วารสาร
82
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
วัฒนธรรมไทย ประเพณี ความเชื่อ
ตามแนวทางพระพุทธศาสนา
บทคัดยอ
วั ฒ นธรรมเป น สิ่ ง ที่ แ สดงถึ ง ความ
ภาคภู มิ ใ จของชาติ ที่ มี วั ฒ นธรรมอั น ดี ง าม
สื บ ทอดความเป น ชาติ อั น ยาวนาน จึ ง มี ศิ ล ป
วั ฒ นธรรมอั น มากมายให ค งความเป น มรดก
คู  ช าติ ไ ทย วั ฒ นธรรม ประเพณี มี ร ากฐาน
มาจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เพราะ
หลั ก ธรรมพระพุ ท ธศาสนา สามารถนํ า มา
ประยุกตใชกับการพัฒนาสังคมไดเปนอยางดี
ซึ่ ง ประเพณี เ ป น วิ ถี ชี วิ ต ที่ ม นุ ษ ย ส ร า งขึ้ น มา
ไมวาจะเปนการละเลน การแสดง การรองเพลง
เปนผลงานที่มนุษยไดสรางสรรคขึ้น มีลักษณะ
ทีแ่ สดงถึงความเจริญงอกงาม ทีเ่ ปนภาษา ศิลปะ
ประเพณีและวัฒนธรรมทําใหเกิดความสามัคคี
ความเปนอันหนึง่ อันเดียวกัน สังคมทีม่ วี ฒ ั นธรรม
เดียวกันยอมจะมีความรูสึกผูกพัน เกิดความเปน
ปกแผน และวัฒนธรรมเปนเครือ่ งมือสรางระเบียบ
แกสังคมมนุษย การนับถือศาสนาและความเชื่อ
ของคนไทยมีลกั ษณะเปนแบบการกราบไหวบชู า
พระพุทธรูป บูชาศาลพระภูมิ และผีสางเทวดา
วัฒนธรรมไทยมีลกั ษณะเปนสากล เปนเอกลักษณ
แหงความเปนไทยเฉพาะกลุม ของตน นับไดวา เปน
*
อาจารย์ประจําหลักสูตรศาสนศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาพุทธศาสตร์, มหาวิทยาลัยมหามุกฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตสิรนิ ธร
ราชวิทยาลัย
: พระสมชัย กิตตฺ ญ
ิ าโณ, ดร.*
วัฒนธรรมที่มีความเกี่ยวของกับพระพุทธศาสนา
อยางถาวร โดยเนนคุณคาของการอยูรวมกัน
อยางสงบสุข
คําสําคัญ : 1. วัฒนธรรม 2. ประเพณี 3. ความเชื่อ
Abstract
Culture is a manifestation of
national pride with a good culture.
Inherited a long existence There are many
arts and culture to maintain the heritage
of Thai nationality, culture, traditions are
based on the principles of Buddhism.
Because of Buddhist principles. Can be
applied to social development as well.
Tradition is a man-made way of life.
Whether it is a show, singing is a work
created by man. There is a character that
represents the exuberance of language,
art, tradition and culture, resulting in
harmony. Unity Society with the same

culture will surely feel bound. Solidarity.
And culture is a tool for social order.
Religion and beliefs of the Thai people are
a form of worship Buddha image. Worship
shrine And deity Thai culture is universal It
is a unique identity of Thai identity. It is a
culture that is associated with Buddhism
permanently. By emphasizing the value
of peaceful coexistence.
Keywords : 1. culture 2. traditions
3. believe
บทนํา
สังคมไทยเปนสังคมชาวพุทธ วิถีชีวิต
ของคนไทยได รั บ การผสมผสานเป น อั น หนึ่ ง
อั น เดี ย วกั บ พระพุ ท ธศาสนา ศิ ล ปวั ฒ นธรรม
ส ว นใหญ ล  ว นเกิ ด มาจากพระพุ ท ธศาสนา
หลักธรรมคําสอนของพระพุทธศาสนาขัดเกลา
จิตใจใหพุทธศาสนิกชนมีจิตใจออนโยน มีเมตตา
กรุณาตอผูอื่น รูจักการใหอภัย หลอหลอมให
คนไทยเป น อั น หนึ่ ง อั น เดี ย วกั น จึ ง กลายเป น
สัญลักษณวา “คนไทยมีจติ ใจออนโยนและยิม้ แยม
แจมใส” วิถีไทย คือแนวทางการดําเนินชีวิตของ
คนไทยตั้งแตเกิดจนตาย วิถีไทย จึงเปนแหลง
รวมความรูเรื่องสังคม วัฒนธรรม ความเปนอยู
ภู มิ ป  ญ ญาของคนไทย การประพฤติ ปฏิ บั ติ
การศึ ก ษาอบรม และการสื บ ทอดวั ฒ นธรรม
จากอดีตจนถึงปจจุบัน เมื่อกลาวโดยรวมก็คือ
ตั้ ง แต เ กิ ด จนตายล ว นจั ด ให เ นื่ อ งด ว ยคติ ใ น
พระพุทธศาสนา สวนในวงจรกาลเวลาของสังคม
ชุมชน ก็มีงานประเพณี และเทศกาลประจําป
วารสาร
83
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ทัง้ ทีเ่ ปนเรือ่ งทางพระพุทธศาสนาโดยตรง จนชีวติ
และสั ง คมไทยผู ก พั น แนบสนิ ท เป น อั น หนึ่ ง
อันเดียวกับพระพุทธศาสนา งานประเพณี และ
พิธีการตาง ๆ เหลานี้ นอกจากเปนเครื่องผูกพัน
และรอยประสานรวมใจประชาชนทั่วทั้งถิ่นและ
ทัง้ สังคมใหกลมกลืนเปนอันหนึง่ อันเดียว มีความ
สามัคคีกันแลวกิจกรรมบุญกุศลในโอกาสเหลานี้
ลวนโนมนอมไปในทางการใหการบริจาค สละ
และสลัดคลายความยึดติด จึงเปนเครื่องกลอม
เกลาจิตใจและฝกนิสัยของคนไทยใหมีอัธยาศัย
กวางขวางเผื่อแผมีไมตรีและนํ้าใจ การตั้งชื่อ
บุคคลและสถานที่ตาง ๆ เพื่อไพเราะหรือเพื่อให
เห็นความสําคัญก็นิยมตั้งเปนคําบาลี สันสกฤต
และนิยมใหพระสงฆผูที่เคารพนับถือเปนผูตั้งให
เพือ่ ความเปนสิรมิ งคลดวยภาษาเปนอุปกรณของ
วรรณกรรม และวรรณกรรมก็ชวยใหภาษาเจริญ
เติบโต อุดมสมบูรณยิ่งขึ้น
ภาษาที่ใชจารึกของพระพุทธศาสนา คือ
บาลี สันสกฤต จะเปนเครื่องมือหลักของกวีไทย
ทั้งหลาย เรื่องราวตาง ๆ ในคัมภีรพุทธศาสนา
ยังเปนแหลงใหญของบทประพันธและกวีนิพนธ
ทั้งหลายในประเทศไทย สืบแตโบราณอีกดวย
วรรณคดีไทยเรื่องสําคัญ ๆ ที่เปนมรดกตกทอด
มาแต อ ดี ต เป น เรื่ อ งราวในพระพุ ท ธศาสนา
โดยตรงและทางออม ในปจจุบันภาษาไทยและ
วรรณกรรมไทยขยายตัวเจริญเติบโต โดยไดรับ
อิ ท ธิ พ ลจากภาษาต า งประเทศสายอื่ น และ
เรือ่ งราวแปลกใหมในขอบเขตทีก่ วางขวางออกไป
จนบางครั้งทําใหถอยคําที่มาจากบาลีสันสกฤต
บางสวนและวรรณคดีไทยเกา ๆ เหลานัน้ ดูเหมือน
จะกลายเปนเรื่องของอดีตนานไกลที่ลวงผาน
พ น สมั ย ไปแล ว แต ก ระนั้ น ก็ ต ามถ อ ยคํ า และ
 วารสาร
84
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
วรรณคดีไทยเกา ๆ ทั้งหลาย ก็ยังคงความสําคัญ
ในฐานะเปนทีส่ บื คนความเปนไทยและความเปน
มาของไทยพรอมทั้งภูมิธรรมภูมิปญญาของไทย
อยูต อ ไป ยิง่ กวานัน้ การทีจ่ ะนําสังคมไทยใหเดินหนา
ไปสูค วามเจริญพัฒนาอยางไดผลดีมเี นื้อหาสาระ
แทจริงโดยไมลมเหลวเสียกอนและทั้งไมสูญเสีย
ความเป น ไทยด ว ยนั้ น คนไทยในช ว งต อ แห ง
ยุ ค สมั ย นี้ จ ะต อ งเป น ผู  ฉ ลาดที่ สื บ ทอดความ
เปนไทยเอาไวเปนแกนในของตัว พรอมไปดวยกัน
กับการรับเอาความเจริญใหม ๆ จากภายนอก
เขามาผนวกและกลัน่ ยอยเสริมตัวใหเติบโตขยาย
และกาวหนาตอไป
ความหมายของวัฒนธรรม
นั ก วิ ช าการได ใ ห ค วามหมายของ
วัฒนธรรมไวดังนี้
พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน
พ.ศ. 2554 (2554, หนา 1058) ไดใหความหมาย
ไววา วัฒนธรรม คือ สิ่งที่ทําความเจริญงอกงาม
ใหแก หมูคณะ เชน วัฒนธรรมไทย วัฒนธรรม
ในการแตงกาย วิถชี วี ติ ของหมูค ณะ เชน วัฒนธรรม
พื้นบาน วัฒนธรรมชาวเขา เปนตน
สุชพี ปุญญานุภาพ (2540 : 1 - 4) เห็นวา
วัฒนธรรมเปนคําไทยทีน่ าํ มาจากภาษาบาลี และ
สันสกฤต แปลวา ธรรมเปนเหตุใหเจริญ หรือ
ธรรมคือความเจริญ ถาจะใหเขาใจกันงาย ๆ ก็คอื
ความเจริญงอกงามที่มนุษยทําใหเกิดขึ้น ในดาน
สังคมศาสตรและมานุษยวิทยา คําวา วัฒนธรรม
คือ วิถีชีวิต ซึ่งสังคมมนุษยทําใหเกิดขึ้น เพื่อ
สนองความตองการอันเปนมูลฐานที่มีตอความ
ดํารงอยูรอดความถาวรแหงเชื้อสาย และการ
จัดระเบียบแหงการประสบเหตุการณของสังคม
วัฒนธรรม คือ ประมวลแหงงานทางวัตถุ หรือ
กระสวนแหงองคการทางสังคม แบบแผน ความ
ประพฤติที่ไดรับการอบรมมาแลว ความรู ความ
เชื่อถือ และการดําเนินงานทั้งปวง ซึ่งไดมีการ
ทําใหเจริญขึ้นในสังคมมนุษย ดังนั้น วัฒนธรรม
จึงไดแกการจัดการกับเหตุแวดลอมของมนุษย
สุวรรณ เพชรนิล (2532 : 4) ใหทศั นะวา
วั ฒ นธรรม หมายถึ ง ทุ ก สิ่ ง ทุ ก อย า งที่ ม นุ ษ ย
สรางขึ้น และปรากฏอยูในสังคมมนุษย รวมถึง
ภาษา เครื่ อ งมื อ เครื่ อ งใช ขนบธรรมเนี ย ม
ประเพณี ระเบี ย บแบบแผนการดํ า เนิ น ชี วิ ต
ที่สังคมยอมรับ สถาบันตาง ๆ มาตรฐานตาง ๆ
แนวความคิดและ อุดมคติตาง ๆ
วิธาน สุชีวคุปต และสนธิ์ บางยี่ขัน
(2533 : 26 – 28) ไดกลาววา วัฒนธรรมมี
ความหมายเปน 2 นัยคือ ความหมายทางนิตินัย
ซึ่ ง หมายถึ ง ความเจริ ญ งอกงาม ความเป น
ระเบียบเรียบรอย ความเจริญกาวหนาของชาติ
และศีลธรรมอันดีของประชาชน และความหมาย
ในทางพฤตินัย ซึ่งจะเปนไปตามที่กําหนดไวเปน
ลายลักษณอักษร
พระยาอนุมานราชธน (2531 : 58)
กลาววา “วัฒนธรรม คือสิ่งที่มนุษยเปลี่ยนแปลง
ปรั บ ปรุ ง หรื อ ผลิ ต สร า งขึ้ น เพื่ อ ความเจริ ญ
งอกงามในวิถีแหงชีวิตของสวนรวมที่ถายทอด
กันไดเลียนแบบกันได เอาอยางกันได”
อคิน รพีพัฒน (2551 : 37) ไดกลาว
วา “วัฒนธรรมคือ มรดกทางสังคมที่ไดตกทอด
มาเปนสมบัตขิ องมนุษยในสมัยปจจุบนั และนํามา
ใชในการครองชีวติ เปนแบบแผนแหงการครองชีวติ
(Design of Living) หมายความวา วัฒนธรรม
เป น แบบฉบั บ ที่ ทํ า การกํ า หนดพฤติ ก รรมของ
 วารสาร
85
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560

มนุษยไปวาจะตองทําอยางไร และทําอยางไร ตาง ๆ ตลอดจนทัศนคติ การยอมรับวาสิ่งใดถูก

หรือผิด สมควรหรือไม ซึ่งแลวแตวากลุมใดจะใช
คิดอยางไร รูส กึ อยางไร อะไรดี อะไรชัว่ วัฒนธรรม
อะไรเปนมาตรฐาน (Normal) ในการาตัดสินใจ
มิไดหมายความถึงการเปนผูประพฤติปฏิบัติงาน
หรือเปนเครื่องวัด เชน ความเชื่อในเรื่องการทําดี
ไดเหมาะสม หรือความเปนผูมีจิตใจสูงเทานั้น
ไดดี ทําชั่วไดชั่ว เปนตน
แตยังรวมถึงทุกสิ่งทุกอยางที่มนุษยสรางและ
รับมาปฏิบัติสืบตอมา” 2. องค พิ ธี ก าร (Usage) หมายถึ ง
สนิท สมัครการ (2545 : 81) ไดกลาววา
ขนบธรรมเนียมประเพณี ซึ่งเปนที่ยอมรับกัน
“วั ฒ นธรรม รวมถึ ง ความคิ ด และแบบแผน โดยทั่วไป และแสดงออกมาในรูปพิธีกรรมตาง ๆ
พฤติกรรมทุกอยางทีต่ กทอดสืบตอกันมาโดยทางเชน พิธีแตงงาน พิธีขึ้นบานใหม พิธีศพ มักจะ
ไดรับอิทธิพลจากศาสนาเขามาเกี่ยวของดวย
การสื่ อ สารหรื อ ส ง สั ญ ลั ก ษณ ไม ต กทอดโดย
ตลอดจนพิธีการแตงกาย และการรับประทาน
กรรมพั น ธุ  เราเรี ย นรู  วั ฒ นธรรมโดยอาศั ย
อาหาร เชน การแตงกายเครื่องแบบของทาง
คําพูด ทาทาง เชน การที่นกรูสรางรังไดนั้น
เปนการตกทอดทางกรรมพันธุ แตการที่มนุษย ราชการ หรื อ การแต ง กายเครื่ อ งแบบเต็ ม ยศ
ในงานรัฐพิธีตาง ๆ เปนตน
รูจักสรางบานพันที่อยูอาศัยนั้นเปนถายทอดทาง
วัฒนธรรม” 3. อ ง ค  ก า ร (Association or
จากความหมายของวัฒนธรรมพอที่จะ Organization) หมายถึง กลุม ทีม่ กี ารจัดระเบียบ
สรุปไดวา วัฒนธรรมมีความหมายครอบคลุมถึง หรือมีโครงสรางอยางเปนทางการมีกฎเกณฑ
ขอบังคับ วัตถุประสงค และวิธีดําเนินงานไวเปน
ทุกสิ่งทุกอยาง ที่แสดงออกถึงวิถีชีวิตมนุษยใน
ที่แนนอน เปนกลุมที่มีความสําคัญที่สุดในสังคม
สังคมของกลุม ดกลุม หนึง่ หรือสังคมใดสังคมหนึง่
ซับซอน (Complex Society) เชน องคการ
ซึ่งมนุษยไดสรางสิ่งที่เปนระเบียบ กฎเกณฑวิธี
ในการปฏิบัติ รวมทั้งการจัดระเบียบ ตลอดจน สหประชาชาติ ซึง่ เปนองคการทีใ่ หญทสี่ ดุ สมาคม
อาเซียน สหพันธกรรมกร หนวยราชการ โรงเรียน
ระบบความ คานิยม ความรู และเทคโนโลยีตา ง ๆ
โดยไดววิ ฒั นาการสืบทอดกันมาอยางมีแบบแผนวัด จนถึงครอบครัว ซึ่งเปนองคการที่มีขนาดเล็ก
ที่สุดและใกลชิดกับมนุษยมากที่สุด
ศิลปะ ความเชือ่ ถือ ระเบียบ ประเพณี ความกลม
เกลียว ความกาวหนาของชาติและศีลธรรมอันดี 4. องค วั ต ถุ (Instrumental and
งามของประชาชน Symbolic Objects) เปนวัฒนธรรมทางดาน
วัตถุ มีรูปรางที่สามารถสัมผัสจับตองได เชน
องคประกอบของวัฒนธรรม บาน โรงเรียน ถนน เครื่องแตงกาย เครื่องใช
องคประกอบของวัฒนธรรม มี 4 ประการ อาวุธ ตลอดจนผลผลิตทางดานศิลปกรรมของ
คือ มนุษย (อคิน รพีพัฒน, 2551 : 56)
1. องค ม ติ (Concept) หมายถึ ง สรุปไดวาองคประกอบของวัฒนธรรม
ความเชื่อ ความคิด ความเขาใจ และอุดมการณ 4 ประการ คือ 1) องคมติคือความเชื่อ ความคิด
 วารสาร
86
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ความเข า ใจ และอุ ด มการณ 2) องค พิ ธี ก าร
คือขนบธรรมเนียมประเพณีทั่วไป และรูปแบบ
พิธีกรรมตาง ๆ 3) องคการ คือกลุมที่มีการ
จัดระเบียบหรือโครงสรางอยางมีกฎเกณฑ หรือ
ขอบังคับ และ 4) องควัตถุ คือสิ่งที่มีรูปราง
สามารถจับตองได เชน โรงเรียน เปนตน
รากฐานความสํ า คั ญ ของวั ฒ นธรรม
ชนชาติไทย
พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตโฺ ต) (2532 : 42)
ไดกลาวถึงความสําคัญของพระพุทธ ศาสนาใน
ฐานะเปนรากฐานของวัฒนธรรมไทยไววา วิถชี วี ติ
ของคนไทยผูกพันอยูอยางแนบแนนกับพระพุทธ
ศาสนา ซึมแทรกผสมผสานอยูในแนวความคิด
จิตใจและกิจกรรมแทบทุกกาวของชีวติ โดยตลอด
เวลายาวนาน โดยยังคงเนือ้ หาสาระเดิมทีบ่ ริสทุ ธิ์
ไวไดก็มี ถูกดัดแปลงเสริมแตงตลอดจนปนเป
กับความเชือ่ ถือและขอปฏิบตั สิ ายอืน่ หรือผันแปร
ในดานเหตุอื่น ๆ จนผิดเพี้ยนไปจากเดิมก็มาก
ในทางจิตใจเห็นไดชดั วาหลักธรรมความประพฤติ
ปฏิบัติการดําเนินชีวิตและกิจกรรมตาง ๆ และ
เนื่องดวย พระพุทธศาสนา ไดหลอหลอมชีวิต
จิตใจและลักษณะนิสยั ของคนไทยใหเปนผูม จี ติ ใจ
กวางขวางและราเริงแจมใส ชอบเอื้อเฟอเผื่อแผ
แสดงความเปนมิตร เขากับใคร ๆ ไดงายยินดี
ในการใหและการแบงปนพรอมที่จะบริจาคและ
ใหความชวยเหลืออยางที่เรียกวาเปนคนมีนํ้าใจ
อั น เป น เอกลั ก ษณ เ ด น ชั ด ที่ ช นต า งชาติ มั ก
สังเกตเห็นและประทับใจ จนตั้งสมญาเมืองไทย
วาเปนดินแดนแหงความยิม้ แยมหรือสยามเมืองยิม้
ประเพณีและพิธกี ารตาง ๆ ในวงจรชีวติ ของแตละ
บุคคลก็ดี ในวงจรเวลาหรือฤดูกาลของสังคม
หรือชุมชนก็ดี ลวนเกี่ยวของกับพระพุทธศาสนา
โดยตลอด ถาไมเปนเรือ่ งของศาสนาหรือสืบเนือ่ ง
จากพระพุทธศาสนาโดยตรง ก็ตองมีกิจกรรม
ตามคติ ค วามเชื่ อ หรื อ แนวปฏิ บั ติ ใ นพระพุ ท ธ
ศาสนาแทรกอยูดวย คําวา “วัฒนธรรมไทย”
หากกลาวในความหมายอยางกวางทีส่ ดุ หมายถึง
วิถีชีวิตของคนไทย กลาวในความหายอยางแคบ
หมายถึง สิ่งที่คนไทยประพฤติปฏิบัติสืบตอกัน
มาจนกลายเปนขนบธรรมเนียมประเพณี อันเปน
เรื่องของแบบแผนกิริยามารยาทที่ดีงามทางสังคม
รวมไปถึงเรื่องเกี่ยวกับประเพณีของสังคมไทย
ทั่วไป ดังนั้น กลาวโดยสรุปก็คือ วัฒนธรรมไทย
นั้นมีทั้งที่เปนระดับบุคคลและระดับสังคม
วั ฒ นธรรมในระดั บ บุ ค คล ในส ว นที่
เกีย่ วกับแบบแผนกิรยิ ามารยาททางสังคม จะเห็น
ตัวอยางไดในเรือ่ งเกีย่ วกับมารยาทในการนัง่ การยืน
หรือการสนทนากับบุคคลตาง ๆ เชน เมื่ออยูกับ
ผูใ หญ ก็จะตองไมยนื คํา้ ศีรษะทาน ไมนงั่ เหยียดเทา
ไปทางทาน หรือการสนทนากับพระสงฆก็ใหใช
คําพูดทีเ่ หมาะสม เชน พระกินขาว ก็ใชวา พระฉัน
ภัตตาหาร พระนอน ก็ใชวา พระจําวัด ทัง้ นีโ้ ดยใช
หลักคารวธรรมทางพระพุทธศาสนาเปนแนวทาง
วัฒนธรรมในระดับบุคคลบางอยางก็เกี่ยวเนื่อง
กับแบบแผนของสังคม ที่สังคมรับนับถือและ
ปฏิบัติกันมาจนกลายเปนประเพณี ตัวอยางเชน
ประเพณีการฉลองวันเกิด พิธแี ตงงาน พิธขี นึ้ บานใหม
รวมทั้งพิธีฌาปนกิจศพ เปนตน วัฒนธรรมใน
ระดับบุคคลเหลานี้ก็มีสถาบันพระพุทธศาสนา
เขาไปมีสวนรวมในกิจกรรมดวย
สวนวัฒนธรรมในระดับสังคม หมายถึง
ประเพณี ที่ ป ฏิ บั ติ เ ป น การสั ง คมส ว นรวมอั น มี
ทั้งที่เปนประเพณีเนื่องในวันสําคัญทางพระพุทธ

ศาสนา เชน พิธมี าฆบูชา วิสาขบูชา อาสาฬหบูชา
พิธีแหเทียนพรรษา พิธีเขาพรรษา ออกพรรษา
พิธีถวายผากฐิน เปนตน และมีทั้งที่เปน “รัฐพิธี”
และ “ราชพิธี” ตัวอยาง เชน พิธีจัดพระนังคัล-
แรกนาขวัญ พิธีฉัตรมงคล เปนตน ซึ่งในงานพิธี
เหลานีล้ ว นแตตอ งมีพธิ ที างศาสนา เชน อาราธนา
พระสงฆมาเจริญพระพุทธมนตเพื่อเปนสิริมงคล
เปนตน (พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต), 2537
: 42)
สรุปไดวา พระพุทธศาสนาเปนรากฐาน
ของวั ฒ นธรรมไทยอย า งแนบแน น ต อ เนื่ อ ง
ยาวนานจนกลายเปนประเพณีไทย ทั้งในระดับ
บุ ค คลและในระดั บ สั ง คมโดยส ว นรวม คื อ
ตั้งแตประเพณีเกี่ยวกับเกิดจนถึงประเพณีการ
ฌาปนกิ จ ศพพระพุ ท ธศาสนาล ว นมี บ ทบาท
ตอวิถีชีวิตของคนไทยและสังคมไทย
ความสําคัญของวัฒนธรรมไทย
1. วัฒนธรรมเปนเครื่องสรางระเบียบ
แก สั ง คม วั ฒ นธรรม ไทยเป น เครื่ อ งกํ า หนด
พฤติกรรมของสมาชิกในสังคมไทย ใหมีระเบียบ
แบบแผนที่ชัดเจนรวมถึงผลการแสดงพฤติกรรม
ตลอดจนถึงการสรางแบบ แผนของสังคมทําให
ความคิด ความเชื่อและคานิยมของสมาชิกใหอยู
ในรูปแบบเดียวกัน
2. วั ฒ นธรรมทํ า ให เ กิ ด ความสามั ค คี
ความเปนอันหนึง่ อันเดียวกัน สังคมทีม่ วี ฒ
ั นธรรม
เดียวกันยอมจะมีความผูกพัน เดียวกัน เกิดความ
เปนปกแผน จงรักภักดีและอุทิศตนใหกับสังคม
ทําใหสังคมอยูรอด
3. วั ฒ นธรรมเป น ตั ว กํ า หนดรู ป แบบ
สถาบัน เชน สถาบันครอบครัวของแตละสังคม
วารสาร
87
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ตางกันไป ทั้งนี้เนื่องจากวัฒนธรรม ในสังคม
เปนตัวกําหนดรูปแบบ เชน วัฒนธรรมไทยกําหนด
รูปแบบความสัมพันธของครอบครัวเปนแบบสามี
ภรรยาเดี ย ว ในสั ง คมอื่ น ชายอาจมี ภ รรยาได
หลายคนหรือหญิงอาจมีสามีไดหลายคน เปนตน
4. วัฒนธรรมเปนเครือ่ งมือชวยแกปญ  หา
และสนองความตองการของมนุษย มนุษยไม
สามารถดํ า รงชี วิ ต ภายใต สิ่ ง แวดล อ มได อ ย า ง
สมบูรณ ดังนั้น มนุษยตองแสวงหาความรูจาก
ประสบการณที่ต นไดรั บ การประดิษฐคิ ดค น
วิธีการใชทรัพยากรใหเกิดประโยชนตอชีวิตและ
สนองความ ตองการของมนุษยใหมากที่สุด
5. วั ฒ นธรรมช ว ยให ป ระเทศชาติ
เจริญกาวหนา หากสังคมใดมีวัฒนธรรมที่ดีงาม
เหมาะสม เชน ความมีระเบียบวินยั ขยัน ประหยัด
อดทน การเห็ น ประโยชน ส  ว นรวมมากกว า
สวนตัว เปนตน สังคมนั้นยอมเจริญกาวหนาได
อยางรวดเร็ว
6. วัฒนธรรมเปนเครือ่ งแสดงเอกลักษณ
ของชาติ ที่แสดงใหเห็นวาสังคมไทยแตกตาง
จากสั ง คมอื่ น เช น วั ฒ นธรรมทาง ด า นการ
ทักทาย คนไทยทักทายกันดวยการยกมือไหว
สังคมญี่ปุนใชการคํานับ สังคมตะวันตกใชการ
สัมผัสมือ เปนตน (พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต),
2532 : 42)
สรุปไดวา ความสําคัญของวัฒนธรรมไทย
เป น เครื่ อ งสร า งระเบี ย บแก สั ง คม วั ฒ นธรรม
เพื่ อ ให สั ง คมไทยดํ า รงอยู  ไ ด อ ย า งมั่ น คงและ
พัฒนาแบบแผนการดําเนินชีวิต ไดสอดคลองกับ
กระแสความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอยางไมหยุดยั้ง
และเพือ่ เปนกําลังสําคัญในการพัฒนาความเจริญ
กาวหนาและรักษาความมั่นคงของสังคม สมาชิก
 วารสาร
88
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ทีด่ ขี องสังคมตองปฏิบตั ติ ามบรรทัดฐาน ศีลธรรม
และขนบธรรมเนียมประเพณีของสังคม มีคณ ุ ธรรม
จริยธรรมเปนแนวปฏิบัติในการดําเนินชีวิต
วัฒนธรรมที่เปนสวนสําคัญคือศาสนา
เพราะวัฒนธรรมอืน่ ๆ มีประเพณี ศิลปะ วรรณคดี
จรรยาและคติความเชื่ออื่น ๆ แตเดิมยอมขึ้นอยู
แกศาสนาทั้งนั้น เชน ประเพณีทําบุญ การสราง
สถานทีว่ จิ ติ รรจนา รูปภาพ รูปหลอ ก็อยูว ดั วาอาราม
ทางศาสนา วรรณคดีแตกอนเปนเรื่องเกี่ยวกับ
ศาสนาเปนสวนมาก แมแตนิทานก็เชนเดียวกัน
ความคิดเรือ่ งความประพฤติ เรือ่ งบาปบุญ คุณโทษ
ก็สืบเนื่องมาจากศาสนาเปนสวนมาก เปนเชนนี้
มาแตเดิม ไมวาเปนชาติภาษาใด แมวารบกัน
ก็ยังอางสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาใหชวยคุมครอง
หรือเพื่อศาสนา ถึงทุกวันนี้ก็เปนเชนนั้น”
สั ง คมไทยมี พุ ท ธศาสนาเป น ศาสนาที่
คอยยึดเหนี่ยวจิตใจและยึดถือในการประพฤติ
ปฏิบัติ อีกทั้งยังมีสวนชวยจรรโลงใหสังคมไทย
สามารถดํารงอยูไดดวยความสงบสุขตลอดมา
ดังจะเห็นไดจากอดีตทีค่ นไทยไดผกู การดําเนินชีวติ
ไวกับศาสนากิจ เชน เมื่อครั้งรุงอรุณ เสียงระฆัง
จากวัดจะปลุกแมบานใหตื่นจากนิทรา เพื่อมา
หุงหาอาหารสําหรับคนในครอบครัวและเตรียมเปน
สํารับกับขาวสําหรับใสบาตรเปนกิจวัตรประจําวัน
ยามเพลจะไดยินเสียงกลองอันเปนสัญลักษณ
บอกวาใกลจะเทีย่ งวัน เมือ่ อาทิตยอศั ดงลับขอบฟา
ก็จะไดยินเสียงสวดมนตทําวัตรเย็นดังมาจาก
อุโบสถ กอนจะเขานอนคนไทยจะตองระลึกถึง
พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ
ดวยการสวดมนตกอนนอนและสําหรับบุคคล
ผู  ป ระพฤติ ป ฏิ บั ติ ใ นหลั ก ธรรมคํ า สอนของ
พระพุทธองค ในปรมัตถ ก็มีผลตอการพัฒนา
จิ ต วิ ญ ญาณ ให เ ป น อิ ส ระจากความทุ ก ข ย าก
ทัง้ ปวง พุทธศาสนาจึงเปนหลักในการหลอหลอม
บ ม เพาะทั้ ง ความประพฤติ สติ ป  ญ ญา และ
อุดมการณแหงชีวิตของคนไทยไปพรอม ๆ กัน
นอกจากนี้ วัดยังเปนศูนยรวมของการทําบุญตาม
กาละสําคัญตาง ๆ เชน วันมาฆบูชา วิสาขบูชา
เขาพรรษา ออกพรรษา การรวมกิจกรรมตาง ๆ
ถือเปนการเอื้ออาทรและแสดงไมตรีจิตตอกัน
ทําใหวดั และชุมชนจึงใกลชดิ กันตลอดมา ไมเพียงแต
เทานั้น ประมุขแหงสยามประเทศทุกพระองค
นับแตอดีตกาลกระทั่งปจจุบันลวนเลื่อมใสใน
พระพุทธศาสนา จนเกิดกระแสนิยมเรียกประมุข
นั้นวา “พระธรรมราชา” และไดมีการบัญญัติ
“ทศพิธราชธรรม” และ “จักรวรรดิวัตร” ขึ้นไว
เปนจรรยาบรรณแหงการปกครอง ทําใหคนไทย
ทุกคนไดอยูใ ตพระบรมโพธิสมภารมีความรมเย็น
เปนสุขเสมอมา (อคิน รพีพัฒน, 2551 : 74)
ความเชือ่ ทางพระพุทธศาสนาของสังคมไทย
เป น ที่ ย อมรั บ กั น โดยทั่ ว ไปว า ส ว นที่
สําคัญในทุกวัฒนธรรมคือศาสนา เพราะศาสนา
มี ผ ลต อ ความรู  สึ ก นึ ก คิ ด ประเพณี และเป น
แรงบันดาลใจใหมนุษยไดสรางสรรควัฒนธรรม
อื่น ๆ อีกเปนอันมาก อยางไรก็ตาม คนไทยก็มี
จิตใจกวางในการยอมรับความเชื่อหรือการปฏิบัติ
ของศาสนาทุกศาสนา ทั้งยังอยูรวมกันไดดวย
ความปรองดอง ความเปนศาสนาที่ไมใชความ
รุ น แรง รั ก สงบและยึ ด ทางสายกลาง ทํ า ให
พระพุ ท ธศาสนาเป น ศาสนาที่ ร วมคนไทย
เขาดวยกันไดดี แมวาตางชาติ ตางศาสนากัน
ยิ่งกวานั้น พระมหากษัตริยของไทยยังทรงเปน
องคศาสนูปถัมภก คืออุปถัมภศาสนาทั้งหลาย

ไมเฉพาะแตพระพุทธศาสนา ซึ่งแสดงใหเห็นวา
ลักษณะทีเ่ ปนมิตรของพระพุทธศาสนานัน้ เขาไป
เปนสวนหนึง่ ในลักษณะของสถาบันพระมหากษัตริย
อันเปนสถาบันหลักอีกศาสนาหนึ่งดวย
ในด า นความเชื่ อ ของคนไทย ก็ ไ ม ไ ด
แตกต า งจากชนชาติ อื่ น ๆ คื อ มี ค วามเชื่ อ ถื อ
ในเรื่องไสยศาสตร ผีสางเทวดา เชื่อในสิ่งที่มอง
ไมเห็นและมีฤทธิ์อํานาจที่จะบันดาลราย - ดี
ให แ ก ม นุ ษ ย ไ ด การที่ ค นไทยมี ค วามสั ม พั น ธ
ใกล ชิ ด กั บ ธรรมชาติ แ ละสิ่ ง ที่ เ หนื อ ธรรมชาติ
คนไทยจึงมีความเชื่อในสรรพสิ่งอันเปนวิสัยของ
มนุษยที่ตองการดํารงอยูดวยความรูสึกสมดุล
กับธรรมชาติ และเปนการสรางกุศโลบายใหมี
ความรักและความหวงแหนสิ่งที่ใหคุณประโยชน
ในการดํารงชีวิต ความเชื่อของคนไทยแตเดิมคือ
“ผี” อันไดแก ผีบรรพบุรุษ ผีฟา (แถน - เทวดา)
ผีนา (แมขวัญขาว - แมโพสพ) ผีดิน (แมธรณี)
ผีนํ้า (แมคงคา) และผีอื่น ๆ อีกมากมาย ทั้งนี้
เพราะคนไทยในสมัยกอนถือวาตัวเองเปนสวนหนึง่
ในธรรมชาติ ซึ่งสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในธรรมชาติสามารถ
ที่ จ ะดลบั น ดาลให ทั้ ง ความอุ ด มสมบู ร ณ แ ละ
ความวิบัติภยันตรายทั้งปวง การไมทําลายและ
ทํารายธรรมชาติทาํ ใหสามารถอยูร ว มกันไดอยาง
สันติสุข (ณรงค เส็งประชา, 2550 : 48)
จากที่ ก ล า วพอสรุ ป เรื่ อ งศาสนาและ
ความเชือ่ ของคนไทย ไดวา การนับถือศาสนาและ
ความเชื่อของคนไทยมีลักษณะพิเศษ กลาวคือ
นอกจากจะกราบไหว บู ช าพระพุ ท ธรู ป แล ว
ยังกราบไหวบูชาศาลพระภูมิและผีสางเทวดา
จากที่กลาวเกี่ยวกับวัฒนธรรมไทยนั้น จะเห็น
ไดวาวัฒนธรรมไทยนอกจากจะมีลักษณะเปน
สากลเหมือนกับวัฒนธรรมของกลุม ชนอืน่ ๆ แลว
วารสาร
89
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ยังมีลักษณะเฉพาะที่แสดงเอกลักษณแหงความ
เป น ไทย แสดงลั ก ษณะเฉพาะของกลุ  ม ตน
หลายประการ อาทิ เปนวัฒนธรรมที่มีความ
เกี่ยวของกับพระพุทธศาสนาอยางถาวร และ
เกี่ ย วข อ งกั บ สถาบั น พระมหากษั ต ริ ย  อั น เป น
ศูนยรวมจิตใจของชาวไทยทั้งปวง และมีลักษณะ
ที่ผสมผสานความเชื่อดั้งเดิมเขากับศาสนาพุทธ
พราหมณไดอยางแนบสนิท และเปนวัฒนธรรม
ที่มีความอิสรเสรี แสดงออกถึงความสนุกสนาน
ราเริง เนนคุณคาของการอยูรวมกันอยางสงบสุข
หลักความเชื่อทางพระพุทธศาสนา
ปญหาสําคัญที่ทําใหผูนับถือพุทธศาสนา
ไมสามารถเขาใจคําสอนที่แทจริงของพระพุทธเจา
ไดกค็ อื เรือ่ งความเชือ่ คือชาวพุทธสวนใหญมกั จะ
เขาใจกันวาพระพุทธเจาสอนใหเชื่อในคําสอน
ของพระองคโดยไมตองลังเลสงสัย รวมทั้งเรา
ก็ มั ก เชื่ อ กั น ว า คํ า สอนที่ บั น ทึ ก อยู  ใ นตํ า รา
พระไตรปฎกทัง้ หมดนัน้ เปนคําสอนทีแ่ ทจริงของ
พระพุ ท ธเจ า ในเรื่ อ งของความเชื่ อ ตามหลั ก
พุทธศาสนา พุทธเจาทรงแสดงไวในหลักกาลามสูตร
ดั ง ที่ ป รากฏในเกสปุ ต ตสู ต ร อั ง คุ ต ตรนิ ก าย
ติกนิบาต แตคนสวนมากมักจะเรียกวา กาลามสูตร
(องฺ.ติก. 20/505/212) ซึ่งเปนพระสูตรสําคัญที่
พระพุทธเจาแสดง ณ เกสปุตตนิคม มีใจความ
สรุปวา
เกสปุ ต ตะเป น นิ ค มแห ง หนึ่ ง ในแคว น
โกศลชาวนิ ค มนี้ เ ป น ที่ รู  จั ก กั น ว า ชาวกาลามะ
เมื่อชาวกาลามะไดสดับวา พระพุทธเจาเสด็จ
มายั ง นิ ค มของตน จึ ง มาเฝ า พระองค เ พื่ อ ขอ
คําแนะนําและกราบทูลวา “ขาแตพระองคผเู จริญ
มี ส มณพราหมณ พ วกหนึ่ ง มายั ง เกสปุ ต ตนิ ค ม
 วารสาร
90
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
สมณพราหมณ พ วกนั้ น พู ด ประกาศแต เ ฉพาะ
ทรรศนะของตนเทานั้น สวนทรรศนะของผูอื่น
ชวยกันตําหนิ ดูหมิ่น ประณาม ทําใหไมนาเชื่อ
สมณพราหมณพวกอื่น ๆ ซึ่งมายังเกสปุตตนิคม
ก็ทําในลักษณะเดียวกัน ขาแตพระองคผูเจริญ
พวกข า พระองค มี ค วามเคลื อ บแคลงสงสั ย ใน
สมณพราหมณเหลานัน้ วา สมณพราหมณเหลานัน้
ใครพู ด จริ ง ใครพู ด เท็ จ ”พระพุ ท ธเจ า ตรั ส ว า
“ดู ก  อ นชาวกาลามะทั้ ง หลาย ถู ก แล ว ที่ ท  า น
ทั้งหลายมีความเคลือบแคลงสงสัยในสิ่งที่ควร
เคลือบแคลงสงสัย มาเถิด ทานทั้งหลาย
1. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะฟงตาม
กันมา (มา อนุสฺสเวน)
2. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะถือสืบ ๆ
กันมา (มา ปรมฺปราย)
3. อย า เพิ่ ง รี บ เชื่ อ เพี ย งเพราะเล า ลื อ
(มา อิติกิราย)
4. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะอางตํารา
หรือคัมภีร (มา ปฏกสมฺปทาเนน)
5. อย า เพิ่ ง รี บ เชื่ อ เพี ย งเพราะตรรกะ
(มา ตกฺกเหตุ)
6. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะคาดคะเน
(มา นยเหตุ)
7. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะตรึกตาม
อาการ (มา อาการปริวิตกฺเกน)
8. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะเขากันได
กับความเห็นของตน (มา ทิฏฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา)
9. อยาเพิง่ รีบเชือ่ เพียงเพราะผูพ ดู สมควร
เชื่อได (มา ภพฺพรูปตาย)
10. อยาเพิ่งรีบเชื่อเพียงเพราะนับถือวา
สมณะนี้เปนครูของเรา (มา สมโณ โน ครุ)
เมื่อใดทานทั้งหลายรูดวยตนเองวา
สิ่งเหลานั้นเปนอกุศล มีโทษ ผูรูติเตียน ไมเปน
ประโยชน เมื่ อ นั้ น ท า นทั้ ง หลายควรละสิ่ ง
เหลานั้นเสีย แตในกรณีตรงกันขาม เมื่อใดทาน
ทั้ ง หลายรู  ด  ว ยตนเองว า สิ่ ง เหล า นี้ เ ป น กุ ศ ล
ไมมีโทษ ผูรูสรรเสริญ เปนประโยชน เมื่อนั้น
ทานทั้งหลายควรปฏิบัติสิ่งเหลานั้น” (องฺ.ติก.
20/505/212)
เหตุทไี่ มใหเชือ่ จากการฟงคนอืน่ เขาบอก
ตอ ๆ กันมาหรือทําตาม ๆ กันมา ก็เพราะมันอาจ
จะผิดพลาดเอาตอนทีบ่ อกกันตอ ๆ มาหรือทํากัน
ตอ ๆ มาก็ได สวนคําเลาลือนั้นคนที่มีสติปญญา
เขาไมทํากัน มีแตคนโงที่ชอบเลาลือหรือแตง
เรื่องใหนาตื่นเตนเพื่อหวังผลประโยชนเทานั้น
คํ า เล า ลื อ จึ ง เชื่ อ ถื อ ไม ไ ด ยิ่ ง สมั ย นี้ สื่ อ ต า ง ๆ
ชอบประโคมขาวใหนาตื่นเตน เราก็ตองระวัง
อยาไปหลงเชือ่ แมตาํ ราก็ยงั ตองระวัง เพราะการ
คัดลอกมาก็อาจจะผิดพลาดมากอนจะมาถึงเรา
แลวก็ได หรือตํารานั้นอาจถูกแกไขแตงเติมใหผิด
ไปจากเดิมแลวก็ไดโดยเราไมรมู ากอน สวนเหตุผล
ตรง ๆ หรือแมเหตุผลแวดลอมที่ดูวานาเชื่อถือ
มากที่สุดเราก็ยังเชื่อไมได เพราะถาเหตุมันผิด
ผลมันก็จะพลอยผิดตามไปดวย สวนสามัญสํานึก
ของเรานั้นยังเปนแคเพียงความรูสึกตํ่า ๆ หรือ
ธรรมดา ๆ ของจิตใตสํานึกเทานั้น อยางเชน
เมื่อเราไดรับการเอาใจหรือเยินยอจากใคร เราก็
จะรูสึกวาเขาเปนคนดี และเราก็จะเชื่อใจเขา
ซึ่ ง ก็ ไ ม แ น ว  า คนที่ เขามาเอาใจเราหรื อ เยิ น ยอ
เราอยูนั้น เขาอาจจะกําลังหลอกลวงเราอยูก็ได
หรือคนที่เรารูสึกไมชอบ แตเขาอาจจะเปนคนดี
ก็ได เปนตน ดังนัน้ สามัญสํานึกของเราจึงยังเชือ่ ถือ
ไมไดเพราะมันอาจหลอกเอาได บางทีเรามีความเห็น
อยางใดอยูกอนแลว เมื่อมีใครมาบอกมาสอน

แลวมันตรงกับความเห็นทีเ่ รามีอยูเ ราก็เชือ่ ซึง่ ถา
ความเห็นของเรานั้นมันผิดมากอนโดยเราไมรูตัว
ความเชื่อนั้นก็จะผิดตามไปดวย หรือแมคนที่
มาบอกมาสอนนัน้ ดูแลวนาเชือ่ ถือ เชน เขามีผคู น
เคารพนับถือมาก หรือเขามีปริญญา มีความรู
ดานนี้มากที่สุด ก็ยังเชื่อถือไมได เพราะคนที่มา
บอกมาสอนนั้น เขาเองก็อาจจะมีความเห็นผิด
มาก อ น โดยเขาเองก็ อ าจไม รู  ตั ว ก็ ไ ด ถ า เรา
เชือ่ ถือเขา เราก็ยอ มทีจ่ ะเกิดความเห็นผิดตามเขา
ไปดวย แมแตครูอาจารยของเราเองก็ตาม ถาเขา
มี ค วามเห็ น ผิ ด มาก อ นโดยเขาเองก็ ไ ม รู  ตั ว
แลวเราเชื่อครูอาจารย เราก็จะพลอยเกิดความ
เห็นผิดตามครูอาจารยไปดวยทันที ซึ่งการไมเชื่อ
ครูอาจารยนเี้ รามักจะคิดวาเปนการเนรคุณ แตเรา
ต อ งแยกให อ อกว า การเนรคุ ณ ก็ คื อ การทํ า ให
ผูมีพระคุณเปนทุกข สวนการที่เราไมเชื่อทาน
เพราะท า นอาจจะมี ค วามเห็ น ผิ ด มาก อ นนั้ น
ไมจดั วาเปนการเนรคุณ หลักความเชือ่ นีจ้ ะแนะนํา
เราว า “อย า เชื่ อ จากเพราะเหตุ เ พี ย งแค นั้ น ”
(คือจากแตละขอ) เพราะความเชือ่ ในแตละขอนัน้
มั น มี โ อกาสที่ จ ะเกิ ด ความผิ ด พลาดได ทั้ ง สิ้ น
ถามันผิดมากอนแลวเราเชื่อตาม เราก็จะเกิด
ความเห็นผิดไปดวยโดยไมรูตัว แลวการปฏิบัติ
ของเราก็จะผิดตามไปดวย และเมื่อมีการปฏิบัติผิด
ผลมันก็ยอมที่จะผิดตามไปดวยเสมอ แตถึงแม
บั ง เอิ ญ เราจะได คํ า สอนที่ ถู ก ต อ งมา แล ว เรา
นําเอามาปฏิบัติโดยไมใชการพิจารณาไตรตรอง
ใหเกิดความเขาใจเสียกอน การปฏิบัตินั้นก็ยอม
ที่จะเปนการปฏิบัติที่ไมใชปญญา ซึ่งมันก็อาจจะ
เกิดความผิดพลาดขึ้นไดโดยงาย (พระธรรมปฎก
(ป.อ. ปยุตฺโต), 2537 : 68)
สรุ ป ได ว  า หลั ก การสร า งความเชื่ อ ที่
วารสาร
91
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ถูกตองก็คือ เมื่อเราไดเรียนรูคําสอนใดมา ขั้นตน
เราก็ ต  อ งนํ า มาพิ จ ารณาไตร ต รองดู ก  อ นว า มี
ประโยชน ห รื อ มี โ ทษ ถ า เห็ น ว า มี โ ทษ ก็ ใ ห
ละทิ้ ง เสี ย แต ถ  า เห็ น ว า มี ป ระโยชน ก็ ใ ห นํ า
เอามาทดลองปฏิบัติดูกอน ถาปฏิบัติตามอยาง
เต็มความสามารถแลวก็ยงั ไมบงั เกิดผล ก็ใหละทิง้
อีกเหมือนกัน แตถา ปฏิบตั ติ ามแลวบังเกิดผลจริง
จึงคอยเชื่อและรับเอาไปปฏิบัติใหยิ่ง ๆ ขึ้นตอไป
จุดสําคัญหลักความเชื่อนี้เราตองเขาใจวา “ไมได
หามวาไมใหศกึ ษาคําสอนใดเลย” คือเราสามารถ
ศึกษาคําสอนของใคร ๆ ก็ไดทั้งสิ้น คือใหเอา
คําสอนนั้นมาไตรตรองพิจารณากอน ถาเห็นวา
ไมมีโทษและมีประโยชน ก็ใหนําเอามาทดลอง
ปฏิบัติดูกอน เมื่อไดผลจึงคอยเชื่อ และหลัก
ความเชื่อนี้จัดวาเปนหลักวิทยาศาสตร และเปน
หลักในการสรางคนใหเปน “อัจฉริยะทางดาน
ความคิด” เพราะหลักการนี้จะทําใหเรามีอิสระ
ทางความคิดอยางเต็มที่ แลวก็ไมเปนทาสทาง
สติปญญาของใคร แมแตของพระพุทธเจาเอง
ก็ ต าม ซึ่ ง หลั ก ความเชื่ อ นี้ เ องที่ จ ะเป น เครื่ อ ง
ตรวจสอบวาคําสอนใดถูก คําสอนใดผิด แมคาํ สอน
ของพุทธศาสนาเองเราก็ยงั ตองตรวจสอบ เพราะ
มันอาจจะมีความผิดพลาดมาแลว จึงขอฝาก
เรื่องความเชื่อนี้ใหผูมีปญญาทั้งหลายนําเอาไป
คิดพิจารณา เพื่อที่จะไดสรางความเชื่อที่ถูกตอง
ใหเกิดขึ้นกันตอไป
บทสรุป
วั ฒ นธรรมเป น สิ่ ง ที่ แ สดงเอกลั ก ษณ
ความเปนชาติ เปนรากฐานความมั่นคงของชาติ
เป น สิ่ ง ที่ แ สดงถึ ง ความภาคภู มิ ใจของชาติ ที่ มี
วั ฒ นธรรมอั น ดี ง าม สื บ ทอดความเป น ชาติ
 วารสาร
92
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560

อั น ยาวนาน จึ ง มี ศิ ล ปวั ฒ นธรรมอั น มากมาย หลักพุทธศาสนา ที่พระพุทธเจาทรงแสดงไวใน

ให ค งความเป น มรดกคู  ช าติ ไ ทย วั ฒ นธรรม หลักกาลามสูตร
ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปญญาไทย
มีรากฐานมาจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา บรรณานุกรม
เพราะหลักธรรมพระพุทธศาสนา สามารถนํามา ณรงค เส็งประชา. (2550). มนุษยกับสังคม.
ประยุกตใชกบั การพัฒนาสังคมไดเปนอยางดี เชน กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร.
พระพุ ท ธศาสนาสอนให ค นมี ค วามเสี ย สละ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). (2532). พระพุทธ
ชวยเหลือตอสวนรวม ทําใหบุคคลรูจักตนเอง ศาสนากับสังคมไทย. พิมพครั้งที่ 2.
รูจักสังคมและทําประโยชนตอสังคม แตสิ่งหนึ่ง กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง.
ที่ ค นไทย ควรตระหนั ก ถึ ง ก็ คื อ การรู  จั ก เลื อ ก _______. (2537). วิธีคิดแบบพุทธ. กรุงเทพฯ :
รับเอาวัฒนธรรมตะวันตกที่ดีงาม หรือเหมาะสม สหธรรมมิก.
มาปรับใชในสังคมไทย และรักษาวัฒนธรรมไทย มหาวิ ท ยาลั ย มหาจุ ฬ าลงกรณราชวิ ท ยาลั ย .
ที่ดีงามไวไมใหเสื่อมสลายไป ประเพณีเปนวิถี (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับ
ชีวิตที่มนุษยสรางขึ้นมา ไมวาจะเปนการละเลน จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระสุตตันต-
การแสดง การรองเพลง เปนผลงานที่มนุษยได ปฎก อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต เลมที่ 20.
สรางสรรคขึ้น มีลักษณะที่แสดงถึงความเจริญ กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณ-
งอกงาม ที่ เ ป น ภาษา ศิ ล ปะ ประเพณี และ ราชวิทยาลัย.
วั ฒ นธรรมทํ า ให เ กิ ด ความสามั ค คี ความเป น _______. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับ
อันหนึ่งอันเดียวกัน สังคมที่มีวัฒนธรรมเดียวกัน จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระสุตตันต-
ยอมจะมีความรูสึกผูกพัน เกิดความเปนปกแผน ปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก
ทั้งนี้เนื่องจากวัฒนธรรมในสังคมเปนตัวกําหนด เลมที่ 13. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬา
รูปแบบ เชน วัฒนธรรมไทยกําหนดเปนแบบสามี ลงกรณราชวิทยาลัย.
ภรรยาเดียว ในอีกสังคมหนึง่ กําหนดวาชายอาจมี ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน. (2554). พจนานุ ก รม
ภรรยาไดหลายคน หรือหญิงอาจมีสามีไดหลายคน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554.
ปญหาสําคัญทีท่ าํ ใหผนู บั ถือพุทธศาสนาบางสวน กรุงเทพฯ : นานมีบุคสพับลิเคชั่นส.
ยังไมเขาใจคําสอนของพระพุทธเจาอยางแทจริง วิธาน สุชีวคปตุ และสนธิ์ บางยี่ขัน. (2533).
รวมทั้งยังเชื่อวาคําสอนที่บันทึกอยูในตํารา คือ ปรัชญาไทย. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ :
พระไตรปฎกทัง้ หมดนัน้ เปนคําสอนทีแ่ ทจริงของ มหาวิทยาลัยรามคําแหง.
พระพุทธเจา ดังนั้นผูนับถือพุทธศาสนา ควรเอา สนิท สมัครการ. (2545). การเปลี่ยนแปลงทาง
หลักธรรมคําสอนนั้น มาพิจารณาไตรตรอง และ วัฒนธรรมกับการพัฒนาสังคม. พิมพ
นํ า มาทดลองปฏิ บั ติ ดู ก  อ น ถ า มี โ ทษอย า เชื่ อ ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : องคการสงเคราะห
แตถาไมมีโทษจึงเชื่อ นี้คือคําสอนที่ถูกตองตาม ทหารผานศึก.

แลวมันตรงกับความเห็นทีเ่ รามีอยูเ ราก็เชือ่ ซึง่ ถา
ความเห็นของเรานั้นมันผิดมากอนโดยเราไมรูตัว
ความเชื่อนั้นก็จะผิดตามไปดวย หรือแมคนที่
มาบอกมาสอนนัน้ ดูแลวนาเชือ่ ถือ เชน เขามีผคู น
เคารพนับถือมาก หรือเขามีปริญญา มีความรู
ดานนี้มากที่สุด ก็ยังเชื่อถือไมได เพราะคนที่มา
บอกมาสอนนั้น เขาเองก็อาจจะมีความเห็นผิด
มาก อ น โดยเขาเองก็ อ าจไม รู  ตั ว ก็ ไ ด ถ า เรา
เชือ่ ถือเขา เราก็ยอ มทีจ่ ะเกิดความเห็นผิดตามเขา
ไปดวย แมแตครูอาจารยของเราเองก็ตาม ถาเขา
มี ค วามเห็ น ผิ ด มาก อ นโดยเขาเองก็ ไ ม รู  ตั ว
แลวเราเชื่อครูอาจารย เราก็จะพลอยเกิดความ
เห็นผิดตามครูอาจารยไปดวยทันที ซึ่งการไมเชื่อ
ครูอาจารยนเี้ รามักจะคิดวาเปนการเนรคุณ แตเรา
ต อ งแยกให อ อกว า การเนรคุ ณ ก็ คื อ การทํ า ให
ผูมีพระคุณเปนทุกข สวนการที่เราไมเชื่อทาน
เพราะท า นอาจจะมี ค วามเห็ น ผิ ด มาก อ นนั้ น
ไมจดั วาเปนการเนรคุณ หลักความเชือ่ นีจ้ ะแนะนํา
เราว า “อย า เชื่ อ จากเพราะเหตุ เ พี ย งแค นั้ น ”
(คือจากแตละขอ) เพราะความเชือ่ ในแตละขอนัน้
มั น มี โ อกาสที่ จ ะเกิ ด ความผิ ด พลาดได ทั้ ง สิ้ น
ถามันผิดมากอนแลวเราเชื่อตาม เราก็จะเกิด
ความเห็นผิดไปดวยโดยไมรูตัว แลวการปฏิบัติ
ของเราก็จะผิดตามไปดวย และเมื่อมีการปฏิบัติผิด
ผลมันก็ยอมที่จะผิดตามไปดวยเสมอ แตถึงแม
บั ง เอิ ญ เราจะได คํ า สอนที่ ถู ก ต อ งมา แล ว เรา
นําเอามาปฏิบัติโดยไมใชการพิจารณาไตรตรอง
ใหเกิดความเขาใจเสียกอน การปฏิบัตินั้นก็ยอม
ที่จะเปนการปฏิบัติที่ไมใชปญญา ซึ่งมันก็อาจจะ
เกิดความผิดพลาดขึ้นไดโดยงาย (พระธรรมปฎก
(ป.อ. ปยุตฺโต), 2537 : 68)
สรุ ป ได ว  า หลั ก การสร า งความเชื่ อ ที่
วารสาร
93
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560
ถูกตองก็คือ เมื่อเราไดเรียนรูคําสอนใดมา ขั้นตน
เราก็ ต  อ งนํ า มาพิ จ ารณาไตร ต รองดู ก  อ นว า มี
ประโยชน ห รื อ มี โ ทษ ถ า เห็ น ว า มี โ ทษ ก็ ใ ห
ละทิ้ ง เสี ย แต ถ  า เห็ น ว า มี ป ระโยชน ก็ ใ ห นํ า
เอามาทดลองปฏิบัติดูกอน ถาปฏิบัติตามอยาง
เต็มความสามารถแลวก็ยงั ไมบงั เกิดผล ก็ใหละทิง้
อีกเหมือนกัน แตถา ปฏิบตั ติ ามแลวบังเกิดผลจริง
จึงคอยเชื่อและรับเอาไปปฏิบัติใหยิ่ง ๆ ขึ้นตอไป
จุดสําคัญหลักความเชื่อนี้เราตองเขาใจวา “ไมได
หามวาไมใหศกึ ษาคําสอนใดเลย” คือเราสามารถ
ศึกษาคําสอนของใคร ๆ ก็ไดทั้งสิ้น คือใหเอา
คําสอนนั้นมาไตรตรองพิจารณากอน ถาเห็นวา
ไมมีโทษและมีประโยชน ก็ใหนําเอามาทดลอง
ปฏิบัติดูกอน เมื่อไดผลจึงคอยเชื่อ และหลัก
ความเชื่อนี้จัดวาเปนหลักวิทยาศาสตร และเปน
หลักในการสรางคนใหเปน “อัจฉริยะทางดาน
ความคิด” เพราะหลักการนี้จะทําใหเรามีอิสระ
ทางความคิดอยางเต็มที่ แลวก็ไมเปนทาสทาง
สติปญญาของใคร แมแตของพระพุทธเจาเอง
ก็ ต าม ซึ่ ง หลั ก ความเชื่ อ นี้ เ องที่ จ ะเป น เครื่ อ ง
ตรวจสอบวาคําสอนใดถูก คําสอนใดผิด แมคาํ สอน
ของพุทธศาสนาเองเราก็ยงั ตองตรวจสอบ เพราะ
มันอาจจะมีความผิดพลาดมาแลว จึงขอฝาก
เรื่องความเชื่อนี้ใหผูมีปญญาทั้งหลายนําเอาไป
คิดพิจารณา เพื่อที่จะไดสรางความเชื่อที่ถูกตอง
ใหเกิดขึ้นกันตอไป
บทสรุป
วั ฒ นธรรมเป น สิ่ ง ที่ แ สดงเอกลั ก ษณ
ความเปนชาติ เปนรากฐานความมั่นคงของชาติ
เป น สิ่ ง ที่ แ สดงถึ ง ความภาคภู มิ ใจของชาติ ที่ มี
วั ฒ นธรรมอั น ดี ง าม สื บ ทอดความเป น ชาติ
 วารสาร
94
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560

อั น ยาวนาน จึ ง มี ศิ ล ปวั ฒ นธรรมอั น มากมาย หลักพุทธศาสนา ที่พระพุทธเจาทรงแสดงไวใน

ให ค งความเป น มรดกคู  ช าติ ไ ทย วั ฒ นธรรม หลักกาลามสูตร
ขนบธรรมเนียม ประเพณี และภูมิปญญาไทย
มีรากฐานมาจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา บรรณานุกรม
เพราะหลักธรรมพระพุทธศาสนา สามารถนํามา ณรงค เส็งประชา. (2550). มนุษยกับสังคม.
ประยุกตใชกบั การพัฒนาสังคมไดเปนอยางดี เชน กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร.
พระพุ ท ธศาสนาสอนให ค นมี ค วามเสี ย สละ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). (2532). พระพุทธ
ชวยเหลือตอสวนรวม ทําใหบุคคลรูจักตนเอง ศาสนากับสังคมไทย. พิมพครั้งที่ 2.
รูจักสังคมและทําประโยชนตอสังคม แตสิ่งหนึ่ง กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง.
ที่ ค นไทย ควรตระหนั ก ถึ ง ก็ คื อ การรู  จั ก เลื อ ก _______. (2537). วิธีคิดแบบพุทธ. กรุงเทพฯ :
รับเอาวัฒนธรรมตะวันตกที่ดีงาม หรือเหมาะสม สหธรรมมิก.
มาปรับใชในสังคมไทย และรักษาวัฒนธรรมไทย มหาวิ ท ยาลั ย มหาจุ ฬ าลงกรณราชวิ ท ยาลั ย .
ที่ดีงามไวไมใหเสื่อมสลายไป ประเพณีเปนวิถี (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับ
ชีวิตที่มนุษยสรางขึ้นมา ไมวาจะเปนการละเลน จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระสุตตันต-
การแสดง การรองเพลง เปนผลงานที่มนุษยได ปฎก อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต เลมที่ 20.
สรางสรรคขึ้น มีลักษณะที่แสดงถึงความเจริญ กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณ-
งอกงาม ที่ เ ป น ภาษา ศิ ล ปะ ประเพณี และ ราชวิทยาลัย.
วั ฒ นธรรมทํ า ให เ กิ ด ความสามั ค คี ความเป น _______. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับ
อันหนึ่งอันเดียวกัน สังคมที่มีวัฒนธรรมเดียวกัน จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พระสุตตันต-
ยอมจะมีความรูสึกผูกพัน เกิดความเปนปกแผน ปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก
ทั้งนี้เนื่องจากวัฒนธรรมในสังคมเปนตัวกําหนด เลมที่ 13. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬา
รูปแบบ เชน วัฒนธรรมไทยกําหนดเปนแบบสามี ลงกรณราชวิทยาลัย.
ภรรยาเดียว ในอีกสังคมหนึง่ กําหนดวาชายอาจมี ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน. (2554). พจนานุ ก รม
ภรรยาไดหลายคน หรือหญิงอาจมีสามีไดหลายคน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554.
ปญหาสําคัญทีท่ าํ ใหผนู บั ถือพุทธศาสนาบางสวน กรุงเทพฯ : นานมีบุคสพับลิเคชั่นส.
ยังไมเขาใจคําสอนของพระพุทธเจาอยางแทจริง วิธาน สุชีวคปตุ และสนธิ์ บางยี่ขัน. (2533).
รวมทั้งยังเชื่อวาคําสอนที่บันทึกอยูในตํารา คือ ปรัชญาไทย. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ :
พระไตรปฎกทัง้ หมดนัน้ เปนคําสอนทีแ่ ทจริงของ มหาวิทยาลัยรามคําแหง.
พระพุทธเจา ดังนั้นผูนับถือพุทธศาสนา ควรเอา สนิท สมัครการ. (2545). การเปลี่ยนแปลงทาง
หลักธรรมคําสอนนั้น มาพิจารณาไตรตรอง และ วัฒนธรรมกับการพัฒนาสังคม. พิมพ
นํ า มาทดลองปฏิ บั ติ ดู ก  อ น ถ า มี โ ทษอย า เชื่ อ ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : องคการสงเคราะห
แตถาไมมีโทษจึงเชื่อ นี้คือคําสอนที่ถูกตองตาม ทหารผานศึก.
 วารสาร
95
ISSN 1513-6736 ปที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม - มิถุนายน พ.ศ.2560

ั น. (2551). วัฒนธรรมคือความหมาย :

สุชีพ ปุญญานุภาพ. (2540). วัฒนธรรมวิทยา. อคิน รพีพฒ
พิมพครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ทฤษฎีและวิธกี ารของคลิฟฟอรดเกียรซ.
มหามกุฎราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ : ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร.
สุวรรณ เพชรนิล. (2532). วัฒนธรรมและศาสนา. อนุมานราชชน, พระยา. (2531). 100 ปพระยา
พิมพครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : กิ่งจันทร อนุมานราชชน. กรุงเทพฯ : องคการ
การพิมพ. คาคุรุสภา.