UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

SAOBRAĆAJNI FAKULTET
DOBOJ

METODE OBRADE I ALGORITMI KOMPRESIJE

SIGNALA

SEMINARSKI RAD

MENTOR: STUDENT:
Dr Aleksandar Stjepanović, docent Belmin Avdić 263-II/20
Msc Goran Kuzmić, viši asistent

Doboj, 2021. godine

SADRŽAJ

1. Uvod ................................................................................................................................... 4
2. Opšti pojmovi u obradi signala ........................................................................................... 5
2.1 Decibel ......................................................................................................................... 6
2.2 Dinamička obrada signala ............................................................................................ 7
2.2.1 Detekcija razine signala ........................................................................................ 7
2.2.2 Izračun pojačanja .................................................................................................. 9
2.2.3 Dinamička kompresija razine ............................................................................. 10
2.2.4 Dinamička ekspanzija razine .............................................................................. 11
2.2.5 Regulacija ........................................................................................................... 13
3. Metode i algoritmi kompresije govornih signala .............................................................. 14
3.1 PCM kodek ................................................................................................................ 15
3.2 SB-ADOCM kodek.................................................................................................... 15
3.3 MPE-ACELP kodek................................................................................................... 16
3.4 LD-CELP kodek ........................................................................................................ 17
3.5 CS-ACELP kodek ...................................................................................................... 18
4. Algoritmi i metode kompresije video signala................................................................... 18
4.1 Kompresija 2-nivojske mirne slike ............................................................................ 20
4.2 JPEG kodovanje mirne slike ...................................................................................... 20
4.3 kompresija video signala prema ITU-T preporuci H.261 .......................................... 22
4.4 kompresija video signala prema ITU-T preporuci H.263 ......................................... 23
4.5 MPEG-1 kompresija video slike ................................................................................ 24
4.6 MPEG-2 kompresija video slike ................................................................................ 25
5. Voip tehnologija ............................................................................................................... 25
5.1 Oblici komunikacije VoIP tehnologijom ................................................................... 26
5.1.1 IP telefon – PC .................................................................................................... 27
5.1.2 PC- PC telefonija ................................................................................................ 27
5.1.3 IP telefon – IP telefon ......................................................................................... 28
5.1.4 PC / IP telefon – klasičan telefon ....................................................................... 28
5.2 Karakteristike komuniciranja VoIP tehnologijom ..................................................... 28
5.3 Protokoli usluge VoIP ................................................................................................ 29
5.3.1 H.323 .................................................................................................................. 29
5.3.2 Session Initiation Protocol (SIP) ........................................................................ 30
6. Zaključak .......................................................................................................................... 31
7. Literatura........................................................................................................................... 32
1. UVOD

Obrada signala je jedna od najrazvijenih naučnih grana današnjice koju karakteriše

interdisciplinarnost, brojne aplikacije i uticaj na mnoštvo srodnih oblasti. Zahvaljujući njoj
učinjene su revolucionarne promjene u okviru komunikacija, obrade biomedicinskih slika,
radara i sonara, visokokvalitetne reprodukcije muzike i mnogih drugih.
Svaka od navedenih oblasti je razvila specifičnu tehnologiju sa sopstvenim
algoritmima,matematičkim operatorom i specijalizovanim tehnikama.
U većini slučajeva signali dolaze iz stvarnog svijeta. Da bi se vršila bilo kakva obrada
takvih signala, neophodno ih je prevesti u obliku razumljiv računaru/mašini. Vremenski
kontinualni signal iz tog razloga podliježe procesima odabiranja i digitalizacije. Svaki signal
predstavlja informaciju koja se prenosi kroz određenu sredinu. Matematički, signali se
predstavljaju kao funkcije neke nezavisne promjenjive, najčešće vremena.
Mogu se podjeliti na analogne, koji su kontinualni i prisutni u prirodi i digitalne,
diskretne signale sa kojima rade računari
Cilj ovog rada je da se prouče svi procesi obrade signala. Tako ćemo u prvom dijelu
rada opisati osnovne pojmove u obradi signala.
U drugom dijelu ćemo objasniti potrebne metode i algoritme kompresije kako govornih
tako i video signala.
I na kraju ćemo posvetiti pažnju razvoju VoIP tehnologije.
2. OPŠTI POJMOVI U OBRADI SIGNALA

Pod određenim uvjetima, kontinuirani vremenski signal može se prikazati i

rekonstruisat ako su poznati njegovi uzorci (engl. Sample) u tačno određenim ekvidistantnim
trenutcima u vremenu. Navedeno svojstvo naziva se teorem uzorkovanja (engl. Sam- pling
Theorem). Obrada vremenskih diskretnih signala je fleksibilnija, jednostavnija i jeftinija od
obrade vremenskih kontinuiranih signala što je posljedica drastičnog razvoja digitalnih
tehnologija posljednjih nekoliko desetljeća.
Ako je signal ograničen u frekvenciji, odnosno, Fourierova transformacija signala jed-
naka je nuli izvan određenog pojasa frekvencija i ako su uzorci uzeti dovoljno blizu u odnosu
na najveću frekvenciju prisutnu u signalu, tada uzorci jednoznačno opisuju signal i moguća je
rekonstrukcija takvog signala iz njegovih uzoraka.

Slika 1: Prikaz vremenski kontinuiranog signala njegovim uzorcima u diskretnoj domeni

Jednačine koje opisuju uzorkovanje vremenski kontinuiranog signala sa slike su:

𝑋𝑝(𝑡) = 𝑋(𝑡) 𝑝(𝑡) [1]
Gdje je:
𝑝(𝑡) = ∑𝑛=+∞
𝑛=−∞ 𝛿(𝑡 − 𝑛𝑇) [2]
Množenje signala x(t) s impulsom uzorkuje taj signal na mjestu gdje se impuls nalazi.
𝑋(𝑡) 𝛿(𝑡−𝑡𝑜) = 𝑋(𝑡𝑜) 𝛿(𝑡−𝑡𝑜) [3]

4 |P age
 Primjenom jednačine 3 u jednačini 1 slijedi da je signal X(t) jednak nizu implusa čije su
amplitude, proporcionalne amplitudama signala X(t) na mjestu uzorkovanja tog istog signala:
𝑋𝑝(𝑡) = ∑𝑛=+∞
𝑛=−∞ 𝑋(𝑛𝑇) 𝛿(𝑡−𝑛𝑇) [4]
Signal je moguće potpuno rekonstruisati iz njegovih uzoraka ako je frekvencija
uzorkovanja najmanje dva puta veća od najviše frekvencije signala – Nigvinstonov teorem
uzorkovanja.
Stoga, najčešće korištena frekvencija uzorkovanja audio signala je 44100 Hz što je dva
puta više od najveće frekvencije koje ljusko uho može percerpirat (20000 Hz).

2.1 DECIBEL

Važna mjerna jedinica kod obrade audio signala koja služi za prikaz logaritamskog
odnosa dvije veličine je decibel (dB). Razlog korištenja decibela leži u činjenici da dobro
priikazuje odnos dvije veličine velikog dinamičkog raspona. Nadalje, s obzirom na to da je
osjetljivost ljudskog uha logaritamska, decibeli bolje prikazuju čujnost nego apsolutne
vrijednosti.
Decibel je zapravo 1/10 Bel-a (jedinica nazvana po A.G.Bellu). Bel predstavlja
logaritamski odnos dvije istovrsne veličine koje su proprocionalne snazi ili energiji kao što je
prikazano jednačinom:
𝑃
𝐵𝑒𝑙 = log( 1 ) [5]
𝑃 0

S obzirom na to da je decibel 1/10 Bel-a, iz predhodne jednačine proizilazi:

𝑃
𝐵𝑒𝑙 = 10 log(𝑃1 ) [6]
0

Decibeli se mogu koristiti kako bi se izrazio odnos napona. S obzirom na to da vrijedi:

𝑈2
𝑃= 𝑅
[7]
Primjenom jednačine 7 u jednačini 6 dobijemo slijedeće:
𝑈2
1
𝑅1
𝐵𝑒𝑙 = 10 log( 𝑈2
)
2
𝑅2
[8]
Uz predpostavku da su impendacije na ulazu i izlazu sistema jednake R1 = R2 = R,
jednačina poprima oblik:
𝑈 𝑈
𝑑𝐵 = 10 log(𝑈1 )2 = 20 log(𝑈1 )
2 2
[9]
Često se razine snage signala ili razine napona signala prikazuju u omjeru prema nekoj
poznatoj referentnoj veličini, npr 1mW ili 1µV, pa tako razlikujemo veličine poput dBm i
dBµ, čije su formule date slijedećim jednačinama:
𝑃
𝑑𝐵𝑚 = 10 log(1∗10 −3 𝑊) [10]
𝑈
𝑑𝐵𝜇 = 20 log(0,775𝑅𝑀𝑆
∗𝑉
) [11]
𝑅𝑀𝑆

5 |P age
2.2 DINAMIČKA OBRADA SIGNALA

Dinamički raspon određen je razlikom najglasnih i najtiših dionica signala, uz uvjet

malih izobličenja i jedan je od najvažnih parametara u audio tehnici. S obzirom na to da su
najtiše dionice ograničene razinom šuma, dinamički raspon predstavlja odnos između
najglasnije dionice signala i razine šuma.
Svaki audio sistem ima ograničen dinamički raspon za reprodukciju audio signala.
Audio signali često sadrže intervale niskih amplituda s kratkim periodima visokih amplituda.
Npr, muzika sa tihimvokalom i kratkim intervalima peruksije unosi probleme digitalnim
audio sistemima s obzirom na to da je tehnički zahtjevno akomodirati cijeli dinamički raspon
tih audio signala. Kao riješenje nameću se uređaji za dinamičku regulaciju razine. Za
regulaciju dinamike koriste se četiri osnovna uređaja: kompresor, limiter, ekspander i noise
gate (slika 2).

Slika 2: Karakteristike pojaˇcanja uredaja za regulaciju dinamiˇckog raspona

Princip rada ovih uređaja temelji se na tome da reguliše pojačanje ulaznog signala na
osnovi njegove detektovane razine.

6 |P age
2.2.1 Detekcija razine signala
Stepen regulacije pojačanja uređaja za upravljanje dinamičkim rasponom signala ovisi o
procjeni razine ulaznog signala. Procjena razine koristan je način kako bi se odredilo trenutno
ponašanje ulaznog signala.
Stoga, u svim uređajima za regulaciju dinamičke razine, izračun pojačanja u
međusobnom je odnosu sa detektovanom razinim signala.
Detekcija razine signala može se temeljiti na mjerenju vršne (engl. Peak) vrijednosti,
mjerenju kvadrata srednje vrijednosti (engl. Mean Square - MS) ili mjerenju efektivne
vrijednosti (engl. Root Mean Square - RMS) signala.
Slika 3 prikazuje blok dijagram sistema za detekciju razine signala. Rad prikazanog
detektora razine signala temelji se na poluvalnom ispravljaču iza kojeg slijedi nisko-propusni
filtar čiji je ulaz skaliran prema vremenima reakcije i otpuštanja, ovisno o tome je li signal
raste iznad ili ispod trenutne vrijednosti anvelope signala.

Slika 3: Blok dijagram detektora razine signala

Blok diagram sa slike predstavlja digitalni fitar sa jednim polom čija je jednačina
diferencije prikazana formulom:
𝑌[𝑛] = (𝑌[𝑛−1] − 𝑋[𝑛] )𝛼 + 𝑋[𝑛] [12]
𝑌[𝑛] = 𝛼𝑌[𝑛−1] + (1 − 𝛼)𝑋[𝑛] [13]
Gdje 𝑌[𝑛] označava izlaz iz sistema ili trenutnu vrijednost anvelope signala, 𝑋[𝑛]
označava ulaz u sistem ili trenutnu estimaciju razine signala, a α označava koeficijent filtra
koji može biti Ʈa ili Ʈr ovisno o tome je li trenutna razina signala veća od razine anvelope.
Vrijeme reakcije, Ʈa, za analogne sisteme definiše se kao vrijeme potrebno da se
kondezator napuni na 63,2% vrijednosti svog punog kapaciteta ( ili približno 4dB vrijednosti
signala). Za digitalne sisteme, vrijeme reakcije definiše se kai vrijeme potrebno da signal bude
unutar 99% svoje pune vrijednosti.
Vrijeme otpuštanja, Ʈr, za analogne sisteme definiše se kao vrijeme potrebno da se
kondezator isprazni na 36,8% vrijednosti svog punog kapaciteta, dok za digitalne sisteme
vrijeme otpuštanja definiše se kao vrijeme potrebno da signal bude unutar 1% svoje pune
vrijednosti.
Efektivna vrijednost signala može se izračunati po jednačini:
𝑀
1 −1
𝑌[2𝑛] = 𝑀
∑2 −𝑀 𝑋[2𝑛−𝑚] [14]
𝑚=
2

Efektivna vrijednost signala odgovara ljudskoj percepciji glasnoće, a korisna je kada je

potrebna izglađena vrijednost prosjeka nekog signala. Međutim, RMS detektor nije adekvatan
7 |P age
za primjenu u sistemima sa dinamičkom obradom signala u stvarnom vremenu s obzirom da
unosi kašnjenje od M/2 uzoraka.

Stoga se za primjene u stvarnom vremenu koristi niskopropusni IIR (engl. Infinite

Impluse Response) filtar prvog reda (slika 3). I tada jednačina diferencije ima oblik:
𝑌[2𝑛] = 𝛼𝑌[2𝑛−1] + (1 − 𝛼)𝑋[2𝑛] [15]
2.2.2 Izračun pojačanja
Dvije su moguće topologije kod izvedbi sistema za regulaciju dinamičke razine signala i
to su : feedback i feedforward topologija. U feedback topologiji (slika4) ulaz u bočni lanac je
izlaz iz sistema Y[n] nad kojima VCA sklop primjeni odgovarajuće pojačanje. Feedback
topologija koristila se u ranim limiterima, a prednost ovakve topologije luži u činjenici da
povratna veza može ispraviti moguće pogreške pri proračunu kontrolnog napona.

Slika 4: Feedback topologija dinamičkog regulatora razine

Jednačina diferencije za sistem sa slike ima oblik:

𝑌[𝑛] = 𝑋[𝑛] ∗ 𝐺[𝑛] ; 𝐺[𝑛] = 𝑓([𝑛]) [16]
Gdje je kontrolni napon:
𝐶𝑑𝐵 [𝑛] = (1 − 𝜑)(𝑌𝑑𝐵 [𝑛−1] − 𝑇) ; 𝑋𝑑𝐵 [𝑛] > 𝑇 [17]
Gdje ρ označava omjer kompresije/ ekspanzije, a T graničnu razinu u decibelima.
Međutim, feedback topologijom nije moguće projektovati sistem sa funkcijom za g ledanje
unaprijed (engl. Look-ahead) stanja signala. Nadalje sa ovom topologijom nije moguće
projektovati ni idealni limiter, čiji je omjer kompresije ∞:1 sa obzirom na to da bi u tom
slučaju za proračun kontrolnog napona bilo potrebno beskonačno negativno pojačanje.
Kod feedfoward topologije, ulaz u bočni lanac je ulazni signal X[n] (slika 5). Detektor
razine generiše kontrolni signal c[n] koji upravlja pojačanjem G[n] VCA sklopa. Ovisno o tipu
dinamičkog regulatora razine, kontrolni signal može biti: trenutna vršna vrijednost signala,
srednja kvadratna vrijednost ili efektivna vrijednost signala.

8 |P age
 Slika 5: Feedforward topologija dinamičkog regulatora razine

Jednačina diferencije za sistem sa slike glasi:

𝑌[𝑛] = 𝑋[𝑛] ∗ 𝐺[𝑛] [18]
Izlaz iz sklopa za proračun pojačanja G[n] je nelinearna funkcija kontrolnog signala c [n],
odnosno:
𝐺[𝑛] = 𝑓(𝑐[𝑛]) [19]
2.2.3 Dinamička kompresija razine
Dinamička kompresija razine (engl. Dynamic Range Compression - DRC) je proces
redukcije dinamičkog raspona audio signala. Kompresori se obično sastoje od kontrolnog
uređaja koji je funkcija ulaznog signala i uređaja za primjenu izračunatog pojačanja.
Kompresor je moguće izvesti u dvije topologije i to: feedforward i feedback topologiji.
Sistem sa slike 5 nadgleda razinu ulaznog signala u sklop i kada njegova razina poraste
iznad predefinisane granične razine (engl. Threshold), pojačanje naponski kontroliranog
pojačala (engl. Voltage Controlled Amplifier - VCA) se smanji u ovisnosti o omjeru
kompresije, te razlici detektirane razine signala i predefinirane granične razine. Razina
preslikavanja dinamičkog raspona signala određena je parametrima kompresora (Slika 6).

9 |P age
 Slika 6: karakteristika pojačanja kompresora

Kompresija se može namjestiti u nekoliko razina, uz dvije ili više graničnih razina.
Ispod prve granične razine izlazni signal prati ulazni, odnosno omjer kompresije iznosi 1:1.
Ako ulazni signal prijede prvu graničnu razinu, kompresor će uzrokovati promjenu izlaznog
signala u omjeru 5:1. Ako signal pređe drugu graničnu razinu, kompresor će uzrokovati
promjenu signala u omjeru 10:1. Na taj se način dinamika izlaznog signala smanjuje se
porastom ulaznog signala u odnosu na linearnu karakteristiku.
Osim za ograničavanje dinamike signala, kompresori se često koriste i za poboljšanje
kvalitete reprodukcije s obzirom na to da se odabirom graničnih razina i omjera kompresije
može dosta utjecati na kvalitetu sviranja.
Limiter je krajnji oblik kompresora koji spriječava daljnji porast signala nakon što on
dosegne predefiniranu graničnu razinu. Moguće ga je izvesti u feedback i feedforward
topologiji. U feedback topologiji, rad limitera nije idealan s obzirom na to da bi u tom slučaju
bilo potrebno beskonačno negativno pojačanje. Karakteristika pojačanja data je slikom 7. Ako
signal poraste iznad granične razine (-20dB), kompresor limitira signal s omjerom kompresije
∞ : 1, odnosno, izlazni signal ne raste s promjenom ulaznog signala nego ostaje konstantan.
Limiteri se koriste u elektroakustičnom lancu kako bi se spriječila distorzija ili rezanje
signala.

Slika 7: Karakteristika pojačanja limitera

2.2.4 Dinamička ekspanzija razine

Ekspander, za razliku od kompresora, povećava razinu signala nakon što taj isti prijeđe
razinu predefiniranog praga (engl. Upward Expander). Međutim, pravi ekspanderi su rijetki s
obzirom na to da unose nestabilnosti i distorzije. Ono što se danas naziva ekspanderom je
zapravo silazni ekspander (engl. Downward Ekspander). Silazni ekspander smanjuje razinu
signala nakon što ona padne ispod vrijednosti praga. Stoga, tihim dionicama signala dodatno
se smanjuje amplituda što rezultira povećanjem dinamičkog raspona signala. Karakteristike
pojačanja silaznog i uzlaznog ekspandera date su slikama 8 i 9.

10 | P a g e
 Slika 8: Karakteristika pojačanja silaznog ekspandera

Slika 9: Karakteristika pojačanja uzlaznog ekspandera

Noise gate je krajnji oblik ekspandera koji beskonačno atenuira signale male razine i
stoga se koristi kako bi se uklonio pozadinski šum. Moguće ga je izvesti u feedforward i
feedback topologiji. Karakteristika pojačanja noise gate uređaja data je slikom 10. Nakon što
trenutna vrijednost signala padne ispod predefinirane razine praga, pojačanje noise gate
uređaja padne na nulu.

11 | P a g e
 Slika 10: Karakteristika pojačanja noise gate uređaja

2.2.5 Regulacija
Način na koji uređaji za dinamičku regulaciju razine reagiraju na ulazni signal znatno
utječe na kvalitetu reprodukcije, odnosno, stepen i kvalitet regulacije ovisni su o parametrima
dinamičke obrade signala (slika 11). Prag ili granična razina (engl. Threshold) definira razinu
signala iznad koje nastupa kompresija/ekspanzija. Omjer kompresije/ekspanzije (engl. Ratio)
definira u kojem razmjeru će se razina signala povećati ili smanjiti u odnosu na ulazni signal.
Vrijeme reakcije (engl. Attack Time) i vrijeme otpuštanja (engl. Release Time) signala su
vremenske konstante koje određuju koliko je vremena potrebno kompresoru da smanji razinu
signala ako je razina signala bila veća od razine praga. Izlaznim pojačanjem (engl. Make-up
Gain) povećava se razina signala nakon dinamičke obrade. Širina koljena (engl. Knee Width)
određuje hoće li pregib karakteristike nakon praga biti strm ili blag. Strma promjena razine
signala naziva se hard knee, dok se blaga promjena razine signala naziva soft knee. Ako se
želi postići neočigledna promjena razine signala koristi se blagi pregib koljena. Uz omjer
kompresora jednak ∞:1, kompresor postaje limiter i razina izlaznog signala se ne mijenja bez
obzira na promjene ulaznog signala.

12 | P a g e
 Slika 11: Karakteristike statičke kompresije

3. METODE I ALGORITMI KOMPRESIJE GOVORNIH SIGNALA

U multimedijalnim telekomunikacijama govorni i audio signali su digitalizovani i

komprimovani, a prenose se u multipleksu sa video signalima, podacima i grafičkim
porukama. Od strane Međunarodne unije za telekomunikacije, odnosno njenog Sektora za
standardizaciju u telekomunikacijama (ITU-T) standarizovano je više metoda ili algoritama za
kompresiju/dekompresiju, odnosno kodeka (koder-dekoder-kodek) govornih i audio signala.
Govornim signalima, po definiciji, se smatraju oni signali koji zauzimaju opseg
frekvencija od 300Hz do 3400Hz- telefonski govor. Audio signali za razliku od telefonskog
govora zauzimaju opseg frekvencija od 50Hz do 7kHz ili širi.
Standardi odnosno preporuke ITU-T za kompresij i kodovanje govornih i audio signala
su:

13 | P a g e
 Standard G.711 – Implusno kodna modulacija govornih frekvencija (PCM-
pulse code modulation od voice frequency)
Standard G.722 – Adaptivna diferencijalna implusno kodna modulacija sa dva
podopsega frekvencija – audio kodek signala u opsegu frekvencija od 7kHz sa
bitskom brzinom 64kb/s (SB-ADPCM – sub band adaptive differential pulse
code modulation, 7kHz audio- coding within 64kbit/s)
Standard G.723.1 – Dvobrzinski govorni koder za multimedijalne komunikacije
koji omogućava prenos sa 5,3 i 6,3 kb/s ( Dual rate speech coder for multimedija
communications transmitting at 5.3 and 6.3 kbit/s)
Standard G.726 – Adaptivna diferencijalna implusno kodna modulacija za bitske
brzine 40, 32, 24, 16 kb/s (ADPCM – 40, 32, 24, 16 kbit/s adaptive differrential
pulse code modulation)
Standard G.727 – Adaptivna diferencijalna implusno kodna modulacija sa 5., 4.,
3., i 2. Bitom po odmjerku
Standard G.728 – Kodovanje govora na 16 kb/s korištenjem kodno pobuđenog
linearnog prediktora sa malim kašnjenjem
Standard G.729 – Kodovanje govora na 8 kb/s korištenjem konjugovane
strukture algebarskim kodom pobuđene linearne predikcije
Standard G.729, Annex A – kodovanje govora na 8 kb/s korištenjem
konjugovane strukture algebarskim kodom pobuđene linearne predikcije
U tabeli 1 za predhodno navedene standarde, odnosno algoritme kompresije i
kodovanja, prikazane su širine opsega frekvencija koje zauzimaju analogni govorni i audio
signal, kao i bitski protoci signala nakon kompresije i kodovanja. Bitski protoci kodovanih
govornih signala kreću se u relativno širokom opsegu od 5,3 kb/s do 64 kb/s.
To daje mogućnost da se paketizovani digitalni govorni signali mogu prenositi zajedno
sa video signalima, korištenjem digitalnih kanala sa različitom širinom propusnog opsega. Pri
tome najveći dio propusnog opsega digitalnog kanala zauzima video signal, dok govorni
signal može da zauzme do 10% raspoloživog kapaciteta kanala.

Tabela 1. Algoritmi za kompresiju i kodovanje govornih i audio signala

Standardi i algoritmi Širina opsega analognih Bitski protok signala

signala nakon kompresije
(godina usvajanja)

G.711; PCM (1977) 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 48 kb/s ili 56 kb/s ili 64 kb/s

G.722; SB-AD PCM (1988) 0,05 – 7,0 kHz (7 kHz) 48 kb/s ili 56 kb/s ili 64 kb/s

G.723.1; MPE-ACELP 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 16 kb/s

(1992)

G.726; AD PCM 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 16 kb/s ili 24kb/s ili 32 kb/s

14 | P a g e
 ili 40 kb/s

G.727; AED PCM 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 16 kb/s ili 24kb/s ili 32 kb/s
ili 40 kb/s

G.728; LD-CELP 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 5,3 kb/s ili 6,3 kb/s

G.729; CS-ACELP (1995) 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 8 kb/s

G.729; CS-ACELP (1996) 0,3 - 3,4 kHz (3,1 kHz) 8 kb/s

3.1 PCM KODEK

Karakteristike PCM kodeka definisane su standardom, odnosno ITU-T preporukom

G.711. ovaj kodek omogućava implusno kodnu modulaciju (PCM) govornih signala koji se
nalaze u frekvenciskom opsegu od 300 Hz do 3400 Hz. Postupkom PCM modulacije analogni
govorni signal se konvertuje u digitalni govorni signal bitskog protoka 64 kb/s. modulacioni
proces se odvija u tri faze:
 Uzorkovanje (kvantovanje, odabiranje)
 Odmjeravanje
 Kodovanje.
Nominalna brzina ili frekvencija kvantovanja je 8000 uzoraka u sekundi, odnosno
8kHz±50 ppm(part per milion-milionitih dijelova). Odmjeravanje amplituda odabiraka se
realizuje sa skupom q = 256 nivoa, tako da se svaki uzorak koduje sa kodnom riječu od 8 bita.
PCM kodek se koristi prilikom multimedijalne komunikacije u slučajevima gdje se zahtjeva
odličan kvalitet govornog signala.

3.2 SB-ADPCM KODEK

Performanse SB-ADPCM kodeka standarizovane su ITU-T preporukom G.722. ovom

preporukom se opisuje kodek, odnosno metoda kodovanja audio signala koji zauzimaju opseg
frekvencija od 50 Hz do 7 kHz. SB-ADPCM kodek omogućava prenos, odnosno generisanje
digitalnog kodovanog govornog signala bitskim brzinama od 64 kb/s, 56 kb/s ili 48 kb/s.
Na slici 12 prikazana je uproštena blok šema sa osnovnim elementima SB-ADPCM
audio kodeka. Audio koder se sastoji od predajnog dijela i dodatnog bloka za kanal podataka.
U predajnom dijelu se obavlja digitalizacija, odnosno konverzija analognog audio
signala u uniformni digitalni signal koji se koduje sa 14 bita po odmjerku, pri čemu je
frekvencija odmjeravanja jednaka 16kHz.

15 | P a g e
 Slika 12: Uproštena blok šema G.722 audio kodeka

U zavisnosti od načina rada kompozitni signal će imati odgovarajuću kombinaciju

bitskih brzina digitalnih audio signala i signala podataka. Načini rada kodeka prikazani su u
tabeli 2.

Tabela 2. Načini rada SB-ADPCM kodeka

Način rada kodeka Bitski protoci kodovanih Bitski protoci u kanalu za

audio signala podatke

1 64 kb/s 0 kb/s

2 56 kb/s 8 kb/s

3 48 kb/s 16 kb/s

Kompozitni signal bitske brzine 64 kb/s sa kanala veze se dovodi na ulaz audio
dekodera. Audio dekoder obavlja obrnute procese u odnosu na koder. Signal sa kanala veze se
dovodi na blok za izdvajanje signala,koji izdvaja digitalni audio signal i usmjerava ga prema
audio dekoderu, a signale podataka usmjerava na priključeni kanal za podatke. Dekodovani
signal u prijemnom audio dijelu se konvertuje u analogni audio signal.

3.3 MPE-ACELP KODEK

MPE-ACELP je dvobrzinski govorni kodek koji omogućava prijenos komprimovanog

govora brzinom 5,3 ili 6,3 kb/s. namjenjen je za multimedijalnu komunikaciju preko kanala
malih bitskih brzina. Viša bitska brzina kodeka omogućava bolji kvalitet prilikom prenosa
govornih signala.
Niža bitska brzina daje dobar kvalitet, a također omogućava veću fleksibilnost prilikom
kombinovanja različitih vrsta medija u multimedijalnoj komunikaciji. Postoji mogućnost

16 | P a g e
prebacivanja sa jedne na drugu bitsku brzinu na svakih 30 ms koliko traje jedan ram segmenta
govornog signala.
Algoritam kompresije govornih signala MPE-ACELP kodeka, definisan je ITU-T
preporukom G.723.1. Kodek je optimiziran i predviđen za prenos govora visokog kvaliteta.
Koder obavlja kodovanje govornih i drugih audio signala u paketima trajanja 30 ms. Proces
pripreme za prijem novog segmenta traje 7,5 ms, tako da ukupno kašnjenje iznosi 37,5 ms.
Ostala dodatna kašnjenja koja nastaju u primjeni i radu kodeka zavise od:
 Stvarnog vremena koje prilikom obrade signala troše koder i dekoder
 Vremena prenosa preko kanala veze od izvora do odredišta
 Dodatnog kašnjenja nastalog zbog memorisanja govornog signala prilikom
multipleksiranja sa video signalima i podacima.
Koder radi sa blokovima pri čemu svaki blok sadrži 240 uzoraka, trajanje jednog bloka
je 30 ms što odgovara učestalosti odmjeravanja od 8 kHz. Svaki blok se vodi na filtar koji
eliminiše jednosmjernu komponentu u signalu, a potom se dijelu na podblokove od po 60
uzoraka. Svaki podblok dalje se vodi na linearni prediktivni koder 10-og reda koji obavlja
kompresiju signala i omogućava prenos bitskim brzinama od 5,3 ili 6,3 kb/s.

3.4 LD-CELP KODEK

Kdovanje analognog govorng signala, odnosno konverzija u signal bitskog protoka 16

kb/s korištenjem kodno pobuđenog linearnog prediktora sa malim kašnjenjem, definisano je
standardom, odnosno ITU-T preporukom G.728.
Blok šema LD-CELP kodera prikazana je na slici 13. Konverzija analognog govornog
signala obavlja se u PCM koderu primjenom A ili µ zakona.

Slika 13: Blok šema LD-CELP kodera

Na ulaz kodera dovodi se uniformni digitalni govorni PCM signal bitskog protoka 64
kb/s. ulazni signal se dijeli u blokove sa 5 odmjeraka po ulaznom signalu. Svaki blok se
poredi sa 1024 vektora koji su smješteni u memoriji kodnih riječi. Na slici ta memorija je
označena kao VQ tabela kodnih vektora. Kodni vektor se vodi preko pojačavača na filtar za
sintezu.

17 | P a g e
 Na osnovu izračunate minimalne srednje kvadratne greške koder identifikuje najbolji
vektor. Indeks kodne riječi dužine 10 bita otprema se preko kanala veze na ulaz dekodera
prijemnog terminala. Signali se prenose bitskom brzinom 16 kb/s.

3.5 CS-ACELP KODEK

Konverzija analognog govornog signala u digitalni signal,kodovanje i kompresija na

bitski protok 8 kb/s, korištenjem konjugovane strukture algebarskim kodom pobuđene
linearne predikcije, definisano je ITU-T preporukom G.729.
CS-ACELP koder zasnovan na kodom pobuđenoj linearnoj predikciji odnosno CELP
modelu kodovanja. Koder radi sa govornim ramom trajanja 10 ms, koji se odnosi na 80
uzoraka signala, generisanih brzinom od 8000 uzoraka u sekundi. Za svakih 10 ms rama
govorni signala se analizira s ciljem da se izdvoje parametri CELP modela. Ti parametri se
koduju i prenose preko kanala veze.
CS-ACELP dekoder radi tako što se iz dolaznog bitskog niza izdvajaju indikatorski
parametri. Ti indikatori se dekoduju da bi se izdvojili kodni parametri za svaki govorni ram
trajanja 10 ms. Izdvojeni parametri su LSP koeficijenti. LSP koeficijenti se interpoliraju i
konvertuju u koeficijente LP filtra za svaki podram trajanja 5ms.
Obrada podrama se dalje obavlja u tri koraka:
 Pobuda je realizovana sabiranjem vektora iz adaptivne i fiksne tablice, a koji se
podešavaju odgovarajućim pojačanjem
 Govorni signal se rekonstrujiše filtriranjem kroz filtar sintezu
 Rekonstruisani govorni signal prolazi kroz postprocesorski stepen koji sadrži
više filtara čija je funkcija konačno formiraju analogni govorni signal.

4. ALGORITMI I METODE KOMPRESIJE VIDEO SIGNALA

Pokretnu video slikuposmatrač doživljava kao niz slika u kojima se pokreti na sceni
doživljavaju u formi malih promjena u sekvencijalno prikazanim slikama. Slike se prikazuju
na ekranu sa konstantnom brzinom promjene, npr 24,30 ili 32 rama (frejma) u sekundi. Ove
brzine promjene slike omogućavaju oko da integriše promjene i stvori predstavu o
kontinualnom toku pokretnih slika.
Za prenos video slike u multimedijalnoj komunikaciji zahtjeva se da slika bude
digitalizovana i komprimovana. Digitalno predstavljanje video signala zahtjeva neprekidnu
transformaciju kontinualnog signala slike i konverziju odmjeraka u skupu diskretnih
vrijednosti amplituda, na sličan način kao kod PCM modulacije govornih signala. Svaki
amplitudski kvant video signala jednoznačno se predstavlja kodnom riječju koja odgovara
elementu slike – pikselu. Potpuna kolor slika zahtjeva 24 bita po pikselu, pri čemu se 8 bita
po pikselu koristi za tri osnovne boje: crvenu, plavu i zelenu. Slika u boji se može predstaviti
u tri različita kolor sistema:
 R-G-B → sistem koji je najšire primjenjen u računarskoj tehnici
 Y-U-V ( Y za luminancu ili osvjetljenost, a U i V za kolor razliku signala)
koristi se u televiziskoj tehnici
 C-M-Y-K ( c -cijan, m- magenta, y- žuta, k- crna) koristi se u štamparskoj
inddustriji i kolor štampačima

18 | P a g e
 U multimedijalnim telekomunikacionim mrežama podržava se komunikacija video
signalima različitog nivoa kvaliteta (QoS) što zavisi od primjenjene metode kodovanja, broja
bita po pikselu, kao i broja slika u jedinici vremena.
Bitska brzina digitalnog video signala izračunava se iz slijedeće relacije:

V=b*p*r [20]

Gdje je: b -broj bita po pikselu; p- broj piksela po ramu i r- broj ramova u sekundi.
Razvijene su različite tehnike (metode i algoritmi) kompresije sa ciljem da se smanji
količina bita u prenosu preko mreže. Time se omogućava prenos video signala preko kanala
sa užim propusnim opsegom u poređenju sa potrebnim propusnim opsegom za
nekomprimovane video signale.
U tabeli 3 su prikazani najčešće primjenjivane standarizovane metode, odnosno
algoritmi za kompresiju/dekompresiju pokretne video slike, mirnih slika i grafike.

Tabela 3. Metode/algoritmi za kompresiju video signala

Metoda i godina usvajanja Standard Primjena

DCT/VCL (1990) H.261, H.262, multimedijalni videokonferencijski

H.263 sistemi; kompresija video i govornih
signala; kompresija mirne slike

JPEG (1992) ISO/IEC kompresija slike sa gubicima;

multimedijalna komunikacija;
kodovanje video slike VHS kvaliteta

MPEG-1 (1990) ISO/IEC 11172 CD zapis video slike i audio signala;

protoci za video signale 1,2 Mb/s, a za
audio signale 250 kb/s

MPEG-2 (1992) ISO/IEC 13818 Digitalna televizija; kodovanje

specijalno prilagođeno ATM-u;
multimedijalno skeniranje slike;
multimedijalni stereo zvuk.

MPEG-3 Sadržan u Uključen u MPEG-2; orginalno

ISO/IEC 13818 zamišljen za kompresiju TV visoke
definicije (HDTV)

MPEG-4 (1999) ISO/IEC 14496 Kodovanje audio vizuelnih objekata;

fleksibilna izmjena sadržaja video scene

MPEG-7 ISO/IEC Prikazivanje baza sa video sadržajem

radi informacionog pretraživanja

JPEG-2000 ITU-T prep. Kompresija dokumenata, faksimila,

T.801 fotografija, medicinskih slika itd

19 | P a g e
 Algoritmi kompresije razlikuju se po tome da li u procesu transformacije signala,
tj.kompresije, dolazi do gubitaka informacionog sadržaja ili ne. algoriti za kompresiju kod
kojih nema gubitaka informacije, omogućavaju da se nakon dekodovanja signal, odnosno
video slika, konvertuje u izvorni oblik, podrazumjevajući da u toku prenosa komprimovanog
signala nije bilo grešaka.
Algoritmi kompresije sa gubitcima mogu dovesti do izobličenja slike, a time do
određenog stepena degradacije kvaliteta. Sa takvim algoritmima može se postići stepen
kompresije 10:1 do 50:1 za mirnu sliku, a 50:1 do 200:1 za pokretnu video sliku. Upotreba
algoritama sa gubicima prihvatljiva je u praksi jer se njeno korištenje zasniva na nesavršenosti
ljudskog vizuelnog sistema tj. njegove osjetljivosti.

4.1 KOMPRESIJA 2-NIVOJSKE MIRNE SLIKE

U oblastima medicinskih primjena, štampanja dokumenata, kreiranja baza podataka,

prenos dokumenata itd, često je potrebno da se izvrši kompresija mirne slike u boji ili crno-
bijele slike, da bi se obezbjedio efikasan prijenos i ušteda memoriskog prostora. Tehnike
kompresije u JPG standardu se klčasifikuju prema osnovnim algoritmima koji se za tu svrhu
koriste.
Razlikuju se metode za:
 Kompresiju zasnovanu na diskretnoj kosinusnoj transformaciji (DCT) i
 Metode za kompresiju koje su zasnovane na diferencijalnoj implusnoj kodnoj
modulaciji (DPCM)
Metodu i algoritam za kompresiju mirne slike razvila je i predložila zajednička
ekspertska grupa JBIG (engl. Joint Bi-level Image Expert group) koju su formirale
međunarodne organizacije za standardizaciju ISO, IEC i ITU-T. standard koji je predložila
ova grupa je nastao kao rezultat usavršavanja tehnika koje se koriste za faksimil službu, a
definisane su ITU-T preporukama T.4 i T.6. Preduslov za efikasnu primjenu ovih standarda je
da se radi o 2-nivojskoj slici.

4.2 JPEG KODOVANJE MIRNE SLIKE

JPEG je međunarodni standard usvojen 1992 godine, a primjenjuje se za kodovanje i

kompresiju mirne slike. Standard JPEG obuhvata skup tehnika za kompresiju sa gubitcima.
JPEG algoritam za kompresiju signala slike sa gubicima se sastoji iz dvije faze.Prva faza se
odnosi na redukciju redudanse slike uz određeni gubitak informacije, a druga na kompresiju
bez gubitaka boja se zasniva na Hofmanovom ili aritmetičkom filtriranju.
Redukcija slike sa gubicima zasnovana je na korištenju diskretne kosinusne
transformacije DCT. U procesu JPEG redukcije slike, DCT se primjenjuje na blokove veličine
8x8 piksela. Najvažnije karakteristike DCT transformacije su:
 Algoritam za računanje je mnogo brži u poređenju sa drugim transformacijama,
koje bi se koristile za kompresiju signala slike
 DCT preko svojih baznih slika daje mnogo komponenata sa malim težinama,
prilikom transformacije većine prirodnih slika
 Slika koja se dobija kao rezultat ukidanja komponenata sa malim težinama je u
opštem slučaju prijatna za oko
Na osnovu performansi JPEG algoritma, fotografski kvalitet slike može se postići pri
faktoru kompresije od 20:1 ili 25:1. Prihvatljiv kvalitet slike može se ostvariti sa faktorom
kompresije u opsegu od 200:1 do 230:1.
20 | P a g e
 Osnovni koraci u procesu JPEG kodovanja su:
 Digitalna kosinusna transformacija
 Kvantovanje signala
 Cik-cak skeniranje blokova
 Digitalna implusna kodna modulacija (DPCM)
 RLE kodovanje po dužini
 Entropisko odnosno Hofmanovo ili algebarsko kodovanje

Slika 14: Osnovni postupci JPEG kodovanja

Struktura JPEG sekvence bita prikazana je na slici 15. Ram (frame) predstavlja sliku,
skan čini jedan prolaz kroz piksele, segment je grupa blokova, a blok je 8x8 grupa piksela.
Zaglavlje slike sadrži slijedeća polja: tačnost odmjeravanja, slike, broj komponenti,
jedinstveni identifikator ID, horizontalni/vertikalni faktor odmjeravanja i kvantizaciona
tabela.

Slika 15: Struktura JPEG sekvence bita

21 | P a g e
 Pored osnovnog JPEG postupka kompresije treba napomenuti da postoji još nekoliko
tipova, a to su:
 JPEG koder bez gubitaka
 Progresivni JPEG koder
 Hijerarhijski JPEG koder
 Motion JPEG

4.3 KOMPRESIJA VIDEO SIGNALA PREMA ITU-T PREPORUCI H.261

Video kodek definisan preporukom H.261 koristi se za tzv. CIF format ( Common
Intermediate format) rezolucije 352 x 288 piksela ili QCIF (Quarter CIF) rezolucije 176 x 144
piksela. Blok šema standardnog H.261 video kodeka prikazana je na slici 16.

Slika 16: Blok šema video kodeka prema standardu H.261

Standard H.261 primjenjuje se na videotelefonske, videokoferenciske i multimedijalne

komunikacije preko ISDN kanala. H.261 kodek je realizovan korištenjem dvije tehnike
kompresije odnosno kodovanja DCT i kodovanje promjenjivom dužinom kodnih riječi VLC
ili entropisko kodovanje. Također primjenjena je tehnika sa intra-frejm kodovanjem.
Intra – frejm kodovanje video slike predstavlja postupak po kome se izvorna video slika
dijeli na blokove sa rezolucijom 8 x 8 piksela. Standard H.261 sadrži nekoliko zahtjeva koji se
odnose na funkcionisanje kodeka. Da bi se spriječilo nagomilavanje predikcioni grešaka i
grešaka nastalih prilikom prenosa, zahtjeva se da makroblok interkoduje u svakom 132-om
uzastopnom ramu.
Da bi se ograničila veličina bafera, kodek definisan standardom H.261 ima hipotetičku
brzinu dekodovanja HDR, koja prilikom prenosa QCIF sekvence ne bi nikad smjela da pređe
64 kb/s.
H.261 struktura sekvence bita prikazana je na slici 17. Sekvenca se sastoji od zaglavlja,
nakon čega slijede grupe blokova. Zaglavlje sekvence bita sadrži slijedeća polja:
 Polje PCS – označava početak slike
 Polje TR - - vremenski marker za sihronizaciju audio signala
 Polje PType – označava da li je tekući frejm P-frejm ili I-frejm
 Polje GOB – odnosi se na grupu blokova

22 | P a g e
 Slika 17: Struktura formata sekvence bita

4.4 KOMPRESIJA VIDEO SIGNALA PREMA ITU-T PREPORUCI H.263

ITU-T preporukom H.263 definisana je metoda i algoritam kodovanja video signala,

odnosno kodek za kompresiju signala žive video slike. U multimedijalnoj komunikaciji
komprimovani video signali se prenose, zajedno sa govornim ili audio signalima, preko
kanala sa malim bitskim protokom.
Osnovni algoritmi kodovanja video signala zasniva se na algoritmu koji je definisan u
standardu H.261. Blok šema kodera i dekodera, odnosno H.263 kodeka prikazana je na slici
18:

Slika 18: Blok šema H.263 video kodeka

Na ulaz u izvorni koder se dovodi video signal koji se mjenja sa učestanošću 30000/101
puta u sekundi ili približno 29,97 puta u sekundi, sa tolerancijom ±50 ppm. Video signal sa
izlaza izvornog kodera se vodi na tzv. videomultiplekserski koder, a sa njefa na predajni
bafer. Procesom kompresije video signala upravlja poseban blok za upravljanje kodovanjem.

23 | P a g e
4.5 MPEG-1 KOMPRESIJA VIDEO SLIKE

ISO standard za kompresiju video signala MPEG-1 (moving Pictures Experts Group)
usvojen je 1990 godine, kao rezultat prve faze razvoja svjetskih standarda za digitalno
kodovanje žive video slike sa pridruženim audio ili govornim signalima. Za razliku od drugih
standarda, standard MPEG-1 sadrži samo osnovni opis tehnike kodovanja, a broj piksela i
linija se bira u koracima do makimalne vrijednosti 4095 x 4095.
MPEG-1 pogodan je za memorisanje na optičkim diskovima, odnosno na CD-ROM
bitskim brzinama od 1 do 1,5 Mb/s. Cilj MPEG-1 standarda je kodovanje VHS kvaliteta za
CD-ROM sa rezolucijom video slike 320 x 240 i CD audio signala pri bitskoj brzini 1,5 Mb/s,
kompresija je zasnovana na hibridnoj DPCM/DCT tehnici.
MPEG-1 koristi JPEG standard za intro-frejm kodovanje. Proces započinje podjelom
frejma na blokove 8x8 piksela. Zatim se svaki blok nezavisno koduje korištenjem DCT-a.
jedan tipičan redoslijed frejmova prema standardu MPEG-1, prikazan je na slici 19.

Slika 19: jedan tipičan redoslijed MPEG-1 frejmova

Video slike označene sa I su intra-frejm kodovane. P-slike su prediktovane koristeći

posljednju kodovanu P ili I sliku u sekvenci. Makroblok u P-slici se može kodovati koristeći
intra-frejm postupak ili predikciju unaprijed. Makroblik B-slike može biti prediktovan
koristeći jednu ili obje od predhodne i slijedeće I ili P slike.
Razlike između Mpeg-1 i H.261:
 MPEG-1 ima veće rastojanje između P i I frejmova, što zahtjeva da se poveća
region za pretraživanje
 Kod MPEG-1 je dozvoljeno da vektor pokreta bude precizni do ½ piksela zbog
kvalitetnijeg kodovanja
 Kod MPEG-1 uvedeni “slajsevi” radi sihronizacije bitske sekvence u prijemniku
nakon gubitka ili oštećenja signala tokom prenosa
 Razlikuju se faktori kompesije koji se postižu sa MPEG-1, prosječan faktor
kompresije iznosi 27:1

24 | P a g e
4.6 MPEG-2 KOMPRESIJA VIDEO SLIKE

Uprkos velikoj fleksibilnosti, MPEG-1 nije prilagođen televiziskoj slici visoke

rezolucije. Standard MPEG-2 je definisan kao značajno proširenje predhodno pomenutog
standarda. On onezbjeđuje veću fleksibilnost u odnosu na MPEG-1.
MPEG-2 omogućava obradu koja zavisi od sadržaja slike, čime se poboljšava efikasnost
kodera. Prednost MPEG-2 je u mogućnosti primjene tehnike kodovanja koje su specijalno
prilagođene ATM tehnici prenosa, odnosno ALL protokolima.
Ciljne primjene MPEG-2 video kodeka su navedene u tabeli 4:

Tabela 4. Primjene MPEG-2 kodeka video signala

Nivo Veličina rama Piksela/s Bitska brzina Primjene

kvaliteta video slike (Mb/s)

Mali 352 x 240 3M 4 Korisničke trake

Srednji 720 x 480 10 M 15 Studijska TV

Visok 1440 1440 x 1152 47 M 60 Korisnička HDTV

Visok 1920 x 1080 63 M 80 Filmska produkcija

Razlike između MPEG-2 u odnosu na MPEG-1:

 MPEG-2 omogućava pretraživanje u poljima, a ne samo u frjmovima
 Generiše 4:2:2 i 4:4:4 makroblokove
 Veličina frejma kod MPEG-2 može biti di 16383 x 16383 piksela
 Može se koristiti nelinearni kvantizacioni faktor makrobloka
 MPEG-2 u poređenu sa MPEG-1 ima puno sitnih poboljšanja
Cilj standarda MPEG-2 je bio da opiše kodovanje prepletenog video formata i audio
signala radi prenosa na mnogo većim brzinama u odnosu na MPEG-1, kao što su bitski
protoci 10 Mb/s i viši.

5. VOIP TEHNOLOGIJA

Sveopćim razvojem tehnologija komuniciranja omogućen je prijenos glasovnih

razgovora posredstvom Internet Protokola, a naziva se VoIP (Voice over Internet Protocol).
Kako bi se ova sve više rastuća tehnologija implementirala u aspekte privatnog i poslovnog
života, nezaobilazna je potreba za pristupom mreži, neovisno odvija li se razgovor u okvirima
IP mreže ili, primjerice, privatne mreže unutar neke tvrtke.
Kako bi se mogli opisati oblici i karakteristike komuniciranja VoIP tehnologijom, treba
raščlaniti takav sistem na osnovne komponente. Generalno, može se reći da VoIP sistem čine
mrežna infrastruktura, kontroleri poziva, prevodioci (eng. Gateways), korisnički terminali i
eventualno osobna računala (Personal Computer – PC). Unatoč različitoj tehnologiji i načinu
prijenosa i kod VoIP-a se koriste neki elementi klasičnih javnih telefonskih mreža (PSTN).

25 | P a g e
 Povlačeći paralelu s tradicionalnim mrežama za komunikaciju, mrežna infrastruktura za
VoIP omogućava transmisiju govornih paketa mrežom zasnivajući prijenos na IP protokolu.
Mora omogućiti sve funkcionalnosti koje omogućuje i javna telefonska mreža uz dodatno
pružanje usluga prijenosa podataka. Kontroleri poziva su zapravo moduli potrebni za
uspostavu, nadzor i prekidanje sesije.
Prilikom poziva moraju izvršiti funkciju autorizacije korisnika koji zahtijeva usluge
VoIP tehnologije i izvršiti nadzor brzine prometa na svakom od korištenih linkova. Nakon što
se odrade spomenute radnje, glas je potrebno iz analognog oblika pretvoriti u digitalni, a ovu
funkciju obavljaju prevodioci. Osim konverzije oblika glasa, imaju zadaću i omogućiti
komunikaciju između raznorodnih tehnologija, primjerice između terminala spojenim na IP
mrežu i terminala spojenim na digitalnu mrežu integriranih usluga (Integrated Services Digital
Network - ISDN) koje moraju međusobno nesmetano komunicirati, a to i jest jedan od ciljeva
VoIP tehnologije. Na slici 20 prikazan je pojednostavljeni model mreže u kojoj može
funkcionirati VoIP.

Slika 20: Pojednostavljeni prikaz VoIP veze u mreži

Korisnički VoIP terminali su krajnji uređaji unutar VoIP mreže te pružaju korisniku
mogućnost pristupa mreži. Primjerice, VoIP telefoni su terminalni uređaji nadograđenih
funkcija u odnosu na konvencionalne telefone, ali istodobno pružaju svaku od mogućnosti
tradicionalne telefonije. Govoreći o VoIP terminalima svakako treba spomenuti i
konferencijske VoIP terminale koji pored mogućnosti klasičnih konferencijskih telefona
dozvoljavaju dodatne funkcionalnosti upotrebe podatkovnih usluga.
Sve više se koriste i mobilni VoIP terminali. Može se reći kako su terminali uređaji čija
je primarna zadaća upućivanje i primanje poziva. Ukoliko krajnji korisnik nema potrebe
posjedovati VoIP telefon, ovakav tip komunikacije može ostvarivati putem osobnog računala
koristeći pritom slušalice, mikrofon te aplikativno rješenje za komuniciranje (npr. Skype) kao
i pristup Internet mreži. Nadalje vidljivo je kako VoIP omogućuje razne oblike komunikacije
posredstvom različitih oblika terminalnih uređaja.

5.1 OBLICI KOMUNIKACIJE VOIP TEHNOLOGIJOM

Za razliku od tradicionalne javne telefonske mreže, VoIP telefonija omogućuje nekoliko

oblika komunikacije. Oblici komunikacije uglavnom se zasnivaju na korištenim terminalnim
uređajima, tj. uređajima koji su krajnji u komunikacijskoj vezi. Uporaba određenih tipova
terminalnog uređaja diktira način odvijanja usluge prijenosa paketa mrežom.

26 | P a g e
 Načini komuniciranja u VoIP mreži svode se na sljedeće kombinacije: PC – PC, IP
telefon – PC , IP telefon – IP telefon ali moguća je i konekcija prema tradicionalnim
telefonima pa su moguće kombinacije i PC- klasičan telefon, IP telefon – klasičan telefon.
5.1.1 IP telefon – PC
Kao što i naziv govori, IP telefon za svoju komunikaciju koristi Internet protokol. Za
osobno računalo je ranije spomenuto kako mora imati mogućnost povezivanja na Internet
mrežu pa je rezimirajući te dvije činjenice jasno kako u slučaju komuniciranja između IP
telefona i osobnog računala nije potrebna integracija klasične telefonske mreže s IP mrežom.
5.1.2 PC- PC telefonija
Korisnici kao terminalne uređaje koriste osobna računala i na taj način pristupaju mreži
i ostvaruju komunikacijske usluge. Kako bi se komunikacija PC – PC ostvarila, neophodno je
da računala imaju konekciju prema Internet mreži te opcionalno popratnu opremu u ovisnosti
od željenog tipa komuniciranja (slušalice, mikrofon, kamera). Nakon ispunjenja navedenih
uvjeta, prelazi se na aplikacijsku razinu koja podrazumijeva aplikativna rješenja koja će
korisniku prezentirati odvijanje same komunikacije. Kod PC – PC načina komuniciranja
najčešće je potrebno imati postavljenu istu aplikaciju na obje strane razgovora, a preko iste
korisnik ima mogućnost koordinacije razgovora prema želji.
Aplikacija omogućuje vizualni uvid u zahtjeve za uspostavom, trajanjem, prekidom
komunikacije, aktivacijom dodatnih mogućnosti, uplatom kredita za terećenje i ostale
funkcije. Svakako bitna činjenica kod ovakvog oblika komuniciranja jest da klasična PSTN
mreža i Internet mreža funkcioniraju neovisno jedno o drugome, a sučelje aplikacije Skype je
prikazano na slici 21.

Slika 21: Skype

27 | P a g e
5.1.3 IP telefon – IP telefon
Vid VoIP telefonije kada se odvija komunikacija između dva IP telefona veoma je
zastupljen u poslovnim okruženjima unutar zgrade, ali nerijetko se koristi i između
rezidencijalnih korisnika. Ovaj stepen komunikacije viši je u odnosu na komunikaciju između
dva tradicionalna telefona, a zasniva se također na IP protokolu. S obzirom na isti način
prospajanja i zasnovanost na istom protokolu, nije potrebna integracija PSTN i IP mreže.
Korisnicima nije potrebno dodatno postavljanje aplikativnih rješenja. IP telefoni imaju
implementirane mnoge funkcije višeg stepena inteligencije u odnosu na klasične telefone.
5.1.4 PC / IP telefon – klasičan telefon
Posebnost ovakvog tipa komunikacije jest u tome što za komunikaciju osobno računalo
ili IP telefon koriste povezanost na Internet mrežu i zasnivaju se na IP-u, dok se istodobno
klasični telefon na drugom kraju komunikacijskog kanala povezuje na klasičnu telefonsku
mrežu.

Slika 22: Funkcioniranje VoIP-a između raznorodnih tehnologija

Na slici 22 je dat primjer VoIP komunikacije između IP terminala (računala ili IP

telefona) i terminala klasične javne mreže. Vidljivo kako između dvije raznorodne tehnologije
mora postojati prevodilac da bi se omogućila komunikacija između ovakvih sučelja.

5.2 KARAKTERISTIKE KOMUNICIRANJA VOIP TEHNOLOGIJOM

Zasnovana na komutaciji kanala, komunikacija tradicionalnih oblika podrazumijevala je

prijenos govora PSTN mrežom. Razvoj VoIP tehnologije omogućila je sve veća
implementacija komutacije paketa u svakodnevnu komunikacijsku praksu. Paketnom
komutacijom dozvoljeno je da paketi kao nosioci informacije na odredišta dolaze različitim
putevima (rutama) i u različitim rasporedima u odnosu na izvorni raspored. VoIP tehnologija
zapravo objedinjuje prijenos govora i podataka u jednu cjelinu što je ranije bilo nezamislivo.
Protivnici ove tehnologije mogli bi istaknuti kvalitetu usluge ili kompleksnost potrebne
opreme kao nedostatke, dok nasuprot nezaobilazne prednosti VoIP-a su efikasnost i cijena.
Nepotrebne vremenske intervale VoIP pokušava minimizirati ili ukloniti kako bi ostali samo
suštinski intervali komunikacije, oni koji predstavljaju govor. Moguće je detektirati šutnju
kako se takvi uzorci ne bi prenosili, ali moguće je i upotrebom određenih kodeka prenositi
samo razlike između uzetih uzoraka.

28 | P a g e
 Takva kompresija nije bila moguća kod klasičnih mreža pa je stoga VoIP efikasniji, a
manjim zauzećem za istu količinu govora ili jednakim zauzećem za višestruko veću količinu
govora potvrđuje da je cjenovno prihvatljiviji.
IP protokol je temeljni protokol današnje komunikacije, nalazi se na trećem sloju
konceptualnog modela za prikaz arhitekture mreže, OSI referentnog modela (Open Systems
Interconnection model – OSI), tj. na mrežnom sloju. IP protokol predstavlja i suštinu
funkcioniranja VoIP tehnologije, tj. transmisiju paketa između izvorišnog i odredišnog
terminala. Kod VoIP-a se ne pruža kontrola isporuke paketa zbog korištenja bekonekcijskog
protokola (User Datagram Protocol – UDP). Govorne se informacije oblikuju u pakete
pogodne za prijenos IP mrežom, a potom na odredišnoj strani ponovno vraćaju u korisniku
uporabljiv oblik.

5.3 PROTOKOLI USLUGE VOIP

Kako bi se telefonske usluge VoIP-a mogle odvijati, moraju biti definirana pravila
prijenosa tijekom sesije. Protokoli predstavljaju striktne procedure koje obavljaju funkcije
uspostavljanja, održavanja i zaključivanja podatkovnih konekcija ili komunikacija.
Najsloženiji dio telefonije je uspostavljanje poziva i upravljanje pozivom.
Analizirajući dublje načine funkcioniranja VoIP-a vidljivo je kako za njegovu
signalizaciju postoje implementirani signalizacijski protokoli. Iako nisu jedini, u VoIP-u
postoje dva temeljna: H.323 i protokol inicijacije sesije (Session Initiation Protocol – SIP).
Nasuprot signalizacijskim protokolima, postoje protokoli koji su zaduženi za prijenos
informacija koje predstavljaju govor na odredišnoj strani, kontrolni protokoli te protokoli za
opis sesije. Bez njihove implementacije ne bi bilo moguće provesti prijenos, kontrolu i nadzor
sesije unatoč obavljenoj signalizaciji. Ovo nisu jedini VoIP protokoli ali se ističu kao
najbitniji.
5.3.1 H.323
H.323 predstavlja skup protokola koji kontroliraju uspostavu, tok i raskidanje poziva. U
odnosu na SIP, H.323 je znatno starije protokolarno rješenje implementirano u proizvode
mnogih proizvođača opreme kao i davatelja usluga. Stvoren je od strane ITU-a (International
Telecommunications Union) i do pojave SIP-a bio je prvi protokol za signalizaciju u VoIP
tehnologiji.
Omogućava govornu i vizualnu komunikaciju u mrežama zasnovani na komutaciji
paketa ali i povezivanje takvog tipa mreža s mrežama tradicionalnih tehnologija zasnovanih
na komutaciji kanala. Ovaj protokol je vrlo kompleksan što vodi do problema u mrežama u
kojima se koristi vatrozid (firewall) stvarajući velika kašnjenja prilikom poziva. Da se radi o
starijem skupu protokola svjedoči činjenica da H.323 nalaže kako terminalni uređaji moraju
imati podršku za govorne usluge, dok su prijenos videa i podataka tek moguće opcije.

29 | P a g e
 Slika 23: Primjer H.232 mrežne arhitekture

5.3.2 Session Initiation Protocol (SIP)

SIP se ubraja u skupinu klijent – poslužitelj protokola. Ovo je signalizacijski protokol
koji služi za uspostavu, održavanje i prekid sesija održavanih u mrežama zasnovanim na IP
protokolu. Klijenti ili korisnici upućuju određene zahtjeve na koje poslužitelji (serveri)
pružaju odgovore. Ovaj protokol jest razvila organizacija IETF (Internet Engineering Task
Force). Baziran je na HTTP protokolu (Hypertext Transfer Protocol) za prijenos informacija
putem web sučelja. Ovo jest end-to-end protokol. On u ovisnosti od ostalih protokola
omogućuje komunikaciju, a najpoznatiji od njih je RTP protokol (Real Time Transport
Protocol). SIP protokol svoju implementaciju nalazi u ostvarivanju poziva kao i video
konferencija.
IP telefonski pozivi su multimedijske komunikacije čijim ostvarenjem se otvaraju
komunikacijske sesije. Terminalni uređaji u VoIP telefoniji su IP telefoni koji zapravo
predstavljaju SIP klijente, osobna računala s instaliranim aplikacijama konfiguriranima na
način da koriste implementaciju SIP protokola. S obzirom da je ovo klijent – poslužitelj
protokol, on definira samo dvije vrste poruka a to su zahtjevi i odgovori, pri čemu se svaka
poruka sastoji od zaglavlja i tijela poruke. S obzirom da se funkcioniranje odvija na način da
se izmjenjuju poruke između klijenata i poslužitelja, SIP je tekstualno orijentirani protokol.
Rad samog protokola ne bi bio moguć bez poruka koje determiniraju njegovu
funkcionalnost. One se odašilju od korisnika ka poslužitelju i dobivaju potvrdu o uspješnosti
ili neuspješnosti. Poruke koje koristi ovaj protokol su:
 INVITE - Poruka se odašilje od korisnika prema poslužitelju i omogućuje
otvaranje sesije, a ukoliko se šalje za vrijeme otvorene sesije, može rezultirati
popratnim mogućnostima vezanim uz sam poziv, primjerice odlaganje poziva na
čekanje.
 ACK (Acknowledgment) - Poruka čija je namjena potvrda otvaranja sesije,
najčešće odgovor na poruku INVITE.
 BYE – Metoda čiji je rezultat prekid konekcije iniciran nekim od krajnjih
korisnika, a za posljedicu ima prekid razgovora ili konferencije.
 CANCEL – Poruka odbijanja koristi se ukoliko ima potrebe za prekidom zbog
uspješnog pronalaženja nekog od korisnika.
 OPTIONS – Poruka koja zahtijeva popis mogućnosti nekog poslužitelja, u
odgovoru se navode mogućnosti koje isti može pružiti.
 REGISTER – Poruka koja omogućuje poslužitelju uvid u lokaciju krajnjeg
korisnika na način da ga se povezuje s adresom mreže njegova pristupa

30 | P a g e
6. ZAKLJUČAK

Razvojem informatike i tehnologije svjedoci smo sve veće količine neobrađenih

podataka. Iako se paralelno razvijaju sve bolji i brži uređaji za pohranu sa ogromnim
kapacitetima, određeni tipovi podataka su i dalje preveliki kako bi se uspješno pohranjivali i
prenosili. Prema tome razvijeni su mnogi algoritmi i tehnike za kompresiju podataka kako
audio tako i video podataka.
Zbog prirode određenhih podataka razlikujemo dva osnovna načina kompresije, a to su
kompresija sa gubitcima i kompresija bez gubitaka podataka. U većini multimedijalnih
sadržaja koristi se metoda sa gubitkom podataka jer se u obzir uzimaju nedostatci ljudskog
vida i sluha. Tako da korisnik telekomunikacijone usluge neće primjetiti nedostatke nebitnih
zvukova u pozadini za audio signal, kao i gubitke određenih pozadinskih boja za video signal.
Sve ove nebitne sitnice dovode do ogromnih ušteda u memoriskog prostora.
Konkretno, u ovom radu opisali smo i analizirali osnovne tehnike i algoritme za
kodovanje i kompresiju kako govornog signala tako i video signala, kao dva tipična
predstavnika kontinualnih i diskretnih izvora informacija.
I na samom kraju objašnjena je i VoIP tehnologija koja postepeno preuzima sve vidove
komunikacije. Osnovna prednost VoIP tehnologije ogleda se u njenoj niskoj cijeni, možemo
reći skoro pa da je komunikacija besplatna.

31 | P a g e
7. LITERATURA

1. Jevtović M, Multimedijalne telekomunikacije, Doboj, 2004.

2. Radović, N. (bez dat.). ISTORIJA IDEJA I TEORIJA U DIGITALNOJ OBRADI
SIGNALA.
3. Grgat, A. (2019). Dinamička obrada audio signala [PhD Thesis]. University of Zagreb.
Faculty of Electrical Engineering and Computing.
4. Ćulibrk, G. (2018). Analiza utjecaja različitih metoda kompresije govora na prijenosni
kapacitet za uslugu VoIP [PhD Thesis]. University of Zagreb. Faculty of Transport and
Traffic Sciences. Division of ….
5. Nikola B. Simić PROJEKTOVANJE KVANTIZERA U ALGORITMIMA ZA
KOMPRESIJU SIGNALA

32 | P a g e