1

Aleksander Świętochowski
2

Klub szachistów

Александр СВЕНТОХОВСКИЙ

Шахматный клуб
3
-Wszystkie te opisy-
zauważył prezes,
-zdradzają zbyt widocznie podstęp.
Idea naszego
stowarzyszenia zaczęła już
przesiąkać na zewnątrz,
przez tajemnicę... Coraz mniej ludzie скрытность… Люди все меньше
wierzą, iż
tworzymy klub szachowy i usiłują
przeniknąć do
prawdy. Ci panowie, których
spowiedzi poznaliśmy
przed chwilą, skłamali je albo w
całości, albo w
znacznej części, aby tylko wkraść się
między nas i
zużytkować niegodnie nasze
materiały.
-Nawet przypuściwszy, że te
wyznania są szczere
-odezwał się jeden z członków - отозвался один из членов клуба, -
nie dają one nam
żadnej wartości psychologicznej.
Bo chociażby, na
przykład, autor życiorysu,
opatrzonego godłem: „Lisia
skóra” rzeczywiście okpiwał swoją
siostrę w grze
kręglowej lub udając chorego,
wdziewał włosienicę,
-
-Все, что мы сегодня услышали, -
заметил председатель,
- кажется мне не слишком
правдивым.
Идея нашего
объединения уже начала
просачиваться наружу, и наша
верят, что
это шахматный клуб, и хотят
узнать правду любыми способами.
Те, чьи исповеди мы только что
услышали, все выдумали - либо
полностью, либо в значительной
мере лишь для того, чтобы
пробраться в наши ряды и
вероломно похитить наши
материалы.
- Даже если допустить, что
рассказы их были искренними, -
они все равно не представляют
никакой психологической
ценности.
Даже если автор, только что
услышанного жизнеописания под
названием "Лисья шкура",
действительно, втянул свою
сестру в игру
и притворился больным,
чтобы ее
4
ażeby ją dostrzegła pobożna ciotka,
to czyż on pod
grozą ujawnienia tych faktów cofnie
się przed
niedyskrecją?
Zresztą powinniśmy przesiewać
materiał i
zbierać tylko grubszy,
gdyż inaczej nagromadzi nam się
kupa zwyczajnego piasku, z którego
nauka nie
wyciągnie żadnej korzyści.
- Oba zaznaczone tu względy - rzekł
prezes -
są tak ważne, że nie możemy ich ani
chwili tracić z
uwagi i musimy czynić wszystko, co
tylko zabezpieczyć
zdoła interes członków
stowarzyszenia i jego cel.
Jestem bogaty, nie posiadam ani
rodziny, ani związków,
od których byłbym zależny, więc w
najgorszym
wypadku grozi mi może tylko
chwilowa przykrość.
Inna sprawa z wami. Gdyby
jakikolwiek nicpoń odkrył
tajemnice waszego życia...
Z kilkunastu ust dobył się okrzyk Из всех уст вырвался возглас
zgrozy i przerażenia,
na niektórych twarzach malowała się
rozpacz, a w
niejednej duszy zadrgnął żal za всех душах воцарилась тоска по
utraconym spokojem.
-
Ja dostałbym się między dwa zębate - Я бы попал между зубчатых
застала набожная тетка, -
разве он отступает
из страха, что все
раскроется?
В конце концов, мы должны
просеивать материал и
отбирать только самое главное,
поскольку иначе эта груда
материалов не принесет никакой
пользы науке.
- Оба этих замечания, - сказал
председатель, -
я считаю настолько важными, что
мы ни на минуту не должны
упускать их из виду, делая все,
чтобы соблюсти интересы членов
нашего общества и выполнить его
задачи.
Я богат, у меня нет ни родных, ни
людей,
от которых бы я зависел, так что
худшее,
что мне грозит -
это минутная неприятность.
Другое дело вы: если бы какой-
нибудь бездельник открыл тайны
вашей жизни…
ужаса.
На некоторых лицах было
написано отчаяние, во
утраченному покою.
5

koła -
zawołał tęgi brunet,
który mógłby barkami most
podpierać. –– Żona,
która wie, że jej posag stanowi
podstawę mojego bytu
i że do żadnej pracy nie jestem
zdolny, wraz ze swą matką
poddałaby mnie torturze. A
jeżeli jedna zła żona i jedna zła если по отдельности злая жена и
teściowa wyrównywają
okrucieństwu miliona diabłów, to
dwie złe Żydówki w
tych rolach przewyższają
całe piekło.
колес, -
воскликнул широкоплечий брюнет,
такой крепкий, что мог бы держать
на плечах мост. - Жена,
которая знает, что ее приданое
является основой моего состояния
и что я не способен ни к какой
работе, извела бы меня вместе со
своей матерью. А
злая теща жестоки,
как миллион дьяволов, то
две злых жидовки в
этой роли окажутся страшнее
всего пекла.

-W potrzebie ty mógłbyś przenosić- При необходимости ты мог бы

rzeźnikom пойти грузчиком к мясникам и
ćwiertowane woły - зараз переносить по четверти
szepnął nikły blondyn z cerą i туши, - шепнул худой блондин с
postacią wyssanego szparaga видом и статью обсосанной
спаржи.
- ale co ja bym zrobił, - Но что бы сделал я,
gdyby mi moja piekarka если бы моя супруга
wypowiedziała miejsce męża? узнала, где бывает ее муж?
Wątpię nawet, czy wypuściłaby mnie Сомневаюсь, чтобы она так легко
gładko. W меня отпускала. В
koronkach i brylantach, sprawiając кружевах и бриллиантах, крутясь
rozkosz zwierciadłu, перед роскошным зеркалом, в
w którym odbija się jej elegancka котором отражается ее элегантная
figura, woła do mnie: фигура, она говорит мне:
„Przypatrz się, wymoczku, jaką masz "Погляди-ка хиляк, какая у тебя
żonę!”, przy czym жена!" - и выбрасывает вверх
rzuca w górę zaciśniętą pięść. сжатый кулак.
Możecie sobie wyobrazić, Представляете,
jaki ona zrobiłaby z tego kułaka что бы она сделала этим кулаком
użytek przy rozstaniu. при расставании?
6

-Nędza, pięść, kij, sztylet, diable - Кулак, палка, нож или когти
pazury - дьявола -
wszystko to są żądła i ukłucia все это комариные укусы в
komarów w porównaniu сравнении со страшными ударами
ze straszną chłostą, przez jaką плетью, через которые
przepuszcza mężczyznę пропускает мужчин
kobiecy język - mówił siwawy i бабий язык, - сказал седоватый,
podmarszczony покрытый морщинами
męczennik. Nie znam okrutniejszego страдалец. Нет более страшного
narzędzia i оружия с
bardziej morderczej broni. Może большей убойной силой. Может,
ocaliłbym jakąś мне и хватило бы храбрости
odrobinę odwagi wobec lwa, защититься от льва,
bandyty, orkanu; ale gdy бандита или чудовища; но когда
moja żona zacznie mówić, truchleję моя жена открывает рот, я трушу,
jak pisklę. как цыпленок.
Najcięższe plagi Даже при самых тяжких
wlewają otuchę страданиях человек может
nadzieją, że się kiedyś надеяться, что они когда-нибудь
skończą, a jej gadanie nie kończy się кончатся, а ее болтовня не
nigdy. Chociaż закончится никогда. Хотя
Noe wiedział o gniewie i mściwości Ной знал о гневе и мстительности
Jehowy, wypuścił z Иеговы, он выпустил
arki gołębicę dla przekonania się, czy голубку, чтобы проверить, не
wody potopu nie спала ли вода,
opadły, bo nie wątpił, że Bóg- поскольку не сомневался, что Бог-
mężczyzna kiedyś мужчина когда-нибудь да
karać przestanie. Tymczasem potop перестанет карать. А словесный
słów mojej żony trwa потоп моей жены продолжается
już od ćwierci wieku вот уже четверть века и так все
i tak zalewa wszystko koło mnie, że вокруг меня заливает, что даже
nawet koliber nie znalazłby miejsca колибри едва ли нашла бы места
na odpoczynek, a для отдыха, а
już o gałązce oliwnej уж об оливковой ветви и
nie ma co wspominać. Artretyzm, вспоминать не стоит. Артрит,
ból zębów, rak, astma, wszystkie зубная боль, рак, астма, все
choroby dają swym болезни дают своим
ofiarom przerwy жертвам хотя бы временное
7

wytchnienia, tylko język kobiecy nie облегчение, только бабий язык не

ustąpi ani chwili. замирает ни на минуту.
Nie to mnie przeraża, że moja żona Я боюсь не того, что моя жена что-
mogłaby się czegoś dowiedzieć, ale нибудь узнает, но того, что это
to, że uzyskałaby послужит поводом для
przypływ do olbrzymiego potoku нескончаемых разговоров.
swej mowy.
Na litość, Прошу вас, давайте соблюдать
bądźmy ostrożni! осторожность!
-O, bądźmy ostrożni w - Да, да, давайте соблюдать
przyjmowaniu nowych осторожность при приеме новых
członków — powtórzył wysoki, членов! - повторил высокий, когда-
niegdyś piękny, a то красивый, а теперь истощенный
obecnie strawiony jakimś каким-то бесконечным терпением
długotrwałym cierpieniem мужчина.
mężczyzna.
-Mniejsza o nasze niebezpieczeństwo - Меня меньше волнует наша
osobiste, ale nie powinniśmy личная безопасность, чем счастье
niszczyć szczęścia innych близких людей: мы не вправе его
ludzi, jakkolwiek ono powstało. разрушать, каким бы оно не было.
Z mojej spowiedzi Из моей исповеди вы знаете, что
wiadomo wam, że córka moja została дочь моя, не будучи замужем,
jako panna matką забеременела от
z nikczemnikiem, наиникчемнейшего мужчины,
który ją porzucił i że ukrywszy ten который ее бросил, и чтобы
wypadek, wydałem ją za syna скрыть этот случай, я выдал ее за
najserdeczniejszego сына своего близкого
przyjaciela. приятеля.
Otóż małżeństwo to jest pod każdym Замужество ее со всех точек
względem szczęśliwe: on ją kocha i зрения удачное: он ее любит и
wierzy w jej верит в ее
niepokalanie, ona go ubóstwia, mają незапятнанность, она на него
dwoje молится, у них двое
prześlicznych dzieci, którym swe прекрасных детей, которым они
serca poświęcili... отдали свои сердца…
Pojmujecie łatwo, co by się stało z tą Вы понимаете, что бы стало с той
rodziną po родней, если бы они узнали о
odsłonięciu przeszłości mojej córki. прошлом моей дочери.
8

- Tak, tak — wtrącił barczysty brunet - Да, да, - встрял грузный брюнет,
- to - это
równałoby się niemal rozprawie z было бы как расправа с богатой
bogatą Żydówką. жидовкой.
-Lub z gadatliwą żoną - dodał jego - Или с болтливой женой, -
sąsiad. добавил его сосед.
- Wolałbym jednak wszystkie te - Я все-таки предпочел бы все эти
katastrofy - катастрофы, -
rzekł ze spokojnym naciskiem chudy, сказал со спокойным нажимом
zwiędły i худой ссохшийся и
starannie wygolony człowieczek - старательно выбритый человечек, -
niż stanąć pod чем публично стоять у позорного
publicznym pręgierzem po odkryciu, столба, если откроется,
że się używa что я живу
skradzionego majątku. на краденые деньги.
Chociaż oszustwo popełnił mój Хотя обман совершил мой отец,
ojciec, ale jego hańbą napiętnowano его бесчестье упадет на голову
by czoło syna, сына,
który wie o tym, czemu zawdzięcza который знает, чему обязан своим
swoje bogactwo. богатством.
Podczas tej wymiany obaw twarze Пока происходил этот обмен
obecnych wykrzywiły się мнениями, остальные терпеливо
cierpieniem, do którego przyczepiały ждали, временами на лицах
się i natychmiast odpadały появлялись и тут же пропадали
sztuczne uśmiechy. искусственные улыбки.
Powoli nad Однако потихоньку они
innymi uczuciami zapanował gorzki сменились выражением горькой
smutek, który wbijał w każdą duszę печали, вонзившей когти в души
podwójne szpony. всех присутствовавших.
Pod wpływem Под влиянием
bowiem rozmowy nie tylko zbudziły разговора проснулись и стали
się i szarpać ją тревожить до времени уснувшие
zaczęły uśpione wspomnienia, ale воспоминания, вдобавок возникла
uświadomiła się уверенность, что никто из
jasno ta pewność, że nikt nie był собравшихся уже не является
wyłącznym исключительным
posiadaczem i stróżem swej bolesnej обладателем и стражем своей
9

tajemnicy, lecz болезненной тайны, что он

powierzył ją innym, którzy przez поведал ее другим, которые по
nieostrożność lub złą неосторожности или со зла могут
wolę oddać ją mogli na łup całemu выдать ее на потребу
światu. любопытным.
Wprawdzie Конечно,
każdy, wstępując do klubu, oswoił все вступившие в клуб свыклись с
się z tą myślą i этой мыслью и
przewidywał możliwe następstwa предвидели возможные
swych wyznań, ale последствия своих признаний, но
teraz dopiero ocenił ich wagę, gdy лишь теперь оценили угрозу, уже
już nie był w stanie не имея возможности ничего
ich cofnąć i gdy widział podstępne вернуть и заранее пугаясь
zamiary osób коварных намерений сорвать
obcych, pragnących zdjąć ze маску с их сообщества.
stowarzyszenia jego
maskę.
Odgadli to pognębienie swych Эти скрытые опасения яснее
towarzyszów других почувствовали двое: один
dwaj ludzie, z których jeden był был создателем клуба, второй - его
głównym twórcą klubu председателем.
szachistów, a drugi jego
przewodnikiem.
— Sądzę — odezwał się prezes — że - Судите сами, - воскликнул
kilkoletnie председатель, - наш клуб
trwanie naszej instytucji, w którym существует уже несколько лет, и за
wypróbowała się это время во всех нас
należycie niezachwiana niczym выработались несомненная
szczerość i dyskrecja искренность и осторожность, что
wszystkich członków, powinno полностью должно исключить
zupełnie usunąć trwogę, тревоги, давайте оставаться в том
o ile pozostaniemy w же составе.
dotychczasowym składzie.
Każdy В стенах клуба каждый из нас
z nas tylko powiększył swoją istotę, только увеличивает силу своей
stanowimy razem личности, и все вместе мы
jedną, ściśle spojoną całość. становимся единым целым.
10

Zresztą, jak wiecie, В конце концов, как вы знаете,

posiadamy w naszej organizacji в нашей организации достаточно
dostateczne wędzidło делается для неразглашения
przeciwko nieposzanowaniu тайны.
tajemnicy.

Dziś dbać powinniśmy tylko o to, Сегодня мы должны заботиться

ażeby nie wpuścić do siebie только о том, чтобы не впустить к
zdrajcy, którego tym wędzidłem nie себе предателя, которого мы не
moglibyśmy смогли бы связать
okiełznać. обязательствами.

- Zamknijmy klub dla nowych - Закроем клуб для новых

członków - членов! -
zawołało kilka głosów. воскликнуло несколько голосов.

-Jeżeli tego żądacie - oświadczył - Если вы этого требуете, - заявил

prezes - председатель, -
godzę się. я согласен.
- A ja nie - powiedział stanowczo - А я нет, - решительно сказал
wysoki, высокий
szczupły mężczyzna z bladą, худой мужчина с бледным,
rzadkim czarnym покрытым редкой черной
porostem obrzuconą twarzą, którego порослью лицом.
hakowaty nos Крючковатый нос его
wyrażał energię, a wąskie i zaciśnięte выражал энергию, а узкие и
wargi - upór. стиснутые губы - упорство.
Gdy odezwał się, z po za okularów Когда он заговорил, за его очками
błysnął mu ogień. блеснул огонь.
- Dlaczego? - spytano ze wszech - Почему? - вопросы раздались со
stron. всех сторон.
-Naprzód dlatego, że jeżeli nasze - Во-первых, потому, что если мы
stowarzyszenie основали наше товарищество не
założyliśmy nie dla bezmyślnego для бессмысленного
przyglądania się самолюбования, а для науки, то мы
sobie, lecz dla nauki, to musimy się должны заботиться о том, чтобы
starać o jak набрать как можно больше
najobfitsze zebranie dla niej материала.
11

materiału.
-Mamy go już dosyć. - У нас и так достаточно
материала!
-Ona nie zna „dosyć”. - "Достаточно" не бывает.
-W takim razie nigdy nie skończymy - В таком случае, мы никогда не
tej pracy. закончим эту работу.
-A przynajmniej nie dziś. Po wtóre... - По крайней мере, не сегодня, а
во-вторых…
- Nie chcemy, nie chcemy! - wołano - Не хотим, не хотим! - горячо
namiętnie. заговорили вокруг.
- Po wtóre - mówił nieustraszony - Во-вторых, - сказал не
oponent - испугавшийся оппонент, -
przedstawię wam kandydata, który я хочу представить вам кандидата,
odpowiada который соответствует всем
wszystkim warunkom naszego условиям нашего
stowarzyszenia i товарищества и добавит к нашим
dostarczy naszym badaniom исследованиям чрезвычайно
nadzwyczaj ciekawych интересные факты.
faktów.
- Kto taki? - Кто это?
-Zgodnie z regulaminem, nazwiska - В соответствии с правилами, я не
jego nie wymienię, dopóki nie назову его имени до тех пор, пока
zostanie przyjęty do naszego он не станет членом нашего
klubu. клуба.
Jest to człowiek, któremu przyznano Это человек, который по
najzaszczytniejsze tytuły ideału, a on всеобщему признанию считается
sam nazywa się идеалом, а сам себя он называет
wielorakim łotrem. великим негодяем.
Czy wysłuchacie jego Вы выслушаете его
własnoręcznie собственноручно
spisanej biografii, którą złożył w написанную биографию, которую
moje ręce? он вложил в мои руки?
Jednych ogarnęła ciekawość, w Одних одолело любопытство, в
drugich wstąpiła других взыграла
odwaga. отвага.
- Czytaj! -zawołali wszyscy. - Читай! - закричали все.
- Naprzód muszę wam dać kilka słów - Прежде всего, я должен вам кое-
objaśnienia. что объяснить.
12

Miałem serdecznego przyjaciela, У меня был добрый друг, который,

który, jak sądzę, насколько я могу судить,
otwierał przede mną полностью раскрыл передо мной
swoją duszę na oścież i nie душу, не оставив в тени
zakrywał w niej najwstydliwszej ни одной наистыднейшей
tajemnicy. тайны.
On to Именно
właściwie nasunął mi myśl założenia он навел меня на мысль о создании
naszego tоwarzystwa. Umierając, нашего клуба. Когда он умер,
pozostawił syna, którego powierzył я стал опекуном
mojej opiece. его сына.
Chłopiec rozwinął się pięknie, Мальчик рос, у него оказалась
wyrobił sobie umysł tęgi, a charakter прекрасная голова, а про характер
brylantowej и говорить нечего -
czystości. чистое золото.
Powszechnie twierdzono, że do Все знавшие его в голос твердили,
niego что к нему
najmniejsze złe nie zdoła się не прицепится никакое зло,
przyczepić, ojcowie i отцы и матери ставили его в
matki stawiali go jako wzór już nie пример своим сыновьям, да что
swoim synom, ale там сыновьям - дочерям; ко всему
córkom; posiadał bowiem naturalny прочему он был прекрасно
smak w cnocie i воспитан и испытывал врожденное
wrodzony wstręt do występku. отвращение к нарушениям закона.

Nie potrzebował Ему не требовалось никаких

żadnego wysiłku, ażeby być dobrym, усилий, чтобы быть добрым, и
a musiałby zadać понадобились бы неистовые
sobie najgwałtowniejszy przymus, усилия, чтобы совершить какой-
ażeby popełnić coś нибудь злой поступок.
złego.
Otóż ten młodzieniec przychodzi do И вот несколько дней назад
mnie przed приходит ко мне это юноша и
paru dniami i oświadcza, że pomimo говорит, что не может считать себя
największych честным человеком,
starań nie może być uczciwym, że что отяжелил свою совесть
obciążył już swoje бременем множества грехов,
sumienie wielkim brzemieniem которые на него
13

grzechów, które go давят и приводят в отчаяние.

rozgniata i do rozpaczy
przyprowadza.
Dręczą go Его немилосердно грызут две
niemiłosiernie dwie zgryzoty: jedna заботы: одна, что он не такой,
-- że nie jest takim, каким хочет быть, вторая, что в
jakim być pragnie, druga — że jest w действительности он не такой,
gruncie rzeczy каким его все считают. В
innym, niż wszyscy mniemają. Na доказательство, он мне искренне
dowód wyspowiadał описал несколько лет своей жизни,
mi się szczerze z kilkunastu lat из которых следует, что он
swego życia. несколько раз совершал
Rzeczywiście, dopuścił się mnóstwa аморальные и даже
wykroczeń przeciw противоправные поступки, в
moralności, a nawet prawu, o które которых никто не мог бы его
nigdy bym go nie заподозрить.
posądził. Ponieważ żądał ode mnie Поскольку он ждал от меня
pomocy, więc помощи,
poradziłem mu, ażeby wstąpił do я посоветовал ему вступить в наш
naszego towarzystwa i клуб, и он написал свою исповедь,
spisał swoje zeznanie, które wam которую я вам и
przedstawię. представляю.

I zaczął czytać spowiedź długą i Я прочитал ее: это долгая и

ciekawą. интересная история.
Widać zniej było zarówno szczerość, В ней присутствуют бессильные
jak bezsilne pasowanie się уступки души, которая искренне
duszy, która pragnie być czystą, a желает быть чистой, а, тем не
ciągle albo okurza się менее, постоянно пребывает в
pyłem drobnych brzydactw, albo пыли мелких бесчестных
nawet wpada w поступков либо даже впадает в
moralne błoto. моральное болото.

Zwłaszcza niektóre ustępy były Отдельные отрывки особенно

bardzo wymowne. красноречивы.

„U ciotki mojej służyła śliczna "У моей тетки служила

dziewczyna z очаровательная девушка с
14

tragiczną przeszłością. трагическим прошлым.

Jej matka podczas nieobecności Ее мать в отсутствие мужа,
męża, który powędrował w świat z который был в отъезде,
sitami, uległa gwałtowi kilku изнасиловали несколько
żołnierzy. солдат.
Zataiła ten wypadek, ale gdy Она желала бы все скрыть, но
uczuła jego skutki, через некоторое время ощутила
pod wpływem moralnego cierpienia последствия этой истории; под
i obawy влиянием душевных мук и страха
przed mężem, który ją bardzo перед мужем, который очень ее
kochał, a nieprędko miał wrócić, любил и вскоре должен был
dostała rozstroju umysłowego. возвратиться, женщина сошла с
ума.
Całymi dniami siedziała w niemym Целыми днями она сидела в немом
pognębieniu, a gdy отчаянии, а когда у нее родился
urodziło się jej dziecko, chodziła z ребенок, ходила с
nim po drogach, ним по дорогам в поисках
poszukując «ojców», którzy mieli od "отцов",
niej odebrać swą намереваясь отдать им их
własność. "собственность".
Nareszcie ciotka moja, mieszkająca В конце концов, моя тетушка,
w жившая в
sąsiedniej wsi, ulitowała się nad соседней деревне, сжалилась над
biedną kobietą, która бедной женщиной, к которой
zresztą już nigdy nie odzyskała так и не вернулся
zmysłów, zwłaszcza iż разум, - тем более, что и муж ее
mąż się zabił — i wzięła na покончил с собой, - и взяла
wychowanie dziewczynkę. девчушку на воспитание.
Wiedząc o tym wszystkim, byłem dla Зная обо всем, я был с
niej ojcowsko ней по-отцовски
czuły i zdawało mi się, że raczej заботливым, и мне казалось, что я
targnąłbym się na скорее покусился бы на
świętość niż na ten owoc святую, чем на этот плод
nieszczęścia, na tę żywą несчастья, на это живое
skargę przeciw zbrodni. свидетельство преступления.
Upłynęło lat kilka i nareszcie, Прошло несколько лет, и вот
dzięki tej mojej czułości, благодаря моей заботливости,
odnawianej podczas возобновлявшейся во время
15

corocznych przyjazdów do ciotki na коротких приездов к тетушке на

wakacje, каникулы,
dziewczyna miała zostać matką. девушка оказалась беременной.

Przysięgam z całą Я искренне клянусь,

szczerością, że tego nie chciałem, że что не хотел, что не будь в этом
w przeddzień mojej winy byłbym się моей вины, сама мысль о
oburzył na samą myśl o niej, подобном поступке привела бы
że jakiś szatan, tkwiący w moim меня в ярость. Будто какой-то
organizmie, porwał mnie дьявол, живущий в моем
przemocą i unurzał w grzechu, że ani организме, заставил меня
na chwilę nie совершить насилие, грех, хотя я ни
straciłem świadomości sromoty на минуту не утратил понимания
mojego czynu, że позорности своего поведения, а
spełniwszy go, byłbym się zgodził na сотворив его, был готов на все,
pokutę w ciele только чтобы уменьшить
najnędzniejszego zwierzęcia, aby последствия своего зверства,
tylko on nie istniał i чтобы бы его не было и память о
pamięć o nim znikła. нем исчезла.
Opluwałem swoją duszę, Я испачкал свою душу,
sumienie, wolę, krew, nerwy, nie совесть, волю, кровь, нервы, я
widziałem wokoło ani понимал, что вокруг нет ни
jednej tak podłej istoty, która by nie одного, самого подлого существа,
miała prawa которое не имело бы права
spojrzeć na mnie ze wzgardą. смотреть на меня с презрением.
Wszystkie rozmyślania Но сколько бы я не размышлял
nie doprowadziły mnie do żadnej - я не видел выхода из
drogi wyjścia. создавшегося положения
Postanowiłem więc uciec z miejsca и тогда решил бежать с места
występku i od mojej своего преступления и от своей
ofiary w dziecinnym złudzeniu, że жертвы с детской иллюзией, что
ona wynajdzie jakiś кто-нибудь ей поможет,
ratunek albo też że czyjaś nieznana что чья-то
ręka rozplącze ten чужая рука распутает этот
przeklęty węzeł. проклятый узел.

Rozcięła go - ale dziewczyna, która Его и распутали - но это была

przepadła bez wieści, kryjąc nie сама девушка, которая пропала без
16

tylko swoją, ale moją вести и скрыла не только свой, но

hańbę. и мой позор.
Kiedy mi o niej wspomniała ciotka, Тетушка, когда мы впоследствии о
dodała z ней вспоминали, говорила с
odrazą: «Poleciała pewnie do swych отвращением: "Поди побежала к
ojców, своим отцам,
kanalia!». каналья!"
Ja milczałem i nie obroniłem jej ani Я молчал и ни словом ее не
słowem”. защитил".

Inny ustęp: А вот другой отрывок:

„Po śmierci ojca zostało nas dzieci "После смерти отца нас осталось
czworo — четверо детей - все
wszyscy pełnoletni. совершеннолетние.
Ponieważ byłem najstarszy, a przy Поскольку я был старшим и
tym używałem sławy człowieka пользовался славой человека
nieskazitelnego, więc безупречного,
dwaj młodzi bracia i siostra zgodzili два моих младших брата и сестра
się na mój podział согласились, чтобы я поделил
majątku. наследство.
Należały do niego, oprócz gotówki, Помимо денег, в него входили
dwie два земельных надела и выплаты
nieruchomości i sumy hipoteczne. по закладной.

Rozpocząłem rachunek bardzo Я честно начал делить имущество,

sumiennie, ale w dalszym jego ciągu однако в ходе дальнейших
powoli coraz bardziej obniżałem расчетов каждый раз все больше
nominalną wartość снижал номинальную стоимость
mojej części, a przeceniałem działy своей части и повышал стоимость
rodzeństwa. частей своих родственников.

Ostatecznie przyznałem sobie В конце концов, я присвоил себе

znacznie więcej, niż mi значительно больше, но сделал это
się należało. Zrobiłem to również bez без малейшего намерения нанести
uprzedniego ущерб своим близким, при этом
zamiaru skrzywdzenia rodzeństwa, прекрасно осознавая, что
nie tracąc ani поступаю плохо, и не теряя
świadomości postąpienia źle, ani желания поступать хорошо.
17

chęci postąpienia
dobrze.

Jaka siła zwalczała wszystkie Какая сила победила мои

skrupuły i zmusiła сомнения и заставила совершить
mnie do niecnoty? Nie umiem jej обман? Не знаю, как это назвать".
nazwać”.

Inny ustęp: Еще отрывок:

„Raz przyszedł do mnie kolega "Однажды пришел ко мне
szkolny, z którym школьный товарищ, с которым мы
pozostawałem niegdyś w некогда были приятелями, и
serdecznych stosunkach, попросил, чтобы я помог ему
prosząc o pomoc w zdobyciu jakiejś получить какое-нибудь место.
posady.
Był to nędzarz, wysmagany przez Это был бедный человек с
los, nieumiejący wielkim нелегкой судьбой, не обладающий
rozumem i uczciwością zabezpieczyć большим умом и не умеющий
się przeciw jego справиться со своим бедственным
poniewierce. положением…

Rzeczywiście, kilku wpływowym Конечно, я порекомендовал

znajomym poleciłem biedaka, ale ci беднягу нескольким влиятельным
nie chcieli czy nie знакомым, но те либо не хотели,
mogli dać mu pracy. либо не могли его взять.

Wkrótce pewna instytucja Вскоре одна организация

zaofiarowała mi zyskowną synekurę,
którą przyjąłem.
W tej chwili stanął mi przed oczami
mój kolega z
wychudzoną twarzą i wytartym
ubraniem.
предложила мне синекуру,
которую я охотно принял.
В ту же минуту перед моими
глазами встал давний приятель, с
осунувшимся лицом и в вытертом
костюме.

On na to "Он не подходит", - сказал я себе,

stanowisko niewłaściwy — и говоря это, ясно понял всю
powiedziałem sobie, a подлость своего увиливания,
mówiąc to, pojmowałem jasno однако от должности не отказался.
18

niegodziwość tego
wykrętu.
Nie cofnąłem się jednak — i co mnie Но что мне помешало? Что за
powstrzymało? Jaka piekielna moc адская сила мной управляет? Воля,
mną rządzi? Woli, непоколебимая воля!"
niezłomnej woli!”.
Inny ustęp: Следующий отрывок:
„Wychodząc z banku, znalazłem na "Выходя из банка, я заметил на
schodach jakąś лестнице какой-то пакет,
paczkę. Schowałem ją do kieszeni i машинально сунул его в карман и
otworzyłem dopiero открыл только дома. В нем лежало
w domu. Zawierała 12000 rs. 12 000 рублей.
Pierwszem wrażeniem Первой реакцией была радость от
przy tym odkryciu była radość z обладания такой значительной
posiadania tak znacznej суммой.
sumy.
Po chwili jednak uświadomiłem Но через минуту я понял, что эти
sobie, że jest ona деньги - чужие и я их должен
cudzą własnością, którą powinienem вернуть.
oddać. Komu? To Кому?
przekonanie, że owego kogoś nie Мысль, что я не знаю этого
znam, że on o zwrot человека и что никто не упоминал
pieniędzy nie upomina się, sprawiało о возврате денег, доставила мне
mi dziwną необычайную радость.
przyjemność.
Zacząłem snuć przypuszczenia, które Тем не менее, я начал строить
ją догадки: кому могла бы
powiększały: suma ta mogła należeć принадлежать эта сумма?
do banku, który o Возможно, банку, который
swej stracie zamilczy; do умолчал о своей утрате, или
cudzoziemca, który wyjedzie выехавшему за границу
za granicę, zwątpiwszy o możliwości иностранцу, который не верил, что
odzyskania zguby; ее можно отыскать, или глупцу,
do prostaka, który nie wie nic o ничего не знавшему о способах ее
sposobach publicznego публичного поиска и т. д.
poszukiwania jej itd.

Kilkakrotnie szepnęła mi natrętna Неоднократно одолевала меня

19

myśl, że powinienem zrobić настойчивая мысль, что я обязан

ogłoszenie w pismach, ale
ją odegnałem.
Dlaczego ja mam się tym trudzić?
Czyż
tego nie powinien zrobić sam
poszkodowany?
сделать письменное заявление, но
я ее прогонял.
Почему это должен делать именно
я?
Разве это не обязанность самого
пострадавшего?

Uwolniłem się wszakże od Тем не менее, я перестал читать

obowiązku czytania we объявления в газетах.
wszystkich gazetach.
«To jest niepodobieństwem - "Это не непорядочность, - убеждал
rzekłem sobie - dość, gdy przeglądać я себя, - довольно, если я буду
będę dziennik просматривать самое популярное
najbardziej rozpowszechniony». издание".

Ale przez trzy dni Но за последующие три дня я

wcale nie zajrzałem do inseratów, вообще не заглянул ни в одно
odczytując jedynie объявление, читал одни только
tekst i to bardzo статьи, и те с большой
ostrożnie. осторожностью.
Czwartego dnia uczułem На четвертый я ощутил муки
niepokój w sumieniu, postanowiłem совести и решил, наконец, читать
więc odczytać объявления в той газете, где их
ogłoszenia w piśmie najbardziej печатают больше всего.
niemi zapełnionym.

Ani wzmianki o zgubie! Однако никаких сообщений о

потере мне не попалось.

Śmiało biorę do ręki inne Уже смело беру в руки другие

gazety — to samo milczenie.
«Albo moje
przypuszczenia były trafne -
pomyślałem sobie -
albo ogłoszenie pomieszczono w
numerach
газеты - все то же молчание.
"Либо мои
предположения были верны, -
подумал я, -
либо сообщение было в
предыдущих номерах".
20

poprzednich».
Nie chciało mi się ich odszukiwać w Но не искать же его в мусорной
porzuconych papierach. корзине!
Upłynęły dwa miesiące, podczas Прошло два месяца, и я привык
których oswoiłem считать найденную сумму своей.
się ze znalezioną sumą jako moją.

Dyrektorowi banku В это время директор банка

wyprawiono ucztę jubileuszową, na справлял юбилей,
którą i ja на который и я получил
otrzymałem zaproszenie. приглашение.
Przy kolacji pewien podpity Во время общего разговора один
przemysłowiec w głośnej rozmowie подвыпивший фабрикант начал с
zaczął bardzo большим презрением отзываться о
wzgardliwie odzywać się o человеческих инстинктах.
instynktach ludzkich.
- Sam pan w to nie wierzysz? - "Вы действительно так считаете?"
zauważył mu - спросил
jubilat. юбиляр.
-Nie wierzę! - zawołał fabrykant. - "Я в этом убежден! - ответил
Dam panu фабрикант.
dowód: przed dwoma miesiącami И вот вам доказательство: два
zgubiłem w waszym месяца тому назад я потерял в
banku 12000 rs. i nie zrobiłem o tym вашем банке 12 000 рублей и не
najmniejszego дал по этому поводу никакого
ogłoszenia, gdyż nie chciałem, ażeby объявления: не хотел,
znalazca, чтобы тот,
wziąwszy moje pieniądze, jeszcze w кто нашел и взял мои деньги, еще
dodatku и смеялся над моей глупой
uśmiechnął się złośliwie z mojej надеждой
głupiej nadziei, że on их вернуть".
mi je zwróci.
Argument był silny. Это был сильный аргумент.
-A właśnie, że je zwrócę, skoro -"А я возьму и верну, так как
wiem, że do pana теперь знаю, что они ваши", -
należą - rzekłem uroczyście. сказал я торжественно.

Zdumione oczy obecnych zwróciły Изумленные взоры всех

21
się na mnie.
-Pan je znalazłeś? — spytał
fabrykant zmieszany.
— Tak.
- A dlaczego pan nie ogłosiłeś?
- Bo uważałem, że był to interes i
obowiązek
właściciela, tym bardziej, że mógł się
ktoś inny do nich
przyznać.
Wypowiedziałem ten frazes z takim
przekonaniem,
jak gdyby on wyszedł z poważnego
namysłu i prawego
sumienia.
Naturalnie pesymista odwołał zaraz
swoje
zniewagi przeciw naturze ludzkiej, a
nazajutrz we
wszystkich pismach brzmiała sława
mojej uczciwości.
A ja, słuchając jej, znowu plułem w
siebie”.
Gdy zastępca bezimiennego autora
skończył закончил чтение и спросил членов
czytanie, zapytał członków klubu:
- Czy przyjmiecie go?
-Przyjmiemy - oświadczyli
jednogłośnie.
-Nazywa się Wacław Urbin.
присутствующих обернулись ко
мне.
"Вы их нашли?" - спросил
ошеломленный фабрикант.
-"Да".
- "А почему же вы не дали
объявление?"
- "Потому что считал, что это
должен сделать владелец, и
потому, что их мог
попытаться присвоить кто-то
другой".
Я проговорил эту фразу с такой
уверенностью, как будто она была
результатом серьезных
размышлений и чистой совести.
Естественно, пессимист
моментально отказался от своих
выпадов против человеческой
природы, а назавтра во всех
газетах появились статьи о моей
удивительной честности.
А я… читая их, я вновь презирал
себя".
Ходатай безымянного автора
клуба:
- Вы его принимаете?
- Принимаем! - отозвались они
единодушно.
- Его имя Вацлав Урбин.
22
- Urbin? - powtórzył z najwyższym
zdziwieniem
prezes stowarzyszenia.
II
Przyjęcie Urbina do klubu było
wypadkiem bardzo
ciężkim.
Naprzód, stowarzyszenie zawiązało Во-первых, клуб образовался из
się niemal od razu w obecnym
składzie jako kółko przyjacielskie, z пор не принял ни одного нового
ludzi dobrze wzajem znajomych, i
właściwie dotąd nie
wprowadziłożadnego nowego
członka.
Po wtóre,
zaznaczone na poprzednim
posiedzeniu
niebezpieczeństwo zdrady tajemnic i
dostrzeżone próby
w tym kierunku rzuciły popłoch.
Po trzecie,
dopuszczenie jeszcze jednego
człowieka do znajomości
sekretnych wyznań przejmowało
każdego jeśli nie
strachem, to niechęcią.
Wszyscy oni bowiem,
zakładając klub, mieli dość odwagi
do szczerego
otwarcia przed sobą swych dusz, ale
gdy pierwszy zapał
ochłódł, gdy owe spowiedzi,
własnoręcznie spisane,
spoczywały w skrzyni, skąd mogły
być skradzione i
- Урбин? - пораженно повторил
председатель.
II.
Вопрос о принятии Урбина
оказался непростым.
круга хороших знакомых и до сих
члена.
Во-вторых,
обсуждавшаяся на последнем
заседании угроза разглашения
тайн и наблюдавшиеся
осторожные попытки извне
проникнуть в них вызвали
переполох среди членов клуба.
В-третьих,
допуск еще одного человека до
секретных признаний вызывал у
каждого если не страх, то во
всяком случае сопротивление.
На момент основания клуба все
обладали достаточной смелостью
для того, чтобы искренне открыть
перед окружающими свои души,
но когда прошел первого пыла, все
осознали, что собственноручно
написанные исповеди находятся в
ящике, откуда могут быть
украдены и использованы во вред
23

złośliwie zużytkowane, gdy do nich признававшимся. А теперь

teraz dano
swobodny dostęp członkowi
nowemu, niemiłe dreszcze
obiegły szachistów.
Nadto dołączyła się jeszcze jedna
okoliczność: Urbin nie był im obcy;
wszyscy
pozostawali z nim w dalszych lub
bliższych stosunkach
i wszyscy - jak tego wymaga życie -
grali przed nim
komedię, którą on teraz miał
przejrzeć zza kulis.
новичок получал к ним свободный
доступ, и "шахматистов" заранее
охватила дрожь неприязни.
К этому добавлялось еще одно
обстоятельство: Урбин не был для
них чужим, все они состояли с
ним в дальних или близких
отношениях и все - как того
требует жизнь - ломали перед ним
комедию, на которую он теперь
мог взглянуть из-за кулис.

A i on Однако и сам он,

sam uległ bardzo naturalnej febrze: поддавшись естественному
w pierwszym порыву и совершенно искренне
uniesieniu odsłonił swe życie рассказав о своей жизни приятелю,
przyjacielowi, ale skoro теперь ощущал горячий стыд,
nadeszła chwila ukazania całej jego готовясь предстать во всей наготе
nagości innym, перед теми,
którzy dotychczas patrzyli na niego z кто до тех пор смотрел на него с
szacunkiem, a уважением и даже восхищением.
nawet podziwem - uczuł gorąco
wstydu.
Niepodobna Но отступать было некуда - и
wszakże było cofnąć się — i Urbin Урбин прибыл на собрание
przybył na zebranie клуба.
klubu.
Był to mężczyzna trzydziestoletni, a Это был тридцатилетний мужчина,
tak chudy, że настолько худой, что
prawie znikły mu mięśnie. казалось, будто у него почти нет
мышц.
Z twarzy, ocienionej Лицо, оттененное темными
brunatnymi włosami i jaśniejszym волосами и более светлой бородой,
zarostem, bił jakiś производило аскетическое
namiętny ascetyzm. впечатление.
24

Piwne oczy gorzały mu mocno, a Ярко горели глаза цвета пива, а

na ustach ważył się wyraz wielkiego
znużenia czy też
boleści.
Można by go nazwać przystojnym,
gdyby nie
był zbyt chudym i zbyt długim. Za
długą miał twarz, za
długi nos, brodę, całą wreszcie
postać.
Prezes powitał go życzliwie i
ośmielająco.
губы выражали огромную
усталость или болезнь.
Все в Урбине было слишком
длинным: лицо, нос, подбородок и
фигура. Тем не менее, будь он не
таким худым и высоким, его
можно было бы назвать красивым.
Приветствие председателя было
доброжелательным и
ободряющим.

- Jeżeli uroczyste przysięgi ludzkie w - Если торжественные клятвы

poważnych людей в важных предприятиях
przedsięwzięciach mogą mieć jakąś имеют какую-то
moc, to ma ją силу, то этой силой
nasza, którą zobowiązujemy się мы обязуемся
przed tobą — od chwili перед тобой - а после вступления
wstąpienia do klubu przestajemy być в клуб мы становимся товарищами
dla siebie panami - что ни одно слово из твоей
- że ani jedno słowo twojej исповеди не выйдет за пределы
spowiedzi nigdy nie клуба.
wyjdzie po za nasze myśli.
Nawzajem ty nam Взамен ты
przysiężesz, że pozostaniesz niemym поклянешься, что останешься нем
dla świata co do перед лицом света в том,
tajemnic naszych, które masz prawo что касается наших тайн, которые
poznać. ты имеешь право узнать.
W tej skrzyni leżą spisane nasze В этом ящике лежат написанные
wyznania, które wolno ci нами признания, которые ты
odczytać. можешь прочесть.
Artykuł 15 statutu zastrzega, że В пункте 15 нашего Устава
gdyby говорится, что
którykolwiek z członków zdradził если кто-нибудь из членов клуба
najdrobniejszą поделится хотя бы самой малой
cząstkę sekretów stowarzyszenia, толикой секретов товарищества,
25
inni ogłaszają
publicznie, w sposób przez się
wybrany, jego własnoręcznie spisane
zeznanie wraz z dodatkiem ustnych
objaśnień.
Dotychczas nie potrzebowaliśmy
używać tej broni i zapewne jej nie
użyjemy.
Nie uznajemy bowiem żadnego z
naszych towarzyszów
zdolnym do popełnienia takiej
niecnoty, zwłaszcza że
ona nie tylko naraziłaby honor wielu Она не только очернила бы доброе
ludzi, ale
zniszczyłaby pożyteczną instytucję.
Nazwaliśmy ją
klubem szachistów dlatego, ażeby
zakryć przed tłumem скрыть от людей нашу истинную
rzeczywisty nasz cel i tym
swobodniej móc pracować.
Cel ten zaś polega na zebraniu ze
szczerych spowiedzi
członków materiału
psychologicznego, który by nam
pozwolił rozświetlić trudną i
powikłaną zagadkę prawie
powszechnej dwoistości, a nieraz
wielolicowości natury
człowieka.
Nie będę ci tłumaczył tego
szczegółowo, bo
sam to zrozumiałeś w swoim
życiorysie.
то остальные
публично оглашают его
собственноручно
написанное признание,
сопровождая его устными
объяснениями.
До сих пор нам не приходилось
использовать это оружие.
Надеемся, что не придется и
впредь.
Пока ни один из членов нашего
клуба не был способен на такую
подлость.
имя многих, но и
уничтожила бы полезную
организацию.
Мы назвали ее клубом
шахматистов для того, чтобы
цель и иметь возможность
свободно работать.
Цель эта состоит в собрании
психологического материала -
искренних исповедей членов
клуба, - который позволил бы
решить трудный вопрос о почти
всеобщей двойственности при
одновременном величии природы
человека.
Не стану объяснять тебе этого в
деталях, ты сам пишешь об этом в
своей исповеди.
26

Nie Ты пришел
przyniosłeś z sobą na świat żadnych в этот мир без плохих
złych skłonności, наклонностей,
pragnąłeś być uczciwym i mimo to старался быть честным и все же
dopuściłeś się произвел ряд действий, к которым
szeregu czynów, do których sam сам испытываешь моральное
czujesz wstręt moralny. отвращение.

W podobnym położeniu znajdujemy Мы все находимся в подобном

się wszyscy.
Otóż staje przed nami ciekawe
pytanie psychologiczne: czy
przyczyna tych zboczeń tkwi w
naszej organizacji, czy
w jakiejś osobnej chorobie woli, czy
w warunkach
życia?
Na pytanie to nie można dać
odpowiedzi inaczej,
tylko po zbadaniu rzetelnych, żadną
obłudą lub
skrupułami niesfałszowanych
spowiedzi dusz, które
umieją się
obserwować.
положении.
И это ставит перед нами важный
психологический вопрос: где
находится причина этих
отклонений - в нашей природе, в
какой-то особой болезни воли или
в условиях жизни?
На этот вопрос невозможно
ответить иначе, как исследовав
добросовестные и честные,
лишенные притворства или
стеснения, не
сфальсифицированные исповеди
людей, которые умеют за собой
наблюдать.

Gdy zgromadzimy Когда мы наберем достаточно

wystarczający materiał, jeden z nas материала, один из нас
przerobi go na переработает его
dzieło naukowe. для науки.

- I mnie -rzekł Urbin -od dawna - И меня уже давно занимает этот
zajmowała вопрос, хотя я и не нашел пути его
ta kwestia, chociaż nie wpadłem na разрешения, - сказал Урбин. - Я
właściwą drogę jej считаю, что ваша идея является
rozwiązania. Rzeczywiście wasz лучшей, а может быть, и
pomysł jest najlepszy i единственной.
może jedyny.
27

Co zaś do mojej osoby, zdaje mi się, Думаю, что я в значительно мере

że сумею расширить имеющийся у
ten materiał pomnożę bardzo obficie. вас материал.
Zawsze usiłowałem być jednolitym i Я всегда старался быть цельным и
uczciwym, ale dziś ta chęć честным, а теперь это стало моей
stała się we mnie manią, манией, самым горячим желанием,
pragnieniem, górującym ponad которое преобладает над всеми
wszystkimi innymi. другими.

Mimo wszakże tego pragnienia, Но, несмотря на горячее желание,

mimo boleści, jaką uczuwam po
tylokrotnym
przeniewierzeniu się mu, z
doświadczeń przeszłych i ze
znajomości natury swojej wnoszę, że
nie osiągnę nigdy
celu i że ciągle dopuszczać się będę
rozmaitych
obrzydliwości moralnych.
я не могу противиться влиянию
разъедающей меня болезни, и на
основании прошлого опыта и
знания своего характера заявляю,
что никогда не смогу достигнуть
цели и постоянно буду допускать
нарушения морали.

Jestem też bezmiernie Я чувствую себя безмерно

nieszczęśliwym, gdy myślę, że dojdę несчастным при мысли, что мне
do kresu życia ze придется себя презирать до самого
wzgardą dla siebie. конца жизни.

Dotychczas ani razu nie panował w До тех пор членами клуба никогда
klubie не овладевало такое трагическое
szachistów tak tragiczny nastrój. настроение.
Jego członkowie mieli У его членов были серьезные
istotnie poważne zamiary, ale намерения, но время от времени
przykre uczucia starali się они старались ослабить
od czasu do czasu osłabiać мучительные ощущения
rezygnacją. покорностью.
„Cóż robić, "Что сделаешь, если мы такие!" -
kiedy tacy jesteśmy!” -powtarzali. повторяли они.
Urbin wypłaszał tę Урбин лишил их этого утешения.
pociechę.
- Nie chodzi mi tu wcale o obłudę - - Я веду речь не о лицемерии, -
28

mówił z говорил он все со большим

coraz większym przygnębieniem.
Może ona być
niesympatyczną, nawet szkodliwą,
ale nie jest ani
głupią, ani nieuleczalną.
унынием.
- Оно может считаться дурным и
даже наносить вред, но оно не
глупо и не бесполезно.

Wszystkie istoty, które Все существа, которые ведут

prowadzą walkę o byt, muszą być борьбу за существование, должны
obłudne. быть хитрыми.

Jeżeli ptak, przytuliwszy się do Если птица, прижавшись к дереву,

drzewa, naśladuje kawałek jego прикидывается кусочком его коры,
kory, ażeby się obronić przed чтобы защититься от врага, или
nieprzyjacielem, lub udaje притворяется мертвой, то я ее
martwego, to go rozumiem i ganić понимаю и не могу обвинить.
nie mogę.
Jeżeli ktoś gra rolę mojego Если кто-то играет роль моего
przyjaciela, ażeby mnie oszukać, to друга, чтобы меня обмануть, то я
również go rozumiem, chociaż ganię. тоже его понимаю, хотя и
обвиняю.
To są czyny świadomie zamierzone i Это поступки осознанные,
wypływające z woli. намеренные и совершаются по
желанию.
Najpodlejszy występek, dokonany w Даже самый подлый поступок,
zgodzie z nią, совершенный таким образом,
sprawia mi mniejszą odrazę niż волнует меня меньше, чем дурное
najmniejsze поведение против воли.
wykroczenie wbrew chęci.
Bo czyż to nie oburza, że ja, Разве это не ужасно, что я, человек
człowiek ukształcony, rozważny, образованный, рассудительный,
szczerze pragnący искренне желающий добра, не
dobra, nie mam tak marnej siły, обладаю такой ничтожной силой,
jakiej potrzeba dla которая требуется для отказа от
powstrzymania się od kroku, na шага, о котором до этого я думать
który przedtem się не мог без содрогания?
wstrząsam?
Nie zmusza mnie do niego ani Меня не вынуждали к нему ни
29

gwałtowna дикое вожделение,

żądza, ani interes, ani rachuba, nic — ни интерес, ни расчет, ничего, и
a jednak z całą несмотря на это, я с полным
moją wiedzą i zasadami moralnymi осознанием своих моральных
włażę w jakieś принципов постоянно оказываюсь
błotko, które mi cuchnie. в вонючем болоте.

Parę kieliszków alkoholu, Несколько рюмок алкоголя, часто

często tylko dobry humor i pustota просто хорошее настроение и
lub lenistwo w праздность, или лень, нежелание
zwalczaniu pokusy — i ot, z idealisty бороться с искушением, - и вот
robi się идеалист превращается в обычную
zwyczajny prosiak. свинью.

W tej chwili rozprawiam o tej Сейчас я проклинаю свое

ohydzie, czuję w duszy jej niesmak, поведение, ощущая в душе его
piętnuję się i мерзость, хлещу себя и клеймлю
chłoszczę za nią, a za godzinę wyjdę позором, а через час откуда-нибудь
stąd, ponętna появится соблазнительная
kobietka otrze się o mnie — i cała женщина, я отброшу все эти
mądrość, cała мысли и мудрость в придачу, и мое
skrucha pryśnie jak bańka mydlana. раскаяние лопнет как мыльный
пузырь.
Czy to nie głupie, Разве это не глупо, не подло, и не
nie podłe i nie rozpaczliwe? безрассудно?

-Wychowanie - prawił dalej - i - Воспитание, - говорил он далее, -

wszystkie и все более поздние
późniejsze wpływy uszlachetniające облагораживающие влияния
starają się o to направлены лишь на то, чтобы мы
tylko, ażebyśmy umieli na pamięć выучили правила морали и
reguły moralne i осознали их ценность.
uznawali ich wartość.

No, ja i wy umiemy je na pamięć, Но и вы и я знаем их на память,

szanujemy ich wartość — i cóż z признаем их ценность - и что с
tego? того?
30

Włażą one w Они присутствуют в наших

nasze myśli, rozpływają się w мыслях, распространяются на
naszych uczuciach, ale наши чувства, но далеко не всегда
nie wsiąkają w naszą wolę. достигают воли.

Niechaj ktoś tak mnie Пусть кто-нибудь воспитает меня

wychowa i tak umoralni, ażebym nie и так внушит мне правила морали,
zdołał nic takiego чтобы я не смог ничего такого
popełnić, co dla tych myśli jest сделать, чтобы я стал
głupie, a dla tych uczuć невосприимчивым для этих
wstrętne. мыслей и чувств.

Niech mnie kto nauczy tego, Я хочу, чтобы кто-нибудь меня

ażebym, będąc научил, как быть человеком
człowiekiem rozumnym i uczciwym, разумным и честным, не
nie zajrzał заглядывать в карты к противнику,
przeciwnikowi przy grze w karty, nie не уводить хорошенькую
uwiódł ładnej женщину, которая не оказывает
kobiety, która nie stawia oporu, сопротивления, не закрывать глаза
ażebym nie zamknął на чужие несчастья и т. д.
oczu na cudzą niedolę itd.

Powiedzcie mi szczerze, czy Скажите мне честно, кто-нибудь из

którykolwiek z was potrafi tak mnie вас сможет так воспитать себя или
lub siebie меня?
ukształcić?

Milczeli. Молчание.

- A czy może zbadaliście, dlaczego - А может, вы изучали, почему

ludzie zacni w люди сильны в теории, но бывают
teorii są niegodziwcami w praktyce? негодными практиками?

-Zbieramy dopiero materiał - - Мы только собираем материал, -

odezwał się отозвался председатель.
prezes.
- Ha, będę go zbierał z wami, ale - Хорошо, я буду собирать его
jeżeli po вместе с вами, но если по
31

upływie pewnego czasu nie прошествии некоторого времени

wydobędziemy z niego мы не получим решения этой
rozwiązania zagadki, machnę ręką na загадки, то я махну рукой на весь
cały wasz bzdurny ваш дурацкий клуб и организую
klub i założę inny. A wiecie jaki? другой. Знаете, какой?

Taki, w którym by Такой, в котором бы члены искали

członkowie wynajdywali sposoby способы превращения людей
przerabiania ludzi теоретически честных, но
uczciwych w teorii, a niemoralnych аморальных, в практических
w praktyce na законченных негодяев, подлых и в
skończonych łotrów, podłych w woli воле, и в поступках, но цельных.
i w czynie,
jednolitych.

Dla ogółu, dla świata wszystko Миру не важно, кто будет его
jedno, czy идеологом - носитель порока или
mu wyrządza krzywdy ideolog, czy никчемный бездельник: как
nicpoń, a минимум, этот бездельник будет
przynajmniej ci nicponie będą счастливым, так как он будет
szczęśliwi, bo się свободен от внутренних
uwolnią od wewnętrznego раздвоений и разногласий.
rozdwojenia i rozdźwięku.

Ale dosyć już na dziś filozofii. Ну ладно, на сегодня философии

достаточно.
Pożegnam was, bo Я с вами прощаюсь, так как
muszę wyjść na spotkanie pewnej должен идти на встречу с некой
pokusy, która mi соблазнительницей, которая
drogę zachodzi i której попалась мне на пути, и которой я,
prawdopodobnie ulegnę. вероятно, поддамся.
Mam Надеюсь,
nadzieję, że z niej dostarczę wam что получу от нее для вас
dużo pouczającego много поучительных
materiału. материалов.
- Dobry z niego nabytek - rzekł - Он для нас хорошее
prezes. приобретение, - сказал
председатель.
32

- Radykał -wtrącił ktoś z boku. - Радикал, - вставил кто-то сбоку.

Inni pogrążyli się w zadumę. Остальные погрузились в
раздумья.

III III.
Ze wszystkich woni najlotniejszą, ze Нет в мире более стойкого запаха,
wszystkich более слышимого звука и более
dźwięków najdonioślejszym, ze яркого света, распространяющего
wszystkich świateł свет далее всех светил, чем
najdalej promieniejącym — jest сплетня.
plotka.

Gnijący trup Запах гниющего трупа слона

słonia rozpościera odór na milę, распространяется на милю, звук
armata forteczna крепостной артиллерии слышен за
rozsyła swój huk na dwie mile, две мили,
płonące miasto rzuca горящий город виден за несколько
łunę na kilka mil, obmówiony миль, а человека, про которого
człowiek obciąga nieraz пустили сплетню, не раз обсудит
swoją niesławą cały glob ziemski. весь земной шар.

My w Warszawie Сколько раз мы, жители Варшавы,

przeżuwaliśmy plotki o Eminie обсуждали сплетни о живущем в
baszy, przebywającym центральной Африке Эмине-баши,
we wnętrzu Afryki, o prezydencie об американском президенте или
amerykańskim lub китайском вице-императоре?.. То
vicecesarzu chińskim, a to samo же происходит в Швеции,
robiono w Szwecji, Испании, Англии - всюду.
Hiszpanii, Anglii — wszędzie.

Jest to najzupełniej Дело это совершенно естественное

naturalnym i usprawiedliwionym. и практически узаконенное,
Śród przedmiotów поскольку для человека самым
wiedzy najciekawszym jest dla интересным предметом для
człowieka człowiek. изучения является человек.
33

Od
czasu do czasu napada nas chęć
przeniknięcia tajemnic
słońca lub księżyca, roślin lub
wulkanów, ale
najstalszym i najgorętszym
pragnieniem naszym jest
chęć przeniknięcia tajemnic
ludzkich.
Zadanie to o tyle
trudne, o ile ponętne, gdyż korona
stworzenia składa się
z istot najdoskonalszych, ale i
najobłudniejszych.
Временами
на нас нападает желание
проникнуть в тайны солнца или
луны, растений или вулканов, но
самым постоянным и горячим
нашим стремлением является
желание проникнуть в людские
тайны.
Задача эта настолько же
заманчива, насколько трудна,
потому что венцом творения
являются не только самые
совершенные, но и самые
лицемерные существа.

Włóczy się po świecie od wieków Из века в век бытует мнение, что

bajda, że każdy люди хуже всего знают самих себя
najmniej zna samego siebie, a daleko и лучше всего тех, кто их
lepiej innych. окружает.

Że w niej nie tli się ani iskierka Но в нем нет ни малейшей толики,
prawdy, dostrzec łatwo, ни искорки правды, и это легко
porównawszy naszą wiedzę o sobie z понять, сравнив то, что мы знаем о
wiedzą innych o себе, с тем, что знают о нас
nas. другие.
Jeżeli zaś takie porównanie Дав себе труд задуматься над этим
przeprowadzimy w сравнением, мы придем к выводу,
szerokiej mierze, to dojdziemy do что человек имеет такое же право
wniosku, że człowiek рассуждать о человеке, как
ma takie samo prawo wyrokowania o муравей о муравье.
człowieku jak
mrówka o mrówce.
I one przecież porozumiewają się И хотя в процессе совместной
wzajemnie, karzą, tworzą деятельности познание все-таки
społeczeństwa i przedsiębiorą происходит, люди знают о себе
wspólne wyprawy, jednakże każda несравненно больше, чем о
daleko więcej wie o других, образ мыслей которых они
34

sobie niż o innych, których ustroju даже приблизительно не смогли

nie umiałaby бы объяснить.
objaśnić w najprostszym szczególe.

Ale mrówki są o Муравьи намного мудрее людей,

tyle mędrsze od ludzi, że milczą i nie потому что молчат и не
wyrokują o высказывают
swoich towarzyszkach, своего мнения о товарищах, не
nie piszą swoich dziejów, nie описывают своих деяний и не
wydają sądów równie stanowczych судят настолько же решительно,
jak na niczym насколько безосновательно.
nieopartych.

Może nie ma między czytelnikami Вряд ли среди читающих эти

tych строки есть хотя бы один, который
słów ani jednego, który by бы многократно не убеждался в
wielokrotnie nie znalazł się явном несоответствии своих
wobec jaskrawej sprzeczności внутренних побуждений тому, как
między istotnymi окружающие объясняют его
pobudkami swych czynów a tymi, поступки.
które mu inni
przypisują.

Wzruszył cię los jakiejś biedaczki, Случись вам посочувствовать

którą какой-нибудь бедной женщине и
tajemnie wspierasz; ludzie dostrzegli тайно оказать ей небольшую
twoje sekretne u помощь, как люди, узнавшие о
niej wizyty i mianowali ją ваших секретных визитах,
natychmiast twoją немедленно назовут ее вашей
utrzymanką. содержанкой.
Kupiłeś sobie jakiś szczególnego Приди вам в голову купить
kroju понравившийся и как-то по-
surdut, który ci się podobał; ludzie особенному скроенный костюм,
twierdzą, że chcesz вам скажут, что вы хотите
nim zwrócić na siebie uwagę. обратить на себя внимание.

Idziesz do kościoła, ażeby И даже если вы просто пошли в

się pomodlić; oni utrzymują, że костел, про вас скажут, что вы
35
czynisz to dla
przypodobania się bogatej a
pobożnej ciotce.
Ileż razy
nicpoń, którego samolubną rachubę
nazwano
bezinteresownym poświęceniem,
rozśmiał się szyderczo
lub zacny ideolog, którego
bezinteresowne poświęcenie
nazwano samolubną rachubą,
rozśmiał się gorzko!
Są
nawet charaktery dostojne, które ze характеры, которым доставляет
szczególną
przyjemnością idą gościńcem życia
w niepokalanej
szacie swej moralnej czystości śród
błotnistego deszczu
niegodziwych posądzeń.
Na ich twarzach nie widać
żadnej boleści, przeciwnie –– jakieś
wyniosłe
zadowolenie i dumna wzgarda.
Wobec tej prawie zupełnej
niewiadomości
człowieka o innych ludziach
nieocenioną przysługę
oddaje mu plotka. Jest to zwykle
garść kurzu,
schwytanego w powietrzu około
kogoś i rzucona potem
w oczy innym.
идет в костел не иначе как для
того, чтобы понравиться богатой и
набожной тетке.
Сколько раз
хохотал в душе эгоистичный
расчетливый бездельник, когда
люди называли его поступок
бескорыстной жертвой, и горько
усмехался герой, бескорыстную
жертву которого называли
эгоистичным расчетом!
Существуют даже достойные
особую приятность идти по жизни
в незапятнанном ореоле своей
моральной чистоты среди грязного
дождя позорящих суждений.
Вы не увидите страданий на их
лицах, наоборот - они горды и
получают своеобразное
удовольствие.
В связи с тем, что люди почти
совсем не понимают себе
подобных, неоцененная услуга
возвращается к ним сплетней -
наподобие горсти пыли,
пойманной около одного и
отброшенной в глаза другим.
36
Albo jest to twór, który posiada
czujny
węch, a bardzo stępiony wzrok.
Zwęszy on coś szybko,
ale nie dosłyszy wszystkiego, a nie быстро взвешивают, но почти
dostrzeże czasem
takich dowodów, które same rzucają
się w oczy.
Niepodobna zaprzeczyć, że plotka
daleko bardziej
dogadza ludzkiej ciekawości niż
złości. Ona nie zawsze
bywa potwarzą, najczęściej
informacją. Zwłaszcza zaś
między osobami wysoko
postawionymi a ogółem jest
ona jedyną pośredniczką, roznoszącą
wiadomości.
Jeśli zaś oblatuje cały świat, to Если таким образом они облетают
naturalnie bez
zbytniego wysiłku skrzydeł może
oblecieć największe
miasto.
Nieraz słyszymy, że Warszawa jest
plotkarską.
Zarzut niesłuszny, bo równie
plotkarskim jest Berlin,
Paryż lub Londyn.
Kilka kilometrów przedłużenia drutu
nie stanowi dla telefonu języków телефонного кабеля не влияет на
ludzkich żadnej
różnicy. Tylko połączenia
rozmawiających są liczniejsze
i rozmaitsze.
Похожие на кротов с
чувствительным
обонянием и почти полным
отсутствием зрения, они что-то
никто не слышит и не видит тех
доказательств, которые сами
бросаются в глаза.
Правда, похоже, что сплетни
намного больше удовлетворяют
человеческое любопытство,
нежели злость. Они не всегда
порочат репутацию, чаще
содержат информацию, особенно о
людях высокопоставленных, а в
целом являются лишь способом
доставки новостей.
весь мир, то им не потребуется
особых усилий, чтобы облететь
самый большой город.
Говорят, что Варшава большая
сплетница, но не обольщайтесь: в
Берлине, Париже или Лондоне
сплетен не меньше.
Иное место расположения
телефон человеческих языков.
Меняются только люди и темы.
37
Miasto, w którym osiadł klub
szachistów, liczyło
przeszło sto tysięcy mieszkańców, a
więc nie narażało
plotek na zbyt wielkie zmęczenie.
Mnożyły się też one
bardzo obficie i okrążały klub
stadem brzęczących i
kłujących komarów.
Co prawda, sam on rozdrażnił
ciekawość ludzką.
Naprzód, z wyjątkiem prezesa, nie
posiadał ani jednego dobrego
szachisty, skutkiem czego
nasunął podejrzenie, że pod tym чего возникло подозрение, что под
szyldem ukrył coś
innego.
Po wtóre, otoczył się bardzo ścisłą
tajemnicą i
nie przyjmował nowych członków.
Puszczono w ruch
domyślność: jedni odgadli, że jest to
loża masońska,
drudzy zapewniali, że przybytek gier
hazardowych, inni
— że miejsce schadzek
rozpustniczych itd.
Między tymi
przypuszczeniami odzywała się
również informacja, że клуба рассказывают о своей жизни
członkowie klubu spowiadają się ze
swego życia dla
studiów psychologicznych.
Naturalnie w każdym
wypadku był on przedmiotem
Город, где находился клуб
шахматистов, насчитывал всего
сто тысяч жителей, в связи с чем
ему не хватало поводов для
сплетен.
Поэтому слухи о клубе
шахматистов обильно множились
и окружали его стаей жужжащих
комаров.
Правду сказать, члены клуба сами
раздразнили людское
любопытство.
Во-первых, в нем не было ни
одного хорошего шахматиста, за
исключением председателя, из-за
его названием скрывается что-то
другое.
Во-вторых, он был окружен
тайной и не принимал новых
членов.
Поэтому в ходу были разные
домыслы: одни считали его
масонской ложей,
другие утверждали, что это
игорный притон, третьи
именовали его гнездом разврата и
т. д.
Среди версий затерялась и
истинная информация: члены
для психологических
исследований.
Естественно, при каждом удобном
случае он оказывался предметом
38
zgorszenia i celem
napaści.
Ludzie wszakże mają w swych
duszach
głęboko zakopaną słabostkę do
rzetelności.
Wtedy,
kiedy najbardziej kłamią i
najzawzięciej roznoszą
plotki, chcieliby dotrzeć do prawdy.
Stąd to powstały
ciągle ponawiane usiłowania wejścia
do klubu, ażeby
poznać jego organizację i cele, ażeby
je potem w
szeptach i poufnych zwierzeniach
rozgłosić.
Podkopy te
jednak — jak widzieliśmy —
spostrzegano i niweczono.
Ale nareszcie pewnego dnia wpadła
do plotkarskiego
młyna wieść, że Urbin został do
klubu przyjęty.
Dlaczego on?... W szachy nie grał,
więc jakież miał
kwalifikacje?
Twardy ten orzech gryziono z tym
większą zapalczywością, że Urbin
był w mieście
postacią bardzo znaną, lubianą i
szanowaną, a jako
człowiek zamożny i zajmujący
korzystne stanowisko
radcy prawnego w banku,
осуждения и целью нападок.
Самое большое количество
сплетен порождает большая ложь,
в которой люди пытаются
докопаться до правды.
В глубине души каждого человека
скрывается беспокойство о
собственной безопасности.
Поэтому окружающие прилагали
постоянные усилия, чтобы
вступить в клуб, узнать о его
организации и цели, а затем
шепотом и на ушко рассказать
всем своим знакомым.
Но как мы знаем, все попытки
оказались безуспешными.
И вот, в один прекрасный день, до
сплетников дошла весть, что в
клуб приняли Урбина.
Почему его?... В шахматы он не
играл, а оказался подходящим?
Твердый этот орех грызли с
большим увлечением, потому что
Урбин в этом городе был фигурой
хорошо известной, любимой и
уважаемой, а как человек
состоятельный и занимающий
видное положение юриста в банке,
39

pociągał ku sobie serca wielu притягивал к себе сердца

mam i ich córek. множества мамаш и их дочерей.
Przy najbliższej okazji zagadnęła go Поэтому, едва появившись на балу,
otwarcie na balu jedna z pięknych он подвергся нападению одной из
dam, która miała прекрасных дам, которая могла
nawet wstęp do jego szczerości, gdyż рассчитывать на его искренность:
przed paru laty пару лет назад она лечилась за
wraz z nią oszukiwał jej męża przez границей на водах от "пустоты
kilka miesięcy u жизни", и они с Урбином в течение
wód zagranicznych i leczył ją z нескольких месяцев обманывали
«pustki w życiu». ее мужа.

- Więc ostatecznie, co wy tam - И что же вы там делаете? -

robicie? - спросила она его с милой улыбкой.
zapytała go z miłym uśmiechem.

-Gramy w szachy - odrzekł bez - Играем в шахматы, - ответил он

namysłu. опрометчиво.

- Ale to żart nie dla mnie. - Эта шутка мне не подходит.

Mów tak - dodała Говори это тем, - добавила она
ciszej - do tych, które nie widziały тише, - кто не видел твоей
twojej brodawki na бородавки на правом плече.
prawym ramieniu.

On spojrzał na nią tym wzrokiem Он посмотрел на нее тем

pożądliwym, бесстыдным взглядом, который
który błysnął kiedyś, a potem zgasł. когда-то блестел, а затем погас.

- Proszę mi wierzyć, gramy w - Поверьте, мы играем в шахматы.

szachy.
- Tak jak ze mną przed trzema laty w - Так же, как ты играл со мной в
przyjaźń? дружбу три года назад?

Zmarszczył nieco na to Под взглядом ее мужа он слегка

przypomnienie obłudy поморщился от этих
względem jej męża. воспоминаний.
40

- Dla pani byłem zawsze szczerym. - Я всегда был с вами

откровенным.

- I to nieprawda. Ale mniejsza o nią. - А вот это неправда или меньшая

W tej chwili часть правды. Но сейчас меня
chodzi mi tylko o to, czym интересует только то, чем
zajmujecie się w klubie. занимаются в клубе.

- Gramy w szachy - powtórzył z - Играют в шахматы, - повторил он

mocniejszym с нажимом.
naciskiem.
- Dziwna fantazja, tym dziwniejsza, - Странная фантазия, и она тем
że wszyscy странней, что до сих пор все вы в
dotychczas tej sztuki nie шахматы не играли.
uprawialiście.
- Bo takiej nikt dotąd nie uprawiał. - Потому что до сих пор меня так
никто не учил.
- Jakiej? - Как?

-Uczymy się grać w szachy sami z - Мы учимся играть в шахматы,

sobą. играя сами с собой.

- A, to coś niezmiernie ciekawego! –- - А это уже интересно! -

zaśmiała засмеялась она в голос.
się głośno. -Powiedz mi pan, jak to - Расскажи мне, как это бывает!
się odbywa.

- Wiadomo pani, że zwyczajna gra w - Вы знаете, что обычная игра в

szachy jest шахматы - это война двух партий,
wojną dwu stron, atakujących i наступающих и обороняющихся с
broniących się za помощью перемещения фигур.
pomocą posuwania figur.

Otóż my znieśliśmy tę walkę Следовательно, мы свели борьбу

dwu przeciwników na walkę z двух противников на борьбу
samym sobą. Jest to gra одного с самим собой. Игра очень
bardzo trudna, wymagająca długich трудная, требует длительного
studiów, обучения, духовного раздвоения,
41

duchowego rozdwojenia się, bo поскольку приходится быть

trzeba być jednocześnie одновременно
swoim sprzymierzeńcem i wrogiem. своим врагом и союзником.
Jest to coś Похоже на то,
podobnego, jak gdyby pani chciała как если бы вы хотели быть собой
być łącznie sobą i и своим
swoim mężem. мужем одновременно.

- Brzydkie porównanie, przyznaj - Признайся, это отвратительное

pan. сравнение.

- Sama pani wskrzesiła mi je w - Вы сами мне напомнили.

pamięci.
- Mimo tego wymownego przykładu - Я ничего не поняла, кроме этого
nie красноречивого сравнения.
rozumiem.
- Bo pani nie gra w szachy. - Потому, что вы не играете в
шахматы.

- A gdybym nauczyła się, - А если бы научилась, вы бы меня

przyjęlibyście mnie? приняли?

- Nasz klub jest czysto męski. - Это чисто мужской клуб.

- Że męski, wierzę, ale żeby w nim - Что мужской - верю, а что там
było czysto, все чисто - сомневаюсь.
wątpię.
- Dopóki nie dopuszcza kobiet, niech - Пока женщин не принимают,
pani nie можете не сомневаться.
wątpi.
- Przeciwnie, panie, nie może być - Наоборот, не может быть чистым
czystym klub, тот клуб, члены которого отвечают
którego członek jest tak brutalnym. так грубо.

Urbin czuł, że na tę ostrą odpowiedź Урбин почувствовал, что заслужил

zasłużył. этот упрек.
Nie По характеру он не был грубым,
był on z natury gburem, ale
42

zapomniał, że jeżeli kobieta, однако забыл, что если женщина,

którą mężczyzna zawsze szanował, которую мужчина всегда уважал,
ma prawo do jego имеет право на его вежливость, то
grzeczności, to ta, którą splamił, ma та, с которой он делил постель,
prawo do имеет его вдвойне.
podwójnej.
- Przepraszam, gorąco panią - Простите, простите меня ради
przepraszam -rzekł бога, - сказал он в смущении.
zmieszany. -To, co powiedziałem, - То, что я вам рассказал,
było brzydkim было ужасным
prostactwem, упрощением.

Odpowiedziała mu uśmiechem Она улыбнулась ему в знак

przebaczenia. прощения.
„Więc jeżeli zechcę - pomyślał sobie "Значит, если захочу, - подумал он,
- znowu - ты снова будешь моей.
będziesz moją.
Ciekawa rzecz, czy ja zechcę?”. Интересно, захочу ли я?"

W tej chwili dostrzegł prezesa klubu, В эту минуту он увидел

który z daleka председателя клуба, который
im się przypatrywał i naturalnie w издалека на них посматривал,
piśmiennej spowiedzi естественно, зная их тайну из его
znał ich tajemnicę. письменной исповеди.

Urbin doznał dziwnego wrażenia, Видя странное выражение его

uświadomiwszy лица, Урбин понял, что этот
sobie, że ten obcy człowiek, który na чужой, смотрящий на них человек
nich patrzy, nie не только знает, что они когда-то
tylko wie, co oni w największej делали в большой тайне, но и
skrytości kiedyś czynili, догадывается, о чем они говорят и
ale nawet zgaduje, o czym mówią i думают теперь.
myślą teraz.

Było to Ощущение было таким, будто его

wrażenie takie, jak gdyby ktoś nagle раздели и выставили голым.
wysunął go z
ubrania i postawił nagim.
43
Tymczasem prezesowi nie
chodziło bynajmniej o proste
zadowolenie swej
ciekawości i bezcelowe
szpiegowanie towarzysza.
Miał
on ważniejszy ku temu powód. Tuż
przy nim siedziała
młoda panienka wysokiej urody,
która prowadziła z nim
przyciszoną rozmowę. Było to
jeszcze dziecko — nie
przeszła lat 18 — ale dziecko bardzo
szybko
dojrzewające.
Zarumieniona młodością twarzyczka
układała się co chwila w jakiś
energiczny wyraz, a
czarne oczy pod bujnym złocistym
włosem miały
bezdenną głębię, w której na
przemiany to migał wesoły
urok, to płonął mocny zapał.
Widząc ją, nie wątpiłeś, że
ona szybko przedzierzgnie się ze
ślicznej dziewczynki
w również piękną, ale dojrzałą
kobietę.
Potrzeba było na
to jednego wypadku, który by jej
uczucie zmroził swym
chłodem lub doprowadził do
wybuchu swym żarem.
А между тем у председателя и в
мыслях не было удовлетворять
свое любопытство и бесцельно
шпионить за товарищем.
У него
было очень серьезное дело: с ним
рядом сидела
и тихо разговаривала его
племянница, очень красивая
молодая девушка, совсем
ребенок - ей еще не исполнилось
восемнадцати, - но ребенок,
довольно быстро созревающий...
Выражение ее зарумянившегося
молодого лица менялось каждую
минуту, а черные бездонные глаза
под буйными золотистыми
волосами то вспыхивали веселым
обаянием, то загорались
воодушевлением.
По всему было видно, что еще
немного, и из очаровательной
девушки она превратится в такую
же прекрасную, но зрелую
женщину.
Достаточно было одного случая,
чтобы он либо заморозил ее своим
холодом, либо довел до взрыва
своим жаром.
44

-Co stryj ma przeciw niemu? - pytała - Чем он тебе не нравится? -

natarczywie. приставала она к дяде.

- Nic -odrzekł prezes - dopóki go nie - Он мне понравится, - ответил

nazywasz przystojnym, miłym, председатель, - только тогда, когда
zajmującym... ты перестанешь называть его
красивым, милым и интересным...

-W czymże się mylę? - Он в чем-то замешан?

- Naprzód, dla twojego gustu - Нет, но на твой вкус он, во-

powinien być za
stary, po wtóre, w obejściu się jest
szorstki, a po trzecie,
nudny.
Gdyby ta pani, przy której on teraz
siedzi, tak
mówiła o nim, rozumiałbym, ale ty...
первых, должен казаться старым,
во-вторых, грубым, а в-третьих,
скучным.
Если бы женщина, с которой он
сейчас сидит, так отозвалась бы о
нем, я бы ее понял, но ты...

- Ale ja jestem również kobietą i - Но я тоже женщина, и у меня

mam oczy, есть глаза, которые видят не так,
których stryj nie posiada. как твои, дядя.

-O, nie wątpię - rozśmiał się prezes - - Значительно лучше, - рассмеялся

daleko председатель.
ładniejsze.
- Przede wszystkim inne. Co ja - Прежде всего, иначе. Ты никогда
widzę w не увидишь того, что я вижу в
mężczyźnie, tego stryj nigdy nie мужчинах.
dojrzy.
- Przydałby ci się nieraz mój wzrok. - Тебе пригодился бы и мой взгляд.

Prezes, który usiłował zniechęcić Председатель, который из-за своей

bratanicę do
członka klubu na podstawie
wiadomości tajemnych,
rzeczywiście dopuszczał się
pewnego wiarołomstwa, ale
тайной осведомленности прилагал
все усилия, чтобы отговорить
племянницу от знакомства с
членом клуба, совершал, конечно,
некоторое предательство.
45

był usprawiedliwiony. Owa bowiem Но это было позволительно: на

bratanica była jego самом деле девушка была его
naturalną córką, co wyznał w swej дочерью. Об этом он написал в
spowiedzi своей исповеди - и это старательно
piśmiennej, a co starannie ukrył скрывал от всего света.
przed światem.

I jeżeli И хотя
w swej przemowie do towarzyszów в своем вступительном слове к
zapewniał, że jest членам клуба он уверял, что не
wolnym od wszelkich związków, связан с людьми, которые могли
które by na бы пострадать от выяснения всех
wyjaśnieniu tajemnic jego życia тайн его жизни, в его словах лишь
ucierpieć mogły, to nie формально не было обмана.
kłamał tylko formalnie.

Iza Radek bowiem nie Иза Радек не знала,

wiedziała, że on był jej ojcem, ale on что он ее отец, но сам
o tym nie председатель
zapomniał nigdy, wychował ją od никогда об этом не забывал. Он
dzieciństwa, kochał растил ее с детства,
serdecznie, a gdy niedawno wróciła z нежно любил, и теперь, когда она
Anglii, gdzie się приехала из Англии, где
kształciła, doszedłszy do получала образование,
odpowiedniego wieku, miał собирался ее удочерить
zamiar ją adoptować i oddać jej po и после смерти оставить ей все
śmierci cały swój свое состояние.
majątek.

Przywiązany był do niej zawsze, ale Он всегда был к ней привязан, но

teraz,
kiedy stanęła przy nim w całym
blasku swych
wdzięków, rozgorzał ku niej jeszcze
większą miłością
ojcowską i pragnął jej przyszłość
utkać z
najświetniejszych promieni
сейчас,
когда она стояла рядом с ним во
всем блеске своей
молодости, испытывал к ней еще
большую отцовскую любовь и
желал ей самого большого счастья.
46

szczęścia.
Właściwie każdy По его мнению, каждый
młody mężczyzna, który zwracał się молодой мужчина, который
do jego córki, поворачивался в сторону его
rzucał według niego na tę przyszłość дочери, бросал тень на это
cień, ale Urbin прекрасное будущее, но Урбин,о
raził go bardziej od innych, bo był котором он знал все, раздражал его
dlań zupełnie более всех остальных.
przejrzystym.

Henryk Radek wszakże posiadał Однако у Генрика Радека был

silny сильный
charakter i zdolność panowania nad характер, и он умел управлять
sobą; wkrótce więc собой; поэтому вскоре он понял,
spostrzegł, że przestąpił linię honoru что вышел за границы и решил
i postanowił z Izą больше не спорить с Изой.
dalej się nie spierać.

Zresztą Urbin, umówiwszy się z Наконец Урбин, договорившись о

dawną swoją встрече со своей
przyjaciółką o spotkanie, powstał i давней приятельницей, встал и
zbliżył się do nich. подошел к ним.
Był mocno blady, a mdły uśmiech Он был очень бледен, с его губ, на
ciągle odrywał się od которых застыло выражение
jego ust, do których przywarł wyraz недовольства, постоянно
niesmaku. срывались болезненные смешки.

-Żałuję bardzo - rzekł - że nie umiem - Мне очень жаль, - сказал он, - что
ani grać, я не умею ни играть, ни петь, ни
ani śpiewać, ani deklamować, ani декламировать и не обладаю
żadnej innej sztuki никакими салонными талантами.
rautowej.
Zabawiałbym szanowną publiczność, Тогда бы я мог забавлять
a sobie уважаемую публику и у меня было
dał niewinne zajęcie. бы невинное занятие.

- Czy pan się nudzi? - zapytała Iza. - Вы скучный? - спросила Иза.

47

-Niestety nie. - К несчастью, нет.

- Czemuż niestety? - Почему "к несчастью"?

- Człowiek, który się nudzi, nic nie - Скучный человек ничего не

robi, a kto nic делает, а тот, кто ничего не делает,
nie robi, spełnia mnóstwo cnót не совершает множества
negatywnych: nie отрицательных поступков: не
kradnie, nie oszukuje, nie zabija itd. ворует, не обманывает, не убивает,
A to bardzo dużo а это очень много значит.
znaczy.
- Czyż koniecznie musi czynić źle? - Неужели обязательно совершать
плохие поступки?

- Przekona się pani później w życiu, - Со временем вы убедитесь, что в

że na самом убогом месторождении
najuboższy pokład złota nie wypada золота не выпадает столько песка,
tyle piasku, ile сколько приходится плохих
złych czynów ludzkich na dobre. поступков на один хороший.
Maszyna do młócenia Мельничные жернова или
zboża lub walcowania blachy młóci прокатный станок мелет зерно или
zboże lub walcuje вальцует металлический лист, но
blachę, ale jeżeli koło niej bawi się если рядом с ними играет группа
gromada dzieci, детей, которые по глупости сунут
które w nią wsuwają ręce lub głowy, туда палец или голову, то они с
to ona z równą siłą такой же силой расплющат и их.
je miażdży.
Są ludzie okrutne maszyny i są Есть люди - жестокие машины, и
ludzie есть - неосторожные дети.
nieostrożne dzieci.
- Ze słów pańskich rozumiem tylko - В ваших словах я слышу такое же
przerażający предостережение, как и в словах
ton, który odzywa się również w моего дяди. Что за ужасы вы
przestrogach mojego видите в жизни, о которых я
stryja. Co za okropności widzicie ничего не знаю!
panowie w życiu,
których ja nawet nie odgaduję!
Od powrotu z Anglii Приехав из Англии, я
48

słyszę tylko naokoło: „strzeż się!”. только и слышу: "Остерегайся!"

Czego? Чего?

- Siebie. - Себя.

- Ależ ja sobie niczym nie grożę, ja - Но ведь я себе ничем не

się kocham, угрожаю, я себя люблю, уважаю,
szanuję, jestem dla siebie życzliwa i отношусь к себе по-доброму и с
dobra. симпатией!

- Wierzę, bo pani jeszcze nie zaczęła - Верно, потому, что вы еще не

się
rozdwajać.
Jesteś młodą płonką, rosnącą i żyjącą
tylko
jednym pniem bez gałęzi, z których
jedna kwitnie i
wydaje zdrowe owoce, a drugą
zjadają muchy, pleśnie i
robaki.
- I ja muszę kiedyś być taką?
начали раздваиваться.
Вы молоды, активно растете и
живете только одним днем, в вас
еще нет двух ветвей, из которых
одна цветет и приносит здоровые
плоды, а другую разъедают мхи,
плесень и насекомые.
- И я тоже должна буду стать
такой?

- Nie jest to konieczność, ale reguła. - Не обязательно, но так часто

случается.

- Jakże się przeciwko niej - А как от этого защититься?

zabezpieczyć?
- Gdybym znał sposób, to naprzód - Если бы я знал способ, сам
sam bym go первым бы его использовал.
zużytkował.
— Pan już się rozszczepił? -А вы уже расщепились?

- Dawno. - Давно.

- A te mchy, pleśnie i robaki toczą - И вас мучаю мхи, плесень и

pana? насекомые?
49
- Tak.
-I pan tego nie chciał?
- Nie.
- Ha, ha, ha, to zabawne! A wie pan,
czym
zabawne?
Tym, że panowie uważacie mnie za
gąseczkę,
której już nie można straszyć
kominiarzem, ale można
jeszcze upiorem.
Pojmuję stryja, bo go do tych
strachów
zachęca... wolno mi stryjowi
powiedzieć? — miłość dla
mnie...
-Wolno -wtrącił zadowolony Radek.
- Ale co pana skłania - ciągnęła dalej
Iza - do
wmawiania we mnie, że szatan
osiedlił się w ludzkich
duszach i zamówił sobie mieszkanie
nawet w mojej?
- O kilkanaście lat wyprzedziłem
panią w
przyjściu na świat, więcej zatem
miałem czasu do
obejrzenia go.
- Gdybym tak jak pan straciła wiarę
w ludzi i w
siebie...
- Toby pani równie jak ja zwróciła
się do jej
- Да.
- А вы этого не хотели?
- Нет.
- Ха-ха-ха, забавно! А знаете,
почему?
Потому, что вы, мужчины,
считаете меня подростком,
которого уже нельзя пугать
трубочистом, но еще можно
вампиром.
Я понимаю дядю, потому что у
него эти страхи происходят...
можно мне сказать, дядя? - от
любви ко мне...
- Можно, - ответил довольный
Радек.
- Но что заставляет вас, -
продолжила Иза, - убеждать меня,
что в душах людей поселился
дьявол и уже подготовил себе
место в моей?
- Я родился как минимум на
десять лет раньше вас, и у меня
было время это увидеть.
- Если бы я, как вы, потеряла веру
в людей и в себя...
- То вы, как и я, вернулись бы к
вечным подругам - любви и
50

towarzyszek — nadziei i miłości. надежде.

- Ach, więc pan ma jeszcze nadzieję - Ах, значит в вас еще живы
i... надежда и...

- Tylko nadzieję. Każdy człowiek, - Только надежда. Каждый

niezadowolony недовольный или несчастный
lub nieszczęśliwy, oczekuje swojego человек ожидает своего мессию, и
mesjasza. я не исключение.
Otóż i ja Не знаю,
wyglądam mojego. Pod jaką postacią как он мне себя явит,
on mi się objawi будет ли это приятель,
- nie wiem, może będzie to учитель или женщина.
przyjaciel, może mistrz, a По мне, лучше всего, конечно,
może kobieta. Najbardziej женщина.
pragnąłbym ostatniej.
Cierpienia serca bowiem są daleko Сердечные страдания намного
dotkliwsze niż тяжелей страданий умственных, а
cierpienia mózgu; te zaś leczy nieraz значит, как только появляется
mężczyzna, tamte нужда в лечении мужчины, на
zawsze kobieta. Naturalnie taka, сцену выходит она -
która jest do tego предназначенная исцелять.
zdolna i powołana.
Ponieważ jest to objaw dość częsty i Это происходит достаточно часто:
nie należy do owych wysokich не обязательно подниматься до
szczytów, na których вершин, на которых пребывает
przebywa muza historii, więc ludzie муза истории, чтобы это увидеть.
spospolitowali go. Подобное считается обычным.
A jednakże jest to cud daleko Но ведь это чудо значительно
większy niż uzdrowienie большее, чем излечение
trędowatego. прокаженного.
Bo czyż to nie dziwne, gdy człowiek, Ну не удивительно ли, что,
przykładając usta do najrozmaitszych прикладываясь к множеству
źródeł życia, источников жизни, человек
wypił z nich tylko gorycz, выпивает только один глоток?

gdy przeszedłszy przez Что, пройдя через ряд связей и

szereg związków i stosunków z отношений с другими людьми,
51

innymi ludźmi, tylko ненавидя и презирая их или,

ich znienawidził, wzgardził lub co больше того, используя холодный
najwyżej na zimno расчет, он вдруг, внезапно, под
zważył — nagle pod czarodziejskim колдовским
wpływem jakiejś влиянием какой-то
nieznanej mu przedtem kobiety, не знакомой ему дотоле женщины,
często prostej часто простой девушки,
dzieweczki, odradza się, przeistacza, разубеждается, смиряется и
uczuwa podziw dla начинает восхищаться своим
swego otoczenia, a szacunek i окружением, даря уважение и
przyjaźń dla tych nawet, дружбу даже тем, которыми
którymi poniewierał? Czyż to nie пренебрегал? Разве это не чудо?
cud?
Przy tych słowach Radek poruszał При этих словах Радек беспокойно
się niespokojnie, задвигался,
a Iza milczała, utkwiwszy swoje а Иза молчала, расширенными
rozszerzone, czarne глазами глядя на Урбина, который
źrenice w Urbina, który prawił dalej: продолжил:

- Bakterii nie niszczy tak skutecznie - Ни вода, ни дезинфицирующие

ani woda, ani средства не разрушают бактерии
środki dezynfekcyjne jak ogień. так окончательно и бесповоротно,
как огонь.
Dla człowieka, który Для человека,
ma w duszy bakterie moralne, rozum в душе которого живут моральные
jest wodą, morały бактерии, разум является водой,
-środkami dezynfekcyjnymi, a мораль - дезинфицирующим
dopiero wielkie средством, и только большие
uczucie — ogniem. чувства - огнем.

Nas wszystkich chorych duchowo Всех нас, духовно больных, может

może oczyścić i uzdrowić tylko taki очистить и вылечить только такой
ogień. огонь.

Zamilkł. Iza jeszcze przez chwilę Он замолчал. С минуту Иза

patrzyła na niego, смотрела на него, а затем
wreszcie rzekła zamyślona: задумчиво спросила:
52

- Więc pan ma nadzieję, że pana on - Значит, у вас еще есть надежда

uleczy? излечиться?
-Tak. - Да.
- A mnie się zdaje - rzekł z pewnym - А мне кажется, - произнес с
rozdrażnieniem Radek - że pan przez раздражением Радек, - что ты
całe życie всю жизнь
będziesz pocierał o swoje serce будешь чиркать о сердце
zapałki i to będzie cały спичками. Вот и весь
pański ogień. твой огонь.

- Dlaczego panu tak się zdaje? - - Почему вы так думаете? - резко

zapytał surowo
Urbin.
- Bo o kilkanaście lat wcześniej od
pana na świat
przyszedłem — odparł Radek z
przymuszonym
uśmiechem.
- Zwracam panu uwagę, że mnie
wtedy jeszcze na
świecie nie było, więc pan nie
mogłeś mnie studiować.
спросил Урбин.
- Потому что прожил на десяток
лет больше, чем ты, - ответил
Радек с вынужденным смешком.
- Обращаю ваше внимание, что
меня тогда еще не было на свете,
поэтому вы не могли меня учить.

Zaproszenie do kolacji przecięło На этом разговор был прерван

rozmowę w приглашением на ужин.
drażliwym punkcie.
Radek usiadł przy córce, Радек сел рядом с дочерью, а
Urbin z daleka. Урбин в отдалении.

Znalazłszy się między dwoma Оказавшись между двумя

starymi старыми
żarłokami, mógł rozmyślać обжорами, он мог свободно
swobodnie. Uprzytomnił on предаваться размышлениям и
sobie jasno dwa fakty: pierwszy, że уяснил себе два факта: первое - это
Radek, znający что Радек, знающий тайны его
tajemnice jego życia, usiłuje mu жизни, приложит все силы, чтобы
przegrodzić drogę do не подпустить его к дочери, а
córki, i drugi - że Iza rzuciła na niego второе - что Иза произвела на него
53

silny urok. сильное впечатление.

Zachodziły więc dwa pytania: czy w Вырастали два вопроса: что

Radku zwycięży победит в Радеке
prezes klubu, czy też ojciec, oraz czy - председатель клуба или отец, и
on powinien должен ли
skazywać go na tę walkę i boleść? он вызывать его на эту
болезненную борьбу?

„A jeżeli Iza będzie "А если Иза станет моей

moją zbawicielką? - mówił do siebie. спасительницей? - сказал он себе. -
Jeżeli ją Если я
pokocham a miłość mnie oczyści? полюблю ее и любовь меня
A gdyby ona była dla оживит? А если она окажется для
serca mojego tylko zapałką?”. моего сердца лишь спичкой?"

- Pan dobrodziej słyszał - skrzypnął - Вы слышали, - скрипнул один из

jeden z уже насытившихся старичков, -
nasyconych już staruszków — że что Тоткевич женится?
Totkiewicz się żeni?
- Nie - bąknął Urbin. - Нет, - буркнул Урбин.

- W tym wieku, mając dorosłe - В таком возрасте, имея взрослых

dzieci... pfe! детей... фу!

-Czemuż mu szanowny pan nie - Чем же он вам не угодил,

poradził, ażeby уважаемый? Или, чтобы не
dla zadośćuczynienia moralności i огорчать детей и не преступать
niegorszenia dzieci норм морали, он должен бы был
wziął sobie raczej metresę? завести себе любовницу?

Staruszek spojrzał na niego zezem i Старичок посмотрел на него косо

zamilkł. и замолчал. Тем вечером Урбин
Tego wieczora Urbin nie zbliżył się больше не подходил к Изе.
więcej do Izy.

IV IV.
Rozterka wewnętrzna Необходимость выбора толкнула
54

pędziła Urbina do czynów Урбина на рискованные действия.

hazardownych.
Spodziewał się on od nich jakiegoś Он ожидал от них какого-то
przełomu, zwrotu na drogę, której перелома, поворота на своем пути,
pragnął i na której за который мог бы крепко
mógłby się stale utrzymać. ухватиться.

„Jeżeli mam tak rozdwojoną naturę - "Если у меня такая

rozmyślał - двойственность характера, -
że ciągle robię to, czego robić nieразмышлял он, - что я постоянно
chcę, jeżeli wola moja делаю то, чего не хочу, если моей
niezdolna zapanować nad moimi силы воли не хватает, чтобы
popędami, to może совладать с моими порывами, то,
mnie uleczy jakaś wielka awantura, может быть, меня вылечит какая-
wielkie szczęście нибудь крупная авантюра,
lub nieszczęście, które weźmie огромное счастье или провал,
mocną ręką za kark i который схватит меня за шкирку и
pchnie w pewnym stałym kierunku. вытолкнет, наконец, в
определенном направлении?
Niech mnie kto Пусть меня
zbije, zelży, sponiewiera, побьют, заставят страдать,
zniesławi, zgodzę się na раскритикуют, оклевещут, я
wszystko, abym tylko wyszedł z tego согласен на все, только бы выйти
dręczącego stanu, из этого дрожащего состояния! Я
abym wreszcie kiedykolwiek miał хочу хотя бы когда-нибудь иметь
prawo powiedzieć право сказать себе: да, я такой, и я
sobie: takim jestem, takim być chcę! хочу быть таким! Даже если бы
Chociażbym nawet мне пришлось стать злодеем!..."
miał być złodziejem!...”.

Pod wpływem tego coraz bardziej Под влиянием этого, с каждым

natężającego się разом все более мучительного
w nim pragnienia, jednocześnie ожидания, он одновременно
powrócił do stosunku z возобновил отношения с
porzuconą mężatką, zaczął odurzać брошенной замужней дамой, начал
serce Izy i na покорять сердце Изы и ухаживать
przekór Radkowi występować jako за ней наперекор Радеку.
jej konkurent.
55

Sprzeczności zaostrzyły się groźnie. Противоречия обострились, гроза

нарастала.

Na tygodniowym zebraniu członków На еженедельном собрании членов

klubu Urbin клуба Урбин
opowiedział szczegółowo, może детально, может быть даже
nawet zbyt излишне детально, описал свои
szczegółowo, swoją schadzkę, nie похождения, не скрывая
kryjąc zamiaru намерения их возобновить.
ponowienia jej.
- Jest to - dodał - postępowanie dla - Этот поступок, - добавил он, -
mnie tym ужасен для меня еще и тем, что я
potworniejsze, że oglądam jego смотрю на него в свете любви,
brzydotę przy świetle которая расцвела с моем сердце.
miłości, która w sercu moim
zajaśniała.
- Jakiej miłości? - spytał prezes. - Какой любви? - спросил
председатель.

- Ponieważ nie jest ona moim - Поскольку она не является моим

grzechem, lecz
cnotą - odparł Urbin - więc do
wyznań przed
konfesjonałem naszego klubu nie
należy.
-Mylisz się, Urbinie - mówił
gorączkowo
prezes. -Jeżeli mężczyzna podaje
rękę zbrukaną
romansami niewinnej kobiecie, to
popełnia występek.
Nadto, nas interesuje twoje czyste
uczucie, zmieszane z
brudnymi żądzami jako ciekawy
objaw psychologiczny.
грехом, то не подлежит и
исповеди, и я воздержусь, -
ответил Урбин.
- Ты думаешь, Урбин, - горячо
заговорил председатель, - что если
мужчина подает испачканную
романами руку невинной девушке,
то этим он совершает поступок?..
Но твое чистое чувство,
замешанное на грязной похоти,
интересует нас как
психологическое явление.

- Inaczej patrzę na tę sprawę. Zresztą - Я смотрю на этот вопрос иначе.

poza В любом случае, председатель, я
56
naszym zebraniem pomówię o niej z
tobą prezesie i
poproszę cię o radę, czy mam i tę
moją tajemnicę
wyjawić.
Radek sposępniał, a członkowie
klubu zaczęli
kolejno przerzucać wzrok na niego i
Urbina, jak gdyby
domyślając się prawdy i
przeczuwając starcie między
nimi.
Nazajutrz Urbin przybył
rzeczywiście do Radka i
po chłodnym powitaniu od razu
przystąpił do rzeczy.
-Odmówiłem wczoraj bliższych
objaśnień o
mojej miłości, bo jej przedmiotem
jest pańska bratanica.
- Pan wiesz - odrzekł Radek, usiłując
zapanować
nad sobą - że jest to moja córka.
- W rozmowie poza klubem nie
powinienem o
tym pamiętać. Otóż przychodzę do
pana z zapytaniem,
czy ja mam na naszych zebraniach
przedstawić tę
sprawę?
- Jak się panu podoba -odrzekł Radek - Как хочешь, - ответил Радек с
z дрожью в голосе, - но вот чего ты
drżeniem w głosie - ale czego pan
nie powinieneś
robić, to starać się o wzajemność Izy, потому что я на этот союз никогда
bo ja na związek
поговорю с вами об этом после
нашего собрания, и попрошу дать
совет, должен ли я рассказывать о
своей тайне.
Радек нахмурился, а члены клуба
поочередно переводили глаза с
него на Урбина, будто догадываясь
о том, что между ними
происходит, и мысленно
дорисовывали причины стычки.
Наутро Урбин пришел к Радеку, и
после холодного приветствия
приступил к разговору.
- Вчера я не стал говорить
подробнее о своей любви,
поскольку ее объектом является
твоя племянница.
- Ты же знаешь, - пытаясь
сдержаться, ответил Радек, - что
это моя дочь.
- Я не должен об этом помнить за
пределами клуба.
Кроме того, я хотел задать вам
вопрос: могу ли и должен ли я
говорить об этом на наших
собраниях?
делать не должен - так это
добиваться взаимности от Изы,
не соглашусь.
57

jej z panem nie zezwolę.

- Dlaczego? - Почему?

- Dlatego, że znam pańskie życie. - Потому что я все знаю о твоей

жизни.

- Jako prezes klubu, ale nie jako - Да, но как председатель клуба, а
Henryk Radek. не как Генрик Радек.
Jest to z pańskiej strony С вашей стороны это
wyzyskiwanie swego использование своего положения
stanowiska przeciwko członkowi против члена клуба и нарушение
stowarzyszenia i обязательств, которые вы
łamanie obowiązku, który uroczyście торжественно поклялись
zaprzysiągłeś. исполнять.
Gdybyś pan nie był dopuszczony do Не прочти вы моего искреннего
moich szczerych признания, и мое предложение
wyznań, przyjąłbyś niezawodnie z было бы принято с превеликой
radością moją rękę радостью.
dla swej córki.
- Mylisz się pan, nie uważałbym cię - Думаю, я никогда бы не счел тебя
nigdy za подходящим мужем.
odpowiedniego dla niej męża.
- Jest to wykręt, którego pan nie - Это всего лишь увертка, у вас нет
udowodnisz. никаких оснований.
- Niech tak będzie. W każdym razie
wiedząc, że - Пусть так, в любом случае, зная о
charakter pański jest poplamiony, nie вашем бесчестном характере, я не
mogę sądzić, że могу считать вас достаточно
jest czysty. чистым.

-Ale panna Iza tak sądzi. - Пани Иза считает иначе.

- Ja panu też tylko mówię, jak na - А я говорю вам, как на это

małżeństwo z
panem patrzy jej ojciec.
- I pan przypuszczasz, że znajdziesz
dla niej
męża, który będzie człowiekiem
предложение смотрит ее отец.
- И вы считаете, что найдете ей
чистого и
безукоризненного мужа?
58

niepokalanym?
Ha, ha, Ха-ха-ха!
ha!
- Przynajmniej będę wraz z nią w to - Как минимум, мы оба будем в это
wierzył. верить.

- A więc panu potrzebne jest - То есть вам нужна иллюзия,

złudzenie, oparte na
obłudzie przyszłego zięcia? Pyszny z
pana ojciec, a
jeszcze pyszniejszy prezes
stowarzyszenia szczerości!
опирающаяся на лицемерные
заверения по поводу будущей
жизни? Прекрасный вы отец, а
еще лучший председатель
товарищества искренности!

- Z ojcostwa dymisji wziąć nie mogę, - От обязанностей отца я

az освободиться не могу, а без
prezesostwa ją przyjmę. председательства как-нибудь
переживу.
- A no, pomówimy o tym na - Ладно, поговорим об этом на
zebraniu. собрании.
Ukłonił się chłodno i Урбин холодно поклонился и
wyszedł. вышел.
Urbin nie kochał jeszcze tak dalece Он еще не был настолько влюблен
Izy, ażeby jej в Изу, чтобы бороться с ее отцом
ojca wyzywał do walki w imię во имя сильного чувства.
potężnego dla niej
uczucia.
Panna podobała mu się bardzo i Конечно, девушка ему очень
obiecywała mu нравилась; по всем приметам, ее
wszystkimi przymiotami szczęście присутствие обещало ему счастье
oraz ten wpływ и то благотворное влияние на
umoralniający, o którym marzył, мораль, о котором он мечтал.

ale teraz przede Но теперь ему прежде всего

wszystkim chodziło mu o хотелось снять внутреннее
zagłuszenie wewnętrznego напряжение каким-нибудь
rozstroju jakimś wybuchem energii. выбросом энергии.

Radek natomiast Радек молча

59

cierpiał. терпел.
Nie spodziewał się on nigdy, że Он не ожидал, что
wypadki случай
postawią go między tak ostrymi поставит его перед таким
przeciwieństwami, выбором -
między obowiązkiem dyskrecji i с одной стороны, обязанность
niepamiętania принимать решение, как будто не
moralnych skaz człowieka, który mu помня о моральных качествах
je pod przysięgą человека, доверившего ему свою
tajemnicy wyznał, a miłością dla тайну, с другой - любовь к дочери.
córki.
Z duszą rozdartą Он разрывался на части, будучи не
nie umiał jeszcze zdać sobie sprawy, в состоянии решить, что ему
co powinien делать, чему отдать преимущество
uczynić, co poświęcić i co obronić, a и что защищать.
nawet, jaką
właściwie wartość moralną posiadał
Urbin.
Bo Было
rzeczywiście, gdyby nie znał jego очевидно, что если бы он не знал
zwierzeń, uważałby жизненные секреты Урбина, то
go może za pożądanego męża dla наверняка счел бы его подходящим
swej córki. мужем для своей дочери.
Ale je zna, Но он-то ведь знал,
zna! знал!

Poszedł na posiedzenie klubu ze Идя на заседание, он понимал, что

świadomością, że ему придется выдержать изрядную
będzie musiał wytrzymać gwałtowną бурю, и не имел ни малейшего
burzę, ale bez представления, как это ему
żadnego pojęcia, jak ją zmoże. удастся.

Urbin natychmiast po zebraniu się Урбин же немедленно представил

członków вопрос на рассмотрение членов
przedstawił całą sprawę. клуба.

- Jeżeli złożone tu wyznania -dodał - - Если сделанные здесь признания,

mają - заявил он,
60

oddziaływać na nasze wzajemne - будут влиять на наши отношения

stosunki i czyny poza за пределами
klubem, to jego wyłącznie naukowy клуба, то хотя его научная цель и
cel jest blagą, a my является благом, мы все
wszyscy bohaterami głupiej становимся героями глупой
komedii, która nie warta комедии, которая не стоит того,
jest tego, ażeby ją grali ludzie чтобы серьезные и порядочные
poważni i uczciwi. люди в ней играли.
- Kiedy my nie jesteśmy uczciwi - - Если мы все порядочные люди, -
przerwał прервал его побледневший
prezes blady. председатель.

- Ale mieliśmy być takimi względem - А именно такими мы себя и

siebie. считаем!

- A więc powiedzcie: czy ja mu - Ну так скажите мне: неужели я

powinienem dać должен отдать ему дочь? -
córkę? — zapytał Radek wzburzony. возмущенно спросил Радек.

Powstał gwar i spory, Тут между членами начались

roznamiętniające członków шумные споры, разгоравшиеся все
coraz bardziej i niezapowiadające сильнее, общего мнения не
zgody. намечалось.
Radek siedział Радек был взволнован, но сидел
wzruszony i milczał. молча.
Wreszcie odezwał się słabym Наконец, сказал слабым голосом:
głosem:
-Widzę, że dziś nie dojdziemy do - Вижу, что сегодня мы этот
żadnego вопрос не решим.
porozumienia.
Zapraszam was na jutro dla Приглашаю вас назавтра для
ostatecznej окончания дискуссии.
decyzji.
Niech każdy z nas rozważy tę Пусть каждый из вас обдумает
kwestię z samym этот вопрос в одиночестве.
sobą.
Zdaje się, że on najbardziej tego Это было сказано таким тоном, как
potrzebował. будто он не просил, а требовал.
61

Powrócił do domu tak zgnębiony, że Он вернулся домой таким

Iza od razu to расстроенным, что Иза сразу это
spostrzegła i zaczęła dobadywać się заметила и начала расспрашивать
przyczyny. его о причине.

- Niezdrów jestem - odparł. - Я плохо себя чувствую, - ответил

он коротко.
Ale ona rozpoznała wybieg, poza Поняв, что это лишь отговорка, за
którym coś się которой что-то скрывается,
ukrywało. Nalegała więc dalej. девушка продолжала расспросы.

- Nie, stryju, ciebie gryzie jakaś - Нет, дядя, я же вижу, тебя грызет
boleść, której какая-то боль, с которой ты не
zdusić nie możesz. Musiało coś zajść можешь справиться. Что-то у вас
w tym произошло в этом мужском клубе,
nieszczęsnym klubie, o którym о котором столько болтают.
ludzie tyle bajek przędą.

Mój drogi, czemu ty mnie zbywasz Дорогой мой, почему ты всегда

zawsze żartami i nie отделываешься шутками и не
chcesz powiedzieć, co to za хочешь рассказать, что это за
stowarzyszenie? общество?

Starcie z Urbinem wyczerpało go i Стычка с Урбином измотала его и

osłabiło w nim ослабила сопротивление; к тому
siłę oporu; ustawa klubu nie же устав клуба не запрещал
zabraniała odsłaniać jego раскрывать его цели
celu osobom zaufanym, więc Radek заслуживающим доверия людям,
dał córce rzetelne поэтому Радек дал дочери
objaśnienie. объяснения.

Wysłuchała go z wielką ciekawością. Она выслушала его с большим

интересом.

- Każdy ze wszystkich tajemnic się - И все вы действительно

wyspowiadał? рассказали о своих тайнах? - с
- powtórzyła gorączkowo. дрожью в голосе спросила она.
62

- Ze wszystkich - rzekł Radek. - Обо всех, - ответил Радек.

- I ty stryju? - И ты, дядя?

- I ja. - И я.

-I Urbin? - И Урбин?

-Tak. Ach, zapomniałem, oświadczył - И Урбин. Ах да, я забыл, он меня

mi się o о тебе спрашивал. Скажи, ты
ciebie. Czy chcesz pójść za niego? хотела бы выйти за него замуж?

Iza nie rzekła ani słowa i zatonęła w Иза глубоко задумалась и ничего
rozmyślaniach. не ответила.
Powstawszy, zaczęła chodzić Потом встала и начала мерить
przyspieszonymi krokami комнату быстрыми шагами.
po pokoju.
Na jej twarzy odbijał się zamęt На лице ее отражалось множество
różnorodnych myśli. разных мыслей.

- Prześpij się stryju trochę, to cię - Поспи немного, дядюшка, это

wzmocni — придаст тебе сил, - сказала она
rzekła czule. заботливо.

Radek usłuchał tej rady, przeszedł do Послушавшись, Радек прошел в

swego свой кабинет. Он положил на бюро
gabinetu, położył na biurku dwa duże два больших ключа,
klucze, które которые
trzymał w ręku, zdjął tużurek, oparł держал в руке, скинул пиджак,
się na szezlongu i откинулся в кресле и заснул.
zasnął.
Iza wpatrywała się w niego uważnie Иза следила за ним почти целый
czas jakiś, час, затем перевела взгляд на два
wreszcie utkwiła wzrok w owe dwa ключа, немного поколебалась,
klucze; po krótkim взяла ключи и выбежала из дома.
wahaniu porwała je i wybiegła.
63

Klub szachistów mieścił się na tejże Клуб шахматистов находился

ulicy o kilka
domów dalej.
Niebo spuściło ku ziemi szare,
wełniste
chmury, które płynąc nisko,
wysypywały ze swego
wnętrza lekkie płatki śniegu.
через несколько домов по той же
улице.
Серое небо нависало над землей,
из низко плывущих пушистых
облаков высыпались легкие
снежинки.

Wieczór już rozpościerał Вечерние сумерки уже сменились

gęste mroki, kiedy Iza weszła do густой темнотой, когда Иза вошла
sieni, otworzyła cicho в переднюю, тихо открыла дверь
drzwi pokoju klubowego i równie клубной комнаты и также тихо ее
cicho je zamknęła. прикрыла.
Następnie zapaliła przyniesioną z Затем зажгла принесенные с собой
sobą świecę i свечи и осмотрелась.
rozejrzała się wokoło.
Spostrzegła okutą skrzynię, którą Она увидела закрытый ящик,
odemknęła drugim kluczem i открыла его вторым ключом и
podniosła wieko. подняла крышку.
Wewnątrz leżały uporządkowane Внутри аккуратно лежали сшитые
zeszyty zapisanych стопки исписанных листов.
papierów.
Iza podjęła jeden i przeczytała Иза взяла один, на нем было
nagłówek: написано: "Снецкий". Она
„Śniecki”. Położyła go, wzięła drugi, отложила его, взяла другой, потом
potem trzeci, ale третий, наконец, взяв в руки
dopiero czwarty zatrzymała w rękach четвертый, она начала его
i zaczęła просматривать.
przeglądać.
W miarę jak posuwała wzrok po По мере чтения глаза ее
rękopisie, расширялись, лицо бледнело,
oczy jej rozogniały się, a twarz внезапно она вздрогнула, опустила
martwiała. Nagle тетрадь и прошептала:
drgnęła, opuściła zeszyt i wyszeptała:
- On jest moim ojcem.... - Он мой отец...

Długo stała nieruchoma z falującą Она долго стояла неподвижно,

64

piersią, z грудь ее высоко вздымалась.

półotwartymi ustami, na których
smutek pasował się ze
słabszym od niego uśmiechem.
Wreszcie położyła i ten
zeszyt, a wyjęła inny z nadpisem:
„Urbin”.
Постепенно скривившая губы
печаль сменилась слабой
полуулыбкой.
Наконец она положила тетрадь и
достала другую, с надписью:
"Урбин".

Zdawało się, Ей казалось, что каждое слово

że każdy wiersz tego pisma był
młotem, który uderzał w
jej serce. Daremnie załzawiona,
dysząca głęboką
boleścią, wytężała siły, ażeby
doczytać do końca:
cisnęła papier i krzyknęła z odrazą:
- Brr... brr... udny!
этой исповеди было ударом ножа в
ее сердце. Пораженная, с глазами,
полными слез, тяжело дыша, она
заставила себя дочитать до конца,
затолкнула тетрадь обратно и с
отвращением крикнула:
- Подлец, Боже, какой подлец!

Nie zamknąwszy skrzyni, wypadła z Не закрыв ни двери, ни ящика, она

pokoju na выскочила на улицу, но не пройдя
ulicę. O kilka kroków spotkała и пары шагов, столкнулась с
Urbina, który ją poznał. Урбаном, который ее узнал.

- A pani co tu robi? - Что вы тут делаете?

- Wracam z apteki, stryj troszkę - Я иду из аптеки, дядя плохо себя

niezdrów. чувствует.

- Pozwoli pani odprowadzić się do - Вы позволите проводить вас до

mieszkania? дому?

- Proszę odrzekła po krótkim - Спасибо, - ответила она после

namyśle. секундного размышления.

- Być może - mówił Urbin, idąc koło - Боюсь, - говорил идущий радом
niej - że Урбин, - это я невольно послужил
mimowolnie stałem się sprawcą причиной расстройства вашего
niedyspozycji stryja. дяди.
65
Miałem z nim dość drażliwą
rozmowę. Czy pani się nie
domyśla treści?...
Z milczenia pani wnoszę, że nie
tylko
on jest przeciwko mnie.
Panno Izo, czy i ty nie chcesz
być moją żoną?
Stanęli pode drzwiami. Iza targnęła
za dzwonek.
Radek, który już po drzemce wstał, Проснувшийся Радек был удивлен,
zdziwił się,
zobaczywszy ich razem
wchodzących do salonu.
Przywitał jednak Urbina grzecznie, a
córkę zapytał:
- Skąd ty wracasz, Iziu?
— Chodziłam po lekarstwo dla...
ojca.
- Dla kogo?
- Dla ojca - powtórzyła z naciskiem.
Obaj mężczyźni spojrzeli na siebie
znacząco, a Iza посмотрели друг на друга, а Иза на
na nich.
- Spotkałam na ulicy pana Urbina -
mówiła dalej
ze sztuczną wesołością - który mi
zadał to samo
pytanie, co ty, ojcze: czy przyjmę что и ты, отец, хочу ли я выйти за
jego rękę; odpowiem
wam obu: nie!
У меня был с ним довольно
неприятный разговор. Вы не
догадываетесь, о чем?...
Судя по вашему молчанию, мое
сватовство пришлось не по душе
не только вашему дяде.
Пани Иза, не окажете ли вы мне
честь выйти за меня замуж?
Они были уже у двери, и Иза
нажала на звонок.
увидев их вместе, но любезно
поздоровался с Урбином и спросил
у дочери, где она была:
- Ходила за лекарством для... отца.
- Для кого?
- Для отца, - повторила она с
нажимом.
Мужчины многозначительно
них.
- Я встретила на улице пана
Урбина, - продолжила она с
искусственной веселостью, -
который задал мне тот же вопрос,
него замуж. Так вот, я отвечаю вам
обоим: нет!
66
- Dlaczego? - ozwał się ponuro
Urbin.
- Ha, ha, ha -zaśmiała się
spazmatycznie,
padając na fotel
- dlatego, że to nie jest moim
obowiązkiem... ha, ha, ha... dlatego,
że nie chcę...
dlatego...
Wyobraźcie sobie, panowie -
ciągnęła dalej
wśród śmiechu - znalazłam dziś w
pułapce mysz,
która mi opowiedziała, że uciekła do
nas z klubu
szachistów, gdyż tam zjadła kawałek
zapisanego papieru
z jakiejś skrzyni, który był tak
gorzki... tak gorzki... ha,
ha, ha... że omal się nie otruła.
- Przyzna pani -zauważył Urbin z
tłumioną
złością - że była to mysz bardzo
szkodna.
- Mniej od tych - odrzekła Iza którzy - Значительно менее неудачная, -
zostawili tę trutkę.
Urbin skłonił się i wyszedł.
Nazajutrz klub szachistów rozwiązał Наутро, к большому удовольствию
się ku всех членов, клуб шахматистов
wielkiemu zadowoleniu wszystkich
członków.
W rok
potem Iza została żoną człowieka,
- Но почему? - мрачно спросил
Урбин.
Она истерически засмеялась и
упала в кресло.
- Да потому, что я не обязана... ха-
ха-ха... потому, что не хочу...
потому...
Представьте себе, господа, -
проговорила она со смехом, -
сегодня в кладовой я встретила
мышь, сбежавшую к нам из клуба
шахматистов, которая
пожаловалась, что сгрызла там
кусочек исписанной бумаги из
ящика и он был горьким… таким
горьким... ха-ха-ха... что она чуть
не отравилась.
- Досточтимая пани, - заметил
Урбин со скрытой злостью, - это
была чрезвычайно неудачная
мысль.
ответила Иза, - чем те, которые
отравили мышь.
Урбин поклонился и вышел.
был распущен.
Через год
Иза вышла замуж за человека,
67

który po ślubie который

okazał się tak wielkim łotrem w производил прекрасное
idealnej skórze, że впечатление, но после свадьбы
wszystkie drzewa podsuwały mu swe оказался отвратительным
gałęzie na негодяем, настоящим волком в
szubienicę. Urbin dotąd rozmyśla i овечьей шкуре. Урбин до сих пор
pisze ciekawe dzieło размышляет и пишет работу о
o dwoistości natury ludzkiej, a stary двойственности человеческой
Radek powtarza натуры, а старый Радек при
machinalnie przy każdej каждом удобном случае повторяет:
sposobności:
-Źle wiedzieć i źle nie wiedzieć. - Знать плохо и не знать плохо.