Professional Documents
Culture Documents
فصل دوم
فصل دوم
و دیگر اینکه توقف در نسل به اندازة معین ،منج66ر ب66ه ب66از داش66تن دس66تگاه تناس66لی انس66ان از انج66ام
وظایفش میشود؛ و دلیلی دیگر اینکه تحدید نس66ل تع66ارض ص66ریح ب66ا ق66وانین فط66رت 6و وظ66ایف 6آن دارد؛
چنانچه تحدید نسل به خاطر ترس از فقر در تکر با عقیدة اسالمی و معارض ص66ریح ب66ا آی66ات هللا متع66ال
3
میباشد6.
بنا ًء اسالم از برای اوالد حق حیات را داده و از برای والدینش مج66از نمی باش66د ک66ه این ح66ق را ب66ه
وسیلة کشتن و یا زنده به گور کردن از او بگیرند 6چنانچ66ه ع66رب ج66اهلیت این ک66ار را میکردن66د؛ 6و دلی66ل
دیگر اینکه تحدید نسل تعارض با نصوص شرعی دارد که به تکثیر نس66ل ف66را میخوان66د ،هم66ان طوریک66ه
در تعارض با یک امری از ضروریات شرع میباشد که او عب66ارت از حف66ظ نس66ل اس66ت ب66ه اس66اس همین
چند دلیل که ذکر شد و برخی دیگر از آیات و احادیث ذکر خواهد ش66د تحدی66د نس66ل ج66واز ن66دارد و ح66رام
4
میباشد6.
اول -قرآن کریم :قُلْ تَ َعالَوْ ا أَ ْت ُل َما َح َّر َم َربُّ ُك ْم َعلَ ْي ُك ْم أَاَّل تُ ْش ِر ُكوا بِ ِه َش ْيئًا َوبِ ْال َوالِ َدي ِْن إِحْ َسانًا َواَل تَ ْقتُلُ6وا
س الَّتِي 6ر ِم ْنهَ66ا َو َم66ا بَطَنَ َواَل تَ ْقتُلُ66وا النَّ ْف َش َم66ا ظَهََ 6 اح َ ق نَحْ نُ نَرْ ُزقُ ُك ْم َوإِيَّاهُ ْم َواَل تَ ْق َربُوا ْالفَ َو ِ أَوْ اَل َد ُك ْ6م ِم ْن إِ ْماَل ٍ
ص6ا ُك ْ6م بِِ 6ه لَ َعلَّ ُك ْم تَ ْعقِلُ66ونَ 5بگ66و :بيائيد 6چيزه66ائي را برايت66ان بيان كنم ك66ه ق َذلِ ُك ْم َو َّ َحَّ 6ر َم هَّللا ُ إِاَّل بِْ 6
6ال َح ِّ
پروردگار 6تان بر شما حرام نموده است اين كه هيچ چيزي را شريك خدا نكنيد ،و ب66ه پ66در و م66ادر (ب66دي
نكنيد و بلكه تا آنجا كه ممكن است بديشان) نيكي كنيد و فرزندانتان را از ترس فقر و تنگدستي( 6كنوني يا
آينده) مكشيد (چرا كه) ما به شما و ايشان روزي 6مي دهيم (و روزي 6رسان همگ66ان م66ائيم ن66ه ش66ما) و ب66ه
گناهان كبيره (از جمله زنا) نزديك نشويد ،خواه (آنه66ا در وقت انج66ام ب66راي م66ردم) آش66كار باش66د و خ66واه
پنهان ،وكسي 6را بدون حق (قصاص و اجرای فرمان الهي) مكش6يد ك6ه خداون6د آن را ح6رام ك6رده اس6ت.
اين ها اموري 6هستند كه خدا به گونه مؤ ّكد شما را بدانها توصيه مي كن66د ت66ا آنه66ا را بفهميد و خردمندان66ه
6
عمل كنيد.
- 2ابن عثیمین ،فتوای اهل سنت ،تهیه ،اشرف ابن عبدالمقصود ،ناشر ،مکتبة الشامله ج 2ص .836
- 3حسام الدین ،عفانه ،فتاوی یسألونک ،ده جلد ،ج ،2ص.408
- 4صفا خالد حامد زین ،همان اثر ،ص.78
- 5سوره انعام ،آیه .151
- 6مصطفی خرم دل ،همان اثر ،ص .93
ق نَحْ نُ نَ66رْ ُزقُهُْ6م َوإِيَّا ُك ْم و هم چنان این قول هللا ذوالجالل که میفرمایدَ 6:واَل تَ ْقتُلُوا أَوْ اَل َد ُك ْم خَ ْشيَةَ إِ ْماَل ٍ
طئًا َكبِيرًا 7و (از آنجا كه روزي 6در دس6ت خ6دا اس6ت) فرزن6دانتان را از ت6رس فق6ر و إِ َّن قَ ْتلَهُ ْم َكانَ ِخ ْ
تنگدستي 6نكشيد .ما آنان و شما را روزي مي دهيم (و ضامن رزق همگانيم) بي گم66ان كش66تن ايش66ان گن66اه
8
بزرگي 6است.
تعدادی از نویسنده گان به همین دو آیه استدالل به عدم جواز تحدید نسل نمودند ،زیرا آنها راه ه66ای
منع حمل را که از آن جمله عزل و اسقاط جنین میباشد قیاس بر قتل اوالد نمودند 6وگفتن66د ه66ر دویی اینه66ا
9
در انگیزه که عبارت از خوف فقر و پائین آمدن سطح زندگی 6میباشد ،مشترک هستند.
دوم -احادیث :از پیامبر برخی احادیثی نقل شده است که ترغیب به ک66ثرت نس66ل و نهی از ع66زل
ْت ا ْمَ 6رأَةً َذاتَ ص6ب ُ 6ال :إِنِّي أَ َصلَّى هللاُ َعلَ ْي ِه َو َس6لَّ َم ،فَقََ 6 ار ،قَا َلَ :جا َء َر ُج ٌل إِلَى النَّبِ ِّي َ میکند« .ع َْن َم ْعقِ ِل ب ِْن يَ َس ٍ
6ال« :اَل » ثُ َّم أَتَ66اهُ الثَّانِيَ6ةَ فَنَهَ66اهُ ،ثُ َّم أَتَ66اهُ الثَّالِثَ6ةَ ،فَقَ66ا َل« :تَزَ َّو ُج66وا6 الَ ،وإِنَّهَا اَل تَلِ6دُ ،أَفَأَتَ َز َّو ُجهَ66ا ،قََ 6 ب َو َج َم ٍ َح َس ٍ
ْال َودُو َ6د ْال َولُو َد فَإِنِّي ُم َكاثِ ٌر بِ ُك ُم اأْل َمم» از معقل ابن یسار روایت است که مردی نزد پی6امبر آم6د وگفت 10 ُ
من زنی صاحب حسب و جمال را پیدا کردم ،آیا با آن ازدواج کنم؟ پی66امبر در ج66واب گفت :ن66ه خ66یر،
بار دوم آمد باز آن را باز داشت ،بارسوم آمد باز همان جواب اول را تکرارکرد و گفت« :بازن66ان بس66یار
مهربان ،و اوالد زا ازدواج کنید زیرا که من به کثرت شما در بین امتها افتخار میکنم»
و هم چنان احادیث که داللت بر نهی ازعزل میکند
س َو ه َُو يَقُو ُل ُ
ت َرسُو َل هللاِ فِي أنَا ٍ ضرْ ُ تَ :ح َ ت ُع َّكا َشةَ قَالَ ْ ب ،أُ ْخ ِ ت َو ْه ٍ َوع َْن ُج َذا َمةَ بِ ْن ِ
ك ض6رُّ أَوْ اَل َدهُ ْم َذلَِ 6 س ،فَإِ َذا هُ ْم ي ُِغيلُ66ونَ أَوْ اَل َدهُ ْم ،فَاَل يَ ُ ار َوم َو فَ ِ ت فِي الرُّ ِ ت أَ ْن أَ ْنهَى ع َْن ْال ِغيلَ ِة فَنَظَرْ ُ لَقَ ْد هَ َم ْم ُ
6وأ ُد ْال َخفِ ُّي" از جذام6ه بنت وهب «خ6واهر عکاش6ه» 11
ك ْال َ
َش ْيئًا ثُ َّم َسأَلُوهُ َع ِن ْال َع ْز ِل؟ فَقَا َل َرسُو ُل هللاِ*َ ":ذلِ َ
روایت است که گفت :در محضر 6پیامبر حاضر شدم در حالی که میگفت" :قص6د 6ک66ردم ک66ه از غیل66ه
(مقاربت جنسی با همسر در هنگام شیر دهی) نهی کنم ،س66پس ب66ه روم 6و ف66ارس نگ66اه ک66ردم ،در حالیک66ه
آنها غیله میکردند 6و به اوالد شان ضرر نمی رساند؛ بعد از آن ،از ایشان در بارة ع66زل پرس66ان ش66د؟ در
جواب گفت :این کار زنده بگورکردن پنه66انی اس66ت" .ح66دیث دیگ66ر ک66ه ام66ام بخ66اری 6در ص66حیحش ذک66ر
12
ظعُو ٍن التَّبَتُّ َلَ ،ولَوْ أَ ِذنَ لَهُ الَ ْخت َ
َصْ 6ينَا» نموده «عن سعد ابن ابی وقاص َر َّد َرسُو ُ6ل هَّللا ِ َ علَى ع ُْث َمانَ ْب ِن َم ْ
سعد ابن ابی وقاص روایت میکند که پی66امبر ب66رای عثم66ان ابن مظع66ون ک66ه درخواس6ت 6ت66رک ازدواج
شیخ محمد ابو زهره میگوید":منع 6نسل به طور فردی 6ترک افضل است و یا هم مکروه ،و هرگ66اه
موجب آن در نزد فرد ،موجود شد به اندازة رخصت ف6ردی 6مب6اح میش6ود؛ در فق6ه اس66المی چ6یزی ی66افت
نمیشود 6که رخصت را از برای یک گروهی از گروهه6ا ی6ا جغرافی6ة از جغرافیه6ا 6عم6ومی بس6ازد ،بن6ا ًء
رخصتها 6همیشه فردی 6اند؛"دکتور محمد سعید رمضان البوطی ،دکتورمصطفی 6عبدالواحد ،ودکتورمحمد6
عقله ،نیز به همین دیدگاه قایلند.
2ـ حدیث" َسوْ دَا ُء َولُو ٌد خَ ْي ٌر ِم ْن َح ْسنَا َء اَل تَلِدُ ،إِنِّي ُم َكاثِ ٌر بِ ُك ُم اأْل ُ َم َم".
26
(زن س66یاه پوس66ت ک66ه اوالد می آورد 6به66تر اس66ت ،از زن مقب66ول ک66ه اوالد نمی آورد ).وج66ه داللت:
اینکه کثرت اوالد شرعا ً مرغوب است حتی زنی سیاه پوست ،نس6بت ب6ه زنی س6فید پوس6ت و مقب6ول ،ب6ه
سبب اوالد آوردنش برتر دانسته شده است.
ُ
3ـ حدیث" تَ َز َّوجُواْ 6ال َودُو َد ْال َولُو َد فَإِنِّي ُم َكاثِ ٌ6ر بِ ُك ُم اأْل َم َم" (با زنان بسیار مهربان و اوالد زا،
27
از ابی سعید خدریروايت است كه گفت :به سبايا (زنانیکه در جنگ اسیر میشوند) دست یافتیم 6و
ما با آنها عزل می کردیم و از رسول هللا درین مورد پرسان کردیم در جواب گفتند( :آیا شما این ک66ار
را انجام می دهید؟ و سه مرتبه این قول را تکرار 6کرد و سپس فرم66ود 6:ه6ر آن موج66ود زن66دة ک6ه ت66ا روز
قیامت هللا ذوالجالل مقدر کرده است حتما تحقق می یابد).
وجه استدالل :اینکه پیامبر به طور 6استفهام انکاری صحابة ک66رام را م66ورد ت66وبیخ ق66رار دادن6د و
در ادامه گفتند :نفسی را که هللا مقدر کرده او حتما ً تحقق میابد.
31
أن رس6ول هللا س6ئل عن الع6زل فق6ال ":أنت تخلق6ه؟ أنت ترزق6ه؟ أق6ره ق6راره فإنم6ا 6ه6و الق6در " از 3ـ ّ
رسول هللا در مورد عزل س66وال ش66د مب66ارک در ج66واب فرمودن66د :ت66و او را خل66ق میک66نی؟ و ت66و او را
روزی 6میدهی؟ او را به جایش بگذار زیرا ،قدر 6است.
و هم چنان حدیث دیگر است که از پیامبر در م66ورد 6ع66زل پرس66ان ش66د ،گفت :آبی را ک66ه از آن فرزن66د
32
پیدا میشود اگر بر باالیی صخره هم بریزانی بدون شک خداوند 6از آن آب ،فرزند خارج میسازد.
فقهای مالکیه بر این دید هستند که برای شخص جواز ندارد که سبب قطع آب منی خود گردد ،یا -1
اینکه آنچه را که باعث تقلیل نسل میگردد 6استعمال نماید.
-2فقهای شافعیه :قایل به کراهیت کسر شهوت توسط وسایلی که منج66ر ب66ه خط66ر میش66ود ،هس66تند .مث66ل
کافور و مانند آن ،و همچنان میگویند 6:بر مرد و زن حرام است وسایلی که را منجر به ی66أس و ن66ا امی66دی
از نسب میگردد ،استعمال نمایند؛ و در نزد شان استعمال ادویه برای قطع شهوت جواز ن66دارد ،زی66را ب66ه
صحت انسان خطر زا و مشکل آفرین است.
و از امام شافعی حکایت شده است که ایشان این قول هللا تعالی را َ ذلِكَ أَ ْدنَى أَاَّل تَ ُعولُوا 33چنین
تفسیر نموده اند( ،ای ان التکثروا 6عیالکم) اینکه عی6ال ش6ما زی6اد نش6ود 34.این ب6ود دی6دگاه فقه6اء ق6دیم 6از
مذهب مالکی و شافعی ،ولی ،از فقهاء حنفی و حنبلی در مورد تحدید نسل دیدگاهی 6را نیافتم 6و آراء ش66ان
در خصوص تعقیم وجود 6دارد و برای آگاهی بیشتردر 6بحث تعقیم مراجعه شود.
ب :فقهای معاصر
-1شیخ ابن باز" :چگونه برای یک شخص عاقل مناسب است که به خ66اطر ت66رس از فق66ر و تنگی
زندگی ،تحدید نسل را امر پسندیده و مباح بدان66د؟ در حالیک66ه هللا متع66ال ض66امن روزی 6بن66دگانش ،و ق66ادر
مطلق بر هر شئ میباشد؛ و هرگاه تع66داد س66اکنین در ه66ر مک66ان اف66زایش یاب66د ،اس66باب ایج66اد روزی 6ن66یز
افزایش میابد و بدون شک اسباب فراهم کننده روزی 6نسبت به قبل ،متنوع و آسان شده است ،و این خ66ود
35
از دالیل حکمت هللا تعالی و کمال قدرتش 6نسبت به مصالح بنده گانش میباشد".
-2شیخ ابن عثیمین ":علماء تصریح نموده اند که قطع نسل بطور 6نهایی حرام است .زیرا در تضاد
با آنچه که پیامبر نسبت به امت خود اراده دارد ،میباش66د؛ و هم چن66ان در تحدی66د نس66ل ،اس66باب خ66واری6
مسلمانها 6فراهم میشود؛ به خاطر اینکه هر چند تع66داد مس66لمانها زی66اد ش66ود ب66اعث رفعت ش66ان میش66ود 6ب66ه
همین اساس هللا متعال بر بنی اسرائیل جهت کثرت شان منت گذاشته میفرماید :ثُ َّم َر َد ْدنَا لَ ُك ُم ْال َكَّ 6رةَ َعلَ ْي ِه ْم
َوأَ ْمَ 6د ْدنَا ُك ْ6م بِ6أ َ ْم َوا ٍل َوبَنِينَ َو َج َع ْلنَ6ا ُك ْ6م أَ ْكثَ َرنف6یراً 36 6س6پس (ش6ما راه ص6الح در پيش مي گيريد و از فس6اد6
دست مي كشيد و آن گاه) شما را بر آنان چيره مي گردانيم ،و با اموال و فرزندان مدد و ياريتان مي دهيم
و تعداد تان را بيشتر (از دشمن) مي نمائيم.
واقعیت بر این امر گواه است چون ملتی که تعدادش زیاد است از دیگران بی نیاز خواهد ب66ود و در
برابر دشمنان دارای شکوه و قدرت است؛ بنا بر این جایز نیس66ت ک66ه انس66ان ب66رای همیش66ه زاد و ول66د را
متوقف سازد؛ مگر اینکه ضرورت وجود 6داشته باشد مانند اینکه اگر مادر ب66اردار ش66ود بیم آن ب66رود 6ک66ه
هالک شود و بمیردکه در این صورت متوق66ف ک66ردن زاد و ول66د ض66رورت 6و نی66از اس66ت و هیچ مش66کلی
37
ندارد که برای چنین زنی ،آنچه را که باعث قطع حملش میگردد استعمال شود.
-3دکتور محمد سعید رمضان البوطی :در یکی از آراء خود به این باور 6است که استعمال وسایل ب66رای
از بین بردن نسل رخصت نمی باشد مگر در صورتی که حمل به طور غالب ی66ا یقین ب66رای م66ادر خط66ر
آفرین باشد ،سعی برای توقف 6نسل منافات با اصلی دارد که ازدواج به خ66اطر آن مش66روع ش66ده اس66ت .و
اگر شریعت از برای زوجین حق توقف نسل را می دهد ی66ا این ک66ه آن ه66ا را از این ک66ار ب66از می66دارد ب66ه
-4دوکتور محمد سید طنطاوی":تحدید 6نسل بمعنی منع آن به طور مطلق و دائمی شرعا ً ح66رام اس66ت و
آنچه که شرعا ً جواز دارد توقف 6نسل به مدت معین از زمان ک66ه زوجین در بین خ66ود اتف66اق میکنن66د ،می
باشد .و این عمل امکان دارد که به وسیلة تقلیل تعداد افراد خانواده انج66ام پ66ذیرد 6بگون66ة ک66ه وال66دین ت66وان
رسیدگی 6به مشکالت فرزندان را بدون حرج داشته باشند".
-5شیخ محمود شلتوت":عدم جواز صدور قانون که مردم را ملزم به تحدید نس66ل بس66ازد ،زی66را ش66ریعت
اسالمی از این کار اباء می ورزد؛ زیرا که شریعت اسالم به اساسات قوت ،وسعت عمران ،کثرت افراد
کار کن ،و فراهم نمودن زمینة کار ،برای این افراد ،تشویق 6میکند؛ و هم چنان شریعت اسالم ب66ه ازدواج
38
و تناسل فرا میخواند6.
در پایان مناسب می دانم که فشردة مص66وبة مجم66ع فق66ه اس66المی را (ک6ه از علم66ای سرش66ناس 6و برجس66ته
جهان اسالم تشکیل یافته و زیر مجموعه کنف66رانس اس66المی اس66ت) ک66ه در ارتب66اط ب66ه تنظیم نس66ل ص66ادر6
گردیده است نقل نمایم".
مصوبه شماره 1مجمع فقه اسالمی در نوبت کنفرانس پنجم در کویت.
"بنا بر اینکه در شریعت اسالمی فرزند 6آوردن و حفظ نسل انسان از مقاصد ازدواج است .بدون شک از
نظر انداختن این مقصد جواز ندارد؛ چون آن ب6ا نص6وص ش6ریعت و فرمایش66ات آن ک6ه ب6ه تکث66یر نس6ل،
محافظت 6و عنایت به آن فرا می خواند ،منافات دارد .با در نظ66ر گ66رفتن اینک66ه حف66ظ نس66ل یکی از ام66ور
کلی پنجگانه ای است که تمام ادیان الهی به رعایت آن دس66تور می ده66د .بن66ابر 6این (مجم66ع فق66ه اس66المی)
امور ذیل را تصویب نموده است:
-1صادر نمودن قانون عمومی که آزادی مرد و زن را در فرزند آوردن محدود سازد 6جواز ندارد.
-2جلوگیری از حمل از طریق( 6اعقام) نازا گردانیدن تا زمانی که ی66ک ض66رورت ب66ا م66وازین ش66رعی،
آنرا ایجاب نکند حرام است.
-3جلوگیری 6به هدف تأخیر انداختن میان دوره های ب66ارداری 6ی66ا جلوگ66یری 6ب66رای م66دت معی66نی ،هرگ66اه
حاجتی که از دیدگاه شرع معت66بر اس66ت آن را تقاض66ا نمای66د ،ب66ه اس66اس مش66وره و رض66ایت زوجین ج66ائز
است ،مشروط 6بر اینکه ضرری بر آن باز نگ6ردد و وس6یله مش6روع 6باش6د و در آن تج6اوز 6ب6ر حملی ک6ه
39
موجود 6است ،صورت نگیرد".
گفتار چهارم :تحدید نسل توطئه ای استعماری
برخی از مخالفان تحدید نسل ،آن را عمل اس66تکباری و ن66وعی ته66ا جم اس66تکبار 6جه66انی ب66رای ض66ربه
زدن به مسلمانان میدانند ،دلیل این عده این است که دع6وت ب66ه ط6رف تحدی66د نس6ل و کن66ترول جمعیت از
کشورهای غربی بوده و آنان بودند که از آغاز ،این مس66ئله را تبلی66غ کردن66د ،از م66التوس کش66یش مس66یحی
گرفته تا هم اکنون که غربیها کش66ور ه66ای اس66المی را تش66ویق ب66ه کن66ترول جمعیت میکنن66د و ه66دف ش66ان
ثانیاً :تحدید نسل تردید 6در رزاقیت 6هللا ذوالجالل نیست ،زیرا معن66ای رزاقیت 6خداون66د این نیس66ت ک66ه
بشر در زندگی ،تقدیر معیشت ،به کارگیری عقل و محاسبة خرج ،دخل نداشته باش6د .درکش66ورهای فق66یر
و عقب مانده ،انسان های بسیاری به ویژه کودکان از سوء تغذیه رنج برده و یا از گرسنگی 6جان میدهند،
در حالیکه خداوند رازق 6آنان نیز میباشد ،زیرا رازقیت 6هللا جبری و بر خالف اراده و اختیار بشر نیس66ت
و همان دینی که تأکید بر روزی دهندگی 6خدا دارد ،دستورتالش 6وکوشش ب66رای تهی66ة روزی 6را ن66یز داده
41
از تنبلی و سربار 6بودن مردم به شدت نهی کرده است.
ثالثا ً :احادیث که در مورد تکثیر نسل میباشد بعد از اینکه تخریج شدند ضعیف اند ،صالحیت حجت
را ندارند ،و دکتور 6محمد سالم مدکور 6از جهت معنی بر آنها رد کرده و گفت6ه ":آی6ا ک6ثرت در ذات خ66ود
پسندیده است؟ یا بخاطریکه مصلحت خانواده و جامعه را در پی دارد؟ بنا ًء تناسل با در نظر داشت تقلی66ل
نیز امکان پذیر است و کثرت زمانی 6مطلوب است که مصلحت تقاضای آن را بکند و امکان رسیدگی 6ب66ه
42
مشکالت آن بدون تنگی و حرج بوده باشد .و افتخار 6به کثرت و ک ّمیت نیست ،بلکه به کیفیت است"،
5ـ عالمه ابن قیّم (رحمه هللا) می فرماید 6:در حدیث جذامه عزل به وأد خفی نامیده شده است ،چون م66رد
به جهت فرار از حمل گرفتن زن ،عزل مینماید و این قصد او جاری مجرای وأد گردیده اس66ت ولی ف6رق6
میان این دو این است که وأد به مباشرت ظاهر است که در آن قصد و فعل هر دو جمع می گردد و عزل
43
صرف 6به قصد 6تعلق دارد بدین جهت آن را به خفا توضیح کرده است.
خامساً :رد بر اینکه تحدید نسل توطئه استعماریست.
اینکه طرح مسئلة کنترول جمعیت درکشور های اسالمی به استعمار خارجی 6نسبت بدهیم کار آسان است
و می توان از نگرانی های آنها از ازدیاد جمعیت مسلمانان که درکتابها و مجالتشان اظهارکرده ان66د ن66یز
شاهد آورد ،و ما ن66یز منک66ر این نیس66تیم ک66ه اس66تعمارگران از ه66ر راه ممکن ،ب66ر مس66لمانان ض66ربه وارد
میکنند ،ولی سخن اینجاست که این نوع مسایل را باید با پیش6ینة ت6اریخی آن در دنی6ا ،ب6ه وی6ژه در جه6ان
غرب که از آنجا به جهان اسالم سرایت کرده ،با تجزیه و تحلی66ل عقلی م6ورد 6برس6ی ق66رار داد ،ن66ه آنک6ه
صرفاً 6مسئله را استعماری دانس66ت .ب6ه عالوه ،آی66ا واقع6ا ً در س66ه ق66رنی ک66ه بحث جمعیت و کن66ترل آن در
غرب مط66رح ب66وده اس66ت و س6الها در مج6امع علمی و دی66نی آن ه66ا م6ورد 6بحث و ارزی66ابی 6قرارگرفت6ه و
ارتباطی 6به جهان سوم و در حال رشد نداشته ،جنبة استعماری داشته است؟ این مس66ئله ح6دود 6پنج6اه س66ال
است که در کشور های اسالمی مطرح شده است.
به هر حال باید راه حل برای آن جستجو نمود ،درست است که هر ان66دازه مس66لمانان بیش ت66ر باش66ند
خطر بیش تر برای استکبار خواهد بود ،اما نه هرکثرت ،و هر اف66زایش جمعی66تی ،بلک66ه ک ّمیت هم66راه ب66ا
کیفیت که آن هم اغلب با کثرت بی روی66ه ت66أمین نمی ش66ود ،بلک66ه چ66ه بس66ا ک66ثرت بی روی66ه و در اختی66ار
ت الزم ،سبب وابستگی 6آن جامعه به استکبار 6خارجی میش6ود ،چنانچ6ه در ب6رخی کش6ورها6 نداشتن امکانا ِ
44
عمالً مشاهده میگردد.
گفتار دوم :دالیل موافقان ،از نصوص مبنی بر جواز تحدید نسل
موافقان تحدید نسل جهت تقویت دیدگاه شان به برخی ازآیات استدالل کردند ،که ما ذیالً به آنها
اشاره خواهیم داشت.
اريَ6ةًِ ،ه َي خَا ِد ُمتنَ66ا َو َس6انِيَتُنَاَ ،وأَنَ66ا أَطُ66وفُ 2ـ ع َْن َجابِ ٍر ،أَ َّن َر ُجاًل أَتَى َر ُس6و َل هللاِ ،فَقَ66ا َل :إِ َّن لِي َج ِ
ال« :ا ْع ِزلْ َع ْنهَا إِ ْن ِش ْئتَ ،فَإِنَّهُ َسيَأْتِيهَا َم66ا قُ6د َِّ6ر لَهَ66ا» ،فَلَبِ َ
ث ال َّر ُج 6لُ ،ثُ َّم أَتَ66اهُ، َعلَ ْيهَاَ ،وأَنَا أَ ْك َرهُ أَ ْن تَحْ ِم َل ،فَقَ َ
ت ،فَقَ6ا َل« :قَْ 6د أَ ْخبَرْ تُ6كَ أَنَّهُ َس6يَأْتِيهَا َم6ا قُ6د َِّر لَهَا» 51از ج6ابرروایت اس6ت ک6ه فَقَ6ا َل :إِ َّن ْال َج ِ
اريَ6ةَ قَْ 6د َحبِلَ ْ
میفرماید " :مردی نزد رسول هللا آمد وگفت :من کنیزی دارم که خ66ادم و آب آور م66ان اس66ت ،و من ب66ا
او جماع میکنم ،در حالیکه دوست ندارم که باردار شود؛ سپس رسول هللا در جواب گفت :اگر میخ66واهی
عزل کن ،زیرا آنچه را که مقّدر است ،خواهد آورد؛ و بعد از مدت زمانی ،آمد و گفت :کنیز باردار ش66ده
و پیامبرگفت :قبالً برایت خبر داده بودم ،آنچه را مقدر است خواهد آورد.
- 45سوره نور،آیه .33
- 46مصطفی خرم دل ،همان اثر.
- 47سوره کهف ،آیه .44
-48مصطفی خرم دل ،همان اثر.
-49سوره بقره ،آیه .186
50ـ ابو عبد هللا محمد ابن اسماعیل البخاری ،همان اثر ،شماره حدیث .5209
- 51أبو الحسن مسلم بن الحجاج القشيري النيسابوري ،المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رس6ول هللا ،تحقی6ق :محم6د ف6ؤاد عب6د
الباقي ناشر :دار إحياء التراث العربي – بيروت 6شماره حدیث .1439
وجه داللت :اینکه پیامبر از برای سائل صراحتا ً عزل را اجازه داد ،و چه چ66یز ص66ریحتر 6از این
قول ":اعزل عنها إن شئت؟"
جـ :آثار صحابه رضی هللا عنهم
آثاری از صحابه کرام وجود 6دارد که بسوی 6تقلیل فرزند ،فرا میخواند از آن جمله:
1ـ مانند این قول ابن عباس که میفرماید" 6ال تقوم الساعة حتی یکون الولد غیظا"
2ـ آنچه که از عمرو ابن العاص روایت شده هنگامیکه در مصر والی بود در خطب66ه اش بی66ان فرم66ود" :
(يا معشر الناس :إياكم وخالال أربعًا ،فإنها تدعو إلى النصب بع66د الراح66ة ،وإلى الض66يق بع66د الس66عة ،وإلى
الذلة بعد العزة ...ومنها و إياكم وك6ثرة العيال 52)...ای م6ردم از محبت و دوس6تی ب6ا چه6ار زن بپرهیزی6د؛
زیرا بعد از راحتی ،ف66راخی و ع66زت ب66ه س66وی 6س66ختی ،تنگی و ذلت ف66را می خوان66د و از ک66ثرت عی66ال
بپرهیزید.
و دیگر اینکه منافاتی میان تحدید نسل و عقیده ،ایمان و احکام اسالم و جود ندارد بنا ًء جلوگ66یری 6از
بارداری؛ قت66ل نفس پنداش66ته نمی ش66ود 6و در همین راس66تا ام66ام غ66زالی هنگ66ام مقارن66ه می66ان ع66زل ،وأد و
إجهاض می گوید " :که هر یک از وأد و إجهاض بر موجودی ک66ه فعالً حاص66ل اس66ت واق66ع می ش66ود ،و
لی ،عزل باالی موجودی 6دارای و جود و اقع نمی شود زیرا از نطفۀ مرد و یا زن به تنهایی ول66د بوج66ود
نمی آید .بلکه خلقت زمانی صورت می گیرد که این دو نطفه ب6ا هم یکج66ا گ66ردد ،بن66اء جلوگ66یری قب66ل از
54
التقاء دو نطفه جنایت بر موجود حاصل محسوب نمی شود".
و در بُع66د روحی و روانی 6،وال66دین وظ66ایف 6س66نگین ت66ری دارن66د ،زی66را فرزن66دان ،رحم ،ش66فقت،
خلوص ،و سایر صفات نفسانی را در نخستین سال های زندگی خود در دامن پر مه66ر و عط66وفت پ66در و
مادر می آموزند .پدر و مادر از یک سو با این وظایف مهم نسبت به اوالد ش66ان رو ب66روی 6می باش66ند ،و
از سوی دیگر ادای تکلیف فرع بر قدرت است ،همان طوریک66ه هللا تع66الی میفرمای66د :ال یُ َکلِّفُ هللاُ نَفّس6ا ً
اِاّل ُوس َعها 556بنا ًء اگر پدر و مادری خود را در انج6ام وظ6ایف 6نس6بت ب6ه فرزن6دان زی6اد ،ع6اجز دیدن6د و
توان ادارة مثالً بیش از دو یا سه فرزند 6را در خود نمی بینند ،وظیفه ای نس66بت ب66ه تکث66یر نس66ل و داش66تن
56
فرزندان زیاد ندارند و می توانند از راه های شرعی پیش گیری اقدام به تحدید نسل نمایند.
هر چند جنبة ترجیحی 6آن نیز به دو بخش تقسیم شده است ،و هر گروه سعی کرده ک66ه هم66ان دی66دگاه
خویش را به نحوی توجیه کند و ترجیح بدهد ،به هر حال بن66ده «محق66ق» بع66د از اینک66ه دالی66ل ط66رفین را
مورد 6برسی قرار دادم باید موقف خویش را مشخص بسازم و جنبة ترجیحی را بن66ا ب66ه برداش66ت خ66ود ب66ا
در نظر داشت دالیل ترجیحی ،اعالم بدارم؛ در نخست باید گفت :که تحدید نس66ل دو بُع66د دارد ،یکی بُع66د
دولتی ،و دیگری بُعد شخصی ،بُعد دولتی به این معنی که دولت قانونی 6را در ارتب66اط ب66ه کن66ترل جمعیت
وضع کند و در آن بگوید که هر فامیل مثالً از دو یا سه فرزند بیشتر 6ح66ق ن66دارد و ه66رکس بیش66تر 6از این
داشته باشد از تمام حق ،و حقوق دولتی 6محروم میگردد ،بنا بر این در بُع66د دول66تی ب66ه ج66ز تع66داد ان66دکی،
تمام علماء اتفاق دارند که تحدید نس66ل ج66واز 6ن66دارد؛ زی66را رخص66ت ه66ا همیش66ه ف66ردی ان66د و هیچ گ66اه از
محدودة خویش به طرف عمومی بودن تجاوز 6نمیکنند ،و از طرفی 6دیگ66ر اینک66ه خداون6د 6ض66مانت روزی6
تمام زنده ج66ان ه66ا را ک66رده و فرم66وده اس66ت َ و َك66أَي ِّْن ِم ْن دَابَّ ٍة اَل تَحْ ِمُ 6ل ِر ْزقَهَ6ا 6هَّللا ُ يَرْ ُزقُهَ66ا َوإِيَّا ُك ْم َوهَُ 6
6و
ال َّس ِمي ُع ْال َعلِي ُم( 58هر خزندة که توان حمل رزقش 6را ن6دارد هللا وی ،و ش6ما را روزی 6میده6د در حالیک6ه
او شنوا و دانا میباشد) بنا بر این دولت بجای اینکه قانون تحدید نسل را وض66ع کن66د و ب66رای ج66ا دادن این
فرهنگ میلیون ها پول را مصرف کند ،باید اف66راد متخص66ص ت66ربیت کن66د ک66ه از امکان66ات ب66القوه ک66ه هللا
متعال در روی زمین قرار داده استفاده درست شود 6و هرگاه چنین کاری صورت 6بگ66یرد و ث66روت ب66رای
همه مردم به صورت عادالنه تقسیم گردد ،دیگر نیازی 6به قانون تحدی66د نس66ل ،وج66ود 6ن66دارد؛ و این دولت
است که باید با درایت ،کفایت ،و مدریت الزم؛ آن امکانات بالقوه را به فعل در آورد و اگر دولت کف66ایت
الزم را ندارد پس چرا تاوان بی کفایتی او را نسل بشر بدهد؟.
در بُعد شخصی با در نظر داشت اینکه عدم حرج یکی از ویژه گیه66ای ش66ریعت اس66المی اس66ت ،در
صورتی که عذری موافق با معیارهای 6شرعی باشد مانن66د اینک66ه در زوجین ی66ا یکی ش66ان م66رض س66اری
وجود 6داشته باشد ،ترس از ضرر به صحت زن به سبب بارداری پی در پی ،ترس از مرگ زن به سبب
زایمان ،و....؛ در این حاالت شخص میتواند به تحدید نسل روی آورد 6و اگر ع66ذری وج66ود 6نداش66ته باش66د