ΕΥΡΗΚΑ ΕΥΡΗΚΑ!

Ερευνητική Εργασία - 1ο Λύκειο Καστοριάς

Ιανουάριος 2012
ΕΡΓΑΣΙΑ Α’ ΤΑΞΗΣ ΛΥΚΕΙΟΥ

«ΕΥΡΗΚΑ ΕΥΡΗΚΑ»
«ΕΥΡΗΚΑ ΕΥΡΗΚΑ»

ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

ΟΜΑΔΑ «ΘΑΛΗΣ»

1. ΜΑΛΕΓΚΑΝΟΥ ΜΑΡΙΑΝΝΑ

2. ΣΑΡΙΓΙΑΝΝΙΔΟΥ ΧΡΥΣΑ

3. ΝΑΤΣΟΥΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

4. ΓΚΑΒΑΛΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

5. ΜΥΡΟΦΟΡΙΔΗΣ ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ

ΟΜΑΔΑ <<ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ >>

6. ΔΕΛΛΙΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

7. ΜΗΤΡΑΚΑ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ

8. ΚΟΛΙΤΣΗ ΡΙΑ

9. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

10. ΖΗΣΗ ΣΟΦΙΑ

ΟΜΑΔΑ <<ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ>>

11. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ’Ι’ΔΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ

2
 12. ΝΤΟΥΡΟΥΤΛΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

13. ΚΑΡΑΣΟΥΛΑΣ ΘΕΩΔΟΡΟΣ

14. ΤΣΑΝΑΣΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

15. ΣΙΑΝΗ ΖΩΗ

ΟΜΑΔΑ <<ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ>>

16. ΦΡΑΣΙΑ ΜΑΡΙΑΝΘΗ

17. ΜΙΣΚΙΑ ΣΟΦΙΑ

18. ΚΟΤΡΟΤΣΙΟΥ ΛΕΝΑ

19. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ

20. ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΒΙΟΛΕΤΑ.

21. ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΕΥΗ.

3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : Ορισμός των Μαθηματικών και σύντομη ιστορική αναδρομή .....5

Σύντομη ιστορική αναδρομή.................................................................................................................... 5

Προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα θεμέλια των μαθηματικών και να διερευνηθούν οι σχέσεις

φαινομενικά ασύνδετων κλάδων, άρχισε στα τέλη του 19ου αιώνα να αναπτύσσεται η Θεωρία
συνόλων και η Μαθηματική λογική. Επίσης σε σύνδεση με προβλήματα κυρίως της φυσικής
αναπτύσσεται ιδιαίτερα κατά τον 19ο και 20ο αιώνα ο κλάδος της Στατιστικής. ...............................6

Κυριότεροι κλάδοι σύγχρονων μαθηματικών.......................................................................................... 6

Άλγεβρα................................................................................................................................................ 6

Κατασκευές που δεν μπορούν να επιλυθούν........................................................................................... 8

2. Η Τριχοτόμηση γωνίας ..................................................................................................................... 8

3. Ο Τετραγωνισμός του κύκλου .......................................................................................................... 8

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ........................................................................................ 9

Θαλής Ο Μιλήσιος.................................................................................................................................... 9

Πυθαγόρας ο Σάμιος.............................................................................................................................. 10

Η νεότητα και οι πρώτες σπουδές στην Ελλάδα.................................................................................... 10

Αρχιμήδης............................................................................................................................................... 11

Ευκλείδης, 325-265π.Χ........................................................................................................................... 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : Τα Μαθηματικά Ανακαλύφθηκαν ή επινοήθηκαν; ....................... 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : Ο θαυμαστός κόσμος των Μαθηματικών .................................... 15

ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ.............................................................................................................. 18

Η ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ΣΤΗΝ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ........................................................................................ 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο : ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ............................................................................20

Ιερή Γεωμετρία ...................................................................................................................................... 26

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ................................................................................................................ 30

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ......................................................................................................... 32

4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : Ορισμός των Μαθηματικών και σύντομη ιστορική
αναδρομή

Τα Μαθηματικά είναι η επιστήμη που μελετά την ποσότητα (δηλαδή τους αριθμούς), τη
δομή (δηλαδή τα σχήματα), το διάστημα , τη μεταβολή και τις σχέσεις όλων των μετρήσιμων
αντικειμένων της πραγματικότητας και της φαντασίας μας. Η λέξη προέρχεται από τον
αρχαίο πληθυντικό του ουδετέρου του επιθέτου μαθηματικός <μάθημα <μανθάνω ,μαθαίνω,
αποκτώ γνώση, παιδεία, εμπειρία.
Οι μαθηματικοί ερευνούν αυτές τις δομές και προσπαθούν να σχηματίζουν υποθέσεις και να
εξακριβώνουν την αλήθεια τους μέσω αυστηρών κανόνων συνεπαγωγής και έχοντας ως
βάση ορισμένα αξιώματα και ορισμούς. Οι δομές που ερευνώνται συχνά έλκουν την
προέλευσή τους από τις φυσικές επιστήμες ,συνηθέστερα από την φυσική, αλλά οι
μαθηματικοί επίσης ορίζουν και ερευνούν δομές για λόγους καθαρά εσωτερικούς στα
μαθηματικά, επειδή οι δομές αυτές μπορούν να παρέχουν , παραδείγματος χάριν , μια
ενοποιητική γενίκευση για διάφορα υποπεδία , ή ένα χρήσιμο εργαλείο για τον λογισμό.
Τελικά, πολλοί μαθηματικοί μελετούν τα μαθηματικά για καθαρά αισθητικούς λόγους
,αντιμετωπίζοντας τα ως μια μορφή τέχνης περισσότερο παρά ως μια πρακτική ή
εφαρμοσμένη επιστήμη.

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Ο άνθρωπος χρειάστηκε 1.000.000 χρόνια για να οδηγηθεί στην αφηρημένη έννοια των
αριθμών.
Ο Homo sapiens (300.000 χρόνια πριν) κάνει μια μικρή αρίθμηση με κλαδιά.
Ο Homo sapiens sapiens (100.000χρόνια πριν) χρησιμοποιεί κάποιες αριθμητικές λέξεις.
Οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (70.000-20.000 χρόνια πριν) καταλάβαιναν την απλή
πρόσθεση, τον πολλαπλασιασμό και την αφαίρεση. Το μοίρασμα της τροφής τους σημαίνει
ότι κατανοούσαν τη διαίρεση.
Η παλαιότερη ένδειξη αριθμητικής καταγραφής βρέθηκε στη Σουαζιλάνδη της νοτιάς
Αφρικής και είναι μια περόνη μπαμπουίνου με 29 εμφανείς εγκοπές που χρονολογείται
από το 35.000 π.χ. Μια κερκίδα λύκου που βρέθηκε στη Τσεχία και χρονολογείται από το
30.000 π.χ. φέρει 55 εγκοπές σε δυο σειρές ανά πέντε, οι οποίες μάλλον αποτελούν
καταγραφή θηραμάτων.
Πολύ αργότερα περίπου το 2.500π.χ.Οι Σουμέριοι ζυγιζαν, χρησιμοποιουσαν κλάσματα
και είχαν σύστημα αριθμών με βάση το 60. Οι Βαβυλώνιοι είχαν ανακαλύψει το
Πυθαγόρειο θεώρημα τον 16 π.χ.αιωνα(1.000 χρόνια πριν από τη γέννηση του
ο

Πυθαγόρα!!!) Ακόμα γνώριζαν οι Βαβυλώνιοι τις τέσσερις πράξεις καθώς και τις ρίζες,
λύνανε προβλήματα πρώτου και δευτέρου βαθμού, υπολόγιζαν εμβαδόν ορθογωνίων
τριγώνων, παραλληλόγραμμων, τραπεζίων καθώς και το εμβαδόν κυκλου(π=3 αντί
π=3.14)Το αριθμητικό τους σύστημα ήταν το εξηνταδικό, το οποίο έχει επιβιώσει μέχρι
σήμερα στο μέτρημα του χρόνου. Οι Αιγύπτιοι 5.000-332π.χ. χρησιμοποιούσαν σύστημα
αριθμών με βάση το 10.Τελος ο Κινέζικος πολιτισμός χρησιμοποιεί σύστημα αρίθμησης με

5
βάση το 60 κάνει αστρονομικούς υπολογισμούς 1500 χρόνια πριν από τους αρχαίους
Έλληνες. Τα μαθηματικά τους ήταν ανωτέρα των Βαβυλωνίων και των Αιγύπτιων αφού
γνώριζαν γραμμικές εξισωσεις, αρνητικους αριθμούς και το π.
Η μελέτη της δομής, που θεματοποιείται σήμερα στα πλαίσια της άλγεβρας , προέκυψε
κυρίως από τις ανάγκες εμπορικών υπολογισμών και ξεκίνησε με την πρακτική
αριθμητική ,δηλαδή με τους φυσικούς αριθμούς και τις τέσσερις βασικές αριθμητικές
πράξεις, καθώς και με την επίλυση απλών γραμμικών εξισώσεων.
600 π.Χ.- 300 μ.Χ. Τα επιτεύγματα των Ελλήνων, για 1000 χρόνια επισκιάζουν όλα τα
πνευματικά επιτεύγματα των επόμενων 1500 ετών. Οι Έλληνες όμως στηρίχτηκαν στις
παλαιότερες αρχαίες κοινωνίες των Βαβυλωνίων και Αιγυπτίων. Χρησιμοποιούσαν δύο είδη
αριθμητικών συστημάτων με βάση το 1 Δε χρησιμοποιούσαν τιμές θέσεις όπως έκαναν οι
Βαβυλώνιοι και όπως γίνεται σήμερα. Επίσης δε χρησιμοποιούσαν το μηδέν και τα
κλάσματα. Οι Έλληνες θεμελίωσαν την γεωμετρία ως μία αμιγώς μαθηματική ενασχόληση:
διατύπωσαν και απέδειξαν θεωρήματα. Το έργο του Ευκλείδη υπήρξε ίσως ο πρώτος
μεγάλος σταθμός στην ιστορία των μαθηματικών, καθώς εισήγαγε την αξιωματική μέθοδο, η
οποία δεν εγκατέλειψε από τότε ποτέ τα μαθηματικά. Τέλος την ίδια περίοδο, το περίφημο
αξίωμα της παραλληλίας , ή αλλιώς ‘πέμπτο αξίωμα του Ευκλείδη’ ,στάθηκε η αφορμή να
ανακαλυφθούν οι λεγόμενες μη ευκλείδειες γεωμετρίες από τον Ντάβιντ Χίλμπερτ και τον
Νικολάι Λομπατσέφσκι .
Η πρωτοκαθεδρία της ευκλείδειας γεωμετρίας αρχίζει να φθίνει μετά την ανακάλυψη του
απειροστικού λογισμού από τον Ισαάκ Νιούτον και τον Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς το 17 ο
αιώνα. Το ενδιαφέρον των μαθηματικών στρέφεται στην έννοια της μεταβολής ,της
απόστασης κι της προσέγγισης (όριο) και οδηγείται κυρίως από προβλήματα της φυσικής
.Σύντομα θα αρχίσουν να αναπτύσσονται οι διάφοροι βασικοί κλάδοι της μαθηματικής
ανάλυσης.
Προκειμένου να αποσαφηνιστούν τα θεμέλια των μαθηματικών και να διερευνηθούν οι
σχέσεις φαινομενικά ασύνδετων κλάδων, άρχισε στα τέλη του 19 ου αιώνα να αναπτύσσεται
η Θεωρία συνόλων και η Μαθηματική λογική. Επίσης σε σύνδεση με προβλήματα κυρίως
της φυσικής αναπτύσσεται ιδιαίτερα κατά τον 19ο και 20ο αιώνα ο κλάδος της Στατιστικής.

Κυριότεροι κλάδοι σύγχρονων μαθηματικών

Άλγεβρα
Η άλγεβρα είναι ο μαθηματικός κλάδος που ασχολείται γενικά με την έννοια της
(αλγεβρικής) δομής.
• Γραμμική Άλγεβρα
• Θεωρία ομάδων
• Θεωρία σωμάτων
• Θεωρία Γκαλουά
• Αντιμεταθετική άλγεβρα
• Άλγεβρες Λη
• Θεωρία αριθμών
• Αλγεβρική θεωρία αριθμών
• Aναλυτική θεωρία αριθμών

Μαθηματική ανάλυση

6
Η μαθηματική ανάλυση είναι ο μαθηματικός κλάδος που ασχολείται γενικά με την έννοια της
απόστασης.
• Απειροστικός λογισμός
• Διαφορικός λογισμός
• Ολοκληρωτικός λογισμός
• Τοπολογία
• Θεωρία μέτρου και ολοκλήρωσης
• Συναρτησιακή ανάλυση
• Μιγαδική ανάλυση
• Διαφορικές εξισώσεις
• Δυναμικά συστήματα
• Θεωρία του χάους
• Αριθμητική ανάλυση

Γεωμετρία
Η γεωμετρία είναι ο μαθηματικός κλάδος που ασχολείται γενικά με την έννοια του σχήματος.
• Ευκλείδεια γεωμετρία
• Μη ευκλείδειες γεωμετρίες
• Διαφορική γεωμετρία
• Αλγεβρική γεωμετρία

Εφαρμοσμένα μαθηματικά
Καθιερωμένοι κλάδοι εφαρμοσμένων μαθηματικών είναι οι παρακάτω:
• Μαθηματική φυσική
• Θεωρία πιθανοτήτων
• Στατιστική
• Θεωρία πληροφοριών
• Βελτιστοποίηση
• Θεωρία παιγνίων
• Λογισμός μεταβολών
• Θεωρητική πληροφορική
• Θεωρία τυπικών γλωσσών
• Θεωρία υπολογισιμότητας
• Θεωρία αλγορίθμων και υπολογιστικής πολυπλοκότητας
• Τυπική σημασιολογία
Μαθηματική θεωρία συστημάτων
Κρυπτογραφία

Διακριτά μαθηματικά
Στα διακριτά μαθηματικά μελετούνται συγκεκριμένα πεπερασμένες ή αριθμήσιμες δομές.
• Συνδυαστική
• Θεωρία γραφημάτων
• Θεωρία δικτύων

Θεμέλια των μαθηματικών

Κλάδοι που προσπαθούν να θεμελιώσουν και να ενοποιήσουν τα μαθηματικά είναι οι
παρακάτω:
• Μαθηματική λογική
• Θεωρία μοντέλων
• Θεωρία αποδείξεων
• Θεωρία συνόλων

7
 • Θεωρία κατηγοριών

Σήμερα ,οι βασικοί κλάδοι των μαθηματικών συνεχίζουν να αναπτύσσονται και να

διακλαδίζονται περισσότερο, αλλά και πληθαίνουν οι εφαρμογές τους :στην Επιστήμη
Υπολογιστών , τη Βιολογία ,την Οικονομία ,την Οικολογία κ.λ.π. ,τα μαθηματικά παίζουν
ολοένα και σημαντικότερο ρόλο.
Διάσημες μαθηματικές προτάσεις είναι το Πυθαγόρειο Θεώρημα , το Τελευταίο θεώρημα
του Φερμά ,η Υπόθεση του συνεχούς του Γκέοργκ Κάντορ ,το Θεμελιώδες Θεώρημα της
Άλγεβρας ,το θεώρημα μη πληρότητας του Κουρτ Γκεντελ κ.α. , ενώ πολύ γνώστες εικασίες
που μένουν να αποδειχτούν είναι μεταξύ άλλων η Υπόθεση του Ρήμαν και η Εικασία του
Γκολντμπαχ. Τα 23 προβλήματα του Νταβίντ Χίλμπερτ , διατυπωμένα στις αρχές του 20 ου
αιώνα , αν και σήμερα ως επί το πλείστον απαντημένα , έδωσαν νέες κατευθύνσεις στην
μαθηματική ερευνά.
Μερικά από τα υψηλοτέρα βραβεία στα μαθηματικά είναι το μετάλλιο Fields , το βραβείο
Abel και το βραβείο Wolf. Δεν υπάρχει Βραβείο Νόμπελ για τα μαθηματικά.
Είναι γνωστό ότι κατασκευές με κανόνα και διαβήτη απασχολούσαν από πάντα τους
μαθηματικούς κάποιες από αυτές αποδείχτηκε μόλις τον 19 ο αιώνα ότι δεν μπορούν να
επιλυθούν και αναφέρονται παρακάτω

Κατασκευές που δεν μπορούν να επιλυθούν

1. Το Δήλιο πρόβλημα
Το Δήλιο πρόβλημα ή ο διπλασιασμός του κύβου
απασχόλησε τους αρχαίους Έλληνες γεωμέτρες και η
αναζήτηση λύσεων, οδήγησε σε μια έντονη ανάπτυξη της
Γεωμετρίας.
Πανελλήνια γνωστό όμως έγινε το πρόβλημα αυτό όταν
αναφέρθηκε από το μαντείο του Δήλιου Απόλλωνα, όταν
δηλαδή ρωτήθηκε το μαντείο, τι πρέπει να κάνουν για να
απαλλαγούν από το λοιμό που μάστιζε το νησί Δήλο,
απάντησε ότι τούτο θα συμβεί αν διπλασιάσουν τον κυβικό βωμό του Απόλλωνα.

2. Η Τριχοτόμηση γωνίας
Σήμερα δεν γνωρίζουμε κάτω από ποιες συνθήκες τέθηκε το πρόβλημα
της τριχοτόμησης γωνίας στην ελληνική αρχαιότητα. Ξέρουμε όμως ότι
αποτελούσε το ένα από τα τρία μεγάλα προβλήματα μετά το Δήλιο και
τον τετραγωνισμό του κύκλου. Ουσιαστικά το πρόβλημα έγκειται στην
τριχοτόμηση οξείας γωνίας, διότι αν είναι αμβλεία αφαιρούμε από αυτήν
την ορθή που μπορεί να τριχοτομηθεί με χάρακα και διαβήτη.

3. Ο Τετραγωνισμός του κύκλου

Ο τετραγωνισμός του κύκλου, το τρίτο από τα μεγάλα προβλήματα της
αρχαιότητας, απασχόλησε πολλούς ερευνητές για πολλούς αιώνες και
υπήρξε το μεγάλο εμπόδιο πάνω στο οποίο σκόνταψαν μεγάλα
ονόματα.

8
Η απαίτηση του προβλήματος είναι να κατασκευαστεί τετράγωνο ισοδύναμο με δοσμένο
κύκλο, αν δηλαδή είναι R η ακτίνα του κύκλου και x η ζητούμενη πλευρά του τετραγώνου,
πρέπει να αληθεύει η σχέση x2 = π⋅ R2 ή , όπου π ο λόγος του μήκους της
περιφέρειας προς το μήκος της διαμέτρου του κύκλου.

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Θαλής Ο Μιλήσιος
Ο Θαλής ο Μιλήσιος ήταν αρχαίος ‘Έλληνας φιλόσοφος και μαθηματικός (624-547 π.Χ. αι.),
γεννήθηκε στη Μίλητο της Μ. Ασίας και καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Ήταν μια
πολύπλευρη προσωπικότητα. Ασχολήθηκε με την αστρονομία και τα μαθηματικά, τη φυσική
και την φιλοσοφία.
Θεωρείτε ο ιδρυτής της Ιωνικής σχολής, ή της σχολής της Μιλήτου, διότι έθεσε πρώτος το
πρόβλημα μιας γενικής αρχής όλων των
πραγμάτων: η αρχή αυτή ήταν κατά το Θαλή το
ύδωρ. Ο Θαλής συγκαταλεγόταν μεταξύ των Επτά
Σοφών της Ελλάδας. Ας αναφερθεί, πως του
αποδίδεται η πατρότητα της περίφημης ρήσης
«γνώθι σ’ αυτόν » και ότι κατά το Διογένη Λαέρτιο
φέρονται ως δικά του τα παρακάτω αποφθέγματα :
«Αρχαιότερο από όλα τα όντα είναι ο Θεός, γιατί
είναι αγέννητος». «Το ωραιότερο Πράγμα είναι ο
κόσμος, γιατί είναι δημιούργημα του Θεού». «Το
μεγαλύτερο πράγμα είναι ο χώρος, γιατί μπορεί να
περιλάβει τα πάντα.» «Το πιο ισχυρό είναι η ανάγκη,
γιατί κυριαρχεί πάνω σε όλα.» «Το πιο σοφό είναι ο
χρόνος, γιατί αποκαλύπτει τα πάντα.».
Οι μαθηματικές γνώσεις του Θαλή θα πρέπει να προέρχονται από τους ιερείς της Αιγύπτου
και μάλιστα ο ίδιος θα πρέπει να ήταν ο εισηγητής της γεωμετρίας στην Ελλάδα. Ο Πρόκλος
του αποδίδει τις εξής ανακαλύψεις: α) ο κύκλος τέμνεται από τη διάμετρό του σε δύο ίσα
μέρη, β) οι γωνίες της βάσης ενός ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες, γ) σι κατά κορυφήν
γωνίες δύο ευθειών που τέμνονται είναι ίσες μεταξύ τους, δ) η εγγεγραμμένη στο ημικύκλιο
γωνία είναι πάντοτε ορθή (λέγεται μάλιστα ότι η ανακάλυψη αυτή ενθουσίασε τόσο πολύ το
Θαλή που θυσίασε ένα βόδι), ε) ένα τρίγωνο είναι δυνατόν να ορισθεί αν είναι γνωστή η
βάση του και οι γωνίες τις. Λέγεται ακόμα πως ο Θαλής κατάφερε να μετρήσει το ύψος των
πυραμίδων από το μήκος της σκιάς τους, βάση της σχέσης ενός, κάθετου στο έδαφος,
ραβδιού με τη σκιά του. Λένε τέλος πως εξέτρεψε την ροή του ποταμού Άλυ, καθιστώντας
έτσι δυνατή τη διάβαση του από τα στρατεύματα του Κροίσου. Το θεώρημα του Θαλή λέει:
«όταν οι παράλληλες ευθείες τέμνουν δύο άλλες ευθείες, τότε τα τμήματα που ορίζονται στη
μία είναι ανάλογα προς τα αντίστοιχα τμήματα της άλλης. Κάθε παράλληλη προς μια
πλευρά τριγώνου χωρίζει τις άλλες πλευρές του, σε ίσους λόγους. Όμως ισχύει και το
αντίστροφο αν σε ένα τρίγωνο μια ευθεία χωρίζει σε ίσους λόγους τις δύο πλευρές, τότε
είναι παράλληλη στην Τρίτη πλευρά».

9
Πυθαγόρας ο Σάμιος
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, υπήρξε σημαντικός έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης
και θεωρητικός της μουσικής. Είναι ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών και
δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων, που
κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Γεννήθηκε σε
χρονολογία που δεν μας είναι γνωστή, αλλά που εικάζεται πως είναι μεταξύ των ετών 580 -
572 π.Χ. και ως επικρατέστερος τόπος γεννήσεως παραδίδεται η νήσος Σάμος. Πέθανε στο
Μεταπόντιον της Ιταλικής Λευκανίας σε μεγάλη ηλικία, περί το 500 - 490 π.Χ.
Το αντικείμενο ενασχόλησης του Πυθαγόρα ήταν η καθοδήγηση μιας «εταιρείας». Αυτή η
εταιρεία ήταν μία μυστική, θρησκευτική κίνηση, που είχε αναπτύξει και έντονη πολιτική
δραστηριότητα. Οι Πυθαγόρειοι του 5ου αιώνα π.Χ συγκαταλέγονται στους πιο σημαντικούς
επιστήμονες του καιρού τους και ο Πυθαγόρας φαίνεται να ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την
επιστήμη. Στο Πυθαγόρειο σύστημα οι θρησκευτικοί και φιλοσοφικοί στόχοι είναι
αλληλένδετοι. Αρχικά είχαν αποδοθεί στον Πυθαγόρα οι
ιδιότητες του «σαμάνου»: του εκστασιαζόμενου,
δηλαδή, μάγου και θεραπευτή, του θαυματοποιού
θεραπευτή. Ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης και ο Αντικλείδης
παρουσιάζουν τον Πυθαγόρα ως τον εισηγητή της
γεωμετρίας στην Ελλάδα από την Αίγυπτο. Στον ίδιο
τον Πυθαγόρα αποδίδονται οι βασικές ιδέες της
«θεωρίας» του «κόσμου» και της «κάθαρσης», ιδέες
που συνέχουν τις δύο τάσεις της Πυθαγόρειας σχολής,
την επιστημονική και τη θρησκευτική.
Μια πολύ σημαντική ανακάλυψη που έκανε ο
Πυθαγόρας είναι η αριθμητική ερμηνεία του σύμπαντος.
Μετρώντας τα
κατάλληλα μήκη της
χορδής ενός
μονόχορδου, διαπίστωσε πως τα σύμφωνα μουσικά
διαστήματα μπορεί να εκφρασθούν σε απλές αριθμητικές
αναλογίες των τεσσάρων πρώτων ακεραίων αριθμών. Σε
αυτόν αποδίδονται οι αριθμητικοί λόγοι της οκτάβας (2/1, δια
πασών), της τέταρτης (4/3, δια τεσσάρων), της πέμπτης
(3/2, δια πέντε) και του μείζονος τόνου (9/8 που είναι η
διαφορά μεταξύ τέταρτης και πέμπτης). Το ενδιαφέρον του
Πυθαγόρα για τη μουσική αρμονία οδηγεί στη σκέψη σε
αυτόν να αποδοθεί και η θεωρία της «Αρμονίας των
Σφαιρών». Επίσης έχουν αποδοθεί σε αυτόν διάφορες
γεωμετρικές ανακαλύψεις με γνωστότερο το ομώνυμό του
θεώρημα. Ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς απέδωσαν στον
Πυθαγόρα την ανακάλυψη πως ο Εωσφόρος (Αυγερινός) και
ο Έσπερος (Αποσπερίτης) είναι ένας και ο αυτός αστέρας
της Αφροδίτης.

Η νεότητα και οι πρώτες σπουδές στην Ελλάδα

Ο νεαρός Πυθαγόρας μεγάλωνε με μεγάλη σεμνότητα και σωφροσύνη και έγινε όμορφος
στην εμφάνιση πολύ περισσότερο από άλλους νέους. Απελάμβανε δε κάθε είδους σεβασμό
ακόμη και από τους πολύ μεγαλύτερούς του σε ηλικία πολίτες. Όταν ομιλούσε μετέστρεφε
τους πάντες με το μέρος του και εφαίνετο αξιοθαύμαστος ώστε από τους πολλούς να

10
βεβαιώνεται με κάθε φυσικότητα πώς ήταν πράγματι υιός του θεού Απόλλωνος.
Ενθαρρυμένος από τις σχετικές αυτές δοξασίες και την παιδεία που έλαβε από βρέφος και
από τη φυσική του ομορφιά, ακόμη περισσότερο κατέβαλλε προσπάθεια να αποδεικνύει τον
εαυτό του άξιο των προτερημάτων που τον διεκοσμούσαν. Όλα όσα έλεγε ή έπραττε τα
έκανε με μειλιχιότητα, δίχως να κυριεύεται ούτε από οργή, ούτε από ζήλεια, ούτε από
εριστικότητα ούτε από άλλη διαταραχή ή επιπολαιότητα. Μεγάλη θρησκευτικότητα
χαρακτήριζε τη συμπεριφορά του και ακολουθούσε ιδιαίτερα σημαντικές δίαιτες, με
ισορροπία ψυχής και εγκράτεια σώματος.
Στα δεκαοχτώ του χρόνια όταν στην Σάμο άρχισε να εμφανίζεται το τυραννικό καθεστώς του
Πολυκράτους, έφυγε για την Μίλητο εκεί κοντά στον Φερεκύδη, στον φυσικό Αναξίμανδρο
και στον φιλόσοφο Θαλή μαθήτευσε. Μάλιστα ο Θαλής διακρίνοντας την μεγάλη διαφορά
του Πυθαγόρα εν συγκρίσει με τους άλλους νέους, του παραστάθηκε με ευχαρίστηση και
του μετέδωσε όσες γνώσεις κατείχε, που ήταν δυνατόν να μεταδοθούν. Κοντά στον Θαλή ο
Πυθαγόρας έλαβε την πρώτη του σοβαρή εκπαίδευση πάνω στα μαθηματικά, τη γεωμετρία
και όσα έχουν σχέση με τους αριθμούς και τους υπολογισμούς.

Το Πυθαγόρειο Θεώρημα:
«Το τετράγωνο της υποτείνουσας ενός ορθογωνίου τριγώνου ισούται με το άθροισμα των
τετραγώνων των δύο κάθετων πλευρών α2=β2+γ2»

Αρχιμήδης
Το έργο του Αρχιμήδη υπήρξε τεράστιο, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, και η ερευνητική
ματιά του κάλυψε πολλούς τομείς: γεωμετρία, οπτική (κατοπτρική), υδραυλική, μηχανική,
αρχιτεκτονική και την πολιορκητική. Συνέδεσε το
όνομά του με τη γένεση της μηχανικής στην αρχαία
Ελλάδα, τη λύση περίφημων μαθηματικών
προβλημάτων, καθώς και με τις αμυντικές
εφευρέσεις του που χρησιμοποιήθηκαν όταν οι
Ρωμαίοι πολιορκούσαν την πατρίδα του, τις
Συρακούσες.
Ο Αρχιμήδης έγραψε τα πρώτα βιβλία για την
επίπεδη γεωμετρία και στερεομετρία, την
αριθμητική και τα μαθηματικά. Επίσης ανακάλυψε
την αρχή του ειδικού βάρους και του μοχλού.
Μία μέρα ο βασιλιάς παρήγγειλε στο μεγαλύτερο
καλλιτέχνη των Συρακουσών να του φτιάξει μία
κορώνα από καθαρό χρυσάφι. Όταν ο βασιλιάς
πήρε την κορώνα, άρχισαν να διαδίδονται φήμες πως ο καλλιτέχνης τον είχε κοροϊδέψει,
παίρνοντας ένα μέρος από το χρυσάφι και αντικαθιστώντας το με άλλο μέταλλο. Ωστόσο, η
τελειωμένη κορώνα είχε το ίδιο βάρος με το χρυσάφι του βασιλιά. Ο βασιλιάς κάλεσε τότε
τον Αρχιμήδη να εξετάσει το ζήτημα. Στα πειράματά του, ο Αρχιμήδης βρήκε τον νόμο του
ειδικού βάρους. Ανακάλυψε πως όταν ένα στερεό σώμα μπει μέσα σε υγρό χάνει τόσο
βάρος όσο είναι το βάρος του όγκου του νερού που εκτοπίζει.
Ο Αρχιμήδης επινόησε το σύστημα να παίρνει το ειδικό βάρος των στερεών σωμάτων.
Ζύγιζε πρώτα το στερεό στον αέρα και έπειτα το ζύγιζε μέσα στο νερό. Και αφού το στερεό
ζύγιζε λιγότερο μέσα στο νερό, αφαιρούσε το βάρος που είχε μέσα στο νερό από το βάρος

11
που είχε στον αέρα. Τέλος, διαιρούσε το βάρος του στερεού σώματος στον αέρα με την
απώλεια βάρους που είχε το σώμα μέσα στο νερό. Έμαθε έτσι, πως ένας δοσμένος όγκος
από χρυσάφι ζυγίζει 19,3 φορές τον ίσο όγκο νερού.
Όμως, καθώς δεν μπόρεσε να προχωρήσει περισσότερο στο πρόβλημα της βασιλικής
κορώνας, ο Αρχιμήδης σηκώθηκε να πάει στα
λουτρά για να ξεκουραστεί. Εκεί βρήκε τη λύση.
Μέσα στον ενθουσιασμό του βγήκε από το
λουτρό γυμνός στο δρόμο φωνάζοντας:
"Εύρηκα! Εύρηκα!".
Ο Αρχιμήδης γύρισε στο σπίτι του, ζύγισε την
κορώνα στον αέρα και ύστερα τη ζύγισε μέσα
στο νερό. Με τη μέθοδο αυτή βρήκε το ειδικό
βάρος της κορώνας. Το ειδικό βάρος της δεν
ήταν 19,3. Δεν μπορούσε, λοιπόν, η κορώνα να
είναι από καθαρό χρυσάφι. Ο Αρχιμήδης
απέδειξε πως ο καλλιτέχνης ήταν απατεώνας.
Ο Αρχιμήδης επινόησε ιδιοφυείς μηχανές κάθε
είδους. Εφηύρε τον ρωμαϊκό ζυγό (καντάρι), το
τρίσπαστο (ανυψωτική τριπλή τροχαλία) και τον
ατέρμονα κοχλία ("έλιξ του Αρχιμήδους"), που
ήταν ένας σωληνοειδής κοχλίας που χρησίμευε για την άντληση νερού. Επίσης
κατασκεύασε ένα υδραυλικό ρολόι το οποίο υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τις ώρες και
ειδοποιούσε για την αλλαγή της ώρας.
Όταν άρχισε η πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους, οι πολεμικές μηχανές του
Αρχιμήδη αποδείχτηκαν εξαιρετικά χρήσιμες: αρχιτρόνιτο (πυροβόλο ατμού), καταπέλτες,
άρπαγες (μηχανισμός που ανύψωνε και αναποδογύριζε πλοία) και κάτοπτρα για την καύση
των Ρωμαϊκών εχθρικών πλοίων (με παραβολικά ηλιακά κάτοπτρα όπως αποδείχτηκε από
τα πειράματα του μηχανικού Ιωάννη Σακκά, ο οποίος το 1973 απέδειξε τον τρόπο με τον
οποίο ο Αρχιμήδης έκαψε τον ρωμαϊκό στόλο).
Ωστόσο οι Ρωμαίοι όλο και πλησίαζαν. Ο Αρχιμήδης μισούσε τους εισβολείς αλλά δεν τους
φοβότανε. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η πόλη μετά από τριετή αντίσταση των
Ελλήνων, κατελήφθη με προδοσία, ένας Ρωμαίος στρατιώτης μπήκε μέσα στο σπίτι του
Αρχιμήδη την ώρα που μελετούσε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα. Ο Αρχιμήδης είπε στον
στρατιώτη να βγει έξω και να μη διαταράξει τη σκέψη του, λέγοντάς το περίφημο "Μη μου
τους κύκλους τάραττε". Όμως ο στρατιώτης έβγαλε το σπαθί του και τον σκότωσε.
Πολλές από τις ανακαλύψεις του ο Αρχιμήδης τις έκανε πάνω σε σχήματα που σχεδίαζε
στις στάχτες της θράκας ή στο στρώμα του λαδιού που έβαζε στο σώμα του όταν τελείωνε
το λουτρό του.
Δέκα πραγματείες του Αρχιμήδη έχουν φτάσει ως εμάς και υπάρχουν ίχνη μερικών ακόμα
χαμένων εργασιών. Οι πραγματείες που σώζονται, όλες αριστουργήματα μαθηματικής
έκθεσης, γραμμένα με τελειότητα και μεγάλη οικονομία στην παρουσίαση, έχουν μεγάλη
πρωτοτυπία, υπολογιστική επιδεξιότητα και αυστηρότητα στις αποδείξεις. Η πιο
αξιοσημείωτη ίσως προσφορά αυτών των εργασιών στα μαθηματικά είναι η πρώτη
ανάπτυξη των διαδικασιών το ολοκληρωτικού λογισμού.
Σε μια πιο εκτεταμένη σειρά διαλέξεων πάνω στις μεγάλες στιγμές των μαθηματικών ο

12
Αρχιμήδης θα εμφανιζόταν πάνω από μία φορά, γιατί ήταν αυτός που ξεκίνησε τη
μακρόχρονη ιστορία του επιστημονικού υπολογισμού του π και ήταν αυτός που έγραψε τα
πρώτα αξιόλογα κείμενα πάνω στη μαθηματική φυσική..

Ευκλείδης, 325-265π.Χ.
Το όνομα του Ευκλείδη είναι συνώνυμο με την γεωμετρία. Τα
«στοιχεία» είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα στην ιστορία των
μαθηματικών. Έχουν χρησιμοποιηθεί σαν βάση για την γεωμετρική
εκπαίδευση όλης της Δύσης για τα τελευταία 2000 χρόνια.
Δεν υπάρχουν πολλές αναφορές στη ζωή του Ευκλείδη. Δεν
ξέρουμε τις ακριβείς ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του.
Γεννήθηκε περίπου το 325 π.Χ. και πέθανε το 265 π.Χ.

Οι μέθοδοι διδασκαλίας του είχαν εμπνευστεί από αυτές του

Αρχιμήδη. Είχε τη φήμη ότι ήταν δίκαιος, υπομονετικός, έντιμος και
ευγενικός. Παρόλα αυτά ήταν και σαρκαστικός: Μια ιστορία λέει ότι
ένας από τους σπουδαστές του παραπονέθηκε ότι δεν είχε κανένα κέρδος από τα
μαθηματικά που μάθαινε. Τότε ο Ευκλείδης κάλεσε γρήγορα στο σκλάβο του για να δώσει
στο αγόρι ένα νόμισμα επειδή "έπρεπε να κερδίσει από αυτά που μαθαίνει."

Μια άλλη ιστορία λέει ότι ο Πτολεμαίος τον ρώτησε εάν υπάρχει κάποιος ευκολότερος
τρόπος να μάθει γεωμετρία απ' ό,τι με την εκμάθηση
όλων των θεωρημάτων. Ο Ευκλείδης απάντησε ότι
«δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος στη γεωμετρία» και
έστειλε το βασιλιά στη μελέτη.

Τα στοιχεία
Στα δεκατρία βιβλία των «Στοιχείων» ο Ευκλείδης
παρουσιάζει όλη την στοιχειώδη Ελληνική
γεωμετρική γνώση.
Περιλαμβάνει θεωρήματα και σύνταξη της επίπεδης
και στερεάς γεωμετρίας, μαζί με την θεωρία των
αναλογιών, συμμετριών, αριθμών και έναν τύπο
γεωμετρικής άλγεβρας. Δεν ήταν ο μόνος που
έγραψε στοιχεία γεωμετρίας. Υπήρχαν και άλλοι
πριν από αυτόν όπως ο Ιπποκράτης από τη Χίο και άλλοι. Ωστόσο τα έργα του Ευκλείδη
αναγνωρίστηκαν γρήγορα ως ανώτερα. Δεν είναι γνωστό κατά πόσο όλα τα θεωρήματα
ήταν δικά του. Υπάρχουν επιρροές από τον Θαλή, τον Ιπποκράτη και
τον Πυθαγόρα. Παρόλα αυτά η διαμόρφωση των στοιχείων είναι αποκλειστικά δική του.
Κάθε τόμος απαριθμεί διάφορους ορισμούς και αξιώματα που
ακολουθούνται από τα θεωρήματα, τα οποία ακολουθούνται από τις
αποδείξεις.
Ειδικά τα αξιοσημείωτα θέματα περιλαμβάνουν τη μέθοδο της
απαγωγής σε άτοπο, που χρησιμοποιήθηκαν από τον Αρχιμήδη

13
στην εφεύρεση του ακέραιου υπολογισμού, και της απόδειξης ότι το σύνολο όλων των
πρωταρχικών αριθμών είναι άπειρο.
"Τα στοιχεία" μεταφράστηκαν και σε λατινικά και σε Αραβικά και αυτή είναι η πρώτη εργασία
για να επιζήσουν, από τις καταστροφές που έγιναν αργότερα, όπως η καταστροφή της
βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Επειδή ήταν μακράν ανώτερο από οτιδήποτε προηγούμενο.
Το πρώτο τυπωμένο αντίγραφο βγήκε το 1482 και ήταν το εγχειρίδιο γεωμετρίας τα λογικά
θεμέλια από το 1700. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Ευκλείδης ιδιαίτερα σεβαστός
και τα «στοιχεία» θεωρήθηκαν μια από τις καλύτερες μαθηματικές εργασίες όλων των
χρόνων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : Τα Μαθηματικά Ανακαλύφθηκαν ή επινοήθηκαν;

Οι άνθρωποι εδώ και αρκετές δεκαετίες αναρωτιούνται για την πραγματική προέλευση της
επιστήμης των Μαθηματικών. Πρόκειται για μια απλή επινόηση των πιο λαμπρών μυαλών
του ανθρώπινου είδους, για μια τεράστια ανακάλυψη; ή μήπως οι δυο αυτές εκδοχές
αποτελούν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος;
Εσείς που πιστεύετε ότι οι μαθηματικές αρχές και τα αξιώματα δεν είναι παρά μερικές από
τις σημαντικότερες ανθρώπινες ανακαλύψεις, προς τα πού ακριβώς θα πρέπει να
συνεχίσουμε να ψάχνουμε;
Εάν όμως δεν ισχύουν τα παραπάνω και η επιστήμη των Μαθηματικών είναι όντως μια
ανθρώπινη επινόηση για ποιο λόγο ένας σύγχρονος Μαθηματικός δεν μπορεί απλά να βγει
στον κόσμο και να ανακοινώσει πως ανακάλυψε ότι 4+4= 5;
Τα παραπάνω ερωτήματα βασανίζουν την επιστημονική κοινότητα εδώ και καιρό. Οι
περισσότεροι Μαθηματικοί ωστόσο παραμερίζουν το τεράστιο αυτό φιλοσοφικό δίλημμα και
καταναλώνονται στη ανακάλυψη και απόδειξη θεωρημάτων.
Εάν αναζητάτε μέτωπο για να ταχθείτε υπέρ του, ίσως η θεωρία του Πλάτωνα να είναι η
ιδανική λύση για πολλούς από εσάς. Ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας
θεωρούσε ότι τα Μαθηματικά απλά ανακαλύφθηκαν από τον άνθρωπο, ενώ πίστευε ότι η
επιστήμη των Μαθηματικών αποτελεί τη βάση της δομής ολόκληρου του σύμπαντος.
Ο Πλάτων υποστήριζε ότι ακολουθώντας πιστά την διαχρονική εσωτερική λογική των
Μαθηματικών, το άτομο θα μπορούσε να ανακαλύψει αλήθειες που δεν εντοπίζονται μέσω
της ανθρώπινης παρατήρησης αλλά και της εφήμερης φύσης της ανθρώπινης
πραγματικότητας.
«Στην πραγματικότητα όλα αυτά που πραγματεύεται ένας
Μαθηματικός είναι μια μακροχρόνια οικειότητα με το σύμπαν,
στα μάτια του οποίου είναι πιο υπαρκτή ακόμα και από την
καρέκλα στην οποία κάθεται,» σχολιάζει ο αυτό-
αποκαλούμενος Πλατωνιστής, Ulf Persson από το Chalmers
University of Technology στη Σουηδία.

14
Και ενώ ο Barry Mazur, μαθηματικός από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, δεν θεωρεί τον
εαυτό του υπέρμαχο της Πλατωνικής φιλοσοφίας, τονίζει ότι η Πλατωνική άποψη για την
ανακάλυψη της επιστήμης των Μαθηματικών ταιριάζει με την εμπειρία του από τον κόσμο
των Μαθηματικών.
«Η αίσθηση που έχει κάποιος όταν δουλεύει σε ένα θεώρημα
Πλάτωνας
μοιάζει με αυτή του κυνηγού και συλλέκτη χιλιάδων
μαθηματικών εννοιών.» Ο Mazur παραθέτει όμως και την άλλη όψη του νομίσματος, απλά
ρωτώντας που ακριβώς βρίσκονται αυτά τα εδάφη της μαθηματικής αναζήτησης.
Εάν τα Μαθηματικά αξιώματα και θεωρήματα βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν να
ανακαλυφθούν από τους ανθρώπους, θα πρέπει να ανέπτυξαν μια μορφή ύπαρξης
αδιανόητη για τους ανθρώπους.
Ο Brian Davies, μαθηματικός από το Kings College του Λονδίνου, γράφει σε ένα άρθρο του
με τίτλο: «Let Platonism Die» ότι ο Πλατωνισμός σχετίζεται περισσότερο με τις απόκρυφες
θρησκείες παρά με τη σύγχρονη επιστήμη. Σύμφωνα με τον Davies η σύγχρονη επιστήμη
παρέχει αρκετές ενδείξεις για τις αβάσιμες θέσεις του Πλατωνισμού.
Έτσι το ερώτημα παραμένει: εάν μια μαθηματική θεωρία παραμένει υπό σκιά αυτό σημαίνει
πως δεν υπάρχει; Ή μήπως ένα δέντρο που πέφτει μέσα στο δάσος δεν κάνει θόρυβο
επειδή δεν υπάρχει κανείς για να το ακούσει;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : Ο θαυμαστός κόσμος των Μαθηματικών

" Ο άνθρωπος είναι ένα κλάσμα

που αριθμητή έχει την πραγματική του αξία
και παρονομαστή την ιδέα που έχει για τον
εαυτό του. Ο αριθμητής παραμένει ο ίδιος
( δηλαδή η πραγματική αξία του ανθρώπου ).
Γι' αυτό όσο μεγαλύτερος είναι ο παρονομαστής
( η ιδέα που έχει για τον εαυτό του ) τόσο
μικρότερο είναι το κλάσμα (δηλαδή ο άνθρωπος )".
Λέων Τολστόι. Ρώσος λογοτέχνης
" Για να φανταστούμε τη χρησιμότητα των
μαθηματικών στη ζωή μας , αρκεί να φανταστούμε
τη ζωή μας χωρίς μαθηματικά"
Λάο Τσε. Κινέζος φιλόσοφος

Η συμμετρία στον φυσικό κόσμο

Η συμμετρία που κατεξοχήν εκφράζει την καλαισθησία και την ομορφιά
είναι διάσπαρτη στον φυσικό κόσμο. Μερικές εικόνες μας πείθουν Η
φύση λοιπόν γεωμετρεί!

15
Η συμμετρία στη βιολογία είναι η ισόρροπη κατανομή των διπλών μερών του σώματος ή
του σχήματος ενός ζωντανού οργανισμού. Το σώμα ή το σχέδιο των
περισσότερων πολυκύτταρων οργανισμών παρουσιάζουν κάποια μορφή
συμμετρίας , είτε ακτινική συμμετρία ή διμερής συμμετρίας ή «σφαιρική
συμμετρία». Μια μικρή μειοψηφία δεν παρουσιάζουν συμμετρία (είναι
ασύμμετρη).
Στη φύση και τη βιολογία , η συμμετρία είναι κατά προσέγγιση. Για
παράδειγμα, τα φύλλα των φυτών, ενώ θεωρούνται συμμετρικά, σπάνια
θα ταιριάζουν ακριβώς όταν διπλώνονται στη μέση.

Η μέλισσα γνωρίζει ανώτερα μαθηματικά

Γιατί όμως η μέλισσα επιλέγει το κανονικό εξάγωνο και όχι το
ισόπλευρο τρίγωνο ή το τετράγωνο για την κατασκευή των κελιών της
κερήθρας; Ιδού το ερώτημα!
Αφενός μεν «κλείνει» επακριβώς το επίπεδο χωρίς κενά, αλλά είναι και
το μοναδικό σχήμα με την μικρότερη περίμετρο. Δηλαδή η μέλισσα
δαπανά λιγότερο κερί για την κατασκευή των κελιών της.
Επιπλέον αποτελεί την καλύτερη διαμέριση για την αποθήκευση μέγιστου όγκου μελιού.
Αποδεικνύεται με ανώτερα μαθηματικά (λογισμό μεταβολών) ότι αν θέλουμε να διαμερίσουμε
(να χωρίσουμε σε μικρότερα τμήματα) ένα δοχείο ώστε να περιέχεται όσο το δυνατό
μέγιστος όγκος στα κελιά της διαμέρισης, αυτό επιτυγχάνεται με την επιλογή κανονικών
εξαγώνων. Η μέλισσα δηλαδή γνωρίζει και ανώτερα μαθηματικά.

Η κανονικότητα του σχήματος μιας νιφάδας χιονιού

" Παρατηρώντας μια νιφάδα χιονιού στο μικροσκόπιο παρατήρησα ότι
είναι ένα θαύμα ομορφιάς και είναι κρίμα να μην μπορεί να ειδωθεί από
όλους. Είναι ένα σχεδιαστικό αριστούργημα και κανένα δεν
επαναλαμβάνεται παρά εμφανίζεται μόνο μια φορά. Τέτοια ομορφιά τι
κρίμα να λιώνει και να χάνεται".
Αυτά είπε ένας αγρότης των Η.Π.Α. όταν με το μικροσκόπιό του και τη
φωτογραφική του μηχανή το 1925 απαθανάτισε τις εικόνες της
απίστευτης κανονικότητας, συμμετρίας και καλαισθησίας της νιφάδας
του χιονιού.
Όταν λοιπόν κάποιος δει στο μικροσκόπιο μια νιφάδα του χιονιού
θα θαυμάσει το συμμετρικό σχήμα της. Πρόκειται για ένα
μικροσκοπικό εξαγωνικό κρύσταλλο, που αποτελείται από έξι
σχεδόν όμοια πέταλα. Εδώ και δεκάδες χρόνια βιολόγοι είχαν
παρατηρήσει ότι οι αρσενικές πυγολαμπίδες στις όχθες ποταμών
της Μαλαισίας και της Ταϊλάνδης κατάφερναν να συγχρονίσουν τις
λάμψεις τους με εκπληκτική ακρίβεια.
Το εξαγωνικό σχήμα της νιφάδας επιλέγεται από την σχηματική
προσαρμογή κι από την αναγκαιότητα της ύλης, έτσι ώστε να μην
υπάρχουν κενά και η συγκέντρωση του ατμού σε σχηματισμούς
χιονιού να γίνει πιο ομαλά.

16
Πρώτοι αριθμοί και … Τζιτζίκια
Τα τζιτζίκια και συγκεκριμένα τα είδη Magicicada Septendecim και Magicicada Tredecim
παρουσίασαν ένα ακόμα χαρακτηριστικό για την εξήγηση του οποίου οι βιολόγοι ζήτησαν
και πάλι την βοήθεια των μαθηματικών. Και τα δυο αυτά είδη εμφανίζονται κάθε 17 και 13
χρόνια αντίστοιχα, ζευγαρώνουν, γενούν τα αυγά τους και πεθαίνουν.
Το υπόλοιπο διάστημα της ζωής τους παραμένουν ως νύμφες κάτω από το έδαφος.
Σημασία εδώ έχει ότι ο κύκλος εμφάνισής τους είναι πάντοτε πρώτος αριθμός, δηλαδή
διαιρείται μόνο με τον εαυτό του και τη μονάδα. Ένα σενάριο προέβλεπε ότι το τζιτζίκι
επιχειρεί να αποφύγει κάποιο παράσιτο με παρόμοιο κύκλο ζωής.

Τα μαθηματικά και το τριαντάφυλλο – Ακολουθία Fibonacci

Όταν κάποιος πιάνει στα χέρια του το τριαντάφυλλο και το
παρατηρεί προσεκτικά, διαπιστώνει ότι πάνω στο λουλούδι τα
ροδοπέταλα διατάσσονται σε σπειροειδή μορφή. Παίρνει ένα
μαχαιράκι και κόβει το λουλούδι. Ξεκινώντας από το κέντρο
καταγράφει μια ομάδα με 5 ροδοπέταλα , που ξεφυτρώνουν
από την ίδια περιοχή, η αμέσως ευρύτερη ομάδα έχει
(συμπεριλαμβανόμενης των πετάλων της προηγούμενης) 8
ροδοπέταλα συνολικά, η επόμενη μεγαλύτερη ομάδα
(συμπεριλαμβανομένων και των εσωτερικών) περιλαμβάνει συνολικά 13, η επόμενη 21 και
το σύνολο είναι 34 ροδοπέταλα. Οι συγκεκριμένοι αριθμοί του κάνουν εντύπωση . Τα
ροδοπέταλα διατάσσονται έτσι ώστε οι αριθμοί που προκύπτουν να είναι όροι της
ακολουθίας Fibonacci.
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55. . .
Καθένας από τους όρους προκύπτει από το άθροισμα των δύο που προηγούνται.
Σε γλώσσα Άλγεβρας αν = αν-1 + αν-2
Η ακολουθία Fibonacci και τα κουνέλια
Ο ρυθμός με τον οποίο αναπαράγονται τα κουνέλια είναι: 1, 1, 2, 3,
5, 8, 13, 21, 34, .. Παρατηρήστε ότι κάθε αριθμός στην ακολουθία
είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενων. Άρα τα κουνέλια
αναπαράγονται σύμφωνα με την ακολουθία Fibonacci:
1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89,..... με τον κάθε αριθμό να προκύπτει από
το άθροισμα των δύο προηγούμενων του.

Το σχήμα της γης

Αποδεικνύεται μαθηματικά ότι το σχήμα της γης δεν είναι σφαιρικό.
Εξαιτίας της περιστροφής της γύρω από τον άξονά της, έχει σχήμα
πεπλατυσμένο στους πόλους και εξογκωμένο στον ισημερινό. Το
σχήμα αυτό ονομάζεται γεωειδές εκ περιστροφής και είναι ιδανικό
για την ελαχιστοποίηση της έλξης της βαρύτητας στα εξωτερικά της
άκρα.

17
 ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

" Η Τέχνη αναπαριστά με εικόνες και αντικείμενα τις σχέσεις και τις μορφές της φυσικής ή
φανταστικής πραγματικότητας. Τα μαθηματικά μελετούν τις σχέσεις και τις μορφές της
φυσικής ή φανταστικής πραγματικότητας. Η πρώτη δημιουργεί , οπτικοποιεί , η άλλη
μελετά".

" Ο μαθηματικός όπως ένας ζωγράφος ή ένας ποιητής είναι ή ένας σχεδιαστής. Ο
ζωγράφος φτιάχνει σχέδια με σχήματα και χρώματα , ο ποιητής με ιδέες. Τα μαθηματικά
σχεδιάσματα , όπως εκείνα του ποιητή ή του ζωγράφου πρέπει να είναι όμορφα. Δεν
υπάρχει μόνιμη θέση στον κόσμο για άσχημα μαθηματικά".

i. Ηardy
Άγγλος μαθηματικός στο βιβλίο του :
" Η Απολογία ενός μαθηματικού".

"Γιατί είναι όμορφοι οι αριθμοί; Είναι σα να ρωτάς γιατί είναι όμορφη η ένατη συμφωνία του
Beethoven. Αν δεν μπορείς να το δεις από μόνος σου, δεν μπορεί να σου το πει κανείς.
Γνωρίζω ότι τα μαθηματικά είναι όμορφα. Αν δεν είναι αυτά όμορφα, τότε τίποτα δεν είναι."
Paul Erdos

Τα μαθηματικά και η τέχνη γενικότερα μολονότι, φαινομενικά τουλάχιστον, αποτελούν δυο

ξεχωριστά – διακριτά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας, εντούτοις είναι δυνατόν να
συνδυαστούν και να δώσουν δημιουργίες οι οποίες αποτελούν αξιοθαύμαστο μείγμα
εντυπωσιακής πολυπλοκότητας και εκπληκτικής ομορφιάς.
Τα μαθηματικά από τότε μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να παίζουν ένα σημαντικό ρόλο
στην εξέλιξη των διαφόρων μορφών της τέχνης Σ’ όλες τις εποχές αναδείχθηκαν εξέχουσες
μορφές της τέχνης, οι οποίες χρησιμοποίησαν τα μαθηματικά ως το βασικό συστατικό της
τέχνης τους. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν κανόνες ή όρια σχετικά με
τα θέματα ή τις ιδέες της μαθηματικής τέχνης. Υπάρχουν όμως κάποια θέματα τα οποία
έχουν χρησιμοποιηθεί περισσότερο και δείχνουν ότι έχουν κερδίσει την προτίμηση
ορισμένων καλλιτεχνών. Μεταξύ αυτών είναι τα πολύεδρα, τα ψηφιδωτά, τα ανέφικτα
σχήματα, οι ταινίες Mobius και τα fractals.
Ο Leonardo da Vinci (1402-1519) είναι γνωστός για τα επιτεύγματά του τόσο στις επιστήμες
όσο και στις καλές τέχνες. Στα έργα του χρησιμοποίησε παραστατική γεωμετρία
προκειμένου να δημιουργήσει τα πρώτα παραμορφωμένα πλέγματα, τα οποία όταν
ιδωθούν από κάποια συγκεκριμένη γωνία εμφανίζονται κανονικά. Ο Johanes kepler (1580-
1630) επίσης πέρα από τη αστρονομία είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τη δημιουργία
γεωμετρικών ψηφιδωτών.
Όταν όμως αναφερόμαστε στον όρο «μαθηματική
τέχνη» ο νους μας πηγαίνει κυρίως στον Ολλανδό
καλλιτέχνη Maurits Escher (1898-1972), ο οποίος
δικαίως θεωρείται ο πατέρας αυτού του είδους της
τέχνης. Η εργασία του αποτελεί μια αστείρευτη πηγή
έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους σημαντικούς καλλιτέχνες. Οι λιθογραφίες, οι

18
ξυλογλυφίες και οι χαλκογραφίες του βρίσκονται κρεμασμένες στα σπίτια μαθηματικών και
επιστημόνων σ’ όλο τον κόσμο. Πολλά έργα του έχουν ως βάση κάποια μαθηματικά θέματα
που έχουν κατά καιρούς αναλυθεί σε βιβλία ψυχαγωγικών μαθηματικών, όπως αυτά του
Martin Gardner. Ο Escher είναι περισσότερο γνωστός στους κρυσταλλογράφους για την
πετυχημένη ψηφιδωτή τεχνική με την οποία χωρίζει το επίπεδο. Χωρίζοντας το επίπεδο με
κυματιστές σειρές πουλιών, ψαριών, ερπετών, θηλαστικών και ανθρώπων κατάφερε να
δημιουργήσει μεγάλη ποικιλία καταπληκτικών όσο και απροσδόκητων εικόνων, οι οποίες
βασίζονται σε νόμους της συμμετρίας, της θεωρίας συνόλων, της
προοπτικής, της τοπολογίας και της κρυσταλλογραφίας.
Ο Salvator Dali (1904-1989) ήταν ένας άλλος διάσημος Ισπανός
σουρεαλιστής ζωγράφος ο οποίος χρησιμοποίησε στους πίνακές του
σχέδια με έντονα γεωμετρικά-τοπολογικά στοιχεία. Ο Dali απεικόνισε
σε πολλά έργα του τον τετραδιάστατο χώρο στο χώρο των δύο
διαστάσεων. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι χρησιμοποιεί την παραστατική
γεωμετρία στον σχεδιασμό πολλών έργων του. Κάποια σχέδια του μοιάζουν έντονα με
ανεμόπτερο ή ελικόπτερο. Αναδεικνύεται έτσι η επιστημονική χροιά των έργων του και η
στροφή του προς το μέλλον.
Την τελευταία δεκαετία διαφαίνεται μια τάση για παραπέρα ανάπτυξη
των αποκαλούμενων μαθηματικως δημιουργουμένων σχημάτων και
εικόνων, δηλαδή σχημάτων ή εικόνων που παράγονται από Η/Υ με την
κατάλληλη εφαρμογή κάποιων μαθηματικών τύπων ή αλγορίθμων.

Ισλαμική μαθηματική τέχνη

Έρευνα για τη μεσαιωνική ισλαμική τέχνη αποκάλυψε ότι μερικά από τα
γεωμετρικά μοτίβα που χρησιμοποιεί, βασίζονται σε αρχές που
ανακαλύφθηκαν αιώνες αργότερα από τους μαθηματικούς της Δύσης.

Η ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ΣΤΗΝ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

«Ο Πυθαγόρας υποστήριζε ότι αποτελεί μια από τις κρυμμένες αρμονίες της φύσης. Ο
Ικτίνος τη χρησιμοποίησε στην κατασκευή του Παρθενώνα και ο Ντα Βίντσι στα υπέροχα
γυμνά του. Κανένας όμως δεν μπορούσε να φανταστεί ότι χαρακτηρίζει τη μορφή φυσικών
σχηματισμών σε όλες τις κλίμακες των μεγεθών, από τις μικρότερες, όπως είναι τα όστρακα,
ως τις μεγαλύτερες, όπως είναι οι κυκλώνες και οι γαλαξίες. Πρόκειται για τη χρυσή τομή»

Οι αρχαίοι Έλληνες μαθηματικοί, με τη γνωστή αδυναμία

τους στην τελειότητα της αρμονίας, είχαν δώσει ξεχωριστή
σημασία στη διαίρεση ενός ευθύγραμμου τμήματος σε «μέσο
και άκρο λόγο». Αυτό σημαίνει με απλά λόγια, να χωρίσουμε
μια γραμμή σε δύο άνισα τμήματα έτσι ώστε ο αριθμός που
παίρνουμε αν διαιρέσουμε το μήκος του μεγάλου τμήματος
με το μήκος του μικρού να ισούται με τον αριθμό που
παίρνουμε αν διαιρέσουμε το μήκος ολόκληρης της γραμμής

19
μα το μήκος του μεγάλου. Ο αριθμός αυτός ονομάστηκε από τους αρχαίους Χρυσή Τομή ή
θεία αναλογία και ισούται, περίπου, με 1,62.
Ο μεγάλος ζωγράφος της Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι θεωρούσε ότι από όλους τους
δυνατούς τύπους ανθρώπινων σωμάτων φαίνεται πιο «φυσικός» στο ανθρώπινο μάτι
εκείνος στον οποίο ο ομφαλός χωρίζει το σώμα σε μέσο και άκρο λόγο. Ετσι για έναν
«μέσο» άνθρωπο με ύψος 1,80 μέτρα, ο ομφαλός βρίσκεται σε απόσταση 1,10 από το
έδαφος.
Η χρυσή τομή συμβολίζεται με το ελληνικό γράμμα φ, το αρχικό του ονόματος του Φειδία,
δημιουργός των γλυπτών του Παρθενώνα(Χαρακτηριστικό παράδειγμα Αρχιτεκτονικής
όπου συναντάται ο λόγος χρυσής τομής στις αναλογίες των πλευρών του). Επίσης
συναντάμε την χρυσή τομή από την πυραμίδα του Χέοπα και της Γκίζας στην αρχαία
Αίγυπτο μέχρι στις μεσαιωνικές εξωτερικές διαρρυθμίσεις την κτιρίων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο : ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

Ο Πυθαγόρειος συμβολισμός των Αριθμών

Για τους Πυθαγορείους, ο αριθμός δέκα ήταν ο πιο ιερός αριθμός και τον παρουσίαζαν ταυτόχρονα
με τους άλλους πρωταρχικούς αριθμούς, που είναι οι αριθμοί ένα ως εννέα που κατέληγαν στο
δέκα, σε ένα ιερό σύμβολο. Ξέρουμε ότι οι Πυθαγόρειοι είχαν ένα μυστικό σύμβολο για να
αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον. Αυτό το σύμβολο ήταν ένα σχέδιο δέκα σημείων γνωστό ως
Τετρακτύς. Το σύμβολο αποτελούταν από τέσσερα επίπεδα που διαμόρφωναν σε ένα τρίγωνο με
μια βάση τεσσάρων σημείων, ακολουθούσε ένα επίπεδο τριών σημείων, μετά ένα με δύο και τελικά
ένα σημείο στο ανώτερο επίπεδο του συμβόλου. Αυτό το ιερό σύμβολο στους πυθαγορείους
εκφράστηκε έτσι:

Αναπτύχθηκε μια μελέτη μυστικών ιδιοτήτων των αριθμών στη

δεκάδα που ονομάστηκε αριθμολογία. Αυτή η μελέτη εξέταζε τις
ιδιότητες και τις μαγικές δυνάμεις των αριθμών, συσχετίζοντας τους
με τα ζωντανά και άψυχα αντικείμενα, καθώς επίσης και με Θεούς και
Θεές.

Ακολουθούν τα παραδείγματα κάθε αριθμού της δεκάδας που

χρησιμοποιεί η αριθμολογία και οι έννοιες που συνδέονται με την
Τετρακτύ:

Μονάς: Ήταν το Ένα και αντιπροσώπευσε πολλές μεταφυσικές κυριότητες και έννοιες. Ήταν
γνωστή ως Είδος, Πηγή ορίου και μορφής. Η Ευδαιμονία, ο Δημιουργός. Η ευτυχία, η αρμονία, η
τάξη και η φιλία. Εξισώθηκε με τον Απόλλωνα, το Θεό του Λόγου και με τον Υπερίωνα, την κεντρική
φλόγα και ταυτόχρονα με τον Ήλιο σαν κέντρο του κόσμου και το νόηση σαν κέντρο του
ανθρώπινου σώματος.
Αντιπροσώπευε επίσης την ενότητα και την τελειότητα. Είναι το Σημείο, η πηγή όλων των αριθμών.
Το καλό, το επιθυμητό, το ουσιώδες, το αδιαίρετο. Ο Πυθαγόρας έλεγε πως διαφέρει η Μονάς από
το Έν. Όμοια και η Δυάς από το Δύο.

Δυάς: Ήταν το Δύο. Για τους πυθαγορείους, αυτός ο αριθμός αντιπροσώπευσε το πρώτο στάδιο
προς τη διαδρομή της δημιουργίας. Η δυάδα αντιπροσώπευσε την πόλωση, την αντίθεση, την
απόκλιση, την ανισότητα, και την αστάθεια. Καλείται συχνά Τόλμη, καθώς διασκορπίζει την
τελειότητα και την ενότητα της Μονάδας. Είναι η γραμμή, η διαφορά, ο αριθμός της υπερβολής και
της έλλειψης. Ο πρώτος θήλυ αριθμός. Η Δυαδικότητα.

20
Τριάς: Ο επόμενος αριθμός είναι ο αριθμός τρία. Οι Πυθαγόρειοι τον έβλεπαν ως πρώτο αληθινό
αριθμό. Είναι ένα σύνολο που αντιπροσωπεύει την αρχή, τη μέση και το τέλος. Ο αριθμός
αντιπροσωπεύει τον αρχή όλων που είναι ολόκληρα και τέλεια, τις τρεις διαστάσεις, και την τριμερή
ψυχή. Ο αριθμός υπονοεί επίσης από το Παρελθόν, το Παρόν και το Μέλλον. Ενσωματώνει τη
φρόνηση και την πρόβλεψη, επειδή οι άνθρωποι που εξετάζουν και τα τρία μέρη του χρόνου θα
επιλέξουν ένα σωστό σχέδιο δράσης. Η γνώση αντιπροσωπεύθηκε επίσης από την τριάδα, όπως
ήταν οι δυνάμεις της προφητείας και της μοίρας. Για να συσχετίσουν την τριάδα με τις προφητείες, οι
χρησμοί στα μαντεία στην αρχαιότητα γινόταν σε κοιλώματα που υποστηριζόταν σε ένα τρίποδα.

Δυνάμει της τριάδας, η ενότητα και η ποικιλομορφία αυτού που είναι αποτελούμενου, επιστρέφει
στην αρμονία. Ο πρώτος περίεργος, άρρεν αριθμός. Για τον αριθμό λοιπόν τρία, ο Ιάμβλιχος λέει,
ότι είναι εξαιρετικού κάλλους και ευσχημοσύνης σε σύγκριση με όλους τους άλλους, επειδή
κατέστησε τις δυνάμει ιδιότητες της μονάδας σε ενεργεία, εκφράζοντας την αναλογία, τη συνένωση
και την αποτέλεση. Είναι δηλαδή ο πρώτος ενεργεία, επειδή υπερτερεί του ίσου και έχει κάτι
περισσότερο από το ίσο στο ένα μέρος του (η μονάδα =1, η δυάδα =1+1, η τριάδα=1+2), ενώ το
εξαιρετικό σε αυτόν είναι ότι αποτελεί τη συνέχεια των δύο πρώτων αιτιών και βεβαίως τη σύνθεση
αμφοτέρων. Ο Ανατόλιος τον αποκαλεί “πλήρη” επειδή δείχνει τα πάντα και την αρχή και το μέσον
και το τέλος, και για τον λόγο αυτό, όταν επαινούν τα υπέρμετρα τον χρησιμοποιούν ως πρόθεμα
(τρισευτυχής ή τρισευδαίμονας), ενώ ο Νικόμαχος τον θεωρεί ως την έναρξη των αριθμών και το
θεμέλιο της γεωμετρίας. Ο Νικόμαχος επίσης είναι αυτός που κάνει αναφορά στον αριθμό των
σπονδών που οι άνθρωποι πρέπει κάνουν, αν επιθυμούν να εκπληρωθούν οι προσευχές τους.

Τετράς: Είναι ο αριθμός τέσσερα. Το τέσσερα αντιπροσώπευε την ολοκλήρωση. Για τους
Πυθαγορείους, όλα και φυσικά και αριθμητικά ολοκληρώθηκαν στην πρόοδο του ενός μέχρι το
τέσσερα. Το εξέφρασαν με τις τέσσερις εποχές, τα τέσσερα στοιχεία (γη, αέρας, πυρ και ύδωρ), τα
τέσσερα ζωτικής σημασίας μουσικά διαστήματα και τα τέσσερα είδη πλανητικής κίνησης. Το
τέσσερα απεικόνιζε την ευθύτητα και τη σταθερότητα.
Ο Πλάτων χρησιμοποίησε αργότερα τον αριθμό τέσσερα στις τέσσερις ικανότητες του ατόμου -
νοημοσύνη, λόγος, αντίληψη και φαντασίωση.

Οι Πυθαγόρειοι αξιολόγησαν τέσσερις μαθηματικές επιστήμες, της αριθμητικής, της μουσικής, της
γεωμετρίας και της αστρονομίας τα θεμέλια της αληθινής γνώσης. Κατά συνέπεια η τετράς
αντιπροσωπεύει τη Δικαιοσύνη στον Πυθαγόρα και τους μαθητές του. Ο αριθμός αυτός
αντιπροσώπευσε την ολοκλήρωση όλων των πραγμάτων στην ακόλουθη πρόοδο 1 + 2 + 3 + 4 =
10. Έτσι έφθασαν στο σύμβολο της Τετρακτύος. Η Τετρακτύς έγινε έπειτα το πρότυπο για τον
Κόσμο και την ανθρώπινη ψυχή.

Είναι το στερεό. Το πρώτο θήλυ τετράγωνο. Η δικαιοσύνη, το ακλόνητο και το τετράγωνο. Ο

αριθμός του τετραγώνου, των στοιχείων, των εποχών, των ηλικιών του ατόμου, των σεληνιακών
φάσεων, των αρετών.

Πεντάς: Ο αριθμός πέντε. Είναι ένας συνδυασμός περιττού και άρτιου και επίσης από τους
αριθμούς δύο και τρία στην πρόσθεσή τους. Η πεντάς επίσης αντιπροσωπεύει το γάμο, την ένωση
της αρσενικής και θηλυκής συμφιλίωσης και την αρμονία. Η Πεντάς ήταν αφιερωμένη στην
Αφροδίτη.

Οι Πυθαγόρειοι έλεγαν πως η πεντάς περιέχει τα φυσικά φαινόμενα του σύμπαντος. Συχνά αυτό
ήταν διατυπωμένο όπως το σύμπαν σπάρθηκε από τη μονάδα, απέκτησε κίνηση μέσω της δυάδας,
μετά απέκτησε ζωή μέσω της πεντάδας και περικυκλώθηκε από τη δεκάδα
Είναι ο άρρεν αριθμός του γάμου, που ενώνει τον πρώτο θήλυ αριθμό και τον πρώτο άρρεν αριθμό

21
δια της προσθέσεως. Ο αριθμός των δαχτύλων στα άνω και κάτω άκρα. Ο αριθμός των κανονικών
στερεών ή πολυέδρων. Ακατάλυτος: Όλα τα πολλαπλάσιά του τελειώνουν σε 5.

Εξάς: Είναι ο αριθμός έξι. Στους Πυθαγορείους είναι ο πρώτος τέλειος αριθμός. Προσθέτοντας τους
αριθμούς 1, 2 και 3 προκύπτει το 6. Έτσι δημιουργείται η εξάδα. Ο αριθμός αντιπροσωπεύει τις
καταστάσεις της υγείας και της ισορροπίας. Αντιπροσώπευσε επίσης την πληρότητα, την ειρήνη και
τη θυσία. Ο αριθμός έξι συνδέθηκε επίσης με τον Ερμαφρόδιτο.
Είναι ο πρώτος θήλυ αριθμός γάμου, που ενώνει το 2 και το 3 μέσω του πολλαπλασιασμού. Ο
πρώτος τέλειος αριθμός. Είναι ίσος με το ποσό των μερών των υποπολλαπλασίων του, δηλαδή οι
διαιρέτες ή τα παραγόμενα, εκτός του εαυτού του, δίνουν 6. Κατά συνέπεια, 1+2+3=6 και 1*2*3=6.
Το εμβαδόν του ασύμμετρου ορθογωνίου τριγώνου, 3-4-5.
Ο αριθμός έξι και πιο συγκεκριμένα η εξάδα, σύμφωνα με τον Ανατόλιο, είναι “τέλειος”, διότι μπορεί
να μετρηθεί από τα μέρη του (1+2+3=6 και 1Χ2Χ3=6). Παράγεται από τη δύναμη και τον
πολλαπλασιασμό του πρώτου άρτιου και του πρώτου περιττού, του αρσενικού και του θηλυκού, και
για αυτό καλείται “αρσενόθηλυς”. Ονομάζεται και “γάμος” διότι δεν γίνεται δια της προσθέσεως,
όπως ο αριθμός 5 (=2+3), αλλά δια του πολλαπλασιασμού (2Χ3=6). Από την “τελειότητα” της
εξάδας προκύπτει και ο πρώτος αρμονικός μέσος όρος (αυτός είναι και ο λόγος που η νοητή
γραμμή των αρμονικών σχέσεων των συχνοτήτων ξεκινά από τον αριθμό 6), του οποίου η σχέση με
το 8 είναι “επίτριτη” (8:6=4:3) κ.ο.κ. Οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν την εξάδα “ολομέλεια” και “ειρήνη”
και “κόσμο”, καθώς συνίσταται αρμονικά από τα αντίθετα. αλλά και η συναρίθμηση της λέξης
Κόσμος είναι 600 (Κ20+Ο70+Σ200+Μ40+Ο70+Σ200 και όλο μαζί ΚΟΣΜΟΣ=600, που σημαίνει 6).
Βλέπε Περί θεολογουμένης Αριθμητικής, σελ. 87-99. Η Αφροδίτη λοιπόν, η θεά του έρωτα και της
φιλίας, ενώνει τα αντίθετα όπως και ο αριθμός 6, ενώ ακόμη αναπαριστά την αρχή της ολότητας και
της τελειότητας.

Επτάς: Είναι ο αριθμός επτά. Αυτός ο αριθμός δεν μπορεί να παραχθεί από οποιαδήποτε άλλον
που αποτελεί τη δεκάδα. Οι έννοιες που αντιπροσωπεύονται από την επτάδα είναι χαρά, αγάπη και
ευκαιρία. Ο αριθμός αντιπροσώπευσε επίσης την παρθενία και θεωρήθηκε αφιερωμένος στην
παρθένα θεά Αθηνά. Επίσης, δεδομένου ότι το επτά δεν μπορεί να διαιρεθεί, εκτός από τον εαυτό
του, αντιπροσώπευσε μιαν ακρόπολη. Επίσης, ένας κύκλος δεν μπορεί να διαιρεθεί σε επτά μέρη.

Ο Ανατόλιος χαρακτηρίζει τον αριθμό 7 “αμήτωρα”, ως μη προκύπτοντα από διπλασιασμό ή

πολλαπλασιασμό άλλου αριθμού, και “παρθένο”, διότι παράγεται μονάχα από τη μονάδα. Επτά είναι
ο αριθμός της πρώτης μουσικής συμφωνίας, της δια τέσσερα (4+3), επτά είναι το άθροισμα των
κάθετων πλευρών του πρωτότυπου ορθογώνιου τριγώνου κ.ο.κ. Ο Νικόμαχος τον χαρακτηρίζει
“αγέλη”, επειδή έχει συναχθεί σε αυτοτελή ενότητα και παραμένει αδιάσπαστος. Επτά είναι και οι
αστερισμοί και σι αρχάγγελοι και οι ημέρες της εβδομάδας. Και ενώ κατά την εξάδα εκδηλώνεται η
ψυχή και το σώμα (η έξις της ψυχής και του σώματος), η προσπάθεια της τελείωσης και η διανόηση
εκδηλώνονται κατά την επτάδα (την εβδομάδα). Ο Νικόμαχος παραθέτει επίσης παρόμοια σχόλια με
αυτά του Αλέξανδρου του Αφροδισιέα.

Ο γνωστός μύθος της γέννησης του Ηρακλή που μας παρουσιάζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα του (Τ, στ.
95-133) μας λέει ότι η Ήρα, για να εκδικηθεί την απιστία του συζύγου της, παρέτεινε την
ολοκλήρωση του κύκλου της κύησης της Αλκμήνης, με αποτέλεσμα να προηγηθεί της γέννησης του
Ηρακλή ο “εφταμηνίτης” Ευρυσθέας, ο γιος της Νικίππης, της γυναίκας του Σθένελου, ο οποίος και
τελικά σύμφωνα με τον όρκο του Δία ήταν αυτός που θα εξουσίαζε όλους τους γείτονές του.

Οκτάς: Η οκτάς ή ο αριθμός οκτώ ήταν σημαντικό στους Πυθαγορείους επειδή ήταν ο πρώτος
κύβος (2*2*2). Σύνδεσαν οκτώ με την ασφάλεια, την σταθερότητα και όλα όσα ήταν ισορροπημένα
στο σύμπαν. Οι Πυθαγόρειοι κάλεσαν συχνά την οκτάδα, "Εμπεριέχουσα των Αρμονιών", επειδή

22
είναι η πηγή μουσικής αναλογίας. Είναι από τους πλέον Ιερούς στο Σουφισμό.
Κάθε μήνα, την όγδοη μέρα, γινόταν θυσίες στους Θεούς, γιατί υπήρχε μια ευρύτατα διαδεδομένη
άποψη που έλεγε ότι ένα παιδί που γεννιέται κατόπιν επτάμηνης κυοφορίας μπορεί να ζήσει, ενώ
όταν γεννηθεί στους οκτώ μήνες πεθαίνει.

Εννεάς: Ο αριθμός εννέα, ο οποίος κλήθηκε επίσης ορίζοντας, επειδή χαρακτήρισε τη γραμμή
μεταξύ της δεκάδας και των αριθμών που κατέληξαν σε αυτήν. Οι Πυθαγόρειοι έβλεπαν το εννέα
σαν αριθμό ολοκλήρωσης. Αυτό οφειλόταν στους εννέα μήνες της εγκυμοσύνης και στην ύπαρξη
των εννέα Μουσών. Είναι τον πρώτο άρρεν τετράγωνο (3*3). Ακατάλυτο που όμως
πολλαπλασιασμένο συχνά, αναπαράγεται.

Δεκάς: Η δεκάς ή ο αριθμός δέκα ήταν ο πιο ιερός όλων των αριθμών στους Πυθαγορείους. Αυτός ο
αριθμός περιέχει όλα τα πράγματα σε μια απλή δομή και επιρροή. Είναι το σύνολο των θείων
επιρροών που κράτησαν το σύμπαν μαζί και ήταν όλοι οι προφανείς νόμοι της φύσης. Η δεκάς
επίσης είναι ο κόσμος, ο ουρανός, ο Θεός, και η μοίρα.
Η Δεκάς περιέχει όλους τους αριθμούς. Μετά το 10 οι αριθμοί επαναλαμβάνουν τον εαυτό τους.
Είναι το άθροισμα των αρχέτυπων αριθμών, δηλαδή 1+2+3+4=10

Περαιτέρω, Ιεροί είναι οι αριθμοί:

Ο αριθμός 27. Ο πρώτος άρρεν κύβος (3*3*3).

Ο αριθμός 28. Αστρολογικά σημαντικός αριθμός, όπως ο σεληνιακός κύκλος. Είναι ο δεύτερος
τέλειος αριθμός, δηλαδή 1+2+4+7+14=28, καθώς επίσης και το άθροισμα των επτά αριθμών,
δηλαδή 1+2+3+4+5+6+7=28.

Ο αριθμός 35. Το άθροισμα των κύβων του πρώτου θήλυ και πρώτου άρρενος, δηλαδή, 8+27=35

Ο αριθμός 36. Το αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού των πρώτων τετραγώνων των αριθμών,
δηλαδή 4 x 9=36. Ακόμα, το άθροισμα των τριών πρώτων κύβων, δηλαδή 1+8+27=36. Επίσης το
άθροισμα των οκτώ πρώτων αριθμών, δηλαδή 1+2+3+4+5+6+7+8=36.

Αντιστοιχίες από τις Πυθαγόρειες σκέψεις εμφανίζονται στις εργασίες του Νικομάχου Γερασηνού,
ιδιαίτερα στο "αριθμητική εισαγωγή", η οποία αποτέλεσε τη βάση του κειμένου του τέταρτου αιώνα
μΧ. στο έργο του Ιάμβλιχου, "Τα Θεολογούμενα της Αριθμητικής". Αυτές οι αντιστοιχίες και
αποδόσεις είναι οι ακόλουθες:

Μονάς: Ο Ζευς, ο Προμηθεύς και το Χάος

Δυάς: Η Μούσα Ερατώ, η Ίσις, η Ρέα, η δικαιοσύνη και η φύση
Τριάς: Η Εκάτη, η σωφροσύνη και οι τρεις φάσεις της Σελήνης.
Τετράς: Ο Ηρακλής, τα 4 στοιχεία, το δίκαιο και οι 4 εποχές.
Πεντάς: Η Νέμεσις, η Θεία Πρόνοια, η Αφροδίτη, η Αθηνά, η δικαιοσύνη, ο αιθήρ ή η
πεμπτουσία, το πέμπτο στοιχείο (Πνεύμα).
Εξάς: Το Σύμπαν ή ο Κόσμος, η Μούσα Θάλεια και η αρμονία.
Επτάς: Η Αθηνά, η παρθενία και η τύχη.
Οκτάς: Η ευμετάβλητη φύση και η Μούσα Ευτέρπη.
Εννεάς: Ο Ωκεανός, ο Προμηθεύς, ο Ήφαιστος, η Ήρα και ο Υπερείων.

23
Οι Πυθαγόρειοι αναπαριστούσαν τους αριθμούς με υποδείγματα από στιγμές (τελείες), σαν
αποτέλεσμα από ταξινομημένα χαλίκια σε τύπους. Για παράδειγμα, το 9 έχει 3 σειρές με 3 χαλίκια
σε καθεμία, διαμορφώνοντας έτσι ένα τετράγωνο. Όμοια, το 10 έχει 4 σειρές που περιέχουν η κάθε
μία, 1, 2, 3 και 4 χαλίκια ανά σειρά, διαμορφώνοντας ένα τρίγωνο.
Έτσι παρήγαγαν τις σχέσεις μεταξύ των αριθμών. Παραδείγματος χάριν, ένας τετράγωνος αριθμός
μπορεί να υποδιαιρεθεί με μια διαγώνια γραμμή σε δύο τρίγωνα αριθμούς. Μπορούμε να πούμε
πως ένας τετράγωνος αριθμός είναι πάντα το άθροισμα δύο τριγώνων αριθμών.
Έτσι, ο τετράγωνος αριθμός 25 είναι το άθροισμα του τρίγωνου αριθμού 10 και του τρίγωνου
αριθμού 15.

Η Μυστική Τετρακτύς είναι ένας ιδιαίτερος τρίγωνος αριθμός, όμοιος με αυτόν του δέκα. Το όνομά
της που σημαίνει σύνολο από τέσσερα πράγματα, μια λέξη που απέδωσε ο μαθηματικός Θέων. Οι
Πυθαγόρειοι αναγνώριζαν δέκα τέτοια σύνολα.
Το σύνολο των δέκα πραγμάτων ή οι δέκα Τετρακτύες

Ο Ιάμβλιχος στο έργο του Περί του Πυθαγορικού βίου, ονομάζει την Τετρακτύ, Μαντείο Δελφών.
Αναφέρει:

Το σύνολο τώρα όσων αποκαλούνται “ακούσματα” διαιρείται σε τρία είδη: στο πρώτο ανήκουν αυτά
που υποδηλώνουν τι υπάρχει, στο δεύτερο ποιο είναι το πιο καλό και στο τρίτο τι πρέπει να
πράττεται και τι όχι. Τα πρώτα λοιπόν, που αφορούν το τι υπάρχει, ομοιάζουν με τα εξής: Τι είναι τα
Νησιά των Μακάρων; Ο ήλιος και η σελήνη. Τι είναι το μαντείο των Δελφών; Η τετρακτύς, πράγμα
που σημαίνει η αρμονία, όπου βρίσκονται και οι Σειρήνες. Τα δεύτερα, μοιάζουν με τα εξής: Ποιο
είναι το δικαιότερο; Το να θυσιάζεις. Ποιο είναι το πιο σοφό; Ο αριθμός. Και το δεύτερο, μετά τον
αριθμό, είναι αυτό που θέτει ονόματα στα πράγματα. Ποιο είναι το σοφότερο για εμάς; Η ιατρική.
Ποιο είναι το ωραιότερο; Η αρμονία. Ποιο το ισχυρότερο; Η γνώμη. Ποιο το καλύτερο; Η ευδαιμονία.
Ποιο θεωρείται ως το πιο αληθινό; Ότι οι άνθρωποι είναι πονηροί. Για το λόγο αυτό λένε ότι ο
Πυθαγόρας παίνεσε τον ποιητή, τον Ιπποδάμαντα τον Σαλαμίνιο, ο οποίος έγραψε:

Ω θεοί, από πού κατάγεστε;

Από πού γίνατε αυτοί που είστε;
Ω άνθρωποι, από πού κατάγεστε;
Από πού γίνατε τόσο κακοί·

Η Τετρακτύς θεωρείται από τους Πυθαγορείους ως η ρίζα, η πηγή κάθε δημιουργίας. Αποτελεί τον
θεϊκότερο και ιερότερο όρκο τους και παριστάνεται με στιγμές, των οποίων η διάταξη κατασκευάζει
τρίγωνον εντελές, δηλαδή ισοσκελές, του οποίου η κάθε πλευρά έχει τέσσερις στιγμές.

Οι τέσσερις πρώτοι αριθμοί είναι αυτοί με τους οποίους ο κόσμος διοικείται με αρμονία, και η
αρμονία αυτή είναι ένα σύστημα τριών συγχορδιών, της τετάρτης, της πέμπτης, της ογδόης και της
διπλής ογδόης, των οποίων οι αναλογίες βρίσκονται στους τέσσερις πρώτους αριθμούς. Η αρμονία
αυτή, κατά τον Ιάμβλιχο, κυβερνά τη μουσική των ουράνιων σφαιρών, πάνω στις οποίες, σύμφωνα
με τον Πλάτωνα, στέκεται μια Σειρήνα που τραγουδά σε μια συγκεκριμένη τονικότητα. οι σειρήνες
είναι οκτώ (όσοι και οι φθόγγοι μιας οκτάβας και το τραγούδι τους δημιουργεί μια μοναδική αρμονία
(Πλάτωνος Πολιτεία 617Β). Καθίσταται λοιπόν σαφές για ποιο λόγο ο Πυθαγόρας θεωρούσε την
τετρακτύν ως το μαντείο των Δελφών: επειδή είναι η ουσιαστικότερη αλήθεια του σύμπαντος και το
μαντείο έχει σκοπό να την αποκαλύπτει.

24
Στους τέσσερεις πρώτους αριθμούς των Πυθαγορείων αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο Περί
Ψυχής.
Ο Σταγειρίτης, επιχειρώντας να περιγράψει την παλαιότερη άποψη περί της ψυχής, μας
παραπέμπει στο κατά πάσαν πιθανότητα Πυθαγορικό σύγγραμμα Περί Φιλοσοφίας. Σύμφωνα με το
κείμενο λοιπόν αυτό, το ίδιο το έμψυχο ον απορρέει από την ιδέα του Ενός ή αλλιώς, ο Νους είναι το
Ένα. Η Επιστήμη, η γνώση δηλαδή, είναι το Δύο, επειδή μόνο κατά τον τρόπο αυτό πορεύεται προς
τη μονάδα. Ο αριθμός της επιφάνειας είναι η γνώμη και ο αριθμός του όγκου η αίσθηση, καθώς,
όπως έλεγαν, οι αριθμοί είναι οι μορφές καθεαυτές και οι αρχές και συγκροτούνται από στοιχεία. Στο
ίδιο ζήτημα αναφέρεται και ο Θέων ο Σμυρναίος, ο οποίος, αναφερόμενος στη Δεκάδα (ΙΙ, 37-49),
αναγνωρίζει έντεκα διαφορετικές τετρακτύες ή τετράδες, αναλογικές όμως μεταξύ τους: τη
θεμελιώδη (1+2+3+4) και οι πρωταρχικές συνηχήσεις της κλίμακας - όπως στον Σέξτο, της ψυχής
του κόσμου [οι γεωμετρικές πρόοδοι με λόγο 2 (1, 2, 4, 8) και 3 (1, 3, 9, 27), τη φύση των μεγεθών
(1=σημείο, 2=ευθεία γραμμή, 3=καμπύλη γραμμή, 4=επίπεδη επιφάνεια, 9=κυρτή επιφάνεια,
8=στερεό με κυρτή επιφάνεια, 27=στερεό με επίπεδη επιφάνεια), τα στοιχεία της φύσης (1φωτιά,
2αέρας, 3νερό, 4=γη), τα γεωμετρικά σχημάτα (1=πυραμίδα, 2=οκτάεδρο, 3=εικοσάεδρο, 4=κύβος),
τα φυομένα (1=το σπέρμα που αντιστοιχεί στη μονάδα και το σημείο, 2=η αύξηση κατά μήκος στη
δυάδα και στη γραμμή, 3=η αύξηση κατά πλάτος στην τριάδα, 4=η αύξηση κατά όγκο στην τετράδα
και στο στερεό), τη γενετική ανάπτυξη της κοινωνίας (1=άνθρωπος, 2=οικογένεια, 3=κώμη,
4=πόλις), τις γνωστικές ιδιοτήτες (1=νους, 2=επιστήμη, 3=δόξα, 4=αίσθηση), τις διαστάσεις του
έμψυχου όντος (1=λογιστικό, 2=θυμικό, 3=επιθυμητικό, 4=το σώμα ως τόπος διαμονής της ψυχής),
τη διαδοχή του χρόνου (1=άνοιξη, 2=καλοκαίρι, 3=φθινόπωρο, 4=χειμώνας) και τέλος, τη προόδο
των ηλικιών της ζωής (1=παιδική ηλικία, 2=εφηβεία, 3=ώριμη ηλικία, 4=γήρας).
Σύμφωνα με την Πυθαγόρεια φιλοσοφία η φύση μπορεί να γίνει κατανοητή μονάχα μέσω της
αριθμητικής θεωρίας των αναλογιών σε σχέση με τη γεωμετρική μελέτη των στερεών. Οι
Πυθαγόρειοι, λοιπόν, θεωρούν ότι όλα τα στερεά μπορούν να ελεγχθούν βάσει πέντε αρχικών
κανονικών πολύεδρων σχημάτων. Ο Πλάτων, έτσι, στον Τίμαιο (54δ- 55δ), παρουσιάζει τα τέσσερα
από τα πέντε κανονικά πολύεδρα σχήματα, (το κανονικό τετράεδρο, το κανονικό οκτάεδρο, το
κανονικό εικοσάεδρο, και το εξάεδρο ή κύβο), των οποίων η συστατική μονάδα είναι το τρίγωνο
(ορθογώνιο και ισόπλευρο). Γίνεται ωστόσο λόγος και για τη σύσταση του πέμπτου πολύεδρου
σχήματος, με την οποία ο Θεός προέβαλε το σύμπαν, διακοσμώντας και περιχαράσσοντάς το με
αυτήν. Ο Σωκράτης στον Φαίδωνα, επιχειρώντας να παρουσιάσει τη γη, θα το “περιγράψει”,
ορίζοντάς την ως δωδεκάσπυτον
πολύχρωμη σφαίρα (110β).
Το δωδεκάεδρο, ωστόσο, διακρίνεται από τα
τέσσερα άλλα κανονικά στερεά, καθώς δεν
σχηματίζεται από τρίγωνα αλλά από
πεντάγωνα, των οποίων οι έδρες διαιρούνται
σε δύο τρίγωνα από τη διαγώνιο του
τετραγώνου, και των οποίων ο λόγος που προκύπτει από τη σχέση
της πλευράς με τη διαγώνιο ισούται με τη Χρυσή Τομή (sectio aurea)
ή την proportion divina (Θεία Αναλογία). Η συνένωση μάλιστα των
κορυφών του πενταγώνου δημιουργεί πέντε ισοσκελή τρίγωνα σε
σχήμα πεντάκτινου αστεριού, των οποίων οι πλευρές, καθώς τέμνονται, σχηματίζουν ένα μικρό
αντεστραμμένο πεντάγωνο, το Πεντάγραμμα ή τη Πεντάλφα.

Ενώ όμως σύμφωνα με την πλατωνική θεωρία της δημιουργίας του σύμπαντος, η οποία αποδέχεται
το συνδυασμό των τεσσάρων ριζωμάτων (της φωτιάς, της γης, του νερού και του αέρα), αυτή η
πέμπτη σύσταση δεν φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο κατά τη φάση της δημιουργίας - ξεφεύγει ή
βρίσκεται πέραν της διαδικασίας της μίξεως και ορίζεται ως Θεϊκή και εμπεριέχουσα των ριζωμάτων

25
ή των παραγόμενων από αυτά στερεών, καθώς τα περιβάλλει και τα ενσωματώνει - σύμφωνα με τον
Αριστοτέλη ορίζεται ως ένα πέμπτο “ρίζωμα”- στοιχείο, ως ο αιθέρας, που είναι το λεπτότερο όλων.
Είναι η αρχή της κυκλικής κίνησης των άστρων και της ανθρώπινης ψυχής.

Τα Πλατωνικά στερεά σε σχέση με τα πέντε στοιχεία ή ριζώματα, από το βιβλίο του Κέπλερ,
Harmonices Mundi.

Ο Πυθαγόρας μετά τις μελέτες του σχετικά με τους αριθμούς, προχώρησε στην μελέτη της μουσικής.
Δεν έβλεπε τη μουσική μόνο σαν μέσο ψυχαγωγίας, αλλά σαν αρμονία, μια αρχή που φέρνει την
τάξη στο χάος και στην παραφωνία. Για τους Πυθαγορείους, η μουσική, όπως και οι αριθμοί, είχε
διπλή δομή, όχι μόνο χρήσιμη και πρακτική, αλλά και μια φύση που αφήνει τους ανθρώπους να
διαπιστώσουν τη δομή και τη φύση του σύμπαντος.
Ο Πυθαγόρας καθόρισε από μαθηματική άποψη τους οκτώ τόνους της κλίμακας. Ο Πυθαγόρας
ανέπτυξε ακόμα μια ιδιαίτερη θεωρεία για την ψυχή και την μετενσάρκωση.
Οι Πυθαγορικές θεωρίες για την ψυχή αναπτύσσονται εκτενώς από τον Πλάτωνα στο έργο του
"Φαίδων", αλλά επίσης και στο έργο του "Φαίδρος". Ο Πυθαγόρας επηρέασε τους μετέπειτα
φιλοσόφους, οι οποίοι επέκτειναν την γνώση του κλασσικού κόσμου και άνοιξαν τον δρόμο για τις
έπειτα φιλοσοφίες των Νεοπυθαγορείων και Νεοπλατωνιστών.

Ιερή Γεωμετρία
Οι πέντε βασικοί Ιεροί Γεωμετρικοί Λόγοι
Αυτοί είναι οι λόγοι:
π = 3,14159 26535 89793 23846 26433 83279 50288 41971 69399 37510 58209 74944 59230
78164 06286 20899 86280 34825 34211 70679 82148 08651 32823 06647 09384 46095 50582
23172 53594 08128 48111 74502 84102 70193 85211 05559 64462 29489 54930 38196 44288
10975 66593 34461 28475 64823 37867 83165 27120 19091 45648 56692 34603 48610 45432
66482 13393 60726 02491 41273 72458 70066 0631... Το π βρίσκεται σε κάθε κύκλο. Προκύπτει
ως εξής: αν η διάμετρος είναι 1, τότε η περιφέρεια είναι 3, 1416.. (Γ = π R).
Η τετραγωνική ρίζα του Δύο- (√ 2) - 1.414
Η τετραγωνική ρίζα του Τρία- (√ 3) - 1.732
Η τετραγωνική ρίζα του πέντε- (√ 5) - 2.236
Φ=1,61803 39887 49894 84820 45868 34365 63811 77203 09180... Το Φ είναι η Χρυσή Τομή.
Υπάρχουν άρρητοι αριθμοί. Το π καταγράφτηκε σε 1500 δεκαδικές θέσεις με κανένα ορατό τύπο σε
αυτό (Χάος;). Ας δούμε καθένα από τους ειδικούς αριθμούς και ίσως μπορέσομε να τους βρούμε
στην Ιερή Γεωμετρία. Όλοι αυτοί οι πέντε αριθμοί αποκτούν νόημα μόνο όταν εξαντληθούν έναντι
του Ένα. Είναι όλοι λόγοι του x :1.

π (3,1416) Ο Κύκλος

26
Το π βρίσκεται σε κάθε κύκλο. Σε έναν κύκλο με ακτίνα (ΓΔ) να ισούται με 1, η διάμετρος
(AB) είναι 2, η περιφέρεια είναι 2π*ακτίνα και το εμβαδόν π*ακτίνα στο τετράγωνο.

Στην Ιερή Γεωμετρία, ο κύκλος συμβολίζει τις ψυχικές σφαίρες. Ένας κύκλος, εξ αιτίας του π
δεν μπορεί να περιγραφτεί με τον ίδιο βαθμό ακριβείας, όπως ένα φυσικό τετράγωνο. Είναι
ένα σχήμα που πράττει όλα τα είδη των ψυχικών δραστηριοτήτων.

27
√2: Η τετραγωνική ρίζα του 2 είναι 1.414
Το Τετράγωνο:
Η πλευρά του τετραγώνου είναι η (AB) = 1, η διαγώνιος του τετραγώνου είναι (AΓ) =
Τετραγωνική ρίζα του 2 (1.414)
Στην Ιερή Γεωμετρία, το τετράγωνο συμβολίζει τον φυσικό κόσμο. Το τετράγωνο καθορίζει
την ολότητα. Αν η πλευρά του είναι 1, τότε η περίμετρός είναι 4 και η επιφάνειά του 1.

√3: Η τετραγωνική ρίζα του 3 είναι 1,732 : 1 - Κύστη Ιχθύος

Η Κύστη Ιχθύος: Δύο κύκλοι έχουν κοινή ακτίνα (AB). Η ακτίνα AB είναι 1. Οι τεμνόμενοι
κύκλοι δημιουργούν μια Κύστη Ιχθύος. Ο μικρός άξονας της Κύστης είναι (AB) ίσος με 1 και
ο μεγάλος άξονας είναι ο (ΓΔ) ίσος με τετραγωνική ρίζα του 3 (1,732)
Πώς αποδεικνύεται: στο δεξιό τρίγωνο (EBΓ), EB = 1/2 AB ή 0,5. Η ΓΒ είναι επίσης ακτίνα
του κύκλου, με κέντρο Β. Έτσι, ΓB = AB = 1. Η ΓΔ είναι κάθετη στην ΑΒ. Ως εκ τούτου, η
γωνία ΓΕΒ είναι 90o. Σύμφωνα με το Πυθαγόρειο θεώρημα
α2+β2=γ2 => EB2 + ΓE2 = ΓB2 =>
(ΑΒ/2)2+ΓΕ2=1 => 0,25+ΓΕ2=1 => ΓΕ2= 1-0.25 => ΓΕ2= 0,75 =>
ΓΕ =√0.75. Και ΓΕ= 0,8660254038 αλλά η ΓΕ είναι το μισό της ΓΔ και έτσι ΓΔ =2 *
0,8660254038 ή ΓΕ = 1,732050808. Η τιμή της ρίζας του 3 είναι: √3 = 1.7320508076. Και
ΑΒ=ΓΔ=√3
Σε πολλούς Γοτθικούς Ναούς οι θόλοι και άλλα είναι κτισμένοι με αυτή την μορφή.

√ 5: Η Τετραγωνική ρίζα του 5 είναι 2,236, το Διπλό Τετράγωνο:

Το Διπλό Τετράγωνο βρίσκεται σε μερικά από τα πιο γνωστά ιερά μέρη σε όλο τον κόσμο.
Η τετραγωνική ρίζα του 5 αναλύεται ως εξής: 0,618+1+0,618
Το Διπλό Τετράγωνο. Μικρή πλευρά (ΑΒ=ΓΔ) = 1, Μεγάλη πλευρά (ΑΔ=ΒΓ) = 2, Διαγώνιος
(ΑΓ=ΒΔ) = Τετραγωνική ρίζα του 5, 2,236

Φ, ο Χρυσός Αριθμός, με αξία 1,618.

Ο Χρυσός Αριθμός Φ, 1,618: Η μικρή αναλογία στα δεξιά είναι = 3, η μεγάλη αναλογία
είναι = 5, η μικρότερη προς τη μεγαλύτερη είναι όπως η μεγαλύτερη προς το σύνολο, 3:5 : :
5:8
3:5 : : 5:8. Αυτός ο λόγος δείχνει ότι είναι ένα τμήμα αυτής της σειράς: 1 . 2 . 3 . 5 . 8 . 13 . 21
.
34 . 55 . 89 κλπ. Αυτή είναι η σειρά Φιμπονάτσι. Ο κάθε αριθμός της σειράς προκύπτει
αφού προστεθούν οι δύο προηγούμενοι αριθμοί, δηλαδή, 5+8=13, 34+55=89. Ο λόγος δύο
διαδοχικών αριθμών της ακολουθίας τείνει προς την αποκαλούμενη Χρυσή Τομή, ή Χρυσή
αναλογία, ή Αριθμό φ =1.618033989. Ο αντίστροφος της Χρυσής Τομής 1/φ=
0.618033989, με αποτέλεσμα να ισχύει: 1/φ=φ-1.
Γράφουμε ένα τετράγωνο ΑΒΓΔ, όπου ΑΒ=1. Διαιρώντας τις γραμμές ΑΔ και ΒΓ στη μέση
με την κάθετη ΖΕ, τότε ΒΓ=1 και ΕΓ=0,5. Υπάρχει το Διπλό Τετράγωνο ΕΓΔΖ και με τη
διάμετρο ΕΔ σαν ακτίνα με κέντρο το Ε, γράφομε τόξο από το σημείο Δ μέχρι αυτό να
τμήσει την ΒΓ στην προέκτασή της, στο σημείο Θ. Προεκτείνουμε την πλευρά ΑΖΔ και
υψώνομε κατακόρυφο στο σημείο Θ, η οποία τέμνει την ΑΖΔ το Η. Έτσι δημιουργούμε το Φ
ορθογώνιο ΑΒΘΗ. Ο λόγος των πλευρών είναι ίσος με 1/φ.
Το Φ ορθογώνιο, που καλείται επίσης Χρυσό Ορθογώνιο, χρησιμοποιήθηκε από τον Ντα
Βίντσι και άλλους ζωγράφους στην Αναγέννηση.
Ο Χρυσός Αριθμός Φ και η τετραγωνική ρίζα του 5 Εκτεινόμενο το τόξο ΘΔ προς το Α θα
τμήσει το ευθύγραμμο τμήμα ΘΒ στο Ι. Βλέποντας το σχήμα δίπλα, φαίνεται καθαρά η
σχέση του Φ και της τετραγωνικής ρίζας του 5.

Το Φ δεν εφαρμόζεται στη Γεωμετρία, μόνο στο ορθογώνιο.

28
Έχοντας ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ μήκους χ, η Χρυσή Τομή, γίνεται ως ακολούθως:
Φτιάχνομε ένα ορθογώνιο τρίγωνο με κάθετες πλευρές ΑΒ μήκους χ και ΒΓ μήκους χ/2, με
υποτείνουσα ΑΒ μήκους Ö5λ/2. Με κέντρο το Γ και ακτίνα χ/2 γράφομε κύκλο, ο οποίος
περνά από το σημείο Δ της ΑΓ. Με κέντρο το Α γράφομε κύκλο με ακτίνα μήκους ΑΔ. Ο
κύκλος περνά από το σημείο Ε. Το σημείο Ε τέμνει το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ με Χρυσή
Τομή. Εκτός από το Χρυσό Ορθογώνιο, υπάρχει και το Χρυσό Τρίγωνο. Έτσι λέγεται κάθε
ισοσκελές τρίγωνο του οποίου ο λόγος της μεγάλης πλευράς προς τη μικρή είναι ίσος με Φ.
Έτσι, κάθε ισοσκελές τρίγωνο με κορυφή 30ο είναι Χρυσό Τρίγωνο. Στα κανονικά
εγγεγραμμένα πολύγωνα, το Πεντάγωνο (Πεντάγραμμο των Πυθαγορείων) συναντάμε τον
αριθμό Φ. Δηλαδή, η διχοτόμος κάθε τριγώνου του πολυγώνου που σχηματίζεται από μία
κορυφή και την απέναντι πλευρά του πολυγώνου, τέμνει την απέναντι πλευρά κατά Χρυσή
Τομή.

Οι Ιεροί Αριθμοί εφαρμόστηκαν με ποικίλους τρόπους.

Ο Παρθενών είναι χτισμένος σύμφωνα με την Ιερή Γεωμετρία. Αν το ύψος του Παρθενώνα
είναι 1, το πλάτος του είναι Φ και το μήκος του είναι √ 5. Δηλαδή
1+1,618+2,236=3Φ
Υπάρχουν, λοιπόν, πέντε ιεροί γεωμετρικοί λόγοι, το π, η √ 2, η √
3, η √ 5 και το Φ. Η Ιερή Γεωμετρία βρίσκεται παντού. Στις
αποστάσεις και σχέσεις μεταξύ των σωμάτων του ηλιακού μας
συστήματος, στα χέρια μας, στο πρόσωπό μας, στο σώμα μας,
στα φυτά, στα ψάρια κλπ.

Η εφαρμογή του Φ στις πυραμίδες.

Τελικά τετραγωνίζεται ο κύκλος; Το τετράγωνο συμβολίζει το
φυσικό κόσμο, την υλική κατάσταση. Ο κύκλος συμβολίζει τον
πνευματικό κόσμο. Όλοι οι μελετητές της Ιερής Γεωμετρίας
τείνουν να προσπαθούν τον τετραγωνισμό του κύκλου. Μια
κλασική και γνωστή κατασκευή σύμφωνα με το Φ, είναι η
Μεγάλη Πυραμίδα στην Αίγυπτο.

Ο τετραγωνισμός του κύκλου γίνεται με ένα ορθογώνιο τρίγωνο που σχηματίζεται από το
ευθύγραμμο τμήμα EΖ που συνδέει το μέσον μιας βάσης με την κορυφή της πυραμίδας, την
κατακόρυφο ΕH από την κορυφή της πυραμίδας προς την βάση και το ευθύγραμμο τμήμα
ΕZ που ενώνει τα δύο πριν. Αυτό είναι το σχήμα της πυραμίδας με το ορθογώνιο τρίγωνο.
Υποθέτομε πως η πλευρά του τετραγώνου της βάσης είναι ίση με 2.

Κατασκευάζομε τετράγωνο ΕΘΚΔ, έτσι δημιουργείται ένα

διπλό τετράγωνο, το ΘΚΤΗ. Φέρομε τη διαγώνιο ΗΚ,
που τέμνει την ΕΔ στο Ι. Η ΕΔ είναι ίση με 1, ως εκ
τούτου η διάμετρος του κύκλου είναι επίσης 1. Η ΗK
είναι ίση με √(5) = 0,618+1+1,618

Χρησιμοποιώντας το διαβήτη με κέντρο το Η και

απόσταση την ΗΛ, όπου Λ είναι το σημείο τμήσης της ΗΚ
με τον προηγούμενο κύκλο κέντρου Ο, γράφομε τόξο
προς τα κάτω που τέμνει την ΚΜΤΓ στο σημείο Μ. Αν
ΗΚ=√5 και ΟΛ=ΟΔ=ΟΕ=0,5, η διάμετρος αυτού του
κύκλου είναι 1. Αυτό δημιουργεί ΗΛ=0,618+1, ή Φ
(1,618).
Γράφομε την ΗΜ που τέμνει την ΑΕΔ στο Ι. Βάζομε τον

29
διαβήτη στο Τ και εκτείνομε ως το Μ. Βάζομε πάλι στο σημείο Η και σχηματίζομε τον κύκλο
που έχει ακτίνα ΗΙ. Το ΤΜ είναι το ύψος της Μεγάλης Πυραμίδας. Αυτός ο κύκλος
αξιοσημείωτα πλησιάζει να έχει την ίδια περιφέρεια όπως η περίμετρος της βάσης ΑΒΓΔ.
Επιστρέφομε στο αρχικό ορθογώνιο τρίγωνο ΕΖΗ. Όπου ΕΖ=1, ΖΗ=Φ, ΕΗ = √Φ. Εφόσον
α2+β2=γ2, τότε το ύψος είναι η τετραγωνική ρίζα του Φ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ερωτηματολόγιο: Απόψεις των μαθητών της Α Λυκείου για τα
μαθηματικά
1.Ποιος από τους παρακάτω αρχαίους Έλληνες Μαθηματικούς θεωρείτε πως είναι ο
σημαντικότερος:
Πυθαγόρας
Ευκλείδης
Θαλής
Αρχιμήδης

2.Ποιος από τους παρακάτω σύγχρονους μαθηματικούς θεωρείται πως είναι ο

σημαντικότερος;
Κοπέρνικος
Πασκάλ
Ντεσκάρτ
Ντα Βίντσι

3.Πόσο σας ενδιαφέρουν τα μαθηματικά;

Πολύ
Αρκετά
Λίγο
Καθόλου

4.Πιστεύετε ότι τα μαθηματικά επινοήθηκαν ή ανακαλύφθηκαν;

Ανακαλύφθηκαν
Επινοήθηκαν

5.Θεωρείτε σημαντικά τα μαθηματικά στην καθημερινή σας ζωή;

30
 Ναι
Όχι

6.Ποιο θεωρείτε πιο ενδιαφέρον από τα παρακάτω:

Άλγεβρα
Γεωμετρία

7.Είναι πρακτικά εφαρμόσιμα τα μαθηματικά;

Ναι
Όχι

31
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ποιος από τους παρακάτω αρχαίους Έλληνες Μαθηματικούς θεωρείτε πως είναι ο
σημαντικότερος:

50
45
40
35
30
25 Σειρά1
20
15
10
5
0
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ ΘΑΛΗΣ

Ποιος από τους παρακάτω σύγχρονους μαθηματικούς θεωρείται πως είναι ο

σημαντικότερος;

50
45
40
35
30
25 Σειρά1
20
15
10
5
0
ΠΑΣΚΑΛ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΝΤΕΣΚΑΡΤ

Πόσο σας ενδιαφέρουν τα μαθηματικά;

32
 45
40
35
30
25
Σειρά1
20
15
10
5
0
ΠΟΛΎ ΑΡΚΕΤΑ ΛΙΓΟ ΚΑΘΟΛΟΥ

Πιστεύετε ότι τα μαθηματικά επινοήθηκαν ή ανακαλύφθηκαν;

Θεωρείτε σημαντικά τα μαθηματικά στην καθημερινή σας ζωή;

35%

65%

ΝΑΙ ΌΧΙ

Ποιο θεωρείτε πιο ενδιαφέρον από τα παρακάτω:

38%

62%

ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ

33
Είναι πρακτικά εφαρμόσιμα τα μαθηματικά;

43%

57%

ΝΑΙ ΌΧΙ

34