Jezička norma 

je skup pravila o upotrebi posebnog jezika. Ta pravila pojedinac

usvaja učeći jezik, a jezička zajednica ih čuva i s generacije na generaciju prenosi
učeći potomke kako se govori zajedničkim jezikom. U detinjstvu i ranoj mladosti
pojedinac nauči maternji jezik i pravila njegove upotrebe kao sastavni deo jezičkog
osećanja. Zavisno od sredine u kojoj živi, usvojeni jezik može biti standardni
jezik ili dijalekat maternjeg jezika.
 
Svaki jezik: standardni jezik, dijalekti i dugi varijeteti toga jezika, pa i jezici čiji
pripadnici nemaju pismo i obrazovanje, — ima jezičku normu. Dijalekat i jezik
društvene sredine koja nema razvijenu kulturu ni pismenost nema kodifikovanu
(sistemski sređenu i opisanu u vidu pravila) jezičku normu, ali ljudi koji govore
tim jezikom u svome jezičkom osećanju znaju normu toga jezika. Standardni jezik
ima kodifikovanu i društveno prihvaćenu jezičku normu. To, dakle, znači da
postoje dve vrste normativnosti jezika razvijene kulturne sredine:
standardnojezička i dijalekatska norma. Na primer, iskaz deca idedu ne
odgovara standardnojezičkoj normi srpskog jezika, ali odgovara dijalekatskoj
normi.

Jezičku normu standardnog jezika čine sveukupna pravila o upotrebi jezika, a

to su sledeća pravila: ortoepska (pravila o izgovoru reči), ortografska (pravila
o pisanju, pravopisna pravila), morfološka, sintaksička, leksička i stilistička
pravila, ali se obično govori o gramatičkoj i pravopisnoj normi. Glavna pravila
jednog standardnog jezika utvrđena su u gramatici, pravopisu i rečniku toga jezika.
Uopšteno rečeno, gramatička norma standardnog jezika propisuje i tumači šta
je gramatički pravilno (gramatično) ili dopušteno, a šta u standardnom jeziku
nije prihvaćeno kao pravilno. A pravilno je ono što je opšte-priznato, tj.
normirano.
 
Jezička standardizacija je proces utvrđivanja jezičke norme jedne jezičke
zajednice i stvaranja standardnog (književnog) jezika. Pravila utvrđuju poznavaoci
jezika (lingvisti) na osnovu drštvenih potreba i interesa čitave jezičke zajednice. To
je značajno kulturološko, nacionalno i političko pitanje koje se u odrđenom
istirijskom trenutku rešava na osnovu jezičke realnosti, tradicije i interesa cele
jezičke zajednice ili naroda. Najčešće se za zajednički standardni jezik izabere
jezički varijetet koji je, zbog određenih razloga, najprihvatljiviji za jezičku
zajednicu. Standardni jezik ne ukida dijalekte, ali govorom obrazovanih ljudi,
upotrebom u školi i sredstvima masovne komunikacije potiskuje dijalekatske
govore.
 
Standardni (književni) jezik je prestižni varijetet jezika kojim se vrši
sporazumevanje (usmeno i pismeno) u svim vidovima javne upotrebe jezika u
određenoj jezičkoj zajednici. Drukčije rečeno, to je jezik kojim se govori i piše u
školi, u administraciji, u sredstvima masovne komunikacije (štapma, radio i
televizija), tim jezikom se razvija kultura i nauka, a u književnosti je sredstvo
umetničkog stvaranja. U odnosu na taj opšti i strogo normiran jezik, u različitim
krajevima postoje uvek manje ili veće razlike i nepravilnosti u dijalekatskim
govorima.
 
U nauci o jeziku nazivi standardni jezik i književni jezik označavaju isti pojam.
Naziv književni jezik je starijeg porekla i ima kulturološko značenje — jezik
kojim se pišu knjige, jezik književnosti u širem značenju (sve knjige). U tom
značenju poklapa se sa značenjem naziva standardni jezik. Međutim, pošto i
pojam književnost ima uže značenje — književnoumetničko stvaralaštvo, i
naziv književni jezik ima i uže značenje: književnoumetnički jezik ili jezik
književnoumetničkog dela. U gramatici i lingvistici oba ova naziva označavaju
prestižni varijetet jezika čija se gramatička i pravopisna pravilnost (norma
književnog jezika) poštuje i primenjuje obavezno u svim vidovima upotrebe toga
jezika u govoru i pisanju.
 
Nestandardni jezički varijeteti su oblici ili jezički varijeteti koji nisu usaglašeni
sa utvrđenom normom standardnog jezika. Najveća odstupanja su u dijalektima i
žargonu. U književnoumetničkim delima ovi varijeteti imaju stilogena svojstva i
doprinose karakterizaciji likova. Posebnu grupu žargonizama čini deo
profesionalne terminologije u pojedinim stručnim jezicima.

Mr Predrag Lučić | KNJIŽEVNOST I SRPSKI JEZIK | Novi Sad, 2002