlu kam işletmeli kontaklı tip
• Elektronik tip (ayarlanabilir veya sabit)
 54

Şekil-4.9 Zaman röleleri

Şekil-4.10 Zaman rölesi devre bağlantısı

4.11 DEFROST RÖLELERİ

Defrost röleleri, çoğunlukla bir zamanlayıcı gibi belli zamanlarda sistemi defrosta geçirir.
Ancak karlanmanın hissedilmesi veya kar erime işleminin bitmesi, hissedici kuyruk veya
hissedici elemana sahip defrost termostatı yardımıyla yapılır.

Pencere veya split tip klimalarda bu yöntem uygulanır. Dış ünite dönüş borusu dışına
bağlanan defrost rölesi karlanmayı sıcaklık yardımıyla hisseder ve klimayı defrost konumuna
getirir. Dört yollu vana belli bir süre yaz konumunda çalıştırılarak karlanma giderilir.
 55

Şekil-4.11 Defrost röle tipleri

4.12 FAN GECİKTİRME RÖLESİ

Fan geciktirme röleleri fan motorlarını başka bir cihazdan (örnek olarak kompresör) belli bir
süre sonra çalışmasını sağlar. Bu şekilde elektrik hattına aynı anda aşırı yüklenme oluşmaz.

Şekil-4.12 Fan geciktirme rölesi