Ndimaagu

Wonnoo ɗoo ko suka debbo gooto. Omo wiyee

Daado. Daado ko ɓaleejo juumo, mbaadi e nehdi!

Ndiin wiyetee kaaɗtudi. Alaa fof to ndaarataa e

Daado mbi'aa: «Sinno wonaa...» Ko gorko yoori

hoore fof, so Daado ɓamtii gite mum ɓutte daneeje

o ndaarii ɗum, o waɗdii heen mooso ray! Oon

ñippan ɗe mum, roŋka anndude ko waɗata. Daado,

kala ɗo o wirtii sagataaɓe worɓe, yeewtere mum'en

telɓan! Waaw haala'en mbii: «Hoto mem ko a

yamiraaka, kono wonaa hoto ndaar ko njiɗ ɗaa.»

Daado wii ina ƴeewa ndimaagu worɓe ɗo tolnii. O

wii: «Mi haaldataa e gorko ƴamal so wonaa cokaaɗo

e suudu balɗe cappanɗe tati, subaka fof, ko

lonngere wootere ñaamata e wooɓre wootere

ndiyam yarata, ko e oon kumantee mi.» Kala garɗo

ƴamde mo, ko ɗuum o wiyata ɗum. Oon wiya:

«Miɗo yiɗ maa no feewi, kono mi waawaa.» Joom

mum hoota. Kala ɗo ngar ɗaa taw ɗaa sagataaɓe

worɓe ina njeewta, ko haala Daado ɓe kaalata, Alla

e makko yooɗde. Sagataaɓe tato worɓe nani ɗuum.

Oo ina wiyee Sammba, oya ina wiyee Demmba,

tataɓo oo ina wiyee Yero. Gooto e maɓɓe fof, ko

tinɗo hoore mum to diiwaan mum'en. Ɓe mbii: «Oo

suka debbo no o wa'i yooɗde nii fof, roŋka gorko

jaɓɗo ko o wii koo?» Ɓe mbii: «Ƴamoy en mo ngann

den hol ko o miijii, walla hol ko miijo makko ngoo

yiɗi wiide, ngann den ko cikku ɗen ko o miijii koo,

so ina e makko.» Daado wii: « Mi wiyaani ko dañɗo

resata mi. Mi wiyaani ko laamɗo resata mi. Mi

3
wiyaani ko joom leñol resata mi. Mbii mi ko miɗo

ƴeewa ndimaagu worɓe ɗo tolnii.» Ɓe ngari ƴamde

Daado, gooto e maɓɓe fof hokkaa suudu. Daado ari

salminde ɓe. Daado salmini Sammba, ɓe calmondiri

haa saɗi joofi. Sammba haali sabaabu garal mum,

wonde ari ko ƴamde mo. Daado wii: «So tawii ko

mbii mi koo aɗa waawi waɗde ɗum, maa en kaaldu.

Daado ɓenni to Demmba, ɓe calmondiri haa saɗi

joofi. Demmba wii: «Itti mi wuro amen hannde, ko

dawol jam tan. Addi mi, ko yiɗde ƴamde ma.»

Daado wii: «So aɗa waawi waɗde ko mbii mi koo,

ma en kaaldu.» Daado yahi to Yero. Ɓe calmondiri.

Yero wii: «Ngar mi ko ƴamde ma.» D aado wii: «A

waasataa nande ko mbii mi koo. So aɗa waawi

waɗde ɗum, maa en kaaldu.» Kamɓe tato fof, ɓe

4
mbaɗdii aadi e Daado. Gooto e maɓɓe fof sokaa e

suudu. Ɓe ndammbii. Subaka fof, ko lonngere

wootere e wooɓre ndiyam hokketee. Rawaandu ina

nehaa e galle hee. Subaka fof, so lonnge ɗee ngarii,

ndu ara teŋkude ɓe. Ndu daroo e damal suudu

Sammba, ndu tawa Sammba ñaamii lonngere mum,

yarii wooɓre mum. Ndu ɓenna to Demmba, ndu

daroo e damal suudu Demmba, ndu tawa Demmba

ñaamii lonngere mum, yarii wooɓre mum. Ndu

ɓenna to Yero. Yero fecca lonngere mum e wooɓre

mum, hokka ndu heen. Ɓe ngoori noon haa balɗe

cappanɗe tati timmi. Wiyaa yo ɓe njaltu. Ɓe njalti.

Gooto e maɓɓe fof timminii ndimaagu mum e aadi

mum waɗdunoo e Daado. Wiyaa hol e maɓɓe potɗo

resde Daado? Yimɓe hellifaaɓe noddaa, ngari,

5
mbi'aa: «Ɓee ɗoo tato ngariino ƴamde Daado.

Daado wiino ɓe kala desoowo ɗum, maa sokee e

suudu balɗe cappanɗe tati, subaka fof, ko lonngere

wootere ñaamata e wooɓre wootere ndiyam yarata.

Kamɓe tato fof, ɓe timminii aadi maɓɓe e Daado.»

Mawɓe hellifaaɓe mbii: «Ƴeewee gelooɗi teemedde

tati, ngelooba heen fof waɗee iililal, Daado waɗee e

nder iililal, gelooɗi ɗii coggee.» Ɓe mbii: «Moni e

maɓɓe fof yoo yah nannga heen ngelooba:

nannguɗo ngelooba Daado waɗɗii baa, oon

humanee e Daado. So hay gooto e maɓɓe

nanngaani ngelooba Daado waɗɗii baa, kamɓe tato

fof, ɓe mbaasii Daado.» Ɓe kaalanaa. Ɓe njaɓi oon

sariya. Moni e maɓɓe fof wiyaa yoo naattu suudu

sokee. Gelooɗi mbaɗaa iilile, Daado waɗaa e nder

6
iililal, waɗɗinaa heen ngelooba. Gelooɗi coggaa

nawaa boowal wuro. Ɓe mbi'aa: « Jooni dey, gelooɗi

nawaama boowal, moni e mon fof, yoo yah suɓoo e

heen ngelooba: So arsuku mum hawrii e ngelooba

Daado waɗɗii baa, oon humanee e Daado; mo

arsuku mum hawraani e ngelooba Daado waɗɗii

baa, oon ko Alla haɗi ɗum.» Ɓe pinii subaka, ɓe

mbi'aa: «Jooni dey, gelooɗi ɗii njaltii boowal.» Moni

e maɓɓe fof woni e hebaade. Rawaandu ndu ari e

Yero. Ndu wii: «Yero, hannde nganndataa ndimaagu

e moƴƴere ko nafata: Hannde mi yoɓ maa. Balɗe

cappanɗe tati haa ndawdi e naange, subaka fof, mi

aran teŋkude on, hay gooto e mon meeɗaa siftorde

mi so wonaa aan. Aan, subaka fof, ko miin e maa

peccata lonngere maa. Miin ko ɗoo nehaa mi,

7
jeyaaɗo e galle hee fof, miɗo anndi balngol mum.

Hay so joomi mum waɗaama lolli e lolli, walla

waɗaama dow soorooji, so mi uurniima ɗo koyngal

mum yaɓɓunoo, mi yiitat ɗum. So gelooɗi ɗii

njaltii, kala ngelooba Daado woni, mi yiitat ba. So

on njaltii, kala ngelooba njii ɗaa miɗo e les mum, ko

baan Daado woni, ngaraa nanngaa caanol mabba.»

Ɓe njalti, ɓe pa'i boowal. Ɓe tawi teemedde tati

ngelooba ina darii. Illilal fof, cikkataa faɗɗi gonngal

ngal. Rawaandu nduu ari naati e diɗɗal gelooɗi

hee. Ndu heɓi les ngelooba Daado waɗɗii baa, ndu

lelii. Sammba ari suɓii heen ngelooba, nanngi

caanol mabba. Demmba ari suɓii heen ngelooba,

nanngi caanol mabba. Yero ari darii. Nde rawaandu

nduu sooynii mo tan, haftii darii les ngelooba Daado

8
woni baa. Yero daaƴi koyɗe fa'i e mayru, yettii,

nanngi caanol mabba ngelooba. Gelooɗi ɗii ɗowaa,

ngaddaa hakkunde wuro. Moni e maɓɓe fof,

ngelooba mum, iililal mum tellinaa. Sammba, iililal

mum udditaa: hay batte alaa heen. Demmba, illilal

mum udditaa: hay batte alaa heen. Yero, ililal mum

udditaa: Daado tawaa e nder maggal. Gulaali ngulli

yimɓe ɓee ngoni e wiide: «Ɗum dey woni muynude

mbelɗam!» Mawɓe hellifaaɓe mbii: «Ko Yero arsuku

mum hokki.» Daado nanngi e junngo Yero, ɓe pa'i

galle Daado'en. Ɓe njettii galle Daado'en, Yero wii:

«Daado?» Daado wii: «Naam.» Yero wii: «Sammba e

Demmba fof, mi ɓuraani ɗum'en ndimaagu. Minen

fof, min mbaɗii ko mbiino ɗaa koo. Kono wanaa

sabu mi hawrii e ngelooba mbaɗɗino ɗaa baa tan,

9
woni maa kumane ɗen. Kala mo njiɗ ɗaa e amen,

ko oon kumdante ɗaa.» Daado wii: «Ko aan njiɗ mi.

Jooni wiide ko wiide maa. So aɗa yiɗi mi, hannde

hiirataa en kumanaaka.» Yero wii: « Miɗo yiɗ maa.»

Daado yalti haalani baaba mum e yumma mum.

Ɓeen mbii: «Mo njiɗ ɗaa fof, ko oon min njiɗi.»

Dewgal ngal humaa. Yero wii: «Daado, njiɗ mi ko

lelnde ndee waɗa wuro amen.» Daado wii: «So a

yiɗii, mi hurtoyoo hannde.» Yero wii: «Njiɗ mi ko

kurtoyo ɗaa hannde.» Daado yalti haalani baaba

mum e yummum. Ɓeen mbii: «Wiide ko wiide mon

No njiɗir ɗon fof...» Tabalde fiyaa, wiyaa Daado ina

hurtoyoo hannde. Daado ina joginoo cakka kaŋŋe.

O wii: «Yero, ndah cakka am kaa, mooftanaa mi haa

njetto ɗen.» Yero heɓii cakka kaa, waɗi e jayba

10
mum. Wonnoo Daado ko ɓii galo, ko ɓii innee-

anndee, falnde ndee fof renndii ɗo galle baaba

makko ɗoo. Moni fof wii maa yaha kurt ungu

makko, maa ɓur teemedde ɗiɗi ndimaangu ceŋaa

labale. Ɓee mbaɗɗii coweeji, ɓeya mbaɗɗii bamɗi,

ɓee njahri koyɗe. Gulaali e kuljinaali, gila e

wammbaaɓe haa e awluɓe, haa e ñeeñɓe, haa e

coolooji, leydi ndii fof dilli ñande Daado hurtoytoo

ndee. Ñande mum Yero ina weltii sanne. Nde yahi

haa kurtungu nguu yalti, dimaaɗi ina ngama, ɗii ina

cuudoo, ɗii ina mbaɗa baamte: ɗoon yitere ndaarata

tan haa... Nde yahi haa kurtungu nguu yawti, Yero

waɗdii ndimaangu mum, yalti wuro. Yero fooɗti

taltali heedti caggal. O jolni junngo e jayba makko

hee, o yaltini cakka kaa, o woni e uurnaade ka, omo

11
ɓuucoo ka, omo teɓɓoo ka, tan haa ciilal diftii cakka

kaa diwdi heen! Omo ndaara ngal, haa ngal majji e

leɗɗe. Ɗuum haawi mo sanne. Holno o waɗata? O

noddi giƴiiko gooto, sehil makko sanne. Oon wii:

«Yero, aan kam giƴam, ko heednu maa caggal?

Haalan am no njiitir ɗaa ngelooba Daado waɗɗinoo

baa. Yero wii: «Giƴam, won ko heɓi mi ɗoo jooni.»

Oon wii: «Hol ɗuum?» Yero wii: «Ko njiɗ mi

haalande ma koo, mi yiɗaa hay gooto nana ɗum.»

Sehil makko oo wii: «Ko njibina ɗen koo, a meeɗii

haalande mi sirlu, nantu ɗaa bannge goɗɗo?» Yero

wii: «Alaa... Kaalantu maa mi, won ko heɓi mi jooni.

Daado ina resndunoo mi cakka mum, miɗo

teɓɓotonoo ka, ciilal diftii e juuɗe am. Mi waawaa

gite amen laaɓda nayi, o naamnoo mi cakka kaa,

12
tawa mi alaa ka. Mi waawaa wiide mo: "Cakka

ndesnduno ɗaa mi kaa, ciilal nawi!" Jooni miɗo

abboo ciilal ngal, so mi heɓaani cakka kaa, mi

waawaa artude, gite am e gite Daado ndaarondira.

Njiɗ mi, giƴam, ko hoto haalan ɗum hay gooto. So

a naamnaama, wii a yi'aani mi. Ñande Daado naamni

maa mi fof, noddaa baaba am e neene am, kaalanaa

ɓe sirlu oo. Hoto haal, so wonaa ñande Daado

naamni maa mi. Ñande mum, mbi'aa Daado, mi

seerii mo.» Yero yiilti puccu mum, naati e ladde.

Kurtungu ɓenni, fa'i wuro Yero'en. Ɓe njettii wuro,

Yero yi'aaka! Sehil makko oo naamnaa, oon wii:

«Mbayru mi Yero ko gila galle Daado'en.»

Waɗii balɗe, Yero ina laaknee e falnde hee fof, hay

gooto waawaa wiide ko ɗoo Yero rewi... Ɗuum

13
haawi yimɓe ɓee fof. Ɗuum fof, Daado meeɗaa

haalde heen konngol. Daado jooɗiima hitaande,

naamnaaki Yero. Haa heen gootol, Daado noddi

sehil mum Yero oo. Daado wii mo: « Aan kam, to

Yero woni?» Oon wii jooni yontii haaleede, jooni

lajal ngal timmii. Oon wii: «Daado, noddu esa'en,

mi haalan maa ko Yero wii.» Daado noddi baaba

mum Yero e yumma mum Yero. Ɓeen ngari, ɓe

njooɗii. Sehil mum Yero oo wii: «Yero, nawi ɗum ko

Daado ina resndunoo ɗum cakka. Nde kurtungu

nguu yalti ndee, wonnoo Yero ina wondi e weltaare

mawnde, o yaltini cakka kaa omo uurnoo ka, omo

teɓɓoo ka, tan haa ciilal diftii ka e juuɗe makko.

Yero wii gite mum e gite Daado mbaawaa laaɓdude

nayi, tawa o alaa cakka kaa, o waawaa wiide Daado:

14
"Cakka ndesnduno ɗaa mi kaa, ciilal diwdii heen..."

O abbiima ciilal ngal, o artataa e leydi hee tawa o

yiitaani cakka kaa. Ɗuum nawi mo. O wii so wonaa

ñande naamni ɗaa mo, hoto mi haalan hay gooto.

Daado, Yero wii ñande naamni ɗaa mo fof, yo mi

haalane, o yaafiima daande maa.» Tan yumma

mum Yero e baaba mum Yero ngoni e woyde...

Daado wii: « Hoto ngoyee! Ko miin foti woyde.»

Daado wii: «Gorko am e aduna, ko kaŋko. Miɗo

abboo mo. So mi yiitaani mo, mi artataa e leydi ndi.

Nde njii ɗon mi fof, tawat miɗo ardi e makko, walla

miɗo waawi wiid e on ko ɗoo o woni...» Daado fayti

suudu mum. Nde Daado yettii suudu mum ndee, o

ɓoori comci makko haa laaɓi, o ƴeewi taggere leppi,

o hetti heen tuuba e wutte, o foogi hoore makko

15
haa laaɓi cer, o meerti laafa e hoore makko. O

waɗti hoore makko no gork o nii, hoto worɓe

nganndude mo. Yeeso ngoo fof, o waɗi heen

ndoondi, hoto worɓe tampinde mo. Daado fini

subaka law, o yalti leydi ndii. Wuro fof o ari, o

liggoo. Omo teena leɗɗe, omo soppa tuugaaji omo

yeeya. Liggey worɓe tan o liggotoo. Omo ayna. Ɗo

o yottii fof, o laakna Yero. Yero woni tan ko e nder

ladde. Ɗo o yii ciilal fof, o yaha toon. Omo ƴeewa

cakka kaa. Addata mo e wuro tan, ko ƴeewde ko o

ñaami. O addora gubbal walla leɗɗe, o yeeya, o

sooda ko o ñaami, o ruttoo ladde.

------------------------

Ceerno ina resi debbo mum. Debbo oo ko moƴƴo

ŋari no feewi. Sanɗa ari e wuro hee, jippii ɓe.

16
Sanɗa oo wii ari ko janngude. Nde Sanɗa oo yii

debbo oo, tan o jarlibaa e debbo oo. Debbo oo

jibidinii e Ceerno oo ɓiɓɓe tato worɓe. Sanɗa oo

wii: « Miɗo yiɗ maa. Tee njiɗ mi ko kumane ɗen.»

Debbo oo wii: «Miin ko mi desaaɗo, mi jibidinii e

gorko am ɓiɓɓe tato, mi waawaa woppude sukaaɓe

am.» Ñande fof, Sanɗa oo ina rewi debbo tan.

Debbo oo wiya: «Woppam!» Sanɗa rewi heen haa

tampi, debbo oo haalata tan ko konngol gootol:

«Woppam!» Sanɗa kalwi debbo waɗi e haatumeere,

waɗi e ñaamde. Debbo ñaami. Ndeka Sanɗa waɗi e

aaye mum, kala ko o haalani debbo oo, waawaa

salaade; debbo yi'ataa hay gooto so wonaa Sanɗa.

Sanɗa oo wii: «Woppu gorko maa kumane ɗen.»

Debbo oo wii: «Holno ngoppirat moo mi?» Sanɗa

17
wii: «Mi waɗat huunde, so a lootiima tan, a wayat no

maayɗo nii, ɓe mbi'a a maayii. So ɓe ngubbii ma

tan, futuro mi ara mi ubbit maa; mi waɗa huunde,

tan a ummoto, ndog en njeh en leydi ngoɗndi.»

Debbo oo jaɓi ko Sanɗa oo wii koo. Sanɗa totti mo

aaye, o lootii, tan o maayi! Tan wiyaa debbo ceerno

maayii. Debbo waɗaa kasaŋka, roondaa, ubboyaa.

Sanɗa wii: «Ceerno, tawde Alla waɗii haajaande

mum, jooni hakkille maa oo ina diwi, miɗo yawta

yeeso.» Ceerno wii: «Ina moƴƴi. Ko maayde yimɓe

tagraa.» Futuro tan Sanɗa yahi baamuule. O yottii,

o waɗi ko o waɗannoo, o ubbiti debbo, tan debbo

haftii darii, wa'i ɗum no koyɗol nii. Ɓe ndogi, ɓe

njehi leydi ngondi. Debbo woppii gorko mum e

sukaaɓe mum tato. Ceerno heddoraama cukalon

18
mbaayeyon, kon nganndaa yumma mum’en no

feewi. Ɓe njehi leydi ngondi, ɓe ngari e wuro

mawngo, ɓe koɗi ɗoon. Sanɗa oo woni ceerno

mawɗo e nder wuro hee. Kaŋko janginta sukaaɓe

wuro ngoo, kaŋko woni elimaan wuro ngoo. Omo

hokkaa hoolaare mawnde sanne, hay gooto yiiraani

mo ko ooñii. Ceerno mo debbo mum maaynoo oo

wii sukaaɓe mum: «Eɗen ɗannoo, oɗon njangoya.»

Ɓe ɗannii. Ɓe ngari e wuro, ɓe njippii e galle. Ko e

ngoon wuro debbo oo e Sanɗa koɗi. Sallifanaa

juulaa. Ceerno wii sukaaɓe mum: «Njahee

njeloyoɗee.» Sukaaɓe ɓami paali mum'en njehi

njelaari. Ɓe ngari e galle eɓe njeloo tan haa debbo

oo yii ɓe. O heftini ƴiiƴam. Debbo oo wii:

«Almuɗɓe, ndehee sadak!» Almuɗɓe ngari o sakkii

19
ɓe. O wii: «Holto njeyaɗon?» Ɓe mbii: «Wuro Kaari.»

O wii: «Yumm on no wiyetee?» Almuɗɓe mbii:

«Neene amen ina wiyee Kaari, kono o maayii ko

ɓooyi, min ngann daa mo nii no feewi.» Mawngel

ngel wii: «Miin hoore am, ko seeɗa nganndu moo

mi. Heddiiɓe ɓee ngann daa mo.» Debbo oo wii:

«Baaba mon no wiyetee?» Almuɗɓe mbii: «Baaba

amen ina wiyee Ceerno Kaari.» Debbo oo wii: «To o

woni?» Almuɗɓe mbii: «Ko galle Kaari, toon baaba

amen woni.» Tan o itti gertooɗe defaaɗe o hokki

almuɗɓe. Almuɗɓe ñaami haa kaari. O itti

gertogal, o wii: «Nawanee ceerno mon. Ñande fof,

ngaree ɗoo, mi sakkoo on.»

Almuɗɓe kooti to ceerno mum'en. Ɓe njettii, ɓe

totti baaba maɓɓe gertogal defangal, Baaba maɓɓe

20
wii: «To ittu ɗon ngal gertogal?» Almuɗɓe mbii:

«Baaba, debbo gooto, min nji'ii ɗum ɗaa, oon

ñammini min haa min kaari gertooɗe cahaaɗe; o

hokki min gertogal yo min nawat ceerno amen. O

wii ñande fof, yo min ngar toon o sakkoo min.»

Ceerno wii: «Oo debbo dey ko jurumdeero!»

Ñande fof, almuɗɓe njaha kacitoo, ngottoo. Haa

waɗi sahaa gooto, baaba oo wii: «Njah en mi

salminoya korɗo Alla ñamminoowo on ñande fof

oo.» Tan ɓe pokkiti, ɓe njehi to galle debbo oo too.

Ɓe njottii, tan ceerno yii debbo oo, wii: «Subahaana

Alla! Alla dey anndi so maayɗo ina wuurta, kono oo,

ko Alla ittata...» Nde o yottii tan, o nanngi debbo,

woni e woyde. Tan debbo luuki, yimɓe ngari naati

galle. Ɓe mbii: «Ko woni?» Debbo oo wii: «Oo

21
gorko yii kam tan woni e woyde...» Yimɓe ɓee mbii:

«Ko ndee heddono: seernaaɓe mbaɗtii yande e

rewɓe jananɓe!» Ɓe mbii: «Gorko, woppu debbo

janano!» Ceerno wii: «Saallaaw! Oo ko debbo am.»

Yimɓe ɓee mbii: «To debbo maa woni?» Ceerno wii:

«O maayii. Kono ko Alla ittata, ko kaŋko woni oo.»

Tan Sanɗa oo noddoyaa, wiyaa: «Ar, debbo maa,

gorko happitiima.» Sanɗa ari, wii: «Musiɗɗo, ko

renndin maa e joom suudu am?» Ceerno wii: «Oo

ko joom suudu am.» Sanɗa oo wii: «To joom suudu

maa woni?» Ceerno wii: «O maayii.» Sanɗa wii:

«Juulɓe, on ƴeewataa kaa haala?» Yimɓe mbii: «Kaa

haala, nawee ka galle joom wuro: oo ceerno ko

kaangaaɗo.»

Yimɓe nanngi ceerno faaraa galle joom wuro. Joom

22
wuro wii: «Ɓenninee ɓe to laamɗo: kaa wonaa miin

ñaawata ka.» Ɓe njottii galle laamɗo. Laamɗo wii:

«Holko renndini on?» Sanɗa wii: «Oo gorko dey yii

debbo am tan yani e mum.» Laamɗo wii: «Ceerno,

holko renndin maa e debbo janano?» Ceerno wii:

«Oo, ko Alla ittata, kono ko debbo am.» Laamɗo

wii: «Holto debbo maa woni?» Ceerno wii: «Debbo

am maayii.» Laamɗo wii: «Mande o maayi?» Ceerno

wii: «Hikka waɗi duuɓi joyi.» Laamɗo wii: «Aan, hay

gooto waawaa safrude ma; safrude ma weeɓaani...

Cokee mo!»

-----------------------------------

Daado ina e wuro hee, omo tawaa ñaawoore ndee.

Tan o haftii, o darii. O wii: «Laamɗo, maa njaafo

ɗaa mi, kono goonga ko ngesa Alla, garɗo fof ina

23
foti fiide heen paafal.» Tan yimɓe ɓee mbii: «Holi

oo?» Woɓɓe ɓee mbii: «Oo dey, ko suka liggotooɗo

e wuro hee oo.» Laamɗo oo wii: «Mi laamiima duuɓi

cappanɗe joyi hikka, mi meeɗaa nande kaa e

sellude, mi yi'aani ko wa'i nii e wonde goonga. Ko

mbii ɗaa koo, ko goonga... Aan, aɗa waawi ñaawde

kaa?» Daado wii: «Miɗo waawi.» Laamɗo wii: «

Miɗo haalan maa konnguɗi ɗiɗi, cuɓo ɗaa heen

gootol: go'o, so tawii a ñaawii sariya kaa naatii

hakkillaaji yimɓe ɓee, laamu nguu ina hokku maa

teddungal mawngal; ɗiɗi, so tawii ñaawoore maa

ndee naataani hakkillaaji yimɓe ɓee, aɗa hirsee.»

Daado wii: «Mi jaɓii.» Laamɗo wii: «Ñaaw ɓe.»

Daado wii: «Ngaddanee kam sagataaɓe tato.

Sagataaɓe tato ngari.» Daado wii: «Ceerno, no oo

24
ɗoo debbo woniri debbo maa?» Ceerno wii: «Alla

anndi so maayɗo ina wuurta! Kono oo debbo,

kañum jibini ɓee ɗoo sukaaɓe.» Daado wii debbo

oo: «Aɗa anndi ɓee ɗoo sukaaɓe?» Debbo wii: «Miin

kay ko njurum tan heɓnoo mi, miɗo sakkoo

almuɗɓe ɓee, maa taw safaara wontii ɗeɗɗere.»

Daado wii: «Sanɗa, debbo maa oo, ko kumana ɗon

koo, ɓooyii?» Sanɗa wii: «Duuɓi joyi, walla jeegom.»

Haaliyaŋkooɓe mbii: «Goonga regan.» Daado deeyi

sagataaɓe tato ɓee. O wii: «Ƴeewanee kam loonde,

ƴeewon leydi mboɗeeri mbaɗ on e nder loonde hee,

mbaɗon ndiyam, iirton, naat non nder huɓeere,

hoto hay gooto yii. Gooto e mon fof yaltida e laɓi.

So mi wiyii: "Nanngee oo", so on nanngii oon, naat

non ɗum toon to nder huɓeere too, mbaɗ on juuɗe

25
mon e nder loonde hee. Njalt on, juuɗe mon e

laɓɓe mon fof yoo taw ina ngojji.» Sagataaɓe mbaɗi

noon. Ɓe njalti, moni e maɓɓe fof woni e welnude

laɓi mum. Daado wii: «Ceerno e sukaaɓe mum fof

yoo kirsee!» Yimɓe ɓee mbii: «Hii jam, ko ndee

ñaawoore woni?» Laamɗo wii: «Accee mo o ñaawa

sariya makko.» Daado wii: «Kirsee ceerno.» Ceerno

nanngaa, woni e wiide: «Feere am bonii, mi accii ɗo

boni.» Ceerno naatnaa nder huɓeere. Ɓe mbii:

«Muɓɓu hunuko maa, min kirsaani on.» Ceerno

deƴƴi... Sagataaɓe njalti, juuɗe mum'en e laɓɓe

mum'en fof ina ngojji coy.» Daado wii: «Nanngee

ɓiɗɗo mawɗo oo!» Oon nanngaa. Tan debbo oo

warñi. Sagataaɓe paari mo nder huɓeere, tan ɓiɗɗo

oo woni e woyde, omo wiya: «Feere am bonii, ee

26
neenooy am!» Sagataaɓe moofti mo toon e nder

huɓeere, ɓe mbii cukalel ngel deƴƴu. Ngel deƴƴi.

Ɓe mbaɗi juuɗe maɓɓe e nder loonde, ɓe njalti

juuɗe maɓɓe ina ngojji coy. Daado wii: «Nawee

ɗiɗaɓo oo!» Oon nanngaa. Debbo oo, gite mum

ngoni e werlaade gonɗi. Ɓe paari ngel nder

huɓeere. Ngel luuki: «Feere am bonii, ee neenooy

am!» Debbo roŋki jooɗaade, haftii darii. Sagataaɓe

moofti toon cukalel ngel, ɓe njalti juuɗe maɓɓe ina

ngojji. Daado wii: «Nawee tataɓel ngel!» Tan debbo

oo wii: «Ngoppanee kam koddayel am!» Ɗoon batu

oo fof haftii darii, moni fof uumiri bannge. Debbo

oo wii: «Saallaaw, ko miin jibini ɓe!» O wii: «Oo ɗoo

ceerno woni baaba mum sukaaɓe am.» Daado wii:

«Hol no worɓe ɗiɗo ngoniri worɓe maa?» O wii:

27
«Baaba mum sukaaɓe oo woni gorko am. Oo Sanɗa

ariino wuro amen, o yii kam o wii omo yiɗi mi. Mbii

moo mi, miin ko mi desaaɗo. O waɗi huunde fof,

caliimi. Haa heen gootol, o hokki mi goro ƴakku

mi, tan hakkille am ruŋtii gorko am e sukaaɓe am.

Haŋkadi, mi yi'ataa so wonaa kaŋko. Ko o wii fof,

ɗuum mbaɗat mi. O wii kam ma o hokkam huunde,

so mi lootiima ɗum tan, mi wayat no maayɗo nii. So

mi maayii, mi ubbaama, o ara o ubbita mi. O wii so

o ubbitii kam tan, mi wuurtat, min ndoga, min njaha

leydi ngonndi. O hokki mi aaye lootii mi, keɓ mi

dow ndaɗɗudi lelii mi. Ɗoon mbayru mi anndude

ɗo ngon mi. Miin kam, wayi mi ko no koyɗol nii,

njii mi tan ko miɗo darii e yeeso makko. O wii:

"Njah en!" Min ndogi, min ngari ɗoo e leydi hee.

28
Hakkille am ko birninooɗo, ko ko njii mi sukaaɓe

ɓee ɓernde am hecciɗi.» Daado wii: «Sanɗa, ko

noon?» Sanɗa wii: «Ko noon. Ko jarabi heɓnoo mi,

mi yiɗno mo no feewi, huunde fof jarani mi

waɗde...» Daado wii: «Banndiraaɓe, on nanii?»

Yimɓe ɓee mbii: «Min nanii jaati, laaɓii cer!» Waaw

haala'en mbii: «Fenaande ina jogii koyɗe, kono alaa

dote; ina waawi dogde, kono waawaa jooɗaade.»

Daado wii: «Laamɗo, jooni dey ñaawoore am gasii.»

Laamɗo oo ummii darii, o wii: «Ko kaa sariya laaɓi!

Mi waɗii ma ñaawoowo leydi ndii hannde... Hol n o

mbiyete ɗaa?» Daado wii: «Mbiyetee mi ko Paate.»

Laamɗo wii: «Ko ɓiɗɗo gooto debbo ndañ mi. So

aɗa yiɗi mo, mi hokkii ma mo, e galle ɗo koɗ ɗaa.»

Daado wii: «Miɗo yiɗi mo. Naamno ɗee mo so omo

29
yiɗi mi?» Laamɗo wii ɓiyum: «Diiye, ko mbii ɗaa e

ko mbii mi koo?» Diiye wii: «Miɗo yiɗi mo.» Laamɗo

wii: «Mi humii dewgal mon hannde.»

Paate humanaama e Diiye ɓii laamɗo. O hokkaa

galle, o hurtini Diiye. Hiiri, dammbooɓe kooti, Paate

wii: «Diiye, ko miin woni gorko maa?» Diiye wii:

«Hii, mi sikku?» Paate wii: «Miɗo jogii ɗoo sirlu

gooto, miɗo haalan maa. So tawii aɗa waawi

mooftude, ina moƴƴi; so a waawaa mooftude sirlu

oo, mi doga mi yalta leydi ndii.» Diiye wii: «Haal mi

nana.» Paate wii: «Miin mi wonaa gorko. Ko mi

debbo.» Paate ɓoori comci mum, o holli enɗi

makko Diiye. O wii: «Mi joliino to leydi amen, mbii

mi miɗo ƴeewa ndimaagu worɓe ɗo tolnii. Mbii mi

30
mi humantaake so wonaa gorko cokaaɗo e suudu

balɗe capanɗe tati, subaka fof ko lonngere wootere

ñaamata e wooɓre wootere yarata. Kala baɗɗo

ɗuum, mi humanee e mum. Sagataaɓe tato ngari,

ko ɓe yooɗɓe, ko ɓe dañɓe. Ɓe ngari ƴamde mi.

Gooto e maɓɓe fof sokaa e suudu. Subaka fof ko

lonngere wootere e wooɓre wootere hokketee.

Heen ɗiɗo, nde lonnge ɗee ngari fof, ñaama lonnge

mum'en, njara gooɓe mum'en. Heen gooto, subaka

fof, rawaandu ara feccondira e rawaandu nduu

lonngere mum e wooɓre mum. «Ñande ɓe timmini

aadi amen, ñaawooɓe goongiranteeɓe noddaa

ngari; ɓe mbii yoo gelooɗi teemedde tati ngaddee,

ngelooba fof waɗee illilal, mi waɗee e nder illilal,

gelooɗi ɗii coggee ndaroo hakkunde dingiral, gooto

31
e maɓɓe fof wiyee yoo yah suɓoo heen ngelooba:

kala kawruɗo e ngelooba mbaɗɗii mi baa, mi

humanee e oon; so hay gooto e maɓɓe hawraani e

baan, kamɓe tato ɓe mbaasii. «Ñande gelooɗi ɗii

mbaɗaa illile ndee, rawaandu nduu ari e mo

feccondirannoo oo, ndu wii: "Hannde ngann ɗaa ko

woni moƴƴere e ndimaagu." Rawaandu nduu wii

mo: "So gelooɗi ɗii njaltii, kala ngelooba njii ɗaa

miɗo les mum, ko baan Daado woni." Mi siftin maa

ko Daado mbiyetee mi. «Gelooɗi njalti, o ari haa e

diɗɗal gelooɗi hee. Rawaandu nduu ari heɓi

ngelooba ngon mi baa, heɓi les mum, ndu lelii.

Ndu sooynii mo tan, ndu haftii ndu darii, o fayi e

mayru. O nanngi baan ngelooba. «Mawɓe

ñaawooɓe ɓee mbii ko kaŋko arsuku mum hokki. O

32
wii kam o ɓuraani heddiiɓe ɓee ndimaagu, kala mo

njiɗ mi e maɓɓe, yo mi humane e oon. Mbii mi ko

kaŋko njiɗ mi. Min kumanaa. «Ñande kurtungu

nguu, ngittu mi cakka am ndesndu moo mi. Ñande

mum, omo weltii sanne. Min njalti wuro, o yaltini

cakka kaa, omo uurnoo ka, omo teɓɓoo ka, haa

ciilal diftii ka e juuɗe makko. O wii sehil makko, o

waawaa yiide mi tawa o alaa cakka kaa, o abbiima

ciilal ngal. O wii o artataa e leydi amen so wonaa o

yiitu cakka kaa. O wii oon, kala nde naamni moo

mi, yo oon noddu baaba makko e yumma makko, o

haalan min yaadu makko, hoto oon haalan hay

gooto so wonaa ñande naamni moo mi. O wii oon,

ñande naamni moo mi fof, o accii daande am. «Mi

jooɗiima hitaande, mi naamnaaki mo. Heen gootol,

33
noddu mi sehil makko oo, mbii moo mi: "Hol to

gorko am oo yahi?" Oon wii yontii haaleede... Oon

wii yo mi noddu esam'en, o haala ko Yero wii.

Noddu mi ɓeen, o haalani min ko kaalan maa mi

koo. Jooni, miin ne, mi fellitii miɗo abboo mo. So

mi yiitaani mo, mi hootataa leydi amen. Mbaɗtu mi

hoore am no gorko nii, hoto worɓe tampinde mi.

«So tawii aɗa waawi mooftude ɗuum, kaalan aa

kam; so tawii a waawaa, haalan am, mi doga mi

yalta leydi mon, hay huunde waawaa falaade mi... So

wonaa njii mi Yero, walla mi wiyee ko ɗoo o maayi.

Gorko am e aduna ko kaŋko.» Diiye wii: «Mi

woondii e yeeso Joomiraaɗo, nde ka nanaa fof, ko

aan haali, walla ko aan yamiri.» Daado wii: «Suudu

maa nani, suudu am nani.» Ɓe koɗdii duuɓi joyi.

34
Diiye meeɗaa haalande ɗum hay jinnaaɓe mum.

Daado woni ñaawoowo leydi ndii. Kala ko tiiɗi

ñaawde, so Daado arii, ñaawat ɗum haa laaɓa cer,

naata hakkillaaji yimɓe fof.

Yero woni tan ko e ladde. Toon o hoɗi. Kala ɗo o

yii colli, o yaha toon ƴeewde so ciilal ngal woppaani

ɗoon cakka kaa. So o hooƴaama, o teena leɗɗe,

walla o wubba, o yeeyoya wuro, o sooda ko o

ñaami, o ruttoo ladde. Haa waɗi sahaa gooto, omo

wubbi, o tiri gaccungol makko, tawi o tampii, o

ɗomɗii. O talli gaccungol ngol sara ɓokki mawki. O

lelii e dow gaccungol ngol, omo ndaara ɓokki kii.

Tan, o yii e nder luuro ɓokki kii huunde ina jalba e

nder toon. Ndeka ko ɗoon ciilal ngal hoɗi. O

35
ummii, o darii, o yii ko jalbata koo, mooƴu ina sara

mum. O jolni junngo makko e nder luuro hee, o

suuti ɗum tan, o tawi ko cakka kaa. O ndaari ka

haa ɓooyi, o wii: «Eskey Alla!» O wii e ɓernde

makko: «Debbo alanaa kam leydi amen. Kono ma

mi naw cakka kaa haa leydi amen, mi yaha wuro

Daado'en, mi hokka mo ka.» Kala ɗo o resaa, mi

tottan mo ka. Yero wii: «Jooni dey so mi hootii,

alanaa kam gacce.» O woppi gaccungol makko e

gubbal makko, o ƴeɓti cakka kaa, o soomi ka e

tekkere makko, o ɓitti e naafki makko. O yahi wuro.

Wuro ngoo, weendu mawndu ina ɗoon. O yottii e

weendu hee, o woni e soccude cakka kaa, o socci ka

haa laaɓi cer. O fawi ka dow wutteyel makko, omo

fadi haa ka yoora, walla haa saaɗa seeɗa, o ƴeɓta ka

36
o hoota leydi maɓɓe. Ndeka debbo nayeejo yii mo,

yii cakka kaa, yiɗi wujjude ka. Kono ina anndi Yero

hakkille mum woni ko e cakka kaa. O waawaa

wujjude ka. Cakka kaa saaɗi tan Yero ƴeɓti ka,

soomi ka e nder tekkere mum. O ɓitti ka e naafki

makko, o woni e yahde. Tan debbo nayeejo oo

luuki, o wii: «Ngaree, gujjo wujjii cakka am!» Yimɓe

ngari mbii: «Neene, ko woni?» Debbo oo wii: «Oya

suka jahoowo, wujji cakka am. Miɗo loototonoo,

paw mi cakka am dow comci am, pal mi daande, tan

oo ɗoo gorko ari ƴeɓti ka. Ko mi mawɗo, mi

waawaa dogde, omo naa ɓitti ka e naafki makko.»

Tan yimɓe ɓee nanngi Yero, ɓe kefti cakka kaa, ɓe

pii mo haa ɓanndu nduu fof waɗi lare! Hellifaaɓe

ngari keɓti mo e juuɗe sukaaɓe. Tan Yero gumaa, o

37
roŋki haalde. Konngol makko fof ko wiide: «Miin

Yero...», O yiila hoore. Yero nawaa galle laamɗo.

Ko ɗoon Daado woni ñaawoowo. Yero sokaa. Haa

ñaawoore makko yonti. Cakka kaa addaa to

ñaawoowo oo. Daado yii cakka kaa, tan o soomi ka,

o wii: «Diiye, daarol ndaaranno maa mi, aɗa

siftora?» Diiye wii: «Miɗo siftora.» Daado wii: «Mi

anndaa to gorko oo heɓi cakka kaa, kono kaa ɗoo

cakka nawi gorko am. Ndon mi ka ko e neene am,

neene am roni ka ko e yumma mum. Haa janngo mi

yiya gujjo oo.»

Weeti, Yero haɓɓaa haa tiiɗi, addaa hakkunde batu.

Daado ñuumanii Diiye, o wii: «Ko oo ɗoo gorko woni

38
gorko am oo, mo kaalanno maa mi oo. O wiyetee

ko Yero.» Cakka kaa fawaa hakkunde batu oo.

Daado ndaari cakka kaa, o ndaari Yero, o moosi. O

suuti ka, o joƴƴini ka. O tellii hakkunde batu oo. O

wii debbo nayeejo oo: «Neene, hol no gujjo oo

wujjiri cakka maa?» Debbo oo wii: «Mi yaano

weendu too, coccu mi cakka am, paw mi ka dow

comci am, ngon mi e lootaade, pal mi daande tan,

oo ɗoo gorko ari wujji cakka kaa, tan woni e

dogde... Alla e yimɓe mballi mi, nanngani mi mo.»

Yero addaa. Paate wii: «Gorko, aan ne, no keɓru

ɗaa cakka kaa?» Yero wiya: «Miin Yero..., tan o yiila

hoore, tan o deƴƴa, o roŋka yo o haal.» Yimɓe

mbii: «Ko gujjo haawnii! Ñande fof aɗa adda leɗɗe

maa, aɗa yeeya, a wujjii tan a muumɗii!...» Paate

39
wii: «Neene, haaɗi oo ɗoo gorko roŋkaama yo o

haal, ɓiya ina e batu hee?» Ɓiyum debbo nayeejo oo

ummii darii. Paate wii: «Gujjanaaɗo oo, ko yumma?»

Suka debbo oo wii: «Ko neene am.» Paate wii suka

debbo oo: «Ndaar am.» Suka debbo oo ndaari mo.

Paate wii : «So a maayii janngo, ko aan tan e qabri

maa. A meeɗii yiirude neene maa kaa ɗoo cakka?»

Suka debbo oo deƴƴi. Paate wii mo: «Ko aan min

keɗii.» Suka debbo oo wii: «Alaa.» Paate wii:

«Neene, hol baylo tafanɗo ma kaa ɗoo cakka, walla

mo cooru ɗaa ka? Noddu mo o seedtono maa.»

Tan debbo nayeejo oo yoomi, roŋkaa yo o jaabo.

Paate wii Diiye: «Sirlu kaalanno maa mi oo, mi

yamirii ma jaŋtono yimɓe ɓee.

Diiye haftii darii e hakkunde batu hee. O wii:

40
«Musiɓɓe tedduɓe, oo ɗoo joom galle am, o wonaa

gorko, ko debbo. Oo ɗoo gorko biyaaɗo ko gujjo

oo woni gorko makko. Ñande ɓe kumanaa ndee, o

itti kaa ɗoo cakka, o resndi gorko oo, o wii yo o

mooftu haa ɓe njettoo galle mum. «Ñande mum oo

ɗoo gorko ina weltii weltaare mawnde sanne.

Kurtungu nguu yalti wuro, kaŋko gorko oo, o yaltini

cakka kaa omo teɓɓoo ka, omo ɓuucoo ka, tan haa

ciilal diftii ka e juuɗe makko. Oo gorko wii gite

maɓɓe mbaawaa laaɓdude nayi, o naamnoo ɗum

cakka kaa, tawa alaa ka. O waawaa wiide ko ciilal

diftii e juuɗe makko. Gorko oo haalani sehil mum,

wonde ina abboo ciilal ngal haa nde o yiiti cakka

kaa fof. O wii oon o hootataa leydi maɓɓe tawa o

yiitaani cakka kaa. «Joom galle am oo, addani mo

41
innirde hoore makko Paate, ko waylude innde

makko. O wiyetee ko Daado. O jooɗiima hitaande

o naamnaaki gorko oo, haa heen gootol, o noddi

sehil oo, o naamnii to gorko makko oo yahi. Oon

waɗdiino aadi e gorko makko oo, hoto o haalan hay

gooto so wonaa ñande Daado naamnii ɗum. O wii

ñande Daado naamnii ndee, oon wii yontii haaleede.

Oon haalani ɓe ko nawi oo ɗoo gorko. Kaŋko

Daado, ko o gabbiiɗo oo ɗoo gorko, o waɗti hoore

makko gorko. «Ñande kurtii mi ndee, o haalani mi

oo ɗoo taarik. O wii so miɗo waawi mooftude, ina

moƴƴi; so mi waawaa mooftude, o doga. Mbii moo

mi so nanaama, tawat ko kaŋko haali, walla kaŋko

yamiri. Mi woondii e yeeso Joomiraaɗo, so o

yamiraano, mi haalataa. Gila oon sahaa, suudu

42
makko, suudu am. Musiɓɓe tedduɓe, ko nii taarik

oo siforii.» Tan yimɓe ɓee kaawaa sanne. Moni fof

ina wondi e kaawis mawɗo. Laamɗo oo ummii darii.

O wii: «Musiɓɓe tedduɓe, on nanii oo ɗoo taarik?»

Yimɓe ɓee mbii: «Min nanii kay, laaɓii cer! Hono

ɓee mbaawi laamaade leydi nde moƴƴa.» Laamɗo

oo wii: «Miin mi mawnii, miɗo yiɗi waɗtude laamu

nguu e juuɗe maɓɓe. Ko mbii ɗon heen?» Yimɓe

ɓee mbii: «Aahaa, aahaa!..» Laamɗo wii: «Mi waɗtii

laamu nguu e juuɗe Daado.» Daado wii: «Mi waɗtii

laamu nguu e juuɗe Diiye, ngati ko kaŋko waawi

mooftude sirlu. Ko sirliyaŋke mo janfotaako waawi

laamaade leydi. Diiye wii: «Mi waɗtii laamu nguu e

juuɗe Yero, ngati ko kaŋko anndi ko woni

ndimaagu. Maa neɗɗo rimɗa nde waawa rimɗinde

43
leydi.» Yero haɓɓitaa. Ɗoo ɗemngal Yero teppitii.

O wii: «Duuɓi joyi, miɗo yiiloo cakka. Mi yahii

wubboyde. Mi wubbii gubbal am, mi tirii gaccungol

am, mi tampii, mi ɗomɗii, mi tallii gaccungol am

sara ɓokki, mi leliima dow gaccungol hee, njii mi

huunde ina jalba nder luuro ɓokki hee. Ummii mi,

njolnu mi juuɗe am e nder luuro ɓokki hee, taw mi

ko cakka kaa! Mi ɓamii ka, coom mi ka e tekkere

am, ngar mi ɗo weendu ɗoo, coccu mi ka, paw mi

ka dow wutte am miɗo fadi haa ka saaɗa. Oo ɗoo

debbo ina lootoo sara am. Mi ƴeɓtii cakka kaa miɗo

yaha, miɗo hoota leydi amen. Tan haa oo ɗoo

debbo luuki: "Ngaree, gujjo wujjii cakka am!" Hol

ko mbaaw mi haalde?» Yimɓe ɓee mbii: «Hay batte,

ɗii kaawisaaji.» Daado wii Diiye: «Mi humanii ma e

44
Yero: ngonaa jeewo, mi wona lemmbel.» Waaw

haala'en mbii: «Ko ɗoo nawliigu fuɗɗii.» Nguun

ndimaagu ngu Daado holli, woni tan ko e rewɓe,

alaa e worɓe, so kulle mum, so daabaaji mum...

Yero woni laamɗo. Diiye woni deenoowo sirlu leydi.

Daado woni ñaawoowo leydi ndii.

45
46