Chương III : NOÄI SUY

1) Noäi suy ña thöùc

2) Noäi suy Spline baäc 3
3) Phöông phaùp bình phöông toái thieåu

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 1

1.1) Noäi suy ña thöùc theo Lagrange

a) Noäi dung : Bieát caùc giaù trò yi = f ( xi ) cuûa haøm

y = f ( x) taïi caùc ñieåm x i theo baûng

Tìm haøm laïi haøm f ( x)

Lôøi giaûi : Voâ soá haøm
Tìm f ( x) = P( x) chæ laø ña thöùc baäc n
thoûa P ( xi ) = yi
Lôøi giaûi laø duy nhaát
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 2
 Caùc böôùc tìm ña thöùc P (x)
Böôùc 1 : Thieát laäp ña thöùc cô sôû Lagrange
n ( x − xk )
L i ( x) = ∏
k = 0 , k ≠ i ( xi − x k )
Ví duï : L0 ( x) =
( x − x1)...(x − xi −1)(x − xi )..(x − xn )
=
( x0 − x1)...(x0 − xi −1)(x0 − xi )..(x0 − xn )

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 3

Böôùc 2 : Coâng thöùc tính P(x)
n
P ( x ) = ∑ yi L i ( x ) =
i=0
y 0 L 0 ( x ) + y1 L 1 ( x ) + ... + y n L n ( x )
b) Sai soá :
f ( x) − P( x) ≤
M ( n +1)
≤ ( x − x0 )( x − x1 )....( x − x n )
( n + 1)!

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 4

c) Nhaän xeùt :
*) Soá moác noäi suy caøng lôùn thì sai soá caøng nhoû , tuy
nhieân baäc cuûa ña thöùc seõ lôùn, tính toaùn seõ daøi .
*)Sai soá phuï thuoäc vaøo M ( n +1) , thöïc teá khoâng bieát
vì haøm f ( x) chöa bieát
*)Ña thöùc noäi suy P (x) laø duy nhaát

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 5

Ví du ï :
Tìm ña thöùc noäi suy P(x) töø baûng soá lieäu
x0 = − 1 , x1 = 0 , x2 = 1
1
y0 = , y1 = 1 , y2 = 3
3
Tính gaàn ñuùng giaù trò cuûa bảng taïi x = 0.7

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 6

Giaûi : Ta tìm caùc ña thöùc Lagrange
( x − 0)( x − 1) x 2 − x
L0 ( x) = =
(−1 − 0)(−1 − 1) 2
[ x − (−1)](x − 1) x 2 − 1
L1( x) = =
[0 − (−1)](0 − 1) −1
[ x − (−1)]( x − 0) 2
x +x
L2 ( x) = =
[1 − (−1)](1 − 0) 2
1 2 x + 4x + 3
2
P( x) = L0 ( x) + 1L1( x) + 3 L2 ( x) =
3 3
2.(0.7) 2 + 4.(0.7) + 3
P ( 0. 7 ) = = 2.26
3
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 7
d) Tyû sai phaân
Tyû sai phaân baäc 0 cuûa f taïi x0 :
f [ x0 ] = f ( x0 )
Tyû sai phaân baäc 1 cuûa f taïi x0 , x1 :
f [ x 1 ] − f [ x0 ]
f [ x0 , x 1 ] =
x 1 − x0
Tyû sai phaân baäc 2 cuûa f taïi x 0 , x 1 , x 2
f [ x 1, x 2 ] − f [ x0 , x 1 ]
f [ x0 , x 1, x2 ] =
x 2 − x0
Töông töï cho tyû sai phaân baäc cao hôn
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 8
e) Baûng tyû sai phaân

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 9

f) Noäi suy Newton tieán theo baûng tyû sai phaân
Ña thöùc P (x) coù theå tìm döôùi daïng
P( x) = a0 + a1( x − x0 ) + a2 ( x − x0 )( x − x1) + ..
.. + an ( x − x0 )( x − x1)..( x − xn −1)

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 10

 1 2 2 2 2 4
P( x) = + ( x + 1) + ( x + 1)(x − 0) = x + x + 1
3 3 3 3 3

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 11

 g) Noäi suy Newton luøi
P( x) = a0 + a1( x − xn ) + a2 ( x − xn )(x − xn−1) + ..
... + an ( x − xn )( x − xn −1 )..( x − x1 )

a0 = f [ x n ]
a1 = f [ xn , xn −1 ].
a 2 = f [ xn , xn −1 , xn − 2 ]
ak = f [ xn , xn −1, ... xn − k +1, xn − k ]
a n = f [ x n , x n −1 ,.. x3 , x 2 , x1 , x 0 ]

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 12

 2
P ( x ) = 3 + 2( x − 1) + ( x − 1)( x − 0)
3
2 2 4
= 3 x + 3 x +1

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 13

2) Noäi suy Spline baäc 3
a) Noäi dung : Cho baûng soá lieäu

Tìm moät haøm S (x) thoûa caùc ñieàu kieän :

S (x) : Đi qua các điểm đã cho trong bảng
S (x) laø ña thöùc baäc 3 treân moãi ñoaïn nhoû
[ x j , x j +1]
( caùc ña thöùc naøy coù caùc heä soá khaùc nhau)
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 14
Goïi S j (x) laø ña thöùc treân moãi ñoaïn nhoû [ x j , x j +1]
S j (x) thoûa caùc ñieàu kieän :
a) S j ( x j ) = y j
S j ( x j + 1) = y j +1
b) S /j ( x j + 1) = S / ( x j + 1)
j +1
//
c) S j ( x j + 1) = S //
j +1( x j + 1)
d) S0/ / ( x0 ) = Sn/ /−1 ( xn )

ñieàu kieän bieân töï nhieân

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 15

 h j = x j +1 − x j
a j = yj
(c j + 1 − c j )
dj =
3h j
( a j + 1 − a j ) h j (c j + 1 + 2c j )
bj = −
hj 3

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 16

Ñeå tìm c j ta giaûi töø heä Ax = b
1 0 0 0 0 0 
h 2 ( h0 + h 1) h1 . . 0 
 0 
0 h1 2 ( h 1 + h2 ) h2 . 0 
A= 
0 0 . . . 0 
0 0 . hn − 2 2 ( hn − 2 + hn −1 ) hn −1 
 
0 0 0 0 0 1 
 c0   0 
 c1   3
(a2 − a 1) −
3
(a 1 − a0 )

   h1 h0 
 
x= .  
B = 
. 
  
c  .
 3 
 n −1   ( a n − a n −1 ) −
3
( a n −1 − a n − 2 ) 
 c n   hn −1 hn − 2 
 0 
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 17
Ví duï : Noäi suy Spline baäc 3 cuûa baûng
x0 = 0 x1 = 1 x2 = 2 x3 = 3
y0 = 0 y1 = 1 y2 = 4 y3 = 0
a0 = y0 = 0 a1 = y1 = 1
a2 = y2 = 4 a3 = y 3 = 0
Caùc heä soá ci tính theo heä phöông trình
1 0 0 0 c0   0  c0  0
1 4 1 0  c   6  c  3
   1 =    1 =  
0 1 4 1 c2  − 21 c2   − 6
0 0 0 1 c   0  c  0
   3    3  
b0 = 0 b1 = 3 b2 = 0
d0 = 1 d1 = −3 d2 = 2
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 18
Ta coù haøm : S ( x) =
 1( x − 0)3 0 ≤ x ≤1

 2 3
1 + 3( x − 1) + 3( x − 1) − 3( x − 1) 1≤ x ≤ 2
 2 3
4 −6( x − 2) + 2( x − 2) 2≤ x ≤3

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 19

 Spline với ñieàu kieän bieân raøng buoäc
d ) S 0/ ( x0 ) = f '( x0 ) , S n/ −1 ( xn ) = f '( xn )
trong ñoù f ' ( x0 ) , f ' ( xn ) laø caùc ñaïi löôïng cho tröôùc
2h0 h0 0 0 0 0 
 
 h0 2(h0 + h 1) h1 . . 0 
 0 h1 2(h1 + h2 ) h2 . 0 
A=  
 0 0 . . . 0 
 0 0 . hn−2 2(hn−2 + hn−1) hn−1 
 
 0 0 0 0 hn−1 2hn−1 

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 20

  3
( a − a ) − 3 f '( x ) 
 h0
1 0 0 
 
 3 3
( a2 − a1 ) − ( a1 − a0 ) 
 h1 h0 
 
B= .. 
 3 3 
 ( an − an −1 ) − ( an −1 − an − 2 ) 
 hn −1 hn − 2 
 3 
 3 f '( xn ) − ( an − an −1 ) 
 hn −1 

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 21

 Ví dụ :
Hàm S(x) Spline bậc 3 nội suy bảng số liệu
x 3 5
y 2.5 6

với điều kiện biên ràng buộc :

S '(3) = f '( x0 ) = 2 ; S '(5) = f '( xn ) = 0.25
Tính giá trị của hàm S(x) tại điểm x =4

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 22

22
3) Phöông phaùp bình phöông toái thieåu
Noäi dung : Töø baûng soá lieäu

tìm nhöõng haøm soá coù daïng bieát tröôùc

sao cho toång bình phöông ñoä leäch so vôùi
baûng soá lieäu đã cho laø nhoû nhaát

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 23

 y = af ( x) + bg ( x)

y = a+bx
n n
a.n + b.∑ xi = ∑ yi
i =1 i =1
n n n
a.∑ xi + b.∑ 2
xi = ∑ yi .xi
i =1 i =1 i =1
Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 24
y = a + bx = 1.02 + 1.984 x

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 25

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 26
 Cho bảng số liệu

x 0 1 2 3 4
y 2.0 2.2 3.5 4.2 5.3

b
Tìm hàm y=a+
1+ x
theo phương pháp bình phương tối thiểu của bảng trên.

Ngô Thu Lương – Phương Pháp Tính 27