Professional Documents
Culture Documents
Baudrillard Tuketim - Toplumu-Soylenceleri-Yapilari
Baudrillard Tuketim - Toplumu-Soylenceleri-Yapilari
Ç ağımızın önde gelen entelektüel figürlerinden. Fransız felsefeci ve toplum bilim ci, postm o
dern yönelimleriyle dikkat çeken toplum ve kültür eleştiricisi Jean Baudrillard, 1929 yılında
R cim s'te doğdu. B ir m em ur ailesinin çocuğu ve ailenin üniversiteye giden ilk üyesiydi. Sorbonne
Ünıvcrsıresi’nde Alınan edebiyatı okudu. Bir lisede Almanca öğretm enliği yaparken, N anterrc
Ü niversitesinde H en ri Lcfebvre de çalışmaya başladı. Burada doktora tezıııi tamamladı. B er
tolt B recht’in şiirlerim, Peter W eisim tiyatro oyunlarını ve W ilhelm E. M ühlm aru iın "Ü çü n cü
D ünya'nm D evrim ci C ennetleri"ni çeviren yazar, ders ve konferans verm ek üzere başta ABD ve
Japonya olm ak üzere dünyatun pek çok ülkesini ziyaret « ti . Son yıllarda İsviçre’deki European
G raduate School’da ders verdi.
(tü n ü m ü z düşün dünyasının en "çarpıcı" isim lerinden olan Baudrillard, kitaplarında esas olarak
ıımülasyo», yığınların zihniyeti, "ö te k i” , baştan çıkarma gibi konulan ele aldı. Ü retim in, rasyonel
bir etkinlik olm adığım deri sürdü; tıiketıcüıin, reklam vb yollarla aldatılmasını göz boyayıcı bir
oyun ve hem üretim i hem de tüketicinin isteğini tehdit eden bir öğe olarak yorum ladı.
Körfez Savaşı sırasında Fransız televizyonunda görüşlerine en çok başvurulan düşünür olarak b d c
iletişim araçlarında bir “star" haline geldi. Körfez Savaşı'ndan önce gerçekte savaş olmayacağı ke
hanetinde bulunm uş, savaşın ardından da haklı çıktığım iddia etmişti, insanların bir amaç uğruna
çarpışarak öldükleri savaşın gerçekliğinin yerini, aslında savaşın olmadığı bir dünyada televizyon
ekranlarından bütün dünyaya gösterilen b ir "kopya” savaş almıştı.
İtalya, M eksika, Brezilya vc Japonya gibi ülkelerde yapıtlarının büyük bir bölüm ü çevrilmiştir.
Türkçedcki ilk kitabı Metinler tv Söyleşiler (G.S. Fakültesi Yay., İzmir, 1988), çeşidi yapıtlarından
alınmış m etinlerin çevirisidir. U zun süredir kanserle savaşmakta olan Baudrillard. 6 M art 2007
tarihinde Paris'te hayata veda etti. Ö ldüğünde 77 yaşındaydı.
Başlıca yapıtları: Le Système des Objets (1968); La Société de Consommation (1970; Tüketim Toplumu,
çev.: FLazal Deliceçayii-Ferda Keskin, A yrıntı Yayınlan, 1997); Pour une Critique de !'Économie Po
litique du Signe (1972); Le Miroir de la Production (1973; Üretimin Aynası, çev.: O ğuz Adanır, D okuz
Eylül Yayınları, 1998); L’Échange Symbolique eı ta Mort (1976; Simgesel Değiş 7i>kuş w Olüm. çev.:
O ğuz Adanır. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002); Oublier Foucault (1977; Foııcdult'yu Unutmak,
çev.: O ğ u z Adanır, D okuz Eylül Yaymlan, 1998); L'effet Beaubourg (1977); .4 l ’Omhrt des Majonris
'Silencieuses (1978; Sessiz Ytğtnlamt Gölgesinde yu da Toplumsalın Sonu, çev.: O ğuz Adanır, D oğu
Batı Yayınları, 2003); Le P.C. ou les Patadis Artificiels du Politique (1978); De la Séduction (1979;
Baştan Çıkarma Üzerine, çev.: Ayşegül Sömnczay, Ayrıntı Yayınları, 2001); Simulacres et Simulation
(1981; Simulakrlar ve Simuhısyon, çev.: O ğuz Adanır, D oğu Batı Yaymlan, 2003); Les Stratégies fatales
(1983; Çaresiz Stratejiler, çev.: O ğuz Adanır, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002); Ijs Gauche Divme
(1984); Amérique (1986; Amerika, çev.: Yaşar Avutıç, Ayrıntı Yayınları, 1996); L'autre par lui-même
(1987); La Transparence du Afal (1990; Kötülüğün Şeffajhğı-.işın Fenomenler Üzerine Bir Deneme, çev.:
Işık Ergüdcn, A yrıntı Yayınları, 2004); Cool Memories /, II (1990; Siyah Artlar, çev.: Ayşegül Sön-
mezay. A ynım Yaymlan, 1999); La guerre du G olf n'a pas eu lieu (1991): L ‘Ulustan de la jin (1992);
Le crime parfait (1994; Kusursuz Cinayet, çev.: N ecm ettin Sevil, Ayrıntı Yayınlan, 1998); Cool Me-
mûries IU -I995, IV -2000 (1990-2000; Coot Amlar, çcv.ıYaşar Avunç, A yrıntı Yayınları, 2002); Benin
total (1997; Tâm Ekran, çev.: Balladır G ülm ez.Y apı Kredi Yay., 2001); L'Lchangc impassible (1999,
Imkdnstz Takas, çev.: Ayşegül Sönmezay, A ynntı Yayınları, 2005); Mots de Passe (2000; Anahtar S ö z
cükler. çev.ıO ğuz Adanır, Leyla Yıldırım , ParagrafYaym lan. 2005); D 'un fragment l ’autre-Entreticm
atvc François L ’Ywnnet (2001; Bir Parçadan Diğeriue-Fran<ois L'Yvonnet rlc Söyleşi, çev.: Yaşar Avunç,
İnkılap Kıtabevi, 2005); Le Pacte de lucidité ou l'intelligence du Afal (2004; Şeytana Satılan Ruh ya da
Kotuluğun Egemenlisi, çev.:O ğuz Adanır, D oğu Ban Yayınları. 2005).
Ayrıntı: 176
İnceleme Dizisi: 92
Tüketim Toplumu
Söylenceleri/Yapılan
J cûii Baııdrlllard
Kitabın Özgün Adı
La soahi i ( consommation
Fransızca’dan Çevirenler
H azal Delieeçayh-Ferda Keskin
Düzelti
Memel Celep
© Éditions Denoel, 1970
Bu kitabın Türkçe yayım haklan
Aynını Yayınlan'na aittir
Kapak İllüstrasyonu
Sevitif Allan
Kapak Tasanmı
A nlan Kahraman
Kapak Düzeni
Gokfc Alper
Dizgi
Esin Tapan Yeli;
Baskı
Kayhan Matbaacılık San. veTic. ü d . Şu.
Ddmtpafa Cad. G ü m San. Sil. C Blok ı\'o.:244Topkapı/İstanbııl
Tel.: (0212) 612 31 85
Sertifika No.: 12156
Birinci Basını 1997
İkinci Basını 2004
Üçüncü Basını 2007
Dördüncü Basım 2010
Beçiııci Basım 2012
Altıncı Basım 2015
Baskı adedi 20 0 0
ISBN 978-975-539-141-0
AYRINTI YAYINLARI
Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğiu - İstanbul
Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11
www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.coni.tr
Jean Baudrillard
Tüketim Toplumu
Söylenceleri Yapıları
M
AYÜNT1
İ N C E L E M E D İZ İS İ
Y E ŞİL P O L İT İK A // H *nlt M A K K S . I-R E U D V E C .Ü N L U K H A YAT IN E L E Ş T İR İS İ. «. B m ıu ■ * K A D IN I IK
T A H A K K Ü M V E D İR E N İŞ S A N A T L A R I ■/ C Ston a t S A Ğ L IĞ IN G A SP I'/, illiılı a t S E V G İN İN B ILG EL İĞ I/.-l.
liııkııtkraıı: a t K İM L İK V E F A R K L IL IK / M ' C m m tlf ■ * A N T IP O L IT İK Ç A Ğ D A P O L IT IK A /C . Mülgan a t
Y E N İ B İR SO L Ü Z E R İN E T A R T IŞ M A L A R 'M . Utarım«/« M D E M O K R A S İ VE K A P İT A L İZ M AŞ. B a r l n - l l
G « m a t O L U M S A L L IK , İR O N İ V E D A Y A N IŞM A /R. Rony a t O T O M O B İL İN E K O L O JİS İ/P Im u n l-C .
M arnı a t Ö P Ü ŞM E . G ID IK L A N M A VE SIK IL M A Ü Z E R İ N E / « PM U fı İM K A N S IZ IN PO L İT İK A SI-
J.M b w > -M G E N Ç L E R İÇ İN H AYAT B İLG İSİ EL K İ T A B I .« . Mmn«ntı a t EK O L O IIK B İ R T O P L U M A
D O Ğ R U /.İ/ H elallin a t ID EO LO II/T.' /i,(/«an -M D Ü Z E N V E K A L K IN M A K IS K A C IN D A T Ü R K İY E 'M .
huri a t A M E R İK A //. KrnMttml -a f P O S T M O D E R N IZ M V E T Ü K E T İM K ü l 1Ü K Ü /.U . ftaı/n-mıı«- a t E R
K EK A K I I .'G AA.,./ -aP B A R B A R L IK .'A / tl,m y a t K A M U S A L İN S A N IN Ç O K Ü Ş Ü - R Snm r» a t P O P Ü
L E R K Ü L T Ü R L E R .O . Raıır- -uP B E L L E Ğ İN İ Y IT İR E N T O P L U M /R ./a.o li)' a t G Ü L M E /H Br.(w ı. a t Ö L Ü M E
K A R Ş I H A YAL N. O Bmn> a t SİVİI İT A A T SİZ L İK T > r 1' C»,ar a t A H LÂ K Ü Z E R İN E TART IŞM A l A R /J.
S,ıım lt a t T Ü K E T İM T O P LU M U //. M h l a t F.D E B İY A T V E K Ö T Ü L Ü K /G . K ı l a * a t Ö L Ü M C Ü L H A S-
T A L İK U M U T S U Z L U K « Kivıketo-ml a t O R T A K B İ R Ş E Y L E R İ O L M A Y A N L A R IN O R T A K L IĞ I'/ I. Lııı(n
a t V A K İT Ö L D Ü R M E K l i fr fm h o u l a t V A TAN AŞK I/A t İ M a t K İM L İK M E K Â N L A R I/D . Mcntey-K R e
hm a t D O ST L U K Ü Z E R İN E /.V . l.yıtdı a t K İŞİSEL İL İŞ K İL E R ///. L nM Iell, a t K A D IN L A R N E D E N Y A Z
D IK L A R I H E R M EKT U B U G Ö N D E R M E Z L E R :/ » . M ı * D O K U N M A /G . > n j » ı * r -aP İT İR A F E D İL E
M E Y E N C E M A A T . A/ Hlm.i.v, a t H LOR'I Ü Z E R İ N E '« M ı .% FELSETEYI Y .A ŞA M A K /R . llıllmgıını a t
P O L İT İK K A M E R A . A/ K,™.-/.). Ketlim ■ * C U M H U R İY E T Ç İL İK . « /Anır -aP P O S T M O D E R N T E O R t / S
O o t-n Ketlim a t M A R K S İZ M VE AH LÂ K/N . Lııkcs a t V A H ŞETİ K A V R A M A K / ./ 'RmMM... a t S O S Y O L O JİK
D Ü Ş Ü N M E K -'Z Banman ■*' P O S T M O D E R N E T İ K / Z Banman -aP TO PLU M SA L C İN S İY E T V E İK T İD A R -
« İT C.-ııııell a t Ç O K K Ü L T Ü R L Ü Y U R T T A Ş L IK / 11.' Kpııliıka a t K A R Ş ID E V R İM VE İS Y A N ///. A ta n ı» a t
K U S U R S U Z C İN A Y E T ./ «ııı,/nl/.ml * T O P L U M U N M.T JO N A L D I.A Ş T IR İI..M A S I. Kıu-.» * K U S U R S U Z
N İH İLİST . « . « . M u m -aP H O ŞG Ö R Ü Ü Z E R İN E /A /. İtalar, -aP 21 .Y Ü Z Y IL A N A R Ş İZ M İ/D t» : / M u (■ / Ba
lın ı a t M .M O C IN Ö Z G Ü R L Ü K E T İĞ İ/ C . C . B m ıtaıf a t M ED Y A V E G A Z E T E C İL İK T E E T İK S O R U N L A R 1
IM.-.-t B d ı r f t - K . CJm tım k a f HAYAT IN D E Ğ E R İ/ / M a n » a t PO S L .M O D E R N IZ M İN Y A N IL S A M A L A R I, '/
Ka(/r,m a f D Ü N Y A Y I D E Ğ İŞ T İR M E K Ü Z E R İ N E AU L m y a t Ö K Ü Z Ü N A 'SI. B. SanJrr. a t T A H A Y Y Ü L
G Ü C Ü N Ü Y E N İD E N D Ü Ş Ü N M E K /D m . C . Rota, m ı C- J. Rııııılctl a t T U T K U L U S O S Y O L O I1/ « . GAııııı &
.1 V « r .ı» a t E D E P SİZ L İK . A N A R Ş İ VF. G E R Ç E K L IK / G . Samırtl a t K E N T S İZ K E N T L E Ş M E A/ Baolv-
lıın a t Y Ö N T E M E K A R Ş I- it IrfrMhnnt a t H A K İK A T O Y U N L A R I// . TanrHrr a t T O P L U M L A R N A SIL
A N IM S A R ? İt Cm ıiııı.nı a t Ö L M E H A K K I/ S hmŞSIıı a t A N A R Ş İZ M İN B U G Ü N Ü / 0 «, B„M -/„r(r,ı D.-
(m a t M E LA N K O Lİ K A D IN D IR / D Biıll-m a t SİYA H ‘A N 'L A R l-IU /. Baınfrıllan/ a t M O D E R N IZ M . LV-
R E N S E L L İR V E B İ R E Y / Ş . BrnAaM, a t K Ü L T Ü R E L E M P E R Y A L İZ M / / Hmtnmm a t G Ö Z Ü N V IC D A N I/K
temim -W K Ü R E S E L L E Ş M E / / . Banınım ■ * E T İĞ E G İR İŞ ; /1 ■ * DU YGU CVTESİ T O P L U M .'S . Atarm-
... -*/ EDEBİYAT O L A R A K H A YA L . L NV/uına. -M IM A |.'K . Ratan M M E K Â N L A R I T Ü K E T M E K / / 1 Vrj-
Y A SA M A SAN AT l ' G S aıım ll J * A R Z U Ç A Ğ I '/ K'..ıW * K O I.O N YAT.İZM P O ST K O L O N Y A I.İZ M /.H
Lamnta -M K R E Ş T E K İ YA IJA N İ/.T M ıllıpı - * Z A M A N Ü Z E R İ N E . N Eliıif ■ * İ.-MUHIN Y A P IS Ö K Ü M Ü ..I
A/ı..ıı/.nr - a F R E U L ) S A V A ŞL A R I./ h m n ın - * Ö l E V E A D IM A/ U hm lul - * PO ST Y A P ISA L U I A N A R Ş İ Z
M İN S İY A SE T FE L SE FE Sİ-'/: A t ı,' A T E İZ M . R . l i P .v*n '.ı -nFA ŞK İL İŞ K İL E R İ O T Krıııhnx ■ * PO ST-
M O D E R N L İK V E H O Ş N U T S U Z L U K L A R I '/ Banman ■ * Ö L Ü M L Ü L Ü K . ıL L U M S Ü Z L Ü K V E D İĞ E R
IIA Y A I S I R A L E I İ L E R İ / Z (tannan * T O P L U M V E H İLİN ÇD IŞI-'K . M h W . BÜ YÜ SÜ BO ZU LM U Ş
D Ü N Y A Y I B Ü Y Ü L E M E K .G , « n a r. •» ’ K A H K A H A N IN Z A F E R İ/ /). S.ln./rı. E D E B İY A T IN Y A R A T IL IŞ I/E
ü ııın ııı -*F P A R Ç A L A N M IŞ H A Y A T / / itann.11. K Ü L T Ü R E L B E L L E K // .-Bınıan" M A R K S İZ M V E DİL
F E L SE FE Sİ/1 X . I o/,.;ı.ıaı ■ * M A R X T N H A Y A L E T L E R İ//. D ttıiJj - * E IU JE M PEŞİN D E'/I..U ,ı./nı/.v
D E V L E T İN Y E N İD E N Ü R E T İM İ 7 S i m » Ç A Ğ D A Ş SO SY A L B İL İM L E R F E L SE F E Sİ/B . R ıy KAR
N AVA LD AN R O M A N A . A/. RıMn'n'-aV PİYASA.'/. O 'N rıll M A N N E- M E LE K M İ.Y O SM A M I?//: CHv/Mon
K U T S A L İN S A N /G . .-I<aı.>/«•.. B İL İN Ç A L T IN D A D E V L E T /R . U m m - * Y A Ş A D IĞ IM IZ S E F A L E T / ./. C a n
■ * Y A ŞA M A SA N ATI F E L SE F E Sİ. A. Nrta.n.n -aP K O R K U K Ü L T Ü R Ü '/: Fnm/ı ■ * I Ğ IT İM D K E T I K 'E H.ıj’iır.
- * D U Y G U S A L Y A Ş A N T I / « Lııptı-n - * E L E Ş T İR E L T E O R İ 'R , ü n .» A K TIVİST İN El K İ I A B I / R Sluır
K A R A K T E R A Ş IN M A S I. R . SmnıM • * / M O D E R N L İK V E M Ü P H E M L İK / / . Bnı.ı.ı ın - * r N I E T Z S C II E : B İR
A H İ.A K K A R Ş IT IN IN E T İĞ İ ' « B rıtam r; -at K Ü L T Ü R . K İM L İK V E S İY A S E T ' V../ia B E ■ * A Y D IN L A N M IŞ
A N A R Ş İ M Kaııpnamt M O DA VE G Ü N D E M L E R J- D Cmnr zat » İL İM E T İĞ İ / D RnmE mP C E H E N N E
M İN I A R İ I I 1. . İ . K tiumı a / Ö Z G Ü R L Ü K L E K A L K I N M A '/ . Sen a t K Ü R E S E L L E Ş M E V E K Ü L T Ü R //. Vtaı-
Iİ111.11 -at SİY A SA L IK ITSA D IN A I R " « / « . Hatmet • * E R K E N Ç Ö K E N K A R A N L IK / A R./,ııınwr -*P M A R X V E
M A H D U M L A R I//.EV m ./.. -at AD ALE 1 T U T K U S U / R .C Sotanoıı a t IIA C K E R ETİĞİ-/'T/I.ıı.ııırn a t K Ü L T Ü R
Y O R U M L A R I/ 'teııy Enı/eı.-u a t H A Y V A N Ö Z G Ü R L E Ş M E S İ/R Sinp-. a t M O D E R N L İĞ İN SO SY O L O JİSİ />
l l l p n r a t D O Ğ R U Y U ' SÖ Y L E M E K - ,U h-ıı,-.mlı a t SA Y G I. R Sıtıtıaı a t K U R IIA N S A L S U N U .A f. Bacamı
a i IO U < A U L T N U N Ö Z G Ü R L Ü K S E R Ü V E N İ./ II: flrın,ıı„. a t U E L E U Z K t i C .U A TT.A RI//! TtavMııM a t
IKT ID A IU N PSISİK YA ŞA M I// ISııth a t ÇİK O L A T A N IN G E R Ç E K T A R İ H I / K D O S- A/ . n G » a t D E V R İ
M İN Z A M A N I .1 ,\f\'rı a t G E Z E G E N G E S E I Ü T O P Y A T A R 1HI..-I M m -tan a t G O Ç . KÜLT Ü R . K İM L İK //
Ctam tan a t A T EŞ V E S Ü Z -( L A / R , 111111« a t M İL L E T L E R V E M IL L İY E T Ç İL IK -'E ./ H M ıa m ıı a t » ( I M O
LU D F .N S//f/ın --ın (j a t M O D E R N D Ü Ş Ü N C E D E K Ö T Ü L Ü K AS. .Vriman a t Ö L Ü M V E Z A M A N / E . U r iım
a t G Ö R Ü N Ü R D Ü N Y A N IN EŞİĞİ K .s./.t™ »., a t B A K U N IN T Y F N I.AC.AN 'A S M m a t O RTAÇAĞ
DA L N T E L L K T Ü E L l E R / / U C a g a t HAYAL K IR IK L IĞ I/fa n Cuıl- • * H A KİKA T VE D A K İK A T L İL İK .« . IHI-
,'..11.1. a t R U H U N Y E M İIA M 'A I IK I.A R I / Knnm ı a t Ş İ R K E T / / Batan a t A L T K Ü 1.T U R ■ G Jm k . a t um .
AİLE C .İN A Y E H - W. h-ıııaıılı a t V EN İ K A P İT A L İZ M İN K U L I Ü R U .R n tan / V.nır 11 a t » İ N İ N G E L E C E Ğ İ
Sun,ay.. Zata/ı a t Z A N A A T K Â R /« n * a n l S r n « « a t M E L E Z L İĞ E Ö V G Ü /A M ır! Buı.nı a t Ş E K M A Y E V E D İL.
(ilınıııaıı M am ızı a t SAVAŞ O Y 'U N L A R .1/R ı\vr \-ahl a t B İR İDE,A O L A R A K K O M Ü N İZ M , .-l/aın tt-ııtıaıı tr .Stavı
ZafrE a t N I H İ I I Z M / H * M ! ) * • -M M AD D ESIZ/.-lm ftr ('.»-• - * B İL G İN İN A R K E O U )|İS I/A f. fâm anll a t
T Ü K ET İM T O P L U M U . N I.V R O TT K K Ü L T Ü R w D Ö V Ü Ş K U LU H Ü /7 / Ö ™ „, Onpu-nP Â N T T K A PIT A I.İZ M
VE K U LTT JR//r,rnır Gı/N-.r a t ÇİALIŞM AK S A Ğ L IĞ A Z A R A R L ID IR / A n n ıt Thibaıiü-M ony
İçindekiler
Ö n sö z............................................................................... ......................................11
B irinci B ö lü m
N esnenin Biçimsel Licürjisi
Çokluk ve Takım ................................................................... 17
Drugstore................................................................................................................. 18
Party 2 .......................................................................................................................20
T Ü K E T İM İN M U C İZ E V İ S T A T Ü S Ü .......................................................22
Kargo Söyletti.......................................................................................................... 24
Felaketin Tüketilen Bay Döııdüriicüliiğü............................................................... 25
B Ü Y Ü M E N İN K ISIR D Ö N G Ü S Ü .............................................................29
Kamusal Harcamalar ve Yeniden Dağıtım ............................................................ 29
G E L İR L E R YELPAZESİ Ü Z E R İN E E T K İ..............................................33
T O P L U M S A L M ESLEK K A T E G O R İL E R İN E
G Ö R E Ö L Ü M O R A N I ..................................................................................33
Zararlar....................................................................................................................34
Biiyünıenin muhasebeleştirilmesi ya da G S M H ’n in .........................................3 6
(Gayri Safi Milli Hasıla) gizemli sistemi...........................................................3 6
Savurganlık....................................................................................... .................... 3 8
İkinci Bölüm
T üketim Kuramı
Sonuç
Çağdaş Yabancılaşma ya da Şeytanla
Anlaşm anın Sonu Ü stüne
Pragh Öğrenci..........................................................................................................2 2 5
A}kmltğıtı sonu............................................................................................ 230
Bir heyuladan diğerine............................................................................................ 232
Tüketimin tüketimi...................................................................... 233
K aynakça................................................................................................................ 237
D iz in ........................................................................................................................239
B ütün m addi tatm inleri sağlayın ona, öyle
ki uyum ak, çörek yem ek ve dünya tarihini
sürdürm eyi d ert edinm ekten başka yapacak
bir şeyi kalmasın; y eryüzünün tü m
mallarına boğun ve saç diplerine kadar
m uduluğa göm ün: Bu m u d u lu ğ u n yüzeyine
küçük kabarcıklar çıkacaktır, suyun
üzerinde olduğu gibi.
Doscoyevski/ Yeraltından N o tla r
Önsöz
J.P. M ayer
Université de Reading, Centre de recherches (Tocqueville)
Birinci Bölüm
b ir tiir saplantı haline gelm iş gad g et’in ' artışından rüyalarım ıza ka
dar giren karanlık gece n esn ele rin in beslediği simgesel psikodram lara
kadar uzam yor. H iç kuşk u yok ki “ çevre” ve “ am biyans” kavram ları,
gerçekte ö b ü r insanların yakınında, onlarla yüz yü ze ve o n la rın söyle
m in d e yaşam aktan ço k , bize h e r g ü n şaşırmış g ü cü m ü zü n , potansiyel
b o llu ğ u m u zu n , b irb irim iz d en uzaklaşm am ızın söylem ini tekrarlayan
itaatkâr ve yanıltıcı nesn elerin sessiz bakışı altında yaşamaya başladı
ğım ızdan bu yana böylesi b ir rağ b ete kavuştu. K u rt ço c u ğ u n k u rd arla
yaşaya yaşaya kurda d önüşm esinde o lduğu gibi dem ek ki biz de yavaş
yavaş işlevselleşiyoruz. N esn e le r çağım yaşıyoruz: S öylem ek istediğim ,
n esnelerin ritm in e ve o n la rın hiç kesintisiz art arda gelişine g ö re ya
şadığım ız. G eçm iş uygarlıkların tü m ü n d e dayanıklı nesneler, araçlar
veya binalar kuşaklarca insandan daha uzu n yaşamışken, b u g ü n o n la
rın doğm asını, gelişm esini ve ölm esini izleyen bizleriz.
N esn eler n e b ir bitki ö rtü sü n e de bir hayvan tü rü o lu ştu ru r.Y in e
de hızla çoğalan b ir b itk i ve balta girm em iş b ir o rm a n izlenim i ve
riyorlar; m o d e rn zam anların yeni vahşi insanı bu o rm a n d a uygarlık
reflekslerini yakalam akta g üçlük çekiyor. İnsanın ürettiği ve k ö tü b i
lim kurgu rom anlarındaki gibi inşam çe m b e r içine alm ak ve kuşatm ak
için g eri d ö n e n bu hayvan tü rü ve bitki ö rtü sü n ü , g ö rd ü ğ ü m ü z ve ya
şadığım ız halleriyle hızla b e d m le m e k ve b u n u yaparken o n la rın , tü m
g ö rk em ve çoklukları içinde, insan erkinliğinin bir iiriinii o ld u k larım ve
doğal ekoloji yasalarının değil, değişim değeri yasasının hâkim iyeti
altında oldukların ı asla u n u tm a m a k gerekiyor.
“ L o ndra’n ın en işlek sokaklarındaki m ağazalar b irb irlerin e so k u
lur ve g ö rm ey en cam g ö zlerin in arkasında H in t şalları, A m erik a n ta
bancaları, Paris korseleri, R u s k ü rk leri, tro p ik baharatlar gibi evrenin
tü m zen ginlikleri k en d ilerin i gösterir; bunca ülke g ö ren b u m allar
ö n le rin d e, A rap rakam ları ve o nları izleyen lakonik harflerin s,
d (sterlin, şilin, pens)—yazılı o ld u ğ u soluk ölü m cü l etik etler taşır. İşte
m e tan ın dolaşım a gird iğ in d e sunduğu im ge b u d u r” (M arx, Ekonom i
Politiğin Eleştirisine Katkı).
* Fransızcaya İngilizceden girmiş olan bu sözcük yeni ve eğlendirici, çoğu zaman d i.fa y d a h
bir tylevi olm ayan nesne anlamım taşıyor, (ç.n.)
. 16 ,
Jean Baııdrillard
Çokluk ue lakım
Birikme, çokluk, kesinlikle en çarpıcı betiınleyici özellik. K onser
v elerin , giysilerin, besin m a d d ele rin in ve hazır g iy im eşyalarının aşırı
fazlalığıyla b ü y ü k mağazalar, bollu ğ u n ilk g ö rü n ü m ü ve d ü zen li yeri
gibi. A m a tıka basa dolu, şıkır şıkır v itrin leri (en bol m al olan ışık
olm asa m eta g erçekte n e ise o o lurdu), şarküteri tablalarıyla sahnele
d ikleri tü m yiyecek ve giyecek şenliğiyle caddeler insanın ağzım su
landıran b ir b ü y ü sunar. B irikm ede ü rü n le rin toplam ınd an daha fazla
b ir şey vardır: artık d eğ erin apaçık ortadalığı, kıtlığın b ü y ü lü ve kesin
yadsınm ası, b olluk ülkesinin anaç ve şatafadı k en d in i beğenm işliği.
P azarlarm ıız, ticari arterlerim iz, su p e rp risu n ic’le rim iz ' şaşılacak d ere
cede v erim li, y en id en bulunm uş b ir doğa taklidi yapar. A slında bunlar
süt ve bal y e rin e n e o n dalgalarının ketçap ve plastik ü ze rin e aktığı
c e n n e t vadilerim izdir, fakat b u n u n n e ö n em i var! B ü tü n bunlardan
sadece y eterin ce değil, fazlasıyla ve herkes için fazla fazla b u lu n d u ğ u
u m u d u tü m gücüyle oradadır: Siz, bir parçasını satın alarak, çö k m ek
üzere olan istiridye, et, arm u t ya da konserve kuşkonm az piram idini
ele geçirirsiniz. B ü tü n için parçayı satın alırsınız. T üketileb ilir m ad
d en in , metanın bu m eto n im ik , k endini tekrarlayan söylem i b ü y ü k b ir
k o le k tif m etafo r aracılığıyla ve kendi aşırılığı sayesinde yeniden ar
mağanın im gesine, şenliğe özgü tü k e n m ez ve göz alıcı savurganlığın
im gesine dönüşür.
B o llu ğ u n en ilkel, am a en anlam lı biçim i olan istiflem enin ö te
sinde nesneler takım ya da koleksiyon b iç im in d e düzenlen ir. N eredeyse
giyim eşyası ya da elektrikli ev eşyaları satan m ağazaların hepsi, b irb ir
lerin e seslenen, yanıt veren ve birb irlerin i red d e d en farklı b ir nesneler
gamı sunar. A ntikacı v itrin i aşırı b ir eşya b o llu ğ u n d a n ço k , seçilmiş ve
b irb irin i tam am layıcı, k endilerini b ütünsel b ir k ateg o ri olarak hızla
g ö zd en geçiren, d ö k ü m le rin i yapan, kavrayan tü k e tic in in h e m terci
h in e h em de zincirlem e psikolojik tepkisine açık bir n esn eler yelpa
zesini çağrıştıran b ü tü n le rin aristokratik, şatafatlı m odelidir. B u g ü n
nesn elerden pek azı, onlardan söz eden b ir nesneler bağlam ı o lm ak
sızın kendi başına sunulur. Bu yüzden tü k e tic in in nesneyle ilişkisi d e
ğişmiştir. T üketici, sağladığı özel fayda bağlam ında b ir nesneye değil,
bü tü n sel anlam ı bağlam ında b ir nesneler küm esin e yönelir. Ç am aşır
Drugstore'
B o llu ğ u n ve hesaplam anın sentezi d ru g sto re’dur. D ru g sto
re (ya da y eni alışveriş m erkezleri) tüketim etk in lik lerin in sentezi
n i gerçekleştirir; alışveriş, nesnelerle flört, aylak gezin ti ve bunları
b irleştirm e olanakları bu etkinliklerde ö nem li b ir yer tutar. B u an
lam da drugstore, ü rü n le rin niceliksel m erkeziyetçiliğinin oyuncu]
keşfe pek az yer bıraktığı, reyonların, ü rü n lerin yan yana gelm esi
n in daha faydacı b ir yol izlem eyi dayattığı ve d o ğ d u k ları çağdan -
geniş sınıfların yaygın tü k e tim m allarına ulaşabildiği ç a ğ - b ir şeyler
m uhafaza eden b ü y ü k m ağazalardan çok daha fazla m o d e rn tü k e
tim e özgüdür. D ru g sto re ’u n kendisi bam başka b ir anlam a sahiptir:
D rugstore, mal k ateg o rile rin i yan yana dizm ez, göstergelerin alaşı
mını, tüketici b ir gösterge b ü tü n lü ğ ü n ü n kısm i alanları olarak g ö
rü len tüm m al k ateg o rile rin in alaşımım uygular. K ü ltü r m erkezi,
d ru g sto re’da alışveriş m erk ezin in bütünleyici parçasına d ö nüşür. B u n
dan, d ru g sto re’da k ü ltü rü n “ para karşılığı satılıp bayağılaştırıldığını”
anlam am alıyız: B u, fazla basit o lurdu. K ültür, d ru g sto re’da kiiltürelleş-
Parly 2
“ A vrupa’nın en b ü y ü k alışveriş m erkezi.”
“ P riııte m p s.B .H .V ., D io r, Prisunic, Lanvin, Frank et Fils, H ed iard ,
iki sinem a, bir drugstore, b ir sü p erm ark et. Sum a, te k b ir n o k tad a to p
lanm ış yüz b u tik !”
Y iyecekten, pahalı giyim eşyalarına kadar ticaret yaparken kulak
asılacak iki b u y ru k : d in am ik pazarlam a ve estetik duyusu. Ü n lü “ Ç ir
kinlik z o r satılır” sloganı burada aşılmıştır. B u sloganın y erin i, “Yaşam
da m u tlu lu ğ u n ilk şartı çevrenin güzelliğidir” alabilir.
A na arter, h e r iki kattaki gezinti y o lu n u n çevresinde düzen len m iş
iki katlı yapı. K ü çü k ve b ü y ü k alışverişin uzlaşm ası... M o d e rn ritm in
ve an tik aylaklığın uzlaşması.
20
Jean Bawlrillard
21
P ike tim Toplumu
T Ü K E T İM İN M UCİZEVİ STATÜSÜ
M elanezyalı yerliler g ö k y ü zü n d e n geçen uçaklara hayran kalm ış
lardı. A m a bu nesn eler asla onlara doğru inm iyo rd u . A ncak beyaz
lar, onlar; bu nesneleri yakalamayı başarıyordu. Ve bu, o n ların hava
daki uçakların dikkatini çekecek olan ben zer nesnelere yerde, belli
m ekânlar ü zerin d e sahip olm asındandı. B unun ü ze rin e yerliler, dallar
ve sarm aşanlarla" b ir uçak sim ülakrı inşa ettiler, geceleri ö ze n e beze
n e aydınlatacakları b ir top rak parçasının şuurlarım çizdiler ve gerçek
uçakların oraya inm esini sabırla beklem eye koyuldular.
G ü n ü m ü zd e k e n d e rin balta girm em iş o rm an ların d a gezen avcı-
toplayıcıları ilkellikle suçlam aksızm (ayrıca, n ed e n b u n u da yapm a
yalım?) bu ö y k ü d en tü k e tim to p lu m u ü ze rin e b ir ders çıkarılabilir.
T ükerim kazazedesi de sim iilakr nesnelerden ve m u tlu lu ğ u n k arakte
ristik g ö stergelerinden oluşan tü m b ir aygıtı işlerliğe sokar ve ard ın
* Y azar b u ra d a F ra n sız c a d a k i “ d ıg c r c r ” (s in d irm e k ) s ö z c ü ğ ü y le ay n ı k ö k te n g e le n “ d ig e s t"
(ö z e t, ö z e t d e rg i) s ö z c ü ğ ü n ü k u lla n a ra k ç a ğ rıc ın ı y a p tırıy o r, (ç.n .)
* * Sıcak ü lk e o rm a n la rın d a y etişen v e sarm aşık tü r ü ağaçlar.» tırm a n a n b ir b itk i, (ç.n .)
22
Jeaıı Baudrillard
23
Tüketim Toplumu
Kargo söyletti
B öylece tüketim m allan ele geçirilmiş güç gibi g ö rü lü r, ü zerin d e
çalışılmış ü rü n le r gibi değil. A yrıca daha genel olarak m allar b o llu
ğu nesnel belirlenim lerinden k o p tu ğ u n d a doğarım bir lütfü, T an rın ın
u m ulm adık anda görülen b ir iyiliği ve yardım ı olarak kavranır. M e -
lanezyalılar - y in e onlar—böylece beyazlarla ilişkiye g irin c e b ir m esih
k ültü, K argo k ü ltü n ü geliştirdiler. Beyazlar, siyahlara dünyanın kıyıla
rına çekilm iş ataları tarafından ayrılm ış ınetaları ele geçirm eyi ya da
o nların y ö nünü değiştirm eyi bildik lerin d en bollu k içinde yaşıyorlar,
onlarsa hiçbir şeye sahip değil. B ir g ün beyazların büyüsü b o zu ld u
ğunda, ataları m ucizevi yükle g eri d ö n ec ek ve onlar artık asla y okluğu
tatmayacaklar.
Böylelikle, “azgelişmiş” halklar. Batı “yardım ” ını b ek len en , doğal
ve uzu n zam andır oıılarn borçlu o lu n an b ir şey olarak yaşar. B üyülü
bir ilaç gibi; tarih, teknik, sürekli ilerlem e ve küresel piyasa ilişkisi
olm aksızın. A m a daha yakından bakılırsa, b ü y ü m e n in Batılı m u cize
vi kazazedeleri de topluca aynı şekilde davranm ıyorlar mı? B olluk
lar Ü lkesi’ııin fantezileriyle kuşatılm ış ve reklam palavralarıyla her
şeyin kendisine ö n ce d en verileceğine ve bollük ü stü n d e kendisinin
m eşru ve devredilem ez bir hakka sahip olduğuna ikna olm uş tü k e ti
ciler kitlesi, bolluğu doğaıım bir sonucu gibi yaşam ıyor m u? T ü k etim e
inanç yeni b ir öğedir; b u n d an böyle, yeni kuşaklar m irasçıdır:Y alnızca
m alların değil, doğal bolluk hakkının da m irasçısıdır. D em e k ki, K argo
söyleni M elaııezya’da kaybolurken, B atı’da yaşamaya devam ediyor.
G ü n d elik ve sıradan da olsa bollu k , tarihsel ve toplum sal b ir çabayla
üretilm iş ve elde edilm iş, kazanılm ış olarak değil, am a m eşru m irasçı
ları o ld u ğ u m u z iyiliksever b ir söylencesel m erci tarafından dağıtılmış
gibi g ö rü ld ü ğ ü ölçü d e günlük b ir m ucize olarak yaşanmaya devanı
ediyor:T eknik, İlerlem e, B üyüm e vb.
B u, to p lu ım ım u z u n öncelikle nesnel olarak ve kesin şekilde bir
ü retim to p lu m u , bir üretim düzeni, dolayısıyla e k o n o m ik ve p o litik b ir
stratejinin yeri olm adığını söylem ek değildir. A m a bu, b ir gösterge
ler güdiim lenm esi düzeni olan bir tüketim düzeninin ü retim d ü zen in e
karıştığını söylem ektir. Bu ö lç ü d e biiyüsel düşü n ce ile (hiç şü p h e
siz, m aceralı) b ir paralellik kurulabilir, çü n k ü h em büyiisel dü şü n ce
hem de tü k e tim düzen i göstergelerle beslenir ne göstergelere sığınarak yaşar.
Çağdaş toplum larım ızın tem el özellikleri giderek b ir an lanılandır-
. 24 ,
Jean Baudrillard
27
Tiikctim Toplumu
JM -,
Jean Baudrillard
B Ü Y Ü M EN İN K ISIR D Ö N G Ü SÜ
Kamusal harcamalar ve yeniden dağıtım
T ü k etim to p lu m u sadece bireysel harcam alarm hızlı artışıyla n ite
len d irilem ez, b u n u n yam sıra, yurttaşlar [particuliers] yararına ü çü n c ü
kişiler (özellikle yönetim ) tarafından üsden ilen ve bazıları kaynakla
rın d ağ ılım ının eşitsizliğini azaltmayı am açlayan harcam alarm artışı
da vardır.
Bireysel ihtiyaçları tatm in ed en kam usal harcam aların bu oranı,
1959 yılında to p la m tü k etim in % 13’ü iken 1965’te % 17’ye ulaştı.
1965 yılında ü ç ü n c ü kişiler tarafından üstlenilen ihtiyaçların da
ğılım ı aşağıdaki gibidir:
I . Bu durum Berlin gibi bir kem tarafından neredeyse ideal olarak gerçekleştirilmiştir. Ö te
yandan, hem en tüm bilim kurgu romanları, içeriden ya da dışarıdan büyük bir gücün tehdi
di a ltın d a k i rasyonel ve “ akışkan" Büyük K ent'in bu durum unu temalaştırır.
* Tüzel kişilerin tersi olarak, (ç.ıı.)
'Iuketim Toplumu
30
Jean Bınıdrillard
ların finansm anına tahsis edilen toplum sal ö d en tile rin , toplam olarak
eşitsizliği azaltıcı bir etkiye ya da yeniden dağıtım etkisine sahip olamayacağı
so n u cu n a ulaşılabilir.
“ K o lek tif d o n an ım la rın verim liliğine gelince, yapılan anketler
b u n ların sık sık kam u g ü çlerin in n iy e tle rin d e n “ saptığını” gö steri
yor. B u d o n an ım lar en z o r d u ru m d a olanlar için d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e
“ m ü şteri yelpazesi ”niıı yavaş yavaş çeşitlendiği saptanır ve bu açılm a
parasal n ed e n le rd e n ço k psikolojik neden lerle yoksulların red d ed il
m esin e n e d e n olur. D o n an ım lar herkese açık olm ayı am açladığında
en zayıflar daha başlangıçta dışarıda bırakılır. H erkese firsat eşitliği
sağlama çabası, gen eld e toplum sal hiyerarşileri yansıtan b ir ayrım cılığa
dönüşür. B u, fazlasıyla eşitsizlikçi b ir to p lu m d a biçim sel b ir firsat eşit
liğini g ü vence altına almayı am açlayan po litik eylem lerin çoğu zam an
sadece eşitsizlikleri iki katına çıkardığını gösterir.” (Plan K om isyonu:
T ü k etim ve Yaşam Biçim i.)
Ö lü m karşısındaki eşitsizlik hâlâ çok büyük.
Dolayısıyla, b ir kez daha m ııdak rakam ların anlam ı y o k tu r ve
kullanılabilir kaynakların artm ası, bolluğa yakılan yeşil ışık gerçek
toplum sal m antığı içinde yorum lanm alıdır. Toplum sal yen id en da
ğıtım , özellikle de kam u k u ru m la n m n üsdendiği faaliyetlerin e t
kililiği y en id en sorgulanm alıdır. “T oplum sal” y en id en dağıtım ın bu
“sapm a” sında, aslında toplum sal eşitsizlikleri o rtad an kaldırm ası g e
reken toplum sal y eniden dağıtım ın kendisi tarafından toplum sal eşit
sizliklerin bu y eniden yerleştirilm esinde, toplum sal yapının ataletine
bağlı geçici b ir anom ali m i görm eli? Ya da tam tersine ayrıcalıkları
böylesine iyi k orum ayı başaran y eniden dağıtım m ekan izm aların ın ,
aslında ikridar sistem inin b ütünleyici parçası, taktik öğesi ve bu açıdan
eğitim sistem inin ve seçim sistem inin suçortakları o ld u ğ u y ö n ü n d e
radikal b ir varsayım m ı geliştirilm eli? O zam an, toplum sal b ir p o li
tik an ın y in e len e n başarısızlığına ü zülm ek hiçb ir işe yaram az: Tersine,
bu p o litikanın gerçek işlevini yerin e getirdiğini söylem ek gerekir.
31
AİLELERİN GENİŞLEMİŞ T Ü K E T İM İ
Tiıkctim Toplumu
32
1. K aynak: CREDOC. B ireysel Tüketim ve K olektif T ü k e tim . (İlk Ölçüm D e n e m e si), M art, 1969. “ Tüketim ve Yaşam B iç im i"
Kvn hazul.ıvm nş. d o k ü m a n .
Jeaıı Baudrillard
Zararlar
B o lluğun artm asının, yani g itg id e çoğalan bireysel ve k o le k tif
m allar ile don an ım lara daha fazla sahip olm an ın karşılığı g itg id e c id
dileşen “ zararlar” dır; b u n la r b ir yandan en düstriyel gelişm e ile te k n ik
ile rlem en in , ö te yandan tü k e tim in ken d i y ap ılan ım ı so n u çlarıd ır.
E k o n o m ik etkinliklerle k o le k tif çevrenin tahrip edilm esi: G ü rü l
tü, havanın ve suyun kirlenm esi, doğal alanların tah rip edilm esi, yeni
d o n an ım la rın (havayolları, otoyollar vb) kurulm asıyla yerleşim b ö lg e
le rin in bozulm ası, trafik tıkanm ası devasa b ir teknik , psikolojik, insanı
açığa yol açar. Altyapı d o n a n ım ın ın zo ru n lu artışı, b en zin için yapılan
ek harcam alar, kazazedelerin tedavi harcam aları vb, b u n ların hepsi tü
ketim olarak m uhasebeleştirilebileceklerine, yani gayri safi m illi hasıla
ve istatistikler maskesi altında b ü y ü m e n in ve zenginliğin sergüeyicisi
olacaklarına göre; bu açığın n e ö n em i var! Patlayan m ad en suyu e n
düstrisi, k en t su y u n u n yetersizliğini örtbas etm ek ten başka b ir şey
yapm adığına göre; gerçek b ir “b o llu k ” artışının so n u cu m u? V b: B ü
y ü m e sistem inin iç zararlarına sadece geçici çareler olan tü m ü retim
ve tü k e tim faaliyetlerini saymakla bitirem eyiz. Ü retk en liğ in artışı, bir
kez belli b ir eşiğe ulaştığında, bu büyümenin büyümeyle lıomeopatik teda
visi tarafından neredeyse b ü sb ü tü n y u tu lu r, gövdeye indirilir.
K uşkusuz rasyonelleşm enin ve kitlesel ü retim in tek n ik ve k ü ltü
rel etk ilerin in n ed e n old u ğ u “ kültü rel zararlar” ! kesinlikli b ir şekilde
hesaplam ak olası değildir. A yrıca, burada değ er yargıları o rtak ö lçü tler
tanım lam ayı da olanaksız kılar. İç karartıcı bir k o n u t to p lu lu ğ u n u n ve
k ö tü b ir film in “ zarar” ım su k irlenm esinin zararım ö lç tü ğ ü m ü z gibi
nesnel olarak ölçenleyiz. A m a geçenlerde toplanan b ir k o n g red e b ir
idari m üfettiş b ir tem iz hava bakanlığıyla birlikte sansasyon basınının
e tk ile rin e karşı halkın korunm asını ve bir “ akla zarar v erm e su çu ” ya
ratılm asını önerdi. Ö lç ü lm e le ri z o r olsa da bu tip zararların da sözünü
ettiğim iz b o llu ğ u n artış hızıyla orantılı olarak arttığı kabul edilebilir!
Ü rü n le rin ve m a k in elerin hızlanan eskim esi, bazı ihtiyaçları k ar
şılamış eski yapıların yıkım ı, yaşam tarzı için elle tu tu lu r gözle g ö rü
lü r yararı olm ayan sahte yeniliklerin çoğalm ası, tü m b u n lar bilançoya
eklenebilir.
E. Lisle’iıı işaret ettiği gibi, zenginliklerin ü retim in d ek i hızlı iler
lem en in bedelinin, kol işçiliğinin değişkenliği dolayısıyla istihdam ın
Jt'ıiıı Btiııılrilhmi
istikrarsızlığı olması belki de ü rü n le rin ve akşam ların ııiteliksizleş-
m esiııden daha ciddidir. Ç o k ciddi toplum sal giderlere, am a özellikle
genel b ir güvensizlik saplantısına yol açan insanların yenilenm esi, ye
n id en kullanım a girm esi. H areketliliğin, statü n ü n , tü m düzeylerdeki
(kazanç, prestij, k ü ltü r vb) rekabetin psikolojik ve toplum sal baskısı
herkese ço k ağır gelm ektedir. D in le n m ek ve k en d in i y en id en kulla
nım a sokm ak için, zararların n ed en olduğu psikolojik ve sinirsel y ıp
ranm ayı g id e rm ek ve telafi etm ek için ço k uzun b ir zam an gerekir:
Ev-iş arasındaki yolculuk, kalabalık, saldırganlık ve kesintisiz stresler.
“ U z u n sözün kısası, tüketim to p lu m u n u n b ü y ü k bedeli, kendisinin
n ed e n o ld u ğ u genelleşm iş güvensizlik duygusudur.”
Bu b ir tü r sistem in kendi kendisini yok etm esine g ö tü rü r: K açınıl
m az olarak enflasyonist baskılara neden olan bu hızlı bü y ü m ed e, n ü
fusun k üçü m sen em ey ecek b ir kesim i bu ritm i sürdürem ez. İşte bunlar
“k en d i k ad e rlerin e te rk ed ilen ler”dir. Yarışta kalan ve m o d el olarak
ön erilen yaşam tarzına erişenler, bunu ancak k en d ilerin i tü k e ten b ir
çaba pahasına elde ederler. Ö y le ki to p lu m , b r ü t iç ü re tim d e n giderek
artan b ir parçayı h e r şeyden ö n ce büyüm eye h iz m e t ed en to p lu m
sal .yatırım lar (eğitim , araştırm a, sağlık) yararına dağıtarak b ü y ü m e
nin .toplum sal bedelini karşılam ak zo ru n d a hisseder ken d in i (E. Lisle).
O ysa, o lu m lu tatm in leri çoğaltm aktan daha ç o k işlev b o zu k lu k ların a
karşı ö n le m alm aya tahsis edilen bu özel veya k o le k tif harcam alar, bu
telafi harcam aları, tü m m uhasebelerde yaşam düzeyinin yükseltilmesine
ilave edilir. U y u ştu ru c u ve alkol tü k e tim in in , tü m gösterişçi ve telafi
edici h arcam aların, askeri bütçelerin sözünü etm ey e gerek bile yok.
T ü m b u nlar b ü y ü m e d ir, dolayısıyla bolluktur.
T o p lu m u n “bakm akla y ü k ü m lü o ld u ğ u ” toplum sal k ateg o rile rin
artan sayısı, b ir zarar u n su ru olm asa da (“ b o llu k ” u n özellik lerin d en ,
tü k etim in talep lerin d en b irin i oluşturan hastalığa karşı m ü cad ele ile
ö lü m o ra n ın ın azalması) sürecin kendisini g itg id e daha ağır b içim d e
ip o tek altına alır. S o n u n d a J. B o u rg eo is-P ic h at’n m dediğ i g ib i, “ faali
yeti ülk enin sağlığını korum aya ayrılm ış nüfusun ü retim d e g erçek ten
so ru m lu luk ü stlenen nüfustan daha ö n em li hale geldiğini d ü şü n e b i
liriz.”
Kısacası, h e r yerde b ü y ü m e ve bolluk dinam iğinin sonunda d ö ıı-
giisel hale geldiği ve kendi ü stüne d ö n d ü ğ ü b ir noktaya varılır. Siste-
ı_5!L_,
Tiikctim Toplumu
. 36 .
Jcarı Baudrillard
U lusal m uh aseb elerd e açık veren yanlar, gerilem eler, eskim e yer
alm az. E ğer yer alırlarsa, olumlu olarak yer alırlar. B öylece işe g itm ek
için yapılan ulaşım g id erleri tüketim harcam ası olarak ınuhasebeleşti-
rilir! B u, ü retim in kendisi için büyülü erekselliğinin rakam larla ifade
edilen m antıksal so n u c u d u r: Üretilen her şey üretilmiş olması nedeniyle
kutsallaşır. Ü retilen h e r şey olumludur, ö lçülebilir h e r şey o lu m lu d u r.
Paris’te havanın 50 yılda % 30’luk bir oranda aydınlık kaybına uğram ası
m u h aseb ecilerin g ö zü n d e to rtu ld u r ve önem sizdir. A m a bu kayıp b ü
yük ö lçü d e b ir elek trik enerjisi, am pul ve aydınlatm a p en cereleri vb
harcam asına n ed e n olursa, bu d u ru m d a var o lu r ve d o ğ ru d a n doğruya
üretim ve toplum sal zenginlik artışı olarak varlık kazanır! Ü re tim in ve
b ü y ü m e n in kutsallık ilkesini sınırlayıcı ve seçici h e r g irişim kutsallığa
saygısızlık k o rk u su n u uyandırabilir. (“ C o n c o rd e ’uıı b ir vidasına bile
do k u n m ay ız!”) M u hasebe kitaplarında kaydedilm iş k o le k tif saplantı,
yani ü retkenlik; öncelikle toplum sal b ir söylen işlevine sahiptir ve bu
söyleni beslem ek adına h e r şey iyidir, bu söyleni onaylayan rakam ları
yalanlayan nesnel gerçekliklerin tersine çevrilm esi bile.
A m a, m uhasebeleştirm elerin söylense) c e b irin d e belki d e d erin
b ir hakikat, b ü y ü m e to p lu m ların ın e k o n o m ik -p o litik sistem inin
H A K İK A T ’i yatm aktadır. O lu m lu ile olu m su zu n karm akarışık bir
biçim d e b irb iriy le toplanm ası bize paradoksal gibi görü n eb ilir. Ama
bu belki de mantıksaldır. Ç ü n k ü hakikat belki de, bu biitiin içinde di
namik ekonomik lokomotif rolünü oynayan şeyin, “ o lu m su z” mallar, telafi
edilm iş zararlar, işleyişin iç m aliyederi, “ işlevsiz” iç d ü zen lem elerin
toplum sal m asrafları, faydasız savurganlığın yan sektörleri olm asıdır.
S istem in bu ö rtü k hakikati elbette ki, büyiisel toplam ı olum luyla
o lu m su zun (alkol satışı ve hastanelerin inşa edilm esi vb) bu hayran
lık verici döngüselliğini g ö rü n m ez kılan rakam lar tarafından sakla
nır. G ö sterilen tü m çabalara rağm en bu o lum suz yanların kökü n ü
kazım anın im kânsızlığı, ancak sistem in bu olum suzluklarla beslem esi
ve bunlardan kurtulam am asıyla açıklanabilir. Aynı sorunla, yoksulluk,
b ü y ü m e to p lu m ların ın kendi kusuru olarak arkasından sü rü k led iğ i ve
bu to p lu m ların en ciddi “ zararlar” m d an b iri olan bu “seyyar” yoksul
luk söz konusu o ld u ğ u n d a yeniden karşılaşırız. B ü tü n bu zararların bir
yerlere olum lu etk en le r olarak, b ü y ü m en in kesindsiz etk en leri olarak,
üretim in ve tü k e tim in atılım yapması olarak girdiği varsayım ım kabul
37
lu k c ıim Toplumu
Savurganlık
“ Ç ö p sepeti u y g a rlığ ın d a n söz edilebildiğine ve hatta “ çö p sepe
tinin sosyolojisi” ni yapm ak tasarlaııabildiğine göre, zen g in to p lu m la-
rııı bollu ğ u n u n savurganlığa ne kadar bağlı olduğu biliniyor: Batta Jır
latıp attığın şeyi söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim! Ama, israf ve çerçöp
istatistiği kendi başına ilginç değildir. Bu istatistik sadece sunulan m al
ların m ik tarın ın ve çoğalm alarının gereksiz yere yinelenm iş B ir gös
tergesidir. B u istatistikte sadece, tü k etilm ek içiıı yapılm ış olanla b u n u n
için yapılmış olm ayanın to rtu l kalıntısı görülürse, ne savurganlık ne
de savurganlığın işlevleri anlaşılabilir. B urada b ir kez daha tü k etim in
yalınkat bir tanım lanm asıyla karşı karşıyayız; m alın zo ru n lu olarak
faydalı olm asına dayanan ahlâki bir tanım lam a. Ve nesnenin kullanım
değeri ve dayanm a süresi olan içkin ahlâk yasasına artık saygı göster
m eyen ve m allarını fırlatıp atan ya da onları toplum sal ve e k o n o m ik
k o n u m ya da m o d an ın vb kaprislerine göre değiştiren b ireyden, ulusal
ve uluslararası çaptaki savurganlığa kadar ve hatta kendi genel e k o n o
m isi ve doğal zeng in lik lerin in kullanım ı bakım ından tü m insan tü r ü -
40
Jean Baıulrtllani
süreçlere itaat eder; politikayı hesaba katm ıyoruz).V erim li yatırım lar
ve gereksiz yatırım lar h er yerde için d en çıkılm az b ir şekilde b irb i
rin e bağlıdır. R e k lam için 1.000 dolarlık yatırım yapan bir sanayici,
“B u n u n yarısının kayıp o ld u ğ u n u biliyorum , am a hangi yarısının o l
d u ğ u n u b ilm iy o ru m ” d iyordu. K arm aşık bir e k o n o m id e bu h er za
m an böyledir; Faydalıyı ayırm ak ve g ereğinden fazla olanı çık arm ak
bilinm ez. Z aten (ek o n o m ik olarak) kaybedilen yarı belki de, u zu n
vadede ya da daha ince bir biçim de, “ kaybolup g id e rk e n ” değ eri en
ço k düşen değildir.
B olluk to p lu m larım ızın uçsuz bucaksız savurganlığını böyle o k u
m ak gerekm ektedir. Kıtlığa m eydan okuyan ve çelişkili olarak b o lluk
anlam ına gelen savurganlıktır. B olluğun psikolojik, sosyolojik, e k o
n om ik yönetici şem asını faydalılık değil, ilkesi açısından savurganlık
oluşturur.
"C anı ambalajın atılabilir olması, bu A L T IN Ç A G 'ı/ı kendisi değil m i
dir?”
K itle k ü ltü rü n ü n R iesm an ve M o rin ’in çözüm lediği b ü y ü k iz-
lek leriııden biri b u n u epik bir tarzda dile getirir: B u izlek' tüketim
kahramanları izleğidir. E n azından B atı’da ü retim kah ram an ların ın y ü
celtilen biyografileri yerini b u g ü n h e r yerde tüketim k ah ram an ların ın
biyografilerine bırakıyor. A zizlerin ve tarihsel kişilerin yaşam ını takip
ed en, “sıfırdan başlayan ad a m ” 111 ve k u ru cu la rın , ö n c ü le rin , kâşiflerin
ve söm ürgelerde yaşayan A vrupalım n ö rn e k n iteliğ in d ek i yaşam ları
yerlerini sinem a, spor ve oyun yıldızlarının, b irtak ım yaldızlı prens
lerin ya da uluslararası feodallerin, yani kısaca biiyük savurganların
(zo ru n lu lu k sık sık o nları tam tersine gündelik “ basitlikleri” içinde,
alışveriş yaparken vb gösterm eyi dayatsa bile) yaşam larına bıraktı. M a
gazin ve T V ded ik o d u ların ı ren k le n d iren tü m bu b ü y ü k din o zo rlard a
y üceltilen h e r zam an aşırıya kaçan yaşam ları ve k o rk u n ç harcam alar
yapabilm e gücü d ü r. O n la rın insanüstü niteliği yarattıkları p o tlatch
havasıdır. B öylece çok kesin toplum sal b ir işlev y erin e g etirirler; G e
reksizce, yararsız, ölçüsüz harcam a işlevi. B u işlevi krallar, kahram anlar,
din adam ları ve eski çağlardaki ü nlü sonradan görm ü şler gibi to p lu m
sal gövdenin tam am ı adm a vekâleten y erine getirirler. A yrıca tıpkı
onlar gibi sadece ve sadece o n u rla rın ın bedelini Jam es D ea n misali
yaşamlarıyla ö d ed ik lerin d e b ü y ü k lü k vasfını kazanırlar.
42
Jcıtıı Baudrillard
. 43 .
da k o le k tif savurganlığı, to p lu m u m u zd a k i kasvetli ve b ü ro k ra tik k ari
k atü rü n d e n ayırt etm ek gerekir. B u karik atü rd e savurganlık, g ü n d elik
b ir zo ru n lu lu k , dolaylı vergi gibi zorlam a ve çoğu zam an biliııçdışı b ir
k u ru m , e k o n o m ik d ü ze n in zorlam alarına çekiııceli b ir k atılun haline
gelm iştir.
“ A rabanızı çarpın, gerisini sigorta halleder.” Z aten araba hiç k u ş
kusuz g ü n lü k ve u zu n vadeli, özel ve k o le k tif savurganlığın ayrıca
lıklı o daklarından b irid ir. A raba; sadece sistem atik olarak d ü şü rü len
kullanım değeriyle, sistem atik olarak g üçlend irilen prestij ve m o d a
katsayısıyla, k endisine yapılan ölçüsüz y anrım m iktarlarıyla değil, am a
hiç kuşkusuz daha d erin bir şekilde, Kaza'da cisiıııleşen sac, m ek a
nik ve insan yaşamı kaybıyla k o le k tif savurganlığın ayrıcalıklı odakla
rın dan b irin i oluşturur. Kaza; tü k etim to p lu m u n u n , törensel m ad d e
ve yaşam kaybında aşırı b o llu ğ u n u kanıdadığı en güzel, en heybetli
h ap pening'dir (bu kanıt ters y ö n d en işlese d e d erin b ir hayal g ü cü için
b irik im e dayanan dolaysız k an ıttan ço k daha etkilidir).
T ük etim to p lu m u var o lm ak için nesnelerin e ihtiyaç duyar, daha
d o ğrusu onları yok etmeye ihtiyaç duyar. N esn e le rin “ k u lla n ım ” ı sa
d ece nesnelerin yavaş yavaş kaybolmasına g ö tü rü r. N esn e le rin şiddetle
yitirilmesinde yaratılan d eğ er ço k daha yoğu nd ur. B u y ü zd en yok etm e,
ü retim e tem el a lte rn a tif olarak kalır: T ü k etim sadece üretim le yok
e tm e arasındaki aracı b ir terim d ir. T ü k etim d e, kendisini y o k e tm e
d e aşmaya, d ö n ü ştü rm e y e y ö nelik d erin b ir eğilim vardır. İşte burası
tü k etim in anlam ını kazandığı yerdir. M e v cu t gü nd elik lilik te tü k etim
ço ğ u zam an y ö n le n d irilen tü ketim cilik olarak ü retk en lik d ü ze n in e
bağım lı olm aya devam eder. B u n d an dolayı nesneler ço ğ u zam an g ı
yaben üretim cilik d ü ze n in d e yer ahrlar ve b u ned en le bollukları bile
çelişkili olarak kıtlığı sim geler. S tok, y o kluğ un gereksiz y inelem esi ve
kaygının göstergesidir. N e sn e le r sadece yok etm ed e g ereğ in d en fa zla
olarak vardırlar ve yok oluşlarında zenginliğe tanıklık ederler. H e r d u
ru m d a yok e tm e ister şiddetli ve simgesel biçim i altında (h appening,
po tlatch, bireysel ya da k o le k tif y ok edici eylem ) ölsuıı, isterse d e sis
tem atik ve kurum sal y ok edicilik biçim i altında olsun sanayi-sonrası
to p lu m u n başat işlevlerinden b iri olm aya yazgılıdır.
44
İkinci Bölüm
Tüketim Kuramı
T Ü K E TİM İN TOPLUM SAL M A N TIĞ I
Refahın eşitlikçi ideolojisi
•
htiyaçlar hakkında h e r söylem n a h if b ir an tro p o lo jiy e dayanır: m u t
İ luluğa duyulan doğal eğilim antropolojisi. E n basit Kanarya Adaları
ya da b anyo tozları reklam ının arkasında parlak harflerle yazılı olan
m u d u lu k , tü k e tim to p lu m ıın u n m u tlak g öndergesidir. Tam olarak
kurtuluşun eşdeğerlisidir. A m a böylesi b ir id eo lo jik güçle m o d e rn uy
garlığın yakasına yapışan bu m u d u lu k nedir?
B urada da. kendiliğinden ortaya çıkan g ö rü şü b ir kez daha g ö z
den g eçirm ek gerekir. M u tlu lu k k avram m ın id eo lo jik g ücü h iç de
h er bireyin kendisi için ın u d u lu ğ u g erçekleştirm eye yönelik doğal
bir eğ ilim in d en ileri gelm ez. M u d u lu k kav ram ın ın ideolojik gücü
47
Ttıkeıim Toplııımı
48
Jean Baııdritlard
49
Ttikelini Toplumu
-b ü y ü m e bo llu k tu r;
-b o llu k dem okrasidir.
,-JüL .
Jcaıı Baudrittard
B u m ek an izm a e v rim in h er aşam asında yoksulluğu, b ü y ü m e iç in bir
tü r atalet çarkı, global zenginlik için kaçınılm az b ir tü r ze m b e re k gibi
işlevsel olarak y eniden ü retecektir. Bu açıklanam az to rtu l yoksulluğu
sistem in işlev b o zu k lu k ların a atfeden (askeri ve faydasız harcam alara
ayrıcalık tanınm ası, özel tü k etim e görece olarak kam usal h iz m etlerin
gecikm esi vb) G alb raith ’a m ı inanm alı, yoksa genel d ü şü n m e biçim i
ni tersine çetnrip büyümenin, kendi hareketi içinde, bu dengesizliğe dayan
dığını m ı düşünm eli? Ü stelik G albraitb b u k o n u d a o ldukça çelişkili:
Belli b ir şekilde G alb raith ’ın çö z ü m lem elerin in tam am ı “bozuklukla
rın" büyüme sisteminde işlevsel olarak içcriınlendiğini gösterm ey e varıyor,
b u n u n la b irlikte G albraith sistem in kendisini tartışm a k o n u su yapacak
m antıksal sonuçlar karşısında geri adım atıyor ve h e r şeyi liberal bir
bakış için d e y eniden düzenliyor.
İdealistler genellikle şu paradoksal saptam ayla yetinir: B ü y ü m e h e r
şeye rağ m en ve (herkesin bildiği gibi yalnızca yararlı olabilen) kendi
am açlarının şeytani b ir tersine çevrilm esiyle toplum sal eşitsizlikleri,ay
rıcalıkları. dengesizlikleri vb üretir, yeniden üretir, y en id en o lu ştu ru r.
T ıpkı “A ffluent-S ociety” deki [Bolluk Toplum u] G albraith gibi aslın
da yen id en dağıtım ın y erin i alanın üretim in artışı olduğu kabul edile
cek (“ D aha ço k olacak... S onunda herkes için y eterin ce olacak.” O ysa
.sıvı fiziğinde geçerli olan bu ilkeler b ir toplum sal ilişkiler bağlam ında
asla d o ğ ru değildir, böyle b ir bağlam da - d a h a ileride g ö re c e ğ iz - tam
tersi y öne giderler). B u n u n yanı sıra bundan “ ayrıcalıklı olm ayatılar” a
yönelik b ir argüm an çıkar: “ M erdivenin alt basam aklarında olanlar
bile hızlandırılm ış b ir ü re tim artışından, diğer tü m y en id en dağıtım
biçim lerin de kazanacaklarından daha çok kazanacaklardır." A m a bu
yanıltıcıdır. Ç ü n k ü eğ er koşullar hesaba katılm adan b ü y ü m e herkesin
bir gelire ve y üksek nitelikli b ir mal h ac m in e ulaşm asını sağlıyorsa,
sosyolojik olarak karakteristik olan b ü y ü m e n in tam g ö b eğ in d e ortaya
çıkan dengesizlik sürecidir. B üyüm eye gerçek anlam ım veren ve ince
b ir b içim d e yapılandıran dengesizlik oranıdır. Belli b ir aşırı yok lu ğ u n
ya da belli ikincil eşitsizliklerin göz alıcı b ir b iç im d e o rtad an kalkm a
sıyla yetin m ek,global rakam lara ve niceliklere göre m utlak b ü y ü m elere
ve gayri safi milli hasılaya gö re bolluk konusunda b ir kanıya varm ak
yapısal te rim lerle çö z ü m le m e yapm aktan daha kolaydır! Yapısal olarak
anlamlı o lan dengesizlik oranıdır. Azgelişmiş ü lkeler ile ç o k gelişmiş
Tiiketim Toplumu
52
Jean Baııdrillartl
aşamasına girm esi bu süreçte hiçb ir şeyi değiştirm ez, tam tersine: K a
pitalist ve (genel olarak üretim ci) sistem belli b ir şekilde bu işlevsel
“ düzey farklıhğı” nı, bu dengesizliği rasyonelleştirerek ve tü m düzey
lere yayarak d o ru k noktasına ulaştırır. B ü y ü m en in sarm alları aynı ya
pısal eksen etrafında yer alırlar. B olluğun ölçü tü olarak G S M H (G ayri
Safi M illi Hasıla) kurm acası terk edildiği andan itibaren büyümenin
bizi bolluğa ne yaklaştırdığı ne de uzaklaştırdığı saptam asını yapm ak ge
rekir. B urada belirleyici m erci olan toplumsal yapı, büyümeyi mantıksal
olarak bolluktan ayırır. Belli b ir toplum sal ilişkiler ve toplum sal çelişki
ler tipi, eskiden dıırağancılık [im m obilism e] içinde sü rü p gitm iş olan
belli b ir “ eşitsizlik” tipi b u g ü n b ü y ü m e n in içinde ve b ü y ü m e aracılı
ğıyla yeniden ü retilm ek ted ir.
B u, b ü yüm eye ilişkin başka bir perspektifi dayatır. A rtık m u tlu lu k -
çular [euphoristes] gibi “ b ü y ü m e bollu k , dolayısıyla da eşitlik ü re tir”
dem iy o ru z, am a tam aksi yö n d ek i aşırı görüşü de kabul etm iy o ru z:
"B ü y ü m e eşitsizlik üreticisidir.” B üyüm e eşitlikçi m idir, yoksa eşitlik-
sizci m id ir diye ortaya yanlış konulan so ru n u tersin e çevirerek B Ü
Y Ü M E N İN K E N D İS İN İN E Ş İT S İZ L İĞ İN İŞLEV İ O L D U Ğ U
N U söylüyoruz. “ Eşitsizlikçi” toplum sal d ü z e n in , toplum sal ayrıcalık
yapısının ayakta kalm a z o ru n lu lu ğ u kendisinin stratejik b ir öğesi ola
rak b ü y ü m ey i ü re tir ve y eniden üretir. Başka b ir şekilde söylenecek
olursa, (tek n o lo jik , ek o n o m ik ) b ü y ü m e n in iç özerkliği bu toplum sal
yapı yoluyla b elirlenm eye oranla zayıf ve ikincildir.
B ü y ü m e to p lu m u g enel olarak bu to p lu m d ak i B o llu k ve R efah
söyleııini d estekleyebilen eşidikçi d em o k ratik ilkelerle b ir ayrıcalık ve
tah ak k ü m d ü zen in i korum aya yönelik tem el b u y ru k arasındaki b ir
uzlaşm adan doğar. B ü y ü m e to p lu m u n tı yaratan te k n o lo jik ilerlem e
değildir: B u m ekaııist g ö rü ş gelecekteki bolluğa ilişkin n a h if g örüşü
de besleyen g ö rü ştü r. T am tersine te k n o lo jik ile rlem en in m ü m k ü n
olm asının te m eli b u çelişkili çifte belirlenm edir. A ynı zam anda b u çe
lişkili çifte belirlenm e, çağdaş to p lu m larım ızd a bazı eşitlikçi, d e m o k
ratik, “ ilerlem eci” sü reçlerin ortaya çıkm asını da gerek tirir. A m a bu
süreçlerin, sistem tarafından hayatta kalm ak için dam ıtılan lıomeopatik
dozlarda ortaya çıktıklarını da g ö rm e k gerekir. B u sistem atik süreçte
3. "Eşitsizlik” terim i uygun değil. İdeolojik olarak m odern dem okratik değerler sistemine
bağlı olan eşitlik/eşitsizlik karşıtlığı yalnızca ekonom ik aykırılıkları kapsıyor ve yapısal bir
çozûmlenıeve ııvgıın deçîl.
T üketim Toplumu
Vem ayrımcılıklar
Sadece b olluk değil, aynı zam anda zararlar da toplum sal m an tık
tarafından sürd ü rü lü r. K en t ve sanayi o rtam ın ın etkisiyle yeni kıtlıklar
Ortaya çıkar: M e k ân ve zam an, tem iz hava, yeşillik, su, sessizlik... Es
kiden bedava olan ve bol bol kullanılan m allar sadece ayrıcalıklıların
erişebildiği lüks m allar haline gelirken üretilm iş m allar ya da h iz m et
ler k id elere sunulur.
57
Tüketim Toplumu
58
Je a n Baııdrillard
1) e k o n o m ik kâr,
2) toplum sal ayrıcalık
60
Jean Baudrillard
5. Hıı Küçiik O rtak Kültür v e En Küçük O rtak Çoklar bölüm lerine bakınız. (S. 120-123)
Tüketim Toplumu
b.Tüketim bu suıır&ız boyutu elbette (2) düzeyinde (toplumsal farklılaşma sistemi) kazanır.
Tüketim in dile asimde edilebileceği (l) düzeyinde (derişini ve mübadele sistemi) mal ve
hizmetlerden oluşan ku lla n ım a h a z ır bir malzeme (tıpkı dilsel göstergelerin oluşturduğu
kullanıma hazır malzeme gibi), ilkel toplumlarda görüldüğü gibi, fazlasıyla yeterli olabilir.
çoğalmaz, çünkü bu düzlemde, toplumsal hiyerarşi ve eşanlı çifte belirlenim üzerine
kurulu olan, gösterge çift ıitıhm thhğt yoktur. Buna karşın, belli bir söz ve tarz düzeyi ayırt
edici çoğalmanın yeri haline gelir.
63 .
Tiıkeıiın Toplumu
64
Jeatt Bımtirillard
7. Bu noktada daha iltfriki sayfalara bakım a:"Ü retim güçlerinin ortava çıkışı olarak tüke
tim."
llikı tim 'Ibjilutıuı
9- Bu büyüyen farklılaşma zorunlu olarak merdivende yukarıdan aşağıya biıyııycn bir m esafe.
'yelpazenin dengesızleşmesi" anlamına değil; tnlyüyen bir ayrım edık, uç nokralarında dar.il-
lnıî bir hiyerarşinin k e n d i itin d e ayırt edici göstergelerin çoğalması anlamına gelir. Türdeşleş
meye. görece bir “demokratikleşmeye” dalıa da keskin bir statü rekabeti eşlik eder.
. 67 .
Tüketim Toplumu
10. Bu anlamda "gerçek ihtiyaçlar” ile "yapay ihtiyaçlar” .ırasındaki ayrım sahte bir sorundur.
Kuşkusuz “yapay ihtiyaçlar” "tenıel" ihtiyaçların giderilmemesini maskeler (eğitim yerine
televizyon). Ama bu. biıyüm e taralından genelleştirilmiş belirlenime (sermayenin genişletil
miş yemden üretimi) onuıla ikincildir ve bu belirlenimle ilgili olarak “doğal'’ ya da “yapay”
yoktur.Ve hatta: bir insan erekseliikleri kuramı içerimlcyeıı bu doğal/yapay ayrımının k e n
disi b ü y ü m en in ideolojik bir ürünüdür. Bu ayrım büyüm e tarafından yeniden üretilir ve işlevsel
olarak ona bağlıdır.
Jv a n Bdtıtlrillard
70
Jea n Rdiulrilldrtl
B İR T Ü K E T İM K U R A M I İÇİN
Hoıno Economicus’un otopsisi
B u b ir masal: “ B ir zam anlar K ıdık için d e yaşayan b ir İnsan varm ış.
Sayısız m aceradan ve E k o n o m i Bilim i içinde u z u n b ir yolcu lu k tan
sonra. B olluk T o p lu m u ’yla karşılaşmış. E vlenm işler ve p ek ç o k ihti
yaçları olm uş.” A .N .W h ite h e a d ,“ Ho/ttö Economicus'ım güzelliği, o n u n
71
T u k ıtim Toplumu
tanı olarak neyin ardından koştu ğ u n u b ilm em izd i” dem işti. İnsan
D oğası’nııı İnsan H akları'yla m u tlu birleşm esinin m o d e rn zam anla
rın d a doğan Altın Ç a ğ ’ııı bu insan fosili yoğun bir biçim sel rasyoııali-
te ilkesi ile donatılm ıştır. B u ilke onu;
1. en ufak b ir kararsızlık belirtisi gösterm eksizin k en d i m u tlu lu
ğu n u aramaya,
2. tercih önceliğini kendisine azam i tatm inleri sağlayacak olan
nesnelere verm eye g ö tü rü r.
T ük etim hakkındaki bilgi ya da p o p ü le r h e r söylem b ir m asalın şu
söylencese! b ö lü m ü n ü tekrarlar: K endisini, tatm in “sağlayan” n esn e
lere doğru yönelten ihtiyaçlara “ doğuştan sahip” İnsan.Y iııe d e insan
asla tatm in olm adığından (ayrıca bu o n u n y ü zü n e d e v u ru lu r) aynı
hikâye yıllanm ış masalların tarihe karışm ış açıklığıyla yeniden başlar.
K im ilerin d e şaşkınlık g ö rü lü r:“ İhtiyaçlar, e k o n o m i b ilim in in ilgi
lendiği tüm bilinm eyenler arasında en inatçı bilin m ey en d ir” (K night).
A m a bu kuşku M a rx ’tan G albraith’a, R o b in so n C ru so e'd aıı C h o m -
b art de L auw e'a kadar an tro p o lo jik disiplinlerin savunucularm m
tü m ü tarafından sadakatle tekrarlanan ihtiyaçlar nakaratını en g elle
m ez. E konom iste göre ihtiyaç “ faydalılık” cır: tü k etm ek , yani faydalılı
ğını ortadan kaldırm ak am acıyla herhangi bir tikel m ala d u y u lan arzu.
Dolayısıyla ihtiyaç bulunabilir mallarla ve piyasaya sürü lm ü ş m alla-
ruı senaryosuyla yönlendirilm iş tercihler tarafından zaten b elirlen
m iştir: Aslında bu, ödeme giicii olan taleptir. Psikologlara g öre bu m o
tivasyondur; daha az “ o b je c t-o rie n te d ” [ııesne-yönelinıli] daha ço k
“ in stin c t-o rie n te d ” [içgüdü-yöııelim li] ve ö n ce d en var olan, ancak
k ö tü tanım lanm ış b ir zo ru n lu lu ğ a dair biraz daha karm aşık b ir k u
ram . Sıralamada so n u n cu gelen sosyologlar ve sosyal psikologlara göre,
“ to p lu m sal-k ü ltü rel” b ir yanı vardır. N e doğuştan ihtiyaçlara sahip ve
doğası gereği bu ihtiyaçları tatm in etm eye itilen bireysel b ir varlığa
ilişkin antropolojik postulattan ne de tük eticin in özgür, bilinçli b ir
varlık olm ası ve ne istediğini biliyor sayılm asından (sosyologlar “ d erin
m otivasyonlar”a inanm az) kuşku duyulur, am a bu idealist postulattan
hareketle ihtiyaçların b ir “ toplum sal d in a m ik ’iniıı olduğu kabul edilir.
G ru p bağlanım a dayandırılan uzlaşm a ve rekabet m o d elleri ya da tü m
toplum a ya da ta rih e bağlanan b ü y ü k “ kültü rel m o d eller” (“ K eep up
w ith th e Joneses”) söz konusu edilir.
!2 .“ |ones’lardan geri kalmayalım.”
ı_Zr_<
Jea n Bandrillard
m allardan (TV, banyo, araba vb) çok uyguııculuk idealini tanım lar.
B ütün bu sosyoloji bizi h iç b ir yere g ö tü rm e z. U y g u ııcu lu k kavra
m ın ın yalnızca ço k büy ü k b ir to to lo jiy i (burada ortalam a A m erik alı
tüketilen m alların istatistiğiyle tan ım lanan “stan dart p ak et” ile tan ım
lanır ya da sosyolojik olarak: Şu birey şu m alları tükettiği için şu g r u
b u n üyesidir ve şu birey şu m alları tüketir. Ç ü n k ü şu g ru b u n üyesidir)
saklamış olm asının dışında, ek o n o m istlerin kullandığını g ö rd ü ğ ü m ü z
bireyin nesnelerle ilişkisindeki biçim sel rasyoııalite postulatı burada
yalnızca bireyin g rupla ilişkisine aktarılır. U yg uııculuk ve tatm in da
yanışm a içindedir: M antıksal b ir eşdeğerlik ilkesine g öre birbirinden
ayrıymış gibi ortaya konulan b ir ö zn e ile n esn elerin ya da ö zn e ile bir
g ru b u n b irb irin e uydurulm asıd ır. “ İh tiy aç” va da “ n o r m ” kavram ları
bu m ucizevi u y d u rm a n ın d ışavu ru m u du r.
E kon o m istlerin "faydalılık” ı ile sosyologların u y g u n cu lu ğ u ara
sındaki fark, G alb raith hn kâra yönelik davranışlar, “ g eleneksel” ka
pitalist sistem in karakteristik parasal m otivasyonu ile ö rg ü tle n m e ve
tekııo-yapı çağına özgü özdeşleşm e ve u y u m sağlama davranışları
arasına koyduğu farkın aynısıdır. U y g u n cu lu k taıı söz eden sosyal psi
kologlarda o lduğu kadar G alb ra ith ’ta da ortaya çıkan, am a tüketiciyi
nihai rasyonel hasabında ideal anlam da ö zg ü r b ir birey olarak g ören
ek o n o m istlerde ortaya çıkm ayan (elbette bu nedensiz değil) başlıca
sorun ihtiyaçların koşullatıdırılması so ru nu du r.
Bu ihtiyaçların koşullandırılm ası (özellikle de reklam la) konusu
P ackard’ın La Persuasion Clandestine [Gizli İkna] ve D ic h te r’iıı La
Strategic dıı DesiVinden [A rzunun Stratejisi] (ve diğerlerinin) bu yana
tü k etim toplum u hakkıııdaki söylem in favori konusu haline geldi.
B o llu ğ u n yüceltilm esi ve “ yabancılaşan” ya da “ yapay ihtiyaçlar”a ağ
layıp sızlanm a, ikisi b irlikte aynı kitle k ü ltü rü n ü ve hatta bıı sorun
ü ze rin e bilgiçlik taslayan ideolojiyi besler. B olluğun yüceltilm esi, k ö
kenini genellikle hü m an ist g elen e k ten gelen eski b ir ahlâk ve to p lu m
felsefesinde bulur. G alb ra ith 'ta b o llu ğ u n yüceltilm esi daha sıkı e k o
n o m ik ve politik b ir düşünceye dayanır. Dolayısıyla iki kitab ın d an
hareketle G alb raith ’ı ele alacağız: Affluent Society [B o llu k T o p lu m u ] ve
The N ew Industrial State [Yeni Sanayi D evleti].
olunması gereken lüks e$yaya (spor araba, müzik seti, ikinci ev) sahip olmayan bir çoğunlu
ğa model oluşturur.
. 7-1 .
J e tin B ıu ıd ıilltin l
. 75 ,
Tüketim Toplum u
77
Thkttim Tojı/mım
saat çizelgesi ve davranış olarak terbiye edilm esinin sanayi sistem inin
ev rim indeki mantıksal devamı olarak g ö sterir.1 B u söylendiğindeyse tü
keticilerin niye “ tuzağa d ü ştü ğ ü ” nü, bu stratejiye karşı n ed en pek da
yanıklı olm adıklarını açıklam ak gerekir. B un u “ iyim ser ve u y u şu k " b ir
doğaya g ö n d erm e yaparak ve sistem e m ekanik bir soru m lu lu k atfede
rek yapm ak kolaycılıktır. U yuşukluğa yönelik “ doğal” eğilim , zorlam a
ya duyulan doğal eğilim den fazla değildir. G alb raith 'ın g ö rm ed iğ i —ve
o n u , bireyleri sistem in salt edilgin kurbanları olarak sahneye sü rm ek
zo ru n d a b ıra k a n - b ü tü n bu toplum sal farklılaşma m an tığ ı, toplum sal
yapıda tem el olan ve “ d e m o k ra tik ” top lu m d a eksiksiz b ir rol oynayan
ayırt edici sın ıf ya da kast süreçleridir. Kısacası burada eksik olan, far
kın, statü n ü n vb sosyolojisidir; bu sosyoloji tü m ihtiyaçları toplum sal
nesnel bir göstergeler ve farklılıklar talebine göre yeniden d ü ze n le r ve
tü k etim i “ u y u m lu ” (dolayısıyla ideal “ d o ğ a” n o rm la rın a g ö re sınır
lanabilir) bireysel b ir tatm in işlevi olarak değil, sınırsız b ir toplum sal
etkinlik olarak tem ellendirir. Bu ko nuya daha sonra döneceğiz.
3. G albraith, ço k d o ğ ru o ldu ğ u n a pek de inanm adan, “ İhtiyaç
lar aslında ü retim in ü rü n ü d ü r” der. G alb raith ’ın kastettiği anlam da,
g izem den arındırılm ış ve n e t g ö rü n ü m ü altında b u tez sadece bazı
ihtiyaçların doğal “ o ta n tik lik ”iniıı ve “ yapay o lan ” tarafından b ü y ü
len m en in daha incelikli b ir v ersiyonudur. G albraith üretim ci sistem
olm aksızın ihtiyaçların b iiy ük bir kişilim in var olam ayacağım söyle
m ek istiyor. G albraith firm alar şu m alları ya da h izm etleri ü retirk en
aynı zam anda o inalları ve h izm etleri kabul ettirm ey e u y g u n tü m
telkin araçlarını üretirler ve dolayısıyla onlara tekabül ed en ihtiyaçları
“ ü retirle r” dem ek istiyor. B urada ciddi b ir psikolojik boşluk var. İh ti
yaçlar burada peşinen mamul nesnelere sıkı sıkıya bağlı olarak özgülleş
tiriliyor. Yalnızca şn ya da bu nesneye ihtiyaç vardır ve tü k e tic in in ru h u
aslında b ir v itrin ya da b ir katalogdan başka b ir şey değildir. İnsana
dair bu kolaycı görüşü benim seyerek, yalnızca psikolojik olanın o rta
dan kaldırılacağı da d o ğ ru d u r: am p irik nesnelerin aynadakine b en z er
yansım aları olarak am p irik ihtiyaçlar. G elgeleliııı bu d ü zey d ek i k o
şullandırılm a tezi yanlıştır. T ü k e tic ile rin böylesiııe kararlı b u y ruklara
nasıl karşı koydukları, kend i “ih tıy açlar” ını nesne çeşitliliği ü z e rin d e
nasıl gezdirdikleri, reklam ın m u tlak g ü ce sahip olm adığı ve bazen
ters tep k ilere yol açtığı, aynı “ ihtiyaç”a bağlı olarak b ir n esn ed en
d iğ e rin e han g i y e r d eğ iştirm e lerin gerçekleştiği biliniy o r. Kısacası,
a m p irik düzeyde, tü m b ir karm aşık psikolojik ve sosyolojik strateji,
ü retim stratejisini k at-ed er.
D o ğ ru olan, “ ihtiyaçların ü retim in m eyvesi o ld u ğ u ” değil, am a
“ İH T İY A Ç L A R S İS T E M İN İN Ü R E T İM S İS T E M İN İN M EY
VESİ O L D U G L T ’dur. Bu tam am ıyla farklıdır. İhtiyaçlar sistem iyle,
ihtiyaçların nesnelerle karşılıklı ilişki içinde te k e r tek er ü retilm ed ik
lerin i. am a tüketici güç olarak, ü retici g ü çlerin daha g enel çerçevesinde
global kullanılabilirlik olarak üretild ik lerin i kastediyoruz. T ek n o -y a-
pınııı eg em en liğ in i genişlettiği, bu anlam da söylenebilir. Ü re tim d ü
zeni ta tm in d ü ze n in i k en d i yararına “ ele g e ç irm e z ” (d o ğ ru y u söyle
m ek gerekirse, b u n u n anlam ı yoknır). Ü re tim düzen i ta tm in d ü zen in i
yadsır ve h e r şeyi b ir üretici güçler sistem inde y eniden d ü zenleyerek
tatm in d ü ze n in in y erin e geçer. Sanayi sistem inin tarih i b o y u n ca şu
tüketim soykütiiğü izlenebilir.
1. Ü re tim d ü ze n i m a k in e /ü re tic i gü cü , yani geleneksel aletten ra
dikal olarak farklı olan te k n ik sistemi üretir.
2. Ü re tim d ü ze n i serm aye/rasyonelleşm iş üretici g ü c ü , yani
“refah ” ta n ve ö n c e k i değiş tokuş tarzlarından radikal olarak farklı
rasyonel yatırım ve dolaşım sistem ini üretir.
3. Ü re tim d ü ze n i so m u t em ek te n , geleneksel “ çalışına” d an radikal
olarak farklı olan ücretli em ek g ü cü n ü , sistem leştirilm iş so y u t üretici
g ücü üretir.
4. B öylece ü re tim düzen i rasyonelleşm iş, bütünleşm iş ve üretici
güçlerle ü retim süreçlerin in bütünsel b ir d en e tim i sü recin d e diğ er
ü çünü tam am layan b ir b ü tü n olarak ihtiyaçları, ihtiyaçların SIS-
T E M ’in i, ta le p /ü re tic i gü cü üretir. Sistem olarak ihtiyaçların kendisi
de radikal olarak hazdan ve ta tm in d e n farklıdır. İhtiyaçlar sistem öğeleri
olarak üretilir, bir bireyin bir nesneyle ilişkisi olarak değil (o p k ı em ek
g ü cü n ü n b u n d an böyle em eğ in ü rü n ü y le h iç b ir ilgisi olm am ası, hatta
işçinin em eğ in in ü rü n ü y le olan ilişkisini yadsunası gibi; tıp k ı değişim
d eğ erin in de b u n d a n bö y le so m u t ve kişisel m übadeleyle h iç b ir ilgisi,
ne d e b iç im /m e ta n ın gerçek m allarla vb ile ilgisi olm am ası gibi).
Ve işte G albraith ve o n u n la birlikte tü k e tim in “ yabaııcılaşm acı-
lar' ’ın m , yani insanın nesnelerle ilişkisinin, insanın kendi kendisiyle ilişki-
J 1 2 -,
Tüketim Toplumu
* Yanmayı açıklam ak için « k i kim yacılar taralından lıayal edilen akışkan nıaddc. (ç.n.)
* * D oğaüstü, (ç.n.)
'6 Cııh im m im ı.tlİ 0ih iııx de Soriıi/ojçıV," İhtiyaçlar ııı İdeolojik D oğuşu” , 1969, c. 47.
. 81 ,
Ttiketim Toplumu
H a zztıı yadsınması
N esn e istifçiliğinin nesnesi yoktur (R ie sm a n ’da “ objectless cra
ving’” ). N esn e ve hazza yönelikm iş gibi g ö rü n e n tü k e tim davranışları
aslında tam am ıyla başka am açlara yanıt verir: A rz u n u n m e tafo rik ya
da dolaylı dışavurum u, farklılaştırıcı göstergeler ü z e rin d e n toplum sal
b ir d eğ erler k o d u n u n üretilm esi. Dolayısıyla belirleyici olan, nesneler
toplam ı ü z e rin d e n bireysel çıkar işlevi değil, b ir göstergeler toplam ı
ü zerin d en d eğ e rlerin d o ğ ru d an doğruya toplum sal değiş to k u şu , ile
tişimi, dağıtım ı işlevidir.
T ü k etim in hakikati b ir haz işlevi değil, am a b ir üretim işlevi o lm a
sıdır; dolayısıyla tıpkı m aildi üretim gibi bireysel değil, am a doğrudan
doğruya ve tümüyle toplumsal bir işlevdir. G eleneksel v erilerin bu ter
sine çevrilm esi olm aksızın kuram sal çö zü m lem e m ü m k ü n değildir:
Yoksa, yeniden haz fenom enolojisinin içine düşülür.
T ü k etim , g ö stergelerin düzenlenm esini ve g ru b u n bütü n leşm esin i
güvence altına alan b ir sistem dir: Dolayısıyla tü k etim h em b ir ahlâk
(bir id eo lo jik değ erler sistemi) hem de bir iletişim sistem i, b ir değiş
tokuş yapısıdır. B ir rakam anlatısı ya da betim leyici b ir m etafizik o l
mayan kuram sal b ir h ip o te z ancak bu noktada, bu toplum sa] işlevin
ve bu yapısal d ü ze n le m en in bireyleri fazlasıyla aşması ve h e r ikisinin
JİL -.
T ik e tim Toplumu
g östergelerin, nesnelerin yoğun kullanım ıyla, biitiin haz potan siy el-
lilderinin sistemli olarak sö m ürülm esiyle var olm an ın azam ileştiril
mesi ilkesidir.
T ü k etici için, m o d e rn yurttaş için yeni erikte geleneksel çalışına
ve üretim zorlam asının eşdeğerlisi olan bu m u tlu lu k ve haz zorla
m asının elinden kaçıp k u rtu lm a k m ü m k ü n değildir. M o d e rn insan
hayatını giderek daha az em ek için d e üretim le, am a giderek daha fazla
kendi ihtiyaçlarının ve refahının üretimi ve sürekli yenilenm esiyle g e
çirir. M o d e rn insan tükecim ci potansiyelliklerinin ve kapasitelerinin
tam am ını seferber etm eye odaklanm alıdır. E ğer bun u u n u tu rsa, k e n
disine m u tlu olm am a hakkına sahip olm adığı kibarca ve ısrarla h a
m latılır. D olayısıyla m o d e rn insanın ed ilg in o ld u ğ u d o ğ ru d eğildir:
M o d e rn insanın sergilediği ve sergilem ek z o ru n d a o ld u ğ u sürekli
b ir etk in lik tir. Aksi halde m o d e rn insan sahip oldu ğ u y la y e tin m e ve
to p lu m d ışı olm a riskiyle karşı karşıya kalacaktır.
M utfak, kültür, bilim , din, cinsellik vb... konusu n d ak i m em el bir
merakın (dikkatle araştırılm ası gereken kavram ) yen id en canlanm ası
b u n d an ileri gelir. Bir A m erik an sloganı, “B İ R D E İSA ’Y I D E N E
Y İ N ” der. “ O halde İsa’yı (İsa’yla) deneyin.” I-icr şey/ d e n e m e k g e
rekir: Ç ü n k ü tü k etim insanı b ir şeyi, hangi türden olursa olsun b ir
hazzı “ atlam a” korkusuyla yatıp kalkar. Şu ya da bu tem asın, şu ya da
bu deneyim in (Kanarya A daları’ııda N o el.V isk ı’de yıkınbahğı, Prado,
LSD, Jap o n işi aşk) size b ir “ d u y u ” verip verem eyeceği asla bilinem ez.
Dolayısıyla söz konusu olan, artık ne arzu n e de “ zev k ” ya da özel
eğilim , am a yaygın b ir saplantı haline gelm iş bir m erak tır; eğlenm e,
b ütün kendi kendini co ştu rm a, haz alm a ya da ken d in i ö d ü lle n d irm e
olanaklarım son u n a kadar zorlam a b u y ru ğ u n u n geçerli o ld u ğ u “fnn-
m orality’dır.
87
Ti/ketim Toplumu
88
Jean Baudrillard
1_2J .
TîifeflimToplumu
tü k etim araçlarının m ülkiyeti (üretim araçlarının değil), e k o n o m ik
so ru m lu lu ğ u n (üretim in içeriği hakkındaki sorum luluk ) niteliği vb so
runlar. İşte burada d erin k rizler ve yeni çelişkiler gizlidir.
KİŞİSELLEŞME
YA DA EN K Ü Ç Ü K M ARJİNAL FARK (EKMF)
To be or not to be myself |K endim olmak ya da olmamak]
“ N e kadar talepkâr olursa olsun bir M e rced es-B en z ile kişiliğinin
.arzularım ve zev k lerin i tatm in edem eyecek b ir kad ın yoktur! D e ri
nin rengi, karoserin rengi ve döşem esinden o to m o b ili güzelleştiren
süslere, standart ya da tercihe bağlı d o n an ım la rın su n d u ğ u b in b ir türlü
hoşluğa kadar. A dam a gelince, çoğunlukla arabasım n te k n ik n itelik le
rini ve p erfo rm an sım düşü n m esin e rağm en karısının arzularım m e m
n u n iy etle yerin e getirecektir, çü n k ü karısının ince zev k in d en ö tü rü
ku tlan m aktan g u ru r duyacaktır. Z ev k in ize gö re 76 ayrı re n k te b o
yanm ış ve 697 ad e t iç döşem e çeşidi arasından M e rc ed e s-B en z’inizi
seçebilirsiniz.”
“ Kişiliğini bulmuş olmak ve b u n u ifade e tm e k hakikaten ken d i o l
m an ın zevkini keşfetm ektir. Ç o ğ u zam an b u n u n için küçük bir şey
yeterli olur. U z u n zam andan b e ri aradım ve saçlarım daki küçük bir
ton değişikliğinin ten im ve gözlerim le m ü k e m m e l b ir u y u m yaratm aya
yeteceğ ini fark ettim . B u sarıyı, R e c ita l’in boya şam p u an ı çeşitleri
arasında b u ld u m . K e c ita l’in böylesine doğal bu sarısıyla değişm edim :
H er zam an olduğumdan daha fa zla ken d im im .”
93 ,
Tüketim Toplıımıı
.-2 L -J
lîik e tim Toplumu
Üst-tüketim
Bıı kişiselleştirm enin, bu scatii ve toplum sal ve e k o n o m ik k o n u
m u n göstergelere dayandığını, yani k en d in d e nesneler ya da m allara
değil, am a farklara dayandığını kavram ak ö nem li. “ U n d e rc o n su m p ti
o n ” ' ya da “ in conspicuous c o n s u m p tio n ”" paradoksunu; yani artık
k en d in i gösterişle (Veblen’e gö re “ co n sp icu o u s”) değil, aslında fazladan
b ir lüks, kendisinin tersine dö n ü şen b ir gösteriş artışı ve dolayısıyla
daha incelikli bir farktan başka b ir şey olm ayan sadelik ve ö lçü lü lü k le
gösteren prestij farklılaşm asını ancak bu açıklayabilir. D em e k farklılaş
ma, nesneyi reddetm e, “ tiik e tim ”in reddedilişi b içim in e b ü rü n eb ilir
ve b u , tü k etim in en ü stü n niteliklisidir.
“ E ğer b ir b ü y ü k buıjuvaysam z Q u atre -S aiso n ’a g itm ey in iz.
Q u atre -S aiso n ’u sahip olm adıkları parayla çılguıa d ö n e n g en ç çiftlere,
öğrencilere, sekreterlere, sancılara, sadece sefalet için d e yaşamaya ye
tecek kadar paraları olan işçilere... çirkinlik y o ru c u o lduğu için güzel
m obilyalar isteyenlere, aynı zam anda kasıntılı evlerden tiksindikleri
için basit m obilyalar isteyenlere bırakınız.” B u sapkın davete k iıu yanıt
verecek? Belki birkaç b ü y ü k burjuva ya da aldı alt sınıflara katılm ada
olan birkaç entelektüel. G östergeler dü zey in d e ne m u tlak zen g in lik
ve fakirlik vardır n e de zenginlik göstergeleriyle fakirlik göstergelerinin
karşıtlığı söz k o nusudur: G ö sterg eler sadece farklılıklar klavyesi ü z e
rin d ek i diyezlerle bem ollerdir. “ Bayanlar dünyanın en güzel dağınık
saçını X ’de yaptırabilirsiniz!” , “ Bu basit elbise ‘haute c o u tu re ’üıı tü m
izlerini siliyor.”
Ayrıca tem elde üst-tüketim olan ve k ültürel sın ıf sergileyicisi olarak
rol oynayan ço k “ m o d e rn ” b ir aııti-tü k e tim se ndrom u da vardır. B u
açıdan daha ço k X IX . yüzyılın ve X X . yüzyılın başının b ü y ü k k ap i
talist din o zo rların ın mirasçısı olan o rta sınıflar, saklayıp g izlem ed en
tü k e tm e eğilim indedir. O rta sınıfların k ültürel olarak nahif o ld u k la
rı n o k ta budur. B u n u n ardında tü m b ir sım f stratejisinin y er aldığı
nı söylem ek gereksiz. R ie sm a ıı’a göre, “ yükselm eye çalışan birey in
tü k e tim in in m a ru z kaldığı kısıtlam alardan biri de yüksek sınıfların
gösterişçi bir gereğ in d en az tü k e tm e stratejisiyle ‘sonradan g e le n le re
gösterdiği dirençtir: B öylece daha ö n ce g elenler k en d ilerin e eşit o l-
99
lu k c lim Toplumu
100
Jean Baudrilhıni
10i
Tüketim Toplumu
Kod ve devrim
Böylece tüketim sistem inin b u g ü n k ü sosyo-politik d ü ze n d e g ö r
dü ğü tem el id eolojik işlev daha iyi kavranacaktır. Bu ideolojik işlev,
tü k etim in , genelleşm iş bir farklılaştırın değerler k o d u k u ru m u olarak
tanım ından ve yukarıda belirlediğim iz değiş tokuş ve iletişim sistemi
işlevinden ortaya çıkar.
M o d e rn toplum sal sistem ler (kapitalist, ü re tim c i,“ saııayi-sonrası”)
toplum sal d en etim lerin i, yani k en d ilerin e “sıkıntı y aratan” ek o n o m ik
ve politik çelişkilerin d ü zen e konm asını, eşitlikçi ve d em o k ratik b ü
yük ilkelere, h er yere yayılmış, h e r yerde yaşama geçirilm iş tü m bu
id eo lojik ve kültürel d eğ erler sistem ine dayandırm az. O k u l ve to p
lumsal alıştırmayla ciddi olarak içselleştirilm iş bile olsalar, b u bilinçli
eşitlikçi, h u k u k , adalet vb d eğerleri nispeten kırılgan olm ayı sü rd ü
rüyorlar ve nesnel gerçekliğiyle gözle g ö rü lü r şekilde.çeliştikleri b ir
to p lu m u bütünleştirm eye asla yetm eyecekler. B u ideolojik d ü zey d e
çelişkilerin h e r zam an yeniden patlak verebileceğini söyleyelim . A m a
sistem daha başarılı bir şekilde bilinçdışı b ir b ü tü n leşm e ve d ü zen lem e
aygıtına güveniyor. B u aygıt, eşitliğin tersine tanı olarak bireyleri b ir
farklar sistem inin, b ir göstergeler kodunun içine sokm aktan ibaret. İşte
kelim en in en geniş anlam ında k ü ltü r, dil ve “ tü k e tim ” b u. P olitik b a
şarı, çelişkinin o ld u ğ u yerde eşitlik ve den g e olm asını sağlam ak değil,
çelişkinin o lduğu yerde F A R K L IL IK olm asını sağlam aktır.Toplum sal
çelişkinin çözüm ü eşitleştirm e değil, farklılaştırm adır. K od d ü zey in d e
m ü m k ü n olan b ir d ev rim y o k tu r - ya da d ev rim ler h e r güıı yapılıyor,
“ m o d a d ev rim leri” bunlar, zararsızdırlar ve diğer d ev rim leri devre
dışı bırakırlar.
Burada da klasik ç ö z ü m le m e d en yana olanların tü k etim in id e
olojik rolü ü ze rin d ek i y o ru m u hatalıdır. T ü k etim , toplum sal şiddeti
bireyleri konfora, doyum a ve itibara boğarak değil (bu, n a h if ihtiyaçlar
k u ram ın a bağlıdır ve sadece başkaldırdıklarını göreb ilm ek için insan
ları daha fazla sefilleştirm e u m u d u n a g ö n d e rm e yapabilir), tam tersin e
102
Jetin Baııdrilhmi
Yapısal modeller
“ H an g i ev kadını özellikle kendisi için tasarlanm ış b ir çam aşır m a
kinesi düşlem edi?” diye so ru y o r b ir reklam . G erçe k ten d e han g i ev
kadım bu çam aşır m akin esinin d ü şünü kurm adı? D e m e k ki h e r biri
için özellikle tasarlam ış aynı çam aşır m akinesinin d ü şü n ü k u rm u ş ev
k adınları tnilyonlarcadır.
“ D üşlediğiniz b e d e n S İZ İN K İD İR .” Ç ıkış y eri m utlaka h erh an g i
bir sutyen olan bu şahane to to lo ji “ kişiselleşm iş" narsisizm in tü m pa
radokslarını k en d in d e b ir araya getirir. Sizin için ideal olan pöndergeye
yaklaşarak, “ g erçekten k en d in iz" olarak toplum sal b u y ru ğ a daha iyi
bo y u n eğer ve “ dayatılm ış” şu ya da bu m o d e le daha u y g u n o lu n u n u z .
Şeytansı bir kurnazlık m ı, yoksa kitle k ü ltü rü n ü n diyalektiği m i?
T ü k etim to p lu m u n ım nasıl kendisini tü k etim to p lu m u olarak d ü
şü n d ü ğ ü n ü ve nasıl ken d i im gesinde narsisik olarak yansıdığını g ö
receğiz. B u süreç bir toplum sal işlev olm ayı bırak m ad an h e r birey
düzey in de yayılır; yukarıd ak i iki ö rn e ğ in de gösterdiği gibi uzlaş
m acılıkla çelişm em esini açıklayan da budıır. T ü k etim to p lu m u n d ak i
bireyin narsisizm i ayrıksılığın h a zzı değil, toplumsal niteliklerin kırılıp ya
yılmasıdır. B u n u n la b irlik te bireysel narsisizm h e r zam an E K M F (En
K üçük M arjinal Fark) aracılığıyla “ kendi k e n d in in ” narsisik kuşatum
olarak verilir.
B irey h e r yerde öncelikle kendini beğenm eye, k en d in d en hoşlan
maya ö zendirilir. K en d in i beğ en erek başkalarınca b eğ e n ilm e şansına
ulaşılacağında anlaşılm ıştır. E n aşırı d u ru m d a, k en d in d en h o şn u t olm a
ve ken di k en d in i baştan çıkarm a, belki nesnel baştan çık arm a erek -
selliğinin y erine bile geçebilir. Baştan çıkarm a işi, b ir tü r m ü k em m el
“ tü k e tim ” de kendi ü stü n e dön er, am a göndergesi daha ço k başkası
nın yargısıdır. Açıkçası hoşa gitm e, hoşuna gidilecek kişinin d eğ e r-
103
T ik e lim Toplumu
* Fransız reklam şirketi Fııblicis tarafından yapılan ve kullandığı çıplak erkek görüntüsüyle
gürültü kopanın reklam, (ç.n.)
. U)7 .
Ü ç ü n c ü B ö lü m
u lL L
Tüketim Toplumu
b ir d oğanın yeniden çevrim idir. Bu sistem de doğa da, olay gibi, bilgi
gibi güncellik ilkesiyle yönetilir. M o d a gibi işlevsel olarak değişm ek
zorundadır. A m biyans d eğ e rin e sahiptir, bu n ed e n le b ir y en ilen m e
çe v rim in e tabidir. B u g ü n m esleki alanı kuşatan da aynı ilkedir; bilim ,
tek n ik, nitelik, ustalık değ erleri bu alanı y eniden çev rim e yani yüksel
m e, statü ve kariyer profili zorlam alarına boyun eğdirir.
B u ö rg ü tle n m e ilkesi b u g ü n tü m “ k itle” k ü ltü rü n ü yönetiyor. B u
k ü ltü rü özüm sem iş olan herkes (ve son k erte d e “ k ü ltü rlü ler” bile
bu n d an kaçam ıyor ve kaçam ayacak) k ü ltü r değil, kültü rel yeniden çev
rim hakkına sahiptir. B u ,“ işin için d e o lm a k ","o la n b ite n d en hab erd ar
o lm a k ” , h e r ay h e r vıl kültüre! d o n an ım ın ı yenilem e hakkıdır. Bu,
ıııoda gibi sürekli h areket halin d e olan ve aşağıdaki tanım ıyla k ü ltü
rü n m utlak tersi olan k ü ç ü k zorlam aya hakkı olm aktır:
1. K ü ltü r varlığı olarak miras yoluyla devralm an o rtak eser, d ü şü n
ce ve gelenekler;
2 . K uram sal ve eleştirel b ir kesintisiz düşünce b o y u tu ; eleştirel aş-
kııılık ve simgese! işlev.
B u ikisi de m odası geçen kültürel m alzem eden ve g östergelerden
oluşm uş çevrim sel alt-k ü ltiir ve kin etik sanattan7 haftalık ansik lo p e
dilere kadar uzanan kültürel güncellik —y eniden çevrim lenm iş k ü ltü r—
tarafından eşit olarak yadsınır.
K ü ltü rü n tü k e tim i s o ru n u n u n d o ğ ru y u söylem ek gerek irse n e
k ü ltü rel içerik lere ne d e “ k ü ltü r izleyicisi"ne (kurban ları h em “ aris
to k ra tik ” k ü ltü rü n uygulayıcıları h em de kitle k ü ltü rü n ü n taraftar
ları olan sanat ve k ü ltü rü n “ bayağılaştırılm ası” ile ilgili eb ed i sahte
so ru n ) bağlı old u ğ u g ö rü Kir. B elirleyici olan h e rh a n g i b ir eseri yal
nızca birkaç b in ya da m ilyonlarca kişinin izlem esi değil: bu eserin,
yılın arabası gibi, yeşil alanların doğası g ibi, bilinçli ya da bilinçsiz
olarak b u g ü n evrenselleşm iş o lan ü retim b o y u tu iç in d e üretild iğ i
için, geçici b ir g ö sterg ed en ibaret olm aya m a h k û m olm asıdır: Bu
b o y u t çev rim ve y en id en çe v rim b o y u tu d u r. K ü ltü r artık kalıcı o l
m ak için ü retilm ez.Y apıt tabii ki evrensel m erci, ideal g ö n d erg e o l
m aya devam e d e r ve bu, yapıt kendi anlam ö zü n ü yitirdiği ö lç ü d e
artar (tıpkı d o ğ an ın h e r yerde y ok ed ilm esin d en bu yana böylesine
20. Eğer güzellik ise. kariyer "profildedir. Sözcükler anlandı işbirlikleri yapıyor.
* Kinetik sanat: Yapıtın optik efektle değişen niceliğine davalı plastik sanat, (ç.n.).
J ± L '
jetin Baudritlant
116
Jean Baııdrillard
. 118 .
Je a n Bımttrilhtnl
m anıış olan bazı içerik leri ve sim gesel etkinlikleri tü k e tim in m a n tı
ğına (yani göstergelerin giidüm lem esine) katarlar.Y apıtları çoğaltm ak
k en d in d e hiçb ir “bayağılaşm a” ya da “ nitelik kaybı” içerm ez: M ey d a
na gelen, nesne dizileri olarak çoğaltılm ış sanat y apıtların ın g erçek
te “ b ir çift çorabın ve b ah çe k o ltu ğ u n u n ” türdeşi haline gelm esi ve
anlam larını bu b ir çift çorap ve bahçe k o ltu ğ u n a göre kazanm asıdır.
Yapıt ve anlam özü olarak, açık anlam landırm a olarak d iğ er üretilmiş
n esn elerin karşıtı olm azlar; kendileri de üretilm iş nesneler haline g e
lir ve ortalam a y u rttaşın “ to p lu m sal-k ü ltü rel” k o n u m u n u tanım layan
aksesuarlar tak ım ın ın iç in e dahil olurlar. B u, herkesin g erçek ten bu
nesnelere erişebileceği en iyi d u ru m için geçerlidir. Ş im dilik, yapıt
olm ayı bırakarak bu sözde yapıtlar, ço ğ u n lu k için e k o n o m ik ya da
“psikolojik olarak” erişilm ez ve ayırt edici nesneler olm aya devam
ederler; bu arada ayırt edici nesne olarak biraz genişlem iş paralel bir
K ü ltü r pazarını beslerler.
La Bible, Les Mııses, Alpha, Le Million gibi haftalık ansiklopediler
de, Grands peintres, Grands musiciens gibi m üzik ve sanat yapıtlarında
tü k etilen şeyin ne o ld u ğ u n u g ö rm ek belki daha ilginç olabilir; am a
sorun yine de aynıdır. Bu yayınların ulaştığı izleyici sayısının çok g e
niş o ld u ğ u biliniyor: lise d ü zeyinde veya tek n ik eğitim g ö rm ü ş (ya da
* çocukları eğitim görm üş) b ü tü n o rta katm anlar, m em urlar, k ü ç ü k ve
orta k ad em e kadrolar.
B u b ü y ü k ölçekli yeni yayınlara Science et Vie’d e n Historia v b ’n e
kadar “yükselm iş sınıflar” m kültü rel talebini karşılayan yayınları ek
lem ek gerekir. Bu sınıflar bilim , tarih, m üzik, ansiklopedik bilgiyle
ilişkide n e arıyor?Y ani içerikleri, kitle iletişim araçlarının yaydığı içe
rik lerin tersine özgül b ir değ er taşıyan bu kurum sallaşm ış ve m e şru -
laşnuş disiplinlerle olan ilişkide? B u sınıflar b ir ö ğ ren im , gerçek b ir
kültürel form asyon ya da b ir yükselm e göstergesi m i arıyor? K ültürde
bir alıştırm a ya da sahiplenilecek bir m al, b ir bilgi ya da statü m ü arı
yor? B urada tü k e tim nesnesini (diğer göstergeler arasında b ir gösterge
olarak) tanım ladığını g ö rd ü ğ ü m ü z b ir “ takım etkisi”yle y en id en m i
karşılaşıyoruz?
Science et Vie ö rn e ğ in d e talep birkaç anlam a gelebilir (burada Av
rupa sosyoloji m e rk ezin in b u d erg in in okuy u cu larıy la yaptığı b ir
araştırm aya g ö n d e rm e y apıyoruz): T eknik k ü ltü re erişm e aracılığıyla
121
Tüketim Toplumu
“ k ü ltü rlü ” kültü re yönelik üstü ö rtiik ve gizli özlem var. Science et
V if o k u m a k b ir uzlaşm anın [com prom is] ü rü n ü d ü r: ayrıcalıklı k ü ltü
re özlem , am a ayrıcalığın- reddi b içim in d ek i savunm acı karşı-güdiiyle
birlikte (yani lıeın üst sınıfa özlem hem de kendi sın ıf k o n u m u n u n
yeniden olum lanm ası). D aha kesin olarak bu o k u m a kanlına göstergesi
olarak rol oynar. N eye katılm a? A ynı m uğlak talebi taşıyanların, Science
et l ’ie (ya da Les Mıtses vb) okuyanların soyut toplu lu ğ u n a, potansiyel
toplum sala katılm a. A deta söylencesel b ir davranış örn eğ i: O k u y u c u ,
okum ası aracılığıyla m evcudiyetini in abstracto [soyut olarak] tükettiği
b ir g ru b u düşler: tam anlam ıyla “kille" iletişiminin iiriinü olan g erçek
dışı, kitlesel ilişki. B ununla birlikte bu o k u m a n ın derin lem esin e ya
şanm ış ö zünü -ta n ın m a , birleşm e, söylensel katılım — oluşturan ittifak
(ayrıca h em en hem en avm süreci Le Noıtvcl Obseıvatcıır o k u y u cu la
rında da btılııp ortaya çıkarm ak m ü m k ü n d ü r: Bu dergiyi o k u m a k ,
o n u n o k u y u cu ları arasına girmek, sın ıf sim gesi olarak “ k ü ltü re l” etk in
liklerden yararlanm aktır).
Yüksek tirajlı ve “ düşük k ü ltü rlü ” b ir k ü ltü rü n araçları olan bu
yayınların o k u y u cu ların ın (“ yand aşlan ” dem ek daha d o ğ r u 'o lu r )
çoğu doğal olarak ve iyi niyetle içeriğe ö n em verdiklerini ve b ir bilgi
ed inm eyi am açladıklarını savunacaklardır.A m a bu k ü ltü re l“ kullanm ı
d eğ e ri", bu nesnel ereksellik fazlasıyla sosyolojik “ değişim d e ğ e ri”y!e
iist-belirlenm iştır. K ültürelleştirilm iş derg ilerin , ansik lo ped ilerin , cep
d izilerinin sunduğu sınırsız m alzem enin yanıt verdiği işte bu gid erek
keskinleşen statü rekab etin e eııdekslenm iş taleptir. T iim bu kültürel
öz, içeriği özerk b ir pratiği değil, am a b ir toplum sal hareketlilik re
to riğ ini beslediği, kültürden başka bir nesneyi ya da daha çok k ü ltü rü
sadece kodlanmış toplumsal statü öğesi olarak elde etm eyi am açlayan b ir
talebi beslediği ö lç ü d e “ tü k e tilir” . D em e k ki tersine çev rilm e söz k o
nusu ve kültürel içerik burada tam anlam ıyla sadece yan anlam gibi,
ikincil işlev olarak ortaya çıkıyor. Ö zetle, kültürel içeriğ in , alet değil
ama k o n fo r ya da prestij öğesi old u ğ u andan itibaren tü k etim nesnesi
n e d ö n ü şen çam aşır m akinesiyle aynı tarzda tüketildiğini söylüyoruz.
A rtık çam aşır m akinesinin özgül bir varlığa sahip olm adığını ve pek
ço k diğer nesn en in —diğerleri arasında özellikle de k ü ltü rü n — oııutı
y erin e geçirilebilir o ld u ğ u n u biliyoruz. Kiiltiir, başka b ir söylem e ka
yarak başka nesnelerle yer değiştirebilir ve (hiyerarşik olarak ü stü n
Jean Baıtdrillard
olsa da) onlarla türdeş o lduğu ölçüde tü k etim nesnesi olur. Ve bu sa
d ece Science et Vie için değil, aym zam anda “ y ü k sek " kü ltü r, “ b ü y ü k ”
resim sanatı ve klasik m üzik vb için de geçerlıdir. B u n ların hepsi
d ru g sto re’da ya da gazete ve dergi satış yerlerinde b ir arada satılabilir.
A nıa b u, n e satış yerine, n e tiraj m ik tarın a ne de izleyicilerin “ kültürel
dü zey i’’ııe ilişkin b ir so ru n d u r. E ğer tü m bunlar hep birlik te satılıyor
ve tiiketiliyorsa, bu. h e r tü r başka nesne kategorisinin tabi o ld u ğ u aynı
rek ab etçi göstergeler talebine k ü ltü rü n de tabi olması ve k ü ltü rü n hu
talebe göre üretilmesi anlam ına gelir.
B u arada kültür, g ü n lü k yaşam ım ızın “ anıbiyans” ıııı oluşturan
diğer iletiler, nesneler, im gelerinkiyle aynı sahiplenm e tarzının içine
dahil o lur: Merak - b u m erak ille de hafiflik ya da patavatsızlık değil,
özellikle k ü ltü rle n ın e yolundaki k ategorilerde kendini gösteren tu t
kulu b ir m erak o la b ilir-: am a b irb irin i izlem eyi, çevrim i, tarz y en i
lem e zorlam asını varsayan ve böylece simgesel anlam sistem i olarak
k ü ltü r pratiğinin yerin e göstergeler sistemi olarak k ü ltü rü n o y uncul
ve bileştirici pratiğini geçiren m erak: “ B eethoven, m üthiş!”
123
Titkctim Toplumu
Kitsclı
G adget ile birlikte m o d e rn n esnenin ö nem li k a teg o rile rin d en biri
de k itsch’tir. K itsch-nesııe genel olarak yalancı m e rm erd en yapılm ış,
tü m “ taklit” nesneler, aksesuarlar, folklorik biblolar, “ anı eşyaları” ,
abajurlar ya da siyahların ürettiği m askeler yığını, h er yerde, özellikle
tatil ve eğlence yerlerin d e hızla çoğalan tü m tecim m alları m üzesidir.
Kitsch söylem deki “ klişe”nin eşdeğerlisidir. B undan da anlam alıyız ki,
burada söz konusu olan, tıpkı gad g et için olduğu gibi gü çlü k le ta
nım lanabilir olan, ancak şu ya da b u gerçek nesneyle karıştırılm am ası
gereken b ir kategoridir. K itsch h e r yerde, b ir binalar ko m pleksinin pla
nında o lduğu gibi b ir nesn en in ayrıntısında, foto ro m an d a o ld u ğ u gibi
. 124 .
Je a n Baudrillard
125
Tüketim Toplumu
126
Jean Bandriltant
Gadget ve oyuııadltık
M ak in e sanayi to p lu ın u n u n sim gesiydi. G adget ise saııavi-sonrası
to p lu m u n sim gesidir. G ad g e t’in kesin bir tanım ı yoktur. A m a eğ er
tüketim nesnesini, gösterge işlevinin yararına nesnel işlevinin görece
olarak kaybolm asıyla tanım layacak olursak, eğer tü k etim nesnesinin
b ir tü r işlevsel faydasızlıkla (tüketilen tam olarak “ faydalı” daıı başka
bir şeydir) belirlenm esini kabul edecek olursak, bu d u ru m d a gadget
tüketim toplamımdaki nesnenin hakikatidir ve bu n ed e n le h e r şey gad
get haline gelebilir ve potansiyel olarak h e r şey gadget’tir. G ad g e t’i
tanım layacak olan, potansiyel yararsızlığı ve bileştirici o y u n cu l d e
ğ eridir.2-’ Dolayısıyla g ad g e t'ler kusursuz olarak “ saf” ve faydasız (ya
da kâğıt ağırlığı olarak faydalanılan, ama zaten bu da başka h içb ir
işe yaram ayan nesnelere y ü k le n en işlevdir) olan d ü z ve parlak m etal
silindir “ V enusik” kadar zafer d ö n em lerin i d o ld u rm u ş olan ro zetler
dir de. “ B içim sel güzellik ve potansiyel faydasızlık am atö rleri, ın eşh u r
‘V enusik’ geldi” .
G ad g et aynı zam anda, bankacınıza ya da n o terin ize, ö n em li b ir
m üşteriye ya da b ir dosta yazm anıza bağlı olarak 13 değişik karak
terde yazabilen dak tilo d u r; yoksa “ nesnel” faydasızlık n ere d e başlaya
cak? G adget pahalı olm ayan işlenm em iş m ücevher, am a aynı zam anda
IB M ’in n o t defteridir: “ Tatilde, büroda, hafta sonunda h e r yerde size
eşlik eden 12’ye 15 genişliğinde k ü çü k b ir araç hayal ediniz. Tek bir
elle, bu k üçük aracı alınız, parm ağınızla b ir d o k u n u n u z ve kararla
rınızı fısıldayınız, talim atlarınızı yazdırınız, başarılarınızı haykırınız.
Söylediğiniz h e r şey b u aracın hafızasında saklanır. İster R o ıııa ’da, ister
T okyo’da, ister N e w Y ork’ta o lu n sekreteriniz bir hecenizi bile k açır-
m avacaktır...” D aha yararlı ve daha yararsız hiçb ir şey y o k :T ek n ik si
22. Bıı a n la m d a k itsc h v e züppelik (snohisme) arasın d a bir ilişki v ard ır. A n c a k züppelik d ah a
sımikrm
Çok a ris to k r a t/b u rju v a k iiltü rlü le ş m e sü re c iy le ilin tiliy k e n , k its c h te m e ld e “ o r ta ”
toplumunda y ü k se lişin d e n k ay n a k lan ır.
.Sanayiye dayalı b u rju v a
23. Ancak bu bir oyuncak değildir, çünkü oyuncağın çocuk içiıı simgesel hır işlevi vardır,
hu arada "‘new look" {yeni görünümlü) bir oyuncak, moda bir oyuncak ram da bu nedenle
gadget olur.
, 127 .
Tüketim Toplumu
24. Kimili için olursa olsun cam bir faydasızlıkla tanımlanmış sa f gadget, bir anlamsızlık
olurdu.
. 128 .
Jeaıı Baudrillard
129
Tüketim Toplumu
130
Jeaıı Bautlrilhrd
135
Viketim Toplumu
136
Jean Baudriltard
28. Bıı anlamda Pop'un hakikâti sözleşme ve resim galerisi değil, ücret ve afiş panosu olur
du.
. L5Z ı
Tıikctim 7bplumn
İletilerin düzenlenmesi
T elevizyon, radyo, basın, reklam : T ü m üslupların b irb irin e eşdeğer
o ld u ğ u k o p u k kop u k g ö stergeler ve iletiler b ü tü n ü d ü r. R astlantısal
olarak seçilen radyo yayını parçası:
- R e m iııg to n tıraş bıçağı reklam ı
- S on 15 g ü n d ek i toplum sal çalkantının b ir özeti
- D u n lo p S P -S p o rt o to m o b il lastikleri reklam ı
- Ö lü m cezası h akkında b ir tartışm a
- Lip m arka saader için b ir reklam
- B iaffa’daki savaş konusunda b ir röportaj
- ve ayçiçekli C rio m arka çam aşır deteıjan ı reklam ı.
30. Aslında bu ilerleyişte sık sık b u " te rö rist” ııuzahı o k u ru z . A m a eleştirel nostaljim izle.
. 139 .
Tüketim Toplumu
140
Jean Baııdrillard
* Okur-yazariık. (ç.n.)
141
lu h c ıin ı Toplumu
* Toplumsal bir gruba aıc olan bireyin daha çok fiziki görünüşünde -gıysilerındejestlerin-
de.sesmde- kendini gösteren var olma tarzı, (ç.n.)
Je a n BantiriHanİ
Reklam aracı
B u anlam da reklam belki de çağım ızın en dikkate d eğ er kitle ile
tişim aracıdır. N asıl reklam h erh a n g i b ir n esneden söz ed erk en tü m
n esn eleri övüyorsa, nasıl h erh a n g i b ir nesne ve m arka aracılığıyla nes
n eler b ü tü n ü n d e n ve n esneler ile m arkalar tarafından bü tü n selleşti
rilm iş b ir evrenden söz ediyorsa aynı şekilde tüketicilerin h e r biri
aracılığıyla tü m diğerlerin i ve tü m diğerleri aracılığıyla h e r b irin i h e
defler, böylece tüketici bir bütünsellik çizer ve M c L u h a n ’ın kullandığı
anlam da, yani ileti düzeyinde, am a h e r şeyden ö n ce aracın kendisi ve
k o d d ü zeyinde bir işbirliği, içk in ve aracısız b ir gizli anlaşm a yoluyla
tü k eticileri y eniden kabileselleştirir. H e r im ge, h er d u y u m b ir oydaş
ın a dayatır; bu, potansiyel olarak im geyi deşifre" etm eye, yani iletinin
k o d u n u açarak o to m a tik olarak iletin in kodlandığı k oda katılm aya
çağrılan tü m bireylerin oydaşmasıdır.
D olayısıyla reklam ın kitle iletişim işlevi n e reklam ın iç e rik le rin
d en , yayın b iç im in d e n , g ö rü n ü r am açların d an (ek o n o m ik , p sik o lo
jik ) n e h a c m in d e n n e de gerçek izleyicisinden (tüm b u n lar hâlâ ö n e
m ini korum asına ve d estek h izm eti v erm esine rağm en) kaynaklanır.
R e k la n n n kitle iletişim işlevi daha ço k rek la n n n özerkleşm iş, yani
gerçek nesnelere, gerçek b ir dünyaya, b ir g öndergesele değil, bir gös
tergeden diğerine, bir nesneden diğerine, bir tüketiciden diğerine g ö n d e rm e
yapan araç m a n tığ ın d a n kaynaklam r. A ynı şekilde kitap, eğ er kitabı
o kuyan kişiyi o n u o k u y an d iğ e r kişilere gönderiy o rsa (dolayısıyla
k itab ın o kunm ası anlam ö zü değil, saf ve basit k ü ltü re l o rtak lık g ö s
tergesidir) ya da k ita p /n e s n e aynı dizideki d iğ e r kitaplara g ö n d e rm e
yapıyorsa vb... iletişim aracı h alin e gelir. Sim gesel sistem olarak dilin
k en d isin in de m arka ve reklam söylem i dü zey in d e nasıl k itle iletişim
aracına d ö n ü ştü ğ ü çözü m len eb ilir. K itle iletişim i h e r yerde bu te k
n ik araç ve kod d ü ze y in d e k i sistem atikleşm eyle, iletilerin dünyadan
144
J ea n Baııdrillard
Sözde-olay ve yeni-gerçeklik
B ıırada, B o o rstin ’in The hnage [İm ge] k ita b ın d a sö zü n ü ettiğ i
sö zd e-o layın, sö z d e -ta rih iıı, sö z d e -k ü ltü rü n dünyasına g iriy o ru z.
Yani h areketli, çelişkili, g erç ek b ir d e n e y im d e n harek etle d eğ il am a
kodun öğelerinden ve aracın teknik giidümlenmesinden hareketle yapay
olarak üretilmiş olay ların , ta rih in , k ü ltü rü n , üretilm iş d ü şü n c e le rin
dünyasına. H an g isi olursa o lsun h e r anlam landırm ayı tü k e tile b ilir
olarak tanım layan işte b u d u r, başka h iç b ir şey değil. K itle iletişim sel
31. Bu anlamda nasıl dil “ rükeıilebileceğını” görmek kolay. Dil. anlam aracı olmaktan çok
aidiyet yan anlamlarını üstlendiği, topluluk sözdağarı. sınıf ya da kast malı ("züppe" tarz,
entelektüel jargon, parti ya da topluiuklaruı siyasi jargonu) yerine geçtiği andan itibaren, dil
değil toku} aracı olmaktan çıkıp bir topluluk ya da sımfin iç kutlanınn için deği} tokıif m alze
mesi haline geldiği andan itibaren -gerçek işlevinin, ileti kandırnıacası ardında işbirliği ve
tanınma işlevi lıalme gelmesiyle, anlamı dolaştırmak yerine bir topluluk totolojisi süreci
içinde (topluluğun kendi kendiyle konuşması) dil parola olarak, akcarılan malzeme olarak
kendi kendini dolaştırmaya başladığı andan itibaren- işte o zaman tüketim maddesi, tenş
olmuştur.
Anık dil olarak, yani ayrı ayrı aıılaın göstergeleri sistemi olarak değil, yan anlam siscemı,
ayırr edici kod olarak kullanılır.
32. Aynı süreç "tıbbı tüketim" için de geçerlidir.Yaşam düzeyinin yükselmesiyle yakın iliş
kide ol.ııı olağanüstü bir sağlık talebi enflasyonuna tanık oluyoruz. “Haklı" taleple (ayrıca
hayatı olanın ve biyo-psikosoıııatik dengenin hangi tanımına göre haklı?) tıbbi, cerrahi
harcamalar ve diş sağlığı için yapılan harcamalarla ilgili tüketme saplantısı arasındaki sınır
ortadan kalkar. Tıbbi prarik « M i m kendisinin pratiği haline dönüşür ve lıekım/nesııe. ilaç/
neım- bıı savurgan ve gösterişçi pratik mevki gösterisinde ikinci ev ve arabanın yaranda
yerini alır. Bu konuda da ilaç ve özellikle en varlıklı sınıflarda hekim (Baliııt: “ Genel tıpta
en sık yararlanılan ilaç hekimin kendisidir") nihai mal olarak değerlendirilen sağlığın aracı
sı olmaktan çıkıp, ııihai talebin parçası olur. O zaman nesnel pratik işlevin zihinsel bir gü-
dümleıııeye. fetişist gösterge hesabına doğru yön değiştirmesini sağlayan şemaya göre
tüketilirler.
Aslına bakılırsa, bu "tüketim"de iki düzeyi ayırt etmek gerekir: ilaç, kaygı giderici tıbbi ilgi
için “nörorik” talep; bu talep organik bir hastalık söz konusu olduğu zamanki kadar nesnel
dir, ancak bu talep düzeyinde hekimin artık özgül bir değer taşımaması ölçüsünde bir
“tUketim"e götürür: kaygı giderici veya ilgi mercii olarak hekim herhangi bir başka kısmi
rahatlatma sürecinin yerine geçebilir: alkollü içki, alışveriş, koleksiyon (tüketici, hekim ve
Haçların “koleksiyonunu" yapar). Hekim diğer-göstergcler-arasında-bir-göstcrge olarak tü
ketilir (çamaşır makinesinin konfor ve stani göstergesi olarak tüketilmesi gibi).
Dolayısıyla derinde “tıbbı tüketimi” oluşturan, bireylerin nörotik mantığı yoluyla, -tüm
nesnel harcamaların ötesinde ve diğer tüm değer niteliği kadar- hekimi de geııellcştirilnüş
hir sistemde gösterge olarak bütünleştiren bir toplumsal statü mantığıdır. Görülüyor ki
übbi tüketim tıbbi işlevin soyutlanması (indirgenmesi) üstüne kuruludur.Ttiketımin kendi
sinin ilkesi olarak bu sistematik yön değiştirme şemasını İler yerde görüyoruz.
. H5 .
Tüketim Toplumu
146
Je a ıı Baııdrillard
33. Bu yüzden reklamın TV "ye ve ya da başka yere girmesine gösterilen tüm direnişler
ahlâkyı ve arkaik tepkilerdir. Sorun, anlamlandırma sisteminin bütünü düzeyindedir.
. 147 .
Tııketim Toplumu
. 148 .
Je a n Baııdrillard
JİL .
Tîiketim Toplumu
152
Jean Baudrillard
İşlevsel güzellik
Üssel [eksponansiyel] d eğ e r olarak b ed e n in , işlevsel b ed e n in , yani
artık n e dinsel görü ştek i gibi “ e t” n e de sanayisel m a n tık ta k i gibi
e m ek g ü cü olan, am a m addiliğinde (ya da “ gözle g ö rü leb ilir” id e
alliğinde) narsisik k ü lt nesnesi ya da toplum sal tak tik ve ritü e l öğesi
olarak ele alınan b e d e n in bu u zu n kutsallaştırm a sü recind e güzellik ve
erotizm iki ana laytm otiftir.
G üzellik ve ero tizm b irb irin d en ayrılm az ve ikisi b irlik te beden
le ilişkinin bu yeni etiğini oluşturur. K adın için o ld u ğ u gibi b ir erkek
için de-geçerli olan güzellik ve erotizm yine de b ir dişil k u tu p ve b ir
eril k ııtu p olarak b irb irin d e n farklılaşır: P R İN E İZ M . ve A T L E T İZ M :
B öylece b irb irin e rakip olan, b u n u n la birlikte ö z ü n d e tem el v erilerin
aralarında takas edildiği iki m o d eli tanım layabiliriz.Y ine de dişil m o
del b ir tü r ayrıcalığa sahiptir. B u yeni etiği y ö n eten yapı biraz da dişil
m o d e ld ir ve eğer y u k arıd a çö z ü m le n en tipteki d o k ü m a n ları Elle'de
b uluyorsak, bu rastlantı değildir.”
34. Bu nokrada da Vogueım şu örnek metnine bakınız: “Güzellikte yeni, daha özgür, daha
sağlıklı, daha diiriist bir rüzgar esiyor. Bedenin gururunun rüzgârı. Bayağılık olan kasıntılık
değil. Faydalı olması isleniyorsa bedenimizin kabul edilmeye, sevilmeye ve bakılmaya değer
olduğunun dürüst bilinci. Dizlerimizin daha esnek olmasından mutluyuz, bacaklarımızın
Uzunluğundan, ayaklarımızın daha hafif olmasından zevk alıyoruz... (onlar için, yüzümüze
kullandığımız maske gibi bir nıaskc kullanıyoruz... Parmakları olağanüstü bir "süpersonik"
kremle ovuyoruz, iyi bir pedikür buluyoruz... nasıl olduğunu görmek için sayfa 72'ye ba
kınız). Bedeni ayak uçlarına kadar saran tül gibi yeni parfümlere hayranız. Solda Güney
Afrika devekuşu tüylerinden, Lamel (Clıristian Dior) tarafından süslenmiş terlikler”, vb.
35. Elle 'deki metnin eril karşılığı “Le Prcsıdeııt" için verilen reklamdır: “Yönetici kadrolara
acıma yok mu?” (Çözümlediğimiz tüm temaları (narsisizm, kendi haline bırakılan bedenin
öcü, teknik donanım, işlevsel yeniden çevrim) özetleyen hayranlık verici bir metin; yalnız
ca burada eril model “fizik form” ve toplumsal başarı üstüne odaklanmış, oysa dişil model
"güzellik" ve baştan çıkarma üstüne odaklanmıştı.)
"Kırk yaş: Modern uygarlık ona genç olmayı emrediyor... Eskiden toplumsal başarı siıııge-
, 153 .
Tîifcrfmı Toplumu
G üzellik kadın için m utlak, dinsel b ir buyruğa d ö nü ştü . G üzel
olm ak ne doğa vergisi ne de ahlâki niteliklere b ir ektir. R u h la rın a
o ld u ğ u gibi y ü zlerin e ve hatlarına özen g ö sterenlerin tem el, b u y
ru k çu N İT E L İĞ İD İR . G üzel olm ak iş dünyasındaki başarı gibi, b e
den düzeyinde seçilmiş olm a göstergesidir. A yrıca güzellik ve başarıya
k en d ilerin e ayrılm ış dergilerde aynı gizem li temel verilir: kadında bu,
b ed en in tüm b ö lü m lerin i “ iç e rid e n ” keşfeden ve çağrıştıran duyusal-
lığıdır, girişim cide piyasanın tü m potansiyellikleriııin eksiksiz önsezi
sidir. Seçilm e ve kurtu lu ş göstergesi: Protestan etik hiç de uzak değil.
G üzelliğin, sırf serm ayenin bir biçim i olduğu için böylesiııe m utlak
b ir b u y ru k olduğu d o ğ ru d u r.
Bu m antıkta biraz daha öteye gidelim : M o d a etiğinin ta k e n d i
si olan güzellik etiği, b e d e n in tü m so m u t değerlerin in , tü m “ kulla
nım d eğ erleri"ııin (enerji, hareket, cinsellik) tek b ir işlevsel “ değişim
d eğ e ri” ııe indirgenm esi olarak tanım lanabilir, bu değişim d eğ eri, so
y u t biçim inde, görkem li, eksiksiz b e d e n fikrini, arzu ve haz fikrini k en
d in d e toplar. B unu yaparken de elb ette b ir gösterge değiş tokuşuııda
tü k en ip g itm ek üzere bu fikirleri gerçek halleriyle yadsır ve u n u tu r.
Ç ü n k ü güzellik değiş tokuş edilen b ir göstergeler m alzem esinden öte
si olan göbek şimdi güçten düşmeyle, ıskartaya-çıkmayla aynı anlamı taşıyor. Üstleri, altın
dakiler. karısı, .sekreteri, çocukları, bir kalenin terasında “kımbilir...“ diye gevezelik ettiği
mını etekli kız... Hepsi onu üzerindeki kıyafetin niteliği vc tarzıyla, kravat vc koku seçimiy
le, bedeninin esnekliği ve narinliğiyle yargılıyor.
“ Her şeyi yakından takip etmek zorunda: pantolon plisi, gömlek yakası, sözcük oyunları,
dans ederken ayakları, merdiven tırmanırken nefesi, sert bir hareket yaparken beli. Daha
dün işinde başarılı olmak yetiyordu, bugünse aynı sıfatla ondan fiz ik i form w sıklık uılep
ediliyor.
"Kendinden emin, bedeniyle barışık, fizik ve ruh olarak dengeli, yarı James Bond, yarı
Hcnry Ford. Healthy American Bussinessnıan |Sağlıklı Amerikan İşadamı| söyleni uygarlı
ğımıza tam anlamıyla yerleşti. “ Ihındı" ve "/<mim.<”u olan duumıik iş arkadaşları bulmak ve
kaybetmemek tüm şirket yöneticilerinin temel kaygısı.
“ Kırk yaşındaki adam bu imgenin yardımcısıdır. Modern zanıanhmıt yvni-noryisti olarak ken
diyle ilgilenmeyi vc kendini beğenmeyi sever. Rejiminin, ilaçlarının, kültür fiziğinin, siga
rayı bırakma güçlüğünün tadını çıkarır.
“Toplumsal başarısının tümüyle başkalarının kendisi hakkında sahip olduğu imgeye bağlı
olduğunun, fiz ik /o m u m u n oytııtduki ko zu olduğunun bilincinde olarak-kırk yaşındaki adam
ikinci soluğunu ve ikinci gençliğini arar.“
İştc“ Le President" için verilen reklamın çıkış noktası: Le President'da form verilir; form,
sihirli sözcük, genel müdürün, yönetici kadroların, gazetecilerin ve hekimlerin "havalandır
malı bir mekânda“ , "pedallı, ruletli, ağırlıklı, titreşimli, kaldıraçlı ve çelik kabloları olan
(Görüldüğü gibi prineizm gibi atletizm de,"güzellik" gibi “form“ da gadget'a pek düşkün)
37 alet sayesinde aramaya geldikleri o “ modern“ zamanların perisi (Narsis’ten sonra peri
ler!).
Jeaıı Battdrillard
İşlevsel erotizm
G ü n ü m ü z d e h e r yerde b ed e n in "y en id en keşfi” ni ve tüketimini,
..tanımladığımız haliyle güzellikle birlikte y ö n eten cinselliktir. N arsi-
sik y en id en kuşatm a yoluyla B E D E N İN D E Ğ E R L İ K IL IN M A S IN I
buyuran güzellik b u y ru ğ u , cinsel bakımdan değerli kılma olarak erotiği
içerim ler. T oplum larım ızda değiş tokuşun yaygınlaşmış b o y u tu ola
rak erotiği gerçek .anlam ıyla cinsellikten açıkça ayırt etm ek gerekir.
A rzunun değiş tokuş edilen göstergelerinin taşıyıcısı olan b ed en i,
fantezinin yeri ve arzu n u n barınağı olan b ed e n d en ayırt etm ek gere-
-kir. B e d e n /itk id e , b e d e n /fa n te z id e arzunun bireysel yapısı ağır basar.
“ E rotikleştirilm iş” b e d e n d e ağır basan değiş to k u şu n toplum sal işle
vidir. Bu anlam da, kibarlık ya da diğer pek ço k toplum sal ritü e l gibi,
araçsal b ir göstergeler k o d u n d an geçen erotik b u y ru k (güzellikteki
estetik b uy ruğu gibi) sadece işlevsel b u y ru ğ u n bir değişkesi ya da
m e tafo ru n dan ibarettir.
Elle kadınının “ sıcaklık”ı m o d e rn m obilya takım ının sıcaklığının
aynısıdır: B u b ir “ am biyans” sıcaklığıdır. Sıcaklık artık sam im iyete,
tem elliğe değil, hesaplanm ış cm sel anlam landırm aya bağlıdır. Tensel
lik sıcaklıktır. B u cinsellik ise, “işlevsel” bir konuttaki sıcak ve soğuk
renkler oyunu gibi sıcak ve soğuktur. Bu cinsellik “stilize edilm iş” ve
“giydirilm iş” m o d e rn n esneleri sarmalayan “ beyazlık” ın aynısına sa
hiptir. Ayrıca söylendiği gibi bu hiç de “ frijitlik” değildir, ç ü n k ü frijit-
Ük hâlâ cinsel b ir tecavüz tınısı taşır. M an k en frijit değildir: M an k en
b ir soyutlamadır.
M an k en in b ed e n i hiç de arz u n u n nesnesi değil, işlevsel nesne, m o
danın ve estetiğin b irb irin e karıştığı göstergeler fo ru m u d u r. M aıık e-
, 155 "
Tüketim Toplumu
“tü k e tim ” alanının ero tizm le dolu olm ası da b u n d an ileri gelir. B u
te rim in dar anlam ında bir m o d a değil, modanın k en d in e ö z g ü ve kan
m antığıdır. B e d en ler ve nesneler, daha ö n ce sözünü ettiğ im iz so y u t
lam adan harekede anlam landırm alarım (anlam landırm alar ta m ola
rak o n ların “ değişim d eğ e rleri” dir) değiş tokuş edebilen ve karşılıklı
olarak b irb irlerin e “ değ er kazaııdırabilen” türdeş b ir gö sterg eler ağı
oluşturur.
kadınıyla tanım lanırken, eril atletizm en yaygın m od elin i rek lam ın ,fil
m in, k id e edebiyatının h e r yerde önerdiği biçim iyle (yönetici) k ad ro
n u n “ad e tiz m ”in d e bu lur: keskin bakış, geniş om uz, güçlü kas ve sp o r
araba. B u atletik m o d e l cinsel adetizm i içinde toplar: Lc M ondc’un
k ü çü k ilanlarındaki yüksek yönetici kadrosu aynı zam anda L ui d e r
gisinin erkeğidir. A m a nihayerinde b u n u n içinde eril m o d e le58 ya da
erdişil geçiş m o d e lle rin e —“ g en ç le r” b ir tü r ü ç ü n c ü cinsellik, “ çok
biçim li ve sapkın” b ir cinsellik noktası o lu ş tu ru r- ait o lan pay h e r ne
olursa olsun]5" E ste tik /E ro tik S öylen’i düzenleyen k ad ın d ır ya da bu
söylen daha çok k adından hareketle düzenlenir. Bu b ü y ü k E ste tik /
E ro tik söylenin kadından hareketle düzenlenm esini açıklayabilm ek
için arketipçi n ed e n le rd e n başka b ir n ed en bulm ak gerekir: “ C in sel
lik kadındır, ç ü n k ü cinsellik D o ğ a ’dır vb.” Bizi ilgilendiren tarihsel
çağda kad ın ın k ö tü cü l cinsellikle bir tu tu ld u ğ u ve k ö tü cü l o ld u ğ u
için m a h k û m edildiği d o ğ ru d u r. A m a bu ah lâki/cinsel m a h k û m iy e t
tam am ıyla toplumsal b ir kölelikle tem ellen d irilir: K adın ve b ed e n i tü m
Batı tarihi boyunca aynı köleliği ve aynı sürgün cezasını paylaşmıştır.
K adının cinsel tam ım tarihsel k ökenlidir: B edenin baskı altına ahnm ası
ve k ad ım n söm ürülm esi, sö m ü rü le n (dolayısıyla tehlikeli) h e r k ate
g o rin in d o ğ ru d an do ğruya cinsel b ir tanım almaşım isteyen d u ru m a
aittir. Siyahlar aynı n e d e n le ,“ D o ğ a ’ya daha yakın o ld u k ları” için değil,
köle oldukları ve sö m ü rü ld iik leri için “ cinselleştirilm iş” tir. T ü m b ir
uygarhğın baskı altına alınm ış, yüceltilm iş cinselliği, toplum sal olarak
bastırılm ası, tah ak k ü m altına alınm ası tam da bu k ü ltü rü n tem elini
o luşturan k ategoriyle z o ru n lu olarak birleşir.
N asıl kadm ve b ed e n kölelik k o n u su n d a aynı kaderi paylaşmışsa,
kadının özgürleşm esi ile b e d e n in özgürleşm esi de m antıksal ve ta rih
sel olarak b irb irin e bağlıdır. (B enzer nedenlerle, gen çlerin özgürleş
m esi de kadım n ve b ed e n in özgürleşm esiyle çağdaştır.) A rtık bu eşanlı
ö zgürleşm enin kadm ile cinsellik arasındaki temel ideolojik karışıklık hiç
de ortadan kalkm akstzın gerçekleştiğini g ö rü y o ru z ; p ü rite n en g el hâlâ
tiiın ağırlığını koruyo r. D ah a açıkçası, p ü rite n engel b u g ü n yalnızca
tam y o ğ u n lu ğ u n u kazanıyor. Ç ü n k ü eskiden cinsiyet olarak köleleşti-
161
Ttiketim Toplumu
164
Jean Baııdrillard
41. “ İstem ek ” [Solliciter) sözcü ğ ü anlam sal olarak m uğlaktır: kııııi zam an talep, istek harta
g ü d ü m le m c (m etin lerin an lam ın ı değiştirm ek): kim i zam ansa ilgi ve ö d ü lle n d irm e
165 .
Tüketim Toplumu
167
lîikclinı Toplumu
B ir m ilim etrelik bile olsa kullanılm am ış erojen alan kalm adı (J.F.
H eld).
H e r yerde “ cinselliğin patlam ası” ,"e ro tiz m in tırm an m ası” söz k o
nusu. C insellik, kitle iletişim inin tüm anlam alanlarını gösterisel bir
b içim de üst-belirleyen tü k etim to p lu m u n u n “ilk sayfalardaki k o n u ”su
. 168 .
Jean Baudrillard
170
Jean Baudrillard
lulıık du y d u ran ero tik cinsellik içim izde çok d erin çalkantılara n e
den oluyor... Siyah p a n to lo n askılarıyla çıplak b ir sarışın, tam am o ld u ,
başarıldı, askı satıcısı ze n g in o ld u . Ve “ e n sıradan şemsiyeyi fallik b ir
sem bole d ö n ü ştü rm e k için o n u g ö k y ü zü n e do ğ ru çev irm ek yeterli-
d ir” dese de, H e ld n e b ir sim genin söz konusu o ld u ğ u n d a n n e d e bu
sim g enin sim ge olarak ö d e m e gü cü olan talep üstün d ek i etkisinden
k uşku duyar. D aha sonra H eld, W eber iç çam aşırları için iki reklam
projesini karşılaştırır: Ü re tic ile r b irin c i reklam projesini tercih ettiler,
ayrıca o nu tercih etm ek te de haklılar, ç ü n k ü H e ld ’e göre, “ Z e v k te n
k en d in d en geçm iş erkek ço cu ğ u adeta öld ü rü lm ü ş gibidir. B ir kadın
için h âkim olm ak eğilim i g ü çlü d ü r... am a aynı zam anda bu k o rk u tu
cu b ir eğilim dir. E ğer sfenks-kız ve kurbanı W eber m arkasının im gesi
olm uş olsaydı, m u h tem el m ü şterile rin belirsiz suçluluğu o kadar g ü ç
lü o lu rd u ki daha az tehlikeli sutyenleri tercih ederlerdi.’“
B öylece, ukala psikanalistler b ü y ü k b ir iştahla ve b ilg iççe reklam
fan tezilerin in , şurada buradaki fallik, anal ya doym ak bilm ez orallığın
ü stü n e eğileceklerdir; tü m b u n la r kendisini g ü d ü m le ttirm e k için sa
d ece b u n u bekleyen tü k e tic in in b ir bilinçdışına bağlanır (Freııd öyle
söylediği için kuşkusuz var o ld u ğ u varsayılan, öııC eden verili ve gıda
olarak sim ge ya da fanteziyi tercih ed en o bilinçdışı). B ilinçdışıyla
fan teziler arasındaki kısırdöngüsellik, eskiden bilinç d ü ze y in d e ö z
neyle nesne arasında söz k o n u su olanın aynısıdır. B ireysel işlev olarak
basm akalıplaşm ış b ir b ilin ç ve reklam ajansları tarafından ü retilm iş
ü rü n le r olarak fanteziler, b iri d iğ e rin in ü stü n e endekslenir, b iri d i
ğ eriy le tanım lanır. B ö ylece bilinçdışının m antığı ve sim gesel işlevin
ortaya çıkardığı tü m so ru n la rın iç in d en , bu so ru n lar b ir m ek an ik
an lam lan dırm alar ve g ö ste rg e le rin etkililiği sürecin d e m ad d ileşti
rilerek ustalıkla çıkılır: “ B ilinçdışı diye b ir şey var ve işte o n u ele
g eçiren fanteziler ve bu ikisinin m u cizevi birleşm esi sattırır.” K endi
rasyonalist “ ilkel zih n iy et” söylenlerini sü rd ü re b ilm ek için yerlilerin
k en d ilerin e anlattığı söylenlere ve yerlilerin b u söylenler ve tö re n le
rin etkisine d u y d u k la rı batıl inanca in a n an ve bun ları anlatıldıkları
b içim iyle kabul ed en e tn o lo g la rın nahıfliğiyle aynıdır bu . R e k la m ın
satışlar ü stündeki d o ğ ru d a n etkisinden kuşkulanm aya başlanıyor:
R e k la m cıların o ld u ğ u kad ar psikanalistlerin de kandırm acası olan
* Yazar burada Fransa’da yayımlanmış olan bir reklam filminden söz ediyor, (ç.n.)
. 172 ,
J ea n Baudrillard
173
Tüketim Toplumu
* Yazar burada Fransız filozofu Gaston Baclıelard'm La !W tiquc du fe n (Ateşin Poefikası) adlı
yapımın gönderme yapıyor, (ç.n.)
** Desinatör Alfred Grevin taraündan 1882’de Paris’te kurulan balımınuındun figiir müze
si. (on.)
174
Jean Baudrillanl
Cinselleştirilmiş bebek
B u yen: b ir oyuncak. A m a yetişkinlerin fan te zilerin d en hareketle
çocuklara seslenen oyuncaklar tüm b ir uygarlığı bağlar. B u yeni beb ek
tüketim to p lu m u n d a, h e r başka şeyle olduğu gibi, cinsiyetle de iliş
kim izin genelliğini gösterir. Bu ilişki b ir simülasyon ve yeniden k u m a
siireci tarafından yönetilir, B u süreçteki ilke yapay b ir gerçekçilik içinde
kaybolm adır: C insellik burada cinsel organların “ nesnel” gerçekliğiyle
karıştırılır.
Bu sürece biraz daha yakından bakılacak olursa fabrikalarda
ki katılım da ya da “ avan t-garde" tiyatronun “b ü tü n se l” gösterisinde
izleyicilerin “ organik ve e tk in " katılım ında söz k onusu o lanın, tele
vizyondaki renkler, reklam daki ya da başka b ir yerdeki çıplaklık k o
nusunda da geçerli o lduğ u görülür. H e r yerde bir “ h ak ik at” in ya da
b ir “b ü tü n sellik ” in yapay olarak y eniden kurulm ası, ö n c e d e n yerleş
miş iş ya da işlev b ö lü m ü n d e n hareketle b ir bütünselliğ in sistematik
olarak y eniden oluşturulm ası söz konusudur.
175
V ikctiın Toplumu
176
Je a n Baudrillard
BOŞ ZA M A N ETKİNLİKLERİ D RA M I YA DA ZA M A N
KAYBETM ENİN İMKÂNSIZLIĞI
Z a m a n “ tü k e tim to p lu m u ” n u n gerçek ya da im gesel b o llu ğ u n d a
ayrıcalıklı b ir yere sahiptir. D iğ erlerin d en apayrı olan bu m ala talep
tü m d iğ erlerin e talebin toplam ına h e m e n h e m e n eşittir. H iç k u şk u
suz boş zam an k o n u su n d a d iğ e r mal ve h iz m etler içiıı söz konusu
o ld u ğ u n d a n daha fazla şans eşitliği, daha fazla d em okrasi söz konusu
değildir. A yrıca b ir çağdan diğerine, b ir k ü ltü rd e n d iğ e rin e anlam lı
olsa b ile arn k b iz im için boş zam am n k ro n o m e trik b irim le r halinde
m uhasebe edilm esinin m u d a k d eğ e r olarak hiç de anlam lı o lm ad ı
ğı biliniyor: Boş vaktin niteliği, ritm i, iç erik le rin in , çalışma zo ru n lu -
ğ u n d an artakalan b ir şey m i, yoksa “ ö zerk ” m i olduğuyla ilgili olarak
b ü tü n bu n itelik, ritim ve iç erik le ri b ireyden, b ir k ateg o rid en , b ir
sınıftan ö te k in e ayırt edici olur. A şırı çalışma ile boş zam an etk in lik
leri eksikliği bile y ö n eticin in ya da so ru m lu n u n ayrıcalığı h alin e g e -
lebiliy o r.T üm anlam larım sadece (“ tü k e tile n ” “ boş za m a n ın ” da içine
177
T üketim Toplumu
178
Je a n Baııdrillard
179
T üketim Toplumu
m ıyla sim geseldir, yani soyut olarak yalıtliam az. “ Z am an sim geseldir’’
d em en in de zaten anlam ı yoktur. Yalnızca para ne kadar varsa zam an
da o kadar vardır.
B u n a karşın, zam anın parayla analojisi “ b iz im ” zam anım ızı ve ça
lışma zam anıyla boş zam an arasındaki anlandı b ü y ü k k o p u k lu ğ u n , b e
lirleyici k o p u k lu ğ u n , içeriııdediği şeyi çözü m lem ek için tem el ö n em
taşır, çünkii tü k etim to p lu m u n u n tem el tercihleri bu k o p u k lu k ü stü
n e kurulm uştur.
Time is money [Z am an paradır]: R e m in g to n dak td o ların ııı ü stü
n e ateşten harflerle yazılm ış bu slogan fabrikaların girişinde, g ü n lü k
hayatın köleleştirilen zam anında, giderek de önem li “ za ıııan -b ü tçe”
kavram ında yer alır. H atta bu slogan - v e burada bizi ilg ilen d iren b u -
d u r— boş zam an etkinliklerini ve boş zam anın kendisini yönetir. Boş
zam anı tanım layan, plajların g üneş saatinde ve tatil köy lerin in g irişin
de yazılı olan da bu slogandır.
Z am an , değişim değ eri yasasına bo y u n eğen, en d e r b u lu n an , k ıy
m etli b ir m addedir. B u, alınıp satıldığı için, çalışma zam anı k o n u su n d a
açıktır. A m a giderek boş zam anın kendisi de "tü k e tilm e k ” için d o ğ
ru d a n ya da dolaylı olarak satın alınm ak zo rundadır. N .orm an M ailer,
sıvı ya da d o n m u ş (k arto n k u tu d a ) portakal suyu ü ze rin d e gerçekleş-
ririlen ü retim m aliyetini çözüm ler. Sıvı portakal suyu, daha pahalıdır,
ç ü n k ü d o nm uş ü r ü n ü n içm ek için hazırlanm asından kazanılan iki da
kika fiyata eklenir: Portakal suyunun kendi boş zam anı böylece tüketiciye
satılmış olur. Ü stelik bu m antıksaldır, ç ü n k ü “ b o ş” zam an, kullanm ak
için satın alınm ası g ereken “ kazanılm ış” zam an, verim alınabilir ser
maye, potansiyel üretim g ü cü d ü r. B u n a şaşırm ak ya da k ızm ak için
ideal olarak tarafsız ve herkesin yararlanabildiği n a h if “ do ğ al” zam an
varsayım ında kalmış olm ak gerekir. H iç de tu h a f olm ayan, m üzik k u
tusuna b ir frank atarak iki dakikalık sessizlik “ satın alabilm e” d ü şü n
cesi de aynı hakikati yansıtır.
Parçalanabildi, soyut, krono m etrik leşm iş zam an böylece değişim
değ eri sistem iyle türdeş hale gelir. Z am an bu sistem e h erh an g i b ir
n esne nasıl girnüşse öyle girer. Z a m a n hesabı nesnesi olarak h erh an g i
bir ticari mal (özellikle para) karşılığında değiş tokuş edilebilm elidir
ve edilm ek zo rundadır. A yrıca n e sn e /z a m a n kavram ı tersine çe v ri
leb ilir değere de sahiptir. T ıp k ı zam anın nesne olm ası gibi, ü retilen
180
Jcati Baudrillard
181
lu k tlim Toplumu
42. Bu noktada zamanın, “kullanım değeri" geleneksel olarak sahip olunmak, kullanılmak
ve değerlendirilmek olan tüm diğer nesnelerle karşıtlık içinde olduğu düşünülebilir. Ama
kuşkusu? bu düşüncede derin bir yanılgı vardır, nesnelerin hakiki kullanım değeri kuşkusu?
aynı zamanda “boşıı boşuna" bitirilmek. Iıarcanmakur:“simgeser kullanım değeri her yerdi'
“faydacı" kullanım değeri taralından engellenir, yerini ona verir.
, 182 .
Jea» BaııMllanl
paraya h e m de zam ana “ ark aik " ve k urban edici dışkı işlevlerinin ye
niden kazandırılm ası o ldukça nadir ve g ü n ü m ü zd ek i sistem de m a n
tıksal olarak olanaksızdır. B u hakikaten de sim gesel b iç im d e para ve
zam andan k u rtu lm a k olurdu. H esap ve serm aye d ü z e n in d e tam tersi
olur: B u d ü ze n tarafından nesnelleştirildiğim iz, değişim değeri olarak
gü d iim lendiğim iz için paranın dışkısına döniişen de b iziz, zam anın dış
kısına dönüşen de biz.
183
Tıikeiim Toplumu
184
Jean Baudrillard
185
TiikctiM Toplumu
ü retici olm ayan bir zam an tü k e tim in in tanım ıdır. Böylece, tüketilen
boş zam anın aslında nasıl b ir üretim zam anı o ld u ğ u n u g ö rm e k için
başlangıçta sözünü ettiğim iz “zam an kaybı” na yenid en d ö n ü y o ru z.
E k o n o m ik olarak üretici olm ayan bu zam an b ir değer -a y ır t edici
değer, statü değeri, prestij değ eri— ü retim in in zam anıdır. H içb ir şey
yapm am ak (ya da ü retk en hiçb ir şey yapm am ak) bu sıfatla özgül bir
etkinliktir. D eğ e r (göstergeler vb) ü retm ek zorunlu b ir toplum sal y ü
k ü m lü lü k tü r ve bu edilginliğin tam karşıtıdır; edilginlik d in le n m e n in
g ö rü n ü r söylem i olsa bile d u ru m değişm ez. A slında boş zam an e tk in
lik lerin d e zam an “b o ş” değildir, harcanmıştır ve toplum sal birey için b ir
statü ü retim i anı o ld u ğ u n d a n saf kayıp olarak harcanm az. H iç kim se
boş zam an etk in lik lerin e ihtiyaç duym az, am a herkesten üretici çalış
m a ö n ü n d e kullanılabilir o ld u k ların ı kanıtlam aları istenir.
43. Ancak zamanın ereksellisi kesin olarak bireysel kalır. Arkaik bayramda zaman asla “ken
di için” harcanmaz: kolektif bir savurganlığın zamanıdır.
, 186 ,
Jva*ı Bûitârillml
187
Tiikctim Toplumu
Gülümsemenin patlıosu
B ununla birlikte b u toplum sal ve e k o n o m ik k u ru m la rın yanında
bizi burada daha çok ilgilendiren daha az biçim sel, k u rum sal olm ayan
tü m ü y le başka b ir toplum sal ilişkiler sistem idir. B u tü k e tim in g ü n d e
likliğini işgal eden “ kişiselleştirilm iş” tü m iletişim ağıdır. Ç ü n k ü söz
konusu olan ta m da tü k e tim d ir—insan ilişkilerinin, dayanışm anın, k ar
şılıklılığın, sıcaklığın ve h iz m etler b içim in d e standartlaşm ış toplum sal
katılım ların tü k etim i—; sürekli şekilde ilginin, içtenliğin ve sıcaklığın
tü k etim i, am a kuşkusuz sadece b u ilginin göstergelerinin tü k etim i; to p
lumsal mesafe ve toplum sal ilişkilerin acım asızlığının nesnel ku ral o l
duğu b ir sistem de birey için biyolojik b eslen m ed en daha hayati olan
b ir tü k etim .
T oplum larım ızın tem el olgusu (kendiliğinden, karşılıklı, sim gesel)
insan ilişkisinin yitirilm esidir. Toplum sal ilişkinin -göstergeler biçim i
altında— toplum sal devreye sistem atik olarak yem den şırınga ed ilm e
si ve gösterilen bu ilişkinin, bu insani sıcaklığın tüketimine bu taban
da tanık oluyoruz. Karşılam a görevlisi, sosyal h iz m et uzm anı, halkla
ilişkiler m ühendisi, reklam daki kapak kızı, tü m bu görev havarileri
n in m isyonu, kurumsal gülümsemeyle toplumsal ilişkilerin yumuşatılması,
m e m n u n edilm esidir. H e r yerde reklam ın yakın, içten , kişisel iletişim
tarzlarını taklit ettiği g ö rü lü r. R e k la m ev kadınına ev kad ın ın diliyle
seslenm eyi, m e m u ra ya da sekretere p atro n u ya da iş arkadaşıym ış
gibi seslenm eyi, içim izden h er b irin e arkadaşı ya da ü st-b en i olarak
ya da itira f h alindeki b ir iç ses olarak seslenm eye çalışır. B öylece ıe k -
44. Reklamın kendisi dc ekonomik siireç olarak, masrafları toplumsal emek tarafından kar
şılanan, ama "görünür bir karşılığı olmadan" herkese dağıtılan ve kendini toplumsal bir
Ödüllendirme olarak veren "bedava bir şölen" olarak değerlendirilebilir.
, 190 ,
Jean Baudriilard
191
Tüketim Toplumu
193
Tiiketim Toplumu
43. Bkz. Foire- Patırda, G. Lagneau: “Reklam, desteklenecek yanı olmayan bir ekonomik
mantığın, bu mantığı daha iyi işlesin diye yadsıyan binlerce karşılıksız prestij tarafından
tadı sözlerle yumuşatılmasıdır,
J *L
Je a n ßiiiitirillard
ufak tefek gad g et’leriıı tanıaııu, “g iım n ick ”ler.' P rim , o y u n , yarışm a,
olağandışı alışverişler b o llu ğ u tan ıtın ım ö n sahnesini, sıradan ev ka
d ın ın ın karşısına çıkacağı haliyle dış g ö rü n ü m ü n ü o lu ştu ru r. R o b o t
tanım lam a: “ T ü k etici ev kadım sabah evinin, b ü y ü k Floraliııe yarış
masında kazanılan m u d u evinin pen cerelerin i açar. T risco ttes saye
sinde (5 alışveriş fişi ve 9,90 frank karşılığında) sahip o ld u ğ u A cem
desenli, göz kam aştırıcı fincan takım ıyla çayını içer. P risu n ic ’e g itm ek
için ü ze rin e 3J’lik b ir alışverişte (% 20’lik indirim le) satın aldığı b ir
elbise geçirir. A lışverişini para kullanm adan yapm a olanağı sağlayan
Prisu kartını da u n u tm az. E v kadını sü p erm ark ette sihirli B u ito ııi fe
n eri o y u n u n u oynar ve eşsiz b ir tavuk konservesi kutu su (5,90 frank)
ü ze rin d en 0,40 franklık in d irim kazanır. O ğ lu için k ü ltü rel b ir alışve
riş yapar: Persil m arka çam aşır tozuyla birlikte PeterV aıı H o u g h t’tın
tablosu. K ellogs kornfleksleri sayesinde oğlu k en d in e oyu n cak b ir h a
vaalanı k u rm u ştu r. Ö ğ le d e n sonra d in le n m e k için b ir B ra n d e n b u rg
ko n çerto su plağı koyar. B u 3 3 ’lük o n a T ri Pack San P elle g riııo ’yla
birlikte 8 franga m al olm uştur. B u akşam b ü y ü k yenilik: 3 g ü n süreyle
parasız olarak (satm alm a zoru n lu lu ğ u olm aksızın sırf arzu üstüne)
Philips .tarafından ö d ü n ç verilen renkli T V vb...” B ir d eterjan fab
rikasının ticari m ü d ü rü , “ G id erek daha az deterjan, am a daha fazla
arm ağan sa tıy o ru m ” diyerek iç çeker.
B u yalnızca, halkla ilişkilerin dikkat çekm e oy u n u , ıv ır zıvır m ö
nüsüdür. Ö n e m li olan h e r reklam ın, “ b u fazladan şey” iıı devasa b ir
g enellem esinden ibaret o ld u ğ u n u g ö rm e k gerekir. G ü n lü k k ü çü k
ö d ü lle n d irm eler reklam da bütünsel bir toplum sal olgu b o y u tu ka
zanır. R e k la m “ dağ ıtm a” dır, herkese ve herkes için karşılıksız ve sü
rekli b ir sunudur. R e k la m bollu ğ u n saygın im gesi, am a d ah a ço k da
potansiyel karşılıksızlık m ucizesinin tekrarlanan tem inatıd ır. Ö zetle
reklam ın toplum sal işlevi b ir halkla ilişkiler sektörü işlevidir. H alkla
ilişkilerin nasıl y ü rü tü ld ü ğ ü biliniyor: Fabrikaların ziyaret edilm esi
(S a in t-G o b a iıı,X IIl. Loııis şatolarında kadroların y en id en çe v rim sta
jı, genel m ü d ü rü n fo to je n ik gülüşü, fabrikalarda sanat eserleri, g ru p
•dinamiği: “ B ir P.R. m a ıı’in [halkla ilişkilercinin] görevi h e d e f k id e -
lerle iş y ö n eticileri arasındaki karşılıklı çıkar u y u m u n u k o ru m a k tır”).
Aynı şekilde, tü m b içim le rin d e reklam , soyluların halka şölen verm esi
46. Bu sorunla ilgili olarak bkz.: Revue Française d t' Soeiologic, 1%9, X. 3.J. Marcus-SteiİF ve
P. Kcnde'nin makaleleri.
. 196 .
Jean Baudrillard
Vitrin
V itrin , reklam la b irlik te kentsel tüketici pratik lerim izin taşıyıcı
odağı olan tü m v itrin ler, aynı zam anda tü m b ir to p lu m u n , m o d an ın
sessiz ve seyirsel m an tığ ın ın k ü ltü rü n e günü g ü n ü n e u y u m sağlaya
rak türdeşleştiği bu “ operasyoıı-uzlaşm a” m n, iletişim in ve d eğ er değiş
to k u şu n u n yeridir. N e içsel n e de dışsal, ne özel n e d e kam usal olan;
cam ın saydam lığı arkasında m e tan ın saydamsız statüsünü ve m esa
fesini m uhafaza ed erk en aynı zam anda sokak olan bu özgül m ekân,
yani v itrin aynı zam anda özgül bir toplum sal ilişkinin d e yeridir. V it
rin le rin o p tik hareketliliği, aynı zam anda h ep b ir en g ellem e olan he
saplanmış pırıl p ın l seyirlikleri, alışverişin bu duraksam a-valsi, m etan ın
değiş to k u ştan ö n ce k i yüceltilm esinin kanak dansıdır. N esn e le r ve
ü rü n le r v itrin d e görkem li b ir sahnelem eyle, kutsayıcı b ir gösterişle
su n u lu r (reklam da da old u ğ u g ibi b u salt ve basit b ir b ild irm e değil, G.
Lagııeau’n u n dediği gibi b ir değerli kılm adır). S ah n elen en nesn elerin
taklit ettiğ i b u sim gesel arm ağan, sunulan nesne ve bakış arasındaki bu
simgesel ve sessiz değiş tokuş hiç kuşkusuz gerçek, e k o n o m ik değiş
tokuşa, m ağazanın için e davettir. A m a z o ru n lu olarak da değil ve h er
halükârda v itrin d ü zey in d e k u ru lan iletişim h e r y önüyle bireylerin
n esnelerle iletişim i o lm ak tan çok; aynı n esnelerin seyredilm esiyle d e -
-ğil, am a aynı nesn eler sistem inde aynı göstergeler sistem inin ve aynı
hiyerarşik değ er k o d u n u n okunm ası ve tanınm asıyla tü m bireylerin
kendi aralarında k u rd u k ları genelleşm iş b ir iletişim dir. İşte h e r an, h er
yerde, sokaklarda, duvarlarda, m e tro k o rid o rların d a, rek lam panola
rınd a ve ışıklı tabelalarda v u k u bulan bu alıştırm a, bu terb iy e etm edir.
B öylece v itrin le r d e ğ e rin toplum sal yargılam asını vurgu lar: V itrin ler
herkes için sürekli b ir u y u m sınavı, b ir yönlendirilm iş yansıtm a ve
b ü tü n leşm e sınavıdır. B ü y ü k m ağazalar, " to p lu m u n şenlikler ve gös
terilerd e olduğu gibi birliğini pekiştirdiği” (D u rk h eim , Les formes
élémentaires de la vie religieuse [Dinsel Yaşamın Tem el B içim leri]) bu
kentsel yargılam anın b ir tü r zirvesini, hakiki b ir toplum sal laboratııvar
ve p o ta oluşturur.
Tedavi toplumu
Sürekli sizin b akım ın ızı üstlenen b ir to p lu m u n ideolojisi sizi iyi
leştiren ve özellikle de potansiyel hasta olarak iyileştiren b ir to p lu m
. 197 ,
'Iılkeıim Toplumu
200
Jean Baudrillard
Sosyometrik uyuşurluk
T o p lum culluk ya da “tem as k u rm a ” , ilişkiyi beslem e, değiş tokuş
gerçekleştirm e, toplum sal m etabolizm ayı y o ğ unlaştırm a kapasitesi bu
to p lu m d a, b ir “ kişilik” işaretine dönüşüyor. T ü k etim , harcam a, m o d a
davranışları ve b u n lar aracılığıyla başkalarıyla iletişim davranışları, D.
R ie sm a n ’m The Lonely Crowd [Yalnız K alabalık] k itabın d a genel ni
teliklerini belirttiği bu çağdaş sosyom etrik “ kişilik”in ön em li parçala
rın d an b irid ir.T ü m ö d ü lle n d irm e ve ilgi sistem i aslında, birey in statü
sü n ü n tü m d e n değiştiği b ir ilişkiler sistem inin kendisi de işlevselleşen
m o d ü lasyonundan başka b ir şey değildir.T üketim ve m o d a çev rim in in
için e g irm e k sadece ken d i arzum uza göre n esneler ve h iz m ed e rle k u
şatılm ak değil, varlık ve belirlenim değiştirm ektir. T ü k e tim ve m o d a
çe v rim in e g irm e k , özerkliğe, karaktere, b en in öz d e ğ e rin e dayanan
bireysel b ir ilkeden, bireyin d eğ e rin in rasyonel, azaltılm ış, değişken
hale geldiği b ir koda endekslenm eyle sürekli b ir y en id en çe v rim il-
201
Tîikefitn Toplumu
48. Örnek olarak:“Ashnda, diyor bir sanş uzmanı, Giscard d'Estaing’in programı Saint-Go-
bain meselesinde o kadar başarılı olan yöntemlere göre herhangi bir kamuoyu yoklama
şirketi tarafından biçimlendirildikten sonra kamuoyuna sunulmuş olsaydı, belki de Fransız-
lar kendisine reddettikleri desteği verirlerdi.” Ve ekliyor: “Yeni bir sabun markası piyasaya
sürüldüğünde tüm modern görsel-işitsel araçları kullanarak kamunun beğenisini kazanmak
için çekilen acılar düşünüldüğünde, hükümetin milyarlarca frank içeren ekonomik ve fı-
nansal programım Fransız kitlelerine “satmak” istediği zaman kullandığı geçerliğini yitirmiş
yöntemleri şaşkınlık veriyor.
. 204 ,
Je a n Baudrillard
205
Tüketim Thphtnm
BOLLUK TO PLU M U N D A AN O M İ
Şiddet
T ü k etim to p lu m u , aynı anda h em b ir ilgi toplum u ve bir baskı
to p lu m u hem de barışçıl bir to p lu m ve bir şiddet to p lu m u d u r. “ Ba
rışçıllaştırılm ış” gündelikliğin sürekli olarak tüketilen şiddetle, “ im alı”
şiddetle beslendiğini gördük: G ü n lü k haberler, cinayetler, devrim ler,
n ü k leer ya da bakteriyolojik tehlike: kitle iletişim inin tü m m ahşeri
özü. Ş iddetin güvenlik ve h u z u r saplantısıyla yakınlığının rastlantı-
sal olm adığını gördük: B irinin d iğeri kadar soyut olm asından ve h er
ikisinin de söylen ve göstergelerle beslenm esinden ö tü rü “ gösterisel”
şiddet ve gündelik yaşam ın barışçıllığı kendi aralarında türdeştir. Bu
barışçıllaşmış yaşamın gerçek kırılganlığı heyulasından k u rtu lm a k am a-
49. "Objectless craving'V (amansız istifleme) "objectless nıvıııg” (nedensiz oflee) tekabül
ediyor.
207
T üketim Toplumu
208
Jc a ıı Bautlrillarıi
209
Ttikvtim Toplumu
50. üöylece çok mantıklı (Amerikan), intihar etmek isteyenler için motel fikri, burada
(Sosyal sigortadan tahsil edilemeyeni) iyi bir fiyata tüm toplumsal harcamalar gibi sigorta
lanmış bir “intihar servisi” size en iyi ölüm koşullarım garanti ediyor ve çaba sarf etmeden,
gülümsemeyle sizin intihar etme işinizi üstleniyor.
2X0
Je a n Bnndrillard
211
Tüketim Toplumu
212
Je a n Baudrilltird
A m sterdam , 1966 H aziran’ı: Savaştan bu yana ilk defa şeh rin tam
g ö b eğ in de g ü n ler b o yunca akşılmarmş bir şiddetle savaşıldı.Telegraaf’m
binası baskına uğradı. Yanan kam yonlar, kırılan camlar, sökülen p an o
lar. Z in c irlerin d en boşanm ış binlerce gösterici. M ilyonlarca florinlik
zarar. Bir ölü, düzinelerce yaralı. “ P rovo”ların başkaldırısı.
. 213 ,
Tiiketim Toplumu
Yorgunluk
A rtık tıpkı evrensel b ir açlık so ru n u olduğu gibi evrensel b ir y o r
gunluk so ru n u var. Y orgunluk ve açlık paradoksal olarak birb irlerin i
dışlıyor:Yerleşik, d en e tle n em ez y orgunluk, sözünü ettiğim iz d en e tle
nem ez şiddetle birlikte zengin toplum lara ö zg ü d ü r ve diğer etk en ler
arasında özellikle sanayi öncesi to p lu m ların e n ö n em li so ru n u olm aya
devam ed en açlığın ve yerleşik kıtlığın aşılm asından kaynaklanır. S a-
nayi-sonrası to p lu m ların o rta k seııdrom u olarak yo rg u n lu k böylece
d erin anom alilerin, refahın “işlev b o zu k lu k ları” nm alanına dahil olur.
“Yüzyılın yeni hastalığı” y orgunluk, h e r şey g id e rilm elerin i sağlam a
ya katkıda bulunm alıyken giderek şidd etlen m eleri çağım ızın niteliği
haline gelen diğer an o m ik fenom enlerle bağlantılı olarak çö z ü m le n
melidir.
Yeni şiddetin “ nesnesiz” olması gibi bu y o rg u n lu k d a “ ııedensiz”dir.
Bu y o rg u n lu ğ u n kas ve enerji yorgunluğuyla hiçb ir ilgisi yoktur.
Y orgunluk fiziksel sarfiyattan kaynaklanm az. K uşkusuz “ sinirsel
sarfiyat"taıı, “d ep re sif o lm a k "ta n ve psikosom atik d ö n ü şü m d e n söz
ediyoruz. B u tü r açıklam a g ü n ü m ü z d e kitle k ü ltü rü n ü n parçası h a
line geldi: T ü m gazetelerde (ve tü m kongrelerde) yerini alıyor. H e r
216
Je a n Baııdrillard
217
Tüketim Toplumu
219
T üketim Toplumu
actin g o u t’u n a ' tek ab ü l ed iy o r.T iim sürecin d e rin birliği b ö y lece ay
d ınlanıyor: Başka h iç b ir varsayım h e p b irlik te “ tü k e tim to p lu m u ” nu
belirleyen ve z o ru n lu olarak b irb irin e bağlı o ld u ğ u hissedilen, am a
klasik an tro p o lo jik b ir p ersp ek tifin m an tığ ın ı açıklayam adığı b irb ir
le rin i tutm ayan fe n o m e n le rin (bolluk, şiddet, keyif, depresyon) ç o
ğ u llu ğ u n u açıklayam az.
Bazı şeylerin çözüm lem esini daha ileri g ö tü rm e k gerek; am a b u
rası yeri değil:
çift yanlılığının d e rin lik lerin d e n geldiği için boş zam anda çözülem ez,
çalışma talebi, çalışma “ ihtiyaç” olarak y en id en fo rm ü le edilir ve arzu
ya cevap verm ediği b ilin en ihtiyaç çevrim iyle bütünleşir.
221
Sonuç
Çağdaş Yabancılaşma ya da Şeytanla
Anlaşmanın Sonu Üstüne
Praglı Öğrenci
İm an e k o lü n ü n dışavurum cu filmi Praglı Öğrenci 3 0 ’lu yıllarda
çekilen eski b ir sessiz film. D aha rahat b ir yaşam için sabırsız
lanan yoksul, am a ihtiraslı b ir ö ğ ren cin in hikâyesini anlatıyor. Bu
ö ğ ren cin in P rag yakınlarındaki b ir kır m eyhanesinde içki âlem in d e
o ld u ğ u sıralarda civarda b ir yerde de yüksek sosyetenin h e r zam an
yaptığı tü rd en eğlenceli b ir sürek avı cereyan etm ekted ir. B iri söz
k o n u su yüksek sosyeteye h ü k m e tm e k te d ir ve ip lerin i elinde tutar. Bu
kişinin avlanacak hayvanı keyfine göre h areket ettirdiği ve h âk im b ir
b içim d e avcılarm m anevralarını yönlendirdiği g ö rü lü r. B u adam avcı
lara b en z em ek te d ir: gösterişli b ir g örünüş, eldivenler, to p u z cu k lu bas
to n , o rta yaş, biraz g ö b ek , yüzyıl başına özgü keçi sakalı: B u Ş eytan’dır;
avdaki kadınlardan b irini, öğrenciyle karşılaşm asm ı -y ıld ırım aşk ı-
225
‘Ih ketim Toplumu
226
Jean Bandrillard
227
Tîikelim 'toplumu
228
Jeatı BattdriUarH
229
Tilketim Toplumu
Aşkınhğuı sonu
Praglı Ö ğ re n ci yabancılaşm a sü reçlerinin, yani m etan ın m antığı
tarafından yönetilen bireysel ve toplum sal yaşamın genelleşm iş yapı
m ım kayda değ er b ir örn ek len d irm esid ir. Yüksek ortaçağdan b u yana
Ş ey tanla A nlaşm a zaten D o ğ a’n ın tarihsel ve tek n ik olarak hâkim iyet
altına alınm ası sürecini başlatm ış olan b ir to p lu m u n m erkezi söylem
dir. Aynı süreç h e r zam an ayııı anda cinselliğin ehlileştirilm esinin d e
sürecidir. Batılı “ acem i b ü y ü c ü ” Ş eytan’a endeksleıım iş K ö tiilü k ’ü n
g ü çlerinde p ü rite n ve P ro m etheu svari İlerlem e, y ü celtm e ve em ek ,
rasyonellik ve verim lilik uğraşına bağlı devasa suçluluğu izlekleştir-
miştir. Bu nedenle bastırılanın y en id en ortaya çıkm ası, bastırılan tara
fından k o rk u tu lm a ve ru h u n satılması (“anlaşm a” pazar sü reçlerin in
ilk burjuva to p lu m u n d a ortaya çıkışını yansıtır) gibi ortaçağa özgü
bu izleğin “ Sanayi Ç ağ ı” m ıı ilk zam anlarında ro m an tik ler tarafın
dan yeniden diriltildiği g örülür. B u çağdan itibaren izlek genellikle
(tekniğin m ucizesine paralel olarak) tekniğin öliimcülliiğii söyleninin
ardında koşar. G ü n ü m ü zd e hâlâ bu izlek n ü k leer facia tehlikesinden
'uygarlığın teknik intiharı) tek n ik ilerlem e ve insanların ahlâkı ara
sındaki kaçınılm az k o p u k lu k izleğiııe kadar tü m b ilim k u rg u m u zu ve
tüm g ünlük söylenceyi d erin d e n etkiler.
D olayısıyla tü k e tim çağının, serm aye b içim in d e hızlandırılm ış
tüm üretkenlik sürecinin tarihsel sonu cu oldu ğu için, aynı zam an
da radikal yabancılaşm anın da çağı o ld u ğ u ileri sürülebilir. M etan ın
m antığı g ü n ü m ü z d e sadece em ek süreçlerini ve m addi ü rü n leri değil,
tüm k ü ltü rü , cinselliği, tü m insani ilişkileri, bireysel fantezilere ve it
kilere kadar, d en e tim i altına alarak genelleşti. Sadece tü m işlevlerin,
tüm ihtiyaçların k â r terim leriy le nesnelleştirilm esi anlam ında değil,
ivnı zam anda h er şeyin gösterişçileşmesi, yani h er şeyin im geler, gös
tergeler, tüketilebilir m ad deler olarak çağrıştırılm ası, kışkırtılm ası, d ü
230
Jean Baudr'dkrd
zenlenm esi g ibi daha derin bir anlam da h e r şey b u m a n tık tarafından
ele geçirildi.
A m a soru şudur: Kendinin başkalığı etrafında (yani yabancılaşm ış,
kendisine karşı d ö n m ü ş insanın özü etrafında) d ö n d ü ğ ü ö lçü d e bu
yabancılaşm a şeması (ya da kavram ı) bireyin artık asla im gesiyle yüz
leşm ediği b ir bağlam da hâlâ “ etkili” olabilir m i? A nlaşm a ve A cem i
B ü y ü cü söyleni, hâlâ aşkın am acı insanların aleyhine d ö n e n Dcrniıır-
gosçıı bir söylendir, yani Pazar’ın, A ltın ’ın ve Ü re tim ’in sö y len i.T ü k etim
P ro m e th e u sçu değil, hazcı ve gerileticidir. T ü k etim süreci artık bir
çalışma ve aşma süreci değil, bir gösterge soğurma ve göstergeler tarafından
soğnıhna sürecidir. D olayısıyla tü k etim M arcu se’üıı dediği gibi aşinalı
ğın sona ermesiyle belirlenir. G enelleşm iş tü k e tim sü recin d e artık ru h ,
gölge, ikiz, yansıtılm ış olm a anlam ında im ge yoktur. A rn k n e varlık
çelişkisi ne de varlık ile gö rü n ü ş sorunsalı vardır. A rtık sadece gös
terg elerin yayını ve alım lanm ası söz k o n u su d u r ve bireysel varlık bu
g östergeler bileşkesinde ve hesabında ortadan yok o lu r.T ü k e tim in in
sanı, em eğinin ü rü n ü y le yüz yüze o ld u ğ u n d a n daha fazla k en d i ihti
yaçlarıyla yüz yüze değildir, ayrıca artık asla kendi im gesiyle çatışmaz:
Bu insan düzenlediği göstergelere içkilidir. A rtık n e aşkınlık, n e ereksellik
ne d e am aç söz k o n u su d u r: B u to p lu m u niteleyen şey, kendi ü stüne
“ d ü şü n c e”ye, perspektife sahip olm ayışıdır. D olayısıyla zenginliğe ve
şana ulaşm ak için Faustvari b ir anlaşmayla pazarlığa girişilen, Şey
tan gibi, b ir kötücül merci yoktur, ç ü n k ü zenginlik ve şan size anaç ve
iyicil bir merci, yani b o llu k toplu m uııtın kendisi tarafından verilm iştir.
Ya da Ş e y ta n la sözleşm e yapan, bolluk adına tü m aşkınlığını ve tüm
erekselliğini Ş eytan’a satan ve artık am aç yoklu ğ u tarafından rahatsız
edilen şeyin to p lu m u n tam am ı, “ A n o n im T o p lu m ” , Sınırlı S o ru m lu
T o p lu m o ld u ğ u n u varsaym ak gerekir.
T ü k etim in özgül tarzında artık aşkınlık, hatta fetişist meta aşkııılığı
bile yoktur, var olan sadece göstergelerin d ü ze n in e içkinliktir. T ıp
kı gösterenle gösterilen arasında o n to lo jik bocalam a değil, m antıksal
bağlantı olm asında old u ğ u gibi varlıkla Tanrısal ya da şeytani ikizi
(gölgesi, ru h u , ideali) arasında da o n to lo jik bocalam a değil, göster
g elerin m antıksal hesabı ve göstergeler sistem inde soğ u ru lm a vardır.
M o d e rn d ü ze n d e artık insanın daha iyi ya da daha k ö tü için im gesiyle
çatışabileceği ayna ya da cam yok, sadece vitrin var — bireyin ken
231
7tikelim Toplumu
di ü stüne düşünm ediği, am a sayısız nesn e/g ö sterg ey i seyretm esinde,
toplum sal sta tü n ü n gösteren lerin in d ü ze n in d e soğu ru ld u ğ u tü k e ti
m in düzenli yeri olarak v itrin . Birey v itrin d e yansım az, orada soğu
ru lu r ve yok olur. 'Iiiketimin öztıesi göstergelerin düzenidir. T ü k etim in
öznesi ister yapısal olarak b ir k o d m ercii, isterse de am p irik olarak
nesnelerin genelleşm iş am biyansı olarak tanım lansın h e r halü kârda
ö zn e n in içerim lediği şey artık te rim in felsefi ve M arksist an lam ın
da “yabancılaşm ış” , yani yabaııcılaştırıcı bir m erci tarafından yoksun
bırakılm ış, ele geçirilm iş, kendi kendisine yabancı hale gelm iş b ir öz
değildir. Ç ü n k ü d o ğ ru y u söylem ek gerekirse, artık ne “ K en d i” n e
“K e n d i-Ö z ııe ” ne de dolayısıyla K en d i’niıı başkalaşması, yani kelim e
nin doğrıı anlam ında yabancılaşm a vardır. Bu biraz yatmaya g itm e
den ö n ce aynadaki im gesini kucaklayan ço c u ğ u n d u ru m u n a b enzer:
im gesini daha ö n ce “tam m ış o ld u ğ u ” ndan ço c u k kendisini tü m ü y le
im gesiyle karıştırm az. A m a bu im ge ço cu ğ u n yansıdığı yabancı b ir
ikiz de değildir; ço c u k kendi ve başkası arasında, im geyle “oynar”. Aynı
şey tüketici için de geçerlidir: O da bir ö ğ eden diğerine, b ir gösterg e
den d iğ erin e kişiselleşm esiyle “ o y n ar” . G östergeler arasında çocukla
im gesi arasında o ld u ğ u n d a n fazla çelişki, dış.tal'ayıcı karşıtlık y o k tu r:
d üzenlenm iş anlaşm a ve içerim lem e. T üketici b ir “ m o d e l” oyunuyla
ve k en d i tercihiyle, yani kendisinin bu o yundaki bileştirici iç erim le ıı-
nıesiyle tanım lanır. Bu anlam da tü k e tim o y u n cu ld u r ve bu anlam da
tüketimin oyuncullttğu giderek kimliğin trajikliğinin yerine geçmiştir.
çoğaltılm ası, yani kişi (terim in şaşılası çifte anlam lılığı, artık “kişi” yok)
ve kişinin başkalaşması terim leriy le çö z ü m len em ez olan bu yeni süreç
T ü k etim in M etafıziği’ni dile getirecek olan eşdeğer b ir söylen, ü retim
d ü zen in d ek i İkiz’in ve Y abancılaşm a’nm söylenine eşdeğer m etafizik
b ir söylen bulam adı. Bit bir rastlantı değildir. K onuşm a, d üşü n m e, kopya
etm e y eteneği gibi söylenler de aşkınlığa dayanırlar ve o n u n la birlikte
y o k olurlar.
Tüketimin tüketimi
E ğ er tü k e tim to p lu m u artık söylen üretm iyorsa b u , ken d i kendisi
nin söyleni olmasındandır. A ltın ve zenginlik getiren (ru h karşılığında)
Şeytan’ın y erin e saf ve basit B olluk geçti. A yrıca Ş eytan’la anlaşm anın
y erin e g eçen d e B olluk Sözleşm esi’dir. Ş eytan’m en şeytani yanının
var o lm ak değil, var o ld u ğ u n a in a n d ırm ak olması gibi B o llu k da var
değildir, am a etkili b ir söylen için o n u n var o ld u ğ u n a in a n d ırm ak ye-
terlidir.
T ü k e tim b ir söylendir. Yani tü k e tim çağdaş toplumun kendisi üstü
ne bir söz, to p lu m u m u z u n kendisiyle konuşm a tarzıdır. B ir anlam da,
tü k e tim to p lu m u n u n te k nesnel gerçekliği tü k e tim fikridir, günlük
söylem ve en tele k tü e l söylem tarafından sürekli y in e le n e n ve sağduyu
g ü cü n e ulaşmış olan b u yansımalı ve söylemsel bileşim dir.
T o p lu m u m u z k endini tü k etim to p lu m u olarak d ü şü n ü r ve k o n u
şur. E n azından, bu to p lu m tü k ettiğ i ölçü d e k en d in i tü k e tim to p lu m u
olarak ,fikirde tüketir. R e k la m bu fikrin zafer tü rk ü sü d ü r.
B u ek b ir b o y u t değil, tem el b ir bo y u ttu r, ç ü n k ü söylenin b o y u tu
dur. T ü k e tm e k te n (istifçilikten, oburcasına y em ek te n , sin d irm ek ten )
başka b ir şey yapılm ıyor olsaydı, tü k etim b ir söylen, yani to p lu m u n
kendisi h akkında geliştirdiği eksiksiz ve k en d in in kâh in i b ir söylem ,
genel b ir yorum lam a sistem i, to p lu m u n abartılı b ir şekilde k en d in d en
zevk aldığı b ir ayna, to p lu m u n ö n delem eyle ken d i kendisini yansıt
tığı b ir ütopya olm azdı. Bu anlam da bollu k ve tü k e tim —b ir kez daha
tekrarlayalım m addi m alların, ü rü n le rin , h iz m etlerin değil, tü k e ti
m in tü k e tile n im gesi yeni kabile sö y le n ce m iz i- m o d e rn liğ in ahlâkım
oluşturur.
H azların “ toplum sal b ilin ç” te bu öndelen m esi ve k en d im p o ta n -
siyelleştirm esi olm asaydı, tü k etim ne ise o o lu rd u ve bu toplum sal
Tüketim Toplttımı
51.Tüm söylcnler gibi bu da ilksel bir olayda temellenmeye çalışıyor. Sözde “Bolluk Dev
rimi'’, “tarihsel Refah Devrimi", Batılı insanın Rönesans. Reform. Sanayi Devrimi ve Si
yasi Dcvrimlerden sonraki son devrimi buradadır. Bununla tüketim kendini yeni bir Çağın,
son Çağın, gerçekleşmiş Ütopya ve Tarihinin Sona Ermesi Çağının başlangıcı olarak sunar.
. 234 ,
Je a n Baııdrillard
235
coşkusu h em en u n utulacak cinsten değil: “ Söz konusu olan, tü k etim
to p lu m u n a b ir ru h ekleyerek o n u d en e tim altına alm aktır.”
Ardı arkası kesilm eyen b u suçlam a o y u n u n b ir parçasıdır: B u eleş
tirel serap, masalı taçlandıran karşı-m asaldır — tü k etim in ifadesi ve
karşı-ifadesi. Sadece iki yan birlikte söyletti oluşturur. D olayısıyla söyle
n in geliştirilm esinde, “ eleştirel” söylem e, ahlâkçı itiraza tam da gerçek
so ru m lu lu ğ u n u kazan d ırm ak g ere k ir.“ N esn e U ygarlığı” n m söyleıısel
ve kehanetçi erekselliğine bizi kesin olarak hapseden eleştirel söylem
dir. Sağduyu ya da ortalam a tü k eticid en ço k daha fazla N e sııe ’d en
büyülenm iş olarak, N e sn e ’yi söylensel ve büyülenm iş k arşı-N esn e
eleştirisine d ö n ü ştü ren de odur. M ayısta başkaldıranlar nesnelere ve
tü k etim e şeytansı b ir değ er atfederek, o nları oldukları halleriyle suç
layarak ve belirleyici kerteye d ö n ü ştü rerek onları aşırı şeyleştiren tu
zaktan kurtulam adı. A yrıca söylenin gerçek işi de b u d u r: B u n ed e n le
tü m suçlamalar, “yabancılaşm a” h akkm daki tü m söylem ler p o p ’u n ve
karşı-sanatın tü m alaycılığı kolaylıkla “ g id erileb ilir” , ç ü n k ü söylenin
parçasıdırlar ve başta sözünü ettiğim iz N e sn e ’nin biçim sel litü rjisin -
deki karşı-şarkıyı çalarak tüken irler; ayrıca bu, hiç kuşkusuz tü k etim
d eğ erlerinin kendiliğinden benim sen m esin d en daha ahlâksızcadır.
Sonuç olarak, hiçb ir gerçek mesafeyi kurum sallaştırm ayan bu karşı-
söylem in de tü k e tim to p lu n ıu ııu n diğer tü m özellikleri kadar tü k etim
to p lu m u n a içkin o ld u ğ u n u söyleyeceğiz. B u olum suz söylem en tele k
tüelin ikinci k o n u tu d u r. O rta ç a ğ to p lu m u n u n Tanrı V E Şeytan İkilisi
ü zerin d e dengelenm esi gibi bizim ki de tü k e tim V E tü k e tim in suçlan
ması ü zerin d e dengeleniyor. M e zh e p sapkınlıkları ve kara b ü y ü m ez
hepleri eskiden hâlâ Şeytan etrafında ö rgütlenebiliyord u . Bizim kendi
b ü y üm üz beyaz ve artık b olluk o rtam ın d a m ezh ep sapkınlığı m ü m
kün değil. Söz konusu olan doym a noktasına ulaşmış b ir to p lu m u n ,
yanılmayan ve ta rih i olm ayan, kendisinden başka söyleni olm ayan b ir
to p lu m u n esirgeyici beyazlığıdır.
A m a işte y eniden N e sn e ’nin ve nesn en in görü n ü ştek i b o llu ğ u
n u n tuzağına düşm üş, h ü zü n lü ve kehanetçi söylem in içindeyiz. O ysa
N esn e’nin h iç b ir şey olm ad ığ ım ve o n u n arkasında insani ilişkilerin
b o şluğunun, nesnede şeyleşen üretici ve toplum sal g ü çlerin h arekete
geçirilişinin taslağının d ü ğ ü m le n d iğ in i biliyoruz. 1968 M ayıs’ındaki
kadar b eklenm edik, am a gelm esi kesin şiddetli patlam aların ve ani
parçalanm aların bu beyaz ayini parçalam aya gelm esini bekleyeceğiz.
236
Kaynakça
. 237 J
Kende P., Le productivisme en question (Diogène, no. 65).
Lagneau G., Le Faire-Valoir, 1969 (E.M.E.).
Lefebvre H., Critique de la vie quotidienne (Editions de Minuit). La vie quotidi
enne dans le monde moderne (Gallimard).
Marcuse, Éros et Civilisation. L'homme unidimensionnel (Editions de Minuit).
Marcus-SteifFJ., Les études de motivation (Herrinann).
Marshall Mac Luhan. Pour comprendre les media (Éditions du Seuil). Medium
is Message.
Marx, Introduction à la Critique de l'Economie Politique (Éditions Sociales).
M orin E., L’Esprit du Temps (Grasset).
Packard, L'ère du gaspillage, Les obsédés du standing, La persuasion clandestine, Les
sexe sauvage, etc. (Calmann-Lévy).
Riesman, La foule solitaire (Arthaud). L'abondance, a quoi bon? (Laffont).
Ruyer R ., Éloge de la Société de Consommation (Calmann-Lévy).
Sahlins M., La première société d'abondance, Ekim 1968 (Temps Modernes).
Vancghem R „ Manuel de Savoir-vivre pour les jeunes générations (Gallimard).
Veblen, Theory of the Leisure Class.
Dergiler:
Arguments, Les Difficultés du Bien-Être, 1962.
Communications no. 10, Vacances et Tourisme, 1967; no. .13, Les Objets, 1969;
no. 14, La Politique culturelle, 1969.
Diogène, no. 68, Communicatons et Culture de masse, 1969.
239
aşırı tüketim 66,99,165 1 1 4 ,1 1 7 ,1 1 8 ,1 2 1 ,1 2 2 ,1 8 9 ,2 0 0 ,
askeri harcamalar 38,57 217
askeri süper-gadget 41 bilgisayar 115,116,118
asteni 217 bilgi ve kültür 60,61
atletizm 154,159,160 bilim 75,86,114,121
avant-garde yaratılar 115 bilimkurgu romanları 29
avcı-toplayıcı 70 bilinçdışı 12, 44, 73, 82, 84, 96, 101,
Avrupa 20,29,64,73,1 21 102, 103,144,172, 173,174, 175,
aylaklık 40,184 176,209
ayrıcalık 48, 51, 53, 54, 55, 59, 69, bireysel ihtiyaçlar ve hazlar 85
185,221 bireysel şiddet 212
ayrıcalıklılar 52 biriktirme 71
ayrımcılık 30, 54, 57, 58, 60, 61,65, birleşme 122,167,202,203
67,184 biyo-ekonomik 84
biyo-işlevsel 84
B Bleustein-Blanchet 198
Bachelard, Gaston 174
bolluğa ulaşma kolaylığı 87
Balın t 145 bolluğun yüceltilmesi 74
Bardot 97,104
bolluk 12, 1 5 ,1 7 .2 4 ,3 4 ,3 5 , 38, 39,
barışçıl 206,214
42. 49, 50, 51, 52, 53. 57, 58, 59.
baş ağrıları 219
62, 63, 68, 69. 70, 71, 80.'88. 89.
basın 139
91, 167, 192, 199, 207, 208, 209,
başkaları 95,105
2 1 0 ,2 1 1 ,2 1 4 ,2 2 0 ,2 3 1 ,233,234,
başkaldırı 161,169,219 235.236
baskı 80. 84. 88, 89, 91, 104, 113, bolluk çağı 80
119,120, 1 2 5 ,151 ,160,164,166, Bolluk Devrimi 209,234
170,178,189,201,206,214 Bolluklar Ülkesi 24
baştan çıkarma 103,147,153 bolluk toplumu 52,69
bastırılan 25,229,230 bolluk ve kıtlık 52
bastırma 81,151,167,229 Bolluk ve Refah 53
Bataille 40,186 bolluk ve tüketim 88,233
beat’1er 214
Boorstin 132, 145, 146, 147, 148,
beden 103, 112,117, 150, 151,152, 234.237
153, 154, 155,156,157, 158,159, boşalma/bedenselleştirme 219
160,161, 162, 163,164, 166,167, boş zaman 5 8 ,6 0 ,6 8 ,1 7 7 ,1 7 8 ,1 7 9 ,
169,217,220 180, 181,182, 183, 184, 185,186,
bedenin özgürleşmesi 157,160 187.220
bedenin yeniden keşfi 157
boş zaman etkinlikleri 58, 60, 68,
beden ve cinsellik katkısı 162
1 7 7 ,1 7 8 ,1 8 1 .1 8 2 ,1 8 4 , 185,186,
Berlin 29
187.220
beyazlar 22 Bourgeois-Pichat, J. 35
bilgi 59, 60, 6 1 ,6 2 .6 7 ,7 2 ,1 1 2 , 113, Boussois 200
240
Brando. Marlon 212 cinselliğin yadsınması 176
Brave N ew World (Cesur Yeni D ün cinsellik 8 6 ,1 4 6 ,1 5 1 .1 5 4 ,1 5 5 ,1 5 8 ,
ya) 185 160, 162. 169, 170,172, 175,176,
break down 218 207
Bredin 104 cinsel özgürleşme 149,161,162
Brown, N orm an 159 cinsel özgürlük 161
Budist 135,214 cinsel sorunlar 220
bulaşma 166 cinsiyet 101,156,160,161,169,176,
bürokratik baskı 91 177
bürokrann saldırganlığı 193 cinsiyetsiz 156,166
burslar 188 çıplaklık 175,176,184
bütçe 43,180,211 Clark, J. M . 189
Bütünsel Bolluk 23 çokluk 17,119
Bütünsel R efah 23 cool 138,139
bütünsel ve simgesel değiş tokuş 176 Crusoe, Robinson 72
büyü 1 2,17,2 3 ,3 6 ,1 6 3 ,1 6 4 ,2 3 6
büyiik ilgi 166,199 D
Büyük Tatmin 23 daça 41
Büyük Toplıını 50 Dada 131,132
büyüme 3 5 ,3 7 ,5 0 ,5 1 ,5 2 ,5 3 ,5 4 ,5 6 , daktilo 128
62,6 5,66,68,69,70,20 9,212,214 Daumal 36
büyümenin ihtiyaçları 68 Dean,James 42
büyüme toplumu 62,69 değerler 28, 53. 62, 73, 83, 85. 87,
büyüscl 24, 26, 37, 55, 80, 81, 130, 8 8 ,90,93,102,104 ,1 0 5 ,1 1 5 ,1 2 6 ,
163 144,158, 1 6 1 ,192 ,1 9 3 ,1 9 9 ,2 0 2 ,
203.204,207,235
C -Ç değerler sistemi 7 3 ,8 3 ,8 7 ,1 4 4 ,1 9 2 ,
çağdaş sanat 119,131,133 207
Cage,John 134 değerler sisteminin yerinden oynatı-
çalışma 70, 76, 79, 86, 87, 97, 112, lamazlığı 105
128, 163v 177, 179, 180, 181, 182, değişim değeri 16,49,122,154,176,
183, 184, 185,186, 187,220, 221, 180,182,183,187,211,217
231 değiş tokuş 59, 71, 79, 83, 84. 85.
çalışmaktan vazgeçmek 185 101,102, 145,154 ,1 5 5 ,1 5 7 ,1 5 8 ,
çalışma zamanı 180,181 176, 179,180, 187, 189, 191, 197,
çamaşır makineleri 181 201,206,226
cenıaatçi 215 değiş tokuş çevrimi 71
çeşitli yardımlar 188 değiş tokuş maddesi 158
çevre 16,20,60,113,123 değiş tokuş malzemesi 101,145
Chamisso 227,228,229 değiş tokuş ve iletişim 102,206
cinayetler 112, 206, 213 de Jouvenel, Bertrand 68
cinsel göstergeler 175,176 D e la division du travail social (Top-
241
lunısal İşbölümü) 11 edilginlik 186,214,218.219
de Lauwe, Chonıbart 72,217,237 edilginlik ve şiddet 214
Delmas, M. Chaban 198,235 efendiler 193
Demiıırgos 198 eğitim 2 9 ,3 0 ,3 1 ,3 5 ,5 8 ,6 0 .6 8 , 117,
demokrasi 48,49,69,106, 119, 177 121,177
demokratik 53, 59, 60, 61, 65, 78, eğlence 20, 21,32, 99,124,181, 185
1 0 2,161,165.166,185,192,200 eğlence/değer yasası 185
denetim 80,87,91,96,112,118,158, Eisenhower 89
159,166.189,200,201,236 EKMF (En Küçük Maıjinal Fark)
dengesizlik 51, 52. 55, 66, 69, 208, 9 3,97,103
217 EKOK (En Küçük O rtak Kültür)
depreşil" 210,216,219 97,11 5.11 7,1 1 8 ,1 1 9
depresyon 220 ekonomik ilke 77
de Sévigné, Mme 174 ekonomik kâr 52,59
desinatörler 198 Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı
deteıjan 95,195,211 16
devrimler 102.206 ekonomistler 76,77
Dichter 74,80,237 eksik-tüketim 54
diğerkamcı ideoloji 90 Elgozy 76
dil 1 9 ,8 4 ,8 5 ,10l’ 102,145,174 Elle 150,152,153,155,159.164
din 3 3,42,86 emek 59, 66, 71, 77, 79, 86, "87, 88.
dinlenme 3 2 ,186 8 9 ,9 0.9 2,15 0,1 5 3 ,1 5 7 .1 7 8 ,1 8 1 ,
Directions to Servants (Hizmetçilere 187,190,204,229,230
Talimatlar) 192 emek gürü 88,153,187,204
dişil model 105,153 emekliler 220
disiplinci etik 87 entelektüeller 54,198
dışkı 183 erdem 105
doğa 1 7 .2 1 ,4 0 ,7 1 ,7 8 ,8 4 ,1 1 3 ,1 1 4 , ereksiyon 156,168
134,135,154,178 eril model 153
dolaşım 79, 151 erostratique 209
doping 217 erotik 155, 159, 169, 172, 173,174,
drugstore 1 8 ,19,20,21,76,123 .1 30 176,201
Dnchamp 132 erotik buyruk 155
Duesenberry 73 erotizm 153,155,161,168
durağancılık 53 eşitlik 4 8 ,4 9 ,5 0 ,5 3 ,5 4 ,6 0 ,1 0 0 ,1 0 2
Durkheim 11,86,197,208 eşitlik/eşitsizlik 50,53
duygular 81 eşitlik ve ayrımın diyalektiği 100
duygusallık 28 eşitsiz bolluk mantığı 62
eşitsizlik 3 1 ,4 9 ,5 0 .5 3 ,5 4 ,5 8 ,6 0
E eşitsizlikçi 31
edebiyat ödülleri 115 estetik 20, 60, 123, 124, 126, 133,
edep 170 137,138,155,159,167
etik 6 2 ,8 7 ,8 8 ,1 5 4 .1 5 8 ,1 6 6 Galbraith 29, 36, 50, 51, 54, 55, 68,
etkililik 23.198 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 87,
Eulenspiegel 235 89,208,237
ev eşyaları 17,106 gayri safı milli hasıla 34
ev kadını 103, 106,181, 195 gazeteci 97,147
Evrensel İnsan 91 gelir 2 7 ,2 8 ,4 1 ,4 8 ,5 0 ,5 4 ,5 8 ,6 3 ,6 4 ,
evrensel oy hakkı 199,218 67, 73, 7 5 ,7 6 , 7 7 ,8 1 ,8 2 , 85, 86,
extra-mercantile 189 92, 101, 104, 121, 123, 128, 131,
139, 141, 142, 143, 144,146,147,
F
157, 162, 164, 167,170,178,179,
Fabra, Faul 90
180, 185,186, 190, 196, 198,199,
fahişelik 176 209,227,228
fair-play 205
gelirlerin yükselmesi 64
fakirlik 50,98 gençler 160,161
fallik 171,172 gerilim 101,171,217
fantezi 173, 174
Gervasi 64,73
farklılaşma 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68,
G illet 174
7 1 ,7 8 ,9 4 ,9 8 ,9 9 ,1 0 0 .1 0 1 ,1 6 9 gimmick 195
faydalılık 19, 3 9 ,4 2 ,4 9 ,7 2 ,7 4 .1 2 9 Godard 139
faydasız müsriflik 39 Gogh 115
Faye.Andre 128
gösterenin totolojisi 143
fazladan şey 41,195
göstergeler 2 4 ,2 5 ,2 6 .4 8 ,5 9 ,6 2 ,6 3 ,
fetiş 99,145
64. 78, 83. 84, 85, 97. 101, 102,
fetişist 60,128,145,152,231
104, 106,117, 121, 123, 124, 125,
fetişist meta aşkınlığı 231
126,132, 135,13 9 ,1 4 0 ,1 4 1 ,1 4 2 ,
figüratif 138
145,154. 155, 156, 157,165, 174,
film 19,213,225,227 175, 176, 186,190, 197,205, 217,
firsatları eşitlemek 56,217 230,231,232
flower-power 214
göstergeler ağı 140,157
form 153,154,162,163,168 göstergeler kodu 101
foto-şok 26 göstergeler sistemi 8 4,85,123, 142
France-Soir 235
gösteri 129,140,176.213,232
Fransız Devrimi 178
gösterişçi 3 5 ,41,52,5 4 ,9 8 ,1 0 0 ,1 4 5 ,
Freud 150,172.200,201,229
176,177,186,234
frijitlik 155
gösterisel 26, 28, 67, 71, 143, 147,
fun-morality 86,184 150,152,168,176.206,213
gösteriselleşme 141
G gösteri toplum u 232
gadget 16, 19. 41. 61. 77, 115, 124, Grands musiciens 121
126, 127, 128, 129, 130,142,154, Grands peintres 121
157,162.194.195,214 Great Society 56
Grévin. Alfred 174
Gründerjahre 125 190,192,193,211
GSM H 3 6.53.169 homeopatik 34, 53
güçsüzlük 219 H onıo Economicus 70.71,81
güncellik 114,115 hoşgörü 171,204,206,212
gündeliklik 27,28 hüküm et söylemleri 235
güvenceler 188 Huxley, A. 185
güvenlik ve huzur 206 huzursuzluk 217
güzellik 59, 104, 106, 113. 114, 123,
1 -İ
1 2 4 ,1 2 6 ,1 2 7 .1 4 6 .1 5 2 ,1 5 3 .1 5 4 ,
155.156.157,165,167 içtenlik 191.194,202,205,206,215
ideolojik işlev 102
H ihtiyaç 2 7 ,4 3 .4 4 ,4 8 , 4 9 ,6 3 .6 4 ,6 5 ,
haberler 147,206 66, 72, 78, 79, 81, 82, 83, 89, 90,
habitas 142 100,181. 184,186, 188,210,219,
haftalık dergi 119 221
hak 5 9 ,6 2 ,8 5 ,9 0 ,1 9 0 ihtiyaçlar 32, 64, 65, 66, 67, 68, 70,
halkla ilişkiler 190, 191, 195, 199, 72, 73, 74, 78, 80, 81, 82. 83, 85,
200 89,99,1 0 2 ,1 1 9 ,1 7 6 .1 8 4 ,2 1 7
halkla ilişkiler mühendisi 190 ihtiyaçlar sistemi 80
happeııing 44 ikinci ev 74.145
harcama 39, 41, 42, 43, 52, 58, 87, iktidar 31, 41, 54, 55, 58,60,-61,62,
106,181,201 69.118,18?
hareketlilik 66,122,125,126 ilaç 18,24,56.145 ,1 6 4
Hasta Toplum 198 ilaç talebi 164
hat 114,151,156,165,167 ilerleme 2 4 ,5 0 ,5 3 ,5 5 ,5 9 ,1 2 3 ,1 6 2 ,
hayatta kalma biçimi 234 206,207,208,230
haz 2 8 ,4 8 ,5 4 ,8 0 .8 3 ,8 4 ,8 5 ,8 6 ,1 5 2 , iletinin tüketilmesi 141
154,185,210 iletişim 1 2 ,1 5 ,2 6 ,2 9 ,4 3 .5 7 ,6 2 ,6 3 ,
hazım 220 65, 67, 83, 84, 97, 101, 102, 104,
hedonist 28,152 115, 116, 117, 118, 121,124, 141,
hekim 145, 163,164 142, 143. 144,146,147, 173, 190,
hekim talebi 164 19 1 ,1 9 2 ,1 9 7 ,1 9 8 ,2 0 1 ,2 0 6 , 213,
Held.J. F. 168,169,171,172 215
hijyen 166 ilgi 26, 140,145,153,164,165,166,
hile 129,206 1 6 8 ,1 8 8 ,1 9 2 ,1 9 9 ,2 0 0 ,2 0 1 .2 0 5 ,
hipiler 208,214,215 206,211.220
Historia 121 ilgilendirmek 199
hiyerarşi 1 2 ,6 2,63,94,125,142 ilişki 11, 60, 62, 63, 65, 71, 79, 96,
hiyerarşik 5 5 ,7 3 ,1 0 3 ,1 0 5 .1 0 7 ,1 2 2 , 104, 122, 125,127, 129,130,142,
126,197 148,150,1 5 2 ,1 6 2 ,1 7 0 . 175,194,
hizmetçiler 193 196,198,202,2 0 3 ,2 0 4 ,2 0 5 ,2 0 6
hizmetler 32, 36, 57, 129, 177, 189, ilişkilerde sıcaklık 191
> _2±L
İlk Bolluk Toplumu 69 kadınlar 84, 85, 94, 104, 105, 107,
ilkel 17, 23. 25, 36, 43, 63, 69, 70, 113,151.155,157,161
7 1 ,8 4 ,8 5 ,103,105,117,143,163, kalp-damar rahatsızlıkları 220
166,172,204 kamu 2 9 ,3 1 ,3 6 ,1 7 8 ,1 8 8 ,2 0 0
ilkel zihniyet 172 kamuoyu 93,148,204,235
imge 16,25,131,134.137 ,138,140, kamuoyu yoklamaları 235
1 4 3 ,144,174,226. 227,231,232, kamusal harcamalar 29,30
235 kamusal ilişkiler 199
İncil 119 kamt-belge 26
incompıomising positivism 134 kan ve cinsellik 207
Indiana, R obert 133 kapitalist 5 6 ,7 4 ,8 7 ,9 8 ,1 0 2 ,1 5 2
insani denge 198 karar 5 4 ,7 5 ,1 0 5 ,1 1 9 .1 3 6 ,1 9 9 ,2 2 6
insani özgürleşme 91 Karem orucu 166
İnsan ve Yurttaşlık H aklan Beyanna kariyer profili 114
mesi 48 kârın azamileştirilmesi 75
intihar 4 3,210,213,220
karşı-şiddet 208
intihar servisi 210
karşı-q 235
in vivo 26
karşıt-kavram 234
İsa 8 6 ,117,119,229
karşı-topluın 214
İsacı 214
karşıt terimler 165
işaret 3 4 ,5 0 ,6 8 ,1 6 9 ,2 0 5 ,2 3 5
kast 52,5 9 .7 8 ,1 4 5
işbölümü 5 9,85,92, 123
katılma göstergesi 122
işleY bozuklukları 55,216
işlevsel 36,38, 43,51, 5 3 ,6 0 ,6 6 ,6 8 , Katon 93
8 4 ,9 5.97,101,104,105,114,115, Kende.P. 196,238
116,124, 127,128,1 5 2 ,1 5 3 ,1 5 4 , kent 1 9 ,29,34,113,1 9 8
1 5 5 ,1 5 6 ,1 5 9 ,1 6 2 ,1 6 4 ,1 7 6 ,1 8 1 , kentsel yoğunlaşma 67,68
183, 185, 193, 194, 196, 198,203, kesme 141,142,144
204,206,216 keyif 220
işlevselcilik 155 Kierkegaard 115
işlevsellik 96 kilise 163
israf 38 kinizm 205
işsizlik 66,189 kirlenme 166
işsizlik yardıım 189 kirlilik 76,211
iştahsızlık 219 kişi 94, 95, 113, 130, 136, 202, 213.
İtalyan Rönesansı 169 233
itibar 176 kişilik 94,201
itkiler 81,167,170,217 kişisel 61,79, 8 5 ,8 7 ,9 4 .9 5 .9 6 ,1 0 0 ,
ışık 17,31 1 57,1 6 3 ,1 8 8 .1 9 0 , 191, 192. 193,
196,215,232
j-K kişiselleştirme 97,162,202
Johns.Jasper 134
kitap 129,141,144
kadının bedeni 156
kitap-araç 141
kitle iletişim araçları 65, 104, 143, kültürel nesneler 99
146,147,215 kültürel tasarımcılar 123
kitle iletişimi 112,213 kültürel yeniden çevrim 114
kitle iletişim modelleri 213 kiiltürlüleşme estetiği 127
kitle iletişim sistemleri 173 76
kitle kültürü 115, 117,125,235 kurban etme 52,117
kitsch 124,125, 126, 127 kurtuluş nesnesi 164
kıç 174,188 kurum 44, 84,163,184,196
kıtlık 38, 39, 52, 55. 68, 69, 70, 71, küstahlık 193
207,209 kusursuz 127,166,194
kıtlık gerginliği 68 kutsal 39, 119, 132, 133, 135, 136,
kıtlık toplumu 52 137,159,163,164,212
klas 97,126 kutsallık dışılaşma 158
klasik müzik 123 Kwakitiltlar 39,216
klişe 124
Knight 72 L
kodlanmış farklılıklar 101 La Bible 121
kodlanmış toplumsal statü öğesi 122 Lagneau, C>. 194,197,238
kodlanmış üretim değerleri sistemi Lasalle 50
84 Le Million 121
kodlar 25 Le M onde 90,94,124, 160
koleksiyon 17,145,183 Le N ouvel Observateur 122
kölelik 160,185 Lentz, Sergei 212
koınpülsif aşırı etkinlik 219 Les Muses 120,121,122
konfor 12,48.81,122,145 Lévi-Strauss 84
konut 19,2 9 ,3 2 ,3 4 ,4 1 ,5 8 ,1 5 1 liberalizm 206
kopya 125,233,235 libido 173
kötülük 209,210,215,229 Lichtenstein 137
kredi 21,87 linç serigrafisi 137
kredi karn 21 Lisle, E. 2 9 ,30,34 .3 5
kronometrikleşmiş zaman 180 litürji 117
kübizm 131,137 Louis-Plülippe 125
kullanılabilir bilgi dağarı 112 LSD 86,214
kullanım değeri 38, 49. 62. 63, 96, Lui 160
97,122,176,179,182 lüks 1 9 ,4 3 ,5 2 ,5 7 ,5 8 ,7 1 ,7 4 ,9 7 ,9 8 ,
kültür 1 9 ,2 0 ,2 1 , 29, 32. 35, 36. 43, 99,125,126,215
54, 55. 57, 58, 59, 60, 61, 62, 64, M
68, 86, 102, 106, 113, 114, 115, Macé, H ubert 184
1 17,118.123,124, 146, 150,152, Mailer, N orm an 180
154,169,173,202,205,216 makyaj 96
kültüre] ilerleme 123 mallar 16, 24, 29 ,3 2 , 34. 37, 57. 58,
kültürel modeller 72
J46,
6 4 ,6 9 ,7 1 ,8 4 ,8 5 ,1 2 9 ,2 0 4 mülkiyet hakkı 59
Malthus 66,80 Miisrıf-Aylaklık 20
mana 61,81, 163, 164 müsriflik 39
Mandcville 38 mutfak 81,82,184
Marcuse 231,238 mutluluk 23, 47, 48, 86, 152, 208,
Marcus-Steiff.J. 196,238 209
niarka 1 8,97,139,144,195 müzeler 119
marka ve reklam 144 miizik seti 74
Marshall 69; 73,238
Marx 16,72,111,238 N
Match 25,235 narsisik 101, 103, 105,107,150,152,
Matisse 137 153,158,161,162,163,170,220
McLuhan 141,143,144,215 narsisizm 103,153,234
Mead, Margaret 215 nesneler 1 2 ,1 6,17 ,1 8 ,2 2 ,4 3 ,4 4 ,4 8 ,
medium 118 58, 60, 61, 62, 64, 65, 81, 82, 83,
méduser 156 84, 85. 97, 98, 99, 106, 117, 119,
medya 26 120,121, 123,124, 125, 126,128,
mekan 5 8 ,5 9 ,131,137,138,197 129,131, 133,134, 144, 155,157,
Melanezyalılar 24 1 69,178,182,197,201,220,232
merak 1 2 3 ,130,138, 147 nesnelerle flört 18
Mercedes 93, 9 4,95,97 nesnenin kullanım değeri 38
meta 17,19, 59, 141, 187, 189.211, nesne yoluyla kanıtlama 61
227,231 nesne-yönclimli 72
meta fetişizmi 227 nevroz 217,218,221
metafor 17,22,83,148 new look 127,129
meydan okuma 105 Nietzsche 40,41
Michel,Jacques 124 N o Bra Day 92
M ill,John Stuart 216 N oel 86,166
mizah 139 norm 74,184
moda 43, 44, 49, 61, 102, 113, 114. nötr 142
117,127, 128,129,130,131, 151, nükleer güç 57
152, 156, 1 5 7 ,159,165,167,169, O -Ö
199,201,206 ödeme gücü olan talep 172
model 35, 74, 104, 105, 141, 142, okul 60,118
146,147,153,160,20 2,216.232 O ldenburg 134,137
modernist 162 ölüm buyruğu 167
m odern yurttaş 86 onay sistemi 203
M orin 42,238 optimal toplumsallık 202
motivasyon 75,80 ,1 8 6 ortalama Amerikalı 7 3,74
mübadele sistemi 63 orta sınıflar 98
mucize 2 3 ,2 4 ,6 2 ,2 1 9 otantiklik 78,134
mülkiyet 59,101,162,176
otantik nesne 126 Picasso 119,120
Ö teki Amerika 50 piyasa 24,69,70,7 1 .7 5 ,9 0 ,1 0 2 ,1 2 4 ,
öte-tüketim 211 189,196,235
other-directedness 215 piyasa araştırmaları 235
otomobil 2 8 ,4 1 ,5 7 ,6 0 ,6 8 .9 9 ,1 1 2 , Play-Boy 19
129,139,149 Polanski 213
oyun 42, 57, 87, 116,117, 118, 119, Ponge 132
129, 130,148, 151, 161, 174, 195, Pop 131, 132, 133, 134, 135, 137,
196,203,205 138,139
oyunculluk 127,129 Pop’Art 131,132,138
özel alan 28 Pop Epinal 138
özel mülkiyet 176 popüler sanat 135,138
özgürleşme 91, 149, 152, 153, 157, pornografi 160,168
161,162,169 potlatch 3 9 ,4 2 ,4 3 ,4 4 ,1 8 6 ,2 1 6
özgürleşme söyleni 161 Praglı Öğrenci 225,228,229,230
özlemler 65,66,81,217 President 113,153,154
özne 74,80,151 prestij 12, 35, 41, 44, 52, 54, 62, 63,
67, 7 6 ,8 1 ,9 4 , 98, 100, 101, 106,
P 118, 122, 128, 130,151, 153, 162,
Packard 74,238 164,185,186,187,194,234
panayır 173,175 prim 191
Pandemonium 22 prineizm 1 5 4 ,1'59
Pantheon 22 programların birbiri ardı sıra gelmesi
papazlar 164 ve kesilmesi 140
para 18, 54, 55, 180, 182, 183, 184. proletarizm 99
190,193,195 Proınetheus 182
Paris-Match 25 propaganda 150
parlamenter kurumlar 199 Protestan etik 154
Parly 19,20,21 psikanalistler 172
parodi 126 psikologlar 150,210
Parsons 73 psikolojik sürekli yoksullaşma 68
patolojik şişmanlık 219 psişedelizm 214
paylaşım 117 Publicis 107,200
pazarlama 20,75,191 Pueblolar 216
peergroup 101,215 Punch 154
penis metaforu 152 püritanizm 149
permissive society (müsamahakâr püriten ahlâk 208
toplum) 206,208 püriten ideoloji 80
Perroux, F. 188,189
Peter Schlcvnihl, Gölgesini Kaybe R
den Adam 227 radical empricism 134
Piatier.A. 73,238 radikal yabancılaşma 232
radyo 117, 118, 119, 130, 139, 141, Saint-Gobain 195,200,204
196.235 saklama 40
radyo oyunları 118 saldırganlık 35,193,220
rasyonel 2 9 ,3 8 ,3 9 ,6 0 ,6 1 ,6 4 ,6 6 ,6 8 , sanat 20,21 ,1 1 4 ,1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 1 ,1 2 5 ,
7 3 .7 4 .7 9 .8 0 .8 2 .8 4 .8 7 .1 1 3 .1 1 6 , 1 2 8 ,1 3 0 ,1 3 1 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 4 ,1 3 5 ,
157,201,207,212 136,138,148,195
rasyonelleştirme 81 sanat eseri 20,119,120
rasyonellik 207,230 sanatın söylemi 131
Rauschenberg 119,134 Sanayi Çağı 230
refah 2 3 ,4 8 ,4 9 ,6 3 ,6 4 ,7 9 ,2 0 7 ,2 0 8 sanayiciler 41,198
Refah Devleti 49 sansür 159,170,171,175,210
Refah Devrimi 48, 49,234 sapkınlıklar 25,171
referandumlar 199 Sartre 202
rejimler 113,149,168 satın alma 18, 58, 60, 76, 85, 119,
rekabet 28, 67, 68, 71, 72, 102, 105, 157,195,196
106, 107, 1 1 8,164,170 ,185,199, satış 19,85,113,123,204
214,217 savaş 39,88,139
reklam 18, 24, 38, 75, 76, 89. 103, savaşçı 212
105, 107, 139, 140,141, 144,147, savurganlık 38, 3 9 ,4 1 ,4 2 ,4 3 ,4 4 ,7 0 ,
148, 149, 168, 169, 172, 174,175, 85
190,194,195, 196, 197, 199, 200, Scandi-Sauna 167,168
201.234.235 Science etV ie 121,122,123
reklamcı 148,198,200 seçicilik 105
renkli televizyon 57 seçkin 58,64 ,1 0 5 ,1 1 8
resim sanatı 123,137 seçkin paket 64
Riesman, D. 11,42,73,83,94.98.99, sekülerleşme 159
101.116, 1 8 4,201,202 ,203,205, self-made-man (kendini yaratan in
215,238 san) 202
Rim baud 162,170 semptomlar 81,219
ritüel 3 9,97,112,153,155,164,166, şenlik 4 3 ,4 8 ,1 6 0 ,1 7 0 ,1 7 9 ,1 9 6
187,212,220 sentez bireyselliği 95
rocker’lar 214 serbest piyasa 90
Rosenquist 134 serigrafi 137
ruh 151, 154, 158. 159, 163, 198. sermaye 7 9 ,180,183 ,1 8 6 ,2 3 0
228,231,233,236 sessizlik 5 7 ,5 8 ,5 9 ,1 8 0
Sevgi 214
S-Ş Şeytan’la Anlaşma 230
sağlık hakkı 162 Shakespeare 40
sağlıkla ilişki 162 şiddet 25,57,102,130,200,206,207,
sahip olma 18, 4 1 ,58,92,100 208. 209, 210, 211,212, 213. 214,
Sahlins, Marshall 69,70,238 216,217,219,220
sahte 3 4 ,4 9 ,6 8 ,9 4 ,1 1 4 ,1 2 5 ,1 5 1 simgesel kodlar 25
. 249 .
simülakr 22,23 standart paket 73,74
sinıülasyon 113, 115, 125, 126, 146, statü 54, 61, 62, 65, 66, 67, 93, 98,
148.156.175.177.191.193 106,114, 1 2 1 ,1 2 2 ,1 4 5 ,1 5 2 ,162İ
sinıülasyon modelleri 115,146,148, 163,178,185, 186.202
156 statü rekabeti 65,67
sinıülasyon ve yeniden kurma süreci stres 217
175 su 21, 34, 55, 57. 59, 132, 161, 168,
sinema-hakikat 26 171,178,210,228
sinir hastalıkları 208 sübvansiyonlar 188
sinirsel sarfiyat 216 suçluluk 28,170,171,209,211
şişmanlık 165,219,220 Sullcrot, Evelyne 104
sistem 36, 38, 53, 56, 57, 65, 70, 75, superprisunic 17
78, 79, 85, 88, 96. 101, 102, 118. sutyen 103,177
124, 131, 144, 169,192, 200, 205, Swift 192,193
206
Sisyphos 182 T
sıfırdan haşlayan adam 42 take off 65
sıkıntı 21.102,210,218 taklit 18,40,100,124,126, 148,156,
sınıf 12, 52, 54. 58, 59, 60, 61, 64, 171,190,197,235
73, 78, 92, 98, 99, 122, 126, 145, talep 62, 63, 75, 77, 79, 87, 91, 94.
161.193 1 2 1,125,138,1 4 5 ,1 5 4 , № 2,165,
sıradan 1 8 ,2 4 ,2 5 .9 4 ,1 2 8 ,1 3 5 ,1 4 7 , 172,177.179,185,199,200,203
172.195,213 tamatiirji 199
slowing-down 218 tanınma 101,122,145
solunum 220 Tantalos 182
sömürü 57 tarihsel Refah Devrimi 234
sorumluluk 2 6 .3 5 ,4 8 ,5 4 ,5 8 ,7 8 ,9 2 tasarruf 40,87
sosyal hizmet uzmanı 190 tasarruf gaspı 87
sosyal sigorta 30,188,189 Tati, Jacques 194
sosyometrik 201,202,203 tatiller 186
Sovyctler 41 tatmin 29, 49, 62, 63, 64, 65, 66, 68.
soylu 106,112,120,136,185,205 69, 70, 72, 74, 76. 77, 78. 79. 81.
soylu ailelerin özel yaşamları 205 8 2,83, 84, 85, 93. 101, 105, 119,
soyut 21, 27, 58, 60, 68,79, 95, 120, 167,184, 185, 188,199,207,209,
122,130,133, 137, 140,143, 146, 2 10,211,212,217,219,220,221
154,180,206,230 teknik 15. 23, 24, 25, 34, 36, 59, 70.
sözde-nesne 125,146 79, 93, 112, 114, 115, 117, 118.
sözde-olay 129,146 121, 126,128,130, 137.140. 141.
sözde-piyasa-toplumu 189 142,143, 144,145,146, 153,156.
Speck, Richard 212 162,176, 178,181,199,217. 230,
spor araba 74,160 234
spodar 118 tekno-yapı 7 4 ,7 5 ,7 6 ,8 0 ,2 0 0
telefon 128 tüketen insan 107
televizyon 2 0 ,2 3 ,2 7 , 5 7 ,6 8 ,8 9 ,9 2 , tüketici 1 8 .2 3 ,4 9 ,6 4 ,7 6 ,7 9 ,8 4 ,8 5 ,
115.143,235 87, 90, 91, 92, 93, 144, 145, 149,
televizyon izleyicisi 23 187.197,199,232,238
teinas 117,191,198,201,205 tüketim 1 2 .1 5 ,1 8 .1 9 ,2 2 ,2 4 ,2 7 ,2 8 ,
teiniz hava 3 4,57,58 30. 32. 33, 34, 35, 37. 39, 41, 42,
temizlik 166 43, 44, 47, 48, 49, 54, 55, 58, 59,
tercihler 7 2 .7 3 ,9 9 ,1 1 9 60, 61, 62, 64, 65, 66, 71, 73, 74,
terörist 139,213 75. 76, 78, 79, 80. 81, 82, 83, 84,
terörizm 151 85. 86. 88, 89, 90, 91. 92, 93, 95,
teskin edici gülümseyiş 211 98. 99, 101, 102, 103, 104, 107,
The Image (İmge) 145 111, 112,113, 117, 119, 121,122,
The Lonely Crowd (Yalnız Kalaba 123, 125,127, 129,131, 133, 135,
lık) 11,201 138* 140,142, 143.145,150.152,
157,159, 161, 162,164,165,166,
The New Industrial State (Yeni Sa
168,169, 173, 175,177,180,183,
nayi Devleti) 74
184,185, 187, 188, 190. 196,199,
tirlipoter 115
202,204,207, 20 9 ,210.211, 212,
Tirlipot oyunu 115
214,215, 2 1 6 ,2 1 9 ,2 2 0 ,2 3 0 ,2 3 1 ,
tıbbi tüketim 145
232,233,234,235,236
tıp 81,163.164,198
tüketim araçlarının mülkiyeti 92
Tocqueville 12, 48
tüketim düzeni 24
tojıus 154
tüketim emekçisi 91
topluluk totolojisi 145 tüketim ideolojisi 60,88
toplumsal dayanışma 189 tüketim kahramanlan 42
toplumsal denetim 87, 91, 118, 158, tüketim maddesi 145
159,189,200 tüketim malları 24,92
toplumsal düzen 1 7 1 ,190,216 tüketim nesnesi 93, 123, 131, 150,
toplumsal emek 92,190 204,212
toplumsal farklılaşma 63, 65, 66, 78, tüketim sistemi 7 6 ,8 4 ,9 5
99 tüketim soykütiiğü 79
toplumsal farklılaşma sistemi 63 tüketim süreci 6 2 ,8 0 ,9 1 ,9 5
toplumsal ilişkiler 5 1 ,53,96,190 tüketim toplum u 22, 27, 74, 103,
toplumsal kazanım 189 133, 135,177, 209,215, 220.233.
toplumsallaşma tarzı 87 234,235
toplumsal örgütlenme 71 tüketmek 2 7 ,7 2 ,9 2 ,2 3 4
toplumsal ve ekonomik konum 28, tunç yasası 50,55
3 8 ,4 8 ,9 4 ,9 7 türetilmiş değer 106
toplumsal yatırımlar 35 turistler 111
toplumsal yeniden dağıtım 188 tutku 130
törenselleşmiş rekabet 118 TV 23,2 7 ,4 2 ,4 8 ,4 9 ,6 0 ,7 4 ,7 7 ,1 4 0 ,
totaliter 131.142,209.217 141, 142, 143, 147, 181, 194, 195,
totoloji 103,148,234 201
JŞİ
u-ü V-W
ücretli emek 79,90 vahşi 16,200,213
ucuzluklar 194 vajina 174
ukala psikanalistler 172 Valery 40
ünlülerin yalınlığı 205 varlık çelişkisi 231
ünlülük 235 varhk ile görünüş 231
üretici firma 18 Veblen 11,98,106,185,196,238
üretici güçler 57,66,79 vekâleten 42,106,107,131
üretici güçlerin örgütlü bir yayılması verimlilik 28,87,1 5 2 ,1 5 8 ,2 1 4 ,2 3 0
80 vicdan 226, 228
üretilmiş haber 147 vitrin 78, 197,231,232
üretim 23,24, 25, 34, 37, 38.41, 42, Vogue 153,167
43, 51, 68, 70, 75, 77, 79, 83, 84, Warhol, Andy 135,136
85, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 95, 96, Weber 87, 172
113, 114,115,137, 146,152,158, Welfare State (Refah Devleti) 49
169, 178, 179, 180, 181,182, 184, Werben 199
186,192,204,233 Werbung 203
üretim aygıtı 70 W erther 134
üretim çevrimi 88 Wesselmann 135,137
üretim düzeni 2 4,68,79 W hitehead, A. N. 71
üretim güçleri 88,182 W hitman, CH . J. 212
üretim işlevi 83 W hyte 89
üretim sistemi 92.192
üretim tarzı 115 Y
üretim ve tüketim 34,152 yabancılaşma 76, 77, 182, 228, 230,
üretim zamanı 186 231,232,236
uşaklık 193 yabancılaşmacılar 79, 80
üst sınıfa özlem 122 yabancılaşmış 7 7,91 , 107, 153, 178,
üst-tüketim 98 183,193,229,231,232
utanma 147,170 yabancılaştırma 81
Uyanış 134,214 yağsız tereyağı 168
uygarlığın sıkıntısı 211 yan anlamlar 81, 131
uyuşturucu 208,214 yanlış bilme 27, 56,141
uzaklaştırma 25 yapay hızlandırıcılar 76,77
uzaklık 192 yapay ihtiyaçlar 68, 74
uzlaşmacılığın ve özgünlüğün diya yapaylık 129,156,205
lektiği 100 yapay-nesne 115
uzlaşmacılık 202 yapay şekerler 168
uzlaşmacı-olmamak 202 yapısal kıtlık 55,69,70
uzlaşmazlık 105 yapmacık mesafelilik 193
yararsızlık 129
yardımseverlik 90,189
yarışma 112,195 226,230,235
yeni ahlâkın temeli 203 zanaatkârlık 183
yeni alışveriş merkezleri 18 zararlar 3 4 ,3 6 ,3 7 ,3 8 ,5 5 ,5 6 ,5 7
yeni bir yaşam sanatı 19 Zen 135,214
yeni bir yaşam tarzı 19 zevk 28.77,85,86,87,153,158,182,
yeniden çevrim 112, 113, 114, 123, 184,233
153,195,201,202 zihniyet 28, 87,105 ,146,172,209
yeniden dağıtım 29, 30, 31, 33, 51, zincirleme alışverişi 18
188,189,190 zincirleme tepki 67
yeniden kutsallaştırma 159 zorlama 44, 65, 77, 85, 86, 87, 91,
Yeni-Figürasyon 131 156,183,184,187,193.217
yeni hedonist davranış 28 züppelik [snobisme] 127
yeniliğin yüceltilişi 129
Yeni Sanayi Devleti 74
yeni üretici güçler 57
Yeşil Kent 96
yeşillik 57
yoğunlaştırma 22, 81,201
yoksulluğu ortadan kaldırmak 56
yoksulluk 3 7 ,5 0 ,5 4 ,5 5 ,5 6 ,7 0
yönlendirilmiş modası geçmişlik 113
yorgunluk 82, 208, 216, 217, 218,
' 219,220,221
yüceltme 8 0 ,8 1,156,169,230
yükselme 66,114,121,125,203,217
yükselmiş sınıflar 121
Yunan adaları 178
Yurttaş Kane 54
yurttaşlık görevi 85
Z
zaman 16, 18, 25, 31, 35, 39, 40, 41,
42, 43, 44, 48, 52,56, 57, 58, 59,
60, 61, 62, 63, 64,65, 66, 67, 68,
70, 71, 80, 82, 83,90, 92, 93, 94,
96, 99, 102, 103, 104, 106, 113,
116, 118, 124,138, 142,145, 146,
150, 152, 157, 158,162,165,166,
168, 177, 178, 179,180, 181,182,
183,184, 185,186,187, 192,193,
199, 203, 204, 205, 209, 210,212,
214, 215, 216, 219, 220, 221, 225,
^53^
Hakan Övünç Ongur
T ü k e tim T o p lu m u N e v ro tik
K ü ltü r v e D ö v ü ş K u lü b ü
tnakm e/336 sayfii/İSBN 976-975-539-606-4
B u s ıitır la n ıı y a z a n , D ö v ü ş K u l ü b ü ü z e r in e b irka ç s a tır k a r a la m a y a ç a lışa ra k ,
ilk ik i k u r a lı ih la l e ttiğ in i b iliyo r. A m a tıp k ı C lııtc k P a la lın iıık ’in b e tim le d iğ i
id e a l d ü n y a d a o ld u ğ u g ib i k ttr a lla n y ık m a d a n , in s a n ın k e n d is i ile a r a s ın d a k i
m e s a fe y i k a p a tm a y a ç a lış m a d a n , fe la k e tl e r i d e s ıra d a n o la ııı k u c a k la r g ib i k u c a k
la m a y a u ğ r a ş m a d a n , b irka ç yım i n i k a lm a d a n g e rç e k h u z u r a k a v u ş a m a y a c a ğ ın a
d a in a n ıy o r . P a la h ııiu k ve D ö v ü ş K u lü b ü h a k k ı n d a k a fa y o r m a k tiln ı b u r is k le
re, h e r z a m a n o ld u ğ u g ib i, fa z la s ı y la değiyor.