Professional Documents
Culture Documents
فصل اول جدید
فصل اول جدید
کلیات موضوع
در این فصل به بی ان کلی ات موض وع ک ه عب ارت از مفه وم لغ وی تحدی د ،تنظیم و نس ل و مفه وم
اصطالحی تحدید نسل و تنظیم نسل میباشد ،می پردازیم و همچنان ف رق بین تحدی د نس ل وتنظیم نس ل از
لحاظ تعریف ،جواز و عدم جواز ،بررسی سیر تاریخی پدیدة تحدید نس ل قب ل از اس الم وگس ترش آن در
اواخر قرن 17را نیز بیان خواهیم نمود.
پژوهشگران در بیان معانی این سه اصطالح ،که عبارت از(منع حمل ،تحدی د نس ل و تنظیم نس ل)
میباشد اختالف نموده اند ،برخی ،منع حم ل را م رادف (تعقیم) دانس ته ان د و ب رخی دیگ ر من ع حم ل را
اینگونه تعریف کردند که عبارت از عدم رغبت در تناسل بط ور مطل ق میباش د براب ر اس ت ک ه دس تگاه
تناسلی به مرحله عقامت برسد یا نرسد ،و برخی هم تحدید نس ل را ش امل توق ف ب ارداری بع د از اینک ه
اوالد شان به تعداد معین میرسد و شامل تعقیم (نازاساختن به طوردایمی) دانسته ان د و ب رخی ه ا تحدی د
6
نسل و تنظیم آن را به یک معنی اطالق کردند که همانا تقلیل نسل باشد.
ولی آنچه که هيأت کبار علمای سعودی تعریف نموده اند ،عبارت است از" توقف نسل ،هنگام
رسیدن اوالد به تعداد مشخص آن به وسیله استعمال وسایلی که گمان میشود باعث جلو گیری از حمل
7
می شود".
شیخ محمد شلتوت می گوید :که تحدید نسل عبارت از"توقف نسل یک ملت ،در وقت رسیدن آن به
یک شمار معین مي باشد".
الف -تنظیم خانواده همان اقدام زوجین است ب ا رض ایت کام ل و ب دون اک راه ،ب ه اس تخدام وس یلة
مشروع و مأمون ،جهت تاخیرحمل ،مطابق به آنچه ک ه مناس ب ش رایط ص حی ،اجتم اعی ،و اقتص ادی
8
شان است و این اقدام به اساس مسؤلیتی که والدین در قبال خود و اوالد شان دارند ،میباشد.
- 5سعد جمیل سلیم الریس 1433 ،هـ .ق ،النسل حفظه و تنظیمه دراسة فقهیة مقارنة ،غزة ،جامعة االزهر ،ص.122
6
. -د .حسین عبد الحمید النقیب ،حکم االسالم فی تنظیم النسل وتحدیده ،محل نشر ،نابلس فلسطین ،ص4
- 7هيئة كبار العلماء بالمملكة العربية السعودية ،ابحاث هیئة کبار العلماء ،ریاض ،ناشر ،موقع الرئاسة العام ة للبح وث العلمية واإلفت اء ،ج ،2ص
.505
- 8سعد جمیل سلیم الریس ،همان اثر ،ص .99
ب -عبارت از اتخاذ کردن وسایل مشروع برای ایج اد فاص لة زم انی بین والدت ه ا بگون ه ای ک ه
منجر به کاهش میزان والدت ها از نمو و زیادت شود ،واین اقدام به سبب ی ک سلس له مقتض یات ک ه در
9
نزد والدین وجود دارد صورت میگیرد.
خالصة فرق :اینکه تحدید نسل عبارت از قطع نسل اس ت هنگ ام رس یدن اوالد ب ه تع داد معین ک ه
مورد نظر والدین است ،فرق نمیکند توسط وسایلی باشد که منجر به عقامت شود ،و یا به وسیله برداشتن
رحم و یا خصی کردن باشد .و تنظیم نسل عبارت از ایجاد فاصله بین والدتها و استعمال وسایل که منجر
ِ
به توقف بارداری مؤقت میگردد ،به اساس یک سلسله ملحوظات که در نزد والدین وجود دارد.
-3ترس از واقع شدن در حرج دنیایی که گاها ً منجر به وقوع حرج دینی میش ود چنانچ ه میترس د
که به خاطر اوالد به حرام واقع شود و فعل منکر را مرتکب شود و خداوند خواهان سختی بر بنده گانش
نیست 13چنانچ ه هللا متع ال میفرمایدي ُِري ُد هَّللا ُ بِ ُك ُم ْالي ُْس َر َواَل ي ُِري ُد بِ ُك ُم ْالع ْ
ُس َر 14خداون د برش ما ارادة
آسانی را دارد ،نه ارادة سختی را.
مبحث سوم :تاریخ پیدایش پدیدة تحدید و تنظیم نسل
گفتار اول :تاریخ آن قبل از اسالم
15
پدی دة کن ترول جمعیت همگ ام ب ا وج ود بش ریت آغ از ب ه ظه ورکرد ،م دارکی وج ود دارد ک ه
کنترول موالید را ( )4000سال قبل در مصر ( )1600س ال قب ل در هن د و ( )1300س ال قب ل در چین
نشان میدهد ،تاریخ بشر وسایل و مواد فراوان را ب ه عن وان اب زار جلوگ یری از ح املگی درخ ود ثبت
کرده است ،مانند :جوشانده ای ریش ه ای گی اهی ،ق رص ه ایی از ب اروت و جی وه ،عس ل ح اوی زنب ور ه ای
مرده ،نوشیدنی آبی که مرده به آن شسته شده باشد ،واز این قبی ل بس یار ب رای کش تن اس پرم ،و
16
سقط جنین معمول بوده است «ارسطو» مصرف روغن سدر مخلوط با روغن زیتون را توصیه میکرد.
دانشمندان تاریخ گفتند :که پدیدة تحدید نسل در نزد یونانیها و چینیها معروف بوده اس ت و هم چن ان
در دوران عرب جاهلیت نیز تحدید و تنظیم نسل به روشهای گوناگون وج ود داش ته اس ت و از آن جمل ه
قتل اوالد بوده است چنانچه هللا متعال در قرآن ک ریم ب ه ص راحت این ام ر را م ورد س رزنش ق رارداده
طئً ا َكبِ يرًا ق نَحْ نُ نَرْ ُزقُهُ ْم َوإِيَّا ُك ْم إِ َّن قَ ْتلَهُ ْم َك انَ ِخ ْ
است آنگاه که میفرمایدَ :واَل تَ ْقتُلُوا أَوْ اَل َد ُك ْم خَ ْشيَةَ إِ ْماَل ٍ
17اوالد های تان را از ترس گرس نگی نکش ید ،م ا آنه ا را روزی می دهیم و همچن ان ش ما را ،یقین ا ک ه
کشتن ایشان یک گناه بزرگ محسوب می شود.
ت ()8 و به صورت زنده به گور کردن دختران چنانچه هللا تعالی می فرمای دَ :وإِ َذا ْال َم وْ ُءو َدةُ ُس ئِلَ ْ
ت 18و آن زمانیکه از دختران زنده به گور شده پرسان ش ود ک ه ب ه ک دام گن اه ب قُتِلَ ْ بِأ َ ِّ
ي َذ ْن ٍ
کشته شدند؟ و سبب قتل اوالد در نزد عرب جاهلی دو چیز بوده است.
1ـ از ترس فقرکه شامل پسران و دختران میشود.
19
2ـ به خاطر ننگ و عارکه تنها شامل دختران میشود.
قرآن کریم این مدعا را به صورت واضح و شفاف به تصویرکشیده است.
- 21ابو عبد هللا محمد ابن اسما عیل البخاری ،صحیح البخاری ،بيروت ،ناشر ،دار ابن كثير )،شماره حدیث .5209
22
. -الحاج عبدالرحمن باه « تنظیم النسل وتحدیده » مجلة مجمع الفقه االسالمی،ص ،8794مکتبة الشاملة
23
.-عبدالرحمن معتصمی ،اخالق پزشکی با احکام فقهی طبابت ،دانشگاه فردوسی ،انتشارات شیخ االسالم ،ص 132
این نظریه به سرعت در جهان ش ایع ش د و تقریب ا ً هم زم ان ب ا انگلس تان ،مس ئلة کن ترل جمعیت و
تحدید نسل ،در آمریکای شمالی نیز مطرح گشت و در سال ،1878نخستین درمانگ اة کن ترل موالی د در
آمستردام افتتاح گردید .هم چنین در سال 1900میالدی نخستین کنفرانس بین المللی مالتوسین های جدی د
تشکیل شد در سال ،1901بانویی آمریکایی به نام «مارگرت سانجر» ره بری این نهض ت را ب ه عه ده
گرفت و در سال 1916برای پیشرفت کار ،درمانگاهی را افتتاح کرد و در این باره کتاب های متع ددی
نوشت و مجله ای تأسیس کرد و به ترویج این نظریه پرداخت.
در فرانسه تبلیغات در این زمینه از سال 1850آغاز شد و تا آستانة جنگ جهانی اول ادامه یافت و
پس از جنگ ،دولت بر اساس قانون ،1920انجمن هایی را که در این راه فعالیت میکردند غ یر ق انونی
اعالم کرد و خرید و فروش وسایل جلوگیری از بار وری را ممنوع نمود.
در آلمان ،قبل از روی کار آمدن هیتلر هیچ قانونی تحدید موالی د را من ع نمیک رد ،ولی هنگ امی ک ه
سیاست جمعی رسمی آلمان نازی به وجود آمد ،دیگر کسی راجع به تحدید موالید سخنی به زب ان نی اورد
در ایتالیا قانون سال ،1926هرگونه فعالیت راجع ب ه تحدی د نس ل را من ع ک رد و از آن ت اریخ ت ا کن ون
سیاست رسمی آن کش ور کاتولی ک؛ هم واره چ نین فع الیت ه ایی را محک وم ک رده اس ت .عقی دة کن ترل
جمعیت در اوایل قرن بیستم به قارة آسیا نیز راه یافت؛ و طبقات مرفة جامعة هن دی در دوران اس تعمار،
با روش های موالید آشنا شدند و حتی انجمنی به نام «انجمن کنترل موالید هند » تأسیس گردید با افزایش
جمعیت و کاهش مرگ و میر ،مسئلة کنترل جمعیت و مب احث نظ ری آن ب ه جه ان اس الم و کش ورهای
اسالمی نیز سرایت کرد.
درجهان اسالم ،گروهی ب ه م وافقت ب ا کن ترل جمعیت برخاس ته و آن را ی ک ض رورت اجتم اعی
دانستند و دراین مورد کتاب نوشته و مقاله منتشر کردند ،شاید از نخستین کسانی که این درب اره مط البی
نوشتند و موضوع را ازجهت فقهی و دینی بررسی کردند ،علمای مصر به وی ژه علم ای االزه ر مانن د:
شیخ احمد ابراهیم درسال های 1936تا 1953بودند؛ ولی درمقابل ،گروهی دیگر ،این حرکت را نغم ة
شوم استعماردانسته و با آن مخالفت کردن د ،و در ردگ روة نخس ت کت اب و مقال ه نوش ته و ض رورت ی ا
24
جواز تحدید نسل را مردود شمرده اند.
-24حبیب ا ...طاهری« ،تحدید نسل ازدیدگاه فقه وحقوق اسالمی» مجله مجتمع آموزش عالی قم ،شماره ،12بهار ،81ص .106-105
_1حفظ دین _2حفظ نفس _3حفظ نسل _4حفظ عقل _ 5حفظ مال؛ و برای حفظ هر یک از اینها به دو
طریق امکان دارد1 :ـ از لحاظ وجود 2ـ از لحاظ عدم از لح اظ وج ود ب ه این مع نی ک ه مراع ات اقام ه
ارکان آن شود؛ و از لحاظ عدم به این معنی که مراعات دفع مفاسد ش ود؛ و ح اال حف ظ نس ل ک ه یکی از
ضروریات پنجگانه است مراعات جانب وجود آن ،مشروعیت ازدواج و مراع ات دف ع مفاس د آن تح ریم
25
زنا است؛ که به تفصیل هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
كسي است كه شما را از يك جنس آفريد ،و همسران شما را از جنس ش ما س اخت ت ا ش وهران در كن ار
30
همسران بياسايند.
بدون شک که هللا متعال در وجود بشر غریزۀ بقاء ن وع انس ان را ب ه ودیعت گذاش ته ک ه مواف ق ب ا
شوق و میل او می باشد و به وسیلة همین ازدواج ،ه دف ازدواج کنن ده ک ه یکی از اه داف م ورد توج ه
اسالم نیز است ،برآوده می شود.
-2سنت احادیث زیاد از رسول هللا نقل شده است که به ازدواج توصیه نموده و از گوشه گیری
و شانه خالی کردن در این م ورد من ع می کن د؛ از آن جمل ه می فرماین د« :تزوج وا ال ودود الول ود ف إني
مكاثر بكم األمم» 31با زنان مهربان و اوالد زا ازدواج کنید زیرا من به ازدیاد شما در میان امت ها افتخار
می کنم.