1

www.KursySzkolenia24.pl
Asystent ds. medycznych Tematyka kursu:
1. Prawo medyczne
2. Prawo farmaceutyczne
3. Pomoc społeczna
4. Zadania pracownika socjalnego
5. Wywiad środowiskowy
6. Zasady prawidłowego słuchania
7. Organizacja opieki nad osobą starszą i chorą
8. Organizacje wspierające seniorów i osoby niepełnosprawne
9. Aktywizacja seniorów
10. Psychika ludzi starszych
11. Choroby wieku podeszłego
12. Ratownictwo medyczne i pierwsza pomoc
13. Doradztwo medyczne
14. Zdrowie publiczne i ochrona zdrowia
15. Edukacja prozdrowotna
16. Doradztwo socjalne
21. PRAWO MEDYCZNE
Ogromnie istotne znaczenie w przedstawicielstwie medycznym ma
posiadanie dobrze ugruntowanej wiedzy z zakresy prawa medycznego.
Opieranie się na jego zapisach, jak i postępowanie zgodnie z nim, nie tylko
zapewnia poczucie bezpieczeństwa, ale również przynosi o wiele obfitsze
owoce w trudnej pracy. Pojęcie prawa medycznego zarówno
w piśmiennictwie prawniczym, jak i medycznym obecnie jest wyodrębnioną
dziedziną prawa. Wcześniej był to zbiór przepisów prawa cywilnego,
karnego i innych przepisów prawa.
Wobec powyższego wyjaśnijmy czum jest prawo medyczne. Wg definicji
prawo medyczne jest zbiorem norm, które regulują prawa i obowiązki
pacjenta oraz personelu medycznego. Mówiąc o personelu medycznym
mamy na myśli nie tylko lekarza i pielęgniarkę, ale również inne osoby,
które czynnie uczestniczą w udzielaniu świadczeń (np. laborant). Prawo
medyczne poza określeniem praw i obowiązków przedstawia normy
regulujące sposób działania zarówno podmiotów leczniczych jak i innych
podmiotów uczestniczących w procesie udzielania świadczeń medycznych.
3Chodzi tutaj głównie o:
• zasady wykonywania i odpowiedzialności poszczególnych zawodów
medycznych,
• zasady wykonywania działalności leczniczej,
• zasady regulujące zatrudnienie pracowników służby zdrowia.
Nauki prawne mają to do siebie, że zazębiają w sobie różne gałęzi prawa,
które dają szeroki pogląd na konkretne zagadnienie. Tak samo jest
z prawem medycznym, które dla prawidłowego funkcjonowania posiada
w sobie następujące elementy:
• prawa konstytucyjnego,
• prawa administracyjnego,
• prawa cywilnego,
• prawa karnego,
• prawa pracy,
• prawa pracy,
4• oraz prawa międzynarodowego.
Bez ich udziału nie da się w pełni zrozumieć funkcjonowania prawa
medycznego.
Do źródeł prawa medycznego należą akty prawa powszechnie
obowiązującego oraz akty prawa międzynarodowego, które funkcjonują
zarówno na poziomie europejskim, jak i uniwersalnym. Do najważniejszych
z nich zaliczamy:
a) akty prawa powszechnie obowiązujące:
• Konstytucja RP,
• Ustawa o działalności leczniczej,
• Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych,
• Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta,
• Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach
ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych,
• Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych,
5• Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty,
• Ustawa o izbach lekarskich,
• Ustawa o zawodach pielęgniarki i położne,
• Ustawa Prawo farmaceutyczne,
• Ustawa o izbach aptekarskich,
• Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo farmaceutyczne,
ustawę o wyrobach medycznych oraz ustawę o Urzędzie Rejestracji
Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów
Biobójczych,
• Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych
u ludzi,
• Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
• Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego,
• Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi
stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej
innych osób,
• Ustawa o leczeniu niepłodności,
• Ustawa o zdrowiu publicznym,
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie
szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu działania
komisji bioetycznych,
6• Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu
i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania 1.
Szerszy wykaz aktów prawnych dołączony jest do kursu w formie
dodatkowego pliku.
Omawiając prawo medyczne nie sposób nie wspomnieć
o najważniejszych definicjach z tego zakresu. Pierwszą i najważniejszą
z nich jest zdrowie. Rozumiane jako „dobrostan fizyczny, psychiczny
i społeczny, a nie tylko stan polegający na braku chorób lub dolegliwości”.
Taką definicję sformułowana Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i trzeba
przyznać, że jest nie tylko bardzo trafna, ale nade wszystko oddaje głębię
słowa „zdrowie”.
Kolejne zagadnienie to „zdrowie publiczne”. Tutaj z pomocą
przychodzi ustawa z dnia 11 listopada 2015r. o zdrowiu publicznym,
w której czytamy, że przez zadania z zakresu zdrowia publicznego rozumie
się:
• „monitorowanie i ocenę stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń
zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem społeczeństwa,
1 Por. Gacka-Asiewicz A., Prawo medyczne w pigułce, 2017
7• edukację zdrowotną dostosowaną do potrzeb różnych grup
społeczeństwa, w szczególności dzieci, młodzieży i osób starszych,
• promocję zdrowia,
• profilaktykę chorób,
• działania w celu rozpoznawania, eliminowania lub ograniczania
zagrożeń i szkód dla zdrowia fizycznego i psychicznego w środowisku
zamieszkania, nauki, pracy i rekreacji,
• analizę adekwatności i efektywności udzielanych świadczeń opieki
zdrowotnej w odniesieniu do rozpoznanych potrzeb zdrowotnych
społeczeństwa,
• inicjowanie i prowadzenie badań naukowych oraz współpracy
międzynarodowej w zakresie zdrowia publicznego,
• rozwój kadr uczestniczących w realizacji zadań z zakresu zdrowia
publicznego,
• ograniczanie nierówności w zdrowiu wynikających z uwarunkowań
społeczno-ekonomicznych,
• działania w obszarze aktywności fizycznej”2.
Prawo medyczne ma stosunkowo krótką historię, w ostatnich latach
nastąpił dość intensywny rozwój tej dziedziny prawa. Na wielu uczelniach,
na wydziałach prawa, działają jednostki naukowe specjalizujące się
2 Ustawa z dnia 11 listopada 2015r. o zdrowiu publicznym
89
w prawie medycznym. Uczelnie oferują możliwość kształcenia
podyplomowego w tej dziedzinie. Personel medyczny, jak i prawnicy mają
możliwość uczestniczenia w coraz liczniejszych szkoleniach i konferencjach
z prawa medycznego.
Rozwój prawa medycznego stał się możliwy pod wpływem zmian,
jakie nastąpiły w ostatnich dziesięcioleciach w działaniach medycznych
i relacjach lekarz–pacjent. Współczesna medycyna nie tylko podnosi poziom
swojej wiedzy, ale również zmienia podejście w stosunku do pacjenta, które
staje się bardziej holistyczne. Sam pacjent zaś z traktowania
przedmiotowego i masowego staje się jednostką, człowiekiem, nie zaś
przypadkiem medycznym. Takie podejście należy już do medycznych
standardów3.
Model paternalistyczny,
który bardzo długo funkcjonował
w medycynie, a opierał się głównie na tym, że pacjent swoje zdrowie i życie
oddawał w ręce lekarza bez możliwości decydowania o sobie – już dawno
odszedł w zapomnienie. Autorytarne podejście do pacjenta od dawna nie
ma zastosowania i wyparte zostało przez „partnerskie” relacje lekarz –
pacjent i świadome uczestnictwo pacjenta w terapii. Ta zmiana zezwala
na podejmowanie autonomicznych decyzji przez pacjenta. Pacjent, dobrze
poinformowany, współuczestniczy w zakresie decydowania o procesie
3 Por. Nesterowicz M, Prawo medyczne, LexisNexis, 2012leczniczym i terapeutycznym, a lekarz

jest równorzędnym partnerem

pacjenta. Po wykonaniu badania lekarz ma obowiązek przekazania
pacjentowi niezbędnych informacji o stanie jego zdrowia. Obecnie decyzja
o dalszym leczeniu należy do pacjenta, a nie do lekarza. Pacjent ma prawo
sam o sobie decydować.
Prawo medyczne powinno określać:
• przesłanki dopuszczalności wykonywania przez określone osoby
profesjonalnego udzielania świadczeń zdrowotnych;
• granice i kompetencje samorządów zawodowych;
• formy, w jakich mogą być wykonywane zawody lekarza, pielęgniarki
i zakres wykonywania tych zawodów;
• wykonywanie zabiegów np. zabiegów kosmetycznych;
• przymus w leczeniu, zwłaszcza w leczeniu psychiatrycznym, chorób
zakaźnych, uzależnień;
• finansowanie i odpłatność świadczeń zdrowotnych;
• odpowiedzialność zawodową4 .
4 Por. Nesterowicz M., Prawo medyczne, LexisNexis, 2012
10Nowelizowanie ustaw z zakresu prawa medycznego znacznie zwiększyło
ochronę praw pacjenta - zgodnie zresztą z konwencjami międzynarodowymi
oraz deklaracjami praw pacjenta, rekomendacjami i rezolucjami Rady
Europy i Parlamentu Europejskiego, a także wyrokami Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka. Duże osiągnięcia ma w tym przedmiocie
judykatura, a w szczególności wyroki Sądu Najwyższego tworzące trwałą
linię orzecznictwa. Zostały bowiem wydane liczne orzeczenia dotyczące
zgody pacjenta na zabieg medyczny, obowiązku lekarzy do poinformowania
pacjenta o ryzyku i skutkach zabiegu, błędów w sztuce lekarskiej, winy
lekarzy oraz szpitali, zakażeń szpitalnych, odpowiedzialności lekarzy,
a także zakładów leczniczych za szkody wyrządzone:
- przy leczeniu,
- za naruszenie praw pacjenta,
- związku przyczynowego i ciężaru dowodu w „procesach lekarskich”,
- odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- przedawnienia roszczeń,
- odpowiedzialności Narodowego Funduszu Zdrowia za pozaumowne
i pozalimitowe świadczenia zdrowotne5.
5 Nesterowicz M., Prawo medyczne – Komentarze i głosy do orzeczeń sadowych, Wolters Kluwer, Wa-wa 2017
1112
2. PRAWO FARMACEUTYCZNE
Bardzo obszerne i bardzo ważne w przedstawicielstwie medycznym
jest posiadanie wiedzy z zakresu prawa farmaceutycznego. Ogromną
swobodę działania jak i rozwoju daje nieskrępowane posługiwanie się
właściwymi ustawami, przypisami, artykułami, a także daje pewności siebie
wraz z utwierdzeniem słusznie obranych kierunków postępowania. Prawo
farmaceutyczne regulowane jest przez ustawę z dnia 6 września 2001r.
Mówi ona między innymi o bardzo ważnych zasadach i trybach dopuszczania
do obrotu produktów leczniczych, ze szczególnym uwzględnieniem
wymagań dotyczących jakości, skuteczności i bezpieczeństwa ich
stosowania6 , np.:
• warunków prowadzenia badań klinicznych
produktów
leczniczych, zgodnie uzyskanymi pozwoleniami regulowanymi przez
ustawę o prawie farmaceutycznym; pozwolenie na prowadzenie
takich badań wydaje Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów
Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, na
6 Por. Ustawa z dnia 6 września 2001r. Prawo farmaceutyczne13
podstawie wydanej wcześniej pozytywnej opinii komisji bioetycznej.
Następnie Prezes Urzędu dokonuje wpisu badania klinicznego do
Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych. Następnie wskazane badanie
kliniczne dotyczące konkretnego produktu leczniczego, prowadzi się
zgodnie z Dobrą Praktyką Kliniczną, którą reguluje Rozporządzenie
Ministra Zdrowia z 2 maja 2012 roku w sprawie Dobrej Praktyki
Klinicznej. Nadto regulowane są również obowiązki badacza oraz
sponsora w ramach prowadzonego badania klinicznego. Cała
procedura ma na celu zapewnienie najwyższych standardów w
zakresie planowania, prowadzenia, monitorowania, dokumentowania
i raportowania wyników badań klinicznych prowadzonych z udziałem
ludzi7,
• warunków wytwarzania produktów leczniczych - do
obowiązków wytwórcy lub importera produktów leczniczych
i leków należy:
- zajmowanie się wyłącznie produktami leczniczymi, które posiadają
zezwolenie,
-
dystrybucja produktów leczniczych wytworzonych lub
importowanych wyłącznie z miejsc wskazanych w w/w zezwoleniu,
7 Por.
www.badaniaklinicznewpolsce.pl/o-badaniach-klinicznych/regulacje-prawne/jakim-regulacjom-i-kontroli
podlegaja-badania-kliniczne-w-polsce/- zawiadamianie w formie pisemnej Głównego
Inspektora
Farmaceutycznego, co najmniej 30 dni wcześniej, o zamierzonej
zmianie dotyczącej warunków wytwarzania lub importu produktu
leczniczego, jak również poinformowanie o konieczności zmiany
Osoby Wykwalifikowanej,
- przesyłanie do Głównego Inspektora Farmaceutycznego aktualnej
Dokumentacji Głównej Miejsca Prowadzenia Działalności, o której
mowa w wymaganiach Dobrej Praktyki Wytwarzania, jak również
aktualnej listy wytwarzanych lub importowanych produktów
leczniczych,
- przechowywanie próbek archiwalnych produktów leczniczych
w warunkach określonych w pozwoleniu, przez okres dłuższy o jeden
rok od daty ważności produktu leczniczego, nie krócej jednak niż trzy
lata,
- udostępnianie pomieszczeń, w których prowadzona jest działalność
w zakresie wytwarzania lub importu produktu leczniczego, (dotyczy
zarówno dokumentacji jak i miejsc, z których można pobrać próbki
produktu leczniczego),
- umożliwianie Osobie Wykwalifikowanej wykonywania obowiązków,
w tym podejmowania niezależnych decyzji w ramach uprawnień
wynikających z ustawy,
- stosowanie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania,
- stosowanie jako materiałów wyjściowych przeznaczonych do
wytwarzania produktu leczniczego wyłącznie substancji czynnej,
14która została wytworzona zgodnie z wymaganiami Dobrej Praktyki
Wytwarzania, jak również była dystrybuowana zgodnie z Dobrą
Praktyką Dystrybucyjną,
- kontrola, mająca za zadanie weryfikację czy wytwórcy
i dystrybutorzy substancji czynnej wykorzystywanej w procesie
wytwarzania produktu leczniczego przestrzegają wymagań Dobrej
Praktyki Wytwarzania i wymagań Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej
substancji czynnych,
- zapewnianie, w oparciu o ocenę ryzyka, że substancje pomocnicze
przeznaczone do wytwarzania produktów leczniczych zostały
wytworzone zgodnie z Dobrą Praktyką Wytwarzania substancji
pomocniczych,
- bieżące informowanie Głównego Inspektora Farmaceutycznego
oraz podmiotu odpowiedzialnego, także posiadacza pozwolenia na
taki import, o każdym podejrzeniu lub fakcie zauważonego
fałszowana,
- nieustanna kontrola autentyczności i jakości substancji czynnej oraz
substancji pomocniczych przeznaczonych do wytwarzania produktu
leczniczego,
- tworzenie i zarządzanie systemem baz, która zawiera informacje
dotyczące zabezpieczeń umożliwiających weryfikację autentyczności
i identyfikacji produktów leczniczych8,
8 Por. Ziębaczewski M., art. Prawo medyczne i farmaceutyczne
1516
• wymagania dotyczące reklamy produktów leczniczych –
reklamę
produktów leczniczych reguluje ustawa Prawo
farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.) oraz
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 listopada 2008r.
w sprawie reklamy produktów leczniczych (Dz. U. Nr 210, poz. 1327);
powyższa reklama głównie polega na informowaniu lub zachęcaniu do
stosowania konkretnego produktu celem: liczby przepisywanych
recept, dostarczania, sprzedaży lub konsumpcji produktu leczniczego.
Znany wiele sposobów i form, które wykorzystuje się w reklamie, np.:
- odwiedzanie przez przedstawicieli handlowych lub medycznych,
ludzi uprawnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących
obrót produktami leczniczymi,
- dostarczanie próbek produktów leczniczych,
- sponsorowanie spotkań promocyjnych
- sponsorowanie konferencji, zjazdów i kongresów naukowych.
Reklamę produktów leczniczych możemy podzielić na
reklamę:
- skierowaną do publicznej wiadomości,- skierowaną do osób uprawnionych do
wystawia recept lub osób
prowadzących obrót produktami leczniczymi.
Reklama może być prowadzona w formie audiowizualnej,
dźwiękowej, wizualnej. Reklama produktów leczniczych podlega na
podstawie ustawy określonym ograniczeniom takim jak np.:
- nie może wprowadzać w błąd, powinna prezentować produkt
leczniczy obiektywnie,
- nie może polegać na oferowaniu lub obiecywaniu jakichkolwiek
korzyści,
- nie może być kierowana do dzieci, ani zawierać żadnego elementu,
który jest do nich kierowany,
- produkt leczniczy nie może być prezentowany przez osoby znane
publicznie, naukowców, osoby posiadające wykształcenie medyczne
lub farmaceutyczne lub sugerujące posiadanie takiego wykształcenia,
- nie może odwoływać się do zaleceń osób znanych publicznie,
naukowców, osób posiadających wykształcenie medyczne lub
farmaceutyczne lub sugerujących posiadanie takiego wykształcenia,
- nie może sugerować, że możliwe jest uniknięcie porady lekarskiej
lub zabiegu chirurgicznego,
- nie może sugerować, że osoba zdrowa przyjmująca produkt
leczniczy dodatkowo poprawi swój stan zdrowia,
17- nie może sugerować, że nieprzyjmowanie produktu leczniczego
może pogorszyć stan zdrowia danej osoby; zastrzeżenie nie dotyczy
szczepień, o których mowa w art. 57 ust. 2,
- nie może sugerować, że produkt leczniczy jest środkiem
spożywczym, kosmetycznym lub innym artykułem konsumpcyjnym,
- nie może sugerować, że skuteczność lub bezpieczeństwo stosowania
produktu leczniczego wynika z jego naturalnego pochodzenia,
- nie może zapewniać, że przyjmowanie produktu zagwarantuje
właściwy skutek, nie towarzyszą mu żadne działania niepożądane lub
że skutek jest lepszy lub taki sam, jak w przypadku innej metody
leczenia albo leczenia innym produktem leczniczym,
- nie może prowadzić do błędnej autodiagnozy przez przytaczanie
szczegółowych opisów przypadków i objawów choroby,
- nie może odnosić się w formie nieodpowiedniej, zatrważającej lub
wprowadzającej w błąd, do wskazań terapeutycznych,
- nie może zawierać niewłaściwych, niepokojących lub mylących
określeń, przedstawionych graficznie zmian chorobowych, obrażeń
ludzkiego ciała.
18Każda reklama produktu leczniczego powinna zawierać
informacje zgodne z Charakterystyką Produktu Leczniczego, a ta
która kierowana jest do publicznej wiadomości bezwzględnie powinna
zawierać następujące ostrzeżenie: „Przed użyciem zapoznaj się
z treścią ulotki dołączonej do opakowania bądź skonsultuj się
z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany
zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu9”,
• warunków obrotu produktami leczniczymi - leki mogą być
dystrybuowane tylko według ściśle określonych zasad, które
umożliwiają kontrolę nad ich obrotem – najpierw hurtowym,
a następnie detalicznym, można sprzedawać oraz stosować wyłącznie
leki, które:
- zostały dopuszczone do obrotu przez uprawnione organy
państwowe tzn. zostały zarejestrowane i sprawdzone,
- spełniają ustalone wymagania jakościowe,
- nie przekroczyły terminu ważności10 ,
- produkty lecznicze mogą znajdować się w obrocie pod warunkiem,
że zostały poddane kontroli seryjnej wstępnej na koszt podmiotu
odpowiedzialnego11 ,
9 Por.www.gif.gov.pl/pl/nadzor/reklama-produktow-leczn/476,Reklama-produktow-leczniczych.html
10 Por. www.archiwum.mz.gov.pl/leki/obrot-produktami-leczniczymi/
11 Por. Dz.U.2017.0.2211 t.j. – Ustawa z dn. 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne, art. 65

1920
- zakazany jest obrót, a także stosowanie produktów leczniczych
nieodpowiadających ustalonym wymaganiom jakościowym oraz
produktami leczniczymi, w odniesieniu do których upłynął termin
ważności12 ,
• wymagania dotyczące aptek, hurtowni farmaceutycznych i placówek
obrotu poza aptecznego - apteka jest placówką ochrony zdrowia
publicznego, w której osoby uprawnione świadczą w szczególności
usługi farmaceutyczne (art. 86.1), w tym miejscu należy dodać, iż
obrót
detaliczny produktami leczniczymi prowadzą apteki
ogólnodostępne i punkty apteczne. Lokal apteki musi spełniać
wszystkie wymagania techniczne, sanitarnohigieniczne oraz
bezpieczeństwa i higieny pracy określone dla budynku użyteczności
publicznej i pomieszczeń pracy13; na podstawie przepisów
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002r. w sprawie
szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki
(Dz.U.2002.171.1395); ponadto apteka powinna znajdować się na
pierwszej kondygnacji naziemnej budynku i posiadać co najmniej
dwa odrębne wejścia, zaś zgodnie z ustawą o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz. U. 2013.109.672) prowadzenie apteki wymaga
uzyskania określonego zezwolenia. Apteki dzielą się na
ogólnodostępne, szpitalne oraz zakładowe. Apteki ogólnodostępne są
12 Por. Dz.U.2017.0.2211 t.j. – Ustawa z dn. 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne, art. 67
13 Por. www.legalnaapteka.pl/apteka-ogolnodostepna-wymagania-lokalowe/przeznaczone do
zaopatrywania ludności w produkty lecznicze, leki
apteczne, leki recepturowe, wyroby medyczne i inne artykuły 14 ,
- aby założyć hurtownię farmaceutyczną należy złożyć wniosek
o zezwolenie. Hurtownię można prowadzić w formie jednoosobowej
działalności gospodarczej lub spółki. Hurtownia musi mieć kierownika
z 2 – letnim stażem pracy w hurtowni farmaceutycznej. Lokal
w którym planowane jest otwarcie hurtowni musi spełniać kilka
warunków:
- musi być wydzielony przy pomocy ścian, sufitów i podłóg, których
konstrukcja zapobiega przenikaniu do wnętrza lokalu zapachów,
substancji i innych czynników zewnętrznych,
- musi być czysty i suchy, urządzony i wyposażony tak, aby zapewnić
należyte przechowywanie i dystrybucję leków,
- musi być utrzymywana temperatura mieszczącą się w granicach
przewidzianych dla przechowywanych leków15 .
Ciekawostką jest, iż punkty apteczne mogą być tworzone jedynie na
terenach wiejskich, gdzie nie było wcześniej apteki ogólnodostępnej.
Są zakładane na podstawie zezwolenia wojewódzkiego inspektora
farmaceutycznego przez: osoby fizyczne, osoby prawne, spółki prawa
handlowego, które nie posiadają osobowości prawnej. Kierownikiem
punktu aptecznego może zostać: farmaceuta z rocznym stażem pracy
w zawodzie, technik farmaceutyczny z trzyletnim stażem pracy
Wymogi formalne dotyczące założenia apteki
14 Infor.pl,
Biznes.gov.pl. serwis informacyjno-usługowy dla przedsiębiorcy, Artykuł. Zezwolenie na prowadzenie
15 Por.
hurtowni farmaceutycznej produktów leczniczych
21w aptekach ogólnodostępnych. W punktach aptecznych można kupić
wszystkie leki wydawane bez recepty oraz leki dostępne na receptę,
jeśli spełniają kryteria określone w odpowiednim rozporządzeniu
ministra zdrowia. Aby punkt apteczny mógł sprzedawać leki
refundowane, musi zawrzeć umowę z Narodowym Funduszem
Zdrowia16 ,
• organizację i zasady funkcjonowania systemu nadzoru nad
bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych oraz
monitorowania bezpieczeństwa ich stosowania – art. 36b. określa
zadania Prezesa Urzędu wykonywanych w ramach nadzoru nad
bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych, należy:
- zbieranie zgłoszeń pojedynczych przypadków działań niepożądanych
pochodzących od osób wykonujących zawód medyczny, pacjentów,
ich przedstawicieli ustawowych lub opiekunów faktycznych, a także
informacji przekazywanych przez podmioty odpowiedzialne oraz
danych z innych źródeł, informacji pochodzących od właściwych
organów innych państw,
- analiza i opracowywanie zgłoszeń, w tym ocena przyczynowo
skutkowa wszystkich zgłoszeń pojedynczych przypadków działań
niepożądanych,
16 Por. www.archiwum.mz.gov.pl/leki/obrot-produktami-leczniczymi/
2223
- gromadzenie i analiza dokumentów dotyczących bezpieczeństwa
stosowania produktów leczniczych,
- wydawanie komunikatów dotyczących bezpieczeństwa stosowania
produktu leczniczego, przeznaczonych i skierowanych bezpośrednio
do osób wykonujących zawód medyczny lub ogółu społeczeństwa,
- uzgadnianie treści komunikatów dotyczących bezpieczeństwa
produktu leczniczego, przeznaczonych i skierowanych bezpośrednio
do osób wykonujących zawód medyczny lub ogółu społeczeństwa,
wydawanych i upowszechnianych przez podmiot odpowiedzialny,
- prowadzenie bazy danych obejmującej zgłoszenia działań
niepożądanych produktów leczniczych, które wystąpiły na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,
- przekazywanie w systemie EudraVigilance zgłoszeń pojedynczych
przypadków działań niepożądanych z terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej do bazy danych EudraVigilance oraz centralnej bazy danych
Światowej Organizacji Zdrowia,
- współpraca i wymiana informacji z jednostkami, które realizują
zadania związane z zatruciami produktami leczniczymi lub zajmują się
leczeniem uzależnień od produktów leczniczych, a także z organami
Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Wojskowej
Inspekcji Sanitarnej w zakresie niepożądanych
odczynów
poszczepiennych,- udzielanie informacji o produktach leczniczych, w tym o
działaniach
niepożądanych produktów leczniczych,
- podejmowanie działań zwiększających bezpieczeństwo stosowania
produktów leczniczych, w tym inicjowanie zmian w Charakterystykach
Produktów Leczniczych,
- współpraca z osobami wykonującymi zawód medyczny, pacjentami,
ich przedstawicielami ustawowymi lub opiekunami faktycznymi,
w celu zapewnienia skutecznego, prawidłowego i rzetelnego
zgłaszania działań niepożądanych produktu leczniczego,
- niezwłoczne przekazywanie Europejskiej Agencji Leków zgłoszeń
o ciężkich niepożądanych działaniach produktów leczniczych, które
wystąpiły na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nie później jednak
niż w terminie 15 dni od dnia ich otrzymania,
- przekazywanie Europejskiej Agencji Leków zgłoszeń pojedynczych
przypadków działań niepożądanych, które wystąpiły na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, nie później niż w terminie 90 dni od dnia
ich otrzymania,
- gromadzenie danych o wielkości sprzedaży produktów leczniczych
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przesyłanych przez podmiot
odpowiedzialny,
24- współpraca z innymi krajowymi i międzynarodowymi instytucjami
odpowiedzialnymi za nadzór nad bezpieczeństwem stosowania
produktów leczniczych17 ,
• zadania Inspekcji Farmaceutycznej i uprawnienia jej organów -
do zadań Inspekcji Farmaceutycznej należy w szczególności:
- przeprowadzanie inspekcji warunków wytwarzania i importu
produktów leczniczych zgodnie z wymaganiami Dobrej Praktyki
Wytwarzania,
- kontrolowanie warunków transportu, przeładunku i przechowywania
produktów leczniczych i wyrobów medycznych,
- sprawowanie nadzoru nad jakością produktów leczniczych będących
przedmiotem obrotu,
- kontrolowanie aptek i innych jednostek prowadzących obrót
detaliczny i hurtowy produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi,
- kontrolowanie jakości leków recepturowych i aptecznych
sporządzonych w aptekach,
- kontrolowanie właściwego oznakowania i reklamy produktów
leczniczych oraz właściwego oznakowania wyrobów medycznych,
- kontrolowanie obrotu środkami odurzającymi, substancjami
psychotropowymi i prekursorami grupy I-R,
17 Por. Dz.U.2017.0.2211 t.j. - Ustawa z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne, art. 36b
2526
- współpraca ze specjalistycznym zespołem konsultantów do spraw
farmacji,
- opiniowanie przydatności lokalu przeznaczonego na aptekę lub
hurtownię oraz placówkę obrotu poza aptecznego,
- współpraca z samorządem aptekarskim i innymi samorządami,
- prowadzenie rejestru aptek ogólnodostępnych i szpitalnych oraz
punktów aptecznych,
- prowadzenie Rejestru Hurtowni Farmaceutycznych oraz Wytwórni
Farmaceutycznych,
- wydawanie opinii dotyczącej aptek, w których może być odbywany
staż18 .
Jak już wcześniej było wspomniane, przedstawiciel medyczny
jest osobą odpowiedzialną za opracowywanie i przedstawianie ofert
firmy farmaceutycznej potencjalnym kontrahentom: szpitalom czy też
prywatnym jednostkom opieki zdrowotnej, a także aptekom.
Przedstawiciel medyczny stanowi ogromne wsparcie dla firm
farmaceutycznych w promowaniu i sprzedaży leków.
W codziennej pracy musi być przygotowany na różne
wyzwania, ciągłe pogłębianie swojej wiedzy i rozwój
niezbędnych umiejętności.
Praca przedstawiciela
farmaceutycznego jest w zakresie pełnionych obowiązków bardzo
podobna do pracy klasycznego przedstawiciela handlowego,
18 BIP - Główny Inspektorat Farmaceutyczny, Zadania Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej występującego w

imieniu dowolnej firmy lub przedsiębiorstwa, z tą

jednak różnicą, że rynek medykamentów jest ściśle związany
z szeregiem regulacji prawnych, których dogłębna znajomość jest
w tym przypadku konieczna19 .
Aby swoją pracę wykonywać efektywnie, przedstawiciele muszą
być osobami godnymi zaufania, posiadać umiejętność przekonywania
i budowania pozytywnych relacji z środowiskiem medycznym.
3. POMOC SPOŁECZNA
Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej, wskazuje
na cel tej pomocy, dotyczący umożliwiania osobom i rodzinom
przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie
pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Ponadto
z wyżej wymienionej ustawy wynika, iż celem pomocy społecznej jest
zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz
19 Por. www.przedstawicielemedyczni.pl/czytaj-chce-byc-pm/80/kim-jest-przedstawiciel-medyczny
27umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności
człowieka.
Pomoc społeczna ma na celu:
w miarę możliwości doprowadzenie do życiowego usamodzielnienia
doprowadzenie do integracji ze środowiskiem zapobieganie powstawaniu
sytuacji życiowych, których osoby i rodziny same nie potrafią pokonać
pomoc w sytuacjach, w których zostały zagrożone podstawowe warunki
egzystencji lub jakość ich życia znajduje się poniżej społecznie
akceptowanego minimum. Zatem za nadrzędny cel pomocy społecznej
można uznać zaspokajanie potrzeb życiowych osób i rodzin. Pomoc
społeczna ma także na celu umożliwienie osobom i rodzinom bytowanie w
warunkach odpowiadających godności człowieka. Godność jest wartością,
bowiem Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz.
U. Nr 78, poz. 483, stanowi, iż przyrodzona i niezbywalna godność człowieka
stanowi źródło wolności, praw człowieka i obywatela oraz, że jest ona
nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz
publicznych.
Kolejnym ważnym bardzo celem pomocy społecznej jest
zapobieganie powstawaniu marginalizacji osób i rodzin. Odnosi się to do
profilaktyki, która należy do najtrudniejszych zadań pomocy społecznej,
bowiem wymaga większego profesjonalizmu pracowników socjalnych,
współdziałania instytucji pomocy społecznej (np. ze szkołą, z policją) oraz
2829
poszukiwania odpowiedzi na pytanie, kiedy osoba lub rodzina zrobiła
pierwszy krok, który doprowadził ją do trudnej sytuacji. Pomoc społeczna
powinna być udzielana, kiedy potrzeby osoby i rodziny odpowiadają
wymienionym celom oraz możliwościom pomocy społecznej. Możliwość ta
zależy przede wszystkim od posiadanych środków finansowych, bowiem
w związku z ich ograniczoną ilością ludzie bardzo szybko ubożeją.
Nadto należy pamiętać, że jeśli się daje więcej ludziom mniej
potrzebującym, to dzieje się to kosztem najuboższych, dla których musi
niestety zabraknąć. Wymiar świadczeń musi być zawsze zgodny z zasadami
sprawiedliwości rozdzielczej20 .
Rozpatrując cele pomocy społecznej z uwagi na rodzaj jej modelu,
można stwierdzić, iż w koncepcji rezydualnej cele określane są na poziomie
minimalizowania interwencji państwa w życie obywatela, co w efekcie
sprowadza funkcję instytucji pomocy społecznej do ratownictwa,
a obywatela do pozycji klienta21 .
Kolejnym celem pomocy społecznej jest
promowanie
i podtrzymywanie bezpieczeństwa socjalnego jednostek, rodzin i grup
społecznych i przywrócenie ich do zdolności do pełnienia
20 por. Krajewski R., Szymański S., Komentarz do ustawy o pomocy społecznej
21 Por. Kaźmierczak T., M. Łuczyńska M., Wprowadzenie do pomocy społecznej, Wyd. Śl ąsk
1996charakterystycznych dla nich funkcji. Analizę celów pomocy społecznej
skupia się wokół dwóch wymiarów:
- pierwszy z nich to możliwości, umiejętności i predyspozycji jednostek,
rodzin lub grup do podejmowania różnych typów aktywności
zaspokajających ich potrzeby;
- drugi wymiar to relacje na linii jednostka – środowisko społeczne, które
opierają się na stworzeniu zasadniczych warunków wyjściowych dla danej
populacji, dzięki którym pojawiają się równe szanse dla wszystkich jej
członków. Szanse te dotyczą indywidualnych możliwości zaspokajania
potrzeb i realizacji aspiracji życiowych.
Należy podkreślić, iż cele instytucji pomocy społecznej
związane są ściśle z takimi pojęciami jak:
- dobrobyt,
- standard życia,
- jakości życia,
- dobrostan.
Tym samym cele dotyczą zarówno określonego poziomu posiadanych
30przez jednostki zasobów niezbędnych dla zaspakajania potrzeb, jak i jakości
społecznych interakcji, w jakie jednostka wchodzi oraz jej możliwości
samorealizacji. Dobrobyt stanowi rezultat tych trzech elementów. Każdy
człowiek powinien mieć prawo do wykorzystywania własnych potencjałów
zgodnie z własnymi potrzebami na równi z innymi członkami zbiorowości,
w której żyje.
Pomoc społeczna jest więc, lub powinna być, wsparciem dla
samopomocy. Celem operacyjnym jest doprowadzenie do sytuacji,
w której świadczeniobiorca wychodzi z systemu pomocy społecznej dzięki
nabyciu zdolności do samodzielnej realizacji swoich funkcji. Cele pomocy
31społecznej ogniskują się wokół jednostki i jej związków ze środowiskiem,
w którym żyją22 .
Można także mówić o celach pomocy społecznej rozumianych
w ujęciu, które sprowadza się do:
- zwiększania możliwości jednostek w zakresie rozwiązywania problemów
i radzenia sobie z trudnościami przez rozwijanie ich umiejętności i zdolności
indywidualnych wiązania ludzi z zasobami instytucji dostarczających im
pożądanych zasobów;
- podnoszenia efektywności ludzkiego działania poprzez dostarczenie
jednostkom usług i optymalizowanie ich funkcjonowania w różnych
systemach, w których podejmują działania rozwój i ulepszenie polityki
społecznej.
Bardzo korzystną zmianą jaka weszła w życie 5 września
2016r. jest modernizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej, ustawy o pomocy społecznej, ustawy
o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw mających
podnieść poziom świadczonej pomocy.
Jednakże najbardziej rewolucyjną zmianę jaka zaszła w zakresie
wspierania rodzin ogłasza ustawa z dnia 11 lutego 2016r. o pomocy państwa
Por. Kaźmierczak T., M. Łuczyńska M., Wprowadzenie do pomocy społecznej, Wyd. Śl ąsk 1996
22

3233
w wychowywaniu dzieci. Absolutenie nowatorski projekt o pomocy
finansowej realnie wypłacanej na rzecz pomocy dzieciom. Ustawa budząca
w społeczeństwie ogrom emocji, zarówno negatywnych jak i pozytywnych
odbiorów. Ustawa warta skupienia uwagi, gdyż niesie autentyczną pomoc
rodzinom w postaci środków finansowych na pokrycie części wydatków
związanych ze sprawowaniem opieki nad dziećmi.
4. ZADANIA PRACOWNIKA SOCJALNEGO
Zadania jakie stawia przed sobą osoba wspierająca zarówno osoby
starsze jak i niepełnosprawne dotykają niemalże każdej dziedziny życia.
Chodzi bowiem o opiekę i pomoc w funkcjonowaniu drugiego człowieka na
miarę jego możliwości.34
Podstawowe cele pomocy społecznej można zaś ujęciu w 12
szczegółowych zadań, które w praktyce związane są bezpośrednio
z rolami zawodowymi pracownika socjalnego:
✓ rozpoznawanie środowiska lokalnego i identyfikowanie w nim
jednostek oraz rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej lub
należących do grup powyższego ryzyka oraz określenie czynników
tkwiących w
środowisku, które wpływają
na społeczne
funkcjonowanie tych ludzi;
✓ reprezentowanie klientów lub wypracowanie optymalnych dla jego
potrzeb rozwiązań prawno-instytucjonalnych;
✓ wiązanie potrzeb klienta pomocy społecznej z zasobami instytucji
pomocy społecznej i innych instytucji mogących wpłynąć na poprawę
funkcjonowania jednostek lub rodzin;
✓ ewaluacja sposobów działania instytucji, zakresu jej skuteczności
w zaspokajaniu potrzeb klienta na podstawie zebranych
i przeanalizowanych danych;✓ mobilizowanie zasobów tkwiących w
jednostkach, rodzinach, jak
w środowisku lokalnym w celu zwiększenia możliwości samodzielnego
rozwiązywania problemów i zapobiegania powstawaniu nowych;
✓ instruowanie przedstawicieli instytucji, udzielanie im informacji oraz
uczenie technik pomagania dla uzyskania lepszego poziomu
funkcjonowania klienta i adekwatnego zaspokajania jego potrzeb;
✓ konsultowanie optymalnych dla klienta rodzajów świadczeń z innymi
pracownikami lub innymi agencjami;
✓ podejmowanie działań planistycznych w obrębie społeczności
lokalnych przez uaktywnienie jednostek, grup sąsiedzkich, sektora
publicznego i prywatnego w celu dokonania diagnozy zasobów
i określania potrzeb;
✓ tworzenie mapy potrzeb lokalnych przez zbieranie, opracowywanie
informacji pochodzących ze środowiska;
✓ administrowanie lub efektywne zarządzanie programami pomocy
społecznej lub agencjami, w ramach których są one realizowane;
35✓ udzielanie pomocy i wsparcia tym, którzy go potrzebują
w zaspokajaniu własnych potrzeb (por. źródło jak wcześniej).
Co więcej, pomoc społeczna realizuje cele polityki społecznej
formułowane na poziomie strukturalnym, jak również – zadnia
własne na płaszczyźnie praktyki profesjonalnej.
Stosowany dotąd system pomocy społecznej ma na celu
doprowadzenie do samodzielnego funkcjonowania osób i rodzin przy
wykorzystaniu ich możliwości, a także zapobieganie społecznej izolacji
i marginalizacji.
Pod pojęciem pracy socjalnej jak już wcześniej wspomniano
rozumie się zgodnie z ustawą „działalność zawodową, skierowaną na
pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do
funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków
sprzyjających temu celowi”. Drugą cechą ogólnokrajowej polityki pomocy
społecznej jest założenie, iż wsparcie materialne to jedynie element
prowadzonej w sposób fachowy i zindywidualizowany całościowej pracy
36z rodziną, tj. takiej, która uwzględnia pełny obraz jej problemów
i trudności23 .
Programy, o których mowa powyższej realizowane są przez sieć
ośrodków pomocy społecznej. Na nich też spoczywa odpowiedzialność za
sprawne działanie podstawowej siatki bezpieczeństwa socjalnego tworzonej
w ramach narodowej polityki pomocy społecznej, na którą oprócz systemu
zasiłków, pracy socjalnej składają się także domowe usługi opiekuńcze.
5. WYWIAD ŚRODOWISKOWY
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. W art. 107
z dnia 12 marca 2004r. (Dz.U.2013.0.182) podaje najważniejsze informacje
dotyczące wywiadu środowiskowego.
I tak, w punkcie nr 1 wyjaśnia, że „wywiad środowiskowy
przeprowadza się u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się
Por. Kaźmierczak T., M. Łuczyńska M., Wprowadzenie do pomocy społecznej, Wyd. Śl ąsk
23

37o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej,

rodzinnej, dochodowej i majątkowej oraz u osób, o których mowa w art.
103 umowa w sprawie ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy
społecznej”. Punkt nr 3 w/w ustawy mówi natomiast, że „wywiad
środowiskowy przeprowadza pracownik socjalny, również na potrzeby
jednostki organizacyjnej pomocy społecznej z terenu innej gminy
(…) Niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu
środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia
z pomocy społecznej lub na jego aktualizację przez osoby lub rodziny
korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej stanowi podstawę do
odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu
świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.
(…) Pracownik socjalny przeprowadzający rodzinny wywiad
środowiskowy może domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej się
o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Odmowa
złożenia oświadczenia jest podstawą wydania decyzji o odmowie przyznania
świadczenia”.
Pracownik socjalny mając podjąć opiekę nad wskazaną osobą ma
prawo do pewnego rodzaju sprawdzenia jej. I tak zgodnie z w/w ustawą:
3839
„Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub
rodziny ustala na podstawie następujących dokumentów:
1) dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego
tożsamość;
2) skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka lub książeczki zdrowia
dziecka (do wglądu);
3) dokumentów określających status cudzoziemca w Rzeczypospolitej
Polskiej;
4) decyzji właściwego organu w sprawie renty, emerytury, świadczenia
przed emerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, emerytury
pomostowej, nauczycielskiego świadczenia
kompensacyjnego,
uposażenia w stanie spoczynku, renty strukturalnej oraz renty
socjalnej;
5) orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydanego
przed dniem 1 września1997 r., orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności
do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji,
orzeczenia komisji lekarskiej;
6) orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu
niepełnosprawności;
7) zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia z tytułu
zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej
zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na
ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki
na ubezpieczenie chorobowe;
8) zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia
uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia,
umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni
produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych),
zawierającego informacje o potrąconej zaliczce na podatek
dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne,
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej
przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe;
409) zaświadczenia albo oświadczenia o okresie zatrudnienia, w tym
o okresach, za które były opłacane składki na ubezpieczenia
społeczne, oraz o okresach nieskładkowych;
10) dowodu otrzymania renty, emerytury, zasiłku przedemerytalnego lub
świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, uposażenia w stanie
spoczynku, renty strukturalnej oraz renty socjalnej;
11) zaświadczenia urzędu gminy albo oświadczenia o powierzchni
gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych;
12) zaświadczenia albo oświadczenia o kontynuowaniu nauki
w gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej, szkole ponadpodstawowej
lub szkole wyższej;
13) decyzji starosty o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bezrobotną,
utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie
przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie lub
pozbawieniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia
szkoleniowego, stypendium, dodatku aktywizacyjnego albo
oświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych lub
poszukujących pracy;
4114) decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ustaleniu kapitału
początkowego;
15) zaświadczenia albo oświadczenia o zobowiązaniu do opłacania składki
na ubezpieczenie społeczne rolników;
15a) dowodu opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne rolników;
15b) dowodu opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne przez osoby
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą;
16) zaświadczenia albo oświadczenia o zadeklarowanej podstawie
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących
pozarolniczą działalność gospodarczą;
17) zaświadczenia albo oświadczenia, o których mowa w art. 8 prawo do
świadczeń pieniężnych, ust. 7 i 8;
18) zaświadczenia albo oświadczenia o uzyskaniu dochodu, o którym
mowa w art. 8 prawo do świadczeń pieniężnych, ust. 11 i 12; 19) 19)
decyzji organów przyznających świadczenia pieniężne; 20)
oświadczenia o stanie majątkowym”.
42Ustawa podaje również, że: „. Minister właściwy do spraw
zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, sposób
przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego, uwzględniając
miejsce i terminy jego przeprowadzania, wzór kwestionariusza wywiadu,
uwzględniając w szczególności sytuacje, w których wypełnia się
poszczególne części kwestionariusza wywiadu, wzór oświadczenia o stanie
majątkowym oraz wzór legitymacji pracownika socjalnego, mając na
uwadze rzetelność przeprowadzanego wywiadu środowiskowego”24 .
„Na podstawie przeprowadzonego wywiadu pracownik socjalny
dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny i formułuje
wnioski, stanowiące podstawę planowania pomocy.
W jaki sposób przeprowadza się wywiad środowiskowy?
Wywiad przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia powzięcia
wiadomości o potrzebie udzielenia pomocy. Pracownik socjalny ma
obowiązek sprawdzenia każdego zgłoszenia o konieczności udzielenia
pomocy; może również wszcząć postępowanie udzielenia pomocy z urzędu.
24 Por. www.miasto.slupca.pl
43Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo
w miejscu ich pobytu.
Pracownik socjalny przeprowadzający wywiad, powinien okazać
legitymację pracownika socjalnego. Przed przystąpieniem do
przeprowadzenia wywiadu pracownik socjalny powinien poinformować
osobę lub rodzinę, z którą przeprowadza wywiad, o odpowiedzialności
karnej za udzielenie nieprawdziwych informacji oraz o konieczności
poinformowania ośrodka o ewentualnej zmianie omawianej sytuacji
(osobistej, dochodowej, majątkowej), która ma wpływ na przyznanie
świadczenia.
Pracownik socjalny przeprowadzając wywiad, bierze pod uwagę
indywidualne cechy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową
osoby samotnie gospodarującej lub osób w rodzinie, które mogą mieć
wpływ na rodzaj i zakres przyznawanej im pomocy.
Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest konieczne dla
przyznania świadczenia pomocy społecznej. Odmowa przeprowadzenia
wywiadu środowiskowego powoduje, że nie jest możliwe określenie sytuacji
rodziny lub osoby, a tym samym, nie ma możliwości przyznania pomocy.
Pracownik socjalny jest obowiązany zachować w tajemnicy informacje
uzyskane w toku czynności zawodowych, także po ustaniu zatrudnienia.
44Dlatego, nie należy obawiać się wizyty pracownika oraz udzielenia mu
koniecznych informacji.
Wywiad środowiskowy przeprowadza się z osobami, które mają być
objęte pomocą – nie przeprowadza się „wywiadu” wśród sąsiadów, jak się
czasem myśli.
Wywiad środowiskowy zawiera dane osoby, z którą
przeprowadza się wywiad oraz dane rodziny, pozostającej i nie pozostającej
we wspólnym gospodarstwie domowym; w wywiadzie ustala się łączny
dochód w rodzinie oraz stałe wydatki w ciągu miesiąca, opisuje sytuację
mieszkaniową, zdrowotną oraz rodzinną.
Podczas wywiadu ustala się, w jaki sposób rodzina lub osoba
funkcjonuje w środowisku; rozmowa dotyczy również sytuacji
zawodowej, niepełnosprawności lub uzależnień, jeśli te problemy dotyczą
rodziny.
W wywiadzie określa się również przyczyny wystąpienia z wnioskiem
o udzielenie pomocy, a także potrzeby i oczekiwania osoby, z którą
przeprowadzany jest wywiad. Ustalenie tych wszystkich kwestii pozwala
całościowo spojrzeć na sytuację osoby i rodziny i zaplanować działania,
odnoszące się do każdego poruszonego problemu.
45Wywiad środowiskowy zawiera również wnioski pracownika
socjalnego oraz plan pomocy i działań na rzecz rodziny.
Omawiając problemy osoby lub rodziny, pracownik socjalny jest
zobowiązany do udzielenia informacji o możliwych formach pomocy oraz
wskazówek w zakresie rozwiązywania problemów, z którymi rodzina
jest w stanie samodzielnie się uporać.
Profesjonalny pracownik socjalny prowadzi wywiad środowiskowy jak
rozmowę, z której w kwestionariuszu wywiadu powstaje uporządkowana
informacja.
6. ZASADY PRAWIDŁOWEGO SŁUCHANIA
Asystent medyczny powinien odznaczać się znaczną otwartością na
ludzi oraz ich często złożone problemy. Umiejętność wczucia się w sytuację
innych ludzi jest na wagę złota. Osobę taką winna cechować opiekuńczość,
46życzliwość i troskliwość z jednoczesnym zachowaniem bezstronności
i bezinteresowności.
Asystent medyczny to jednocześnie osoba, którą charakteryzuje
łatwość w nawiązywaniu kontaktów społecznych, zdolność do
podejmowania właściwej reakcji i postępowania z ludźmi, umiejętność
nakłaniania ich do zmiany określonych zachowań, a także do podjęcia
określonych działań.
Niebywale ważnymi cechami są cierpliwość i umiejętność panowania
nad swoimi emocjami, szczególnie w sytuacji zagrożenia czy ewentualnej
agresji ze strony klienta. Kolejnymi pożądanymi cechami są
spostrzegawczość i umiejętność obserwacji.
Asystent medyczny zobowiązany jest do zachowania
w tajemnicy niektórych informacji, zebranych w toku wykonywania
swoich obowiązków służbowych.
Posiadanie szerokiej wiedzy w zakresie psychologii, socjologii,
pedagogiki oraz prawa i elementów medycyny wydaje się tu być kluczowe.
Dobrą sprawność fizyczna również jest ogromną pomocą w wypełnianiu
codziennych obowiązków.
47Niezależnie od tego jakie zadanie wykonuje asystent medyczny i jaką
do tego technikę zastosuje, zawsze winien wykorzystać wszystkie znane
mu i dostępne atrybuty, by nieść dobrą i fachową pomoc.
Do wykonania takiego zadania niezbędne są następujące
przymioty:
radość życia,
uznanie, że wszyscy ludzie i on sam, stale muszą sobie radzić
z problemami,
bark konformizmu,
uznanie, że większość rozwiązań w życiu ma charakter tymczasowy,
samoświadomość,
autentyczność,
szacunek dla samego siebie,
wiara siebie,
4849
pragnienie zwiększenia u ludzi swobody wyboru i kontroli nad
własnym życiem,
odwaga mówienia klientom o realnych aspektach ich problemów,
odwaga podejmowania ryzyka niepowodzenia w realizacji celów
wrażliwość na uczucia, wątpliwości, lęki i wzruszenia emocjonalne
klienta.
Nadto osoba asystenta medycznego powinna w swojej pracy
kierować się takimi wartościami jak:
➔
poszanowanie godności osobistej,
➔
szacunek,
➔
uczciwość,
➔
tolerancja,
➔
opiekuńczość,
➔
życzliwość,
➔
empatia,
➔
gotowość do niesienia pomocy,
➔
wrażliwość na krzywdę i nieszczęście, 50
➔
równość wszystkich ludzi,
➔
bezpieczeństwo.
Jedną z najważniejszych cech jest natomiast umiejętność słuchania.
Należy odróżnić słyszenie od słuchania. Słuchanie bowiem jest
angażowaniem się, jest zatem pewnym procesem, który wymaga
aktywności.
Aktywne słuchanie to podstawa dobrej komunikacji. Każdy z nas
w codziennym życiu doświadczył z pewnością sytuacji, w której jego
rozmówca w pewnym momencie zupełnie wyłączył się z rozmowy mimo, iż
wydawałoby się, że uważnie słucha naszych słów. Tymczasem do
właściwego słuchania niezbędne jest włożenie wysiłku, skupienie się.
Aktywne słuchanie daje również szanse na stworzenie relacji opartej na
wzajemnym szacunku, zaufaniu i empatii.
Jest pięć złotych zasad aktywnego słuchania:
- relaks,
- kontakt wzrokowy,
- nie przerywanie,51
- skupienie na rozmówcy,
- zadawanie pytań.
Warto wypracować w sobie taką postawę aktywnego słuchania, by
inni chcieli do nas mówić i jednocześnie taką metodę mówienia, by inni
uwielbiali nas słuchać.
Dobre słuchanie to skoncentrowanie własnej uwagi na rozmówcy;
zwracanie uwagi na słowa, brzmienie głosu, mimikę, gestykulację czy układ
ciała. Podczas słuchania nie należy oceniać, nie dawać rad – rady, nawet
dane w dobrej wierze, zwykle ograniczają swobodę wypowiedzi drugiej
osoby i przeszkadzają mówiącemu w pełnym wyrażaniu istotnych treści.
AKTYWNE SŁUCHANIE to także:
• potwierdzanie – przekazujemy sygnały (m.in. pozawerbalne – kontakt
wzrokowy, skinienia głową), że słuchamy i rozumiemy rozmówcę;
• dostrojenie - przyjmujemy podobną postawę ciała, gestykulację,
dostosowujemy sposób wypowiedzi, tempo, intonację do naszego
rozmówcy;52
• parafraza – okresowo powtarzamy swoimi słowami fragmenty wypowiedzi
rozmówcy, by upewnić się, że dobrze zrozumieliśmy wypowiedź
rozmówcy25 .
Prawdziwe słuchanie oparte jest na intencji zaangażowania się
w jeden z następujących tematów:
1. zrozumienie drugiej osoby,
2. cieszenie się jej obecności,
3. nauczenie się czegoś,
4. udzielenie pomocy lub pocieszenie.
Aktywne słuchanie jest kluczem dobrej komunikacji. Choć czasem
wymaga wielkiej uwagi i skupienia, to zawsze prowadzi do budowania
właściwych relacji.
25 Por. Peuse A., Język ciała - Jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Kraków Gemini 7. ORGANIZACJA
OPIEKI NAD OSOBĄ
STARSZĄ I CHORĄ
W Państwa ręce zostanie oddany kurs z opracowanymi materiałami
o tematyce opieki nad osobami zarówno starszymi jak i niepełnosprawnymi.
Jest to szczególnie obszerny temat z uwagi na wielość płaszczyzn
życiowych, które należałoby omówić dla lepszego zrozumienia samej idei
pracy przy takich osobach jak i profesjonalnych praktyk, które są niezbędne
przy podejmowaniu tego typu obowiązków26 .
Może w pierwszej kolejności dotkniemy tematu osób starszych.
W obecnych czasach dzieje się tak, że ludzie młodzi są bardzo zapracowani
– jeśli mają pracę to często spędzają w niej ogromną ilość czasu. Wszystko
po to, by zarobić – mieć możliwość utrzymania siebie, domu, rodziny...
Są też niezliczone rodziny, w których młodzi Polacy wyjechali za granice
kraju, by szukać zatrudnienia, a tym samym lepszego życia. Oznacza to, że
ich dziadkowie i niejednokrotnie rodzice pozostali w kraju. Mijają lata
i zostają oni postawienie przed faktem, że swoją starość mogą spędzić bez
dzieci, bez ich fizycznego kontaktu, że w razie potrzeby nie będą mogli na
Zielińska E., Guzak B., Syroka-Marczewska K., Opieka długoterminowa. Uwarunkowania medyczne
26 Por.
i prawne, PZWL
53nich liczyć tak – jakby sami tego chcieli. Tego faktu nie zmienimy. Możemy
zaś zmienić rzeczywistość osób pozostających w kraju – tych, których
młodość przeminęła i którym przyszło zmierzyć się z końcowym etapem
własnego życia jakim jest starość27 .
Od razu należy zaznaczyć, że starość nie jest chorobą lecz etapem
w życiu, któremu trzeba poświęcić więcej czasu. Należy też oddzielić starość
od starzenia się. Starzenie się, jest naturalnym procesem, który na
przestrzeni upływających lat widoczny jest zarówno w wyglądzie jak
i zachowaniu człowieka. Ludzie zachowują pełną sprawność przez dziesiątki
lat, jednak przychodzi czas gdy zarówno ich kondycja fizyczna jak
i psychiczna zostaje znacznie osłabiona. I to jest ten moment, w którym
często potrzebna jest pomoc drugiego człowieka. Owa pomoc może być
potrzebna na różnych płaszczyznach starości. Często słyszymy, że osoby
starsze proszą innych o zwykłe towarzystwo, o wspólne wyjście na zakupy,
o pomoc w codziennych pracach w obrębie swojego gospodarstwa
domowego, ale i o bezpośrednią pomoc przy czynnościach wykonywanych
każdego ranka czy wieczora. Tutaj możemy zaliczyć poranną i wieczorną
toaletę, pomoc przy zmianie odzieży, spożywaniu posiłków itp. Warto też
wiedzieć, iż Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dokonała podziału wieku
starszego na trzy grupy.
Zielińska E., Guzak B., Syroka-Marczewska K., Opieka długoterminowa. Uwarunkowania medyczne
27 Por.
i prawne, PZWL
54Oto one:
- wiek podeszły, do którego zaliczają się osoby między 60-75 rokiem życia,
- wiek starczy, gdzie kwalifikują się osoby miedzy 76-89 rokiem życia,
- wiek sędziwy do którego należą osoby powyżej 90 roku życia.
Organizacja opieki nad osobą starszą uzależniona jest od zarówno
oczekiwań tej osoby – o czym już było wspomniane, jak również od stopnia
jej sprawności. W pierwszej kolejności nasuwa się pytanie czy opiekun
osoby starszej i niepełnosprawnej musi być pielęgniarką, rehabilitantem,
lekarzem, ratownikiem medycznym? Odpowiedź jest prosta.
55Opiekunem może być osoba również bez wykształcenia medycznego,
aczkolwiek winna posiąść wiedzę, by w każdej sytuacji móc pomóc osobie
starszej, niepełnosprawnej czy chorej, którą się opiekuje.
Dlatego też niezbędne jest nieustanne kształcenie się, podnoszenie
kwalifikacji, zdobywanie wiedzy, aby móc służyć fachową opieką,
pomocą, a także odpowiednio szybko reagować na pojawiające się
zagrożenia zdrowotne. Opiekun to ktoś więcej niż pracownik zatrudniony
na etat28 .
Opiekun to osoba traktująca swoją pracę jako powołanie do
szczególnej służby drugiemu człowiekowi gdzie priorytetem nie są zarobki,
a dobrostan podopiecznego.
Wg WHO czyli Światowej Organizacji Zdrowia pod pojęciem
dobrostanu rozumie się nie tylko przeciwdziałanie i zwalczanie chorób, ale
koncentrację na zdrowiu i działaniach służących jego wzmacnianiu.
Dobrostan rozumiany jako zdrowie to harmonia i dobre samopoczucie
skierowane na działania zdrowotne.
Aby dobrostan mógł zaistnieć konieczne jest dbanie o zaspakajanie
najważniejszych potrzeb życiowych człowieka. Poniższy schemat,
opracowany przez Abrahama Maslow'a, bardzo trafnie hierarchizuje owe
28 Por. Antoszewska B., Myśliwczyk I., Jest człowiek z niepełnosprawnością. Pola refleksji, Silva Rerum
56potrzeby został on poniżej przytoczony. Człowiek realizację tych potrzeb
zaczyna zawsze od najniższego szczebla. Te, które widnieją w najniższych
rzędach są bezwzględną koniecznością w spokojnej egzystencji. Ludzie
jednak w miarę możliwości i z biegiem czasu wspinają się po
przedstawionych szczeblach coraz wyżej.
57W zależności od tego ile uda się im osiągnąć są mniej lub bardziej
usatysfakcjonowani. Ci, którzy nie mogą jednak zaspokoić potrzeb
najniższego rzędu często popadają w skrajne stany psycho-fizyczne
prowadzące do niebezpiecznych zaburzeń zdrowotnych, a w niektórych
przypadkach nawet do chorób.
8. ORGANIZACJE WSPIERAJĄCE SENIORÓW
I OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
Można by powiedzieć, że na terenie Polski jest wiele placówek
i jednostek, które wspierają osoby zarówno starsze jak i niepełnosprawne.
W pierwszej kolejności wymienimy niektóre z tych, które
dotyczą seniorów:
1. Kluby Seniora,
2. Uniwersytety Trzeciego Wieku,
583. Organizacje pozarządowe, a w nich: fundacje i stowarzyszenia,
4. Domy Dziennego Pobytu, które:
➢ umożliwiają pobyt i wypoczynek na terenie Domu,
➢ zaspokajają potrzeby zarówno towarzyskie jak i kulturalne,
➢ dają możliwość uczestniczenia w zajęciach służących utrzymaniu
sprawności psychofizycznej,
➢ zapewniają całodzienne wyżywienie,
5. Domy Pomocy Społecznej, w każdej miejscowości zasady przydziału
miejsc do DPS mogą być odrębne, dlatego osoby zainteresowane winny
skontaktować się z miejscowym pracownikiem socjalnym, który udzieli
wyczerpujących odpowiedzi na wszystkie pytania związane zarówno
z zasadami przyjęć jak i wszystkim co wiąże się z działalnością DPS. Ogólne
zasady są zawsze takie same czyli np. fakt, że przed przyjęciem seniora do
DPS ocenia się stopień jego fizycznej i psychicznej sprawności. Podopieczni
mają zapewnione podstawowe usługi w zakresie bytowym, medycznym
i opiekuńczym. Personel udziela pomocy w podstawowych czynnościach
życiowych. Wykwalifikowani ludzie kumulują swoje wysiłki, by podnieść
sprawność i aktywność życiową seniorów,
596. Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych,
7. Wsparcie systemu kształcenia ustawicznego personelu medycznego
w zakresie opieki geriatrycznej,
8. Placówki organizujące zajęcia terapeutyczne poprzez pracę i twórczość.
Zgodnie z potrzebami i możliwościami pensjonariusze biorą udział
w imprezach kulturalnych i turystycznych, mają dostęp do księgozbioru,
telewizji i prasy itp.,
9. Centra Rehabilitacyjno – Opiekuńcze,
10. Ulgi i prawa dla seniorów, a pośród nich między innymi:
➢ tańsze podróże, karta seniora,
➢ tańsze wyrobienie paszportu,
➢ radio i TV bez abonamentu.
W przypadku osób niepełnosprawnych do najważniejszych
organizacji wspierających możemy zaliczyć:
- PFRON czyli Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
który przez tworzenie własnych programów pomocowych wspiera nie tylko
rehabilitację osób niepełnosprawnych, ale również ich zatrudnienie
6061
- Stowarzyszenia,
- Fundacje,
- Federacje,
- Organizacje - również te pożytku publicznego,
- Zakłady Pracy Chronionej,
- Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych - w skrócie BON
osoby
niepełnosprawne, ale też organizacje pozarządowe czy
przedsiębiorstwa, wszyscy współpracujący z osobami niepełnosprawnymi,
mogą zgłaszać się do BON z prośbami o różnego rodzaju informacje, np.
o innych instytucjach publicznych pomagających w rozwiązywaniu
problemów wynikających z niepełnosprawności, udzielających pomocy lub
wsparcia finansowego. BON uważane jest za wykładnię prawa, doskonale
wyjaśniające nawet najbardziej niezrozumiałe przepisy prawa. Zarówno
osobom starszym jak i dotkniętym niepełnosprawnością naprzeciw
wychodzi Caritas służąc pomocą i wsparciem, a niejednokrotnie i wsparciem
finansowym. Osoby te mogą liczyć również na dobre serca wolontariuszy,
którzy chętnie angażują się w ich codzienne życie. 9. AKTYWIZACJA
SENIORÓW
W gestii opiekuna leży takie wypełnienie czasu podopiecznemu, aby
podejmować tyle aktywności fizycznej i umysłowej ile jest to możliwe.
Bardzo dobrym sposobem jest:
- wdrażanie zajęć rehabilitacyjnych,
- prowadzenie terapii zajęciowej.
Jak dobrze zorganizować czas opieki nad osobą, którą się opiekujemy.
Warto tej czynności poświęcić trochę czasu, by ustalić co należy do
wyznaczonych obowiązków. Najdogodniej jest prowadzić terminarz,
w którym opiekun zapisze wszystko to, o czym winien pamiętać. Żaden
termin, żadna data nie może umknąć naszej pamięci więc warto rzetelnie
prowadzić notatki, by móc w każdej chwili z nich korzystać. Można też
popatrzeć w przód czy są jakieś zaplanowane do realizacji zajęcia, do
których należałoby się wcześniej przygotować. Wprowadzenie systemu
notatek do codziennej pracy pomoże sprawnie planować każdy dzień,
a nawet każdą godzinę opieki. Nadto będzie również swego rodzaju
62„pamiętnikiem” obserwacji stanu zdrowia podopiecznego. Poza
wyznaczonymi obowiązkami opiekunowie mają możliwość wdrożenia czegoś
od siebie lub realizowania dodatkowych potrzeb podopiecznego takich jak
np. wizyta u kogoś znajomego czy wymarzony przez podopiecznego spacer
w jakimś rzadko odwiedzanym miejscu. Liczenie tylko i wyłącznie na własną
pamięć nie jest tu dobrym rozwiązaniem. To właśnie notatki nie pozwolą
nam niczego przeoczyć29 .
Często osoby starsze przyjmują leki. To w gestii opiekuna leży
dopilnowanie ich zażywania, stosowanie odpowiednich dawek i kontrola
w gabinetach lekarskich w odpowiednim czasie. Codzienne obcowanie
z podopiecznym pozwoli na wychwytywanie wszystkich zmian w jego
zachowaniu, sprawności – a dzięki temu odpowiednie szybkie reagowanie
na niepokojące objawy. Opiekun nie może być osobą nadgorliwą, dlatego
spokój i cierpliwość są ogromnie ważną cechą jaka znajduje tutaj swoje
uzasadnienie30 .
Nie tylko nie należy, ale wręcz nie wolno wyręczać podopiecznych
w wykonywaniu zwykłych czynności. To co są w stanie zrobić i to co robili
przed naszym wejściem w ich życie – winno nadal należeć do ich
obowiązków. Trzeba pamiętać, że wyręczanie we wszystkim podopiecznych
działać na ich szkodę.
29 Por. Kędziora-Kormatowska K, Muszalik M., Skolmowska E., Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej,
PZWL
30 Por. Muszalik M., Kędziora-Kormatowska K., Pielęgnowanie pacjentów w starszym wieku, PZWL

6364
Aby mogli być sprawni i czuć satysfakcję należy asekurować ich
poczynania, ale nie robić za nich. Oczywiście jeśli zażyczą sobie naszej
pomocy – nie należy odmawiać. Wykonywanie tych czynności będzie dla
nich formą zarówno rehabilitacji jak i relaksu. Nasza nadgorliwość czy
niecierpliwość może tu wszystko popsuć. Osób starszych czy
niepełnosprawnych nie należy przytłaczać ciągłą krytyką i pospieszaniem –
jest za zabronione. Każdy w swoim tempie wykonuje to czy tamto,
a opiekun ma to zaakceptować. Nie tylko strona fizyczna jest ważna, ale
i psychiczna. Tacy ludzie też czekają na pochwały, uznanie, a przede
wszystkim na szacunek31 .
W przypadku osoby niepełnosprawnej rzecz ma się zupełnie
inaczej, ponieważ jej
ograniczenia mogą uniemożliwić
wykonywanie nawet prostych czynności – i należy wykonać za nią
absolutnie wszystko – o czym opiekun winien wiedzieć. Są to czynności
zarówno pielęgnacyjne samego chorego jak i zrobienie zakupów,
posprzątanie mieszkania czy wypranie odzieży.
Jeżeli zdrowie seniora na to pozwala koniecznie należy w grafik
każdego dnia wpisać aktywność fizyczną. Może pojawić się pytanie no tak...
ale jak to zrobić? W jaki sposób zażywać ruchu z osobą starszą, która
niejednokrotnie obarczona jest wieloma schorzeniami, a przez to
Kędziora-Kormatowska K, Muszalik M., Skolmowska E., Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej,
31 Por.

PZWLi ograniczeniami? Odpowiedź jest prosta. Czasem zwykłe przejście po

domu,
czasem spacer po ogrodzie czy parku oznaczać może bardzo wiele.
Szczególnie gdy u boku opiekuna osoba starsza może czuć się bezpiecznie.
W razie zachwiania równowagi może się podtrzymać, gdy zapomnij drogę
również może liczyć na wsparcie32 .
Aktywność, a więc ta życiowa energia często wzrasta wraz ze
wzrostem poczucia, że jest się potrzebnym. Dlatego też niejednokrotnie
formą aktywności może stać się przynależenie do jakiejś organizacji,
fundacji czy koła. Nawet wolontariat może stać się źródłem satysfakcji
i nieugaszonej energii. Świadomość regularnych spotkań, konieczność
angażowania się w wyznaczone zadania ogromnie mobilizuje, wręcz staje
się najwyższym wyznacznikiem, któremu podporządkowuje się pozostałe
zajęcia, reorganizuje dotychczasowy sposób życia przynosząc więcej
pewności siebie i więcej siły wewnętrznej.
Dla seniorów najczęściej doskonałym źródłem aktywności jest
angażowanie się w pomoc własnym dzieciom czy opieka nad wnukami.
Warto osoby starsze zachęcać do udziału w zajęciach organizowanych
w Uniwersytetach Trzeciego Wieku. Jest to szczególne miejsce gdzie poza
przyjemnością spotykania się z innymi ludźmi ma się szansę na ćwiczenie
pamięci, służenie swoim bogatym doświadczeniem i jest się chętnie
wysłuchanym.
32 Por. Antoszewska B., Myśliwczyk I., Jest człowiek z niepełnosprawnością. Pola refleksji, Silva Rerum
65Jest bardzo dużo sposobów i możliwości, by życie seniora czy
osoby niepełnosprawnej uczynić bardziej aktywnym. W ostatnich
latach powstaje wiele klubów seniora, bardzo cenionych przez osoby
starsze, są też dzienne domy terapii zajęciowej gdzie nie tylko można się
jeszcze czegoś nauczyć, ale i podzielić posiadanym doświadczeniem
i wiedzą. Bardzo pozytywnie wpływa przynależność do chóru, zespołu,
grupy. Można też podejmować samodzielną aktywizację poprzez wizyty
w teatrach, może kinach, wystawach. Najtrudniej jest wyciągnąć seniora ze
świadomie budowanej izolacji społecznej. Każdy kto stroni od towarzystwa
pozbawia się bardzo cennego czynnika, dzięki któremu jego dni mogłyby
nabrać więcej blasku, przywrócić sens życia czy choćby nawet odwrócić
uwagę od własnych kłopotów i trudności33 .
Światowa Organizacja Zdrowia proponuje, aby programy
dotyczące aktywności fizycznej wśród osób starszych uwzględniały
następujące reguły:
- „zajęcia mogą mieć charakter indywidualny i grupowy,
- powinno się stosować różne formy ćwiczeń: elementy rozciągania
(stretching), ćwiczenia aerobowe, relaksację,
33 Por. Muszalik M., Kędziora-Kormatowska K., Pielęgnowanie pacjentów w starszym wieku, PZWL
66- ćwiczenia powinny obejmować formy łatwe lub o umiarkowanym stopniu
trudności: spacer, taniec, pływanie, jazda na rowerze, gimnastyka,
- składowe ćwiczeń powinny obejmować trening mięśni — ćwiczenia
wytrzymałościowe, trening równowagi i elastyczności; ćwiczenia powinny
sprawiać radość i powodować odprężenie, powinny też być prowadzone
regularnie, a jeśli to możliwe codziennie”.
Będąc opiekunem osoby starszej należy zadbać o sprawność jej
umysłu. Im więcej zadań pamięciowych tym lepiej. Wcale nie takie banalne
jest powracanie do różnego rodzaju gier, krzyżówek czy kart34 .
Jedno jest absolutnie pewne – opiekując się zarówno osobą starszą
jak i niepełnosprawną należy traktować ją holistycznie czyli całościowo
pochodząc do wszystkich aspektów jej życia i do niej samej jako człowieka.
34 Por. Skrzek A., Aktywny senior. Człowiek spełniony, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
6710. PSYCHIKA LUDZI STARSZYCH
Zdrowie psychiczne jest bardzo ważnym aspektem życia każdego
człowieka. Często mówi się, że jeśli ciało jest sprawne, a psychika
niedomaga to choruje cały człowiek.
O zdrowie psychiczne należy nauczyć się dbać i to nie na starsze lata,
ale przez całe lata. Im więcej poświęcimy czasu na higienę psychiczną tym
większą korzyść będziemy z tego odnosić. Życie człowieka obarczone jest
trudnościami, kłopotami, nieustanną troską i walką o przetrwanie. Ludzie,
którzy nauczą się przyjmować wyzwania codzienności z dystansem –
utrzymują lepsze zdrowie psychiczne35. Najtrudniej jest tym, którzy każdą
drobną niepomyślną rzecz wyolbrzymiają do tego stopnia, że nie tylko
wywołuje ona w nich smutek, ale i często wpędza w głębokie stany
przygnębienia na granicy z depresją. Doskonały i ceniony psychiatra, dr n.
med. Tadeusz Parnowski pośród najczęstszych chorób psychicznych
dotykających nasze społeczeństwo zalicza:
35 Por. Leszak J., Choroby otępienne, teoria i praktyka, Continuo
68- depresje,
- fobie,
- manie,
- schizofrenie,
- zaburzenia osobowości,
- nerwice,
- zaburzenia odżywiania.
Wiele osób starszych cierpi na zaburzenia świadomości, które dla
otoczenia często są niezrozumiałe, a tym samym odbierane jako złośliwość.
Nie do końca chory ma wpływ na zmianę swojego zachowania. Głównym
sprawcą zaburzeń świadomości jest bądź niedotlenienie mózgu bądź jego
niedokrwienie36 .
Na taki stan rzeczy ma również wpływ zła gospodarka wodno
elektrolitowa w organizmie – często wywołana odwodnieniem. Osoby
starsze bardzo często tracą nie tylko apetyt, ale również potrzebę
właściwego nawadniania organizmu. Ich aktywność fizyczna drastycznie
36 Por. Leszak J., Choroby otępienne, teoria i praktyka, Continuo
69spada więc nie czują pragnienia, a to wcale nie oznacza, że ich organizm
potrzebuje mniej płynów. Nie dostarczanie właściwej jej ilości zagęszcza
krew, która wówczas wolniej krąży po organizmie, a ta nie dostarcza na
czas tlenu i glikozy, by podtrzymać witalność i energię. Podstawowymi
objawami zaburzeń świadomości są sytuacja gdy osobie starszej trudno jest
sobie przypomnieć zdarzenia mające miejsce tego dnia. Doskonale pamięta
to co było wiele lat wcześniej – jednak nie pamięta zupełnie co robiła
dzisiejszego poranka. Warto skonsultować tą dolegliwość ze specjalistą.
Można w ten sposób w odpowiednio wczesnym stadium zaradzić wielu
szybko postępującym dolegliwościom. Osoby starsze należy nie tyle
kontrolować – co bacznie obserwować. Każda nawet najdrobniejsza zmiana
w ich zachowaniu może być sygnałem nadchodzącej dolegliwości lub
choroby.
Poniżej, dla lepszego zrozumienia, przedstawione zostaną
definicje wyżej wymienionych chorób:
Depresja – psycholog Wojciech Górecki tak definiuje tą jednostkę
chorobową: „jest to zaburzenie charakteryzujące się różnymi objawami,
które występują przez okres co najmniej 2 tygodni w postaci: zmian
nastroju polegających na pogrążeniu się w smutku, przygnębieniu,
wygaszeniu zainteresowań, utraty zdolności do odczuwania przyjemności
70oraz zaburzenia psychoruchowego. Depresja jest z reguły wtórna,
a pierwotnym podłożem jest lęk, nerwica, tłumienie emocji. Inne częste
objawy pojawiają się w postaci: pogorszenia koncentracji, pamięci,
procesów myślowych oraz zaniżenia poczucia własnej wartości”.
Fobia - w podręczniku psychiatrii czytamy, iż „fobia jest formą zaburzenia
nerwicowego, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed
określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany
z unikaniem przyczyn go wywołujących i utrudniający funkcjonowanie
w społeczeństwie. Fobie wywoływane są przez pewne sytuacje lub obiekty
zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które w praktyce nie są
niebezpieczne. Występowanie zaburzeń fobicznych (fobie proste
i specyficzne) ocenia się na 11,3% w ciągu całego życia człowieka".
Koniecznie należy w tym miejscu dodać, że fobia jest zjawiskiem absolutnie
uleczalnym, jednak należy jej poświęcić wiele sesji psychoterapeutycznych,
by osiągnąć oczekiwany efekt.
Manie – są zaburzeniem psychicznym, które dotkniętemu nią człowiekowi
przynoszą pozytywne doznania, przyjemne doświadczenia, swego rodzaju
szczęście. Stan ten można określić jako zupełnie przeciwny temu, który
panuje w depresji. Owe uczucie błogości oczywiście nie jest adekwatne do
zdarzeń. Narzuca ono beztroskę, rozluźnienie. Chory bardzo szybko z tego
stanu może przejść w stan nieuzasadnionego gniewu, a wręcz niekiedy
i agresji, a to tworzy konflikty z jego najbliższym otoczeniem. Główne
71objawy poza widoczną zmianą nastroju to słowotok, roztargnienie, bezład
w działaniu, a wręcz wprowadzanie chaosu. Psychiatrzy z zespołu
gabinetyrozwoju.pl stan ten opisują następująco: „Występuje poczucie
niespożytej energii. Taka osoba czuje się tak, jakby zmęczenie jej nie
dotyczyło. Jakby posiadała siły nie z tego świata. Czasami taka aktywność
dla zewnętrznego obserwatora traci sens, jest bezładna. Sen przestaje być
potrzebny. Tyle przecież może zrobić zamiast spać. Wszystkim czynnościom
towarzyszy brak krytycyzmu. Niedostrzeganie trudności, własnych
niemożności. Czasami myśli o własnej wszechmocy przybierają charakter
urojeń. Ktoś może być przekonany o wielkich zdolnościach, które posiada.
Te przekonania szybko mogą się zmieniać. Jeżeli taka osoba napotyka na
trudności, nie widzi problemu w sobie. Odpowiedzialność za niepowodzenia
przypisuje otoczeniu. Chory nie potrafi niczego dokończyć. Chce
natychmiastowej satysfakcji. Na każdą przeszkodę reaguje agresją. Łatwo
nawiązuje nowe kontakty, również seksualne. Łatwo je porzuca. Nie potrafi
wiązać się bliżej z nikim. Istotne jest, żeby działo się dużo. Nieważne z kim.
Łatwo o nieprzemyślane decyzje, np. wzięcie dużego kredytu, podjęcie
decyzji o rozwodzie lub związku małżeńskim. Refleksja przychodzi dopiero
po ustąpieniu objawów manii”.
Schizofrenia - mgr Kamila Krocz, psycholog społeczny wyjaśnia, iż "wokół
schizofrenii narosło wiele mitów i przekłamań, np. że schizofrenicy cierpią
na rozdwojenie jaźni czy rozszczepienie osobowości. Dysocjacja osobowości
72polega wyłącznie na wyraźnej granicy między sferą uczuć a sferą umysłu.
Schizofrenia to poważna choroba psychiczna, polegająca na upośledzeniu
postrzegania lub wyrażania rzeczywistości. Najczęściej ludzie kojarzą
schizofrenię jako omamy słuchowe, urojenia, dziwaczność zachowań,
zaburzenia myślenia i chłód emocjonalny. Jako jednostka nozologiczna
zaburzenia schizofreniczne należą do grupy psychoz. Schizofrenia powoduje
poważną dysfunkcję społeczną i zawodową. Udowodniono, że u osób
chorych na schizofrenię dochodzi do nadmiernego wydzielania dopaminy
w jednej z części mózgu, natomiast w innym rejonie brakuje tego
neuroprzekaźnika. Zbyt duże wydzielanie dopaminy zakłóca sposób, w jaki
człowiek czuje i odbiera bodźce ze świata zewnętrznego. Powoduje to, że
występują omamy słuchowe, wzrokowe. Są to tzw. objawy wytwórcze
(pozytywne). Jeżeli dopaminy jest zbyt mało, pojawia się wówczas apatia,
dezorientacja, uczucie osamotnienia i zmęczenia. U każdego człowieka
schizofrenia przebiega inaczej. Jednak da się wyodrębnić trzy fazy, wspólne
dla wszystkich:
faza I – faza zwiastunowa objawia się zmianami nastroju i zachowania.
Jeżeli człowiek odwraca się od społeczeństwa, traci kontakt ze znajomymi,
nie wypełnia swojej roli społecznej, przestaje dbać o siebie oraz traci
zainteresowania - oznacza to, że może to być początek schizofrenii. Jeżeli
rozpozna się ją na tym etapie, możliwe jest wyleczenie bez wystąpienia
nawrotów choroby;
7374
faza II – faza ostra lub nawrotów objawów. W tej fazie występują urojenia,
halucynacje, zmienione myślenie. Nie da się nie zauważyć tych objawów,
ponieważ prowadzą one do kryzysu psychicznego. Osoby z objawami
psychotycznymi zazwyczaj trafiają do szpitala, gdzie poddawane są terapii;
faza III – faza stabilizacji pojawia się po leczeniu. Chory zaczyna wracać
do normalnego stanu, a objawy schizofrenii zaczynają stopniowo
ustępować. Jest to faza bardzo często wieloletnia z nawrotami choroby.
Schizofrenia może rozpocząć się nagle, a jej obraz nie
pozostawia wątpliwości, że mamy do czynienia z chorobą
psychiczną. Może mieć jednak charakter skryty i rozwijać się
miesiącami, aż do czasu, kiedy ukaże się w pełnym wymiarze".
Zaburzenia osobowości – skorzystamy z definicji zaczerpniętej
z „Słownika psychologii", który mówi, iż jest to „zaburzenie psychiczne,
którego istotnymi
cechami są głęboko zakorzenione, trwałe,
nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem, myślenia o nim
i postrzegania go, ukonstytuowane tak dalece, że powodują trudności
w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym". Należy jednak pamiętać,
że raz ukształtowana osobowość nie pozostaje na zawsze niezmieniona.
Ulega ona przekształcaniu w zależności od tego co przeżywamy i ile mamy
lat. Na stabilność osobowości wpływa sposób życia, im więcej dyskomfortu tym
bardziej osobowość staje rozchwiana, niestabilna, zmienna. Są
medycznie udowodnione przypadki, że często ludzie starsi dotknięci są
jedną z form zaburzeń osobowości zwaną osobowością paranoiczną.
Dominuje tutaj nadwrażliwość i nieumiejętność przeżywania,
a w konsekwencji nieradzenie sobie z niepowodzeniami. Zachwiana zostaje
zdolność wybaczania. Nieumiejętność tłumaczenia zachowania innych,
że coś wynikło przypadkiem, bez celowego zamierzenia. W chorym budzi
się nadmierna podejrzliwość, wrogość i pogarda dla otaczających go ludzi.
Nerwica - jest zaburzeniem u podłoża którego leży szeroko pojęty lęk. Jego
źródłem mogą być przeróżne sytuacje życia codziennego takie jak:
nierozwiązane konflikty, niewybaczone urazy, nieleczona trauma. Przyczyną
nerwicy może być niska samoocena, niezrealizowane marzenia,
pracoholizm bądź utrata pracy, nagła choroba lub inna przyczyna, która
izoluje od grupy społecznej, nadmiar używek. Nerwica może przybierać
postać chorobliwej koncentracji na sobie, przesadnego perfekcjonizmu,
a nawet hipochondryzmu.
Zaburzenia odżywiania – to psychiczne zaburzenia związane
z pobieraniem pokarmu. W przypadku osób starszych odnotowuje się
w 99% stanach zaburzeń - niechęć do jedzenia, a szczególnie do pobierania
właściwej ilości płynów. Generalnie wśród chorób związanych z tą tematyką
najwięcej uwagi nauka poświęca anoreksji czyli jadłowstrętowi
75psychicznemu, bulimii związanej z nadmiernym objadaniem się i ortoreksji.
Tę ostatnią - dietetyk Aneta Kościołek, definiuje następująco: „Ortoreksja
to zaburzenie łaknienia, które polega na przywiązywaniu nadmiernej wagi
do jakości spożywanego pokarmu. Pochodzi od słów: "orto" - prawidłowy,
dobry i "orexis" - pożądanie, apetyt. Okazuje się, że zdrowe odżywianie się
nie jest korzystne dla naszego organizmu, jeśli przybiera formę obsesji.
Osoby cierpiące na ortoreksję stosują źle zbilansowaną dietę, która jest
uboga w niektóre składniki odżywcze. Prowadzi to do niedożywienia.
Przyczyny ortoreksji to problemy psychiczne, które przekładają się na chęć
kontrolowania swojego życia poprzez nadmierne kontrolowanie swojego
odżywiania". Zaburzenia odżywiania są chorobą, której nie wolno
lekceważyć. Nieleczona może prowadzić nie tylko do dysfunkcji organizmu,
ale nawet do śmierci. Leczenie w tej sytuacji to nie tylko podawanie
preparatów, ale przede wszystkim rozmowa - psychoterapia. Pierwszym
jednak objawem walki z niedożywieniem jest wprowadzenie i przestrzeganie
pełnowartościowej diety. Nad właściwą dietą często czuwają osoby
z najbliższego otoczenia przypominając seniorom o konieczności
spożywania pokarmów w odpowiednich godzinach i w odpowiednich
ilościach. Problem niejedzenia często ma swe wielopoziomowe podłoże.
Współtowarzyszące choroby, ograniczona sprawność fizyczna, a co za tym
idzie mniej ruchu, leniwe trawienie – to wszystko składa się na obniżenie
łaknienia. Często ośrodek głodu i sytości umiejscowiony w mózgu nie
funkcjonuje prawidłowo przez przyjmowanie wielu leków przez osobę
starszą. To właśnie na opiekunie osoby starszej spoczywa obowiązek
76ustalenia czy podopieczny ma właściwie ułożoną dietę, czy bilans dziennie
spożywanych wartości odżywczych odpowiada jego zapotrzebowaniom.
Wszelkie wątpliwości należy rozwiewać w gabinetach lekarskich, by nie
dopuścić do pogorszenia zdrowia czy wygłodzenia i wyjałowienia organizmu
seniora.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład
Higieny w roku 2012 opublikował pod redakcją Bogdana Wojtyniaka, Pawła
Goryńskiego i Bożeny Moskalewicz opublikował informację na temat sytuacji
zdrowotnej ludności Polski i jej uwarunkowań. W dokumencie tym czytamy:
„Na rzecz poprawy zdrowia psychicznego mieszkańców Polski podjęte
zostały konkretne działania ze strony Rady Ministrów, która 28 grudnia
2010 r. przyjęła Rozporządzenie w sprawie Narodowego Programu Ochrony
Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 24 poz. 128). Program zakłada
realizację trzech głównych celów: po pierwsze promocję zdrowia
psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym, po drugie
zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej
i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy
niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, i po trzecie
rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia
psychicznego37. Okres realizacji Programu obejmuje lata 2011-2015, a nad
wszystkim czuwa Ministerstwo Zdrowia. W realizację poszczególnych zadań
włączeni są ministrowie właściwi ze względu na cele Programu,
37 Por. Antoszewska B., Myśliwczyk I., Jest człowiek z niepełnosprawnością. Pola refleksji, Silva Rerum
77a w szczególności Minister Sprawiedliwości, Minister Obrony Narodowej oraz
ministrowie: zdrowia, oświaty i wychowania, zabezpieczenia społecznego,
pracy, nauki i szkolnictwa wyższego, spraw wewnętrznych i administracji
publicznej, a także Narodowy Fundusz Zdrowa oraz samorządy
województw, powiatów i gmin".
Jak podaje to samo źródło, badania wykazały, iż "najlepszym
samopoczuciem i najbardziej pozytywnym stosunkiem do życia
charakteryzowały się osoby z młodszych grup wieku, do 40 roku życia. One
udzieliły najwięcej odpowiedzi o znaczeniu pozytywnym, świadczących
o częstym odczuwaniu zadowolenia z życia, szczęścia, spokoju i energii do
działania. Z upływem lat stan emocjonalny respondentów ewidentnie się
pogarsza. Ze starszych roczników wieku, od 50 roku życia, respondenci
częściej skarżyli się na zmęczenie, byli smutni czy przygnębieni, częściej
też bywali bardzo zdenerwowani. Analiza odpowiedzi udzielonych przez
respondentów z podziałem na płeć prowadzi do wniosku, że to mężczyźni
odczuwają wyższy poziom dobrostanu psychicznego niż kobiety. Mężczyźni
byli częściej pełni radości życia, energii, zadowoleni i spokojni przez całe lub
prawie całe 4 badane tygodnie. Za to kobiety częściej doświadczały stanów
negatywnych, powodujących i podnoszących poziom stresu. Więcej kobiet
zgłaszało zmęczenie, zdenerwowanie, smutek i przygnębienie. Podobne
tendencje można zaobserwować analizując średnie dla UE".
7879
Podsumowanie artykułu
przyniosło bardzo zaskakujące,
a jednocześnie bardzo smutne wnioski końcowe. Badania wykazały, że
zapadalność na choroby psychiczne z każdym rokiem wzrasta. Pięć lat temu
objętych opieką ambulatoryjną było aż 1396 tysięcy osób. Najczęstszą
chorobą natomiast okazały się nerwice przyjmujące różne postacie.
11. CHOROBY WIEKU PODESZŁEGO
Światowa Organizacja Zdrowia dokonała trójstopniowego podziału
starości, który już wcześniej został przedstawiony. Jednakże w niektórych
publikacjach umieszczone zostały inne nazwy na poszczególne fazy wieku
podeszłego, a wygląda to następująco:
- wczesna starość rozpoczyna się wraz z 60 r. ż.
- starość właściwa przypada na okres: 75-89 r. ż., - a od 90 r. ż. mówi się już o długowieczności.
Starość to czas na pogodzenie się z pojawianiem się zmian w swoim
wyglądzie począwszy od siwiejących włosów poprzez liczne zmarszczki, aż
do ograniczeń psycho-fizycznych. Pojawia się przygarbienie, osłabienie
sprawności fizycznej, mniej elastyczna pamięć. Pogarsza się wzrok, słuch,
węch, smak38 .
Można zauważyć powtarzający się ból stawów, spuchnięte kostki,
drżące dłonie, opadające powieki, nietrzymanie moczu. Serce już też nie
pracuje tak jak dawnej, łatwiej jest złapać infekcję i trudniej wyleczyć
z uwagi na słabszy układ odpornościowy. Trudniej jest zasnąć, znika apetyt,
szybciej odczuwa się zmęczenie, nieco trudniej porozumieć się
z otoczeniem. Pojawia się skłonność do smutku, płaczu lub wybuchu agresji.
Mnóstwo wymienionych tutaj objawów jest zupełnie normalnym, typowym
procesem starzenia się. Jest jednak bardzo cienka granica między
zachowaniem tej normy, a patologią. We wszystkich niepokojących
sygnałach należy odnajdować pomocy u lekarza, który z łatwością wskaże
sposób jak łagodniej pogodzić się z narastającymi ograniczeniami, a w razie
możliwości pomoże przywrócić utraconą sprawność39 .
38 Por. Antoszewska B., Myśliwczyk I., Jest człowiek z niepełnosprawnością. Pola refleksji, Silva Rerum
39 Por. De Walden-Gałuszko K., Podstawy opieki paliatywnej, PZWL
80Mówiąc o chorobach wieku podeszłego mamy na myśli grupę schorzeń
przypisywaną szczególnie osobom starszym, które przekroczyły określony
wiek. Zapadalność na te choroby odnotowywana jest w powiązaniu
z wiekiem pacjenta. Do grupy tych chorób zaliczamy między innymi te,
które wymienione i omówione są w dalszej części kursu.
Choroba Alzheimera - W Poradniku Zdrowia w artykule
opracowanym przez lek. med. Grzegorza Prasałeka czytamy: "Choroba
Alzheimera dotyka ok. 14 mln ludzi na świecie. W Polsce - ok. 250 tys. (...)
Znana jest również jako choroba otępienna. Alzheimer ujawnia się zwykle
u ludzi 60-65-letnich. (...) jej efektem jest stopniowy zanik neuronów
(komórek nerwowych) w mózgu. To prawda, że z wiekiem u każdego z nas
te komórki powoli giną, ale w chorobie Alzheimera ten proces postępuje
bardzo szybko: blisko połowa komórek umiera w ciągu 7-12 lat. Skutkiem
tego jest m.in. stopniowa utrata pamięci i zdolności poznawczych. W 15-20
proc. przypadków choroba występuje rodzinnie. (...) W rozwoju choroby
najprawdopodobniej mają też udział czynniki środowiskowe. Oddziaływanie
metali (aluminium) na organizm i niski poziom hormonów (np.
niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu) mogą być elementami
wyzwalającymi proces chorobowy40 .
40 Por. Leszak J., Choroby otępienne, teoria i praktyka, Continuo
81W zależności od objawów wyróżnia się 3 okresy tej choroby:
- Wczesny. Utrata świeżej pamięci, niemożność przyswajania
i zapamiętywania nowych informacji, problemy językowe (szukanie słów),
zmiany nastroju i osobowości.
- Pośredni. Całkowita utrata zdolności zapamiętywania i odtwarzania
nowych informacji. Pamięć o dawnych wydarzeniach jest upośledzona, ale
nie zanika. Często chorzy są zagubieni, nie mogą znaleźć np. własnej
łazienki. Wędrują bezcelowo, zachowują się nieprzyjaźnie w stosunku do
otoczenia.
- Ciężki. Chorzy są niezdolni do chodzenia ani wykonywania prostych
czynności. Nie potrafią jeść i połykać. Tracą kontrolę nad zwieraczami. Mają
odleżyny. Z czasem przestają mówić. Końcowym stadium (7-20 lat od
początku choroby) jest śpiączka, w której chory umiera - zazwyczaj
z powodu infekcji".
Sposoby na zapobieganie chorobie Alzheimera:
82- kontrola poziomu homocysteiny we krwi - gdy przekracza 10 mmol/L
należy podejrzewać u badanego większą skłonność do chorób takich jak
miażdżyca, demencja czy Alzheimer,
- należy pokochać witaminę B i bogato uzupełnić nią swoją dietę,
- eliminowanie z diety nienasyconego tłuszczu, a nasycenie jej owocami
szczególnie borówkami, malinami i czarnym bzem,
- bezwzględnie należy ćwiczyć pamięć, czytać, rozwiązywać łamigłówki,
krzyżówki, robić zadania pamięciowe,
- uprawiaj sport ile tylko możesz, jeśli nie możesz to koniecznie rób sobie
długie spacery najlepiej przeplatane półgodzinnym marszem,
- uzupełnij codzienne posiłki w cenne zioła, które poprawiają kondycję
umysłu, a należą do nich kurkuma, miłorząb japoński i szałwia 41 .
Z uwagi na to, że chorzy na chorobę alzheimera wymagają
szczególnej opieki opiekun musi poznać najważniejsze zasady, dzięki ich
przestrzeganiu życie zarówno chorego jak i opiekuna będzie bardziej
spokojne. Chorzy po zdiagnozowaniu choroby najczęściej pozostają
w domu. Jeśli nie ma możliwości zapewnienia im stałej opieki - wówczas
41 Por. Leszak J., Choroby otępienne, teoria i praktyka, Continuo
83rodzina decyduje się na Dom Opieki lub inny ośrodek gdzie chory tą opiekę
otrzyma. Nie powinno się nigdy zdarzyć, by ktoś taki przebywał bez
nadzoru, samotnie. Bezwiednie chory może wyrządzić sobie lub innym
krzywdę, a tego nikt nie chce. Stworzenie bezpiecznego pod każdym
względem miejsca w domu czy mieszkaniu jest priorytetem. Dobrze
jest zabezpieczyć drzwi, balkony, altany i okna przed możliwością
samowolnego opuszczenia budynku. Następnie z pola widzenia i dostępu
winny zniknąć wszystkie ostre i niebezpieczne przedmioty, również drobne
maszyny, urządzenia kuchenne.
Zniknąć powinny progi, a schody tak należy zabezpieczyć, by chory
nie mógł bez pomocy innych z nich korzystać. Obuwie chorego koniecznie
musi mieć podeszwę antypoślizgową. Taka osoba łatwo się potyka, zahacza,
a to może doprowadzić do upadku i niebezpiecznych jego konsekwencji.
Mieszkanie dostosowane do potrzeb chorego winno być wypełnione
bezpiecznymi przedmiotami, takimi które senior lubi, które go interesują,
cieszą, uspokajają.
Nie może być z zasięgu ręki żadnych leków, kurków z gazem,
kluczyków od samochodu, dokumentów czy luster, zbędnych krzeseł, mebli
z ostrymi krawędziami. Usunięcie tego wszystkiego pozwoli na zapewnienie
maksymalnego bezpieczeństwa. Warto natomiast udostępnić choremu
telefon z wykazem ważnych numerów, albumy ze zdjęciami najbliższych
84osób z umieszczonymi pod nimi podpisami. Choremu należy poświęcać dużo
czasu i uwagi.
Choroba Parkinsona - Słownik Medyczny podaje taka definicję tej
choroby: „Choroba Parkinsona niegdyś zwana była drżączką poraźną.
Choroba należy do katalogu chorób układu pozapiramidalnego, a związana
jest przede wszystkim z ośrodkowym układem nerwowym. Choroba została
sklasyfikowana w roku 1817 przez lekarza Jamesa Parkinsona, stąd jej
nazwa. Jednak bardziej została poznana dopiero znacznie później.
Przyczyny choroby bezpośrednio tkwią w układzie nerwowym i są związane
ze zmianami jakie z upływem lat, następują w komórkach nerwowych.
Czynniki, które powodują chorobę mogą mieć charakter genetyczny, jednak
pełny ich katalog nie został do dziś poznany.
Najbardziej charakterystycznym objawem tej choroby są trzęsące
się dłonie. Także znaczne spowolnienie ruchów, mniejszy ich zasięg może
świadczyć o chorobie Parkinsona. Często obserwuje się silne napięcie
mięśni, zwłaszcza na twarzy, co powoduje efekt maski. Także w spoczynku
mięśnie drżą i chory nie jest w stanie nad tym zapanować. Ze względu na
nieprawidłowe napięcie mięśni, także dochodzi do ślinotoku. Chory nie może
w pełni nad sobą panować dlatego często następują upadki. W tej chorobie
wyróżniamy swoiste tendencje spadania, albo do przodu, albo do tyłu albo
w bok. Przebieg choroby jest wieloetapowy, wyróżniamy w niej objawy,
które mają charakter przedchorobowy, a są to zaburzenia węchowe, stany
85depresyjne czy choroby układu ruchu. Jest to pierwszy etap przebiegu
choroby. Choroba przebiega bardzo wolno, postępuje z roku na rok. Nawet
leczenie nie jest w stanie zniwelować jej nieprzyjemnych objawów, które
niestety prowadzą do kalectwa. Jednak każde akty rehabilitacyjne mogą
znacznie poprawić sprawność chorego, jest to kwestia indywidualna".
Opiekun przede wszystkim musi okazać dużą wyrozumiałość
i cierpliwość. Należy przewidzieć takie sytuacji jak np. podanie szklanki
gorącej herbaty może grozić poparzeniem seniora więc warto pomyśleć
o zamykanym naczyniu ze słomką dzięki czemu można uniknąć
niebezpiecznych sytuacji. Nie chciejmy wyręczać chorego i karmić go w celu
uniknięcia kłopotów. Wręcz przeciwnie – zadbajmy o maksymalne
bezpieczeństwo i pozwólmy seniorowi na samodzielność. Czasem wystarczy
założenie śliniaka, właściwe przysunięcie do stolika czy podanie mniej
gorącej potrawy, która nie wyrządzi krzywdy nawet gdyby spadła czy wylała
się. Wyręczanie chorych może powodować ich zamykanie się w sobie,
niechęć do podejmowania prób, aż do rezygnacji ze wszystkich sytuacji,
w których wiedzą, że sobie nie do końca radzą42 .
Nadciśnienie tętnicze - Zdrojewski wyjaśnia, że "częstość występowania
nadciśnienia tętniczego w populacji polskiej wynosi 29% i rośnie wśród osób
w grupie wiekowej powyżej 65 lat: u kobiet występuje z częstością 58%,
a u mężczyzn — 56%. Wzrost wartości ciśnienia tętniczego wraz z wiekiem
42 Por. Antoszewska B., Myśliwczyk I., Jest człowiek z niepełnosprawnością. Pola refleksji, Silva Rerum
86wiąże się z procesami, które zachodzą w naczyniach tętniczych, w miarę
osobniczego starzenia, przede wszystkim ze zwiększającą się wraz
z upływem lat sztywnością naczyń. Zwiększona sztywność tętnic po 60. roku
życia wynika z nagromadzenia złogów wapnia, znacznego rozplemu
komórek mięśni gładkich w warstwie środkowej ściany tętnic oraz
ilościowych i jakościowych zmian kolagenu w ścianie naczyń". Skoro
poznaliśmy już przyczynę występowania tej choroby przypomnijmy jak
winny wyglądać właściwe pomiary ciśnienia tętniczego.
W pierwszej kolejności należy przypomnieć parametry
ciśnienia, które kształtują się następująco:
CIŚNIENIE SKURCZOWE oraz CIŚNIENIE ROZKURCZOWE
Ciśnienie prawidłowe < 120 i < 80
Stan przednadciśnieniowy 120-139 lub 80-89
Nadciśnienie, stadium 1 140-159 lub 90-99
Nadciśnienie, stadium 2 >=160 lub >=100
Ciśnienie skurczowe to maksymalna siła z jaką serce się kurczy,
natomiast ciśnienie rozkurczowe to występujące między skurczami serca
87najniższe ciśnienie (w trakcie odpoczynku serca). Należy mieć na uwadze,
że u osób starszych wraz z wiekiem i rozwojem miażdżycy ciśnienie
skurczowe wzrasta w większym stopniu niż rozkurczowe.
Przed wykonaniem pomiaru należy odpocząć - nie wykonuje się go ani
bezpośrednio po wysiłku ani nawet po spacerze. Pokonanie kilkunastu
metrów przez seniora niejednokrotnie może okazać się bardzo
wyczerpującym zadaniem. Należy mieć tego pełną świadomość.
Źródło: www.twojecentrum.pl
Dla uzyskania prawdziwych parametrów senior podczas badania
winien przyjąć również pozycję siedzącą. Najczęściej pomiar wykonywany
88jest na przedramieniu dlatego cała ręka w chwili pomiaru powinna być
uwolniona od ciasnych ubrań, które mogłyby fałszować wynik. Mankiet
aparatu należy założyć zgodnie ze schematem umieszczonym na urządzeniu
- powyżej (2-3 cm) lewego łokcia na wysokości serca przy wyprostowanej
dłoni swobodnie leżącej np. na stole.
Założenie mankietu jest równie ważną sporawą jak wykonywanie
pomiaru w czasie spoczynku. Mankiet musi swobodnie otulać rękę, nie
powinien ani jej zbytnio uciskać, ani z niej spadać. Jeśli pomiar wykonywany
jest samodzielnie to obsługa urządzenia winna odbywać się przy użyciu
prawej ręki, która przyciśnie guzik rozpoczynający pomiar ciśnienia. Jeśli
aparat wymaga użycia pompki - to robimy to prawą dłonią.
Bardzo ważne jest regularne mierzenie ciśnienia i zapisywania jego
parametrów. Wówczas każda kontrola w gabinecie lekarskim z tak
opracowanymi pomiarami może przyspieszyć proces leczenia, a przede
wszystkim postawić właściwą diagnozę.
Powtarzające się objawy takie jak:
- ból głowy,
- zawroty głowy,
- nudności,
8990
- osłabienie,
- zaburzenie widzenia, a w tym nieostre widzenie,
- dzwonienie w uszach, mogą sugerować kłopoty z ciśnieniem.
Dlatego tym bardziej ciśnieniomierz w domu seniora powinien być
zawsze w zasięgu ręki. Dodatkowym mocnym argumentem może być tutaj
uświadomienie, że nieleczone kłopoty ciśnieniowe mogą prowadzić do
bardzo poważnych i niebezpiecznych powikłań takich jak: uszkodzenie ścian
tętnic czy serca, które nieuchronnie może prowadzić do zawału
i niewydolności krążenia, udaru mózgu, niewydolności nerek lub
uszkodzenie siatkówki oka43 .
Nowotwory – to bardzo szeroki temat. Chorobą tą dotykani są nie tylko
seniorzy, ale również młodzi i dzieci. Większe ryzyko zachorowania jest
pośród osób, w rodzinach których ta choroba wystąpiła. Poniżej
zaprezentowane
zostaną wykresy mówiące jak kształtuje się
zachorowalność na tę chorobę w odniesieniu do wieku chorego.
Cukrzyca – źródła podają, że niestety aż 40% ludzi, która przekroczyła 65
43 Por.
Cybulski M., Krajewska-Kułak E., Opieka nad osobami starszymi. przewodnik dla zespołu terapeutycznego.
Przewodnik dla zespołu terapeutycznego, , PZWL rok życia dotyka ta choroba. Poniżej
przedstawiona zostanie tabela
podająca ważne informacje dotyczące cukrzycy. Opracowana została przez
Małgorzatę Górską-Ciebiadę z Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii
UM w Łodzi:
Źródło: www.akademiamedycyny.pl/geriatria/archiwum/200904_geriatria_cukrzyca.pdf
Osoby ze zdiagnozowaną cukrzycą muszą bacznie pilnować zaleceń
dietetycznych. Na opiekunie będzie ciążyć odpowiedzialność pamiętania
o pomiarach cukru, o właściwych porach spożywania posiłków wg
przypisanej diety, a także jeśli takie będą zalecenia – podawanie leków
o właściwych porach. Cukrzyca jest chorobą metaboliczną i jeśli pojawi się
u seniora to trzeba będzie nauczyć się z nią żyć. Najważniejsze by nie
dopuścić do ciężkich powikłań cukrzycowych i posiąść wiedzę na temat
choroby.
91Choroby zwyrodnieniowe stawów – choroby stawów i związane
z nimi zwyrodnienia najczęściej dotykają osób starszych. Choroba, która
ogranicza ruchowo seniorów, wywołuje ból, blokuje rotację kończyn. W jej
przebiegu odnotowuje się powstawanie guzków w obrębie stawów czy
odkształcenia kości. Niestety dotykać może wszystkich ruchomych kostnych
części szkieletu dlatego nie należy bagatelizować tej choroby, by np. nie
doprowadzić do jej powikłań.
A. Zwierzchowska jako lekarz wyjaśnia: „u chorego może dochodzić
do uszkodzenia chrząstki stawowej, wtórnych stanów zapalnych stawów,
tworzenia wyrośli kostnych, stwardnienia warstwy podchrzęstnej
i powstania torbieli podchrzęstnych. W zaawansowanej fazie choroby stawy
są wyraźnie powykrzywiane, każdy ruch sprawia ból, a chory nie jest
w stanie podejmować normalnej aktywności fizycznej i jakość życia
wyraźnie obniża się. Na uszkodzenia narażony jest zwłaszcza odcinek
lędźwiowy kręgosłupa. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa ma związek
z przedwczesnym zużyciem i zwyrodnieniem tkanek, które tworzą stawy”.
Jaka w tej sytuacji jest rolaopiekuna? Wspomóc, ulżyć cierpieniu, pomóc
przezwyciężyć ból, być wsparciem.
Osteoporoza – Zofia Guła lekarz, rozwojowi tej choroby przypisuje
przede wszystkim dietę ubogą w wapń, łącznie z długotrwałym
92niedożywieniem, palenie tytoniu, picie alkoholu oraz skąpą aktywność
fizyczną. „Osteoporoza jest chorobą szkieletu prowadzącą do złamań kości,
które mogą wystąpić nawet po niewielkim urazie (…). Najczęściej dotyczą
kręgosłupa, kości przedramienia i szyjki kości udowej, ale mogą wystąpić
również w innych lokalizacjach. Nadmierna podatność kości na uszkodzenie
w osteoporozie wynika ze zmniejszenia gęstości mineralnej kości
i zaburzenia jej struktury i jakości”.
Depresje - o nich już we wcześniejszych rozdziałach kursu była
mowa, więc nie będziemy powtarzać wcześniej zawartych treści.
Miażdżyca - Słownik Medyczny wyjaśnia, że „miażdżyca jest chorobą
przewlekłą. Najczęściej wiąże się ona bezpośrednio z wiekiem i nasila się
przede wszystkim u osób starszych. Jest niebezpieczna gdyż zmiany
miażdżycowe mogą doprowadzić do śmierci. Często stają się one przyczyną
zawałów, udarów mózgu czy też otępienia starczego. W trakcie rozwoju
choroby w tętnicach powstaje płytka miażdżycowa, która znacznie zawęża
światło tętnic, przez co krew nie może normalnie płynąć. Pojawiają się
zakrzepy, zatory oraz zablokowania przepływu krwi, co stanowi realne
zagrożenie dla ludzkiego życia. W przypadku tej choroby leczenie polega
wyłącznie na obniżaniu ciśnienia oraz krzepliwości krwi. Czasem niezbędne
są zabiegi chirurgiczne udrażniające światło przepływu krwi”.
93Choroby wzroku - szczególnie jaskra i zaćma. Zwykło się mówić, że
okulary zakłada się na starość. Jest w tym wiele prawdy. Wzrok
wyeksploatowany przez lata w pewnym momencie nie radzi sobie nie tylko
z małym drukiem do czytania czy daleko znajdującymi się przedmiotami,
ale i ostrość bliskiego położenia obserwowanego obiektu jest bardzo
kiepska. Nie ma co zwlekać. Warto podjąć męską decyzję i udać się do
okulisty zanim zmiany zaczną paraliżować życie codzienne chorego. Jeśli
rozwiązaniem jest samo dobranie odpowiednich szkieł w okularach - sprawa
wydaje się banalnie prosta. Ale niestety
Choroby słuchu - najczęstszą zdiagnozowaną chorobą słuchu osób
starszych jest tzw. głuchota starcza. Przez lekarzy określana jest jako
zjawisko fizjologiczne pojawiające się wraz z przybywaniem lat. Pierwszy
etap choroby objawia się niesłyszalnością tonów wysokich. Najczęściej
niedosłuch ten jest obustronny. Pomocne są tutaj aparaty słuchowe, do
których warto nakłonić chorego, by poprawić jakość jego życia. Człowiek
niesłyszący z powodu utraty słuchu lub niedosłyszący z powodu starości
różnie może reagować na występujące zaburzenia. Niektórzy popadają w
depresję, inni zamykają się w sobie, a jeszcze inni wykazują wielką agresję.
W każdym przypadku opiekun osoby starszej winien dociec źródła
takiego zachowania, by móc pomóc, doradzić, uwolnić z powstałego
dyskomfortu.
9412.
RATOWNICTWO MEDYCZNE I PIERWSZA
POMOC
Ratownictwo medyczne jest tą częścią nauk medycznych, która
ściśle wiąże się z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego gdy nagle zostanie
ono zagrożone. Zwykło się mawiać o „złotej godzinie", w której podjęcie
działań ratunkowych może zdecydować o losie i życiu człowieka. Oczywiście
na podjęcie działań resuscytacyjnych nie mamy aż godziny, ponieważ przy
ustaniu krążenia to właśnie przywrócenie go jest najistotniejsze dla
organizmu i to w możliwie najkrótszym czasie czyli, by uniknąć
nieodwracalnych powikłań spowodowanych niedotlenieniem.
Złota godzina to głównie oczekiwanie na pojawienie się fachowej
pomocy i transport pacjenta na oddział ratunkowy. Zadaniem ratownictwa
medycznego jest udzielenie medycznej pomocy poszkodowanemu,
ustalenie ewentualnych przyczyn takiego stanu i skierowanie do
odpowiedniego oddziału szpitalnego celem kontynuacji leczenia ratującego
życie i zdrowie. Ratownik medyczny doskonale zna wyposażenie karetki,
wie jakie podjąć działania ratownicze, na jaki oddział ratunkowy skierować
pacjenta i jak zaopiekować się nim w drodze do szpitala. Ratownictwo
medyczne to wyścig z czasem, to ratowanie życia, zimna krew, doskonałe
95przygotowanie medyczne, opanowanie i umiejętność podejmowania decyzji
pod presją czasu. Jednakże ratownictwo medyczne to również
zorganizowane działania w sytuacji wystąpienia masowych zjawisk czy
katastrof. Planowanie akcji ratunkowej jest niezmiernie ważnym elementem
zarówno w pojedynczym przypadku jak i zbiorowych akcjach.
W Ustawie o Ratownictwie Medycznym wyróżnione zostały 3 filary
Systemu Ratownictwa Medycznego, do którego zalicza się:
a) Centra Powiadamiania Ratunkowego, gdzie przyjmuje się
wezwania alarmowe i koordynuje działania,
b) Zespoły Ratownictwa Medycznego / ratownictwo przedszpitalne,
c) Szpitalne Oddziały Ratunkowe / ratownictwo szpitalne.
Każdy człowiek, a szczególnie ten, który podjął się zadań związanych
z opieką nad drugą osobą zobowiązany jest do tego, by posiąść wiedzę
z zakresu udzielanie pierwszej pomocy, tej którą zwykło się nazywać
przedmedyczną.
9697
Udzielanie pierwszej pomocy nie od razu musi oznaczać wykonanie
masażu serca ze sztucznym oddychaniem. O pierwszej pomocy mówimy
również wtedy gdy chory np. skaleczy się, nabije guza, oparzy czy
zasłabnie. Jako opiekunowie winniśmy wiedzieć to w takich sytuacjach
robić.
Człowiek starszy na tego typu sytuacje może bardzo
gwałtownie
reagować.
Może się najzwyczajniej wystraszyć,
zdenerwować, przerazić, a to może pociągnąć za sobą fale zdarzeń.
Przykładem może być drobne skaleczenie gdzie osoba starsza na
widok krwi może poczuć się słabo, może też taka sytuacja wywołać u niej
przyspieszony rytm serca, a to może doprowadzić do skoku ciśnienia.
Dlatego opiekun musi nie tylko opanować sytuację, ale i wyciszyć seniora.
W żadnej mierze nie bagatelizować tego co się stało, ale mądrze zaradzić.
Miejsce, w którym spędzamy z podopiecznym czas winno być
wyposażone w apteczkę pierwszej pomocy, a w niej:
- opaska dziana i elastyczna,
- zestaw plastrów z opatrunkiem,
- wata,
- kompresy gazowe jałowe i niejałowe,- gaza opatrunkowa,
- nożyczki,
- woda utleniona,
- plaster,
- maseczka do sztucznego oddychania,
- rękawice lateksowe.
W okolicach apteczki winna widnieć lista numerów telefonów, które
zawsze mogą być przydatne.
Mamy tutaj na myśli numery alarmowe czyli:
112 - numer alarmowy,
997 - Policja,
998 - Straż Pożarna,
999 – Pogotowie Ratunkowe
98a także:
991 - Pogotowie Energetyczne,
992 - Pogotowie Gazowe,
993 - Pogotowie Ciepłownicze,
994 - Pogotowie Wodociągowe.
Jeśli chory jest astmatykiem, zawsze w zasięgu ręki należy mieć
inhalatory, z których korzysta. Wychodząc do sklepu, ogrodu czy na spacer
– zawsze należy wziąć je ze sobą. Akurat tego leku nie warto zamykać
w apteczne – lecz nosić przy sobie.
Pierwsza pomoc przedmedyczna zwiększa szanse na przeżycie osoby
poszkodowanej np. w wypadku czy zasłabnięcia wskazującego na
zatrzymanie pracy serca i krążenia. Najważniejsze jest pierwszych
kilkanaście minut dokładnie tyle ile potrzebuje karetka pogotowia na to, by
dotrzeć na miejsce. Dlatego tak ważna jest znajomość zasad udzielania
pierwszej pomocy przedmedycznej. Dzięki tej wiedzy możemy komuś
uratować życie44 .
44 Por.
Cybulski M., Krajewska-Kułak E., Opieka nad osobami starszymi. przewodnik dla zespołu terapeutycznego.
Przewodnik dla zespołu terapeutycznego, , PZWL
99Ministerstwo zdrowia opublikowało na swoim portalu informacje,
w jaki sposób udzielać pomocy w konkretnych przypadkach. Poniżej
przedstawiamy ów schemat, który jest doskonałym wprowadzeniem
w zasady udzielania pomocy poszkodowanym:
„STŁUCZENIA
Przyłóż zimny okład na stłuczone miejsce. Stłuczoną kończynę unieruchom
w pozycji, jaką wybierze sobie poszkodowany – takiej, która sprawia mu
najmniejszy ból. W razie silnego bólu podaj leki przeciwbólowe. Jeśli zajdzie
taka potrzeba, skonsultuj się z lekarzem.
ZRANIENIA
Zatrzymaj krwotok z rany poprzez uciśnięcie miejsca krwawienia za pomocą
jałowego opatrunku. Oczyść ranę z ziemi i drobnych ciał obcych. Umyj ranę
wodą z mydłem, przemyj środkiem dezynfekującym. Załóż jałowy
opatrunek, zbliżając brzegi rany. Zabandażuj ranę. W razie potrzeby
skonsultuj się z lekarzem (profilaktyka przeciwtężcowa).Dużych, ostrych
przedmiotów nie usuwaj z rany; unieruchom je i pozostaw do czasu
przyjazdu personelu medycznego.
100OMDLENIA
Ułóż poszkodowanego na plecach z nogami uniesionymi wyżej niż tułów.
Zastosuj zimne okłady na twarz. Jeżeli utrata świadomości lub splątanie
(utrudniony kontakt słowny z poszkodowanym) przedłuża się, wezwij zespół
ratownictwa medycznego, dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub 112.
OPARZENIA
Jeśli zajdzie taka potrzeba, wezwij straż pożarną, dzwoniąc pod numer
alarmowy 112 lub 998. Ochładzaj oparzoną część ciała czystą wodą
o temperaturze ok. 20°C od 10 do 20 minut. Zabezpiecz oparzoną część
ciała jałowym opatrunkiem. W razie silnego bólu podaj leki przeciwbólowe.
Jeśli oparzenie jest rozlegle, wezwij zespół ratownictwa medycznego,
dzwoniąc pod numer alarmowy 112 lub 998.Jeśli oparzona jest ręka,
zdejmij biżuterię – zanim narastający obrzęk to uniemożliwi. W przypadku
oparzeń chemicznych natychmiast usuń zanieczyszczone ubranie (przed
rozpoczęciem polewania wodą). Jeśli ubranie jest wtopione w ciało, to nie
zrywaj go, tylko wytnij ubranie wokół rany.
101KRWAWIENIE Z NOSA
Posadź poszkodowanego z głową lekko pochyloną do przodu. Poszkodowany
powinien oddychać ustami. Na kark i czoło przyłóż zimy okład, np. ręcznik
nasączony zimną wodą lub kostki lodu owinięte w materiał. Przyłóż do nosa
gazik lub chusteczkę, uciśnij krwawiące nozdrze i utrzymuj ucisk przez ok
10 minut. Jeśli krwotok z nosa jest silny, nie ustępuje po wykonaniu
wymienionych czynności (trwa dłużej niż 15 – 20 minut) lub doszło do urazu
głowy, szyi albo gdy występują zaburzenia świadomości, należy wezwać
zespół ratownictwa medycznego, dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub
112.
JEŚLI POSZKODOWANY JEST
NIEPRZYTOMNY I NIE REAGUJE
! Zawołaj pomoc !
Usuń z dróg oddechowych widoczne ciała obce i zanieczyszczenia.
Udrożnij drogi oddechowe: odegnij głowę i wysuń żuchwę do przodu.
Przez 10 sekund sprawdzaj oddech – przyłóż policzek do ust
poszkodowanego w taki sposób, abyś mógł jednocześnie usłyszeć, wyczuć
oddech i obserwować,
102czy unosi się klatka piersiowa poszkodowanego. W przypadku jakichkolwiek
wątpliwości dotyczących prawidłowego oddechu działaj tak, jakby był
nieprawidłowy.
Jeśli poszkodowany oddycha prawidłowo ułóż poszkodowanego
w pozycji bezpiecznej (bocznej).Wezwij zespół ratownictwa medycznego,
dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub 112.
Regularnie oceniaj jego stan.
Jeśli poszkodowany oddycha nieprawidłowo (oddech rzadki i/lub
nieregularny) lub oddech jest nieobecny. Wezwij zespół ratownictwa
medycznego, dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub 112, lub poproś
kogoś o wezwanie pomocy oraz przyniesienie AED (automatycznego
defibrylatora), jeśli jest dostępny.
Pozostaw poszkodowanego tylko wtedy, gdy nie masz innej
możliwości wezwania pomocy. Wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej, tj.
ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego
(dolna połowa mostka poszkodowanego), nadgarstek drugiej dłoni ułóż na
grzbiecie pierwszej, spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nacisk nie będzie
kierowany na żebra poszkodowanego, utrzymuj ramiona wyprostowane,
uciskaj klatkę piersiową na głębokość ok 5 cm, ale nie więcej niż 6 cm.
103Jeśli nie możesz lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych,
możesz wykonywać tylko masaż zewnętrzny serca, uciskając klatkę
piersiową z częstością co najmniej 100 i maksymalnie 120 uciśnięć na
minutę.
Zwiększy to powodzenie akcji ratunkowej wykonywanej przez
wykwalifikowane służby, a tym samym szanse poszkodowanego na
przeżycie.
MASAŻ ZEWNĘTRZNY SERCA
Nie uciskaj górnej części brzucha ani dolnego końca mostka.
Kontynuuj uciskanie klatki piersiowej z częstotliwością co najmniej
100/min. (nie przekraczając 120/min.). Jeśli decydujesz się na połączenie
uciskania klatki piersiowej z oddechami, to po 30 uciśnięciach klatki
piersiowej ponownie udrożnij drogi oddechowe poprzez odgięcie głowy do
tyłu i wysunięcie żuchwy do przodu. Wykonaj 2 oddechy ratownicze, tj.
zaciśnij nos poszkodowanego kciukiem i placem wskazującym, wdmuchuj
powietrze do jego ust tak, aby powodować widoczne unoszenie się klatki
piersiowej; dwa wdechy trwające nie dłużej niż 1s powinny następować
bezpośrednio po sobie i trwać łącznie nie dłużej niż 5 sekund. Jeśli chcesz
104uniknąć bezpośredniego kontaktu ze skórą poszkodowanego, użyj masek
jednorazowych.
Kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze
w stosunku 30:2.Przerwij resuscytację krążeniowo-oddechową tylko wtedy,
gdy poszkodowany zacznie reagować (poruszy się, otworzy oczy, zacznie
prawidłowo oddychać) albo gdy przybędzie zespół ratownictwa medycznego
lub inne służby ratunkowe lub gdy opadniesz z sił” (www.mz.gov.pl).
Defibrylator powszechnie nazywany AED jest elektronicznym
urządzeniem medycznym, służącym do przeprowadzania reanimacji czyli
zabiegu defibrylacji serca. Jego działanie opiera się na wywołaniu takiego
impulsu elektronicznego, który swą siłą przywróci akcję serca, a tym samym
krążenie. Największą przeżywalność mają ci poszkodowani, którym
udzielono pomocy przy użyciu defibrylatora w pierwszych 3 minutach od
zatrzymania krążenia. Obsługa AED jest bardzo prosta - należy
skoncentrować się na obrazkach i głosowych komendach wydawanych przez
urządzenie. Dobrze umocowane elektrody na ciele poszkodowanego
w połączeniu z uważnym wykonywaniem poleceń wydawanych przez
urządzenie gwarantuje pełny sukces. Najtrudniej w tym wszystkim zdobyć
się na odwagę. Jednak trzeba ją w sobie odnaleźć gdyż życie ludzkie jest
największą wartością.
10513. DORADZTWO MEDYCZNE
W tej części kursu odpowiemy na pytanie czym jest doradztwo, jaka jest
jego istota i co należy rozumieć przez doradztwo ukierunkowane w stronę
konkretnej dziedziny naukowej. Każdy z nas w swoim życiu zetknął się
z określeniem takim jak "doradztwo podatkowe", "doradztwo finansowe"
czy "doradztwo gospodarcze", gdzie każde „dookreślenie” niejako wyjaśnia
z jakimi zagadnieniami w jego zakresie można się zetknąć. Ogólne
wyjaśnienie terminu doradztwa opiera się na przedstawieniu zjawiska jako
poradnictwo, a współcześnie consulting czy po prostu konsultacja. Dlatego
też pakiet usług w zakresie doradztwa zgodnie ze znaczeniem językowym
(gdyż nie powstała dotąd słownikowa definicja wyjaśniająca to określenie)
oznacza udzielanie fachowych porad, wydawanie opinii bądź wyjaśnień
w analizowanej sprawie. Doradztwo stanowi w obecnych czasach
dynamicznie rozwijającą się dziedzinę usług.
Doradztwo jest usługą, która może być świadczona zarówno przez jedną
osobę (doradcę) jak i przez instytucję na rzecz jednostki lub firmy, która
takowe doradztwo zleciła. Profesor Urszula Skurzyńska-Sikora w jednej ze
swoich prac wyjaśnia, iż doradztwo przybiera różnorodne określenia
106zarówno w literaturze jak i mowie potocznej. I tak jest ono definiowane
jako:
• przejęcie zadań,
• pośrednictwo w zakresie przekazywania wiedzy,
• pośrednictwo w przekazywaniu specjalnych informacji,
• pomoc w rozwiązywaniu problemów,
• pomoc w podejmowaniu decyzji,
• przekazywanie informacji zmniejszających ryzyko,
• przygotowanie i przekazywanie informacji służących rozwiązaniu
kompleksowych problemów,
• przekazywanie specyficznej wiedzy, celem usprawnienia działań,
• identyfikacja i rozwiązywanie problemów,
• przekazywanie zaleceń dotyczących usprawniania działań oraz pomoc
w ich wdrożeniu,
• przekazywanie wskazówek dotyczących postępowania45 .
Skurzyńska-Sikora U., Istota, pojęcie i rodzaje doradztwa, Zakład Organizacji i Zarządzania Wydziału
45 Por.
Ekonomicznego UMCS, Lublin
107Korzystanie z porad doradcy stało się swego rodzaju modą. Instytucje
czy osoby prywatne często udają się do takiego specjalisty celem uzyskania
pomocy w podjęciu konkretnej decyzji, rozwiązywania problemu czy
usprawnieniu jakiegoś działania. Należy jednak pamiętać, że doradca nie
podejmie żadnej decyzji, co w konsekwencji oznacza, że nie poniesie
bezpośredniej odpowiedzialności za skutki udzielonych rad 46 .
Aby wyjaśnić termin doradcy medycznego warto zwrócić uwagę, iż na
działalność systemu zdrowia w dużym stopniu wpływają firmy
farmaceutyczne, które dążą przede wszystkim do zmaksymalizowania
swoich zysków. Lekarze natomiast winni na pierwszym miejscu stawiać
dobro pacjenta. I tutaj łącznikami pomiędzy firmami farmaceutycznymi,
a lekarzami są doradcy medyczni47 .
Podstawowym zadaniem doradcy medycznego jest promocja i sprzedaż
produktów korporacji. Jest to osoba, która ma pomóc firmom
farmaceutycznym w promowaniu i sprzedaży leków, suplementów, sprzętu
medycznego i artykułów medycznych, które ci produkują. W swojej
codziennej pracy powinien być przygotowany na różne wyzwania,
konieczność ciągłego pogłębiania swojej wiedzy, a także rozwój
niezbędnych umiejętności, które wykorzystuje w swojej codziennej pracy.
46 Por. Skurzyńska-Sikora U., Istota, pojęcie i rodzaje doradztwa, Zakład Organizacji i Zarządzania Wydziału
Ekonomicznego UMCS, Lublin
47 Por. Makowska M., Etyczne standardy relacji pomiędzy lekarzami a firmami farmaceutycznymi w Stanach
Zjednoczonych, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa
108109
Doradca medyczny pełni wiele ważnych funkcji, takich jak np.:
• reprezentacyjną, która wiąże się z bezpośrednimi kontaktami
i spotkaniami z przedstawicielami środowiska medycznego (lekarze,
farmaceuci, dyrektorzy szpitali); organizuje eventy czy konferencje,
podczas których przedstawia produkt, materiały informujące oraz
wyniki badań. Często w szpitalach czy przychodniach organizowane
są prezentacje dla personelu medycznego. Charakter pracy doradcy
wymusza utrzymanie nie tylko stałego, ale nade wszystko
pozytywnego kontaktu z osobami, do których kieruje swoją ofertę;
• doradczą, kiedy to staje się opiniodawcą dla lekarza, gdy przekazuje
mu szeroką wiedzą na temat promowanych produktów, co wymaga
posiadania wybitnych umiejętności interpersonalnych.
Firmy farmaceutyczne wiedząc jak bardzo korzystają na zatrudnianiu
przedstawicieli
medycznych chętnie podejmują współpracę
z zainteresowanymi kandydatami na takie stanowisko pracy. Jest to dla nich
nie tylko bardzo istotna część promocji polegającą na kontaktach
z lekarzami, ale i bezpośredni odczyt informacji związanych z odbiorem
nowinek farmaceutycznych. Bezsprzecznie od medyków uzależniona jest
sprzedaż leków oznaczonych symbolem RX, czyli wydawanych wyłącznie na
receptę, a generujących największe przychody dla firm48. Ta informacja
zamyka wszelkie spekulacje opłacalności związanej z wysłaniem doradcy
medycznego w teren.
Firmy farmaceutyczne rocznie przeznaczają bardzo duże środki
finansowe na reklamę swoich medykamentów. Obserwuje się liczne
kampanie reklamowe leków, które można nabyć bez recepty, czyli
skierowane bezpośrednio do konsumentów. Coraz częściej spotykamy się
z akcjami promocyjnymi w aptekach. Również lekarze odwiedzani są przez
coraz większą rzeszę przedstawicieli medycznych49 w godzinach ich pracy.
Często przedstawiciele wykorzystują czas lekarza przeznaczony dla
pacjenta, na bezpośrednie spotkanie z lekarzem w ramach promowania
nowości farmaceutycznych. Mimo, że takie zachowanie wywołuje wiele
wątpliwość etycznych, to zarówno przedstawiciel jak i lekarz korzystają
z chwil sprzedania informacji jak i pozyskania wiedzy w zakresie
wchodzących trendów. Zazwyczaj przedstawiciele medyczni obdarowują
lekarzy drobnymi upominkami w postaci: długopisów, kubków, karteczek
itp. Niejednokrotnie proponują pomoc np. w finansowaniu konferencji czy
sympozjów. Zostawiają próbki leków, wspierają zakup niezbędnego sprzętu
do gabinetu co również budzi wiele wątpliwości etycznych. Nieświadomi
niczego lekarze przyjmują drobiazgi marketingowej promocji jako
„prezenty” i poddają się potężnemu działaniu „reguły wzajemności” oraz
wielu innych wykorzystywanych przez sprzedawców metod wywierania
48 Por. Mickiewicz G., Rynek leków zwalnia, „Służba Zdrowia” 2006, nr 92–95
49 Por. Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PAN
110111
wpływu50 . Badania wskazują, że około 50% lekarzy jest nieświadomych siły
z jaką oddziałują na nich firmy farmaceutyczne i często granicę między
zakresem współpracy, a pozostawaniem fair wobec pacjenta lekarz musi
podjąć samodzielnie.
Działalność marketingowa prowadzona przez firmy farmaceutyczne
przyszła do Polski z Zachodu, zaś jej etycznymi standardami zaczęto
zajmować się dopiero po roku 2000, wtedy też pojawiły się dość ostre
regulacje prawne w tej dziedzinie51 .
Doradcy medyczni, którzy w imieniu sygnatariusza składają wizyty
w aptekach, szpitalach i innych obiektach ochrony zdrowia w związku
z promowaniem produktów leczniczych, muszą zostać odpowiednio
przeszkoleni. Szkolenie to obejmuje zagadnienia zarówno z zakresu
obowiązującego
prawa jak i
postanowień
m. inn.
Kodeksu
Farmaceutycznej Etyki Marketingowej czy Kodeksu Dobrych Praktyk
Przemysłu Farmaceutycznego. Nadto kandydat na przedstawiciela
medycznego winien posiadać wystarczającą wiedzę medyczną, aby udzielać
dokładnych i rzetelnych informacji o produktach leczniczych, które
promuje 52 .
50 Por. Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PAN
51 Por. Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PAN
52 Por. Kodeks Dobrych Praktyk Przemysłu Farmaceutycznego, INFARMA, art. 23112

Do podstawowych obowiązków przedstawiciela medycznego

należą:
• wykonywanie swoich obowiązków zgodnie z przepisami prawa oraz
zasadami zawartymi w w/w Kodeksach,
• przekazywanie
lub udostępnienie
zainteresowanej stronie
Charakterystyki Produktu Leczniczego, który prezentuje,
• niezwłoczne przekazywanie podmiotowi odpowiedzialnemu za dany
produkt leczniczy (lub jego przedstawicielowi w Polsce) wszelkich
uzyskanych informacji dotyczących stosowania tego produktu oraz
ewentualnego wystąpienia działań niepożądanych,
• przestrzeganie terminów i długość wizyt składanych adresatom
reklamy zarówno w aptekach jak i szpitalach czy innych placówkach
ochrony zdrowia,
• czuwania nad wyborem właściwego sposobu składania wizyt, by nie
powodowały utrudnień w pracy tych placówek oraz odbywały się po
uprzednim uzgodnieniu terminu spotkania,113
• nie może stosować żadnych zachęt finansowych w celu umówienia
się na spotkanie z adresatem reklamy,
• w czasie spotkania lub umawiając się na nie, przedstawiciel medyczny
nie może wprowadzać w błąd co do swojej tożsamości lub co do
tożsamości podmiotu odpowiedzialnego, który reprezentuje53 .
„Niewiele dziedzin jest tak szczegółowo obwarowanych prawem
i zasadami
etycznymi, jak związki lekarza z przemysłem
farmaceutycznym”54 . Według przeprowadzonych badań przez Campbella
i in., wykazano, że większość lekarzy utrzymuje związki z przemysłem
farmaceutycznym55. Badania dowodzą, że lekarze często nie zdają sobie
sprawy, że przyjmowanie tzw. „gadżetów reklamowych”, które formalnie
mają przypominać o nazwie leku, uruchamiają bardzo silne działanie reguły
wzajemności. Wielu z nich zaprzecza, że istnieje jakikolwiek związek,
między przyjmowaniem promocyjnych upominków, a ich zawodową
obiektywnością. Wyniki badań potwierdzają jednak, że przyjmowanie
prezentów od firm farmaceutycznych powoduje, że medycy częściej
53 Por. Kodeks Dobrych Praktyk Przemysłu Farmaceutycznego, INFARMA, art.24
54 Por. Konarska I., Lekarz a firma farmaceutyczna – korupcja czy współpraca?, „Przewodnik Lekarza” 2004, nr
3
Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PANwypisują
55 Por.

leki sponsora – co ugruntowuje w przekonaniu, że reguła

wzajemności ma duży wpływ56 .
Przedstawiciel medyczny, który doskonale zdaje sobie sprawę jaki
produkt promuje, reklamuje i poleca również staje przed pewnego rodzaju
dylematem. By wykonać swoją pracę jak najlepiej musi dbać o dobro
swojego pracodawcy. W tej sytuacji sięgnie po wszystkie dozwolone środki,
sposoby i metody, by osiągnąć cel. Celem zaś jest uruchomienie
długofalowej współpracy, której owocem będzie wzbudzenie
długoterminowego zainteresowania produktem, czego efektem będzie
sprzedaży konkretnego produktu.
Art. 58 ust.1 prawa farmaceutycznego zabrania kierowania do osób
uprawnionych do wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót
produktami leczniczymi reklamy produktu leczniczego, polegającej na
wręczaniu, oferowaniu czy obiecywaniu korzyści materialnych. Podobnie
organizowanie i finansowanie spotkań promocyjnych produktów
leczniczych, podczas których przejawy gościnności wykraczają poza główny
cel tego spotkania.
Nadto sponsorowanie szkoleń nie może być związane z reklamą lub
promocją tylko jednej - konkretnej firmy. Reklama firmy farmaceutycznej
56 Por. Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PAN
114może odbywać się w ramach umowy zawartej z organizatorem konferencji
w następujących formach:
• przeprowadzenie spotkania promocyjnego,
• wystawienie standów reklamowych podczas konferencji,
• zamieszczenie na zaproszeniach lub na materiałach konferencyjnych
informacji o sponsoringu,
• wyeksponowanie znaku towarowego na banerze57 .
Należy wiedzieć, iż działalność firm farmaceutycznych regulowane jest
przez „Prawo farmaceutyczne” z 6 września 2001r.58, które dostosowuje
polskie prawo farmaceutyczne do postanowień dyrektywy 2001/83/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 „w sprawie
wspólnotowego kodeksu dotyczącego produktów leczniczych stosowanych
u ludzi”. Ustawa ta reguluje między innymi ograniczenie ilość próbek jaką
w ciągu roku jednemu lekarzowi może przekazać przedstawiciel medyczny,
może dać dodatkowo powyższa informacja musi być zaewidencjonowana 59 .
57 Por. www.lexlege.pl/prawo-farmaceutyczne/art-58/
58 Por. „Dziennik Ustaw” 2001 nr 126, poz. 1381
59 Por. Makowska M., Etyka w pracy przedstawiciela medycznego, Szkoła Nauk Społecznych IFiS PAN

115Wydawać by się mogło, że sprawę oddziaływania firm na lekarzy

rozwiązać by można przez zakaz spotkań lekarzy z przedstawicielami firm
farmaceutycznych. Jednakże w wielu krajach na świecie sposobem na
zabezpieczenie się przed manipulacją lekarzy przez firmy farmaceutyczne,
nie jest rezygnacja ze spotkań z doradcami lecz jest przeprowadzanie
szkoleń lekarzy w tym zakresie. Koncerny farmaceutyczne są bardzo
dobrze przygotowane i wykorzystują powszechnie znane w handlu sposoby
oddziaływania i uwrażliwienie lekarzy, na to, że nie są tak „odporni" na
wpływ jak im się wydaje. Jak już było wspomniane często oddziaływanie
jest nieświadome i przynosi dobre rezultaty60. Spotkania lekarzy
z doradcami medycznymi odbywają się nie tylko w gabinetach, ale również
w restauracjach czy przy okazji sympozjów i konferencji naukowych 61 .
Należy powtórzyć, iż to właśnie lekarz musi według własnego sumienia
zdecydować, gdzie leży granica między byciem w porządku wobec
pacjentów, a współpracą z firmą farmaceutyczną. Etyka zawodu doradcy
medycznego to bardzo istotny temat dla obu stron jak również dla samych
odbiorców czyli nas pacjentów.
60 Por. www.racjonalista.pl/kk.php/s,2044
61 Por. www.racjonalista.pl/kk.php/s,2044
11614. ZDROWIE PUBLICZNE I OCHRONA ZDROWIA
Im jesteśmy starsi i bardziej doświadczeni, tym bardziej doceniamy
dar jakim jest zdrowie. I tak wg definicji, „zdrowym może być człowiek,
którego cechuje harmonijny rozwój fizyczny, psychiczny i który dobrze
adaptuje się do otaczającego go środowiska społecznego”62 . Nieco inna
natomiast jest definicja zdrowia publicznego. I tak, wg. znawcy tematu
Winslowa (1920r.): „Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania
chorobom, wydłużania życia oraz promowania zdrowia fizycznego
i sprawności umysłowej. Głownie poprzez zorganizowane wysiłki
społeczeństwa mające na celu higienizację środowiska, zwalczanie zakażeń
występujących w społecznościach, edukację jednostek odnośnie zasad
higieny osobistej, organizację świadczeń lekarskich i pielęgniarskich, które
mają na celu wczesną diagnozę oraz profilaktycznie ukierunkowane leczenie
wraz z rozwojem mechanizmów społecznych, które zapewnią każdej
jednostce w społeczeństwie standard życia właściwy dla utrzymania
zdrowia”63 .
62 Por.Malinowski A., Waleologia - nauka o promocji zdrowia. Auksologia a promocja zdrowia. Tom 2.
Jopkiewicz A., Polska Akademia Nauk w Krakowie, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce
63 Nosko J. Szkoła Zdrowia Publicznego, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

117Trochę inne podejście do w/w zagadnienia prezentuje J. Nasko

z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, tłumacząc, iż „zdrowie publiczne jest
troską o zachowanie i umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym,
lokalnym i środowiskowym, polegającą na naukowym rozpoznawaniu stanu
zdrowia oraz potrzeb zdrowotnych zbiorowości, a także inicjowaniu
skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych, samorządowych
i pozarządowych w celu osiągnięcia pożądanych standardów zdrowia. Cel
ten uzyskuje się przez kontrolę czynników ekologicznych, tworzenie
sprzyjających zdrowiu warunków społeczno-ekonomicznych, zapobieganie
zakaźnym i niezakaźnym chorobom społecznym, powszechny i równy
dostęp do opieki medycznej, a przede wszystkim w wyniku kształtowania
nawyków zdrowego stylu życia w ramach edukacji przedszkolnej i szkolnej
oraz realizacji programów promocji zdrowia w środowisku ludzi
dorosłych” 64 .
Warto zaznaczyć, że zdrowie publiczne jak i jego ochrona jest
dziedziną, której nowoczesne podstawy naukowe oraz zakres działań
powstały na przestrzeni ostatnich kilku dekad. Możemy więc śmiało
powiedzieć, że jest to niedługi okres czasu, by wypracować w nim doskonałe
modele postępowania.
64 Por. Nosko J., Szkoła Zdrowia Publicznego, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
118Głównym celem tej dziedziny, która bez wątpienia oparta jest na
wiedzy wielu dyscyplin naukowych oraz wspartych udziałem specjalistów
różnych profesji, jest:
- zapobieganie przedwczesnym zachorowaniom,
- przedwczesnym zgonom,
- poprawie i umocnieniu zdrowia całej społeczności.
Kolejnym ważnym celem jest skuteczne wpływanie na zmianę
zachowań, które niszczą zdrowie ludzi - na zachowania sprzyjające zdrowiu.
Mamy tu również na myśli poprawę środowiska, w których ludzie żyją
i pracują65 .
Zwróćmy uwagę, iż zdrowie publiczne definiowane jest głównie
w kategoriach czynności, ukierunkowanych zadań, które mają sprzyjać
utrzymaniu zdrowia, a także rozwikłaniu problemów stojących na
przeszkodzie, by to zdrowie utrzymać. Można więc powiedzieć, iż zdrowie
65 Por.Wojtczak A., Zdrowie publiczne. Najważniejsze zagadnienia dla studiujących i zainteresowanych nauką
o zdrowiu,CeDeWu.pl, www.cedewu.pl/ZDROWIE-PUBLICZNE-Najwazniejsze-zagadnienia-dla-studiujacych-
i-zainteresowanych-nauka-o-zdrowiu-p1971
119publiczne to zespół działań ukierunkowanych na określone problemy
o charakterystycznych cechach:
• występujące zjawisko nie ma charakteru jednostkowego, pojawia się
w pewnej ilości i na określonym terenie – przybiera wymiar
epidemiologiczny,
• zjawisko to przez ogół traktowane jest jako niepożądane,
wymagające działań zmierzających do maksymalnego ograniczenia
choroby na drodze działań zorganizowanych – przybiera wymiar
polityczny; wymiar ten może być rozumiany jako polityka w sensie
określonego programu i planu działań, jak i polityka w rozumieniu
sposobu dochodzenia do uzgodnienia programu i planu działania,
• zjawisko to jest efektem wielu różnorodnych czynników, wzajemnie
powiązanych i to związkami przyczynowymi, o różnych wektorach,
czynników o charakterze ekonomiczno-społecznym, kulturowym,
moralnym, etycznym – określane jako wymiar przyczynowo
skutkowy,
120• zjawisko jest oceniane pod kątem ważności w stosunku do innych,
szybkości podjęcia działań zmierzających do przeciwdziałania, ich
kompleksowości, możliwości realizacji, także ich wstrzymania lub
niepodejmowania w ogóle z różnych powodów: etycznych,
sprawnościowych, organizacyjnych - wymiar wyboru priorytetu 66 .
Według Włodarczyka z Instytut Zdrowia Publicznego UJ Collegium
Medicum w Krakowie, analizy prac różnych autorów potwierdzają, iż pojęcie
zdrowia publicznego przybiera różne wymiary, pośród nich znajdziemy takie
jak np.:
• stwierdzenia, iż działania zdrowia publicznego są zawsze związane
z działaniami rządu na różnych szczeblach, a jego odpowiedzialność
jest rozliczana w procesie politycznym,
66 Por.
Opolski J., Zdrowie Publiczne, Wybrane zagadnienia, Tom I, Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP,
Warszawa
121• działania zdrowia publicznego kierowane są do działań
ponadindywidualnych, nastawionych na te determinanty zdrowotne,
które nie poddają się zabiegom podejmowanym przez jednostkę,
• działania zdrowia publicznego są realizowane w strukturach innych niż
działające dla zysku prywatnych firm - w ten sposób rodzaj motywacji
nakierowany jest na dobro wspólne – staje się czynnikiem
wyróżniającym zdrowie publiczne,
• działania zdrowia publicznego dotyczą świadczeń zdrowotnych
nakierowanych na problemy środowiska społecznego, w szczególności
dotyczą problemów związanych z zachowanymi patologicznymi tj.
używkami, uzależnieniami, przemocą w różnych postaciach,
• działania zdrowia publicznego są nastawione na świadczenie usług
zdrowotnych dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji (nie tylko
122123
finansowej),
niemogących samodzielnie rozwiązać
swoich
problemów; zadaniem zdrowia publicznego jest (m.in. oczywiście)
pomoc ludziom niepełnosprawnym, starszym itp.,
• działania zdrowia publicznego dotyczą problemów zdrowotnych
wysoce rozpowszechnionych i szczególnie ważnych w danym
społeczeństwie,
• działania zdrowia publicznego są ukierunkowane na maksymalizację
efektu zdrowotnego za minimalną cenę, przy akceptowanym poziomie
jakości, w zdrowiu publicznym najważniejsza jest miara jakiegoś
dobra ponadindywidualnego67 .
Omawiając zagadnienia z zakresu zdrowia publicznego, należy
szczególnie uwypuklić jakie są jego najważniejsze cele i zadania.
67 Por. Opolski J., Zdrowie publiczne – geneza, przedmiot i zakres. Wprowadzenie do zagadnienia 124
Do głównych celów zdrowia publicznego, jak już było wspomniane,
należy zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli, poprzez
realizację zadań posiadających wymiar zbiorowy lub indywidualny. Inaczej
mówiąc bez promocji i ochrony zdrowia, którym otoczy się cały okres życia
człowieka – nie ma możliwości mówienia o zdrowiu publicznym. To właśnie
redukowanie i zapobieganie dalszemu rozwojowi chorób i wypadków czyni
zdrowie publiczne ogromnie ważnym aspektem całego społeczeństwa.
W społeczeństwie zaś wszyscy są równi i w równym stopniu winni mieć
dostęp do uczestnictwa w rozwoju zdrowia.
Zdrowie publiczne, wg dr n. med. Małgorzaty Kowalskiej, to szereg
zadań, które skupiają się wokół zbiorowej ochrony zdrowia (i jego
uwarunkowań), a wśród nich możemy wymienić następujące:
• monitorowanie stanu zdrowia całego społeczeństwa,
• określanie potrzeb zdrowotnych ludności,
• zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób (szczególnie zakaźnych),
oraz wsparcie państwa w sytuacji gdy zajdzie potrzeba ich zwalczania,
• prowadzenie
identyfikacji w zakresie zwalczania zagrożeń
zdrowotnych w środowisku, miejscu zamieszkania, pracy i nauki, • prowadzenie
kampanii mających zapobiegać wypadkom i urazom oraz
zapewnienie kompleksowej pomocy (również medycznej) np. ofiarom
katastrof, kataklizmów czy klęsk żywiołowych,
• uczestniczenie w prowadzeniu nadzoru epidemiologicznego, a także
laboratoryjnej kontroli przeciwepidemiologicznej w zakresie chorób
zakaźnych oraz laboratoryjnej kontroli zagrożeń środowiskowych,
• branie czynnego udziału w promocji zdrowia, a więc w prowadzeniu
działań na rzecz zdrowia, zdrowego stylu życia, ze szczególnym
uwzględnieniem zachowań pro zdrowotnych wśród dzieci i młodzieży,
a także w wybranych grupach wysokiego ryzyka zachorowania,
• kształcenie i doskonalenie zawodowe personelu medycznego zgodnie
z wymogami współczesnej wiedzy medycznej i nowych technologii
diagnostyczno-leczniczych,
• określanie regulacji prawnych w ochronie zdrowia dotyczących
systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki
125medycznej, ekonomiki zdrowia, zasad orzecznictwa lekarskiego,
zgodnych z konstytucyjnymi uprawnieniami obywateli,
• kontrola zakresu i jakości świadczeń medycznych, ich dostępności,
przestrzegania zasad etyki zawodowej personelu, przestrzegania
praw pacjenta i międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie
zdrowia,
• ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych,
analiza wyzwań i zagrożeń wynikających z procesów globalizacji,
promowanie udziału polskich instytucji ochrony zdrowia
w programach międzynarodowych68 .
Dalej w/w doktor podkreśla, iż na rzecz indywidualnej ochrony
zdrowia realizowane są trochę inne działania, które w głównej mierze
polegają na:
68 Por. Kowalska M., Cele i zadania zdrowia publicznego, Katedra i Zakład Epidemiologii SUM
126• zapewnieniu dostępności służb zapobiegawczych w zakresie szczepień
ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia chorób zakaźnych,
w tym gruźlicy, AIDS oraz chorób wenerycznych,
• zapewnieniu pomocy medycznej np. osobom niepełnosprawnym, czy
bezdomnym, a także innym pozbawionym dostępu do świadczeń
zdrowotnych,
• objęciu niezbędnym zakresem świadczeń leczniczych wybranych
chorób o znaczeniu społecznym (psychicznych, uzależnień, cukrzycy,
itp.),
• objęciu badaniami przesiewowymi i czynnym poradnictwem grup
wysokiego ryzyka zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu
społecznym,
• nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji
charytatywnych udzielających pomocy medycznej i społecznej
osobom ubogim i upośledzonym69 .
Znany i ceniony twórca polskiej szkoły epidemiologicznej, który żył
w latach 1915-2005, profesor Jan Karol Kostrzewski, głęboko podkreślał, iż
zdrowie społeczności „to nie tylko brak choroby oraz dobry stan zdrowia
fizycznego, psychicznego i społecznego jednostek składających się na dane
społeczeństwo, ale również harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie
69 Por. Kowalska M., Cele i zadania zdrowia publicznego, Katedra i Zakład Epidemiologii SUM
127warunki otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności”. Jest to jedna
z najpełniejszych i wciąż aktualnych definicji, z którą trudno byłoby się nie
zgodzić.
Poniżej wymienimy działania sprzyjające ochronie i umacnianiu
zdrowia w odniesieniu do społeczności, nie zaś indywidualnych osób:
- stan zdrowia populacji generuje zależność pomiędzy: zdrowiem,
a wzrostem gospodarczym, ponieważ bezpieczeństwo zdrowia jest ściśle
związane z sytuacją gospodarczą danego państwa, a zarazem całej UE.
Sytuacja ta ma jednak i drugą stronę: zahamowanie wzrostu gospodarczego
jest ważnym czynnikiem mającym wpływ na pogorszenia się stanu zdrowia
obywateli będącego jednocześnie czynnikiem zmniejszającym szanse
rozwoju danego kraju i całej UE70 . Bez wątpienia wyższy poziom rozwoju
gospodarczego kraju zapewnia większą ilość środków trafiających do
systemu ochrony zdrowia, umożliwia lepszą i wszechstronniejszą opiekę
medyczną, gwarantuje wyższą jakość żywienia, a nawet korzystniejsze
środowisko naturalne itp. co niewątpliwie wpływa w istotny sposób na stan
zdrowia społeczeństwa i poziom wskaźników epidemiologicznych,
charakteryzujących daną populację71 ,
70 Por. Włodarczyk C., Poździoch S., Pojęcie i zakres zdrowia publicznego, w: Zdrowie publiczne. Wybrane
zagadnienia, t. I, red. A. Czupryna, S. Poździoch, A. Ryś, W. C. Włodarczyk, Kraków
71 Por. Barczewska B., Monitoring i uwarunkowania stanu zdrowia populacji. Seminarium 3, Katedra i Zakład
Epiedmiologii SUM
128- profilaktyka i kontrola chorób, urazów i niepełnosprawności,
- promocja zdrowia,
- podejście zmiany społecznej,
- ochrona środowiska - czyste powietrze, woda, bezpieczna szkoła czy
zakład pracy – to wszystko ma wpływ na utrzymanie dobrego zdrowia;
negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym
stopniu z degradacji środowiska naturalnego, promieniowania jonizującego,
hałasu, szkodliwych substancji chemicznych oraz czynników biologicznych,
- ocena skuteczności i efektywności systemu opieki zdrowotnej - bez
uwzględnienia aspektu społecznego pomiar efektywności w sektorze opieki
zdrowotnej nie jest kompletny; bardzo ważne jest, aby efektywność
społeczna była mocno skorelowana z efektywnością ekonomiczną 72;
charakterystyka dóbr i usług sektora opieki zdrowotnej jak i ich znaczenie,
nie pozwalają na odizolowanie efektywności ekonomicznej od społecznej.
Efektywność ekonomiczna i społeczna nie tylko mogą ale i muszą być
kompatybilne. Ich wzajemna współzależność, wpływa na ogólną
efektywność systemu ocenianą przez pacjenta73 .
Lachowska L., Efektywność w systemie opieki zdrowotnej, Zeszyty Naukowe Zachodniopomorskiej
72 Por.
Szkoły Biznesu Firma i Rynek
 Lachowska L., Efektywność w systemie opieki zdrowotnej, Zeszyty Naukowe Zachodniopomorskiej
73 Por.
Szkoły Biznesu Firma i Rynek
129130
Reasumując zdrowie publiczne stanowi:
- szacowanie i monitorowanie zdrowia społeczności oraz zagrożonych
populacji celem identyfikacji problemów zdrowotnych, a także ustalania
priorytetów,
- formułowanie, wdrażanie i ocena działań mających na celu
rozwiązywanie problemów zdrowotnych w wymiarze populacyjnym,
- zapewnienie równego i sprawiedliwego dostępu do świadczeń
zdrowotnych, zorganizowanych w sposób skuteczny, efektywny
i o właściwej jakości, ze szczególnym uwzględnieniem promocji zdrowia
oraz profilaktyki chorób,
- ocena skuteczności i efektywności systemu opieki zdrowotnej,
-
kontrolowanie czynników ekologicznych
oraz tworzenie
sprzyjających zdrowiu warunków społeczno-ekonomicznych 74 .
Z powyższych rozważań wnioskujemy, iż zdrowie publiczne można
określić jako zestaw niezbędnych i koniecznych, a jednocześnie
fundamentalnych działań wykonywanych w celu chronienia i poprawy
Lachowska L., Efektywność w systemie opieki zdrowotnej, Zeszyty Naukowe Zachodniopomorskiej
74 Por.

Szkoły Biznesu Firma i Rynekzdrowia populacji oraz leczenia chorób przy użyciu
zasobów, metod
i narzędzi nakierowanych na społeczność i środowisko. W skład wchodzą
indywidualne świadczenia zdrowotne podejmowane dla ochrony i leczenia
osób z grup wysokiego ryzyka lub podatnych na narażenia, zaś opieka
indywidualna nie stanowi funkcji podstawowej zdrowia publicznego.
Oznacza to, iż realizacja podstawowych funkcji zdrowia publicznego
jest obszarem władz publicznych, wymaga współdziałania i inicjatyw
międzysektorowych, jak również zaangażowania społeczności lokalnych 75 .
Niestety jak w każdym państwie tak i w Polsce borykamy się
z wieloma problemami w strefie ochrony zdrowia. Mamy tu na myśli problem
całego systemu opieki zdrowotnej, który jest niewydolny. Ta sytuacja
wpływa na ograniczony dostęp pacjentów do usług medycznych.
Limitowane środki finansowe systemu oraz rosnące potrzeby zdrowotne
społeczeństwa, wywierają większą racjonalizację działań podmiotów
świadczących usługi na rynku medycznym. Powoduje to konieczność
dokonywania pomiarów efektywności funkcjonowania podmiotów.
Wdrożenie systemu pomiaru efektywności działania zakładów opieki
zdrowotnej tj. instytucji posiadających prawo do dysponowania
finansowymi środkami publicznymi, stanowi ważne wyzwanie przed
decydentami systemu opieki zdrowotnej w Polsce76 .
75 Por.
Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa
Lachowska A., Efektywność w systemie opieki zdrowotnej, Zeszyty Naukowe Zachodniopomorskiej
76 Por.
Szkoły Biznesu Firma i Rynek
131System opieki zdrowotnej wymaga dalszych przekształceń. Istotne
jest, aby kolejne działania były poprzedzone przyjęciem przez rząd
długofalowej strategii polityki zdrowotnej i były zgodne z konstytucyjnymi
wartościami i zasadami77 .
Warto w tym miejscu wspomnieć, iż Unia Europejska utworzyła różne
instytucje, powierzając im realizacje polityki w zakresie zdrowia, a są to:
• Komisja Europejska,
• Parlament Europejski,
• Rada Unii Europejskiej.
Natomiast za samą realizację polityki zdrowotnej Unii Europejskiej
odpowiedzialna jest Dyrekcja Generalna ds. zdrowia i ochrony
konsumentów powołana w 1999r.78. Unia Europejska w nawiązaniu do
postanowień samego traktatu musi dążyć do „poprawy zdrowia publicznego,
zapobiegania chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwania źródeł
zagrożeń dla zdrowia ludzkiego”. Jednocześnie polityka w dziedzinie zdrowia
musi być powiązana z polityką ochrony konsumentów79 .
77 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa
78 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa
79 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa

13215. EDUKACJA PROZDROWOTNA

Edukacja prozdrowotna jest ważnym elementem nie tylko pracy
dydaktyczno-wychowawczej w placówkach szkolnych, ale dotyczy ona
wszystkich grup społecznych od dzieci, aż po osoby starsze. Dotyczy osób
zdrowych i chorych. Zadaniem edukacji prozdrowotnej jest tworzenie
zdrowego społeczeństwa.
Zdrowie zaś jest wartością nadrzędną, dzięki której człowiek może
realizować swoje aspiracje, zmienić lub radzić sobie ze środowiskiem.
Dlatego też zdrowie jest warunkiem codziennego życia, a nie jego celem.
Edukacja prozdrowotna obejmuje nie tylko przekazywanie wiedzy
o tym co jest korzystne lub szkodliwe dla zdrowia, ale rozwija umiejętności
wcielania w życie zdobytych informacji, kształtuje postawę, wyrabia nawyki,
aż do tworzenia mentalności, która wpływać będzie na codzienne wybory.
133Edukacja prozdrowotna ściśle łączy się z doradztwem medycznym.
Jest ono bowiem połączone ogromną wiedzą w zakresie promocji zdrowia.
To również fantastyczne pomysły na propagowanie i wcielanie
w życie zachowań mających na celu utrzymanie dobrego zdrowia
i pokochaniu zdrowego stylu życia, które winno się stać naturalnym
sposobem na fajne życie. Z tego też powodu, kolejnym tematem
omawianym w zakresie niniejszego kursu jest promocja zdrowia. Zacznijmy
więc od wyjaśnienia terminologii. Promocja zdrowia niewątpliwie jest
proces, który umożliwia jednostkom i grupom społecznym zwiększenie
kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia zmierzając w celu poprawy ich
stanu zdrowia, co sprzyja rozwijaniu zdrowego stylu życia80. Zdrowie wg
WHO to: stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego
i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to
również zdolność do pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian
środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.
Główne cele promocji zdrowia to:
1. kreowanie polityki prozdrowotnej, a więc podnoszenie rangi
zdrowia we wszystkich obszarach życia,
80 Por. www.pl.wikipedia.org/wiki/Promocja_zdrowia
134135
2. tworzenie wspierającego środowiska, a więc zapewnianie
społeczeństwu takich warunków życia, pracy i wypoczynku, które
są nie tylko bezpieczne, ale również przynoszą satysfakcję
i radość życia (ochrona zasobów naturalnych, udoskonalenie
technologii, rozwój metod wytwarzania energii, itp.), ale również
szereg innych działań polegających na
samodzielnym
prowadzeniu działań na rzecz poprawy zdrowia,
3. kształtowanie zachowań indywidualnych
–
dotyczy
rozbudowywania w ludziach umiejętności dostosowywania się do
różnych okoliczności i postępujących zmian w stanie zdrowia,
główną rolę odgrywa tu edukacja przez informację oraz
praktyczny trening umiejętności,
4. zmiana zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz
sposobu ich udzielania, która polega na włączeniu się instytucji
oraz personelu opieki medycznej w zadania inne niż medycyna
naprawcza; pożądane zmiany wymagają współpracy instytucji
i pracowników udzielających świadczenia zdrowotne, rządów,
a także różnych grup w społeczności81 .
81 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa Do najważniejszych atrybutów

współczesnej promocji
zdrowia należą:
1. aprobata dla idei równości w zdrowiu - promocja zdrowia
wspiera równość w zdrowiu, sprawiedliwość społeczną
i solidarność w działaniu, natomiast nie toleruje różnic, które są
wynikiem niesprawiedliwości społecznej, nierównej dystrybucji
dochodu czy dyskryminacji z powodu wieku, płci lub kultury,
2. koncentracja na społecznych determinantach zdrowia -
promocja zdrowia definiuje zdrowie jako skutek różnorodnych
uwarunkowań, szczególną obawę wykazuje o społeczne
determinanty zdrowia i nierówności w zdrowiu,
3. zainteresowanie salutogenezą (termin ten wprowadził
socjolog Aaron Antonovsky w 1979r. dla określenia, że zdrowie
ma silny związek z rodzajem i poziomem stresu, ale głównie
zależy od uogólnionych zasobów odpornościowych oraz poczucia
koherencji,
4. skupienie się na samodzielności - oznacza posiadanie
wewnętrznej siły, sprawowanie władzy czy też kontroli nad swoim
życiem,
1365. zogniskowanie na społecznościach – oznacza, że społeczność
jest głównym podmiotem działania promocji zdrowia – populacją
docelową, ze względu na więzi i interakcje społeczne są zarówno
napędem, jak i hamulcem zmian stylu oraz warunków życia,
6. uczestnictwo i posiadanie – to nic innego jak udział obywateli
w życiu publicznym tzw. drabina uczestnictwa obejmuje:
manipulację, terapię, informowanie, konsultację, łagodzenie
animozji i braku zaufania, partnerstwo, przyznanie władzy,
kontrolę obywatelską,
7. partnerstwo, międzysektorowość i wielotorowość - zmiana
warunków bytu czy stylu życia zazwyczaj wymagają interwencji
w różne obszary życia społecznego np. w sektor przemysłowy,
ochrony środowiska, edukacji, pracy czy finansowy. Wówczas
potrzebna jest partnerska współpraca instytucji lub organizacji,
które reprezentują sfery życia odpowiednie do celów danej
interwencji. Partnerstwo jest w stanie zapewnić wielotorowość
działań, a co za tym idzie wykorzystanie zróżnicowanych strategii
oraz metod, którym przyświeca wspólny cel,
1378. planowanie - schemat planowania sprawdza się zarówno
w trakcie przygotowań, jak realizacji interwencji. Umożliwia
myśleć w kategoriach czasu potrzebnego na interwencję oraz
organizować zadania w logicznej i realnej sekwencji. Daje
możliwość zaprojektowania sposobów monitorowania i oceniania
działań. Dzięki czemu można zapobiec stworzeniu interwencji
nietrafionej, nieefektywnej i frustrującej wszystkich
wykonawców,
9. odpowiedzialność i trwałość - w promocji zdrowia oznacza
dobrą jakość i solidność oraz gotowość do ponoszenia
konsekwencji za swoje działania. Kluczowym elementem
odpowiedzialności jest ewaluacja, czyli analiza i ocena przebiegu
oraz efektów interwencji,
10. efektywność i opłacalność - podstawą pomiaru sprawności
promocji zdrowia jest ocena efektywności przedsięwzięcia, a więc
ocena stopnia, w jakim osiągnięto zakładane zmiany w danej
populacji. Pomiar skuteczności promocji zdrowia jest bardzo
problematyczny, ponieważ działania nigdy nie odbywają się
w ściśle kontrolowanych warunkach82 .
82 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa
138Doświadczenie pokazuje, iż do najważniejszych warunków
zapewniających zdrowie śmiało zaliczyć można: pokój, stabilny system
ekonomiczny, odtwarzalne zasoby naturalne, globalne i lokalne
bezpieczeństwo obejmujące bezpieczeństwo ekonomiczne, a także
mieszkanie, żywienie, edukacja, zarobki, sprawiedliwość i równość
społeczna.
Powtórzmy również i tę prawdę, że fundamentalny wpływ na zdrowie
ma prozdrowotny styl życia, czyli świadome zachowania sprzyjające
utrzymaniu i ochronie zdrowia, do których możemy między innymi zaliczyć:
- aktywność fizyczną,
- racjonalne żywienie,
- utrzymywanie czystości ciała i otoczenia,
- zachowanie bezpieczeństwa,
- radzenie sobie ze stresem,
- poddawanie się profilaktycznym badaniom.
Ogromnie ważne są również cele strategiczne promocji zdrowia:
139• dążenie do zmniejszenia zachorowalności i przedwczesnej
umieralności w związku z chorobami naczyniowo-sercowych, w tym
udarów mózgu,
• ograniczenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu
nowotworów złośliwych,
• zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków
i ograniczenie ich skutków,
• zapobieganie zaburzeniom psychicznym przez działania prewencyjno
promocyjne,
• zredukowanie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie
negatywnych skutków przewlekłych schorzeń układu kostno
stawowego,
• zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu
przewlekłych chorób układu oddechowego,
• zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym
i zakażeniom,
140• zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia
populacji.
Cele operacyjne związane z czynnikami ryzyka i działań
w zakresie promocji zdrowia:
• ograniczenie rozpowszechnienia palenia tytoniu,
• minimalizacja i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie
szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem,
• poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności,
a co za tym idzie zmniejszenie występowania otyłości,
• wpływ na zwiększenie aktywności fizycznej ludności,
• ograniczenie używania substancji psychoaktywnych,
• spadek narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy
oraz ich skutków zdrowotnych oraz poprawa stanu sanitarnego
kraju 83 .
Cele operacyjne wybranych populacji:
Miller M., Opolski J., Zdrowie Publiczne w Polsce a polityka zdrowotna w świetle dokumentów Światowej
83 Por.
Organizacji Zdrowi, Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Szkoła Zdrowia Publicznego,
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
141• postęp opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym
dzieckiem,
• wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego, psychospołecznego oraz
zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym
dzieci i młodzieży,
• tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych.
• tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych,
• zapobieganie próchnicy zębów u dzieci i młodzieży 84 .
Zasady i metody promocji zdrowia.
Promocja zdrowia od samego początku opiera się na pewnych twardych
zasadach. To czyni ją zupełnie inną dziedziną, niż te, które były znane przed
jej powstaniem. Dzięki tym zasadom promocja zdrowia uznana została za
bardzo nowatorską dziedzinę w stosunku do tradycyjnej medycyny jak
i ochrony zdrowia. Promocja zdrowia bowiem:
• obejmuje wszystkich ludzi, a nie tylko chorych bądź zagrożonych
chorobą,
Miller M., Opolski J., Zdrowie Publiczne w Polsce a polityka zdrowotna w świetle dokumentów Światowej
84 Por.
Organizacji Zdrowi, Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Szkoła Zdrowia Publicznego,
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
142• zajmuje się wszystkimi czynnikami zwiększającymi potencjał zdrowia.
Dzięki tym zasadom promocja zdrowia doskonale odnajduje się we
współpracy z pozamedycznymi dziedzinami takimi jak np. socjologia,
psychologia, pedagogika, ekonomia, polityka społeczna, marketing
czy filozofia.
W promocji zdrowia najważniejszy jest styl życia, nawyki,
przyzwyczajenia i konsekwencja.
Zbigniew Cendrowski opracował „Dekalog Zdrowego Stylu Życia”,
w którym ujął najważniejsze zasady postępowania człowieka służące
zachowaniu i wzmacnianiu własnego zdrowia. Oto niektóre z nich:
• wiedza o samym sobie – o zasadach funkcjonowania własnego
organizmu, aby człowiek nie tylko umiał oceniać stan swojego
zdrowia, ale również prawidłowo interpretować różne dolegliwości i co
najważniejsze, aby posiadając tę wiedzę umiał wybrać właściwą
strategię zdrowego stylu życia,
• utrzymywanie sił obronnych w stałej gotowości, które opiera się
na 4 zasadach:
- niedopuszczanie do zachowań,
143144
- właściwe odżywianie, systematyczna aktywność fizyczna,
hartowanie ciała, itp.,
- umiejętne postępowanie podczas chorób i dolegliwości
-
pogłębianie umiejętności wykorzystania sił psychicznych
(autopsychoterapia),
• nie nadużywanie leków - stosowanie leków tylko w sytuacji, gdy
jest to konieczne i to pod kontrolą lekarza,
• utrzymywanie wszechstronnej aktywności fizycznej - częsty
i intensywny ruch pozwala na utrzymanie równowagi fizycznej
i psychicznej,
• prawidłowe odżywianie się - należy przestrzegać kilku zasad:
- jeść tylko tyle, ile się zużywa,
- wyeliminowanie z diety tłuszczów zwierzęcych i zastąpienie ich
tłuszczami roślinnymi oraz produktów wysoko przetworzonych np.
cukru, soli, białej mąki,
- spożywanie dużych ilości warzyw i owoców,
- graniczenie spożycia potraw o wysokiej ilości cholesterolu,• hartowanie się -
świadome, planowe poddawanie swego ciała
i psychiki różnego rodzaju bodźcom, by wzmocnić fizycznie,
psychicznie i społecznie,
• rozwijanie umiejętności walki ze stresem - rozróżniania
„dobrego” i „złego” stresu oraz stałego uczenia się sterowania swoimi
reakcjami, ograniczanie i eliminowanie wpływu bodźców
negatywnych,
• wyeliminowanie nałogów - działania mające na celu zachęcenie
ludzi do pozostawania wolnym od nałogów i podejmowania wysiłku
do ich porzucenia, zaś kluczem do sukcesu jest motywacja i wsparcie,
• życzliwość dla innych - zdrowym społecznie jest ten, kto czyni
dobro, jest życzliwym dla innych, zna wartość pojęć: tolerancja
i kompromis oraz posługuje się nimi w praktyce, będąc jednocześnie
asertywnym,
• zachowanie postawy copingowej – tj. dawanie sobie rady w życiu,
człowiek prowadzący zdrowy styl życia to taki, który jest życiowym
optymistą, odbieranym przez innych jako człowiek sukcesu. Dzięki
145temu jest również osobą atrakcyjną dla innych, posiadającą wielu
przyjaciół; jest mu po prostu łatwiej żyć85 .
W promowaniu zdrowia o szerokiej skali, niezbędny jest udział wielu
jednostek wspierających działania podejmowane w tym zakresie. Głównie
mamy tutaj na myśli:
• samorząd gminny – który z uwagi na pełnione funkcje jest
zobowiązany do zaspokajania potrzeb wspólnoty poprzez realizację
tzw. zadań własnych,
• samorząd powiatowy – który wykonuje zadania publiczne
o charakterze ponadgminnym, m.in. w zakresie edukacji publicznej,
pomocy społecznej, polityki prorodzinnej czy wspierania osób
niepełnosprawnych, z nadzorem nad ochroną praw konsumenta
włącznie,
• samorząd wojewódzki – który w szczególności wykonuje zadania
również w zakresie edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,
pomocy społecznej, polityki prorodzinnej oraz ochrony praw
konsumentów,
85 Por. Cendrowski Z., Dekalog Zdrowego Stylu życia
146• Państwowa Inspekcja Sanitarna – która inicjuje, organizuje,
prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotną
w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych,
• szkoły wszystkich typów – gdzie edukacja zdrowotna jest
obowiązkowa i odbywa się w ramach przedmiotu wiodącego jakim jest
wychowanie fizyczne; ale dodatkowe treści dotyczące zdrowia
włączone są do programów wielu innych przedmiotów, z których
najważniejsze to: przyroda, biologia, wychowanie do życia w rodzinie,
czy chociażby edukacja dla bezpieczeństwa, a także języki obce
nowożytne 86 .
16. DORADZTWO SOCJALNE
W Ustawie z dnia 12 marca 2004r. O pomocy społecznej w rozdz. 1,
art. 6. punkt 12 czytamy, że praca socjalna jest działalnością zawodową
86 Por. Opolski J., Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom I, Warszawa
147mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub
odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez
pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków
sprzyjających temu celowi. Już sama ta definicja podaje, iż mamy tutaj
sytuację przywracania pewnej równowagi. Stało się to na tyle konieczne
w naszym społeczeństwie, iż powołano do istnienia nową profesję –
pracownika socjalnego, któremu te obowiązki powierzono. „W Polsce
zawód „pracownik socjalny” wprowadzony został do oficjalnej nomenklatury
od 1966r. J. Mikulski określił pracownika socjalnego jako specjalistę
zawodowego zajmującego się zaspokajaniem potrzeb socjalnych za pomocą
metod pracy socjalnej.
W 1971 roku tytuł „pracownik socjalny” znalazł się w rejestrze
zawodowym kształcenia szkół pracy socjalnej. Rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1995 roku w sprawie klasyfikacji
zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania
– w części „Zawody i specjalności” ujęło grupę zawodów: 34 – Pracownicy
pozostałych specjalności, a w niej symbol 346 – pracownicy socjalni”
- z pracy pt. „Profesjonalizacja zawodu pracownika socjalnego” dr Anny
Zawady-Chorab.
148Zanim jednak podamy kilka najistotniejszych cech osoby
będącej pracownikiem socjalnym zatrzymamy się, by wyjaśnić
samą istotę pomocy społecznej.
Pomoc społeczna jest najstarszą i niezwykle ważną metodą realizacji
zabezpieczenia społecznego. Przed uformowaniem współczesnego pojęcia
pomocy społecznej i jej realizacji wiele razy modyfikowano jej koncepcję
i formy działalności. W toku tego rozwoju można wyróżnić kilka faz,
które oddają zmieniające się nazwy tej działalności: dobroczynność
publiczna, opieka społeczna czy po prostu pomoc społeczna87. Pomoc
potrzebującym jest jednym z najstarszych mechanizmów społecznego
funkcjonowania człowieka88 .
W średniowieczu wsparcia potrzebującym sukcesywnie udzielał
Kościół Katolicki poprzez swoją rozbudowaną działalność charytatywną,
a także organizacje cechowe i władze miejskie. Przekształcanie ustrojów
państwowych i powstawanie nowoczesnej państwowości z rozbudowaną
administracją, przejmującą realizację zadań publicznych, zmieniło nieco
sytuację89 . W 1601 roku Królowa angielska wydała przepisy, tzw. prawo
ubogich, które nałożyło na gminy obowiązek pomocy osobom pozbawionym
87 por. W. Muszalski, Prawo socjalne
88 por. D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej
89 por. W. Muszalski, Prawo socjalne

149opieki ze strony rodziny. Jednak dopiero pojawienie się przemysłu

fabrycznego i rozwój kapitalistycznych środków produkcji spowodował
szybki wzrost liczby osób potrzebujących wsparcia90 .
Równocześnie idee Rewolucji Francuskiej przyczyniły się do załamania
wcześniejszych rozwiązań ustrojowych i społecznych. W związku z tym
władze państwowe miały za zadanie zorganizować dobroczynność
publiczną. W Anglii ustawa z 1834r. stwarzała podstawy do otwarcia
i prowadzenia zakładu dla ubogich, ale przy założeniu, że będą one
gwarantowały warunki bytu tylko i wyłącznie na najniższym poziomie, aby
nie było zbyt wielu chętnych osób do korzystania z tej formy pomocy.
Ówcześnie zakłady takie miały niektóre cechy zakładów poprawczych, praca
zaś była przymusowa dla osób, które były do niej zdolne 91 .
W tworzeniu opieki społecznej w XIX wieku zupełnie odmiennej niż
angielska, przodowała Dania. Duńska konstytucja z 1849 roku zawierała
postanowienie o opiece dla osób niezdolnych do zapewnienia sobie
warunków utrzymania, a silnie rozwinięty samorząd sprzyjał jej realizacji 92 .
Podobna ewolucja dokonała się w Polsce.
Zaczątki pomocy społecznej należy uznać regulacje prawne wydane
u schyłku Rzeczypospolitej, w końcu XVIII wieku. W 1817 roku wydano
90 por. D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej
91 por. D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej
92 por. D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej

150ustawę dotyczącą opieki nad ubogimi, natomiast w 1842 roku - szersze

przepisy o organizacji opieki i zakładów dobroczynnych, rozbudowane
w kolejnych latach. Tymi obowiązkami obarczone były gminy, wspierane
działalnością charytatywną Kościoła, gmin żydowskich
i dobroczynnością prywatną. Po odzyskaniu niepodległości wydano w 1923r.
ustawę o opiece społecznej (Dz. U. Nr 92, poz. 726), stanowiącą
kompleksową regulację odpowiadającą potrzebom i postulatom
społecznym.
Określała ona cel i zakres opieki, rozgraniczała obowiązki gmin oraz
innych związków samorządu terytorialnego i administracji rządowej.
System prawny i organizacyjny opieki społecznej był w okresie
międzywojennym rozbudowany i dostosowany do potrzeb nowoczesnego
państwa. System ten stworzony przez ustawę funkcjonował do 1950r.,
kiedy to samorząd terytorialny uległ likwidacji, a ustawa
w zdezaktualizowanej treści formalnie obowiązywała do jej uchylenia
w 1990r. Kompetencje w zakresie opieki przejął z resortu pracy minister
zdrowia w 1961r. W utworzonych w 1973r. zespołach opieki zdrowotnej,
zostały powołane ośrodki opiekuna społecznego, natomiast na przełomie lat
70. i 80. podjęto zastępowanie działalności opiekunów społecznych
zawodowymi pracownikami socjalnymi.
151Nowym potrzebom i tendencjom dała wyraz ustawa z 1990r.
o pomocy społecznej. Koncepcja zabezpieczenia społecznego przyczyniła
się do zmiany w podejściu do znaczenia opieki społecznej i przekształcenie
jej w pomoc społeczną, która ma na celu aktywną pomoc wszystkim
potrzebującym. Nowa koncepcja wyraża się w zmianie terminologii z opieki
na pomoc. Pomoc może być świadczona we wszystkich przypadkach,
w których jednostka nie jest w stanie sama sobie poradzić. Do jej udzielenia
zobowiązane zostaje państwo jako forma organizacji całego społeczeństwa.
Pomoc dotyczy zarówno sfery materialnej, jak i niematerialnej,
a w szczególności ma służyć temu, aby korzystający z niej mógł
samodzielnie przeciwstawić się trudnościom życiowym.
Pomoc ta, z jednej strony, ma dążyć do uaktywnienia
i usamodzielnienia korzystających z niej, aby własną pracą uzyskiwali
podstawę bytu, a z drugiej ma polegać na aktywnej postawie w jej
udzieleniu poprzez wyszukiwanie potrzeb i następnie dążeniu do ich
zaspokojenia na zasadzie równości i godności korzystającego
i świadczącego. Zgodnie z tym pomoc społeczna pozostaje odrębnym
pionem realizacji zabezpieczenia społecznego. Stanowi nie tylko
uzupełnienie ubezpieczenia społecznego w zakresie świadczeń
152materialnych, zaspakajających warunki bytu, ale wychodzi naprzeciw
innym potrzebom93 .
93 por. D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej
153Literatura uzupełniająca
Archiwizacja dokumentów, Archiwizacja dokumentacji unijnej
w państwowych jednostkach organizacyjnych; Ogólnopolskie Centrum
Edukacji SiA; Warszawa 2011
PN-ISO 11799 Informacja i dokumentacja – wymagania dotyczące
warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych
Demko A., Zasady postępowania z materiałami archiwalnymi. Ochrona
zasobu archiwalnego, wyd. NDAP, Warszawa 2011
R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, WN PWN, Warszawa
2010
M.J. Stankiewicz, Zarządzanie przedsiębiorstwem – istota i funkcja,
B. Godziszewski, M. Haffer, M.J. Stankiewicz, S. Sudoł, Przedsiębiorstwo,
PWE, Warszawa 2011
L. Kozioł, Motywacja w pracy, Warszawa-Kraków
Dach Z., Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe
SYNABA
Martyniak Z., Historia myśli organizatorskiej, Akademia Ekonomiczna
w Krakowie
Fayol H., Administracja przemysłowa i ogólna, Księgarnia W. Wilak, Poznań
Samuelson W., Marks S., Ekonomia menadżerska, PWE Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne
K. Jajuga, Wprowadzenie do inwestycji finansowych, KNF, Warszawa
S. R. Młynarski, Rynek opcji. Pomocnicze materiały dydaktyczne,
AKADEMIA EKONOMICZNA, Kraków
A. Sopoćko, Rynkowe instrumenty finansowe, PWN, Warszawa:2010
W. Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa:2014
Ustawa z dnia 21 lipca 2006r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U.
2006 Nr 157 poz.1119)
J. Kudła, Instrumenty finansowe i ich zastosowania, KEY TEXT, Warszawa,
154Przywora B., O potrzebie wzmocnienia kompetencji Generalnego Inspektora
Ochrony Danych Osobowych w zakresie bezpieczeństwa państwa
Marlena Sakowska – Baryła, Kontrola i audyt, Łódź
Dodatek 2 do nr 22 Gazety Podatkowej z 16 marca 2017
Dz. U. z 1993 r., nr 60, poz. 284, z późn. Zm
Dach Z., Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe
SYNABA
Martyniak Z., Historia myśli organizatorskiej, Akademia Ekonomiczna
w Krakowie
Fayol H., Administracja przemysłowa i ogólna, Księgarnia W. Wilak, Poznań
Jaworski W., Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje,polityka,
POLTEXT, Warszawa
Kaźmierczak A., Pieniądz i bank w kapitalizmie, PWN, Warszawa
Solarz J.K., Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menadżera
i Bankowca, Warszawa
Sołdaczuk J., Handel międzynarodowy,Warszawa)
Drab A., Marketing wystawienniczy, czyli jak odnieść sukces na targach,
Business
Press, Warszawa
Drucker P., Praktyka zarządzania, Czytelnik, Kraków
Fleischer M., Corporate identity i public relations, tłum. Waśkowski J.,
Wrocław
Fleisher M, Corporate identity i public relations, Dolnośląska Szkoła Wyższa
Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław
Furman W., Dziennikarstwo i public relations jako dwa typy komunikowania,
Rzeszów
Fulara J., Kierkowski T., Mrowiec M., Stasiak A., Woźniczka T., „Raport
o sytuacji mikro i małych firm w roku 2011”, PBS DGA Sp. z o.o., Bank PSO
S.A
Łuczka T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie, Wydawnictwo
Naukowe PWN
Skowronek –Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła
finansowania, C.H. Beck, Warszawa
155Jurczewska M., Odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie praw
pracownika, Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa
Muszalski W., Kodeks pracy. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, Warszaw
Męcina J., Elastyczne formy zatrudnienia. Wybrane aspekty prawne,
Warszawa – Łódź
Skowronek-Mielczarek A., Źródła zewnętrznego finansowania małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej
Handlowej, Warszawa
Oliński M., Pomoc publiczna a rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, B.
Kożuch, Problemy zarządzania organizacjami publicznymi, UJ, Kraków
Leś E. i Ołdak M. (pod red.), Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju
lokalnym, Tom 2 Zeszytów Gospodarki Społecznej, Warszawa
Smolarek M., Strategie marketingowe małych przedsiębiorstw w powiecie
częstochowskim, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, 2/2008
Gerber M., Mit przedsiębiorczości. Dlaczego większość małych firm upada
i jak temu zaradzić, MT Biznes, Warszawa
Obój K.: Mikroszkółka zarządzania, PWE, Warszawa
Mosley D., Megison L.,Pietri P.: Supervisory Management. Dallas
Krzekiewicz K.: Zmiana układu ról kierowniczych w procesie transformacji,
w: Praca kierownicza w przedsiębiorstwie w okresie transformacji
gospodarki. Poznań
Zbyt M.: Istota decyzji, Wydawnictwo uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej,
Lublin
Seiwert L. L.: Zarządzanie czasem. Agencja Wydawnicza "Placet",
Warszawa
Penc J.: Menedżer w uczącej się organizacji. Wydawca: Menedżer, Łódź
Brol M.W., Ciurla H., Hopej M.: Czy menedżerowi się opłaca być etycznym?
w: Przegląd organizacji
Penc J. Role i umiejętności menedżerskie, Sekrety sukcesu i kariery
Aronson E., Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa
Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańskie Towarzystwo
Psychologiczne, Gdańsk
Lewicki R. /i in./, Zasady negocjacji, Rebis, Poznań
156Dach Z., Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe
SYNABA
Martyniak Z., Historia myśli organizatorskiej, Akademia Ekonomiczna w
Krakowie
Fayol H., Administracja przemysłowa i ogólna, Księgarnia W. Wilak, Poznań
Samuelson W., Marks S., Ekonomia menadżerska, PWE Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne
Łakomiec M., Organizacja i wyposażenie archiwum zakładowego i składnicy
akt, Archivia
Robótka H., Opracowanie i opis archiwaliów, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010
Maciejewska W. (pod red.), Polski Słownik Archiwalny, Warszawa
Encyklopedia Zarządzania, Administracja Organizacji
Jaworski W., Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki, rynek, operacje, polityka,
POLTEXT, Warszawa
Kaźmierczak A., Pieniądz i bank w kapitalizmie, PWN, Warszawa
Solarz J.K., Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menadżera
i Bankowca, Warszawa
Sołdaczuk J., Handel międzynarodowy, Warszawa)
Dzierbicki K., Słowniczek pojęć informatycznych, K@dek 2010
Gajewski R., O historycznym systemie DOS, 2004
Gogołek W., Informatyka dla humanistów, wyd. Kropki trzy, Warszawa
Nowak A., Urządzenia peryferyjne, Głośnik – przetwornik elektroakustyczny
Nowak A., Urządzenia peryferyjne – Mysz komputerowa
Nowak-Brzezińska A., Zagrożenia i bezpieczeństwo komputerów i danych
Opracowanie: Pudełko M., Sieci bezprzewodowe informacje ogólne.
Urządzenia Techniki Komputerowej
Opracowanie: Urządzenia Techniki Komputerowej; Karta sieciowa
Opracowanie: Urządzenia Techniki Komputerowej, Obudowy komputerowe
157Osetek S., Pytel K., Montaż i eksploatacja systemów komputerowych,
urządzeń peryferyjnych i sieci. Kwalifikacja EE. 08. Podręcznik. Część 3,
WSiP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Parda M., Analiza budowy i funkcjonowania współczesnych komputerów
PCWorld FROM IDG. Ranking najlepszy antywirus 2018
Pieczarka K., dr hab. inż., Bazy danych, Wrocławska Wyższa Szkoła
Informatyki Stosowanej
Black S., Public relations, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003
Budzyński W., Public relations – zarządzanie reputacją firmy, Poltext,
Warszawa
Czarnowski P., Goban-Klas T., Kadragic A., Public relations, czyli promocja
reputacji, Bussiness Press, Warszawa 1997
Cenker E.,M., Public relations, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej,
Poznań
Czubała A., Jonas A., Smoleń T., Wiktor J. W., Marketing usług, Oficyna
Ekonomiczna; Wolters Kluwer Polska, Kraków 2006
Drab A., Marketing wystawienniczy, czyli jak odnieść sukces na targach,
Business Press, Warszawa
Drucker P., Praktyka zarządzania, Czytelnik, Kraków
Fleischer M., Corporate identity i public relations, tłum. Waśkowski J.,
Wrocław
Fleisher M, Corporate identity i public relations, Dolnośląska Szkoła Wyższa
Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław 2003
Furman W., Dziennikarstwo i public relations jako dwa typy komunikowania,
Rzeszów 2006
Goban-Klas T., Public relations czyli promocja reputacji. Pojęcia, definicje,
uwarunkowania, Warszawa 1996
Gołata T., Transformacyjne public relations a media masowe, Poznań 2009
Grunig L., Grunig J., Foreword, [w:] Van Ruler B., Vercic D., Public relations
and communication management in Europe. A Nation- by- Nation
introduction to public relations theory and practice, Berlin 2004
158Hundhausen C., Public Relations, [w:] Handwörterbuch der
Sozialwissenschaften, Bd. 8, Stuttgart
Kadragic A., Czarnecki P., Public relations, Business Press, Warszawa 1997
Kieller U., Inwestycje w Poniatowej, „Dziennik Wschodni Lubelski”, 2006
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzyczny, Wiedza
Powszechna, Warszawa
Koper M., Murawska K., PR w liczbach, [w:] PR w RP czyli dwadzieścia lat
polskiej branży public relations, Warszawa 2010
Kotler P., Marketing management, Stuttgart
Kotler P., Marketing, wyd. pol. red. Pilarczyk B. oraz Mruka H., przeł.
Bartołd R.
i in., Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005
Levy S.M., Public relations and integrated communication, New Delhi 2006
Lynn J., Start your own public relations business, Toronto Kanada 2009
Ławniczak R., Poland, [w:] B. Van Ruler, D. Vercic, Public relations and
communication management in Europe. A Nation- by- Nation introduction
to public relations theory and practice, Berlin
Mantura W., Znaczenie ogólne zagadnienia konkurencyjności
przedsiębiorstw, [w:] Matejun M., Lachiewicz S., Konkurencyjność jako
determinanta rozwoju przedsiębiorstwa, Łódź
Olędzki J., Tworzydło D., Public relations. Znaczenie społeczne i kierunki
rozwoju, Warszawa
Skowronek-Mielczarek A., Źródła zewnętrznego finansowania małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej
Handlowej, Warszawa
Burnat-Mikosz M., Gwiazda M., Kosewska-Kwaśny M., Programy pomocowe
oraz dotacje UE dla przedsiębiorstw 2007-2013, Warszawa, Wydawnictwo
C. H. Beck
Muszalski W., Kodeks pracy. Komentarz, Wyd. C.H. Beck, Warszaw
Męcina J., Elastyczne formy zatrudnienia. Wybrane aspekty prawne,
Warszawa – Łódź
Wacikowska M., Umowy cywilnoprawne, Wyd. Wiedza i Praktyka, Warszawa
159A. P. Kuźniar, Kodeks pracy 2014 z komentarzem, zapis prawny
obowiązujący również po nowelizacji
Koźmiński A., Zarządzanie w warunkach niepewności, PWN, Warszawa
Strużycki M., Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, PWE
Hozer J., Markowicz I., Małe firmy. Analizy i diagnozy, Wyd. Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin
Krzekiewicz K.: Zmiana układu ról kierowniczych w procesie transformacji,
w: Praca kierownicza w przedsiębiorstwie w okresie transformacji
gospodarki. Poznań
Zbyt M.: Istota decyzji, Wydawnictwo uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej,
Lublin
Seiwert L. L.: Zarządzanie czasem. Agencja Wydawnicza "Placet",
Warszawa
Penc J.: Menedżer w uczącej się organizacji. Wydawca: Menedżer, Łódź
Brol M.W., Ciurla H., Hopej M.: Czy menedżerowi się opłaca być etycznym?
w: Przegląd organizacji
Penc J. Role i umiejętności menedżerskie, Sekrety sukcesu i kariery,
Difin, WarszPenc J., Pojęcie i zadania menedżera, w: Jędrych E. (red.),
Zarządzanie zasobami ludzkimi dla menedżerów średniego szczebla,
Oficyna Wolters Kluwer business, Kraków
Płocińska M. , Między nami liderami, Personel 2
Pomykało W. (red.), Encyklopedia biznesu, cz. 1, Fundacja Innowacja,
Warszawa
Śmid W., Leksykon menedżera, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły
Biznesu, Kraków
Steinmann H., Schreyögg G., Zarządzanie. Podstawy kierowania
przedsiębiorstwem.
Koncepcje, funkcje, przykłady, wyd. 4 zm., Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław
160© Copyright (All rights reserved) Wszelkie prawa zastrzeżone
www.KursySzkolenia24.pl
161