SADRŽAJ

UVOD....................................................................................................................................................3

1. SIMULACIJA...................................................................................................................................4

1.1 Karakteristike simulacionog modeliranja.....................................................................................4

1.2 Potreba za simulacijom.................................................................................................................4
1.3 Mogućnosti primjene simulacije...................................................................................................5
1.4 Prednosti i nedostaci simulacije...................................................................................................5
2. SIMULACIJSKI SOFTVER SIMUL8...........................................................................................7

2.1 Izrada modela...............................................................................................................................7

2.2 Prikaz rezultata simulacije..........................................................................................................11
3. PRIMJER SIMULACIJE U SIMUL8..........................................................................................13

ZAKLJUČAK.....................................................................................................................................16

LITERATURA.....................................................................................................................................17
UVOD
Savremeno modeliranje nezamislivo je bez računara. U modeliranju računari se koriste u
dvije svrhe:
 u razvoju modela i
 u izvođenju proračuna na osnovu stvorenog modela.

Kada riječ SIMULACIJA koriste računarski stručnjaci, organizatori, menadžeri ili

statističari, obično pod simulacijom podrazumijevaju process izgradnje apstraktnih
modela za neke sisteme ili podsisteme realnog svijeta i obavljanje većeg broja
eksperimenata nad njima. Posebno je interesantan slučaj kada se ti eksperimenti odvijaju
na računaru. Tada govorimo o računarskom modeliranju i simulaciji. Izrazi modeliranje i
simulacija izražavaju složenu aktivnost koja uključuje tri elementa: realni system, model i
računar.
Modeliranje predstavlja proces koji uspostavlja veze između realnog sistema i modela,
dok simulacija predstavlja proces koji uspostavlja veze između modela i računara. Proces
simulacije uzima model koji je nastao u procesu modeliranja, unosi potrebne ulaze, stvara
simulacijski model za softverski program koji koristimo te vrši eksperimentisanje na
njemu. To radi u cilju rešavanja problema nekog sistema, ili ocjenjivanja njegove
efikasnosti, profitabilnosti, itd.

2
1. SIMULACIJA

Računarska simulacija ima u osnovi model sistema. Sistem je uređaj ili process koji
postoji ili se planira, kao npr: proizvodni pogon, distributivna mreža, služba za hitne
intervencije i sl.

1.1 Karakteristike simulacionog modeliranja

Računarska simulacija je process rješavanja problema koji se tiče predviđanja i

određivanja budućih stanja realnog sistema na osnovu proučavanja računarskog modela
tog sistema. Simulacioni eksperimenti najčešće se izvode sa ciljem da se prikupe
određene informacije, čije bi dobijanje putem eksperimenata nad samim realnim
sistemom bilo nepraktično ili suviše skupo. Te informacije se kasnije koriste u procesu
odlučivanja. cilj simulacije je taj da proučimo ponašanje sistema koji simuliramo, al ii da
ustanovimo kako bi se isti system ponašao kada bi na njega djelovao neki drugi skup
promjenljivih okolnosti.
Simulacioni modeli prikupljaju podatke o promjenama stanja sistema i izlaza,
fokusirajući se na ponašanje individualnih komponenti sistema. Značaj simulacionih
modela proističe iz činjenice da se samo mali broj kompleksnih realnih sistema može
adekvatno opisati preko analitičkih jednačina.
Kod primjene simulacionog modeliranja, ne može se dobiti rješenje u analitičkom obliku,
u kojem su zavisne promjenljive u funkciji nezavisnih promjenljivih, već se jješenje
problema dobija eksperimentisanjem nad modelom. Simulacioni eksperimenti kao
rezultat daju vrijednosti zavisnih promjenljivih za pojedine vrijednosti nezavisnih
promjenljivih. Zbog slučajnog karaktera promjenljivih modela, dobija se čak i više
različitih vrijednosti zavisnih promjenljivih za istu vrijednost nezavisnih promjenljivih.
Planiranje i analiza simulacionih eksperimenata zahtijevaju statistički pristup. Ovakvi
modeli su najčešće modeli dinamičkih sistema, tj. sistema koji se mijenjaju u vremenu, s
obzirom na to das u istraživači, u većini slučajeva, zainteresovani za simulaciju modela
dinamičkih sistema.
Proces simulacije se oslanja i na metode operacionih istraživanja i numeričke analize.
Zbog postojanja slučajnih promjenljivih u simulacionim modelima, često se koriste i
pristupi teorije vjerovatnoće i statistike.

1.2 Potreba za simulacijom

Postavlja se pitanje zbog čega se uopšte jedan system zamjenjuje modelom, a zatim se
vrši simulacija. Postoji više razloga, a najvažniji su sledeći:
 eksperiment nad realnim sistemom može da bude skup ili čak i nemoguć,
 analitički model nema analitičko rješenje,
 system može da bude suviše složen da bi se opisao analitički.

3
Pored ovih, postoji još nekoliko razloga:
 eksperimentisanje sa realnim sistemom, čak i ako se zanemare drugi aspekti,
uglavnom je neisplativo ili suviše složeno. Modeliranje, sa druge strane, može da
ukaže na to da li je dalje ulaganje u eksperiment ekonomski opravdano ili ne,
 izgradnja modela i simulacije ponekada imaju za cilj da se shvati funkcionisanje
postojećeg sistema čija je struktura nepoznata i ne može joj se prići,
 ponekada treba simulirati uslove pod kojima nastupa razaranje sistema. naravno,
razaranje realnog sistema najčešće nije dopustivo,
 vrijeme može da bude vrlo jak razlog da se pribjegne simulaciji. Pri simulaciji,
vrijeme se može sažeti. To je značajno kod simulacije dugotrajnih procesa. U
drugim slučajevima, vrijeme se može znatno produžiti.
 kada se vrši realni eksperiment, uvijek postoji izvjesna greška pri mjerenju usljed
nesavršenosti mjernih uređaja. Pri simulaciji ove greške nema, Postoji samo
greška zaokruživanja usljed konačne dužine riječi u računaru.

1.3 Mogućnosti primjene simulacije

Situacije kada se simulacija može uspješno primjeniti su:

 simulacija omogućava proučavanje i eksperimentisanje koje uzima u obzir
sveukupne interakcije složenog sistema ili podsistema unutar složenog sistema.
 informacione i organizacione promjene ili promjene u okruženju se mogu
simulirati, a ujedno se mogu posmatrati efekti tih promjena na ponašanje sistema.
 znanje stečeno u procesu izgradnje modela i simulacije može biti od velikog
značaja kod poboljšanja sistema koji se ispituje.
 mijenjanjem simulacionih ulaza i posmatranjem rezultujućih izlaza, dolazimo so
važnog saznanja o tome koje su promjenljive sistema najvažnije i kako
promjenljive utiču jedna na drugu.
 simulacija se može koristiti i kao pedagoško sredstvo sa ciljem da poboljšava
metodologije analitičkih rješenja.
 simulacija se može koristitit za eksperimentisanje sa novim koncepcijama ili
politikama prije nego što se izvrši njihova implementacija.
 simulacija se može koristiti za verifikaciju analitičkih rješenja.

4
1.4 Prednosti i nedostaci simulacije

Kao osnovne prednosti korišćenja simulacije navodi se sledeće:

 jednom izgrađen model može se višestruko koristiti za analizu predloženih
planova ili politika.
 simulacione metode mogu se koristiti kao pomoć kod analize, čak iako su ulazni
podaci na neki način nepotpuni.
 čest je slučaj da se simulacioni podaci mogu mnogo jeftinije dobiti od sličnih
podataka iz realnog sistema.
 simulacione metode je lakše primjeniti nego analitičke metode.
 u nekim slučajevima, simulacija je jedino sredstvo za rješavanje odgovarajućeg
problema.
 moguće je opisati i rješavati složene dinamičke problem sa slučajnim
promjenljivim koji su nedostupni matematičkom modeliranju.

U osnovne nedostatke korišćenja simulacije ubrajaju se sledeći:

 simulacioni modeli za digitalne računare mogu biti skupi i mogu zahtijevati
značajno vrijeme za izgradnju i validaciju.
 zbog statističkog karaktera simulacije, potrebno je izvođenje većeg broja
simulacionih eksperimenata kako bi se dobio odgovarajući uzorak rezultata
simulacije, a već i pojedinačno izvođenje eksperimenata može zahtijevati dosta
vremena i memorije računara.
 ne dobijaju se zavisnosti izlaznih promjenljivih od ulaznih promjenljivih modela
niti optimalna rješenja
 za ispravno korišćenje simulacionog modeliranja potrebno je poznavanje više
različitih metoda i alata.

5
2. SIMULACIJSKI SOFTVER SIMUL8

SIMUL8 je vizuelni interaktivni softver za diskretnu simulaciju. Glavna ideja Simula8 je

jednostavno crtanje procesa na ekranu i popunjavanja numeričkih vrijednosti obilježja
gdje je to potrebno za odvijanje simulacije, umjesto programiranja u nekom od
programskih jezika.
Tipični objekti u Simul8 su redovi čekanja ili radna mjesta. Karakteristike objekata mogu
biti definisane u obliku npr. kapaciteta ili brzine. Simulaciju je moguće izvesti kada su svi
elementi sistema definisani. Odvijanje aktivnosti u sistemu prikazuje se pomoću
animacije na ekranu. Kada je struktura modela potvrđena moguće je izvođenje velikog
broja ekpserimenata, te statističko opisivanje karakteristika sistemaa npr. prosječno
vrijeme čekanja, iskorištenost resursa itd.
Simul8 omogućava kreiranje globalnih varijabli (Global Data Items), koje mogu biti
skalari, matrice, tekstovi ili pokazivači na simulacijske objekte.

Slika 1. Globalna varijabla

2.1 Izrada modela

Izrada modela ima tri glavne faze:

 prva faza je promatranje ciljanog sistema tj. identifikovanje objekata sistema i
njihovih karakteristika.
 druga faza je izrada konstrukcije modela - slaganje objekata i njihovo međusobno
povezivanje u simulacijskom softveru.

6
  treća faza se odnosi na modeliranje karakteristika modela kao cjeline i njegovih
dijelova – simulacijskih objekata.

Faza identifikacije objekata i njihovih karakteristika složen je proces koji može trajati i
duže od modeliranja karakteristika modela u simulacijskom softveru. Faza konstruisanja
modela je najkraća i najjednostavnija faza.
Simulacijski model sastoji se od objekata koji prikazuju različite akcije, a ti objekti su:
 ulaz u sistem (Work Entry Point) - mjesto gdje se generišu privremeni entiteti
i ulaze u sistem (bio to posao, kupac, ili dio automobila).

Slika 2. Svojstva objekta Work entry Point

 radno mjesto (Work Center)- mjesto gdje se odvija određena aktivnost koju
izvodi čovjek ili mašina.

7
 Slika 3. Svojstva objekta Work Center

 red čekanja (Storage Bin)- pasivni objekat čija glavna svrha je zadržavanje
entiteta koji čekaju obradu u radnom mjestu. To je mjesto gdje privremeni
entitet čeka da bi započeo neku aktivnost ili da bi se na njemu obavljala neka
aktivnost.

Slika 4. Svojstva objekta Storage Bin

 izlaz iz sistema (Work Exit Points)- mjesto gdje privremeni entitet izlazi iz
sistema. U modelu može postojati više izlaza.

8
 Slika 5. Svojstva objekta Work Complete

 transportna traka (Conveyor)- pasivni objekat koji se koristi za transport

entiteta iz radnog mjesta do sljedećeg objekta.

Slika 6. Svojstva objekta Conveyor

 rezervoar (Tank)- specijalni simulacijski objekat koji pomaže u simuliranju

procesa velikog kapaciteta kao što su proizvodne linije hrane.

9
 Slika 7. Svojstva objekta Tank

 resursi (Resource)- učestvuju u obavljanju aktivnosti npr. radnici, mašine,

računari. Resursi ograničavaju radno mjesto u obavljanju aktivnosti: ako je
mašina radno mjesto a resurs je radnik potreban da upravlja mašinom (mašina
je najčešće na raspolaganju 24 sata, ali ne može raditi sve one sate kada radnik
nije prisutan).

Osnovna svojstva resursa su naziv resursa i broj dostupnih resursa. Ako ni jedna opcija
nije odabrana broj resursa jedne vrste je konstantan broj koji se ne mijenja u toku
simulacije, bez obzira na vrijeme u toku dana ili dan u sedmici.

Slika 8. Svojstva objekta Resource

10
2.2 Prikaz rezultata simulacije

Za uspijeh svakog simulacijskog projekta jako je važno kako Simul8 prikuplja rezultate
jer su rezultati i njihovo razumijevanje najvažniji dio porcesa. Simul8 prikuplja rezultate
automatski
te na taj način značajno olakšava posao korisniku.
Simul8 prikuplja rezultate za sve objekte. Ukoliko za pojedini objekat ne želimo rezultate
(u slučaju kada nam oni nisu potrebni) moguće je isključiti generisanje rezultata za
pojedini objekat pomoću opcije Objects.

Slika 9. Opcije rezultata s listom objekata čiji će rezultati biti ispisani

Simul8 ima vrlo korisne mogućnosti grafičkog prikaza rezultata. Postoje dvije
mogućnosti prikupljanja i prezentovanja rezultata:
 Sync with other Results- rezultati za sve objekte u modelu se prikupljaju u
periodima od 5 min,
 Plot every Change- opcija bilježenja svake promjene tj. kada privremeni
entitet uđe ili izađe.

11
Slika 10. Primjer prikaza rezultatasimulacije za objekat Work Center

12
3. PRIMJER SIMULACIJE U SIMUL8

Pozivni centar

U svakodnevnom pružanju telefonskih usluga sa korisnicima imamo veliki broj dolaznih

poziva korisnika koji traže naše usluge, veliki broj propalih ili ponovljenih poziva,
razgovore sa korisnicima koji traju predugo, čekanje korisnika na uslugu koje takođe
traje predugo i sl. Rezultat svega toga je nezadovoljstvo korisnika jer je čekanje na vezu
duže i neugodnije. Zbog svega ovoga poželjno je uraditi simulaciju rada pozivnog centra.

Jedan pozivni centar ima na raspolaganju tri linije za korisnike A, B i C. Istovremeno se

može uslužiti 10 korisnika. Ako je 10 korisnika istovremeno u sistemu, tada će 11.
korisnik imati zauzet signal. U pozivnom centru su zaposlena 3 operatera, a radno
vrijeme 8 sati to jest od 08:00 do 16:00.

Korisnici A imaju raspoređeno vrijeme između poziva prema normalnoj raspodjeli u

prosjeku svake 2 minute, a standardna devijacija je 5 sekundi. Korisanici B imaju
raspoređeno vrijeme između poziva prema normalnoj raspodjeli u prosjeku svake 4
minute, a korisnici C svaki munut, dok je kod obje kategorije korisnika standardna
devijacija 5 sekundi.

Vrijeme čekanja jednog korisnika je u prosjeku 2 minute, poslije toga se prekida veza.
Potrebno je ispitati efikasnost rada ovakvog pozivnog centra i zaključiti da li bi bilo
potrebno i isplativo zaposliti dodatnog operatera u pozivnom centru.

13
 Slika 11. Simulacijski model pozivnog centra

Iz rezultata simulacije rada pozivnog centra (slika 11), na kraju radnog vremena, se
uočava da je broj poziva A korisnika 1200, od čega su uspješno uslužena 352 korisnika.
Broj poziva B korisnika je 600 od čega je uslužen 121 korisnik, dok je broj poziva C
korisnika 2401, od čega su uslužena 697 korisnika.

14
 Slika 11. Stanje na kraju radnog vremena pozivnog centra sa 3 operatera

S obzirom na rezultate, donijeta je odluka da se zaposli još jedan operater, kako bi se

povećao broj uspješno usluženih korisnika.

Slika 12. Stanje na kraju radnog vremena pozivnog centra sa 4 operatera

Iz rezultata simulacije rada pozivnog centra sa 4 operatera (slika 12), na kraju radnog
vremena, se uočava da je pri istom broj poziva A korisnika uspješno usluženo 653
korisnika. Pri istom broju poziva B korisnika uspješno je usluženo 276 korisnika, adok je
pri istom broju C korisnika uspješno usluženo 1280 korisnika.

Iz dobijenih rezultata se vidi da je zapošljavanje četvrtog operatera efikasno i

profitabilno, jer su rezultati simulacije rada pozivnog centra sa 4 operatera, na kraju
radnog vremena, pokazali da je broj uspješno pruženih usluga skoro duplo veći nego kod
pozivnog centra sa 3 operatera, pri istom broju korisnika.

15
ZAKLJUČAK

Kod izrade modela nekog sistema ne treba težiti identičnoj kopiji realnog sistema, već
treba napraviti model koji će na pravi način predstaviti realan system i koji će pružiti
relevantne podatke. Uvijek treba imati u vidu da simulacija podrazumijeva određene
pretpostavke koje je čine lakšom. Iz tog razloga treba težiti što je moguće jednostavnijem
modelu. Nakon izrade modela obavezno treba verifikovati model i sagledati da li je
validan. Najbolja izrada modela je korak po korak, tj. pravljenje modela za svaku manju
cjelinu u sistemu, a model kompletnog sistema se dobija adekvatnim povezivanjem tih
manjih modela.
Simulacija je podloga za donošenje važnih odluka vezanih za system. Analizom rezultata
simulacije moguće je utvrditi šta je to što je dobro, a šta nije dobro u sistemu i šta treba
uraditi da system bolje funkcioniše.

16
LITERATURA

[1] Anita Lončar, Vlatko Čerić, Vesna Bosilj Vukšić, „Simul8 Priručnik“,
Sveučilište u Zagrebu, Ekonomski fakultet

[2] Predavanja, Prof. dr Ranko Božičković, van.prof.

[3] R.Radanović, “Teorija modeliranja i simulacija”, Univerzitet u Novom Sadu,

Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, 2005.

[4] http://ttl.masfak.ni.ac.rs/LS/Predavanje%201%20LOGISTICKE
%20SIMULACIJE%202011.pdf

17