‫داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ اﺻﻔﻬﺎن‬

‫داﻧﺸ ﺪه ﻋﻠﻮم رﯾﺎﺿ‬

‫ﻣﺒﺎﻧ ﺟﺒﺮ )دوره ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ (‬

‫‪١‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻬﺒﻮدی‬

‫‪ ٢٨‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪١٣٩٨‬‬

‫‪١‬داﻧﺸﯿﺎر داﻧﺸ ﺪه رﯾﺎﺿ داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ اﺻﻔﻬﺎن‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ داﻧﺸ ﺪه رﯾﺎﺿ داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ اﺻﻔﻬﺎن آﻣﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﺮای دﯾ ﺮ ﻣﻮﺳﺴﺎت آﻣﻮزش ﻋﺎﻟ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎ‪ ،‬اﯾﺮادات و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ آدرس اﯾﻤﯿﻞ زﯾﺮ ارﺳﺎل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪mbehbood@cc.iut.ac.ir‬‬

‫آ‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺶرو ﺣﺎﺻﻞ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﺟﺒﺮ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺮای داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن دوره ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ‬
‫داﻧﺸ ﺪه رﯾﺎﺿ داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ اﺻﻔﻬﺎن اﺳﺖ‪...‬‬

‫ب‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪١‬‬ ‫‪ ١‬ﯾﺎدآوری ﺑﺮﺧ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ‬

‫‪١‬‬ ‫‪ ١.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ‪ ،‬راﺑﻄﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪. . . . . . . . . . .‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪ ٢.١‬اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘ و ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪. . . . . . . . . .‬‬
‫‪٩‬‬ ‫‪ ٣.١‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ‪. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .‬‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪ ٢‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ‬

‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪. . . . . . . . . . .‬‬
‫‪١٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٢.٢‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‬
‫‪٣٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٣.٢‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺎص از ﮔﺮوهﻫﺎ ‪. . . . .‬‬
‫‪۴٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪. . . . . . . . . . . . .‬‬
‫‪۵٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۵.٢‬ﻣﻮﻟﺪ ﯾ ﮔﺮوه و ﮔﺮوهﻫﺎی دوری ‪. .‬‬
‫‪۵٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۶.٢‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه ‪. . . . .‬‬
‫‪۶۴‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٧.٢‬ﻫﻢدﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ‪. . . . .‬‬
‫‪٧٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٨.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل و ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ‬
‫‪٩١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٩.٢‬ﻗﻀﺎﯾﺎی ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪. . . . .‬‬
‫‪١١٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١٠.٢‬ﻗﻀﺎﯾﺎی ﮔﺮوهﻫﺎی ﺟﺎﯾ ﺸﺘ ‪. . . .‬‬
‫‪١٢٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١١.٢‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ‪. . . . . . . . . . . . .‬‬
‫‪١٣١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١٢.٢‬ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﮐﻞ ﻓﺼﻞ ‪. . . . . . . .‬‬

‫‪١٣٧‬‬ ‫‪ ٣‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ‬

‫‪١٣٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١.٣‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‬
‫‪١۴۵‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٢.٣‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ و ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯾ ﺣﻘﻠﻪ ‪. . . .‬‬
‫‪١۵٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٣.٣‬ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺎص از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ‪. . . . .‬‬
‫‪١۵٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۴.٣‬اﯾﺪهآل و ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪. . . .‬‬
‫‪١۶٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۵.٣‬ﻗﻀﺎﯾﺎی ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ‪. . . . .‬‬
‫‪١٨٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ۶.٣‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ‪. . . . . . . . . . . . .‬‬
‫‪١٨١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٧.٣‬ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﮐﻞ ﻓﺼﻞ ‪. . . . . . . .‬‬

‫‪١٨٣‬‬ ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬

‫ج‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪١‬‬

‫ﯾﺎدآوری ﺑﺮﺧ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪای و از ﻗﺒﻞ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه را ﯾﺎدآوری ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درس ﻣﺒﺎﻧ رﯾﺎﺿ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ اﺣﺴﺎس ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧ‬
‫رﯾﺎﺿ دارد ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ از اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وارد ﻓﺼﻞ دوم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻬﺮﺳﺖوار آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮای دﯾﺪن ﺟﺰﯾﯿﺎت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪ ١.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ‪ ،‬راﺑﻄﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﯾ‬

‫از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳ در رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺎ وارد ﺟﺰﯾﯿﺎت ﺑﻌﻀﺎ ﻓﻠﺴﻔ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﻧﻤ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﺷﺮوع ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻧﺎدﻗﯿﻘ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.١.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﺳﺘﻪای از اﺷﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ و ﺗﮑﺮاری‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﺮوف اﻧﮕﻠﯿﺴ ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٢.١.١‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ x‬ﻋﻨﺼﺮی از ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ x‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ X‬اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎ ‪ x ∈ X‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﻀﻮی ﻧﺪارد را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻬ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ∅ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ x‬ﻋﻀﻮی از ‪ X‬ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.x ̸∈ X‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬و ‪ B‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ از ‪ A‬در ‪ B‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫‪ A‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ B‬اﺳﺖ و ﺑﺎ ‪ A ⊆ B‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A ⊆ B‬و ‪ B ⊆ A‬آﻧﮕﺎه ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ A‬و ‪B‬‬
‫دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾ ﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ‪ A = B‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A ⊆ B‬و ‪ B‬ﻋﻀﻮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫در ‪ A‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ A‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮه ‪ B‬اﺳﺖ و ﺑﺎ ‪ A ⊊ B‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬و ‪ Y‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ زوجﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ )‪ (x, y‬را ﮐﻪ‬
‫‪ x ∈ X‬و ‪ y ∈ Y‬اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ A × B‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻋﺒﺎرت دﯾ ﺮ‬
‫‪A × B = {(x, y) | x ∈ X, y ∈ Y }.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۵.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬و ‪ B‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ A × B‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ R‬ﯾ‬
‫راﺑﻄﻪ از ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ‪ (x, y) ∈ R‬را ﺑﺎ ‪ xRy‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A = B‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪R‬‬
‫را راﺑﻄﻪاﯾﯽ روی ‪ A‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۶.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ‪ R‬راﺑﻄﻪای روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫)‪ R (١‬اﻧﻌﮑﺎﺳ )ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.xRx‬‬
‫)‪ R (٢‬ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ X‬ﮐﻪ ‪ xRy‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.yRx‬‬
‫)‪ R (٣‬ﭘﺎد ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ X‬ﮐﻪ ‪ xRy‬و ‪ yRx‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.x = y‬‬
‫)‪ R (۴‬ﻣﺘﻌﺪی اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y, z ∈ X‬ﮐﻪ ‪ xRy‬و ‪ yRz‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.xRz‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ راﺑﻄﻪ ‪ R‬روی ‪ X‬ﻫﻢ ارزی اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎرن و ﻣﺘﻌﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٨.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ راﺑﻄﻪ ‪ R‬روی ‪ X‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﺰﯾﯽ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ‪ ،‬ﭘﺎد ﻣﺘﻘﺎرن و ﻣﺘﻌﺪی‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬ﻣﺮﺗﺐ ﺟﺰﯾﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه راﺑﻄﻪ ‪ R‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ راﺑﻄﻪ ‪ R‬روی ‪ X‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ X‬داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ xRy‬ﯾﺎ ‪ yRx‬آﻧﮕﺎه ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﺰﯾﯽ را ﮐﻼ ﻣﺮﺗﺐ ﯾﺎ زﻧﺠﯿﺮ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٠.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a ∈ X‬ﻣﻨﻈﻮر از ﮐﻼس ﯾﺎ‬
‫رده ‪ a‬ﺗﺤﺖ ‪ R‬ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ]‪ [a‬ﯾﺎ ̄‪ a‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﯾﺮ‬

‫‪[a] = ā = {x ∈ X | xRa}.‬‬

‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ A‬از ‪ X‬را ﯾ ﮐﻼس ﯾﺎ رده ﻫﻢ ارزی ‪ R‬در ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ‪ a ∈ X‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫̄‪ .A = a‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﮐﻼسﻫﺎی ﻫﻢ ارزی ‪ R‬در ‪ X‬را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﻧﺎﻣﯿﻢ و ﺑﺎ ‪X/R‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾ ﺮ‬

‫‪a}.‬ای در‪X‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ̄‪X/R = {A ⊆ X | A = a‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١١.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ‪ A‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬

‫ﻧﺎﺗﻬ از ‪X‬اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی ‪ A‬دو ﺑﻪ دو ﺟﺪا از ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ A‬ﯾ‬
‫اﻓﺮاز ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫اﻓﺮاز‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی روی ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ X/R‬ﯾ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٢.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﺑﺮای ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی ‪ R‬روی ‪X‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٣.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬ﯾ‬
‫ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.X/R = A‬‬

‫‪٢‬‬
‫اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت =|‪|X‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١۴.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ A = {A۱ , ..., An‬ﯾ‬
‫∑‬
‫| ‪. ni=۱ |Ai‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۵.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f‬ﯾ راﺑﻄﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ A‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ B‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ راﺑﻄﻪ ‪ f‬ﯾ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬دﻗﯿﻘﺎ ﯾ ‪ b ∈ B‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .xf y‬اﮔﺮ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻌ از ‪ A‬ﺑﻪ ‪B‬‬
‫‪f‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ f : A −→ B‬ﯾﺎ ‪ .A−→B‬ﺑﻪ ‪ A‬داﻣﻨﻪ و ﺑﻪ ‪ B‬ﺑﺮد ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ xf y‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ y = f (x‬و ﺑﻪ ‪ x‬ﭘﯿﺶ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ y‬و ﺑﻪ ‪ y‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ x‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۶.١.١‬ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : X −→ X‬ﮐﻪ ‪ f (x) = x‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﺎﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ idX‬ﯾﺎ ‪ id‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٧.١.١‬اﮔﺮ ‪ A ⊆ X‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ i : A −→ X‬ﮐﻪ ‪ i(a) = a‬ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻤﻮل ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f : A −→ B‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ‪ B‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎم‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﺗﺼﻮﯾﺮی ﻋﻨﺼﺮ از ‪ A‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ f‬ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ) ‪ Im(f‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﻨﺪ )دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮد ﺗﺎﺑﻊ ‪ B‬اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .١٩.١.١‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻤﺎد ‪ B A‬ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﺎﺑﻊﻫﺎ از ‪ A‬ﺑﻪ ‪.B‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ از‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٠.١.١‬اﮔﺮ ‪ A‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ B‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻟﺨﻮاه )ﺣﺘ ﺗﻬ ( آﻧﮕﺎه ﻓﻘﻂ ﯾ‬
‫‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﺎﺑﻌ از ‪ B‬ﺑﻪ ‪ A‬وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﭼﺮا؟(‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢١.١.١‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : A −→ B‬را ﯾ ﺑﻪﯾ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, a′ ∈ A‬ﮐﻪ = )‪f (a‬‬
‫) ‪ f (a′‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ .a = a′‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ f‬ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b ∈ B‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ‪ A‬وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .f (a) = b‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬را ﺗﻨﺎﻇﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻢ ﯾ ﺑﻪﯾ و ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﺎﻇﺮﻫﺎ را‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻧﯿﺰ ﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٢.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : X −→ Y‬ﯾ‬

‫}‪f −۱ (y) = {x ∈ X | f (x) = y‬‬

‫اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ X‬اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪.y ∈ Y‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﺗﻨﺎﻇﺮ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٣.١.١‬اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ و ‪ f : X −→ X‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢۴.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : A −→ B‬و ‪ g : B −→ C‬دو ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ f‬ﺑﺎ ‪ g‬ﯾﻌﻨ ﺗﺎﺑﻊ ‪ h : A −→ C‬ﮐﻪ ))‪ .h(x) = g(f (x‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ h‬را ﺑﺎ ‪ gof‬ﯾﺎ ‪gf‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢۵.١.١‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﺎﺑﻊﻫﺎ )اﮔﺮ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﯿﻢ( ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﯾﻌﻨ اﮔﺮ ‪،f : A −→ B‬‬
‫‪ g : B −→ C‬و ‪ h : C −→ D‬آﻧﮕﺎه ‪.h(gf ) = (hg)f‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫)ﭘﻮﺷﺎ( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫)ﭘﻮﺷﺎ( ﯾ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢۶.١.١‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٧.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : A −→ B‬دارای وارون اﺳﺖ )واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ( ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪ g : B −→ A‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ f g = idB‬و ‪ .gf = idA‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ g‬را ﺑﺎ ‪ f −۱‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٨.١.١‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ f‬ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ‪ X‬و ‪ Y‬ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٩.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬ﻫﻤﺘﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﯾ‬
‫∼ ‪ X‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ ‪= Y‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٠.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬دارای ﻋﺪد اﺻﻠ ﯾ ﺴﺎن )ﮐﺎردﯾﻨﺎﻟﯿﺘ ﯾ ﺴﺎن( ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﺘﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬را ﺑﺎ |‪ |X‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٣١.١.١‬ﻋﺪد اﺻﻠ ‪ N‬را ﺑﺎ ‪ ℵ۰‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ )ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ “اﻟﻒ ﺻﻔﺮ”(‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٢.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ X‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻋﻀﻮ دارد ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ‪ X‬و }‪ {۱, ..., n‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻧﺒﺎﺷﺪ را ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬ﺷﻤﺎرا )ﺷﻤﺎرش ﭘﺬﯾﺮ( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ‪.|X|= ℵ۰‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣٣.١.١‬ﻋﺪد اﺻﻠ ‪ Z‬و ‪ Q‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ℵ۰‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻤﺎرا‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﯾﺎ ﺷﻤﺎرا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣۴.١.١‬ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯾ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣۵.١.١‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎرا‪ ،‬ﺷﻤﺎرا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣۶.١.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﮐﻪ ﺷﻤﺎرا ﻧﺒﺎﺷﺪ را ﻧﺎﺷﻤﺎرا )ﺷﻤﺎرش ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ R .٣٧.١.١‬ﻧﺎﺷﻤﺎرا اﺳﺖ و ‪.|R|= ۲ℵ۰‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٨.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬و ‪ Y‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ | ‪ |X|≤ |Y‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫از ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Y‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻌ ﯾ ﺑﻪﯾ از ‪ X‬ﺑﻪ ‪ Y‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫| ‪.|X|< |Y‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣٩.١.١‬ﺷﺮودر‐ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﯾﻦ( اﮔﺮ ﺑﺮای دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ | ‪ |X|≤ |Y‬و‬
‫|‪ |Y |≤ |X‬آﻧﮕﺎه | ‪.|X|= |Y‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴٠.١.١‬اﮔﺮ )‪ P(X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮاﻧ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی‬
‫‪ (X‬آﻧﮕﺎه |)‪.|X|< |P(X‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴١.١.١‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ B A‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ |‪.|B||A‬‬
‫در زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔ ﻧﺎدﻗﯿﻖ از ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﻧﻮاده را اراﺋﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴٢.١.١‬ﺧﺎﻧﻮاده دﺳﺘﻪای از اﺷﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾ‬
‫ﺷ ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪۴‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴٣.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : N −→ X‬را ﯾ دﻧﺒﺎﻟﻪ از اﻋﻀﺎی‬
‫‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ )‪ f (n‬را ﺑﺎ ‪ fn‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾ دﻧﺒﺎﻟﻪ را ﮔﺎﻫ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (f۱ , f۲ , ...‬ﯾﺎ‬
‫∞} ‪ {fi‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪i=۱‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴۴.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬و ‪ I‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : I −→ X‬را ﯾ ﺧﺎﻧﻮاده از‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ (fi )i∈I‬ﯾﺎ }‪ {fi | i ∈ I‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ I‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺪﯾﺲ ﮔﺬار‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴۵.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ {Ai }i∈I‬ﯾ ﺧﺎﻧﻮاده اﻧﺪﯾﺲ ﮔﺬاری ﺷﺪه ﺑﺎ ‪ I‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ‪ {Ai }i∈I‬را اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫∏‬ ‫∪‬
‫→‪Ai = {f : I −‬‬ ‫‪Ai | ∀i ∈ I, f (i) ∈ Ai }.‬‬
‫‪i∈I‬‬ ‫‪i∈I‬‬

‫∏‬
‫ﻫﻤﺎن ‪ AI‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪i∈I‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ Ai = A ،i ∈ I‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ‪Ai‬‬
‫اﮔﺮ ‪ I‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ }‪ I = {۱, ..., n‬آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ‬

‫∏‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫= ‪Ai‬‬ ‫‪Ai = A۱ × ... × An = {(a۱ , ..., an ) | ai ∈ Ai }.‬‬
‫‪i∈I‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫اﺻﻞ اﻧﺘﺨﺎب را در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺻﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﺻﻮرتﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی دارد‬
‫ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪) .۴۶.١.١‬اﺻﻞ اﻧﺘﺨﺎب( ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ﺧﺎﻧﻮادهای ﻧﺎﺗﻬ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻧﺎﺗﻬ ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴٧.١.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﺎ راﺑﻄﻪ ‪ R‬و ‪ A ⊆ X‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ y ∈ X‬ﮐﺮان ﺑﺎﻻ ﺑﺮای ‪ A‬اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.aRy‬‬
‫)ب( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ y ∈ X‬ﮐﺮان ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮای ‪ A‬اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.yRa‬‬
‫)ج( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ y ∈ X‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ﮐﻪ ‪ xRy‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.x = y‬‬
‫)د( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ y ∈ X‬ﻣﯿﻨﯿﻤﺎل اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ X‬ﮐﻪ ‪ yRx‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.y = x‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴٨.١.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻼ ﻣﺮﺗﺐ ‪ X‬ﺧﻮﺷﺘﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ از ‪X‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﯿﻨﯿﻤﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .۴٩.١.١‬ﻟﻢ زرن( اﮔﺮ ‪) A‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ( ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻼ ﻣﺮﺗﺐ )زﻧﺠﯿﺮ( آن‪ ،‬دارای ﮐﺮان ﺑﺎﻻ )در ‪ (A‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ A‬دارای ﻋﻀﻮ ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .۵٠.١.١‬اﺻﻞ ﺧﻮﺷﺘﺮﺗﯿﺒﯽ( ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﻮﺷﺘﺮﺗﯿﺐ ﺷﺪﻧ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘ و ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫‪٢.١‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﻤ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻋﺪاد ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ وارد ﺟﺰﯾﯿﺎت ﻧﻤ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ و ﺻﺤﯿﺢ در درس ﻣﺒﺎﻧ رﯾﺎﺿ آﺷﻨﺎ ﺷﺪهاﯾﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ﭼ ﻮﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺻﻮل ﭘﺌﺎﻧﻮ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ اﯾﺠﺎد ﻣ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ از روی اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در درس ﻣﺒﺎﻧ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﯾﺎ ﻣﺒﺎﻧ رﯾﺎﺿ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ آﺷﻨﺎ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮای راﺣﺘ ﻣﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎی را ﺑﺮای اﻋﺪاد در زﯾﺮ ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫و ﮐﻤ ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی ﮐﺎرﺑﺮدی و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮدﻣﺎن را ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .١.٢.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ و ﺣﻘﯿﻘ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ‪،W ،N‬‬
‫‪ Q ،Z‬و ‪ R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢.٢.١‬اﺳﺘﻘﺮای ﺿﻌﯿﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ N‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ۱ ∈ S‬و اﮔﺮ ‪n ∈ S‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ .n + ۱ ∈ S‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.S = N‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣.٢.١‬اﺳﺘﻘﺮای ﻗﻮی( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ N‬ﮐﻪ ‪ ۱ ∈ S‬و اﮔﺮ ‪ n ∈ S‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ‪ m‬ﮐﻤﺘﺮ از ‪ .m ∈ S ،n‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.S = N‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴.٢.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ b‬ﯾ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬اﺳﺖ ﯾﺎ ‪ a‬ﻣﻀﺮﺑﯽ از ‪ b‬اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ c‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .a = bc‬ﮔﺎﻫ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﺎ ‪ b|a‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫‪c‬ای ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.b ∤ a‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۵.٢.١‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ p‬را اول ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ‪ ۱‬و ‪ −۱‬ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪﻫﺎی‬
‫آن ‪ p ،−۱ ،۱‬و ‪ −p‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫روش ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎ ﯾ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۶.٢.١‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ‪ ۱‬اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﯾ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ از اﻋﺪاد اول ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٧.٢.١‬اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ a, b ∈ Z‬و ‪ .b > ۰‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ q‬و ‪ r‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ a = bq + r‬و ‪ .۰ ≤ r < b‬ﺑﻪ ‪ r‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ‪ q‬را ﺧﺎرج‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٨.٢.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ d‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺸﺘﺮک دو ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬و ‪ b‬اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ d|a‬و ‪ d|b‬و اﮔﺮ ‪ c|a‬و ‪ c|b‬آﻧﮕﺎه ‪ .c|d‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﺎ ‪ (a, b) = d‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.٢.١‬دو ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬و ‪ b‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اول ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ‪.(a, b) = ۱‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو ‪ ١‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .١٠.٢.١‬ﺑﺰو( ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬و ‪ b‬ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ (a, b) = d‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ r‬و ‪ s‬ﭼﻨﺎن‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪.ar + bs = d‬‬
‫‪١‬‬
‫‪Bezout‬‬

‫‪۶‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١١.٢.١‬اﮔﺮ ‪ p‬ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬و ‪ b‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ p|ab‬آﻧﮕﺎه ‪ p|a‬ﯾﺎ‬
‫‪.p|b‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٢.٢.١‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ R × R‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫)‪(a, b) + (x, y) = (a + x, b + y‬‬ ‫)‪(a, b).(x, y) = (ax − by, ay + bx‬‬
‫اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺑﺎ ‪ C‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﻀﺎی ‪ C‬اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٣.٢.١‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ (x, y) ∈ C‬دارﯾﻢ ﮐﻪ )‪ .(x, y).(۱, ۰) = (x, y‬ﯾﻌﻨ )‪ (۱, ۰‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ ‪ ۱‬در اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ i = (۰, ۱‬و )‪ (a, ۰‬را ﺑﺎ ‪ a‬ﯾ‬
‫ﺑ ﯿﺮﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ (a, b) = (a, ۰) + (۰, ۱)b‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ‪ a + ib‬ﺑﺮای ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ )‪ (a, b‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه )‪ i۲ = i.i = (−۱, ۰‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺮار داد ﻣﺎ ‪ .i۲ = −۱‬ﻋﻀﻮ )‪ (۰, ۰‬را ﺑﺎ‬
‫‪ ۰‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ ‪ ۰‬در اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.٢.١‬در ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ a + ib‬ﺑﻪ ‪ a‬ﺑﺨﺶ ﺣﻘﯿﻘ و ﺑﻪ ‪ b‬ﺑﺨﺶ ﻣﻮﻫﻤ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫= ‪z −۱‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١۵.٢.١‬ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ z = a + ib‬دارای وارون ﺿﺮﺑﯽ ) ‪۲‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪a۲ +b۲‬‬
‫‪+ i( a۲ +b‬‬
‫اﺳﺖ ﯾﻌﻨ دارﯾﻢ ‪.zz −۱ = z −۱ z = ۱‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۶.٢.١‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ‬
‫‪N ⊆ W ⊆ Z ⊆ Q ⊆ R ⊆ C.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٧.٢.١‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ a + ib‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ a, b ∈ Z‬اﻋﺪاد ﮔﻮﺳ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ]‪ Z[i‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .١٨.٢.١‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ t ،k‬و زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬از اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از ‪kX + t‬‬
‫ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪.{kx + t | x ∈ X‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٩.٢.١‬ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬راﺑﻄﻪ‬
‫‪a, b ∈ Z : aRb ⇔ n|a − b‬‬
‫ﻫﻢ ارزی اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫‪۰̄ = [۰] = {a ∈ Z | aR۰} = {a ∈ Z | n|a} = nZ‬‬
‫ﯾﻌﻨ ﮐﻼس ‪ ۰‬ﻫﻤﻪ ﻣﻀﺮبﻫﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﻋﺪد ‪ n‬اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗ ﺗﻤﺎم اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ n‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه‬
‫‪ ۰‬دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫‪۱̄ = [۱] = {a ∈ Z | aR۱} = {a ∈ Z | n|a − ۱} = nZ + ۱‬‬
‫ﯾﻌﻨ ﮐﻼس ‪ ۱‬ﺗﻤﺎم اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ n‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ‪ ۱‬دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اداﻣﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﺗﺎ ‪ n − ۱‬ﺑﻪ ‪n‬ﺗﺎ‬
‫ﮐﻼس دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ‬

‫‪{nZ, nZ + ۱, nZ + ۲, ..., nZ + (n − ۱)} = {۰̄, ۱̄, ..., n − ۱}.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻻ اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ‪ n‬ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ Zn‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٠.٢.١‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪x̄ + ȳ = x + y‬‬ ‫‪x̄ · ȳ = xy‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٢١.٢.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ و ‪ b ،a‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫ ﺑﻪ ﺟﺎی ‪n|a − b‬‬
‫‪n‬‬
‫از ﻧﻤﺎد ‪ a ≡ b‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪p‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢٢.٢.١‬ﻗﻀﯿﻪ وﯾﻠﺴﻮن( ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد اول دارﯾﻢ ‪.(p − ۱)! ≡ −۱‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٣.٢.١‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓ اوﯾﻠﺮ ﯾﺎ ‪ φ‬ﺗﺎﺑﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ﮐﻮﭼ ﺘﺮ از ‪ n‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪n‬‬
‫اولاﻧﺪ را ﻣ ﺷﻤﺎرد‪ .‬اﮔﺮ ‪ n‬ﯾ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه )‪ φ(n‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ‬
‫‪ k‬در ﺑﺎزه ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ n‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ‪.(k, n) = ۱‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢۴.٢.١‬ﻗﻀﯿﻪ اوﯾﻠﺮ‐ﻓﺮﻣﺎ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ و )‪ φ(n‬ﺗﺎﺑﻊ اوﯾﻠﺮﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫‪n‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ a‬ﮐﻪ ‪ (a, n) = ۱‬دارﯾﻢ ‪.aφ(n) ≡ ۱‬‬
‫‪p‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎ( ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, p ∈ Z‬ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ ‪.ap ≡ a‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢۵.٢.١‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﻮﭼ‬

‫‪٨‬‬
 ‫‪ ٣.١‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ‬
‫در ﻣﻘﻄﻊ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ در درس ﺟﺒﺮ ﺧﻄ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ اﺑﺰار‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮﻋ را در درس ﻣﺒﺎﻧ ﺟﺒﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮی‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٣.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ m‬و ‪ n‬دو ﻋﺪد ﻃﺒﻌﯿﯽ و ‪ X‬ﯾ‬

‫‪f : {۱, ۲, ..., m} × {۱, ۲, ..., n} −→ X‬‬

‫را ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ m × n‬روی ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ))‪ f ((i, j‬دراﯾﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ }‪ i ∈ {۱, ۲, ..., m‬و‬
‫}‪ .j ∈ {۱, ۲, ..., n‬ﺑﺮای راﺣﺘ آن را ﺑﺎ ‪ fij‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﺸ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣ ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪f۱۱ f۱۲ · · · f۱n‬‬
‫‪ f۲۱ f۲۲ · · · f۲n ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪fm۱ fm۲ · · · fmn‬‬ ‫‪m×n‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ را ﮔﺎﻫ ﺑﺎ ) ‪ (fij‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾ‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢.٣.١‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ را ﺑﺎ ﺣﺮوف ﺑﺰرگ اﻧﮕﻠﯿﺴ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬را ﯾ‬
‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ‪ R ،Q ،Z ،N‬و ﯾﺎ ‪ C‬در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٣.٣.١‬ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۰ ۰ ··· ۰‬‬
‫‪۰ ۰ · · · ۰ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪O=‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۰ ۰ ··· ۰‬‬ ‫‪m×n‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ و اﮔﺮ ‪ m = n‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۱ ۰ ··· ۰‬‬
‫‪۰ ۱ · · · ۰ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪I=‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۰ ۰ ··· ۱‬‬ ‫‪n×n‬‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در آن ‪ ۰ ∈ C‬و ‪.۱ ∈ C‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴.٣.١‬اﮔﺮ ‪ m = n‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ‪ n‬را ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .۵.٣.١‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻤﺎد )‪ Mm×n (X‬ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ‪ m×n‬ﺑﺎ دراﯾﻪﻫﺎی‬
‫از ‪ .X‬اﮔﺮ ‪ m = n‬ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد )‪ Mn (X‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۶.٣.١‬اﮔﺮ )‪ A = (aij ) ∈ Mm×n (C‬و )‪ B = (bij ) ∈ Mm×n (C‬آﻧﮕﺎه ﺟﻤﻊ دو‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬
‫‪A + B = (aij + bij ).‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧.٣.١‬اﮔﺮ )‪ A = (aij ) ∈ Mm×n (C‬و )‪ B = (bij ) ∈ Mn×l (C‬آﻧﮕﺎه ﺿﺮب دو‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪c۱۱ c۱۲ · · · c۱l‬‬
‫‪ c۲۱ c۲۲ · · · c۲l ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪C = AB = ‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪cm۱ cm۲ · · · cml‬‬
‫‪∑n‬‬
‫= ‪.cij‬‬ ‫‪k=۱‬‬ ‫ﮐﻪ در آن ‪aik bkj‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ m × n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻄﺮ ‪i‬ام ﯾﻌﻨ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪۱ × n‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٨.٣.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬ﯾ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫زﯾﺮ‬
‫‪ai۱ ai۲ · · · ain‬‬
‫و ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺘﻮن ‪j‬ام ﯾﻌﻨ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ j × ۱‬زﯾﺮ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a۱j‬‬
‫‪ a۲j ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ .. ‬‬
‫‪ . ‬‬
‫‪amj‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ m × n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﮐﻪ از ﺣﺬف‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.٣.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬ﯾ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫)‪Mij (A‬‬ ‫ﺳﻄﺮ ‪i‬ام و ﺳﺘﻮن ‪j‬ام ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﮐﻬﺎد ﯾﺎ ﺧُﺮد ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﺑﯿﻢ اﺑﻬﺎم ﺑﺮای ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ A‬ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ از ﻧﻤﺎد ‪ Mij‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٠.٣.١‬دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۲‬ﺑﺎ دراﯾﻪﻫﺎی از ‪ C‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a۱۱ a۱۲‬‬
‫‪det‬‬ ‫‪= a۱۱ a۲۲ − a۱۲ a۲۱‬‬
‫‪a۲۱ a۲۲‬‬
‫و دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۳‬ﺑﺎ دراﯾﻪﻫﺎی از ‪ C‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a۱۱ a۱۲ a۱۳‬‬
‫= ‪det a۲۱ a۲۲ a۲۳ ‬‬
‫‪a۳۱ a۳۲ a۳۳‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪a۲۲ a۲۳‬‬ ‫‪a۲۱ a۲۳‬‬ ‫‪a۲۱ a۲۲‬‬
‫‪a۱۱ det‬‬ ‫‪+ a۱۲ det‬‬ ‫‪+ a۱۳ det‬‬ ‫=‬
‫‪a۳۲ a۳۳‬‬ ‫‪a۳۱ a۳۳‬‬ ‫‪a۳۱ a۳۲‬‬
‫‪a۱۱ det M۱۱ + a۱۲ det M۱۲ + a۱۳ det M۱۳‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫و ﺑﺎ روﻧﺪ اﺳﺘﻘﺮاﯾﯽ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎ دراﯾﻪﻫﺎی از ‪ C‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a۱۱ a۱۲ · · · a۱n‬‬
‫‪a۲۱ a۲۲ · · · a۲n ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪det ‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪ = a۱۱ det M۱۱ + a۱۲ det M۱۲ + ... + a۱n det M۱n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪an۱ an۲ · · · ann‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١١.٣.١‬ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ‪ A‬و ‪ B‬دارﯾﻢ ‪.det AB = det A det B‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٢.٣.١‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ‪ A‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ‪ B‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ .AB = BA = I‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ‪ B‬را ﺑﺎ ‪ A−۱‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٣.٣.١‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ‪ A‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ det A‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻋﺪد ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.٣.١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ A‬ﯾ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ m × n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻧﻬﺎده ‪ A‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ اﺳﺖ ‪ n × m‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ B‬ﮐﻪ از ﻗﺮار دادن دراﯾﻪ ‪i‬ام ‪j‬ام از ‪ A‬در ﻣ ﺎن ‪j‬ام ‪i‬ام ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ B‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪٢‬‬

‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ‬

‫در ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮدات رﯾﺎﺿ ﻣ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮوه ﺑﺨﺶ ﻣﺮﮐﺰی ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ اﺳﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺑﺮداری‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮوه ﺷ ﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی رﯾﺎﺿ را ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﺪ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی آن در ﺑﺴﯿﺎر از ﺑﺨﺶﻫﺎی رﯾﺎﺿ دﯾﺪه ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر وﯾﮋه‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ در‬
‫ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﺟﺎﯾ ﺎه ﺧﺎﺻ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﺧﻄ و ﮔﺮوه ﻟ ‪ ١‬اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﺪف ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه اﺳﺖ و در درس ﺟﺒﺮ ‪ ١‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﮑﻤﯿﻠ‬
‫از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪ و در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬ ‫‪١.٢‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ آﺷﻨﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮد را از ﺳﺎﺧﺘﺎر رﯾﺎﺿ‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﺎر را ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ آﻏﺎز ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﯾ‬

‫‪∗ : S × S −→ S‬‬

‫را ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی زوجﻫﺎی ﻣﺮﺗﺐ از‬
‫ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی ‪ S‬دﻗﯿﻘﺎ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ از ‪ S‬را ﻧﺴﺒﺖ ﻣ دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﻤﺎد ﻣﺘﺪاول ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g ،f‬و ‪ ...‬ﺑﺎ ∗‪ · ،‬و ﯾﺎ ‪ o‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S = Z‬و ∗ را ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ‪ ،+ ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ +‬ﯾ‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ Z‬اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ‪ +‬دو ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ را ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی را روی آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺎده‬
‫ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪Lie‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S = R‬و ∗ را ﻋﻤﻞ ﺿﺮب‪ ،· ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ · ﯾ‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ · دو ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ را ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺿﺮب ﻋﺎدی را روی آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺎده‬
‫ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ S = Mn (R‬و ∗ را ﻋﻤﻞ ﺿﺮب‪ ،· ،‬در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫· ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ · دو ﻋﺪد ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ را ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﺿﺮب ﻋﺎدی‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ را روی آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺎده ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺎزه ]‪ [−۱, ۰‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫|‪ a ∗ b = |a − b‬ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪ a = ۰‬و ‪ b = −۱‬آﻧﮕﺎه ‪ .a ∗ b = ۱ ̸∈ S‬ﭘﺲ‬
‫∗ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.١.٢‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ P(X) ،‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬اﺷﺘﺮاک‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻋﻤﻞﻫﺎی دوﺗﺎﯾﯽ روی )‪ P(X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.١.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﺑﻊ روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ .X X‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ X X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٨.١.٢‬اﮔﺮ ‪ |S|= n‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ) ‪ n(n‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪۲‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﯾ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮای ﺗﻌﺪاد ﻋﻤﻞﻫﺎﯾﯽ دوﺗﺎﯾﯽ در واﻗﻊ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻌﺪاد ﺗﻮاﺑﻊ از ‪ S × S‬ﺑﻪ ‪ S‬را ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻣﻨﻪ ∗‪ n۲ = n × n ،‬ﻋﻀﻮ دارد و ﺑﺮد آن ﺗﻌﺪاد ‪ n‬ﻋﻀﻮ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۴١.١.١‬ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ ∗ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ) ‪.n(n‬‬
‫‪۲‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.١.٢‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ ∗ : S × S −→ S‬روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪:S‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s, s′ ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.s ∗ s′ = s′ ∗ s‬‬
‫)ب( ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s, s′ , s′′ ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.s∗(s′ ∗s′′ ) = (s∗s′ )∗s′′‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.١.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ +‬روی ‪ Z‬ﯾ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.١.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺟﺘﻤﺎع روی )‪ P(X‬ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.١.٢‬ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ روی )‪ M۲ (R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪−۱ ۰‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‪, B‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪A.B ̸= B.A‬‬
‫‪۲ ۳‬‬ ‫‪۲ −۱‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزه ]‪ [۰, ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ |‪ a ∗ b = |a − b‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫= ‪۱ ∗ (۲ ∗ ۳) = ۱ ∗ (|۲ − ۳|) = ۱ ∗ ۱ = ۰ ̸= (۱ ∗ ۲) ∗ ۳‬‬
‫‪(|۱ − ۲|) ∗ ۳ = ۱ ∗ ۳ = |۱ − ۳|= ۲.‬‬

‫‪١٣‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۴.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی اﺟﺎزه ﻣ دﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ از ‪ S‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮی‬
‫ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﻮال ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣ ﺗﻮان ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ را‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ؟ ﻣﺜﻼ ﺑﺮای ‪ ۴‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ c ،b ،a‬و ‪ d‬از ‪ S‬ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی زﯾﺮ را دارﯾﻢ‬
‫)‪a ∗ ((b ∗ c) ∗ d‬‬ ‫)‪(a ∗ b) ∗ (c ∗ d‬‬ ‫‪((a ∗ b) ∗ c) ∗ d‬‬ ‫‪(a ∗ (b ∗ c)) ∗ d‬‬ ‫))‪(a ∗ (b ∗ (c ∗ d‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ∗ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎﯾ ﺎه ﭘﺮاﻧﺘﺰ در ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺗﻔﺎوﺗ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻧﻤ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر از ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﮔﺬاری ﯾ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻪ راﺣﺘﺮ در ذﻫﻦ ﻣ ﻧﺸﯿﻨﺪ را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ )ﺣﺎﻟﺖ ‪ ٣‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ( و ﺑﻪ آن اﺳﺘﺎﻧﺪه ﻣ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﺑﺎﻗ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪه ﯾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۵.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ an ،... ،a۱‬ﻋﻨﺎﺻﺮی از ‪.S‬‬
‫ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪه ‪ai‬ﻫﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫∏‬
‫‪۱‬‬ ‫∏‬
‫‪۲‬‬ ‫∏‬
‫‪۳‬‬ ‫∏‬
‫‪۲‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬ ‫∏‬
‫‪n−۱‬‬
‫‪ai = a,‬‬ ‫‪ai = (a۱ ∗a۲ ),‬‬ ‫( = ‪ai‬‬ ‫‪ai )∗a۳ , ...,‬‬ ‫( = ‪ai‬‬ ‫‪ai )∗an .‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.١.٢‬ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪه ‪ ۵‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ a۴ ،a۳ ،a۲ ،a۱‬و ‪ a۵‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫∏‬
‫‪۵‬‬
‫‪ai = (((a۱ ∗ a۲ ) ∗ a۳ ) ∗ a۴ ) ∗ a۵ .‬‬
‫‪i=۱‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٧.١.٢‬اﮔﺮ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ روی ‪ S‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ an ،... ،a۱‬ﻋﻨﺎﺻﺮی از ‪ S‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨ ﺑﺮای ‪ai‬ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪه ‪ai‬ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺣ ﻢ را ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮای ﻗﻮی روی ‪ n‬اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ n = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n > ۱‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ m < n‬ﺣ ﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺣ ﻢ را ﺑﺮای ‪n‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ T‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ) ‪ T (a۱ , ..., an‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﻨ از ‪ai‬ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ ۱ ≤ k ≤ n‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ∗ ) ‪T (a۱ , ..., an ) = T (a۱ , ..., ak‬‬
‫) ‪ .T (ak+۱ , ..., an‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮار دارﯾﻢ‬
‫∏‬
‫‪k‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫( = ) ‪T (a۱ , ..., an ) = T (a۱ , ..., ak ) ∗ T (ak+۱ , ..., an‬‬ ‫( ∗ ) ‪ai‬‬ ‫‪aj ).‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=k+۱‬‬

‫دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ رخ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪ .k = n − ۱ .‬ﭘﺲ‬
‫∏‬
‫‪n−۱‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫( = ) ‪T (a۱ , ..., an ) = T (a۱ , ..., an−۱ ) ∗ T (an‬‬ ‫= ‪ai ) ∗ an‬‬ ‫‪ai .‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫ﯾﻌﻨ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪه دارﯾﻢ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ .k < n − ۱ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫∏‬
‫‪k‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫( = ) ‪T (a۱ , ..., an ) = T (a۱ , ..., ak ) ∗ T (ak+۱ , ..., an‬‬ ‫( ∗ ) ‪ai‬‬ ‫) ‪aj‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=k+۱‬‬

‫∏‬
‫‪k‬‬ ‫∏‬
‫‪n−۱‬‬ ‫∏‬
‫‪k‬‬ ‫∏‬
‫‪n−۱‬‬
‫(‬ ‫(( ∗ ) ‪ai‬‬ ‫(( = ) ‪aj ) ∗ an‬‬ ‫( ∗ ) ‪ai‬‬ ‫‪aj )) ∗ an‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=k+۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=k+۱‬‬
‫∏‬ ‫‪∏n−۱‬‬
‫‪ ( ki=۱ ai ) ∗ ( j=k+۱‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨ از )‪(n − ۱‬ﺗﺎ اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ) ‪.T (a۱ , ..., an−۱‬‬ ‫اﻣﺎ ) ‪aj‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض اﺳﻘﺮا دارﯾﻢ‬

‫∏‬
‫‪k‬‬ ‫∏‬
‫‪n−۱‬‬ ‫∏‬
‫‪n−۱‬‬
‫( ∗ ) ‪( ai‬‬ ‫= ) ‪aj‬‬ ‫‪ai .‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=k+۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾ ﺬاری در ﺑﺎﻻ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪه دارﯾﻢ‬

‫∏‬
‫‪n‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫( = ) ‪T (a۱ , ..., an‬‬ ‫= ‪ai ) ∗ an‬‬ ‫‪ai‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ : S × S −→ S‬و ‪ o : S × S −→ S‬دو ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫)اﻟﻒ( ∗ روی ‪ o‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y, z ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪x ∗ (yoz) = (x ∗ y)o(x ∗ z).‬‬

‫)ب( ∗ روی ‪ o‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y, z ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪(yoz) ∗ x = (y ∗ x)o(z ∗ x).‬‬

‫)ج( ∗ روی ‪ o‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.١.٢‬روی ‪ R‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ را ﺟﻤﻊ ﻣﻌﻮﻟ و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ o‬را ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮری ﮐﻪ از دوران ﻣﺪرﺳﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن دﯾﺪهاﯾﺪ ﺟﻤﻊ روی ﺿﺮب ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.١.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ را اﺟﺘﻤﺎع روی )‪ P(X‬و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ o‬را اﺷﺘﺮاک روی )‪ P(X‬در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ∗ روی ‪ o‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ o‬روی ∗ ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا از‬
‫ﻣﺒﺎﻧ رﯾﺎﺿ دﯾﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪A ∪ (B ∩ C) = (A ∩ B) ∩ (A ∪ C‬‬

‫‪١۵‬‬
 ‫ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.١.٢‬روی اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ ﻋﻤﻞ ∗ را ﺟﻤﻊ و ﻋﻤﻞ ‪ o‬را ﻗﺪرﻣﻄﻠﻖ در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ∗ .‬روی ‪o‬‬
‫ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮ )ﭼﭗ‐راﺳﺖ( ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪۱ ∗ (۲o۳) = ۱ ∗ (|۲ − ۳|) = ۱ ∗ ۱ = ۱ + ۱ = ۲‬‬

‫در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ‬

‫‪(۱ ∗ ۲)o(۱ ∗ ۳) = (۱ + ۲)o(۱ + ۳) = ۳o۴ = |۳ − ۴|= ۱.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٢.١.٢‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺎﺧﺘﺎر رﯾﺎﺿ ﯾﺎ دﺳﺘﮕﺎه رﯾﺎﺿ ﯾﻌﻨ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻧﺎﺗﻬ ﻣﺎﻧﻨﺪ ∗‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﯾ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ∗n ،... ،∗۱‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ) ‪ (S, ∗۱ , ..., ∗n‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر رﯾﺎﺿ اﺳﺖ ﺑﺎ ﯾ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z, +) .٢٣.١.٢‬ﯾ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر رﯾﺎﺿ ﺑﺎ دو ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, +, ·) .٢۴.١.٢‬ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۵.١.٢‬آﯾﺎ ‪ ∗ : R × R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ a ∗ b = ab‬ﯾ‬
‫√‬
‫= ‪ab‬‬ ‫= ‪ b‬آﻧﮕﺎه ‪−۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪۲‬‬
‫ﺣﻞ‪ ∗ .‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪ a = −۱‬و‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ‪ a ∗ b‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨ ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨ ∗ ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.١.٢‬آﯾﺎ ‪ ∗ : R × R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ a ∗ b = ۲a × ۳b‬ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ ∗ .‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ∗ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‬
‫√‬
‫‪ a = m‬آﻧﮕﺎه ‪ ۲ n = ۲m‬ﻋﺪدی ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫‪ .a ∗ b ∈ R‬اﮔﺮ ‪ a‬ﻋﺪدی ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨ‬
‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ اﮔﺮ ‪ b‬ﻋﺪد ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ‪ ۳‬ﻧﯿﺰ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ و ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دو ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ‬
‫‪b‬‬

‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﻋﺪدی ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ .a ∗ b ∈ R‬اﮔﺮ ‪ a‬ﻋﺪدی ﮔﻮﯾﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪای از اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ a‬ﻣﯿﻞ ﻣ ﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨ ‪ a = limn→∞ xn‬ﮐﻪ ‪xn‬ﻫﺎ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ] ‪ .۲a = ۲limn→∞ xn = limn→∞ [۲xn‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ‪ ۲xn‬ﻋﺪدی ﺣﻘﯿﻘ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ دﻫﺪ ‪ .۲a ∈ R‬ﭘﺲ در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ .a ∗ b ∈ R ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ a = a′‬و‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ b = b′‬آﻧﮕﺎه ‪ .۲a × ۳b = ۲a × ۳b‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ∗ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪.a, b ∈ S‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ∈ ‪ x‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x ∗ a = x‬و ‪ b ∗ x = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.a = b‬‬

‫‪١۶‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ x‬را ﺧﻮد ‪ a‬ﯾﺎ ‪ b‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ‪ x = b‬در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﻢ و در‬
‫‪ x ∗ a = x‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ آﻧﮕﺎه ‪ b ∗ a = b‬و ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ اﮔﺮ ‪ x = a‬را در ‪ b ∗ x = x‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ .b ∗ a = b‬ﭘﺲ ‪.a = b‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.١.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ∗ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ∈ ‪x, y, z‬‬
‫‪ S‬دارﯾﻢ ‪ x ∗ y = y ∗ x‬و ‪ .x ∗ z = z ∗ x‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬ﺑﺎ ‪ y ∗ z‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫‪x ∗ (y ∗ z) = x ∗ y ∗ z = y ∗ x ∗ z = y ∗ z ∗ x = (y ∗ z) ∗ x.‬‬

‫‪١٧‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪٢.٢‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی رﯾﺎﺿ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﻀ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی رﯾﺎﺿ ﻋﻤﻞﻫﺎی‬
‫دوﺗﺎﯾﯽ آن ﺧﻮاص ﺑﯿﺸﺘﺮی دارﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ )ﺣﺘ ﮐﻞ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ( روی‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر رﯾﺎﺿ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ دارد و آن ﻋﻤﻞ وﯾﮋﮔ ﻫﺎی ﺧﺎﺻ را دارا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ آﻏﺎز ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ و ∗ ﯾ‬
‫)∗ ‪ (S,‬ﯾ ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ∗ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘ )· ‪ (R,‬ﻧﯿﺰ ﯾ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z, +) .٢.٢.٢‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزه ]‪ [۰, ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫|‪ a ∗ b = |a − b‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )∗ ‪(S,‬‬
‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ و ∗ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ S‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ )ﻫﻤﺎﻧ ( ﭼﭗ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫‪.e ∗ s = s‬‬
‫)ب( ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ S‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ )ﻫﻤﺎﻧ ( راﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫‪.s ∗ e = s‬‬
‫)ج( ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ S‬ﺧﻨﺜ )ﻫﻤﺎﻧ ( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻢ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ و ﻫﻢ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٢.٢‬در )‪ (Z, +‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۰‬ﺧﻨﺜ )ﭼﭗ‐راﺳﺖ( اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ Z‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪.x + ۰ = ۰ + x = x‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزه ]‪ [۰, ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫|‪ a ∗ b = |a − b‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬دارﯾﻢ ‪ .۰ ∗ s = s ∗ ۰ = s‬ﭘﺲ ‪۰‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, ∗) .٧.٢.٢‬ﮐﻪ در آن ‪ a ∗ b = ۳‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ S = {۱, ۲‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∗ b = b‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ‪ S‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ دارد ﮐﻪ ﯾ ﺘﺎ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ اﺻﻼ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارد!‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ∗ روی ‪ S‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ S‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺧﻨﺜ ﭼﭗ‪ ،‬ﺧﻨﺜ راﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ و ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮔﺰاره زﯾﺮ رﻫﻨﻤﻮد ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .٩.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ )∗ ‪ (S,‬دارای ﻋﻀﻮ‬
‫ﺧﻨﺜ ﭼﭗ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ e‬و ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ f‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ .e = f‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﯾ ﺘﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﭼﻮن ‪ e‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ e ∗ f = f‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ f‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ اﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ ‪ .e ∗ f = e‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .e = f‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ ،‬ﺧﻨﺜ ﭼﭗ‬
‫)راﺳﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٠.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (S,‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‬

‫)اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ S‬دارای وارون ﭼﭗ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ∈ S‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪.b ∗ a = e‬‬
‫)ب( ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ S‬دارای وارون راﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ∈ S‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪.a ∗ b = e‬‬
‫)ج( ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ S‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻢ وارون ﭼﭗ و ﻫﻢ وارون راﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )وارون‬
‫‪ a‬را ﺑﺎ ‪ a−۱‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z, +) .١١.٢.٢‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ۰‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ +‬اﺳﺖ و ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫‪ x‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .x + (−x) = (−x) + x = ۰‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ در ‪ Z‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z, ·) .١٢.٢.٢‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ۱‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ · اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﺑﺎ ‪ ۱‬و ‪ −۱‬وارون ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ‪ −۱‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, ·) .١٣.٢.٢‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ ۱‬دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ وارون دارﻧﺪ در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ‪ ۰‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ ۱‬دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﻋﻨﺼﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮی ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (N, ·) .١۴.٢.٢‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزه ]‪ [۰, ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ |‪ a ∗ b = |a − b‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬دارﯾﻢ ‪.۰ ∗ s = s ∗ ۰ = s‬‬
‫ﭘﺲ ‪ ۰‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ وارون ﺧﻮدش اﺳﺖ!‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۶.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (S,‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ e‬وارون ﺧﻮدش‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٧.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ S = {۱, ۲‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∗ b = b‬در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ‪ ۱‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ وارون راﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ۱‬دارﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ‪ ۲‬ﻧﯿﺰ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺧﻨﺜ ﭼﭗ اﺳﺖ و ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ وارون راﺳﺖ ‪ ۲‬دارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ اﺻﻼ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ‬
‫راﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد! ﭘﺲ وارون ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﯽ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ!‬
‫اﮔﺮ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ S‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وارون ﭼﭗ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫در ﺻﻮرت وﺟﻮد وارون راﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ و ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﺰاره زﯾﺮ رﻫﻨﻤﻮد ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .١٨.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (S,‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ x‬در ‪ S‬وارون‬
‫ﭼﭗ ‪ a‬و وارون راﺳﺖ ‪ b‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪.a = b‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﭼﻮن ‪ a‬وارون ﭼﭗ ‪ x‬اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .a ∗ x = e‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ .x ∗ b = e‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض‬

‫ﻧﯿﻢﮔﺮوﻫ دارﯾﻢ‬

‫‪a = a ∗ e = a ∗ (x ∗ b) = (a ∗ x) ∗ b = e ∗ b = b.‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﺗﮑﻮاره ﯾﺎ ﻣﻮﻧﻮﺋﯿﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٩.٢.٢‬ﺑﻌﻀ ﻣﺮاﺟﻊ و ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﺑﻪ ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.٢.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ روی ‪ R‬را ﺑﺎ )‪ C(R‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ C(R) .‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ ﯾ ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ idR‬اﺳﺖ )ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۵.١.١‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬اﻣﺎ ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮاﺑﻌ وارون ﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٨.١.١‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ C(R‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﯾﺎ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن آﻣﺎده اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮوه را ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢١.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ و ∗ ﯾ‬
‫)∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( )∗ ‪ (G,‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ )∗ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫)ب( )∗ ‪ (G,‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ج( ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ G‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ∗ وارون داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, +) .٢٢.٢.٢‬ﯾ‬

‫ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ ۰‬وارون ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, ·) .٢٣.٢.٢‬ﯾ‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (R \ {۰}, ·) .٢۴.٢.٢‬ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۵.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزه ]‪ [۰, ۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ∗ : S × S −→ S‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ |‪ a ∗ b = |a − b‬ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ s ∈ S‬دارﯾﻢ ‪ .۰ ∗ s = s ∗ ۰ = s‬ﭘﺲ‬
‫‪ ۰‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ وارون ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ∗ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ )∗ ‪ (S,‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, ∗) .٢۶.٢.٢‬ﮐﻪ در آن ‪ a ∗ b = ۳‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﻧﺪارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (Mn (R), +) .٢٧.٢.٢‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ )‪ +‬ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ(‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮب‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ‪ O‬ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ را دارد‪ .‬وارون ﻫﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ) ‪ (aij‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫) ‪ (−aij‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (Mn (R), ·) .٢٨.٢.٢‬ﯾ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ )· ﺿﺮب ﻋﺎدی دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ(‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ‬
‫وارون ﻧﺪارﻧﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ I‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٩.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ GLn (R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﻣﺮﺑﻌ وارون ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،١٣.٣.١‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻧﺎﺻﻔﺮ دارﻧﺪ(‪ (GLn (R), ·) .‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ ) ﻋﻤﻞ‬
‫· ﺿﺮب ﻋﺎدی دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ(‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ I‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،١١.٣.١‬اﮔﺮ‬
‫)‪ A, B ∈ GLn (R‬آﻧﮕﺎه )‪ .A · B ∈ GLn (R‬ﯾﻌﻨ · روی )‪ GLn (R‬ﺗﺎﺑﻊ )ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی از )‪ Mn (R‬ﺑﻪ )‪ GLn (R‬ارث ﻣ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٠.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﯾ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ (Zn , +‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ‪ Zn‬و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊ روی اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اول ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ̄‪ ۰‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ n − x‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﯾ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺳﺮ راﺳﺖ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣١.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﯾ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )· ‪ (Zn ,‬ﯾ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ‪ Zn‬و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب روی اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اول ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ̄‪ ۱‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ وارون ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ ۰‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﯾ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺮ‬
‫راﺳﺖ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z۴ \ {۰̄}, ·) .٣٢.٢.٢‬ﯾ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ‪ Zn‬و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫ﺿﺮب روی اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اول ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ̄‪ ۱‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ وارون ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ ۲‬وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﭼﺮا؟(‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٣.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ p‬ﯾ ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )· ‪ (Zp \ {۰̄},‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ‪ Zp‬و ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب روی اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اول ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ̄‪ ۱‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﯾ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺮ راﺳﺖ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن وارون ﯾ ﻋﻀﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ̄‪ x‬را ارﺋﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ̄‪ x‬ﻣﺨﺎف ﺑﺎ ̄‪ ۰‬اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫در ‪ Z‬دارﯾﻢ ‪ .(x, p) = ۱‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،١٠.٢.١‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ r‬و ‪ s‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ .rx + sp = ۱‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ̄‪ .rx + sp = rx = ۱‬ﭘﺲ ̄‪ .r̄ · x̄ = ۱‬ﯾﻌﻨ ̄‪ x‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۴.٢.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﯾﺸﻪﻫﺎی ‪n‬ام واﺣﺪ ﺑﺎ ﺿﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﯾ‬

‫‪G = {w ∈ C | wn = ۱}.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ w, w′ ∈ G‬اﻧﮕﺎه ‪ .(ww′ )n = wn w′ n = ۱‬ﭘﺲ ‪ ww′ ∈ G‬و ﺑﻪ ﺿﺮب ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮ از اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ ارث ﻣ رﺳﺪ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۱‬اﺳﺖ و وارون ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ w‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ wn−۱‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣۵.٢.٢‬ﮔﺎﻫ ﮐﺸﯿﺪن ﯾ ﺟﺪول ﺑﺮای ﮔﺮوه ﮐﺎر را ﺳﺎدهﺗﺮ ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎردﯾﻨﺎل آن ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ G = {e, a۱ , a۲ , ..., an−۱‬ﮐﻪ ‪ e‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺧﻨﺜ ﺑﺮای ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ‪ G‬ﺟﺪوﻟ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪a۱‬‬ ‫‪a۲‬‬ ‫···‬ ‫‪an−۱‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪a۱‬‬ ‫‪a۲‬‬ ‫···‬ ‫‪an−۱‬‬
‫‪a۱‬‬ ‫‪a۱‬‬ ‫‪a۱ a۱‬‬ ‫‪a۱ a۲‬‬ ‫···‬ ‫‪a۱ an−۱‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪an−۱‬‬ ‫‪an−۱‬‬ ‫‪an−۱ a۱‬‬ ‫‪an−۱ a۲‬‬ ‫···‬ ‫‪an−۱ an−۱‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۶.٢.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه )‪ (Z۴ , +‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺟﺪوﻟ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬

‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬
‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۱̄ + ۱‬‬ ‫̄‪۱̄ + ۲‬‬ ‫̄‪۱̄ + ۳‬‬
‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۲̄ + ۱‬‬ ‫̄‪۲̄ + ۲‬‬ ‫̄‪۲̄ + ۳‬‬
‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۳̄ + ۱‬‬ ‫̄‪۳̄ + ۲‬‬ ‫̄‪۳̄ + ۳‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دارﯾﻢ‬

‫‪٢١‬‬
 ‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬
‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬
‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۰‬‬
‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۲‬‬ ‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬
‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۳‬‬ ‫̄‪۰‬‬ ‫̄‪۱‬‬ ‫̄‪۲‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٣٧.٢.٢‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻨﻈﻮر از ‪ eG‬ﯾﺎ ‪ e‬ﯾﻌﻨ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ‪ .G‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺧﻼف اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﺒﺤﺜ ﭼﻨﺪ ﮔﺮوه ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد ‪eH ،eG‬‬
‫و ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ اﺑﻬﺎﻣ اﯾﺠﺎد ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٨.٢.٢‬ﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬را آﺑﻠ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ∗ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (Z, +) .٣٩.٢.٢‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (GLn (R), ·) .۴٠.٢.٢‬ﮔﺮوه آﺑﻠ ﻧﯿﺴﺖ )ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮسﻫﺎ )ﺣﺘ وارون ﭘﺬﯾﺮﻫﺎ( در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮐﻠ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٧.١.٢‬ﺳﺒﺐ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﮔﺬاری ﺑﺮای ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴١.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﯿﻢﮔﺮوه( و ‪.n ∈ N‬‬
‫ﺑﺮای ‪ a ∈ S‬ﺗﻮان ‪ a‬را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪a۱ = a, a۲ = a ∗ a, a۳ = a۲ ∗ a, an = an−۱ ∗ a.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر وﯾﮋه‪ ،‬اﮔﺮ ‪ S‬ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ k ∈ Z‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ‪ g ∈ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪g ∗ g ∗ ... ∗ g‬‬ ‫‪k>۰‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪k‬ﺗﺎ‬
‫‪gk = e‬‬ ‫‪k=۰‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪g −۱ ∗ g −۱ ∗ ... ∗ g −۱‬‬
‫‪‬‬ ‫‪k<۰‬‬
‫‪‬‬
‫|‪‬‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪k‬ﺗﺎ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٢.٢.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ +‬روی ‪ Z‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮای ‪ x ∈ Z‬و ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ‬

‫‪x‬‬
‫‪| +x+‬‬
‫‪{z... + x} = nx.‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٣.٢.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ · روی ‪ R‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮای ‪ x ∈ R‬و ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ‬

‫‪| · x {z‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪· ... · x} = xn .‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴۴.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (S,‬ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a ∈ S‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ m‬و ‪ n‬دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪(am )n = amn‬‬
‫)ب( ‪a ∗ an = am+n‬‬
‫‪m‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﯾ‬ ‫در اداﻣﻪ ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی را ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ در ﭼﻪ زﻣﺎﻧ ﯾ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴۵.٢.٢‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ G‬ﻣﻌﺎدﻻت ‪a∗x = b‬‬
‫و ‪ y ∗ a = b‬ﺟﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .x = a−۱ ∗ b‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ a ∗ x = b‬دارای‬
‫ﺟﻮاب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﻌﺎدﻟﻪ دوم از ‪ y = b ∗ a−۱‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)⇒(‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ G‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ دارد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻌﺎﻻت‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a‬و ‪ b‬ﺟﻮاب دارﻧﺪ‪ a ،‬را ﺑﺎ ‪ b‬ﻣﺴﺎوی ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ a ∗ x = a‬دارای ﺟﻮاب ‪e‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮای ‪ ،c‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ c ∗ e = c‬ﯾﻌﻨ ‪ e‬ﺧﻨﺜ ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ y ∗ a = c‬دارای‬
‫ﺟﻮاب ‪ f‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨ ‪ .f ∗ a = c‬ﭘﺲ‬

‫‪c ∗ e = (f ∗ a) ∗ e = f ∗ (a ∗ e)f ∗ a = c.‬‬

‫ﺑﺎ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ وﺟﻮد ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ e ،٩.٢.٢‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ c ∈ G‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ c‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ c ∗ x = e‬دارای‬
‫ﺟﻮاب ‪ c′‬اﺳﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ y ∗ c = e‬دارای ﺟﻮاب ‪ c′′‬اﺳﺖ‪ c′ .‬و ‪ c′′‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ وارون راﺳﺖ و ﭼﭗ‬
‫ﺑﺮای ‪ c‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ c′ = c′′ ،١٨.٢.٢‬و ‪ c‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴۶.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ∗ ﯾ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ S‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف از ﭼﭗ در ‪ S‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ a, b, c ∈ S‬و ‪ c ∗ a = c ∗ b‬آﻧﮕﺎه ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد‬
‫‪.a = b‬‬
‫)ب( ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف از راﺳﺖ در ‪ S‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ a, b, c ∈ S‬و ‪ a ∗ c = b ∗ c‬آﻧﮕﺎه ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد‬
‫‪.a = b‬‬
‫)ج( ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻢ ﺣﺬف ﭼﭗ و ﻫﻢ ﺣﺬف راﺳﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٧.٢.٢‬در ﮔﺮوه )‪ (Z, +‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف دارﯾﻢ‪ .‬زﯾﺮا )‪ (Z, +‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﮐﺎﻓ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺬف ﭼﭗ را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .c + a = c + b‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎ ‪ −c‬دارﯾﻢ‬
‫‪.a = b‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٨.٢.٢‬در ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (N,‬ﮐﻪ ∗ ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف‬
‫)ﭼﭗ‐راﺳﺖ( ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (R, ∗) .۴٩.٢.٢‬ﮐﻪ در آن ‪ a ∗ b = ۳‬ﻧﻪ ﺣﺬف ﭼﭗ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺬف راﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵٠.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ S = {۱, ۲‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ S‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∗ b = b‬واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ c ∗ a = c ∗ b‬آﻧﮕﺎه ‪ .a = b‬ﭘﺲ ﺣﺬف ﭼﭗ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ دﻫﺪ ﺣﺬف راﺳﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۵١.٢.٢‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف در ‪ G‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮای ‪ a, b, c ∈ G‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .c ∗ a = c ∗ b‬ﭼﻮن ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫‪ c‬در ‪ G‬وارون دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ c−۱‬دارﯾﻢ‬

‫‪c−۱ ∗ c ∗ a = c−۱ ∗ c ∗ b ⇒ e ∗ a = e ∗ b ⇒ a = b.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف از راﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)⇒(‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ .G = {a۱ , a۲ , ..., an‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۴۵.٢.٢‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﺑﺮای ‪ ،a, b ∈ G‬ﻣﻌﺎدﻻت ‪ a ∗ x = b‬و ‪ y ∗ a = b‬ﺟﻮاب دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪A = {a ∗ a۱ , a ∗ a۲ , ..., a ∗ an }.‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪) A ⊆ G‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ a ∗ ai = a ∗ aj‬ﮐﻪ ‪ ،۱ ≤ i, j ≤ n‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬

‫ﻓﺮض ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف از ﭼﭗ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ و درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .ai = aj‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ اﻋﻀﺎی ‪ A‬ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ‪) |A|= n‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﯾﻌﻨ دارﯾﻢ‬

‫‪A = {a ∗ a۱ , a ∗ a۲ , ..., a ∗ an } = G = {a۱ , a۲ , ..., an }.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .b = ai‬ﭘﺲ ‪ aj‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮ دارد ﮐﻪ ‪ a ∗ aj = ai‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ax = b‬دارای‬
‫ﺟﻮاب ‪ x = aj‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫}‪B = {a۱ ∗ a, a۲ ∗ a, ..., an ∗ a‬‬

‫ﻣ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ‪ y ∗ a = b‬ﺟﻮاب دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۵.٢.٢‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﮐﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻫﯿﺰ ‪ ٢‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .۵٢.٢.٢‬ﻫﯿﺰ( ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ‪ ،G‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﯾ ﺘﺎی ‪ a′ ∈ G‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪.aa′ a = a‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ‪ a′‬را ﻫﻤﺎن ‪ a−۱‬در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﻢ و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ دﺳﺖ ﮐﻢ‬
‫ﯾ ‪ a′‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .a ∗ a′ ∗ a = a‬ﺣﺎل اﮔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ a ∗ a′′ ∗ a = a‬ﮐﻪ ‪ .a′′ ∈ G‬ﭘﺲ‬
‫‪ .a ∗ a′′ ∗ a = a ∗ a′ ∗ a‬ﺑﺎ دوﺑﺎر اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۵١.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪.a′ = a′′‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪Hays‬‬

‫‪٢۴‬‬
 ‫)⇒(‪ .‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﺑﺘﺪا دو ادﻋﺎی زﯾﺮ را اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ادﻋﺎ ‪ :١‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ b‬در ‪ G‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.b۲ = b‬‬
‫اﺛﺒﺎت ادﻋﺎ ‪ :١‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﻋﻨﺼﺮ ﯾ ﺘﺎی ‪ a ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.a ∗ a ∗ a = a‬‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬

‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ b = a ∗ a′‬و دارﯾﻢ‬

‫‪b۲ = b ∗ b = (a ∗ a′ ) ∗ (a ∗ a′ ) = (a ∗ a′ ∗ a) ∗ a′ = a ∗ a′ = b‬‬

‫ﭘﺲ ادﻋﺎی ‪ ١‬اﺛﺒﺎت ﺷﺪ‪.‬‬

‫ادﻋﺎ ‪ :٢‬ﻓﻘﻂ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ در ‪ b ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.b۲ = b‬‬
‫اﺛﺒﺎت ادﻋﺎ ‪ :٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ c ∈ G‬و ‪ .c۲ = c‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪) b ∗ c ∈ G‬ﭼﺮا؟( و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻓﺮض ‪ (b ∗ c)′‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬

‫‪(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) = b ∗ c.‬‬

‫ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫= ‪(b ∗ c) ∗ [(b ∗ c)′ ∗ b] ∗ (b ∗ c) = (b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ b) ∗ c‬‬

‫= ‪(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ b۲ ∗ c = (b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ b ∗ c‬‬
‫‪(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) = b ∗ c.‬‬

‫ﭼﻮن ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ را دارﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .(b ∗ c)′ ∗ b = (b ∗ c)′‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ دارﯾﻢ‬

‫= )‪(b ∗ c) ∗ [c ∗ (b ∗ c)′ ] ∗ (b ∗ c) = b ∗ (c ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c‬‬

‫= )‪b ∗ c۲ ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) = b ∗ c ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c‬‬
‫‪(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) = b ∗ c.‬‬

‫ﭼﻮن ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ را دارﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .c ∗ (b ∗ c)′ = (b ∗ c)′‬از ﺳﻮی دﯾ ﺮ دارﯾﻢ‬

‫= )‪(b ∗ c) ∗ [(b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ] ∗ (b ∗ c‬‬

‫= )‪[(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c)] ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c‬‬
‫‪(b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) = b ∗ c.‬‬

‫ﭼﻮن ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ را دارﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫‪(b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ = (b ∗ c)′‬‬ ‫)‪(I‬‬

‫ﺣﺎل‬

‫= ‪((b ∗ c)′ )۲ = (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c)′‬‬

‫‪[(b ∗ c)′ ∗ b] ∗ [c ∗ (b ∗ c)′ ] = (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c) ∗ (b ∗ c)′ = (b ∗ c)′‬‬

‫‪٢۵‬‬
 ‫ﯾﻌﻨ ‪ .((b ∗ c)′ )۲ = (b ∗ c)′‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪(b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c)′ ∗ (b ∗ c)′ = (b ∗ c)′‬‬ ‫)‪(II‬‬

‫اﻣﺎ )‪ (I‬و )‪ (II‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .(b∗c)′ = b∗c‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪(b∗c)۲ = b∗c‬‬
‫)ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫= ‪(b ∗ c) ∗ b ∗ (b ∗ c) = (b ∗ c) ∗ (b ∗ b) ∗ c = (b ∗ c) ∗ b۲ ∗ c‬‬
‫‪(b ∗ c) ∗ b ∗ c = (b ∗ c) ∗ (b ∗ c) = (b ∗ c)۲ = b ∗ c.‬‬

‫ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪) (b ∗ c) ∗ c ∗ (b ∗ c) = b ∗ c‬ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬از ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .b = c‬اﺛﺒﺎت‬
‫ادﻋﺎی ‪ ٢‬ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ادﻋﺎ ‪ G ،١‬ذارای ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ e‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .e۲ = e‬ﻃﺒﻖ‬
‫ادﻋﺎ ‪ e ،٢‬ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ g ∈ G‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ g ′ ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪ .g ∗ g ′ ∗ g = g‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .(g ∗ g ′ )۲ = g ∗ g ′‬ﭼﻮن ‪ e‬ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .g ∗ g ′ = e‬از ﻃﺮﻓ‬
‫دﯾ ﺮ ‪ .(g ′ ∗ g)۲ = g ′ ∗ g‬ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ‪ e‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .g ′ ∗ g = e‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.e ∗ g = g = g ∗ e‬‬
‫اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ e‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ g ∗ g ′ = e‬و ‪ g ′ ∗ g = e‬ﭘﺲ ‪ g‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺒﺎت اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫‪ab‬‬
‫= ‪ a ∗ b‬را روی ‪ Q‬در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ و وارون ﻫﺮ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٣.٢.٢‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫‪۱۳‬‬
‫ﻋﻀﻮ را ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( ﭘﺲ ﺻﺤﺒﺖ از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﯽ ﻣﻌﻨ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ x ∈ Q‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪a ∈ Q‬‬
‫‪ax‬‬
‫‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ x = ۱۳‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ e = ۱۳‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دارﯾﻢ ‪ .a ∗ x = a‬ﯾﻌﻨ ‪= a‬‬
‫‪۱۳‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓ وارون ﻫﺮ ﻋﻀﻮ‪ :‬ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه ‪ x ∈ Q‬را درﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬وارون ﭘﺬﯾﺮی ‪ x‬ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫‪ax‬‬
‫‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ Q‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .a ∗ x = e = ۱۳‬ﯾﻌﻨ ‪= ۱۳‬‬
‫‪۱۳‬‬
‫‪۱۳۲‬‬
‫= ‪ a−۱‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ a‬ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه دارای وارون‬
‫‪a‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۴.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪S‬‬ ‫‪| a, b ∈ Z}.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫روی ‪ S‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ را ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ∗ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ∗ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺧﻨﺜ )ﭼﭗ‐راﺳﺖ( دارد؟‬

‫‪٢۶‬‬
 ‫ﺣﻞ‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ از ‪ S‬ﺧﺎرج ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫(‬ ‫‪) ( ′ ′) ( ′‬‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪aa ab′‬‬
‫·‬ ‫=‬ ‫‪∈ S.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫ﭼﻮن ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ روی ‪ S‬ﻧﯿﺰ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ x‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ x‬‬
‫‪۰ ۰‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫در ‪ S‬ﯾ‬
‫(‬ ‫( )‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ x‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪a b‬‬
‫·‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ S‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﺧﻨﺜ ﭼﭗ دارد‪ .‬اﻣﺎ ‪ S‬ﻧﻤ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ S‬ﺧﻨﺜ راﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ،٩.٢.٢‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ دارﯾﻢ در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ،٩.٢.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﯾ ﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۵.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (S,‬دارای ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬و دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬و ‪ b‬وارون ﭘﺬﯾﺮ‬
‫)ﭼﭗ‐راﺳﺖ( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ a ∗ b‬وارون ﭘﺬﯾﺮ )ﭼﭗ‐راﺳﺖ( اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ وارون‬
‫‪ a۱ ∗ a۲ ∗ ... ∗ an‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ وارون ﭼﭗ داﺷﺘﻦ ‪ a ∗ b‬را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وارون راﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ وارون ﭼﭗ ‪ c ،a‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨ ‪ c ∗ a = e‬و وارون ﭼﭗ ‪ d ،b‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨ ‪ .d ∗ b = e‬ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ a ∗ b‬دارای وارون ‪ d ∗ c‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﻓﺮض ﻧﯿﻢﮔﺮوه دارﯾﻢ‬
‫‪(d ∗ c) ∗ (a ∗ b) = d ∗ c ∗ a ∗ b = d ∗ e ∗ b = d ∗ b = e.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮای ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ a۱ ∗ a۲ ∗ ... ∗ an‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫‪.a−۱‬‬
‫ﺑﺎ ‪n ∗ ... ∗ a۲ ∗ a۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۶.٢.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.(a−۱ )−۱ = a‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .a ∗ a−۱ = e‬ﭘﺲ ‪ a‬وارون ‪ a−۱‬اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ وارون ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٧.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .Q[ ۲] = {a + b ۲ | a, b ∈ Q‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ]‪ Q[ ۲‬ﺑﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ زﯾﺮ ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪(a + b ۲) + (a′ + b′ ۲) = (a + a′ ) + (b + b′ ) ۲‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی را ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫= ])‪(a + b ۲) + [(a′ + b′ ۲) + (a′′ + b′′ ۲‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫= ‪(a + b ۲) + [(a′ + a′′ ) + (b′ + b′′ ) ۲] = (a + a′ + a′′ ) + (b + b′ + b′′ ) ۲‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫)‪[(a + b ۲) + (a′ + b′ ۲)] + (a′′ + b′′ ۲‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۰ + ۰ ۲‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬وارون ‪ a + b ۲‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.−a − b ۲‬‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ (P(X), ∩) ،X‬ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٨.٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬اﮔﺮ )‪ A, B ∈ P(X‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ ،A ∩ B ∈ P(X‬ﯾﻌﻨ اﺷﺘﺮاک ﯾ ﻋﻤﻞ‬

‫دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺷﺘﺮاک واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬در ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A ̸= X‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ Y‬از ‪ X‬ﻫﻤﻮاره ‪،A ∩ Y ⊊ X‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ A‬وارون ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ )∩ ‪ (P(X),‬ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٩.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﯾ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮ ‪ Zn‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب‬
‫را ﺑﺎ ) ‪ U (Zn‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( }‪.U (Zn ) = {x̄ | (x, n) = ۱‬‬
‫)ب( ) ‪ U (Zn‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ‪ Zn‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪) .‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ T = {x̄ | (x, n) = ۱‬و ) ‪ .x̄ ∈ U (Zn‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ y‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ̄‪ x̄ · ȳ = ۱‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻ ̄‪ .xy = ۱‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .n|xy − ۱‬ﭘﺲ ‪ (n, xy) = ۱‬و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .(n, x) = ۱‬ﭘﺲ ‪ x̄ ∈ T‬و ‪.U (Zn ) ⊆ T‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x̄ ∈ T‬ﭘﺲ ‪ (x, n) = ۱‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،١٠.٢.١‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ r‬و‬
‫‪ s‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .rx + sn = ۱‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ̄‪ .rx + sn = rx = ۱‬ﭘﺲ ̄‪ .r̄ · x̄ = ۱‬ﯾﻌﻨ ̄‪x‬‬
‫وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.x̄ ∈ U (Zn ) ⊆ T‬‬
‫)ب( ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۵۵.٢.٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دو ﻋﻨﺼﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ · روی‬
‫) ‪ U (Zn‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ۱̄ .‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ و ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی ﻫﻢ از ‪ Zn‬ﺑﻪ ارث ﻣ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٠.٢.٢‬اﮔﺮ )∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ۲‬ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﻨﺼﺮ‬
‫‪ e ̸= g ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.(g ۲ = g ∗ g) g ۲ = g‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ .g ∈ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ T = {g ۲ , g ۴ , g ۸ , ...‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪G‬‬

‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ k‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .g k ∈ G‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .T ⊆ G‬اﻣﺎ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ‪ i‬و ‪ j‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .g ۲ = g ۲‬ﺑﺪون ﮐﻢ ﺷﺪن از ﮐﻠﯿﺖ ﻓﺮض‬
‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .۱ ≤ i < j‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۴.٢.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪j‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪j−i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪g ۲ = (g ۲ )۲‬‬ ‫‪= g۲ .‬‬

‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ k = ۲j−i‬و ‪ .h = g ۲‬ﭘﺲ ‪ .hk = h‬ﺣﺎل دو ﺣﺎﻟﺖ رخ ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪i‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪ k = ۲ .‬ﮐﻪ ﮐﺎر ﺗﻤﺎم اﺳﺖ و ‪ h‬ﻫﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ k > ۲ .‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۴.٢.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪hk−۲ ∗ hk = hk−۲ ∗ h ⇒ (hk−۱ )۲ = hk−۱ .‬‬

‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ hk−۱‬ﻫﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶١.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ .g ۲ = e‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،a ∈ G‬ﭼﻮن ‪ a۲ = e‬ﭘﺲ ‪ .a = a−۱‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g, h ∈ G‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻓﺮض دارﯾﻢ ‪ .(g ∗ h)۲ = e‬ﭘﺲ‬

‫‪g ∗ h ∗ g ∗ h = e ⇒ g −۱ ∗ g ∗ h ∗ g ∗ h = g −۱ ⇒ h ∗ g ∗ h = g −۱ = g.‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ h−۱‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪h ∗ g ∗ h = g ⇒ h−۱ ∗ h ∗ g ∗ h = h−۱ ∗ g = h ∗ g ⇒ g ∗ h = h ∗ g.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٢.٢.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬و ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.a∗bn ∗a−۱ = (a∗b∗a−۱ )n‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫‪(a ∗ b ∗ a−۱ )n = |a ∗ b ∗ a−۱ ∗ a ∗ b ∗{z‬‬

‫}‪a−۱ ∗ ... ∗ a ∗ b ∗ a−۱‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫ﭼﻮن ‪ a−۱ ∗ a = e‬و ‪ b ∗ e = b‬ﭘﺲ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۴۴.٢.٢‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪.a ∗ bn ∗ a−۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٣.٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ ۵‬ﻋﻀﻮ آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ﯾ ﻋﻀﻮی و دو ﻋﻀﻮی ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه ﺳﻪ‬
‫ﻋﻀﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ }‪ G = {e, a, b‬ﮐﻪ ‪ e‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸ ﻞ اﺳﺎﺳ ﻣﺎ ‪ a ∗ b‬اﺳﺖ! اﮔﺮ‬
‫‪ a ∗ b = a‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ ‪ a−۱ ∗ a ∗ b = a−۱ ∗ a = e‬ﯾﻌﻨ ‪ b = e‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻋﻀﻮی ﺑﻮدن ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﮔﺮ ‪ a ∗ b = b‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ ‪a ∗ b ∗ b−۱ ∗ = b ∗ b−۱ = e‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ a = e‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻋﻀﻮی ﺑﻮدن ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ a ∗ b‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ e‬ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ‪ a‬و ‪b‬‬
‫وارون ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮔﺮوه ﭼﻬﺎر ﻋﻀﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪e‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دو ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﻫﻢ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ‪ e‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ a‬و ‪ b‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﮔﺮوه ﺳﻪ ﻋﻀﻮی‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ a ∗ b‬ﻋﻨﺼﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ‪ b ∗ a‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾ از ‪ b ،a ،e‬و ‪a ∗ b‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ b ∗ a = e‬آﻧﮕﺎه ‪ a‬و ‪ b‬وارون ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮوه ﺳﻪ ﻋﻀﻮی ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ b ∗ a = a ∗ b‬آﻧﮕﺎه ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬دو ﺣﺎﻟﺖ دﯾ ﺮ ﻫﻢ رخ ﻧﻤ دﻫﺪ ﭼﻮن ‪ a‬و‬
‫‪ b‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ e‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮی روﻧﺪ ﺑﺎﻻ را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺜﻼ ‪ ax = b‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺷﺪن‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶۴.٢.٢‬آﯾﺎ در ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۴۵.٢.٢‬وﺟﻮد ﺟﻮاب ﺑﺮای ﯾ‬
‫‪ G‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ؟‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺧﯿﺮ ﮐﺎﻓ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺜﺎل ﻧﻘﺾ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ G = {۱, ۲‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪a, b ∈ S‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∗ b = b‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ G‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ و ﺑﺮای ‪ a, b ∈ G‬ﻫﻤﻮاره ‪ax = b‬‬
‫دارای ﺟﻮاب ‪ x = b‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ‪ G‬ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ راﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶۵.٢.٢‬آﯾﺎ در ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵١.٢.٢‬ﺷﺮط ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﻮدن ﻻزم اﺳﺖ؟‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ )· ‪ (N,‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺬف ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ )ﭼﺮا؟(‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶۶.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a, b ∈ G‬اﮔﺮ ‪ a۴ = e‬و‬
‫‪ a۲ ∗ b = b ∗ a‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.a = e‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﮔﺮه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻋﻀﺎ وارون دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی ‪a۲ ∗ b = b ∗ a‬‬
‫از ﭼﭗ ﺑﺎ ‪ b−۱‬دارﯾﻢ ‪ .b−۱ ∗ a۲ ∗ b = a‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۶٢.٢.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪a۲ = (b−۱ ∗ a۲ ∗ b)۲ = b−۱ ∗ a۴ ∗ b.‬‬

‫ﭼﻮن ‪ a۴ = e‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ‪ a۲ = e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮض ‪ a۲ ∗ b = b ∗ a‬اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪.b ∗ a = b‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ b−۱‬دارﯾﻢ ‪.a = e‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٧.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ |‪ |G‬ﻋﺪد زوج اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫‪ e ̸= a ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ e) a۲ = e‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪−۱‬‬
‫‪A = {g ∈ G | g ̸= g‬‬ ‫}‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ g ∈ A‬آﻧﮕﺎه ‪) g −۱ ∈ A‬ﭼﺮا؟(‪ .‬از ﻃﺮﻓ ﭼﻮن ‪A ⊆ G‬‬
‫و ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﭘﺲ |‪ |A‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪد زوج ﺑﺎﺷﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ B = {e} ∪ A‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ﮐﺎردﯾﻨﺎل آن ﻋﺪد ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .B ⊊ G‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ‪a ∈ G \ B‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ a = a−۱‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪.a۲ = e‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٨.٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ a, b ∈ G‬دارﯾﻢ‬
‫‪ a ∗ b = b ∗ a−۱‬و ‪ .b ∗ a = a ∗ b−۱‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.a۴ = b۴ = e‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬از ﻓﺮض ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ .a = b ∗ a−۱ ∗ b−۱‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪b ∗ a = a ∗ b−۱ = b ∗ a−۱ ∗ b−۱ ∗ b−۱ = b ∗ a−۱ ∗ b−۲ .‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺎ ‪ b−۱‬دارﯾﻢ‬

‫‪a = a−۱ ∗ b−۲ .‬‬

‫ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ ‪٢‬دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .a۲ = b−۲‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫= ‪a۴ = a۲ ∗ a۲ = a۲ ∗ b−۲ = a ∗ (a ∗ b−۱ ) ∗ b−۱ = a ∗ (b ∗ a) ∗ b−۱‬‬

‫‪(a ∗ b) ∗ a ∗ b−۱ = (b ∗ a−۱ ) ∗ a ∗ b−۱ = b ∗ a−۱ ∗ a ∗ b−۱ = e‬‬

‫ﺑﺎ روﻧﺪی ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪.b۴ = e‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٩.٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﮔﺮوه )∗ ‪ ،(G,‬ﺑﺮای ﺳﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺘﻮاﻟ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ n‬داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ (a ∗ b)n = an ∗ bn‬آﻧﮕﺎه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪(a ∗ b)n = an ∗ bn‬‬ ‫‪(a ∗ b)n+۱ = an+۱ ∗ bn+۱‬‬ ‫‪(a ∗ b)n+۲ = an+۲ ∗ bn+۲‬‬

‫ﭘﺲ‬
‫‪an+۱ ∗ bn+۱ = (a ∗ b)n+۱ = (a ∗ b) ∗ (a ∗ b)n = a ∗ b ∗ an ∗ bn .‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی دارﯾﻢ ‪) an ∗ b = b ∗ an‬ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬از ﻃﺮﻓ دﯾ ﺮ‬

‫‪an+۲ ∗ bn+۲ = an+۱ ∗ bn+۱ = (a ∗ b) ∗ (a ∗ b)n+۱ = a ∗ b ∗ an+۱ ∗ bn+۱ .‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی دارﯾﻢ ‪) an+۱ ∗ b = b ∗ an+۱‬ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪b ∗ an+۱ = an+۱ ∗ b = a ∗ an ∗ b = a ∗ b ∗ an .‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی دارﯾﻢ ‪ .a ∗ b = b ∗ a‬ﯾﻌﻨ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
 ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺎص از ﮔﺮوهﻫﺎ‬ ‫‪٣.٢‬‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل وﯾﮋه از ﮔﺮوهﻫﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ روی آن ﻫﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ از‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺴﻠﻂ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮ ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو اﯾﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎ را در‬
‫ﯾ ﺑﺨﺶ ﺟﻤﻊ آوری ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر از اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ در آرم ﺷﺮﮐﺖﻫﺎی ﻣﻌﺮوف ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺳﺪس ﺑﻨﺰ )ﮔﺮوه‬
‫‪ ،(D۳‬ﺗﺎ ﻣﻠ ﻮلﻫﺎی ﻣﻮاد ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪) N H۳‬ﮔﺮوه ‪ ،(D۳‬ﺗﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی ﻟﻮﮐﺲ )ﮔﺮوه ‪ ،(D۵‬ﺗﺎ ﻟﻮﮔﻮی‬
‫ﻣﻌﺮوف ﮐﺮاﯾﺴﻠﺮ ‪) ٣‬ﮔﺮوه ‪ ،(D۵‬ﺗﺎ داﻧﻪﻫﺎی ﺑﺮف و ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل و ﺷﻦ و ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺘﺎره درﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺣﺘ ﻏﺸﺎی ﺑﯿﺮوﻧ وﯾﺮوس ‪ HIV‬و ‪ ...‬ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎرن ﻇﺎﻫﺮ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٣.٢‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ روی ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ X‬را ﯾ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎ روی ‪ X‬را ﺑﺎ ‪ SX‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ }‪ X = {۱, ۲, ..., n‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه از ﻧﻤﺎد ‪ Sn‬ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ SX‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ SX‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢.٣.٢‬اﮔﺮ ‪ X‬ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.١.١‬ﺑﻪ واﻗﻊ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ ﯾ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪٢۵.١.١‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﺎﻧ ‪ ،idX ،‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ،٢٨.١.١‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ در ‪ SX‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣.٣.٢‬ﺑﻪ ﮔﺮوه ‪ SX‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺎرن روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﺮوه ‪ ،Sn‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺎرن‬
‫روی ‪ n‬ﺣﺮف ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺎرن از درﺟﻪ ‪ n‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺣﺮوف ‪ τ ،σ‬و‬
‫‪ ...‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .۴.٣.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ،σ ∈ Sn‬ﯾﻌﻨ ‪ σ‬ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ روی }‪ {۱, ۲, ..., n‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ σ‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ i‬از ‪ Sn‬را ﺑﻪ )‪ σ(i‬ﻧﻈﯿﺮ ﻣ ﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨ )‪ .i 7→ σ(i‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺒﺐ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ اﻋﻀﺎی ‪ Sn‬را ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺟﺎﻟﺒﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﻢ و ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺣﺘﺘﺮ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺷﻮﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪n‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫‪.‬‬
‫)‪σ(۱) σ(۲) ... σ(n‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫اﮔﺮ‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ... n‬‬
‫=‪τ‬‬
‫)‪τ (۱) τ (۲) ... τ (n‬‬
‫‪٣‬‬
‫‪Chrysler‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ دﯾ ﺮی ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﺜﻼ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۳‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ σ‬ﺑﻪ )‪ j = σ(۳‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد و ‪ τ‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ j‬را‬
‫ﺑﻪ )‪ τ (j‬ﻣ ﻧﮕﺎرد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ اﻋﻤﻞ ﻣ ﺷﻮد‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪n‬‬
‫= ‪στ‬‬ ‫‪.‬‬
‫)‪τ σ(۱) τ σ(۲) ... τ σ(n‬‬
‫) (‬
‫‪۱‬‬
‫= ‪ σ‬را دارد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٣.٢‬اﮔﺮ }‪ X = {۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ S۱‬ﻓﻘﻂ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫‪۱‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.٣.٢‬اﮔﺮ }‪ X = {۱, ۲‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ S۲‬ﻓﻘﻂ دو ﻋﻨﺼﺮ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬
‫= ‪σ۱‬‬ ‫= ‪σ۲‬‬
‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪۲ ۱‬‬
‫را دارد ﮐﻪ ‪ σ۱‬ﻫﻤﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ σ۲‬ﺧﻮدش اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.٣.٢‬اﮔﺮ }‪ X = {۱, ۲, ۳‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ S۳‬ﺷﺶ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۱‬‬ ‫= ‪σ۲‬‬ ‫= ‪σ۳‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳‬‬ ‫‪۲ ۳ ۱‬‬ ‫‪۳ ۱ ۲‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۴‬‬ ‫= ‪σ۵‬‬ ‫= ‪σ۶‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۳ ۲‬‬ ‫‪۳ ۲ ۱‬‬ ‫‪۲ ۱ ۳‬‬
‫را دارد ﮐﻪ ‪ σ۱‬ﻫﻤﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ σ۲‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ σ۳‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۳ σ۵‬‬ ‫‪= σ۶ .‬‬
‫‪۲ ۱ ۳‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٨.٣.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،n‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ !‪.|Sn |= n‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۱‬ﺗﻌﺪاد ‪ n‬ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۲‬ﺗﻌﺪاد ﺣﺎﻟﺖ )‪(n − ۱‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎﺷﺪ! روﻧﺪ را اداﻣﻪ ﻣ دﻫﯿﻢ و ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺿﺮب‬
‫دارﯾﻢ‬
‫!‪|Sn |= n × (n − ۱) × (n − ۲) × ... × ۳ × ۲ × ۱ = n‬‬
‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٩.٣.٢‬وارون ﻋﻨﺼﺮ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪n‬‬
‫)‪σ(۱) σ(۲) ... σ(n‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫)‪σ(۱) σ(۲) ... σ(n‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪n‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
 ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٠.٣.٢‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺣﻞ ﺷﺪه ﺑﺨﺶ دوم از ﻓﺼﻞ دوم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮی آﺑﻠ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ‪ S۳‬ﯾ ﮔﺮوه ‪ |S۳ |= ۶‬ﻋﻀﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ آﺑﻠ اﺳﺖ زﯾﺮا‬
‫‪.σ۲ σ۴ ̸= σ۴ σ۲‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.٣.٢‬ﯾ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوی اﻻﺿﻼع را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ رﺋﻮس آن را ﺑﺎ }‪X = {۱, ۲, ۳‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﮔﺬاری ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺧﻄﻮط ﺗﻘﺎرن از راسﻫﺎ رﺳﻢ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨ‬

‫اﻧﻌﮑﺎس ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬ ‫ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۱‬‬
‫‪۱ ۳ ۲‬‬

‫را ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻘﯿﻪ ﺧﻄﻮط ﺗﻔﺎرن را رﺳﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۲‬‬ ‫= ‪σ۳‬‬
‫‪۲ ۱ ۳‬‬ ‫‪۳ ۲ ۱‬‬

‫ﻣ رﺳﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ رﺋﻮس ﻣﺜﻠﺚ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ ١٢٠‬درﺟﻪ در ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ﻋﻘﺮﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ دوران‬
‫دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬

‫(‬ ‫)‬ ‫ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺑﺎﻻ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪τ۱‬‬
‫‪۳ ۱ ۲‬‬

‫‪٣۴‬‬
 ‫را ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ دوران ‪ ٢۴٠‬درﺟﻪ و ‪ ٣۶٠‬درﺟﻪ دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪τ۲‬‬ ‫= ‪τ۳‬‬
‫‪۲ ۳ ۱‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣ رﺳﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﯾ‬
‫} ‪D۳ = {σ۱ , σ۲ , σ۳ , τ۱ , τ۲ , τ۳‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ‪.τ۳‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٢.٣.٢‬ﯾ ‪‐n‬ﺿﻠﻌ ﻣﻨﺘﻈﻢ در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻣﺘﺸ ﻞ از ‪n‬ﺗﺎ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪ ۲kπ‬ﮐﻪ }‪ k ∈ {۱, ..., n‬را‬
‫‪n‬‬
‫ﻣﺤﻮر ﺗﻘﺎرن و ‪n‬ﺗﺎ دوران ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﺑﺎ زاوﯾﻪ‬
‫ﮔﺮوه دو وﺟﻬ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺎ ‪ Dn‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮف رﯾﺰه‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.٣.٢‬ﮔﺮوه دو وﺟﻬ ﯾ‬

‫ﮔﺮوه ‪ D۶‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١۴.٣.٢‬ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎی ‪ Dn‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۲n‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪n ،Dn‬ﺗﺎ اﻧﻌﮑﺎس و ‪n‬ﺗﺎ دوران دارﯾﻢ ﭘﺲ ‪.|Dn |= n + n = ۲n‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۵.٣.٢‬ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﮐﻼﯾﻦ دارای ﭼﻬﺎر ﻋﻀﻮ ‪ c ،b ،a‬و ‪ e‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ e‬ﻋﻀﻮ ﻫﻤﺎﻧ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮب اﻋﻀﺎی آن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪ea = ae = a‬‬ ‫‪eb = be = b‬‬ ‫‪ec = ce = c‬‬ ‫‪ee = e‬‬

‫‪a۲ = b۲ = c۲ = e‬‬ ‫‪ab = ba = c‬‬ ‫‪ac = ca = b‬‬ ‫‪bc = cb = a‬‬

‫و اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺎ ‪ K۴‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٣۵‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.٣.٢‬ﺟﺪول ﮔﺮوه ‪ K۴‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪e a b‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪e‬‬ ‫‪e a b‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a e c‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b c e‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪c b a‬‬ ‫‪e‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٧.٣.٢‬ﮔﺮوه ﮐﻮﺗﺮﻧﯿﻮنﻫﺎ دارای ﻫﺸﺖ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫}‪{۱, −۱, i, −i, j, −j, k, −k‬‬

‫اﺳﺖ و ﺿﺮب اﻋﻀﺎی آن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪i۲ = j ۲ = k ۲ = −۱‬‬ ‫‪ij = k‬‬ ‫‪jk = i‬‬

‫‪ki = j‬‬ ‫‪ik = −j‬‬ ‫‪ji = −k‬‬ ‫‪kj = −i‬‬

‫و اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺎ ‪ Q۸‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ١‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٨.٣.٢‬ﮔﺮوه ‪ Q۸‬ﻏﯿﺮ آﺑﻠ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ ‪.ij = k ̸= ji = −k‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.٣.٢‬در ﮔﺮوه ‪ Q۸‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ j‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ −j‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬

‫‪j(−j) = jik = (ji)k = −kk = (−۱)kk = (−۱)k ۲ = (−۱)(−۱) = ۱.‬‬

‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ در زﯾﺮ ﻣ آﯾﺪ دﺳﺖ ﻣﺎ را ﺑﺮای داﺷﺘﻦ ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎز ﻣ ﮔﺬارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤ دﻫﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣ آورﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٠.٣.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ {Gi }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای ازﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ (xi )i∈I‬ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ xi ∈ Gi ،i ∈ I‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪(xi )i∈I ∗ (yi )i∈I = (xi yi )i∈I‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﯾ ﮔﺮوه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬در ﻣ ﺎن ‪ i‬ام ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫ﮔﺮوه ‪ Gi‬ﭘﯿﺎده ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮوه ﺟﺪﯾﺪ را ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ‪ Gi‬ﻫﺎ‬
‫∏‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ i∈I Gi‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ I‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد ‪ G۱ × ... × Gk‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫∏‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ |‪ .k = |I‬اﮔﺮ ‪ I‬ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪. i∈I Gi = ۰‬‬

‫‪٣۶‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢١.٣.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ {Gi }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای از ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫∏‬
‫‪ (xi )i∈I‬از ‪ i∈I Gi‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ اﻧﺪﯾﺲ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫∏‬
‫ﺧﻨﺜ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪ i∈I Gi‬اﯾﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﮔﺮوه ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺟﺪﯾﺪ‬
‫⊕‬ ‫∏‬
‫)در واﻗﻊ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ ( i∈I Gi‬را ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ Gi‬ﻫﺎ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ i∈I Gi‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫⊕⊕ ‪ G۱ ⊕ ...‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ |‪ .k = |I‬اﮔﺮ ‪ I‬ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ‬‫اﮔﺮ ‪ I‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد ‪Gk‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪. i∈I Gi = ۰‬‬

‫∏‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ (ei )i∈I‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ei‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ‪Gi‬‬ ‫‪i∈I‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٢.٣.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ﮔﺮوه ‪Gi‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫∏‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ (xi−۱ )i∈I‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪i∈I‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٣.٣.٢‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ (xi )i∈I‬از ﮔﺮوه ‪Gi‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.٣.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G = S۳‬و ‪ .H = Z۴‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫}‪G × H = {(σ, ī) | σ ∈ G, ī ∈ H‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ زﯾﺮ‬

‫)̄‪(σ, ī) ∗ (τ, j̄) = (στ, ī + j‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۵.٣.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .H = G = Z۲‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫}‪G × H = {(ī, j̄) | ī, j̄ ∈ H‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ زﯾﺮ‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫) ̄‪(ī, j̄) ∗ (ī , j̄ ) = (īī , j̄ j‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.٣.٢‬آﯾﺎ در ﮔﺮوه ‪ S۳‬ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ σ‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ σσ‬ﻫﻤﺎﻧ ﺷﻮد؟‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ درس ﮐﻪ اﻋﻀﺎی ‪ S۳‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۲ ۱ ۳‬‬

‫ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σσ = σ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬

‫‪٣٧‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.٣.٢‬آﯾﺎ در ﮔﺮوه ‪ S۳‬ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ σ‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ σσσ‬ﻫﻤﺎﻧ ﺷﻮد؟‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ درس ﮐﻪ اﻋﻀﺎی ‪ S۳‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۲ ۳ ۱‬‬

‫ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σσσ = σ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.٣.٢‬اﻋﻀﺎی ﮔﺮوه ‪ D۴‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﯾ ﻣﺮﺑﻊ را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ رﺋﻮس آن را ﺑﺎ }‪ X = {۱, ۲, ۳, ۴‬ﺷﻤﺎره ﮔﺬاری ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻄﻮط ﺗﻘﺎرن ﻣﺮﺑﻊ ﭼﻬﺎرﺗﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬

‫ﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﮐﻤ اﻧﻌﮑﺎس ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی‬ ‫ﺣﺎل ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷ‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳ ۴‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۴‬‬
‫= ‪σ۱‬‬ ‫= ‪σ۲‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۳ ۲‬‬ ‫‪۳ ۲ ۱‬‬ ‫‪۴‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۳ ۴‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۴‬‬
‫= ‪σ۳‬‬ ‫= ‪σ۴‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۴ ۳‬‬ ‫‪۴ ۳ ۴‬‬ ‫‪۱‬‬

‫را ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ رﺋﻮس ﻣﺮﺑﻊ را ﺑﻪ اﻧﺪازه‪ ٢٧٠ ،١٨٠ ،٩٠‬و ‪ ٣۶٠‬درﺟﻪ در ﺟﻬﺖ ﺧﻼف‬
‫ﻋﻘﺮﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ دوران دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳ ۴‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳ ۴‬‬
‫= ‪τ۱‬‬ ‫= ‪τ۲‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۱ ۲ ۳‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۲ ۱ ۴‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳ ۴‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳ ۴‬‬
‫= ‪τ۳‬‬ ‫= ‪τ۴‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۳ ۴ ۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۲ ۳ ۴‬‬

‫ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫} ‪D۴ = {σ۱ , σ۲ , σ۳ , σ۴ , τ۱ , τ۲ , τ۳ , τ۴‬‬
‫ﮔﺮوه ﻫﺸﺖ ﻋﻀﻮی اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ‪.τ۴‬‬ ‫ﮐﻪ ﯾ‬

‫‪٣٨‬‬
 ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٩.٣.٢‬ﺑﺮای ‪ K۴‬ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬اﻋﻀﺎی‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪−۱ ۰‬‬ ‫‪−۱ ۰‬‬
‫=‪E‬‬ ‫=‪A‬‬ ‫=‪B‬‬ ‫=‪C‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ −۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ −۱‬‬

‫از )‪ M۲ (R‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮم‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ C = c ،B = b ،A = a‬و ‪ E = e‬و ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ‬
‫ﻋﺎدی ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه ‪ K۴‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٠.٣.٢‬ﺑﺮای ‪ Q۸‬ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬اﻋﻀﺎی‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪i ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ i‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‪B‬‬ ‫=‪C‬‬ ‫=‪D‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ −i‬‬ ‫‪−۱ ۰‬‬ ‫‪i ۰‬‬

‫از )‪ M۲ (C‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮم‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ C = j ،B = i ،A = ۱‬و ‪ D = k‬و ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ‬
‫ﻋﺎدی ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه ‪ Q۸‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٩‬‬
 ‫‪ ۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﺧﻮد ﯾ‬ ‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ از ﯾ‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﭼﻪ زﻣﺎﻧ ﯾ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ∗ ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ⊆ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎ ‪ H ≤ G‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ‪ H‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ∗ ﮐﻪ از ‪ G‬اﻟﺤﺎق ﻣ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.۴.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ )‪ (R, +‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ‪ Z‬و ‪ Q‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ اﻟﺤﺎق‬
‫ﺷﺪه از ‪ R‬ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺟﻤﻊ اﻟﺤﺎق ﺷﺪه روی ‪ Z‬ﺑﺴﺘﻪ و ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮی اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺧﻨﺜ و وارون ﭘﺬﯾﺮی در ‪ Z‬و ‪ Q‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ Z ≤ R‬و ‪.Q ≤ R‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ e‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه }‪ {e‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ وﺿﻮح ‪G‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دو زﯾﺮﮔﺮوه ﮐﻪ در ﻫﺮﮔﺮوه وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.۴.٢‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ ۲Z = {۲k | k ∈ Z‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه از )‪ (Z, +‬اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ k, k ′ ∈ Z‬دارﯾﻢ ‪ .۲(k + k ′ ) = ۲k + ۲k ′ ∈ ۲Z‬ﭘﺲ ‪ ۲Z‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ‪+‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺮ ﻋﻨﺼﺮ از ‪ ۲Z‬اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮی و واروﻧﭙﺬﯾﺮی ﻧﯿﺰ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎده‬ ‫ﻣﺤ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﻻ ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺴﺘﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﯾ‬ ‫ﺑﺮرﺳ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ﺑﺎ ﮐﻤ‬
‫در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۵.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﻌﺎدل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ H‬از ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ H‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ ab ∈ H‬و ‪.a ∈ H‬‬
‫‪−۱‬‬

‫)‪ (٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ H‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.ab−۱ ∈ H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(۲) ⇐ (۱) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ H‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ a−۱‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻟﻘﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪.ab ∈ H‬‬
‫)‪ .(۳) ⇐ (۲‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ y −۱‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد )در ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪a = y‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﺮده اﯾﻢ(‪ .‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪ xy −۱‬در ‪ H‬ﺑﺎﺷﺪ )در ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪ a = x‬و ‪ b = y −۱‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ(‪.‬‬
‫)‪ .(۱) ⇐ (۳‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ H‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪،xx ∈ H‬‬
‫‪−۱‬‬

‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺮض ﮐﺮدهاﯾﻢ ‪ .a = b = x‬اﻣﺎ در ﮔﺮوه ‪ G‬دارﯾﻢ ‪ .xx−۱ = e‬ﻟﺬا ‪ e ∈ H.‬ﺣﺎل ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ a ∈ H‬دارﯾﻢ ‪ a = ae = ea‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬را دارد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ H‬اﮐﻨﻮن ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ a = e‬و ‪ .b = x‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‬
‫‪ .ab−۱ = ex−۱ = x−۱ ∈ H‬ﯾﻌﻨ وارون ﻫﺮ ﻋﻀﻮ از ‪ H‬در ﺧﻮد ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻ ‪ y −۱ ∈ H‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪xy = x(y −۱ )−۱ ∈ H‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺮض ﮐﺮدهاﯾﻢ ‪ a = x‬و ‪) b = y −۱‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .((y −۱ )−۱ = y‬ﭘﺲ ‪ H‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻟﺤﺎﻗ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴٠‬‬
‫ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬اﺳﺖ ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮی از ‪ G‬ﺑﻪ ‪ H‬ارث ﻣ رﺳﺪ و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.۴.٢‬ﮔﺮوه )‪ (R \ {۰}, .‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ ،R+‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ R+‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ b−۱ = ۱b‬ﻋﻀﻮی از ‪ R+‬اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ .ab−۱ = ab ∈ R+‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ R+‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.۴.٢‬ﮔﺮوه )‪ (R \ {۰}, .‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت }‪A = {a ∈ R | |a|∈ N‬‬
‫ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .۲ ∈ A‬اﻣﺎ ‪ ۲−۱ = ۱۲‬ﻋﻀﻮی از ‪ A‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬
‫‪ .|۲−۱ |= ۱۲ ̸∈ A‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ A ،۵.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‬
‫}‪ B = {a ∈ R | |a|∈ Q‬آﻧﮕﺎه ‪ B‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.۴.٢‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی )‪ (Z, +‬را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی‬
‫‪ Z‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫}‪nZ = {nk | k ∈ Z‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪ .n ∈ Z‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۰ ∈ nZ‬و ﻟﺬا ‪ nZ‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ .nk, nk ′ ∈ Z‬در ﮔﺮوه ‪ Z‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ nk ′‬دارای وارون ‪ −nk ′‬اﺳﺖ و دارﯾﻢ‬

‫‪nk + (−nk ′ ) = nk − nk ′ = n(k − k ′ ) = nk ′′ .‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .nk ′′ ∈ nZ‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ nZ ،۵.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬ﯾ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه دﻟﺨﻮاه از ‪ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ }‪ H = {۰‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ! ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪.H ̸= {۰‬‬
‫ﭘﺲ ‪ x‬ﻧﺎﺻﻔﺮی در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ H .‬ﺣﺘﻤﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ x‬ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺒﻮد آﻧﮕﺎه‬
‫ﭼﻮن ‪ H‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ۰‬را دارد )ﭼﺮا؟(‪ ،‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۰ − x = −x ،۵.۴.٢‬ﮐﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ در‬
‫‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ در ‪ H‬ﺑﺎﺷﺪ )ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺿ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ؟(‪ .‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .H = nZ‬ﭼﻮن ‪ n ∈ H‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﻻ دارﯾﻢ ‪ −n ∈ H‬و ﻟﺬا‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ n − (−n) = n + n = ۲n ،۵.۴.٢‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬اﯾﻦ روﻧﺪ را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ! ﭘﺲ ﻫﺮ‬
‫ﻣﻀﺮﺑﯽ از ‪ n‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .nZ ⊆ H‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ t ∈ H‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ t = nq + r ،٧.٢.١‬ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ r < n‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن‬
‫دادﯾﻢ ‪ .nq ∈ H‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ r = t − nq ∈ H ،۵.۴.٢‬و اﯾﻦ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﺑﻮدن ‪ n‬را ﻧﻘﺾ‬
‫ﻣ ﮐﻨﺪ ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ .r = ۰‬ﭘﺲ ‪ t ∈ nZ‬و ‪.H ⊆ nZ‬‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮی اراﺋﻪ ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آن ﻣﺤ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﺑﺮای ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫ و زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ﯾ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٩.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ H‬از ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ H‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.ab ∈ H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ H‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻟﻘﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻟﺬا‬
‫‪.ab ∈ H‬‬
‫)⇒(‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ H‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪ xy ∈ H‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪۴١‬‬
‫ﭘﺲ ‪ H‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻟﺤﺎﻗ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬اﺳﺖ ﺷﺮﮐﺘﭙﺬﯾﺮی از ‪ G‬ﺑﻪ ‪ H‬ارث‬
‫ﻣ رﺳﺪ و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ H‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ a, x, y ∈ H‬و ‪ ax = ay‬آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪G‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ a−۱ ax = a−۱ ay‬ﯾﻌﻨ ‪ .x = y‬ﻟﺬا ﺣﺬف از ﭼﭗ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺣﺬف از راﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵١.٢.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﻟﺤﺎﻗ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٠.۴.٢‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﻮدن در ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ ﺷﺮط اﺳﺎﺳ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ N‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .ab ∈ N‬اﻣﺎ ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ N‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب ﻣﻌﻤﻮﻟ ﯾ ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.۴.٢‬ﮔﺮوه )‪ (Zm , +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .k ∈ N‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫} ‪kZm = {k̄ ī | ī ∈ Zm‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x̄, ȳ ∈ kZm‬ﭘﺲ ̄‪ x̄ = k̄ i‬و ̄‪ .ȳ = k̄ j‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪x̄ + ȳ = k̄ ī + k̄ j̄ = k̄(ī + j̄) = k̄i + j‬‬

‫و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٩.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١٢.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ {Hi }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای از زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫∩‬
‫ﺻﻮرت ‪ H = i∈I Hi‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬

‫∩‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،i ∈ I‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﻋﻀﻮی از ‪ Hi‬اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﻟﺬا ‪e ∈ i∈I Hi‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ e ∈ H‬و ‪ H‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .a, b ∈ H‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪i ∈ I‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .a, b ∈ Hi‬ﭼﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ Hi ،i ∈ I‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪) b−۱ ∈ Hi‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ i ∈ I‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬دارﯾﻢ ‪ .ab−۱ ∈ Hi‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ ab−۱ ∈ H‬و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪.H ≤ G‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٣.۴.٢‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﮔﺮوه‬
‫)‪ (Z, +‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ ۲Z‬و ‪ ۳Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ .۲, ۳ ∈ ۲Z ∪ ۳Z‬اﻣﺎ دارﯾﻢ‬
‫‪.۲ + ۳ = ۵ ̸∈ ۲Z ∪ ۳Z‬‬

‫ﺑﺮای اﺟﺘﻤﺎع زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١۴.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ .H, K ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ H ∪ K‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‬
‫اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ H ⊆ K‬ﯾﺎ ‪.K ⊆ H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H ̸⊆ K‬و ‪ .K ̸⊆ H‬ﺣﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪h ∈ H \ K‬‬
‫و ‪ k ∈ K \ H‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ h ∈ H ∪ K‬و ‪ .k ∈ H ∪ K‬ﻟﺬا‬
‫‪) hk ∈ H ∪ K‬ﭼﺮا؟(‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ‪ hk ∈ H‬ﯾﺎ ‪ .hk ∈ K‬اﮔﺮ ‪ hk ∈ H‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪H‬‬

‫‪۴٢‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ h−۱ ∈ H‬و ﻟﺬا ‪ h−۱ hk = k ∈ H‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ hk ∈ K‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ k −۱ ∈ K‬و ﻟﺬا ‪ hkk −۱ = h ∈ K‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)⇒(‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ H ∪ K = H‬ﯾﺎ ‪ H ∪ K = K‬و ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.۴.٢‬ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﮐﻼﯾﻦ ‪ K۴‬را ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ! ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫}‪A = {e, a‬‬ ‫}‪B = {e, b‬‬ ‫}‪C = {e, c‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺳﺮه از ‪ K۴‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪.K۴ = A∪B ∪C‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ B ،A‬و ‪ C‬ﺑﺎ ﯾ‬
‫ﺳﻮال ‪ .١۶.۴.٢‬آﯾﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ را ﺑﺮای اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد دﻟﺨﻮاه زﯾﺮﮔﺮوه ﺗﻌﻤﯿﻢ‬
‫دﻫﯿﻢ؟‬

‫ﺳﻮال ‪ .١٧.۴.٢‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع دو زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭼ ﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﺮوﻫ‬
‫ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر؟‬

‫ﮔﺮوه را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ‬ ‫در اداﻣﻪ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دو زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ از ﯾ‬
‫ﺷﺮوع ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪Z(G) = {x ∈ G | xa = ax‬‬ ‫}‪∀a ∈ G‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮوه ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.Z(G) = G‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ G = S۳‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ دﯾﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ‪ S۳‬ﯾ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ S۳‬را ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ e‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ‪ S۳‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫}‪.Z(S۳ ) = {e‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ G = Q۸‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ دﯾﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ ‪ Q۸‬ﯾ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ان را ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ }‪.Z(Q۸ ) = {۱, −۱‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢٢.۴.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬دارﯾﻢ ‪.Z(G) ≤ G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ e ∈ Z(G‬و ﻟﺬا )‪ Z(G‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .x, y ∈ Z(G‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ xa = ax‬و ‪ .ay = ya‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪a ∈ G‬‬
‫‪a(xy) = (ax)y = (xa)y = xay = x(ay) = x(ya) = xya = (xy)a.‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ .xy ∈ Z(G‬ﭼﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ xa = ax‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ از راﺳﺖ در ‪x−۱‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ xax−۱ = a‬و ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ x−۱‬دارﯾﻢ ‪.ax−۱ = x−۱ a‬‬
‫ﻟﺬا )‪ .x−۱ ∈ Z(G‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.Z(G) ≤ G‬‬

‫‪۴٣‬‬
 ‫ﮔﺮوه و ‪ A‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٣.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪CG (A) = {x ∈ G | xa = ax‬‬ ‫}‪∀a ∈ A‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎز ‪ A‬در ﮔﺮوه ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ }‪ A = {a‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫}‪CG (a) = {x ∈ G | xa = ax‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎز ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ﮔﺮوه ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﻢ اﺑﻬﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎدﻫﺎی )‪ C(A‬و )‪ C(a‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.CG (e) = G‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۵.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ G = S۳‬ﺑﺎﺷﺪ و‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫=‪σ‬‬
‫‪۱ ۳ ۲‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ )‪ CS۳ (σ) = C(σ‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫=‪τ‬‬
‫‪a b c‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮی در )‪ C(σ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ دارﯾﻢ ‪ .τ σ = στ‬ﻟﺬا‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪τσ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪a c b‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ a‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۲‬ﯾﺎ ‪ ۳‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﺗﺴﺎوی ‪ τ σ = στ‬ﻧﻘﺾ ﻣ ﺷﻮد و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪.a = ۱‬‬
‫اﮔﺮ ‪ b = ۲‬ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮕﺎه ‪ c = ۳‬اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ τ‬ﻫﻤﺎن ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬از ‪ S۳‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ b = ۳‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ c = ۲‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ‪ τ = σ‬و ﺗﺴﺎوی ‪ τ σ = στ‬ﺣﻔﻆ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا }‪.C(σ) = {e, σ‬‬

‫= ∅ دارﯾﻢ ‪.CG (A) ≤ G‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢۶.۴.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬و ‪̸ A ⊆ G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ e ∈ CG (A‬و ﻟﺬا )‪ CG (A‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪.x, y ∈ CG (A‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬دارﯾﻢ ‪ xa = ax‬و ‪ .ay = ya‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪a(xy) = (ax)y = (xa)y = xay = x(ay) = x(ya) = xya = (xy)a.‬‬

‫درﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ .xy ∈ CG (A‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ A‬دارﯾﻢ ‪ ،xa = ax‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ از راﺳﺖ در‬
‫‪ x−۱‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ xax−۱ = a‬و ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ x−۱‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .ax−۱ = x−۱ a‬ﻟﺬا )‪ .x−۱ ∈ CG (A‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.CG (a) ≤ G‬‬

‫‪۴۴‬‬
 ‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬ﻣﻨﻈﻮر از ‪ HK‬ﯾﻌﻨ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٧.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪{hk | h ∈ H, k ∈ K}.‬‬

‫ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻟﺰوﻣ ﻧﺪارد ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٨.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪) G = Gl۲ (R‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﺳﺖ(‪ .‬دو زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ x‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬
‫{=‪H‬‬ ‫}‪| x ∈ R‬‬ ‫{=‪K‬‬ ‫‪,‬‬ ‫}‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ x‬‬ ‫‪x ۱‬‬
‫{ = ‪HK‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪| x ∈ R}.‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫اﮐﻨﻮن‬

‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۲ ۱‬‬
‫{=‪A‬‬ ‫=‪B‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬
‫دراﯾﻪ ﺻﻔﺮ دارﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫اﻋﻀﺎی ‪ HK‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ BA‬ﻋﻀﻮی از ‪ HK‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻋﻀﺎی ‪ HK‬ﯾ‬
‫‪ BA‬اﺻﻼ دراﯾﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٢٩.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.HK = KH‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .KH ⊆ HK‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ KH‬ﻟﺬا ‪ x = kh‬ﮐﻪ ‪ k ∈ K‬و‬
‫‪ .h ∈ H‬اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪ x−۱ = h−۱ k −۱‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .x−۱ ∈ HK‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻓﺮض ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ x ∈ HK‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .KH ⊆ HK‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.x ∈ HK‬‬
‫ﭼﻮن ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .x−۱ ∈ HK‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ x−۱ = hk‬ﮐﻪ ‪ h ∈ H‬و ‪.k ∈ K‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .x = (x−۱ )−۱ = k −۱ h−۱ ∈ KH‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪.HK ⊆ KH‬‬
‫)⇒(‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬و ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ e = ee ∈ HK‬و ﻟﺬا‬
‫‪ HK‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ HK‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ x = ab‬و ‪ y = uv‬ﮐﻪ ‪ u, a ∈ H‬و ∈ ‪b, v‬‬
‫‪ .K‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪.xy −۱ = abv −۱ u−۱‬‬
‫اﻣﺎ ‪ bv −۱ ∈ K‬ﭘﺲ ‪ .bv −۱ u−۱ ∈ KH‬ﻟﺬا از ﻓﺮض ‪ .bv −۱ u−۱ ∈ HK‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ bv −۱ u−۱ = hk‬ﮐﻪ ‪ h ∈ H‬و ‪ .k ∈ K‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫‪xy −۱ = abv −۱ u−۱ = ahk = (ah)k = h′ k ∈ HK.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬دارﯾﻢ ‪.HK ≤ G‬‬

‫‪۴۵‬‬
‫ﺳﻮال ‪ .٣٠.۴.٢‬اﮔﺮ ‪ H‬و ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻣ ﺗﻮان از ‪ hk ∈ HK‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪ h ∈ H‬و ‪k ∈ K‬؟‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﺎرﺑﺮدی و ﻣﻬﻢ زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣١.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ‬
‫|‪ .|HK|= |H‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫ از ﯾ ﮔﺮوه ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق‬ ‫|‪|K‬‬
‫|‪|H∩K‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪f : H × K −→ HK,‬‬ ‫‪f ((h, k)) = hk.‬‬

‫‪ f‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ )ﺑﺮﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬اﮔﺮ ‪ x ∈ HK‬اﻧﮕﺎه ‪ x = hk‬ﮐﻪ ‪ h ∈ H‬و ‪ .k ∈ K‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ .f ((h, k)) = hk = x‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٢.١.١‬دارﯾﻢ ﮐﻪ )‪f −۱ (x‬ﻫﺎ‬
‫∪‬
‫ﮐﻪ ‪ x ∈ HK‬ﯾ اﻓﺮاز اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا )‪ .H × K = x∈HK f −۱ (x‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ HK‬ادﻋﺎ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ |‪ .|f −۱ (x)|= |H ∩ K‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x = hk ∈ HK‬اﮔﺮ ‪ y ∈ H ∩ K‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪f ((hy, y −۱ k)) = hyy −۱ k = hk = x.‬‬

‫ﻟﺬا )‪ .(hy, y −۱ k) ∈ f −۱ (x‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪T = {(hy, y −۱ k) | y ∈ H ∩ K} ⊆ f −۱ (x).‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .(a, b) ∈ f −۱ (x‬ﭘﺲ‬

‫‪ab = f ((a, b)) = x = hk = f ((h, k)).‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .h−۱ a = kb−۱‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪h−۱ a ∈ H‬‬
‫و ‪ .kb−۱ ∈ K‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .h−۱ a = kb−۱ = y ∈ H ∩ K‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ‪ h−۱ a = y‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد‬
‫‪ a = hy‬و از ‪ kb−۱ = y‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ‪ .b = y −۱ k‬ﯾﻌﻨ )‪ (a, b) = (hy, y −۱ k‬و ﻟﺬا‬
‫‪ .f −۱ (x) ⊆ T‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .f −۱ (x) = T‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ |‪ .|T |= |H ∩ K‬ﭘﺲ ادﻋﺎ اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ H‬و ‪ K‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ |‪ .|H × K|= |H| |K‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ١۴.١.١‬دارﯾﻢ‬
‫∑‬
‫=|‪|H| |K|= |H × K‬‬ ‫=|)‪|f −۱ (x‬‬
‫‪x∈HK‬‬
‫∑‬
‫|‪|H ∩ K|= |HK| |H ∩ K‬‬
‫‪x∈HK‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴۶‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٢.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .|G|= n‬اﮔﺮ ‪ H‬و ‪ K‬دو زﯾﺮﮔﺮوه ‪G‬‬
‫√‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎی آﻧﻬﺎ از ‪ n‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺣﺘﻤﺎ ‪ H‬و ‪ K‬اﺷﺘﺮاک ﻏﯿﺮ ﺑﺪﯾﻬ دارﻧﺪ ﯾﻌﻨ‬
‫}‪ .H ∩ K ̸= {e‬زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ‬

‫|‪|H| |K‬‬ ‫‪n‬‬

‫=|‪n ≥ |HK‬‬ ‫>‬
‫|‪|H ∩ K‬‬ ‫|‪|H ∩ K‬‬

‫و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ }‪.H ∩ K ̸= {e‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٣.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی )‪ (Z۶ , +‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ }̄‪ {۰‬و ‪ Z۶‬دو زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺪﯾﻬ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫}̄‪۲Z̄۶ = {۰̄, ۲̄, ۴‬‬ ‫}̄‪۳Z̄۶ = {۰̄, ۳‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾ ﺑﺮﺳ ﺳﺎده زﯾﺮﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ‪ H‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ̄‪ ۱‬ﯾﺎ ̄‪ ۵‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻣﻞ ‪ bar۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ H‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Z۶‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ̄‪ ۱̄ + ۱̄ = ۲‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ̄‪ ۲̄ + ۱̄ = ۳‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اداﻣﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ‪ H‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ H‬ﺷﺎﻣﻞ ̄‪ ۵‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ̄‪۵̄ + ۵̄ = ۴‬‬
‫ﻋﻀﻮ ‪ H‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ̄‪ ۵̄ + ۴̄ = ۳‬در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﺮار اﯾﻦ روﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ‪ H‬ﺧﻮد ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎز ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ!‬

‫ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ H‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪HH = H‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۴.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.H ≤ G‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ H‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ab ∈ HH‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ .ab ∈ H‬ﺣﺎل‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٩.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.H ≤ G‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪،x ∈ G‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۵.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫}‪T = xHx−۱ = {xhx−۱ | h ∈ H‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ و | ‪.|H|= |xHx−۱‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ T‬ﭘﺲ ‪ a = xhx−۱‬و ‪ b = xh′ x−۱‬ﮐﻪ ‪ .h, h′ ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ۵۵.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .b−۱ = (x−۱ )−۱ h′ −۱ x−۱ = xh′ −۱ x−۱‬ﭘﺲ‬

‫‪−۱ −۱‬‬ ‫‪−۱ −۱‬‬

‫‪ab−۱ = xhx−۱ xh′‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪= xhh′‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪= xh′′ x−۱ ∈ T‬‬

‫‪۴٧‬‬
 ‫و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ‪ T‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪f : H −→ T, f (h) = xhx−۱ .‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ x = xhx−۱ ∈ T‬آﻧﮕﺎه ‪ f (h) = x‬و اﯾﻦ‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ) ‪ f (h) = f (h′‬آﻧﮕﺎه ‪ .xhx−۱ = xh′ x−۱‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی آﺧﺮ‬
‫از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ x−۱‬و از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ در ‪ x‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ ﮐﻪ ‪ .h = h′‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ‪.|H|= |xHx−۱‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۶.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪Ha = H ،a ∈ G‬‬
‫اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.a ∈ H‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .Ha = H‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‬
‫‪ ea ∈ H‬و درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.a ∈ H‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∈ H‬اﮔﺮ ‪ h ∈ H‬آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .ha ∈ H‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح ‪ .Ha ⊆ H‬اﻣﺎ ‪ a−۱‬و ‪ ha−۱‬ﻋﻀﻮ ‪ H‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ h ∈ H‬دارﯾﻢ ‪ .h = he = ha−۱ a = (ha−۱ )a ∈ Ha‬ﻟﺬا ‪ H ⊆ Ha‬و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫∩‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٧.۴.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.Z(G) = a∈G CG (a‬‬
‫∩‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .x ∈ a∈G CG (a‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ )‪ .x ∈∩CG (a‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ .xa = ax‬ﻟﺬا )‪ x ∈ Z(G‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪. a∈G CG (a) ⊆ Z(G‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .x ∈ Z(G‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ∩‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ .xa = ax‬ﭼﻮن ‪ x‬ﺑﺎ ‪ a‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮد دارﯾﻢ‬
‫)‪ x ∈ CG (a‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ Z(G) ⊆ a∈G CG (a‬و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٨.۴.٢‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮوه ‪ Sn‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۶٣.٢.٢‬اﮔﺮ ‪ n ≤ ۲‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ Sn‬آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪.Z(Sn ) = Sn‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n ≥ ۳‬و ‪ .e ̸= σ ∈ Sn‬ﭼﻮن ‪ σ‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ‪ i‬و ‪ j‬در‬
‫}‪ {۱, ۲, ..., n‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .σ(i) = j‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ n ≥ ۳‬اﺳﺖ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ‪ l ̸= j‬را در‬
‫}‪ {۱, ۲, ..., n‬و ﻋﻨﺼﺮ ‪ τ ∈ Sn‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ τ (j) = l‬و ‪ .τ (i) = i‬اﮐﻨﻮن دارﯾﻢ‬

‫‪l = τ (j) = τ (σ(i)) = τ σ(i) = στ (i) = σ(τ (i)) = σ(i) = j‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ σ‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ و }‪.Z(Sn ) = {e‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٩.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ‪ ۱۲‬ﻋﻀﻮی ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬اﮔﺮ }‪،H ∩ K = {e‬‬
‫‪ |H|= ۲‬و ‪ |K|= ۶‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.G = HK‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ‬

‫|‪|H| |K‬‬
‫=|‪|HK‬‬ ‫‪= ۱۲‬‬
‫|‪|H ∩ K‬‬
‫و ﭼﻮن ‪ ،HK ⊆ G‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪.G = HK‬‬

‫‪۴٨‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬اﮔﺮ ‪ H ∪ K = HK‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H ⊆ K‬ﯾﺎ ‪.K ⊆ H‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .hk ∈ HK‬ﭼﻮن ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ hk = kh‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ‪HK ⊆ KH‬‬
‫و ‪ .KH ⊆ HK‬ﯾﻌﻨ ‪ KH = HK‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ HK‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫‪ H ∪ K = HK‬اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١۴.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H ⊆ K‬ﯾﺎ ‪.K ⊆ H‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.۴.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه‪ H ،‬و ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫}‪ H ∩ K = {e‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ |‪.|HK|= |H| |K‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .H ∩ K = {e‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ |H ∩ K|= ۱‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ‬
‫|‪.|HK|= |H| |K‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .H ∩ K ̸= {e‬ﻟﺬا ‪ .|H ∩ K|> ۱‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ‬
‫|‪|H| |K‬‬
‫=|‪|H| |K|= |HK‬‬
‫|‪|H ∩ K‬‬
‫و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۴٩‬‬
 ‫ﮔﺮوه و ﮔﺮوهﻫﺎی دوری‬ ‫ﻣﻮﻟﺪ ﯾ‬ ‫‪۵.٢‬‬
‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣ ﺷﻮد ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾ‬
‫ﮔﺮوه را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎﻗ رخ دﻫﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮوه ﮐﻤ ﺳﺎده ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ X‬ﯾ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫اﺷﺘﺮاک ﻫﻤﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺎ > ‪ < X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬
‫∩‬
‫=> ‪< X‬‬ ‫‪H.‬‬
‫‪X⊆H≤G‬‬

‫دو ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ اﺷﺘﺮاک ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دﺳﺖ ﮐﻢ ﺧﻮد‬
‫‪ G‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ < X > ،١٢.۴.٢‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه از ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﻪ‬
‫> ‪ < X‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ∅ = ‪ X‬آﻧﮕﺎه ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ }‪.< X >= {e‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۲‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫‪ ٨.۴.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ nZ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ‪ ۲Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪.< X >= ۲Z‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۲, ۴‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫‪ ٨.۴.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ nZ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ‪ ۲Z‬ﯾﺎ ‪ ۴Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪.< X >= ۴Z‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣ آورد ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ > ‪ < X‬ﮐﺎر ﺳﺎدهای ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ روی ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﯾ ﮔﺮوه داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ! در اداﻣﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠ را ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫آورد ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ > ‪ < X‬آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻢ ‪ .۴.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .X ⊆ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت > ‪) < X‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫⊆( ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫∩‬
‫‪X⊆H≤G‬‬‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .X ⊆ K‬ﭘﺲ ‪ K‬ﺣﺘﻤﺎ در اﺷﺘﺮاک ‪H‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ < X >⊆ K‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ > ‪ < X‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪X‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ > ‪ < x‬ﮐﻤ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۵.۵.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ∅ ̸= X ⊆ G‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪< X >= {xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn | xi ∈ X, ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N}.‬‬

‫‪۵٠‬‬
 ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺮای راﺣﺘ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪T = {xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn | xi ∈ X, ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N}.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ > ‪ .T =< X‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .T ≤ G‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .X ⊆ T‬زﯾﺮا ﻗﺮار‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ n = ۱‬و ‪ .ϵ۱ = ۱‬ﻟﺬا ‪ T‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ T‬ﭘﺲ‬

‫‪ϵ′‬‬ ‫‪ϵ′‬‬ ‫‪′‬‬

‫‪a = xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn‬‬ ‫‪b = y۱۱ y۲۲ ...ynϵm‬‬

‫ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪′‬‬ ‫‪−ϵ′‬‬ ‫‪−ϵ′m‬‬
‫‪b−۱ = ym‬‬
‫‪−ϵm‬‬
‫‪...y۲ ۲ y۱‬‬ ‫‪.‬‬

‫ﭼﻮن }‪ −ϵj ∈ {−۱, ۱‬ﻟﺬا‬

‫‪′‬‬ ‫‪−ϵ′‬‬ ‫‪−ϵ′m‬‬
‫‪ab−۱ = xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn ym‬‬
‫‪−ϵm‬‬
‫‪...y۲ ۲ y۱‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷ ﻞ اﻋﻀﺎی ‪ T‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ‪ .ab−۱ ∈ T‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ T ،۵.۴.٢‬ﯾ‬
‫‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴.۵.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.< X >⊆ T‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪a = xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn ∈ T.‬‬
‫ﭼﻮن > ‪ X ⊆< X‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ j‬ﮐﻪ ‪ ϵj = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ > ‪ .xjj ∈ X ⊆< X‬اﮔﺮ ‪ϵj = −۱‬‬
‫‪ϵ‬‬

‫‪−ϵ‬‬
‫آﻧﮕﺎه > ‪ .xj j ∈ X ⊆< X‬ﭼﻮن > ‪ < X‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ > ‪ .xjj ∈< X‬دوﺑﺎره ﭼﻮن‬
‫‪ϵ‬‬

‫> ‪ < X‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا > ‪ a ∈< X‬و > ‪.T ⊆< X‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۱‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ۵.۵.٢‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪< X >= {ϵ۱ x۱ + ϵ۲ x۲ + ... + ϵn xn | xi ∈ X, ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N‬‬

‫‪{±۱ ± ۱ ± ... ± ۱ | n ∈ N} = {m | m ∈ Z} = Z.‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۲‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ۵.۵.٢‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪< X >= {ϵ۱ x۱ + ϵ۲ x۲ + ... + ϵn xn | xi ∈ X, ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N‬‬

‫‪{±۲ ± ۲ ± ... ± ۲ | n ∈ N} = {۲m | m ∈ Z} = ۲Z.‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫‪۵١‬‬
 ‫(‬ ‫)‬
‫‪۲ ۰‬‬
‫{ = ‪ .X‬ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (GL۲ (R), .‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‬
‫‪۰ ۱‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۵.٢‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪<X‬‬ ‫= }‪>= {xϵ۱۱ xϵ۲۲ ...xϵnn | xi ∈ X, ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N‬‬

‫(‬ ‫( ‪)±۱‬‬ ‫( ‪)±۱‬‬ ‫‪)±۱‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۲ ۰‬‬ ‫‪۲ ۰‬‬
‫{‬ ‫‪...‬‬ ‫= }‪| n ∈ N‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬
‫(‬ ‫‪)m‬‬ ‫‪( m‬‬ ‫)‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۰‬‬
‫{‬ ‫{ = }‪| m ∈ Z‬‬ ‫‪| m ∈ Z}.‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٩.۵.٢‬اﮔﺮ } ‪ X = {x۱ , ..., xn‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه > ‪ < X‬را ﺑﺎ > ‪ < x۱ , ..., xn‬ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫= ∅‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١٠.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪̸ X ⊆ G‬‬
‫)‪ (١‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫‪< X >= {xk۱۱ xk۲۲ ...xknn | xi ∈ X, xi ̸= xj , ki ∈ Z, n ∈ N}.‬‬

‫)‪ (٢‬اﮔﺮ } ‪ X = {x۱ , x۲ , ..., xn‬و ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﯽ دارﯾﻢ‬

‫}‪< x۱ , x۲ , ..., xn >= {xk۱۱ xk۲۲ ...xknn | k ∈ Z‬‬

‫و ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ دارﯾﻢ‬

‫‪< x۱ , x۲ , ..., xn >= {k۱ x۱ + k۲ x۲ + ... + kn xn | k ∈ Z}.‬‬

‫)‪ (٣‬اﮔﺮ }‪ X = {x‬و ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﯽ دارﯾﻢ‬

‫}‪< x >= {xk | k ∈ Z‬‬

‫و ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ دارﯾﻢ‬

‫‪< x >= {kx | k ∈ Z}.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (١) .‬ﭼﻮن ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ آﻧﻘﺪر اﻋﻀﺎ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪﻫﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﺑ ﯿﺮﻧﺪ و دﯾ ﺮ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪای در ﻣ ﺎن دﯾ ﺮی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۴.٢.٢‬ﺗﻮانﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺪدی ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ (١‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )‪ (٢‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵٢‬‬
 ‫اﮐﻨﻮن ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۲, ۳‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ G‬آﺑﻠ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪< ۲, ۳ >= {۲k + ۳k ′ | k, k ′ ∈ Z} = Z.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {۲, ۴, ۶‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪ G‬آﺑﻠ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪< ۲, ۴, ۶ >= {۲k + ۴k ′ + ۶k ′′ | k, k ′ , k ′′ ∈ Z‬‬

‫‪{۲(k + ۲k ′ + ۳k ′′ ) | k, k ′ , k ′′ ∈ Z} = ۲Z.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.۵.٢‬ﮔﺮوه ‪ G = Q۸‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .X = {i‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ اﺳﺖ‬
‫و ﭼﻮن ‪ i۲ = i−۲ = −۱‬ﭘﺲ ‪ i۴ = i−۴ = ۱‬و ‪ .i۳ = i−۳ = −i‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪< X >= {xk | k ∈ Z} = {ik | k ∈ Z} = {۱, −۱, i, −i}.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١۴.۵.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬و ‪ x ∈ G‬ﻫﻤﻮاره > ‪ < x‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .a, b ∈< x‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ k‬و ‪ k ′‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫‪′‬‬
‫‪ a = xk‬و ‪ .b = xk‬ﻟﺬا دارﯾﻢ‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ab = xk xk = xk+k = xk +k = xk xk = ba‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .X ⊆ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ X‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺮای ‪G‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۵.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ .< X >= G‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ |X|= ۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ > ‪ < x‬زﯾﺮﮔﺮوه دوری ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ∞ <|‪ |X‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ > ‪ < X‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ |X|= ۱‬ﺑﺎﺷﺪ و > ‪ G =< x‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ G‬ﮔﺮوه دوری ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)د( اﮔﺮ ∞ <|‪ |X‬ﺑﺎﺷﺪ و > ‪ G =< X‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ G‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ (Z, +‬دوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.< ۱ >= Z‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٧.۵.٢‬ﮔﺮوه )‪ (Z۴ , +‬دوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.< ۱̄ >= Z۴‬‬

‫‪۵٣‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٨.۵.٢‬ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ‪ G = Z × Z‬دوری ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫‪ .< (a, b) >= G‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪< (a, b) >= {k(a, b) | k ∈ Z} = {(ka, kb) | k ∈ Z}.‬‬

‫اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .(۱, ۰) ∈ G‬ﭘﺲ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ k‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ )‪.(۱, ۰) = (ka, kb‬‬
‫ﭘﺲ ‪ kb = ۰‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .b = ۰‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .(۰, ۱) ∈ G‬ﭘﺲ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ k‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ )‪ .(۰, ۱) = (ka, kb‬ﭘﺲ ‪ ka = ۰‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .a = ۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ > )‪Z × Z =< (۰, ۰‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.۵.٢‬ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ‪ G = Z × Z‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪< (۱, ۰), (۰, ۱) >= {k۱ (۱, ۰) + k۲ (۰, ۱) | k۱ , k۲ ∈ Z‬‬

‫‪{(k۱ , ۰) + (۰, k۲ ) | ki ∈ Z} = {(k۱ , k۲ ) | k۱ , k۲ ∈ Z} = Z × Z.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.۵.٢‬ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺟﻤﻌ ‪ G = Q‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫‪ .G =< m‬ﭼﻮن اﻋﺪاد اول ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﺪد اول ‪ p‬را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب‬‫‪۱‬‬
‫‪n۱‬‬
‫‪, ..., m‬‬‫‪t‬‬
‫‪nt‬‬
‫>‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .p ∤ ni‬اﻣﺎ ‪ p ∈ G‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬دارﯾﻢ ‪ p = k۱ n۱ + ... + kt nt‬ﮐﻪ‬
‫‪۱‬‬ ‫‪m۱‬‬ ‫‪mt‬‬ ‫‪۱‬‬

‫‪.ki ∈ Z‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪m۱‬‬ ‫‪mt‬‬ ‫‪k۱ m۱ n۲ ...nt + ... + kt mt n۱ ...nt−۱‬‬
‫‪= k۱‬‬ ‫‪+ ... + kt‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪p‬‬ ‫‪n۱‬‬ ‫‪nt‬‬ ‫‪n۱ ...nt‬‬
‫‪s‬‬
‫‪n۱ ...nt‬‬
‫ﻟﺬا ‪ n۱ ...nt = ps‬و اﻧﺪﯾﺲ ‪ i‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ p|ni‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢١.۵.٢‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬دارﯾﻢ ‪ .< G >= G‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ‬
‫دارد‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﻢ ﺧﻮدش!‬
‫ﺣﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را ﭘﺎﯾﺎن ﻣ ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه دوری ‪ ،G‬دوری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٢.۵.٢‬ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه از ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ G =< x‬ﮐﻪ ‪ x ∈ G‬و ‪ .H ≤ G‬اﮔﺮ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮕﺎه ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮﻓ ‪ H ⊆ G‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H ،١٠.۵.٢‬دارای ﻋﻀﻮی ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ xi‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .i ∈ Z‬ﭼﻮن ‪H‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ x−i‬ﻫﻢ در ‪ H‬ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ‪ k‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪) xk ∈ H‬ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .H =< xk‬ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴.۵.٢‬واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .< xk >⊆ H‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ H‬ﻟﺬا ‪ y = xj‬ﭼﺮا ﮐﻪ ‪ .H ⊆ G‬ﻃﺒﻖ اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٧.٢.١‬دارﯾﻢ ‪ j = kq + r‬ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ r < k‬اﻣﺎ دارﯾﻢ‬

‫‪xr = xj−kq = xj x−kq = xj (xq )−k .‬‬

‫‪۵۴‬‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ در ‪ H‬ﻗﺮار دارد )ﭼﺮا؟(‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .xr ∈ H‬اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ از‬
‫‪ k‬دارد و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .r = ۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ > ‪ y = xj = xkq = (xk )q ∈< x‬و > ‪ .H ⊆< xk‬اﺛﺒﺎت‬
‫ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﺳﻮال اﯾﺠﺎد ﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ! ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺜﺎﻟ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎﺗ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﮔﺮوهﻫﺎ دارد! ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﯾﺪن ﮔﺮوهﻫﺎی‬
‫آزاد در ﻣﺮاﺟﻊ اﻧﺘﻬﺎی ﺟﺰوه ﯾﺎ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﻪ راﺣﺘ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺜﺎﻟ را اراﺋﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺑﺨﺶ ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت‬
‫ﺣﻞ ﺷﺪه اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﯾ ﻣﻄﻠﺐ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه ﻣﺜﺎﻟ را اراﺋﻪ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٣.۵.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ‪ Q‬دوری ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ H =< m‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ Q‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪.x = m۱ m۲ ...mt‬‬
‫‪n۱‬‬
‫‪۱‬‬
‫‪nt‬‬
‫‪, ..., m‬‬‫‪t‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ >‬
‫ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ > ‪ .H ≤< ۱x‬دارﯾﻢ‬

‫‪ni‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪= ni m۱ m۲ ...mi−۱ mi+۱ ...mt .‬‬
‫‪mi‬‬ ‫‪x‬‬
‫<≤ ‪ .H‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٢.۵.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H‬دوری‬ ‫‪۱‬‬
‫‪x‬‬
‫< ﻗﺮار دارد ﭘﺲ >‬ ‫‪۱‬‬
‫‪x‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﻣﻮﻟﺪ ‪ H‬در >‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۴.۵.٢‬ﺑﺮای دو ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ k‬و ‪ m‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ G = mZ + kZ‬ﺑﺎ ‪ m‬و‬
‫‪ k + ۷m‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .m ∈ mZ ⊆ mZ + kZ‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ .۷m + k ∈ mZ + kZ‬ﻟﺬا‬
‫‪ .< m, k + ۷m >⊆ G‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .ma + kb ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪ma + kb = (a − ۷b)m + b(k + ۷m).‬‬

‫ﻟﺬا > ‪ .ma + kb ∈< m, k + ۷m‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ > ‪.G =< m, k + ۷m‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۵.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺻﻼ زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ G‬دوری اﺳﺖ‪ .‬ﯾ ﻣﺜﺎل از ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮوﻫ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬اﮔﺮ }‪ G = {e‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ G ̸= {e‬و ‪ x ∈ G‬ﯾ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ > ‪ < x‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ و }‪ .< x ≯= {e‬ﻃﺒﻖ‬
‫ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ > ‪ .G =< x‬ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﮔﺮوه )‪ G = (Z۲ , +‬در ﻧﻄﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﻢ )ﺣﺘ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد اول ‪.(G = (Zp , +) ،p‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.۵.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬و ‪ y‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ xy = yx‬آﻧﮕﺎه ‪ H‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵۵‬‬
 ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض دارﯾﻢ ﮐﻪ > ‪ .H =< x, y‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ H‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۵.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪a = xϵ۱ y ϵ۲ ...xϵn−۱ y ϵn‬‬ ‫)‪(ϵi ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N‬‬
‫‪ϵ′۱‬‬ ‫‪ϵ′۲‬‬ ‫‪ϵ′n−۱‬‬ ‫‪ϵ′n‬‬
‫‪b = x y ...x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫)‪(ϵ′i ∈ {−۱, ۱}, n ∈ N‬‬

‫ﭼﻮن ‪ xy = yx‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪a = xs y l‬‬ ‫‪b = xs y l‬‬ ‫)‪(s, l, s′ , l′ ∈ Z‬‬
‫‪ xy = yx‬و ﺗﻌﺪاد ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ‬ ‫ﻟﺬا دوﺑﺎره ﺑﺎ ﮐﻤ‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪ab = xs y l xs y l = xs xs y l y l = xs+s y l+l = xs xs y l y l = xs y l xs y l = ba.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.۵.٢‬ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ‪ H‬از ﮔﺮوه ‪ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ > ‪.G =< G \ H‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ > ‪ .G = H∪ < G \ H‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١۴.۴.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫> ‪ H ⊆< G \ H‬ﯾﺎ ‪ .< G \ H >⊆ H‬اﮔﺮ ‪ < G \ H >⊆ H‬آﻧﮕﺎه ‪ G = H‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ > ‪ H ⊆< G \ H‬و ﻟﺬا > ‪.G =< G \ H‬‬
‫ﭘﺲ‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﭼﻨﺎن اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.۵.٢‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻪ ﻓﺮض ﮐﺮدن ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﯾ‬
‫ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه آن ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫”ﮔﺮوه ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ زﻧﺠﯿﺮ از زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬
‫‪H۰ ≤ H۱ ≤ H۲ ≤ H۳ ≤ ...‬‬
‫ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ،Hn = Hn+۱ = ...‬ﯾﻌﻨ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪”.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬در ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﯽ )‪ GL۲ (R‬دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۲ ۰‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‪B‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬
‫و ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ > ‪ G =< A, B‬ﮐﻪ ﮔﺮوﻫ ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ آن اﻋﻀﺎ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ روی ﻗﻄﺮ اﺻﻠ آﻧﻬﺎ دراﯾﻪ ‪ ١‬ﻗﺮار دارد‪ H .‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‬
‫ﻫﻤﺎﻧ را دارد و ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﺑﺎ ﮐﻤ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ An BA−n = An B(A−۱ )n ،n ∈ W‬ﯾ ﻋﻀﻮ از ‪ H‬اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ A‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دارﯾﻢ‬

‫‪An+۱ BA−(n+۱) = An+۱ BA−n−۱ = A(An BA−n )A−۱ .‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ > )‪ .< An BA−n > ≤ < An+۱ BA−(n+۱‬ﺣﺎل ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫> ‪ .Hi =< Ai BA−i‬ﺣﺎل زﻧﺠﯿﺮ زﯾﺮ از زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ H‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬
‫‪H۰ ≤ H۱ ≤ H۲ ≤ H۳ ≤ ...‬‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ‪ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪۵۶‬‬
 ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه‬ ‫‪۶.٢‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺑﺰاری را ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻤ آن ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺧﻮاص ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﮔﺮوهﻫﺎ را ﮐﺸﻒ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﮐﺎر را آﻏﺎز ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺣﻞ ﺷﺪه اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬را ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﯿﻢ و آن‬
‫را ﺑﺎ |‪ |G‬ﯾﺎ )‪ o(G‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ )‪ o(G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮔﺮوه ‪ G‬ﯾ‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.۶.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Zm , +‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ m‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ‪ .o(G) = m‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.۶.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ∞ = )‪.o(G‬‬

‫∏‪ .۴‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،n ≥ ۲‬ﮔﺮوه )‪ Gn = (Zn , +‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪.۶.٢‬‬
‫∞ ﮔﺮوﻫ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪n=۲ Gn‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.۶.٢‬ﮔﺮوه ‪ G = Sn‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ !‪ n‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ !‪ .o(G) = n‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.۶.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Zp , .‬ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪدی اول‪ ،‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ p‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ‪ .o(G) = p‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.۶.٢‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،۵٩.٢.٢‬ﮔﺮوه ) ‪ U (Zn‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ )‪ φ(n‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨ )‪o(G) = φ(n‬‬
‫)‪ φ‬ﺗﺎﺑﻊ اوﯾﻠﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٨.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x ∈ G‬اﮔﺮ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد‬
‫ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ xn = e‬آﻧﮕﺎه ‪ n‬را ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ x‬ﻧﺎﻣﯿﻢ و ﺑﺎ )‪ o(x‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ x‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ∞ = )‪.o(x‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.۶.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ ۲‬در ﮔﺮوه )‪ (Z۶ , +‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ̄‪ .۲̄ + ۲̄ + ۲̄ = ۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪.o(۲̄) = ۳‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.۶.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ ۳‬در ﮔﺮوه )‪ (Z۴ , +‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ̄‪.۴۳̄ = ۱۲ = ۰‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.o(۳̄) = ۴‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.۶.٢‬در ﮔﺮوه ‪ K۴‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ،e‬ﺑﺮاﺑﺮ دو اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﮔﺮوه‬
‫دارﯾﻢ ‪ .a۲ = b۲ = c۲ = e‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.o(a) = o(b) = o(c) = ۲‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.۶.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ i‬در ﮔﺮوه ‪ Q۸‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ .i۴ = ۱‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.o(i) = ۴‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.۶.٢‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۳‬در ﮔﺮوه )‪ (Z, +‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ∞ = )‪.o(۳‬‬

‫‪۵٧‬‬
 ‫آﯾﺎ ارﺗﺒﺎﻃ ﺑﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن وﺟﻮد دارد؟ ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﺎﺳﺦ ﻣ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .١۴.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪G‬‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ دارد‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ G‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‬

‫‪T = {x, x۲ , x۲ , ...}.‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ T‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ G‬اﺳﺖ و ﭼﻮن ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪ T‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻋﺪاد‬
‫ﻃﺒﯿﻌ ‪ i‬و ‪ j‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .xi = xj‬ﺑﺪون ﮐﻢ ﺷﺪن از ﮐﻠﯿﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .i > j‬ﭼﻮن‬
‫‪ xj ∈ G‬و ‪ G‬ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ xj ،‬دارای وارون ‪ x−j‬در ‪ G‬اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ در ‪x−j‬‬
‫دارﯾﻢ ‪.xi−j = x۰ = e‬‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﻮدن ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه ﻧﻤ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺮوه اﺟﺒﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ! ﻣﺜﺎل زﯾﺮ را‬
‫ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .G = P(N‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ روی ‪ G‬را ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺎﺿﻞ ﻣﺘﻘﺎرن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪A, B ∈ G‬‬

‫‪A ∗ B = (A ∪ B) \ (A ∩ B).‬‬

‫ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ ﮐﻪ ∅ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای‬

‫ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )∗ ‪ (G,‬ﯾ‬
‫ﻫﺮ ‪ A ∈ G‬دارﯾﻢ‬
‫‪A = A ∗ A = (A ∪ A) \ (A ∩ A) = ∅.‬‬
‫‪۲‬‬

‫ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ وﻟ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ آن ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ‬ ‫اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .o(A) = ۲‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ G‬ﯾ‬
‫دارد!‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟ دﯾ ﺮ‪ ،‬ﻣﺜﺎل زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،i‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ )‪ .Gi = (Z۲ , +‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫∏‬
‫∞ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و دﻗﯿﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ‪i=۱ Gi‬‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١٧.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪.x ∈ G‬‬
‫)‪ (١‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺤ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ m‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ xm = e‬آﻧﮕﺎه )‪ o(x‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ‪.o(x)|m‬‬
‫‪n‬‬
‫)‪ (٢‬اﮔﺮ ‪ o(x) = n‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ‪ xk = xr ،k‬ﮐﻪ در آن ‪.k ≡ r‬‬

‫‪۵٨‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ (١) .‬ﭼﻮن ‪ xm = e‬ﭘﺲ ‪ .x−m = e‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪) xn = e‬ﭼﺮا؟( ﯾﻌﻨ ‪ .o(x) = n‬ﻃﺒﻖ اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٧.٢.١‬دارﯾﻢ ‪ m = nq + r‬ﮐﻪ‬
‫‪ .۰ ≤ r < n‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ e = xm = xnq+r = xnq xr = (xn )q xr = xr‬ﮐﻪ اﯾﻦ در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ از ‪ n‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ r = ۰‬و ‪.n|m‬‬
‫)‪ (٢‬ﻃﺒﻖ اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٧.٢.١‬دارﯾﻢ ‪ k = nq + r‬ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ r < n‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ = ‪x‬‬
‫‪k‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ xnq+r = (xn )q xr = xr‬ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.k ≡ r‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x ∈ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت > ‪ < x‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬اﺳﺖ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٨.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.o(x) = n‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ H =< x‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ‪ .|H|= n‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١۴.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ x‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .o(x) = m‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬و ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )‪(٢‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪m‬‬
‫= }‪< x >= {xk | k ∈ Z} = {xk = xr | k ≡ r} = {xr | r = ۰, ۱, ۲, ..., m − ۱‬‬
‫} ‪{e, x, x۲ , ..., xm−۱‬‬

‫ﭘﺲ ‪ H‬دارای ﻋﺪد اﺻﻠ ‪ m‬اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪.m = n‬‬
‫‪ x‬ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬‫‪n−۱‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .o(x) = n‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪،... ،x ،e‬‬
‫‪ x‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪١٧.۶.٢‬‬ ‫‪j−i‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮای ‪ ۰ ≤ i < j ≤ n − ۱‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ xi = xj‬آﻧﮕﺎه ‪= e‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ )‪ ،(١‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ o(x) = n|j − i‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٠.۵.٢‬و ﮔﺰاره ‪١٧.۶.٢‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ )‪ (٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪n‬‬
‫= }‪< x >= {xk | k ∈ Z} = {xk = xr | k ≡ r} = {xr | r = ۰, ۱, ۲, ..., n − ۱‬‬
‫} ‪{e, x, x۲ , ..., xn−۱‬‬
‫و ﻟﺬا ‪.|< x > |= n‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١٩.۶.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ و ‪ e ∈ G‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ k‬ﭼﻨﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ x ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.xk = e‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ ﭘﺲ زﯾﺮﮔﺮوه > ‪ H =< x‬ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .x∏∈ G‬اﮔﺮ‬
‫‪ |H|= nx‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .o(x) = nx‬اﮐﻨﻮن ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪.k = x∈G nx‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ x ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.xk = e‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٠.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه دوری ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .d|n‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪G‬‬
‫دﻗﯿﻘﺎ ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ H‬دارد ﮐﻪ ‪.|H|= d‬‬

‫‪۵٩‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ G =< x‬ﮐﻪ ‪ .x ∈ G‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .o(x) = n‬اﮔﺮ‬
‫‪ d = ۱‬و ﯾﺎ ‪ d = n‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ }‪ H = {e‬و ﯾﺎ ‪ ،H = G‬ﻟﺬا ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .۱ < d < n‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‪ ،‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ m‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .n = dm‬ﻋﻨﺼﺮ ‪y = xm‬‬
‫از ‪ G‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ و ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .o(y) = d‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.y d = xmd = xn = e‬‬
‫ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ )‪ (١‬از ﮔﺰاره ‪ ١۴.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .o(y)|d‬ﻟﺬا ‪ .o(y) ≤ d‬اﮔﺮ ‪o(y) = t < d‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ .e = y t = xmt‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١۴.۶.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )‪ (١‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .o(x) = n|mt‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪ n = md < mt‬و ﻟﺬا ‪ d < t‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ o(y) = d‬و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ H =< y > ١٨.۶.٢‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ d‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻧﺪه اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ‪ H‬را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H ′‬از ‪ G‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .|H ′ |= d‬ﭼﻮن ‪ G‬دوری اﺳﺖ ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪٢٢.۵.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ H ′‬ﻧﯿﺰ دوری ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .H ′ =< xt‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .o(xt ) = d‬ﻟﺬا ‪ (xt )d = xtd = e‬و از ﮔﺰاره ‪ ١۴.۶.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )‪ (١‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.o(x) = n = md|td‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .m|t‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .t = lm‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ .xt = xlm = (xm )l‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪ .H ′ ⊆ H‬اﻣﺎ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ H‬و ‪ H ′‬ﻋﺪد اﺻﻠ ‪ d‬دارﻧﺪ و ﯾ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﯾ ﺮی اﺳﺖ ﻟﺬا‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ .H = H ′‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.۶.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﺮوه )‪ G = (Z۱۲ , +‬ﯾ ﮔﺮوه دوری ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫> ̄‪ .G =< ۱‬از ﻃﺮﻓ ﻋﺪد ‪ ٣‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه ﯾﻌﻨ ﻋﺪد ‪ ١٢‬را ﻣ ﺷﻤﺎرد‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٠.۶.٢‬در‬
‫‪ G‬ﻓﻘﻂ ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬دوری اﺳﺖ ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٢.۵.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H‬ﻧﯿﺰ‬
‫دوری ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ̄‪ .H =< x‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .o(x̄) = ۳‬اﻣﺎ در ‪ G‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫̄‪ ۴‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪H =< ۴̄ >= {۰̄, ۴̄, ۸̄}.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٢.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ زوج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدی ﻋﻨﺼﺮ‬
‫در ‪ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ x۲ ̸= e‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ .x ̸= x−۱‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮم‬

‫‪T = {(x, x−۱ ) | x ∈ G, x ̸= x−۱ }.‬‬

‫ﺑﻪ وﺿﻮح | ‪ |T‬ﻋﺪد زوج اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻌﺪاد زوج ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ x‬ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ‪ .x۲ ̸= e‬ﭼﻮن ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﮔﺮوه زوج اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زوﺟ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ y‬در ‪ G‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .y ۲ = e‬ﭼﻮن ‪ e‬ﯾ از ﻋﻨﺎﺻﺮی‬
‫ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ‪ ،e۲ = e‬ﭘﺲ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدی ﻋﻨﺼﺮ در ‪ G‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ y‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.y ۲ = e‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٣.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای دو زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ A‬و ‪B‬‬
‫از ‪ G‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ |‪ .|A|+|B|> |G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.G = AB‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .AB ⊆ G‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪A∗ = {a−۱ | a ∈ A}.‬‬

‫‪۶٠‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g ∈ G‬ﯾ‬

‫‪f : A −→ A∗ g, f (a) = a−۱ g‬‬

‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا |‪ .|A|= |A∗ g‬اﻣﺎ دارﯾﻢ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬

‫‪|A|+|B|> |G|≥ |A∗ g ∪ B|= |A∗ g|+|B|−|A∗ ∩ B|= |A|+|B|−|A∗ g ∩ B|.‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .|A∗ g ∩ B|≥ ۱‬ﯾﻌﻨ ‪ A∗ g ∩ B‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .b ∈ A∗ g ∩ B‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫∗‪ a−۱ ∈ A‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .b = a−۱ g‬ﻟﺬا ‪ g = ab ∈ AB‬و ‪.G ⊆ AB‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۴.۶.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ‪ x‬از ﮔﺮوه ‪ G‬دارﯾﻢ ) ‪.o(x) = o(x−۱‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ o(x) = t‬و ‪ .o(x−۱ ) = k‬ﭘﺲ ‪ (x−۱ )t = (xt )−۱ = e‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .k|t‬اﻣﺎ ‪ e = (x−۱ )k = (xk )−۱‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .xk = e‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪١٧.۶.٢‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .t|k‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.k = t‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۵.۶.٢‬اﮔﺮ ‪ x‬و ‪ y‬ﻋﻨﺎﺻﺮی دﻟﺨﻮاه در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.o(xy) = o(yx‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ o(xy) = t‬و ‪ .o(yx) = k‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫‪(yx)t = yxyx...yx = y xyxy...xy x = y(xy)t−۱ x.‬‬

‫} ‪| {z‬‬ ‫} ‪| {z‬‬
‫‪t‬ﺗﺎ‬ ‫)‪(t − ۱‬ﺗﺎ‬

‫از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ را در ‪ y‬ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪(yx)t y = y(xy)t−۱ xy = y(xy)t = y.‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ را در ‪ y −۱‬از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .(yx)t = e‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .k|t‬ﺑﺎ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ t|k‬و ﻟﺬا ‪.t = k‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.۶.٢‬اﮔﺮ ‪ x‬و ‪ y‬ﻋﻨﺎﺻﺮی در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.o(y) = o(x−۱ yx‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺣﺘﻤﺎ ﻗﺒﻞ از دﯾﺪن ﺣﻞ‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶٢.٢.٢‬را ﯾ ﺒﺎر دﯾ ﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ o(x−۱ yx) = t‬و ‪ .o(y) = k‬ﭘﺲ دارﯾﻢ‬

‫‪(x−۱ yx)k = x−۱ yx x−۱ yx x−۱ yx...x−۱ yx = x−۱ y k x = x−۱ x = e.‬‬

‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪k‬ﺗﺎ‬

‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .t|k‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫‪y t = xx−۱ y t xx−۱ = x(x−۱ yx)t x−۱ = xx−۱ = e.‬‬

‫ﭘﺲ ‪ t|k‬و ﻟﺬا ‪.t = k‬‬

‫‪۶١‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ x‬دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ ﯾ‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ x ∈ Z(G‬و ‪.n = ۲‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺣﻞ ﺷﺪه ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ y ∈ G‬دارﯾﻢ )‪ .o(x) = o(y −۱ xy‬ﭼﻮن‬
‫ﻓﻘﻂ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬وﺟﻮد دارد ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ x = y −۱ xy‬و ﻟﺬا ‪ .yx = xy‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪ .x ∈ Z(G‬از ﻃﺮﻓ ) ‪) o(x) = o(x−۱‬ﭼﺮا؟(‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ x = x−۱‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .x۲ = e‬ﯾﻌﻨ‬
‫‪.n = ۲‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺮای ‪ x ∈ G‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .o(x) = n‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﺪد‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ‪ m‬راﺑﻄﻪ ‪ (m, n) = ۱‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪.o(xm ) = n‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .o(xm ) = k‬ﭘﺲ ‪ .e = (xm )k = xmk‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ،١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪.n|mk‬‬
‫ﭼﻮن ‪ (m, n) = ۱‬ﭘﺲ ‪ .n|k‬اﻣﺎ ‪ .(xm )n = xmn = (xn )m = e‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪،١٧.۶.٢‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ k|n‬و ﻟﺬا ‪.k = n‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٩.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ .x ∈ G‬اﮔﺮ ‪ o(x) = n‬و ﺑﺮای ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪m‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ (m, n) = d‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.o(xm ) = nd‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .o(xm ) = k‬ﭘﺲ ‪ .e = (xm )k = xmk‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ،١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪ n|mk‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ . nd | md k‬ﭼﻮن ‪ (m, n) = d‬ﭘﺲ ‪ ( md , nd ) = ۱‬و ﻟﺬا ‪ . nd |k‬از ﻃﺮﻓ دﯾ ﺮ دارﯾﻢ‬
‫‪ .(xm ) d = x d = (xn ) d = e‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ،١٧.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ k| nd‬و ﻟﺬا ‪.k = nd‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪nm‬‬ ‫‪m‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٠.۶.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺮوه دوری از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻓﻘﻂ دو ﻣﻮﻟﺪ دارد‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ G =< x‬ﯾ ﮔﺮوه دوری ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ <= ‪G‬‬
‫> ‪ .x−۱‬زﯾﺮا ‪ .xn = (x−۱ )−n‬ﭘﺲ دو ﻣﻮﻟﺪ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﯾﻢ ﯾ ‪ x‬و دﯾ ﺮی ‪ .x−۱‬ﺣﺎل ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .G =< y‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪) y = xn‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ‬
‫‪ m‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪) x = y m‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﻟﺬا‬

‫‪x = y m = (xn )m = xmn .‬‬

‫ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﺴﺎوی در ‪ x−۱‬دارﯾﻢ ‪ ،xmn−۱ = e‬ﯾﻌﻨ )‪ o(x‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ١٨.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ > ‪ G =< x‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ .mn = ۱‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ m = n = ۱‬و ﯾﺎ ‪ .m = n = −۱‬ﭘﺲ ‪ y = x‬ﯾﺎ ‪.y = x−۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣١.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و > ‪ G =< x, y‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ‪،o(x) = ۲‬‬
‫‪ o(y) = ۳‬و ‪ .o(xy) = ۲‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.o(G) = ۶‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن ‪ x۲ = e‬ﭘﺲ ‪ .x = x−۱‬ﭼﻮن ‪ y ۳ = e‬و ‪ .y −۱ = y ۲‬اﻣﺎ ‪(xy)۲ = xyxy = e‬‬

‫و ﻟﺬا ‪ .xy = y −۱ x−۱ = y ۲ x‬ﯾﻌﻨ ‪ .xy = y ۲ x‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۵.٢‬و راﺑﻄﻪ ‪xy = y ۲ x‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪G =< x, y >= {xm y n | m ∈ {۰, ۱}, n ∈ {۰, ۱, ۲}}.‬‬

‫‪۶٢‬‬
‫ﺣﺎل دارﯾﻢ ‪ .|G|= o(G) ≤ ۶‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ > ‪ H =< x‬و > ‪ .K =< y‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ |H|= ۲‬و ‪ .|K|= ۳‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎی ‪ H‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎی ‪ K‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪٣‬‬
‫)ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ }‪ .H ∩ K = {e‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫|‪|H| |K‬‬
‫=|‪|G|≥ |HK‬‬ ‫‪= |H| |K|= ۶.‬‬
‫|‪|H ∩ K‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.|G|= o(G) = ۶‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﻟﺪ دو ﻋﻀﻮی ﻣﺎﻧﻨﺪ } ‪ {σ, τ‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﯾﻌﻨ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٢.۶.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ Dn‬ﯾ‬
‫دﻫﯿﺪ‬
‫=> }‪Dn =< {σ, τ | σ n = τ ۲ = (τ σ)۲ = e‬‬
‫‪{e, σ, σ ۲ , ..., σ n−۱ , τ, στ, σ ۲ τ, ..., σ n−۱ τ }.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ... n‬‬
‫=‪σ‬‬
‫‪۲ ۳ ... ۱‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫و‬ ‫‪۲π‬‬

‫‪n‬‬
‫ﮐﻪ دوران ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫‪۱ ۲ ... n‬‬
‫=‪τ‬‬
‫‪۱ n ... ۲‬‬
‫ﮐﻪ اﻧﻌﮑﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راس ‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ o(σ) = n‬و ‪.o(τ ) = ۲‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ .o(τ σ) = ۲‬راﺑﻄﻪ آﺧﺮ و اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ τ = τ −۱‬رواﺑﻂ‬
‫‪τ σ = σ −۱ τ −۱ = σ −۱ τ‬‬ ‫‪τ σ k τ = σ −k‬‬
‫را ﻣ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫=> }‪H =< {σ, τ | σ n = τ ۲ = (τ σ)۲ = e‬‬
‫= }‪{σ i , σ i τ | ۰ ≤ i ≤ n − ۱‬‬
‫‪{e, σ, σ ۲ , ..., σ n−۱ , τ, στ, σ ۲ τ, ..., σ n−۱ τ }.‬‬
‫اﻣﺎ ‪ H ⊆ Dn‬و ‪ |H|= ۲n‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١۴.٣.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.H = Dn‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٣.۶.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ G =< x‬و > ‪ H =< y‬دو ﮔﺮوه دوری ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ m‬و‬
‫‪ n‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .(m, n) = ۱‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G × H‬دوری و از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ mn‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .o((x, y)) = k‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫‪(x, y)mn = (xmn , y mn ) = (eG , eH ).‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪) k|mn‬ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ‬
‫‪(eG , eH ) = (x, y)k = (xk , y k ).‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ xk = eG‬و ‪ .y k = eH‬ﻟﺬا ‪ m|d‬و ‪ ،n|d‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .mn|d‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .k = mn‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ .|< (x, y) > |= mn ،١٨.۶.٢‬اﻣﺎ ‪ |G × H|= mn‬و ‪ ،< (x, y) >⊆ G × H‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪.< (x, y) >= G × H‬‬

‫‪۶٣‬‬
 ‫‪ ٧.٢‬ﻫﻢدﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‬
‫اﺑﺰار ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ دﯾ ﺮ ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ در اﯾﻦ ﯾ‬
‫ﮔﺮوه‪ H ≤ G ،‬و ‪.a ∈ G‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫)اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫}‪aH = {ah | h ∈ H‬‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ H‬در ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ب( ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫}‪Ha = {ha | h ∈ H‬‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪ راﺳﺖ ‪ H‬در ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ج( ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ aH‬ﯾﺎ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ راﺳﺖ ‪ Ha‬ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.٧.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (Z, +‬و زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H = ۳Z‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮم‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.a ∈ Z‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﻟ ﻮرﯾﺘﻢ ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٧.٢.١‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ a = ۳q + r‬ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ r < ۳‬ﻟﺬا ﭼﻮن‬
‫ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ اﺳﺖ دارﯾﻢ‬

‫= }‪a + H = {k + h | h ∈ H} = {a + ۳k | ۳k ∈ H‬‬
‫‪{۳q + r + ۳k | ۳k ∈ H, ۰ ≤ r < ۳} = {r + ۳k ′ | ۳k ′ ∈ H, ۰ ≤ r < ۳}.‬‬

‫ﭘﺲ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ‪ H‬در ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ۳Z + ۱ ،۳Z‬و ‪ ۳Z + ۲‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ a‬ﻣﻀﺮﺑﯽ از‬
‫ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ‪ H = ۳Z‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ a‬ﺑﺮ ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ‪ ١‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ‬
‫‪ ۳Z+۱‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ a‬ﺑﺮ ﻋﺪد ‪ ٣‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ‪ ٢‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ‪ ۳Z+۲‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه دﻟﺨﻮاه ‪ nZ‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ‪nZ + (n − ۱) ،...،nZ + ۱ ،nZ‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣.٧.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﯾ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ‪.aH = Ha‬‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﯾﺎ راﺳﺖ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟ ﻟﺰوﻣﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ! ﻣﺜﻼ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ‬
‫‪ ۳Z + ۱‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪G‬‬ ‫‪| a, b ∈ Z۳ , a ̸= ۰̄}.‬‬
‫‪۰ a‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫‪ G‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﯾ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ c‬‬
‫{=‪H‬‬ ‫‪| c ∈ Z۳ }.‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬

‫‪۶۴‬‬
 ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫‪∈G‬‬
‫‪۰ a‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫()‬ ‫‪−۱‬‬
‫)‬
‫‪a b‬‬ ‫‪a ۰‬‬‫‪۱̄ a b‬‬
‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ a‬‬ ‫‪۰ a‬‬‫̄‪۰ ۱‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ دوم از ﺿﺮب ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﻋﻀﻮی از ‪ H‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﺷ ﻞ ‪ aH‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ̄‪ ،a ̸= ۰‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ̄‪ a = ۱‬و ̄‪ a = ۲‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ ۰‬‬
‫‪H=H‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۲̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۲̄c‬‬
‫{=‪H‬‬ ‫} ‪| c ∈ Z۳‬‬
‫̄‪۰ ۲‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪G‬‬ ‫‪| a, b ∈ Z۳ , a ̸= ۰̄}.‬‬
‫‪۰ a‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫‪ G‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ﯾ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ c‬‬
‫{=‪H‬‬ ‫‪| c ∈ Z۳ }.‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫‪∈G‬‬
‫‪۰ a‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪−۱‬‬
‫()‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬ ‫‪۱̄ ba‬‬ ‫‪a ۰‬‬
‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ a‬‬ ‫̄‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ a‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ اول از ﺿﺮب ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﻋﻀﻮی از ‪ H‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﺷ ﻞ ‪ Ha‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ̄‪ ،a ̸= ۰‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی‬
‫راﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ̄‪ a = ۱‬و ̄‪ a = ۲‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ ۰‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪=H‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۲̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۲̄c‬‬
‫‪H‬‬ ‫{=‬ ‫} ‪| c ∈ Z۳‬‬
‫̄‪۰ ۲‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪۶۵‬‬
 ‫در ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﺑﺎ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ ﻣﺴﺎوی ﺷﺪﻧﺪ! زﯾﺮا زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬ﯾ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﺧﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﺜﺎل زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.٧.٢‬ﮔﺮوه ‪ G = S۳‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ٧.٣.٢‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳‬‬
‫= ‪σ۶‬‬ ‫‪H =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶ }.‬‬
‫‪۲ ۱ ۳‬‬

‫اﮔﺮ ﺣﻮﺻﻠﻪ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ آﻧﮕﺎه ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﭼﭗ‬

‫‪σ۱ H = H = σ۶ H‬‬
‫‪σ۲ H = {σ۲ , σ۵ } = σ۵ H‬‬
‫‪σ۳ H = {σ۳ , σ۴ } = σ۴ H‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ‬

‫‪Hσ۱ = H = Hσ۶‬‬
‫‪Hσ۲ = {σ۲ , σ۴ } = Hσ۴‬‬
‫‪Hσ۳ = {σ۳ , σ۵ } = Hσ۵‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﺑﺎ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ ﯾ‬
‫= }‪{H, σ۲ H, σ۳ H‬‬
‫‪̸ {H, Hσ۲ , Hσ۳ }.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ در ﺳﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺸﺘﺮک ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺪد اﺻﻠ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ aH‬و راﺳﺖ‬
‫‪ Ha‬ﯾ ﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬دوم اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺪد اﺻﻠ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ و راﺳﺖ ﯾ ﺴﺎن اﺳﺖ و‬
‫آﺧﺮ آن ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع آن ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺮوه ﻣ ﺷﻮد! در اداﻣﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺎت ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎر را ﺑﺎ ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺷﺮوع ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .٧.٧.٢‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ H ≤ G ،G‬و ‪ a ∈ G‬ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (١‬اﮔﺮ ‪ a ∈ H‬آﻧﮕﺎه ‪.aH = Ha = H‬‬
‫)‪ (٢‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ |‪.|aH|= |Ha|= |H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (١) .‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ h ∈ H‬دارﯾﻢ ‪ ah ∈ H‬و ‪ .ha ∈ H‬زﯾﺮا ‪.a ∈ H‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.aH = Ha = H‬‬
‫)‪ (٢‬راﺑﻄﻪ‬
‫‪f : H −→ aH, f (h) = ah‬‬
‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬ﭘﺲ |‪ .|aH|= |H‬راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬
‫‪g : H −→ Ha, f (h) = ha‬‬
‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬ﭘﺲ |‪ .|Ha|= |H‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۶۶‬‬
 ‫ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ و ‪ ،u, v ∈ G‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٨.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪u ≏ v ⇐⇒ u−۱ v ∈ H.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ ≏ (١‬راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی روی ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﮐﻼس ﻫﻢ ارزی ‪ a ∈ G‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ aH‬ﯾﻌﻨ ‪.[a] = aH‬‬
‫)‪ (٣‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﺑﺮای ‪ G‬ﯾ اﻓﺮاز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (۴‬دارﯾﻢ }‪.G/≏ = {aH | a ∈ G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (١) .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ u ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ u−۱ u = e ∈ H‬و ﻟﺬا ‪ ،u ≏ u‬ﯾﻌﻨ ≏ اﻧﻌﮑﺎﺳ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .u ≏ v‬ﭘﺲ ‪ .u−۱ v ∈ H‬اﻣﺎ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ۵۶.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪ .v −۱ u = (u−۱ v)−۱ ∈ H‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ v ≏ u‬و ≏ ﺗﻘﺎرﻧ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ u ≏ v‬و ‪ .v ≏ w‬ﭘﺲ ‪ u−۱ v ∈ H‬و ‪ .v −۱ w ∈ H‬ﭼﻮن ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .u−۱ vv −۱ w = u−۱ w ∈ H‬ﯾﻌﻨ ‪ u ≏ w‬و ﻟﺬا ≏ ﺗﻌﺪی و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻢ ارزی اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻼس ﻫﻢ ارزی دارﯾﻢ‬
‫= }‪[a] = {g ∈ G | g ≏ a} = {g ∈ G | a ≏ g‬‬
‫‪a−۱ g=h‬‬
‫}‪{g ∈ G | a−۱ g ∈ H‬‬ ‫=‬ ‫‪{ah | h ∈ H} = aH.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ G/≏ ،١٢.١.١‬ﯾ اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (۴‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ دارﯾﻢ )ﺻﻔﺤﻪ دوم از ﻓﺼﻞ اول را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‬
‫= }‪a‬ای در‪G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ]‪G/≏ = {A ⊆ G | A = [a‬‬
‫= }‪a‬ای در‪G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪{A ⊆ G | A = aH‬‬
‫}‪{aH | a ∈ G‬‬
‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﺳﻮق ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.٧.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬در ﮔﺮوه ‪ G‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ (G/H)l‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨ‬
‫‪(G/H)l = G/≏ = {aH | a ∈ G}.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.٧.٢‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اوﻟﯿﻦ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ وﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ‬
‫}‪(Z/۳Z)l = {۳Z, ۳Z + ۱, ۳Z + ۲‬‬ ‫)‪Z = ۳Z ∪ (۳Z + ۱) ∪ (۳Z + ۲‬‬
‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۰‬‬ ‫‪۱̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۰‬‬
‫{ = ‪(G/H)l‬‬ ‫‪H,‬‬ ‫}‪H‬‬ ‫=‪G‬‬ ‫∪‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬ ‫̄‪۰ ۱‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬
‫}‪(S۳ /H)l = {H, σ۱ H, σ۲ H‬‬ ‫‪S۳ = H ∪ σ۱ H ∪ σ۲ H‬‬

‫‪۶٧‬‬
 ‫ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ و ‪ ،u, v ∈ G‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١١.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪u ≎ v ⇐⇒ uv −۱ ∈ H.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ ≎ (١‬راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی روی ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﮐﻼس ﻫﻢ ارزی ‪ a ∈ G‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ aH‬ﯾﻌﻨ ‪.[a] = aH‬‬
‫)‪ (٣‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ ﺑﺮای ‪ G‬ﯾ اﻓﺮاز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (۴‬دارﯾﻢ }‪.G/≎ = {Ha | a ∈ G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﺳﻮق ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٢.٧.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی راﺳﺖ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬در ﮔﺮوه ‪ G‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪ (G/H)r‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨ‬
‫‪(G/H)r = G/≎ = {Ha | a ∈ G}.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.٧.٢‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اوﻟﯿﻦ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ و ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ‬

‫}‪(Z/۳Z)r = {۳Z, ۳Z + ۱, ۳Z + ۲‬‬ ‫)‪Z = ۳Z ∪ (۳Z + ۱) ∪ (۳Z + ۲‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۰‬‬ ‫‪۱̄ ۰‬‬ ‫‪۲̄ ۰‬‬
‫‪(G/H)r = {H‬‬ ‫‪,H‬‬ ‫}‬ ‫‪G=H‬‬ ‫‪∪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫̄‪۰ ۱‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬ ‫̄‪۰ ۱‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬
‫} ‪(S۳ /H)r = {H, Hσ۱ , Hσ۲‬‬ ‫‪S۳ = H ∪ Hσ۱ ∪ Hσ۲‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١۴.٧.٢‬اﮔﺮ ﻫﻢ دو ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ )راﺳﺖ( دﺳﺖ ﮐﻢ در ﯾ‬

‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوی ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ و راﺳﺖ اﻓﺮاز ﺑﺮای ﮔﺮوه ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻓﺮازﻫﺎ اﺷﺘﺮاک‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﺎوی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ G‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﻌﺎدل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻢ ‪ .١۵.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫)‪.aH = bH (١‬‬
‫)‪.Ha = Hb−۱ (٢‬‬
‫‪−۱‬‬

‫)‪.aH ⊆ bH (٣‬‬
‫)‪.a ∈ bH (۴‬‬
‫)‪.a b ∈ H (۵‬‬
‫‪−۱‬‬

‫‪۶٨‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .(۲) ⇐ (۱) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ Ha−۱‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ‪ h ∈ H‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.x = ha−۱‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .x−۱ = ah−۱ ∈ aH = bH‬ﻟﺬا ‪x−۱ = bh′‬‬
‫ﮐﻪ ‪ .h′ ∈ H‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪.x = (x−۱ )−۱ = h′ −۱ b−۱‬‬
‫ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ x ∈ Hb−۱‬و ﻟﺬا ‪ .Ha−۱ ⊆ Hb−۱‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،Hb−۱ ⊆ Ha−۱ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪.Ha−۱ = Hb−۱‬‬
‫)‪ .(۳) ⇐ (۲‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ aH‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ‪ h ∈ H‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .x = ah‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ۵۶.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .x−۱ = h−۱ a−۱ ∈ Ha−۱ = Hb−۱‬ﻟﺬا ‪x−۱ = h′ b−۱‬‬
‫ﮐﻪ ‪ .h′ ∈ H‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۶.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬دارﯾﻢ ‪ .x = (x−۱ )−۱ = bh′ −۱‬ﺣﺎل‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ x ∈ bH‬و ﻟﺬا ‪.aH ⊆ bH‬‬
‫)‪ .(۴) ⇐ (۳‬ﭼﻮن ‪ e ∈ H‬ﭘﺲ دارﯾﻢ ‪.a = ae ∈ aH ⊆ bH‬‬
‫)‪ .(۵) ⇐ (۴‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٧.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ]‪ .bH = [b‬ﭘﺲ ‪ a ≏ b‬و ﻟﺬا ‪.a b ∈ H‬‬
‫‪−۱‬‬

‫)‪ .(۱) ⇐ (۵‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٧.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ a−۱ b ∈ H‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ .a ≏ b‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻼس‬
‫ﻫﻢ ارزی ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ ]‪.aH = [a] = bH = [b‬‬

‫ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ G‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﻌﺎدل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻢ ‪ .١۶.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫)‪.Ha = Hb (١‬‬
‫)‪.a−۱ H = b−۱ H (٢‬‬
‫)‪.Ha ⊆ Hb (٣‬‬
‫)‪.a ∈ Hb (۴‬‬
‫)‪.ab−۱ ∈ H (۵‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻟﻢ ‪ ١۵.٧.٢‬اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٧.٧.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬و ‪ H ≤ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪|(G/H)l |= |(G/H)r |.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫‪−۱‬‬
‫‪f : (G/H)l −→ (G/H)r , f (aH) = Ha‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻔ را ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ aH = bH‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪١۵.٧.٢‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ Ha−۱ = Hb−۱‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ )‪.f (aH) = f (bH‬‬
‫ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ﻫﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻔ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻟﻢ ‪ ١۵.٧.٢‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ ﻫﻢ واﺿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣ ﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ راﺑﻄﻪ‬

‫‪f : (G/H)r −→ (G/H)l , f (Ha) = a−۱ H‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻟﻢ ‪ ١۶.٧.٢‬ﮐﺎرﺳﺎز ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۶٩‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ رﻫﻨﻤﻮد ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.٧.٢‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٧.٧.٢‬ﺑﻪ ﻋﺪد اﺻﻠ و ﯾ ﺘﺎی | ‪ |(G/H)l |= |(G/H)r‬اﻧﺪﯾﺲ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬در ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ]‪ [G : H‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.٧.٢‬ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل اول اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ ‪.[Z : ۳Z] = ۳‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.٧.٢‬ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل دوم اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ ‪.[G : H] = ۲‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.٧.٢‬ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل ﭼﻬﺎرم اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ ‪.[S۳ : H] = ۳‬‬

‫ﮔﺮوه و زﯾﺮﮔﺮوه آن ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺲ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ دارد‪ ،‬ﻣﺜﺎل زﯾﺮ را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل از ﯾ‬ ‫ﺑﺮای دﯾﺪن ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٢.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ G = (Q, +‬و ‪ .H = Z‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪i=۱‬‬

‫∞} ‪ {pi‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫اﻋﺪاد اول ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮔﺮوه آﺑﻠ و ﺟﻤﻌ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،i‬ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ﯾﺎ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫}‪+ H = { + k | k ∈ Z‬‬
‫‪pi‬‬ ‫‪pi‬‬

‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺮای ‪ i ̸= j‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ )‪ x ∈ ( p۱i + Z) ∩ ( p۱j + Z‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪+ k = x = + k′‬‬
‫‪pi‬‬ ‫‪pi‬‬

‫و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .pi pj |pj − pi‬ﭼﻮن ‪ pi |pi pj‬ﭘﺲ‬ ‫‪۱‬‬

‫‪pi‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪pj‬‬
‫ﮐﻪ ‪ .k, k ′ ∈ Z‬ﭘﺲ ‪= k ′ − k ∈ Z‬‬
‫‪ .pi |pj − pi‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ pi |pj‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﻫﯿﭻ اﺷﺘﺮاﮐ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨ ∞ = ]‪.[Q : Z‬‬

‫اﮐﻨﻮن وﻗﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﯾ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮدﺗﺮﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺟﺒﺮ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‬
‫آﺷﻨﺎ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻓﺴﻮس )از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗ اﮔﺮ ﻋﮑﺲ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺎر راﺣﺖ ﻣ ﺷﻮد( ﮐﻪ ﻋﮑﺲ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ! ﺑﺮای دﯾﺪن ﻣﺜﺎل ﻧﻘﺾ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺨﺶ آﺧﺮ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﯿﺪ! اﻣﺎ ﺑﺮای ﮔﺮوهﻫﺎی ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه دوری ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ٢٠.۶.٢‬ﻋﮑﺲ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮدن ﻋﮑﺲ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﺳﺒﺐ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻗﻀﺎﯾﺎی ﮐﻠﯿﺪی در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻀﺎﯾﺎی ﺳﯿﻠﻮ ‪!۴‬‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬در اﯾﻦ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢٣.٧.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫|‪|G‬‬
‫|‪.[G : H] = |H‬‬ ‫ﺻﻮرت |‪ |H| | |G‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗ‬

‫‪۴‬‬
‫‪Sylow‬‬

‫‪٧٠‬‬
 ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٧.٢‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﮔﺮوه ‪ G‬را اﻓﺮاز ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫∪‬
‫اﺳﺖ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .G = ti=۱ ai H‬ﭘﺲ ‪ .[G : H] = t‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٧.٧.٢‬دارﯾﻢ‬
‫|‪ .|ai H|= |H‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫∑‬
‫‪t‬‬ ‫∑‬
‫‪t‬‬
‫=|‪|G‬‬ ‫=|‪|ai H‬‬ ‫|‪|H|= t|H|= [G : H] |H‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫|‪|G‬‬
‫= ]‪.[G : H‬‬ ‫|‪|H‬‬
‫و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ |‪ |H| | |G‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗ‬

‫ﭼﻨﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪﯾﻬ از ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ را در اداﻣﻪ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٢۴.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﻣﺘﻨﺎﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ ‪x ∈ G‬‬
‫دارﯾﻢ |‪ .o(x)| |G‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.xn = e‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ > ‪ .H =< x‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ )‪ |H|= o(x‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.o(x)| |G|= n‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٢۵.٧.٢‬ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ G‬ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺪد اول دوری و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ |G|= p‬ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .e ̸= x ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .o(x)|p‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ o(x) = ۱‬ﯾﺎ ‪ .o(x) = p‬ﭼﻮن ‪ x‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪.o(x) = p‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ |< x > |= p‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ > ‪ .G =< x‬زﯾﺮا ‪ .< x >⊆ G‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ١۴.۵.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٢۶.٧.٢‬در ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ ،G‬ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ H‬و ‪ K‬ﮐﻪ ‪ ،(o(H), o(K)) = ۱‬دارﯾﻢ‬
‫}‪.H ∩ K = {e‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ |‪ |H ∩ K| | |H‬و |‪ .|H ∩ K| | |K‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .|H ∩ K| | (|H|, |K|) = ۱‬ﯾﻌﻨ }‪.H ∩ K = {e‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٧.٧.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اوﯾﻠﺮ‐ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢۴.٢.١‬ﻣ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺪد‬
‫‪m‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ‪ m‬اول ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ nφ(m) ≡ ۱‬ﮐﻪ ‪ φ‬ﺗﺎﺑﻊ اوﯾﻠﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﮐﻨﻮن اﺛﺒﺎت ﺳﺎدهای‬
‫دارد‪ .‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﮔﺮوه ) ‪ G = U (Zm‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵٩.٢.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ̄‪ n‬در ‪ G‬ﻗﺮار‬
‫دارد و ﺑﺎﯾﺪ )‪ |G|= φ(m‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ .n̄φ(m) = ۱̄ ،٢٣.٧.٢‬ﭘﺲ در ‪ Z‬دارﯾﻢ‬
‫‪m‬‬
‫‪.nφ(m) ≡ ۱‬‬
‫) (‬
‫‪n‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫!‪n‬‬
‫!)‪= k!(n−k‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٨.٧.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﺟﻤﻼت در ﺑﺴﻂ دو ﺟﻤﻠﻪای ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪k‬‬
‫ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﯾ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ! اﮔﺮ ‪ n = m‬و ﯾﺎ ‪ k = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل ﮔﺮوه ‪ Sn‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٣.٢‬دارﯾﻢ !‪ .|Sn |= n‬ﻓﺮض‬

‫‪٧١‬‬
 ‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از اﻋﻀﺎی ‪ Sn‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۱, ۲, ..., k‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ و روی }‪ {k + ۱, k + ۲, ..., n‬ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۱, ۲, ..., k‬ﺛﺎﺑﺖ و روی }‪ {k + ۱, k + ۲, ..., n‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾ ﺑﺮرﺳ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .H ≤ Sn‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ !‪ .|H| | n‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺿﺮب !)‪ |H|= k! (n − k‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬ ‫!)‪(mn‬‬

‫‪(m!)n‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٩.٧.٢‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ m‬و ‪ ،n‬آﯾﺎ‬
‫اﻋﺪاد ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ mn‬را ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬

‫;‪۱, ۲, ..., m; m + ۱, m + ۲, ..., ۲m; ۲m + ۱, ۲m + ۲, ..., ۳m; ...‬‬

‫‪(n − ۱)m + ۱, (n − ۱)m + ۲, ..., nm‬‬

‫ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ n .‬ﺗﺎ ‪ m‬ﻋﺪد ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻘﻄﻪ وﯾﺮﮔﻮلﻫﺎ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ! ﺣﺎل ﮔﺮوه ‪ Smn‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٣.٢‬دارﯾﻢ !)‪ .|Smn |= (mn‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از اﻋﻀﺎی ‪ Smn‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۱, ۲, ..., m‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ و روی ﺑﻘﯿﻪ اﻋﺪاد ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ وﯾﺮﮔﻮل ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {m + ۱, , ..., ۲m‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ و روی ﺑﻘﯿﻪ اﻋﺪاد ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ وﯾﺮﮔﻮل ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۲m + ۱, , ..., ۳m‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ و روی ﺑﻘﯿﻪ اﻋﺪاد ﺑﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ وﯾﺮﮔﻮل ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪... ،‬‬
‫روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {(n − ۱)m, ..., nm‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ و روی ﺑﻘﯿﻪ اﻋﺪاد ﺑﯿﻦ وﯾﺮﮔﻮل ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾ ﺑﺮرﺳ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .H ≤ Sn‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ !‪ .|H| | n‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺿﺮب ‪ |H|= m! m! ...m! = (m! )n‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﺳﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ ﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آوردن اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪﻫﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ‬
‫ﻻزم دارﯾﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺮاﮔﺸﺘ ‪ ۵‬را ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٠.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪T ⊆ G‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ از ‪T‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﺑﺮای ‪ H‬در ‪ G‬اﺳﺖ اﮔﺮ ﻫﺮ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ دﻗﯿﻘﺎ ﺣﺎوی ﯾ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ از ‪T‬‬ ‫)ب( ﺗﺮاﮔﺸﺘ راﺳﺖ ﺑﺮای ‪ H‬در ‪ G‬اﺳﺖ اﮔﺮ ﻫﺮ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ دﻗﯿﻘﺎ ﺣﺎوی ﯾ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ج( ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﺑﺮای ‪ H‬در ‪ G‬اﺳﺖ اﮔﺮ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ و ﺗﺮاﮔﺸﺘ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮاﮔﺸﺘ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣١.٧.٢‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورﯾﺪ! زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ T = {۰, ۱, ۲‬ﯾ‬
‫ﺑﺮای ‪ ۳Z‬در ‪ Z‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٢.٧.٢‬ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورﯾﺪ! زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ } ‪ T = {σ۱ , σ۲ , σ۳‬ﯾ‬
‫ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﺑﺮای ‪ H‬در ‪ S۳‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ } ‪ T = {σ۱ , σ۴ , σ۵‬ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ دﯾ ﺮ ﺑﺮای ‪ H‬در‬
‫‪ S۳‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪۵‬‬
‫‪transversal‬‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٣.٧.٢‬وﺟﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ )راﺳﺖ( ﺑﺎ ﮐﻤ اﺻﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ!‬
‫زﯾﺮا ﮐﺎﻓ اﺳﺖ از ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ دﻗﯿﻘﺎ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎی‬
‫ﭼﭗ از ﻫﻢ ﻣﺠﺰا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﺑﺮای ﮔﺮوه اﻓﺮاز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ T‬ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ‬
‫ﭼﭗ )راﺳﺖ( ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ]‪.|T |= [G : H‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣۴.٧.٢‬ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﺑﺮای ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻟﺰوﻣﺎ ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ راﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺜﺎلﻫﺎی‬
‫ﺑﺎﻻ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﻫﺎی ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ! ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد )ﻣﺎ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻣ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ( ﮐﻪ ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ‬
‫راﺳﺖ ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬از ﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ‪ .٣۵.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬اﮔﺮ ‪ T‬ﯾ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﺑﺮای ‪ H‬در‬
‫∪‬
‫‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ G = t∈T tH‬و ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾ ﺘﺎ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ th‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ t ∈ T‬و‬
‫‪.h ∈ H‬‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٧.٢‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ‪ H‬در ‪ G‬ﮔﺮوه ‪ G‬را اﻓﺮاز ﻣ ∪‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ I‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ | ‪ [G : H] = |I|= |T‬و ‪ .G = i∈I ai H‬ﺣﺎل از ﻫﻢ دﺳﺘﻪ‬
‫ﭼﭗ ‪ ai H‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ‪ ti‬در ‪ T‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﭘﺲ اﮐﻨﻮن ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ ai H‬و ‪ ti H‬در ﻋﻨﺼﺮ ‪ ti‬ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١۴.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .ai H = ti H‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫∪‬ ‫∪‬
‫=‪G‬‬ ‫= ‪ai H‬‬ ‫‪tH.‬‬
‫‪i∈I‬‬ ‫‪t∈T‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ g ∈ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ t′ h′ = g = th‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ t, t′ ∈ T‬و ‪ .h, h′ ∈ H‬ﭘﺲ‬

‫‪ th ∈ t′ H‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ دو ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ‪ tH‬و ‪ t′ H‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺘﺮک دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١۴.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .tH = t′ H‬ﭼﻮن ‪ T‬ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪ t = t′‬و ﻟﺬا ‪ th = th′‬و ﺑﺎﯾﺪ ‪ h = h′‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ﯾﺎﺷﺪ و ‪ .K ≤ H ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣۶.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪[G : K] = [G : H] [H : K].‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ )ﺗﺬﮐﺮ اول ﺑﺎﻻ( ﮐﻪ ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﻫﺎی ﭼﭗ ‪ T ⊆ G‬و ‪ S ⊆ H‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫| ‪ [G : H] = |T‬و |‪ .[H : K] = |S‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٧.٢‬دارﯾﻢ‬
‫∪‬ ‫∪‬
‫=‪G‬‬ ‫‪tH‬‬ ‫=‪H‬‬ ‫‪sK‬‬
‫‪t∈T‬‬ ‫‪s∈S‬‬

‫∪ ∪‬ ‫∪∪‬ ‫∪‬ ‫و ﻟﺬا‬

‫=‪G‬‬ ‫= )‪t( sK‬‬ ‫= ‪tsK‬‬ ‫‪tsK.‬‬
‫‪t∈t‬‬ ‫‪s∈S‬‬ ‫‪t∈T s∈S‬‬ ‫‪(t,s)∈T ×S‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻢدﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ‪ tsK‬ﻣﺠﺰا ﻫﺴﺘﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺪ‬

‫‪[G : K] = |T × S|= |T | |S|= [G : H] [H : K].‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .tsK = t′ s′ K‬ﻟﺬا ‪ ts ∈ t′ s′ K‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ ts = t′ s′ k‬ﮐﻪ ‪ .k ∈ K‬ﭼﻮن‬
‫‪ s ∈ K ≤ H‬ﭘﺲ ‪ .tsH = t(sH) = tH‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ روﺷ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬
‫‪ .tsH = t′ s′ kH = t′ (s′ k ′ H) = t′ H‬ﭘﺲ ‪ .tH = t′ H‬اﻣﺎ ‪ T‬ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﺑﺮای ‪ H‬در ‪G‬‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .t = t′‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ دارﯾﻢ ‪ .s = s′ k‬ﯾﻌﻨ ‪ .sK = s′ kK = s′ (kK) = s′ K‬اﻣﺎ ‪S‬‬
‫ﺗﺮاﮔﺸﺘ ﭼﭗ ﺑﺮای ‪ K‬در ‪ H‬اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪.s = s′‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٧.٧.٢‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﻧﺪﯾﺲ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ ۱۵Z‬در ﮔﺮوه )‪ G = (۳Z, +‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ اوﻟﯿﻦ‬
‫ﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﺑﺨﺶ دارﯾﻢ ‪ [Z : ۳Z] = ۳‬و ‪ .[Z : ۱۵Z] = ۱۵‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۶.٧.٢‬دارﯾﻢ‬
‫]‪[Z : ۱۵Z‬‬
‫= ]‪[۳Z : ۱۵Z‬‬ ‫‪= ۵.‬‬
‫]‪[Z : ۳Z‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣٨.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪[G : H ∩ K] ≤ [G : K].‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ وﻗﺘ ∞ < ]‪ ،[G : K‬در ﺑﺎﻻ ﺗﺴﺎوی رخ ﻣ دﻫﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.G = KH‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ K ∩ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬و ‪ K‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺿﺎﺑﻄﻪ‬

‫‪f : (H/(H ∩ K))l −→ (G/K)l , f (h(H ∩ K)) = hK‬‬
‫ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ h(H ∩ K) = h′ (H ∩ K‬آﻧﮕﺎه از ﻟﻢ ‪١۵.٧.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ .h−۱ h′ ∈ H ∩ K ≤ K‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ١۵.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ hK = h′ K‬ﯾﻌﻨ = ))‪f (h(H ∩ K‬‬
‫))‪.f (h′ (H ∩ K‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺮای ‪ h, h ∈ H‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ hK = h K‬آﻧﮕﺎه از ﻟﻢ ‪ .h h ∈ K ١۵.٧.٢‬اﻣﺎ‬
‫‪−۱ ′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬

‫‪ h−۱ h ∈ H‬ﭘﺲ ‪ h−۱ h′ ∈ H ∩ K‬و ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ١۵.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ )‪ .h(H ∩ K) = h′ (H ∩ K‬ﯾﻌﻨ‬

‫‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫‪[G : H ∩ K] = |(H/(H ∩ K))l |≤ |(G/K)l |= [G : K].‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ]‪ .[G : H ∩ K] = [G : K‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫و ∞ < ]‪ |(G/K)l |= [G : K‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g ∈ G‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ gK‬را درﻧﻈﺮ‬
‫ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ h ∈ H‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪hK = (f h(H ∩ K)) = gK.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ١۵.٧.٢‬دارﯾﻢ ‪ .h−۱ g ∈ K‬ﭘﺲ ‪ g = hh−۱ g = h(h−۱ g) ∈ HK‬و ﻟﺬا ‪.G ⊆ HK‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .HK ⊆ G‬ﭘﺲ ‪ G = HK‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.G = KH‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .G = KH‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .G = HK‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ gK‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ‪ g = hk‬ﮐﻪ ‪ h ∈ H‬و ‪ .k ∈ K‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫‪f (h(H ∩ K)) = hK = hkk −۱ K = (hk)k −۱ K = hkK = gK‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧۴‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣٩.٧.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮاﻧﮑﺎره( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬و ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻫ در ﮔﺮوه ‪G‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ ﮐﻪ ∞ < ]‪ [G : H ∩ K‬و‬

‫‪[G : H ∩ K] ≤ [G : H][G : K].‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺎﻻ ﺗﺴﺎوی رخ ﻣ دﻫﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.G = KH‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .(H ∩ K) ≤ H ≤ G‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۶.٧.٢‬و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٨.٧.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪[G : (H ∩ K)] = [G : H] [H : (H ∩ K)] ≤ [G : H] [G : K] < ∞.‬‬

‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٨.٧.٢‬در ﺑﺎﻻ )آﺧﺮﯾﻦ ﮐﻮﭼ ﺘﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺎوی ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ اﺳﺖ( ﺗﺴﺎوی رخ‬
‫ﻣ دﻫﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ]‪ [H : (H ∩ K)] = [G : K‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.G = HK‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.٧.٢‬ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه }‪ H = {۱, −۱, j, −j‬از ﮔﺮوه ‪ Q۸‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫از ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺧﻮد ‪ H‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﯾ‬

‫‪iH = {i, −i, ij, i(−j)} = {i, −i, k, −k} = (−i)H‬‬

‫‪jH = {j, −j, j ۲ , −j ۲ } = {j, −j, −۱, ۱} = H = (−j)H‬‬
‫‪kH = {k, −k, kj, k(−j)} = {k, −k, −i, i} = (−k)H‬‬

‫‪ H‬و دﯾ ﺮی }‪.{i, −i, k, −k‬‬ ‫ﭘﺲ دو ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ دارﯾﻢ ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ G = (R, +‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ G × G‬و زﯾﺮﮔﺮوه‬

‫}‪H = {(x, ۰) ∈ G × G | x ∈ R‬‬

‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ را ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻨﯿﺪ )‪ G × G‬ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺖ و ‪ H‬ﻣﺤﻮر ‪x‬ﻫﺎ(‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه وﻟ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،(u, v) ∈ G × G‬ﭼﻮن ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ اﺳﺖ دارﯾﻢ‬

‫= }‪(u, v) + H = {(u, v) + (x, ۰) | (x, ۰) ∈ H‬‬

‫}‪{(u + x, v) | x, u, v ∈ R‬‬

‫و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻋﺮض ‪ v‬دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ ﺧﻄﻮط ﻣﻮازی ﻣﺤﻮر ‪x‬‬
‫ﻫﺎ! ﭘﺲ ﺑﯿﺸﻤﺎر ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٢.٧.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه )‪ G = (R, +‬و زﯾﺮﮔﺮوه ‪ Z‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ را ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪٧۵‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘ ‪ r‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ n + ϵ‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ n‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ و ‪ .۰ ≤ ϵ < ۱‬ﭼﻮن ﮔﺮوه‬
‫ﺟﻤﻌ اﺳﺖ دارﯾﻢ‬

‫= }‪r + Z = {r + x | x ∈ Z} = {n + ϵ + x | x ∈ Z‬‬
‫= }‪{m + ϵ | m ∈ Z‬‬
‫و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ϵ + Z‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ ϵ < ۱‬ﭘﺲ ﺑﯿﺸﻤﺎر ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ‬
‫دارﯾﻢ‪.‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ }‪ .{e‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬ ‫ﮔﺮوه دوری ﺑﺎﺷﺪ و ‪ H‬ﯾ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٣.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫]‪ [G : H‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .G =< x‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٢.۵.٢‬دارﯾﻢ > ‪ H =< xk‬ﮐﻪ ‪) k ∈ N‬ﭼﺮا؟(‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه و ﺛﺎﺑﺖ ‪ xi ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪xi H = {xi h | h ∈ H} = {xi (xk )j | j ∈ Z‬‬

‫‪{xi xjk | j ∈ Z} = {xi+jk | j ∈ Z}.‬‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ﺗﮑﺮاری ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﻮد ﺑﺎﯾﺪ ‪ i‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۰, ۱, ۲, ..., k − ۱‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨ ‪.[G : H] = k‬‬
‫ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ G \ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ اﮔﺮ و‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۴.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ G = H‬ﯾﺎ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G \ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ‪ .G ̸= H‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ٨.٧.٢‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﮔﺮوه ‪ G‬را اﻓﺮاز ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾ از اﯾﻦ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﭼﭗ ﺧﻮد ‪ H‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫∪‬
‫(∪ ‪G=H‬‬ ‫)‪aH‬‬
‫‪e̸=a∈G‬‬
‫∪‬ ‫∪‬
‫‪.‬‬ ‫ﮐﻪ در آن ‪ e̸=a∈G aH‬ﺣﺘﻤﺎ ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ .G ̸= H‬ﺑﻪ روﺷﻨ )‪aH ⊆ (G \ H‬‬
‫‪e̸=a∈G‬‬
‫∪‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ e̸=a∈G aH‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ H‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ H‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫∪‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه در ‪ H‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ h۳ ،h۲ ،h۱‬و ‪ ...‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻮن ‪e̸=a∈G aH‬‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ aH‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .ahi = ahj‬اﯾﻦ∪ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪hi = hj‬‬
‫)ﭼ ﻮﻧﻪ؟( ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ‪ H‬ﻣﺘﻨﺎﻫ و ‪ e̸=a∈G aH‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ‪ pq‬ﻋﻀﻮی دوری‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۵.٧.٢‬ﺑﺮای اﻋﺪاد اول ‪ p‬و ‪ q‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه از ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ H‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٣.٧.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .|H| | pq‬ﭘﺲ‬
‫|‪ |H‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ p‬و ﯾﺎ ‪ q‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۵.٧.٢‬ﮐﺎر ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧۶‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۶.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪|H| ،٢٣.٧.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه را ﺑﺸﻤﺎرد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ﻋﺪد اول ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻏﯿﺮ ‪ ١‬و ﺧﻮدش دارد ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٧.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﻣﺘﻨﺎﻫ و )‪ d(G‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎی از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ G‬را‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.|G|≥ ۲d(G‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای راﺣﺘ ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .d(G) = k‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪.G =< g۱ , g۲ , ..., gk‬‬
‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ > ‪ .H =< g۱ , ..., gk−۱‬ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .d(H) = k − ۱‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ = )‪d(H‬‬
‫‪ .t < k − ۱‬ﭘﺲ > ‪ H =< h۱ , ..., ht‬و ﻟﺬا ﺑﺎ ﯾ ﺑﺮرﺳ دارﯾﻢ‬

‫‪G =< g۱ , ..., gk >=< H, gk >=<< h۱ , ..., ht >, gk >=< h۱ , ..., ht , gk > .‬‬

‫اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ G‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﺘﺮ از ‪ k‬ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ از ‪ k‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫‪ .d(H) = k − ۱‬ﺣﺎل ﺣ ﻢ را ﺑﺎ اﺳﻘﺮا اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ k = ۰‬آﻧﮕﺎه }‪G =< ∅ >= {e‬‬
‫و ﺑﻪ وﺿﻮح ﺣ ﻢ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺣ ﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ H ′‬ﮐﻪ ‪ d(H ′ ) < k‬درﺳﺖ‬
‫‪′‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ) ‪ .|H ′ |≥ ۲d(H‬ﭼﻮن ‪ d(H) < k‬دارﯾﻢ |‪ .۲k−۱ ≤ |H‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ،٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ |‪ |G|= l |H‬ﮐﻪ ‪ .l ∈ N‬اﮔﺮ ‪ l = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ H = G‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ G‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪ k‬ﻋﻨﺼﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ از ‪ k‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ .l ≥ ۲‬ﻟﺬا دارﯾﻢ‬

‫‪|G|= l |H|≥ ۲ ۲k−۱ = ۲k .‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٨.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H, K ≤ G‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ‪[G : H] = m‬‬
‫و ‪ .[G : K] = n‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ c ≤ [G : (H ∩ K)] ≤ mn‬ﮐﻪ در آن ‪ c‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ‪ m‬و ‪ n‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﮔﺮ ‪ m‬و ‪ n‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اول ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺴﺎوی رخ ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ (H ∩ K) ≤ H ≤ G‬و ‪ .(H ∩ K) ≤ K ≤ G‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪٣۶.٧.٢‬‬
‫دارﯾﻢ‬

‫])‪[G : (H ∩ K)] = [G : H] [H : (H ∩ K)] = m[H : (H ∩ K‬‬

‫‪[G : (H ∩ K)] = [G : K] [K : (H ∩ K)] = n[K : (H ∩ K)].‬‬

‫ﭘﺲ ])‪ m|[G : (H ∩ K‬و ])‪ n|[G : (H ∩ K‬و ﻟﺬا ])‪ .c|[G : (H ∩ K‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﭘﻮاﻧﮑﺎره‪،‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣٩.٧.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪[G : (H ∩ K)] ≤ [G : H] [G : K] = mn.‬‬

‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﭼﻮن ‪ c = mn‬اﺳﺖ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٩.٧.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬و ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫‪ .([G : H], [G : K]) = ۱‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G = HK‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.HK = KH‬‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۶.٧.٢‬دارﯾﻢ }‪ .H ∩ K = {e‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻠ دارﯾﻢ‬

‫‪|G|= [G : {e}] = [G : (H ∩ K)] = [G : H] [G : K].‬‬

‫اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ ]‪ |G|= |H| [G : H‬و ]‪.|G|= |K| [G : K‬‬
‫اﯾﻦ اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ]‪ .|G|= |K| |H|= [G : H][G : K‬اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫|‪ .|HK|= |K| |H|= |G‬ﭼﻮن ‪ HK ⊆ G‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ .G = HK‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﺑﺪﯾﻬ از ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬
 ‫‪ ٨.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل و ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ‬
‫ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺑﺰاری ﺟﺪﯾﺪ دارﯾﻢ‪ .‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ را زﯾﺮ ذرهﺑﯿﻦ‬
‫ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ زﯾﺮﮔﺮوه ﺟﺪﯾﺪی را ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .N ≤ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ N‬در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ G‬و ﻫﺮ ‪ n ∈ N‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .xnx−۱ ∈ N‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ‪ .xN x−۱ ⊆ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل را ﺑﺎ ‪ N  G‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ G  G‬و ‪.{e}  G‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.٨.٢‬ﭼﻮن ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ Z(G) ،G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ G‬دارﯾﻢ‬
‫‪.Z(G) = xZ(G)x−۱  G‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوه آﺑﻠ ﯾ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.٨.٢‬ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه از ﯾ‬
‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٨.٢‬ﯾ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪H‬‬ ‫}‪| a, b, c ∈ R, a ̸= ۰, c ̸= ۰‬‬
‫‪۰ c‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه از )‪ GL۲ (R‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای‬ ‫ﯾ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬
‫)‪∈ GL۲ (R‬‬ ‫‪∈H‬‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫()‬ ‫()‬ ‫( ‪)−۱‬‬ ‫)‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬
‫=‬ ‫‪̸∈ H.‬‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫> }‪N =< {x۲ | x ∈ G‬‬
‫ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ N‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪y = (x۲۱ )ϵ۱ (x۲۲ )ϵ۲ ... (x۲k )ϵk = (xϵ۱۱ )۲ (xϵ۲۲ )۲ ... (xϵkk )۲ .‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶٢.٢.٢‬دارﯾﻢ‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫= ‪gyg −۱ = g(xϵ۱۱ )۲ (xϵ۲۲ )۲ ... (xϵkk )۲ g −۱‬‬

‫= ‪g(xϵ۱۱ )۲ g −۱ g(xϵ۲۲ )۲ g −۱ g ... g −۱ g(xϵkk )۲ g −۱‬‬
‫‪(gxϵ۱۱ g −۱ )۲ (gxϵ۲۲ g −۱ )۲ g ... g −۱ (gxϵkk g −۱ )۲‬‬
‫ﻋﺒﺎرات داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻋﻀﻮی از ‪ N‬ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﭘﺲ ‪ gyg −۱‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ N‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.٨.٢‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه } ‪ N =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶‬از ‪ S۳‬ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ‪.σ۲ σ۶ σ۲−۱ ̸∈ N‬‬

‫ﮔﺰاره زﯾﺮ در ﺑﺮﺧ ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر راه ﮔﺸﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺜﺎل از زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل را ﻧﯿﺰ ﺳﺎده ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ N ≤ G ،‬و ‪ .[G : N ] = ۲‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٨.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫‪.N  G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﮔﺮ ‪ g ∈ N‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .gN g −۱ ⊆ N‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g ̸∈ N‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ gN ̸= N‬و ‪ .N g ̸= N‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺜﻼ ‪ N g = N‬آﻧﮕﺎه ‪ ng = n′‬ﮐﻪ ‪ .n, n′ ∈ N‬ﭘﺲ‬
‫‪ g = n−۱ n′ ∈ N‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪ gN‬و ﻫﻢ دﺳﺘﻪ راﺳﺖ ‪ N g‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ٨.٧.٢‬و ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١١.٧.٢‬ﺑﺎ ﮐﻤ ‪ G ،N‬را اﻓﺮاز ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ‪ ،N ∪ gN = G = N ∪ N g‬زﯾﺮا‬
‫‪ .[G : N ] = ۲‬ﺣﺎل ∅ = ‪ gN ∩ N‬و ∅ = ‪ ،N g ∩ N‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .gN = N g‬ﺑﺎﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ در‬
‫‪ g −۱‬از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ دارﯾﻢ ‪ .gN g −۱ = N‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.٨.٢‬در ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ ‪ Q۸‬زﯾﺮﮔﺮوه }‪ N = {۱, −۱, i, −i‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫|‪|G‬‬
‫‪ .[G : N ] = |N‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٨.٨.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫|‬
‫ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ ‪= ۲‬‬
‫)ﭼﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل دﯾ ﺮی از ‪ Q۸‬ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﺪ؟(‪.‬‬

‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ K ≤ H ≤ G‬آﻧﮕﺎه ‪ .K ≤ G‬اﻣﺎ در زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﯾﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .G = D۴‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٢.۶.٢‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪N = {e, τ }, N ′ = {e, σ ۲ , τ, σ ۲ τ }.‬‬

‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ ‪ .N ≤ N ′ ≤ G‬اﻣﺎ ‪ [G : N ′ ] = ۲‬و ‪) [N ′ : N ] = ۲‬ﭼﺮا؟( ﭘﺲ از‬

‫ﮔﺰاره ‪ ٨.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪ N  N ′‬و ‪ .N ′  G‬اﯾﻦ درﺣﺎﻟ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .N ̸ G‬زﯾﺮا ‪.στ σ −۱ ̸∈ N‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را ﺑﺎ ﮔﺰاره ‪ ٨.٨.٢‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١١.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ k‬ﺑﺎﺷﺪ‪ N ≤ G ،‬و ‪ [G : N ] = p‬ﮐﻪ‬
‫در آن ‪ p‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد اول ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ .p | k‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪.N  G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اول ادﻋﺎﻫﺎی زﯾﺮ را اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ادﻋﺎ ‪ :١‬اﮔﺮ ‪ x ̸∈ N‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ۱ ≤ m ≤ p − ۱‬دارﯾﻢ ‪.xm ̸∈ N‬‬
‫ﭼﻮن ‪ p‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد اول اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ k‬را ﻣ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد اول ‪ q‬ﮐﻪ ‪ q | k‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .(m, q) = ۱‬اﯾﻦ اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪) (m, k) = ۱‬ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪،١٠.٢.١‬‬
‫اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ r‬و ‪ s‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .rk + sm = ۱‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.xm ∈ N‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۴.٧.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪x = xrk+sm = xrk xsm = xsm .‬‬

‫‪٨٠‬‬
 ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ در ‪ N‬ﻗﺮار دارد و ﻟﺬا ‪ x ∈ N‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ و ادﻋﺎ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ادﻋﺎی ‪ :٢‬اﮔﺮ ‪ x ̸∈ N‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪N ∪ xN ∪ x۲ N ∪ ... ∪ xp−۱ N‬‬

‫اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ xi N = xj N‬ﮐﻪ ‪ .۰ ≤ i < j ≤ p − ۱‬ﭘﺲ ‪ xj−i N = N‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪xj−i ∈ N‬‬
‫)ﭼﺮا؟(‪ .‬اﯾﻦ ادﻋﺎ ‪ ١‬را ﻧﻘﺾ ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ [G : N ] = p‬ﭘﺲ‬

‫‪N ∪ xN ∪ x۲ N ∪ ... ∪ xp−۱ N‬‬

‫اﻓﺮاز ﺑﺮای ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ G‬اﮔﺮ ‪ y ∈ N‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﺿﻮح دارﯾﻢ ‪ .yN y −۱ ⊆ N‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ .y ̸∈ N‬اﮔﺮ ‪ yN y −۱ ̸⊆ N‬آﻧﮕﺎه ﻋﻨﺼﺮ ‪ n ∈ N‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .z = yny −۱ ̸∈ N‬در‬
‫ادﻋﺎی ‪ ١‬و ادﻋﺎی ‪ ،٢‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .x = z‬ﭘﺲ‬

‫‪N ∪ zN ∪ z ۲ N ∪ ... ∪ z p−۱ N‬‬

‫اﻓﺮاز از ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ‪ y ̸∈ N‬و ﻟﺬا در ادﻋﺎی ‪ ١‬و ادﻋﺎی ‪ ،٢‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .x = y‬ﭘﺲ‬ ‫ﯾ‬

‫‪N ∪ yN ∪ y ۲ N ∪ ... ∪ y p−۱ N‬‬

‫ﯾ اﻓﺮاز از ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ ۰ ≤ i ≤ p − ۱‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .yN = z i N‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪۵۵.٢.٢‬‬

‫دارﯾﻢ ‪ yN = yni y −۱ N‬و ﻟﺬا ‪ .N = ni y −۱ N‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .ni y −۱ ∈ N‬ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫و ‪ ،n ∈ N‬ﭘﺲ ‪ ni ∈ N‬اﺳﺖ و ‪ .y −۱ = n−i ni y −۱ ∈ N‬اﻣﺎ دوﺑﺎره ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ و ﻟﺬا‬
‫‪ y ∈ N‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ yN y −۱ ⊆ N‬و ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒﻫﺎی ﻣﻌﺎدل دﯾ ﺮی از زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .N ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .١٢.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ N (١‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.gN g −۱ = N‬‬
‫)‪ (٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.gN = N g‬‬
‫)‪ (۴‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g‬و ‪ g ′‬در ‪ G‬دارﯾﻢ ‪.(gN )(g ′ N ) = (gg ′ )N‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(۲) ⇐ (۱) .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ .gN g −۱ ⊆ N ،g ∈ G‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪ g −۱ ∈ G‬و ﻟﺬا ‪) g −۱ N (g −۱ )−۱ = g −۱ N g ⊆ N‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‬
‫در ‪ g‬و از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ در ‪ g −۱‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ .N ⊆ gN g −۱‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣ ﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(۳) ⇐ (۲‬واﺿﺢ اﺳﺖ )ﻃﺮﻓﯿﻦ را در ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺿﺮب ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬
‫)‪ .(۴) ⇐ (۳‬ﺑﺎ ﮐﻤ ﻓﺮض دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪(gN )(g ′ N ) = gN g ′ N = (gN g ′ )N = (gg ′ N )N = gg ′ N N = gg ′ N = (gg ′ )N.‬‬

‫‪٨١‬‬
 ‫)‪ .(۱) ⇐ (۴‬ﭼﻮن ﻓﺮض ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g‬و ‪ g ′‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .g ′ = g −۱‬ﭘﺲ‬

‫‪(gN g −۱ )N = (gN )(g −۱ N ) = (gg −۱ )N = N.‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .gN g −۱ ⊆ N‬زﯾﺮا در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣ ﺗﻮاﺗﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ gN g −۱ \ N‬ﭘﺲ‬
‫دارﯾﻢ ‪ yn = n′‬ﮐﻪ ‪ .n, n′ ∈ N‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ y = n′ n−۱ ∈ N‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ H ≤ G‬و ‪ .N  G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١٣.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪.HN ≤ G‬‬
‫)ب( ‪.H ∩ N  H‬‬
‫)ج( ‪.HN = N H‬‬
‫)د( ‪.N  N H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ‪ .HN = N H‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.hn ∈ HN‬‬
‫ﭼﻮن ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ از ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪ hN = N h‬و ﻟﺬا ‪ hn = n′ h ∈ N H‬ﮐﻪ‬
‫‪ .n′ ∈ N‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ HN ⊆ N H‬و ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ .N H ⊆ HN‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ‪ H ∩ N‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٢.۴.٢‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪x ∈ H ∩ N‬‬
‫و ‪ .h ∈ H‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .hxh−۱ ∈ H‬اﻣﺎ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .hxh−۱ ∈ N‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ hxh−۱ ∈ H ∩ N‬ﯾﻌﻨ ‪.H ∩ N  H‬‬
‫)ج( ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٧.٨.٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)د( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .nh ∈ N H‬ﭼﻮن ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪ hN = N h‬و‬
‫‪ .nN = N n‬ﻟﺬا‬

‫)‪(nh)N = n(hN ) = n(N h) = (nN )h = (N n)h = N (nh‬‬

‫و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬ﺣ ﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .N, N ′  G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ N N ′‬ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١۴.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .g ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ )‪ (٣‬از ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪gN N ′ g −۱ = N gN ′ g −۱ = N N ′ gg −۱ = N N ′‬‬

‫و ﻟﺬا ‪ N N ′‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٢‬‬
 ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١۵.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪) (G/N )r = (G/N )l‬و آن را از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ‪ G/N‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ و‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﮔﻮﯾﯿﻢ(‪.‬‬
‫)ب( ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎی ﯾﻌﻨ‬

‫}‪G/N = {gN | g ∈ G} = {N g | g ∈ G‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬

‫‪(gN )(g ′ N ) = (gg ′ )N‬‬ ‫) ‪(N g)(N g ′ ) = N (gg ′‬‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﺣﺎﻟﺖ )‪ (٣‬ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻗ ﻧﻤ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫)ب( دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ (gg ′ )N‬ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( اﺳﺖ و اﮔﺮ ‪ xN = x′ N‬و ‪ yN = y ′ N‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه‬
‫‪(xy)N = (xN )(yN ) = (x′ N )(y ′ N ) = (x′ y ′ )N‬‬
‫و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺑﺎﻻ ﯾ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ دﺳﺘﻪ ﭼﭗ ‪eN = N‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬وارون ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( ‪ gN‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ g −۱ N‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی ﻫﻢ از ‪G‬‬
‫ارث ﻣ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۶.٨.٢‬ﺑﻪ ﮔﺮوﻫ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١۵.٨.٢‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٧.٨.٢‬در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪Z/۳Z = {۳Z, ۳Z + ۱, ۳Z + ۲}.‬‬
‫‪ ۳Z + i‬ﯾﻌﻨ اﻋﺪادی ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ ٣‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ‪ ۰ ≤ i < ۳‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﻤﺎد ‪ ۳Z + i‬ﺑﺎ ̄‪ i‬ﻋﻤﻼ‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪Z/۳Z = {۰̄, ۱̄, ۲̄}.‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه آﺷﻨﺎی )‪ (Z۳ , +‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٨.٨.٢‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ Z‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪) Q‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ Q/Z‬را ﺗﺸ ﯿﻞ دﻫﯿﻢ و‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪G = Q/Z = { + Z | ∈ Q}.‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ G‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ Z‬اﺳﺖ! ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫‪a‬‬
‫‪b( + Z) = a + Z = Z.‬‬
‫‪b‬‬
‫‪٨٣‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮﺧ ﺧﻮاص ﻣﻔﯿﺪ ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ را ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺎﯾﺪ ﯾ‬
‫ﻣﻬﻢ را ﻣﻌﺮﻓ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٩.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،a, b ∈ G‬ﻋﻨﺼﺮ = ‪x‬‬
‫‪ aba−۱ b−۱‬را ﯾ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﮔﺮوه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮﻫﺎی ‪ G‬را زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ‬
‫‪ G‬ﻧﺎﻣﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ G′‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮا ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪،G′′ = (G′ )′‬‬
‫‪ G(n) = (G(n−۱) )′ ،...‬و ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪n‬ام ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ آن ‪ e‬اﺳﺖ و ﻟﺬا }‪ ∫.G′ = {e‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻌﻨ ﺿﺪ ﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ ﻧﺪارﯾﻢ! ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی آﺑﻠ ﺟﻮاب }‪ {e‬ﻫﺴﺘﻨﺪ!!!‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ x = aba−۱ b−۱ ∈ G‬ﯾ‬
‫‪ x−۱‬ﻧﯿﺰ ﯾ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٢.٨.٢‬ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻣ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮوه )‪ GLn (R‬ﺑﺮای ‪ n ≥ ۲‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ‪ ١‬دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ yxy −۱ ،y ∈ G‬ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٣.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ x = aba−۱ b−۱ ∈ G‬ﯾ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬

‫= ‪yxy −۱ = yaba−۱ b−۱ y −۱ = yay −۱ yby −۱ ya−۱ y −۱ yb−۱ y −۱‬‬

‫‪(yay −۱ ) (yby −۱ ) (ya−۱ y −۱ ) (yb−۱ y −۱ ) = uvu−۱ v −۱ .‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ }‪ Q′۸ = {−۱, ۱‬و ﻟﺬا }‪.Q′′۸ = {۱‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.٨.٢‬ﯾ‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢۵.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫)اﻟﻒ( ‪.G′  G‬‬
‫)ب( ‪ G/G′‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ N  G‬آﻧﮕﺎه ‪ G/N‬آﺑﻠ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.G′ ⊆ N‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ‪ G′‬از ﺗﻌﺮﯾﻒ واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ G′‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ۵.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪x = (a۱ b۱ a−۱‬‬ ‫‪−۱ ϵ۱‬‬ ‫‪−۱ −۱ ϵ۲‬‬ ‫‪−۱ −۱ ϵk‬‬

‫) ‪۱ b۱ ) (a۲ b۲ a۲ b۲ ) ...(ak bk ak bk‬‬ ‫}‪ϵi ∈ {−۱, ۱‬‬

‫‪(ai bi a−۱‬‬ ‫‪−۱ −۱‬‬

‫) ‪i bi‬‬ ‫در اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ϵi = −۱‬آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۵۵.٢.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪،۵۶.٢.٢‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪gxg −۱ = g[(a۱ b۱ a−۱‬‬ ‫‪−۱ ϵ۱‬‬ ‫‪−۱ −۱ ϵ۲‬‬ ‫‪−۱ −۱ ϵk −۱‬‬

‫‪۱ b۱ ) (a۲ b۲ a۲ b۲ ) ...(ak bk ak bk ) ]g‬‬ ‫=‬
‫‪g(a۱ b۱ a−۱‬‬ ‫‪−۱ ϵ۱ −۱‬‬
‫‪۱ b۱ ) g‬‬ ‫‪g(a۲ b۲ a−۱‬‬ ‫‪−۱ ϵ۲ −۱‬‬
‫‪۲ b۲ ) g‬‬ ‫‪... g(ak bk a−۱‬‬ ‫‪−۱ ϵk −۱‬‬
‫‪k bk ) g‬‬ ‫=‬
‫‪gxϵ۱۱ g −۱ gxϵ۲۲ g −۱ ... gxϵkk g −۱‬‬

‫‪٨۴‬‬
‫اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﻫﺮ ﮐﺪام از ‪ gxϵi i g −۱‬ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﭼﻮن ‪ G′‬زﯾﺮﮔﺮده اﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬
‫‪ gxg −۱ ∈ G′‬و )اﻟﻒ( اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)ب( ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ ،‬ﻣ داﻧﯿﻢ اﻋﻀﺎی ‪ G/G‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ aG‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬

‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ G‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ ‪ b−۱ a−۱ ba‬در ‪ G′‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﭘﺲ ‪b−۱ a−۱ baG′ = G′‬‬
‫و ﻟﺬا ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ دارﯾﻢ ‪ .abG′ = baG‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ aG′ bG′ = bG′ aG′‬و‬
‫)ب( اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)ج( )⇒( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a, b ∈ G‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ b−۱ a−۱ ba ∈ G′‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻓﺮض دارﯾﻢ‬
‫‪ .b−۱ a−۱ ba ∈ N‬از اﯾﻦ رو ‪ b−۱ a−۱ baN = N‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‬
‫دارﯾﻢ ‪ .abN = baN‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.aN bN = bN aN‬‬
‫)⇐( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ aN‬و ‪ bN‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض دارﯾﻢ ‪ aN bN = bN aN‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻ ﻫﻢ‬
‫‪ .abN = baN‬ﺑﺎ ﺿﺮبای ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ ‪ .b−۱ a−۱ baN = N‬ﭼﻮن ‪ e ∈ N‬ﭘﺲ ∈ ‪b−۱ a−۱ ba‬‬
‫‪ .N‬ﯾﻌﻨ ﺗﻤﺎم ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮﻫﺎ در ‪ N‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ G′‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮﻫﺎ اﺳﺖ‬
‫)ﭼﺮا؟( و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪.G′ ⊆ N‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه و )‪ G/Z(G‬دوری ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢۶.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﯾﺎدآوری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ Z(G‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ و ﻟﺬا ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ )‪ G/Z(G‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ G‬از ﻓﺮض ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ > )‪.G/Z(G) =< aZ(G‬‬
‫ﻟﺬا ﭼﻮن )‪ xZ(G), yZ(G) ∈ G/Z(G‬دارﯾﻢ )‪ xZ(G) = am Z(G‬و )‪yZ(G) = an Z(G‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ m‬و ‪ n‬اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ )‪ e ∈ Z(G‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ x = am z‬و ‪ y = an z ′‬ﮐﻪ‬
‫)‪ .z, z ′ ∈ Z(G‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪xy = am zan z ′ = am an zz ′ = am+n zz ′ = an am z ′ z = an z ′ am z = yx‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٧.٨.٢‬ﻫﯿﭻ ﮔﺮوه ‪ G‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ‪ |G/Z(G)|= p‬ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ G/Z(G) ،٢۵.٧.٢‬دوری اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.٨.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨ )‪ G = Z(G‬و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ |G/Z(G)|= ۱‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ!‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٨.٨.٢‬ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ وﺳﻮﺳﻪ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺮط دوری در ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.٨.٢‬را ﺑﺎ آﺑﻠ ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻦ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ! اﯾﻦ وﺳﻮﺳﻪ ﺷﺪن ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١۴.۵.٢‬ﻫﺮ ﮔﺮوه دوری آﺑﻠ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺳﻮﺳﻪ ﺷﯿﻄﺎﻧ اﺳﺖ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺪارد! ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Q۸‬ﯾ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮآﺑﻠ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫}‪ .Z(Q۸ ) = {−۱, ۱‬اﻣﺎ ﮔﺮوه ) ‪ Q۸ /Z(Q۸‬ﭼﻬﺎر ﻋﻀﻮی اﺳﺖ و ﻟﺬا آﺑﻠ اﺳﺖ )ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪۶٣.٢.٢‬‬
‫را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ دﯾ ﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٨۵‬‬
 ‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .∅ = S ⊆ G‬ﻧﺮﻣﺎل ﺳﺎز ‪ S‬در ‪ G‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٩.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬
‫‪NG (S) = {x ∈ G | xSx−۱‬‬ ‫‪= S}.‬‬
‫اﮔﺮ }‪ S = {g‬آﻧﮕﺎه )‪ NG (S‬را ﺑﺎ )‪ NG (g‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﻢ اﺑﻬﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎدﻫﺎی‬
‫)‪ N (G‬و )‪ N (g‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٠.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬از ﮔﺮوه ‪ G‬دارﯾﻢ )‪ .NG (a) = CG (a‬اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠ دارﯾﻢ‬
‫)‪) CG (S) ⊆ NG (S‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ٧.٣.٢‬ﻗﺮار دﻫﯿﺪ } ‪ S = {σ۱ , σ۲ , σ۳‬و دارﯾﻢ‬
‫‪.(CS۳ (S) ⊊ NS۳ (S) = S۳‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.NG (H) = G‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣١.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ H‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از دﯾﺪن ﯾ‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٣٢.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪ .NG (S) ≤ G‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ S ≤ G‬آﻧﮕﺎه‬
‫)ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺷﻤﻮل( )‪ NG (S‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ ﮐﻪ )‪.S  NG (S‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ e ∈ NG (S‬و ﻟﺬا )‪ NG (S‬ﺗﻬ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪.x, y ∈ NG (S‬‬
‫ﭘﺲ ‪ ySy −۱ = S‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .S = y −۱ Sy‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫‪(xy −۱ )S((xy −۱ )−۱ ) = (xy −۱ )S(yx−۱ ) = x(y −۱ Sy)x−۱ = xSx−۱ = S.‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ )‪ .xy −۱ ∈ NG (S‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺣ ﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬از ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬ﺑﻪ روﺷﻨ دﯾﺪه ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ )‪ .S  NG (S‬ﺣﺎل ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .S  H‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ )‪ .H ⊆ NG (S‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .h ∈ H‬ﭼﻮن ‪ ،S  H‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪ .hSh−۱ = S‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ h ∈ NG (S‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ )‪.H ⊆ NG (S‬‬

‫ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )‪ NG (S‬ﻟﺰوﻣﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٣.٨.٢‬ﮔﺮوه ‪ D۸‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٢.۶.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪D۸ = {e, σ, σ ۲ , ..., σ ۷ , τ, στ, σ ۲ τ, ..., σ ۷ τ }.‬‬

‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ } ‪ .S =< τ >= {e, τ‬ﺑﺎ ﮐﺎر ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ دارﯾﻢ‬

‫‪ND۸ (S) = {e, τ, σ ۴ , σ ۴ τ }.‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫‪ND۸ (ND۸ (S)) = {e, τ, σ ۲ , σ ۴ , σ ۶ , σ ۲ τ, σ ۴ τ, σ ۶ τ } ̸= Dn .‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ‪ ND۸ (S) ،‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫‪ND۸ (ND۸ (ND۸ (S))) = D۸ .‬‬

‫‪٨۶‬‬
 ‫ﮔﺰاره ‪ .٣۴.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬و زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬دارﯾﻢ )‪.CG (H)  NG (H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )‪ .CG (H) ≤ NG (H‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪x ∈ CG (H‬‬
‫و )‪ .y ∈ NG (H‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه ‪ h ∈ H‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬در )‪ NG (H‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ h′ ∈ H‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .hy = yh′‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ h′ x = xh′‬و ﻟﺬا‬
‫‪−۱ −۱‬‬
‫‪hyxy −۱ = yh′ xy −۱ = yxh′ y −۱ = yx(yh′‬‬ ‫)‬ ‫‪= yx(h−۱ y)−۱ = yxy −۱ h.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ yxy −۱ ∈ CG (H‬و ﺣ ﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۵.٨.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوه‬

‫> }‪N =< {xk | x ∈ G‬‬

‫ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.k ∈ Z‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ N‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۵.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪y = (xk۱ )ϵ۱ (xk۲ )ϵ۲ ... (xkt )ϵt = (xϵ۱۱ )k (xϵ۲۲ )k ... (xϵt t )k .‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶٢.٢.٢‬دارﯾﻢ‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫= ‪gyg −۱ = g(xϵ۱۱ )k (xϵ۲۲ )k ... (xϵt t )k g −۱‬‬

‫= ‪g(xϵ۱۱ )k g −۱ g(xϵ۲۲ )k g −۱ g ... g −۱ g(xϵt t )k g −۱‬‬
‫‪(gxϵ۱۱ g −۱ )k (gxϵ۲۲ g −۱ )k g ... g −۱ (gxϵt t g −۱ )k‬‬

‫ﻋﺒﺎرات داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻋﻀﻮی از ‪ N‬ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﭘﺲ ‪ gyg −۱‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ N‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۶.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .N, N ′  G‬اﮔﺮ }‪ N ∩ N ′ = {e‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ N‬و ﻫﺮ ‪ b ∈ N ′‬دارﯾﻢ ‪.ab = ba‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .a−۱ ∈ N‬ﭼﻮن ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ ‪.ba−۱ b−۱ ∈ N‬‬
‫دوﺑﺎره ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .aba−۱ b−۱ ∈ N‬از ﺳﻮی دﯾ ﺮ ﭼﻮن ‪ N ′‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫‪ .aba−۱ ∈ N ′‬ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ b−۱ ∈ N ′‬و ﻟﺬا ‪ .aba−۱ b−۱ ∈ N ′‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫}‪ .aba−۱ b−۱ ∈ N ∩ N ′ = {e‬ﯾﻌﻨ ‪ aba−۱ b−۱ = e‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ‬
‫‪.ab = ba‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٧.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ‪H‬‬
‫دارﯾﻢ ‪.N H = HN‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .hn ∈ HN‬ﭼﻮن ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪.nH = Hn‬‬
‫اﻣﺎ ‪ hn ∈ Hn = nH‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ hn = nh′‬ﮐﻪ ‪ .h′ ∈ H‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪.hn ∈ N H‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ .HN ⊆ N H‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ دارﯾﻢ ‪ N H ⊆ HN‬و ﻟﺬا ‪.HN = N H‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٨.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪.(|N |, [G : N ]) = ۱‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ G‬ﮐﻪ | ‪ o(x) | |N‬دارﯾﻢ ‪.x ∈ N‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ x ∈ G‬ﮐﻪ | ‪ o(x) | |N‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای راﺣﺘ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪[G : N ] = n‬‬
‫و ‪ .|N |= m‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٠.٢.١‬دارﯾﻢ ‪ rm + sn = ۱‬ﮐﻪ ‪ .r, s ∈ Z‬ﭼﻮن ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﮔﺮوه ‪ G/N‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا از ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۴.٧.٢‬دارﯾﻢ ‪ .(xN )n = N‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‬
‫)‪ m = to(x‬ﭘﺲ ‪ .xm = e‬اﮐﻨﻮن دارﯾﻢ‬

‫‪xN = (xN )۱ = (xN )rm+sn = (xN )rm (xN )sn = (xm N )r ((xN )n )s = N N = N‬‬
‫و ﭼﻮن ‪ e ∈ N‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪.x ∈ N‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ N‬دارد‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٩.٨.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ‪ G‬ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣۵.۴.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ xN x−۱‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫| ‪ .|N |= |xN x−۱‬ﻟﺬا از ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪ N = xN x−۱‬و از ﻗﻀﯿﻪ ‪ N ،١٢.٨.٢‬اﺳﺖ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ﺳﺮه ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G = N۱ ∪ ... ∪ Nk‬ﮐﻪ ‪ Ni  G‬و }‪ .Ni ∩ Nj = {e‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪.x, y ∈ G‬‬
‫اﮔﺮ ‪ x ∈ Ni‬و ‪ y ∈ Nj‬ﮐﻪ ‪ i ̸= j‬آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣۶.٨.٢‬ﭼﻮن }‪ Ni ∩ Nj = {e‬دارﯾﻢ‬
‫‪ .xy = yx‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x, y ∈ Ni‬ﭼﻮن ‪ Ni‬ﺳﺮه اﺳﺖ و ‪ ،G = N۱ ∪ ... ∪ Nk‬ﺣﺘﻤﺎ اﻧﺪﯾﺲ‬
‫‪ i ̸= j‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ }‪ .Nj ̸= {e‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .e ̸= z ∈ Nj‬ﺣﺎل ‪ .xz ̸∈ Ni‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪xz ∈ Ni‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ Ni‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ z = x−۱ xz ∈ Ni‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ z ∈ Ni ∩ Nj‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ ﺑﺎﯾﺪ ‪ zy = yz‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ .y(xz) = (xz)y‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‬
‫‪yxz = y(xz) = (xz)y = xzy = xyz.‬‬
‫ﺿﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ ‪ xy = yx‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﯾ‬

‫ﮔﺮوه دوری‪ ،‬دوری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.٨.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .G =< a‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ادﻋﺎ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ > ‪ .G/N =< aN‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .< aN >⊆ G/N‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪xN ∈ G/N‬‬
‫ﮐﻪ ‪ .x ∈ G‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ x = am‬ﮐﻪ ‪ .m ∈ Z‬ﭘﺲ دارﯾﻢ‬
‫‪xN = am N = aN‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪{z... aN} = (aN ) .‬‬
‫‪| aN‬‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫ﭘﺲ > ‪ xN ∈< aN‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ > ‪.G/N =< aN‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫ﮔﺮوه و ‪ .N ≤ H ≤ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H  G‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٢.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫‪ H/N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ G/N‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H  G‬و ‪ .h′ N, hN ∈ H/N‬دارﯾﻢ ‪ h′ N h−۱ N = h′ h−۱ N‬و ﻟﺬا ﭼﻮن‬
‫‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪ h′ h−۱ ∈ H‬و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H/N‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G/N‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻗﺖ‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ eN = N ∈ H/N‬و ﻧﺎﺗﻬ ﺑﻮدن ‪ H/N‬ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.gN ∈ G/N‬‬
‫ﭼﻮن ‪ H‬در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .ghg −۱ ∈ H‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪(gN )(hN )(gN )−۱ = (gN )(hN )(g −۱ N ) = (ghg −۱ )N ∈ H/N‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ H/N‬در ‪ G/N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H/N‬در ‪ G/N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ و ‪ .h ∈ H‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،g ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض دارﯾﻢ‬

‫‪(gN )(hN )(gN )−۱ = (gN )(hN )(g −۱ N ) = (ghg −۱ )N ∈ H/N‬‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ghg −۱ ∈ H‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ H‬در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٣.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎﻟ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ }‪ N ∩ G′ = {e‬آﻧﮕﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪ .N ⊆ Z(G‬ﺳﭙﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ‪.Z(G/N ) = Z(G)/N‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ N‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ y ∈ G‬دارﯾﻢ ‪ .xyx−۱ y −۱ ∈ G′‬ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .x−۱ ∈ N‬از ﻃﺮﻓ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .yx−۱ y −۱ ∈ N‬دوﺑﺎره ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .xyx−۱ y −۱ ∈ N‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪ xyx−۱ y −۱ = e‬و ﺑﺎﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ‬
‫‪ .xy = yx‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ x ∈ Z(G‬و ﮐﺎر ﻗﺴﻤﺖ اول ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .z ∈ Z(G‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ‬
‫‪gN zN = gzN = zgN = zN gN‬‬
‫و ﻟﺬا ) ‪ .Z(G)/N ⊆ Z(G/N‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .zN ∈ Z(G/N‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪g ∈ G‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ .gN zN = zN gN‬ﻟﺬا ‪ gzN = zgN‬و ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ ‪.g −۱ z −۱ gzN = N‬‬
‫ﭼﻮن ‪ e ∈ N‬ﭘﺲ ‪ .g −۱ z −۱ gz ∈ N‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .g −۱ z −۱ gz ∈ G′‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .g −۱ z −۱ gz = e‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ gz = zg‬و ﻟﺬا )‪ .z ∈ Z(G‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ zN ∈ Z(G)/N‬و‬
‫‪.Z(G/N ) ⊆ Z(G)/N‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۴.٨.٢‬اﮔﺮ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ G‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪x۲ ∈ N‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل و ‪ G/N‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ y ∈ N‬و ‪ .g ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪gyg −۱ = gy gy y −۱ g −۱ g −۱ = (gy)۲ y −۱ (y −۱ )۲ .‬‬

‫ﭼﻮن ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .y −۱ ∈ N‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ (gy)۲ ∈ N‬و ‪ .(g −۱ )۲ ∈ N‬ﻟﺬا دارﯾﻢ‬
‫‪ .gyg −۱ ∈ N‬ﯾﻌﻨ ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه ‪ gN ∈ G/N‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ و دارﯾﻢ ‪ .(gN )۲ = (gN )(gN ) = g ۲ N = N‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶١.٢.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮوه‬
‫‪ G/N‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٨٩‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۵.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .|N |= ۲‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫)‪ .N ⊆ Z(G‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪N ⊆ G′‬؟ اﮔﺮ ‪ G‬دﻗﯿﻘﺎ ﯾ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ x‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫‪ ٢‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.x ∈ Z(G‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .N = {e, y‬ﭼﻮن ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.gyg −۱ ∈ N‬‬
‫ﭘﺲ ‪ gyg −۱ = e‬ﯾﺎ ‪ .gyg −۱ = y‬اﮔﺮ ‪ gyg −۱ = e‬آﻧﮕﺎه ‪ y = e‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ gyg −۱ = y‬و ﻟﺬا ‪ gy = yg‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ )‪ .y ∈ Z(G‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪.N ⊆ Z(G‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .N = G = Z۲‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ }‪ G′ = {e‬و ‪.N ̸⊆ G′‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ ‪ .|< x > |= ۲‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٩.٨.٢‬ﺑﺎﯾﺪ > ‪< x‬‬
‫ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ اول دارﯾﻢ )‪.x ∈< x >⊆ Z(G‬‬

‫ﮔﺮوه و ‪ .H, K ≤ G‬اﮔﺮ )‪ K ≤ NG (H‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۶.٨.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ KH‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن )‪ K ≤ NG (H‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ k ∈ K‬دارﯾﻢ ‪ kHk −۱ = H‬و ﻟﺬا ‪ .kH = Hk‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ KH = HK‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٩.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ KH‬زﯾﺮﮔﺮوه )‪ NG (H‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ .H ⊆ KH‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ H‬در )‪ NG (H‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ ،‬ﭘﺲ ‪ H‬در ‪ KH‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬
 ‫ﻗﻀﺎﯾﺎی ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ‬ ‫‪٩.٢‬‬
‫اﮐﻨﻮن آﻣﺎده ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ را اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺪف اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﻣ ﺗﻮان اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓ ﮐﺮد ﺑﺎ ﮐﻤ ﺑﺮﺧ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺧﺎص ﯾ ﮔﺮوه ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ ﯾ ﮔﺮوﻫ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﯾﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗ از آن دارﯾﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮوه ﺑﻬﺮه ﻣ ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ دو ﮔﺮوه )‪ (G, .‬و )∗ ‪ (H,‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪ f : G −→ H‬را ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ )ﻫﻤﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﮔﺮوﻫ ( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪x, y ∈ G‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ )‪.f (x.y) = f (x) ∗ f (y‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫̄‪f : (Z, +) −→ (Z۲ , +), f (x) = x‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ Z‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪f (x + y) = x + y = x̄ + ȳ = f (x) + f (y).‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : (R+ , .) −→ (R, +), f (x) = ln x‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ R+‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪f (x.y) = ln(x.y) = ln x + ln y = f (x) + f (y).‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : (Z۲ , +) −→ (Z, +), f (x̄) = x‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺻﻼ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﯾ‬

‫̄‪۱̄ = ۳‬‬ ‫‪̸⇒ ۱ = f (۱̄) = f (۳̄) = ۳.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : (Z, +) −→ (Z, +), f (x) = ۲x + ۱‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ Z‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪f (x + y) = ۲(x + y) + ۱ = ۲x + ۲y + ۱ ̸= ۲x + ۱ + ۲y + ۱ = f (x) + f (y).‬‬

‫‪٩١‬‬
 ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۶.٩.٢‬از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ وﻗﺘ ﮔﺮوﻫ را ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ آن ﺑﺮای راﺣﺘ‬
‫ﺧﻮدداری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﺟﺪﯾﺪی را ﻣﻌﺮﻓ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺜﻼ دﯾ ﺮ ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫)‪ (Z, +‬و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ Z‬و ﯾﺎ ﻣﺜﻼ دﯾ ﺮ ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ (GLn (R), .‬و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ GLn (R‬و اﻟ آﺧﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﯾ ﺮ ∗ و ‪ ،.‬وﻗﺘ ‪ f‬را اﺛﺮ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ و اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ در داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ﯾﺎ در ﺑﺮد ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ !‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .٧.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪f : G −→ H, f (x) = eH‬‬
‫ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ) ‪ .f (xx′ ) = eH = eH eH = f (x)f (x′‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٨.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﭘﻮﺷﺎ )اﭘﯽﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﮔﺮوﻫ ( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪f‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬
‫‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﯾ ﺑﻪﯾ )ﻣﻨﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﮔﺮوﻫ ( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﭘﻮﺷﺎ و‬
‫∼ ‪.G‬‬ ‫ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ f‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ )اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﮔﺮوﻫ ( ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪= H‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫̄‪f : Z −→ Z۲ , f (x) = x‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪f : Z −→ R, f (x) = ۲x‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫‪f : (R+ , .) −→ (R, +), f (x) = ln x‬‬
‫∼ )‪.(R+ , .‬‬
‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪= (R, +) ،‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬ﯾ‬
‫‪π : G −→ G/N, π(x) = xN.‬‬
‫‪ π‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ π(x) = xN ،x ∈ G‬ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( اﺳﺖ‬
‫و ﻟﺬا در ‪ G/N‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ x = x′‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ xN = x′ N‬و ﻟﺬا ) ‪ .π(x) = π(x′‬ﺑﻪ‬
‫روﺷﻨ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ π‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ π‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ‬
‫ﮐﻤ ﮔﺰاره ‪ ١٢.٨.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪π(xx′ ) = xx′ N = (xx′ )N = xN x′ N = π(x)π(x′ ).‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﭘﻮﺷﺎ ‪ π‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻃﺒﯿﻌ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫( ‪f : (M۲ (R), +) −→ (R , +), f‬‬
‫‪۴‬‬
‫)‪) = (a, b, c, d‬‬
‫‪c d‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫(‬ ‫)‪) ( ′ ′‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪a + a′ b + b′‬‬
‫(‪f‬‬ ‫(‪+ ′ ′ ) = f‬‬ ‫=)‬
‫‪c d‬‬ ‫‪c d‬‬ ‫‪c + c′ d + d′‬‬
‫= ) ‪(a + a′ , b + b′ , c + c′ , d + d′ ) = (a, b, c, d) + (a′ , b′ , c′ , d′‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫)‪( ′ ′‬‬
‫‪a b‬‬ ‫‪a b‬‬
‫(‪f‬‬ ‫‪) + f ( ′ ′ ).‬‬
‫‪c d‬‬ ‫‪c d‬‬

‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ‬ ‫ﭘﻮﺷﺎ و ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ‪ f‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫∼ )‪.(M۲ (R), +‬‬
‫اﺳﺖ‪= (R۴ , +) ،‬‬
‫∼ ‪ .K۴‬زﯾﺮا ‪ f : K۴ −→ Z۲ × Z۲‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۴.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪= Z۲ × Z۲‬‬
‫ﮔﺮوﻫ ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‬

‫‪f (e) = (۰̄, ۰̄), f (a) = (۱̄, ۰̄), f (b) = (۰̄, ۱̄), f (c) = (۱̄, ۱̄).‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۵.٩.٢‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﯾ ﺑﻪﯾ ‪ f : G −→ H‬ﺑﻌﻀﺎ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﯿﻢ و آن را ﺑﺎ‬
‫‪ G ,→ H‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻣ ﺬاری ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ ﮐﻪ در اداﻣﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪i : H −→ G‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ i(x) = x‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﯾ ﺑﻪﯾ )ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه( اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ‬
‫ﺷﻤﻮل ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٧.٩.٢‬ﯾ ﻣﺰﯾﺖ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ اﺛﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫روی ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎی داﻣﻨﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ اﺛﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ را روی ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻮﻟﺪ ﮔﺮوه ‪ Z‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f (۱) = k‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﻮدن ‪f‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪f (n) = f (۱‬‬
‫|‬ ‫‪+‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪{z‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪۱‬‬
‫}‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫‪nf‬‬ ‫)‪(۱‬‬ ‫=‬ ‫‪nk.‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.٩.٢‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ ،f : G −→ G‬درونرﯾﺨﺘ )اﻧﺪوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ( روی ﮔﺮوه ‪G‬‬

‫ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬درونرﯾﺨﺘ ﮐﻪ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﺧﻮدرﯾﺨﺘ )اﺗﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ idG : G −→ G‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ idG (x) = x‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻫﻤﺎﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪٩٣‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ f : Z −→ Z‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = ۵x‬ﯾ درونرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ روی ‪Z‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘ ‪ f : Z −→ Z‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = ۴x‬ﯾ درونرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ دﯾ ﺮ روی ‪ Z‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ f : R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = ۵x‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺘ ‪ f : R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = ۱۲ x‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ دﯾ ﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٢٢.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ‬
‫زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪.f (eG ) = eH‬‬
‫)ب( ‪.f (x−۱ ) = (f (x))−۱‬‬
‫)ج( ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬دارﯾﻢ ))‪.f (x ) = (f (x‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( دارﯾﻢ ﮐﻪ ) ‪ .f (eG ) = f (eG eG ) = f (eG )f (eG‬ﻃﺮﻓﯿﻦ را در ‪ (f (eG ))−۱‬ﺿﺮب‬

‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﭼﻮن در ﮔﺮوه ‪ H‬اﯾﻦ ﺿﺮب ﺻﻮرت ﻣ ﮔﯿﺮد ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪eH = (f (eG ))−۱ f (eG ) = (f (eG ))−۱ f (eG )f (eG ) = eH f (eG ) = f (eG ).‬‬

‫)ب( ﻃﺒﻖ )اﻟﻒ( دارﯾﻢ ) ‪ .eH = f (eG ) = f (xx−۱ ) = f (x)f (x−۱‬ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ را در‬
‫‪ (f (x))−۱‬ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﻟﺬا ‪.f (x−۱ ) = (f (x))−۱‬‬
‫)ج( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ دارﯾﻢ‬

‫‪f (xn ) = f (x‬‬

‫)‪| x{z... x}) = f| (x) f (x‬‬ ‫‪... f (x) = (f (x))n .‬‬
‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬ ‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫اﮔﺮ ‪ n‬ﻣﻨﻔ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ −n‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ )ب( و ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ دارﯾﻢ‬

‫‪f (xn ) = f ((x−۱ )−n ) = f (x‬‬‫‪−۱ −۱‬‬ ‫‪−۱‬‬

‫= )} ‪| x {z ... x‬‬
‫‪−n‬ﺗﺎ‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫‪f (x‬‬ ‫‪) f (x‬‬ ‫‪) ... f (x‬‬ ‫‪) = (f (x‬‬ ‫‪))−n = (f (x)−۱ )−n = (f (x))n .‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪−n‬ﺗﺎ‬

‫اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢٣.٩.٢‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( وارون ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ f : G −→ H‬و ‪ g : H −→ K‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪gf : G −→ K‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﺑﻮدن ﮔﺮوهﻫﺎ ﯾ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩۴‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﭼﻮن ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٨.١.١‬وارون دارد و وارون ‪ f‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ f −۱ : H −→ G‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻌ ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫‪ f −۱‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .u, v ∈ H‬ﭼﻮن ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ اﻋﻀﺎی ‪ x, y ∈ G‬وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = u‬و ‪ .f (y) = v‬ﭼﻮن ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ .f (xy) = f (x)f (y) = uv‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ‪ f‬دارﯾﻢ‬

‫‪f −۱ (uv) = xy = f −۱ (u)f −۱ (v).‬‬

‫)ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ x, y ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪gf (xy) = g(f (xy)) = g(f (x)f (y)) = g(f (x)) g(f (y)) = gf (x) gf (y).‬‬

‫)ج( ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎ ﺧﻮدش ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ﺑﺎ ﮐﻤ ‪ idG : G −→ G‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻘﺎرﻧ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( و ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.١.١‬ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫ﺗﻌﺪی را ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫از ﻓﺼﻞ اول ﯾﺎدآوری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ‬

‫}‪Im(f ) = {f (x) | x ∈ X‬‬

‫ﺑﺮد ﺗﺎﺑﻊ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢۴.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬و ‪ H‬دو ﮔﺮوه و ‪ f : G −→ H‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪.Im(f ) ≤ H‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ K ≤ G‬آﻧﮕﺎه }‪ f (K) = {f (k) | k ∈ K‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ K  G‬آﻧﮕﺎه ) ‪ .f (K)  Im(f‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪.f (K)  H‬‬
‫)د( اﮔﺮ ‪ L ≤ H‬آﻧﮕﺎه }‪ f −۱ (L) = {x ∈ G | f (x) ∈ L‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ه( اﮔﺮ ‪ L  H‬آﻧﮕﺎه )‪ f −۱ (L‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (eG ) = eH‬و ﻟﺬا ) ‪ .eH ∈ Im(f‬ﭘﺲ ) ‪ Im(f‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .u, v ∈ Im(f‬ﻟﺬا ‪ x, y ∈ G‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = u‬و ‪ .f (y) = v‬ﻃﺒﻖ‬
‫ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ‪ v −۱ = (f (y))−۱ = f (y −۱ ) ،‬و ﻟﺬا‬

‫‪uv −۱ = f (x)f (y −۱ ) = f (xy −۱ ) ∈ Im(f ).‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.Im(f ) ≤ H‬‬

‫)ب( ﭼﻮن ‪ ،eG ∈ K‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (eG ) = eH‬و ﻟﺬا )‪ .eH ∈ f (K‬ﭘﺲ )‪ f (K‬ﻧﺎﺗﻬ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .u, v ∈ f (K‬ﻟﺬا ‪ x, y ∈ K‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = u‬و ‪.f (y) = v‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ‪ v −۱ = (f (y))−۱ = f (y −۱ ) ،‬و ﻟﺬا ﭼﻮن ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪xy −۱ ∈ K‬‬
‫و‬
‫‪uv −۱ = f (x)f (y −۱ ) = f (xy −۱ ) ∈ f (K).‬‬

‫‪٩۵‬‬
 ‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.f (K) ≤ H‬‬
‫)ج( زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن )‪ f (K‬در )ب( ﺑﺮرﺳ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .h ∈ Im(f‬ﭘﺲ ‪ z ∈ G‬وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ‪ f (z) = h‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ) ‪ .h−۱ = f (z −۱‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .u ∈ f (K‬ﭘﺲ‬
‫‪ x ∈ K‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .f (x) = u‬ﭼﻮن ‪ K‬در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ ‪ zxz −۱ ∈ K‬و ﻟﺬا‬

‫‪huz −۱ = f (z)f (x)f (z −۱ ) = f (zxz −۱ ) ∈ f (K).‬‬

‫ﭘﺲ )‪ f (K‬در ) ‪ Im(f‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﭼﻮن ‪.Im(f ) = H‬‬
‫)د( واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ eH ∈ L‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (eG ) = eH‬و ﻟﺬا )‪ .eG ∈ f −۱ (L‬ﭘﺲ‬
‫)‪ f −۱ (L‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .x, y ∈ f −۱ (L‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ u, v ∈ L‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪f (x) = u‬‬
‫و ‪ .f (y) = v‬از زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن ‪ L‬در ‪ H‬و ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ دارﯾﻢ ‪ .f (y −۱ ) = v −۱ ∈ L‬ﭘﺲ‬

‫‪f (xy −۱ ) = f (x)f (y −۱ ) = uv −۱ ∈ L‬‬

‫و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ )‪ .xy −۱ ∈ f −۱ (L‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵.۴.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.f −۱ (L) ≤ G‬‬
‫)ه( زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن )‪ f −۱ (L‬در )د( ﺑﺮرﺳ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ g ∈ G‬و )‪ .x ∈ f −۱ (L‬ﭘﺲ‬
‫‪ f (x) ∈ L‬و ﭼﻮن ‪ L‬در ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ f (g)f (x)(f (g))−۱ ∈ L‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪f (gxg −۱ ) = f (g)f (x)f (g −۱ ) = f (g)f (x)(f (g))−۱ ∈ L.‬‬

‫ﭘﺲ )‪.gxg −۱ ∈ f −۱ (L‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺰوﻣ ﻧﺪارد ﮐﻪ ) ‪Im(f‬‬
‫در ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدهﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه } ‪ N =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶‬و ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫ﺷﻤﻮل ‪ i : N −→ S۳‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .Im(i) = N‬اﻣﺎ ‪ N‬در ‪ S۳‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.σ۲ σ۶ σ۲−۱ ̸∈ N‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢۶.٩.٢‬ﺑﺮای ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪f : G −→ H‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﻪ ) ‪ Im(f‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ f‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ب( } ‪ f ({eH }) = {x ∈ G | f (x) = eH‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ f‬ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪Ker(f‬‬
‫‪−۱‬‬

‫آن را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ )} ‪.(Ker(f ) = {x ∈ G | f (x) = eH‬‬

‫)ج( اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ H‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٧.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : (R, +) −→ (R \ {۰}, .), f (x) = ex‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ .Im(f ) = R+‬اﻣﺎ‬ ‫ﯾ‬

‫‪Ker(f ) = {x ∈ R | f (x) = ۱} = {x ∈ R | ex = ۱} = {۰}.‬‬

‫ﺑﻮدن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ و ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ وﺟﻮد‬ ‫دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ! ارﺗﺒﺎط ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﻦ ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٩۶‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٨.٩.٢‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫̄‪f : Z −→ Z۳ , f (x) = x‬‬
‫ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ Im(f ) = Z۳‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ Z۳‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪Z‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫‪Ker(f ) = {x ∈ Z | f (x) = ۰̄} = {x ∈ Z | x̄ = ۰̄} = ۳Z.‬‬

‫دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﻧﯿﺴﺖ! ارﺗﺒﺎط ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﻦ ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ و ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ)ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ اﻻن ﺣﺪس زده ﺑﺎﺷﯿﺪ!(‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٩.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ )ه( ﮔﺰاره‬
‫ﺑﺎﻻ‪ Ker(f ) = f −۱ ({eH }) ،‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ‪ G‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا } ‪ {eH‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ‪H‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٣٠.٩.٢‬ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ N‬از ﮔﺮوه ‪ G‬ﻫﺴﺘﻪ ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻃﺒﯿﻌ‬

‫‪π : G −→ G/N, π(x) = xN‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫‪Ker(π) = {x ∈ G | π(x) = N } = {x ∈ G | xN = N } = N‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٣١.٩.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ N‬از ﮔﺮوه ‪ G/N ،G‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻃﺒﯿﻌ‬

‫‪π : G −→ G/N, π(x) = xN‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ‬
‫آن ﺑﺮرﺳ ﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺰاره را ﺑﺮای ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻌ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ !‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪f‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٣٢.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ‬
‫ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ } ‪.Ker(f ) = {eG‬‬

‫‪٩٧‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ (⇐) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .x ∈ Ker(f‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .f (x) = eH‬اﻣﺎ ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪f (eG ) = eH‬‬
‫)ﭼﺮا؟( و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ) ‪ .f (x) = f (eG‬ﭼﻮن ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪.x = eG ،‬‬
‫)⇒( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ f (x) = f (y‬ﮐﻪ ‪ .x, y ∈ G‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ‬

‫‪eH = f (x)(f (y))−۱ = f (x)f (y −۱ ) = f (xy −۱ ).‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا } ‪ .xy −۱ ∈ Ker(f ) = {eG‬ﭘﺲ ‪ xy −۱ = eG‬و ﻟﺬا ‪ .x = y‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫در اوﻟﯿﻦ اﻗﺪام ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﺮوهﻫﺎی دوری را ردهﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ردهﺑﻨﺪی ﯾﻌﻨ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑ ﻮﯾﯿﻢ ﯾ ﮔﺮوه دﻟﺨﻮاه ﺑﺎ ﯾ ﺳﺮی ﺧﻮاص‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ آن را از ﻗﺒﻞ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ و در‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﮔﺮوه )‪ M۲ (R‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﻓﻘﻂ دوﺗﺎ ﮔﺮوه دوری‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ آﻧﻬﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ )ﺗﻤﺮﯾﻨﺎﺗ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﮔﺮوه دوری ﺣﻞ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﺪﯾﻬ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ ‪.(,,,‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣٣.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ دوری ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ G‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ G‬ﺑﺎ ‪ Z‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ G‬ﺑﺎ ‪ Zn‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ .G =< a >= {ak | k ∈ Z‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪f : Z −→ G, f (m) = am .‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دارﯾﻢ‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫) ‪f (m + m′ ) = am+m = am am = f (m)f (m′‬‬

‫ﭘﺲ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ ‪ f‬ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .m ∈ Ker(f‬ﻟﺬا‬
‫‪ ،f (m) = eG‬ﯾﻌﻨ ‪ .am = eG‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬و ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ |G|≤ m‬ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر ﺑﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ m = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ }‪ Ker(f ) = {۰‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫∼ ‪.G‬‬
‫‪ f ،٣٢.٩.٢‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ f‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ و ‪= Z‬‬
‫)ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ |G|= n‬و } ‪ .G =< a >= {e, a, a۲ , ..., an−۱‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪f : Zn −→ G, f (m̄) = am .‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ f‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ̄‪ m‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .am ∈ G‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ .m̄ = m̄′‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ n | m − m′‬و ﻟﺬا ‪ m − m′ = nt‬ﮐﻪ ‪ .t ∈ Z‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪′‬‬
‫‪f (m̄′ ) = am = am−nt = am a−nt = am = f (m̄).‬‬

‫ﭘﺲ ‪ f‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دارﯾﻢ‬

‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫) ‪f (m̄ + m̄′ ) = f (m + m′ ) = am+m = am am = f (m̄)f (m̄′‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫ﭘﺲ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ ‪ f‬ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .m̄ ∈ Ker(f‬ﻟﺬا‬
‫‪ ،f (m̄) = eG‬ﯾﻌﻨ ‪ .am = eG‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٨.۶.٢‬و ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.o(a) = n | m‬‬
‫ﭘﺲ ‪ m = tn‬ﮐﻪ ‪ t ∈ Z‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .m̄ = ۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ }̄‪ Ker(f ) = {۰‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪،٣٢.٩.٢‬‬
‫∼ ‪.G‬‬
‫‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ f‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ و ‪= Zn‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٣۴.٩.٢‬ﻫﺮ دو ﮔﺮوه دوری ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾ ﺴﺎن )ﻣﺘﻨﺎﻫ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ( ﯾ ﺮﯾﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٣.٩.٢‬و ﮔﺰاره ‪ ٢٣.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ج( ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻗ ﻧﻤ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن اوﻟﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮ ﮐﺎرﺑﺮد اﺳﺖ را ﺑﯿﺎن و اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣۵.٩.٢‬ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫∼ ) ‪ .G/Ker(f‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ ) ‪= Im(f‬‬
‫∼ ) ‪.G/Ker(f‬‬ ‫‪=H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ ) ‪ Ker(f‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ G‬اﺳﺖ و ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ‬
‫) ‪ G/Ker(f‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪φ : G/Ker(f ) −→ Im(f ), φ(xKer(f )) = f (x).‬‬

‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ φ‬در ﺑﺎﻻ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ) ‪ xKer(f ) ∈ G/Ker(f‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دارﯾﻢ ) ‪ .φ(xKer(f )) = f (x) ∈ Im(f‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ) ‪ xKer(f ) = yKer(f‬آﻧﮕﺎه‬
‫) ‪ y −۱ xKer(f ) = Ker(f‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ .y −۱ x ∈ Ker(f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.f (y −۱ x) = eH‬‬
‫ﭼﻮن ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .(f (y))−۱ f (x) = eH‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ f (x) = f (y‬و ﻟﺬا‬
‫)) ‪.φ(xKer(f )) = φ(yKer(f‬‬
‫‪ φ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‬

‫= )‪φ(xKer(f ) yKer(f )) = φ(xyKer(f )) = f (xy‬‬

‫‪f (x)f (y) = φ(xKer(f )) φ(yKer(f )).‬‬

‫‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ) ‪ u ∈ Im(f‬آﻧﮕﺎه ‪ f (x) = u‬ﮐﻪ ‪ .x ∈ G‬ﻟﺬا )‪.φ(xKer(f )) = f (x‬‬
‫‪ φ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ xKer(f ) ∈ Ker(φ‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ ‪ .φ(xKer(f )) = eH ∈ Im(f ) ≤ H‬ﯾﻌﻨ ‪ f (x) = eH‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ) ‪.x ∈ Ker(f‬‬
‫ﻟﺬا ) ‪ .xKer(f ) = Ker(f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ }) ‪ Ker(φ) = {Ker(f‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪φ‬‬
‫∼ ) ‪.G/Ker(f‬‬‫ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ φ‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ و ) ‪= Im(f‬‬
‫∼‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ Im(f ) = H‬و ﻟﺬا ‪.G/Ker(f ) = H‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۶.٩.٢‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ f : Z −→ Z۵‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ̄‪ f (x) = x‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬
‫∼ ‪ .Z/۵Z‬ﺑﺎ‬
‫‪ Ker(f ) = ۵Z‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ ‪= Z۵‬‬
‫∼ ‪.Z/nZ‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﮑﻨﯿ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n ∈ N‬دارﯾﻢ ‪= Zn‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٧.٩.٢‬اﮔﺮ ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ N‬از ﮔﺮوه ‪ G‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ }‪ G/N = {e‬آﻧﮕﺎه ‪.G = N‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪.G/{e} = G‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣٨.٩.٢‬ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ N, H ≤ G ،‬و‬
‫∼ ‪.HN/N‬‬ ‫∼ ‪ .N H/N‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ) ‪= H/(H∩N‬‬ ‫‪ .N G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ ) ‪= H/(H∩N‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٣.٨.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( و )د( دارﯾﻢ ‪ H ∩ N  H‬و‬
‫‪ .N  HN‬ﻟﺬا ﮔﺮوهﻫﺎی ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ) ‪ H/(H ∩ N‬و ‪ N H/N‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻗﺮار‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫‪φ : H −→ N H/N, φ(x) = xN.‬‬
‫‪ φ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ H ⊆ N H‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ xN ،x ∈ H ⊆ HN/N‬ﯾ‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( ‪ N H‬در ‪ N‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ x = x′‬آﻧﮕﺎه ‪ xN = x′ N‬و ﻟﺬا ) ‪.φ(x) = φ(x′‬‬
‫‪ φ‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‬

‫‪φ(xy) = xyN = (xN ) (yN ) = φ(x)φ(y).‬‬

‫‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ uN ∈ N H/N‬آﻧﮕﺎه ‪ u = nh‬ﮐﻪ ‪ n ∈ N‬و ‪ .h ∈ H‬ﻃﺒﻖ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن‬
‫‪ N‬دارﯾﻢ ‪ nN = N‬و ﻟﺬا )‪.uN = hnN = hN = φ(h‬‬
‫اﻣﺎ‬

‫= } ‪Ker(φ) = {x ∈ H | φ(x) = N } = {x ∈ H | xN = N‬‬

‫‪{x ∈ H | x ∈ N } = H ∩ N.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ‬

‫∼ )‪H/(H ∩ N ) = H/Ker(φ‬‬
‫‪= Im(φ) = N H/N.‬‬

‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٣.٨.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ج( دارﯾﻢ ‪ ،N H = HN‬اﮐﻨﻮن ﻗﺴﻤﺖ اول را ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺒﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٩.٩.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ ۴Z‬و ‪ ۶Z‬از ‪ Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ٣٨.٩.٢‬دارﯾﻢ )ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﺮﻣﺎﻟﻨﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ(‬

‫∼ ‪۴Z/(۴Z ∩ ۶Z) = ۴Z/۱۲Z‬‬

‫‪= (۴Z + ۶Z)/۶Z = ۲Z/۶Z.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠ ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .m, n ∈ N‬اﮔﺮ ‪ d‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺸﺘﺮک ‪ n ،m‬و ‪ c‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮک ‪ n ،m‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٨.٩.٢‬دارﯾﻢ‬

‫∼ ‪mZ/cZ‬‬
‫‪= dZ/nZ.‬‬

‫زﯾﺮا ‪ cZ = mZ ∩ nZ‬و ‪.dZ = mZ + nZ‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .N, H  G‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪،‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴٠.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٨.٩.٢‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و دارﯾﻢ‬

‫∼ ‪N H/N‬‬
‫) ‪= H/(H ∩ N‬‬ ‫∼ ‪N H/H‬‬
‫) ‪= N/(H ∩ N‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴١.٩.٢‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﻌﻀﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻟﻮزی ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ H, N  G ،‬و‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .۴٢.٩.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫‪ .N ≤ H‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ‬

‫∼ ) ‪(G/N )/(H/N‬‬
‫‪= G/H.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ N  H‬و ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ H/N‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ H/N ،۴٢.٨.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ G/N‬اﺳﺖ و ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ) ‪ (G/N )/(H/N‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫‪φ : G/N −→ G/H, φ(xN ) = xH.‬‬
‫‪ φ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ xH ،x ∈ G‬ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( ‪ G‬در‬
‫‪ H‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ xN = x′ N‬آﻧﮕﺎه ‪ (x′ )−۱ xN = N‬و ﻟﺬا ‪ .(x′ )−۱ x ∈ N‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ (x′ )−۱ x ∈ H‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .(x′ )−۱ xH = H‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ xH = x′ H‬و ) ‪.φ(xN ) = φ(x′ N‬‬
‫‪ φ‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‬

‫‪φ(xN yN ) = φ(xyN ) = xyH = xH yH = φ(xN )φ(yN ).‬‬

‫ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫= }‪Ker(φ) = {xN ∈ G/N | φ(xN ) = H} = {xN ∈ G/N | xH = H‬‬

‫‪{xN ∈ G/N | x ∈ H} = H/N.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ‬

‫∼ )‪(G/N )/(H/N ) = (G/N )/Ker(φ‬‬

‫‪= Im(φ) = G/H.‬‬

‫‪١٠١‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٣.٩.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ ۴Z‬و ‪ ۸Z‬از ‪ Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ۴٢.٩.٢‬دارﯾﻢ )ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﺮﻣﺎﻟﻨﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ(‬

‫∼ )‪(Z/۸Z)/(۴Z/۸Z‬‬
‫∼ ‪= Z/۴Z‬‬
‫‪= Z۴ .‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴۴.٩.٢‬ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﻌﻀﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪ )ﺑﺮﺧ‬
‫در اﯾﺮان اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﻪ دور در دور و ﻧﺰدﯾ در ﻧﺰدﯾ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ! ﭼﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدهﺳﺎزی‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻋﺪد ﮔﻮﯾﺎ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺑﯿﺎن ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﻢ زﯾﺮ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ‪ .۴۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ K ≤ G‬و ‪ Ker(f ) ⊆ K‬آﻧﮕﺎه ))‪.K = f −۱ (f (K‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ L ≤ H‬و ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ))‪.L = f (f −۱ (L‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﺑﺮای ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ f‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ))‪ ،K ⊆ f −۱ (f (K‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮای ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ! ﺣﺎل‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ))‪ .x ∈ f −۱ (f (K‬ﭘﺲ )‪ f (x) ∈ f (K‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮای ‪ k ∈ K‬دارﯾﻢ = )‪f (x‬‬
‫)‪ .f (k‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﺳﺘﻔﺎده از وﯾﮋﮔ ﻫﺎی ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ‪ .f (k −۱ x) = eH‬ﻟﺬا‬
‫‪ .k −۱ x ∈ Ker(f ) ⊆ K‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ‪ K‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .x ∈ K‬ﭘﺲ‬
‫‪ f −۱ (f (K)) ⊆ K‬و ﻟﺬا ))‪.K = f −۱ (f (K‬‬
‫)ب( ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﺑﺎ ﮐﻤ ﻋﻀﻮ ﮔﯿﺮی اﺳﺖ )اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ را ﺣﺘﻤﺎ در ﻣﺒﺎﻧ رﯾﺎﺿ دﯾﺪهاﯾﺪ(‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .۴۶.٩.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﺮای ﮔﺮوه( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﭘﻮﺷﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ) ‪ Ker(f‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی‬
‫‪ H‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ‪ G‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ) ‪ Ker(f‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﺎﻧﻮاده زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ‪ H‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫}‪A = {K ≤ G | Ker(f ) ⊆ K‬‬ ‫}‪B = {L | L ≤ H‬‬

‫و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪θ : A −→ B, θ(K) = f (K).‬‬
‫‪ θ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،K ≤ G‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢۴.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( دارﯾﻢ ‪f (K) ≤ H‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .θ(K) = f (K) ∈ B‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ K۱ = K۲‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﻢ‬
‫) ‪ f (K۱ ) = f (K۲‬و ﻟﺬا ) ‪.θ(K۱ ) = θ(K۲‬‬
‫‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .L ∈ B‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢۴.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )د(‪ f (L) ،‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪−۱‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴۵.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( دارﯾﻢ‬

‫‪θ(f −۱ (L)) = f (f −۱ (L)) = L.‬‬

‫‪١٠٢‬‬
‫‪ θ‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ θ(K۱ ) = θ(K۲‬ﯾﻌﻨ ) ‪ f (K۱ ) = f (K۲‬آﻧﮕﺎه‬
‫)) ‪ .f −۱ (f (K۱ )) = f −۱ (f (K۲‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴۵.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( ﺑﺎﯾﺪ ‪ K۱ = K۲‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ روش ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ از ﻗﺴﻤﺖ )ج( و )ه( ﮔﺰاره ‪٢۴.٩.٢‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻟﻢ ‪ ۴۵.٩.٢‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل‪ ،‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮕﺎه ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ زﻣﺎﻧ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴٧.٩.٢‬اﮔﺮ ‪ f : G −→ H‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ H‬را ﺑﺎ ) ‪ Im(f‬ﻋﻮض ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴٨.٩.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ را ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎی ﻗﻀﯿﻪ ﭼﻬﺎرم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ و ﯾﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺸﺒ ﻪ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .۴٩.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎﻟ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ L‬از ‪G/N‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ K‬از ‪ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .L = K/N‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ‪ K  G‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬
‫‪.K/N  G/N‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻃﺒﯿﻌ‬

‫‪π : G −→ G/N, π(x) = xN‬‬

‫ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ و ‪ .Ker(π) = N‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،۴۶.٩.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ G/N‬در ﺗﻨﺎﻇﺮ‬
‫ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی از ‪ G‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ N‬ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗ دﯾ ﺮ اﮔﺮ ‪ L‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ‪ G/N‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه زﯾﺮﮔﺮوﻫ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ K‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ N‬از ‪ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .L = π(K) = K/N‬اﮔﺮ ‪K ′‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ‪ N‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ L = π(K ′ ) = K ′ /N‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ‪ .K = K ′‬زﯾﺮا ﻣﺜﻼ ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ K‬ﭘﺲ ‪ yN ∈ K/N = K ′ /N‬و ﻟﺬا ‪ yN = y ′ N‬ﮐﻪ ‪ .y ′ ∈ K ′‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ y −۱ y ′ N = N‬ﯾﻌﻨ ‪ .y −۱ y ′ ∈ N ⊆ K ′‬اﻣﺎ ‪ K ′‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺿﺮب از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ در ‪y ′‬‬
‫دارﯾﻢ ‪ y −۱ ∈ K ′‬و ﻟﺬا ‪ .y ∈ K ′‬ﭘﺲ ‪ .K ⊆ K ′‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ K ′ ⊆ K‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.K = K ′‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ و از ﻗﺴﻤﺖ دوم ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۶.٩.٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﺷﻮد )ﺑﺮای اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۴٢.٨.٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﻫﺎی روی ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ G‬اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺮوه ‪ G‬دارﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اداﻣﻪ ﮐﻤ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺷﺮوع ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .۵٠.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ | ‪Aut(G) = {f : G −→ G‬‬ ‫‪ f }.‬ﯾ‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ f og‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ f g‬و ﺑﻪ‬ ‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ Aut(G‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ ﯾ‬
‫ﺟﺎی ‪ f f‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ f ۲‬و اﻟ آﺧﺮ(‪.‬‬

‫‪١٠٣‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢۵.١.١‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.١.١‬و ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٨.١.١‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﻤ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ idG : G −→ G‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵١.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ G = Z۳‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دو ﺧﻮدرﯾﺨﺘ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬‫‪idG : G −→ G‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪f : G −→ G‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫̄‪ f (۰̄) = ۰‬‬
‫̄‪idG (۰̄) = ۰‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫̄‪idG (۱̄) = ۱‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫̄‪f (۱̄) = ۲‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫̄‪idG (۲̄) = ۲‬‬ ‫̄‪f (۲̄) = ۱‬‬

‫ﻟﺬا } ‪.Aut(G) = {idG , f‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵٢.٩.٢‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ )‪ Aut(Z‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ‪ Z‬دارای دو ﻣﻮﻟﺪ ‪ ۱‬و ‪ −۱‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻌﻼ ﻣﻮﻟﺪ ‪ ۱‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ f‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ‪ ۱‬را ﺑﻪ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺤ ﻏﯿﺮ از ‪ ۱‬و ‪ −۱‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ k‬ﻧﻈﯿﺮ ﮐﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﭘﻮﺷﺎ ﻧﻤ ﺷﻮد و ‪ Im(f ) = kZ‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻟﺬا ﺧﻮدرﯾﺨﺘ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ f (۱‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ۱‬ﯾﺎ ‪ −۱‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f (۱) = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ‪ idZ‬را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣ آورﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f (۱) = −۱‬آﻧﮕﺎه ‪ f (x) = −x‬را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آورﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮای ﻣﻮاد‬
‫‪ −۱‬ﻧﯿﺮ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ Aut(Z‬ﻓﻘﻂ دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ idZ‬و ‪ f (x) = −x‬را دارد‪.‬‬

‫∼ ) ‪.Aut(Sn‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۵٣.٩.٢‬از ﻣﺎ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪ n ̸= ۲, ۶‬ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪= Sn‬‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x ∈ G‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .۵۴.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫‪fx : G −→ G, fx (y) = xyx−۱ .‬‬

‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ fx‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫) ‪fx (yy ′ ) = xyy ′ x−۱ = xyx−۱ xy ′ x−۱ = fx (y)fx (y ′‬‬

‫و ﻟﺬا ‪ fx‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ )درونرﯾﺨﺘ ( اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ) ‪ y ∈ Ker(fx‬آﻧﮕﺎه ‪ e = fx (y) = xyx−۱‬و‬

‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .y = e‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ fx‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ y ∈ G‬دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫‪fx (x−۱ yx) = x x−۱ yx x−۱ = y.‬‬

‫ﺧﻮدرﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای اﻋﻀﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪G‬‬ ‫ﭘﺲ ‪ fx‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ ‪ fx‬ﯾ‬
‫ﻣﺜﻞ ‪ ،x‬ﻣ ﺗﻮان ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮﻋ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬

‫‪fx−۱ : G −→ G, fx−۱ (y) = x−۱ yx.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ fe = idG‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﻫﺎی‪ ،‬ﺧﻮدرﯾﺨﺘ داﺧﻠ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١٠۴‬‬
 ‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .۵۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫ﺧﻮدرﯾﺨﺘ داﺧﻠ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ ‪Inn(G) = {fx : G −→ G | x ∈ G,‬‬ ‫‪ fx }.‬ﯾ‬

‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪.Inn(G)  Aut(G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﭼﻮن ‪ e ∈ G‬ﭘﺲ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ fe = idG ∈ Inn(G‬و ﻟﺬا )‪ Inn(G‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .fx , fy ∈ Inn(G‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .(fy )−۱ = fy−۱‬زﯾﺮا ‪.fy fy−۱ = fy−۱ fy = fe‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ z ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪fx fy−۱ (z) = fx (y −۱ zy) = xy −۱ zyx−۱ = fxy−۱ (z).‬‬

‫ﻟﺬا )‪ fx fy−۱ ∈ Inn(G‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ Inn(G) ،۵.۴.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه )‪ Aut(G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .f ∈ Aut(G‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ z ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫= ) ‪f fx f −۱ (z) = f (fx (f −۱ (z))) = f (xf −۱ (z)x−۱‬‬

‫)‪f (x) f (f −۱ (z)) f −۱ (x) = f (x) z f −۱ (x)ff (x) (z) ∈ Inn(G‬‬

‫و ﻟﺬا )‪ Inn(G‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل )‪ Aut(G‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۵۶.٩.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ }‪.Inn(G) = {e‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫∼ )‪.G/Z(G‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۵٧.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪= Inn(G‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪θ : G −→ Inn(G), θ(x) = fx .‬‬
‫‪ θ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،x ∈ G‬دارﯾﻢ )‪ .fx ∈ Inn(G‬و اﮔﺮ ‪ x = x′‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪ fx = fx′‬ﯾﻌﻨ ) ‪.θ(x) = θ(x′‬‬
‫‪ θ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ z ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫= ‪θ(xy)(z) = fxy (z) = xyz(xy)−۱ = xyzy −۱ x−۱‬‬

‫‪fx (yzy −۱ ) = fx fy (z) = θ(x)θ(y)(h).‬‬
‫ﭘﺲ )‪ .θ(xy) = θ(x)θ(y‬ﭘﻮﺷﺎﯾﯽ ‪ θ‬واﺿﺢ اﺳﺖ و دارﯾﻢ‬

‫= } ‪Ker(θ) = {x ∈ G | θ(x) = fe } = {x ∈ G | fx = fe‬‬

‫)‪{x ∈ G | fx (z) = fe (z‬‬ ‫‪∀z ∈ G} = {x ∈ G | xzx−۱ = z‬‬ ‫= }‪∀z ∈ G‬‬
‫‪{x ∈ G | xz = zx‬‬ ‫)‪∀z ∈ G} = Z(G‬‬

‫∼ )‪.G/Z(G‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪= Inn(G) ،٣۵.٩.٢‬‬

‫‪١٠۵‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵٨.٩.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ }‪) Z(S۳ ) = {e‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٨.۴.٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵٧.٩.٢‬دارﯾﻢ‬
‫∼ ) ‪.Inn(S۳‬‬
‫∼ ) ‪= S۳ /Z(S۳‬‬
‫‪= S۳‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﺎﻟﺐ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .۵٩.٩.٢‬اﮔﺮ )‪ Inn(G‬ﮔﺮوﻫ دوری ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵٧.٩.٢‬و ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ )‪ G/Z(G‬دوری ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢۶.٨.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪G‬‬
‫آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۶٠.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ .H ≤ G‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪NG (H)/CG (H‬‬
‫ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوﻫ از )‪ Aut(H‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫|)‪.|NG (H)/CG (H)| | |Aut(H‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٣۴.٨.٢‬ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ )‪ NG (H)/CG (H‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻗﺮار‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪θ : NG (H) −→ Aut(H), θ(x) = fx‬‬ ‫) ‪(fx : H −→ H, fx (h) = xhx−۱‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ θ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ h ∈ H‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪θ(xy)(h) = fxy (h) = xyh(xy)−۱ = xyhy −۱ x−۱ = fx fy (h) = θ(x)θ(y)(h).‬‬

‫ﻟﺬا )‪ .θ(xy) = θ(x)θ(y‬ﯾﻌﻨ ‪ θ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫= } ‪Ker(θ) = {x ∈ NG (H) | θ(x) = fe } = {x ∈ NG (H) | fx = fe‬‬

‫)‪{x ∈ NG (H) | fx (z) = fe (z‬‬ ‫= }‪∀z ∈ H‬‬
‫‪{x ∈ NG (H) | xzx−۱ = z‬‬ ‫= }‪∀z ∈ H‬‬
‫‪{x ∈ NG (H) | xz = zx‬‬ ‫‪∀z ∈ H} = CG (H).‬‬

‫∼ )‪ .NG (H)/CG (H‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ‬‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪= Im(θ) ،٣۵.٩.٢‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ ٢۴.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ(‪ Im(θ) ≤ Aut(H) ،‬و ﺣ ﻢ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﺑﺪﯾﻬ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬اﺳﺖ و دارﯾﻢ |)‪.|NG (H)/CG (H)|= |Im(θ)| | |Aut(H‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در ﻣﻮرد ﮔﺮوه ﺳﺎده ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۶١.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ M‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫‪ M ̸= G‬و از ‪ M ≤ H ≤ G‬ﺑﺘﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ M = H‬ﯾﺎ ‪) G = H‬ﯾﻌﻨ ﻫﯿﭻ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوﻫ ﺑﯿﻦ ‪ M‬و ‪ G‬ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪١٠۶‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶٢.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ K۴‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل دارد و ﻟﺬا زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻟﺰوﻣﺎ ﯾ ﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫}‪M۱ = {e, a‬‬ ‫}‪M۱ = {e, b‬‬ ‫}‪M۳ = {e, c‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶٣.٩.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ nZ‬از ‪ Z‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ n‬ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪nZ‬‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ وﻟ ‪ n‬اول ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ n = km‬ﮐﻪ ‪ k ̸= ۱‬و ‪ .m ̸= ۱‬ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دارﯾﻢ ‪ nZ ⪇ kZ ⪇ Z‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر ﺑﺎ ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ .nZ ̸= Z‬ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ nZ ≤ mZ ≤ Z‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪ n ∈ mZ‬و ﻟﺬا ‪ .n = mt‬اﻣﺎ ‪ n‬اول اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ m = ۱‬ﯾﺎ ‪ .t = ۱‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ mZ = Z‬ﯾﺎ‬
‫‪.nZ = mZ‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶۴.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ Q۸‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ زﯾﺮﮔﺮوه }‪{−۱, ۱, i, −i‬‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬وﻟ زﯾﺮﮔﺮوه }‪ {−۱, ۱‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ M‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آن‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ n‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ M‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪M ≤ H ≤ G‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ |‪ |H| | |G‬و |‪ .|M | | |H‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔ ﻣ ﺗﻮان‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ‪ M = H‬ﯾﺎ ‪ .H = G‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ زﯾﺮﮔﺮوﻫ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻟ ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﮔﺮوه ‪ Z۱۰۰‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی اﯾﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﻧﻤﻮداری ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ دارﻧﺪ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮری ﮐﻪ از ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ زﯾﺮﮔﺮوه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ̄‪ ۲‬ﯾﻌﻨ ‪ ۲Z۱۰۰‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۵٠‬دارد‬
‫ﯾﻌﻨ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ ،١٠٠‬از اﯾﻦ رو ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ̄‪ ۵‬ﯾﻌﻨ‬
‫‪ ۵Z۱۰۰‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢٠‬دارد و ‪ ٢٠‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ ١٠٠‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻫﯿﭻ زﯾﺮﮔﺮوﻫ‬
‫ﺑﯿﻦ ‪ ۵Z۱۰۰‬و ‪ Z۱۰۰‬وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ ۵Z۱۰۰‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ زﯾﺮﮔﺮوه دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺘﻤﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶۶.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ Q‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ‪،‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ M‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﯾﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ M‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ xy ∈ Q \ M‬و ‪ .۰ ̸= ab ∈ M‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪) a ∈ M‬ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺣﺎل ﻋﻨﺼﺮ‬
‫‪a‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪ay‬‬
‫‪x‬‬ ‫=‬
‫‪y‬‬
‫‪bx‬‬

‫ﻧﺎﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ .ay ̸= ۰‬ﻋﻨﺼﺮ‬

‫‪ay‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪ay ۲‬‬
‫‪x‬‬ ‫=‬
‫‪y‬‬
‫‪x‬‬
‫آﻧﮕﺎه‬ ‫‪x‬‬
‫‪ay ۲‬‬
‫< ‪∈ M+‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ > ‪ . ayx۲ ̸∈ M + < xy‬ﭼﻮن اﮔﺮ >‬
‫‪ ayx۲ = m + k xy‬ﮐﻪ ‪ m ∈ M‬و ‪ .k ∈ Z‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪x = may ۲ + kaxy ∈ M‬‬

‫ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ دارﯾﻢ‬

‫‪x‬‬
‫‪M ⪇ M + < >⪇ Q‬‬
‫‪y‬‬
‫و ﻟﺬا ‪ M‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪی ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ آن را در ﮔﻮﺷﻪ ذﻫﻨﺘﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ!‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶٧.٩.٢‬ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ Q/Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧ‬
‫از ﻋﺪد ‪ ٢‬اﺳﺖ را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ و آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ∞‪ Z۲‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ ۳۴ + Z‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۲۲‬دارد و در‬
‫∞‪ Z۲‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ∞‪ Z۲‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ و زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻧﺪارد )ﻣ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ!(‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻋﺪد اول ‪ p‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ و ﮔﺮوه ∞‪ Zp‬را ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻟﺤﻈﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺸﺶ ﺑﻪ ﮔﺮوه ‪‐p‬ﺷﺒﻪ دوری ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ اﻣﺎ رﯾﺎﺿﯿﺪانﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ و اﻣﺮوزی‬
‫ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﭘﺮوﻓﺮ ‪ ۶‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۶٨.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ M‬ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ‪ M ̸= G‬و از ‪ M ≤ H  G‬ﺑﺘﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ M = H‬ﯾﺎ ‪) G = H‬ﯾﻌﻨ ﻫﯿﭻ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎﻟ ﺑﯿﻦ ‪ M‬و ‪ G‬ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶٩.٩.٢‬ﭼﻮن در ﻫﺮ ﮔﺮوه آﺑﻠ ‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﺮﻣﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل‪ ،‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧٠.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ Q۸‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ زﯾﺮﮔﺮوه }‪ {−۱, ۱, i, −i‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺪﯾﺲ اﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺮاﺑﺮ دو اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪۶‬‬
‫‪prufer‬‬

‫‪١٠٨‬‬
 ‫زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻟﺰوﻣﺎ ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧١.٩.٢‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه } ‪ N =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از ‪ S۳‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.σ۲ σ۶ σ۲−۱ ̸∈ N‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧٢.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ G‬را ﺳﺎده ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل آن }‪ {e‬و ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧٣.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ Z۲‬ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد اول ‪ ،p‬ﮔﺮوه ‪ Zp‬ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫‪ p‬ﻋﺪد اول اﺳﺖ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻏﯿﺮ از ﺧﻮدش و ‪ ١‬ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٣.٧.٢‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ‬
‫ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨ اﺻﻼ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧۴.٩.٢‬ﮔﺮوه ‪ K۴‬ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﯾ روش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه ﺳﺎده را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﺪ و ارﺗﺒﺎط آن را ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٧۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﻧﺮﻣﺎل ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ G/N‬ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (⇐) .‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ،۴٩.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ K/N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ G/N‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ K‬ﺷﺎﻣﻞ ‪N‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ۴٩.٩.٢‬دارﯾﻢ ‪ K‬در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪K = N‬‬
‫ﯾﺎ ‪ .K = G‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ G/N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)⇒( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .N ≤ K  G‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ۴٩.٩.٢‬دارﯾﻢ ‪ .K/N  G/N‬اﻣﺎ ‪ G/N‬ﮔﺮوه‬
‫ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ K/N‬ﺑﺮاﺑﺮ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨ ‪ K = N‬ﯾﺎ ‪ K = G‬و ﻟﺬا ‪ N‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٧۶.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬و ‪ N ′‬دو زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ N ∩ N ′‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل از ‪ N‬و ‪ N ′‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣٨.٩.٢‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و دارﯾﻢ‬

‫∼ ) ‪N/(N ∩ N ′‬‬
‫‪= N N ′ /N ′ .‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ N N ′ ،١۴.٨.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٣.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪.N ′  N N ′‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .N N N ′ G‬اﻣﺎ ‪ N‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ N = N N ′‬و ﯾﺎ ‪ .N = G‬اﮔﺮ ‪N = N N ′‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ N ′ ⊆ N‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر ﺑﺎ ﺗﻤﺎﯾﺰ ‪ N‬و ‪ N ′‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ G = N N ′‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ G/N = N N ′ /N ،٧۵.٩.٢‬ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ N/(N ∩ N ′‬ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ N ∩ N ′ ،٧۵.٩.٢‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل از ‪ N‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ N ∩ N ′‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل از ‪ N ′‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻨﻄﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﺳﺎده ﭼﯿﺰی ﻧﺪارد! اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻮاﺿﻊ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨ ﮐﻨﯿﺪ! اﺳﻤﺶ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ! ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎن‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﺳﺎده ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوهﻫﺎی ﺳﺎده ﻣﺘﻨﺎﻫ‬
‫ﭼﻄﻮر؟! ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑ ﻮﯾﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺳﺎده ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼش رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎﻧ‬
‫ﺑﺰرگ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺎﻟﻮا‪ ،‬آﺑﻞ‪ ،‬ﮐﯿﻠ ‪ ،‬ﺳﯿﻠﻮ‪ ،‬ﻓﺮﺑﻨﯿﻮس‪ ،‬ﺑﺮﻧﺴﺎﯾﺪ‪ ،‬دﯾ ﺴﻮن‪ ،‬ﻫﺎل‪ ،‬ﺑﺮاﺋﻮر‪ ،‬زاﺳﻦﻫﺎوس‪ ،‬ﻓﯿﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن‪ ،‬ﮔﺮوﻧﺸﺘﺎﯾﻦ‪ ،‬آزﺑﺎﮐﺮ و ﮔﻮﻧﺘﯿﺮ )از رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎﻧ ﮐﻪ اﺳﻢ ﺑﺮده ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮزش ﻣ ﻃﻠﺒﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪادﺗﺎن‬
‫زﯾﺎد اﺳﺖ ‪ (,‬ردهﺑﻨﺪی ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻼش اﯾﻦ رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎن از ‪ ١٨٣٢‬ﻣﯿﻼدی آﻏﺎز و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫دﻗﯿﻖ و ﮐﺎﻣﻞ در ﺳﺎل ‪ ٢٠١٢‬ﻣﯿﻼدی ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﯿﺶ ﺻﺪ ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ رﯾﺎﺿ در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﭼﺎپ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﻃﻮﻻﻧ ﺗﺮﯾﻦ اﺛﺒﺎت رﯾﺎﺿ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺟﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫دادن اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﯿﺸﺘﺮ از ‪ ١٠٠٠٠‬ﺻﻔﺤﻪ اﺛﺒﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ از ﻫﻤﻪ راﺣﺘﺘﺮ ﮔﺮوه‬
‫ﺳﺎده ﻣﺘﻨﺎﻫ آﺑﻠ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ آن را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ردهﺑﻨﺪی ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫∼ ‪.G‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ G .٧٧.٩.٢‬ﯾ ﮔﺮوه ﺳﺎده آﺑﻠ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻋﺪد اول ‪ p‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪= Zp‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (⇐) .‬ﭼﻮن ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه آن ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.e ̸= a ∈ G‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه > ‪ < a‬ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ > ‪ ،G =< a‬ﯾﻌﻨ ‪ G‬ﮔﺮوه دوری اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫∼ ‪ G‬آﻧﮕﺎه ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ! زﯾﺮا ‪ Z‬ﺑﯿﺸﻤﺎر‬
‫∼ ‪ G‬ﮐﻪ ‪ .n ∈ N‬اﮔﺮ ‪= Z‬‬ ‫∼ ‪ G‬ﯾﺎ ‪= Zn‬‬ ‫‪ ٣٣.٩.٢‬دارﯾﻢ ‪= Z‬‬
‫∼‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ kZ‬دارد‪ .‬ﭘﺲ ‪ G = Zn‬ﮐﻪ ‪ .n ∈ N‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ n‬اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬اول ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ n = tl‬ﮐﻪ ‪ .t, l > ۱‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت > ̄‪ tZn =< t‬زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ n‬ﻋﺪد اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫)⇒( در ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﺷﺮح داده ﺷﺪ ﮐﻪ ‪ Zp‬ﮔﺮوه ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ ‪ G‬ﮐﻪ ﺳﺎده اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٧٨.٩.٢‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﺜﺎﻟ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد از ﯾ‬
‫اﻣﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ دارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧٩.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ f : G −→ G‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫‪ f (x) = x−۱‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫)‪f (xy) = (xy)−۱ = y −۱ x−۱ = x−۱ y −۱ = f (x)f (y‬‬

‫و ﻟﺬا ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ x, y ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪y −۱ x−۱ = f (y)f (x) = f (yx) = (yx)−۱ = x−۱ y −۱‬‬

‫و ﻟﺬا از ‪ y −۱ x−۱ = x−۱ y −۱‬ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪.xy = yx‬‬

‫‪١١٠‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٠.٩.٢‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ f : Q۸ −→ Z۲‬را ﺿﺎﺑﻄﻪ ̄‪ f (i) = ۰‬و ̄‪ f (j) = ۱‬را‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ k = ij‬و ﻟﺬا ̄‪.f (k) = f (ij) = f (i) + f (j) = ۰̄ + ۱̄ = ۱‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ̄‪ .f (۱) = ۰‬زﯾﺮا ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ را ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻣ ﻧﮕﺎرد‪ .‬دارﯾﻢ‬
‫̄‪ .f (−۱) = −f (۱) = ۰‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ̄‪ .f (−i) = f ((−۱)i) = f (−۱) + f (i) = ۰‬ﭘﺲ‬

‫}‪Ker(f ) = {x ∈ Q۸ | f (x) = ۰̄} = {۱, −۱, i, −i‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨١.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ از ‪ S۳‬ﺑﻪ ‪ Z۳‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : S۳ −→ Z۳‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪،‬‬
‫∼ ) ‪ .S۳ /Ker(f‬اﻣﺎ ‪ Z۳‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺳﺎده اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( و ﻟﺬا‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ ) ‪= Im(f‬‬
‫ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی آن ﻧﺮﻣﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ) ‪ .Im(f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ }̄‪ Im(f ) = {۰‬ﯾﺎ ‪.Im(f ) = Z۳‬‬
‫اﮔﺮ }̄‪ Im(f ) = {۰‬آﻧﮕﺎه ‪ Ker(f ) = S۳‬و ﺑﺎﯾﺪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪Im(f ) = Z۳‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ S۳‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ۶‬اﺳﺖ و ‪ ،|Z۳ |= ۳‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ |Ker(f )|= ۲‬ﺑﺎﺷﺪ )ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬ﭘﺲ‬
‫) ‪ Ker(f‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬اﺳﺖ و ﻟﺬا از ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۵.٧.٢‬دوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬ﭼﻨﯿﻦ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ S۳‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﯾﺮﮔﺮوه } ‪ N =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶‬ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.σ۲ σ۶ σ۲−۱ ̸∈ N‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٢.٩.٢‬ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ۶‬را ردهﺑﻨﺪی ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ۶‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ |G|= ۱‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ }‪.G = {e‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ١‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ G‬اﻋﺪاد اول ‪ ٣ ،٢‬و ‪ ۵‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮔﺮوه ﺣﺘﻤﺎ ﺳﺎده اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( و ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶٣.٢.٢‬آﺑﻠ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٧٧.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪G‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ Z۳ ،Z۲‬و ‪ Z۵‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ |G|= ۴‬ﯾﻌﻨ }‪ G = {e, a, b, c‬ﮐﻪ ‪ e‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل از ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۴.٧.٢‬دو ﺣﺎﻟﺖ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﯾ ﻋﻨﺼﺮ از ﺑﯿﻦ ‪ b ،a‬و ‪ c‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۴‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ G ،١٨.۶.٢‬دوری از‬
‫∼ ‪.G‬‬‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۴‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٣.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪= Z۴‬‬
‫)ب( ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ b ،a‬و ‪ c‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ ab = e‬آﻧﮕﺎه ‪ b = a‬و ﻟﺬا‬
‫‪−۱‬‬

‫‪ a = b‬و اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ab = a‬اﻧﮕﺎه ‪ b = e‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ab = b‬آﻧﮕﺎه ‪a = e‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .ab = c‬ﺑﺎ روﻧﺪی ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ bc = a‬و ‪ .ac = b‬اﯾﻦ ﮐﺪام ﮔﺮوه‬
‫∼ ‪.K۴‬‬‫اﺳﺖ؟ واﺿﺢ اﺳﺖ ‪ K۴‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﻼل ﻣﺘﻦ درس ﻫﻢ ﮐﻪ دﯾﺪهاﯾﺪ‪= Z۲ × Z۲ ،‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٣.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x ∈ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ )‪ .o(f (x)) | o(x‬اﮔﺮ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺗﺴﺎوی ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ o(x) = n‬و ‪ .o(f (x)) = m‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ xn = e‬و ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ‬
‫اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ eH = f (eG ) = f (xn ) = (f (x))n‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.m|n‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﭼﻮن ) ‪ ،eH = (f (x))m = f (xm‬ﭘﺲ ) ‪ .xm ∈ Ker(f‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ ٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .xm = eG‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٧.۶.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ .n|m‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ m = n‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬
 ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ از ﮔﺮوه ‪ S۳‬ﺑﻪ ﮔﺮوه دوری ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨۴.٩.٢‬ﯾ‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﯾ ﮔﺮوه دوری ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٣.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ Z‬ﯾﺎ ‪ Zn‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .n ∈ N‬اﮔﺮ ‪f : S۳ −→ Z‬‬
‫ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ) ‪ Im(f‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ از ‪ Z‬اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ‪Z‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ }‪ .Im(f ) = {۰‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : S۳ −→ Zn‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .n ∈ N‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول‬
‫∼ ) ‪ .S۳ /Ker(f‬اﮔﺮ }‪ Ker(f ) = {e‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪S۳‬‬ ‫ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ ) ‪= Im(f‬‬
‫ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Ker(f ) = S۳‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ S۳‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ۶‬اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٣.٧.٢‬ﻓﻘﻂ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی‬
‫) ‪ ker(f‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬و ‪ ٣‬ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ Ker(f‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا از ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ ٢۵.٧.٢‬دوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬ﭼﻨﯿﻦ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ S۳‬ﻧﺮﻣﺎل ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﯾﺮﮔﺮوه } ‪ N =< σ۶ >= {σ۱ , σ۶‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.σ۲ σ۶ σ۲−۱ ̸∈ N‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ Ker(f‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا از ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ٢۵.٧.٢‬دوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪Ker(f ) =< σ۲ >= {σ۱ , σ۲ , σ۳ }.‬‬
‫ﺣﺎل ﮐﺎﻓ ﮔﺮوه دوری ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬از ‪ Z۲‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ اﻋﻀﺎی ) ‪ Ker(f‬را ﺑﻪ ̄‪ ۰‬ﺑﻨﮕﺎرﯾﻢ و‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه اﻋﻀﺎ ‪ S۳‬را ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ̄‪ ۱‬ﺑﻨﮕﺎرﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨۵.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪xn = eG‬‬
‫اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ .(f (x))n = eH‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮای ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .xn = eG‬دارﯾﻢ ‪ .eH = f (eG ) = f (xn ) = (f (x))n‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ‪ .(f (x))n = eH‬ﭘﺲ ‪ .f (xn ) = eH‬اﻣﺎ ‪ f (eG ) = eH‬و ﭼﻮن ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪.xn = eG‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ،٧.٣.٢‬دارﯾﻢ‬
‫‪N =< σ۲ >= {σ۱ , σ۲ , σ۳ }.‬‬
‫ﺣﺎل ﮐﺎﻓ ﮔﺮوه ‪ Z۲‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ اﻋﻀﺎی ‪ N‬را ﺑﻪ ̄‪ ۰‬ﺑﻨﮕﺎرﯾﻢ و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه اﻋﻀﺎ ‪ S۳‬را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻀﻮ ̄‪ ۱‬ﺑﻨﮕﺎرﯾﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .σ۲۳ = σ۱‬اﻣﺎ ‪ σ۲‬ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ̄‪ ۰‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪١‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨۶.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Dn‬ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٣٢.۶.٢‬دارﯾﻢ‬

‫‪Dn = {e, σ, ..., σ n−۱ , τ, στ, σ ۲ τ, ..., σ n−۱ τ }.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪f : Dn −→ Z۲‬‬ ‫‪f (e) = f (σ i ) = ۰̄, f (τ ) = f (σ i τ ) = ۱̄.‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫‪١١٢‬‬
 ‫∼ ‪= S۳‬‬
‫∼ ) ‪) Aut(S۳‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮوﻫ را ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٧.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ) ‪= Inn(S۳‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺎد آورﯾﺪ ﮐﻪ }‪) Z(S۳ ) = {e‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .(٣٨.۴.٢‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۵٧.٩.٢‬دارﯾﻢ‬
‫∼ ) ‪ .S۳ /Z(S۳‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : S۳ −→ S۳‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ‬ ‫∼ ‪= S۳‬‬‫) ‪= Inn(S۳‬‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ٧.٣.٢‬و ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٨۵.٩.٢‬ﭼﻮن ‪ σ۲‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٣‬دارد‪ ،‬ﭘﺲ ‪ f‬ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﻪ ‪ σ۲‬ﯾﺎ ‪ σ۳‬ﺑﻨﮕﺎرد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ‪ σ۴‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬دارد‪ ،‬ﭘﺲ ‪ f‬ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﻪ ‪ σ۴‬و ﯾﺎ ‪ σ۵‬و ﯾﺎ ‪ σ۶‬ﺑﻨﮕﺎرد‪ .‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪ σ۲‬و ‪ σ۴‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی ‪ S۳‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺿﺮب ‪ ۲ × ۳ = ۶‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ‪ f‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ) ‪ Inn(S۳ ) ⊆ Aut(S۳‬و ‪ ،|Inn(S۳ )|= ۶‬ﭘﺲ ) ‪.Aut(S۳ ) = Inn(S۳‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٨.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ φ) |Aut(Zn )|= φ(n‬ﺗﺎﺑﻊ اوﯾﻠﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : Zn −→ Zn‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ > ̄‪ .Zn =< ۱‬ﭘﺲ ﮐﺎﻓ‬
‫اﺳﺖ اﺛﺮ ‪ f‬را روی ̄‪ ۱‬ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻞ ‪ f‬ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ̄‪ .f (۱) = t‬ﭼﻮن ̄‪ ۱‬ﻣﻮﻟﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ̄‪ t‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ،٨۵.٩.٢‬ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .o(t̄) = n‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪٢٩.۶.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ .(n, t) = ۱‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ (n, t) = d ̸= ۱‬آﻧﮕﺎه ‪ o(t̄) = nd‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ ۵٩.٢.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ .t̄ ∈ U (Zn‬ﺣﺎل ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪θ : Aut(Zn ) −→ U (Zn ), θ(f ) = f (۱̄).‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﻓ ‪ θ‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ θ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫̄‪g(۱̄)=t‬‬
‫= )̄‪θ(f g) = f g(۱̄) = f (g(۱̄)) = f (t‬‬
‫‪f (|۱̄ + ۱̄ +‬‬
‫= )̄‪{z ... + ۱̄}) = tf (۱̄) = g(۱̄)f (۱‬‬
‫‪t‬ﺗﺎ‬
‫‪f (۱̄)g(۱̄) = θ(f )θ(g).‬‬

‫‪ θ‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ )‪ f ∈ Ker(θ‬آﻧﮕﺎه ̄‪ θ(f ) = ۱‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ̄‪ .f (۱̄) = ۱‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ m̄ ∈ Zn‬دارﯾﻢ‬

‫̄‪m̄ = m.۱̄ = mf (۱̄) = f (۱̄) + ... + f (۱̄) = f (۱‬‬

‫‪| + ۱̄ +‬‬
‫)̄‪{z ... + ۱̄}) = f (m‬‬
‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬ ‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫ﯾﻌﻨ ‪ .f = idZn‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ θ‬ﯾ ﯾﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ) ‪ m̄ ∈ U (Zn‬آﻧﮕﺎه ‪ (m, n) = ۱‬و ﻃﺒﻖ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ در اول اﺷﺎره ﺷﺪ‪m̄ ،‬‬
‫ﻣﻮﻟﺪ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ‬

‫̄‪f : Zn −→ Zn , f (۱̄) = m‬‬

‫∼ ) ‪ Aut(Zn‬و ﻣ داﻧﯿﻢ )‪.|U (Zn )|= φ(n‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﯾ ﯿﺮﯾﻢ و ̄‪ .θ(f ) = m‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) ‪= U (Zn‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٩.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫∼ ‪ G‬آﻧﮕﺎه )‪.Aut(G) = Aut(H‬‬
‫∼‬ ‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪= H‬‬
‫)ب( ) ‪ Aut(K۴‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫∼ )‪ Aut(G‬آﻧﮕﺎه ﻟﺰوﻣ ﻧﺪارد ﮐﻪ ‪= H‬‬
‫∼ ‪.G‬‬ ‫)ج( ﺳﭙﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ )‪= Aut(H‬‬

‫‪١١٣‬‬
‫ﺣﻞ‪) .‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : G −→ H‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﯿﻦ ‪ G‬و ‪ H‬را ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪−۱‬‬
‫‪θ : Aut(G) −→ Aut(H), θ(g) = f gf .‬‬
‫ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﻓ ‪ θ‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ θ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪θ(gg ′ ) = f gg ′ f −۱ = f gf −۱ f g ′ f −۱ = θ(g)θ(g ′ ).‬‬

‫‪ θ‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ )‪ g ∈ Ker(θ‬آﻧﮕﺎه ‪ θ(f ) = idH‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .f gf −۱ = idH‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﺎ ﺿﺮبﻫﺎی )در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ( ﻣﻨﺎﺳﺐ دارﯾﻢ ‪ .f = idG‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪٣٢.٩.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ θ‬ﯾ ﯾﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ )‪ h ∈ Aut(H‬آﻧﮕﺎه )‪ f hf ∈ Aut(G‬و ‪ .θ(f hf ) = h‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬

‫∼ )‪.Aut(G‬‬ ‫)‪= Aut(H‬‬

‫)ب( ﻫﺮ ﻫﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ را ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﻣ ﻧﮕﺎرد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ) ‪f ∈ Aut(K۴‬‬
‫ﮐﺎﻓ اﺳﺖ اﺛﺮ ‪ f‬را روی ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ،a‬و ‪ c‬از ‪ K۴‬ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ و ﭘﻮﺷﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ! ﭘﺲ ‪ f‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﯾ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ روی ﺳﻪ ﺷ ‪ b ،a‬و ‪ c‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ‪ .f (e) = e‬ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی ‪ ۶‬ﺗﺎ اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه ‪ S۳‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺷ ﻞ ﻇﺎﻫﺮی ﻋﻨﺎﺻﺮ آن‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و ‪ f (e) = e‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺣﺘﻤﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٧٠.١٢.٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬
‫∼ ) ‪ .Aut(S۳‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح دارﯾﻢ‬ ‫∼ ‪= S۳‬‬ ‫)ج( در ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺎﻻ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ) ‪= Aut(K۴‬‬
‫∼ ‪.S۳‬‬‫‪̸ = K۴‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن‬ ‫ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ ﯾ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩٠.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬دوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ M‬ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a ∈ G \ M‬اﮐﻨﻮن ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫> ‪ .G =< a‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .G ̸=< a‬ﭼﻮن ‪ G‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﯾﺎ ﺧﻮدش ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ ﯾ در ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻗﺮار‬
‫ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ > ‪ < a‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل در ‪ G‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ < a >= M‬ﯾﺎ ‪ < a >⊆ M‬ﮐﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﺷﺮط ‪ a ∈ G \ M‬را ﻧﻘﺾ ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ادﻋﺎ اﺛﺒﺎت ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩١.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ‪ M‬از ﮔﺮوه ‪ ،G‬ﯾﺎ ‪ M‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ > ‪.g ∈< M, gM g −۱‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ .M ≤ NG (M ) ≤ G‬ﭼﻮن ‪ M‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ = ‪M‬‬

‫) ‪ NG (M‬ﯾﺎ ‪ .NG (M ) = G‬اﮔﺮ ‪ NG (M ) = G‬آﻧﮕﺎه ‪ M‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ NG (M ) = M‬و ‪ .g ∈ G‬اﮔﺮ ‪ gM g −۱ ̸= M‬آﻧﮕﺎه ‪ .M ⪇< M, gM g −۱ >≤ G‬ﭼﻮن ‪M‬‬
‫ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ > ‪ G =< M, gM g −۱‬و ﻟﺬا > ‪ .g ∈< M, gM g −۱‬اﮔﺮ ‪M = gM g −۱‬‬
‫آﻧﮕﺎه ) ‪ .g ∈ Ng (M‬اﻣﺎ ‪ NG (M ) = M‬و ﻟﺬا > ‪.g ∈< M, gM g −۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩٢.٩.٢‬آﯾﺎ ﮔﺮوه )‪ G = (Q \ {۰}, .‬زﯾﺮﮔﺮوه )ﻧﺮﻣﺎل( ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل دارد؟‬

‫‪١١۴‬‬
 ‫ﺣﻞ‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻫﻤﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎ ﻧﺮﻣﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ادﻋﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪Q+ = {x ∈ G | x > ۰} = M‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .M ⪇ M ′ ≤ G‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ‪ x ∈ M ′ \ M‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪۱‬‬
‫‪x‬‬
‫‪ .x < ۰‬ﻟﺬا ‪ −x ∈ Q+ = M‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .−x ∈ M ′‬ﭼﻮن ‪ M ′‬زﯾﺮﮔﺮوه اﺳﺖ ﭘﺲ ‪∈ M ′‬‬
‫و ﻟﺬا ‪ .−۱ = −x. ۱x ∈ M ′‬دوﺑﺎره ﻃﺒﻖ زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﻮدن دارﯾﻢ ‪ .Q− = −Q+ ⊆ M ′‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ .G = Q+ ∪ Q− = M ′‬ﭘﺲ ‪ M‬زﯾﺮﮔﺮوه )ﻧﺮﻣﺎل( ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩٣.٩.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ آﺑﻠ ﻣﺘﻨﺎﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ m‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺤ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ n‬اول اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ f : G −→ G‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = xm‬ﺧﻮدرﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪ f ،‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪f (xy) = (xy)m = xy xy ... xy = xm y m = f (x)f (y).‬‬

‫} ‪| {z‬‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫اﮔﺮ ) ‪ x ∈ Ker(f‬آﻧﮕﺎه ‪ f (x) = e‬و ﻟﺬا ‪ .xm = e‬ﭘﺲ ‪) o(x) | m‬ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ‪) xn = e‬ﭼﺮا؟(‬
‫ﭘﺲ ‪ .o(x) |n‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ o(x) | (m, n) = ۱‬و ﻟﺬا ‪ .x = e‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪f‬‬
‫ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ G‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺰو‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٠.٢.١‬دارﯾﻢ ‪ rn + sm = ۱‬ﮐﻪ‬
‫‪ .r, s ∈ Z‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ .y = y rn+sm = (y s )m‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ ‪ .f (y s ) = y‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩۴.٩.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬دارای ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ y‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ،y ۲ ̸= e‬داری دﺳﺖ ﮐﻢ‬
‫دو ﺧﻮدرﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن اﮔﺮ ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﻫﻤﻮاره ‪ idG‬ﯾ‬

‫‪f : G −→ G, f (x) = x−۱‬‬

‫ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ )اوﻟﯿﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺣﻞ ﺷﺪه اﯾﻦ ﺑﺨﺶ(‪ .‬ﻓﻘﻂ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ‪ y ۲ ̸= e‬ﭘﺲ‬
‫‪ y ̸= y −۱‬و ﻟﺬا ‪ .f ̸= idG‬اﮔﺮ ‪ G‬آﺑﻠ ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ )‪ ،x ∈ G \ Z(G‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ داﺧﻠ‬
‫‪ fx‬را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩۵.٩.٢‬ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻫﺎ از ‪ Q‬ﺑﻪ ‪ Z‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪.f (۱) = t‬‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : Q −→ Z‬ﯾ‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫‪t = f (۱) = f (n. ) = f ( + ... + ) = nf ( ).‬‬
‫‪n‬‬ ‫}‪|n {z n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫‪١١۵‬‬
‫اﻣﺎ ‪ f ( ۱n ) ∈ Z‬و ﺗﺴﺎوی ﺑﺎﻻ ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ ‪ .n | t‬ﭘﺲ ‪ t‬ﺑﯿﺸﻤﺎر ﺷﻤﺎرﻧﺪه دارد‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی اﻣ ﺎن ﻧﺪارد ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ .t = ۰‬ﭘﺲ ‪ f (۱) = ۰‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .f (−۱) = ۰‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫‪۰ = f (۱) = f (n. ) = f ( + ... + ) = nf ( ).‬‬
‫‪n‬‬ ‫}‪|n {z n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬ ‫‪m‬‬

‫‪n‬‬
‫‪ .f ( −۱‬اﮐﻨﻮن ﻋﺪد ﮔﻮﯾﺎ و ﻣﺜﺒﺖ‬
‫‪n‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ f ( ۱n ) = ۰‬و ﻟﺬا ‪) = ۰‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫(‪f‬‬ ‫‪) = f (m. ) = f ( + ... + ) = mf ( ) = ۰.‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫}‪|n {z n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎی ﻣﻨﻔ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻻ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ f‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ Aut(Q) .٩۶.٩.٢‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : Q −→ Q‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.f (۰) = ۰‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .f (۱) = t‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬دارﯾﻢ‬

‫‪f (n) = |۱ + ۱ +‬‬

‫‪{z ... + ۱} = nf (۱) = nt‬‬
‫‪n‬ﺗﺎ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪ ۰ = f (۰) = f (n−n) = f (n)+f (−n) = nt+f (−n‬و ﻟﺬا ‪.f (−n) = −nt‬‬
‫‪ .x = m‬دارﯾﻢ‬
‫‪n‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n ∈ Z‬ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .f (n) = nt‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪∈ Q‬‬

‫)‪nt = f (n) = f (mx) = mf (x‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫‪ .f (x) = t m‬ﯾ‬

‫‪n‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪= tx‬‬

‫‪f : Q −→ Q, f (x) = tx‬‬

‫ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ‪ f‬دﻟﺨﻮاه ﺑﻮد ﺗﻤﺎم ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫‪١١۶‬‬
 ‫ﻗﻀﺎﯾﺎی ﮔﺮوهﻫﺎی ﺟﺎﯾ ﺸﺘ‬ ‫‪١٠.٢‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب! ﺑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﺑﺨﺸ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼ‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﮐﯿﻠ را ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻞ زﯾﺎده ﮔﻮﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﯿﻠ را اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد داﻧﺴﺘﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﮐﯿﻠ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه دﺷﻮار اﺳﺖ‬
‫)ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم اﯾﻦ ﻓﺼﻞ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .١.١٠.٢‬ﻗﻀﯿﻪ ﮐﯿﻠ ( ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎ ﮔﺮوه ﺟﺎﯾ ﺸﺘ ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ )ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫ﻣﺘﻘﺎرن را ﮔﺮوه ﺟﺎﯾ ﺸﺘ ﮔﻮﯾﯿﻢ(‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .a ∈ G‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪la : G −→ G, la (x) = ax.‬‬
‫ﺗﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻔ ‪ la‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬دارﯾﻢ‬ ‫‪ la‬ﯾ‬

‫‪la (x) = la (y) ⇒ ax = ay ⇒ x = y‬‬

‫و ﻟﺬا ‪ la‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ y ∈ G‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ a−۱ y ∈ G‬و دارﯾﻢ = )‪la (a−۱ y‬‬
‫‪ .aa−۱ y = y‬ﭘﺲ ‪ la‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ SG‬ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺎرن روی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )ﮔﺮوه( ‪G‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢.٣.٢‬را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪θ : G −→ SG , θ(x) = lx .‬‬

‫در ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ ‪ lx‬ﺗﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻔ ‪ θ‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪ θ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ g ∈ G‬دارﯾﻢ‬

‫‪θ(xy)(g) = lxy (g) = xyg = x(yg) = x(ly (g)) = lx ly (g) = θ(x)θ(y)(g).‬‬

‫ﭘﺲ )‪ .θ(xy) = θ(x)θ(y‬اﻣﺎ ‪ θ‬ﯾ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ )‪x ∈ Ker(θ‬‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ θ(x) = idG = le‬و ﻟﺬا ‪ .lx = le = idG‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ‪) x = e‬ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫∼‪G‬‬ ‫‪ ،٣٢.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ θ‬ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ ‪= Im(θ) ≤ SG‬‬
‫و اﺛﺒﺎت ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ﮐﯿﻠ آﻧﻘﺪر واﺿﺢ اﻧﮕﯿﺰه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﺟﺎﯾ ﺸﺘ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻻزم ﺑﻪ ﭘﺮ ﺣﺮﻓ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ! اﻣﺎ ﻣﺎ ﻧﻤ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﺮوهﻫﺎی ﺟﺎﯾ ﺸﺘ دﻟﺨﻮاه را در ﻫﻤﯿﻦ دوره ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫رو ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺻﻠ ﻣﺎ در اداﻣﻪ روی ﮔﺮوه ‪ Sn‬اﺳﺖ و ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاش ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ ﮐﺎﻓ دردﺳﺮ دارد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢.١٠.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .σ ∈ Sn‬اﮔﺮ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ xr ،... ،x۲ ،x۱‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫}‪ {۱, ۲, ..., n‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ σ(xi ) = xi+۱‬و ﺑﺮای } ‪ x ̸∈ {x۱ , ..., xr‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫‪ ،σ(x) = x‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ σ‬ﯾ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬اﺳﺖ و از ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺎﺗﺮﯾﺴ ‪ σ‬ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫) ‪.(x۱ x۲ ... xr‬‬

‫‪١١٧‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.١٠.٢‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪ ٧.٣.٢‬دارﯾﻢ‬
‫)‪σ۲ = (۱ ۲ ۳‬‬ ‫)‪σ۵ = (۱ ۲‬‬
‫دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ۴‬در ‪ S۷‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دور ‪،σ(۱) = ۱‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ σ = (۲ ۴ ۵ ۷) .۴.١٠.٢‬ﯾ‬
‫‪ σ(۳) = ۳‬و ‪ σ(۶) = ۶‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۵.١٠.٢‬ﻫﺮ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٢‬را ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ σ = (۱ ۷) .۶.١٠.٢‬ﯾ ﺗﺮاﻧﻬﺶ در ‪ S۷‬اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺜﺎل ‪،σ۴ = (۲ ۳) ،٧.٣.٢‬‬

‫)‪ σ۵ = (۱ ۳‬و )‪ σ۶ = (۱ ۲‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ در ‪ S۳‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧.١٠.٢‬دو دور ) ‪ (x۱ x۲ ... xr‬و ) ‪ (y۱ y۲ ... ys‬ﻣﺠﺰا ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه‬

‫‪{x۱ x۲ , ..., xr } ∩ {y۱ , y۲ , ..., ys } = ∅.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.١٠.٢‬دو دور )‪ (۱ ۲ ۳‬و )‪ (۴ ۵ ۶ ۷‬ﻣﺠﺰا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ دو دور )‪ (۱ ۷‬و )‪(۱ ۲ ۶ ۵‬‬
‫ﻣﺠﺰا ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .٩.١٠.٢‬ﻣﻮارد زﯾﺮ در ‪ Sn‬ﺑﺮﻗﺮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﺮ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ r‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( ﻫﺮ دو دور ﻣﺠﺰا ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ σ = (x۱ x۲ ... xr‬ﯾ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۲‬‬ ‫‪x۱ x۲ x۳ ... xr−۱ xr‬‬
‫= ‪σ‬‬
‫‪x۳ x۴ x۵ ... x۱ x۲‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ‪ r‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻫﻤﺎﻧ ﻣ رﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫)ب( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ σ = (x۱ x۲ ... xr‬و ) ‪ τ = (y۱ y۲ ... ys‬دو دور ﻣﺠﺰا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﮐﻢ ﺷﺪن‬
‫از ﮐﻠﯿﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪{۱, ۲, ..., n} = {x۱ , x۲ , ..., xr , y۱ , y۲ , ..., ys , z۱ , ..., zt }.‬‬
‫اﮐﻨﻮن دارﯾﻢ‬
‫= ‪στ‬‬
‫(‬ ‫()‬ ‫)‬
‫‪x۱ ...‬‬ ‫‪xr y۱ ... ys z۱ ... zt‬‬ ‫‪x۱ ... xr‬‬ ‫‪y۱ ... ys z۱ ... zt‬‬
‫‪x۲ ...‬‬ ‫‪x۱ y۱ ... ys z۱ ... zt‬‬ ‫‪x۱ ... xr‬‬ ‫‪y۲ ... y۱ z۱ ... zt‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪x۱‬‬ ‫‪x۲ ... xr y۱ ...‬‬ ‫‪ys z۱ ... zt‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪x۲‬‬ ‫‪x۳ ... x۱ y۲ ...‬‬ ‫‪y۱ z۱ ... zt‬‬
‫(‬ ‫()‬ ‫)‬
‫‪x۱ ...‬‬ ‫‪xr y۱ ... ys z۱‬‬ ‫‪... zt‬‬ ‫‪x۱ ... xr‬‬ ‫‪y۱ ... ys z۱ ... zt‬‬
‫‪x۱ ...‬‬ ‫‪xr y۲ ... y۱ z۱‬‬ ‫‪... zt‬‬ ‫‪x۲ ... x۱‬‬ ‫‪y۱ ... ys z۱ ... zt‬‬
‫‪= τσ‬‬

‫‪١١٨‬‬
 ‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره ‪ .١٠.١٠.٢‬اﮔﺮ ‪ σ ∈ Sn‬آﻧﮕﺎه ‪ σ‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ از دورﻫﺎی ﻣﺠﺰا ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻣﺪن دورﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺣ ﻢ را ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮا روی ‪ n‬اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ n = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺣ ﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ n‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮای ﻋﺪد ‪ n‬ﺣ ﻢ را اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٨.٣.٢‬دارﯾﻢ !‪ |Sn |= n‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ،١٩.۶.٢‬ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ k‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪ .σ k = I‬ﭘﺲ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ r‬ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ σ r (i) = i‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫}‪ i ∈ {۱, ۲, ..., n‬و ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ .σ s (i) ̸= i ،s < r‬ﭘﺲ ﯾ دور ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ در دل ‪ σ‬وﺟﻮد دارد‬

‫‪σ۱ = (i σ(i) σ ۲ (i) ... σ r−۱ (i)).‬‬

‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫‪A = {۱, ۲, ..., n} \ {i, σ(i), σ ۲ (i), ..., σ r−۱ (i)}.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ A‬ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ σ‬ﯾ دور اﺳﺖ و ﻣﺎ اﺛﺒﺎت را ﺗﻤﺎم ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ A‬ﻧﺎﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪τ = σ|A‬‬
‫ﯾ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ روی ‪ n − r‬ﺣﺮف اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮا دارﯾﻢ ‪ τ = σ۲ σ۳ ...σk‬ﮐﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ‬
‫دورﻫﺎی ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ ﺑﺮای ‪ τ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.σ = σ۱ τ = σ۱ σ۲ σ۳ ...σk‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ ﯾ ﺘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬ﺑﻪ دو ﺷ ﻞ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ دورﻫﺎی ﻣﺠﺰا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬

‫‪σ۱ σ۲ σ۳ ...σk = σ = τ۱ τ۲ ...τl .‬‬

‫ﺣﺎل ﻋﻨﺼﺮ }‪ m ∈ {۱, ۲, ..., n‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ m‬در ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ‪σi‬ﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﻮد آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ σ(m) = m‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا ‪ m‬در ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ‪τi‬ﻫﺎ ﻫﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪σ۱ (m) ̸= m‬‬
‫و ﻟﺬا ‪ m‬در ﯾ ‪ σj‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼ در ‪ .σ۱‬ﻟﺬا دارﯾﻢ ))‪σ۱ = (m σ(m) σ ۲ (m) ... σ t−۱ (m‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ t‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .σ t (m) = m‬از ﺳﻮی دﯾ ﺮ ‪ m‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ σ‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ τj‬ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ m‬در آن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ )‪ σ s (m‬در ‪ τj‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ σ۱ = τj‬و از ﻣﺠﺰا ﺑﻮدن دورﻫﺎ و ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ﻗﺴﻤﺖ )ب( دارﯾﻢ‬

‫‪σ۱ σ۲ σ۳ ...σk = τj τ۲ τj−۱ ...τj+۱ τl .‬‬

‫از ﻃﺮﻓﯿﻦ ‪ σ۱ = τj‬را ﺳﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺮای‬

‫‪σ۲ σ۳ ...σk = τ۲ τj−۱ ...τj+۱ τl .‬‬

‫روﻧﺪ ﺑﺎﻻ را ﺗﮑﺮار ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ k = l‬و ‪.σi = τj‬‬

‫‪١١٩‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.١٠.٢‬در ‪ S۸‬دارﯾﻢ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫)‪= (۱ ۲ ۳ ۵ ۴ ۶) (۷ ۸‬‬
‫‪۲ ۳ ۵ ۶ ۴ ۱ ۸ ۷‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دو دور ﻣﺠﺰا اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ۶‬و ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫)‪= (۱ ۲ ۳) (۴ ۶ ۵‬‬
‫‪۲ ۳ ۱ ۶ ۴ ۵ ۷ ۸‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دو دور ﻣﺠﺰا ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ٧‬و ‪ ٨‬را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ ﻣ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫)‪= (۱ ۴) (۲ ۳) (۵ ۶) (۷ ۸‬‬
‫‪۴ ۳ ۲ ۱ ۶ ۵ ۸ ۷‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﭼﻬﺎر دور )ﺗﺮاﻧﻬﺶ( ﻣﺠﺰا اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫)‪= (۶ ۵ ۴ ۳ ۲ ۱ ۷ ۸‬‬
‫‪۷ ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۸ ۶‬‬

‫دور اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﯾ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١٢.١٠.٢‬ﻫﺮ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ را ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻌﺪادی ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٠.١٠.٢‬ﻫﺮ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ از دورﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل دور ) ‪(x۱ x۲ ... xr‬‬
‫را ﻣ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬
‫) ‪(x۱ x۲ ) (x۲ x۳ ) ... (xr−۱ xr‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮاﻧﻬﺶﻫﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.١٠.٢‬ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ‬

‫‪Sn =< (۱ ۲ ۳ ... n − ۱), (n − ۱ n) > .‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ۱ ≤ k ≤ n − ۱‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪(۱ ۲ ۳ ... n − ۱)k (n − ۱ n)(۱ ۲ ۳ ... n − ۱)−k = (k n).‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺷ ﻞ )‪ (k n‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‬

‫)‪(i j) = (i n) (j n) (i n‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ،١٢.١٠.٢‬ﺗﻤﺎم ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎ را ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‬ ‫و ﻟﺬا ﺗﻤﺎم ﺗﺮاﻧﻬﺶﻫﺎ را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﮐﻤ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١٢٠‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۴.١٠.٢‬دورﻫﺎ را ﻧﻤ ﺗﻮان ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺮاﻧﻬﺶﻫﺎی ﻣﺠﺰا ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ دور )‪ (۱ ۲ ۳‬ﺳﻪ‬
‫ﺣﺮف را ﺣﺮﮐﺖ ﻣ ﻫﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ دو ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﻣﺠﺰای )‪ (a b) (c d‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ‪ ۴‬ﺣﺮف ﺣﺮﮐﺖ داد‬
‫ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻣ ﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ دو ﻣﻔﻬﻮم دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۵.١٠.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ ∈ Sn‬و ‪ σ = σ۱ σ۲ ...σk‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ دورﻫﺎی ﻣﺠﺰا ﺑﺎ دو وﯾﮋﮔ‬
‫زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١‬دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ١‬را در اﯾﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬دورﻫﺎ از روی ﻃﻮلﺷﺎن ﺻﻌﻮدی ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨ اﮔﺮ ‪ σi‬دارای ﻃﻮل ‪ ni‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫‪) n۱ ≤ n۲ ≤ ... ≤ nk‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ دورﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰﻧﺪ و ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم آن ﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ(‪.‬‬
‫∑ ﺑﻪ ﻓﺮد ) ‪ (n۱ , n۲ , ..., nk‬ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ n۱ ≤ n۲ ≤ ... ≤ nk‬ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ σ‬ﺑﺮدار ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ . ki=۱ ni = n‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺮدار ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری ‪ σ‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.١٠.٢‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ )‪ σ = (۱ ۲ ۳) (۶ ۸‬را داﺧﻞ ‪ S۸‬در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ دورﻫﺎی ﻃﻮل‬
‫‪ ١‬را وارد ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل آن ﻫﺎ از دور ﺑﺎ ﻃﻮل ﮐﻢ ﺑﻪ دور ﺑﺎ ﻃﻮل زﯾﺎد ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ‬
‫)‪ .σ = (۴) (۵) (۷) (۶ ۸) (۱ ۲ ۳‬ﻟﺬا ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری ‪ σ‬ﺑﺮدار )‪ (۱, ۱, ۱, ۲, ۳‬اﺳﺖ و دﻗﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪.۱ + ۱ + ۱ + ۲ + ۳ = ۸‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٧.١٠.٢‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری ﯾ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻟﺰوﻣﺎ ﯾ ﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری )‪ (۱, ۱, ۱, ۲, ۳‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ‪ σ‬ﻣﺜﻼ ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪τ = (۶) (۷) (۸) (۱ ۲) (۳ ۴ ۵) = (۱ ۲) (۳ ۴ ۵).‬‬

‫اﻣﺎ ﭼﻄﻮر ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از روی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری‪ ،‬روی ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوﺗ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻨﺘﺮل‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﻮال در ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.١٠.٢‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ σ ∈ Sn‬ﻣﺰدوج ‪ τ ∈ Sn‬اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ‪ α ∈ Sn‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪.τ = ασα−۱‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.١٠.٢‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ )‪ (۱ ۲ ۴‬ﻣﺰدوج ﺟﺎﯾ ﺸﺖ )‪ (۱ ۴ ۲‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪(۱ ۲) (۱ ۲ ۴) (۱ ۲)−۱ = (۱ ۲) (۱ ۲ ۴) (۱ ۲) = (۱ ۴ ۲).‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺰدوج ﺑﻮدن در ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎ ﯾ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٠.١٠.٢‬ﯾ‬
‫ارزی اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢١.١٠.٢‬ﻫﺮ دو ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻣﺰدوج ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری ﯾ ﺴﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬اﮔﺮ دو‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ دارای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری ﯾ ﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺰدوج ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬و ‪ τ = ασα−۱‬ﮐﻪ ‪ α ∈ Sn‬در ‪ Sn‬ﻣﺰدوج ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪σ ،١٠.١٠.٢‬‬
‫و ‪ τ‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﺠﺰاﯾﯽ از دورﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دوری در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ دور ﺑﻪ ﻃﻮل‬
‫‪ r‬اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﺣ ﻢ را ﺑﺮای دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬ﮐﻪ در‬
‫‪ σ‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ دﻗﯿﻘﺎ در ‪ τ‬ﻧﯿﺰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ σ = (x۱ x۲ ... xr‬ﯾ دور ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮل ‪ r‬در ‪ σ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ α−۱‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای دارﯾﻢ‬

‫‪{۱, ۲, ..., n} = {α−۱ (۱), α−۱ (۲), ..., α−۱ (n)}.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ .α−۱ (x) ̸∈ {x۱ , ..., xr‬ﭘﺲ‬

‫‪α (x۱ x۲ ... xr )α−۱ (x) = x.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ α−۱ (x) = xi‬آﻧﮕﺎه‬

‫‪α (x۱ x۲ ... xr )α−۱ (x) = α(xi+۱ ).‬‬

‫ﭘﺲ ﻧﺸﺎن دادهاﯾﻢ‬

‫‪α (x۱ x۲ ... xr )α−۱ = (α(x۱ ) α(x۲ ) ... α(xr )).‬‬

‫ﮐﻪ ﯾ دور ‪ τ‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ (n۱ , n۲ , ..., nk‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دورﯾﺐ ‪ σ‬و ‪ τ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا دارﯾﻢ‬

‫) ‪σ = (x۱ x۲ ... xn۱ ) (xn۱ +۱ ... xn۱ +n۲ ) ... (xn−nk +۱ ... xnk‬‬
‫) ‪τ = (y۱ y۲ ... yn۱ ) (yn۱ +۱ ... yn۱ +n۲ ) ... (yn−nk +۱ ... ynk‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .α(xi ) = yi‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .α ∈ Sn‬ﯾ‬
‫‪.τ = ασα−۱‬‬
‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٢.١٠.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬در ‪ Sn‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ از ‪ r‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﯽ از‬
‫‪ s‬ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ r‬و ‪ s‬ﻫﺮ دو زوج ﯾﺎ ﻫﺮ دو ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .σ۱ ...σr = σ = τ۱ ...τs‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫= ) ‪P = (x۱ − x۲ )(x۱ − x۳ )...(x۱ − xn ) (x۲ − x۳ ) ... (x۲ − xn ) ... (xn−۱ − xn‬‬

‫∏‬
‫‪(xi − xj ).‬‬
‫‪۱≤i<j≤n‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ α ∈ Sn‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫∏‬
‫= ) ‪α(P‬‬ ‫‪(xα(i) − xα(j) ).‬‬
‫‪۱≤i<j≤n‬‬

‫‪١٢٢‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﺮاﻧﻬﺶ )‪ α = (l t‬ﮐﻪ ‪ l < t‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .α(P ) = −P‬اﮔﺮ ‪ xl − xt‬ﯾ ﻋﺎﻣﻞ ‪ P‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ xα(l) − xα(k‬ﯾ ﻋﺎﻣﻞ ) ‪ α(P‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ رخ ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( زﻣﺎﻧ ﮐﻪ }‪ i, j ̸∈ {l, t‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .xα(i) − xα(j) = xi − xj‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ ‪xl − xt‬‬
‫در ‪ P‬ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ) ‪ xα(l) − xα(t) = xt − xl = −(xl − xt‬در ) ‪ α(P‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨ در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دارﯾﻢ ‪.α(P ) = −P‬‬
‫)ب( زﻣﺎﻧ ﮐﻪ }‪ i ̸∈ {l, t‬ﯾ ﺣﺎﻟﺖ ‪ l < i < t‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮبﻫﺎی ) ‪(xl − xi )(xt − xl )(xi − xt‬‬
‫در ‪ P‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب‬

‫= ) )‪(xα(l) − xα(i) )(xα(t) − xα(l) )(xα(i) − xα(t‬‬

‫) ‪(xt − xi )(xl − xt )(xi − xl ) = −(xl − xi )(xt − xl )(xi − xt‬‬

‫در ) ‪ α(P‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﻌﻨ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دارﯾﻢ ‪ .α(P ) = −P‬ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ < ‪l‬‬
‫‪ t < i‬را ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)ج( ﺑﺮای زﻣﺎﻧ ﮐﻪ }‪ i, j ∈ {l, t‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ‪ xi − xj‬در ‪ P‬ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬

‫) ‪xα(i) − xα(j) = xt − xl = −(xl − xt‬‬

‫در ) ‪ α(P‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دارﯾﻢ ‪.α(P ) = −P‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺛﺮ ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﻫﺎ ﯾ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺖ و ﻟﺬا‬

‫‪(−۱)r P = σ۱ ...σr (P ) = σ(P ) = τ۱ ...τs (P ) = (−۱)s P.‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ (−۱)r = (−۱)s‬و ﻟﺬا ‪ r‬و ‪ s‬ﻫﺮ دو زوج ﯾﺎ ﻫﺮ دو ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﺳﻮق ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٣.١٠.٢‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ σ ∈ Sn‬زوج )ﻓﺮد( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺘﻮان آن را ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب زوج )ﻓﺮد(‬
‫ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.١٠.٢‬در ‪ S۸‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫)‪= (۱ ۴) (۲ ۳) (۵ ۶) (۷ ۸‬‬
‫‪۴ ۳ ۲ ۱ ۶ ۵ ۸ ۷‬‬

‫زوج اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫=‪τ‬‬ ‫)‪= (۱ ۴) (۲ ۳) (۵ ۶‬‬
‫‪۴ ۳ ۲ ۱ ۶ ۵ ۷ ۸‬‬

‫ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺎز دارﯾﻢ ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﻣ آورﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮای اداﻣﻪ ﺑﻪ ﯾ‬

‫‪١٢٣‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢۵.١٠.٢‬ﮔﺮوه ﺿﺮﺑﯽ }‪ Z۲ = {−۱, ۱‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪‬‬
‫{‪sgn : Sn −→ Sn‬‬
‫‪‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪σ‬زوج‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫= )‪sgn(σ‬‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪σ‬ﻓﺮد‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻼﻣﺖ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۶.١٠.٢‬در ‪ S۸‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫)‪= (۱ ۴) (۲ ۳) (۵ ۶) (۷ ۸‬‬
‫‪۴ ۳ ۲ ۱ ۶ ۵ ۸ ۷‬‬

‫زوج اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ .sgn(σ) = ۱‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸‬‬
‫=‪τ‬‬ ‫)‪= (۱ ۴) (۲ ۳) (۵ ۶‬‬
‫‪۴ ۳ ۲ ۱ ۶ ۵ ۷ ۸‬‬

‫ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ .sgn(τ ) = −۱‬اﮔﺮ ‪ σ‬زوج )ﻓﺮد( ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ σ −۱‬زوج )ﻓﺮد( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٧.١٠.٢‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻫﻤﺎﻧ را زوج ﺣﺴﺎب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺮ دور اﺳﺖ!‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻢ ‪ sgn .٢٨.١٠.٢‬ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﮔﺮ ‪ σ‬و ‪ τ‬ﻫﺮ دو زوج ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪ στ‬زوج اﺳﺖ و ﻟﺬا‬

‫‪sgn(στ ) = ۱ = ۱.۱ = sgn(σ)sgn(τ ).‬‬

‫اﮔﺮ ‪ σ‬و ‪ τ‬ﻫﺮ دو ﻓﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪ στ‬زوج اﺳﺖ و ﻟﺬا‬

‫‪sgn(στ ) = ۱ = (−۱).(−۱) = sgn(σ)sgn(τ ).‬‬

‫اﮔﺮ ‪ σ‬زوج و ‪ τ‬ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ στ‬ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻟﺬا‬

‫‪sgn(στ ) = −۱ = ۱.(−۱) = sgn(σ)sgn(τ ).‬‬

‫اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻟﻢ ‪ .٢٩.١٠.٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی زوج‪ ،An ،‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ‪ Sn‬اﺳﺖ‬
‫!‪.|An |= n‬‬
‫‪۲‬‬
‫)و ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎوب ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﮔﻮﯾﯿﻢ(‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬

‫‪١٢۴‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﮔﺮ ‪ n = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .n ≥ ۲‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧ زوج اﺳﺖ و ‪ An‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫‪Ker(sgn) = {σ ∈ Sn | sgn(σ) = ۱} = An .‬‬

‫ﭼﻮن ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ An ،‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ۴٩.٩.٢‬و اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﻮدن ‪ An‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﭼﻮن ‪،n ≥ ۲‬‬
‫)‪ σ = (a b‬دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ١‬اﺳﺖ و ‪ .sgn(σ) = −۱‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه ‪ Z۲‬ﯾﻌﻨ ‪ ۱‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧ ﭘﻮﺷﺶ داده ﻣ ﺷﻮد و ﻟﺬا ‪ sgn‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۵.٩.٢‬دارﯾﻢ‬
‫| ‪|Sn‬‬
‫‪[Sn : An ] = |A‬‬ ‫|‪n‬‬
‫∼ ‪ .Sn /An‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬دارﯾﻢ ‪= |Z۲ |= ۲‬‬‫‪= Z۲‬‬
‫!‪.|An |= n‬‬
‫‪۲‬‬
‫و‬
‫ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ An .٣٠.١٠.٢‬ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺎم دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬ ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ (a b c‬ﯾ‬

‫‪(a b c) = (a b) (a c).‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﻪ دورﻫﺎ ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی زوج ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا در ‪ An‬ﻗﺮار ﻣ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬ﯾ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ زوج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ‪ σ‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب زوج ﺗﺎ ﺗﺮاﻧﻬﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨ‬
‫‪σ = (a۱ b۱ ) (a۲ b۲ ) ... (a۲k b۲k ).‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﺗﺮﮐﯿﺐ دو ﺗﺮاﻧﻬﺶ )‪ (a b) (c d‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺠﺰا ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨ ‪ ،b = c‬دارﯾﻢ‬

‫‪(a b) (c d) = (a b) (b d) = (a b d).‬‬

‫ﺑﺮای ﺗﺮﮐﯿﺐ دو ﺗﺮاﻧﻬﺶ )‪ (a b) (c d‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺠﺰا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دارﯾﻢ‬

‫‪(a b) (c d) = (a b c) (b c d).‬‬

‫اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ σ‬ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد دورﻫﺎ زوج اﺳﺖ‬
‫ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ دو ﺗﺎ دو ﺗﺎ ﺗﺮاﻧﻬﺶ از ‪ σ‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٣١.١٠.٢‬ﺑﺮای ‪ n ≥ ۳‬دارﯾﻢ ‪.Sn′ = An‬‬

‫∼ ‪ .Sn /An‬اﻣﺎ ‪ Z۲‬آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪٢۵.٨.٢‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬در اﺛﺒﺎت ﻟﻢ ‪ ٢٩.١٠.٢‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ‪= Z۲‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ‪ .Sn′ ⊆ An‬اﻣﺎ ﻫﺮ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬ﯾ ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪(a b c) = (a b) (a b c) (a b)−۱ (a b c)−۱ .‬‬

‫ﻟﺬا ﻫﺮ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣‬در ‪ Sn′‬ﻗﺮار دارد و ‪ .An ⊆ Sn′‬اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢۵‬‬
 ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ را ﺑﺪون اﺛﺒﺎت از ﻣﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .٣٢.١٠.٢‬اﮔﺮ ‪ n > ۴‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮوه ‪ An‬ﺳﺎده اﺳﺖ و ﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪i‬ام ﮔﺮوه ‪ Sn‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ An‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ‪.Sn = An‬‬
‫)‪(i‬‬

‫وﻗﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﻋﺪه ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﻋﮑﺲ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫ﻓﺼﻞ اول را ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٣.١٠.٢‬ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ٢٩.١٠.٢‬دارﯾﻢ ‪ .|A۴ |= ۱۲‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ A۴‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۶‬ﻧﺪارد‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ‪ .۶|۱۲‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۶‬از ‪ A۴‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ [A۴ : H] = ۲‬و ﻃﺒﻖ‬
‫ﮔﺰاره ‪ ٨.٨.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺳﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬

‫)‪σ = (۱ ۲)(۳ ۴‬‬ ‫)‪τ = (۱ ۳)(۲ ۴‬‬ ‫)‪β = (۱ ۴)(۲ ۳‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻫﻤﺎﻧ را اﻟﺤﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﭼﻬﺎر ﻋﻀﻮی در ‪ A۴‬ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﺪ )ﮐﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﺑﺎ ‪ K۴‬اﺳﺖ(‪ .‬اﯾﻦ زﯾﺮﮔﺮوه را‬
‫‪ K‬ﺑﻨﺎﻣﯿﺪ‪ H ∩ K .‬ﻫﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ H‬اﺳﺖ و ﻫﻢ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ K‬و ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪،٢٣.٧.٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ |‪ |H ∩ K| | |K‬و |‪ .|H ∩ K| | |H‬ﻟﺬا |‪ |H ∩ K‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ ١‬ﯾﺎ ‪ ٢‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪|H ∩ K|= ۱‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ ‪ |HK|= ۲۴‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪.|H ∩ K|= ۲‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ v = (i j) (a b‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﯾ از ‪ τ ،σ‬و ‪ β‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫‪ .(i j a)v(i j a)−۱ = (j a)(i b) ∈ H‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ |H ∩ K|> ۲‬و ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۴.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ > )‪.Sn =< (۱ ۲), (۱ ۳), ..., (۱ n‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )‪ (i j) = (۱ i) (۱ j) (۱ i‬و ﻟﺬا ﺗﻤﺎم ﺗﺮاﻧﻬﺶﻫﺎ را‬
‫در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٢.١٠.٢‬دﯾ ﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺣﻞ ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۵.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ > )‪.Sn =< (۱ ۲), (۲ ۳), ..., (n − ۱ n‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > )‪ .H =< (۱ ۲), (۲ ۳), ..., (n − ۱ n‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ = )‪(۱ j‬‬
‫)‪ (۱ j − ۱) (j − ۱ j) (۱ j − ۱‬ﮐﻪ در آن ‪ .j ≥ ۲‬اﮔﺮ ‪ j = ۲‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ .(۱ ۲) ∈ H‬اﮔﺮ ‪ j = ۳‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ .(۱ ۲) (۲ ۳) (۱ ۲) ∈ H‬اﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫)‪ (۱ ۲) (۲ ۳) (۱ ۲‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .(۱ ۳‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .(۱ ۳) ∈ H‬اﮔﺮ ‪ j = ۴‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫‪ .(۱ ۳) (۳ ۴) (۱ ۳) ∈ H‬اﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ )‪ (۱ ۳) (۳ ۴) (۱ ۳‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ )‪ .(۱ ۴‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪ .(۱ ۴) ∈ H‬اﺳﺘﻘﺮاﯾﯽ اداﻣﻪ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻤﺎم )‪ (۱ j‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ و ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۶.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ > )‪.Sn =< (۱ ۲ ... n), (۱ ۲‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )‪(i i+۱) = (۱ ۲ ... n)i−۱ (۱ ۲) (۱ ۲ ... n)−(i−۱‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ .i ≥ ۱‬ﻟﺬا ﺗﻤﺎم )‪ (i i + ۱‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ و ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢۶‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٧.١٠.٢‬ﺟﺎﯾ ﺸﺖ )‪ σ = (۴ ۲ ۱ ۵) (۳ ۴ ۲ ۶) (۵ ۶ ۷ ۱‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت دورﻫﺎی‬
‫ﺟﺪا از ﻫﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷‬‬
‫=‪σ‬‬ ‫‪= (۱ ۴)(۲ ۶ ۷ ۵ ۳).‬‬
‫‪۴ ۶ ۲ ۱ ۳ ۷ ۵‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٨.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮ ‪ σ ∈ Sn‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮک دورﻫﺎی‬
‫ﮐﻪ در ﺗﺠﺰﯾﻪ ‪ σ‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ = σ۱ ...σk‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ دورﻫﺎی ﻣﺠﺰای ‪ σ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪ o(σ) = m ،o(σi ) = mi‬و ‪ c‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮک ‪ mi‬ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٩.١٠.٢‬دورﻫﺎ‬
‫ﻣﺠﺰا ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ﻟﺬا‬

‫‪e = σ m = σ۱m ...σkm ⇒ σim = e.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪) mi | m‬ﭼﺮا؟(‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .c | m‬اﻣﺎ ‪ c = li mi‬و ﻟﺬا‬

‫‪σ c = σ۱c ...σkc = (σ۱m۱ )l۱ ...(σkmk )lk = e.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ m | c‬و ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٩.١٠.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H ⪇ Sn‬و ‪ .H ̸⊆ An‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ دﻗﯿﻘﺎ ﻧﺼﻒ ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی ‪H‬‬
‫زوج ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫!‪.|An |= n‬‬
‫‪۲‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ An ،٢٩.١٠.٢‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل )ﺣﺘ ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل( اﺳﺖ و‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ١٣.٨.٢‬دارﯾﻢ ‪ An  An H‬و ﻟﺬا از ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﻮدن ‪ An‬و ﻓﺮض ‪ H ̸⊆ An‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .An H = Sn‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣١.۴.٢‬دارﯾﻢ‬

‫|‪|An | |H‬‬ ‫!‪n‬‬

‫=|‪n! = |Sn |= |An H‬‬ ‫‪≤ |An | |H|= |H|.‬‬
‫| ‪|H ∩ An‬‬ ‫‪۲‬‬

‫=|‪ .|H‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫!‪n‬‬

‫‪۲‬‬
‫≥|‪ .|H‬ﭼﻮن !‪) |H| | n‬ﭼﺮا؟( ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫!‪n‬‬
‫‪۲‬‬
‫ﭘﺲ‬

‫|‪|An | |H‬‬ ‫!‪n! n‬‬

‫=|‪n! = |Sn |= |An H‬‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬
‫| ‪|H ∩ An‬‬ ‫| ‪۴|H ∩ An‬‬

‫=| ‪ |H ∩ An‬و ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﺟﺎﯾ ﺸﺖﻫﺎی زوج در ‪ An‬ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ادﻋﺎی ﺗﻤﺮﯾﻦ‬ ‫!‪n‬‬
‫‪۴‬‬
‫ﻟﺬا |‪= ۱۲ |H‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.١٠.٢‬ﺗﻌﺪاد دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬را در ‪ Sn‬ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾ دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬در ‪ Sn‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ‪ r‬ﺷ از ‪ n‬ﺷ را دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﮑﺮار‬
‫!)‪ .P (n, r) = (n−r‬اﻣﺎ ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﯾ دور ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺮوع ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﻢ‬ ‫!‪n‬‬
‫ﻫﻢ ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﻣﺜﻼ دور )‪ (۱ ۲ ۳‬ﺑﺎ دور )‪ (۲ ۳ ۱‬ﯾ ﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪r‬‬
‫!)‪. r(n−r‬‬
‫!‪n‬‬
‫ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺮوع ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻬﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ دﻗﯿﻘﺎ ‪ r‬ﺗﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬ ﺗﻌﺪاد دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ r‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ m‬در ‪ Sn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺰدوجﻫﺎی ‪ σ‬را ﺣﺴﺎب‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.١٠.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬ﯾ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢١.١٠.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ σ‬و ﻣﺰدوجﻫﺎﯾﺶ دورﻫﺎی ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ m‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ‬
‫!)‪. m(n−m‬‬
‫!‪n‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد دورﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ m‬را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٢.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ n > ۴‬اﻧﮕﺎه ‪ An‬ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ از ‪ Sn‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ از ‪ Sn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ }‪ H ∩ An = {e‬آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪ ٣١.۴.٢‬و ﻟﻢ ‪ ٢٩.١٠.٢‬دارﯾﻢ‬

‫|‪|An | |H‬‬
‫=|‪|An H‬‬ ‫‪= |An | |H|≤ n! .‬‬
‫|‪|An ∩ H‬‬

‫ﭘﺲ ‪ .|H|≤ ۲‬اﻣﺎ ‪ H‬ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﭘﺲ }‪ .H = {e, σ‬ﭼﻮن ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ α ∈ Sn‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .ασα−۱ = σ‬اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ) ‪ .σ ∈ Z(Sn‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ }‪) Z(Sn ) = {e‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫‪ (٣٨.۴.٢‬و ﻟﺬا ‪ σ = e‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا }‪ .H ∩ An ̸= {e‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪،١٣.٨.٢‬‬
‫‪ H ∩ An‬در ‪ An‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ An ،٣٢.١٠.٢‬ﺳﺎده اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪ .H ∩ An = An‬ﭘﺲ‬
‫‪ An ⊆ H‬و ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﺑﻮدن ‪ An‬از ﻟﻢ ‪ ٢٩.١٠.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ H = An‬ﯾﺎ ‪.H = Sn‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٣.١٠.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ An‬ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ Sn‬از اﻧﺪﯾﺲ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ٢٩.١٠.٢‬و ﻗﻀﯿﻪ ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٧.٢‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪.[S۲ : An ] = ASnn = ۲‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H ⪇ Sn‬و ‪ .[Sn : H] = ۲‬ﭼﻮن اﻧﺪﯾﺲ ‪ H‬در ‪ G‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٢‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره‬
‫‪ H ،٨.٨.٢‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮوه ‪ G/H‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ٢‬اﺳﺖ و ﻟﺬا اﮔﺮ )‪ (۱ ۲ ۳‬در ‪ H‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ‪ (۱ ۳ ۲) = (۱ ۲ ۳)۲ ∈ H‬اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢١.١٠.٢‬ﻫﻤﻪ دورﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﻮل‬
‫‪ ٣‬ﺑﺎ )‪ (۱ ۳ ۲‬ﻣﺰدوج ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ‪ H‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ‪ ٣‬دورﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫‪٣٠.١٠.٢‬دارﯾﻢ ‪ An ⊆ H‬و ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ An ،٢٩.١٠.٢‬ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ‪.H = An‬‬

‫‪١٢٨‬‬
 ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬ ‫‪١١.٢‬‬
‫اوارﯾﺴﺖ ﮔﺎﻟﻮا )‪ ٢۵‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ ٣١ –١٨١١‬ﻣﻪ ‪ (١٨٣٢‬رﯾﺎﺿ دان ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻮا از ﭘﯿﺸ ﺎﻣﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ اﺳﺖ؛ و ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎی او ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔ در ﺟﺒﺮ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی آﻧﻬﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ و ﻣﯿﺪان اﻫﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از دﺳﺘﺎوردﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺎﻟﻮا ﺣﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ از زﻣﺎﻧﻬﺎی دور ﻣﻄﺮح ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾ از آﻧﻬﺎ اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻞ ﺟﺒﺮی ﮐﻠ )ﺑﻪ ﮐﻤ رادﯾ ﺎلﻫﺎ( ﺑﺮای ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪایﻫﺎی‬
‫درﺟﻪ ‪ ۵‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﺎ ﮐﻤ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮔﺎﻟﻮا ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪﻫﺎی ﮐﻬﻦ ﺗﺜﻠﯿﺚ زاوﯾﻪ‬
‫و ﺗﺮﺑﯿﻊ داﯾﺮه ﺣﻞ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ‪ ١٢‬ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔ ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻮا ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎدرش ﺗﻌﻠﯿﻢ دﯾﺪ و او زﻣﯿﻨﮥ ﺧﻮﺑﯽ از آﻣﻮزش ﮐﻼﺳﯿ را‬
‫ﺑﻪ وی ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻮا در دو ﺳﺎل اول ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﻮب ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و اوﻟﯿﻦ ﺟﺎﯾﺰه را ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮد‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﮐﻢﺣﻮﺻﻠ ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﻼسﻫﺎی ﺳﺎل آﺧﺮ را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻼل‬
‫ﺧﺎﻃﺮ وی را ﺑﺪﺗﺮ ﮐﺮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ دوره ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺎﻟﻮا ﺑﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪای از ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻟﮋاﻧﺪر ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺻﻮل ﻫﻨﺪﺳﻪ« ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮای ﭘﺮ ارزش آن‪ ،‬اﺻﻮل اﻗﻠﯿﺪﺳ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻣﺘﺪاول در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ را ﻧﻘﺾ ﻣ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ وی اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﯾ داﺳﺘﺎن ﺧﻮاﻧﺪ و در ﯾ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠّﻂ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎبﻫﺎی درس ﺟﺒﺮ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﻗﺎدر ﺑﺮ ﺑﺮاﺑﺮی ﺑﺎ ﺷﺎﻫ ﺎر ﻟﮋاﻧﺪر ﻧﺒﻮدﻧﺪ‬
‫ﻟﺬا ﮔﺎﻟﻮا ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻋﻠﻤ ﻟﮋاﻧﺪر و آﺑﻞ روی آورد‪ .‬در ‪ ١۵‬ﺳﺎﻟ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫رﯾﺎﺿ داﻧﺎن ﺣﺮﻓﻪای ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺪم اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﻼﺳ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣ رﺳﺪ ﮐﻪ رﻏﺒﺖﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮐﻼﺳ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠّﻤﺎﻧﺶ او را درک ﻧﻤ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﺗﮑﺒﺮ و ﺗﺒﺤﺮ وی را ﻃﺮد ﻣ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﺑﻌﻀ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺧﻄّ او دﯾﺪه ﻣ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻟﻮا در ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ ﻧﺎﻣﺮﺗّﺐ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ را در ﻣﻐﺰ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﻤﻠﯿﺎت ذﻫﻨ ﺧﻮد را روی ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻤﺶ ورﻧﯿﻪ از او ﻣ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻈّﻢ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﮔﺎﻟﻮا ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی او‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤ ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺑﺪون آﻣﺎدﮔ ﮐﺎﻓ در اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ورودی ﻣﺪرﺳﻪ ﭘﻠ ﺗﮑﻨﯿ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻦ از‬
‫اﯾﻦ اﻣﺘﺤﺎن اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ او را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣ ﮐﺮد زﯾﺮا ﭘﻠ ﺗﮑﻨﯿ ﻣ ﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای رﺷﺪ رﯾﺎﺿﯿﺎت‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ او در اﯾﻦ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﺑﺎ داﺳﺘﺎﻧ ﻋﺠﯿﺐ ﻗﺒﻮل ﻧﺸﺪ‪ .‬دو دﻫﻪ ﺑﻌﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮی‬
‫ﺗﺮاﮐﻮم ﺳﺮدﺑﯿﺮ ﻣﺠﻠﻪ ی ﻋﻠﻤ ‪ Mathématiques de Annales Nouvelles‬اﯾﻦ ﺷﺮح را ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫»داوﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎ ﻧﺒﻮغ ﻋﺎﻟ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻤﺘﺤﻨ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد ﮐﻢ رد ﻣ ﺷﻮد …«‬
‫در ﺳﺎل ‪ ١٨٢٨‬ﮔﺎﻟﻮا وارد داﻧﺸﺴﺮای ﻋﺎﻟ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﮐﻢ رﻧﮕ از ﭘﻠ ﺗﮑﻨﯿ ﺑﻮد و در ﯾ ﮐﻼس‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﺗﻮﺳﻂ رﯾﺎﺿ دان ﻓﺮاﻧﺴﻮی رﯾﺸﺎرد)‪ (Richard‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺎﻟﻮا‬
‫ﻧﻈﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻮاﻓﻘ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﯾﺸﺎرد دارای اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺎﻟﻮا ﺑﺎﯾﺴﺘ ﺑﺪون اﻣﺘﺤﺎن در ﭘﻠ ﺗﮑﻨﯿ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﺎﻟﻮا را ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧ از ﻧﺒﻮغ او ﻧﺪاﺷﺖ درﺑﺎرۀ ﮐﺴﺮﻫﺎی ﻣﺴﻠﺴﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﮔﺎﻟﻮا در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪایﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻔّﯿﺎت اﺳﺎﺳ دﺳﺖﯾﺎﻓﺖ‬
‫و ﺑﺮﺧ از ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آ ﮐﺎدﻣ ﻋﻠﻮم اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬داور آ ﮔﻮﺳﺘﯿﻦ ﻟﻮﯾﯽ ﮐﻮﺷ )‪(١٧٨٩-١٨۵٧‬‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼ در ﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﺤﺖ ﺟﺎﯾ ﺸﺖ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﮐﺰی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺎﻟﻮا ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎرش‬
‫را ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺸ ﻣﻘﺎﻟﻪ را رد ﮐﺮد و ﻣﻘﺎﻟﻪ دﯾ ﺮی ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻫﺸﺖ روز ﺑﻌﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل دﭼﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺧﻄّ ﮔﻢ ﺷﺪ و دﯾ ﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻮا ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﺿﺪ ﺣ ﻮﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ زﻧﺪان ﺳﻨﺖ ﭘﻼژی اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗ ﺑﻪ‬

‫‪١٢٩‬‬
‫دﻟﯿﻞ وﺿﻊ وﺧﯿﻢ ﺟﺴﻤﺎﻧ ‪ ،‬وی را ﺑﻪ درﻣﺎﻧﮕﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻧﺎم »آﻧﺘﻮان« آﺷﻨﺎ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اوارﯾﺴﺖ ﻃ ﻣﻼﻗﺎﺗ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﻢ اﺗﺎﻗ وی ﯾﻌﻨ آﻧﺘﻮان ﺗﺮﺗﯿﺐ داده ﺷﺪه ﺑﻮد دو دﺧﺘﺮ را ﻣ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﯾ از آﻧﻬﺎ ژاﻧﺎ ﻧﺎم دارد و ﮔﻮﯾﺎ دوﺳﺖ دﺧﺘﺮ آﻧﺘﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻟﻮا ﺳﺨﺖ از ﻫﻤﺮاه ژاﻧﺎ ﺧﻮﺷﺶ ﻣ آﯾﺪ‬
‫و ﻃ ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺨ از آﻧﺘﻮان ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺎم آن دﺧﺘﺮ »اوا ﺳﻮرل« )از وی اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪ D Stephanie‬ﯾﺎد ﻣ ﺷﻮد( ﺑﻮده و آن دﺧﺘﺮ ﻫﻢ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﻣﺠﺬوب ﮔﺎﻟﻮا اﺳﺖ و ﮔﻮﯾﺎ او را ﻗﻬﺮﻣﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻣ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﮔﺎﻟﻮا و دﺧﺘﺮ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ وی ﻃ ﺟﻠﺴﺎﺗ ﺑﺎ ﻫﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺎﻟﻮا از‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ و اوا را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺧﺘﺮ ﻫﻢ از وی ﯾ روز ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻣ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ اوا ﺳﻮرل ﻃﺒﻖ ﻗﺮار از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اوارﯾﺴﺖ را ﻣ ﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫وی ﻣ ﮔﻮﯾﺪ »دﯾﺮوز ﻗﻮل دادم ﮐﻪ ﺑﯿﺎﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ دﯾﺪار ﻣﺎﺳﺖ …ﺷﻤﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻮش ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ﮐﺴ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ او را ﺧﯿﻠ دوﺳﺖ دارم‪ .‬او ﻣﯿﻬﻦﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺷﺶ ﻫﻔﺘﻪ در ﭘﺎرﯾﺲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﺴ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺳﺘﻮرانﻫﺎ و ﭼﺎﯾﺨﺎﻧﻪﻫﺎی درﺟﻪ اول ﺑﺒﺮد و درﺑﺎرۀ‬
‫اﻧﻘﻼب و آزادی ﺑﺮاﯾﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ…« اوارﯾﺴﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺨﺖ ﻋﺼﺒﺎﻧ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ردﯾﻔ‬
‫از ﻧﺎﺳﺰا را ﻧﺜﺎر وی ﮐﺮد و ﻣ ﺎﻟﻤﺎت آﻧﻬﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اوا ﺳﻮرل ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯿﺎﺑﺪ‪» :‬از ﻣﻦ دوری‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣ ﺧﻮرم از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪاﯾﺪ ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ آﻗﺎی ﮔﺎﻟﻮا‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺮف آﺧﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ«‬
‫در ﭘﯽ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺳﺮاﻧﺠﺎم دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎی »ﻣﻮرﯾﺲ ﻟﻮرن« ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی اوا ﺳﻮرل ﻫﻢ ﺑﻮد و‬
‫دﯾ ﺮی »ﭘﺸﻮ درﺑﻨﻮﯾﻞ« )‪ (D’Herbinville‬ﮔﺎﻟﻮا را ﺑﻪ دوﺋﻠ در ﺑﯿﻦ وﯾﻞ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در آﺧﺮ ﮔﺎﻟﻮا‬
‫در ﺑﯿﺴﺖ وﻧﻬﻢ ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬در ﺷﺐ دوﺋﻞ آﺳﯿﺒﯽ ﺟﺪی ﻣ ﺑﯿﻨﺪ و در ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔ وی ﭘﺎﯾﺎن ﻣ ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳ ﺧﻮد ﮐﻪ راﺑﻄ ﺑﯿﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ اﺳﺖ و اﻣﺮوزه آن را ﻗﻀﯿﻪ ﮔﺎﻟﻮا‬
‫ﻣ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﮔﺮ ﮔﺎوا ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻃﺒﯿﻌ دﭼﺎر ﻣ ﺷﺪ و در ﺳﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧ از دﻧﯿﺎ‬
‫ﻧﻤ رﻓﺖ‪ ،‬رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻗﺮن ‪ ١٩‬رﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدﺗﺮی ﻣ داﺷﺖ و آن رﺷﺪ رﯾﺎﺿﯿﺎت اﻣﺮوز را ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣ داد‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮ ﻣ آﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻮا ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ رﯾﺎﺿ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﺪت ﮐﻢ دﺳﺘﺎوردش ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٠‬‬
 ‫‪ ١٢.٢‬ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﮐﻞ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ )⋆( ﯾﺎ )⋆⋆( ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﺣﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﻣ ﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١.١٢.٢‬آﯾﺎ ‪ ∗ : C × C −→ C‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ a ∗ b = ab‬ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢.١٢.٢‬اﮔﺮ ‪ S‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ روی ‪ S‬وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣.١٢.٢‬آﯾﺎ ‪ ∗ : R × R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ }‪ a ∗ b = min{a, b‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ؟ ﺷﺮﮐﺖ‬

‫ﭘﺬﯾﺮ ﭼﻄﻮر؟‬

‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )∗ ‪ (R,‬ﮐﻪ ‪ a ∗ b = a + b + ab‬ﯾ‬

‫√‬ ‫√‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ }‪ Q[ ۲] \ {۰ + ۰ ۲‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ زﯾﺮ ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪(a + b ۲) · (a′ + b′ ۲) = (aa′ + ۲bb′ ) + (a′ b + ab′ ) ۲‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی وارون ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ داراﯾﻪﻫﺎی از اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ ﮐﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ۱‬دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ‪ ،‬ﯾ ﮔﺮوه اﺳﺖ )اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺎ )‪SLn (R‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ(‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧.١٢.٢‬ﺑﺮای ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ (P(X), ∗) ،X‬ﮐﻪ در آن ∗ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﺘﻘﺎرن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ )ﯾﻌﻨ‬
‫)‪ (A ∗ B = (A ∪ B) \ (A ∩ B‬اﺳﺖ‪ ،‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y, z ∈ G‬اﮔﺮ ‪xy = yz‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ .x = z‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫= ‪ .a ∗ b‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪a+b‬‬

‫‪۱+ab‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٩.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ G = (−۱, ۱‬و‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٠.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ g, h ∈ G‬دارﯾﻢ = ‪g ۲ h۲‬‬

‫‪ .(gh)۲‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ m‬و ‪ n‬دو ﻋﺪد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اول ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﮔﺮوه‬
‫‪ G‬ﻫﻤﻪ ﺗﻮانﻫﺎ ‪m‬ام ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮانﻫﺎی ‪n‬ام ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ a ∈ G‬ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.an = e‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٣.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (G,‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪G‬‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ )ﻓﻘﻂ( ﯾ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ G‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪.a۲ = a‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١۴.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )∗ ‪ (G,‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a, b ∈ G‬اﮔﺮ ‪a۲ = e‬‬
‫و ‪ a ∗ b۴ ∗ a = b۷‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.b۳۳ = e‬‬

‫‪١٣١‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١۵.١٢.٢‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ G‬دو ﺷﺮط زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ G‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.e ∗ a = a‬‬
‫)ب( ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ G‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ∈ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.b ∗ a = e‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١۶.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )∗ ‪ (G,‬ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ G‬داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.(a ∗ b)−۱ = a−۱ ∗ b−۱‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﭼﻨﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮدش ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮد ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٧.١٢.٢‬در ﮔﺮوه ‪ D۴‬ﯾ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٨.١٢.٢‬ﺑﺮای ﭼﻪ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ Sn ،n‬و ‪ Dn‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﯾ ﺴﺎن ﻋﻀﻮ دارﻧﺪ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٩.١٢.٢‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪ S۳‬و ‪ D۴‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٠.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.Dn ≤ Sn‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ‪،A ⊆ G‬‬
‫‪ HA = H‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.A ⊆ H‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .H ≤ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪.H ∩Z(G) ≤ Z(H‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه !‪ m‬ﻋﻀﻮی ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٣.١٢.٢‬در ﮔﺮوه ‪ Sn‬ﺑﺮای ‪ m < n‬ﯾ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۴.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ nZ × mZ‬زﯾﺮﮔﺮوه ‪ Z × Z‬اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ‪Z × Z‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ nZ × mZ‬اﺳﺖ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۵.١٢.٢‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﺮوه ‪ Dn‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.١٢.٢‬ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎز زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻧﺎﺗﻬ ﮔﺮوه ‪ S۳‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ K۴‬دوری ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۶‬در ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ‪ Z۲۴‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.١٢.٢‬ﯾ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٢٩.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻗﺮار ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ H‬در )‪ Z(G‬ﻗﺮار ﻣ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٠.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺮای اﻋﻀﺎی ‪ x‬و ‪ y‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .xy = yx‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫‪ o(x) = m‬و ‪ .o(y) = n‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ (m, n) = ۱‬آﻧﮕﺎه ‪.o(xy) = mn‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﻣﺘﻨﺎﻫ و ‪ T‬و ‪ S‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ‪.G ̸= ST‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ | ‪.|G|> |S|+|T‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٢.١٢.٢‬ﻗﻀﯿﻪ وﯾﻠﺴﻮن‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٢.٢.١‬را ﺑﺎ ﮐﻤ‬
‫ﺟﺎﯾ ﺸﺖ‬ ‫ﻋﺪد اول ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ ap−۱ ،... ،a۲ ،a۱‬ﯾ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٣٣.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ p‬ﯾ‬
‫‪p‬‬
‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {۱, ۲, ..., p − ۱‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ i ̸= j‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.iai ≡ jaj‬‬

‫‪١٣٢‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۴.١٢.٢‬اﮔﺮ در ﮔﺮوه ‪ G‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ x‬و ‪ y‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه آﯾﺎ ‪ xy‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ؟‬
‫∏‬
‫∞ ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۵.١٢.٢‬آﯾﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ‪i=۱ Z۲i‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣۶.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺮای اﻋﻀﺎی ‪ x‬و ‪ y‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .xy = yx‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫‪ o(x) = m‬و ‪ .o(y) = n‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ z‬در ‪ G‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ )‪ o(z‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ‪ m‬و ‪ n‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٧.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ ،‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ ﯾ ﻣﺜﺎل ﻧﻘﺾ اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ g‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٨.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﻓﻘﻂ ﯾ‬
‫‪.CG (g) = G‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٩.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﻧﺪﯾﺲ زﯾﺮﮔﺮوه )‪ SLn (R‬روی )‪ GLn (R‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.١٢.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه از ﯾ ﮔﺮوه داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ وارونﻫﺎی ﻋﻨﺎﺻﺮ ﯾ‬
‫دﺳﺘﻪ ﭼﭗ‪ ،‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ راﺳﺖ ﻣ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟‬ ‫ﯾ‬ ‫!)‪(mn‬‬

‫!‪(m!)n n‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۴١.١٢.٢‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ m‬و ‪ ،n‬آﯾﺎ‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ H ≤ G‬ﮐﻪ ‪ .[G : H] = n‬ﻣﻮارد زﯾﺮ را‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۴٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫رد ﯾﺎ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( اﮔﺮ ‪ g ∈ G‬آﻧﮕﺎه ‪.g ∈ H‬‬
‫‪n‬‬

‫)ب( اﮔﺮ ‪ g ∈ G‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ‪ ۱ ≤ i ≤ n‬دارﯾﻢ ‪.ai ∈ H‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۴٣.١٢.٢‬ﮔﺮوه ‪ G‬دﻗﯿﻘﺎ ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه دارد اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ G‬دوری و از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ p۲‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪد اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۴.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ Hn ،... ،H۲ ،H۱‬زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻫ در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫∩‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ∞ < ] ‪ [G : ni=۱ Hi‬و‬
‫∩‬
‫‪n‬‬ ‫∏‬
‫‪n‬‬
‫‪[G :‬‬ ‫≤ ] ‪Hi‬‬ ‫‪[G : Hi ].‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۵.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ دو در ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ x‬و ‪ y‬اﻋﻀﺎی ‪ N‬ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.xy ∈ N‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۴۶.١٢.٢‬ﮔﺮوه )‪ G = (C \ {۰}, .‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ H‬ﯾ‬
‫∞ < ]‪ [G : H‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.G = H‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .۴٧.١٢.٢‬ﺑﺮای ﮔﺮوه دﻟﺨﻮاه ‪ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ∞ < ])‪ [G : Z(G‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪G‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ از زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی آﺑﻠ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٨.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ SLn (R‬در )‪ GLn (R‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٣‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٩.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ N‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ∞ < ] ‪ .[G : N‬اﮔﺮ ‪ H‬ﯾ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ([G : N ], |H|) = ۱‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.H ⊆ N‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۵٠.١٢.٢‬در ﮔﺮوه )‪ SL۲ (R‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪) −I۲‬ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧ (ﺟﺎﺑﺠﺎﮔﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .۵١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ > ‪ .G =< x, y | xyx−۱ y −۱ = x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ }‪.G′′ = {e‬‬
‫ﮔﺮوه آﺑﻠ ‪ ،‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٢.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﯾ‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۵٣.١٢.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ ،k‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﮔﺮوه ‪ Q/Z‬دﻗﯿﻘﺎ ﯾ‬
‫دوری از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ k‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۴.١٢.٢‬ﺑﺮای زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ N‬از ‪ G‬و ‪ x ∈ G‬ﺑﺎ ﺷﺮط ‪ (o(x), [G : N ]) = ۱‬ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.x ∈ N‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۵.١٢.٢‬ﺗﻤﺎم زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ‪ Dn‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۵۶.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ N‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫‪ .(|N |, [G : N ]) = ۱‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ N‬ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ‪ G‬از ﻣﺮﺗﺒﻪ | ‪ |N‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٧.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ در ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ G/N‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ gN‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ gN‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ g‬را ﻣ ﺷﻤﺎرد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ g m ∈ N‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.o(gN ) | m‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٨.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ m ≥ ۲‬و ﻫﺮ ‪ x, y ∈ G‬داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .(xy)m = xm y m‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Nm = {am | a ∈ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه‬
‫‪ G/Nm‬ﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۵٩.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ Q/Z‬زﯾﺮﮔﺮوه ﺳﺮه ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل از‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۶٠.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ‪ ١٨٢‬ﻋﻀﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ G‬ﯾ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬دوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢‬دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ١٠‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۶٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ‪ N۲ ،N۱‬و ‪ N۳‬دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮای ‪ i ̸= j‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ }‪ Ni ∩ Nj = {e‬و ‪ G = Ni Nj‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۶٣.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺎوی ﻫﯿﭻ زﯾﺮﮔﺮوه از اﻧﺪﯾﺲ ‪ ٢‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎی ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺲ ‪ ٣‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .۶۴.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ١٣٩۶‬ﻋﻨﺼﺮ از آن در )‪ Z(G‬ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ‪ ١۴٠٠‬ﻋﻀﻮي اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﯾ ﻣﺜﺎل از ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮوﻫ اراﺋﻪ دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫‪١٣۴‬‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻏﯿﺮ ﻧﺮﻣﺎل دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۶۵.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﯾ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻏﯿﺮ دوری ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪۴‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .۶۶.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۴۴‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ٢٠‬ﻋﻀﻮ از ‪ G‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ ٢‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۶٧.١٢.٢‬اﮔﺮ ‪ G = Z(G)G′‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.G′ = G′′‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٨.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ f : G −→ G‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫‪ f (x) = x۲‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٩.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ از ‪ S۳‬ﺑﻪ ‪ Z۳‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧٠.١٢.٢‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻫﺎی ﮔﺮوﻫ از ‪ K۴‬ﺑﻪ ‪ S۳‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧١.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۶‬ﺑﺎ ‪ S۳‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ و ‪ H‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ دوری از ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫∼ ‪.G‬‬
‫ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪد اول ‪ p‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪= Zp‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧٣.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه و ‪ f : G −→ G‬ﯾ ﺧﻮدرﯾﺨﺘ ﺑﺎ اﯾﻦ وﯾﮋﮔ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = x‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ .x = e‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ G‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ y ∈ G‬وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ )‪ .x = y −۱ f (y‬ﺳﭙﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ f ۲ = idG‬آﻧﮕﺎه ‪ G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧۴.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﮔﺮوه دوری ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٨‬ﺑﺎ ﮔﺮوه دوری ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ۴‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧۵.١٢.٢‬ﺑﺮای ﯾ ﮔﺮوه دوری ﻣﺘﻨﺎﻫ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ n‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪f : G −→ G‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ f (x) = xm‬ﺧﻮدرﯾﺨﺘ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪.(m, n) = ۱‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧۶.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ M‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺎﮐﺴﯿﻤﺎل ﮔﺮوه ‪ G‬ﺑﺎﺷﺪ و ) ‪ .M ̸= NG (M‬ﻧﺸﺎن‬

‫دﻫﯿﺪ ] ‪ [G : M‬ﻋﺪدی اول اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧٧.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f : G −→ G‬و‬
‫‪ g : G −→ G‬دو ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دو ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ ‪ S : G −→ G‬ﺑﺎ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ )‪ S(x) = x − f g(x‬و ‪ T : G −→ G‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ )‪ T (x) = x − gf (x‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻮارد زﯾﺮ را رد ﯾﺎ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ Ker(S‬ﺑﺎ ) ‪ Ker(T‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( ‪ S‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ T‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧٨.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G = Q‬و )‪ .H = (Q+ , .‬ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻫﺎی ﮔﺮوﻫ از ‪ G‬ﺑﻪ‬
‫‪ H‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٧٩.١٢.٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﮔﺮوه ‪ G‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪) G(n‬ﮔﺮوه ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪n‬ام( در ‪ G‬ﻧﺮﻣﺎل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣۵‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٠.١٢.٢‬اﮔﺮ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ دوری ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ )‪ Aut(G‬آﺑﻠ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .٨١.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﮔﺮوﻫ ﺳﺎده‪ H ⪇ G ،‬و ‪ .[G : H] = n‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪ G‬ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوﻫ از ‪ Sn‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه ‪ H ≤ G‬و ‪ [G : H] = n‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ !‪.|G| | n‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .٨٢.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ G‬ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٣.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ دو دور در ‪ Sn‬ﻣﺰدوج ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻃﻮل ﯾ ﺴﺎن داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل دارد‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨۴.١٢.٢‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎی ‪ A۴‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ A۴‬ﻓﻘﻂ ﯾ‬

‫دور ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ n‬در ‪ Sn‬ﺑﺎﺷﺪ‪ CSn (σ) .‬را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٨۵.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ σ‬ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨۶.١٢.٢‬ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ در ‪ S۸‬ﺑﺎ )‪ (۱ ۲) (۳ ۶ ۸‬ﻣﺰدوج ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٧.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .σ, τ ∈ Sn‬اﮔﺮ ‪ σ‬زوج )ﻓﺮد( ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ τ στ −۱‬زوج‬
‫)ﻓﺮد( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ٢٠‬در ‪ S۸‬ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ ‪ S۸‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ١٨‬دارد؟‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨٨.١٢.٢‬ﯾ‬

‫زﯾﺮﮔﺮوه از ‪ An+۲‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٨٩.١٢.٢‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Sn‬ﺑﺎ ﯾ‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .٩٠.١٢.٢‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ H‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ١١١١‬از ﮔﺮوه ‪ S۹۹۹‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ }‪ i ∈ {۱, ۲, ..., ۹۹۹‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ σ ∈ G‬دارﯾﻢ ‪.σ(i) = i‬‬

‫‪١٣۶‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪٣‬‬

‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ‬

‫در ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮدات رﯾﺎﺿ ﻣ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤ از ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ اﺳﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺒﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻋﺪاد‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی آن در ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﺨﺶﻫﺎی رﯾﺎﺿ دﯾﺪه ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﺪف‬
‫ﻣﺎ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ و در درس ﺟﺒﺮ ‪ ١‬ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﮑﻤﯿﻠ از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺮوه‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮﯾﺪ و در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎ و ﻗﻀﯿﻪﻫﺎی اوﻟﯿﻪ‬ ‫‪١.٣‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮوه آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﯾ ﻋﻤﻞ‬
‫دوﺗﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ را ﻫﻤﺮا ﺑﺎ دو ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮاص وﯾﮋه ﺻﺪق‬
‫ﻣ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ و ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﺧﻮاص‬
‫)‪ (R, ∗) (١‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (R, .) (٢‬ﯾ ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ‪ .‬روی ∗‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b ،a‬و ‪ c‬از ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪a.(b ∗ c) = a.b ∗ a.c‬‬

‫)‪ (۴‬ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ .‬روی ∗‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b ،a‬و ‪ c‬از ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪(a ∗ b).c = a.c ∗ b.c‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ )‪ (R, ∗, .‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫)ﺑﻪ ﺧﻮاص )‪ (٣‬و )‪ (۴‬ﻫﻢ زﻣﺎن ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی ‪ .‬روی ∗ ﮔﻮﯾﯿﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ ،R = Z‬ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻋﺎدی‬

‫‪١٣٧‬‬
 ‫ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ و در ﺧﻮاص ﺣﻠﻘﻪ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‪ .‬ﺳﺎلﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ داﻧﯿﺪ ‪ Z‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ ،R = Q‬ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻋﺎدی‬
‫اﻋﺪاد ﮔﻮﯾﺎ‪ .‬ﺳﺎلﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ داﻧﯿﺪ ‪ Q‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ ،R = R‬ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻋﺎدی‬
‫اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘ ‪ .‬ﺳﺎلﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ داﻧﯿﺪ ‪ Z‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ∗ ،R = C‬ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺿﺮب ﻋﺎدی‬
‫اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ .‬اﺧﯿﺮا! ﻣ داﻧﯿﺪ ‪ C‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از دﯾﺪن ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع از ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺬﮐﺮ زﯾﺮ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۶.١.٣‬در اداﻣﻪ از ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ∗ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻊ ﯾﺎد ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و از ﻋﻤﻞ‬
‫دوﺗﺎﯾﯽ ‪ .‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺿﺮب ﯾﺎد ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ a.b‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ .ab‬اﮔﺮ ﺑﯿﻢ‬
‫اﺑﻬﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﻠﻘﻪ )‪ (R, +, .‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ .R‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﮔﺮوه آﺑﻠ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬را ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ e‬ﺑﺎ‬
‫‪ ۰‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل وارون ﺟﻤﻌ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬را ﺑﺎ ‪ −a‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫‪ a + (−a) = ۰‬اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﻪ ﺟﺎی )‪ a + (−b‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.a − b‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ R = P(X‬ﮐﻪ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻣﺘﻘﺎرن در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ و ﺿﺮب را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ اﺷﺘﺮاک ﮔﯿﺮی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ‬
‫ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R = RX‬ﮐﻪ ‪ X‬ﯾ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊ را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ و ﺿﺮب را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ ﯾﻌﻨ )‪.f g(x) = f (x)g(x‬‬
‫ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ ، R = C(R‬ﺟﻤﻊ را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ )ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ( در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ و ﺿﺮب را ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ )ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ( ﯾﻌﻨ )‪ .f g(x) = f (x)g(x‬ﯾ‬
‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ۰‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روی ‪ R‬ﺿﺮب‬
‫ﺑﺪﯾﻬ ‪ ab = ۰‬را ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺪﯾﻬ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ }‪ R = {۰‬ﺣﻠﻘﻪ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﻫﻤﺎن زﯾﺮﮔﺮوه ‪ ۲Z‬از ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ‪ Z‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب‬
‫ﻋﺎدی اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ‪ R ،‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .R = Mn (R‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ‪ R ،‬ﯾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﻋﺎدی‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R = Zn‬ﮐﻪ ‪ n‬ﯾ‬
‫اﻋﺪاد ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای‪ R ،‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ )ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﭘﺬﯾﺮ( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب‬
‫آﺑﻠ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ .ab = ba‬اﮔﺮ ﺣﻠﻘﻪای ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ‪ Q ،Z‬و ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.١.٣‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻣﺮﺑﻌ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﻟﺬا ﺣﻠﻘﻪ )‪ Mn (Q‬ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ!‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٧.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﺪار اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺿﺮب ‪ R‬دارای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ )ﺑﺮای ﺿﺮب( را ﺑﺎ ‪ ۱‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ و در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ آن ﻫﻤﺎﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬
‫)در ﺑﻌﻀ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧ را ﯾ ﻪ ﯾﺎ واﺣﺪ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪ(‪ .‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧ ﻧﺪارﻧﺪ را ﻏﯿﺮ ﯾ ﺎل‬
‫)ﻧﺎﯾ ﺎل‪ ،‬ﻧﺎ ﯾ ﻪ( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٨.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ‪ Q ،Z‬و ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﯾ ﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ )‪ Mn (Q‬ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﯾ ﺪار اﺳﺖ! ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧ ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ ﻏﯿﺮ ﯾ ﺎل )ﻏﯿﺮ ﯾ ﺪار( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢١.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ‪ ۲Z‬ﻏﯿﺮ ﯾ ﺎل )ﻏﯿﺮ ﯾ ﺪار( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٢.١.٣‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬واژه ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ را ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ﺟﻤﻊ ﯾﻌﻨ ‪ ۰‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺮای ‪ ۱‬واژه ﻫﻤﺎﻧ )ﯾ ﻪ‪ ،‬واﺣﺪ( را اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺪان اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﺟﺰ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٣.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ R‬ﯾ‬
‫‪ ۰‬ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﮔﺮوه دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ‪ R ،Q‬و ‪ C‬ﻣﯿﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۵.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ )‪ Mn (Q‬ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺴﺖ! ﭼﻮن اﺻﻼ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۶.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﻏﯿﺮ ﯾ ﺎل )ﻏﯿﺮ ﯾ ﺪار( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٧.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﯾ ﺪار ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ ۲‬وارون ﺿﺮﺑﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٨.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ داﻣﻨﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ xy = ۰‬ﮐﻪ ‪ x, y ∈ R‬اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ ‪x = ۰‬‬
‫ﯾﺎ ‪ .y = ۰‬اﮔﺮ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و داﻣﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٩.١.٣‬ﻫﻤﻪ ﻣﯿﺪانﻫﺎ داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪانﻫﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫اﮔﺮ ‪ xy = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ x ̸= ۰‬آﻧﮕﺎه ‪ x‬وارون دارد و ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ در وارون ‪ x‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫‪ .y = ۰‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟ ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٩‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٠.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ )‪ Mn (Q‬داﻣﻨﻪ ﻧﯿﺴﺖ )دو ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺿﺮﺑﺸﺎن ﺻﻔﺮ ﺷﻮد(!‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣١.١.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z۴‬داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ̄‪ ۲̄۲̄ = ۴̄ = ۰‬وﻟ ̄‪.۲̄ ̸= ۰‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٢.١.٣‬در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﻣﺜﺎﻟ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد ﮐﻪ داﻣﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟ داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻌﻼ‬
‫ﺻﺒﻮر ﺑﺎﺷﯿﺪ!‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٣.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﭼﭗ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻧﺎﺻﻔﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ y‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .xy = ۰‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ‬
‫راﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ y‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .yx = ۰‬اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮی ﻫﻢ ﻣﻘﺴﻮم‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﭼﭗ و ﻫﻢ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۴.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ )‪ M۲ (R‬ﻋﻨﺼﺮ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۵.١.٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ R‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۰‬ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ ۰ ̸= a‬در ‪ R‬ﭼﻨﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .a۰ = ۰a = ۰‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ دارﯾﻢ ‪ ۱ = ۰‬و ﻋﻨﺼﺮ ‪۰‬‬
‫ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺻﻼ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد!‬

‫داﻣﻨﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻏﯿﺮ از ‪ ۰‬ﻫﯿﭻ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣۶.١.٣‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﭼﭗ ﯾﺎ راﺳﺖ دﯾ ﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٧.١.٣‬ﺑﺎ ﺿﺮب و ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫)‬‫(‬
‫‪a x‬‬
‫{=‪R‬‬ ‫} ‪| a, b ∈ Z, x ∈ Z۴‬‬
‫‪۰ b‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫̄‪۲ ۰‬‬ ‫̄‪۰ ۰‬‬
‫= ‪ A‬ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﭼﭗ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫()‬ ‫)‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫̄‪۲ ۰‬‬ ‫̄‪۰ ۲‬‬ ‫̄‪۰ ۴‬‬ ‫̄‪۰ ۰‬‬
‫=‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ A‬ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ راﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﯾ‬

‫‪١۴٠‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٣٨.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ a ∈ R‬دارای وارون ﭼﭗ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫‪ b ∈ R‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .ba = ۱‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪ a ∈ R‬دارای واروﻧﺮاﺳﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ‪ b ∈ R‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .ab = ۱‬اﮔﺮ ‪ a ∈ R‬ﻫﻢ وارون راﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ وارون ﭼﭗ ﮔﻮﯾﯿﻢ وارون ﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮ ‪ R‬را ﺑﺎ )‪ U (R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٩.١.٣‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ‪ ،R‬اﮔﺮ ‪ ab = ۱‬و ‪ ca = ۱‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ c = b‬اﺳﺖ‬
‫)ﭼﺮا؟( و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ a‬وارن ﭘﺬﯾﺮ ﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٠.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z۴‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ̄‪ ۱‬و ̄‪ ۳‬وارون ﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ ̄‪.۳̄۳̄ = ۹̄ = ۱‬‬

‫ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ∗‪.U (R) = R \ {۰} = R‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴١.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴٢.١.٣‬ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ a‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫وارون ﭼﭗ دارد وﻟ اﺻﻼ وارون راﺳﺖ ﻧﺪارد! ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی اﮔﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺟﺒﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ‬
‫در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺣﺘﻤﺎ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮاص ﻣﻘﺪﻣﺎﺗ ﺣﻠﻖ را در ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﺟﻤﻊ آوری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ b ،a‬و ‪ c‬در ‪ R‬دارﯾﻢ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴٣.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫)‪.a۰ = ۰a = ۰ (١‬‬
‫)‪.a(−b) = −(ab) = (−a)b (٢‬‬
‫)‪.a(b − c) = ab − ac (٣‬‬
‫)‪.(a − b)c = ac − bc (۴‬‬

‫ﮔﺮوه‬ ‫اﺛﺒﺎت‪ (١) .‬دارﯾﻢ ‪ .a۰ = a(۰ + ۰) = a۰ + a۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺣﺬف ‪ a۰‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺎ ﮐﻤ‬
‫ﺟﻤﻌ ﺑﻮدن ‪ R‬دارﯾﻢ ‪ .a۰ = ۰‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪.۰a = ۰‬‬
‫)‪ (٢‬دارﯾﻢ )‪ .۰ = a۰ = a(b + (−b)) = ab + a(−b‬ﭘﺲ )‪ .−(ab) = a(−b‬ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮارد‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬دارﯾﻢ ‪.a(b − c) = a(b + (−c)) = ab + a(−c) = ab − ac‬‬
‫)‪ (۴‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ )‪ (٣‬اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﻤ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺨﺶ اول و دوم از ﻓﺼﻞ اول ﻗﻀﯿﻪﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﻪ راﺣﺘ اﺛﺒﺎت ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﯾﺮی ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮای ﺿﺮب ﻧﺎم دارد و اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﺪ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﮔﺬاری‬
‫در ﺿﺮب ﺣﻠﻘﻪ در ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪١۴١‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴۴.١.٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ am+n ،... ،a۲ ،a۱‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬دارﯾﻢ‬
‫‪( m )‬‬ ‫‪‬‬
‫∏‬ ‫∏‬ ‫∏‬
‫‪m+n‬‬
‫= ‪ai  am+j ‬‬ ‫‪ai .‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮای ‪ a ∈ R‬و ‪ m ∈ Z‬دارﯾﻢ‬

‫‪am = aa...a‬‬
‫‪| {z } .‬‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫اﮔﺮ ‪ R‬ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.a۰ = ۱‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎم دارد‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۴۵.١.٣‬ﺑﺮای ‪ ak ،... ،a۱‬و ‪ bt ،... ،b۱‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬دارﯾﻢ‬

‫‪(a۱ + ... + ak )(b۱ + ... + bt ) = a۱ b۱ + ... + ak bt .‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮای ‪ a ∈ R‬و ‪ m ∈ Z‬دارﯾﻢ‬

‫‪ma = |a + {z‬‬
‫‪... + a} .‬‬
‫‪m‬ﺗﺎ‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰارهﻫﺎ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .۴۶.١.٣‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ‪ m‬و ‪ n‬و ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬دارﯾﻢ‬
‫)اﻟﻒ( ‪.am an = am+n‬‬
‫)ب( ‪.(am )n = amn‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .۴٧.١.٣‬ﺑﺮای اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ‪ m‬و ‪ n‬و ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی ‪ a‬و ‪ b‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬دارﯾﻢ‬
‫)اﻟﻒ( ‪.ma + na = (m + n)a‬‬
‫)ب( ‪.m(na) = (mn)a‬‬
‫)ج( )‪.(ma)(nb) = (mn)(ab) = (na)(mb‬‬

‫ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ دو ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻬﻢ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۴٨.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ .an = ۰‬ﺑﻪ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﮐﻪ ‪ an = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﻮﭼﺘﻮاﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴٩.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z۴‬ﻋﻨﺼﺮ ̄‪ ۲‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ̄‪.۲̄۲ = ۰‬‬

‫‪١۴٢‬‬
 ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪‬‬‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪ A = ‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.A۳ = ۰‬‬
‫‪۰‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵٠.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ )‪ M۴ (R‬ﻋﻨﺼﺮ ‪‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬

‫داﻣﻨﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵١.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﻓﻘﻂ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۰‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬آﯾﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ در ﯾ‬
‫ﭘﻮﭼﺘﻮان را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۵٢.١.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺧﻮدﺗﻮان اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ‪.a۲ = a‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪‬‬‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪ A = ‬ﺧﻮدﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪.A۲ = A‬‬
‫‪۰‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵٣.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ )‪ M۴ (R‬ﻋﻨﺼﺮ ‪‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬ ‫‪۰‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵۴.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z۴‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻮدﺗﻮان ﻓﻘﻂ ̄‪ ۰‬و ̄‪ ۱‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫داﻣﻨﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵۵.١.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﻓﻘﻂ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۰‬و ‪ ۱‬ﺧﻮدﺗﻮان اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬آﯾﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﺪ در ﯾ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮدﺗﻮان را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵۶.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ‪ x ∈ R‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾ ﺘﺎی ‪ a‬ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ .xa = x‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.ax = x‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬دارﯾﻢ ‪ .x(a + ax − x) = xa + xax − x = x + x۲ − x۲ = x‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض‬
‫ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ‪ .a + ax − x = a‬ﻟﺬا ‪.ax = x‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٧.١.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۲ = x‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﯾﺪ ‪R‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪(x + x)۲ = x + x ⇒ x۲ + x۲ + x۲ + x۲ = x + x ⇒ x + x + x + x = x + x.‬‬

‫ﻟﺬا ‪ .۲x = ۰‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ ‪ .x = −x‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ‪x, y ∈ R‬‬
‫دارﯾﻢ‬

‫‪(x + y)۲ = x + y ⇒ x۲ + xy + yx + x۲ = x + y ⇒ x + xy + yx + y = x + x.‬‬

‫ﻟﺬا ‪ xy + yx = ۰‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ xy = −yx = yx‬و ﺣﻞ ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ a‬دارد و ‪a‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪) .۵٨.١.٣‬ﮐﺎﭘﻼﻧﺴ ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﯾ وارون راﺳﺖ دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ a‬ﺑﯿﺸﻤﺎر وارون راﺳﺖ دارد‪.‬‬

‫‪١۴٣‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ a‬وارون ﭼﭗ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﺗﺬﮐﺮ ﻣﺘﻦ درس‪a ،‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا‬
‫ﻓﻘﻂ ﯾ وارون راﺳﺖ دارد ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ a‬وارون ﭼﭗ ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺎل ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫‪A = {x ∈ R | ax = ۱}.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ دارد‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .y ∈ A‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ A‬ﺑﯿﺶ از ﯾ‬
‫‪f : A −→ A, f (x) = xa + y − ۱.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ روی ‪ A‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫‪f‬ﯾ‬
‫‪a(xa + y − ۱) = axa + ay − a = a + ۱ − a = ۱.‬‬
‫اﻣﺎ ‪ f‬واﺿﺤﺎ ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﯾ ﺑﻪ ﯾ اﺳﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ‪ y‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﯿﭻ ﻋﻨﺼﺮی‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ A‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﭼﻮن ‪ f‬ﯾ ﺑﻪ ﯾ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ f ،٢٣.١.١‬ﭘﻮﺷﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ A‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۵٩.١.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ a‬ﻋﻨﺼﺮی در ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮ ‪ y‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ aya = a‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ ax = ۱‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.xa = ۱‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺮﻓﯿﻦ ‪ aya = a‬را در ‪ x‬ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ ayax = ax ،‬و ﻟﺬا ‪ .ay = ۱‬ﭼﻮن ‪ y‬وارون‬
‫ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ ya = ۱‬و ﺑﺎ ﺿﺮب ﻃﺮﻓﯿﻦ در ‪ x‬دارﯾﻢ ‪ yax = x‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .y = x‬ﻟﺬا‬
‫‪.xa = ۱‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶٠.١.٣‬اﮔﺮ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ y ،x‬ﻋﻨﺎﺻﺮی ﭘﻮﭼﺘﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫‪ x + y‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﺮط ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف اﺳﺖ؟‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ m‬و ‪ n‬وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .xm = ۰ = y n‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪k‬‬
‫ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ‪ m‬و ‪ n‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ .(x + y)۲k = ۰‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺟﻤﻼت در ﺑﺴﻂ دو ﺟﻤﻠﻪای ‪ (x + y)۲k‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ ci x۲k−i bi‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ ci‬ﺿﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻐﯿﯿﺮات ‪ i‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ k‬ﻣﺎﮐﺰﯾﯿﻢ ‪ m‬و ‪ n‬اﺳﺖ ﻫﻤﻮاره ﯾ از دو ﻣﻘﺪار ‪ a۲k−i‬ﯾﺎ ‪bi‬‬
‫ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ )‪ M۲ (R‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬دو ﻋﻨﺼﺮ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬
‫ﭘﻮﭼﺘﻮان از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﻮﭼﺘﻮاﻧ دو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ ﭘﻮﭼﺘﻮان ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶١.١.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻮﭼﺘﻮان ﻧﺎﺻﻔﺮی ﻧﺪارد اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪x ∈ R‬‬
‫ﮐﻪ ‪ x۲ = ۰‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ‪.x = ۰‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬اﮔﺮ ‪ R‬ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻮﭼﺘﻮان ﻧﺎﺻﻔﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬ﮐﻪ‬
‫‪ x۲ = ۰‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ‪ .x = ۰‬ﺣﺎل ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ y k = ۰‬ﮐﻪ ‪ y ∈ R‬و ‪ .k ∈ N‬ﺑﺪون‬
‫ﮐﻢ ﺷﺪن از ﮐﻠﯿﯿﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ k‬ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ﺑﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ‪ y k = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬
‫‪(y k−۱ )۲ = y ۲k−۲ = y ۲k y −۲ = ۰.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ‪ .y k−۱ = ۰‬اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻮدن ‪ k‬دارد ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ‪.y = ۰‬‬

‫‪١۴۴‬‬
 ‫ﺣﻘﻠﻪ‬ ‫‪ ٢.٣‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ و ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯾ‬
‫در ﻓﺼﻞ اول دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫ در داﺧﻞ ﯾ ﮔﺮوه ﯾ ﮔﺮوه دﯾ ﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ و آن را زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪﯾﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ در داﺧﻞ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﭼﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ S‬از ‪ R‬را زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ (R, +, .‬ﯾ‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه )‪ (S, +, .‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.٢.٣‬ﻫﻤﻮاره }‪ {۰‬و ‪ R‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ ﻣﻌﺮوف‬

‫ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪ Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ‪ Z‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪای از ‪ Q‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ ۲Z .٣.٢.٣‬ﯾ‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۴.٢.٣‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ(! ﯾﺎ ﺣﺘ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻫﻤﺎﻧ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﺧﻮد ﺣﻠﻘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﺎل زﯾﺮ(!‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۵.٢.٣‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪ Z۱۰‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ̄‪ ۱‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }̄‪ S = {۰̄, ۲̄, ۴̄, ۶̄, ۸‬ﯾ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧ آن ̄‪ ۶‬اﺳﺖ!‬

‫زﯾﺮ در ﺗﺸﺨﯿﺺ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤ‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ∈ ‪a, b‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .۶.٢.٣‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ S‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ‬
‫‪ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ a − b ∈ S‬و ‪.ab ∈ S‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .(⇐) .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ (S, +) ،۵.۴.٢‬ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﺟﻤﻌ از )‪ (R, +‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﺮط ‪ ab ∈ S‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه ﺑﻮدن )‪ (S, .‬را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﻮزﯾﻌﭙﺬﯾﺮی )ﭼﭗ‬
‫و راﺳﺖ( از ‪ R‬ﺑﻪ ‪ S‬ارث ﻣ رﺳﺪ‪.‬‬
‫)⇒(‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪ C‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.٢.٣‬ﺑﺎ ﮐﻤ ﻣﺤ ﺑﺎﻻ‪ ،‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {a + bi | a, b ∈ Z‬ﯾ‬

‫ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ اﻋﺪاد ﮔﻮﺳ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫√‬
‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.٢.٣‬ﺑﺎ ﮐﻤ ﻣﺤ ﺑﺎﻻ‪ ،‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {a + b ۲ | a, b ∈ Q‬ﯾ‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪ Z‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻓﺮد ﺻﺤﯿﺢ ﯾ‬ ‫ﻣﺤ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.٢.٣‬ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٠.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬

‫‪C(R) = {a ∈ R | xa = ax‬‬ ‫}‪∀x ∈ R‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١١.٢.٣‬ﻣﺮﮐﺰ ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ R‬ﺧﻮد ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۴۵‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.٢.٣‬ﺑﺪون اﺛﺒﺎت از ﻣﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ )‪ Mn (R‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﻗﻄﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻀﺮﺑﯽ از ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺎﻧ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٣.٢.٣‬ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ ۰ ∈ C(R‬و ﻟﺬا )‪ C(R‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .a, b ∈ C(R‬ﺣﺎل‬
‫دارﯾﻢ‬
‫)‪(a − b)x = ax − bx = xa − xb = x(a − b‬‬
‫و ﻟﺬا )‪ .a − b ∈ C(R‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫)‪(ab)x = abx = a(bx) = a(xb) = axb = (ax)b = (xa)b = xab = x(ab‬‬

‫و ﻟﺬا )‪ .ab ∈ C(R‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۶.٢.٣‬ﺑﺎﯾﺪ )‪ C(R‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ X‬ﯾ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫اﺷﺘﺮاک ﻫﻤﻪ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ‪ R‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺎ > ‪ < X‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬
‫∩‬
‫=> ‪< X‬‬ ‫‪S.‬‬
‫‪X⊆S≤R‬‬

‫دو ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ اﺷﺘﺮاک ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دﺳﺖ ﮐﻢ ﺧﻮد‬
‫‪ R‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ‪ < X > ،‬ﯾ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﺑﻪ > ‪ < X‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ∅ = ‪ X‬آﻧﮕﺎه ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫}‪.< X >= {۰‬‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١۵.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت > ‪< X‬‬
‫ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ‪) R‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺷﻤﻮل( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮرد ﺧﺎص ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه را ﺑﺮای ﯾ‬ ‫ﻟﻢ زﯾﺮ ﮐﻤ‬
‫ﻟﻢ ‪ .١۶.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ a‬ﻋﻨﺼﺮی از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ‬

‫‪< a >= {n۱ a + n۲ a۲ + ... + nk ak | ni ∈ Z, k ∈ N}.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۶.٢.٣‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ a‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮانﻫﺎی ‪ a‬ﯾﻌﻨ ‪ ai‬ﮐﻪ ‪،i ∈ N‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻤﻊﻫﺎی ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ ni ai + nj aj‬ﮐﻪ ‪ i, j ∈ N‬و ‪ ni , nj ∈ Z‬را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬

‫‪T = {n۱ a + n۲ a۲ + ... + nk ak | ni ∈ Z, k ∈ N} ⊆< a > .‬‬

‫‪١۴۶‬‬
‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﺑﺎﻻ‪،‬‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪) a ∈ T‬ﭼﺮا؟(‪ .‬از ﻃﺮﻓ ‪ T‬ﯾ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ > ‪.T =< a‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٧.٢.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﺑﺮای ‪ n ∈ Z‬دارﯾﻢ‬

‫= }‪< n >= {n۱ n + n۲ n۲ + ... + nk nk | ni ∈ Z, k ∈ N‬‬

‫‪{n(n۱ + n۲ n + ... + nk nk−۱ ) | ni ∈ Z, k ∈ N} = {nt | t ∈ Z} = nZ.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.٢.٣‬اﮔﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ n‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬از ﺣﻠﻘﻪ‬
‫‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ na = ۰‬آﻧﮕﺎه ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ را ﻣﺸﺨﺼﻪ ‪R‬‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ )‪ Char(R‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺘ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫‪.Char(R) = ۰‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.٢.٣‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ Char(Zn ) = n‬و ‪.Char(R) = ۰‬‬

‫ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٢٠.٢.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ داﻣﻨﻪ ﯾ ﺪار ‪ R‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ۰‬ﯾﺎ ﻋﺪد اول ‪ p‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .n = Char(R) ̸= ۰‬ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن ﺧﻠﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ n‬اول ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ‪n = kt‬‬
‫ﮐﻪ ‪ k ⪇ n‬و ‪ .t ⪇ n‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ دارﯾﻢ ‪ n۱ = ۰‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻ ‪ .kt۱ = ۰‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪.(k۱)(t۱) = ۰‬‬
‫ﭼﻮن ‪ R‬داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ k۱ = ۰‬و ‪ .t۱ = ۰‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ R‬دارﯾﻢ ‪k۱a = ka = ۰‬‬
‫ﯾﺎ ‪ .t۱a = ta = ۰‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت دارﯾﻢ }‪ Char(R) ≤ max{k, t} ⪇ n‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ n‬اول ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢١.٢.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ e‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺧﻮدﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫}‪eRe = {ere | r ∈ R‬‬

‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﺳﺖ و ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ آن ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ R‬ﻓﺮﻗﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﭼﻮن ‪ ۰ ∈ R‬ﭘﺲ ‪ e۰e = ۰ ∈ eRe‬و ﻟﺬا ‪ eRe‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ere ∈ eRe‬‬
‫و ‪ .ese ∈ eRe‬دارﯾﻢ‬
‫‪ere − ese = e(r − s)e ∈ eRe.‬‬
‫ﭼﻮن ‪ e۲ = e‬دارﯾﻢ‬

‫‪ere ese = ere۲ se = erese = e(res)e ∈ eRe.‬‬

‫‪١۴٧‬‬
 ‫ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۶.٢.٣‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ eRe‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫‪۲‬‬
‫‪ere e = ere = ere‬‬
‫و‬
‫‪e ere = e۲ re = ere‬‬
‫ﯾﻌﻨ ‪ e‬ﻫﻤﺎﻧ ﺑﺮای ﺣﻠﻘﻪ ‪ eRe‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ e‬ﺧﻮدﺗﻮاﻧ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ‪ ۱ ∈ R‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٢.٢.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۳ = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪R‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض دارﯾﻢ ‪ (x + x)۳ = x + x‬و اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .۶x = ۰‬از ﻃﺮﻓ دﯾ ﺮ‬
‫‪ (x۲ − x)۳ = x۲ − x‬ﭘﺲ از ﺳﺎده ﮐﺮدن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ‪ .۳x۲ = ۳x‬ﺑﺎ ﮐﻤ ﻗﻀﯿﻪ ‪۶.٢.٣‬‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ }‪ S = {۳x | x ∈ R‬ﯾ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ y = ۳x ∈ S‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫‪y ۲ = (۳x)۲ = ۹x۲ = ۶x۳ + ۳x۲ = ۳x۲ = ۳x = y.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ۶١.١.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا )‪ (۳x)(۳x′ ) = (۳x′ )(۳x‬و ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻ‬
‫‪ .۹xx′ = ۹x′ x‬اﯾﻦ اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ .۳xx′ = ۳x′ x‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺳﺎده ﺳﺎزی ‪(x + y)۳ = x + y‬‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪xy + x y + xyx + yx + yxy + y x = ۰‬‬
‫و ﺑﺎ ﺳﺎده ﺳﺎزی ‪ (x − y)۳ = x − y‬دارﯾﻢ‬

‫‪xy ۲ − x۲ y − xyx − yx۲ + yxy + y ۲ x = ۰.‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﻤﻊ دو راﺑﻄﻪ اﺧﯿﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ .۲xy ۲ + ۲yxy + ۲y ۲ x = ۰‬ﻃﺮﻓﯿﻦ راﺑﻄﻪ اﺧﯿﺮ را از‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ‪ y‬ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨ ‪ .۲yxy ۲ + ۲y ۲ xy + ۲y ۳ x = ۰‬ﺳﭙﺲ از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫در ‪ y‬ﺿﺮب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨ ‪ .۲xy ۳ + ۲yxy ۲ + ۲y ۲ xy = ۰‬ﺑﺎ ﺗﻔﺮﯾﻖ دو راﺑﻄﻪ آﺧﺮ و اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻓﺮض دارﯾﻢ ‪ .۲xy = ۲yx‬ﭼﻮن ‪ ۳xy = ۳yx‬اﺳﺖ ﭘﺲ ‪ xy = yx‬و ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٣.٢.٣‬اﮔﺮ ‪ R‬ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻮﭼﺘﻮاﻧ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺻﻔﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﻮدﺗﻮانﻫﺎ‬
‫در ﻣﺮﮐﺰ ‪ R‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ e۲ = e ∈ R‬ﺧﻮدﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ‬

‫‪(ex − exe)۲ = exex − exexe − exex + exexe = ۰‬‬

‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ ex − exe = ۰‬و ﻟﺬا ‪ .ex = exe‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‬

‫‪(xe − exe)۲ = xexe − xexe − exexe + exexe = ۰‬‬

‫ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ‪ xe − exe = ۰‬و ﻟﺬا ‪ .xe = exe‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ex = xe‬و )‪.e ∈ C(R‬‬

‫‪١۴٨‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۴.٢.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۴ = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﻮانﻫﺎ‬
‫ﻣﺮﮐﺰی ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .xy = ۰‬دارﯾﻢ‬

‫‪yx = (yx)۴ = yx yx yx yx = yxyxyxyx = ۰.‬‬

‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ e۲ = e‬ﺧﻮدﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ y ∈ R‬دارﯾﻢ‬

‫‪e(y − ey) = ey − e۲ y = ey − ey = ۰.‬‬

‫ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اﺛﺒﺎت ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .(y − ey)e = ۰‬ﯾﻌﻨ ‪ .ye = eye‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ y ∈ R‬دارﯾﻢ‬
‫‪(ye − y)e = ye − ye = ye − ye = ۰.‬‬
‫‪۲‬‬

‫ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اﺛﺒﺎت ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .e(ye − y) = ۰‬ﯾﻌﻨ ‪ .ey = eye‬ﭘﺲ ‪ ey = ye‬و ﻟﺬا‬
‫)‪.e ∈ C(R‬‬

‫‪١۴٩‬‬
 ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺧﺎص از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ‬ ‫‪٣.٣‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﻬﻢ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺧﺎص را ﻣﻄﺮح ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎی‬
‫ﻧﻘﺾ ﯾﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯿﺪان در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺪﯾﺪ را ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﻣﯿﺪان اﺳﺖ اﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﯿﺪان را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.٣.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ )ﺷﺒﻪ ﻣﯿﺪان( اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﺟﺰ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ ‪ ۰‬ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ ﮔﺮوه دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺪون اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺨﺼﺼ ﮐﺎر ﺳﺎدهای ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اوﻟﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﮐﻤ ﻗﻀﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ راﺣﺘ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺜﺎل‬
‫ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ از ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ‪ ٧‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ!‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .٢.٣.٣‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{ = )‪H(R‬‬ ‫}‪| a, b ∈ C‬‬
‫̄‪−b̄ a‬‬

‫ﯾ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ )‪ M۲ (C‬اﺳﺖ )ﻣﻨﻈﻮر از ̄‪ a‬ﻣﺰدوج ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ a = x + iy‬اﺳﺖ( ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬

‫(‬ ‫)‬ ‫اﻋﻀﺎی ﻏﯿﺮ ﺻﻔﺮ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪a b‬‬
‫̄‪−b̄ a‬‬

‫̄‪( a‬‬ ‫)‬ ‫دارای وارون ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬

‫‪−b‬‬
‫‪δ‬‬ ‫‪δ‬‬
‫̄‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪δ‬‬ ‫‪δ‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪) δ = aā + bb̄ ̸= ۰‬دﺗﺮﻣﯿﻨﺎن ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و وارون ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﺑﺎ‬
‫دراﯾﻪﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ ﺷﻮد( اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫()‬ ‫)‬
‫‪i ۱‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪i ۱‬‬
‫≠‬
‫‪۱ −i‬‬ ‫‪۳ ۴‬‬ ‫‪۳ ۴‬‬ ‫‪۱ −i‬‬

‫ﻟﺬا ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻮﺗﺮﻧﯿﻮنﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘ ﮔﻮﯾﯿﻢ )ﻋﻠﺖ واژه ﺣﻘﯿﻘ‬
‫را در ﮐﺎدر زﯾﺮ ﺷﺮح ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮای درک ﮐﺎدر زﯾﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺨﺘﺼﺮی از ﺟﺒﺮ ﺧﻄ ﻧﯿﺎز دارﯾﺪ(‪.‬‬

‫‪١۵٠‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ H(R‬ﯾ ﻓﻀﺎی ﺑﺮداری از ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎر روی ﻣﯿﺪان ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ ﻓﻀﺎی‬
‫ﺑﺮداری ﺑﺎ ﮐﻤ ﻧﺎﻣ ﺬاری اﻋﻀﺎی ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪i ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ i‬‬
‫=‪۱‬‬ ‫=‪i‬‬ ‫=‪j‬‬ ‫=‪k‬‬
‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪۰ −i‬‬ ‫‪−۱ ۰‬‬ ‫‪i ۰‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا دارﯾﻢ‬

‫}‪H(R) = {a + bi + cj + dk | a, b, c, d ∈ R‬‬

‫و ﺟﻤﻊ روی )‪ H(R‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ‬

‫= )‪(a + bi + cj + dk) + (a′ + b′ i + c′ j + d′ k‬‬

‫‪(a + a′ ) + (b + b′ )i + (c + c′ )j + (d + d′ )k‬‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﺿﺮب‪ ،‬ﺟﺪول رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪k‬‬

‫‪i‬‬ ‫‪−۱‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪−j‬‬
‫‪j‬‬ ‫‪−k‬‬ ‫‪−۱‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪−i‬‬ ‫‪−۱‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﻤ اﯾﻦ ﺟﺪول ﺿﺮب ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ در ﻫﻢ ﺿﺮب‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‬

‫= ‪(۱ + ۲i)(j + ۳k) = j + ۳k + ۲ij + ۶ik‬‬

‫‪j + ۳k + ۲k − ۶j = −۵j + ۵k.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻤﺎد ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺮﮐﺰ )‪ H(R‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﻪ )‪ H(R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻮﺗﺮﻧﯿﻮنﻫﺎی ﺣﻘﯿﻘ‬
‫‪۱‬‬
‫‪a۲ +b۲ +c۲ +d۲‬‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ a + bi + cj + dk‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ )‪(a − bi − cj − dk‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.٣.٣‬دارﯾﻢ‬

‫‪(۱ + i + ۳k)(j − k) = j − k + ij − ik + ۳kj − ۳k ۲ = ۳ − ۳i.‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪۱‬‬
‫‪۱۵‬‬
‫‪(۲‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.٣.٣‬وارون ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ ۲ + i − j + ۳k‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ )‪− i + j − ۳k‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .۵.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺘﻀﺎد ﯾﻌﻨ ﻫﻤﺎن اﻋﻀﺎی ﺣﻠﻘﻪ‬
‫‪ R‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ ﮐﻪ ﺿﺮب آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ a.b = ba‬اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ(‪ .‬ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﻣﺘﻀﺎد را ﺑﺎ ‪ Rop‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١۵١‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .۶.٣.٣‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﺪار اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ Rop‬ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪R‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ R‬و ‪ Rop‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺿﺮب ﯾ ﺴﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.(Rop )op = R‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪی ﺣﻠﻘﻪ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪایﻫﺎ ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﺟﺎﯾ ﺎه وﯾﮋهای در ﺟﺒﺮ و ﺣﺘ ﺳﺎﯾﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎی رﯾﺎﺿ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﺑﺮای ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺷﻤﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪی‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻣﻬﻢ آﺷﻨﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪایﻫﺎی ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ روی ‪ R‬و‬
‫ﯾ ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪R[x] = {rn xn + rn−۱ xn−۱ + ... + r۱ x + r۰ | n ∈ N, ri ∈ R}.‬‬

‫ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ]‪ R[x‬ﯾ‬

‫ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای در ]‪ Z[x‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای در ]‪Q[x‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ f (x) = x۲ + x + ۳ .٨.٣.٣‬ﯾ‬

‫ﻧﯿﺰ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٩.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ]‪ .f (x) = rn xn + ... + r۱ x + r۰ ∈ R[x‬اﮔﺮ ‪ rn ̸= ۰‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬

‫‪ n‬درﺟﻪ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای و ﺑﻪ ‪ r۰‬ﺛﺎﺑﺖ )‪ f (x‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ‪ ri xi‬ﺟﻤﻠﻪ )‪ f (x‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ‪ rn‬ﺿﺮﯾﺐ‬
‫ﭘﯿﺸﺮو و ﺟﻤﻠﻪ ‪ rn xn‬را ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺸﺮو ﻧﺎﻣﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ f (x) = ۲x۳ + x + ۳ .١٠.٣.٣‬ﯾ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای از درﺟﻪ ‪ ۳‬و ﺛﺎﺑﺖ ‪ ۳‬در ]‪ Z[x‬اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ دارد‪ ۲ .‬ﺿﺮﯾﺐ ﭘﯿﺸﺮو و ‪ ۲x۳‬ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺸﺮو اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١١.٣.٣‬دو ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ اﮔﺮ درﺟﻪﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوی و ﺿﺮاﯾﺐ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎی ﻫﻢ درﺟﻪ‬
‫ﻣﺴﺎوی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٢.٣.٣‬ﮔﺎﻫ ﻻزم اﺳﺖ دو ﻋﻀﻮ از ]‪ R[x‬را در ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻼت ﯾ ﺴﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫از ‪ ۰ ∈ R‬ﮐﻤ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ درﺟﻪ )‪ f (x‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ n‬و درﺟﻪ )‪g(x‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ m‬و ‪ m < n‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ m − n‬ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ )‪ g(x‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﻌﻨ‬

‫‪g(x) = ۰xn + ۰xn−۱ + ... + ۰xm+۱ + gm xm + ... + g۱ x + g۰ .‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ]‪ R[x‬را ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﺒﺪﯾﻞ ]‪ R[x‬ﺑﻪ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب دارﯾﻢ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮار داد زﯾﺮ را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻗﺮار داد ‪ .١٣.٣.٣‬ﻫﻤﻮاره ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎ ‪ x‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﻌﻨ ‪rx = xr‬‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ .r ∈ R‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ‪ .xi xj = xi+j‬اﻣﺎ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ]‪ R[x‬ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ R‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ از ]‪ R[x‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۵٢‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫∑‬
‫‪n‬‬ ‫∑‬
‫‪m‬‬
‫‪i‬‬
‫= )‪f (x‬‬ ‫‪ri x‬‬ ‫= )‪g(x‬‬ ‫‪si xi‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫دو ﻋﻀﻮ دﻟﺨﻮاه از ]‪ R[x‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻼت )‪ f (x‬و )‪ g(x‬را ﻃﺒﻖ ﺗﺬﮐﺮ ‪،١٢.٣.٣‬‬
‫ﯾ ﺴﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ )ﯾﻌﻨ زﻣﺎﻧ ﮐﻪ ﻣﺜﻼ ‪ (m < n‬ﭘﺲ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫∑‬
‫‪n‬‬ ‫∑‬
‫‪n‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪n‬‬
‫= )‪f (x‬‬ ‫‪ri x = rn x + ... + r۰‬‬ ‫= )‪g(x‬‬ ‫‪si xi = sn xn + ... + s۰‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪i=۱‬‬

‫ﺣﺎل ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫∑‬ ‫∑‬
‫‪f (x) + g(x) = ni=۱ ri xi + m‬‬ ‫‪i‬‬
‫= ‪i=۱ si x‬‬
‫‪(rn + sn )xn + ... + (r۱ + s۱ )x + (r۰ + s۰ ).‬‬

‫ﺿﺮب ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد )ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾ ﺴﺎن ﺳﺎزی ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻼت ﻧﯿﺴﺖ(‬

‫= ) ‪f (x)g(x) = (rn xn + ... + r۰ )(sm xm + ... + s۰‬‬

‫‪(rn sm )xn+m + ... + (r۱ s۰ + s۱ r۰ )x + r۰ s۰ .‬‬

‫ﯾﺎ ﮔﺎﻫ ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺮ‬

‫∑‬
‫‪n‬‬ ‫∑‬
‫‪m‬‬ ‫∑‬
‫‪n+m‬‬
‫( = )‪f (x)g(x‬‬ ‫() ‪ri xi‬‬ ‫= ) ‪sj xj‬‬ ‫‪ck xk‬‬
‫‪i=۱‬‬ ‫‪j=۱‬‬ ‫‪k=۰‬‬

‫‪∑k‬‬
‫= ‪.ck‬‬ ‫‪t=۰ rt sk−t‬‬ ‫ﮐﻪ در آن‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫̄‪f (x) = ۲̄x۲ + ۲‬‬ ‫̄‪g(x) = ۲̄x + ۳‬‬

‫دو ﻋﻨﺼﺮ در ]‪ Z۴ [x‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫̄‪f (x) + g(x) = ۲̄x۲ + ۲̄x + ۱‬‬

‫و‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪f (x)g(x) = ۰̄x + ۲̄x + ۰̄x + ۲̄ = ۲̄x + ۲̄.‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﻟﻢ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ]‪ R[x‬ﯾ‬

‫‪١۵٣‬‬
 ‫ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬ ‫ﻟﻢ ‪ .١۶.٣.٣‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب داده ﺷﺪه در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﻻ‪ R[x] ،‬ﯾ‬
‫و ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ]‪ R[x‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﯾ ﺪار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ )‪ (R[x], +‬ﯾ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻮن ‪ ۰ ∈ R‬ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای‬

‫‪o(x) = ۰xn + ۰xn−۱ + ... + ۰x + ۰‬‬

‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﺟﻤﻌ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ )‪ (R[x], .‬ﯾ‬
‫‪ ۱ ∈ R‬ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای‬

‫‪i(x) = ۰xn + ۰xn−۱ + ... + ۱x + ۰‬‬

‫ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜ ﺟﻤﻌ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺿﺮب روی ﺟﻤﻊ ﺗﻮزﯾﻊﭘﺬﯾﺮ از ﻫﺮ دو ﻃﺮف اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ]‪ R[x‬ﯾ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﺮار داد ﺑﺎﻻ ‪ R[x] ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .١٧.٣.٣‬ﺑﺮای راﺣﺘ ﮐﺎر ﺻﻔﺮ و ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ]‪ R[x‬را ﺑﺎ ‪ ۰‬و ‪ ۱‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ]‪ f (x) ∈ R[x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻮر از ))‪ deg(f (x‬ﻫﻤﺎن درﺟﻪ )‪ f (x‬اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫ اوﻗﺎت‬
‫ﺑﺮای راﺣﺘ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﻠﻘﻪ ]‪ R[x‬از ‪ x‬در )‪ f (x‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫در اداﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪ دﯾ ﺮ را ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪایﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺰﯾﯿﺎت را ﺣﺬف ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻄﻠﺐ را در ﮐﺎدر زﯾﺮ ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮیﻫﺎ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ روی ‪ R‬و ﯾ‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪R[[x]] = {r۰ + r۱ x + r۲ x۲ + ... | ri ∈ R}.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ]‪ R[x‬ﯾ ﺳﺮی ﺗﻮاﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ R[[x]] .‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻌﻤﻮﻟ و ﺿﺮب ﻋﺎدی ﺳﺮیﻫﺎ )ﻣﻮﻟﻔﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ( ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺣﻠﻘﻪ ﺳﺮیﻫﺎی ﺗﻮاﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﮔﺎﻫ ﯾ ﺳﺮی را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫∑‬
‫∞ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ]‪ R[x‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ]]‪ R[[x‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪n=۰ rn x‬‬
‫‪n‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٨.٣.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ]]‪ R[[x‬دارﯾﻢ‬

‫‪(۱ + x + x۲ + ...)(۱ + ۲x + ۳x۲ + ...) = ۱ + ۳x + ۶x۲ + ...‬‬

‫‪١۵۴‬‬
 ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .m ∈ W‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮیﻫﺎ ﻟﻮرن ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ روی ‪ R‬و ﯾ‬
‫‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‬

‫‪R < x >= {r−m x−m + r−m+۱ x−m+۱ + ... + r−۱ x−۱ +‬‬
‫‪r۰ + r۱ x + r۲ x۲ + ... | ri ∈ R}.‬‬

‫> ‪ R < x‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻌﻤﻮﻟ و ﺿﺮب ﻋﺎدی ﺳﺮیﻫﺎ )ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ( ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺣﻠﻘﻪ‬
‫∑‬
‫∞ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬واﺿﺢ‬ ‫ﺳﺮی را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪n=−m rn x‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺳﺮیﻫﺎی ﻟﻮرن ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﮔﺎﻫ ﯾ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ]]‪ R[[x‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ > ‪ R < x‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.٣.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ > ‪ Z < x‬ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ ۱ + x‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪(۱ + x)(۱ − x + x۲ − x۳ + ...) = ۱.‬‬

‫وارون ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ x−۱‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻠ اﮔﺮ ‪ R‬ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه > ‪ R < x‬ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺪان‬
‫اﺳﺖ )ﭼ ﻮﻧﻪ؟(‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ زﯾﺮ در ﺟﺒﺮ ﺟﺎﯾ ﺎه وﯾﮋهای دارد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٠.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ G‬ﯾ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫اﺳﺖ | ‪End(G) = {f : G −→ G‬‬ ‫ﮔﺮوﻫ‬ ‫‪ f }.‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬

‫ﺟﻤﻊ ﻋﺎدی ﺗﻮاﺑﻊ را روی )‪ End(G‬در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ و ﺿﺮب را ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﻮاﺑﻊ در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ End(G‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ )ﯾ ﺪار( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻠﻘﻪ اﻧﺪوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ روی ‪ G‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ در زﯾﺮ ﻣ آﯾﺪ دﺳﺖ ﻣﺎ را ﺑﺮای داﺷﺘﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎز ﻣ ﮔﺬارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‬
‫را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤ دﻫﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣ آورﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢١.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ {Ri }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪ (xi )i∈I‬ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ xi ∈ Ri ،i ∈ I‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت‬

‫‪(xi )i∈I + (yi )i∈I = (xi + yi )i∈I‬‬ ‫‪(xi )i∈I (yi )i∈I = (xi yi )i∈I‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬در ﻣ ﺎن ‪ i‬ام ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ و‬
‫ﺿﺮب ﺣﻠﻘﻪ ‪ Ri‬ﭘﯿﺎده ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺪﯾﺪ را ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ‪Ri‬‬
‫∏‬
‫ﻫﺎ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ i∈I Ri‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ I‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد ‪ R۱ × ... × Rk‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫∏‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ |‪ .k = |I‬اﮔﺮ ‪ I‬ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪. i∈I Ri = ۰‬‬

‫∏‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ (۱i )i∈I‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۱i‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫‪i∈I‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٢.٣.٣‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ ﺣﻠﻘﻪ ‪Ri‬‬
‫‪ Ri‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۵۵‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٣.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ {Ri }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫∏‬
‫‪ (xi )i∈I‬از ‪ i∈I Ri‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ∏ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ اﻧﺪﯾﺲ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺧﻨﺜ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ‪ i∈I Ri‬اﯾﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫⊕‬
‫را ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ Ri‬ﻫﺎ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ‪ i∈I Ri‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ I‬ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎد‬
‫⊕‬
‫‪ R۱ ⊕...⊕Rk‬ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ |‪ .k = |I‬اﮔﺮ ‪ I‬ﺗﻬ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ‪. i∈I Ri = ۰‬‬

‫⊕‪ .٢۴.‬اﮔﺮ ‪ I‬ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ و ‪ {Ri }i∈I‬ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺣﺘﻤﺎ ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪٣.٣‬‬
‫‪ i∈I Ri‬ﯾ ﺪار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ‪ Ri‬ﻫﺎ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۵.٣.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z × Z۴‬داﻣﻨﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪(۱, ۰̄)(۰, ۱̄) = (۰, ۰̄).‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ داﻣﻨﻪ ﻧﯿﺴﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫داﻣﻨﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.٣.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } ‪ R = {۰, a۱ , ..., an‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪ R ،‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﯾ‬
‫ﻧﯿﻢﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه و ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ aj‬را در ‪ R‬در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ R‬داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ‪،aj a۲ ،aj a۱‬‬
‫‪ aj an ،...‬ﻧﺎﺻﻔﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ ak ∈ R‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ al ∈ R‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ‪ .aj al = ak‬اﮔﺮ ‪ ak = ۰‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻋﻨﺼﺮ ‪ al‬را ﻫﻤﺎن ﺻﻔﺮ ﺣﻠﻘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ R‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ax = b‬دارای ﺟﻮاب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ya = b‬ﻧﯿﺰ‬
‫دارای ﺟﻮاب اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۴۵.٢.٢‬ﻧﯿﻢﮔﺮوه }‪ R \ {۰‬ﮔﺮوه اﺳﺖ و ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٧.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ]‪ R[x‬ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ دارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ R‬ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺻﻔﺮ دارد‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ f (x‬و )‪ g(x‬دو ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ در ]‪ R[x‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ‪.f (x)g(x) = ۰‬‬
‫ﭼﻮن )‪ f (x‬ﻧﺎﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺟﻤﻠﻪ ‪ ri xi‬را در )‪ f (x‬ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ درﺟﻪ‬
‫در ﺟﻤﻼت )‪ f (x‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ri‬ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ sj xj‬ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ درﺟﻪ‬
‫در ﺟﻤﻼت )‪ g(x‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ sj‬ﻧﯿﺰ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ri sj xi+j‬ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ درﺟﻪ در‬
‫ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای )‪ f (x)g(x‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ‪ f (x)g(x) = ۰‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪ ri sj = ۰‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ R‬ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺻﻔﺮ دارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.٣.٣‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از )‪ U (R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺼﺮﻫﺎی ﯾ ﺎل ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ) ‪.U (R۱ × ... × Rn ) = U (R۱ ) × ... × U (Rn‬‬

‫‪١۵۶‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .x = (r۱ , ..., rn ) ∈ U (R۱ × ... × Rn‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ) ‪ (s۱ , ..., sn‬ﭼﻨﺎن‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫‪(r۱ , ..., rn )(s۱ , ..., sn ) = (۱, ..., ۱).‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،i‬دارﯾﻢ ‪ .ri si = ۱‬ﯾﻌﻨ ) ‪ .ri ∈ U (Ri‬ﭘﺲ ) ‪ .x ∈ U (R۱ ) × ... × U (Rn‬ﺣﺎل‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ؛ اﮔﺮ ) ‪ x = (r۱ , ..., rn ) ∈ U (R۱ ) × ... × U (Rn‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،i‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ si‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﻢ ‪ .ri si = ۱‬ﭘﺲ‬

‫‪(r۱ , ..., rn )(s۱ , ..., sn ) = (۱, ..., ۱).‬‬

‫ﯾﻌﻨ ) ‪ x = (r۱ , ..., rn ) ∈ U (R۱ × ... × Rn‬و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٩.٣.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪ (r۱ , ..., rn ) ∈ R۱ × ... × Rn‬ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺮای‬
‫ﻫﺮ ‪ ri ،i‬ﭘﻮﭼﺘﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬اﮔﺮ ) ‪ x = (r۱ , ..., rn‬دارای ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﻮﭼﺘﻮاﻧ ‪ k‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫‪(۰, ..., ۰) = (r۱ , ..., rn )k = (r۱k , ..., rnk ).‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﺑﺮای ‪ .rik = ۰ ،i‬ﺣﺎل ﺑﺮﻋﮑﺲ؛ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ i‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ و ﻧﺎﻣﻨﻔ ‪ ki‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ .riki = ۰‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ ‪ .k = k۱ + ... + kn‬ﺑﻮﺿﻮح دارﯾﻢ‬

‫‪(۰, ..., ۰) = (r۱k , ..., rnk ) = (r۱ , ..., rn )k‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٠.٣.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ Rop‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a ∈ R‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ∈ R‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ‪ ab = ba = ۱‬اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ‪ b.a = a.b = ۱‬در ‪ Rop‬رخ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣١.٣.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪a ∈ R‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﯾ ﺘﺎی ‪ b ∈ R‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻃﻮری ﮐﻪ ‪ .aba = a‬ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪ R‬ﻫﯿﭻ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮی ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)ب( ‪.bab = b‬‬
‫)ج( ‪ R‬ﯾ ﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)د( ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪) .‬اﻟﻒ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ a‬ﯾ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ‪ ac = ۰‬ﮐﻪ ‪.۰ ̸= c ∈ R‬‬
‫ﻟﺬا ‪ .a = aba = a(b + c)a‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ‪ b + c = b‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ c = ۰‬ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( دارﯾﻢ‬
‫‪a(bab)a = ababa = (aba)ba = aba = a.‬‬

‫‪١۵٧‬‬
 ‫ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﯾ ﺘﺎﯾﯽ و اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ aba = a‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.bab = b‬‬
‫)ج( اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ab‬ﺧﻮدﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪(ab)۲ = abab = (aba)b = ab.‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ‪ ab‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾ‬

‫= ‪ab(abx − x) = ababx − abx = abx − abx = ۰ = xab − xab‬‬

‫‪xabab − xab = (xab − x)ab.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ(‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ abx − x = ۰‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻻ ‪ .abx = x‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ xab = x‬و ﻟﺬا ‪ab‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﯾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)د( در ﻗﺴﻤﺖ )ج(‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﯾ ﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای راﺣﺘ از ﻋﻼﻣﺖ ‪ ۱‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺎل از ‪ aba = a‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .a(ba − ۱) = ۰ = (ab − ۱)a‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ(‪،‬‬
‫‪ ab = ba = ۱‬و ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ R‬ﯾ ﺎل اﺳﺖ و ‪ R‬ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١۵٨‬‬
 ‫‪ ۴.٣‬اﯾﺪهآل و ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﺧﯿﻠ وﯾﮋه از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻣ ﭘﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﺪهآل ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﺪهآلﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻠﻘﻪ را راﺣﺘﺘﺮ ﻣ ﮐﻨﻨﺪ و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺒﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻠﻘﻪ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳ ﺗﮏ ﺑﻪ ﺗﮏ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻌﻀﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ و ﺑﺮرﺳ‬
‫اﯾﺪهآلﻫﺎ ﻣﻔﯿﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.۴.٣‬ﺑﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ I‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.a − b ∈ I‬‬
‫)‪ (٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ I‬و ﻫﺮ ‪ r ∈ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.ra ∈ I‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a, b ∈ I‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.a − b ∈ I‬‬
‫)‪ (٢‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ a ∈ I‬و ﻫﺮ ‪ r ∈ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.ar ∈ I‬‬
‫اﮔﺮ ‪ I‬ﻫﻢ اﯾﺪهآل ﭼﭗ و ﻫﻢ اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ I‬اﯾﺪهآل ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٢.۴.٣‬ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻣﺘﺪاول ﺑﺮای ﻧﺸﺎن داد اﯾﺪهال ﭼﭗ )راﺳﺖ( ﺑﻮدن ‪ I‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ‪ (I ≤r R) I ≤l R‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﯿﺰ از ‪ (I r R) I l R‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ (I  R) I ≤ R‬اﯾﺪهآل ﺑﻮدن ‪ I‬در ‪ R‬را ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.۴.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﻫﺮ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ nZ‬ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.۴.٣‬ﻫﺮ اﯾﺪهآل واﺿﺤﺎ ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺮ اﯾﺪهآل‬
‫ﭼﭗ ﯾ اﯾﺪهآل راﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .۵.۴.٣‬ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬دو اﯾﺪهآل }‪ {۰‬و ‪ R‬دارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺪهآلﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۶.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ‪ I‬ﯾ اﯾﺪهآل )ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ(‪ .‬اﮔﺮ ‪ ۱ ∈ I‬آﻧﮕﺎه‬
‫‪ .I = R‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ R‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﺪهآل‪ x = x۱ ∈ I ،‬و ﻟﺬا ‪.R ⊆ I‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٧.۴.٣‬ﻫﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ‪ D‬ﻓﻘﻂ دو اﯾﺪهآل )ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ( دارد! ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ I‬اﯾﺪهآل ﻧﺎﺻﻔﺮ‬
‫‪ D‬ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .۰ ̸= a ∈ I‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ D‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﯾﻌﻨ ‪ ab = ba = ۱‬ﮐﻪ ‪.b ∈ D‬‬
‫اﻣﺎ ‪ I‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ‪ .ba = ۱ ∈ I‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ‪.I = D‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ! اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﺑﻮدن‪ ،‬راﺳﺖ ﺑﻮدن ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.۴.٣‬ﺣﻠﻘﻪ )ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ( )‪ M۲ (Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﯾ‬
‫(‬ ‫)‬ ‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ‬
‫‪a ۰‬‬
‫{=‪I‬‬ ‫}‪| a, b ∈ Z‬‬
‫‪b ۰‬‬

‫‪١۵٩‬‬
 ‫اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫ﯾ‬
‫(‬ ‫( )‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬
‫=‬ ‫‪̸∈ I.‬‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﯾ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{= ‪J‬‬ ‫}‪| a, b ∈ Z‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫اﯾﺪهآل راﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫ﯾ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬ ‫‪۱ ۱‬‬
‫=‬ ‫‪̸∈ J.‬‬
‫‪۳ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۳ ۳‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﯿﺸﻤﺎر اﯾﺪهآل دارد! ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ اﯾﺪهآل ‪ nZ‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪M۲ (nZ) ،Z‬‬
‫ﯾ اﯾﺪهآل از )‪ M۲ (Z‬اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.۴.٣‬ﺣﻠﻘﻪ )ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ( )‪ M۲ (R‬و ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﯾ‬
‫ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a ۰‬‬
‫{ = ‪In‬‬ ‫}‪| a, b ∈ nZ‬‬
‫‪b ۰‬‬

‫اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫ﯾ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪n ۰‬‬ ‫‪۱ ۲‬‬ ‫‪n ۲n‬‬
‫=‬ ‫‪̸∈ In .‬‬
‫‪n ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪n ۲n‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﯾ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{ = ‪Jn‬‬ ‫}‪| a, b ∈ nZ‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫اﯾﺪهآل راﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬ ‫ﯾ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪n n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫=‬ ‫‪̸∈ Jn .‬‬
‫‪۳ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۳n ۳n‬‬

‫ﯾﻌﻨ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﯿﺸﻤﺎر اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻓﻘﻂ اﯾﺪهآلﻫﺎی ﺑﺪﯾﻬ‬
‫دارد )ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ(‪.‬‬

‫‪١۶٠‬‬
 ‫ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻣ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﺪهآل ﺣﻠﻘﻪ )‪ Mn (R‬اﺳﺖ اﮔﺮ و‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .١٠.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ A .‬ﯾ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ اﯾﺪهآل ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )‪.A = Mn (I‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ از ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .١١.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ D‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )‪ Mn (D‬اﯾﺪهآل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬در ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ‪ D‬اﯾﺪهآل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ )‪Mn (D‬‬
‫اﯾﺪهآل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دو ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ در ﻣﻮرد ﻗﻀﯿﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﻻ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻣﺜﺎلﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٢.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ D‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ )‪ Mn (D‬اﯾﺪهآل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ )‪ Mn (D‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ دارد‪ .‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎلﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎﯾﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﻢ ﯾ ﺳﺘﻮن )ﺳﻄﺮ( ﻧﺎﺻﻔﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.۴.٣‬ﯾ ﺪار ﺑﻮدن ‪ R‬در ﺻﻮرت ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R = Zp‬ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﺑﺪﯾﻬ ﺑﺎﺷﺪ ) ﺑﺎ ﺿﺮب ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾ ﺪار ﻧﯿﺴﺖ(‪ .‬اﮔﺮ ‪ I‬زﯾﺮﮔﺮوه )‪ (R, +‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪x ∈ I‬‬
‫و ﻫﺮ ‪ r ∈ R‬دارﯾﻢ ‪ .xr = rx = ۰‬ﻟﺬا زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻧﺎﺗﻬ ‪ R‬اﯾﺪهآل ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه )‪ (R, +‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ اﺻﻼ اﯾﺪهال ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪،٧٧.٩.٢‬‬
‫)‪ (R, +‬ﮔﺮوه ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ )‪ M۲ (R‬اﯾﺪهآلﻫﺎی ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪I‬‬ ‫}‪| a, b ∈ R‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫اﯾﺪهآل ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ )‪ M۲ (R‬اﺳﺖ و ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷ ﺎر رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دو زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﺗﻬ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۴.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬

‫}‪Rx = {rx | r ∈ R‬‬ ‫}‪xR = {xr | r ∈ R‬‬

‫از ‪ R‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﺪهآل ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١۵.۴.٣‬اﮔﺮ ‪ I‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪I =) I = RI‬‬
‫‪ .(IR‬ﺑﺮای اﯾﺪهآل ‪ I‬دارﯾﻢ ‪.I = RIR‬‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١۶.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ {Iα }α∈Γ‬ﺧﺎﻧﻮادهای از اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ )راﺳﺖ( ‪R‬‬
‫∩‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ I = α∈Γ Iα‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١۶١‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ α ∈ Γ‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ‪ .۰ ∈ Iα‬ﻟﺬا ‪ ۰ ∈ I‬و ‪ I‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ‪x, y ∈ I‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ α ∈ Γ‬دارﯾﻢ ‪ x, y ∈ Iα‬و ﭼﻮن ‪ Iα‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .x − y ∈ Iα ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪.x − y ∈ I‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ r ∈ R‬و ﻫﺮ ‪ α ∈ Γ‬دارﯾﻢ ‪ ،rx ∈ Iα‬زﯾﺮا ‪ Iα‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪rx ∈ I‬‬
‫و ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ I‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮال ‪ .١٧.۴.٣‬در ﻣﻮرد اﺟﺘﻤﺎع ﺧﺎﻧﻮدهای از اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ )راﺳﺖ( ﭼﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ؟‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١٨.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ X‬ﯾ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫اﺷﺘﺮاک ﻫﻤﻪ اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ ‪ R‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺎ ‪ < X >l‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨ‬
‫∩‬
‫= ‪< X >l‬‬ ‫‪I.‬‬
‫‪X⊆I≤l R‬‬

‫دو ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ اﺷﺘﺮاک ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دﺳﺖ ﮐﻢ ﺧﻮد‬
‫‪ R‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ‪ < X >l ،‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ از ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو ﺑﻪ ‪ < X >l‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ X‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ∅ = ‪ X‬آﻧﮕﺎه ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫}‪ .< X >l = {۰‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ < X >r‬و > ‪ < X‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ X‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ } ‪ {x۱ , x۲ , ..., xk‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ < X >l‬ﺑﻌﻀﺎ از ﻧﻤﺎد <‬
‫‪ x۱ , x۲ , ..., xk >l‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٩.۴.٣‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ }‪ X = {۲, ۴‬آﻧﮕﺎه در ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬دارﯾﻢ‬

‫‪< X >l =< X >r =< X >= ۲Z.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٠.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ ۰ ̸= a‬ﻋﻨﺼﺮی در ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ‪ D‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫‪< a >l =< a >r =< a >= D‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢١.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ X‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪< X >l‬‬
‫ﮐﻮﭼ ﺘﺮﯾﻦ اﯾﺪهآل ﭼﭗ از ‪) R‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺷﻤﻮل( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ X‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣ ﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای‬
‫‪ < X >r‬و > ‪ < X‬ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٢.۴.٣‬ﮔﻮﯾﯿﻢ اﯾﺪهآل ﭼﭗ ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫ )ﻣﺘﻨﺎﻫﯿﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه( اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬
‫زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ‪ X‬از ‪ R‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .I =< X >l‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای اﯾﺪهآل راﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﯾﺪهآل ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﯿﻢ اﯾﺪهال ﭼﭗ ‪ I‬اﺻﻠ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬از ‪ R‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .I =< a >l‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺮای اﯾﺪهآل راﺳﺖ اﺻﻠ و اﯾﺪهآل اﺻﻠ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١۶٢‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٣.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪.< ۱ >l = R‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬دارﯾﻢ > ‪.< ۱ >= Z =< ۲, ۳‬‬

‫ﮔﺰاره زﯾﺮ ﺑﺮای ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی دارد و اﺛﺒﺎت آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ رﻫﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢۴.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .a ∈ R‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت∑‬

‫)‪ ri asi + ra + as + na | r, s, ri , si ∈ R, n ∈ Z} (١‬ﺟﻤﻊ ﻣﺘﻨﺎﻫ روی ‪.< a >= { i‬‬
‫)‪.< a >l = {ra + na | r ∈ R, n ∈ Z} (٢‬‬
‫)‪.< a >r = {ar + na | r ∈ R, n ∈ Z} (٣‬‬
‫اﮔﺮ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دارﯾﻢ ∑‬
‫)‪ ri asi | ri , si ∈ R} (١‬ﺟﻤﻊ ﻣﺘﻨﺎﻫ روی ‪.< a >= { i‬‬
‫)‪.< a >l = {ra | r ∈ R} (٢‬‬
‫)‪.< a >r = {ar | r ∈ R} (٣‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ رﻫﺎ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎدﮔﺬاری ‪ .٢۵.۴.٣‬ﺑﺮﺧ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﻤﺎدﻫﺎی > ‪ < a >l ،< a‬و ‪ < a >r‬از ﻧﻤﺎدﻫﺎی‬
‫‪ Ra ،RaR‬و ‪ aR‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۶.۴.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾ ﺪار )‪ M۲ (R‬دارﯾﻢ‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪a b‬‬
‫<‬ ‫{ = ‪>l‬‬ ‫|‬ ‫= })‪∈ M۲ (R‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪c d‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪c d‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a ۰‬‬
‫{‬ ‫‪| a, c ∈ R}.‬‬
‫‪c ۰‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﻪ آﺳﺎﻧ ﻣ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٧.۴.٣‬ﺑﺮای ﯾ‬

‫= }‪< a۱ , a۲ , ..., ak >l = {r۱ a۱ + ... + rk ak | ri ∈ R‬‬

‫‪< a۱ >l +...+ < ak >l = Ra۱ + ... + Rak .‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٨.۴.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾ ﺪار )‪ M۲ (R‬دارﯾﻢ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬
‫<‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪>l‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫(‬ ‫()‬ ‫( )‪) ( ′ ′‬‬ ‫( )‬ ‫)‪) ( ′ ′‬‬
‫‪a b‬‬ ‫‪۱ ۰‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪۰ ۱‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪a b‬‬
‫{‬ ‫‪+ ′ ′‬‬ ‫|‬ ‫= })‪, ′ ′ ∈ M۲ (R‬‬
‫‪c d‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪c d‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪c d‬‬ ‫‪c d‬‬
‫(‬ ‫( )‬ ‫‪′‬‬
‫)‬
‫‪a ۰‬‬ ‫‪۰ a‬‬
‫{‬ ‫‪+‬‬ ‫‪| a, c, a′ , c′ ∈ R} = M۲ (R).‬‬
‫‪c ۰‬‬ ‫‪۰ c′‬‬

‫‪١۶٣‬‬
‫در درس ﺟﺒﺮ ‪ ١‬ﺧﻮاﻫﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ آن اﺻﻠ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﻣﺎ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر وﯾﮋهای دارﻧﺪ و در آن دوره درﺳ آﻧﻬﺎ زﯾﺮ ذره ﺑﯿﻦ ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬در ﺣﺪ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪای را اﯾﺪهآل اﺻﻠ ﭼﭗ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﯾ ﻣﺜﺎل آن ‪ Z‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٩.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ Ak ،... ،A۲ ،A۱‬زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎی ﻧﺎﺗﻬ از ‪R‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﻤﻊ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﯾﻌﻨ‬

‫} ‪A۱ + ... + Ak = {a۱ + a۲ + ... + ak | ai ∈ Ai‬‬

‫و ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﯾﻌﻨ‬

‫∑‬
‫‪n‬‬
‫{ = ‪A۱ A۲ ...Ak‬‬ ‫‪a۱j a۲j ...akj | aij ∈ Ai , n ∈ N}.‬‬
‫‪j=۱‬‬

‫اﮔﺮ ‪ A = A۱ = ... = Ak‬آﻧﮕﺎه از ﻧﻤﺎد ‪ Ak‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ }‪ A۱ = {x‬آﻧﮕﺎه‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎی ‪ A۱ A۲‬ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.xA۲‬‬

‫ﻗﺒﻞ از آوردن ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣٠.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ Ak ،... ،A۲ ،A۱‬اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ )راﺳﺖ( از ‪R‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪ A۱ + ... + Ak‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( ‪ A۱ A۲ ...Ak‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ‪.A۱ + (A۲ + A۳ ) = (A۱ + A۲ ) + A۳‬‬
‫)د( ‪.A۱ (A۲ A۳ ) = (A۱ A۲ )A۳‬‬
‫)ه( ‪ A۱ (A۲ + A۳ ) = A۱ A۲ + A۱ A۳‬و ‪.(A۱ + A۲ )A۳ = A۱ A۳ + A۲ A۳‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺛﺒﺎت ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺮﯾﻦ رﻫﺎ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣١.۴.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ R‬و ﺑﺮای ‪ a, b ∈ R‬دارﯾﻢ > ‪ .< a >< b >=< ab‬زﯾﺮا‬

‫∑‬‫‪n‬‬
‫{ => ‪< a >< b‬‬ ‫= }‪xj yj | xj ∈< a >, yj ∈< b >, n ∈ N‬‬
‫‪j=۱‬‬
‫∑‬
‫‪n‬‬ ‫∑‬‫‪n‬‬
‫{‬ ‫{ = }‪rj asj b | rj , sj ∈ R, n ∈ N‬‬ ‫= }‪rj sj ab | rj , sj ∈ R, n ∈ N‬‬
‫‪j=۱‬‬ ‫‪j=۱‬‬

‫‪{rab | r ∈ R} =< ab > .‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٢.۴.٣‬اﮔﺮ ‪ I‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ )راﺳﺖ( از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪I =) I = RI‬‬
‫‪ .(IR‬ﺑﺮای اﯾﺪهآل ‪ I‬دارﯾﻢ ‪.I = RIR‬‬

‫‪١۶۴‬‬
‫در ﻓﺼﻞ دوم دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﭼ ﻮﻧﻪ ﺑﺎ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺸﺨﺼﺎت ﯾ ﮔﺮوه داﻧﺴﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل ﭼ ﻮﻧﻪ ﯾ ﮔﺮوه ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﺮوه ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﻣ ﺳﺎزﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ اﯾﺪهآل ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻧﻘﺸ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل دارد و ﮐﻤ ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ را‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ و ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ )‪ (R, +‬ﯾ ﮔﺮوه آﺑﻠ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻫﺮ‬
‫زﯾﺮﮔﺮوه آن ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﯾﺪهآل ‪ I‬از ‪ R‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ I‬زﯾﺮﮔﺮوه ﻧﺮﻣﺎل‬
‫)‪ (R, +‬اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﺮوه آﺑﻠ )‪ (R/I, +‬را ﺗﺸ ﯿﻞ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺎدآورﯾﺪ ﮐﻪ اﻋﻀﺎی‬
‫‪ R/I‬ﺑﻪ ﺷ ﻞ ‪ r + I‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آن ‪ .r ∈ R‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﻀﯿﻪ زﯾﺮ را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ .٣٣.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ I‬اﯾﺪهآل ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ R/I‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ و‬
‫ﺿﺮب زﯾﺮ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪(a + I) + (b + I) = a + b + I‬‬
‫‪(a + I)(b + I) = ab + I‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﺑﺎﻻ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ a + I = c + I‬و ‪ b + I = d + I‬آﻧﮕﺎه ‪ a − c ∈ I‬و ‪ .b − d ∈ I‬ﺣﺎل ﭼﻮن ‪ I‬اﯾﺪهآل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دارﯾﻢ‬
‫‪ab − cd = a(b − d) + (a − c)d ∈ I.‬‬
‫ﻟﺬا ‪ ab + I = cd + I‬و ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻔ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ o + I .‬ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻨﺜ اﺳﺖ‪.‬ﺑﻘﯿﻪ ﺧﻮاص ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﯾ ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۴.۴.٣‬اﮔﺮ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ‪ I‬اﯾﺪهآل ‪ R‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۱ + I‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ‬
‫‪ R/I‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ R/I‬ﻧﯿﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ و ‪ I = R‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ R/I‬ﺣﻠﻘﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۵.۴.٣‬اﮔﺮ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۶.۴.٣‬در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫‪Z/۳Z = {۳Z, ۳Z + ۱, ۳Z + ۲}.‬‬
‫‪ ۳Z + i‬ﯾﻌﻨ اﻋﺪادی ﮐﻪ ﺑﺮ ‪ ٣‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ‪ ۰ ≤ i < ۳‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﻤﺎد ‪ ۳Z + i‬ﺑﺎ ̄‪ i‬ﻋﻤﻼ‬
‫دارﯾﻢ‬
‫‪Z/۳Z = {۰̄, ۱̄, ۲̄}.‬‬
‫ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﺎﻻ ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ Z/۳Z‬را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻫﺮ اﯾﺪهآل ‪nZ‬‬
‫از ﺣﻠﻘﻪ ‪ Z‬ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٧.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﺪهآل > ‪ < x‬از ﺣﻠﻘﻪ )ﯾ ﺪار( ]‪ R[x‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ I =< x > ،٢۴.۴.٣‬ﻫﻤﻪ ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪایﻫﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f (x) = a۰ + a۱ x + ... + ak xk‬ﯾ ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه از ]‪ R[x‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪ ak xk ،... ،a۲ x۲ ،a۱ x‬ﻋﻨﺎﺻﺮی از ‪ I‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫‪R[x]/I = {a + I | a ∈ R}.‬‬

‫‪١۶۵‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٨.۴.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﺣﻠﻘﻪ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫{=‪R‬‬ ‫}‪| a, b, c ∈ R‬‬
‫‪۰ c‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫‪۰ x‬‬
‫{=‪I‬‬ ‫}‪| x ∈ R‬‬
‫‪۰ ۰‬‬
‫اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ I‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪۰ x‬‬ ‫‪۰ y‬‬
‫=‪A‬‬ ‫=‪, B‬‬ ‫‪∈ I.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫دارﯾﻢ‬ ‫ﺑﺪﯾﻬ اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﻢ ‪ .A − B ∈ I‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ دﻟﺨﻮاه ‪∈ R‬‬
‫‪۰ c‬‬
‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬ ‫‪۰ x‬‬ ‫‪۰ ax‬‬
‫=‬ ‫‪∈ I.‬‬
‫‪۰ c‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬

‫(‬ ‫()‬ ‫( )‬ ‫)‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫‪۰ x‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪۰ xc‬‬
‫=‬ ‫‪∈ I.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ c‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ اﯾﺪهال ﭼﭗ ﻧﺎﺑﺪﯾﻬ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣٩.۴.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .۰ ̸= a ∈ R‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ < a >l‬ﯾ اﯾﺪهآل ﭼﭗ ﻧﺎﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ‬
‫‪ .< a >l = R‬ﭼﻮن ‪ ۱ ∈ R‬ﭘﺲ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ۰ ̸= b ∈ R =< a >l‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.ba = ۱‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻﻟ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ c ∈ R‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .cb = ۱‬ﻟﺬا ‪ b‬ﻋﻨﺼﺮی واروﻧﭙﺬﯾﺮی‬
‫اﺳﺖ و اﯾﻦ اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ a‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ‪ .a = b−۱‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ R‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٠.۴.٣‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬و ﺑﺮای اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ I‬و ‪ J‬از ‪ R‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ .IJ ⊆ I ∩ J‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ‪ I + J = R‬آﻧﮕﺎه ‪ .I ∩ J = IJ‬ﺑﺎ ﯾ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫‪.IJ ⊊ I ∩ J‬‬
‫∑‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .x ∈ IJ‬ﭘﺲ ‪ x = nl=۱ xl yl‬ﮐﻪ ‪ xl ∈ I‬و ‪ .yl ∈ J‬ﭼﻮن ‪ yl ∈ J‬و‬
‫‪ J‬اﯾﺪهآل )ﭼﭗ( ﭘﺲ ‪ ،xl yl ∈ J‬ﻟﺬا ‪ .x ∈ J‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ‪ xl ∈ I‬و ‪ I‬اﯾﺪهآل )راﺳﺖ(‬

‫‪١۶۶‬‬
 ‫ﭘﺲ ‪ ،xl yl ∈ I‬ﻟﺬا ‪ .x ∈ I‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.x ∈ I ∩ J‬‬
‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺘﻦ درس دارﯾﻢ‬

‫⊆ )‪I ∩ J = R(I ∩ J) = (I + J)(I ∩ J) = I(I ∩ J) + J(I ∩ J‬‬

‫‪IJ + JI = IJ + IJ = IJ.‬‬

‫و ﻃﺒﻖ ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ ‪.IJ = I ∩ J‬‬

‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺪﯾﻬ )ﺿﺮب ﺻﻔﺮ( ‪ Z۴‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ }̄‪I = {۰̄, ۲‬‬
‫ﯾ اﯾﺪهآل اﺳﺖ و ̄‪ .I ۲ = II = ۰‬اﻣﺎ ‪.I ∩ I = I‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.۴.٣‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎی ﺣﻠﻘﻪ > ̄‪ R = Z۲ [x]/< x۲ + ۱‬را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ > ̄‪ .x۲ + ۱̄ ∈< x۲ + ۱‬ﻟﺬا در ‪ R‬دارﯾﻢ ̄‪ .x۲ = −۱̄ = ۱‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪x۳ + < x۲ + ۱̄ >= xx۲ + < x۲ + ۱̄ >= x+ < x۲ + ۱̄ > .‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬

‫> ̄‪x۴ + < x۲ + ۱̄ >= x۲ x۲ + < x۲ + ۱̄ >= ۱̄۱̄+ < x۲ + ۱̄ >= ۱̄+ < x۲ + ۱‬‬

‫و‬
‫‪x۵ + < x۲ + ۱̄ >= xx۴ + < x۲ + ۱̄ >= x+ < x۲ + ۱̄ > .‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﮑﺮار روﻧﺪ ﺑﺎﻻ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮای ﺗﻮانﻫﺎی ﻓﺮد ﺑﻪ > ̄‪ x+ < x۲ + ۱‬از ‪ R‬و ﺑﺮای ﺗﻮانﻫﺎی زوج ﺑﻪ‬
‫> ̄‪ ۱̄+ < x۲ + ۱‬از ‪ R‬دﺳﺖ ﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪای دﻟﺨﻮاه ‪ā۰ + ā۱ x + ... + ān xn‬‬
‫در ﺣﻠﻘﻪ ]‪ Z۲ [x‬دارﯾﻢ‬

‫‪ā۰ + ā۱ x + ... + ān xn + < x۲ + ۱̄ >= b̄۰ + b̄۱ x+ < x۲ + ۱̄ > .‬‬

‫زﯾﺮا ﺗﻮانﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮ از دو را ﺑﺎ ﻣﻘﺪارﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻦ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ‪ b̄i ∈ Z۲‬دارﯾﻢ‬

‫‪R = {۰̄, ۱̄+ < x۲ + ۱̄ >, x+ < x۲ + ۱̄ >, ۱̄ + x+ < x۲ + ۱̄ >}.‬‬

‫‪١۶٧‬‬
 ‫ﻗﻀﺎﯾﺎی ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬ ‫‪۵.٣‬‬
‫اﮐﻨﻮن آﻣﺎده ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ را اراﺋﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺪف اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﻣ ﺗﻮان اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤ ﺑﺮﺧ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺧﺎص ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﯾﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗ از آن دارﯾﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻬﺮه ﻣ ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ دو ﺣﻠﻘﻪ )‪ (R, +, .‬و )⊙ ‪ (S, ⊕,‬را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : R −→ S‬را ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای )ﻫﻤﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﻠﻘﻪای( ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ‬
‫‪ x, y ∈ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ )‪ f (x + y) = f (x) ⊕ f (y‬و )‪.f (x.y) = f (x) ⊙ f (y‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫̄‪f : (Z, +, .) −→ (Z۲ , +, .), f (x) = x‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x, y ∈ Z‬دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪f (x + y) = x + y = x̄ + ȳ = f (x) + f (y).‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫‪f (x.y) = x.y = x̄.ȳ = f (x).f (y).‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣.۵.٣‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪f : (R, +, .) −→ (R, +, .), f (x) = ex‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫‪f (۱ + ۰) = e۱+۰ = e ̸= e + ۱ = f (۱) + f (۰).‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .۴.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪θ(Z[x], +, .) −→ (Z, +, .), θ(a۰ + a۱ x + ... + an xn ) = a۰‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .۵.۵.٣‬از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ وﻗﺘ ﺣﻠﻘﻪای را ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب آن ﺑﺮای‬
‫راﺣﺘ ﺧﻮدداری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻤﻞﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﺟﺪﯾﺪی را ﻣﻌﺮﻓ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻋﻤﻞ دوﺗﺎﯾﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺜﻼ دﯾ ﺮ ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‬
‫)‪ (Z, +, .‬و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪ Z‬و ﯾﺎ ﻣﺜﻼ دﯾ ﺮ ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ (Mn (R), +, .‬و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ )‪ Mn (R‬و اﻟ‬
‫آﺧﺮ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﯾ ﺮ ‪ +‬و ‪ ،.‬وﻗﺘ ‪ f‬را اﺛﺮ ﻣ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ و اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ در داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ﯾﺎ در ﺑﺮد ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای!‬

‫‪١۶٨‬‬
 ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .۶.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : R −→ S, f (x) = ۰S‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‪ ،‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺪﯾﻬ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٧.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ )اﭘﯽﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﻠﻘﻪای( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪f‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪f‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﯾ ﺑﻪﯾ )ﻣﻨﻮﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﻠﻘﻪای( ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ و‬
‫∼ ‪.R‬‬‫ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ f‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای )اﯾﺰوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ ﺣﻠﻘﻪای( ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪= S‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٨.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫̄‪f : Z −→ Z۲ , f (x) = x‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٩.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪f : Z −→ R, f (x) = x‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫ﯾ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .١٠.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪a b‬‬
‫= )‪f : C −→ T, f (a + ib‬‬
‫‪−b a‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫ﮐﻪ در آن‬

‫‪x y‬‬
‫{= ‪T‬‬ ‫}‪| a, b ∈ R‬‬
‫‪−y x‬‬
‫∼ ‪.C‬‬
‫و ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪= T ،‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﯾ ﺑﻪﯾ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾ‬

‫اﯾﺪهآل از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١١.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ I‬ﯾ‬

‫‪π : R −→ R/I, π(x) = x + I.‬‬

‫‪ π‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ π(x) = x + I ،x ∈ R‬ﯾ ﻫﻢ دﺳﺘﻪ )ﭼﭗ( اﺳﺖ‬
‫و ﻟﺬا در ‪ R/I‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ x = x′‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ x + I = x′ + I‬و ﻟﺬا ) ‪.π(x) = π(x′‬‬
‫ﺑﻪ روﺷﻨ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ π‬ﯾ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻮﺷﺎ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ‪ π‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪π(xx′ ) = xx′ + I = (x + I) (x′ + I) = π(x)π(x′ ).‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ ‪ π‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻃﺒﯿﻌ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١۶٩‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .١٢.۵.٣‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﯾ ﺑﻪﯾ ‪ f : R −→ S‬ﺑﻌﻀﺎ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﯿﻢ و آن را ﺑﺎ‬
‫‪ R ,→ S‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻣ ﺬاری ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ در اداﻣﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١٣.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ S‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﺿﻮح ‪i : S −→ R‬‬
‫ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ i(x) = x‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﯾ ﺑﻪﯾ )ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه( اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬
‫ﺷﻤﻮل ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .١۴.۵.٣‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ‪ ،f : R −→ R‬درونرﯾﺨﺘ )اﻧﺪوﻣﻮرﻓﯿﺴﻢ( روی ﺣﻠﻘﻪ‬

‫‪ R‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﺜﺎل ‪ .١۵.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ idR : R −→ R‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫‪ idR (x) = x‬ﯾ درونرﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن درونرﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻫﻤﺎﻧ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮررﺳ ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ .١۶.۵.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ]‪ R = Q[x‬را در ﻧﻄﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﯾ‬

‫) ‪θ : R −→ R, θ(f (x)) = f (x۲‬‬

‫درونرﯾﺨﺘ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺣﺎل ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮارد‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .١٧.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ‬
‫زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪.f (۰R ) = ۰S‬‬
‫)ب( )‪.f (−a) = −f (a‬‬
‫)ج( ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ‪ n‬دارﯾﻢ ‪.f (an ) = (f (a))n‬‬
‫)د( اﮔﺮ ‪ R‬ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ) ‪ f (۱R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ‪ S‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،a ∈ R‬دارﯾﻢ ﮐﻪ ) ‪ .f (a) = f (a + ۰R ) = f (a) + f (۰R‬ﻟﺬا‬

‫‪.f (۰R ) = ۰S‬‬
‫)ب( ﻃﺒﻖ )اﻟﻒ( دارﯾﻢ )‪ ۰S = f (۰R ) = f (a − a) = f (a) − f (a‬و ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬
‫)ج( و )د( ﺳﺮ راﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١٨.۵.٣‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( وارون ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ f : R −→ S‬و ‪ g : S −→ T‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﮕﺎه ‪gf : R −→ T‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﺑﻮدن ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﯾ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ارزی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٠‬‬
 ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٣.٩.٢‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻓﺼﻞ اول ﯾﺎدآوری ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺎﺑﻊ ‪ f : X −→ Y‬ﺑﻪ‬

‫}‪f (X) = Im(f ) = {f (x) | x ∈ X‬‬

‫ﺑﺮد ﺗﺎﺑﻊ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .١٩.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬و ‪ S‬دو ﮔﺮوه و ‪ f : R −→ S‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)اﻟﻒ( ) ‪ Im(f‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ S‬اﺳﺖ )ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻢ رﯾﺨﺖ ﺗﺤﺖ ‪ f‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫)ب( اﮔﺮ ‪ I ≤l R‬آﻧﮕﺎه ) ‪ .f (I) ≤l Im(f‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪.f (K) ≤l H‬‬
‫ﺣ ﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ J ≤l S‬آﻧﮕﺎه }‪ f (J) = {x ∈ R | f (x) ∈ J‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣ ﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫‪−۱‬‬

‫ﺑﺮای اﯾﺪهآل راﺳﺖ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪) .‬اﻟﻒ( ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (۰) = ۰‬و ﻟﺬا ) ‪ .۰ ∈ Im(f‬ﭘﺲ ) ‪ Im(f‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .u, v ∈ Im(f‬ﻟﺬا ‪ x, y ∈ R‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ f (x) = u‬و ‪ f (y) = v‬و درﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫‪u − v = f (x) − f (y) = f (x − y) ∈ Im(f ).‬‬

‫از ﺳﻮی دﯾ ﺮ‪،‬‬

‫‪uv = f (x)f (y) = f (xy) ∈ Im(f ).‬‬
‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ۶.٢.٣‬ﺑﺎﯾﺪ ‪.Im(f ) ≤ S‬‬
‫)ب( ﭼﻮن ‪ ،۰ ∈ I‬ﭘﺲ ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (۰) = ۰‬و ﻟﺬا )‪ .۰ ∈ f (I‬ﭘﺲ )‪ f (I‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﯾﺮ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ﺑﻮدن )‪ f (I‬واﺿﺢ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟ از ﮐﺪام ﻣﻄﻠﺐ؟(‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .u ∈ f (I‬ﻟﺬا‬
‫‪ x ∈ I‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ‪ .f (x) = u‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ r ∈ Im(f‬و ﻟﺬا )‪ r = f (y‬ﮐﻪ‬
‫‪ .y ∈ R‬ﭼﻮن ‪ I‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ yx ∈ I‬و‬

‫‪ru = f (y)f (x) = f (yx) ∈ f (I).‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﮐﺎر ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻗﺴﻤﺖ اول اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۰ ∈ J‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ﻗﺒﻞ ‪ f (۰) = ۰‬و ﻟﺬا )‪ .۰ ∈ f (J‬ﭘﺲ )‪f (J‬‬
‫‪−۱‬‬ ‫‪−۱‬‬

‫ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ زﯾﺮ ﮔﺮوه ﺟﻤﻌ ﺑﻮدن )‪ f (I‬واﺿﺢ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟ از ﮐﺪام ﻣﻄﻠﺐ؟(‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬
‫)‪ .x ∈ f −۱ (J‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ u ∈ J‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪ .f (x) = u‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .r ∈ R‬ﻟﺬا‬
‫‪ .f (r) ∈ S‬ﭼﻮن ‪ J‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ ‪ S‬اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .f (r)u = f (r)f (x) = f (rx) ∈ J‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫)‪.rx ∈ f −۱ (J‬‬

‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ R‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٠.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ) ‪ Im(f‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢١.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺰوﻣ ﻧﺪارد ﮐﻪ ) ‪Im(f‬‬
‫در ‪ S‬اﯾﺪهآل )ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪n ۰‬‬
‫= )‪f : Z −→ M۲ (Z), f (n‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬اﻣﺎ‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪n ۰‬‬
‫{ = ) ‪Im(f‬‬ ‫}‪| n ∈ Z‬‬
‫‪۰ ۰‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪۱ ۰‬‬
‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﯾ‬ ‫اﯾﺪهآل ﭼﭗ )‪ M۲ (Z‬ﻧﯿﺴﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ) ‪∈ Im(f‬‬
‫‪۰ ۰‬‬
‫) ‪ Im(f‬اﺳﺖ اﻣﺎ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ )‪ M۲ (Z‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ .٢٢.۵.٣‬ﺑﺮای ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ‪f : R −→ S‬‬
‫)اﻟﻒ( ﺑﻪ ) ‪ Im(f‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ f‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)ب( }‪ f −۱ ({۰}) = {x ∈ R | f (x) = ۰‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ‪ f‬ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ) ‪ Ker(f‬آن‬
‫را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣ دﻫﯿﻢ )}‪ .(Ker(f ) = {x ∈ R | f (x) = ۰‬دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن }‪ {۰‬اﯾﺪهآل‬
‫اﺳﺖ‪ Ker(f ) ،‬ﻧﯿﺰ اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ج( اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ‪ S‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪ R‬ﮔﻮﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢٣.۵.٣‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪n ۰‬‬
‫= )‪f : Z −→ M۲ (Z), f (n‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬

‫را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫‪n ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫| ‪Ker(f ) = {x ∈ Z | f (x) = ۰} = {x ∈ Z‬‬ ‫=‬ ‫‪} = {۰}.‬‬
‫‪۰ ۰‬‬ ‫‪۰ ۰‬‬
‫ﺑﻮدن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ و ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ وﺟﻮد‬ ‫دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ! ارﺗﺒﺎط ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﻦ ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٢۴.۵.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫̄‪f : Z −→ Z۳ , f (x) = x‬‬
‫ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ Im(f ) = Z۳‬ﯾﻌﻨ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ‪ Z۳‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪Z‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫‪Ker(f ) = {x ∈ Z | f (x) = ۰̄} = {x ∈ Z | x̄ = ۰̄} = ۳Z.‬‬
‫دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ ﻧﯿﺴﺖ! ارﺗﺒﺎط ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﻦ ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ و ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ)ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ اﻻن ﺣﺪس زده ﺑﺎﺷﯿﺪ!(‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬
 ‫اﮐﻨﻮن ﮔﺰاره زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٢۵.۵.٣‬ﻫﺮ اﯾﺪهآل ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻫﺴﺘﻪ ﯾ‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻃﺒﯿﻌ‬

‫‪π : R −→ R/I, π(x) = x + I‬‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬دارﯾﻢ‬

‫‪Ker(π) = {x ∈ R | π(x) = I} = {x ∈ R | x + I = I} = I‬‬

‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ‪ .٢۶.۵.٣‬ﺑﺮای ﻫﺮ اﯾﺪهآل ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R/I ،R‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺖ ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻃﺒﯿﻌ‬

‫‪π : R −→ R/I, π(x) = x + I‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺰاره زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﻮدن ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ‬
‫آن ﺑﺮرﺳ ﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺰاره را ﺑﺮای ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻌ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ !‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪f‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪ .٢٧.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ‬
‫ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ }‪.Ker(f ) = {۰‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ (⇐) .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) ‪ .x ∈ Ker(f‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ .f (x) = ۰‬اﻣﺎ ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ‪) f (۰) = ۰‬ﭼﺮا؟(‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ .f (x) = f (۰‬ﭼﻮن ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪.x = ۰ ،‬‬
‫)⇒( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ f (x) = f (y‬ﮐﻪ ‪ .x, y ∈ R‬دارﯾﻢ‬
‫‪۰ = f (x) − f (y) = f (x − y).‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا }‪ .x − y ∈ Ker(f ) = {۰‬ﭘﺲ ‪ x = y‬و ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٢٨.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Ker(f ) = R‬ﯾﺎ‬
‫}‪ Im(f ) = {۰‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ )‪ (f = ۰‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن اوﻟﯿﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮ ﮐﺎرﺑﺮد اﺳﺖ را ﺑﯿﺎن و اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ‬
‫ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﻣ آﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ ٩‬از ﻓﺼﻞ دوم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﻨﯿ ﻫﺎی اﺛﺒﺎت ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰی‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺮوهﻫﺎ دﯾﺪهاﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٢٩.۵.٣‬ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬
‫∼ ) ‪ .R/Ker(f‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻠﻘﻪای( ) ‪= Im(f‬‬
‫∼ ) ‪.R/Ker(f‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪= S‬‬

‫‪١٧٣‬‬
‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷﺎره ﺷﺪ ) ‪ Ker(f‬اﯾﺪهآل ‪ R‬اﺳﺖ و ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ) ‪R/Ker(f‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬

‫‪φ : R/Ker(f ) −→ Im(f ), φ(x + Ker(f )) = f (x).‬‬

‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ‪ φ‬در ﺑﺎﻻ ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ) ‪ x + Ker(f ) ∈ R/Ker(f‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دارﯾﻢ ) ‪ .φ(x + Ker(f )) = f (x) ∈ Im(f‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ) ‪x + Ker(f ) = y + Ker(f‬‬
‫آﻧﮕﺎه ) ‪ x − y + Ker(f ) = Ker(f‬و ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ) ‪ .x − y ∈ Ker(f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪.f (x − y) = ۰‬‬
‫ﭼﻮن ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ دارﯾﻢ ‪ .f (x) − f (y) = ۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ f (x) = f (y‬و ﻟﺬا‬
‫)) ‪.φ(x + Ker(f )) = φ(y + Ker(f‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ φ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ )ﺟﻤﻌ ( اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای را ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨ‬

‫= )‪φ((x + Ker(f )) (y + Ker(f ))) = φ(xy + Ker(f )) = f (xy‬‬

‫‪f (x)f (y) = φ(x + Ker(f )) φ(y + Ker(f )).‬‬

‫‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ) ‪ u ∈ Im(f‬آﻧﮕﺎه ‪ f (x) = u‬ﮐﻪ ‪ .x ∈ R‬ﻟﺬا )‪.φ(x+Ker(f )) = f (x‬‬
‫‪ φ‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ x + Ker(f ) ∈ Ker(φ‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ ‪ .φ(x + Ker(f )) = ۰ ∈ Im(f ) ⊆ S‬ﯾﻌﻨ ‪ f (x) = ۰‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ) ‪.x ∈ Ker(f‬‬
‫ﻟﺬا ) ‪ .x + Ker(f ) = Ker(f‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ }) ‪ Ker(φ) = {Ker(f‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٧.۵.٣‬ﺑﺎﯾﺪ ‪φ‬‬
‫∼ ) ‪.M/Ker(f‬‬ ‫ﯾ ﺑﻪﯾ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ φ‬ﯾ ﺮﯾﺨﺘ اﺳﺖ و ) ‪= Im(f‬‬
‫∼ ) ‪.R/Ker(f‬‬‫ﺑﺮای ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ f‬ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ Im(f ) = S‬و ﻟﺬا ‪= S‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٠.۵.٣‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ‪ f : Z −→ Z۵‬ﺑﺎ ﺿﺎﺑﻄﻪ ̄‪ f (x) = x‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬
‫∼ ‪ .Z/۵Z‬ﺑﺎ‬
‫‪ Ker(f ) = ۵Z‬و ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٢٩.۵.٣‬دارﯾﻢ ‪= Z۵‬‬
‫∼ ‪.Z/nZ‬‬‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﮑﻨﯿ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n ∈ N‬دارﯾﻢ ‪= Zn‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣١.۵.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای اﯾﺪهآل ‪ I‬از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ }‪ R/I = {۰‬آﻧﮕﺎه ‪ .R = I‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻫﻤﻮاره دارﯾﻢ ‪.R/{۰} = R‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣٢.۵.٣‬ﻗﻀﯿﻪ دوم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻘﻠﻪای( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ و ‪ I‬اﯾﺪهآل ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫∼ ‪.(S + I)/I‬‬‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ S‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ )‪= S/(S ∩ I‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ S ∩ I‬ﯾ اﯾﺪهآل ‪ S‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ S + I‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪای از ‪ R‬اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ‪ I‬اﯾﺪهآل آن اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ )‪ S/(S ∩ I‬و ‪ (S + I)/I‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫‪φ : S −→ (S + I)/I, φ(x) = x + I.‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ‬ ‫‪ φ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ )ﺑﺮرﺳ ﮐﻨﯿﺪ(‪ φ .‬ﯾ‬

‫‪φ(xy) = xy + I = (x + I) (y + I) = φ(x)φ(y).‬‬

‫‪١٧۴‬‬
‫‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ‪ u + I ∈ (S + I)/I‬آﻧﮕﺎه ‪ u = s + i‬ﮐﻪ ‪ s ∈ S‬و ‪ .i ∈ I‬ﻃﺒﻖ زﯾﺮﮔﺮوه‬
‫ﺑﻮدن ‪ I‬دارﯾﻢ ‪ i + I = I‬و ﻟﺬا )‪.u + I = s + i + I = s + I = φ(s‬‬
‫اﻣﺎ‬

‫= }‪Ker(φ) = {x ∈ S | φ(x) = I} = {x ∈ S | x + I = I‬‬

‫‪{x ∈ S | x ∈ I} = S ∩ I.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٩.۵.٣‬دارﯾﻢ‬

‫∼ )‪S/(S ∩ I) = S/Ker(φ‬‬
‫‪= Im(φ) = (S + I)/I‬‬
‫و اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣٣.۵.٣‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ )ﻏﯿﺮ ﯾ ﺪار( ‪ ۴Z‬و اﯾﺪهآل ‪ ۶Z‬از ‪ Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ دوم‬
‫ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣٢.۵.٣‬دارﯾﻢ‬

‫∼ ‪۲Z/۶Z = (۴Z + ۶Z)/۶Z‬‬

‫‪= ۴Z/(۶Z ∩ ۴Z) = ۴Z/۱۲Z.‬‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ I, J  R ،‬و‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣۴.۵.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫‪ .I ⊆ J‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت دارﯾﻢ‬

‫∼ )‪(R/I)/(J/I‬‬
‫‪= R/J.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬اﺑﺘﺪا دﻗﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ I, J  R‬و ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ‪ R/I‬و ‪ R/J‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ‪ J/I‬اﯾﺪهآل ‪ R/I‬اﺳﺖ و ﺣﻠﻘﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ )‪ (R/I)/(J/I‬ﺑﺎ ﻣﻌﻨ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻗﺮار‬
‫ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫‪φ : R/I −→ R/J, φ(x + I) = x + J.‬‬
‫‪ φ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x + J ،x ∈ R‬ﯾ ﻋﻀﻮ از ‪ R/J‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ x + I = x′ + I‬آﻧﮕﺎه ‪ x′ − x + I = I‬و ﻟﺬا ‪ .x′ − x ∈ I‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪x′ − x ∈ J‬‬
‫و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ .x′ − x + J = J‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ x + J = x′ + J‬و )‪.φ(x + I) = φ(x′ + I‬‬
‫‪ φ‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ )ﺟﻤﻌ واﺿﺢ اﺳﺖ(‬

‫‪φ((x + I)(y + I)) = φ(xy + I) = xy + J = (x + J)(y + J) = φ(x + I)φ(y + I).‬‬

‫ﺑﻪ وﺿﻮح ‪ φ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫= }‪Ker(φ) = {x + I ∈ R/I | φ(x + I) = I} = {x + I ∈ R/I | x + J = J‬‬

‫‪{x + I ∈ R/I | x ∈ J} = J/I.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٩.۵.٣‬دارﯾﻢ‬

‫∼ )‪(R/I)/(J/I) = (R/I)/Ker(φ‬‬
‫‪= Im(φ) = J/I.‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧۵‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ .٣۵.۵.٣‬اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ ۴Z‬و ‪ ۸Z‬از ‪ Z‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‪،‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٣۴.۵.٣‬دارﯾﻢ‬
‫∼‬
‫‪(Z/۸Z)/(۴Z/۸Z) = Z/۴Z = Z۴ .‬‬ ‫∼‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣۶.۵.٣‬ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺳﻮم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺑﻌﻀﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺘ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻧﯿﺰ ﮔﻮﯾﻨﺪ )ﺑﺮﺧ‬
‫در اﯾﺮان اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﻪ دور در دور و ﻧﺰدﯾ در ﻧﺰدﯾ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ! ﭼﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدهﺳﺎزی‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻋﺪد ﮔﻮﯾﺎ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ را ﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ‪) .٣٧.۵.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﺮای ﺣﻠﻘﻪ( ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : R −→ S‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای‬
‫ﭘﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ R‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ) ‪ Ker(f‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺪهآلﻫﺎی‬
‫‪ S‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾ ﺗﻨﺎﻇﺮ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ )راﺳﺖ( ‪ R‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ) ‪Ker(f‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ )راﺳﺖ( ‪ S‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﺮای اﯾﺪهآلﻫﺎی ﭼﭗ اﺛﺒﺎت ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻮارد ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﻣ دﻫﯿﻢ‬
‫}‪A = {I ≤ R | Ker(f ) ⊆ I‬‬ ‫}‪B = {J | J  S‬‬
‫و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫‪θ : A −→ B, θ(I) = f (I).‬‬
‫‪ θ‬ﺧﻮﺷﺘﻌﺮﯾﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ ،I ≤l R‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٩.۵.٣‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( دارﯾﻢ ‪ f (I) ≤l S‬و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .θ(I) = f (I) ∈ B‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ‪ I۱ = I۲‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﻢ ) ‪f (I۱ ) = f (I۲‬‬
‫و ﻟﺬا ) ‪.θ(I۱ ) = θ(I۲‬‬
‫‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .J ∈ B‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ١٩.۵.٣‬ﻗﺴﻤﺖ )ج(‪ f −۱ (J) ،‬اﯾﺪهآل ﭼﭗ ‪ R‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴۵.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )ب( دارﯾﻢ‬
‫‪θ(f −۱ (J)) = f (f −۱ (J)) = J.‬‬
‫‪ θ‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪ θ(I۱ ) = θ(I۲‬ﯾﻌﻨ ) ‪ f (I۱ ) = f (I۲‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داﺷﺖ )) ‪ .f −۱ (f (I۱ )) = f −۱ (f (I۲‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻟﻢ ‪ ۴۵.٩.٢‬ﻗﺴﻤﺖ )اﻟﻒ( ﺑﺎﯾﺪ ‪I۱ = I۲‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ زﯾﺮ را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ دﻟﺨﻮاه ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ زﻣﺎﻧ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٨.۵.٣‬اﮔﺮ ‪ f : R −→ S‬ﯾ‬
‫ﮐﻪ ‪ S‬را ﺑﺎ ) ‪ Im(f‬ﻋﻮض ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ‪ .٣٩.۵.٣‬ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ را ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎی ﻗﻀﯿﻪ ﭼﻬﺎرم ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ و ﯾﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﺸﺒ ﻪ ﻧﯿﺰ ﻣ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣ رﺳﺎﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ .۴٠.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ I‬اﯾﺪهآل )ﭼﭗ‐ راﺳﺖ( از ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﺮاﯾﺪهآل )ﭼﭗ‐‬
‫راﺳﺖ( ‪ L‬از ‪ R/I‬اﯾﺪهآل )ﭼﭗ‐ راﺳﺖ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ J‬از ‪ R‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ I‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪.L = J/I‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻃﺒﯿﻌ ﺣﻠﻘﻪای و ﻗﻀﯿﻪ ﺗﻨﺎﻇﺮ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ،٣٧.۵.٣‬ﯾ‬ ‫اﺛﺒﺎت‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤ‬

‫‪١٧۶‬‬
 ‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﺣﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴١.۵.٣‬ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻫﺎی ﺣﻠﻘﻪای از ‪ Z‬ﺑﻪ ‪ Z‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دارﯾﻢ‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﺒﻢ ‪ f : Z −→ Z‬ﯾ‬

‫‪(f (۱))۲ = f (۱)f (۱) = f (۱.۱) = f (۱).‬‬

‫ﻟﺬا در ‪ Z‬دارﯾﻢ ‪ .f (۱)(f (۱) − ۱) = ۰‬ﭼﻮن ‪ Z‬داﻣﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ‪ f (۱) = ۰‬ﯾﺎ ‪.f (۱) = ۱‬‬
‫اﮔﺮ ‪ f (۱) = ۰‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n ∈ BbbZ‬دارﯾﻢ ‪ .f (n) = f (n٫ ۱) = f (n)f (۱) = ۰‬ﻟﺬا‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺪﯾﻬ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ f (۱) = ۱‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ n ∈ Z‬دارﯾﻢ‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪f (۱‬‬ ‫‪... + ۱}) = f (۱) + ... + f (۱) = ۱‬‬ ‫‪+ ... + ۱ = n‬‬ ‫‪n>۰‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪| + {z‬‬ ‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫} ‪} | {z‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪f (n) = f (−۱ − ... − ۱) = f (−۱) + ... + f (−۱) = n‬‬ ‫‪n<۰‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬ ‫|‬ ‫‪{z‬‬ ‫}‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪−n‬‬ ‫‪−n‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪۰‬‬ ‫‪n=۰‬‬

‫ﯾﻌﻨ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﻫﻤﺎﻧ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬

‫∼> ‪ i) Z[x]/< x۲ + ۱‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٢.۵.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ]‪= Z[i‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓ ﺷﺪه اﺳﺖ و ]‪ Z[i‬ﻫﻤﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫)‪θ : Z[x] −→ Z[i], θ(f (x)) = f (i‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫))‪θ(f (x) + g(x)) = f (i) + g(i) = θ(f (x)) + θ(g(x‬‬

‫و‬
‫‪θ(f (x)g(x)) = f (i)g(i) = θ(f (x))θ(g(i)).‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ]‪ .a + bi ∈ Z[i‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫‪θ(a + bx) = a + bi‬‬

‫ﯾﻌﻨ ‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ f (x) ∈ Ker(θ‬ﯾﻌﻨ ‪ θ(f (x)) = ۰‬و ‪f (x) = an xn +‬‬
‫‪ .... + a۰‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ f (i) = an in + ... + a۰ = ۰‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨ ‪ i‬رﯾﺸﻪ )‪ f (x‬اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓ‬
‫‪ i‬رﯾﺸﻪ ‪ x۲ + ۱‬اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ )‪ .f (x) = (x۲ + ۱)g(x‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ <∈ )‪f (x‬‬
‫> ‪ .x۲ + ۱‬ﻟﺬا > ‪ .Ker(θ) =< x۲ + ۱‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٩.۵.٣‬دارﯾﻢ‬
‫∼> ‪.Z[x]/< x۲ + ۱‬‬ ‫]‪= Z[i‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٣.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ F‬ﯾ ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ و ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪای دﻟﺨﻮاه‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ‬
‫ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ f : F −→ R‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬ﻣ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ) ‪ Ker(f‬اﯾﺪهآل ‪ F‬اﺳﺖ و ﭼﻮن ‪ F‬ﻣﯿﺪان اﺳﺖ‪ Ker(f ) = {۰} ،‬ﯾﺎ‬
‫‪ .Ker(f ) = F‬اﮔﺮ ‪Ker(f ) = F‬آﻧﮕﺎه ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫}‪ Ker(f ) = {۰‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ f ،٢٧.۵.٣‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∼ )‪Mn (R/I‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ و ‪ I‬اﯾﺪهآل ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ =‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۴.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫)‪.Mn (R)/Mn (I‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫)‪θ : Mn (R) −→ Mn (R/I), θ((aij )) = (aij + I‬‬
‫ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا دارﯾﻢ‬ ‫ﯾ‬

‫= )‪θ((aij ) + (bij )) = θ((aij + bij )) = (aij + bij + I‬‬

‫))‪(aij + I) + (bij + I) = θ((aij )) + θ((bij + I‬‬

‫و‬
‫∑‬‫‪n‬‬ ‫∑‬
‫‪n‬‬
‫((‪θ((aij )(bij )) = θ‬‬ ‫( = )) ‪aik bkj‬‬ ‫= )‪aik bkj + I‬‬
‫‪k=۱‬‬ ‫‪k=۱‬‬
‫‪(aij + I)(bij + I) = θ((aij ))θ((bij + I)).‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ .(aij + I) ∈ Mn (R/I‬ﺣﺎل دارﯾﻢ‬

‫)‪θ((aij )) = (aij + I‬‬

‫ﯾﻌﻨ ‪ θ‬ﭘﻮﺷﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ (aij ) ∈ Ker(θ‬ﯾﻌﻨ ‪ θ((aij )) = ۰‬و ﻟﺬا ‪.aij + I = I‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ aij ∈ I‬و ﻟﺬا )‪ .Ker(θ) = Mn (I‬ﺣﺎل ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ ‪ ٢٩.۵.٣‬دارﯾﻢ‬
‫∼ )‪.Mn (R/I‬‬‫)‪= Mn (R)/Mn (I‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۵.۵.٣‬ﺗﻤﺎم اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ Zn‬را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫∼ ‪ .Zn‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ I‬اﯾﺪهآل‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪ از ﻗﻀﯿﻪ اول ﯾ ﺮﯾﺨﺘ دارﯾﻢ ‪= Z/nZ‬‬
‫‪ Z/nZ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ ۴٠.۵.٣‬دارﯾﻢ ‪ I = kZ/nZ‬ﮐﻪ ‪ .nZ ⊆ kZ‬اﯾﻦ اﯾﺠﺎب ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪.k|n‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد ‪ n‬اﯾﺪهآل دارﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴۶.۵.٣‬ﺣﻠﻘﻪ ‪ R × S‬را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ و ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‬

‫}‪T = {(x, ۰) | x ∈ R‬‬ ‫}‪T ′ = {(۰, y) | y ∈ S‬‬

‫∼ ‪T‬‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ T‬و ‪ T ′‬اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ R×S‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻠﻘﻪ دارﯾﻢ ‪= R‬‬
‫∼ ‪.T ′‬‬
‫و‪=S‬‬

‫‪١٧٨‬‬
‫ﺣﻞ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ (۰, ۰) ∈ T‬و ‪ T‬ﻧﺎﺗﻬ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ (x, ۰), (x′ , ۰) ∈ T‬و‬
‫ﻫﺮ ‪ (r, s) ∈ R × S‬دارﯾﻢ‬

‫‪(x, ۰) − (x′ , ۰) = (x − x′ , ۰) ∈ T‬‬

‫‪(r, s)(x, ۰) = (rx, ۰) ∈ T‬‬
‫‪(x, ۰)(r, s) = (xr, ۰) ∈ T‬‬

‫ﺑﺮرﺳ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫و ﻟﺬا ‪ T‬اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ T ′‬اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪ .‬ﯾ‬

‫)‪f : R −→ T, f (r) = (r, ۰‬‬

‫∼ ‪.S‬‬
‫∼ ‪ .R‬ﺑﺎ روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪= T ′‬‬
‫ﯾ ﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪= T‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻧﺎﺻﻔﺮ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٧.۵.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬

‫‪f : Mn (R) −→ R‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾ‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ‪ f‬ﯾ ﺑﻪﯾ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰاره ‪ ٢٧.۵.٣‬ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‬
‫}‪ .Ker(f ) = {۰‬ﻣ داﻧﯿﻢ ) ‪ Ker(f‬اﯾﺪهآل )‪ Mn (R‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ‪ ١٠.۴.٣‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫)‪ Ker(f ) = Mn (I‬ﮐﻪ ‪ I‬اﯾﺪهآل ‪ R‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ‪ I‬ﯾﺎ }‪ {۰‬ﯾﺎ ‪ R‬اﺳﺖ )ﭼﺮا؟(‪ .‬اﮔﺮ ‪ I = R‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه )‪ Ker(f ) = Mn (R‬و ﻟﺬا ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺻﻔﺮ )ﺑﺪﯾﻬ ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ }‪ I = {۰‬و ﻟﺬا }‪.Ker(f ) = {۰‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٨.۵.٣‬ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﻫﺎی ﺣﻠﻘﻪای از ‪ Q‬ﺑﻪ ‪ Z‬را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ f : Q −→ Z‬ﯾ ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺣﻠﻘﻪای ﺑﺎﺷﺪ‪ f .‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﮔﺮوﻫ )ﺟﻤﻌ (‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﺮار اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ ٩۵.٩.٢‬ﺑﺎﯾﺪ ‪ f‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘ ﺑﺪﯾﻬ )ﺻﻔﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫∼ ]‪R[x‬؟‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾ ﺪار ‪ R‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ‪= Z‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴٩.۵.٣‬اﯾﺎ ﯾ‬

‫∼ ]‪ .R[x‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ R‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ]‪R[x‬‬ ‫ﺣﻞ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ‪R‬ای ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪= Z‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ ‪ R‬ﺑﺎ ﯾ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار از ‪ Z‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ )‪ (R, +‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﯾ زﯾﺮﮔﺮوه ﺟﻤﻌ‬
‫∼ ‪ .R‬اﻣﺎ ‪ R‬ﯾ ﺪار اﺳﺘﺪر ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ‪ nZ‬ﯾ ﺪار ﻧﯿﺴﺖ ﻣ ﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ‬‫)‪ (Z, +‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا ‪= nZ‬‬
‫‪ .n = ۱‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪون ﮐﻢ ﺷﺪن از ﮐﻠﯿﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ .R = Z‬اﻣﺎ ‪ Z‬ﺑﺎ ]‪ Z[x‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻫﻤﻪ اﯾﺪهآلﻫﺎی ‪ Z‬دوری ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ > ‪ < ۲, x‬از ]‪ Z[x‬دوری ﻧﯿﺴﺖ )ﭼﺮا؟(‪.‬‬

‫‪١٧٩‬‬
 ‫‪ ۶.٣‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨ ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪاﯾﯽ ﻃﻮﻻﻧ دارد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اوﻟﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨ ﮐﻪ ﮐﺸﻒ‬
‫ﺷﺪ ﻫﻤﺎن ﺣﻠﻘﻪ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﯿﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻮﻓﺎﻧﺘ در رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﭼﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪای ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﯿﺶ از ﯾ ﻣﺘﻐﯿﺮ )ﻣﺠﻬﻮل( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺣﻞ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت در زﻣﺎنﻫﺎی ﻗﺪﯾﻢ در ﺣﻠﻘﻪ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺷ ﻞ اﻣﺮوزی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎی ﻋﻤﯿﻖ رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎﻧ ﭼﻮن ﮔﺎﻟﻮا در اواﯾﻞ ﻗﺮن‬
‫ﻧﻮزدﻫﻢ ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺮﯾﻪی ﻣﯿﺪان ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻟﻮا ﮐﺎرﻫﺎی ﻋﻤﯿﻘ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان اﻧﺠﺎم‬
‫داده اﺳﺖ و دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻬﻢ ﺟﺒﺮ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺎﺳ ﮔﺎﻟﻮا ارﺗﺒﺎﻃ ﺑﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﮔﺮوه و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺪود ﻫﻤﺎن ﺳﺎلﻫﺎی ﺣﯿﺎت ﮔﺎﻟﻮا ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی‬
‫ﺟﺒﺮی اﻋﺪاد ﺗﻮﺳﻂ رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎﻧ ﺷﺎﺧﺺ ﭼﻮن ﮔﺎوس‪ ،‬ﮐﻮﻣﺮ و ددﮐﯿﻨﺪ ﻧﯿﺰ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻤﻨﻬﺸﺘ‬
‫ﯾﺎ ﺣﺴﺎب ﭘﯿﻤﺎﻧﻪای ﺳﯿﺴﺘﻤ ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺎوس در ﮐﺘﺎب رﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب در ﺳﺎل ‪ ١٨٠١‬ﻣﻌﺮﻓ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ دﯾ ﺮی از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﺑﺮﻣ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﯿﺸ ﺎﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روی‬
‫ﺣﻠﻘﻪی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎﻧ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﯿﻠ ‪ ،‬ﻓﺮوﺑﻨﯿﻮس و ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮن اوﻟﯿﻦ ﺷﺨﺼ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ )ﻣﯿﺪاﻧ ﮐﻪ ﺷﺮط ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﺪارد( را ﺑﺴﺎزد و اﯾﻦ ﺑﺎور را ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮن ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﺟﺪﯾﺪی در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎور دﯾ ﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋ زﯾﺮ ﺣﻠﻘﻪای از ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎ‬
‫روی ﻣﯿﺪان اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎور ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮدانﻫﺎ ﻧﻘﺾ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮدانﻫﺎی ﻣﺜﻞ ﻧﻮﺗﺮ و وﯾﻞ‬
‫در ﮐﺎرﻫﺎی ﻋﻤﯿﻘ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ از ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺎﻧﺮﯾﺲﻫﺎ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﭼﻨﺪﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺧﯿﻠ ﺧﺎص ﺑﻮدن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ رﯾﺎﺿﯿﺪانﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ روی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﻨﻮز اداﻣﻪ دارد و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﺴﯿﺎری در اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮﺧ از آﻧﻬﺎ ﺣﺘ ارﺗﺒﺎط ﺑﺴﯿﺎری ﻧﺰدﯾ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی دﯾ ﺮ ﻣﺜﻞ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻋﺪاد دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺧﯿﻠ ﺗﺨﺼﺼ ﺗﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺪون ﮔﺬراﻧﺪن درسﻫﺎی ﺗﺨﺼﺼ اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﺎﻻت‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻬﻢ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻠﻘﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و‬
‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣ ﺬاری ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫ ﻣﺮز اﯾﻦ دو زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾ ﻣ ﺷﻮد‬
‫و ﮔﺎﻫ ﺑﺴﯿﺎر از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﮐﻤ ﻣ ﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺪول‪.‬‬

‫‪١٨٠‬‬
 ‫‪ ٧.٣‬ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎی ﮐﻞ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ )⋆( ﯾﺎ )⋆⋆( ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﺣﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﻣ ﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪﻫﺎی ﺻﻔﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١.٧.٣‬ﯾ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢.٧.٣‬ﻋﻨﺎﺻﺮ وارون ﭘﺬﯾﺮ ﺣﻠﻘﻪ ‪ Zn‬را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻮﭼﺘﻮان و ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻮدﺗﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٣.٧.٣‬ﯾ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۴.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ .x, y ∈ R‬اﮔﺮ ‪ xn = y n ،xm = y m‬و‬
‫‪ (m, n) = ۱‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪.x = y‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .۵.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪاری ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x ∈ R‬ﻋﻨﺼﺮ ﯾ ﺘﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ y‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ xyx = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬وارون ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .۶.٧.٣‬اﮔﺮ ‪ ab ∈ R‬ﭘﻮﭼﺘﻮان ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ ba‬ﻧﯿﺰ ﭘﻮﭼﺘﻮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٧.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻮدﺗﻮان ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ‪ ۰‬و ‪۱‬‬
‫ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﭼﻨﺎن ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ و ﯾ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٨.٧.٣‬ﯾ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٩.٧.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۴ = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪R‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٠.٧.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۶ = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪x۲ = x‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١١.٧.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ ،R‬از ‪ a۲ = ۰‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ‪ ،a = ۰‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﻮدﺗﻮانﻫﺎ در ﻣﺮﮐﺰ ‪ R‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٢.٧.٣‬در ﻣﻮرد ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻮدن ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب دﮐﺎرﺗ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺣﻠﻘﻪ ﭼﻪ ﻣ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .١٣.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﯾ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ ax = b‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ a ∈ R‬و ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ b ∈ R‬دارای ﺟﻮاب ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .١۴.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻤﺎﻧ راﺳﺖ ‪ e‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺎﺻﻔﺮ ‪ a ∈ R‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ b ∈ R‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ ba = e‬آﻧﮕﺎه ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ٨‬ﻋﻀﻮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١۵.٧.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺎ ‪ p۲‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ p‬ﻋﺪد اول اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ‪R‬‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١۶.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ و ﺑﺪوم ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ‪،‬‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٧.٧.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .١٨.٧.٣‬ﺑﺮای ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ R‬ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻋﺪد اول ‪ p‬و ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌ ‪ n‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﻫﻤﻮاره‬
‫دارﯾﻢ ‪ (a + b)p = ap + bp‬ﮐﻪ در آن ‪.a, b ∈ R‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .١٩.٧.٣‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ ﯾ ﺪار ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ R‬ﭼﻨﺎن ﻣﺜﺎل ﺑﺰﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ اﯾﺪهال راﺳﺖ‬
‫‪ R‬ﯾ اﯾﺪهآل ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ در ‪ R‬اﯾﺪهآل ﭼﭙﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺪهال ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٢٠.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ F‬ﯾ ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ در ﺣﻠﻘﻪ ]]‪ F [[x‬ﻫﺮ اﯾﺪهآل ﻧﺎﺻﻔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت > ‪ < xk‬اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪.k ∈ W‬‬
‫اﯾﺪهآل اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢١.٧.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﻮﭼﺘﻮان در ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ‪ R‬ﯾ‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻠﻘﻪ ﻧﺎﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﭼﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪای ﻣ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ؟‬
‫∼ ) ‪.Mn (Rop‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٢.٧.٣‬ﺑﺮای ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪= (Mn (R))op‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٣.٧.٣‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺣﻠﻘﻪ ‪ Zn × Zm‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۴.٧.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ Z۴ × Z۴‬ﺳﻪ زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار دارد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٢۵.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ )‪ S = M۲ (Q‬و ‪ R‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲﻫﺎی ﻣﺮﺑﻌ ‪ ۲×۲‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫(‬ ‫)‬
‫∼‬ ‫‪۱ ۰‬‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ R‬زﯾﺮﺣﻠﻘﻪ ‪ S‬اﺳﺖ و > ‪.R = Q[x]/< x‬‬
‫‪۲‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫‪۰ ۱‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢۶.٧.٣‬اﮔﺮ ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ‪ x‬در ﺣﻠﻘﻪ ‪ R‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪ x۲ = x‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ اﯾﺪهآل‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫ دوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٢٧.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﯾ ﺪار ﺑﺎ اﯾﺪهآل ‪ I‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ‪ .I ۲ = I‬اﮔﺮ‬
‫‪ I‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ > ‪ I =< e‬ﮐﻪ ‪.e۲ = e‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٨.٧.٣‬ﺗﻤﺎم ﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ﯾ ﺪار ﻏﯿﺮﯾ ﺮﯾﺨﺖ ‪ ۴‬ﻋﻀﻮی را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ .٢٩.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ F‬ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮔﺮوهﻫﺎی ) ‪ U (F‬و )‪ (F, +‬ﯾ ﺮﯾﺨﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٣٠.٧.٣‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ‪ D‬ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫ درونرﯾﺨﺘ دارد ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٣١.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ اﻋﺪاد ﻃﺒﯿﻌ ‪ m‬و ‪ n‬ﺑﺎ ﺷﺮط‬
‫‪ m > n‬ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ ‪.xm = xn‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪.٣٢.٧.٣‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆) .٣٣.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار و ﻣﺘﻨﺎﻫ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ x‬ﻋﻨﺼﺮی از ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺴﻮم‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ x‬واروﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .٣۴.٧.٣‬ﻋﺪد اﺻﻠ ﺗﻤﺎم زﯾﺮﺣﻠﻘﻪﻫﺎی ‪ Q‬را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ )ﺣﺘﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ رﯾﺎﺿ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ﯾ ﺪار و داﻣﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ G‬زﯾﺮﮔﺮوﻫ ﻣﺘﻨﺎﻫ‬ ‫ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ (⋆⋆) .٣۵.٧.٣‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ‪ R‬ﯾ‬
‫از )‪ .U (R‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪ G‬دوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨٢‬‬
 ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬

[1] Bhattacharya, P. B.; Jain, S. K.; Nagpaul, S. R. Basic abstract alge-

bra. Second edition. Cambridge University Press, Cambridge, 1994.

[2] Herstein, I. N. Abstract algebra. Third edition. With a preface by

Barbara Cortzen and David J. Winter. Prentice Hall, Inc., Upper
Saddle River, NJ, 1996.

[3] Hungerford, Thomas W. Algebra. Reprint of the 1974 original. Grad-

uate Texts in Mathematics, 73. Springer-Verlag, New York-Berlin,
1980.

[4] Malik, D.S.; Mordeson, J.N.; Sen, M.K. Fundamentals of abstract

algebra. McGraw-Hill, 1997.

[5] Rotman, J. Advanced modern algebra, 2002.

[6] Rotman, J. An introduction to homological algebra, 1997.

١٨٣