KONIK GARBUSEK - Piotr Pawłowicz Jerszow

PIOTR PAWŁOWICZ JERSZOW
KONIK
GARBUSEK
(Кониoк Горбунок)
Z języka rosyjskiego przełożył: IGOR SIKIRYCKI
Ilustrował: JAN MARCIN SZANCER
Instytut Wydawniczy
„NASZA KSIĘGARNIA”
Warszawa 1969
Piotr P. JERSZOW – KONIK GARBUSEK
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ PIERWSZA
OPOWIEM WAM BAJKĘ str. 8
CZĘŚĆ DRUGA
W BAJCE CZAS SIĘ SZYBKO ZMIENIA, WOLNIEJ BIEGNĄ

WYDARZENIA str. 47
CZĘŚĆ TRZECIA
DŁUGO KOPAŁ MAKAR POLA I OGRODY A TERAZ

SPRAWUJE URZĄD WOJEWODY str. 97
©
Opracowanie edytorskie: Jawa48 7
CZĘŚĆ PIERWSZA
OPOWIEM WAM BAJKĘ
©
Opracowanie edytorskie: Jawa48 8
Hen, daleko, za górami,
Za lasami, za morzami,
Może jeszcze dalej gdzieś —
Była sobie pewna wieś.
W tej to wsi, tuż przy parowie,
Żyli z ojcem trzej synowie:
Dwaj rozsądni, a najmłodszy
Głupi był i plótł trzy po trzy.
Gdy kończyli zbiór pszenicy,
Zaraz wieźli do stolicy,
Bo stolica w owe dni
Była blisko od tej wsi.
©
Opracowanie edytorskie: Jawa48
9
Tam pszenicę sprzedawali,
Grosz do grosza dokładali
I nabiwszy sakwę złotem
Wybierali się z powrotem.
Wiele czasu uleciało,
Aż nieszczęście ich spotkało.
Już do żniw ostrzyli kosy —
A tu ktoś podeptał kłosy.
Dotąd ludzie z owej wioski
Nie doznali takiej troski.
Więc sąsiadów jęli pytać,
Jak by tu złodzieja schwytać.
Rzekł im jeden z gospodarzy,
Że należy stać na straży
I pilnować pól dokładnie,
Wtedy złodziej w ręce wpadnie.
Jeszcze słońce się nie skryło,
Gdy najstarszy brat, Daniło,
Niosąc widły wraz z toporem,
Stanął w polu tuż pod borem.
©
10
Noc nadeszła chmurą czarną
I Daniłę strach ogarnął.
Więc się ukrył w stogu siana
I przeleżał w nim do rana.
Świt rozjaśnił błękit nieba;
Strażnik z siana się wygrzebał,
Wodą oblał się przy studni
I do drzwi już pięścią dudni:
„Cóż wy śpicie jak cietrzewie!
Com ja przeżył, nikt z was nie wie...
Całą noc padały deszcze,
Zmokłem tak, jak nigdy jeszcze”.
Bracia wnet mu otworzyli
©
11
I do izby wprowadzili.
Potem rzekli: „Mów, Daniło,
Co tam w nocy się zdarzyło?”
Strażnik słowa nie uronił,
Przed obrazem się pokłonił,
Chrząknął, kichnął i tak rzekł:
„Przez noc całą nie spał człek,
Nic miłego — mówić szkoda,
Taka była zła pogoda.
Wyście deszczu tu nie czuli,
A ja zmokłem do koszuli.
Przykro było od początku...
A poza tym to w porządku”.
Stary ojciec tak powiada:
„Tyś, Daniło, zuch nie lada.
Jestem wdzięczny ci niezmiernie,
Żeś mi, synu, służył wiernie,
Żeś i pola dopilnował,
I tak dzielnie się sprawował”.
Znowu słońce się zniżyło,
Kiedy średni brat, Gawryło,
©
12
Niosąc widły wraz z toporem,
Stanął w polu tuż pod borem.
Noc nadeszła chmurą czarną
I Gawryłę strach ogarnął.
Ząb o ząb wciąż głośniej dzwoni –
Strach Gawryłę z pola zgonił.
Przybiegł do wsi zlany potem
I przeczekał noc pod płotem.
Zaświtało. Nadszedł ranek.
Zuch Gawryło wszedł na ganek:
„Hej, wy, śpiochy! Jeszcze śpicie?
Kiedyż drzwi mi otworzycie?
Mam tej długiej nocy dość,
Zamroziło mnie na kość”.
Bracia wnet mu otworzyli
I do izby wprowadzili,
Potem rzekli: „Mów, Gawryło,
Co tam w nocy się zdarzyło?”
Strażnik słowa nie uronił,
Przed obrazem się pokłonił
I zębami dzwoniąc rzekł:
„Przez noc całą nie spał człek.
©
13
Nic miłego — mówić szkoda.
Zamarzała nawet woda.
A ja jednak wytrzymałem,
Bo przez całą noc skakałem.
Przykro było na początku...
A poza tym to w porządku”.
Stary ojciec tak powiada:
„Tyś, Gawryło, zuch nie lada”.
Przyszła wreszcie, dnia trzeciego,
Kolej syna najmłodszego,
©
14
On tymczasem wlazł na piec
I nie myśli pola strzec.
Śpiewa tylko z całej siły:
„Cudne oczy mojej miłej!”
Brat najstarszy go pogania:
„Czas już w drogę! Słyszysz, Wania?”
Nie pomogły groźne słowa,
Nie pomogła i namowa.
Wtedy ojciec, po namyśle,
Rzekł: „Ja Wanię w pole wyślę...
Słuchaj, Wania mój kochany,
Ja ci kupię malowanek!
Bierzże przykład z braci obu,
Dam ci grochu, dam ci bobu”.
Gdy mu ojciec bób obiecał,
Wania zlazł natychmiast z pieca.
Wziąwszy kurtkę, chleba pajdę,
Rzekł: „Złodzieja wam odnajdę”
Noc. Już księżyc się wyłania.
Polną ścieżką idzie Wania.
©
15
Spojrzał w prawo, spojrzał w lewo.
Potem schował się za drzewo,
Usiadł, zwrócił twarz do nieba
i jął wcinać pajdę chleba.
Mija północ. Czas ucieka,
Wtem koń zarżał gdzieś z daleka...
Strażnik zebrał wszystkie siły,
Wstał i ujrzał grzbiet kobyły,
Przecudownej, śnieżnobiałej,
Jakiej oczy nie widziały,
©
16
Karbowana złota grzywa
Aż do samej ziemi spływa.
„Aha! Zacznie się igraszka,
Przyłapałem złodziejaszka.
Ej, dostanie ci się wnet,
Kiedy skoczę ci na grzbiet!
Poznasz, jak to u nas tańczą,
Popamiętasz mnie, szarańczo!”
Przekradając się w pszenicy,
Ogon klaczy w dłonie chwycił,
Po czym biegnąc za nią w ślad,
Jednym susem na grzbiet wsiadł.
Klacz dorodna, młoda, bystra,
Gniewnym okiem wokół błyska,
Głową kręci, gniewem pała
I przed siebie mknie jak strzała.
Pędzi kołem nad polami,
Przelatuje nad rowami,
Góry mija jednym skokiem,
Staje dęba, skacze bokiem,
Coraz bardziej rozgniewana
Zrzucić z siebie chce Iwana.
©
17
©
18
Iwan zaś niegłupi był —
Trzymał ogon z całych sił.
Kiedy wreszcie się zmęczyła,
Ludzkim głosem przemówiła:
„Nic, Iwanie, nie poradzę,
Masz nade mną pełną władzę.
Musisz mnie gdzieś dobrze schować
I troskliwie pielęgnować.
Tylko wiedz: o jednej porze
Poprzez trzy poranne zorze
Masz mnie puszczać na swobodę.
Gdy wyrazisz swoją zgodę,
Za to ja trzeciego dnia
Dam ci piękne konie dwa —
Takich jeszcze w świecie całym
Ludzkie oczy nie widziały;
Dam ci jeszcze i trzeciego,
Tylko bardzo malutkiego.
Chociaż będzie miał dwa garby,
Nie oddawaj go za skarby.
Jeśli chcesz, to konie sprzedaj,
©
19
Lecz garbuska za nic nie daj,
Ni za pas, ani za czapkę,
Ani też za słodką babkę.
On w potrzebie zawsze, wszędzie
Przyjacielem tobie będzie;
W mroźną zimę cię ogrzeje,
W lecie wskaże, skąd wiatr wieje;
Chleba da, byś nie znał głodu,
A jak zechcesz, nawet miodu.
Ja zaś pójdę na swobodę,
Wypróbować siły młode”.
„Dobrze” — myśli sobie Wania,
A tymczasem ją pogania
Prościuteńko do szałasu,
Który stał na skraju lasu.
Kiedy zamknął za nią drzwi,
Ruszył raźnie do swej wsi.
Idzie, idzie, piosnkę śpiewa:
„Szedł młodzieniec z Kowalewa”.
Noc minęła, nadszedł ranek,
Kiedy Wania wszedł na ganek.
©
20
Do drzwi stukać tak zaczyna,
Że aż strzecha się ugina.
Stuka, puka, krzyczy, wali,
Jakby cały dom się palił.
Powstawali bracia w mig
I ze strachu obaj w krzyk:
„Któż to stuka do mieszkania?”
„To ja, brat wasz, głupi Wania!”
Przestraszeni, rozgniewani,
Urągali bratu Wani,
Potem drzwi mu otworzyli
I do izby wprowadzili.
„Czemu milczysz, mów, próżniaku!”
Wania w łapciach i w kubraku
Włazi na piec, w kącie siada
I przygodę opowiada
O tym, jak na straży było
I co w polu się zdarzyło:
„Gwiazdy całą noc liczyłem,
Nawet oka nie zmrużyłem;
Księżyc świecił jasnym blaskiem,
Potem schował się za laskiem.
©
21
Nagle tuż koło mnie blisko
Pojawiło się diablisko:
Morda kota, oczy — szparki,
A świecące jak latarki!
No i zaczął diabeł pląsać,
Z naszych kłosów ziarno strząsać.
Nie znam się na takich żartach,
Więc wskoczyłem na łeb czarta,
A on, czując, co się święci,
Chciał mi w biegu kark ukręcić.
Ja niegłupi — mocniej jeszcze
Pochwyciłem go jak w kleszcze.
Szalał diabeł, wił się, wił,
Wreszcie całkiem opadł z sił:
»Puść mnie, Wania, nóg nie czuję.
Ja ci za to obiecuję
Przez rok dobrze się sprawować,
Prawosławny lud szanować«.
Słowom diabła uwierzyłem
I na wolność go puściłem”.
Umilkł Wania, ziewnął, mlasnął
I na piecu nagle zasnął.
©
22
Bracia, chociaż rozgniewani,
Słysząc tę opowieść Wani
Tak się głośno śmiać zaczęli,
Że sąsiedzi usłyszeli.
Nawet ojciec siwobrody
Łzy radości ścierał z brody,
Chociaż nieraz sam powiadał:
„Starcom śmiać się nie wypada”.
Dużo czasu czy też mało
Od dni tamtych przeleciało —
Osobiście o tej sprawie
Nie słyszałem słowa prawie.
Może minął rok lub więcej,
Może tylko sześć miesięcy —
Rzecz tę dzisiaj trudno zbadać...
Lepiej dalej opowiadać.
Otóż kiedyś brat Daniło
(Jakieś święto wtedy było),
Mając dość wolnego czasu,
Wszedł pijany do szałasu.
©
23
I cóż widzi? — Urodziwe
Dwa rumaki złotogrzywe
I konika malutkiego,
Do zabawki podobnego.
Konik garby miał na grzbiecie,
Uszy zaś najdłuższe w świecie.
„Los mi sam wyjaśnić chciał,
Po co Wania tutaj spał!”
Tak Daniło rzekł w zachwycie
I wytrzeźwiał całkowicie.
Po tych słowach do wsi wpada
I Gawryle opowiada:
„Słuchaj, konie urodziwe,
Dwa przepiękne, złotogrzywe,
Takie jakich nie zna świat,
Zdobył nasz ciemięga brat”.
Chwilę obaj poradzili,
Potem boso się rzucili
Przez pokrzywy, przez ścierniska,
Aby konie ujrzeć z bliska.
©
24
Wywrócili się przy rowie
(Każdy guza ma na głowie),
Lecz nie tracąc chwili czasu
Weszli razem do szałasu.
Konie rżały i chrapały,
Szmaragdowe oczy miały.
Zakręcony w drobne sploty
Spływał falą ogon złoty,
Ich kopyta diamentowe,
A perłami lśnią podkowy.
Piękne konie — co tu gadać
Car powinien ich dosiadać!
©
25
Bracia oczy wytrzeszczali,
Mało zeza nie dostali.
„Skąd te konie u głupiego? —
Rzekł brat starszy do średniego.
Już od dawna rzecz to znana,
Że skarb trafia do bałwana.
Stukaj głową — bardzo proszę —
Czy wystukasz choć trzy grosze?
Chcę ci rzec coś w tajemnicy:
Pojedziemy do stolicy,
Tam bojarom je sprzedamy,
A pieniądze pochowamy.
Za pieniążki, przecież wiesz,
I zabawisz się, i zjesz.
Z pełną sakwą wszystko kupi!
No, a Wania, brat nasz głupi,
Choćby wiele czasu strwonił,
Nie odnajdzie swoich koni.
Nie odnajdzie, w to nam graj,
Więc na zgodę rękę daj!”
Mknie godzina za godziną,
Dni za dniami prędko płyną,
©
26
Ale braciom czas się dłuży,
Bo wciąż myślą o podróży.
Już niedziela za dni parę,
Więc szykują się z towarem,
By w stolicy na przystani
Porozmawiać z mieszczuchami,
Spotkać kupca niemieckiego
I usłyszeć coś nowego.
Więc się najpierw pomodlili,
Potem ojcu pokłonili,
Wzięli konie po kryjomu
I cichaczem wyszli z domu.
©
27
Zaszło słońce w leśnej głuszy,
Gdy na nocleg Wania ruszył;
Idzie z kromką poprzez wieś
I wesołą nuci pieśń.
Wreszcie wziąwszy się pod boki
Niby w tańcu stawia kroki
I w podskokach, lekkim krokiem,
Do szałasu wchodzi bokiem.
Wiele tutaj się zmieniło —
Koni dawno już nie było;
Został tylko garbus mały.
,,A gdzież tamte się podziały?”
Konik stuka kopytkami,
Rusza głową i uszami,
Jakby chciał rzec: „Wytłumaczę”,
Ale Wania ciągle płacze:
Ach, wy konie buro siwe,
Dobre konie złotogrzywe!
Za was dałbym cały świat!
Cóż za diabeł mi was skradł?
©
28
Ach, wy konie urodziwe,
Dobre konie złotogrzywe!”
Konik zarżał na te słowa
I pocieszyć go spróbował:
„Strata twa jest wielką stratą,
Lecz znajdziemy radę na to.
Wiem, na szczęście, kto to zbroił —
To rodzeni bracia twoi.
Rozpacz nic ci nie pomoże...
Patrz, już wstaje świt na dworze.
Siadaj prędko na mój grzbiet,
Odnajdziemy zgubę wnet;
Choć niewielki jestem wzrostem,
Lecz najszybszym koniom sprostam,
Kiedy pomknę poprzez miedze,
Nawet diabła wnet wyprzedzę”.
Tu koń kładzie się na ziemię;
Wania wsuwa nogę w strzemię,
Mocno chwyta długie uszy,
Pokrzykując, by już ruszył.
©
29
A Garbusek z dumną miną
Wstał, na zgodę główką skinął,
Wstrząsnął grzywką, zarżał śmiało
I poleciał naprzód strzałą;
Tylko w drodze pod nogami,
Pył zakłębił się chmurami.
Mknąc na przełaj, w jednej chwili
Złodziejaszków dopędzili.
Braciszkowie oniemieli,
Posmutnieli, zbaranieli.
Chcieliby pod ziemię wpaść.
©
30
Wania krzyknął: „Nie wstyd kraść?!
Przewyższacie mnie mądrością,
Ale ja was uczciwością.
Skąd to macie moje konie?”
Na to starszy rzekł w obronie:
„Bez wątpienia wina nasza,
Za co bardzo cię przepraszam,
Lecz przynajmniej współczuć chciej
Naszej wspólnej doli złej.
Ciężka praca nas obarcza,
Ledwie z niej na chleb wystarcza...
A podatki, a pańszczyzna?
Trudno wyżyć — każdy przyzna.
Tak nam wszystko dokuczyło,
Że przez całą noc z Gawryłą
Naradzaliśmy się skrycie,
Jak by zmienić ciężkie życie.
I w wyniku tej rozmowy
Wpadliśmy na pomysł nowy,
Że się skończy wspólna bieda,
Gdy się twoje konie sprzeda.
©
31
Tobie za to na jarmarku
Chcemy kupić moc podarków:
Piękną czapkę z dzwoneczkami
I buciki z podkówkami...
A w dodatku — że tak powiem —
Coraz gorzej z ojca zdrowiem.
Mądry jesteś — co tu kryć —
Przecież jakoś trzeba żyć!”
Wania na to rzekł: „Ruszajcie!
Chcecie sprzedać, to sprzedajcie
Złotogrzywe konie dwa,
Ale z wami jadę ja!”
Bracia trochę się boczyli,
Lecz chcąc nie chcąc się zgodzili.
Mrok już zapadł dookoła,
Gdy najstarszy brat zawołał:
„Przez noc tutaj odpoczniemy,
Rano dalej pojedziemy!
Niech i konie na uwięzi
Spoczną sobie wśród gałęzi”.
Zeszli z wozu i po chwili
©
32
Kosz z jedzeniem opróżnili,
Po czym, trochę podchmieleni,
Położyli się na ziemi.
Wtem Daniło zauważył,
Że się w lesie ogień żarzy.
Na Gawryłę spojrzał bokiem,
Mrugnął chytrze lewym okiem,
Wskazał płomyk, drżący w dali,
Chrząknął, po czym jął się żalić:
„Straszna wkoło nas ciemnica,
Nie ma gwiazd ani księżyca,
Gdyby wyjrzał choć na chwilę,
Byłoby nam trochę milej.
A tak, drzemiąc przy tym drzewie,
Wyglądamy jak cietrzewie...
Lecz czekajcie...W tamtej stronie
Chyba jakiś ogień płonie...
Tak, na pewno!... Nawet blisko!...
Oj, potrzebne nam ognisko!
Byłoby to wprost cudownie!
Słuchaj, Wania, przynieś głownię!
©
33
Nie znalazłem w swych kieszeniach
Ni krzesiwa, ni krzemienia”.
Mówiąc myśli brat Daniło:
„Żeby cię tam udusiło!”
A Gawryło podpowiada:
„Bardzo dobrze się układa!
Spotka zbójców na polanie —
Śladu po nim nie zostanie!”
Dość namowy głuptasowi,
Na Garbusku się sadowi,
W bok piętami go uderza
I do ognia prosto zmierza.
Coraz jaśniej światło płonie,
Coraz prędzej biegnie konik.
Wreszcie wpada na polanę,
A tam — dziwy niesłychane.
Nie ma ognia, dym nie leci,
A polana cała świeci.
Wania nie rzekł ani słowa,
Jakby go ktoś zaczarował.
©
34
©
35
Wreszcie krzyknął: ,,Co się dzieje?
Niby ogień, a nie grzeje.
Świeci cudnie i nie gaśnie!”
Konik rzekł: ,,Ja ci wyjaśnię,
Dziwić tak się nie należy,
Tu Żar-ptaka pióro leży.
Lecz posłuchaj rady szczerej —
Pióra tego nie zabieraj.
Zostaw, zostaw pióro w lesie,
Bo nieszczęście ci przyniesie”.
Na to Wania: „Mów, co chcesz,
Ja mam własny rozum też!”
Podniósł pióro, w czapkę schował
I z powrotem pocwałował.
Ledwie wrócił, z konia zsiada
I tak braciom opowiada:
„Gdy na miejsce przyjechałem,
Opalony pień ujrzałem,
Jeszcze się troszeczkę tlił,
Więc dmuchnąłem z całych sił.
Choć dmuchnąłem raz po raz,
W końcu ogień jednak zgasł!”
©
36
Bracia całą noc nie spali,
Wciąż się z Wani naśmiewali.
On zaś legł na wiązce siana.
I spał mocno aż do rana.
Gdy przybyli do stolicy,
Wnet znaleźli się w dzielnicy,
Gdzie jarmarcznych pełno kramów,
Sklepów, budek i straganów.
W tym to mieście zwyczaj powstał,
Że dopóki sam starosta
Nie pojawi się na dworze,
Nikt sprzedawać nic nie może.
Jedzie! Jedzie! Już jest blisko,
Zbliża się na targowisko.
Jedzie dumny w wielkiej czapie,
Stu strażników za nim człapie.
Herold pośród nich brodaty,
Długonosy i wąsaty,
Z trąby złotej głos dobywa
I do dzieła kupców wzywa:
©
37
„Kupcy! Sklepy otwierajcie
I towary rozkładajcie!
A dozorcy niechaj siedzą,
Niech uważnie wszystko śledzą,
Żeby nikt z tutejszych ludzi
Oszukaństwem rąk nie zbrudził”.
Kupcy sklepy otwierają,
Kupujących zapraszają:
„Hej, prosimy zacnych panów
Do nas, do nas, do straganów!
©
38
To nie żadne czary-mary,
Lecz przeróżne są towary!”
A tymczasem pan starosta
Chciał do koni się przedostać.
W prawo, w lewo patrzy dumnie
Konie lud otacza tłumnie.
Ciżba wielka dookoła
Rozgadana i wesoła.
Śmiech starostę zaciekawił,
Więc strażników swych wyprawił,
Aby gawiedź w jednej chwili
Biczyskami rozpędzili.
„Hej, motłochu bosonogi,
Na bok z drogi! Na bok z drogi”! —
Straż przyboczna groźnie krzyczy
I co chwila strzela z biczy.
Tłum staroście się pokłonił
I przepuścił go do koni.
Stoją konie większe, mniejsze,
A wśród nich dwa najpiękniejsze.
©
39
Konie młode, konie wrone,
Lśnią się grzywy zaplecione,
Karbowany w drobne sploty
Spływa falą ogon złoty...
Stał starosta, zerkał, sapał,
Wreszcie w głowę się podrapał.
„Dużo koni już widziałem.
Ale te są niebywałe!”
Straż się nisko pokłoniła,
Mądrość pana pochwaliła.
On tymczasem rzekł do straży:
„Niechaj nikt się nie odważy
Kupić koni tych wspaniałych,
Jeśli chce być zdrów i cały!
Mam ja pomysł znakomity:
Pozostawiam tu część świty,
Sam zaś jadę ku dworowi,
Sprawozdanie zdać carowi”.
Wkrótce potem nasz starosta
Do pałacu się przedostał.
„Przebacz, panie mój! — powiada
©
40
I na ziemię plackiem pada. —
Ważne niosę ci nowiny,
Więc mi głowy nie ucinaj!”
Car rzekł na to: „Szkoda słów,
Jak chcesz mówić — zwięźle mów”.
„Powiem wszystko szczegółowo:
Wiesz, że służę ci wzorowo;
Służę nocą, służę dniem,
Z poświęceniem...”— Wiem, wiem, wiem.
„Otóż dziś ze swym oddziałem
Wprost na jarmark pojechałem.
Słyszę hałas, krzyk i szum,
Patrzę, stoi wielki tłum.
Nie chcąc darmo czasu trwonić
Nakazałem go rozgonić.
Jak kazałem — tak się stało.
Wtem rzecz widzę niebywałą:
Stoją konie, większe, mniejsze,
A wśród nich dwa najpiękniejsze.
Konie młode, konie wrone,
Lśnią się grzywy zaplecione.
Karbowany w drobne sploty
©
41
Spływa falą ogon złoty,
Ich kopyta diamentowe,
A perłami lśnią podkowy”.
Car nie może już usiedzieć.
„Bardzo dobrze o tym wiedzieć.
Lepiej by zaś jeszcze było,
Gdyby konie się kupiło.
Hej, szykujcie mi karocę!”
I karoca już turkoce.
Za nią strzelców jedzie wielu.
Oto orszak już u celu.
Tłum się przed nim nisko skłonił,
A car zmierza wprost do koni.
Spojrzał na nie i oniemiał —
Grzmią okrzyki, pozdrowienia —
On nie zważa, zwalnia kroku,
Patrzy z przodu, patrzy z boku,
Klepie dłonią kształtne grzbiety,
Bada długo ich zalety,
Po czym gładzi kręte sploty
©
42
Karbowanej grzywy złotej.
Napatrzywszy się do syta,
Niecierpliwych dworzan pyta:
„Gdzie właściciel!? Mówcie żwawo!
Kto ma do tych koni prawo?”
Wania wziąwszy się pod boki
Wyszedł z tłumu dumnym krokiem.
„Mości carze, tutaj stoję,
©
43
A te konie to są moje”.
Car rzekł: „Mówmy więc o cenie!
Czy je sprzedasz?” — „Nie, zamienię
„Co byś w zamian chciał odebrać?”
„Dwakroć po pięć czapek srebra”.
„Czyli dziesięć muszę stracić?
Ano, zgoda. Hej, wypłacić!”
Już do stajni orszak ruszył.
Idą konie wśród koniuszych,
Doświadczonych i dorodnych,
W pięknych strojach, strojach modnych.
Pstrzą się pasy kolorowe,
Świszczą bicze safianowe.
Do rozstajnych doszli dróg —
Tu ich konie zbiły z nóg.
Pozrywały uzdy złote
I na jarmark mkną z powrotem.
Wtedy car rzekł do Iwana:
„Rzecz doprawdy niesłychana.
Nikt uporać się nie może
©
44
Z rumakami na mym dworze
Odtąd będziesz miał robotę,
Będziesz nosił stroje złote
I od dzisiaj ci oddaję
Zarząd moich dworskich stajen.
Spełnię to, co obiecuję.
No więc zgoda?” — „Popróbuję!
Nawet wielką mam ochotę
Nosić piękne stroje złote,
A w dodatku car mi daje
Zarząd wszystkich swoich stajen.
Istny cud! Zrobione. Któż by
Nie chciał przyjąć takiej służby?
Będę, carze, wiernym sługą,
Lecz mi pozwól sypiać długo,
Bo jak nie, to bywaj zdrów!”.
Rzekł do koni parę słów
I zdejmując rękawicę
Poszedł z nimi przez ulicę.
Popłynęła pieśń głuptasa —
Konie w tańcu jęły hasać,
©
45
A Garbusek obok Wani
Tańczył dziarsko z przysiadami.
Ludzie wokół oniemieli.
Bracia zaś pieniądze wzięli,
Za cholewy je schowali I do domu pojechali.
W domu srebro podzielili,
W jednym dniu się ożenili
I przez długie, długie lata
Wspominali Wanię brata.
©
46
CZĘŚĆ DRUGA
W BAJCE TREŚĆ SIĘ SZYBKO ZMIENIA

WOLNIEJ BIEGNĄ WYDARZENIA
©
47
Posłuchajcie, chrześcijanie,
Co się z Wanią dalej stanie.
Chociaż rzecz nie była prosta —
Na carowy dwór się dostał.
Jest koniuszym. Choć dni płyną,
Nie zatęsknił za rodziną,
Ni za wioską, ni za chatą,
Jak by nie miał czasu na to.
Zresztą, cóż mu po rodzinie?
Wania ma tu pełne skrzynie
Pięknych ubrań. Zaś bucików
Jeszcze więcej — wprost bez liku!
©
48
Jada, sypia znakomicie,
Istna rozkosz takie życie!
Po miesiącu — los tak zdarzył —
Stary ochmistrz zauważył...
podam tu ze swojej strony:
Ochmistrz ten był przełożonym
Służby cara przez lat parę,
Z pochodzenia zaś bojarem.
Co dzień myślał już od rana,
jak by pozbyć się Iwana.
Może nawet wisieć będę,
precz wykurzę stąd przybłędę” —
mawiał często po cichutku,
śledził stajnię, lecz bez skutku.
Kryjąc podstęp sam się starał
postępować jak niezdara,
by rzec Wani w pewnym czasie:
precz ze dworu, ty brudasie!”
Po miesiącu — los tak zdarzył —
stary ochmistrz zauważył,
©
49
Że choć Wania w dzień czas trwoni
I nie czyści swoich koni,
Oba konie złotogrzywe
Są niezwykle urodziwe;
czyste, dobrze nakarmione,
Grzywy mają zaplecione,
Grzywki spięte w pięknych lokach,
Sierść — jak jedwab lśni po bokach,
W żłobach siano smaczne leży
I w korycie pokarm świeży.
A w poidłach, tuż pod spodem,
pełno słodkiej wody z miodem.
Ochmistrz myśli: „Czekaj, ach, ty!
Widać z piekłem masz konszachty.
Pewnie jakiś skrzat cierpliwy
Pozaplatał koniom grzywy.
Już ja, bratku, cię nakryję,
Sznur ukręcę na twą szyję.
Mam już cały pomysł w głowie —
Car się wielu rzeczy dowie.
Wkrótce już mu udowodnię
©
50
Koniuszego ciężkie zbrodnie.
Z tego jasno wszak wynika,
Żeś jest sługą czarownika!”
Gdy zmierzch zapadł ponad krajem,
Ochmistrz — były rządca stajen —
Niedaleko koni obu
Skrył się w jednym z większych żłobów.
Północ. Ochmistrz zaś rad nierad
Czeka — strach mu dech zapiera.
Na wpół żywy w owsie siedzi
I przez szparkę stajnię śledzi.
Czeka, czeka osowiały,
Wtem... drzwi głucho zaskrzypiały,
Jeden z koni się poruszył
I do stajni wszedł koniuszy.
Na zasuwkę drzwi zamyka,
Kładzie czapkę do cebrzyka
I wyjmuje uśmiechnięty
W trzy gałganki zawinięty
©
51
Wielki skarb na czasy owe —
Piękne pióro Żar-ptakowe.
W całej stajni widno, jasno —
Ochmistrz może by i wrzasnął,
Lecz ze strachu zadrżał cały,
Aż się ziarna posypały.
A tymczasem gość nie zwleka;
Włożył pióro do sąsieka
I z uciechy klaszcząc w dłonie,
Zaczął czyścić oba konie.
Plecie grzywy, piosnki śpiewa,
Niczego się nie spodziewa.
Ochmistrz zaś, ukryty w żłobie,
W strachu nie wie, co ma robić,
Przez powieki przymrużone
Patrzy z lękiem w Wani stronę.
„Ach, tak! — wreszcie zamamrotał.
Źle się skończy ta robota.
Car się jutro wreszcie dowie,
Co ukrywasz w głupiej głowie.
Doczekamy tylko świtu
I nie wrócisz więcej ty tu!”
©
52
Wania nic się nie spodziewa,
Plecie grzywy, piosnki śpiewa,
Chwali koni swych urodę,
Do poideł wlewa wodę,
Sypie w żłoby ziarno świeże
I do koni znów się bierze.
Wreszcie ziewnął, pióro schował,
Wiązkę siana przygotował
I legł na niej obok koni
Kryjąc czapkę tuż przy skroni.
©
53
Świt rozjaśnił błękit nieba,
Ochmistrz z owsa się wygrzebał,
Słyszy — Wania mocno chrapie.
„Czekaj, bratku, tu cię złapię!”
Po cichutku się zakrada
Wprost do czapki. Rękę wkłada,
Chwyta pióro wielce rad
I po piórze zginął ślad.
Ledwie car otworzył oczy,
Już ku niemu ochmistrz kroczy.
O podłogę stuknął głową
I rzekł: „Panie pozwól słowo!
Ważne niosę ci nowiny,
Więc mi głowy nie ucinaj!
Zanim każesz mnie wychłostać,
Pozwól chwilkę z tobą zostać”.
„Zgoda, słucham twoich słów,
Tylko szczerą prawdę mów.
Znasz mnie przecież wiele lat —
Mam na kłamców tęgi bat”.
Ochmistrz zebrał wszystkie siły
©
54
I zawołał: „Carze miły!
Wierz mym słowom, bardzo proszę
Pod przysięgą ci donoszę:
Każdy o tym wie, że Iwan
Przed twym okiem coś ukrywa.
To nie żadne skarby złudne,
Lecz Żar-ptaka pióro cudne...”
„Pióro cudne?... O, przeklęty!
Nie pomogą mu wykręty.
©
55
Skradł je, chociaż był bogaty...
Weźmie za to tęgie baty!...”
Na to ochmistrz: „Miły panie,
Wiem coś jeszcze o Iwanie!
Iwan chwali się wśród ludzi,
Co zgorszenie wielkie budzi,
Że dostarczy ci Żar-ptaka,
Jeśli twoja wola taka”.
Tu się ochmistrz nisko skłonił
I carowi dał na dłoni
Niebywałe w swojej krasie
Pióro — istny cud — Żar-ptasie.
Car oglądał je w podziwie,
Śmiał się, gładził ręką tkliwie,
Gryzł koniuszek, smak próbował,
Do szkatułki wreszcie schował
I zawołał: „Hej, dworzanie,
Niech przede mną Iwan stanie!”
Zawezwany wprost od koni,
Wania się przed carem skłonił
©
56
I zapytał w tejże chwili:
„Po coście mnie obudzili?”
Car przymrużył oko lewe
I powstając z wielkim gniewem,
Krzyknął: „Milczeć! Nic nie gadać!
Masz mi tylko odpowiadać.
Doszło do nas, że bezprawnie,
Uszczuplając skarb nasz jawnie,
Tyś Żar-ptaka pióro jasne
Ukrył jakby swoje własne.
Carem jestem — nie bojarem!
Biada, jeśliś przebrał miarę!”
Wania zmieszał się troszeczkę,
Lecz do cara rzekł: „Chwileczkę!
Skąd się o tym dowiedziałeś?
Czapki mej nie oglądałeś!
Tyś nie prorok. Bez wątpienia
Możesz wsadzić do więzienia,
Możesz kazać mnie wychłostać,
Lecz skąd mam to pióro dostać?”
„Lepiej ze mną się nie drażnij!...”
„Mówię przecież najwyraźniej:
©
57
To są plotki niebywałe,
Bo ja pióra nie widziałem!”
Tu car zerwał się z posłania,
Wziął szkatułkę, krzycząc: „Wania!
Upór nic ci nie pomoże,
Gdy szkatułkę tę otworzę.
Już otwarta — popatrz teraz!
No!... I po cóż się wypierasz?”
©
58
Drżąc jak listek podczas burzy,
Wania spojrzał — brwi nachmurzył.
Czapka z rąk mu wyleciała...
„Cóż, nauczka się przydała? —
Car zawołał. — Chyba dość ci?”
„Panie, błagam cię, litości!
Chciej wybaczyć, nie czyń krzywdy,
Nie okłamię cię już nigdy!” —
Krzyknął Wania w wielkiej trwodze
I legł plackiem na podłodze.
„Kara na ten raz cię minie.
Zapomnimy o twej winie —
Car przemówił — lecz, mój drogi,
Wiedz, że w gniewie bywam srogi
I wystarczy jedno słowo,
By się człek pożegnał z głową!
A mam jeszcze sprawę drobną:
Przechwalałeś się podobno.
Że dostarczysz mi Żar-ptaka,
Jeśli moja wola taka.
Różne ponoć znasz sposoby,
Więc postaraj się go zdobyć”.
©
59
Wania zerwał się z podłogi:
„To nieprawda, carze drogi.
Nigdy tego nie mówiłem.
Pióro — zgoda — ja ukryłem,
Ale ptaka nadaremnie
Chcesz podstępem wmówić we mnie”.
Tu carowi drgnęła broda.
„Na rozmowy czasu szkoda! —
Rzekł. — Nie będę mówił wiele.
Zanim miną trzy niedziele,
Masz dostarczyć mi Żar-ptaka
Albo będziesz gorzko płakał,
Bo przysięgam na swą brodę,
Choćbyś nawet wszedł pod wodę,
Każę wsadzić cię na pal.
Precz mi z oczu! Próżny żal!”
Wania z płaczem się pokłonił
I powrócił do swych koni.
Gdy Garbusek ujrzał Wanię,
Chciał rozpocząć przed nim taniec,
Nagle ujrzał łzy chłopaka
©
60
I o mało nie zapłakał.
„Mów, Waniusza, mówże śmiało,
Czy coś złego cię spotkało? —
Zatroskanym głosem spytał,
Wznosząc w górę dwa kopyta. —
Bez namysłu wyznaj szczerze
Wszystko, co na sercu leży.
Czy kłopoty masz ze zdrowiem?
Czy dokucza ci zły człowiek?
Ja pomogę, póki żyję!”
Wania objął go za szyję,
Parę razy pocałował
I odezwał się w te słowa:
„Bieda ze mną, i to jaka!
Mam carowi dać Żar-ptaka.
Komuż troski zwierzę, komuż?
Ty, Garbusku, mi dopomóż”.
Na to konik. „Trosk masz wiele,
Lecz pomocy ci udzielę
Spotkał cię ten los złowrogi,
Boś nie słuchał mej przestrogi;
A pamiętasz moje słowa,
©
61
Gdyś Żar-ptaka pióro chował —
Rzekłem: „Słuchaj rady szczerej,
Pióra tego nie zabieraj!
Zostaw, zostaw pióro w lesie,
Bo nieszczęście ci przyniesie”
Widzisz teraz, Wania miły,
Słowa moje się sprawdziły.
Lecz to dla mnie rzecz niewielka,
Prawdę mówiąc, bagatelka.
Gorsze jeszcze przyjdą biedy,
Mą usłużność poznasz wtedy
Teraz idź do cara, Wania,
©
62
I tak powiedz bez wahania:
»Carze, zanim w drogę ruszę
Dwa koryta dostać muszę,
Wybornego prosa miarę
I butelek wina parę.
Skoro tylko dzień zaświta,
Wyruszymy w świat z kopyta«„.
Wania idzie ku dworowi
I przedstawia rzecz carowi:
,,Carze, zanim w drogę ruszę,
Dwa koryta dostać muszę,
Wybornego prosa miarę
i butelek wina parę!
Skoro tylko dzień zaświta,
Wyruszymy w świat z kopyta”.
Car rozkazał, by dworzanie
Wypełnili to żądanie,
Potem rzekł z uśmiechem błogim:
„Jesteś zuch!... Szczęśliwej drogi!”
©
63
Dnia drugiego, wcześnie z rana,
Konik krzyknął na Iwana:
„Gospodarzu! Czas już! Wstawaj!
Czeka nas niełatwa sprawa!”
Wstał Waniusza i bez słowa
Zaczął w drogę się szykować.
Wziął koryta, prosa miarę
I butelek wina parę.
Cieplej ubrał się nasz chwat,
©
64
Na konika swego wsiadł
I z olbrzymią chleba kromką
Wprost na wschód pojechał łąką,
Myśląc tylko o Żar-ptaku.
Jadą tydzień — ani znaku!
Wreszcie rankiem, dnia ósmego
W głębi lasu ponurego
Konik parsknął: „Mój kochany!
Dojeżdżamy do polany;
Na polanie tej jest góra
Cała srebrna — szczyt jej w chmurach.
Tu o świcie z górnych szlaków
Przylatuje moc Żar-ptaków
Pić ze źródła czystą wodę,
Tu najłatwiej do nich podejść”.
I Garbusek po tych słowach
Na polanę pocwałował.
Cóż za łąka! Trawa płowa,
Ciemna, jasna, szmaragdowa;
Lekki wietrzyk nad nią wieje,
Iskierkami rosę sieje;
©
65
Wśród zieleni tej bogatej
Przecudowne rosną kwiaty,
A na środku, aż w obłoki,
Pnie się w górę szczyt wysoki.
Jakbyś chmur zastępy zebrał,
Stoi góra cała srebrna.
Słońce blaskiem swych promieni
Złoci górę i czerwieni.
Każda krawędź iskry wznieca,
A szczyt pali się jak świeca.
Koń Garbusek po szczelinach
Na szczyt góry już się wspina.
Przebrnął jedną, drugą milę
I zatrzymał się na chwilę.
„Słuchaj, Wania, chłopcze chwacki,
Tu się szykuj do zasadzki.
Najpierw zmieszaj należycie
Wino z prosem w tym korycie —
Słuchaj rad swojego sługi —
Sam się skryj w korycie drugim
I uważnie patrz ukradkiem.
©
66
Dziwnych zdarzeń będziesz świadkiem
Zanim zorza blask roznieci,
Stado ptaków tu przyleci.
Nakarmione naszym prosem
Zaczną krzyczeć dziwnym głosem.
Wtedy — jeśliś nie pokraka —
Najbliższego schwytaj ptaka.
A gdy chwycisz, Wania miły,
Krzycz «Pomocy!» — z całej siły.
Ja ci pomoc mą okażę”.
,,A jeżeli się oparzę? —
Wania nasz Garbuska spytał
Sypiąc proso do koryta. —
Wiem już! Włożę rękawice,
Wtedy nawet ogień chwycę!”
I nie wdając się w rozmowę
Pod koryto wlazł dębowe.
Chociaż bardzo niecierpliwy,
Leży cicho, jak nieżywy.
Północ. Szumią drzewa w lasku.
Nagle... cała góra w blasku —
©
67
Widno wokół jak w południe:
To Żar-ptaki świecą cudnie.
Lecą, krzyczą dziwnym głosem,
Przywabione smacznym prosem.
Leżąc obok pod korytem,
Wania śledzi je z zachwytem.
Patrzy, dłoń zanurza w trawie
I tak sam do siebie prawi:
„Czekaj, ty diabelska siło!
Ileż was tu się zjawiło?
Pięć dziesiątek to niemało —
Gdyby wszystkie się złapało,
To bym pięknie się obłowił!
Strach pomyśleć człowiekowi!
Nóżki światłem lśnią czerwonym;
Istny cud — to ich ogony.
Kury takich nie miewają,
A blask jaki rozsiewają —
Jak ojcowski piec, gdy płonie!”
Po tych słowach zatarł dłonie
Nasz Waniusza, chłopak chwacki,
I wyśliznął się z zasadzki.
©
68
©
69
Pełzł przez chwilę na czworakach
I za ogon chwycił ptaka.
„Hej, Garbusku skarogniady!
Pomóż mi, bo nie dam rady!
Trzymam ptaka z całej siły,
Pomóż mi, Garbusku miły!”
Przybył konik na wołanie
I pochwalił zręczność Wani:
„Przyjm uznania szczere słowa,
Ptaka zaś do worka schowaj!
Worek skarb nie lada kryje,
Lepiej zawieś go na szyi!
Czas w powrotne ruszyć szlaki”.
„Pozwól mi nastraszyć ptaki! —
Mówi Wania. — Patrz, koniku,
Ileż ich tu! Wprost bez liku!”
I chwyciwszy worek w dłonie
Całe stado z drzewa zgonił.
Siejąc blask nie byle jaki
Poderwały się Żar-ptaki,
Złote koło zakreśliły
I za chmury się ukryły.
©
70
Kiedy wrócą? Nie wiadomo;
Trzeba wracać już do domu.
Wania cenny skarb przytroczył
I na konia zręcznie wskoczył.
Wnet do zamku przyjechali.
„Mam cię ganić czy też chwalić? —
Rzekł car. — Czekam odpowiedzi!'
I ochmistrza bacznie śledzi.
Ten zaś, wzniósłszy w górę łokcie,
Jął ze strachu gryźć paznokcie.
Wtedy Wania odparł dumnie:
„Żar-ptak siedzi w worku u mnie”
„Więc go pokaż!” — „Nim pokażę,
Rozkaż panie, niechaj straże
Zamkną wszystkie okiennice,
By ogarnął mrok świetlicę”.
Na to car rzekł: „Hej, do dzieła!”
Okiennice straż zamknęła,
Wania złożył wór na stole.
„No, wylatuj, mój sokole!”
Żar-ptak taki blask roztoczył,
©
71
Że poraził wszystkim oczy.
Car się zaczął głośno żalić:
„Święci pańscy! Dwór się pali!
Hej, strażników zawołajcie!
Ściany wodą polewajcie!”
„To nie pożar, carze, słuchaj!
To z Żar-ptaka jasność bucha. —
Tu się Wania zaniósł śmiechem. —
Widzisz, jaką to uciechę
Dziś sprawiłem tobie, panie!”
©
72
Na to car rzekł: „Mądre zdanie!
Bardzo kocham dziś Waniuszę.
Rozweselił moją duszę!
A że jestem wdzięczny szczerze,
Będziesz moim masztalerzem!”
,,Cóż, przegrałem z tym hultajem
Ochmistrz, były rządca stajen,
Zamamrotał tak pod nosem —
Lecz policzę się z młokosem!
O, nie zawsze ci się uda
Pokazywać takie cuda!
Nie unikniesz mej zapłaty,
Ja cię wpędzę w tarapaty!”
W trzy tygodnie od dnia tego
U kucharza zamkowego
W wieczór, kiedy pracy mało,
Paru dworzan się zebrało;
Miód z dzbanuszków popijali
I o dziwach rozprawiali.
Jeden z dworzan rzekł z zapałem:
©
73
„Piękny prezent dziś dostałem!
Cudną książkę od sąsiada!
Jest niewielka, lecz powiadam,
Choć pięć bajek tylko mieści,
Za to ile w nich jest treści!
Wprost nadziwić się nie można,
Gdy się wszystkie bajki pozna!”
Tu zabrała głos gromada:
„Przyjacielu, opowiadaj!”
„Mam do tego szczere chęci,
Tylko którą? — Bo jest pięć ich.
Pierwsza bajka jest o bobrze,
Tę o carze też znam dobrze,
©
74
Trzecia... pamięć mi nie służy...
Wiem już! Trzecia o podróży.
Czwarta jest o księciu śmiałym,
Piąta... piąta... zapomniałem!
Nie przypomnę, mimo chęci...
Choć po głowie mi się kręci...”
„No, to zostaw ją!” — „A może
O ślicznotce w ciemnym borze?”
„Racja! Zgadłeś, mój kuzynie!
Piąta jest o Cud-dziewczynie.
Wybierajcie więc, sąsiedzi,
Którą mam wam opowiedzieć?”
,,O dziewczynie mów nam śmiało!
Dość o carach się słyszało,
A ślicznotek mało znamy,
Chętnie bajki posłuchamy!”
I dworzanin z dumną miną
Na znak zgody ręką skinął.
„Gdzie się kończą świata strony,
Jest ocean niezmierzony.
Po tym właśnie oceanie
©
75
Jeżdżą tylko bisurmanie;
Stamtąd idzie też nowina,
Że przebywa tam dziewczyna,
Nie zwyczajna białogłowa,
Ale córka księżycowa.
Słońce jest jej starszym bratem;
Mówią o niej też poza tym,
Że ubrana w kaftan krasny
Płynie w złotej łodzi jasnej
I zanurza srebrne wiosło,
By po falach łódkę niosło.
Gra na gęślach dla rozrywki,
Nucąc pieśni w takt przygrywki...”
Ochmistrz dłużej już nie słuchał
Wybiegł z kuchni bez kożucha
Prościuteńko ku dworowi
Sprawozdanie zdać carowi;
O podłogę stuknął nosem
I zaśpiewał cienkim głosem:
„Ważne niosę ci nowiny,
Więc mi głowy nie ucinaj!
©
76
©
77
Zanim każesz mnie wychłostać,
Pozwól chwilę z tobą zostać!”
„Czas do rzeczy — szkoda słów! —
Tylko szczerą prawdę mów!” —
Car zawołał wstając z łoża.
Na to ochmistrz: „Kilku dworzan
U kucharza dzisiaj było
I za twoje zdrowie piło.
Jeden z dworzan, co tam siedział,
Wreszcie bajkę opowiedział,
Bajkę, która w świecie słynie —
O niezwykłej Cud-dziewczynie.
Wtedy Iwan niedołęga
Na twą brodę nam przysięgał,
Że zna dobrze tę ptaszynę —
Tak on nazwał Cud-dziewczynę —
I dostarczyć ją z daleka
Na twój carski dwór przyrzekał.
Szczera prawda, panie, wierzaj!”
„Wezwać mi tu masztalerza!” —
Gniewnym głosem car zawołał.
Nim się ochmistrz skłonić zdołał,
©
78
Już posłańcy w jednej chwili
Do Iwana popędzili
I przerwawszy mu sen błogi,
Znów przywiedli w dworskie progi
Car tak zaczął: „Mój Waniusza,
Doszła wieść do naszych uszu,
Różne mówią mi osoby,
Że przechwalasz się, jakobyś
Jakąś inną znał ptaszynę,
Krótko mówiąc — Cud-dziewczynę.
Na to Wania: „Skąd te słowa?
©
79
To wyraźna jest obmowa!
Alboś to uroił we śnie,
Lecz nie uda ci się zwieść mnie”.
Tu carowi drgnęła broda:
„Na rozmowy czasu szkoda! —
Rzekł. — Nie będę mówił wiele!
Jeśli mi we trzy niedziele
Nie dostarczysz Cud-dziewczyny,
Nie daruję ci twej winy.
I przysięgam na swą brodę,
Choćbyś nawet wszedł pod wodę,
Każę wsadzić cię na pal.
Precz mi z oczu! Próżny żal!”
Wania z płaczem się pokłonił
I powrócił do swych koni.
Głos Garbuska go przywitał. —
Możeś chory — konik pytał. —
Co przede mną znowu kryjesz?”
Wania objął go za szyję,
©
80
Parę razy pocałował
I odezwał się w te słowa:
„Pewnie z ręki cara zginę!
Mam mu zdobyć Cud-dziewczynę...
Komuż troski zwierzę, komuż?
Ty, Garbusku mi dopomóż!”
Na to konik: „Trosk masz wiele,
Lecz pomocy ci udzielę.
Spotkał cię ten los złowrogi,
Boś nie słuchał mej przestrogi.
Dla mnie jest to rzecz niewielka,
Prawdę mówiąc, bagatelka,
Gorsze jeszcze przyjdą biedy.
Moją wierność poznasz wtedy.
Teraz idź do cara, Wania,
I tak powiedz bez wahania:
„»Nim po Cud-dziewczynę ruszę
Dwa obrusy dostać muszę,
Namiot złotem wyszywany,
Smakołyki nadziewane
©
81
Według wzoru zamorskiego
i bakalie oprócz tego«„.
Wania idzie ku dworowi
I przedstawia rzecz carowi:
„Nim po Cud-dziewczynę ruszę,
Dwa obrusy dostać muszę,
Namiot złotem wyszywany,
Smakołyki nadziewane
i bakalie oprócz tego”.
„Dobrze, zgoda, mój Waniuszka!”
Car zawołał wstając z łóżka
I rozkazał, by dworzanie
Wypełnili to żądanie.
Potem rzekł z uśmiechem błogim:
„Jesteś zuch!... Szczęśliwej drogi!'
Dnia drugiego, wcześnie z rana,
Konik krzyknął do Iwana:
„Gospodarzu! Czas już! Wstawaj!
Czeka nas niełatwa sprawa!”
©
82
Wstał Waniusza i bez słowa
Zaczął w drogę się szykować.
Wziął obrusy wraz z namiotem,
Smakołyki i kompoty
I bakalie oprócz tego.
Wszystko razem zapakował,
Związał sznurkiem,
w worek schował.
I z olbrzymią chleba kromką
Wprost na wschód pojechał łąką,
Myśląc wciąż o Cud-dziewczynie.
Jadą, jadą, a czas płynie.
Wreszcie rankiem dnia ósmego
W głębi lasu ponurego
Konik skinął swemu panu:
,,Blisko stąd do oceanu,
Gdzie dziewica urodziwa
Przez rok cały łodzią pływa;
©
83
Dwakroć tylko w owym czasie
Na brzeg schodzi w pełnej krasie.
Właśnie jutro przyjdzie do nas,
O czym zresztą się przekonasz”.
Dzielny konik po tych słowach
Ku brzegowi pocwałował,
Gdzie dopływał już z oddali
Biały grzebień groźnej fali.
©
84
Już z konika Wania zsiadał,
Kiedy konik tak powiada:
„Rozbij namiot, a w namiocie
Na obrusach złóż łakocie
przysmaki, i bakalie
Przyrządzone najwspanialej.
Zrób to wszystko, no a potem
Sam się połóż za namiotem.
Widzisz płynie łódka chyża...
Cud-dziewczyna już się zbliża.
Wnet w namiocie twym się skryje.
Gdy przekąsi i popije,
Zaraz weźmie się do grania.
Wtedy ty — pamiętaj, Wania,
Bez namysłu wejdź do środka,
Chwyć!... I nasza już ślicznotka.
Tylko trzymaj z całej siły
I »Pomocy!« —krzycz, mój miły!
Ja w tej samej chwili prawie
Na usługi twe się zjawię.
I wrócimy... Lecz uważaj,
Bo się przecież różnie zdarza;
©
85
Jeśli coś zaniedbasz, wtedy
Nie unikniesz wielkiej biedy”.
Pomknął konik.
Po tych słowach
Wania się za namiot schował
I wydłubał w nim szczelinę,
By podglądać Cud-dziewczynę.
Minął czasu okres krótki;
Piękne dziewczę wyszło z łódki
I z gęślami krocząc śmiało,
Do namiotu się dostało.
„Hm! Więc to jest Cud-dziewczyna
Wania dziwić się zaczyna. —
Bajka mówi o niej przecież,
Że jest najpiękniejsza w świecie
I niezwykłe ma zalety,
A ta wątła jest, niestety;
W pasie cienka na trzy cale
I rumieńców nie ma wcale.
Nóżki można rzec — nóżeczki!
Małe jakby u laleczki!
©
86
©
87
Niech się kocha w niej, kto zechce,
Ja jej nawet darmo nie chcę”.
Wtem dziewczyna grać zaczęła,
Pieśń tak słodko popłynęła,
Że Waniusza w jednej chwili
Ku murawie głowę schylił
I wsłuchany w głos upojny,
W sen zapada najspokojniej.
Zachód cicho się dopalił,
Gdy Garbusek gdzieś z oddali
Przybiegł i nad Wani głową
Zarżał, po czym rzekł surowo:
„Śpij, Waniusza! Spij, łaskawy!
I przesypiaj własne sprawy.
Car ci tego nie przebaczy!”
Wania zerwał się w rozpaczy
Nad nieszczęsnym swoim losem,
Zaczął prosić drżącym głosem:
„Przebacz mi i broń od krzywdy.
Już nie zaśpię więcej nigdy”.
„Lepiej niech ci Bóg przebaczy! —
©
88
Krzyknął konik i tłumaczy: —
Zło naprawisz! Jak? Wyjaśnię!
Tylko biada, jeśli zaśniesz;
Jutro rankiem, prosto z brzegu
Do namiotu złocistego
Znowu wejdzie Cud-dziewczyna,
By wychylić kielich wina.
Jeśli wtedy zaśniesz, bracie,
Własną głową to przypłacisz”.
Tu się konik w lesie schował;
Wania ruszył zaś bez słowa
Szukać gwoździ w płytkiej wodzie
Z roztrzaskanych starych łodzi,
Aby kłuć się w takiej chwili,
Gdy się do snu głowa schyli.
Raniuteńko dnia drugiego
Do namiotu złocistego
Cudne dziewczę płynie w łodzi.
Już się zbliża, na brzeg schodzi
I z gęślami krocząc śmiało,
Do namiotu się dostało...
©
89
Cud-dziewczyna grać zaczęła;
Pieśń tak słodko popłynęła,
Że Waniusza nasz po chwili
Znowu głowę do snu schylił.
Wtem się ocknął i zawołał:
„Teraz umknąć mi nie zdoła!
Znam ja, szelmo, twoje cuda.
Drugi raz ci się nie uda”.
Wbiegł do środka, nic nie pyta,
Tylko długi warkocz chwyta...
„Hej, Garbusku skarogniady!
©
90
Pomóż mi, bo nie dam rady!”
Konik zjawił się od razu:
„Zuchem jesteś gospodarzu!
Siadaj na mnie, Wania miły,
Trzymaj zdobycz z całej siły!”
Dojeżdżają do stolicy.
Car już czeka na ulicy.
I ślicznotkę wśród gawiedzi
Osobiście na dwór wiedzie,
Pod baldachim przebogaty,
Haftowany w piękne kwiaty.
W oczy patrzy jej ciekawie
I słodziutkie słówka prawi:
„Dziewczę cudne, powiedz słowo!
Czy się zgadzasz być carową?
W chwili kiedy cię ujrzałem,
Z duszy, z serca pokochałem.
Twoje oczy tak migocą,
Że mi spać nie dadzą nocą,
A gdy biały dzień nastanie,
Będą dręczyć niesłychanie.
©
91
Słówko powiedz mi łaskawie —
Najwspanialsze gody sprawię!
Ślub weźmiemy jutro z rana...
Czy się zgadzasz? Mów, kochana!
Jaka smutków twych przyczyna?”
A tymczasem Cud-dziewczyna
Nie odzywa się ni słowem
I odwraca na bok głowę.
Car obrazy nie dostrzega,
Dalej prosi i nalega,
Wreszcie — rzecz to niesłychana –
Upadł przed nią na kolana
I rozgadał się na nowo:
„Powiedz chociaż jedno słowo!
Powiedz, czy cię rozgniewałem
Tym, że bardzo pokochałem?”
„Opłakany ty mój losie! —
Rzekło dziewczę z żalem w głosie.
Możesz mnie za żonę pojąć,
Jeśli spełnisz prośbę moją
I w trzy dni na oceanie
©
92
Pierścień mój odnajdziesz, panie”.
Car zawołał po namyśle:
„Wezwać Wanię — jego wyślę!”
Wania zjawił się na dworze;
Car usiedzieć już nie może
I powiada: „Mój Waniusza!
Na ocean prędko ruszaj.
Tam w przepastnej wód głębinie
Zginął pierścień Cud-dziewczynie.
Jeśli znajdziesz pierścień w wodzie,
Nie zapomnę o nagrodzie”.
„Panie! Jeszcze z tamtej drogi
Utrudzone wlokę nogi,
A ty znów mi każesz ruszać!” —
Smutnym głosem rzekł Waniusza.
„Oj, nie lubię takich leni —
Przecież wiesz, że chcę się żenić!
Więc się dłużej nie opieraj,
Prędzej w drogę się wybieraj!”
©
93
Wania szepnął: „Więc odchodzę”.
„Hej, posłuchaj! A po drodze —
Głos dziewczyny go dogonił —
Żebyś nisko się pokłonił
Mojej matce i zapytał,
Czemu od trzech dni ukryta
W swym pałacu szmaragdowym
Nie wychyla jasnej głowy?
Czemu chociaż poprzez chmurki
Nie ogląda własnej córki?
Czemu brat mój wciąż markotny,
Otulony w chmurze słotnej,
Gdzieś po niebie się przemyka
I nie prześle mi promyka?
Nie zapomnij!” — „Nie zapomnę,
Jeśli sobie o tym wspomnę,
Lecz wyjaśnić chciej poza tym,
Kto jest matką, a kto bratem,
Bo już mylić się zaczynam”.
Na to rzekła Cud-dziewczyna:
„Księżyc — matka Słońce — brat”.
„Wróć za trzy dni, jeśliś chwat!” —
©
94
Car-zalotnik tak dorzucił.
Wania trochę się zasmucił
I nie mówiąc ani słowa
Wprost do stajni się skierował.
Czy coś złego cię spotkało?” —
Spytał konik zatroskany.
,,Źle, Garbusku mój kochany!
Woli cara nic nie zmieni —
Bo zachciało mu się żenić!
Na ocean mnie wygania...”
„I co dalej, drogi Wania?”
„Dał mi trzy dni czasu tylko,
A tu chwilka mknie za chwilką.
Kiedyż pierścień z dna dostanę?
A w dodatku, mój kochany,
Z woli smukłej Cud-dziewczyny
Mam pojechać w odwiedziny
Na dwór Słońca i Księżyca,
To mnie wcale nie zachwyca...”
Na to konik: „Rzecz niewielka!
©
95
Prawdę mówiąc, bagatelka.
Gorsze jeszcze przyjdą biedy,
Moją wierność poznasz wtedy!
Teraz idź już spać — nie zwlekaj,
Bo nas długa droga czeka!”
Gdy świt niebo zarumienił,
wziął chleb Wania do kieszeni,
I pojechał znowu w drogę...
Dajcie spocząć — już nie mogę!
©
96
CZĘŚĆ TRZECIA
DŁUGO KOPAŁ MAKAR POLA I OGRODY

A TERAZ SPRAWUJE URZĄD WOJEWODY
©
97
Jedzie Wania bez wytchnienia
Szukać w głębi wód pierścienia.
Konik pędzi lasem, borem
Niczym wiatr. I do wieczora
Sto tysięcy mil przebyli
Nie marnując ani chwili.
Brzeg już blisko — fala pluska.
Wania słucha rad Garbuska:
,,No, Waniusza mój kochany!
Dojeżdżamy do polany.
©
98
Jeszcze trzy minutki biegu
I znajdziemy się na brzegu;
Stamtąd uda ci się chyba
Dostrzec Cud-dziw-wieloryba;
On to, cierpiąc niebywale
Przez lat dziesięć, nie wie wcale,
Jak uzyskać przebaczenie,
I dlatego — mam wrażenie —
Zacznie prosić, byś w tej sprawie
Na dwór Słońca się wyprawił.
Słowa moje miej w pamięci —
Zgódź się, choćbyś nie miał chęci!”
Przejechali przez polanę
I już są nad oceanem;
Wania oczom swym nie wierzy.
Patrzy — Dziw-wieloryb leży.
Boki w bruzdy ma poryte,
Częstokoły w żebra wbite,
Cały ogon bór pokrywa,
A na plecach wieś prawdziwa;
Chłop na wardze pole orze;
©
99
Pod wąsami w gęstym borze
Młodzież wiejska na polanie
Urządziła grzybobranie.
Konik mknie po wielorybie;
Wprost z ogona na grzbiet wybiegł.
Cud-wieloryb, dziw nie lada,
Do przejezdnych tak powiada:
„Życzę szczęścia, mili bracia!
Skąd i dokąd podążacie?”
„My, posłowie Cud-dziewczyny,
Cwałujemy w odwiedziny —
Mówi konik — wprost do Słońca
Droga czeka nas nużąca
Do pałacu złotych bram.
„Czy nie moglibyście tam
Spytać Słonka ponad ziemią
Kiedy ulży mym cierpieniom?
Czy za jakieś cierpię winy,
Czy też całkiem bez przyczyny?”
Na to Wania: „Bywaj zdrów!
Nie zapomnę twoich słów!”
©
100
„Pomóż, bracie, pomóż, miły!
Cierpieć dłużej nie mam siły!
Dziesięć lat już tak się męczę...
Kiedyś za to się odwdzięczę!” —
Dziw-wieloryb błaga Wanię
I westchnieniem kończy zdanie.
Na to Wania: „Bywaj zdrów!
Nie zapomnę twoich słów!”
Tu Garbusek w pełnym biegu
Znowu znalazł się na brzegu.
Tylko w drodze pod nogami
Pył zakłębił się chmurami.
Mkną daleko czy też blisko,
Gdzieś wysoko czy też nisko,
Kogo w drodze spotykali —
Nie wiem, jak tam było dalej.
W bajce treść się szybko zmienia
Wolniej biegną wydarzenia.
Tylko kiedyś usłyszałem,
Że Garbusek dobiegł cwałem
©
101
©
102
Tam (jak z różnych słów wynika),
Gdzie się niebo z ziemią styka,
A na niebios samym skraju
Len wieśniaczki układają.
Tu się Wania ziemi skłonił
I już niebem pomknął konik.
„Dziwne rzeczy! Dziwne rzeczy!
Kraj nasz piękny — nikt nie przeczy
Do konika mówi Wania
I obłoczki z drogi zgania —
Lecz stanowczo przyznać trzeba,
Że daleko mu do nieba.
Bo cóż, ziemia nasza marna!
Jest najczęściej brudna, czarna;
A tu błękit z prawa, z lewa
przecudowny blask rozsiewa!...
Spójrz, Garbusku! Tam na wschodzie
Piękny widok! Wprost nad podziw!...
Czy to zorza mnie zachwyca,
Czy też pałac, czy stolica...
©
103
Mów, jakiego jesteś zdania?” —
Z ciekawością spytał Wania.
,,To jest pałac Cud-dziewczyny,
Tam jedziemy w odwiedziny! —
Krzyknął konik w pełnym biegu.
Dodam jeszcze ważny szczegół:
Słońce w nocy tam przebywa,
A w dzień Księżyc odpoczywa”.
Podjeżdżają. Tuż przy bramie,
Ozdobionej kryształami,
Stoją rzędy kolumn złotych,
Zmyślnych kształtów i roboty.
©
104
Szczyty kolumn gwiazdy wieńczą,
A w ogrodach wokół dźwięczą
Cudne pieśni rajskich ptaków
Skrytych w gąszczu srebrnych krzaków.
Na dziedziniec konik wpada;
Wania zręcznie z niego zsiada,
Mija progi pałacowe
I wygłasza taką mowę:
„Przyjmij słowa powitania,
Mój Księżycu! To ja — Wania!
Zajechałem aż w te strony,
Aby oddać ci pokłony”.
Na to Księżyc rzekł: „Waniusza
Poświęcenie twe mnie wzrusza!
Powiedz, z jakiej to krainy
Przyjechałeś w odwiedziny,
Jak trafiłeś do mych włości,
Czy chcesz długo tutaj gościć,
Czy coś złego cię spotkało?
Siądź i powiedz prawdę całą”.
©
105
„Z ziemi ziemskiej przyjechałem!
Cały czas pędziłem cwałem
Nad ogromnych wód głębiną —
Mówi Wania z dzielną miną —
By z carowej polecenia
Przywieźć tutaj pozdrowienia
I powtórzyć w krótkich słowach
To, co rzekła mi carowa:
»Ruszaj, Wania, i zapytaj,
Czemu matka ma ukryta
©
106
W swym pałacu szmaragdowym,
Nie wychyla jasnej głowy?
Czemu brat mój wciąż markotny,
Otulony w chmurze słotnej,
Gdzieś po niebie się przemyka
I nie prześle mi promyka?«
Chyba ta? — Mistrzynią słowa
Jest niezwykłą ta carowa;
Wprost przypomnieć już nie mogę,
Co zleciła mi na drogę”.
„Czyjeż słowa tu wspominasz?...
Kto tak mówił?” — ,,Cud-dziewczyna
„Cud-dziewczyna? A więc ona
Jest przez ciebie uwięziona?” —
Spytał Księżyc gromkim głosem.
Na to Wania: „Bardzo proszę
O cierpliwość... Wyznam szczerze:
Jestem dworskim masztalerzem;
No, a car pewnego dnia
Kazał właśnie, żebym ja —
Jeśli cenię własne życie —
Cud-dziewczynę przywiózł skrycie
©
107
Do pałacu Jego Mości”.
Księżyc płakać jął z radości,
Potem Wanię pocałował
I przemówił doń w te słowa:
„Ach, kochany mój Waniusza!
Szczerość twa do łez mnie wzrusza,
Tak wspaniałe niesiesz wieści,
Że się w głowie wprost nie mieści,
Bo myślałem do tej chwili,
Żeśmy córkę utracili!
I dlatego — wiedzże teraz —
Przez trzy noce z rzędu nieraz
Twarz swą kryłem w ciemnej chmurze.
Słów rozpaczy nie powtórzę!
Tak się łzami zalewałem,
Że nie jadłem i nie spałem.
Syn mój również był markotny
I ukryty w chmurze słotnej
Zgasił jasne swe promienie,
Tak że mrok ogarnął ziemię,
Wnet się jednak prawdy dowie,
Gdy mu wszystko sam opowiem.
©
108
Dam ci wreszcie dojść do słowa —
Mów: Czy moja córka zdrowa?”
„Nie wygląda bardzo zdrowo,
Jak przystało na carową!
Cóż — rumieńców nie ma wcale,
W pasie cienka na trzy cale;
Chociaż takie mam wrażenie,
Że po ślubie to się zmieni!
Car ją pojąć chce za żonę”.
Księżyc krzyknął: „Wykluczone!
Siedemdziesiąt lat mu mija
I za młódką się uwija!
Mam w tej sprawie inne zdanie –
Cud-dziewczyny nie dostanie!
Widzisz, starzec siwobrody,
A zachciało mu się młodej!
Lecz łakomstwo rzecz niezdrowa
Wtedy Wania rzekł te słowa:
„Prośby mej wysłuchasz chyba –
Chodzi mi o wieloryba...
W oceanie u wybrzeży
Dziw-wieloryb w wodzie leży.
©
109
Boki w bruzdy ma poryte,
Częstokoły w żebra wbite...
On to prosił smutnym głosem,
Bym się zajął jego losem
I zapytał w tym pałacu,
Kto ukarał go i za co?
Chciałbym skrócić mu katusze”.
Księżyc rzekł: „Wyjaśnić muszę,
Za co znosi te cierpienia:
Bez boskiego pozwolenia
Raz wynurzył się z odmętów
I trzydzieści zjadł okrętów.
Gdy je puści na swobodę,
Bóg wybaczy mu. W nagrodę
Wszystkie rany wnet zaleczy
I na starość zabezpieczy”.
Wania wstał na równe nogi
I szykując się do drogi
Twarz Księżyca ucałował.
Wtedy Księżyc rzekł te słowa:
„No, kochany mój Waniusza!
©
110
Chcesz, jak widzę, w drogę ruszać.
Żeś nas zwolnił od udręki,
Przyjm serdeczne za to dzięki.
Gdy powrócisz w swoje strony,
Naszej córce złóż ukłony
I powiedzieć nie zapomnij:
»Matka kocha cię ogromnie;
Przestań płakać! Miej nadzieję,
Że się smutek twój rozwieje,
Bo nie starzec obrzydliwy,
Lecz młodzieniec urodziwy
Do ołtarza cię powiedzie.
Powtórz jej to, gdy zajedziesz!”
Wania nisko się pokłonił,
Wybiegł na dwór, gdzie już konik
Niecierpliwie stukał nogą,
Dosiadł go i pomknął drogą.
Dnia drugiego, tuż nad ranem,
Wania jest nad oceanem.
Konik prosto z lasu wybiegł
I już mknie po wielorybie.
©
111
Cud-wieloryb, dziw nie lada,
Do przejezdnych tak powiada:
„Co tam słychać przyjaciele?
Czyście o mnie zapomnieli?”
Na to konik krzyknął w pędzie:
„Dobro twoje mam na względzie!”
Wpada do wsi, trzęsie grzywą
I mieszkańców wszystkich wzywa:
„Hej, słuchajcie mnie, włościanie,
Prawosławni chrześcijanie!
Kto z was chce uniknąć zguby,
Komu własny żywot luby,
Niech na brzeg się szybko uda,
Bo tu zaczną dziać się cuda:
Wkrótce morze tak się wzburzy,
Że wieloryb się zanurzy...”
Zanim skończył opowiadać,
Tłum zawołał chórem: „Biada!”
Po czym wszyscy w jednej chwili
Do swych domostw pospieszyli,
By dobytek swój ratować.
©
112
Zanim przeszła dnia połowa,
Na furmankach jak najdalej
Z wieloryba odjechali.
Wtedy właśnie dzielny konik
Pędząc kłusem po ogonie
Na szczyt wielkiej płetwy wybiegł
I zawołał: „Wielorybie!
Znosisz męki i cierpienia
Za to, żeś bez pozwolenia
Raz wynurzył się z odmętów
I trzydzieści zjadł okrętów.
Gdy je puścisz na swobodę,
Bóg wybaczy ci. W nagrodę
Wszystkie rany twe zaleczy
I na starość zabezpieczy”.
Konik umilkł, zagryzł uzdę,
Potem wbił kopyta w bruzdę
I nim Wania mrugnął okiem,
Wpadł na ziemię jednym skokiem.
©
113
©
114
Dziw-wieloryb zadrżał cały;
Fale wokół zaszumiały
I ze szczęk na wód odmęty
Wynurzyły się okręty,
Płynąc rzędem pod żaglami
Z wesołymi wioślarzami.
Kiedy wreszcie znikły w dali,
Ucichł gniewny pomruk fali.
Dziw-wieloryb uwolniony
Tak wywijać jął ogonem,
Że się fale znów skłębiły,
Po czym krzyknął z całej siły:
„Mnóstwo skarbów mam tu w wodzie!
W jaki sposób was nagrodzić?
Chcecie muszli kolorowych?
Może rybek bursztynowych?
Albo pereł dla odmiany?
Dla was wszystko z wód dostanę!”
„Swym bogactwem budzisz,

podziw, —
Lecz o inną rzecz nam chodzi —
Mówi Wania — w wód głębinie
©
115
Zginął pierścień Cud-dziewczynie.
Na nim właśnie — mówiąc szczerze
Dziś najbardziej nam zależy”.
„Chętnie prośby twej wysłucham,
Dam ci nawet kolczyk z ucha!
Zanim błyśnie promień świtu,
Na brzeg pierścień przyślę ci tu” —
Rzekł wieloryb mową składną
I jak kamień opadł na dno.
Do królestwa ryb dopływa,
Po czym gromkim głosem wzywa
Całe plemię jesiotrowe
I wygłasza taką mowę:
„Na dnie morza, w wielkiej skrzyni,
Leży pierścień Cud-dziewczyny.
Macie znaleźć go do świtu!
Kto dostarczy pierścień mi tu,
Tego wielce cenić będę
I obdarzę go urzędem.
Niechaj nikt się nie odważy
Mych rozkazów lekceważyć!
©
116
Tu jesiotry w pas się zgięły
I rzędami odpłynęły.
Parę godzin przeszło chyba,
Kiedy wprost do wieloryba
Dwa jesiotry podpłynęły
I tak żalić się zaczęły:
„Królu wielki, bądź łagodny!
Przeszukaliśmy kraj wodny —
Chociaż bardzo cię kochamy,
Jednak z niczym powracamy.
Tylko jazgarz byłby w stanie
©
117
Spełnić trudne to zadanie.
On to — królu, chciej nam wierzyć! —
Wie, gdzie złoty pierścień leży.
Lecz największa w tym mitręga,
Że gdzieś zginął ten włóczęga!”
Na to gniewnie rzekł wieloryb,
Który milczał do tej pory:
„Jedno tylko mam żądanie:
Niech przede mną jazgarz stanie”.
Znów jesiotry w pas się zgięły
I do sądu popłynęły.
Tam z rozkazu wieloryba
Sąd wnet taki wyrok wydał:
„Gońcy! Płyńcie w mórz odmęty.
Jazgarz musi być ujęty!”
Leszcz niezwłocznie po tych słowach
Ogłoszenie przygotował;
Sum zaś (radcą był tym razem)
Złożył podpis pod rozkazem.
A rak czarny w tym momencie
Zaopatrzył go w pieczęcie
I nim przeszło pół godziny,
©
118
Wyruszyły dwa delfiny,
By z rozkazu wód mocarza
Przyprowadzić mu jazgarza.
Mknie godzina za godziną,
A delfiny płyną, płyną...
Przeszukały mórz odmęty,
Głębie jezior, rzek zakręty,
Mnóstwo cieśnin, wodospadów –
A jazgarza ani śladu!
Już delfiny wracać miały,
Kiedy nagle usłyszały
Krzyk i hałas — obok prawie —
W zarośniętym małym stawie,
Więc zebrały wszystkie siły
I na dno się opuściły.
Patrzą, a tu w owym czasie
Jazgarz wiedzie bój z karasiem.
„Spokój! Diabli by was wzięli!
Czyście obaj poszaleli?
Po cóż cały ten ambaras?” —
©
119
Dwa delfiny rzekły naraz.
,,Nikt o rady was nie prosi,
Więc możecie się wynosić! —
Krzyknął jazgarz. —
Nie żartuję. A jak nie —
to was pokłuję!”
„Czekaj, czekaj, ty hulako!
Ty krzykaczu, zabijako!
Dobrze znamy twe nawyki —
Szukasz ciągle bijatyki.
W domu rzadkim jesteś gościem,
A tam król się strasznie złości.
Oto rozkaz wieloryba.
Czytaj! — Teraz wrócisz chyba?”
Tu delfiny z całej siły
Za dwie płetwy go chwyciły
I w powrotną płyną drogę.
Jazgarz krzyknął: „Ja nie mogę!
Sam po pewnym wrócę czasie,
Tylko skończę bój z karasiem,
©
120
Który wszystkim w drogę włazi,
A przedwczoraj mnie obraził
I w dodatku w licznym gronie,
Tak, że śmiały się okonie...”
Jazgarz kłócił się z gońcami, –
Lecz po pewnym czasie zamilkł, :
A delfiny go ujęły
I w milczeniu dopłynęły
Tam, gdzie mieści się siedziba
Wód monarchy — wieloryba.
„Gdzieś się włóczył do tej pory? —
Gniewnym głosem rzekł wieloryb—
Szukam ciebie już od rana!”
Jazgarz upadł na kolana
I przyznając się do winy
Szepnął: „Przebacz, raz jedyny!”
„Bóg przebaczyć niech ci raczy —
Rzekł wieloryb i tłumaczy: —
Ja daruję ci tym razem,
Jeśli spełnisz me rozkazy”.
Jazgarz pisnął: „Słowo rybie!
©
121
Zrobię wszystko, wielorybie!”
„Spryciarz z ciebie bez wątpienia!
Czyś nie widział gdzieś pierścienia
Cud-dziewczyny?” — „Proszę wierzyć,
Że dokładnie wiem, gdzie leży!”
„Więc natychmiast płyń przez fale
I postaraj się go znaleźć!”
Tu się jazgarz nisko skłonił,
Po czym zniknął w morskiej toni.
W drodze stado płotek spłoszył,
Kilku szprotkom rozbił nosy
I wesoły, z dumną miną
Do znajomych miejsc popłynął.
Tam w największej wód głębinie
Znalazł na dnie małą skrzynię
O niezwykle wielkiej wadze.
Westchnął cicho: „Nie poradzę.
Więc ławicę zwołam śledzi,
Niech się razem ze mną biedzi”.
Śledzie prędko się zjawiły.
Ciągnąc skrzynię z całej siły,
©
122
Jęły krzyczeć resztą tchu: „O–o–o!” i „U–u–u!”
Lecz choć długo trwały krzyki,
Marne były ich wyniki —
Skrzynia wbita w dno jak pal
Nie ruszyła się na cal.
„Ech, wy śledzie słabeusze!
Lepszą pomoc wezwać muszę” —
Jazgarz głosem rzekł markotnym
I dał nurka po jesiotry.
Wnet jesiotry przypłynęły
I w milczeniu podźwignęły
Pogrążoną pod kamieniem
Piękną skrzynię wraz z pierścieniem.
„Wasza grzeczność mnie rozczula!
Spieszcie teraz wprost do króla.
Ja zaś na dno stąd popłynę
I odpocznę odrobinę.
Mam nadzieję, że się zdrzemnę,
Bo mam oczy bardzo senne”.
Znikły ryby w wód odmęcie,
Jazgarz zaś do stawu skręcił
©
123
©
124
(Tam gdzie pośród gęstej trzciny
Przyłapały go delfiny)
Chyba skończyć bój z karasiem —
Trudno zgadnąć. My w tym czasie
Pożegnamy go i sami
Powrócimy znów do Wani.
Senna fala brzeg obmywa,
A na brzegu siedzi Iwan.
Z dziesięć godzin czeka chyba
Na przybycie wieloryba.
Rozłożywszy się na ziemi
Obok niego, konik drzemie.
Właśnie słonko się schowało
Kiedy morze zakipiało,
Tak jak w czasie wielkiej burzy,
I wieloryb się wynurzył.
„Wania! Niosę wieści miłe —
Obietnicę wypełniłem!”
Machnął płetwą na głębinie
I wyrzucił ciężką skrzynię,
Która spadła obok Wani.
„No jesteśmy skwitowani!
©
125
Zanim jednak ruszę w drogę,
Wiedz, że zawsze ci pomogę —
Spełnię wszystkie twe życzenia...
Bądź zdrów, Wania! Do widzenia!
Bądź zdrów!” jeszcze raz powtórzył
I w głębinie się zanurzył.
Konik przerwał sen swój błogi.
Parsknął, uniósł się na nogi
I gotowy na rozkazy
Skoczył w górę cztery razy.
„Zuchem jesteś, wielorybku!
Dług spłaciłeś i to szybko,
Dzięki, władco morskich toni,
Dzięki — rzekł garbaty konik. —
Cóż, kochany mój Waniusza?
Czas najwyższy w drogę ruszać!
Trzeba dobrze się uwijać,
Bo już jutro termin mija!
Starzec pewnie tam umiera”.
Na to Wania: „Ja już nieraz
Chciałem podnieść skrzynkę małą,
©
126
Lecz mi siły brakowało...
Nikt tu chyba nie poradzi —
Ciężka, jakby do niej wsadził
Pięćset diabłów nasz wieloryb.
Minie czasu kawał spory,
Zanim z miejsca ją ruszymy...”
Konik parsknął: „Zobaczymy!”
Po czym nogą, jak kruszynkę,
Podniósł w górę ową skrzynkę
I położył na swym grzbiecie.
„Siadaj Wania! Za nic w świecie
Nie możemy dłużej zwlekać,
Bo nas ciężka droga czeka”.
Świt. Wjeżdżają do stolicy;
Car już czeka na ulicy
I z niezwykłym głosu drżeniem
Woła: „Wania, co z pierścieniem?!”
Tu Waniusza z konia zsiada
I carowi odpowiada:
„Czekaj jeszcze odrobinkę —
Zwołaj pułk, by wniósł ci skrzynkę;
©
127
Choć wygląda niepozornie,
Ale ciężka jest potwornie”.
Gdy się zbiegli wojownicy,
Car zawołał: „Do świetlicy
Wnieść natychmiast ciężką skrzynię!”
Potem rzecze Cud-dziewczynie:
„Duszko, smutek twój skończony,
Bo już pierścień znaleziony...
Wyprawimy piękne gody!
Nie ma żadnej więc przeszkody.
Żebyś wreszcie jutro z rana
Wzięła ze mną ślub, kochana.
Ach, jak czas się strasznie wlecze!
Chcesz obejrzeć pierścioneczek?
Blaskiem słonko przypomina”.
Na to rzekła Cud-dziewczyna:
„Wiem! Lecz musisz plany zmienić.
Zbyt pochopnie chcesz się żenić”.
„Co, odmawiasz?... Nie uwierzę!
Wszak cię kocham, kocham szczerze.
Ślubu z tobą — wybacz śmiałość —
Tak mi strasznie się zachciało,
©
128
Że jak nie... to ja do rana
Umrę z żalu, ukochana.
Więc cię proszę i zaklinam!”
Wtedy rzekła Cud-dziewczyna:
„Popatrz, tyś już stary dziad,
A ja mam piętnaście lat.
Cóż by ludzie powiedzieli?
A carowie by się śmieli,
Że dziad z wnuczką się ożenił!”
Car od gniewu się zapienił:
„Niech spróbuje tylko który,
Nie uniknie awantury!
Wojsko swoje poprowadzę,
Kraj podbiję! Cara zgładzę!”
„Gdyby nawet się nie śmieli,
Inna rzecz nas jeszcze dzieli —
W zimie już nie rosną kwiaty:
Jam jest piękna — popatrz! — a ty?
Cóż, po prostu — starowina!” —
Rzekła dumnie Cud-dziewczyna.
„Jam choć stary, ale jary
I szlachetne mam zamiary!
©
129
Kiedy pięknie się wystroję,
Znikną twoje niepokoje —
Wydam ci się tęgim chwatem.
Tak, na pewno! A poza tym
Pragnę, byśmy się pobrali”.
Cud-dziewczyna rzekła z żalem:
„Źle się twoja sprawa miewa,
Więc się ślubu nie spodziewaj!
Na nic, carze, twoje swaty,
Boś i stary, i szczerbaty!”
Car poskrobał się po głowie,
Po czym westchnął: „No więc powiedz,
Jak mam smutny los odmienić?
Strasznie chciałbym się ożenić;
Ty zaś trzymasz się jednego
I powtarzasz wciąż: »Nic z tego!«„
„Jeśli nie chcesz, to nie słuchaj,
Ja nie wyjdę za starucha!
Stań się znów jak niegdyś młody
I nie będzie już przeszkody”.
„Nie odmienię się na pewno,
Przecież o tym wiesz, królewno;
©
130
©
131
Bóg potrafi robić cuda,
Mnie się taka rzecz nie uda”.
„Jeśliś gotów na ofiarę,
Możesz zmienić ciało stare.
Słuchaj: otóż jutro rano,
Zanim pierwsze zorze wstaną,
Na dziedzińcu zwołaj gawiedź
I trzy kotły każ ustawić
Potem ogień porozpalać —
Do pierwszego kotła nalać
Wody zimnej dla ochłody,
Do drugiego wrzącej wody.
W trzecim kotle niedaleko
Zagotować rozkaż mleko.
Jeśli bardzo chcesz się żenić
I w młodzieńca się zamienić,
W mleku wykąp się z początku,
Potem zanurz się we wrzątku.
Wreszcie wejdź do zimnej wody —
Wtedy znowu będziesz młody.
Gdy się poddasz owej próbie,
Bardzo chętnie cię poślubię!”
©
132
Car bez słowa na dwór zmierza
I przyzywa masztalerza.
„Na ocean mam znów ruszać? —
Z gniewem pyta go Waniusza. —
Nie ma głupich, Wasza Miłość!
Dość już różnych wypraw było.
Nie pojadę za nic w świecie!”
„Ależ Wania, głupstwa pleciesz.
Chodzi o to: jutro rano
Na dziedzińcu kotły staną.
Gdy się ognie porozpala,
Do pierwszego każę nalać
Wody zimnej dla ochłody,
Do drugiego wrzącej wody.
W trzecim kotle niedaleko
Zagotować każę mleko.
Wtedy ty, Waniusza luby,
Masz wykąpać się dla próby —
A więc w mleku na początku,
W wodzie zimnej i we wrzątku”.
„To podstępne są żądania! —
Z oburzeniem krzyknął Wania. —
©
133
W kotłach parzy się kurczęta
I indyki, i prosięta.
Chcesz porównać mnie z prosiakiem?!
Skąd ci przyszły myśli takie?...
W zimnej wodzie — każdy przyzna —
Kąpiel dla mnie nie pierwszyzna,
Lecz na ukrop nie mam chęci,
Bo mnie wcale to nie nęci.
Więc ci muszę wyznać szczerze,
Że mnie na to nie nabierzesz!”
Tu carowi drgnęła broda.
„Na rozmowy czasu szkoda!
Już mówiłem tyle razy:
Masz wypełniać me rozkazy!
A jak nie, uprzedzam z góry —
Każę wziąć cię na tortury
I w kawałki porozrywać.
Marsz!” — „O dolo nieszczęśliwa!
Szepnął Wania i bez słowa
Wprost do stajni się skierował.
©
134
„Powiedz, Wania prawdę całą!
Spytał konik zatroskany. —
Jakie znów okrutne plany
Ma nasz stary narzeczony?”
Wania, strasznie przygnębiony,
Objął druha, pocałował
I przemówił doń w te słowa:
„Oj, koniku, taka bieda,
Że się jej zaradzić nie da!
Śmierć mnie czeka i katusze,
Bo się w kotłach kąpać muszę —
W wrzącym mleku na początku,
w zimnej wodzie i we wrzątku...
Jak się nawet nie utopię,
Ugotuję się w ukropie”.
Na to konik: „Nie czas biadać! —
Po czym zaczął opowiadać: —
To nie żadna bagatelka,
To naprawdę trudność wielka.
Znowu będzie awantura...
A mówiłem — nie bierz pióra!
©
135
Przez to pióro już niemało
Różnych nieszczęść cię spotkało.
Teraz nie płacz nadaremnie,
Miej nadzieję całą we mnie!
Raczej życie swe poświęcę,
Niżbyś ty miał zginąć w męce.
Więc uważaj: jutro rano,
kiedy kotły w rzędzie staną,
Do kąpieli już gotowe,
Idź do cara z tymi słowy:
»Panie, proszę cię ogromnie,
Racz Garbuska przysłać do mnie,
Chcę pożegnać go w tej chwili
Car do prośby się przychyli,
Ja zaś w górę żwawo skoczę,
Mordę w kotłach trzech umoczę,
Prysnę wodą w twoją stronę,
Po czym dam ci znak ogonem.
Wtedy, Wania, już nie zwlekaj –
Bez namysłu skacz do mleka.
Z mleka wprost do wrzącej wody
I do zimnej — dla ochłody.
©
136
Ja udzielę ci pomocy.
Śpij spokojnie, dobrej nocy!”
A nazajutrz, wcześnie z rana,
Konik budzić jął Iwana:
„Gospodarzu, czas już wstawać!
Czeka nas niełatwa sprawa”.
„Ano, trudno!” — szepnął Wania
I niechętnie wstał z posłania.
Zmówił pacierz i bez słowa
Na dziedziniec się skierował.
Tu już kotły w rzędzie stały,
Parowały i kipiały.
Dookoła tłum kucharzy,
Dworskiej służby, wojska straży,
Wszyscy drzewo podkładają
I o Wani rozprawiają.
Często słychać jak w szeregach
Śmiech tłumiony się rozlega.
Czeka Wania z chmurną miną...
Wtem car wyszedł z Cud-dziewczyną
I na ganku stanął blisko,
©
137
By obejrzeć widowisko.
„No, rozbieraj się, Waniusza,
I do kotłów szybko ruszaj!” —
Niecierpliwie car zawołał.
Wania spojrzał dookoła.
I rozbierać się zaczyna.
Wtedy piękna Cud-dziewczyna,
Kryjąc oczy zawstydzone,
Owinęła twarz welonem.
Wania zbliżył się do mleka,
Lecz z kąpielą jeszcze zwleka.
Car rzekł: „Cóż to, mam cię prosić,
Już i tak czekałem dosyć!
Przecież kąpiel już gotowa”.
Wtedy Wania rzekł te słowa:
„Panie, proszę cię ogromnie,
Każ Garbuska przysłać do mnie,
Chcę pożegnać go w tej chwili”.
Car do prośby się przychylił
I zawołał do czeladzi:
„Hej, Garbuska przyprowadzić!”
©
138
©
139
Konik w górę żwawo skoczył,
Pysk swój w kotłach trzech zamoczył,
Prysnął wodą w Wani stronę,
Po czym dał mu znak ogonem.
Wania spojrzał, brwi nachmurzył —
Buch! I w kotle się zanurzył.
W drugi, w trzeci skacze śmiało;
Tłum oniemiał — cóż się stało?
Tak wypiękniał po kąpieli,
Że aż wszyscy zbaranieli.
A Waniusza wystrojony
Cud-dziewczynie słał ukłony
I jak książę z dumną miną
W stronę tłumu ręką skinął.
Lud zawołał: „Jaka zmiana!
Trudno poznać wprost Iwana.
Cóż za młodzian urodziwy!”
Car ze strachu ledwie żywy
Na skok z trudem się odważył —
Buch! I w kotle się uprażył.
©
140
Wtedy Cud-dziewczyna wstała
I do ludu zawołała:
„Car przypłacił kąpiel głową!
Teraz ja chcę być carową.
Jeśli wam zależy na tym,
To zgodzicie się poza tym
Wziąć za cara męża mego —
Kogoś bardzo wam bliskiego!”
Cud-dziewczyna roześmiana
Twarz zwróciła do Iwana.
©
141
„Zgoda! Zgoda! — rzekli ludzie.
Z tobą aż do piekła pójdziem!
Niechaj Iwan nam panuje.
Ciężkie działa grzmią na wiwat;
Z kutych trąb się głos dobywa;
Beczki z winem wprost z piwnicy
Ustawiono na ulicy.
Tłum zebrany dookoła
Rozbawionym głosem woła:
„Niech ci carze, w szczęściu płyną
Dni z przepiękną Cud-dziewczyną!”
A w pałacu weselisko.
Wino z beczek strugą tryska.
Tu na ławach za stołami —
Bojarowie z książętami.
Serce rośnie! Ja tam byłem,
Wino, miód i piwo piłem;
Choć po wąsach mi spływało,
Do ust nic się nie dostało.
©
142
KONIEC
Ilustracje slajdowe autorstwa Jolanty Marcolli pochodzą z publikacji Wydawnictwa

„EPOKA” z (zestaw slajdów wraz z książeczką) wydanej w Warszawie w 1984 roku.
©
143
O Autorze
Piotr Pawłowicz Jerszow urodził się w 1815 roku na Syberii. W dzieciństwie, w
rodzinnej wsi nasłuchał się wielu bajek ludowych opowiadanych przez syberyjskich
chłopów – o carach, bojarach, kupcach i popach. W ludowych bajaniach byli to
najbardziej wyśmiewani przez lud wrogowie, uciskający biednych prawosławnych
włościan. Ale bajki te to także potępianie zła i opowiadanie się za prawdą,
sprawiedliwością dobrem, sławienie mądrości, uczciwości i pięknych sugestywnych
opowieści. Oprócz opowieści ludowych Jerszow – już jako student uniwersytetu w
Petersburgu, zachwycił się bajkami Puszkina. Lubił opowiadać, zarówno te zasłyszane w
dzieciństwie i zachowane w pamięci jak i te, puszkinowskie, z którym spotkał się już
jako dorosły człowiek. Czerpiąc natchnienie i wiadomości z ludowych opowieści,
postanowił sam napisać wierszowaną wesołą bajkę o dzielnym chłopskim synu Wani,
głupim carze i wiernym czarodziejskim koniku-garbusku. Tak powstała wydana w 1834
roku napisana przez zaledwie dziewiętnastoletniego studenta piękna bajka o Koniku-
Garbusku, która spotkała się z dużym uznaniem samego Aleksandra Puszkina.
Po ukończeniu uniwersytetu w Petersburgu, Jerszow powrócił do ojczystej wsi na
Syberii, do swoich ojczystych stron i tam pozostał już do końca życia (zmarł w 1869
roku. Przez wiele lat był nauczycielem gimnazjum w Tobolsku. Tam napisał jeszcze kilka
utworów, lecz z biegiem lat poszły w zapomnienie. Jedynie Konik-Garbusek, mimo że
napisany blisko 180 lat temu nadal stanowi jedną z najbardziej lubianych i
najpiękniejszych bajek rosyjskich, wznawianych do dziś. W Polsce najbardziej znamy
„Konika-Garbuska” w znakomitym tłumaczeniu Igora Sikiryckiego, z przepięknymi
ilustracjami samego mistrza Jana Marcina Szancera. Bajka doczekała się także kilku
ekranizacji, animowanych i baletowych.
(Opracowano na podstawie Wstępu do wydania rosyjskiego DIETGIZ Z 1949 R. — Wydawnictwo „EPOKA”

Warszawa ‘1984)
©
144
Uwaga!!!
Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już

rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku
osobistego.
Nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne

zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego
znaczenia gospodarczego
Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku

pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz
źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące
możliwości.
Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Pliki można pobierać jeśli posiada się ich oryginał a pobrany

plik będzie służył jako kopia zapasowa.
Można pobierać pliki nawet jeśli nie posiada się oryginału, pod
warunkiem że po 24 godzinach zostaną one usunięte z dysku
komputera.
Szczegółowe postanowienia zawiera USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o

prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Opracowanie edytorskie: Jawa48©

KONIK GARBUSEK - Piotr Pawłowicz Jerszow

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KONIK GARBUSEK - Piotr Pawłowicz Jerszow

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PIOTR PAWŁOWICZ JERSZOW

OPOWIEM WAM BAJKĘ str. 8

W BAJCE CZAS SIĘ SZYBKO ZMIENIA, WOLNIEJ BIEGNĄ

DŁUGO KOPAŁ MAKAR POLA I OGRODY A TERAZ

OPOWIEM WAM BAJKĘ

Hen, daleko, za górami,

Może jeszcze dalej gdzieś —

Była sobie pewna wieś.

W tej to wsi, tuż przy parowie,

Żyli z ojcem trzej synowie:

Dwaj rozsądni, a najmłodszy

Głupi był i plótł trzy po trzy.

Gdy kończyli zbiór pszenicy,

Zaraz wieźli do stolicy,

Bo stolica w owe dni

Była blisko od tej wsi.

Tam pszenicę sprzedawali,

Grosz do grosza dokładali

I nabiwszy sakwę złotem

Wybierali się z powrotem.

Wiele czasu uleciało,

Aż nieszczęście ich spotkało.

Już do żniw ostrzyli kosy —

A tu ktoś podeptał kłosy.

Dotąd ludzie z owej wioski

Nie doznali takiej troski.

Więc sąsiadów jęli pytać,

Jak by tu złodzieja schwytać.

Rzekł im jeden z gospodarzy,

Że należy stać na straży

I pilnować pól dokładnie,

Wtedy złodziej w ręce wpadnie.

Jeszcze słońce się nie skryło,

Gdy najstarszy brat, Daniło,

Niosąc widły wraz z toporem,

Stanął w polu tuż pod borem.

Noc nadeszła chmurą czarną

I Daniłę strach ogarnął.

Więc się ukrył w stogu siana

I przeleżał w nim do rana.

Świt rozjaśnił błękit nieba;

Strażnik z siana się wygrzebał,

Wodą oblał się przy studni

I do drzwi już pięścią dudni:

„Cóż wy śpicie jak cietrzewie!

Com ja przeżył, nikt z was nie wie...

Całą noc padały deszcze,

Zmokłem tak, jak nigdy jeszcze”.

Bracia wnet mu otworzyli

Potem rzekli: „Mów, Daniło,

Co tam w nocy się zdarzyło?”

Strażnik słowa nie uronił,

Przed obrazem się pokłonił,

Chrząknął, kichnął i tak rzekł:

„Przez noc całą nie spał człek,

Nic miłego — mówić szkoda,

Taka była zła pogoda.

Wyście deszczu tu nie czuli,

Przykro było od początku...

A poza tym to w porządku”.

Stary ojciec tak powiada:

„Tyś, Daniło, zuch nie lada.

Jestem wdzięczny ci niezmiernie,