Nama : Suhartiwi

Nim : 201641006

Bab I

SEJARAH RINGKAS BAHASA SUNDA

Bahasa Sunda mangrupikeun basa anu diciptakeun sareng dianggo ku urang Sundan dina
sababaraha kabutuhan komunikasi dina kahirupan aranjeunna. Henteu dipikaterang iraha basa
ieu lahir, tapi tina bukti tinulis anu mangrupikeun inpormasi pangkolotna, dina bentuk prasasti
anu dimimitian ti abad ka-14. Prasasti ieu dipendakan di Kawali Ciamis, sareng ditulis dina batu
alam nganggo aksara sareng basa Sunda (kuno). Diperkirakeun yén prasasti ieu aya sababaraha
potongan sareng didamel nalika kakuasaan Raja Niskala Wastukancana (1397-1475).

Salah sahiji téks prasasti berbunyi “Nihan tapak walas nu siya Mulia, tapak inya Prabu
Raja Wastu mangadeg di Kuta Kawali, nu mahayuna kadieu Surawisésa, nu margi sakuliling
dayeuh, anu nuju sakala désa. Ayama nu pandeuri pakena ngawangun rahayu nganggo lami jaya
dina buana "(ieu warisan anu mulya, leres-leres warisan ti Eyang Prabu Adipati Wastukentjana
anu ngarajaan di Kota Kawali, anu ngageulisan istana Surawisesa, anu nyiptakeun parit
pertahanan di sakitar ibukota, anu ngajantenkeun sadayana nagara makmur. Mudah-mudahan aya
anu sumping. maka biasakan ngalakukeun amal soleh supados meunang kemenangan di dunya
parantos lami).

Tiasa dipastikeun yén basa Sundana parantos dianggo ku lisan ku masarakat Sundana
sateuacanna waktos éta. Bisa waé basa Kw'un Lun anu disebat ku Warta Cina sareng dianggo
salaku basa lisan di Nusantara sateuacan abad ka-10 di masarakat Jawa Barat panginten urang
Sunda (kuno), sanaos bentukna henteu dikenal. Bukti panggunaan Sundan (kuno) dina nyerat,
dipendakan langkung lega dina bentuk naskah, anu ditulis dina daun (lontar, lontar, kalapa,
nipah) ti abad ka 15 dugi ka 180. Kusabab langkung gampang nyeratna, maka naskahna
langkung panjang tibatan prasasti. Supados kosa kata langkung sareng struktur bahasa na
langkung jelas.

Conto bahasa Sundana anu ditulis dina naskah sapertos kieu:

• Wangun dina prosa di Kropak 630 judulna Sanghyang Siksa Kandang Karesian (1518) “Jaga
hés tamba tunduh, inuman twak tamba hanaang, nyatu tamba ponyo, kalakuan urang
kajongjonan. Yatnakeun maring ku hanteu ”(Urang kedah bobo ngan ukur ngagentos ngantor,
nginum anggur korma kanggo ngaraoskeun haus, tuang ngan ukur ngaraoskeun lapar, tong
kaleuleuwihi. Émut upami hiji dinten urang teu ngagaduhan nanaon!)
• Dina bentuk sajak di Kropak 408 anu judulna Séwaka Darma (abad ka-16) "Ieu kawih
panyaraman, pikawiheun ubar kéueung, ngaranna pangwereg darma, ngawangun rasa sorangan,
awakeneun anu sisya, nu huning Séwaka Darma" (Ieu lagu naséhat, pikeun dijaga salaku ubar
sieun, disebat aktivator darma, ngawangun rasa kapribadian, pikeun dipraktekeun ku murid, anu
ngartos Sewaka Darma).

Sigana urang Sunda dina waktos éta gaduh seueur kosa kecap sareng kapangaruhan ku struktur
basa Sanskerta ti India. Saatos masarakat Sundana mikawanoh, teras ngagem agama Islam,
sareng ngalaksanakeun kakuasaan Islam di Cirebon sareng Banten ti akhir abad ka-16. Ieu
mangrupikeun bukti anu pangkolotna tina asupna kosa kata Arab kana kosa kata Sunda.

Dina naskah aya 4 kecap anu asalna tina basa Arab, nyaéta duniya, niyat, selam (Islam),
sareng najis (istinja). Bareng jeung asupna Islam kana haté jeung sagala aspek kahirupan Sunda,
beuki loba kekecapan Arab anu asup kana kosa kecap basa Sundana sareng henteu karaos deui
sakumaha kosa kecap injeuman. Kecap-kecap mesjid, solat, surup, pelayan, sareng saum,
contona, parantos karaos ku urang Sundana, sakumaha anu dicontokeun dina kosa kata basa
nyalira. Pangaruh basa Jawa salaku basa tatangga saéstuna aya ti Jaman Karajaan Sunda,
sakumaha anu dicontokeun dina kosa kata basa na. Paling henteu dina abad ka-11, basa sareng
aksara Jawa digunakeun dina nulis prasasti Cibadak di Sukabumi. Kitu ogé, aya sajumlah naskah
kuno anu aya di Tatar Sunda anu ditulis ku basa Jawa, sapertos Siwa Buda, Sanghyang Hayu.

Nanging, pangaruh basa Jawa dina kahirupan basa urang Sunda jelas pisan ti akhir abad
ka 17 dugi ka pertengahan abad ka-19 kusabab pangaruh Mataram asup ka daérah ieu. Dina
waktos éta, fungsi basa Sundan salaku basa tinulis di kalangan élit anu diteken ku basa Jawa,
sabab basa Jawa mangrupikeun basa resmi di kalangan pamaréntah. Salaku tambahan, tingkat
basa atanapi Lengkah Usuk Basa sareng kosa kata basa Jawa ogé dilebetkeun kana basa Sundana
nuturkeun pola basa Jawa anu disebut Unggah Ungguh Basa

Kalayan ngagunakeun tingkat basa aya stratifikasi sosial anu nyata. Sanaos kitu, basa Sundan
tetep dianggo salaku basa lisan, basa paguneman sadidinten pikeun urang Sunda. Bahkan di
kalangan masarakat alit, khususna komunitas désa, fungsi basa tulisan sareng basa Sundana
masih aya, khususna pikeun nyerat karya sastra WAWACAN nganggo aksara Pegon.

Kusabab pertengahan abad ka-19 basa Sundana mimiti dianggo deui salaku basa tulisan dina
sagala rupa tingkatan sosial masarakat Sunda, kalebet nyerat sastra. Dina akhir abad ka-19 basa
Walanda mimiti mangaruhan kosa kecap sareng éjahan, nyeratna dina aksara Latin salaku hasil
tina dibuka sakola pikeun masarakat pribumi ku pamaréntah.

Mimitina, kecap BUPATI, contona, ditulis boepattie sapertos éjahan basa Sundana
nganggo aksara Cacarakan (1860) sareng aksara Latin (1912) anu didamel ku urang Walanda.
Salajengna, kosa kata Belanda ogé asup kana basa Sunda, sapertos sepur, langsam, masinis, buku
sareng kantor.
Ku diajar di sakola sareng janten basa komunikasi antar kelompok étnis dina interaksi sosial,
basa Melayu ogé parantos nembus sareng mangaruhan basa Sunda. Utamana saatos dinyatakeun
salaku basa anu ngahijikeun dina nami basa Indonésia dina taun 1928. Ti saprak 1920-an aya
keluhan ti para ahli sareng pangamat basa Sunda yén parantos aya Kamalayon Sundan, nyaéta
basa Sundan anu dicampur sareng basa Malayu.

Ti saprak 1950-an keluhan ieu janten makin kuat kusabab panggunaan basa Sunda
parantos dicampur (reumbeuy) sareng basa Indonésia, utamina ku urang Sunda anu cicing di
kota-kota ageung, sapertos Jakarta sareng Bandung ogé. Seueur urang Sunda anu cicing di kota-
kota parantos ninggalkeun panggunaan basa Sundan dina kahirupan sadidintenna di bumi.
Sanaos kitu, masih aya sababaraha urang Sunda anu sacara tegas merjuangkeun ayana sareng
fungsionalitas urang Sunda di tengah-tengah masarakatna, dina hal ieu Sunda sareng Jawa Barat.
Kalayan nambahan jumlah jalma ti kulawarga atanapi kelompok étnis sanés atanapi étnis sanés
anu cicing di Tatar Sunda teras nyarios basa Sunda dina hubungan sadidinten. Maka, bahasa
Sundana optimis bakal teraskeun.