คํานํา

สํานักศิลปากรที่ 3 พระนครศรีอยุธยา ได้มีโครงการจัดทําองค์ความรู้ประจําปีงบประมาณ

2557 เรื่อง “รูปแบบลวดลายประดับและวัสดุก่อสร้างของปรางค์สมัยอยุธยา” โดยมีขอบเขตการศึกษาในพื้นที่
ความรับผิดชอบ คือ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา อ่างทอง สิงห์บุรี สระบุรี และนครนายก
จากการสํารวจภาคสนามไม่พบปรางค์อยุธยาในเขตพื้นที่ของจังหวัดสระบุรี และนครนายก
และจังหวัดที่พบมากที่สุดคือ พระนครศรีอยุธยา โดยเฉพาะในเขตอําเภอเมือง ในเขตพื้นที่ของสิงห์บุรี พบ
2 แห่ง ในเขตจังหวั ดอ่างทอง พบ 1 แห่ง วัดที่มีปรางค์รวมทั้งสิ้น 20 วัด บางแห่งก็ได้รับการบูรณะแล้ว
บางแห่งยังรอการดําเนินงานอยู่
ปรางค์ดังกล่าว สร้างมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้น ตอนกลาง และตอนปลาย ผ่านกาลเวลามา
ยาวนาน ย่อมชํารุดทรุดโทรมลงเป็นธรรมดา การสํารวจศึกษาลักษณะทางกายภาพไว้ เพื่อเป็นหลักฐานก็จะ
ช่วยให้งานอนุรักษ์และพัฒนาโบราณสถานสู่เป้าหมายสําคัญ และเป็นมรดกของชาติสืบต่อไป
โครงการดั ง กล่ า วนี้ จั ด ทํ า โดยกลุ่ ม อนุ รั ก ษ์ โ บราณสถาน ซึ่ ง ได้ ม อบหมายให้
นายฤทธิเดช ทองจันทร์ นักวิชาการช่างศิลป์ชํานาญการ เป็นผู้รับผิดชอบโครงการ และ นายพเยาว์ เข็มนาค
ข้าราชการบํานาญของกรมศิลปากร เป็นผู้รวบรวมข้อมูล และเรียบเรียงเป็นเอกสาร โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะใช้
เป็นคู่มือในการอนุรักษ์และดูแลรักษามรดกของชาติให้มีอายุยืนยาวสืบไป

กลุ่มอนุรักษ์โบราณสถาน
สิงหาคม 2557
 ข
โครงการจัดทําองค์ความรู้เรื่อง : รูปแบบ ลวดลายประดับ และวัสดุก่อสร้าง ของปรางค์สมัยอยุธยา 

สารบัญ

หน้า
คํานํา ก
สารบัญ ข
บทนํา 1
บทที่ 1 ประวัติศาสตร์อยุธยาโดยสังเขป 4
- พระราชพงศาวดารที่ระบุมีการก่อสร้างวัดที่มีพระปรางค์ 15
บทที่ 2 การสํารวจเก็บข้อมูลภาคสนาม 22
- วัดพระราม อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 24
- วัดนก อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 30
- วัดมหาธาตุ อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 34
- วัดราชบูรณะ อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 56
- วัดลังกา ตําบลหอรัตนชัย อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 64
- วัดโลกยสุทธาวาส อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 68
- วัดเจ้าพราหมณ์ อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 74
- วัดท่าทราย ตําบลหัวรอ อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 77
- วัดส้ม อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 80
- วัดพุทไธสวรรย์ ตําบลสําเภาล่ม อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 86
- วัดไชยวัฒนาราม ตําบลบ้านป้อม อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 92
- วัดวรเชษฐเทพบํารุง ตําบลบ้านป้อม อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 97
- วัดกษัตราธิราช ตําบลบ้านป้อม อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 101
- วัดเชิงท่า ตําบลท่าวาสุกรี อําเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 104
- วัดโบสถ์ อําเภอสามโก้ จังหวัดอ่างทอง 110
- วัดพระปรางค์ อําเภอบางระจัน จังหวัดสิงห์บุรี 114
- วัดหน้าพระธาตุ ตําบลจักรสีห์ อําเภอเมือง จังหวัดสิงห์บุรี 118
- วัดป่าสัก ในโรงเรียนอยุธยาวิทยาลัย 122
- วัดบรมพุทธาราม อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา 124
บทที่ 3 วัสดุก่อสร้าง 126
บทที่ 4 รูปแบบ การวางผังและองค์ประกอบของปรางค์สมัยอยุธยา 129
- องค์ประกอบของปรางค์และส่วนที่เกี่ยวข้อง 138
- ฐานปรางค์ 149
 ค
โครงการจัดทําองค์ความรู้เรื่อง : รูปแบบ ลวดลายประดับ และวัสดุก่อสร้าง ของปรางค์สมัยอยุธยา 

- มุขปรางค์ 159
- ซุ้มบัญชร 164
- เรือนธาตุ 167
- กลีบขนุน 175
- บันแถลง 179
- หน้ากาล 180
- มกรคายนาค 181
- รูปปูนปั้นบนชั้นอัสดง 187
- ลายประดับซุ้ม 191
- ลายประดับทั่วไป 195
บทสรุป 199
บรรณานุกรม 200