ISI DEĞİŞTİRİCİLER

HAZIRLAYANLAR

Doç. Dr. Hüseyin BULGURCU Mak. Müh. Mustafa KONUK

Yard. Doç. Dr. Necati KOÇYİĞİT

MAYIS 2020 TEKNİK YAYINLARI

NO:1
 ii

ÖNSÖZ

Enerji e çe e kü esel ölçekte tü dü a ı çok ö e li i problemi olmaya devam

ediyor. E e ji i e i li i şekilde akta ıl ası i i tasa la ış ekolojik ısı değişti i ile le
ü kü ola ilmektedir. Yine üksek e i li e çe e dostu ü ü le ü et e i
te eli de ili e tek oloji at aktadı . Fi a ız u ala da ü i e sitele le birlikte
çok sa ıda p ojele ge çekleşti ektedi .
Ülke izde e li ü eti e düst i el ısı değişti i ile i alatı ap akta ola Ko uk ısı
ü ü le e sektö de e i le i i sektö e ilgi du a ge ç kuşakla a akta ak a açlı u
kita ı kale e al ıştı . Te e i iz odu ki ülke iz he ala da sü ekli gelişsi , aşa ıla
te ü ele e ide aşa a a ge ek kal ada doğ u şekilde akta ıla ak gelişi e katkı
su su . Ülke eğiti siste i iz teo ik eğiti i a ı da teo i ile p atiği i leşti e ek,
sa a i e ü i e site iş i liği e da alı e i öğ eti ala la ı oluştu alıdı . Sa a i i
ihti a ı ola etiş iş a a ele a sıkı tısı iddi o utla dadı . Maksadı ızı hasıl
ol ası te e isi le u kita ı hazı la ası da e eği ola Doç. D . Hüse i
BULGURCU ve Ya d. Doç. D . Ne ati KOÇYİĞİT hocala ı ıza, oğlu Mak. Müh. Mustafa
KONUK a e kita ı gözde geçi e ek ge ekli düzelt ele i apa P of. D . Suat
CANBAZOĞLU na teşekkü ede i .
Sa gıla ı la
Hayri KONUK
Konuk Isı Ltd. Şti. Yö eti Ku ulu Başka ı
 iii

İÇİNDEKİLER

.BÖLÜM: GİRİŞ VE SINIFLANDIRMA

. GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
1.2 ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN KULLANIM AMAÇLARI…………………………………………………………………………………… 1
. ISI DEĞİŞTİRİCİ TİPİ……………………………………………………………………………………………………………………………. 2
. ISI DEĞİŞTİRİCİLERİN SINIFLANDIRILMASI…………………………………………………………………………………………. 2
. . Isı Değişi Şekli e Gö e Sı ıfla a…………………………………………………………………………………………………. 2
. . . Akışka la A ası da Doğ uda Te ası Olduğu Isı Değişti i ile i………………………………………………. 2
. . . Akışka la A ası da Doğ uda Te ası Ol adığı Isı Değişti i ile i……………………………………………. 3
1.4.2 Isı Geçişi Yüze i i Isı Geçişi Ha i e O a ı a Gö e Sı ıfla a………………………………………………………. 3
1.4.3 Fa klı Akışka Sa ısı a Gö e Sı ıfla a…………………………………………………………………………………………… 4
1. . Isı Geçişi Meka iz ası a Gö e Sı ıfla a………………………………………………………………………………………. 4
. . . İki Ta afta da Tek Fazlı Akış………………………………………………………………………………………………………… 4
. . . Bi Ta afta Tek Fazlı, Diğe Ta afta Çift Fazlı Akış………………………………………………………………………. 4
. . . İki Ta afta da Çift Fazlı Akış………………………………………………………………………………………………………. 4
. . . Taşı ı la e Işı ı la Be a e Isı Geçişi……………………………………………………………………………………… 5
1. . Ko st üksi o a Gö e Sı ıfla a……………………………………………………………………………………………………. 5
. . . Bo ulu Isı Değişti i ile …………………………………………………………………………………………………………… 5
. . . Plakalı Isı Değişti i ile i……………………………………………………………………………………………………………… 6
. . . Ka atlı Yüze li Isı Değişti i ile i…………………………………………………………………………………………………. 8
. . . Reje e atif Isı Değişti i ile i………………………………………………………………………………………………………. 9
. . . Ka ıştı alı Kapla da Isı Değişi le i…………………………………………………………………………………………. 10
1. . Akı a Gö e Sı ıfla a…………………………………………………………………………………………………………………… 10
. . . Tek Geçişli Isı Değişti i ile i………………………………………………………………………………………………………… 10
. . . Çok Geçişli Isı Değişti i ile i………………………………………………………………………………………………………… 11
.BÖLÜM KAYNAKLARI…………………………………………………………………………………………………………………………… 12

.BÖLÜM: ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN TASARIM ESASLARI

2.1 ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIM YÖNTEMLERİ……………………………………………………………………………………………. 13
. . Topla Isı T a sfe Katsa ısı U …………………………………………………………………………………………………… 13
. . Loga it ik O tala a Sı aklık Fa kı LMTD Yö te i……………………………………………………………………. 15
2.1.3 -NTU Yö te i………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
2.2 ISI DEĞİŞTİRİCİSİ BASINÇ KAYIPLARI…………………………………………………………………………………………………. 17
2.3 GENİŞLETİLMİŞ YÜZEYLERİN ANALİZİ………………………………………………………………………………………………. 18
2.3. Taşı ı lı Tek Bo utlu Isı İleti i……………………………………………………………………………………………………. 19
2.3. Sı ı Şa tla ı…………………………………………………………………………………………………………………………………. 20
2.3. Ka at Pe fo a sı………………………………………………………………………………………………………………………. 20
2.3. A alitik Çözü le …………………………………………………………………………………………………………………………. 21
2.4 TİPİK ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIMLARI…………………………………………………………………………………………………. 21
2.4.1 İki o ulu Isı Değişti i ile i………………………………………………………………………………………………………….... 21
2.4. Gö de-Bo u Tipi Isı Değişti i ile …………………………………………………………………………………………………… 22
2.4. Ko pakt Isı Değişti i ile ………………………………………………………………………………………………………………. 24
2.4. Plakalı e Çe çe eli Tip Isı Değişti i ile ………………………………………………………………………………………… 24
2.4. Kaza la , Ko de se le e E apo atö le ………………………………………………………………………………………. 25
2.5 ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNDE KİRLENME…………………………………………………………………………………………………… 25
2.BÖLÜM KISALTMALARI………………………………………………………………………………………………………………………… 27
.BÖLÜM KAYNAKLARI…………………………………………………………………………………………………………………………… 29

.BÖLÜM: GÖVDE-BORU TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 30
. GÖVDE-BORULU ISI DEĞİŞTİRİCİ BİLEŞENLERİ……………………………………………………………………………………. 30
. İMALAT YÖNÜNDEN SINIFLANDIRMA………………………………………………………………………………………………… 30
. HİZMETE DAYALI SINIFLANDIRMA……………………………………………………………………………………………………… 34
. TASARIM VERİLERİ…………………………………………………………………………………………………………………………… 34
. BORU TARAFI TASARIMI…………………………………………………………………………………………………………………… 35
 iv

. . Bo u………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 35
. . Bo u çapı………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35
. . Bo u Sa ısı e Uzu luğu…………………………………………………………………………………………………………………. 35
. . Bo u Düze i, A alık e Boşlukla ……………………………………………………………………………………………………. 36
3.6.5 Boru Aralığı, Bo u Düze i e Bo u Sa ı ı………………………………………………………………………………………. 37
. . Bo u Geçişle i………………………………………………………………………………………………………………………………… 37
. . Isı T a sfe Katsa ısı………………………………………………………………………………………………………………………. 37
. . Isı T a sfe Ala ı……………………………………………………………………………………………………………………………. 38
. . Bası ç Düşü ü………………………………………………………………………………………………………………………………. 38
. . Viskoz Sı ıla İçi Kade eli Hesapla ala ……………………………………………………………………………………. 40
. GÖVDE TARAFI TASARIMI…………………………………………………………………………………………………………………… 42
. . Gö de Çapı……………………………………………………………………………………………………………………………………… 43
. . Bo u Düze i Modelle i……………………………………………………………………………………………………………………. 43
3.7.3 Boru A alığı……………………………………………………………………………………………………………………………………. 44
. . Bo u A ala ı…………………………………………………………………………………………………………………………………. 44
. . Saptı ı ıla Saptı a Plakala ı …………………………………………………………………………………………………… 44
. . Saptı ı ı Tasa ı ı …………………………………………………………………………………………………………………………… 47
. . Mi i u Boşluk a alık …………………………………………………………………………………………………………………. 47
3.7.8 Maksi u Boşluk a alık ……………………………………………………………………………………………………………… 47
. . Saptı ı ı Kesi i………………………………………………………………………………………………………………………………… 48
. . Saptı ı ı Boşlukla ı …………………………………………………………………………………………………………………………. 48
. . A a Düze le esi Bo u Sa ısı ……………………………………………………………………………………………………. 48
. . Tasa ı Ma jı……………………………………………………………………………………………………………………………… 48
. . Çap az Akış e Çe çe e Hızla ı ı Eşitle esi…………………………………………………………………………………. 49
. . Gö de Ta afı Akış A alizi………………………………………………………………………………………………………………. 49
. . Saptı ı ı Tasa ı ı ı Değişti e ek Bası ç Ka ı ı Azalt a……………………………………………………………… 52
3.7.16 Boru ve Gö de Ta afı İçi Akışka Seçi i ……………………………………………………………………………………… 3
. . A ta Bo u A alığı ………………………………………………………………………………………………………………………… 53
. KİRLENME PROBLEMLERİ …………………………………………………………………………………………………………………. 54
. ORTALAMA SICAKLIK FARKI ………………………………………………………………………………………………………………. 54
. SICAKLIK PROFİLİ BOZULMASI…………………………………………………………………………………………………………. 56
3.11 TECRÜBEYE DAYALI KURALLAR ………………………………………………………………………………………………………… 58
. ISIL TASARIM PROSEDÜRÜ ……………………………………………………………………………………………………………. 58
. İKİ FAZLI ISI TRANSFERİ İÇİN GÖVDE-BORU ISI DEĞİŞTİRİCİ PROSES TASARIMI………………………………. 66
3.13.1 Kondense …………………………………………………………………………………………………………………………………. 66
3.13.1.1 Konde se Tiple i ……………………………………………………………………………………………………………………. 66
. . Ko de se Tasa ı ı ……………………………………………………………………………………………………………………. 67
. . . Loga it ik O tala a Sı aklık Fa kı …………………………………………………………………………………………. 67
. . . Yoğuş a Sı ası daki Isı T a sfe Katsa ısı ı Hesapla ası…………………………………………………. 67
. . Ko de se e Re o le Tasa ı ı …………………………………………………………………………………………………. 68
. . . Bası ç Düşü ü Hesapla ası……………………………………………………………………………………………………. 68
. . . Kızdı a e Aşı ı Soğut a………………………………………………………………………………………………………… 69
. REBOYLERLER ………………………………………………………………………………………………………………………………… 70
. . Re o le le i Sı ıfla dı ıl ası……………………………………………………………………………………………………… 70
. . Su Isıtı ısı Tipi Re o le Tasa ı ı…………………………………………………………………………………………………. 71
. BÖLÜM KISALTMALARI………………………………………………………………………………………………………………………. 74
.BÖLÜM KAYNAKLARI …………………………………………………………………………………………………………………………. 76

.BÖLÜM: PLAKALI TİP ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

4.1 GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 77
4.2 TASARIM…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 77
4.3 ÇALIŞMA SINIRLARI …………………………………………………………………………………………………………………………. 79
4.4 ANA UYGULAMALAR ……………………………………………………………………………………………………………………... 80
. GÖVDE-BORU TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLER İLE KARŞILAŞTIRMA ……………………………………………………………… 80
4.6 KISMEN KAYNAKLI PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ…………………………………………………………………………………. 81
. SERT LEHİMLİ PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLER ………………………………………………………………………………………… 82
4.8 PLAKA-KANATÇIK TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ …………………………………………………………………………………………. 83
 v

. . Gi iş ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 83
. . A tı Yö le i e Deza a tajla ı ………………………………………………………………………………………………………… 84
. . Malze ele ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 85
. . Ü eti …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 85
. . U gula ala …………………………………………………………………………………………………………………………………. 85
. . Akış Düze le esi …………………………………………………………………………………………………………………………... 85
. . Ka atçık Geo et ile i …………………………………………………………………………………………………………………… 86
. . . Düz Ka atçıkla …………………………………………………………………………………………………………………………. 87
. . . Dalgalı Ka atçıkla ……………………………………………………………………………………………………………………… 87
. . . Kesikli Şe it Ka atçıkla ……………………………………………………………………………………………………………… 87
. . Isı T a sfe i e Akış Sü tü e Ka akte istikle i ……………………………………………………………………………… 88
. . Dikdö tge Kesik Şe itli Ka atçık Yüze le i ……………………………………………………………………………………. 88
. . . Kesik Şe itli Ka atçık Geo et isi ………………………………………………………………………………………………… 88
4.8.10 Magahanic KorelasyonU Kulla a ak Ko pakt Plaka Ka atçıklı Isı Değişti i i Tasa ı ı …………………. 90
. LEHİMLİ PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ ………………………………………………………………………………………………. 96
. . Gi iş ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 96
. . Tasa ı ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 96
. . Çalış a Sı ı la ı ……………………………………………………………………………………………………………………………. 97
4.9.4 Ana Uygula ala …………………………………………………………………………………………………………………………. 98
. . Gö de e Bo u Tipi Isı Değişti i ile i ile Ka şılaştı a ……………………………………………………………………. 99
. SPİRAL PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ…………………………………………………………………………………………………. 100
. . Gi iş ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 100
4.10.2 Tasa ı ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 100
. . Çalış a Sı ı la ı ……………………………………………………………………………………………………………………………. 103
. . A a U gula ala …………………………………………………………………………………………………………………………. 103
. . Gö de-Bo u Tipi Isı Değişti i ileri ile Ka şılaştı a ……………………………………………………………………….. 103
4.11 PLAKALI TİP ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIMI SERT LEHİMLİ VEYA VİDALI BİRLEŞTİRMELİ ………………………... 104
4.11.1 Gi iş………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 104
. . Hesapla a Adı la ı ……………………………………………………………………………………………………………………. 105
.BÖLÜM KISALTMALARI ……………………………………………………………………………………………………………………….. 110
.BÖLÜM KAYNAKLARI …………………………………………………………………………………………………………………………… 112

5.BÖLÜM: BORU-KANATÇIK TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. HAVA SOĞUTMALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ……………………………………………………………………………………………… 113
5.2 YAPILARI…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 113
. KURULUM…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 114
. TASARIM ÖZELLİKLERİ………………………………………………………………………………………………………………………. 114
. GÜRÜLTÜ, SES…………………………………………………………………………………………………………………………………… 115
. ISIL TASARIM……………………………………………………………………………………………………………………………………… 115
. KONTROL…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 115
. KONTROLLÜ HAVA DOLAŞIMI……………………………………………………………………………………………………………. 116
. SÜREÇ TARAFI GELİŞTİRME………………………………………………………………………………………………………………… 116
. KİRLENME………………………………………………………………………………………………………………………………………… 116
. STANDARTLAR…………………………………………………………………………………………………………………………………. 117
. MATEMATİKSEL TANIMLAMA…………………………………………………………………………………………………………. 117
. HAVA TARAFI HESAPLAMALARI İÇİN DİĞER KORELASYONLAR…………………………………………………………. 118
. ISI TRANSFERİ VE BASINÇ KAYBI PARAMETRELERİ……………………………………………………………………………. 119
. DENEYSEL AMPİRİK KORELASYONLAR…………………………………………………………………………………………… 119
. YÜZEY VERİMİ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 120
. DAİRESEL KANATÇIKLAR…………………………………………………………………………………………………………………. 120
. ÇAPRAZ YERLEŞTİRİLMİŞ BORULAR…………………………………………………………………………………………………. 120
. TOPLAM VERİM………………………………………………………………………………………………………………………………. 121
. ÖRNEK SEPANTİN İÇİN VERİM, BASINÇ KAYBI VE REYNOLDS SAYISI DİYAGRAMLARI………………………. 121
. DOĞRUDAN GENLEŞMELİ SERPANTİNLER ISLAK SERPANTİNLER …………………………………………………… 121
. . İ alat e Ku ulu ………………………………………………………………………………………………………………………. 121
. . İki Bölgeli Model…………………………………………………………………………………………………………………………. 124
5.21.3 Islak Serpa ti Alı Hızı e Ha a Ta afı Bası ç Düşü ü………………………………………………………………. 125
 vi

. . Kıs i Yük Çalış ası da DG Se pa ti le i……………………………………………………………………………………. 125

. . DG Se pa ti le i Seçi i………………………………………………………………………………………………………………. 127
5.22 NEM ALMALI VEYA NEM ALMASIZ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ İÇİN ISI-KÜTLE TRANSFERİ HESAPLAMALARI. 127
. ISI DEĞİŞTİRİCİ ANALİZİ TEMELLERİ………………………………………………………………………………………………… 128
5.24 NEM ALMA OLMADAN TAMAMEN KURU ISI DEĞİŞTİRİCİ ANALİZİ…………………………………………………… 128
. . Çalış a Akışka ı Ta afı da İki Fazlı……………………………………………………………………………………………… 128
. . Çalış a Akışka ı Ta afı da Tek Faz……………………………………………………………………………………………… 128
. NEM ALMA OLANAĞI İLE KISMİ ISLAK / KISMİ KURU ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN ANALİZİ……………………. 129
. . Çalış a Akışka ı Ta afı da İki Fazlı……………………………………………………………………………………………… 29
. . Ta a e Ku u…………………………………………………………………………………………………………………………… 129
. . Ta a e Islak……………………………………………………………………………………………………………………………. 130
. . Kıs e Ku u………………………………………………………………………………………………………………………………… 130
. ÇALIŞMA AKIŞKANI TEK FAZ……………………………………………………………………………………………………………… 2
. . Ta Ku u A aliz…………………………………………………………………………………………………………………………… 132
. . Ta a e Islak A aliz…………………………………………………………………………………………………………………… 133
. KONDENSER……………………………………………………………………………………………………………………………………. 134
. . Ge el Bakış…………………………………………………………………………………………………………………………………… 134
5.27.2 Matematiksel Açıkla a………………………………………………………………………………………………………………. 134
. . Ha a Ta afı da Dikkat Edil esi Ge eke le …………………………………………………………………………………. 135
. . Ko de se Algo it ası………………………………………………………………………………………………………………… 136
. . Kızgı Bölü ………………………………………………………………………………………………………………………………. 136
. . İki Fazlı Bölü ………………………………………………………………………………………………………………………………. 137
. . Soğutul uş Bölü ……………………………………………………………………………………………………………………… 137
5.27.8 Terminal Hesapla ala ı………………………………………………………………………………………………………………. 138
.BÖLÜM KISALTMALARI………………………………………………………………………………………………………………………… 139
.BÖLÜM KAYNAKLARI……………………………………………………………………………………………………………………………. 141

.BÖLÜM: MİNİ VE MİKRO KANALLI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 142
. MİKRO KANAL ISI ÇUKURUNUN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI…………………………………………………. 143
. MİKROKANALLARA OLAN İHTİYAÇ……………………………………………………………………………………………………… 143
. MİKROKANAL UYGULAMALARI…………………………………………………………………………………………………………. 143
. MİKRO KANALLARLA İLGİLİ TEMEL SORUNLAR…………………………………………………………………………………… 144
. TEMEL AKIŞ ARIZALARI………………………………………………………………………………………………………………………. 145
. . Ma ifoldla ı Ta ı ı e Sı ıfla dı ıl ası………………………………………………………………………………………… 145
. . Akış Kötüleş esi i Sı ıfla dı ıl ası………………………………………………………………………………………………. 146
. . CFD A alizi e İhti aç………………………………………………………………………………………………………………………. 146
. MİKRO KANAL TEKNOLOJİSİ………………………………………………………………………………………………………………. 146
. MİNİ VE MİKRO KANALLARDA AKIŞ VE ISI GEÇİŞİ BAĞINTILARI…………………………………………………………. 148
. . Mik o Ka alla daki Akış Ci sle i e Kulla ı Ye le i………………………………………………………………………… 148
. . Mik o Ka aldaki Akışı Ka akte istiği……………………………………………………………………………………………… 148
. . Mik o Ka alla da Sü tü e Ça pa ı e Bası ç Düşü ü…………………………………………………………………. 149
. . Mik o Ka alla da La i e e Tü üla slı Akışta Nusselt Sa ısı……………………………………………………. 151
. . . La i e Akış………………………………………………………………………………………………………………………………. 151
. . Tü üla slı Akış……………………………………………………………………………………………………………………………… 151
.BÖLÜM KISALTMALARI………………………………………………………………………………………………………………………… 152
.BÖLÜM KAYNAKLARI……………………………………………………………………………………………………………………………. 153

.BÖLÜM: ISI BORULARI

. GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 154
. BİR ISI BORUSUNUN ISIL İLETKENLİĞİ………………………………………………………………………………………………… 158
. ISI BORUSUNUN KARAKTERİSTİKLERİ…………………………………………………………………………………………………. 158
. ISI BORUSU UYGULAMALARI……………………………………………………………………………………………………………… 159
. . Ü eti Sü eç U gula ası………………………………………………………………………………………………………………. 159
. . Isı Bo ulu Isı Ge i Kaza ı Ü itele i………………………………………………………………………………………………. 159
. . Isı Bo ulu Ye el Isı Ge i Kaza ı Cihazı…………………………………………………………………………………………… 160
. . Gaz Tü i i Reje e atö ü……………………………………………………………………………………………………………….. 161
 vii

. . Isı Bo usu u İçte Ya alı Moto la a U gula ası…………………………………………………………………….. 161

. . Diğe U gula ala …………………………………………………………………………………………………………………………. 161
7.5 ISI BORUSUNUN KISITLILIKLARI…………………………………………………………………………………………………………. 162
. . Ses Hızı So ik Sı ı la ası……………………………………………………………………………………………………………. 162
. . Sü ükle e Sı ı la ası…………………………………………………………………………………………………………………. 163
. . Fitille e Sı ı la ası………………………………………………………………………………………………………………………. 163
. . Ka a a Sı ı la ası………………………………………………………………………………………………………………………. 163
7.6 BİR ISI BORUSUNDA BOYUTLU SIKIŞTIRILAMAZ AKIŞ İÇİN BASINÇ DÜŞÜMÜ ANALİZİ……………………… 164
. BİR ISI BORUSUNDAKİ AKIŞ ŞARTLARI………………………………………………………………………………………………. 166
. FİTİL MALZEMELERİ…………………………………………………………………………………………………………………………… 167
. ÇALIŞMA SIVILARI……………………………………………………………………………………………………………………………… 169
. ISI BORUSU PERFORMANSINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER………………………………………………………………. 170
. ISI BORULARI TASARIMI…………………………………………………………………………………………………………………. 170
. ISI BORULARININ İMALAT TEKNİĞİ…………………………………………………………………………………………………. 170
. ISI BORULU ISI DEĞİŞTİRİCİLERDE KARŞI KİRLETİCİLİK……………………………………………………………………. 171
. ISI BORULU ISI DEĞİSTİRİCİLERİN TEMİZLENMESİ VE BAKIMI…………………………………………………………. 171
. FİTİLSİZ ISI BORUSUNUN TASARIMI VE ÜRETİMİ……………………………………………………………………………… 171
. . Fitilsiz Isı Bo usu u Geo et isi i e Tek ik Özellikle i i Seçi i………………………………………………. 172
. . Çalış a Akışka ı ı Seçi i…………………………………………………………………………………………………………… 2
. . Çalış a Akışka ı E a te i……………………………………………………………………………………………………………. 3
. . . Su İçi Çalış a Sı ısı Dolu Ha i…………………………………………………………………………………………… 174
. . . Meta ol İçi Çalış a Sı ısı Dolu Ha i…………………………………………………………………………………. 175
. . . Eta ol İçi Çalış a Sı ısı Dolu Ha i……………………………………………………………………………………. 175
. . . Aseto İçi Çalış a Sı ı Dolu Ha i………………………………………………………………………………………. 175
. . Ka i Malze e Seçi i…………………………………………………………………………………………………………………. 176
. . Isı T a sfe Li itle i i Hesapla ası…………………………………………………………………………………………. 177
. . . So ik Li it………………………………………………………………………………………………………………………………… 177
. . . Ka a a Sı ı ı…………………………………………………………………………………………………………………………. 178
. . . Ak a Sı ı ı e a Taş a Sı ı ı…………………………………………………………………………………………………… 178
. . . Ku u a Li iti……………………………………………………………………………………………………………………………. 179
. . Fitilsiz Isı Bo usu u İ alatı…………………………………………………………………………………………………………. 180
. . . Ka i Malze ele i e Uç Kapakla ı……………………………………………………………………………………………. 180
. . . Ka i e Uç Kapakla ı Te izle esi………………………………………………………………………………………. 180
. . . Fitilsiz Isı Bo usu Mo tajı…………………………………………………………………………………………………………… 181
. . . Sızı tı Tespiti……………………………………………………………………………………………………………………………… 181
. . . Çalış a Sı ısı ı Hazı la ası…………………………………………………………………………………………………. 182
. . . Teçhizatı Açıkla ası……………………………………………………………………………………………………………… 182
. . . Bi Fitilsiz Isı Bo usu u Doldu ul a P osedü ü………………………………………………………………………… 183
.BÖLÜM KISALTMALARI………………………………………………………………………………………………………………………… 184
.BÖLÜM KAYNAKLARI……………………………………………………………………………………………………………………………. 185

.BÖLÜM: REKÜPERATÖRLER VE REJENERATÖRLER

8.1 REKÜPERATÖRLER……………………………………………………………………………………………………………………………. 186
. . Işı ı /Taşı ı Hi it Reküpe atö …………………………………………………………………………………………………. 187
8.1.2 Seramik Reküpe atö ü……………………………………………………………………………………………………………………. 188
. REJENERATÖRLER……………………………………………………………………………………………………………………………. 188
. . Isı Teke le i……………………………………………………………………………………………………………………………………. 188
. HAVALANDIRMA VE KLİMA SANTRALLERİNDE ISI GERİ KAZANIM UYGULAMALARI…………………………. 189
. . Plakalı Isı Değişti i i………………………………………………………………………………………………………………………. 190
. . Roto lu Isı Teke i/Ta u lu Tip Isı Ge i Kaza ı Ü itesi……………………………………………………………. 191
. . Çift-Serpantinli-Sulu (Run-A ou d Isı Ge i Kaza ı Siste le i…………………………………………………. 191
. . Te osifo Isı Değişti i ile ……………………………………………………………………………………………………………. 193
8.3.5 Verim Hesapla ala ı……………………………………………………………………………………………………………………… 194
. . Isı Ge i Kaza ı Do a ı la ı ı İlk Yatı ı e İşlet e Eko o isi e Etkile i…………………………………… 197
. . Isı Ge i Kaza ı Do a ı la ı da Ki lilik e Filt ele e……………………………………………………………………. 198
8. . Isı Ge i Kaza ı Do a ı la ı da Yoğuş a e Do a……………………………………………………………………. 198
 viii

. . Isı Ge i Kaza ı Do a ı la ı da Isı T a sfe Yüze le i deki Ha a Hızla ı………………………………………. 199

. . Isı Ge i Kaza ı Do a ı la ı da Oto atik Ko t ol………………………………………………………………………. 199
. REKÜPERATÖRLER İÇİN TASARIM YÖNTEMLERİ…………………………………………………………………………………. 199
. . -NTU Yö te i………………………………………………………………………………………………………………………………. 199
8.4.2 P-NTU Yö te i………………………………………………………………………………………………………………………………. 201
. . Loga it ik O tala a Sı aklık Fa kı Yö te i…………………………………………………………………………………. 2
. . ψ-P ve P1-P Yö te le i………………………………………………………………………………………………………………. 202
. REJENERATÖRLER İÇİN TASARIM YÖNTEMLERİ…………………………………………………………………………………. 204
. . -NTU0 Yö te i……………………………………………………………………………………………………………………………… 204
. . Λ-Π Yö te i…………………………………………………………………………………………………………………………………… 204
. ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNDE BASINÇ DÜŞÜMÜ…………………………………………………………………………………………. 205
. . Çeki dekteki Bası ç Düşü ü…………………………………………………………………………………………………………… 205
. . Ya dı ı Ele a la da Bası ç Düşü ü…………………………………………………………………………………………… 208
. ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNDE KİRLİLİK VE KOROZYON…………………………………………………………………………………. 209
. . Ki lilik……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 209
. . Ko oz o ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 211
.BÖLÜM KISALTMALARI ………………………………………………………………………………………………………………………. 212
.BÖLÜM KAYNAKLARI…………………………………………………………………………………………………………………………… 214

.BÖLÜM: EKONOMİZERLER
. GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 215
. EKONOMİZÖR TİPLERİ………………………………………………………………………………………………………………………. 215
. . Ü eti Yö te i e Gö e Sı ıfla dı a…………………………………………………………………………………………… 215
. . Kaza Ve i liliği e Da alı Eko o izö Çeşitle i……………………………………………………………………………. 217
. EKONOMİZÖR UYGULAMALARI………………………………………………………………………………………………………… 218
. EKONOMİZÖRÜN AVANTAJLARI VE YARARLARI………………………………………………………………………………… 218
. GELENEKSEL EKONOMİZÖR TASARIMLARI………………………………………………………………………………………… 218
9.6 BACA GAZLARI HESAPLARI………………………………………………………………………………………………………………… 219
. YOĞUŞMALI BACA GAZI ISI DEĞİŞTİRİCİSİ İÇİN KURAMSAL HESAPLAMALAR……………………………………… 220
.BÖLÜM KISALTMALARI…………………………………………………………………………………………………………………………. 232
.BÖLÜM KAYNAKLARI……………………………………………………………………………………………………………………………. 234

.BÖLÜM: SOĞUTMA KULELERİ, KURU VE HİBRİT SOĞUTUCULAR

. GİRİŞ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 235
. SOĞUTMA KULELERİNİN SINIFLANDIRILMASI …………………………………………………………………………………. 235
. PAKET TİP KULE MALZEMELERİ………………………………………………………………………………………………………. 238
. . Fa G u u……………………………………………………………………………………………………………………………………. 240
10.3.2 Damla Tutucu ……………………………………………………………………………………………………………………………… 242
. . Su Dağıtı Siste i………………………………………………………………………………………………………………………. 243
. . Nozulla Lülele …………………………………………………………………………………………………………………………. 3
. . Se is Pe e esi……………………………………………………………………………………………………………………………. 244
. . Dolgu……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 244
10.3.7 Hava Gi iş Pa ju la ı……………………………………………………………………………………………………………………. 246
. . Taşı ı ı Yapı…………………………………………………………………………………………………………………………………. 247
10.3.9 Su Yö le di i ile …………………………………………………………………………………………………………………………. 247
. SOĞUTMA KULESİ KAPASİTESİNİ ETKİLEYEN ÇEŞİTLİ FAKTÖRLER……………………………………………………. 248
. SOĞUTMA KULELERİNDE PERFORMANS DEĞERLENDİRİLMESİ………………………………………………………. 248
10.6 KULE TASARIM DURUMLARI…………………………………………………………………………………………………………… 251
. SOĞUTMA KULESİ TERMAL PERFORMANS BELGELENDİRİLMESİ……………………………………………………. 252
. SOĞUTMA KULESİ TEORİSİ……………………………………………………………………………………………………………… 254
. KULE KAPASİTESİ, BOYUTU VE KULE KATSAYISI İLİŞKİSİ…………………………………………………………………… 256
. HİBRİT SOĞUTMA KULELERİ VE SERBEST SOĞUMA………………………………………………………………………. 270
. KURU SOĞUTUCULAR VE ISLAK-KURU SOĞUTUCULAR…………………………………………………………………. 272
10.11.1 Kuru Soğutu ula ………………………………………………………………………………………………………………………. 272
. . Islak/Ku u Soğutu ula ………………………………………………………………………………………………………………. 273
 ix

.BÖLÜM KISALTMALARI……………………………………………………………………………………………………………………… 278

. BÖLÜM KAYNAKLARI………………………………………………………………………………………………………………………… 279

EKLER……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 280
 1

BÖLÜM-1
GİRİŞ VE SINIFLANDIRMA

. GİRİŞ
Fa klı sı aklıkta ve birbirinden katı i ida ile a ıla iki akışka a ası daki ısı transferi (geçişi), i çok ühe dislik
u gula ası da ü ük ö e taşı . Bu tü i ısı geçişi i ge çekleşti ek içi kulla ıla ihaz ısı değişti i isi ola ak
adla dı ılı e ha i ısıt ası da, ikli le di e tesisle i de, te ik sa t alle de, atık ısı ı ge i kaza ıl ası da,
ki asal işle le de . i çok ala da u gula a ala ı ulu . Kulla ı e le i i özellikle i e gö e uhtelif tipte
ısı değişti i ile i i al edilmektedir.

Isı değişti i ileri kimyasal e sü eç p oses e düst ile i de uha laştı a, oğuştu a, ste ilize et e, da ıt a,
pastö ize et e, kısı la a a ı a e ki asal eaksi o hızla ı ı ko t ol et e gi i i çok işle le de
kulla ıl aktadı . P atikte çok değişik tiple de ulu a ile ısı değişti i ile i i , kulla ıldığı ala a gö e tasa ı ı e
opti izas o u ü ük ö e taşı aktadı . Isı değişti i ile i i opti izas o u da e tasa ı ı da i çok parametre
etkilidi . Isı değişti i i i i alat ö te i, ısı geçiş eka iz ası, akışka la ı akı du u la ı, ısı değişti i ile i i
tasa ı ı da e e i li i şekilde kulla ıl ası da etkilidir.

Isı değişti i isi u gula ala ı da çok çeşitli i alatla kulla ıl aktadı . Bu la ; o ulu ısı değişti i ile i, plakalı ısı
değişti i ile i, ka atlı üze li ısı değişti i ile i ve eje e atif ısı değişti i ile idi . E a gı ola ak kulla ıla ısı
değişti i isi tiple i de i i de gö de- o ulu ısı değişti i ile idi . Bu tip ısı değişti i ile i de gö de ta afı da i
akışka ve borulardan ise diğe i akışka geçe ek ısı t a sfe i işle i sağla ı . Gö de- o ulu ısı değişti i ile i i
a gı ola ak kulla ıl ası ı i çok se e i a dı . Ha i e e ağı lığı a kı asla oldukça ü ük değe le de ısı
t a sfe i e ola ak sağla la . Bi çok özel u gula a içi çok fazla değişik tipte çeşitle i a dı . A ı a o tala ı e
o ula ı çıka ıla ak kola a te izle e il e i kâ ı a sahipti le .

Dü a üfusu u hızla a t ası e gelişe tek oloji e ağlı ola ak e e ji tüketi i so ılla da ö e li de e ede
a tış göste ektedi . Fosil köke li e e ji ka akla ı ı sı ı lı ol ası e e e ji e du ula ihti a ı sü ekli a t ası,
ili ada la ı ı e e ji ko usu da e i lilik e opti izas o la ilgili çalış ala a ö le di işti . Gü ü üzde
ü etile e e ji i ü ük i kıs ı sa a ide, ti a i e e sel u gula alı ısıt a e soğut a siste le i de
ha a aktadı . Bu tip siste le de ısı ı t a sfe i i ısı değişti i isi e akışka la ı ha eketi de siste de
kulla ıla akışka ı özelliği e ağlı ola ak i po pa, fan e a ko p esö asıtası la sağla ı . Siste i i
pa çası ola ısı değişti i isi i seçi i de e ut siste deki ası ç ka ıpla ı ı düşü le i i a ı da, ısı
değişti i isi i ke di içe isi deki ası ç ka ıpla ı ı tespiti e u a gö e güç hesapla ı ı apıl ası, e e ji
e i liliği açısı da oldukça ü ük ö e a z et ektedir.

. ISI DEĞİŞTİRİCİLERİN KULLANIM AMAÇLARI

. Sü eç p oses akışla ı ı soğut ak
a Depola a pet ol ü ü le i, uha ası ı da dola ı kütle ka ı ı azalt ak içi soğutulu .
Ge el a a soğutu u i te oole ihazla eaktö le a ası daki eaksi o ısısı ı gide i .
Gaz soğu u u ü itele i deki a a soğutu ula e i i a ttı ak içi soğu a ısısı ı o tada kaldı ı e
ö le e soğu u u e i liliği i a ttı ı .
d Pet ol afi ele i de kulla ıla çok öl eli ko de serler oğuştu u ula , kolo daki aşı ı ısı a ü ü ü
oğuştu a ak ü ü elde edil esi i sağla .
e) Tü soğut a e ikli le di e siste le i de o ta ha ası ı e a a a akışka su u soğut ak içi ısı
değişti i ile kulla ılı .
 2

. P oses akışla ı ı ısıt ak

a) Çok öl eli e o le le , a ı a ı etkile e ölü le e kolo u u ısıt ak içi kulla ılı .
Reaktö şa j ısıtı ıla ı, ükü eaksi o sı aklığı a kada ısıt ak içi kulla ılı .
Tü ısıt a e ikli le di e siste le i de o ta ha ası ı e a sü eç akışka ı ı ısıt ak içi ısı
değişti i ile kulla ılı .

. Sı ak e soğuk sü eç akışla ı a ası da ısı değişi i apmak

a Reaktö çıkışlı ısı ı değişti e ek eaktö şa jı ı ısıt ak içi esle e ısı değişti i ile i kulla ılı
Çok öl eli altta esle eli ısı değiştiricisi ü ü gi işi i ısıt ak içi kulla ılı [ ].

. ISI DEĞİŞTİRİCİSİ TANIMI VE TASARIM TİPLERİ

Isı t a sfe ekip a ı, ge ellikle he apı tipi he de kulla ıldığı hiz et akı ı da sı ıfla dı ılı . Bi ısı
değişti i isi, i akışka da diğe i e ısı t a sfe i de a dı ı ola özel i ihazdı . Bazı du u la da, katı i ida
akışka la ı a ı a ili e u la ı ka ış ası ı ö le e ili . Diğe tasa ı la da, akışka la i i i le doğ uda te as
hali de ola ili . E e i li ısı değişti i ile i de, akışka la ı akış di e çle i ası ç düşü le i e a ka ıpla ı en
aza indirilirken, akışka la a ası daki ida ı üze ala ı e üst se i e e çıka ılı . Yüze ala ı ı a ttı ak e
tü üla s etkisi i a ttı ak içi aze ida da ka atçıkla e a olukla / a ıkla kulla ılı .

Isı değişti i i tasa ı ı da üç tip akış düze le esi a dı : Te s zıt/ka şı) akış, pa alel akış e çap az akış. Ters akışlı
ısı değişti i isinde, he iki akışka da ısı değişti i isi e ters uçlardan girip birbirlerine eksenel olarak paralel ancak
ters ö de ha eket ede le ken, pa alel akışlı ısı değişti i isinde ise akışka la a ı uçta gire le e diğe ta afa
akarken birbirlerine eksenel olarak yine paralel ancak a ı ö de ha eket ede le . Çap az akışlı ısı değişti i isinde,
akışka lar birbirlerine dik olacak i şekilde ha eket etti ilir. Daha so a gö üle eği üze e, u üç akış düze lemesi
loga it ik o tala a sı aklık fa kı e ısı değişti i isi etke liği akı la ı da ka şılaştı dığı da pa alel akışlı e ters
akışlı ısı değişti i ile i i etke likle i i a ası da olup, u iki değe akı ı da pa alel akışlı ola la da daha i i,
ters akışlıla da ise daha kötüdü . Bu u la i likte i alat kola lığı açısı da u gula ada ko pakt ısı
değişti i ile i i ü ük i çoğu luğu çap az akışlı ola ak apılı .

Isı değişti i ile i iki a a fa klı tasa ı ı a dı : Gö de- o ulu e plakalı ısı değişti i i. Isı değişti i i i e tipik tipi
gö de e o u tipi tasa ı dı . Bu ısı değişti i i, çıplak o ulu e a ka atlı o ula la tasa la a ili . Akışka la da
biri gö de içi deki o ula ı içi de geçe ke diğe akışka ise u o ula ı üze le i den akarak borular
içe isi deki bu akışka ı ısı ası a e a soğu ası a ede olur. Plakalı ısı değişti i isinde ise, akışka la ge iş
i üze ala ı a sahip plakala la a ıldığı da soğuk e sı ak akışka la plakala a ası daki oşlukla da
i i i e ka ış ada akar. İste ildiği de siste e plaka ila e edile ek e a çıka ıla ak ısıl kapasitesi değişti ile ili .
Bu tip i ısı değişti i isi tipik ola ak gö de-borulu tasa ı dan daha verimlidir [1].

. ISI DEĞİŞTİRİCİLERİN SINIFLANDIRILMASI

P atikte çok değişik tiple de ulu a ile ısı değişti i ile i, ısı geçiş şekli e, i alat özellikle i e, akış düze le esi e,
akışka sa ısı a e a faz değişi le i e gö e, çeşitli şekille de sı ıfla dı ıla ili le . [2] (Şekil-1.1).

. . Isı Değişi Şekli e Göre Sı ıfla a

. . . Akışka lar Arası da Doğruda Te ası Olduğu Isı Değiştiri ileri
Bu tip ısı değişti i ile i içi de fa klı sı aklıkla daki akışka la e a i akışka ile katı addeler birbirleri ile
doğ uda doğ u a ka ıştı ılı e a te asa geçi ili . Bu tip ısı değişti i ile i içi soğut a kulele i, jet veya sprey
oğuştu u ula ı, uha akü ülatö le i, kli a sa t alle i ka ışı odala ı e a o ata ala ı . verilebilir.
 3

1.4.1.2 Akışka lar Arası da Doğruda Te ası Ol adığı Isı Değiştiri ileri
Bu tiple de ısı, ö e sı ak akışka da iki akışka ı a ı a i üze e e a i kütle e geçe . Daha so a u ısı u
üze de e a kütlede soğuk akışka a iletili . Bu ısı değişti i ile i doğ uda ısı geçişi ola üze li ısı
değişti i ile i, ısı ı depola dığı (dolgu maddeli) ısı değişti i ile i, akışka ataklı ısı değişti i ile i ol ak üze e üç
grupta incelenebilir.

1.4.2 Isı Geçişi Yüzeyi i Isı Geçişi Ha i e Ora ı a Göre Sı ıfla a

Bu sı ıfla a a gö e ısı değişti i ile i ko pakt e ko pakt ol a a ola ak iki e a ılı . Yüze ala ı oğu luğu ,
> / ise kompakt, / olursa kompakt olmayan ısı değişti i ile i ola ak sı ıfla dı ılı .

= 𝚤 çş ü 𝚤 / 𝚤 ğş .

Ko pakt ısı değişti i ile i
sağladığı içi ko pakt ol
gaz ol ası, üze i ki lete
(enerji) ka ıpla ı ı e e il
elli aşlı sakı ala ıdı .
ağı lıkta , ha i de kaza ç sağladığı e daha es ek i p ojele di e e i kâ
a a ısı değişti i ile i e gö e te ih edili le . Bu a ka şılık akışka la da e az i i i
, pas apa ola akışka la ı , kulla ıla a ası e akış es ası da oluşa aşı ı ük
ek içi ila e fan e a po pa gü ü e ge ek du ul ası, ko pakt ısı değişti i ile i i

Isı değiştiri i i her iki tarafı daki

akışka tek veyaçift fazlı ola ilir Sabit borulu
AKIŞ TİPİ
Gövde-borulu U borulu

Çapraz Paralel Ters Söküle ilir orulu

Borulu Spiral borulu

Es ek aşlık

İki orulu

Ka atlı orulu

Dolaylı Uzatıl ış
temas tipi yüzey tipi

Levha ka atlı

Reküperatif Co talı plaka

Plakalı Spiral plakalı

Lehi li plakalı
Doğruda
te aslı
ISI
DEĞİŞTİRİCİ Disk tipi

Dö er
rejenatif

Rejenatif
Davul tipi

Sabit matrisli
rejenatif

Şekil-1.1 Isı değişti i ile i in sı ıfla dı ıl ası

 4

Şekil-1.2 Isı değişti i ile i in ko paktlığı a ge el i akış

1.4.3 Farklı Akışka Sayısı a Göre Sı ıfla a

Pratikteki i çok u gula ada, ısı değişti i ile i de ge ellikle iki akışka a ası daki ısı geçişi göz ö ü e alı ı . Bu a
ka şılık az da olsa azı ki asal işle le de, soğut a tek iği de, ha a ı a ıştı ıl ası da, hid oje i
saflaştı ıl ası e sı ılaştı ıl ası gi i olaylarda üç akışka lı ısı değişti i ile i ile de ka şılaşıla ili .

Üç akışka la çalışa ısı değişti i ile i i kulla a i siste e ö ek ola ak, e sel e taşıt a açla ı da küçük
kapasiteli, (amonyak-NH3 + su) eriyikli absorbsiyonlu tesislerde, hidrojen-H2 gi i üçü ü i öt gaz kulla ıla ak
elde edile ısı e e jisi ile çalışa po pasız soğut a aki ası göste ile ili .

Üç e daha fazla akışka ile çalışa ısı değişti i ile i i teo ik a alizle i oldukça ka aşık olup u ağla da
tasa ı la ı güçtü .

1. . Isı Geçişi Meka iz ası a Göre Sı ıfla a

. . . İki Tarafta da Tek Fazlı Akış

Isı değişti i i i iki ta afı daki tek fazlı akışla daki taşı ı la ısı transferi bir pompa veya fan ile tahrik edilen
zo la ış taşı ı a da oğu luk fa kı ı doğu duğu doğal taşı ı ola ili . Oda ısıtı ıla ı, uha kaza ı
ekonomizö le i, ha a ısıtı ıla ı, taşıt ad atö le i e ha a soğut alı ısı değişti i ile i ö e li u gula ala dı .

1.4.4.2 Bir Tarafta Tek Fazlı, Diğer Tarafta Çift Fazlı Akış
Bu ısı değişti i ile i i i ta afla ı da zo la ış e a tek fazlı akış a ke , diğe ta afla ı da ka a akta e
oğuş akta ola iki fazlı i akış a dı . Bu la a ö ek ola ak te ik sa t alle i oğuştu u ula ı, soğut a
siste le i i oğuştu u usu e a uha laştı ı ısı ile uha kaza la ı göste ile ili .

. . . İki Tarafta da Çift Fazlı Akış

Bu tip ısı değişti i ile i i i ta afla ı da uha laş a, diğe ta afla ı da oğuş a işle i a dı . Bu la
hidrokarbo da ıtı ı da, üksek ası çlı uha kulla ıla ak alçak ası çlı uha elde edil esi de kulla ılı . Bu
tip ısı değişti i ile i e ait diğe iki ö ek, su püskü t eli oğuştu u ula e su püskü t eli uha laştı ı ıla dı .
 5

. . . Taşı ı la ve Işı ı la Bera er Isı Geçişi

Özellikle i ta afı da üksek sı aklıkta gaz ola ısı değişti i ile i de taşı ı la e ışı ı la ısı geçiş i a ada
gö ülü . Yüksek sı aklıkta çalışa dolgu addeli eje e atö le , fosil aka ak aka ısıtı ıla , uha kaza la ı e
u la ı kızdı ı ıla ı ile pi oliz o akla ı u tip ısı değişti i ile i e ö ek ola ak göste ilebilir.

1. . Ko strüksiyo a Göre Sı ıfla a

Isı değişti i ile i ge ellikle i alat özellikle i e gö e ka akte ize edili .

. . . Borulu Isı Değiştiri ileri

Bu tip ısı değişti i ile i eliptik, dikdö tge e ge ellikle de dai esel kesitli borularda e da a gel işti .
Akışka la da i i o u u içi de, diğe akışka işe o u u dışı da aka .

Bo ula ı çapla ı, sa ıla ı, uzu lukla ı, e kezle i a ası esafe e o u düze i değişe ili . Bu tip ısı değişti i ile i
üksek ası çla da ahatlıkla kulla ıla ili e dö t g upta i ele i .

Düz Borulu Isı Değiştiri ileri

Pratikte iki borulu ola la ı a ı sı a, o u de eti de apıl ış çeşitle i e de astla ılı Şekil-1.3). İki o ulu
ola la , e asit ısı değişti i i tipidi . Siste ge ellikle a ı ekse li iki o uda apılı . Akışka la da i i içteki
o uda aka ke , diğe akışka dışa ıdaki o uda aka . Akışka la ı akış ö le i pa alel e a ters akı lı ola ili .
Isı değişti i i i te izle esi kola olduğu da , özellikle ki leti i akışka la içi u gu i ko st üksi o du . Bo u
çapla ı ı küçük ol ası du u u da, çok üksek ası çla a çıkıla ili . Yatı ı as afla ı ı a t ası ede i le,
ısıt a üze i 2
değe i de daha ü ük apıla az.

Şekil-1.3 Düz o ulu gö de- o u tipi ısı değişti i i

Spiral Borulu Isı Değiştiri ileri

Bi e a daha fazla o uda apıl ış spi al ile u spi ali dışı daki i depoda e da a geli . Soğut a
siste le i de kulla ıla a ekse el ko de se e a ekse el e apo atö ola ak da tasa la a ili . Spi al
o ula ı ısı t a sfe katsa ısı, düz o ula daki e gö e daha üksekti . Isıl ge leş ele i oluştu duğu ge il e
p o le le i u ısı değişti i ile i de oktu .

Şekil-1.4 Spi al o ulu ısı değişti i ile i

 6

Gövde-Borulu Isı Değiştiri ileri

Bu ısı değişti i isi, sili di ik i gö de ile u u içi deki i i i e pa alel o ula da e da a geli . Akışka la da
i i o ula ı içi de , diğe akışka ise u o ula ı dışı da a i gö de içi de aka . A a ele a la ı o ula
e a o u de eti, gö de, o ula ı tespit edildiği ö e a ka a ala ile gö de içi deki akışı ö le di e
pe dele di . İşlet e kola lıkla ı ile ge iş i çalış a ası ı a alığı se e i le kulla ı sahası a gı dı . Pet ol
afi ele i de, te ik sa t alle de, ki a e düst isi de, üklee sa t alle de ve güç sa t alle i de ö ısıtı ı ola ak
kulla ılı .

Gö de- o ulu ısı değişti i ile i de kulla ıla o u çapla ı ile a ası da değişi . Ge ellikle daha
ko pakt e u uz ısı değişti i i p ojele di il esi sağladığı da , küçük o u çapla ı ile tercih edilir.
Ki li akışka la ı kulla ıl ası ge ektiği du u la da ise te izle e kola lığı sağladığı da ü ük çaplı o ula
kulla ılı . Bo u et kalı lığı, o u içi deki akışka ı ası ı a e ko oz o pa ı düşü üle ek seçili . Isı
değişti i ile i de kulla ıla çelik e diğe o ula içi sta da t o u dış çapla ı e et kalı lıkla ı TS da
seçile ek kulla ılı .

Gö de- o ulu ısı değişti i ile i de kulla ıla o u o la ı ı , pi asada satıla o u o la ı ı kesi le i olacak
şekilde seçil esi, i alatta fi e e e esi açısı da u gu du . Gö de çapı ı - katı ola ak o u o la ı ı
seçil esi, p atik açıda u gu so uçla e ektedi Şekil-1.5).

Gö de- o ulu ısı değişti i ile de o u de eti eşke a üçge , ka e e a dö dü ül üş üçge e ka e şekli de
yapıla ili . Üçge e dö dü ül üş ka e düze le ele i, ka e düze le e e gö e daha ü ük ısı transfer (geçiş)
katsa ıla ı e esi e ağ e , u la daki ası ç ka ıpla ı i az daha ü üktü . He tip düze le ede o u
eksenleri arası daki uzaklığı , o u dış çapı ın 1, katı seçil esi ö e ili .

Şekil-1.5 Gö de- o u tipi ısı değişti i isi

Özel Gövde-Borulu Isı Değiştiri ileri

Bu ısı değişti i ile i i alat ö ü de klasik gö de- o ulu ısı değişti i ile e e ze esi e ağ e , özel kulla ı la
içi i al edili le . Ko u alı gö de- o ulu e g afit gö deli ısı değişti i i gi i odelle i a dı .

1.4.5.2 Plakalı Isı Değiştiri ileri

Bu tip ısı değişti i ile i de akış, oluklu ka atla a ası a sıkıştı ıl ış ola assı i e etal plakala la a ıl ıştı . Bu
üze düz e a dalgalı ola ili . Bo ulu tip gi i üksek ası ç e sı aklıkta kulla ıla azla . İ e fil , o talı plakalı,
spiral borulu, la elli ısı değişti i ile i ol ak üze e dö t g upta i ele i .
 7

İ e Fil Isı Değiştiri ileri

Çok üksek iskoziteli e sı aklığa du a lı addele i ısıtıl ası da e soğutul ası da i e fil ısı değişti i ile i
ö e li u gula a ala ı ulu . Isı değiştiricisi içi de sı ağa du a lı addele i kısa kalış sü esi e ü ük ısı taşı ı
katsa ıla ı a sahip ol ala ı ede i le, p atikte çoğu za a u ısı değişti i ile i uha laştı ı ı ola ak ta kulla ılı .

Co talı Plakalı Isı Değiştiri ileri

Akışka la ı a ı a oluklu a da dalgalı şekildeki i e plakala da i paket apıla ak elde edili . Metal plakalar
a ası da o tala a dı . İste ildiği kada plaka ila e edile ek üze a tı ıla ili . Plakala a ası oşlukla da
akışka la aka . Isı t a sfe i ütü plaka üze i o u a olu . Kola lıkla te izle e ildikle i içi esi , içki, süt,
ak aj e kâğıt e düst ile i de ge iş ola ak kulla ılı la . Plaka kalı lığı genellikle 0,5-1,2 mm, plakala a ası daki
oşluk ise - değe i dedi . Plaka malzemesi ola ak ka o lu çelik, alü i u , akı e akı alaşı la ı,
pasla az çelik, ikel e oli de alaşı la ı kulla ıla ili Şekil-1.6).

Şekil-1.6 Co talı plakalı ısı değişti i ile i

Spiral Plakalı Isı Değiştiri ileri

İki uzu pa alel plaka ı spi al şekli de sa ıl ası ile elde edili ; İki plaka a ası a ko ula sap ala ile düzgü i
oşluk sağla a ili . Plakala ı iki ta afı o talı i kapak ile kapatılı . Akışka la i i i e ters veya paralel akacak
şekilde düze le e ili Şekil-1.7).

Şekil-1.7 Spiral plakalı tipi ısı değişti i isi şe atik göste i

Te izle esi kola olduğu da u ısı değişti i isi to tu apa ile ek akışka la içi çok u gu du . Bu üzden
özellikle kâğıt e düst isi de, sülfat e sülfit fa ikala ı da u ısı değişti i isi te ih edili . Oldukça ko pakt
 8

ol ala ı ı a ı da özel i alatla ı ede i le pahalıdı la . Maksi u üze 2

, aksi u işlet e ası ı
a e aksi u işlet e sı aklığı °C ile sı ı lıdı .

Sert Lehi li Plakalı Isı Değiştiri ileri

Lehi li plakalı ısı eşa jö le i ısı ı t a sfe et e i e etkili olla ı da i idi . E düşük aşa dö güsü
ali eti le e ze siz pe fo a s sağla ak üze e tasa la ıştı . Bi so aki ısıt a e a soğut a p ojele i de
lehi li tek oloji seçil esi, e de tasa uf, e e ji e akı da dahil ol ak üze e i çok fa da sağla a aktı .

P e sip ola ak BPHE, ö e a ka kapak le hası paketle i a ası da i le ha paketi oluklu ka al le hala ı da
ola ak apılı . Kapak le hası paketle i sızdı azlık le hala ı, kö halkala e kapak le hala ı da oluşu . Bağla tı
tü ü, eli li paza e u gula a ge eksi i le i i ka şıla ak üze e özelleşti ile ili . Vaku la lehi le e işle i
sı ası da, ta a ile dolgu alze esi a ası daki he te as oktası da se t lehi li i ağla tı oluştu ulu .
Tasa ı , iki a ı ka al e a de ede oluşa i ısı değişti i i oluştu u . (Şekil-1.8).

Şekil-1.8 Se t Lehi ağla tılı plakalı ısı değişti i i

. . . Ka atlı Yüzeyli Isı Değiştiri ileri

A a ısı t a sfe üze i de o u e a plaka ka atla ı e a diğe ila e çıkı tıla ı ısı t a sfe üze i i a tı ak
a a ı la kulla ıldığı ısı değişti i ile idi . Gaz ta afı daki ısı t a sfe katsa ısı, sı ı ta afı daki de daha düşük
olduğu içi ka atlı ısı t a sfe üze le i ge elde gaz ta afı da kulla ılı la . İki g upta i elenebilirler.

Plakalı Ka atlı Isı Değiştiri ileri

Ge elde düşük sı aklık tesisle i de e akışka la a ası sı aklık fa kı ı °C 'de °C' e kada düşük olduğu
ye le de kulla ılı la . Sahip oldukla ı akışa gö e çeşitli şekille de pa alel, te s e a çap az akış düze le e ili le .
Bi i ha i ısı t a sfe ala ı a ola o a ı 2
/m3 i a ı da olduğu da oldukça ko pakt apı a sahip
oldukla ı sö le e ili . Plakalar boyunca ve plakadan plaka a i i i akış dağılı ı sağla ak içi u ısı
değişti i ile i i gi işi e özel siste le ko u . Plakalar 0,5-1,0 mm ve kanatlar 0,15-0, kalı lığı dadı .
Kanatlar, paralel plakala hali deki üze le a ası a eka ik ola ak preslenerek, lehimlenerek veya kaynak ile
tutturulu . Ka at tiple i düz ka at, düz-delikli ka at, teste e dişli ka at ve dalgalı ka attı . Plakalı-ka atlı ısı
değişti i ile i i u gula a e i ulduğu ala la gaz e uha tü i le i, oto o il, ka o , uçak oto la ı,
soğut a siste le i, ısı po pala ı, soğut a aki ele i, kli a tesisle i, elekt o ik de ele i soğutul ası, üklee
sa t alle e ki a e düst isidi .

Borulu Ka atlı Isı Değiştiri ileri

Ka atlı o u tipi ısı değişti i isi gö de içi e assılaştı ıl ış o ula da apıl ış i de eti e leşti il esi ile elde
edilir. Bu o ula a la el adı e ili e ge ellikle okta e a elekt ik dikiş ka ağı ile i i i e tuttu ulu . Gö de
içi de a ı a pe dele ulu az.
 9

Bu ısı değişti i ile i i ta afı da gaz, diğe ta afı da sı ı ulu duğu du u la da kulla ılı la . Gaz ta afı daki ısı
t a sfe katsa ısı, sı ı ta afı daki de daha düşük olduğu içi ge ellikle ka atla gaz ta afı da kulla ılı la .
Borulu-ka atlı ısı değişti i isi, ka atla ı o u dizile i i dış ta afı a sa itleşti ildiği i apıdı . Bu ka atla o u
eksenine dik, ekse e pa alel, çap azla a e a helisel şekille de ola ili . Bo u ekse i e pa alel ola ak e leşti ile
ka atla çoğu lukla iki borulu e a pe desiz gö de- o ulu ısı değişti i ile i de kulla ılı la . Bo u içi de ka atla ı
kulla ıldığı e le soğut a siste le i deki ko de se le e e apo atö le di . Ka atla o u ida ı a dökü ,
ka ak, lehi e a sıkı geç e tek iği ile tuttu ula ili le . Bu tiple i u gula a e le i ola ak güç sa t alleri,
pe a eli soğut a g upla ı, taşıtla , kli a ihazla ı e soğut a tesisatla ıdı Şekil-1.9).

Şekil-1.9 Ka atlı o u tipi ısı değişti i i Ko uk Isı

. . . Reje eratif Isı Değiştiri ileri

Bu tip ısı değişti i ile i de ısı ö e sı ak akışka ta afı da i o ta da depo edili , daha so a sı ak akışka a
e ili . Isı geçişi dola lı olu . Isı ı depola dığı ala la a at is adı e ili . Ko paktlık değe le i oldukça üksek
olup ilk atı ı as afla ı azdı . Bu a ka şılık sade e gaz akışka la da kulla ıla ili le e akışka la a ası da
belirli bir mikta kaçak he za a a dı .

Sa it Dolgu Maddeli Reje eratörler

Bu ısı değişti i isi de gaz akış ö ü sa it dolgu addesi e e sa it dolgu addesi de aşka ö e saptı ılı .
Sü ekli i çalış a sağla ak içi a ı tipte e az iki eje e atö e ge ek a dı . Bi çok e de üç e a dö t
eje e atö a ı a da kulla ılı . Yüksek fı ı la da, a fa ikala ı da e düşük sı aklık işlet ele i de ha a ı
a ıl ası da kulla ılı la .

Dö er Dolgu Maddeli Reje eratörler

Bu la disk e sili di kas ak tipi ol ak üze e iki g upta topla a ili . Disk tipi eje e atö le de, ısı t a sfe üze i
disk şekli dedi e akış ekse el ö dedi . Kas ak tipi de ise dolgu addesi içi oş sili di şekli de olup, akış ad al
ö dedi . Gaz tü i le i e taşıtla da kulla ıla ili le . Şekil-1.10 de i dö e eje e atö e talpi e a ısı teke i
tipi (reje e atif ısı değişti i isi gö ül ektedi .

Şekil-1.10 Dö e eje e atö e talpi e a ısı teke i tipi eje e atif ısı değişti i isi.
 10

Paket Yataklı Maddeli Reje eratörler

Paket ataklı eje e atö le i i alat şekille i çok asit ol ala ı a ağ e ası ç ka ıpla ı fazladı .

. . . Karıştır alı Kaplarda Isı Değişi i

Ka ıştı alı kapla , özellikle a alıklı çalışa ısıt a e soğut a işle le i de çok kulla ıla ihazla dı . Ka ıştı ı ı
kapla içi deki akışka la a dış üze i de eket tipi a da kap içi e e leşti ile se pa ti le a dı ı la ısıta ili
e a soğuta ili le .

Bu ihazla ge ellikle sı ıla ı ısıtıl ası e soğutul ası, e i ik e a ka ışı la ı ka ıştı a e sı aklık de gele esi,
sı ı ka ışı la ı da e süspa si o la da kütle t a sfe i i a tı ak e eaksi o la ı hızla dı ak, fe a tas o
işle i de gazla ile sı ıla ı e süspa si o la ı ka ışı ı, dispe si o e e ülsi o ile katı pa ça ıkla ı
süspa si o işle le i içi u gula a ili [ ].

1. . Akı a Göre Sı ıfla a

Isı değişti i ile i de akışka ı değişik şekille de düze le esi logaritmik o tala a sı aklık fa kı a, etke liğe e
ısıl ge il ele e çok etki ede . Akış şekli e gö e sı ıfla dı a tek geçişli e çok geçişli ola ak iki g upta topla a ili .
Tek geçişli halde iki akışka ısı değişti i isi de i i i ile al ız a i ke e geçişi ke , çok geçişli halde i i le i ile
i kaç ke e geçişi .

. . . Tek Geçişli Isı Değiştiricileri

Tek geçişli halde iki akışka ısı değişti i isi o u a i i le i ile al ız i ke e geçişi . Üç aşlıkta i ele e ili .

Paralel Akı lı Isı Değiştiri ileri

Bu akış şekli de akışka la ısı değişti i isi i i u u da gi ip a ı doğ ultuda aka la e ısı değişti i isi i diğe
u u da çıka la Şekil- . . Ge ellikle i i i akışka küçük çaplı o ula içi de aka ke , iki i akışka iki o u
a ası daki dai esel halkada aka . Isıl ge il ele i iste ediği du u la da te ih edili .

Şekil-1.11 Pa alel akı lı ısı değişti i isi e sı aklık dağılı ı

Ters Akı lı Isı Değiştiri ileri

Bu tipte akışka la ısı değişti i isi de i i le i e gö e te s ö de akar (Şekil- . . Te s akışlı ısı değişti i ile i de
logaritmik o tala a sı aklık fa kı, diğe ütü akış düze le ele i de daha ü üktü . Diğe ısı değişti i ile i e
gö e daha ko pakt i apı a sahip ol ala ı a ka şı , p atikteki i alat güçlükle i e ısıl ge il ele ede i le
i çok u gula ada te s akışlı ısı değişti i ile i te ih edil e e ili .

Çapraz Akı lı Isı Değiştiri ileri

Bu ısı değişti i isi de akışka la da i i ısı t a sfe i üze i o u a e diğe akışka ı akış olu a dik ola ak
şekilde aka . Ko st üksi o a gö e, ka atla e a şaşı t a plakala ı a dı ı la, akışka la ısı değişti i isi içinde
 11

ile le ke ke disi ile ka ışa ili e a ka ış a a ili . Isı geçişi akı ı da çap az akışlı ısı değişti i ile i i etke liği
ve logaritmik o tala a sı aklık fa kı pa alel akışlı e ters akışlı ısı değişti i ile i i etke likle i i a ası da olup,
bu iki değe akı ı da pa alel akışlı ola la da daha i i, ters akışlıla da ise daha kötüdü . İ alat kola lığı
ede i le p atikte ko pakt ısı değişti i ile i i ü ük çoğu luğu çap az akışlı ola ak apılı .

Şekil-1.12 Ters akı lı ısı değişti i i e sı aklık dağılı ı

. . . Çok Geçişli Isı Değiştiri ileri

Isı değişti i isi içi de değişik şekille de a t a da se i halde düze le e ek çok geçişli tiple elde edile ili . Çok geçişli
ısı değişti i ile i kulla ı ı ı sağladığı e ü ük üstü lük ısı değişti i isi etke liği i a tı aktı . Çok geçişli ısı
değişti i ile i ka atlı üze le de, gö de-boru tiplerinde ve plakalı tiple de değişik düze le ele de i al edile ili .

Çapraz Ters ve Çapraz Paralel Akışlı Isı Değiştiri ileri

Çap az ters akışlı tip, genellikle kanatlı üze li ısı değişti i ile i de te ih edili . İki e a daha fazla sa ıda çap az
geçiş a ka a ka a te s akışlı ola ak se i halde ağla ı . Isı değişti i isi etke liği, he i geçişteki akışka la ı
ka ışıp ka ış adığı a e geçiş sa ısı a ağlıdı . Yüksek sı aklıkla daki u gula ala da sı aklığı fazla olduğu
geçişle de sı ağa da a ıklı pahalı alze e, diğe e le de ise u uz alze e kulla ıla ak i alat as afla ı
azaltıla ili .

Çap az pa alel akışlı tip, i ö eki düze le e e çok e ze , sade e akışka la ı i i le i e gö e ge el akışı
pa aleldi . Geçiş sa ısı a tı ıla ak, siste i etke liği tek geçişli pa alel akışlı ısı değişti i isi etke liği e
aklaştı ıla ili .

Çok Geçişli Gövde-Borulu Isı Değiştiri ileri

Bu düze le e, gö de-bo ulu ısı değişti i ile i de e çok kulla ıla tipti . Siste de o ula i uçla ı da tespit
edildiği de ısıl ge il ele çok azdı . Gö de ta afı daki akışka ka ıştığı da , he ha gi i kesitteki gö de
akışka ı ı sı aklığı sa itti . Bi gö de içi de tek sa ıda o u geçiş düze le ele i i etke liği, çift sa ıdaki
düze le ele e ka şı i az daha i i ol ası a ağ e , i alat güçlükle i e ısıl ge il ele ede i le fazla te ih
edilmez.

n Adet Paralel Plaka Geçişli Isı Değiştiri ileri

Plakalı tip ısı değişti icilerinde, plakaları çeşitli şekille de düze le esi ile çok geçişli akışla elde edile ili . Plakalı
tip ısı değişti i ile i de o ta e i değişti ile ek u düze le ele kola a elde edile ili .
 12

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Heat Exchanger Selection and Sizing (Engineering Design Guideline), KLM Technology Group, November
2010.
2. Ge eli, O., Isı Değişti i ile i , Bi se Ya ı e i, İsta ul .
 13

BÖLÜM-2
ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN TASARIM ESASLARI

. ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIM YÖNTEMLERİ

Isı değişti i i tasa ı ı ı a a ı, gi iş e çıkış sı aklıkla ı ı, toplam ısı t a sfe katsa ısı ı e ısı değişti i i i
geo et isi i, iki akışka a ası daki ısı geçişi o a ı a ağla aktı . E a gı iki ısı değişti i i tasa ı p o le i
değe le di e e o utla dı adı . Ke di izi sade e eküpe atö le i tasa ı ı a sı ı la a ağız, a i, atık ısı ı
geri kazanmak a a ı la kulla ıla iki akışka lı ısı değişti i isi i tasa ı ı. Ö e i ısı değişti i i içi ısı
transferinin temel prensipleri i ta tışa ak aşla a ağız. Aşağıdaki ağı tıla ı yazmak içi a ala ı da ısı t a sfe i
olan soğuk e sı ak akışka akışla ı a ait ısı dengesini yazabiliriz:
̇ = ̇ ℎ −ℎ (2.1)
ve
̇ ℎ = ̇ ℎ ℎℎ − ℎℎ (2.2)

Faz değişi i ol a a sa it özgül ısıla içi ise şu la ı azabiliriz

̇ = ̇ − (2.3)

ve
̇ℎ = ̇ ℎ ℎ − ℎ (2.4)

Şi di e e jinin korunumundan ̇ = ̇ ℎ = ̇ olduğu u ili o uz e ısı t a sfe hızı ı ̇ ), topla ısı t a sfe
katsa ısı ı U ve o tala a sı aklık fa kı ı Tm) ile göste i sek,
̇ = ∆ (2.5)
azıla ili . Bu ada A, U' u te el aldığı ısı alış e işi içi topla üze ala ıdı .

∆ = ℎ , ℎ , , (2.6)

A tık, ısı değişti i i tasa ı ı p o le i i , o tala a sı aklık fa kı içi i ifade elde et ek içi indirgendiği açıktı .
Isı t a sfe ala ı da i çok akış ko figü as o u, a i pa alel akış, ters akış e çap az akış içi ifadele elde
edil işti . Daha so a u te el ifadele i i ele e eğiz. Ko uşula ak ola ısı değişti i i tasa ı ı da iki aklaşı
LMTD loga it ik o tala a sı aklık fa kı metodu ve Etkenlik- NTU geçiş birim sa ısı/ısı t a sfe i birim sa ısı)
etodudu . Bu ö te le i he i i, p o le özellikle i i doğası a ağlı ola ak eli li a a tajla a sahipti .

. . Topla Isı Tra sfer Katsayısı U

Bi ısı değişti i i a alizi, he za a , toplam ısı t a sfe katsa ısı ı eli le esi le aşla . Topla ısı t a sfe
katsa ısı, siste i i e sel ısıl di e çle i açısı da ta ı la a ili . Bu di e çle i he i i i se i hali de i leştirilirse
aşağıdaki ağı tı azıla ili :

=( + +( (2.7)
 ℎ )  ℎ )
𝑖

Burada η0 iç e dış üze le i üze e i i, h iç e dış üze le içi taşı ı la ısı t a sfe katsa ıla ı ı, kw akışka la ı
a ı a a a üze i ida ı ileti le ısı t a sfe katsa ısı ı e S iki akışka ı a ı a du a içi i şekil faktö üdü .
 14

Şekil-2.1 Bi ısı değişti i ide ısıl di e çle ile sı ak e soğuk akışkanla ı göste i i

Yüze e i i ηo, a ı a du a ı ı he iki ta afı da e ut ola ge işletil iş üze le i etkile i i açıkla . Yüze
e i i ηo ile ge işletil iş i üze i ka atçık e i i  arası da aşağıdaki şekilde i ağla tı a dı :

 = − − (2.8)

Burada ka atçık ala ı ı e A ka at ol a a ta a ala ı ı göste ektedi . Isıl di e çle şu la ı içe i : iç e dış
fil di e çle i, iç e dış ge işletil iş üze e i i e iki akışka akışı ı ka ış ası ı e gelle e i öl e du a ı
boyunca iletimi. Bir dizi a a lı du a ko figü as o u içi şekil faktö le i aşağıda Tablo 2.1'de e il işti . Bazı
ko pleks iki ağlı ölgele içi ila e so uçla su ula aktı .

Bağı tı (2.7) temiz veya pla la a ış ısı değişti i i üze le i içi di . Ki le e i ısı değişti i i pe fo a sı
üze i deki etkile i daha so aki i ölü de ele alı ıştı . So u da şu u ot et eli iz

= = (2.9)
Bununla birlikte,

≠ (2.10)
Son olarak, toplam ısı t a sfe katsa ısı ı ta ı ı da ısıl di e çle i ü üklük mertebesinin toplam ısı t a sfe
katsa ısı ı hesapla ası da ö e li i etkisi ola ili . Akışka la ı apısı a ağlı ola ak, i e a daha fazla
direnç baskı ola ili e ek di e çle ö e siz hale gele ili . Ö eği , Ta lo . 'de, iki akışka da i i i gaz e
diğe i i sı ı ise, o za a , he i üze deki üze ala ı ı eşit olduğu a sa ıla ak, ko t ol di e i i gazı ki
kada olduğu u gö ek kola dı .

Tablo 2.1 S Şekil-faktö le i

Geometri S
Düz du a

Silindirik cidar
ln
Kü esel ida
−
 15

Tablo 2.2 Çeşitli o ta la içi h üze sel ısı taşı ı katsa ısı ı ü üklüğü Kakaç
Akışka h [W/m2-K]
Gazla doğal taşı ı 5-25
Gazla zo la ış taşı ı 10-250
Sı ıla etal dışı 100-10 000
Sı ı etalle 5000-250 000
Kaynama 1000-250 000
Yoğuş a 1000-25 000

2.1.2 Logaritmik Ortalama Sı aklık Farkı LMTD Yö te i

Logaritmik o tala a sı aklık fa kı LMTD tü te el ısı t a sfe kitapla ı da ulu u . Pa alel akış e a ters akış
düze le esi içi azıla ili . LMTD şu şekildedi :

∆ −∆
∆ = ∆ (2.11)
∆

Burada T1 ve T2 pa alel akış e a te s akış olsu , ısı değişti i i i he iki u u daki sı aklık fa kı ı te sil ede .
LMTD ifadesi, toplam ısı t a sfe katsa ısı ı , ısı değişti i i i tü akış uzu luğu o u a sa it olduğu u
a sa a . Değilse, ısı değişti i isi i a ta bir analizi gereki . LMTD ö te i, çap az akış düzelt e faktö ü ile
kulla ıldığı da çap az akış düze le ele i e de u gula a ili . Bi çap az akışlı ısı değişti i i içi ısı t a sfe o a ı
şö le azıla ili :

̇ = ∆ (2.12)

Burada F i düzelt e faktö üdü e loga it ik o tala a sı aklık fa kı te s akışlı ısı değişti i i düze le esi e
da a aktadı .

LMTD etodu he gi iş he de çıkış sı aklıkla ı ı ili i o olduğu u a sa aktadı . Bu du u da, i ısı

değişti i i so u u u çözü ü i az sıkı ı olu . Isı değişti i isi etke liği e da alı alte atif i ö te , u tü
a alizle içi daha u gu du . Eğe T1 = T2 = T ise, LMTD ifadesi asitçe T' e düşe .

2.1.3 Etkenlik  −NTU Yö te i

Bi dizi ısı değişti i isi tasa ı p o le i i asitleşti ek Etkenlik- NTU geçiş birim sa ısı/ısı t a sfe i birim sa ısı
ö te i gelişti il işti . Isı değişti i i etke liği , birim zamandaki ge çek ısı t a sferinin ̇ , birim zamandaki
ü kü ola aksi u ısı t a sfe i olan ̇ a o a ı ola ak ağı tı (2. deki gi i ta ı la ı .
̇
= ̇
(2.13)

Bu ada, ısı değişti i isi deki ge çek ısı t a sfe i ̇ , o ta a ısı ka ı ı ol adığı ka ulü altı da sı ak akışka ı
e diği e a soğuk akışka ı aldığı ısılardan hesaplanabilir. = ̇ ve = ̇ sı ak (1) e soğuk (2)
akışka la ı ısıl kapasite de ile i ol ak üze e,

= ( − ç) = ( ç − ) .
şekli de azıla ili . Bi i za a daki ü kü ola aksi u ısı t a sfe i ola değe i ise, veya ̇
ısıl
kapasite de ile i de ha gisi daha küçükse, u kapasite de i değe i le sı ak akışka ı gi işi ile soğuk akışka ı
gi işi a ası daki sı aklık fa kı ı ça pı ı da ulu u .

= ( − ) . )

Bu ta ı la a gö e ısı değişti i isi i etke liği içi ,

 16

( − ç) ( ç− )
= = .
( − ) ( − )

( − ç) ( ç − )
< = : = = .
( − ) ( − )

( ç − ) ( − ç)
> = : = = .
( − ) ( − )
eşitlikle i azıla ili .

So uçta birim zamandaki ısı t a sfe i miktarı ı şu şekilde hesaplayabiliriz:

= = ( − ) .

Isı değişti i i etkililiği i t a sfe birim NTU sa ısı ola ak adla dı ıla aşka i pa a et e e ağla a ifadele
gelişti ek ü kü dü . NTU değe i şö le ta ı la ı

= .
𝑖

Şi di i ısı değişti i i p o le i i çöz ek içi asit i ko u

= , .

fo ksi o u u ta ı la ak olup, urada = / di .

Isı değiştirici etke liği i t a sfe ü itele i i sa ısı a ağla a çok sa ıda ifade elde edil işti . Çalış a kâğıdı, u
çözü le i i sa ısı ı e u la da tü etile özel du u la ı özetle .

Kola lık içi −NTU ilişkile i, basit bir iki borulu ısı değişti i ideki pa alel akış e ters akış halleri içi e il işti :

Paralel Akış
− [− + ]
= .
+
veya
− [ − + ]
= .
+

Ters Akış

− [− − ]
= [− − ] ; < .
+
ve
= ; = .
+

veya
−
= ; < . )
− −

ve
 17

= ; = .
−

Diğe ısı değişti i i ko figü as o la içi , okuyuculara Isı T a sfe i e a Isı Değişti i ile i de s veya el kitapla ı a
bak ala ı ö e ili . Çoğu za a ü eti i i ısı değişti i i pe fo a sı ı, gi iş sı aklığı fa kı = −
i si de göste e i te ih ede . Bu ge ellikle o alize edil iş / = / − parametresini
çizerek elde edilir. Bu, −NTU ö te i i doğ uda i so u udu .

2.2 ISI DEĞİŞTİRİCİSİ BASINÇ KAYIPLARI

Isı değişti i ile i deki ası ç ka ıpla ı düşümü) tasa ı aşa ası da ö e li i husustu . Akışka si külas o u bir
çeşit po pa e a fa ge ekti diği de , za ıf tasa ı ı i so u u ola ak ek ali etle oluşu . He iki akışka akışı
içi ası ç düşü ü hesapla ala ı ge eklidi e çoğu du u da akış iki iç akışta e a iç ve dış i akışta oluşu .
Bası ç düşü ü, akış tipi laminer veya tü üla slı e geçit geo et isi gi i i dizi faktö de etkile i .

Bi i isi, i akışka , akış ala ı daki a i i azal a a ağlı ola ak ısı değişti i i gö desi e gi diği za a i gi iş
ası ç ka ı a a uz kalı , daha so a gö de, sü tü e e diğe iç ka ıpla da dola ı bası ç kaybı a bir katkıda
ulu u e iha et akışka , gö deni dışı a çıktığı da a i i ge işle e ede i le ka ıp oluşu . Ek ola ak, eğe
akışka ı ısı ası e a soğutul ası so u u oğu luğu u gö de içi de değiş esi du u u da, akışta i
hızla a e a avaşla a aşa ı . Bu a ı za a da ge el ası ç düşü ü e e a kaza ı a katkıda ulu u .
Tü u etkile aşağıda ta tışıl ıştı .

Giriş Kay ı
A i i da al a içi gi iş ka ı, elde edil esi içi yerel ka ıp katsa ısı ı içe e Bernoulli ağı tıi kütlenin
korunumu ağı tıi ile i leşti ile ek aşağıdaki gi i elde edilir:

∆ = −𝜎 + (2.22)
𝑖

Bu ada σ geçiş daral a o a ı e = ̇ / , akışka ı kütle akısıdı ( / . ). Genel olarak,

𝚤ş 𝚤
𝜎= (2.23)
ö 𝚤ş 𝚤

Gövde Kayıpları
Gö de, ası ç düşü ü ü Fa i g sü tü e faktö ü cinsinden aşağıdaki gi i yazılabilir:

∆ = (2.24)
ℎ

Burada akışka ı ortalama oğu luğu olup, akışka ı oğu luğu gaz akışla ı da ka da değe ölçüde
değişe ile eği de , hızla a e a a aşla a e da a gele ili . Gö de boyunca impuls-momentum ağı tıi,

∆ = ̇ − (2.25)

şeklinde azıla ili .

Hız, = / ve = = olduğu da , = ̇ / , = / ve = / değe le i (2.25)

ağı tıi de e le i e azılı sa, gö de içe isi de akışka ı hızla ası e a a aşla ası da dola ı oğu luğu u
değiş esi de ka akla a ası ç düşü ü e a kaza ı ∆ ,

∆ = − (2.26)
𝑖

şekli de elde edilir.

 18

Çıkış Kayıpları
So ola ak, akış çeki dekte çıka ke , akışka a i i ge işle ede geçe ili . Be oulli ağı tıi i kütle korunumu
ile i likte u gula ası,

∆ =− −𝜎 − (2.27)

Bası ç düşü ü ü üksel esi i solda sağa olduğu u a sa dık. Bi kez daha σ, ala daralma o a ıdı eG
ise akışka ı kütle akısıdı .

Toplam Bası ç Kay ı

Isı değişti i i çeki deği deki topla ası ç düşü ü, u katkıla ı tü ü ü topla a ak elde edili . Ya i

∆ =∆ +∆ +∆ +∆ (2.28)

Tü etkile i i leşti ip e ide düze le e, i ısı değişti i i çeki deği de ası ç düşü ü ü tah i et ek içi
aşağıdaki ge el ifade i e i :

𝑖 𝑖 𝑖
∆ = [ −𝜎 + + + − − −𝜎 − ] (2.29)
𝑖 ℎ

A tık akışka ı po pala a gü ü, e e ji i ko u umu u gula ası ge eği e genel ası ç düşü ü yle ilgili olarak
aşağıdaki gi i ifade edile ilir.

̇
̇ = ∆ (2.30)


Bu ada ηp pompa verimidir. Verim, pompadaki sü tü e ka ıpla ı gi i tersinmezlikleri hesaba katar.

Ge işleme ve da al a ka ıp katsa ıla ı ı Re olds sa ısı ile ağı lılığı ı e ut olduğu açıktı . A ak, u
ağı lılık küçüktü . Tasa ı a açla ı içi , u ka ıpla ı da a ışla ı ı sade e Re = ∞ eğ ile i i dikkate ala ak
tah i ede ili iz. Bu eğ ile aşağıdaki ağı tıla e sahiptir:

= −𝜎 (2.31)

ve

≈ , −𝜎 (2.32)

2.3 GENİŞLETİLMİŞ YÜZEYLERİN ANALİZİ

Yüzgeçle ola ak da ili e ge işletil iş üze le , i siste i ısıl di e i i azalt ak içi a gı ola ak
kulla ıl aktadı . Ge el ısı geçiş o a ı ı a ttı ak içi üzgeçle i ekle esi, ko pakt ısı değişti i i e ısı e ici
tasa ı ı da a gı ola ak kulla ıl aktadı . Bu ölü ü a a ı ge işletil iş üze le teo isi i gelişti ek e
su aktı . A alitik ö te le ile çözü ü ü kü ol a a ka aşık üzgeç geo et ile i içi sa ısal ö te le i
gelişti il esi e ek ola ak, çeşitli ka atçıkla içi çok sa ıda a alitik çözü a ı tılı ola ak su ula aktı .
 19

2.3. Taşı ı lı Tek Boyutlu Isı İleti i

Ö elikle ilk ilkelerden taşı ı la tek o utlu i ileti içi ağı tıi tü ete ek aşla ız. Yö etici ağı tı, genel
olarak, hem uzu la ası a ve pin ka atçıklı ekse el akış siste le i e he de dai esel halka şekli deki kanat
tipleriı gi i ka atçıkla ı ola radyal akış siste le i e uygulanıp so uç alı a ile ek i şekilde tü etile ekti .

Taşı ı lı i o utlu akış içi ö etici ağı tı, uzu la ası a, ad al e a pi ka atlı şekil apıla ı içi ge el
te i le le tü etile ili . Bi ke fi ko t ol ha i le aşla a ak, sol üze iletimle ısı t ansferi Fourier ısı ileti hızı
ağı tıiyle verilir.

̇ , =− (2.33)

Burada k ısı iletke liği, A = A u kesit ala ı, T = T u sı aklık e u eli li i koo di at siste i e gö e içe doğ u
ö le di il iş, a i uzu la ası a e a pin ka atçıkla ı içi u = e ad al ka atçıkla içi u = di .

Sağ üze i te k ede iletimle ısı t a sfe i hızı,

̇ , + =− + − (2.34)

Ko t ol ha i i üze i deki taşı ı la ısı ka ı hızı Ne to u Soğut a Ka u u da elde edilir.

̇ =ℎ − (2.35)

Burada h taşı ı la ısı t a sfe katsa ısı, P = P u ıslak çe e, ds a al üze i yay uzu luğu e Tf o ta akışka ı ı
sı aklığıdı .

Ko t ol ha i i üze i de i e e ji de gesi azılı sa,

̇ , − ̇ , + − ̇ = (2.36)

Değe le e le i e azılı sa aşağıdaki dife a si el ağı tı elde edilir,

−ℎ ( − )= (2.37)

Şi di, sı aklık fazlalığı ı = – şekli de ta ı la sak ağı tı,

ℎ
− = (2.38)

Şekli deki taşı ı lı tek o utlu ısı ileti i içi ö etici ağı tıini verir. Diferansiyelle i alı ası la ağı tı,
ℎ
+ − = (2.39)

hali i alı . Bu ö etici ağı tı, değişke kesit ala ı a e p ofile sahip ekse el e ad al siste le içi geçe lidi .
ds/du terimi, yanal üze ala ı ı izdüşü alanı a o a ıdı e aşağıdaki ağı tıdaki gi i y(u) profil fonksiyonuyla
ilgilidir.

=√ + (2.40)
 20

Yuka ıdaki ağı tı, ü ük hatala a ede ol ada , i e ka atlı p ofille içi i ütü ola ak, yani (dy/du)2 ≈
ola ak alı a ili . Bu ede le, değişke e kesit ala ı a e p ofili e sahip i e ka atçıkla içi , ö etici ağı tıi
olur.

ℎ
+ − = (2.41)

Taşı ı lı tek o utlu i ileti içi ö etici ağı tıi, a al ileti di e i i taşı ı di e i e gö e küçük olduğu
siste le e u gula a ili . Bu koşulla altı da sı aklık p ofili tek o utludu . Bağı tı koşulla ı 2.35 geçe li ola
aşağıdaki k ite le de eli le i :

ℎ
= < . (2.42)

Burada, kanatçık profilinin aksi u a ı kalı lığı a da alı Biot sa ısıdı . Ka atçık Biot sa ısı asitçe cisim
içe isi deki yanal iletim direncinin a al taşı ı di e i e o a ı olup, aşağıdaki gi i azıla ili .

= = 𝐴
(2.43)
ℎ𝐴

2.3. Sı ır Şartları
Ge el ka atçık ağı tıi, ka atçık u u da (u = ue) aşağıdaki sı ı koşulla ı a ta idi

ℎ
+ = (2.44)

Ke a üze le i içi taşı ı ısı transfer katsa ısı ı ℎ olduğu kesik tepeli ka atçıkla içi ,

= (2.45)

ağı tıi adyabatik uç şa tıdı . Ka atçık ta a ı da (u = uo) ise,

= (2.46)

azılır.

Ekse el ka atçıkla içi ue = 0 ve uo = L ve ad al ka atçıkla içi ise ue = ro ve uo = ri almak uygundur. Sonraki

ölü le de, çeşitli p ofil şekille i içi he i ka atçık sı ıfı içi a alitik so uçla elde edile ekti . Beli li i du u
içi sı aklık fazlalığı içi çözü ulu u a, Ka atçık ta a ı daki ısı akışı ı çözü ü Fou ie ısı ileti hızı
ağı tıinden elde edilebilir.

̇ =− (2.47)

kanadı ta a ı a u gula ı .

2.3. Ka at Perfor a sı
Ka atçık pe fo a sı gele eksel ola ak ka atçık e i liliği e a ka atçık etke liği ile ölçül üştü . Ka atçık
e i liliği şö le ta ı la a ili
 21

̇ ̇
 = ̇
=
ℎ
(2.48)

Burada, ka adı he oktası da sı aklık, ta a sı aklığı da sa, ̇ maksimu ısı t a sfe hızıdı . Ka atçık
etke liği aşağıdaki gi i ta ı la a ili ,

̇ , 𝑖 ̇
= ̇ ,
= (2.49)
ℎ

burada ̇ ka at ol adığı za a ka adı ta a ı da ısı t a sfe idi , a i → .

Bi çok ısı e i i tasa ı u gula ası da, ta ı la a e düşük di e ç o a ı ı dikkate al ak genellikle daha
uygundur.

= ̇
(2.50)

Ek di e ç olla ı ı kulla ıl ası düşü üldüğü de , ka atçık di e i i kulla ıl ası, ısı emici sistemlerin
odelle esi içi daha u gu du .

2.3. A alitik Çözü ler

Bu ölü de, çeşitli ka atçık apıla dı ala ı elde edile i çok a alitik çözü ü i eli o uz. Çoğu du u da,
sı aklık dağılı ı içi çözü le düzeltil iş Bessel fo ksi o la ı gi i özel fo ksi o la ı içe i . Ge işletil iş üze le e
ilişki a alitik ö te le i kapsa lı i i ele esi, Ke e K aus'u klasik et i de ulu a ili . A pa i
e S h iede gi i ısı ileti i ile ilgili e geliş iş eti le de, Jako e Eckert ve Drake (1972)
gi i daha ge el geliş iş ısı t a sfe eti le i de daha kısa i ele ele ulu u . A alitik ö te le , uzu la ası a
kanatlar, pim ka atla e dai esel halka şekli deki ka atla gi i ge işletil iş üze le i i takı u gula ala ı a
başa ı la u gula ıştı .

2.4 TİPİK ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIMLARI

Şi di i kaç o tak ısı değişti i i tasa ı ı ı i ele e eğiz e he i apıla dı adaki fa klılıkla ı u gula a
ö ekle i ta tışa ağız. İki o ulu Isı Değişti i ile i, Gö de-Bo ulu Isı Ekska atö le i, Ko pakt Isı Değişti i ile i,
Plakalı e Çe çe eli Tipi Isı Değişti i ile i e Kaza la , Ko de se le e E apo atö le .

2.4.1 İki orulu Isı Değiştiri ileri

İiki o ulu ısı değişti i i, uhte ele u gula ala da ulu a e asit apıla dı ala da i idi . İç ou u
içi de aka i akışka e o ula a ası daki halka şekli deki oşluğu içi de aka diğe akışka ile iki eş e kezli
dai esel o uda oluşu . Bi i il kulla ı la ı, küçük ısı t a sfe ala la ı ı ge ekli olduğu soğut a prosesi
akışka la ı dadı . Pa alel akış e te s akış gi i i dizi düze le ede tasa la a ili e i siste oluştu ak içi
diğe ısı değişti i ile i ile se i e a pa alel düze le ele de i leşti ile ili .

Bu apıla dı a içi , toplam ısı t a sfe katsa ısı aşağıdaki gibi verilir:

/ 𝑖
= + + (2.51)
ℎ𝑖 𝑖 ℎ

ri ve ro, iç o u u iç e dış a ıçapları ı göste i . Isı t a sfe katsa ısı hi, i o u içi hesapla ı ke , ısı t a sfe
katsa ısı ho dıştaki halka kesit içi hesapla ı . He iki akışka da tü üla slı akışta ise, ısı t a sfe katsa ıla ı D =
Dh korelasyonu kulla ıla ak hesapla a ili , aksi takdi de halka kesitli ölge e özel dikkat göste il elidi .
 22

Her bir akışka içi ası ç düşü ü şu şekilde belirlenebilir:

∆ = [∑ +∑ ] (2.52)
ℎ

Bu u la i likte, akışı doğası ı a la ak içi yani seri, paralel ya da seri-paralel ağla tı du u la ı için dikkatli
olu alıdı .

Ör ek .
Aşağıdaki iki borulu ısı değişti i i i i ele i iz. 5000 kg/h aka su, °C'de aşka i ka akta gele sı ak su
kulla ıla ak °C ila 35°C a ası da ısıtılı . Sı ak su u sı aklığı ı düş esi °C' i aş azsa, e kada o u
uzu luğu ge eki ? No i al i ç dış o u e o i al i ç iç o u kulla ılı o sa, i pa alel akış düze le esi. İç
o u du a kalı lığı ı , ısı iletke liği k = W/ -K ola / i ç ka o çeliği olduğu u a sa alı . Isı değişti i i
se i ağlı ,25 m U- o ula ı da oluşa aksa, kaç ta e ge ekli ola aktı ? A ı a, he i akışka akışı içi ası ç
düşü ü ü eli le i iz. Isı değişti i i, ka ıpla ı ö le ek içi alıtıl ıştı e sı ak su halka kesitli dış o uda aka ke ,
o u u içi de aka ke , ısıtıla ak ola soğuk su ise iç o u içi de ak aktadı .

2.4.2 Gövde-Boru Tipi Isı Değiştiri iler

Gö de e o ulu ısı değişti i ile , güç ko da satö le i, ağ soğutu ula ı, ö ısıtı ıla e uha je e atö le i ola ak
a gı şekilde kulla ıl aktadı . Sili di ik i gö dede i i i e pa alel o te edil iş i çok o uda oluşu la .
Akış, pa alel, ters e a çap az akışlı ola ili e azı du u la da aşlıkla ede i le u akış düze le ele i i
ko i as o la ı ola ili . Gö de- o u tasa ı la ı ispete asitti e çoğu lukla Bo ulu Isı Değişti i isi İ alatçıla ı
Bi liği TEMA sta da tla ı a gö e tasarla ıştı .

Bu ko figü as o içi toplam ısı t a sfe katsa ısı ki le e i göz a dı ede ek :

= + + (2.53)
ℎ𝑖 𝑖 ℎ

Ai ve Ao o ula ı iç e dış üzey ala la ı ı göste i . Isı t a sfe katsa ısı ℎ , i o u içi hesapla ı ke , ısı taşı ı
katsa ısı ℎ ise şaşı t a kulla ılıp kulla ıl adığı a ağlı ola ak pa alel a da çap az akıştaki o u de etle i içi
hesapla ı . Isı t a sfe katsa ısı ı doğ u i şekilde tah i et ek içi iç o udaki, şaşı t a, tek geçişli, çok geçişli,
boru a alığı e düze le esi . tertiplerine özel dikkat göste il elidi . Ge ellikle, o u sa ısı da iddi değişiklikle
e da a gel edikçe, gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı ilk tah i de çok fazla değiş e e ekti . Ö
boyutlandı a içi ge ellikle ho = 5000 W/m2K değe i kulla ılı .

Isı t a sfe üze ala ı aşağıdakile de hesapla ı :

= (2.54)

Burada d0 o ula ı dış çapı, Nt o ula ı sa ısı e L o ula ı uzu luğudur.

Silindirik bir gö de e sığa ile o ula ı sa ısı şu şekilde hesapla ı :

= (2.55)

Faktö ü, sili di ik i gö de içi deki dai esel o ula ı eksik ö t e kapasitesini dikkate alan, yani bir boru
geçişi içi CTP = 0, , iki o u geçişi içi CTP = 0, e üç o u geçişi içi CTP = 0,85 olan bir sabittir. CL faktö ü, 45°
 23

ve 90° boru düze le i içi CL = 1 ve 30° ve 60° düze le i içi ise CL = ,87 olarak verilen i o u düze i sa itidir.
Son olarak, Pt o u a alığı e Ds ise gö de çapıdı .

Gö de çapı, uka ıdaki iki ağı tıi kulla ıl ası ile aşağıdaki ağı tıle çözüle ili :

/
= . √ [ ] (2.56)

Gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı, 2 × 3

<ReDe < × 6
içi çoğu lukla aşağıdaki de e sel ko elas o da
hesapla ı :

, /
= , (2.57)

Efektif (etkin) çap De i ka e o u düze le esi içi ,

− /
= (2.58)

ve üçge i o u düze le esi içi ise,

√ / − /
= (2.59)

ağı tıla ından elde edilir. Bo u ta afı ısı t a sfe katsa ısı, akış tipi e, a i laminer veya tü üla slı akışa ağlı
olarak uygun bir boru modelinden hesapla ı .

Bo u ta afı daki ası ç düşü ü ge ellikle aşağıdaki fo ül kulla ıla ak tah i edili Kakaç e Liu, :

∆ =[ + ] (2.60)
𝑖

Burada Np, o u geçiş sa ısıdı .

Bu, boru sü tü esini ve ge i dö üş di sekle i ede i le iç ka ıpla ı açıkla . Sü tü e faktö ü f, akış tü ü e yani
laminer veya tü üla slı akışa ağlı ola ak u gu i o u odeli de hesapla ı . Gö de ta afı ası ç düşü ü

+
∆ = (2.61)

ve

̇
= (2.62)

Burada Nb öl e sa ısı, C itişik o ula a ası daki oşluk ve B saptı a a alığıdı .

= [ , − , ln / ] (2.63)

Bu, 400 <Gs De / <1 x 106 içi geçe lidi . Bu ilgileşi le i çok gö de e o u tasa ı ı da test edil iş e çok i i
so uçla e dikle i ulu uştu . Bu u la i likte, akışı doğası ı, a i pa alel, çap az akış a da şaşı tma
plakala ı ile çap az akışı a la ak içi dikkatli olunmalıdı . Ge el ola ak gö de- o ulu ısı değişti i ile i
tasa la ı ke TEMA sta da tla ı takip edil elidi .
 24

Ör ek .
Tek geçişli i gö de- o u tipi ısı değişti i isi i tasa la ı , ̇ = 25 kg/s, Th,i = 30 ⁰C ve ̇ = 75 kg/s, Tc,i = 20 ⁰C
gerektirir. 150 adet 2 m o u kulla a ak İç çap = e dış çap = , kw = 400 W/mK) ne kadarlık i ısı
t a sfe hızı elde edili ? Sı ak akışka sudu e o ula da aka , soğuk akışka ise 50/50 etilen glikol-su ka ışı ı
olup, gö dede ak aktadı . hc= 5000 W/m2K olduğu u a sa alı . A ı a, o ula ı , 'lik i a alıkla i
ka e şekli de düze le diği i varsayarak minimum gö de çapı ı eli le i iz?

2.4. Ko pakt Isı Değiştiri iler

Ko pakt ısı değişti i ile i, gaz-gaz u gula ala ı içi tipik ola ak m2/m3'te daha üksek e sı ı-gaz
u gula ala ı içi 2
/ m3'te daha üksek ha i o a ı a sahipti . Ge ellikle uçak e oto oti u gula ala ı
gibi genellikle ala ı ö e li bir kriter olduğu alanları da kulla ılı la . Bo utla ı i i u da tuta ke ge el üze
ala ı ı a ttı ak içi ge işletil iş üze le i kulla ı ı a da a ı la . So uç ola ak, ası ç düşü ü üksek ola ili .
Tipik u gula ala a ası da gazda gaza e gazda sı ı a ısı değişti i ile ulu aktadı . Yağ soğutu ula ı,
oto oti ad atö le i, a a soğutu ula , k i oje ik e elekt o ik soğut a u gula ala ı da a gı ola ak
kulla ıl aktadı .

Bu apıla dı a içi , toplam ısı t a sfe katsa ısı aşağıdaki gi i e ili :

= + + (2.64)
 ℎ 𝑖  ℎ

Burada ηo toplam üze e i idir. Çoğu ko pakt ısı değişti i i tasa ı p o le i de, ısı t a sfe i e sü tü e
katsa ıla ı, daha üksek ısı t a sfe üze le i içi de e sel pe fo a s çizelgele i e a odelle i de eli le i .

Ör ek .
Egzoz gazla ı da ısı ı ge i kaza ak içi i ka şı akış gaz tü i i soğutu usu tasa la a aktı . He gaz akışı içi
kütleseldebi 2,5 kg/s'di , a i e ede se de gele iş ka şı akıştı . Soğuk akı ı gele ha ası °C e üksek
sı aklıktaki gaz akı ı ı gele ha ası °C'di . Ala sı ı la ala ı ede i le, ısı eşa jö ü he gaz akışı içi
ka alda oluşu e pe fo a s özellikle i e sahip iç ka at apısı ı kulla ı Aşağıdaki şekilde göste ildiği gi i,
çalış a kağıdı a akı ız. He ka alı o utla ı L = cm, W = 30 cm ve H = 6, 'di . Isı t a sfe hızı ı Q e
he i gaz akı ı ı çıkış sı aklıkla ı ı eli le i . Du a ileti di e i i ih al ede ili si iz. He i gaz akı ı içi
ha gi ası ç düşümü a ı ı oluşu ?

Not: ha a ı özellikle i sı aklıkla ü ük ölçüde değişi , a ak ısı t a sfe i içi çözelti i tek a la ak zorunda
değilsi iz, sade e o tala a dök e sı aklık değişi i i etkisi hakkı da o u apı . Bası ç düşü ü
hesapla ala ı du u u da, he i akı içi çıkış ha ası oğu lukla ı ı e te polas o la ak içi aşağıda e ile
özellikle i kulla ı .

° C'deki ha a içi özellikle i: ρ = , kg / , = , × −6 m2/s, k = 0,056 W/mK, Cp = 1,093 KJ/kgK, Pr =

, e °C'de: ρ = ,205 kg/m3, = , × −6
m2/s, k = 0,025 W/mK, Cp = 1,006 KJ/kgK, Pr = 0,72.

2.4.4 Plakalı ve Çerçeveli Tip Isı Değiştiri iler

Plakalı ısı değişti i ile , i dizi i e oluklu etal plakada oluşu . He plaka çifti, akışka ı aktığı ka aşık i
geçit oluştu u . He i plaka çifti daha so a, iki i akışka ı birbirini takip ede plaka çiftle i a ası da oluşa
oşlukla da aktığı i sa d iç tipi apı oluştu ak üze e i a a a geti ili . Bu tip ısı ekola ı, ko pakt e hafif i
ısı t a sfe üze i sağla . Küçük plaka a alığı ı e oluklu tasa ı ı i so u u ola ak, ki le e i en aza
i di ge e e a dı ı ola güçlü eddy (ilerleyen girdap) oluşu u ile i likte üksek ısı t a sfe katsa ıla ı o ta a
çıka . Basit apısı ede i le, kola a te izle i e gıda işle e u gula ala ı da ge iş kulla ı ala ı ulu la .
 25

2.4.5 Kazanlar, Konde serler ve Evaporatörler

Kondenserler oğuştu u ula ) ve e apo atö le uha laştı ı ılar), faz değişi i i olduğu ısı değişti i ile di . Bi
ko de se de, uha i sı ı a dö üştü ülü ke , uha laştı ı ıda e kaza da sı ı i uha a dö üştü ülü . Bu
cihazla ı iki fazlı apısı ede i le tasa ı kolay değildi . İki fazlı akışka akışla ı, tek fazlı e ze le i de çok daha
ka aşıktı . Ge ekli tasa ı hesapla ala ı ap ak içi faz oluşu u e dağılı ı hakkı da ek ilgi ge eklidi . Ek
ola ak, iki fazlı akışla içi tasa ı ko elas o la ı i az ka aşık ola ili .

2.5 ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNDE KİRLENME

Isı değişti i ile i de ki le e, ö e li i pe fo a s düşüşü ka ağı ı te sil ede . Ki le e sade e ısıl e i i
azal ası a değil, a ı za a da hid olik e i e de azal ası a katkıda ulu u . To tu e diğe kalı tıla ı
i ik esi, ısı değişti i isi gö desinin toplam ısıl di e i i a ttı ı , u da toplam ısıl e i i doğ uda azaltı .
Kirlenme birikintisinin oluş ası ö e li ise, ısı değişti i i gö desindeki azalan akış ala ı da dola ı ası ç
düşü ü ü de a ttı a ili . Bu iki etkinin bi leşimi, iddi pe fo a s düşüşü e ol aça ili . Bazı du u la da hid olik
performanstaki bozulma, ısı değişti i isi i düze li ola ak te izle esi i ge ekti e ısıl pe fo a staki
bozul ada daha ü üktü . Isı değişti i ile i ki le esi i kaç şekilde olu . E a gı iki ta esi ko oz o e tortu
i ik esidi . Bu u la i likte, akışka ı doğası a ağlı ola ak diğe faktö le de ki le e e katkıda ulu a ili .

Isı değişti i ile i de ki lenme, geleneksel olarak bir kirlenme direnci ka a ı ile göz ö ü e alı ı . Bu di e ç, ge el
ısı t a sfe katsa ısı ı ta ı ı da, du a di e i i he iki ta afı a seri olarak eklenir.

= + , + + , + (2.65)
𝑖 ℎ𝑖 𝑖  ℎ

Kirlenme direnci;

Düzle i du a içi ,

= (2.66)
𝜔

e i o u içi ise,

/
= (2.67)

ağı tıla ından hesaplanabilir.

Ne yazık ki, ısı değişti i ile i de ki le e, ö gö ü a açlı ola ak ete i e odelle e işti . Ki le e
di e çle i i azı tipik değe le i, azı e düst i el akışka la içi Ta lo . 'te e il işti .

Ki le e e ö elik i aşka tasa ı ö te i, üze üze i de kirlenme üzdesinin belirtimi belirlenmesidir, bu

tasa ı ısı t a sfe hızı ı aşa i ısı değişti i isi içi aşla gıçta sağla a ak üze ala ı ı a ttı aktadı . Bu
ge ellikle gö de- o ulu ısı değişti i ile i gi i kola a te izle e e e ısı değişti i ile i içi apılı . Bir kural olarak
genellikle üze üze i de %25 tavsiye edili . Yüze üze i deki u % değe i aşağıdaki gi i ta ı la ı ,

% = − (2.68)

Ki le e i , ısı değişti i i i pe fo a sı üze i deki etkisi, ası ç düşü ü deki değişi i i ele e ek gö üle ili :
 26

∆
= (2.69)
∆

Tablo 2.3 Bazı e düst i el akışka la ı TEMA Tasa ı Ki le e Di e i Rf

Akışka "
= 𝑨 [m K/kW]
2

Moto ağı 0,176

Fuel oil no:2 0,352
Fuel oil no:6 0,881
Su e e ağı 0,705
Soğutu u akışka la 0,176
Hid olik akışka la ı 0,176
Sı ı a o ak 0,176
Etile glikol çözeltile i 0,352
Egzoz gazla ı 1,761
Doğal gaz a a gazla ı 0,881
Kö ü a a gazla ı 1,761

Eğe kütlesel akış debisi sabit ise, o zaman ̇ = = ve

∆
= ( ) (2.70)
∆

sonucunu elde ederiz. Bası ç düşü ü sa it tutulu sa, kütlesel akış debisi yerine konulduktan sonra aşağıdaki
ağı tı elde edilir,

̇
̇
= (2.71)

Po pa tah ikli akış gi i herhangi bir diğe durum içi , e i çalış a oktası ı çöze ili iz. Ki le e, po pa çalış a
oktası ı sola doğ u ka dı a , a i ge çek debiyi azaltacak u a ka şılık siste eğ isi i akış di e i i ise etkili
i şekilde a ttı a aktı . Akış debisi azalı sa, ısı t a sfe katsa ısı da azalı . Bu azal a, ki le e ta akası ede i le
a ta di e ç ile i leştiği de, ısıl pe fo a sta ge el i düşüşe, a i Q / T1g -T2g eğ isi i düş esi e ol aça .
 27

2.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
Dış üze ala ı [ 2]

İç üze ala ı [ 2]

Ka atçık ala ı [ 2]

Biot sa ısı [-]

Minimum ısıl kapasite debisi [W/K]
Maksimum ısıl kapasite debisi [W/K]

, veya , Soğuk akışka ı özgül ısısı [J/kg-K]

,ℎ veya , Sı ak akışka ı özgül ısısı [J/kg-K]
= ̇ Isıl kapasite debisi [W/K]

Isıl kapasite debisi o a ı [-]

Gö de çapı [ ]
Efektif (etkin) gö de çapı [ ]
ℎ Isı taşı ı katsa ısı [W/ 2-K]

ℎ , Soğuk akışka ı gi iş, çıkış e talpisi [kJ/kg]

ℎ İç üze ısı iletke lik değe i [W/m2-K]
ℎ Dış üze ısı iletke lik değe i [W/m2-K]
ℎℎ , Sı ak akışka ı gi iş, çıkış e talpisi [kJ/kg]
̇ Akışka kütlesel de isi [kg/s]
Isı iletke lik değe i [W/ -K]
Cida ısı iletke lik değe i [W/ -K]
Boru uzunluğu [ ]
̇ Akışka ı kütlesel de isi [kg/s]
Bo u sa ısı
NTU Isı t a sfe i/geçiş birim sa ısı [-]
̇ Bi i za a daki ısı t a sfe i [W]
̇ Ka atçık ta a ala ı ısı t a sfe hızı [W]
̇ , Ka atçık ısı t a sfe hızı [W]
̇ Soğuk akışka ı ısı t a sfe hızı [W]
̇ℎ Sı ak akışka ı ısı t a sfe hızı [W]
̇ , İleti le ısı t a sfe i hızı [W]
̇ Isı taşı ı hızı [W]
Δ Bası ç fa kı [Pa]
∆ Bo u ta afı ası ç ka ı [Pa]
∆ Gi iş ası ç ka ı [Pa]
∆ Çeki dek ası ç ka ı [Pa]
∆ Çıkış ası ç ka ı [Pa]
∆ Gö de ta afı ası ç ka ı [Pa]
Kirlenme direnci [m2.K/W]
Ka atçık ısıl di e i [ 2.K/W]

İç e dış üze Şekil-faktö ü

Ka atçık ta a sı aklığı [°C]
∆ , Akışka ı gi iş, çıkış sı aklığı [°C]
∆ O tala a sı aklık fa kı [°C]
 28

Değişke Ta ı la a
∆ Logaritmik ortalama sı aklık fa kı [°C]

, Soğuk akışka ı gi iş, çıkış sı aklığı [°C]

ℎ , Sı ak akışka ı gi iş, çıkış sı aklığı [°C]
UA Topla üze ısı iletke lik değe i [W/K]
Gi işteki ha i sel de i [ 3/s]

Çıkıştaki ha i sel de i [ 3/s]

̇ Po pala a gü ü [W]
 İç e dış üze e i i [%]
 Ka atçık erimi [%]
 Pompa verimi [%]
 Etkenlik katsa ısı [-]
 29

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Bejan, A., Heat Transfer, 1993, Wiley, New York, NY.
2. Kakac, S. (ed.), Boilers, Evaporators, and Condensers, 1991, Wiley, New York, NY.
3. Kakac, S. and Liu, H., Heat Exchangers: Selection, Rating, and Thermal Performance, 1998, CRC Press, Boca
Raton, FL.
4. Kays, W.M. and London, A.L., Compact Heat Exchangers, 1984, McGraw-Hill, New York, NY.
5. Kern, D.Q. and Kraus, A.D., Extended Surface Heat Transfer, 1972, McGraw-Hill, New York, NY.
6. McQuiston, F.C. and Parker, J.D., Heating, Ventilation, and Air Conditioning: Analysis and Design, 1988, Wiley,
New York, NY.
7. Rohsenow, W.M., Hartnett, J.P, Cho, Y.I., Handbook of Heat Transfer, 1998, McGraw-Hill, New York, NY.
8. Shah, R.K. and Sekulic, D., Fundamentals of Heat Exchanger Design, 2003, Wiley, New York, NY.
9. Smith, E.M., Thermal Design of Heat Exchangers, 1995, Wiley, New York, NY.
10. Ge eli, O., Isı Değişti i ile i , Bi se Ya ı e i, İsta ul .
 30

BÖLÜM-3
GÖVDE-BORU TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. GİRİŞ
Gö de-boru tipi ısı değişti i ile i in (GBID) ısıl tasa ı ı geliş iş ilgisa a azılı la ı ta afı da apılı . Bu u la
i likte, u azılı ı etki i şekilde kulla ak içi ısı değişti i isi tasa ı ı te el prensiplerini iyi anlamak gerekir.

. GÖVDE-BORULU ISI DEĞİŞTİRİCİ BİLEŞENLERİ

Tasa ı ı ı GBID'le i eka ik özellikle i hakkı da i i i çalış a ilgisi e sahip ol ası e te al tasa ı ı asıl
etkiledikle i i il esi ö e lidi . Bi GBID' i aşlı a ileşe le i şu la dı :
• Gö de
• Gö de ö tüsü
• Bo ula
• Ka al
• Ka al kapağı
• Bo u a ası
• Saptı ı ılar Şaşı t a Plakala ı
• Nozulla Lülele

Diğe ileşe le a ası da ağla tı çu ukla ı e a a pa çala , saptı ı ı şaşı t a plakala ı, ça p a plakası,
uzu la ası a saptı a, sızdı azlık şe itle i, destekle e te el ulu aktadı .

Bo ulu Isı Değişti i isi Ü eti ile i Bi liği TEMA Sta da tla ı [ ], u çeşitli ileşe le i deta lı ola ak açıkla aktadı .

Bi GBID üç ölü e a ıl ıştı : Ö aşlık, gö de e a ka aşlık. Şekil- . de çeşitli i alat olasılıkla ı içi TEMA
te i olojisi göste il ektedi . Isı değişti i ile , üç ölü ü ha f kodla ı la ta ı la ı . Ö eği , i BFL
değişti i i i i o eli kapağı, uzu la ası a saptı a a sahip iki geçişli i sa it- o ulu i o u ta afı e a ka
aşlığı a dı .

. İMALAT YÖNÜNDEN SINIFLANDIRMA

Sabit oru ay ası: Sa it i o u tipi ısı değişti i i Şekil-3.2), her iki ucunda da gö de e ka akla ış ola o u
ta akala ı a sa itle iş düz o ula a sahipti . Yapı, çıka ıla ili ka al kapakla ı a Ö eği AEL , o be tipi
ka al kapakla ı a BEM gi i e a e teg e edil iş o u ta akala ı a NEN gi i sahip ola ili .

Sa it apılı apı ı a a a a tajı, asit apısı ede i le düşük ali etli ol asıdı . Aslı da, sa it o u plakası,
he ha gi i ge leş e a jı ge ekli ol adığı sü e e e u uz apı tü üdü .

Diğe a a tajla , o ula ı ka al kapağı ı e a o e i çıka ıl ası da so a eka ik ola ak

te izle e il ele i e fla şlı ağla tıla ol adığı da , gö de akışka ı ı sızı tısı ı i i ize edil esidi .

Bu tasa ı ı i deza a tajı, boru demeti gö de e sa itle diği e çıka tıla a a ağı içi , o ula ı dış ta afla ı ı
eka ik ola ak te izle e e esidi . Bö lelikle, u u gula a, gö de ta afı da te iz akışkanla kulla ıl alıdı .
A ak, tat i kâ i ki asal te izle e p og a ı kulla ıla ili se, sa it o u a a apısı la gö de ta afı da
kirletici akışka la içi kulla ıla ili .
 31

Sabit Başlık Tipleri Gövde Tipleri Arka Başlık Tipleri

A E
Tek geçişli gövde L Sabit boru plakası
A tipi sabit başlığa benzer
Sökülebilir kanal ve kapak

B F M
Uzunlamasına saptırıcılı Sabit boru plakası
iki geçişli gövde B tipi sabit başlığa benzer
Bombeli (artımlı kapak)

G
N
Ayrık akışlı
Sabit boru plakası
C C tipi sabit başlığa benzer

Artımlı, aynalı sökülebilir kapaklı

H P
Dış paketli yüzer başlık
İkili ayrık akışlı

S
J

Bölünmüş akış Destekleme aparatlı ile yüzer başlık

T
Artımlı kanal ve aynalı, sökülebilir
K
kapak Çektirmeli yüzer başlık
Çaydanlık tipi reboyler

X U

U boru demetli
D

Özel yüksek basınçlı kapaklar Çapraz akışlı

W

Dıştan sızdırmaz yüzer aynalı

Şekil-3.1 Gö de- o ulu ısı değişti i ile içi TEMA göste i le i

 32

Bo ula e gö de a ası da ü ük i fa klı sı aklık fa kı ol ası du u u da, o u ta akala ı dife a si el ge il e i

sö ü le e e e ek e ö le e i ge leş e ağla tısı ı dâhil edil esi i ge ekli kıla aktı . Bu, düşük ali et
a a tajı ı ö e li ölçüde o tada kaldı ı .

Şekil-3.2 Sabit-boru tipi gö de-boru tipi ısı değişti i i

U Borulu: İs i de de a laşıla ağı gi i, ir U- o ulu ısı değişti i i i Şekil- . o ula ı i U şekli de

ükül üştü . Bi U o ulu ısı değişti i isi de sade e i adet o u a ası ulu aktadı . Bu u la i likte, tekli
boru plakası ı daha düşük ali eti, o ula ı ükül esi e i ikta daha ü ük gö de çapı inimum U-
ükü a ıçapı ede i le içi apıla ek ali etle ile de gele i e u da U- o ulu ısı değişti i isi i ali eti i
sa it o u apılı i ısı değişti i i e eşit hale geti i .

Şekil-3.3 U-borulu gö de-boru tipi ısı değişti i i

Bir U- o ulu ısı değişti i i i a a tajı, i u u se est ol ası ede i le, boru demetinin, ge il e fa klılıkla ı a
tepki ola ak ge işle e il esi e a üzüşe il esidi . Ek ola ak, o u de eti çıka tıla ildiği içi o ula ı dış
üze le i te izlenebilir.

U- o u apısı ı deza a tajı, U- o ula ı ı te izle e içi es ek uçlu atkap ille i ge ekti e eği de , o ula ı
iç kısı la ı ı etkili i şekilde te izle e e esidi . Bu ede le, U- o ulu ısı değişti i ile o ula ı içi deki ki li
i sı ı ile çalışa se isle içi kulla ıl a alıdı .

Es ek Başlıklı: Es ek aşlıklı ısı değişti i i, GBID' i e çok ö lü tipi e a ı za a da e pahalısıdı . Bu tasa ı da,
o u a ası ı i i gö de e gö e sa itti e diğe i gö de içi de "gezi e" serbestisine sahiptir. Bu, boru
demetinin se estçe ge işle esi e e a ı a o ula ı iç e dış kısı la ı ı te izle esi e izi e i . Bö le e
es ek aşlıklı GBID'le , he gö de he de o u içi sı ıla ı ı ki li olduğu se isle içi kulla ıla ili , bu da petrol
rafinerileri gibi kirli servislerde kulla ıla sta da t apı tipi i oluştu u .
 33

Fa klı tipte es ek aşlık apıla ı a dı . E a gı ikisi destekle e te ti atlı tip TEMA S e çekti eli tip TEMA
T tasa ı la ı la ü etili .

TEMA S tasa ı ı Şekil-3.4), kimyasal sü eç e düst ile i de CPI e a gı düze le edi . Es ek aşlık kapağı, i
a ık destek halkası a ı atala la ağla arak esnek boru plakası a sa itle i . Bu es ek aşlık uhafazası, gö de
u u u diğe ta afı a e leşti il işti e daha ü ük çaplı i gö de kapla ası ile kaplıdı . Isı değişti i i i
sökül esi içi , ö e gö de kapağı çıka ılı , daha so a a ık destek halkası e daha so a es ek aşlık kapağı,
daha so a o u de eti sa it uçta çıka ıla ili .

Şekil-3.4 Sı tla a te ti atı TEMA S ile i likte çekile ili es ek aşlıklı gö de-boru tipi ısı değişti i i

TEMA T ko st üksi o u da Şekil- . , es ek aşlık o tajı da dâhil ol ak üze e tü o u de eti, sa it uçta

çıka ıla ili çü kü gö de çapı, es ek aşlık fla şı da daha ü üktü . Es ek kapak, doğ uda es ek o u
plakası a idala ı , ö lelikle a ık i destek halkası ge ekli değildi .

Bu tasa ı ı a a tajı, o u de eti i , gö de e a ka a kapağı çıka ıl ada gö dede çıka ıl ası e ö le e

akı sü esi i azaltıl asıdı . Bu tasa ı özellikle U- o ula ı ı kulla ıla a a ağı ki li i ısıt a o ta ı a sahip
su ısıtı ısı e o le le içi u gu du . Ge işle e gö de ede i le, u tasa ı tü ısı değişti i i tiple i içi de en
üksek ali ete sahipti .

Şekil-3.5 Çekile ili es ek aşlık gö de- o u tipi ısı değişti i i (TEMA T)

İki tip paketle iş es ek aşlık apısı a dı : Dışta paketli doldu a kutusu TEMA P e dışta sızdı az fe e
halkalı TEMA W kz. Şekil- . . Bu u la i likte, sızı tı a eğili li oldukla ı da , kulla ı la ı, tehlikeli e zehi li
olmayan ve o ta ası çla a e sı aklıkla a a e °C sahip ola gö de akışka la ı ile kulla ıla ili .
 34

. HİZMETE DAYALI SINIFLANDIRMA

Temel olarak, bir se is tek fazlı i sı ı e a gazı soğutul ası e a ısıtıl ası gi i e a iki fazlı oğu laştı a
e a uha laştı a gi i ola ili . Bi GBID'de iki ta af olduğu içi , u çeşitli u gula a ko i as o la ı apıla ili .

Se is hiz etle i aşağıdaki gi i sı ıfla dı ıla ili :

• Tek fazlı he gö de he de o u içi
• Yoğuş a i ta af oğuş alı e diğe ta af tek fazlı
• Buha laştı a i ta afı uha laştı alı e diğe ta af tek fazlı
• Yoğuş a/ uha laştı a i ta afı oğuş a e diğe ta afı uha laştı a

Ge ellikle aşağıdaki isi le di ele kulla ılı :

Isı Değiştiri isi: He iki ta afta tek fazlı sü eç akışla ı
Soğutu u: Bi i sü eç akışka ı e diğe i soğut a su u e a ha a
Isıtı ı: Bi i akışka sü eç akışka ı e diğe i uha e a sı ak ağ
Kondenser: Bi i oğu laş a uha ı e diğe i soğut a su u e a ha a akışı
Soğuk Su Ürete i: Bi i düşük sı aklıkla da su e a sü eç akışı e diğe i düşük ası çta uha laşa soğutu u
akışka
Reboyler: Bi i da ıt a kolo u u alt kıs ı da aka sı ak akış diğe i kolo u üst ta afı da sü eç akışka ı uha
e a sı ak ağ

. TASARIM VERİLERİ
Ge çek ısıl tasa ı ı ta tışıl ada ö e, tasa ı ı aşla a il esi içi sü eç sahi i ta afı da su ul ası ge eke
veriler:
1. Her İki Akışı De i Ora ları
2. Her İki Akışı Giriş ve Çıkış Sı aklıkları
3. Her İki Akışı Çalış a Bası ı: Gazla içi , özellikle gaz oğu luğu sağla ı o sa, u ge eklidi ; sı ıla ı
özellikle i ası çla değiş ediği de o la içi ge ekli değildi .
4. Her İki Akış İçi İzi Verile Bası ç Düşü ü: Bu, ısı değişti i i tasa ı ı içi çok ö e li i pa a et edi .
Ge el ola ak, sı ıla içi , gö de aşı a . – . a 'lık i değe e izi e ili . Özellikle o u ta afı da
iskoz sı ıla içi daha üksek i ası ç düşü ü ekle i . Gazla içi izi e ile değe ge ellikle . -
. a dı ; tipik ola ak . a u gu du .
5. Her İki Akış İçi Kirle e Dire i: Eğe u eli le ezse, tasa ı ı TEMA sta da tla ı da e a geç iş
deneyimlere dayanarak belirlenen değe le i ka ul et elidi .
6. Her İki Akışı Fiziksel Özellikleri: Bu la iskozite i içe i . Te ihe he gi iş he de çıkış sı aklıkla ı da
ısıl iletke lik, oğu luk e özgül ısı. Viskozite e ile i, özellikle sı ıla içi gi iş e çıkış sı aklıkla ı da
sağla alıdı , çü kü sı aklıktaki değişiklik ö e li ola ili e değişi le i düze sizdi e doğ usal e de
logaritmik).
7. Isıl Yük: Belirtilen ısıl ük he gö de ta afı he de o u ta afı içi tuta lı ol alıdı .
8. Isı Değiştiri isinin Tipi: Eğe ö ede eli le e işse, tasa ı ı u u daha ö e açıkla a çeşitli i alat
tü le i i özellikle i e gö e seçe ili . Aslı da tasa ı ı u u ap ak içi sü eç ühe disi de o alde
daha iyi i ko u dadı .
9. Sı ır Boyutları: Ge işleti i e a da al ala da kaçı ak içi ozul lüle o utla ı ı sı ı o utla ı la
eşleşti il esi a zu edili . Bu u la i likte, ozulla içi o utla dı a kıstasla ı, özellikle gö de ta afı gi işi
içi hatla da ge ellikle daha sıkıdı . So uç ola ak, lüle ü üklükle i, aze özellikle küçük sı ı la içi
ka şılık gele sı ı o utla ı da daha ü ük i o ut e a istis ai du u la da daha fazla ol alıdı .
10. Tercih Edilen Boru Boyutu: Bo u dış çap ü üklüğü, ida kalı lığı e uzu luğu. Bazı tesis sahiple i i dış
çap ida kalı lığı te ih ede le ge ellikle e a te hususla ı a da a a ak e e ut çizi ala ı
 35

aksi u o u uzu luğu u eli le e ekti . Çoğu tesis sahi i, e a te le ilgili hususla ı i ta afa
ı aka ak he üç o utu da sta da tlaştı a ı te ih et ektedi .
11. Maksi u Gövde Çapı: Bu, o u de eti sök e ge eksi i le i e da a ı e i ç kapasitele i le sı ı lıdı .
Bu sı ı la ala sade e çıka ıla ili o u de etle i ola U-borulu e es ek aşlıklı ısı değişti i ile içi
geçe lidi . Sa it o ulu ısı değişti i ile içi , tek sı ı la a ü eti i i ü eti kapasitesi e o eli aşlıkla
e fla şla gi i ileşe le i kulla ıla ili liğidi . Bö le e, es ek aşlıklı ısı değişti i ile i ge ellikle i gö de
iç çapı ile sı ı lıdı . Es ek aşlıklı ola la ı çapı ,4 – 1,5 m ve o u uzu luğu e a ike , sa it o ulu
ola la ı çapla ı kada e uzu lukla ı a da daha fazla değe le e sahip ola ili .
12. Yapı Malze eleri: Bo ula e gö de a ı alze ele de apıl ışsa, tü ileşe le u alze eden
apıl alıdı . Bö le e, sade e i alatı gö de e o u alze ele i eli til elidi . Bu u la i likte, eğe
gö de e o ula fa klı alzemele de a ul ise, tü a a alzemele he ha gi i eli sizliği ö le ek
içi tü ileşe le i alze esi eli til elidi . Başlı a ileşe le gö de e gö de kılıfı , o ula , ka al e
ka al kapağı , o u a ala ı e saptı ı ıla dı .
13. Özel Hususlar: Bu la a ası da çe i sıklığı, kötü koşulla , alte atif çalış a se a ola ı e çalış a ı
sü ekli i oksa a alıklı ı olduğu e alı o .

3.6 BORU TARAFI TASARIMI

Bo u ta afı hesapla ala ı oldukça asitti , çü kü o u ta afı akışı dai esel i ka alda asit i akış du u u u
te sil ede . Isı t a sfe katsa ısı e ası ç düşü ü, akış hızı la değişi . İ i i tasa ı izi e ile ası ç düşü ü ü
e i i şekilde kulla a aktı , çü kü u e üksek ısı t a sfe katsa ısı ı sağla a aktı .

Tü o u ta afı akışka ı tü o ula da akı o sa i o u geçişi , eli li i hıza ol aça aktı . Ge ellikle, u hız
ka ul edile ez ölçüde düşüktü e u ede le a ttı ıl alıdı . Ka alla a geçiş saptı ı ı plakala ı ı u gu
o tala a ile e leşti il esi le, o u içi akışka ı, çok sa ıda o uda kade eli aka ak şekilde apılı . Bö le e,
o ulu e iki geçişli i ısı değişti i isi de, akışka i sefe de o uda aka e hız, sade e i geçişli i
gö e iki katı ola aktı . Bo u geçiş sa ısı ge ellikle i , iki, dö t, altı, sekiz, . te ih edili .

3.6.1 Boru
¾ " e '' . o u dış çapı, ko pakt i ısı değişti i i i tasa la ası da çok a gı dı , ısı t a sfe i i
e etkili koşulu, tü üla sı a tı ak içi gö de içi de aksi u sa ıda o u ulu du aktı . İç ası ç, ete li
korozyon direnci ile birlikte, o u ida kalı lığı e ge çek dış çap OD) cinsinden ifade edilir, 1.83, 2.44, 3.66, 4.88,
6 ve 7, 'lik o u uzu luğu te ihe kulla ılı . Daha uzu o u, daha üksek gö de ası ç düşü ü pahası a
gö de çapı ı azaltı . Kapalı ta af düşük ısı transfer katsa ısı a sahip akışka lı ola ak seçildiği de, ka atlı o ula
da kulla ılı Pasla az çelik, de iz i pi i i, akı , o z e akı - ikel alaşı la ı afo a gı ola ak kulla ıla
boru malzemeleridir.

. . Boru çapı
Kulla ıla e a gı o utla / " e " o u dış çapı do). Temizleme hususla ı e tit eşi ede i le o al
i i u / "lik i o u ile daha ü ük ısı t a sfe ala ı içi e küçük çap kulla ı . / " dış çaplı o ula ı daha
kısa o u uzu lukla ı da kulla ıla ili L < ,22 m).

. . Boru Sayısı ve Uzu luğu

• Opti u hız e ek içi o ula ı ı sa ısı ı seçi , u gu hızla sı ıla içi -3 m/s ve gazla içi ise 15-
30 m/s.
• Tek geçişte hız sağla a azsa geçiş sa ısı ı a ttı a ı düşü ü üz.
• Bo u uzu luğu, tesis e leşi i e e ası ç düşü ü kısıtla ala ı a ta i tutula ısı t a sfe i ile belirlenir.
Tasa ı ası ç düşü ü kısıtla ala ı ı ka şıla ak içi , o ula ı sa ısı da i a tış e/ e a o u
uzu luğu da i azal a ge eke ili .
 36

• Az sa ılı o u a sahip siste de o u uzu lukla ı ı üksek tutul ası, gö de ta afı dağılı p o le le i e
neden olabilir.

. . Boru Düze i, Aralık ve Boşluklar

Ta ı lar ve Kısalt alar

B: Saptı ı ı şaşı tı ı a alığı
PT: Bo u a alığı
C: Boşluk
do: Bo u dış çapı
D: Gö de iç çapı
Bo u a alığı şu şekilde ta ı la ı : = + (3.1)

Şekil-3.6 Bo u diziliş e a alıkla ı

• Üçge e leşi daha sağla i o u ta akası apısı sağla .

• Ka e e leşi te izliği kola laştı ı e daha düşük i gö de ta afı ası ç düşü ü e sahiptir.
• Tipik o utsal düze le ele aşağıda göste il işti , tü o utla i ç i si dendir.

Tablo 3.1 Bo u diziliş e a alık ölçüle i

Boru Dış Çapı [i ç] Kare Aralık [i ç] Üçge Aralık [i ç]
5/8 (16 mm) 7/8 (22 mm) Not 1 25/32 (20 mm) Not 1
¾ mm) 1 (25 mm) Not 2 15/16 veya 1 (24 veya 25 mm) Not 2
1 (25 mm) ¼ ¼
¼ 1 9/16 (39 mm) 1 9/16 (39 mm)
½ 1 7/8 (47 mm) 1 7/8 (47 mm)

Not 1: Gö de ka e a alık /
Not 2: Gö de ka e a alık /
Yuka ıdaki ta loda, i i u a alık o u çapı da , kat ü ük seçili , a i ,25 kat bo u çapı oşluğu a dı .
E küçük a alık, te iz se iste tü üla slı/laminer akış içi üçge ⁰ e leşi i de o ta a çıka .
⁰ e a ⁰ düze le esi içi , ¾ o u içi , açıklık te izlik kola lığı ı sağla .
 37

. . Boru Aralığı, Boru Düze i ve Boru Sayı ı

Bo u a alığı, itişik o ula a ası daki e keze e kısa e kezdi . Bo ula ge ellikle Şekil- . 'de göste ildiği gi i
ka e e a üçge şekille e pe de e leşti ili . Ya gı ola ak kulla ıla o u düze le i Ta lo . 'de göste il işti .

Beli li i gövde iç çapı da a ı dı ıla ile ek o u sa ısı a o u sa ısı de i . Bo u sa ısı gö de iç çapı, o u u dış
çapı, o u a alığı, o u e leşi i, o u geçişi sa ısı, ısı değişti i i tipi e tasa ı ası ı gi i faktö le e ağlıdı .

Tablo 3.2 Ya gı o u düze lemeleri

Boru Dış Çapı [i ç, ] Aralık Tipi Boru Aralığı [i ç, ]

¾ Kare
¼
¾ Üçge /
¾

Şekil-3.7 Isı değişti i i o u düze le ele i

. . Boru Geçişleri
Geçiş sa ısı, daha fazla ısı transferi katsa ısı elde et ek e a ı za a da çökelti oluşu u u azalt ak içi ge ekli
o u ta afı akışka hızı ı elde et ek üze e seçil ektedi . Bo u geçişle i ila a ası da değişi . U gula ada ,
e o u geçişle i a gı dı . Bo u ta afı akışı ı ö le di ek içi saptı ı ı plakası ola ak ili e ısı değişti i i
aşlığı geçiş ölü ü ola ak da adla dı ılı kulla ılı .

. . Isı Tra sfer Katsayısı

Bo u ta afı ısı t a sfe katsa ısı Re olds sa ısı ı , P a dtl sa ısı ı e o u çapı ı i fo ksi o udu . Bu lar
aşağıdaki te el pa a et ele e a ıla ili : Fiziksel özellikle iskozite, ısıl iletke lik e özgül ısı ; o u çapı e daha
ö e lisi kütlesel de i.

Akışka iskozitedeki değişi oldukça dikkate değe di ; Bö le e u fiziksel özellik, ısı t a sfe i katsa ısı üze i de
en fazla etkiye sahiptir.

Bo ula ı içi deki tü üla slı akışta ısı t a sfe i i te el ağı tıi:
, ,
= , Pr (3.2)

veya
ℎ , ,
= , / cμ/k (3.3)

Tek a düze le e ek
, ,
ℎ= , , / cμ/k / (3.4)
 38

Viskozite, Re olds sa ısı ı e P a dtl sa ısı ı i pa a et esi ola ak, ısı t a sfe i katsa ısı ı iki ka şıt olda
etkiler. Bö le e, Bağı tı (3.4):
, − ,
ℎ~ (3.5)
− ,
ℎ~ (3.6)

Başka i de işle, ısı t a sfe katsa ısı, iskozite ile , üstel güçte te s o a tılıdı . Be ze şekilde, ısı t a sfe
katsa ısı, , üstel gü ü de ısıl iletke lik ile doğ u o a tılıdı .

Bu iki olgu, ısı t a sfe i ile ilgili azı ilgi ç ge elle ele e ol aç aktadı . Yüksek i ısıl iletke lik, ısı t a sfe
katsa ısı ı a ttı ı . Bu ede le soğut a su u aklaşık ısı iletke liği 0,64 W/mK) tipik olarak 6978 W/m2K ola çok
üksek i ısı t a sfe katsa ısı a sahipti . Bu u hid oka o sı ıla ı takip ede ısıl iletkenlik 0,093 ile 0,14 W/mK
a ası dadı –1511 W/m2K e daha so a hid oka o gazla ı içi ısıl iletkenlik 0,023 ve 0,034 W/mK
a ası da –580 W/m2K di .

Hid oka o sı ıla ı içi ısı t a sfe katsa ıla ı a alığı, iskozitele i deki ü ük değişi e ağlı ola ak oldukça
ü üktü , etile e p opile içi ,1x10-3 Pa.s de azı, itü içi -3
Pa.s de daha fazlası a kada .
Hid oka o gazla ı ı ısı t a sfe katsa ıla ı daki ü ük değişiklik, çalış a ası ı daki ü ük değişikliklere
ağlıdı . Çalış a ası ı ükseldikçe, gaz oğu luğu a ta . Bası ç düşü ü, kütlesel debinin ka esi le doğ u
o a tılıdı e oğu lukla te s o a tılıdı . Bu ede le, a ı ası ç düşü ü içi , oğu luk daha üksek olduğu da
daha üksek i kütle debisi ko u a ili . Bu daha ü ük kütle debisi, daha üksek i ısı t a sfe katsa ısı a
dö üş ektedi .

. . Isı Tra sfer Ala ı

Beli li i gö de e adı içi gi iş ozulu lülesi içi ete li te asa ağlı ola ak aksi u sa ıda o u kulla ıl ası,
boru demeti baypas ı ı e aza i di ge ek içi e u gu gö de ta afı ısı t a sfe i i sağla a aktı .

Isı transferi ala ı içi ge ekli tasa ı pa ı daha so a o u o utu u eko o ik değe le di ele e ta i
tutul ası la elde edili . Düşük ali etli o u alze ele i de sta da t uzu lukla ı kulla ak daha eko o ik
ola ili e a ta tasa ı pa ı kabul edilebilir.

Bo u sa ısı ı, özellikle pahalı o u alze esi le izi e ile aksi u değe i altı a i di ek a gı i
u gula adı . Bu du u la da, eka ik tasa ı , baypas ı e aza i di ge ek e eka ik uka e eti sağla ak
içi u gu saptı a çu uğu, a a pa ça ve saptı ı ıla te i et elidi .

. . Bası ç Düşü ü
Kütle debisi, ısı t a sfe katsa ısı ı güçlü i şekilde etkile . Tü üla slı akış içi , o u ta afı ısı t a sfe katsa ısı,
o u ta afı kütle debisinin 0. üstel gü üyle değişi ke , o u ta afı ası ç düşü ü kütle debisinin karesiyle
değiş ektedi . Bö le e, a ta kütle debisi ile ası ç düşü ü, ısı t a sfe katsa ısı a gö e daha hızlı a ta . So uç
ola ak, kütle debisini opti u değe de daha da a tı ak e e ji ka ı oluştu a aktı .

A ı a, çok üksek hızla aşı a a ede olu . Bu u la i likte, ası ç düşü ü sı ı la ası ge ellikle aşı a
hızla ı a e işil ede çok ö e ko t ol edili . Bo ula içi de ö e ile i i u sı ı hızı ,0 m/s, maksimum ise 2,5–
3,0 m/s'dir.

Bası ç düşü ü hızı ka esi le e topla esafe uzu luğu la o a tılıdı . Bö le e, eli li sa ıda o u e eli li i
o ulu akış o a ı içi o u geçiş sa ısı a ttı ıldığı da, ası ç düşü ü u a tışı küpü e ükseli . Ge çek
u gula ada, üksel e daha üksek Re olds sa ıla ı da daha düşük sü tü e faktö le i ede i le daha azdı ,
u üzde üs, 3 yerine 2. ol alıdı .
 39

Bo u ta afı ası ç düşü ü o u geçişle i i sa ısı da i a tışla hızlı i şekilde ükseli . So uç ola ak, eli li
sa ıda o u e iki geçiş içi , ası ç düşü ü izi e ile değe de çok daha düşüktü , a ak dö t geçişte izi e ile
ası ç düşü ü ü aş aktadı . Bu gi i du u la da sta da t i o u kulla ıl alıdı , tasa ı ı oldukça düşük i
hızı ka ul et ek zo u da kala ili . Bu u la i likte, o u çapı e uzu luğu değişti ile ili o sa, izi e ile ası ç
düşü ü daha i i kulla ıla ili e daha üksek i o u ta afı hızı ge çekleşe ili .

Aşağıdaki o u çapla ı ge ellikle CPI: / , / , / , / , , / e ½ ölçüle i kulla ılı . Bu la da e çok

¾ e küçük o ula a gı ola ak kulla ılı . / i ç ten küçük o ula ki le e hiz etle i içi
kulla ıl a alıdı . / i ç gi i küçük çaplı o ula ı kulla ı ı sade e -30 m2'de daha az ısı t a sfe ala la ı a
sahip küçük ısı değişti i ile i içi ga a ti edil ektedi .

Topla ası ç düşü ü ü eli li i akışa ka şılık geldiği i fa k et ek ö e lidi . Beli li i de ede eli li i akı
içi çeşitli ısı değişti i ile i deki ası ç düşü ü ü dağılı ı, tü ısı değişti i ile de i i ısı t a sfe i elde et ek içi
değişti ile ili . Bi kaç ö ısıt a ısı değişti i i de aka sı ak i sı ı akışı düşü ü . No al ola ak sı ı akışla ı içi
gö de aşı a , a lık i ası ç düşü ü e izi e ili . Bö le i ö ısıt a değişti i i i eş geçişi a sa,
devredeki toplam 3, a 'lık i ası ç düşü ü e izi e ili . Bu ısı değişti i ile de ikisi i a ası daki ası ç
düşü ü ü sade e , a ol ası du u u da, diğe üç adedi içi , a lık i de ge e ut ola aktı .

Bi e zeti kulla ıla ak sü eç tasa ı ı içi , sü tü ede ka akla a ası ç düşü le i içi aşağıdaki tahminler
e il işti . Isı değişti i i dike ola ak e leşti ili se ek i ası ç değişi i e da a geldiği i u ut a ı ız.

Tablo 3.3 Bası ç ka ı içi aşla gıçta tasa ı değe le i

Süreç ta ı ı Bası ç kay ı psi Bası ç kay ı ar
Sı ı akışla ı, faz değişi siz 10 0.70
Buha akışla ı, faz değişi siz 2 0.14
Yoğuş a akışla ı 2 0.14
Ka a a akışla ı 1 0.07

Ör ek : Boru Tarafı Tasarı ı ı Opti ize Et ek

Tablo 3.4'de belirtilen ısı değişti i i se isi i göz ö ü de ulu du u . TEMA A Tipi AES ısı değişti i isi ka a halkalı
çek eli es ek aşlık apısı kulla ıla aktı . Bo ula a te ih edile e a dış çap, ida
kalı lığı da e uzu luğu da fakat daha kısa ol alı ola ili .

Tablo 3.4 Ö ek içi ısı değişti i i çalış a değe le i

Gövde tarafı Boru tarafı
Akışka Ham petrol Ağı gaz ağı
Kütlesel de i, [kg/h] 399,831 277,200
Sı aklık gi iş/çıkışı [⁰C] 227/249 302/275
İşlet e ası ı, [ a ] 27,75 12,748
Müsaade edile ası ç ka ı, [ a ] 1,176 0,686
Kirlenme direnci, [m2K/W] 0,0006 0,0005
Isı ükü, [kW] 6386 6386
Viskozite gi iş/çıkış, [Pa ] 0.664x10-3/0.563x10-3 0.32 x10-3/0.389 x10-3
Tasa ı ası ı, [ a ] göste ge 43,149 16,671
Hat boyutu, [mm] (nominal) 300 300
İ alat alze esi Ka o çeliği Borular:410 paslanmaz
çelik, diğe le i: C , Mo
 40

İlk tasa ı dış çapı daki 9 lik o ula kulla ıla ak ü etildi Ta lo . 'de A . Bo u ta afı ası ç düşü ü,
0, a a izi e ildiği halde, sade e , a idi. A ı a, o ulu ısı t a sfe di e i topla ı % ,71'ini
oluştu uştu , u da izi e ile ası ç düşü ü ü daha i i kulla ıl ası hali de, ısı t a sfe ala ı ı azala ağı
a la ı a gel ektedi . Bu u la i likte, o u geçiş sa ısı ikide dö de çıka ıldığı da gö de geçiş çapı ı a ı
tutul ası e ekst a geçiş saptı ı ısı şe itle i ede i le 'de 'e kada o ula ı sa ısı ı azaltıl ası , o u
ida ı ası ç düşü ü ka ul edile ez ola , a a kada üksel işti Gö de ta afı tasa ı ı tat i edi i di,
izi e ile ası ç düşü ü oldukça i i kulla ıldı .

Dö t geçişli düze le edeki aşı ı tasa ı % , olduğu da , o u uzu luğu u azalta ak o u ta afı ası ç
düşü ü ü azalt ak içi i gi işi de ulu ul uştu . Bo u uzu luğu , ' e düştüğü de, aşı ı tasa ı % ,72
idi, a ak o u ta afı ası ç düşü ü, izi e ile değe de daha üksek ola ,89 bar idi.

A dı da , tasa ı da dış çaplı o ula de e di Ta lo . 'de Du u B . Gö de çapı e ısı t a sfe üze i,

sı ası la 'de ' e e 2
'den 300 m2' e düştü. Bo u ta afı hızı daha ö e , /s' e ka şılık
1, /s , ası ç düşü ü , a 'a ka şı , a e kütle transferi katsa ısı W/m -K ' e ka şılık
2

W/m2-K hepsi daha üksek. Bu tasa ı içi topla ısı t a sfe katsa ısı, W/m2-K' e ka şılık A du u u içi
414 W/m2-K'dir.

Tablo 3.5 Ö ek deki iki tasa ı ı deta la ı

Durum A Durum B
Gö de dış çapı [ ] 925 780
Bo u dış çapı o u sa ısı geçiş sa ısı 25x500x2 20x540x2
Isı geçiş üze i [ 2] 343 300
Bo u a alığı o u pla açısı ⁰ ⁰
Saptı ı ı tipi Tekli kesimli Tekli kesimli
Saptı ı ı a alığı [ ] 450 400
Saptı ı ı kesi i, çap üzdesi ola ak 25 30
Hız [ /s]
Gö de ta afı 1,15 1,52
Bo u ta afı 1,36 2,17
Isı t a sfe katsa ısı [W/ 2K]
Gö de ta afı 2401 2920
Bo u ta afı 1494 2298
Bası ç düşü ü [ a ]
Gö de ta afı 0,84 1,176
Bo u ta afı 0,16 0,5
Di e ç [%]
Gö de ta afı fil ta akası 17,24 15,84
Bo u ta afı fil ta akası 27,71 21,14
Kirlenme 50,35 57,66
Metal cidar 4,69 4,87
Aşı ı tasa ı [%] 8,29 4,87

. . Viskoz Sıvılar İçi Kade eli Hesapla alar

Bo u ta afı iskozitesi deki değişi eli le diği de, o u ta afı ısı t a sfe katsa ısı e ası ç düşü ü içi tek
okta hesapla ası ge çekçi ol a a so uçla e e ekti . Bu özellikle, tü üla slı e a geçiş akışı) ve laminer
akışı i ileşi i i e ut olduğu du u la da geçe lidi , çü kü u iki eji de ısıl performans çok fa klıdı .

Bu gi i du u la da, hesapla ala ı adı adı e a ölge azı da ge çekleşti ek ge ekli ola aktı . Adı la ı
e a ölgele i sa ısı, o u ta afı iskozitesi deki e dola ısı la Re olds sa ısı daki değişiklikle eli le i .
 41

Ör ek : Adı Adı Hesapla alar

Bi afi e ide su ısıtı ısı tipi uha je e atö ü içi a a işle pa a et ele i Ta lo . 'da göste il ektedi . Ağı
aku gazı ağı ı iskozitesi gi işteki ,6x10-6'da çıkışta ,36x10-6' a değişi .

Tablo 3.6 Ö ek içi sü eç pa a et eleri

Gövde tarafı Boru tarafı
Akışka Kazan besleme suyu, buhar Ağı aku gaz ağı
Kütlesel de i [kg/h] 23100 (tam buhar) 129085
Sı aklık gi iş/çıkış [⁰C] 154/154 299/165
İzi e ile ası ç düşü ü [ a ] İh al edile ili 1,37
Kirlenme direnci [m2K/W] 0,00023 0,0007
Viskozite gi iş/çıkış [Pa.s] 0,176x10-3/0,176x10-3 1,6x10-3/6,36x10-3
Tasa ı ası ı [ a ] 6,37 20,88
Isı ükü [kW] 13074 13074

Hesaplamalar kademeli ola ak apıl ada , a i tek i o tala a sı aklık e ka şılık gele fiziksel özellikler
te eli de i tasa ı ü etildi. Bu tasa ı ı deta la ı Ta lo . 'te göste il iştir.

Tablo 3.7 Ö ek içi tasa ı değe le i adı hesapla ı ol aksızı

Su ısıtı ı sa ısı pa alel ağlı
Isıtı ı delik iç çapı [ ] 1825/1225
He ısıtı ı içi o ular 790 boru
tipi pasla az çelik
dış çap ida uzu luk
Bo u geçiş sa ısı 12
Bo u a alığı ka e ⁰
Saptı ı ıla Sadece tam destekli plakalar
Bağla tıla [ ]a a değe i Gö de ta afı: Gi iş , çıkış
Bo u ta afı:
Isı tra sfe üze i [ 2] 1104 (2x552)

Bo u ta afı hesapla ala ı ı adı adı , o eşit ısı gö e i adı ı da ge çekleşti e ek, o iji al ısı değişti i i üze i i
düşük olduğu u o ta a çıka dı. Tek okta e kade eli hesapla ala içi ilgili pe fo a s pa a et eleri Tablo
. 'de ka şılaştı ıl ıştı .

Tablo 3.8 Ö ek içi tek oktalı e adı adı hesapla ala elde edile pe fo a s pa a et ele i
Tek oktalı hesapla Adı adı hesapla
Bo u ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2K] 404,607 266,55
Topla ısı t a sfe katsa ısı [W/m2K] 284,58 208,52
Bo u ta afı ası ç ka ı [ a ] 1,25 1,32
Aşı ı tasa ı [%] 24,03 -9,11

A adaki fa kı te el ede i Re olds sa ısı daki değişiklik i i i ölgede ike so ölgede ol uştu .
Ek ola ak, o tala a sı aklık fa kı Tlm , ilk ölgede , °C'de , so ola ak sade e , °C' e kada , ü ük
ölçüde azaldı. Bö le e, aşla gıç ölgele i sı ak uç he üksek i ısı t a sfe katsa ısı a he de üksek i Tlm
'ye sahipken, u la ısı değişti i i i çıkış soğuk u u a doğ u gide ek azal ıştı . So uç ola ak, ilk ölge sade e
2, uzu luğa ihti aç du sa da so gö e , ısı kapasitele i a ı olsa ile, , uzu luğa ihti aç
 42

du aktadı . Bo u ta afı ası ç düşü ü kade eli ö te le sade e a ji al ola ak daha üksekti, çü kü o u
ta afı ta a e geçiş eji i dedi Re sa ısı 2851 ile a ası da .

. GÖVDE TARAFI TASARIMI

Gö de ta afı hesapla ala ı, o u ta afı içi ola la da çok daha ka aşıktı . Bu u ede i, esas ola ak, gö dede
sade e i ö lü akış değil, i a a çap az akış e dö t kaçak a da baypas akışı ol asıdı . Gö de ta afı akış
a alizi i eli le e çeşitli o u düze i odelle i e saptı ı ı tasa ı la ı ile çeşitli gö de ta afı akış düze le ele i
a dı .

TEMA; gö de akışka ı ı gö de içe isi deki akışı a ağlı ola ak çeşitli gö de ö ekle i i ta ı la : E, F, G, H, J, K
ve X (bkz. Şekil-3.1).

TEMA E; tek geçişli gö dede, gö de ta afı sı ısı gö de i i u u da gi e e diğe uçta a ılı . Bu, e a gı
gö de tipidi . Bu apıla dı adaki ısı değişti i ile i i leşti il iş diğe tü düze le ele de daha fazladı .

TEMA F iki geçişli gö de i , gö de i iki geçişe öle uzu la ası a i saptı ı ı a dı . Gö de ta afı akışka ı i
uçta gi e , ısı değişti i i i tü uzu luğu u gö de e i e kesit ala ı ı a ısı o u a geçi i , dö e e iki i geçiş
o u a aka , so a so ola ak iki i geçişi so u da dışa ı ı akılı . Uzu la ası a saptı a, o u a ası
akı ı da so la ı , ö le e akışka iki i geçişe aka ili .

F o u ta afı, çap az sı aklık geçişi du u la ı içi kulla ılı . Ya i, soğuk akı tı ı , sı ak akışı çıkış sı aklığı da
daha üksek i sı aklıkta a ılı . İki geçişli F i gö de sade e iki o u geçişi e sahipse, u ü ük i sı aklık
çap azı ı elde edile ile eği ge çek i ters akış düze lemesi haline gelir.

TEMA J o u ta afı, gö de akışka ı ı e kezde gö de içi e gi diği e i ta esi sola e diğe i sağa aka e iki e
a ıla iki a ı a ölü düğü ölü üş akışlı i gö dedi . Daha so a tek i akış hali de i leşti ili le . Bu, J -2
o u ta afı ola ak ta ı la ı . Bi J - o u ta afı ola ak ta ı la a akış iki uçta gö de e gi e , e keze doğ u
aka e tek i akış ola ak ı akıla i alte atif e uttu .

TEMA G o u ta afı, ölü üş akışlı i gö dedi Şekil- . . Bu apı ge ellikle yatay termosifon e o le le içi
kulla ılı . Sade e e kezi i destek plakası a dı e saptı ı ı oktu . Bo u o la ı 'de daha ü ük ola ısı
değişti i ile i içi i G o u ta afı kulla ıla az. Çü kü u du u , ısı alıtı ı, kalı lık e alze e ile değişse de
tipik ola ak TEMA ta afı da eli tile aksi u destekle e e o u uzu luğu üze i deki sı ı ı aşa aktı tipik
olarak 1,5 m).

Daha ü ük i o u uzu luğu a ihti aç du
gö desi te elde a a a e leşti il iş iki
ölü üş e iki kez e ide i leşti ildiği içi
yatay termosifon reboylerler içi kulla ılı . G
e çap az saptı ala oktur.
ulduğu da, i TEMA H o u ta afı kz. Şekil- . kulla ılı . Bi H
G gö desidi , ö le e iki ta destek plakası a dı . Akış iki kez
u çift ölü üş i apıla dı a ola ak ta if edili . Bu tasa ı da
e H gö dele i i a a tajı, ası ç düşü ü ü çok daha az ol asıdı

TEMA X gö desi Şekil- . 'e akı ız , gö de şekli deki akışka ı gö de i tepesi e e a ta a ı a gi diği,
o ula ı üze i de aktığı e gö de i ka şıt ta afı da çıka , saf çap az akışlı i gö dedi . Akış, daha i i i
dağılı elde et ek a a ı la, gö de i uzu luğu o u a st atejik ola ak ko u la dı ıla çok sa ıda nozul lüle
asıtası la sokula ili . Bası ç düşü ü so de e e düşük ola aktı . Aslı da, gö dede e ede se hiç ası ç düşü ü
oktu e u adaki ası ç düşü ü ü e ede se tü ü ozulla dadı . Bu ede le, u apıla dı a, düşük
ası çta, özellikle aku da uha la ı soğutul ası e a oğuşturul ası içi kulla ılı . Yapısal ütü lük içi
ge eki se ta destek plakala ı e leşti ile ili ; akış ö ü e pa alel oldukla ı içi gö de akışı a üdahale etmezler.
 43

TEMA K gö desi Şekil- . 'e akı , su ısıtı ısı e o le le içi kulla ıla özel i çap az akışlı i gö dedi .
Ge işle iş i gö de içi de e ala e teg e i uha -a ı a oşluğu a sahipti . Bu ada da ge ektiği gi i ta
destek plakala ı kulla ıla ili .

. . Gövde Çapı
Tasa ı sü e i, ası ç düşü ü kısıtla ala ı a ta i tutula ak iste e gö de akış hızı ı ,22 m/s) elde etmek içi
o ula ı sa ısı ı u gu i gö de içi e e leşti ekti . Isı t a sfe i içi e e i li koşulla , tü üla sı e üst
düze e çıka ak içi gö dede ü kü ola aksi u sa ıda o u a sahip ol aktı . Te ih edile o u
uzu luğu/gö de çapı o a ı ila a alığı dadı .

Bo u sa ısı e ile i aşağıdaki kıstasla ı kulla ıldığı Pe Ta lo - 'te e il işti .

1) Bo ula gö de çapı ı , katı a eşit i ozul lüle içi gi iş ala ı sağla a ak şekilde ol alı.
2) Bo u e leşi le i he ata he de dike ekse le de si et ik ol alıdı .
3) Ds < i ç gö de iç çapla ı içi gö de e kezi ile o u dış çapı a ası daki esafe ,9 mm
/ e daha ü ük gö de çapla ı içi , / ol alıdı .

. . Boru Düze i Modelleri

Şekil- . 'da göste ildiği gi i dö t o u e leşi düze i a dı : üçge ° , dö dü ül üş üçge ° , ka e ° e
dö dü ül üş ka e ° . Üçge e a dö dü ül üş üçge dese , ka e e a dö dü ül üş ka e dese i de daha
fazla o u a ı dı a aktı .

A ı a, üçge i dese üksek tü üla slıdır e u ede le üksek i ısı t a sfe katsa ısı ü eti . Bu u la i likte,
borunun 1, katı daki tipik o u hattı da, e işi çu ukla ı e ut ol adığı da , o ula ı eka ik
te izle esi e izi e ez. So uç ola ak, üçge i düze le e, te iz gö de ta afı akışka la ı la sı ı lıdı . Gö de
ta afı eka ik te izlik ge ekti e se isle içi ka e odelle kulla ıl alıdı . Ki asal te izlik, e işi çu ukla ı
ge ekti ez, u ede le ki asal te izlik u gu e etkili olduğu içi ki li gö de ta afı akışka la ı içi üçge i
düze le e kulla ıla ili .

Şekil-3.8 Bo u düze le ele i

Dö dü ül üş üçge i dese adi e üçge i dese üze i de i a a taj su a e kulla ı ı çok a gı değildi .
 44

Ki le iş gö de ta afı hiz etle i içi , tipik ola ak i ka e düze kulla ılı . A ak, u i iç içe odel olduğu da ,
daha düşük tü üla sa ede olu . Bu ede le, gö de ta afı Re olds sa ısı düşük olduğu da Re <2000),
dö dü ül üş i ka e dese i i kulla ıl ası ge ellikle a a tajlıdı , çü kü u daha üksek i tü üla sa ol aça ,
u üksek ası ç düşü üne ve daha üksek e i li i ısı t a sfe i e dö üşü ü le so uçla ı .

Daha ö e de eli tildiği gi i, sa it- o u a alı tasa ı ge ellikle de iz ke a ı daki te iz se isle içi kulla ılı .
He gö de ta afı he de o u ta afı da te iz se isle içi , sa it o u e a U- o u apısı kulla ıla ilir, ancak
U- o u te ih edil esi e ağ e , gö de e o ula a ası daki dife a si el ge leş e e izi e i . Bu ede le,
sa it o ulu ısı değişti i ile içi i üçge o u odeli e es ek aşlıklı ısı değişti i ile içi i ka e e a
dö dü ül üş ka e odeli kulla ıla ili . U- o ulu değişti i ile içi , gö de ta afı akışı ı te iz ol ası şa tı la
üçge i dese e akış ki li ise ka e e a dö dü ül üş ka e dese kulla ıla ili .

3.7. Boru Aralığı

Bo u a alığı, iki itişik o u a ası daki e kısa esafe ola ak ta ı la ı .

Üçge i dese içi , TEMA o u a alığı ı, o u u dış çapı ı , katı ola ak eli le işti . Bö le e, 'lik
i o u dış çapı içi a alık ge ellikle dir.

Ka e dese le içi , TEMA itişik o ula a ası da e az i ç e a te izle e a dı ö e ektedi . Bu

ede le, ka e dese le içi i i u o u a alığı, o u dış çapı ı , katıdı e a o u dış çapı a tı ,
ha gisi daha ü ükse . Ö eği , 'lik o ula içi + ka e i a alık üze i de
yerleşti il elidi , a ak 'lik o ula içi , ka e a alık üze i e döşe elidi .

Tasa ı ıla , ö e ile i i u o u a alığı ı kulla a ı te ih ede le , çü kü eli li sa ıda o u içi e küçük
gö de çapı a ol aça . Bu u la i likte, istis ai du u la da, o u a alığı, ö eği , gö de ta afı ası ı düşü ü ü
azalt ak içi daha üksek i değe e ükseltile ili . Bu, özellikle çap az akışlı i gö de du u u da daha
doğ udu .

3.7.4 Boru Ay aları

Bo ula , o u e gö de akışka la ı a ası daki a i e i oluştu a a ala ile sa itle i . Bo u a ala ı, ge ellikle
o u uçla ı içi hassas ola ak deli iş delikle ola i u a lak düz pa çada apılı . A a üze i e i le açıla ak,
p ö atik e a hid olik ası çla aki eto e a plaka ge leş esi le, o ula a a a daha sıkı şekilde ağla ı .
Bu, ü ük e düst i el ısı değişti i ile de e a gı sa itle e ö te idi . A a kalı lığı, i i i sızdı azlık
sağla ak içi o u dış çapı da daha ü ük ol alıdı . Mi i u o u ta akası kalı lığı ı seç ek içi ö e ile
standartlar (IS: 4503 veya TEMA) takip edilmelidir.

Şekil-3.9 Bo u ile o u a ası ı i leşi i

. . Saptırı ılar Saşırt a Plakaları

Saptı ı ıla , daha üksek ısı t a sfe katsa ısı elde et ek içi akış o usu u o u de eti o u a ö le di e ek
akışka hızı ı a ttı ak içi kulla ılı . Bitişik saptı ı ıla a ası daki esafe saptı ı ı a alığı ola ak adla dı ılı . İç
gö de çapı ı , ila katı a ası daki saptı a a alığı a gı ola ak kulla ıl aktadı . Saptı ı ıla , saptı a a a
 45

pa çala ı asıtası la ko u la dı ılı . Daha akı saptı a a alığı, daha üksek tü üla s oluştu a ak daha fazla
ısı t a sfe katsa ısı sağla . Bası ç düşü ü daha akı saptı a a alığı ile daha fazla olu . Çeşitli tipteki saptı a
plakala ı Şekil- . 'da göste il işti . Kesik saptı ı ılı saptı a du u u da, saptı a çapı ı üzdesi ola ak ifade
edile saptı ı ı ı oluştu ak içi i ölü çıka ılı . No alde % ila % a ası da kesik saptı ı ıla kulla ılı .
% ila % 'lik i saptı a kesi i, akul ası ç düşü ü ile i i i ısı t a sfe i sağla . Kesik saptı ı ılı saptı a
içi üzde % kesi i, çapı da kesile uzaklığa ka şılık geli . Şekil- . da a ı a iki fa klı tipte saptı ı ı tipi
göste il ektedi .

Şekil-3.10 Fa klı tipte ısı değişti i i saptı ı ıla : a Kesik öl eli saptı ı ı, Disk e çö ek tipi saptı ı ı, O ifis tipi
saptı ı ı

Saptırı ı Tipi: Saptı ı ıla , o ula ı destekle ek, gö de akışka ı içi a zu edile i hızı sağla ak e akışa ağlı
tit eşi ede i le o ula ı a ızala ası ı ö le ek içi kulla ılı . İki tip saptı a plakası a dı : Plaka e çu uk.
Plaka saptı a plakala ı, Şekil- . 'da göste ildiği gi i, tek kesi li, çift kesi li e a üçlü kesi li ola ili .

Şekil-3.11 Saptı ı ı tiple i

 46

Saptırı ı Aralığı: Saptı ı ı a alığı, itişik saptı ı ıla a ası daki e kezde e keze ola esafedi . GBID
tasa ı ı da e ö e li pa a et edi .

TEMA sta da tla ı, iç gö de çapı ı eşte i i e a i ç'lik i i u saptı a a alığı ı ha gisi daha ü ükse
eli ti . Daha akı a alıkla , gö de ta afı akışka ı ta afı da ete siz akışka geçi ge liği e e o ula ı dış
üze le i i eka ik ola ak te izle e zo luğu a ede ola aktı . A ı a, düşük i saptı a a alığı daha so a
açıkla a ağı gi i za ıf i akış dağılı ı ile so uçla ı .

Maksi u saptı a a alığı, gö de iç çapla ı kada dı . Daha üksek saptı a a alığı, çap az akışta daha az
verimli ola ü ük ölçüde o la ası a akışa e akışa ağlı tit eşi ede i le değişti i i i o u a ızası a eğili li
ol ası ı sağla a ü ük destekle e e o u açıklıkla ı a ol aça aktı .

Opti u Saptırı ı Aralığı: Gö de ta afı Re> tü üla slı akış içi ısı t a sfe katsa ısı hızı ,6-0, üstel
gü ü de değişi . Bu u la i likte, ası ç düşü ü hızı ,7–2, gü ü de değiş ektedi . Laminer akış içi
Re< , ısı t a sfe katsa ısı içi üst değe , e ası ç düşü ü içi , 'dı . Bö le e, saptı ı ı a alığı azaltıldığı
içi ası ç düşü ü, ısı t a sfe katsa ısı da çok daha hızlı i o a da a ta . Bu, ası ç düş esi i ısı t a sfe i e
dö üşü ü ü e üksek e i liliği e ol aça ak ola opti u i saptı a a alığı/gö de iç çapı o a ı ı ola ağı
a la ı a gelir. Bu optimum oran normal olarak 0,3 ile 0, a ası dadı .

Saptırı ı Kesi i: Şekil- . 'de göste ildiği gi i, saptı ı ı kesi i gö de akışka ı ı saptı ı ı o u a ak ası a izi
e ek içi he i saptı ı ıda kesile ölü ü üksekliğidi . Bu, gö de iç çapı ı üzdesi ola ak ifade edili . Bu
da GBID tasa ı ı içi ö e li i pa a et e ol ası a ağ e , etkisi saptı ı ı a alığı ı ki de daha azdı . Saptı ı ı
kesimi, gö de iç çapı ı % ila % 'i a ası da değişe ili .

Şekil-3.12 Saptı ı ı kesi i

He çok küçük he de çok ü ük saptı ı ı kesikle i, Şekil- . 'de göste ildiği gi i, ideal i du u da ü ük
sap a ede i le, gö de üze i deki e i li ısı t a sfe i i olu suz etkile . Sade e % ile % a ası da saptı ı ı
kesimlerinin kulla ıl ası ö e ili . Gö de ta afı daki ısı transfer katsa ısı ı a ttı ak içi % ' i altı a
düşü ül üş saptı ı ı e a gö de ta afı daki ası ç düşü ü ü azalt ak içi % 'i ötesi deki saptı ı ı kesi i,
ge ellikle za ıf tasa ı la a ol aça . Ö eği , çift ta aflı saptı ı ıla e ölü üş akışlı i gö de e hatta çap az
akışlı i gö de, gö de ta afı daki ası ç düşü ü ü azalt ak içi kulla ıla ili .
 47

Şekil-3.13 Bü ük e küçük saptı ı ı kesi lerinin akış apısı a etkileri

Gö dedeki tek fazlı akışka la içi , ata i saptı ı ı kesi i Şekil- . ö e ili , çü kü u gö de i ta a ı daki
i iki tile i e aza i di i e ta akalaş a ı ö le . Bu u la i likte, iki geçişli i gö de TEMA F du u u da,
i alat kola lığı e de et o tajı içi dike i kesi tercih edilir.

Şekil-3.14 Saptı ı ı e leşi i

. . Saptırı ı Tasarı ı

Gö de ta afı çap az akış ala ı as ta afı da e ili ,

= (3.8)

Burada;
B: Saptı ı ı şaşı tı ı a alığı
PT: Bo u a alığı
C: oşluk
D: Gö de iç çapı

. . Mi i u Boşluk Aralık
Bölgesel saptı ı ıla o al ola ak gö de iç çapı ı / 'i de e a . 'de i ç daha ü ük ol a alıdı .

3.10.8 Maksi u Boşluk Aralık

A alık, o al ola ak gö de çapı ı aş az.
Destek plakası a alığı güç e tit eşi . eka ik da a ı ı a gö e seçil elidi .
,
Maksi u oşluk = ile verilir. (3.9)
Çoğu aşa ısızlık, gö de ta afı ası ç düşü ü ü sı ı la a a çalışa tasa ı ı a gö e destekle e e ou
uzu luğu TEMA değe i i % 'de fazla olduğu da oluşu .
 48

3.7.9 Saptırı ı Kesi i

Saptı ı ı kesi le i % ile % a ası da değişe ili e ölü açıklığı üksekliği i gö de çapı a o a ı ola ak ifade
edili . Üst sı ı , he i saptı a plakası ı he i o u u destekle e eği i ga a ti et elidi .

Ke gö de ta afı ası ç düşü ü ko elas o la ı, gö de ta afı da sı ı içi sta da t ola % 'lik kesi e da a ı
[ ]. Gö de ta afı da gaz e a uha olduğu da % 'lük kesi kulla ılı .

Saptı a eği i e saptı a kesi i, gö de ta afı sı ısı ı etki hızı ı eli le e dola ısı la gö de ta afı ası ç
düşü ü üze i de e ü ük etki e sahipti .

Yata gö de ta afı oğuş ası içi , a a a akış oluştu ak içi kesi li saptı ı ılı saptı ı ıla ge eki . İ i i uha
dağılı ı elde et ek içi uha hızı, tat i edi i ası ç düşü ü kısıtla ala ı ile tuta lı e saptı a plakala ı ı
u a gö e uzata ak şekilde ü kü olduğu a üksek ol alıdı .

3.7.10 Saptırı ı Boşlukları

Dış o u sı ı ı OTL ile saptı a çapı a ası daki ke a esafesi, tit eşi ede i le o u atılı ı ı ö le ek içi
ete li ol alıdı . Ö eği , sa it o u-plaka açıklıkla ı aşağıda göste il işti .

Tablo 3.9 Gö de iç çapı ile e dıştaki o u sı ı ı a ası daki oşluklar

Gövde iç çapı, [i ç] Gövde iç çapı ile e dıştaki oru OTL arası daki oşluk, [i ç]
ila /
/

3.7.11 Ay a Düze le esi Boru Sayısı

Bo u de eti çapı Db, göste ile sa itle kulla ıla ak aşağıdaki ağı tıda tahmin edilebilir:

⁄ /
= (3.10)
Burada:
do: Bo u dış çapı
Nt: Bo u sa ısı

Tablo 3.10 A a düze le esi içi geçiş sa ıla ı a ağlı K1 e değe le i

Üçge yerleşi Pt=1,25 do
Geçiş sa ısı 1 2 4 6 8
K1 0.319 0.249 0.175 0.0743 0.0365
n 2.142 2.207 2.285 2,499 2.675
Kare yerleşi Pt=1,25 do
Geçiş sa ısı 1 2 4 6 8
K1 0.215 0.156 0.158 0.0402 0.0331
n 2.207 2.291 2.263 2.617 2.643

3.7.12 Tasarı Marjı

Tasa ı a u gulanacak tasa ı a jı, tasa ı ı ı , özel u gula a e çok a açlı u gula ala içi gele ekteki
ge eksi i le e ilişki gü e düze i e da a aktadı . Akış koşulla ı da ü kü ola ge iş i a as o u
e ut olduğu çok a açlı kulla ı a ö elik konde sö le in tasa ı ı, u ağla da eli li i p o le oluştu ur.

Tasa ı ki li ısı t a sfe ala ı a % 'lik i tasa ı a jı u gula ak sta da t u gula adı ; u, daha ö e
ekle iş i gü e lik faktö ü e e daha ö e ta tışıla ki leti i fil katsa ıla ı ı u gula ası da ka aklanan
tasa ı a jı a u gula ı .
 49

3.7.13 Çapraz Akış ve Çerçeve Hızları ı Eşitle esi

Bo ula o u a akış, çap az akış ola ak adla dı ılı ke , çe çe e ala ı o u a a i, saptı ı ı kesi ala ı
o u a akış, çe çe e akışı ola ak adla dı ılı .

Çe çe e hızı e çap az akış hızı ü kü olduğu a akı ol alıdı : Te ihe i i i i % 'si kada ol alıdı .
Bu da daha fazla fa klılık göste i le se, o u de eti i uzu luğu o u a tek a la a hızla a e a aşla a
ge çekleşi , u da ası ç düşü ü ü ısı t a sfe i e e i siz dö üşü ü ile so uçla ı .

3.7.14 Gövde Tarafı Akış A alizi

Gö dede, Şekil- . 'de göste ildiği gi i sade e i akı değil, a a i çap az akış akı ı e dö t kaçak a da baypas
akışı a dı . Ti ke , u akışla ı şu şekilde sı ıfla dı ıştı : A a çap az akı ı B , o uda saptı ı ı deliği e akış
(A), bir boru demeti baypas akı ı C , i geçiş-saptı ı ı baypas akı ı F e i saptı ı ıda gö de e kaçak akı ı
(E).

Şekil-3.15 Gö de ta afı akış dağılı ı

B a a çap az akış akışı ısı t a sfe i içi oldukça etkili olsa da diğe akışla etkili değildi . A akışı oldukça za ıf
etkilidi , çü kü gö de akışka ı o ula la te as hali dedi . Be ze şekilde C akışı, boru demeti et afı daki çe esel
borularla temas hali dedi e F akı ı, geçiş saptı ı ı a alıkla ı o u a o ula la te as hali dedi . So uç ola ak,
u akı la a ı za a da B akışı da daha düşük i e i de olsa da ısı t a sfe i i etkile le . Bu u la i likte, E
akışı o u ulu a a gö de du a ı o u a aktığı içi , hiç ısı t a sfe i oluş az.

Bu eş akış ta afı da te sil edile topla akışı de ile i, he ha gi i ka aşık ısı değişti i i ısıl tasa ı azılı ı
ta afı da eli li i ısı değişti i i geo et isi e gö de akış koşulla ı içi eli le e ili . Esase , eş akış paraleldir
ve akışka değişke hid olik di e çle o u a aka . Bö le e, akış debileri, he akışı ası ç düşü ü ü özdeş
ola ağı şekilde ola aktı , çü kü tü akı tıla gi iş e çıkış ağızlıkla ı da aşla e ite . Daha so a, u akı la ı
her birinin ve i i e ağlı ola ak, ge el gö desel akış e i i e ö le e de gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı
oluştu ulu .

Akış debileri ol di e çle i e güçlü i şekilde ağlı olduğu da , aşağıdaki apı pa a et ele i de he ha gi i i i
değişti ek akış a alizi i e dola ısı la i ısı değişti i i i gö de pe fo a sı ı etkile e ekti :
• Saptı a a alığı e saptı ı ı kesi i
• Bo u e leşi açısı e o u a alığı
• Akış ö ü de şe it sa ısı e şe it ge işliği
• Bo u e saptı ı ı deliği a ası daki oşluk
• Gö de iç çapı a ası daki oşluk e saptı ı ı
• Sızdı azlık şe itle i i e sızdı azlık çu ukla ı ı e i
 50

Çok düşük i saptı a a alığı ı kulla ıl ası, sızı tı e baypas akışla ı ı a ttı ı . Bu u ede i, tü eş gö de
ta afı akışı pa alel ol ası e dola ısı la a ı ası ç düşü ü e sahip ol asıdı . Kaçak olu o utla ı sa itti .
So uç ola ak, saptı ı ı a alığı ı azal ası du u u da, a a çap az akış olu u di e i e dola ısı la ası ç
düşü ü a ta . Beş akışı tü ü ü ası ç düşüşle i eşit ol ası ge ektiği de , tü akı tıla ı ası ç düşü ü
de gele e e kada kaçak e baypas akı la ı a ta . Net so uç, ısı t a sfe i katsa ısı a ka şılık gele i a tış
ol aksızı ası ç düşü ü de i a tıştı .

Gö de ta afı akışka iskozitesi a ı a akış a alizi i de i de etkile . Gö de ta afı ısı t a sfe i e ası ç düşü ü
pe fo a sı ı etkile e e ek ola ak, akış a alizi a ı a ısı değişti i isi i logaritma o tala a sı aklık fa kı ı Tlm)
de etkile . Bu daha so a ta tışıla aktı . Ö elikle, ö e li i sı aklık p ofili ozul ası ol adığı da saptı ı ı
tasa ı ı ı asıl opti ize edile eği i göste e i ö eğe akalı .

Ör ek : Saptırı ı Tasarı ı ı Opti ize Et e

Tablo 3.11'de belirtilen ısı değişti i i se isi i düşü ü . İki ağı sız değişke olduğu içi −saptı ı ı a alığı e
saptı ı ı kesi i−ilk ö e saptı a kesi i i % o a ı da sa it tuta ız e saptı ı ı a alığı ı değişti i iz Ta lo . .
Daha so a, saptı a a alığı sa it tutula ak e saptı a kesiti değişe ekti Ta lo . . Ge çek u gula ada, he
iki pa a et e a ı a da değişti il elidi , a ak i pa a et e i sa it kal ası e diğe i i değişti esi, he i
parametrenin etkisini daha iyi i şekilde o ta a ko a aktı .

Tablo 3.11 Ö ek içi sü eç pa a et ele i

Gövde tarafı Boru tarafı
Akışka Ham petrol Ağı gaz ağı
Kütlesel de i, [kg/s] 0,1021241 0,029356
Sı aklık gi iş/çıkışı [oC] 209/226 319/269
Isı ükü, [kW] 4,649 4,649
Yoğu luk gi iş/çıkış [kg/ 3] 730/715 655/700
Dinamik viskozite gi iş/çıkış [Pa.s] 52x10-5/46x10-5 27x10-5/37x10-5
Özgül ısı gi iş/çıkış [kJ/kg-oC] 2.6376/2.7214 3.2657/3.0563
Isıl iletke lik gi iş/çıkış [W/ -K] 0,10118/0,09885 0,08489/0,09245
Müsaade edile ası ç ka ı, [ a ] 0,98066 0,68646
Kirlenme direnci, [m2-K/W] 0,0005 0,0005
Tasa ı ası ı, [ a ] göste ge 35,891 13,729
Tasa ı sı aklığı, [⁰C] 250 340
Hat o utu, [ ] a a değe i 300 150
İ alat alze esi Ka o çeliği 5Cr 0,5Mo

Gelişti ile ilk tasa ı , Ta lo . 'de Tasa ı A ola ak eli le işti . Bu ada, saptı ı ı kesi i % e saptı ı ı
a alığı 'di . B e C tasa ı la ı da, saptı ı ı a alığı sı ası la e ola ak değişti il işti . Bu
tasa ı la da sı aklık p ofili ozul a so unu yoktur.

Saptı a a alığı 'de ' e ükseltildiği de, a a çap az akış, o u de eti baypas ı e geçiş saptı ı ılı
baypas akışla ı ı gide ek a ttığı a dikkat edi , o sa o uda saptı ı ı a delik sızı tısı e saptı ı ı-gö de kaçağı
akışla gide ek azalı . Gö de ta afı akışı ı ge el ısı t a sfe e i i, gide ek a ta . Bu u la i likte, gö de ta afı
hızı e Re olds sa ısı azaldığı da , he gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı e gö de ta afı ası ç düşü ü azalı ,
a ak ilki iki isi de çok daha düşük i o a dadı . İzi e ile gö de ta afı ası ç düşü ü . a olduğu e
gö de ta afı ası ç düşü ü u sı ı ı aştığı içi Tasa ı A' ı dışı a çıka . B e C tasa ı la ı da ka ul edile ili .
Aşı ı tasa ı , a ji al ola ak değişi . Bu ede le, daha düşük i ası ç düşü ü e e daha i i i akış a alizi e
sahip olduğu da , tasa ı C' i e i se ek ihti atlı ola aktı .
 51

Tablo 3.12 Ö ek teki % sa it kesi li saptı ı ı ı a alığı ı değiş esi i etkile i

Tasarı A Tasarı B Tasarı C
Saptı ı ı a alığı [ ] 300 350 400
Bo uda saptı ı ı a delik kaçağı A , o a 0,157 0,141 0,13
A a çap az akış B , o a 0,542 0,563 0,577
Boru demeti baypas akışı C , o a 0,113 0,116 0,119
Saptı ı ıda gö de e kaçak akış E , o a 0,12 0,109 0,1
Saptı ı ıda geçe a pas akış F , o a 0,069 0,072 0,075
Topla gö de ta afı ısı t a sfe e i i [%] 71,3 73,4 74,9
Gö de ta afı hızı, [ /s]
Çap az akış 2,5 2,15 1,87
Çe çe e akışı 2,34 2,34 2,34
Gö de ta afı ası ç ka ı, [ a ] 1,31 1,01 0,77
Isı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]
Gö de ta afı 2,99 2,90 2,75
Bo u ta afı 1,63 1,63 1,63
Toplam 467,29 464,96 461,12
Aşı ı tasa ı [%] 7,58 7,08 6,21

Tablo 3.13 Ö ek- içi sa it kesi li a alıklı saptı ı ı değişi i i etkile i

Tasarı D Tasarı E Tasarı F Tasarı G Tasarı G
Saptı ı ı kesi i, çapı üzdesi 25 30 33 36 20
Bo uda saptı ı ı a delik kaçağı A , oran 0,13 0,106 0,093 0,08 0,159
Ana çap az akış B , o a 0,577 0,612 0,643 0,674 0,54
Boru demeti baypas akışı C , o a 0,119 0,122 0,118 0,117 0,126
Saptı ı ıda gö de e kaçak akış E , o a 0,1 0,091 0,085 0,078 0,114
Saptı ı ıda geçe baypas akış F , o a 0,075 0,069 0,062 0,052 0,061
Topla gö de ta afı ısı t a sfe e i i [%] 74,9 73,0 75,7 78,6 72,7
Gö de ta afı hızı, [ /s]
Çap az akış 1,87 1,87 1,87 1,87 1,87
Çe çe e akışı 2,34 1,86 1,65 1,48 3,09
Gö de ta afı ası ç ka ı, [ a ] 0,77 0,67 0,63 0,58 0,96
Isı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]
Gö de ta afı 2,75 2,55 2,41 2,24 2,79
Bo u ta afı 1,63 1,63 1,63 1,63 1,63
Toplam 461,12 455,19 450,43 444,14 462,17
Aşı ı tasa ı [%] 6,21 4,86 3,76 2,33 6,43

Şimdi, Tablo 3.13'de göste ildiği gi i, saptı ı ı a alığı sa iti i 'de sa it tuta ke , saptı ı ı kesi i i
değişti e i etkisi i göz ö ü de ulu du u uz. Tasa ı G'de % 'te Tasa ı D'de % ' a kada gittikçe
a ttığı da aşağıdaki değişiklikle gözle ir:
• A a çap az akış akı ı B o a ı ka da değe ölçüde a ta
• Bo uda saptı ı ı a-deliğe A , saptı ı ıda -gö eğe E e geçiş-saptı ı ı F akış o a la ı sa it i şekilde
azalı
• De et baypas C akışı kesiti sa it kalı
• Gö de ta afı akışı ı topla ısı t a sfe e i i ilk ö e azalı e a ta
• Çe çe e hızı azaldıkça, gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı düşe ; ası ç düşü ü de azalı , a ak ısı
t a sfe katsa ısı kada hızlı değildi .
 52

Bu gözle le , aşı ı tasa ı değe le i e a sıtıl ıştı . Tasa ı E en iyi seçi ola ak gö ü ektedi , çü kü tasa ı
D aşı ı gö de ası ı düşü ü ede i le ka ul edile ez.

3.7.15 Saptırı ı Tasarı ı ı Değiştirerek Bası ç Kay ı ı Azalt a

Tek Geçişli Gövde ve Tek Bölü lü Saptırı ılar: Bi i i saptı a alte atifi, tek geçişli TEMA E i gö dede tek
kesimli saptı adı .

Bu u la i likte, i çok du u da, gö de geçiş a alığı ı e saptı ı ı plakası ı ö e ile e üksek değe le e
i di dikte so a ile, tek geçişli i gö dedeki tek kesi li saptı ı ıla ile gö de ta afı ası ç düşü ü çok üksekti .
Bu tü i du u , çok üksek i gö de ta afı akış hızı ı ele alı ke e a gö de ta afı akışka ı düşük ası çlı i
gaz olduğu da o ta a çıka ili . Bu du u la da, i so aki alte atif dikkate alı ası ge eke çift kesi li
saptı ı ıdı Şekil-3.10).

Tek Geçişli Gövde ve Çift Bölü lü Saptırı ılar: Tek geçişlide iki pa çalı apı a kada , i i i i a ı ısı
değişti i isi de a ı a alıkta sap a ı değişti e ek, çap az akış hızı aklaşık ola ak a ı a düşe , çü kü gö de ta afı
akışı iki pa alel akışa ölü ü . Bu, çap az akış ası ç düşü ü ü ü ük ölçüde azaltı . Bu u la i likte, çe çe e hızı
e u ede le çe çe e ası ç düşü ü ö e li ölçüde azaltıla az ö e ile aksi u saptı a kesi i i çift
ölü lü saptı ı ıla a geç ede ö e tek ölü lü saptı ı ıla ile de e iş olduğu a sa ıl ıştı . Bu u la i likte,
çap az akış ası ı düşü ü, he za a çe çe e ası ç düşü ü de çok daha ü ük olduğu içi , topla ası ç
düşü ü de ka da değe i azal a a dı . A ı a gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı da i azal a a , a a u
bası ç düşü ü deki azal ada oldukça azdı . Çift kesi li saptı ı ıla ı kulla ı ı 'de de i le esi e ele
alı ıştı .

Bölü üş Akışlı Gövde ve Tek Bölü lü Saptırı ılar: Eğe izi e ile gö de ta afı ası ç düşü ü, ispete ge iş
i a alıkta çift kesi li saptı a plakala ı ile ile te i edile i o sa, daha so a tek kesi li saptı ı ılı Şekil-3.1)
i ölü üş gö de TEMA J a aştı ıl alıdı . Bası ç düşü ü, hızı ka esi le e ha eket uzu luğu a o a tılı
olduğu da , ölü üş akışlı i gö de, i aşka tek-geçişli ısı değişti i ide ası ç düşü ü ü aklaşık sekizde
i i e sahip ola aktı .

Bölü üş akışka gö deli çift kesi li saptı ı ıla üze i deki a a tajı, sade e düş e hızı değil, hatta çe çe e
hızı ı azaltıla il esi ede i le, ası ç düşü ü de daha da ü ük i azal a su asıdı . Deza a tajı, ge ekli
ek o u tesisatı ede i le ali et a tışıdı .

Bölü üş Akışlı Gövde ve Çift Yö lü Saptırı ılar: Tek kesi li saptı ı ıla a sahip i ölü üş akışka ı ile izi
verile gö de ta afı ası ç düşüş sı ı ı ı ka şıla a a ası du u u da, ölü üş akışlı i gö de e çift ta aflı
saptı ı ı düze eği i i ko i as o u u e i se ek ge ekli ola aktı . Bö le i ko i as o la gö de ta afı
bası ç düşü ü de çok ü ük i azal a ü kü dü . A ı saptı a a alığı e saptı ı ı kesi i ola tek geçişli i
ısı değişti i ide ası ç düşü ü ü % 'ü kada düşüktü . Keski ola ak, ısı t a sfe katsa ısı aklaşık % 'a
düşe ekti .

Çerçeveler Arası Boşluklu Saptırı ı Çu ukları Ol aksızı : Gö de ta afı ası ç düşü ü ü azalt ak içi saptı ı ı
a alığı a ttıkça, i ısı değişti i i akışa ağlı tit eşi ede i le o u a ızası a daha eğili li hale geli . Çift ölü lü
saptı ı ılı ısı değişti i ile de u tü so u la a, tek ölü lü ola la a gö e daha az ka şılaşıl aktadı .

Bu u la i likte, çift kesi li saptı ı ıla da ile i tit eşi p o le i de a ede ili . Bu gi i du u la da, o u
ol a a i tasa ı Şekil-3.11) benimsenmelidir. Burada, her bir boru, her bir saptı ı ı ta afı da
desteklenmektedir, bö le e destekle e e o u açıklığı, saptı ı ı a alığıdı . No al tek ölü lü saptı ı ılı
değişti i ile de destekle e e o u açıklığı, saptı ı ı a alığı ı iki katıdı .
 53

Gö de ta afı ası ç düşü ü ü izi e ile değe e sı ı la ak içi çok ge iş i saptı a a alığı ı kulla ıl ası
gerekli olduğu da, o ula ı doğal f eka sı ı a ttı ak içi a a destekle kulla ıla ili , ö le e akış ede i le
o u a ızası a ka şı gü e li i tasa ı ü etile ili .

Çe çe esiz o u tasa ı ı, eli li sa ıda o u içi daha ü ük i gö de çapı a ihti aç du a . Bu du um, maliyetini
tipik ola ak aklaşık % o a ı da a tı ı . Daha üksek ali et, i de e e e kada daha üksek gö de ta afı ısı
t a sfe katsa ısı ile de gele i , çü kü saf çap az akış, gele eksel tasa ı la daki çap az akış e çe çe e akışı
ileşi i de daha verimlidir.

Çapraz Akışlı Gövde: Bası ç düşü ü sı ı la ası ı çok şiddetli olduğu azı se isle a dı , uka ıdaki
gö de/saptı ı ı düze le ele i i hiç i i tat i edi i i tasa ı sağla a az. . a lık i ası çta çalışa e
0.0066 bar lık i izi e ile ili ası ç düşü ü e sahip i uha oşalt a ko de se i i ö ekti . Bu gi i
du u la çap az akışlı i gö de TEMA X kulla ı ı ı ge ekti i .

Bu ada, saf çap az akış çok düşük i hızda ge çekleşi , u üzde gö dede e ede se hiç ası ç düşü ü oktu .
Bası ç düşü ü e olu sa olsun, ü ük ölçüde ta a e ozulla da ulu u . TEMA ge eklilikle i i ka şıla ak e
olası he ha gi i akış ka aklı o u tit eşi i i ö le ek içi destek plakala ı ge ekli ola aktı . Gö de ta afı akışı
u destek plakala ı a pa alel olduğu da , gö de ta afı ası ç düşü ü a t az.

3.7.16 Boru ve Gövde Tarafı İçi Akışka Seçi i

Gö de ta afı ı e o u ta afı akışka la ı ı ö le di il esi, ısı değişti i i tasa ı ı üze i de ö e li etkilere
sahiptir. Akışka la ı ko u la dı ak içi azı ge el ku alla Ta lo . 'de e il işti . Bu kıla uzla ı çok katı
ku alla ol adığı e opti al akışka e leşti e i hiz ete özel i çok faktö e ağlı olduğunu not ediniz.

Tablo 3.14 Akışka ı ö elik sı ası a gö e e leşti il esi içi ö e gele

Boru tarafı akışka Gövde tarafı akışka
Ko oz o apa sı ı Buha oğuşu u ko oz o ap a a
Soğut a su u Bü ük sı aklık fa kı a sahip akışka (> ⁰C
Ki leti i sı ı
Düşük iskoziteli sı ı
Yüksek ası çlı uha
Kızgı sı ı

3.7.17 Arta Boru Aralığı

Beli li sa ıda o u içi , o u a alığı e kada küçükse, gö de çapı o kada küçüktü e u ede le ali et düşe .
So uç ola ak, tasa ı ıla , eka ik ola ak ü kü olduğu a çok sa ıda o u u i a a a toplama
eğili i dedi .

Daha ö e de eli tildiği gi i, tasa ı ıla ka e e a dö dü ül üş ka e diziliş içi ge ellikle o u a alığı ı dış çapı
1, katı ola ak e i le . TEMA ta afı da i ç e a 'lik i i i u te izle e şe idi ö e ili .

Isı t a sfe akışka la ı ı akışı te al-hidrolik veya termo-hidrolik) söz ko usu olduğu da, ası ç düşü ü ü ısı
t a sfe i e dö üştü ül esi içi opti u o u a alığı/ o u çapı o a ı, tü üla slı akış içi tipik ola ak . -1.35
ve laminer akış içi . i a ı dadı .

Bası ç düşü ü ü azalt ak içi o u a alığı ı a ttı ıl ası ge ellikle iki ede de dola ı ö e il ez. İlk ola ak,
gö de çapı ı e dola ısı la ali eti a ttı ı . İki isi, saptı ı ı a alığı ı, saptı ı ı kesi i i e a gö de tipi i
değişti e ek ası ç düşü ü ü azalt ak daha u uz i tasa ı a ede ola aktı .
 54

Bu u la i likte, X gö dele i söz ko usu olduğu da, odifi e edile ile ek aşka pa a et ele ol adığı da ,
ası ç düşü ü sı ı la ala ı ı ka şıla ak içi TEMA i i u değe i i üze i deki o u hattı ı a ttı ıl ası
gerekli olabilir.

. KİRLENME PROBLEMLERİ
Isı değişti i isindeki proses akışka la ı ı çoğu, ısı t a sfe üze i i ki leti . Yatı ıla alze e, ispete düşük ısıl
iletke liğe ağlı ola ak etkili ısı t a sfe hızı ı azaltı . Bu ede le, çalış a sı ası da pe fo a staki azal a ı telafi
et ek içi te iz üze li et ısı transferi daha üksek ol alıdı . Isı değişti i i i ki le esi, tasa ı ı daha
ü ük apıl ası a, za ıf ısı değişti i i pe fo a sı a ağlı ila e e e ji tale i e e biriken malzemelerin
te izle esi içi te izlik ali eti i a t ası a ede olu . Isı değişti i i i te izle esi e izi e ek içi
kesi tisiz se isle içi tasa ı da edek i ısı değişti i i dikkate alı a ili . Ki le e i etkisi, o u ta afı e gö de
ta afı ki le e di e çle i dâhil edile ek ısı değişti i i tasa ı ı da dikkate alı ı . Ki le e katsa ıla ı e di e çle i
içi tipik değe le Ta lo . 'de özetle işti .

Tablo 3.15 Ki le e katsa ıla ı e di e çle i tipik değe le i [ ]

Akışka Isı tra sfer Isıl dire ç Akışka Isıl dire ç
katsayısı katsayısı katsayısı
[W/m2-°C] [m2°C/W] [m2°C/W]
Nehir suyu 3000-12000 0.0003-0.0001 Soğut a sı ısı 0.00018
Deniz suyu 1000-3000 0.001-0.0003 O ga ik ısı t a sfe sı ıla ı 0.00018
Soğut a su u kule 3000-6000 0.0003-0.00017 Tuzlar 0.00009
Şehi su u u uşak 3000-5000 0.0003-0.0002 LPG, LNG 0.00018
Şehi su u se t 1000-2000 0.001-0.0005 Kostikler 0.00035
Buha oğuş a suyu 1500-5000 0.00067-0.0002 Bitkisel Yağla 0.00053
Buha ağsız 4000-10 000 0.0025-0.0001 Benzinli 0.00018
Buha ağ lekeli 2000-5000 0.0005-0.0002 Gaz ağı 0.00018
Soğutul uş sala u a 3000-5000 0.0003-0.0002 Hafif gaz ağı 0.00035
Hava ve e düst i el gazla 5000-10 000 0.0002-0.0001 Ağı gaz ağı 0.00053
Ba a gazla ı 2000-5000 0.0005-0.0002 Ağı akıtla 0.00088
Organik buharlar 5000 0.0002 Ge el gide uha la ı 0.00035
O ga ik sı ıla 5000 0.0002 Hafif çe i ağı 0.00035
Hafif hidrokarbonlar 5000 0.0002 Ağı çe i ağı 0.00053
Ağı hid oka o la 2000 0.0005 Hafif fı ı gaz ağı 0.00053
Kaynar organikler 2500 0.0004 Ağı fı ı gaz ağı 0.00070
Yoğuşa o ga ikle 5000 0.0002 Kızgı uha la e gazla 0.00018
Isı t a sfe akışka la ı 5000 0.0002 Sı ı ü ü le 0.00018
Su-tuz çözeltile i 3000-5000 0.0003-0.0002 A so psi o ağla ı 0.00035
Hidrojen 0.00176 Re o le akışla ı 0.00053
Buhar 0.00009 Made i ağ işle e akışla ı 0.00053
O ga ik çözü ü uha la ı 0.00018 Çözü ü sol e t 0.00018
Bası çlı ha a 0.00035
Doğal gaz 0.00018

3.9 ORTALAMA SICAKLIK FARKI

Sı aklık fa kı, ısı t a sfe i içi iti i güçtü .

İki akı ir boru duva ı o u a ters ö le de aktığı da, ge çek ters akışka akışı a dı Şekil-3.16). Bu durumda,
tek sı ı la a, sı ak akışı he oktada soğuk akışta daha sı ak ol ası ge ektiğidi . Soğuk akışı çıkış sı aklığı,
Şekil- . 'de göste ildiği gi i sı ak akışı çıkış sı aklığı da daha üksek ola ili .

Sı aklık fa kı, ısı değişti i i i uzu luğu o u a değiştiği içi , ısı t a sfe ala ı ı tek- okta tespiti içi o tala a
i değe elde et ek içi ağı lıkla dı ıl alıdı . Loga it ik o tala a sı aklık fa kı Tlm u ağı lıklı değe i te sil
eder.
 55

Sı ak e soğuk akışla a ı ö de aka sa, akış eşza a lıdı Şekil- . . O tala a sı aklık fa kı hala Tlm
ta afı da te sil edil ektedi . Bu u la i likte, eşza a lı akış e a ı uç sı aklıkla ı içi Tlm, pa alel akı lı akışı
içi ters akışlı ola da daha düşüktü . Bu u ede i, i uçta sı aklık fa kı çok üksek ol ası a ağ e , diğe i de
çok düşüktü . Ya i, ısı t a sfe i olu o u a sı aklık fa klılıkla ı de gele e ektedi .

Pa alel akışta daha da iddi ola şe , soğuk akışı çıkış sı aklığı ı , sı ak akışı çıkış sı aklığı da i az daha
düşük ol ası ge ektiğidi ki u iddi i sı ı la adı . So uç ola ak, ters akış he za a pa alel akışa te ih edili .

Şekil-3.16 Ters akış Şekil-3.17 Pa alel akış

Bu p e siple sade e tek geçişli ısı değişti i ile içi geçe lidi . Bu u la i likte, daha ö e eli tildiği gi i, gö de-
o ulu ısı değişti i ile i, iki a da daha fazla sa ıda o u geçişi e sahipti . Gö de ta afı akışka ı i ö e
aktığı da , borunun yarısı, ters akış de e i i i geçi i e diğe a ısı, pa alel akışa sahipti . Bu du u içi Tlm
ne ters akış içi e de o tak akış içi değil, ikisi a ası daki i değe di .

Dö t uç sı aklığı a e gö de stili e ağlı i düzelt e faktö ü ola FT, TEMA sta da tla ı daki g afikle de
eli le e ili . Te s akı içi Tlm, düzeltil iş Tlm ' i elde et ek içi u faktö le ça pılı . - gö de içi ö e li i
sı ı la a, soğuk akışı çıkış sı aklığı ı , sı ak akışı çıkış sı aklığı ı aşa a asıdı . Bu u nedeni bir veya daha
fazla eşza a lı geçişi a lığıdı . Ge çekte, çok küçük i sı aklık fa kı ü kü dü , a ak u i eli sizlik ala ı
göste i e k edi çok küçüktü , dola ısı la ge ellikle göz a dı edili .

Bi sı aklık ça pış ası olduğu da a i, soğuk akışı çıkış sı aklığı, sı ak akı ı çıkış sı aklığı da daha üksekti
ve saf ters akış ü kü değildi , se i halde çoklu gö dele kulla ıl alıdı .

Bi F gö desi i iki geçişi a dı , u üzde iki o u geçişi a sa, u ta te si e i du u du . Bu unla birlikte,

eğe i F gö desi i dö t e a daha fazla sa ıda o u geçişi a sa, a tık ge çek i ka şı akı du u u değildi e
bu nedenle FT düzelt esi i u gula ası ge eki . Dö t e a daha fazla sa ıda o u geçişi e sahip i F gö desi,
2- gö de ola ak temsil edilir. 2- gö de içi FT faktö ü, se i ola ak ağlı iki - gö de e a iki gö de geçişi ile
a ıdı .

∆ ve FT faktö ka a ı, gö de uzu luğu o u a topla ısı t a sfe katsa ısı da ö e li i değişi ol adığı ı
a sa a sak, ö e lidi . A ak u ada u u doğ u ol adığı azı u gula ala a dı . Bu u i ö eği, iskoz i
sı ı ı soğutul asıdı . Sı ı soğutulduğu da, iskozitesi a ta e u da gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı da gide ek
azalmaya neden olur. Bu durumda, basit genel ∆ aklaşı ı a lış ola aktı e ısı değişti i i i kaç ölü e
a ıl alı e hesapla ala ölge azı da ge çekleşti il elidi .
 56

. SICAKLIK PROFİLİ BOZULMASI

Şi di e kada ele alı a ış ö e li i ko u sı aklık p ofili ozul asıdı . Daha ö e eli tildiği gi i, sızı tı e
baypas akı la ı, ısı transferi içi a a çap az akış akı ı da daha az e i lidi .

Gö de ta afı akışı ı soğuk sı ı olduğu i du u u düşü ü üz. A a çap az akışı, topla ısı t a sfe üze i i çok
ü ük i kesi i ile ka şılaştığı içi , topla ısı ükü ü çok ü ük i ölü ü ü al ak zo u dadı . Çap az akışı
topla gö de akışı ı % 'i olduğu u, a ak o ula ı % 'i ile te as ettiği i a sa alı . So uç ola ak, tü
gö de ta afı akışı sı aklığı, tü ısı ükü ü al ası ge eke de daha hızlı i şekilde ükseli . Bu ede le sı aklık
p ofili çeşitli akış o a la ı dikkate alı aksızı , topla akıştaki de gö ü ü sı aklık p ofili daha dik ola aktı
(Şekil-3.18).

Şekil-3.18 Baypas e kaçak ede i le sı aklık p ofili ozul a faktö ü

Saptı ı ı deliği de o u a sızı tı, o u de eti-gö de sızı tısı e geçiş- öl eli baypas akı la ı ı sı aklık
p ofille i, ilgili akış o a la ı a e ka şılaşıla o a sal ısı t a sfe ala ı a ağlı ola aktı . Bu u la i likte, gö de-
saptı ı ı sızı tı akışı he ha gi i ısı t a sfe i i aşa adığı içi , kala dö t akış o u tü ısı ükü ü al ası ge eki .
Bö le e u dö t akış i likte gö ü ü akışta daha dik i sı aklık p ofili e sahip ola aktı . So uç ola ak, sı ak e
soğuk akışla a ası daki sı aklık fa kı, ısı değişti i i i uzu luğu o u a daha düşük ola ak e ö le e ∆ 'nin
azal ası a ede ola aktı . ∆ 'deki u azal a sı aklık p ofili ozul a e a düzelt e faktö ü ola ak ili i .

Sızı tı e baypas akı la ı üksek olduğu da, özellikle de gö de-saptı ı ı sızı tı akışı da e gö de çıkışı daki
sı aklık aklaşı ı ı gö de sı aklığı daki sı aklık o a ı üksek olduğu da sı aklık p ofili ozul a faktö ü daha
eli gi di . So u usu, gö de çıkışı daki sı aklık aklaşı ı a aklaştıkça, ∆ 'deki azal a ı daha keski hale
getirmektedir.

Sızı tı e baypas akı la ı, gö de ta afı ı iskozitesi üksek olduğu da e saptı a a alığı çok düşük olduğu da
üksek ol a eğili i dedi . Bu ede le, i ha pet ol afi e isi de i aku a tığı soğutu usu gibi viskoz sı ı
soğutu ula ı tasa ı ı da dikkatli olu alıdı .

Ta si e edile i i u sı aklık p ofili ozul a faktö ü , 'di . Bu u altı da, iki e a daha fazla gö de se i
ola ak kulla ıl alıdı . Se i ola ak çoklu gö dele kulla ıla ak, gö de çıkışı daki sı aklık aklaşı ı ile gö de sı aklık
 57

fa kı ı o a ı azalı . A a çap az akışı he i gö dede so a baypas e sızı tı akı la ı ile ka ıştı ıl ası, sı aklık
p ofili i ozul ası a ağlı ola ak hata ı azaltı e dola ısı la sı aklık p ofili ozul a faktö ü ü a ttı ı .

Bi çok du u da, iskoz i sı ı ı ü ük i sı aklık a alığı da soğut ak gi i i sı aklık p ofili ozul a faktö ü
kaçı ıl azdı e se i ola ak çoklu gö dele i kulla ı ı a alte atif ol az. Bu u la i likte, diğe i çok du u da,
uygunsuz saptı a a alığı ge eksiz e e kola a ö le e ili i eza u gula . Tasa ı ıla o alde, aksi u
gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı, ası ç düşü ü e izi e ek içi saptı a plakala ı ı ü kü olduğu a akı
i şekilde o tajla a eğili i dedi ler. Bu gibi i çok du u da, i ikta daha üksek saptı a a alığı ı
kulla ıl ası, gö dede saptı ı ı a kaçak akı ı ı te el suçlu azalta aktı e dola ısı la Tlm düzelt e faktö ü ü
ö e li ölçüde gelişti e ek, ö le e daha i i i tasa ı ü ete ekti .

Ör ek : Sı aklık Bozul a ve Saptır a Aralığı

Bi afi e i e pet oki a tesisi de e ut i afta soğutu usu düşü ü üz. Sü eç pa a et ele i Ta lo . 'da
e apı pa a et ele i de Ta lo . 'de listele işti .

Tablo 3.16 Ö ek içi sü eç pa a et ele i

Gövde tarafı Boru tarafı
Akışka Nafta Soğut a su u
Akış de isi, [kg/h] 9841 65570
Sı aklık gi iş/çıkışı [⁰C] 114/40 33/40
Isı ükü, [kW] 534.635 534.635
Özgül oğu luk gi iş/çıkış 0,62/0,692 1,0/1,0
Dinamik viskozite gi iş/çıkış [Pa.s] 0,254x10-3/0,484x10-3 0,76x10-3/0,66x10-3
O tala a özgül ısı [kJ/kg-⁰C] 2,646 4,186
Isıl iletke lik gi iş/çıkış [W/ -K] 0,107/0.117 0,630/0,634
Müsaade edile ası ç ka ı, [ a ] 0,68 0,68
Kirlenme direnci, [m2K/W] 0,00017 0,00034
Tasa ı ası ı, [ a ] göste ge) 11,76 6,37
Tasa ı sı aklığı, [⁰C] 150 60
İ alat alze esi Ka o çeliği Denizci pirinci

Me ut tasa ı % o a ı da azaltıl ıştı , çü kü sı aklık p ofili ozul a faktö ü , 'dı ki u da ö e ile

i i u . değe i de daha düşüktü . Me ut tasa ı 'lik i saptı a a alığı a e % 'lik i
saptı a kesi i e çapına sahipti . Gö dede kaçak sızı tı akı o a ı , 'tü . Tasa ı ı gelişti ek içi ,
saptı a a alığı gide ek a t ıştı . Alt üze , 'lik i a alığa kada a ta saptı a a alığı ile azal ıştı .
Daha so a pe fo a s tek a ozul a a aşla ıştı . Bö le e, opti u saptı a a alığıdı .

Çeşitli tek a la alı hesapla ı a ı tılı so uçla ı Ta lo . 'de ka şılaştı ıl ıştı .

Tablo 3.17 Ö ek içi i alat pa a et ele i

Gö de iç çapı 500 mm
Borular o u, dış çap ida kalı lığı uzu luk
Bo u geçiş sa ısı 2
Boru a alığı ka e dese ⁰
Saptı ı ı Tek kesi li, a alık, % kesi o a ı çapa gö e
Bağla tıla Gö de ta afı , o u ta afı 50 mm
Isı t a sfe ala ı 70 m2
 58

Tablo 3.18 Ö ek tek a la alı hesapla ı deta lı so uçla ı

Mevcut Alternatif Alternatif Alternatif Alternatif
Tasa ı No:1 No:2 No:3 No:4
Saptı ı ı kesi i, çapı üzdesi 140 160 175 190 210
Bo uda saptı ı ı a delik kaçağı A , o a 0.189 0.173 0.163 0.154 0.143
A a çap az akış B , o a 0.463 0.489 0.506 0.521 0.539
Boru demeti baypas akışı C , o a 0.109 0.113 0.116 0.118 0.121
Saptı ı ıda gö de e kaçak akış E , o a 0.24 0.225 0.215 0.207 0.196
Saptı ı ıda geçen baypas akış F , o a 0 0 0 0 0
Topla gö de ta afı ısı t a sfe e i i [%] 62 64.7 66.4 67.9 69.7
Sı aklık p ofili ozul a faktö ü 0.6 0.692 0.735 0.766 0.794
Gö de ta afı hızı, [ /s] 0.15 0.14 0.13 0.13 0.12
Gö de ta afı ası ç ka ı, [ ar] 0.033 0.028 0.026 0.025 0.022
Gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K] 714 663 653 639 595
Topla ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K] 442 421 417 411 393
O tala a sı aklık fa kı [⁰C] 13.73 15.9 16.87 17.58 18.22
Aşı ı tasa ı [%] -21.1 -12.8 -8.26 -5.73 -6.61

. TECRÜBEYE DAYALI KURALLAR

Te ü e tipik ola ak i i i ühe disi ü ük i ühe dise dö üştü ü . Bu, çok fazla hesapla a ap aksızı e
azı da i ta kı o utu u tah i ede ile i i a la ı a geli . Aşağıdaki ku alla tah i içi di e u tü
hesapla ala apıldığı da titiz hesapla ala ı değişti ek içi ge ekli değildi . Bu ku alla , a aliz e tasa ı
aşa ala ı ı e saatle i i tasa uf etti e ili .

Dikkate alı a ak ku alla :

1. Isı değişti i isi ağı tıinde, Q = Ku . A . FT .(∆ , sı aklık düzelt e faktö ü içi grafikler mevcut
ol adığı da FT = 0, kulla ı ı ız.
2. E a gı ola ak kulla ıla o ula , ¾ dış çapta, ge işliği de, , uzu luğu dadı .
3. Bo ula daki tipik hızla , sı ıla içi - /s e gazla içi - 3 /s ol alıdı .
4. Bası ç düşüşle i, diğe uha laş a hiz etle içi aklaşık , a e ,2 – 0, a kada dı .
5. Gö de- o ulu ısı değişti i ile i içi i i u aklaşı sı aklığı, akışka la içi aklaşık °C e soğutu u
akışka la içi °C'di .
6. İki o ulu ısı değişti i ile ,3 ila 18, a ası daki ala la içi i i i seçi ola ili .
7. Spi al ısı değişti i ile sıklıkla katı pa ça ık içe e ula aç a a değişti i ile i e hiz etle i içi kulla ılı .
8. Co talı plakalı ısı değişti i i, °C' e kada kulla ıla ili e ge ellikle üksek e i le i e "çap az"
sı aklıkla a sahip ol ala ı da ötü ü gö e le i değişti ede kulla ılı .
Notlar:
Ø= gö de aklaşık , ısı t a sfe üze i içe i .
Ø= gö de aklaşık , ısı t a sfe üze i içe i .
Ø= gö de aklaşık ısı t a sfe üze i içe i .

. ISIL TASARIM PROSEDÜRÜ

Isıl Tasarı Prosedürü

Gö de- o ulu ısı değişti i i de e e e a ıl a hesapla ala ı ile tasa la ıştı . Ke ö te i i takip ede
tasa ı ı a a adı la ı şu şekilde özetle ebilir:

.Adı : Sı ak e soğuk akışka la ı ge ekli te o-fiziksel özellikle i i elde edi iz. Isıl sı aklık e a a it etik
o tala a sı aklıkta özellikle i hesapla ı . Sı aklık ile iskozite değişi i ü ükse ısıl sı aklık değişi i dikkate
alı alıdı .
 59

. Adım: E e ji de gesi i ge çekleşti i e ısı değişti i i i kapasitesi i ̇ öğ e i iz.

. Adı : Topla ısı t a sfe katsa ısı içi akul i değe ka ul ediniz (Ku,tah değe i, sı ak e soğuk sü eç
akışka la ı ile ilgili kitapla da alı a ili [ ].

4. Adı : Geçi i sa ıda gö de- o u geçişi e ka a e i p). Logaritmik ortalama sı aklık fa kı e düzelt e faktö ü
FT'yi belirleyin [7]. FT o al ola ak, ısı değişti i ile i sa it çalış ası içi , 'de daha ü ük ol alıdı . Aksi
takdi de daha üksek FT elde et ek içi geçiş sa ısı ı a tı ak içi ge eklidi .

̇
. Adı : Ge ekli ısı t a sfe ala ı ı A hesapla ı : = (3.11)
, ℎ∆

. Adı : Bo u alze esi seçi , o u çapı a ka a e i İç çap: di e dış çap: do , ida kalı lığı BWG e a SWG
ci si de e o u uzu luğu L . Isı t a sfe üze i i A sağla ak içi ge eke o u sa ısı ı t hesapla ı ız:

= (3.12)

̇ ⁄
Bo u ta afı akışka hızı ı hesapla ı ız, = (3.13)
𝑖

̇ ⁄
Şa et u < 1 m/s ise np değe i sa it alı a ili , = (3.14)
𝑖

Burada ̇ ,  ve  o u akışka ı ı kütlesel akış debisi, oğu luğu e iskozitesidi . A ak u, ısı değişti i i i
boru ta afı daki izi e ile ası ç düşü ü ü etkile .

. Adı : Gö de e o u değişti i i tipi i sa it o u, U o ulu . eli le i . Bo u a alığı ı PT seçi , hesapla a

o u sa ısı ı t a ı dı a ile ek iç gö de çapı ı Ds eli le i . Bu a aç içi sta da t o u sa ıla ı ta losu u
kulla ı . Bo u sa ıla ı sta da t eti kitapla ı da e uttu [ ].

. Adı : Gö de ta afı a e a o u ta afı a sı ı seçi i apı akışka la ı e leşti il esi içi ge el i kıla uz
Ta lo . 'te özetle işti . Saptı ı ı tipi i ölü lü, çö ek tipi . , Bü üklüğü ü kesi üzdesi i, % saptı a
plakala ı a gı ola ak kulla ılı , oşlukla ı B e saptı ı ı sa ıla ı ı seçi . Saptı a a alığı ge ellikle , Ds ila Ds
a ası da ola ak şekilde seçili .

.Adı : Laminer e tü üla slı akış eji le i de Siede -Tate ağı tıinin uygun formunu kulla a ak o u ta afı
ısı t a sfe film katsa ısı ı hi eli le i . Gö de ta afı daki ısı t a sfe film katsa ısı ı ho) tahmin ediniz:

ℎ −
− ,
= (3.15)

= olarak kabul edebilirsiniz.

Bo u dışı gö de ta afı ki faktö ü ü Rdo e o u içi o u ta afı ki lilik faktö ü ü Rdi seçi iz [7].

Ki lilik faktö le i de dâhil ol ak üze e dış o u ala ı a o u du a ı di e i i ih al ede ili si iz da alı toplam ısı
t a sfe katsa ısı ı Ku,hes hesapla ı ız:
− 𝑖 −
,ℎ =[ + + + + ] (3.16)
ℎ 𝑖  𝑖 ℎ𝑖 𝑖
 60

−
.Adı : Şayet < ,ℎ , ℎ
<% , ise . Adı a gidiniz. Aksi halde 5. Adı a ge i dö ü üz, ge eke ısı
, ℎ

t a sfe ala ı ı A hesapla ı ız ve . Adı da aşla a ak hesapla ala ı tek a la ı ız.

Hesapla a gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı ho çok düşükse, . Ds' e daha akı saptı a a alığı B a sa ı ız
e gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı ı e ide hesapla ı ız. Bu u la i likte, u hesap ısı değişti i isi de izi
e ile ası ç düşü ü e ağlıdı .

.Adı : % tasa ı a tı ı ı ı hesapla ı ız. Tasa ı a tı ı ı, ki le e i telafi et ek içi ge ekli ola ı ötesi de
sağla a ekst a üze ala ı ı te sil ede . % e a daha az tipik değe ka ul edile ili .
−
% tasa ı a tı ı ı = (3.17)

Burada A Isı değişti i ide ısı t a sfe i i tasa ı ala ı ve Ager ge ekli ısı t a sfe ala ıdı .

. Adı : Bo u ta afı daki ası ç düşü ü ü PT hesapla ı ız: o u u düz kıs ı daki ası ç düşü ü
sü tü e ka ı PL e Bi "çok geçişli ısı değişti i ide" dö üş ö ü ü değiş esi ede i le akışka ası ç
ka ı PLK).

Topla o u ta afı ası ç düşü ü: ∆ =∆ +∆ (3.18)

. Adı : Gö de ta afı ası ç düşü ü ü PG hesapla ı ız: akışka ı o u de eti o u a sü tü e ka ı

(PLG e akışka ı ö değişti esi de ka akla a keski dö üş ka ı PKG).

Topla gö de ta afı ası ç düşü ü: ∆ =∆ +∆ (3.19)

Bo u ta afı ası ç düşü ü, sü eç içi izi e ile ası ç düşü ü ü aşa sa, o u geçiş sa ısı ı azaltı ız e a geçiş
aşı a o u de eti sa ısı ı a tı ı ız. . Adı a ge i dö ü üz ve hesapla a adı la ı ı tek a la ı ız.

Gö de ta afı daki ası ç düşü ü izi e ile ası ç düşü ü ü aşa sa, . Adı a ge i dö ü üz ve hesaplama
adı la ı ı tek a la ı ız.

. Adı : Bası ç düşü ü kıstasla ı ı e i e geti dikte so a eka ik tasa ı a geçi iz.

Tasarı Pro le i-1

Problem: 19 kg/s kütlesel de isi deki gaz ağı, °C de °C e e zi ile ısıtıl akta, e zi sı aklığı °C de
40 °C e düş ektedi . Gi iş bası ı he i akış içi , a utlak ası ç ola ak e gaz ağı içi aksi u ,48
a e e zi içi , a ası ç düşü ü e izi e il ektedi . Bu u gula a içi pet ol afi e isi akışla ı içi
a ı la ış ki le e faktö le i kulla ıl alıdı . Bu hiz et içi i gö de- o ulu i ısı değişti i i tasa la ı .

Verilenler:
Sı ak akışka gi iş sı aklığı T1 = °C
Sı ak akışka çıkış sı aklığı T2 = °C
Soğuk akışka gi iş sı aklığı t1 = °C
Soğuk akışka çıkış sı aklığı t2 = °C
Sı ak akışka ın ki lilik faktö ü Rdb = , e zi içi
Soğuk akışka ı ki lilik faktö ü Rdg = , gaz ağı içi
Pgi iş sı ak akışka ı içi = ,5 bar (mutlak)
Pgi iş soğuk akışka içi = ,5 bar (mutlak)
Δpmax sı ak akışka içi = ,48 bar
 61

Δpmax soğuk akışka içi = ,69 bar

Soğuk akışka kütlesel akış debisi (mg) = 19 kg/s
Gaz ağı içi i disle g e e zi içi

Ortala a Sı aklıklar
+ + + +
= = = = = = ,

Şekil-3.19 Tasa ı p oblemine ait ters akışlı sı aklık dağılı ı

Ortala a Sı aklıkta Akışka Özellikleri

Viskozite:
−
Benzin, = . .
−
Gaz ağı, = . .

Yoğu luk:
ρb = 685 kg/m3
ρg = 800 kg/m3

Isıl iletkenlik:
b = 0.129 W/m-⁰C
g = 0.143 W/m-⁰C

Özgül ısı kapasitesi:

Cb = 2386 J/kg-⁰C
Cg = 2009 J/kg-⁰C

Bağıl oğu luk:

Sb = 0.685
Sg = 0.80

Enerji dengesi
Çe e e ısı ka ı ol adığı ı a sa alı .
̇ = ̇ = ̇ − = 19 x 2.009 (50-20) =763.42 kW ⇒ . = ̇ . −
̇ = 12,8 kg/s
 62

Isı Tra sfer Ala ı ve Boru Sayıları ı Hesapla ası

Deneme 1:
İlk de e e, gö de geçişi e o u geçişi a sa ıla ak aşağıdaki o ut e ö gö üle e gö e aşlatıldı:
Sabit bo u plakası:
BWG dış çap, ¼ ka e a alık e leşi PT)
Bo u u dış çapı =
Bo u uzu luğu Lt = ´ ,88 m)
Bo u iç çapı di) = 0, (21,18 mm)
Akışka düze le e: Gaz ağı o u u içi de geçi il işti çü kü ki le e eğili i daha üksekti .
Gö de e o ulu ısı değişti i i içi loga it ik o tala a sı aklık fa kı düzelt e faktö ü FT):

− [ − − ]
=√ (3.20)
− − 𝑅+ −√𝑅 +
[ ]
− 𝑅+ +√𝑅 +

. − [ − . − . . ]
=√ = .
. − − . , + −√ , +
[ ]
− . , + +√ , +

− − − −
Burada, = = = . = = = .
− − − −

− − −
∆ = −
−

− − −
∆ = − = . ⁰
−

Isı Tra sfer Ala ı ı Belirle e A :

Ku,tah = 255 W/m2-K topla ısı t a sfe katsa ısı ı değe i i , gaz ağı e e zi ısı değişti i isi içi tasa ı
hesapla ası ı aşlattığı a sa ıl ıştı . Sı ak e soğuk akışka a ağlı ola ak topla ısı t a sfe katsa ısı ı
aklaşık a alığı ka ak kitapla ı da elde edile ilir ([7] sayfa 845).
̇ ̇ −
= = = =
, ℎ∆ , ℎ∆ . .

Boru Sayısı ı Hesa ı t):

= = − =
.

nt = sa it o u sa ısı içi e akı sta da t dış çaplı gö de-boru sabitleme plakası a ka şılık gel ektedi .
o u e / ka e a alık içi -gö de, - o u geçişli ısı değişti i i içi .

Akışka hızı ı ko trol edi iz:

̇ ⁄
= = −
= ,
. . .
Re <<104 olduğu da , tasarı para etreleri i ve değerle dir eleri i , ısı değiştiri i i oru tarafı daki izi
verile ası ç düşü ü e ağlı Rey olds sayı kıstasları ı karşıla ak üzere revize edil esi gerek ektedir.
 63

Deneme 2:
Kabuller:
• Sabit boru plaka tipi
• dış çap BWG e ¼ a alık değe i PT)
• Bo u uzu luğu Lt = , o u uzu luğu , de a ttı ıldı
• 1-gö de, - o u geçişli o u geçiş sa ısı de a ttı ıldı
• Bo u iç çapı= . ,18 mm)
• He o u içi akış üze i: ,324 m2

Boru Sayısı:

= = − = geçişe ölü e il esi içi o u seçili

.

nt = sa it o u sa ısı içi e akı sta da t dış çaplı gö de-boru sabitleme plakası a ka şılık gel ektedi .
o u ve / ka e a alık içi -gö de, - o u geçişli ısı değişti i i içi .

Akış Hızı:

̇ ⁄
= = − = > ; np = ol ası u gu du .
𝑖 . . .

. −
= = = . /
𝑖 . .

= . / olup tasa ı hızı ka ul edile ili sı ı la içi dedi .

Isı Tra sfer Katsayısı ı Hesapla ası:

Boru Tarafı Yüzeysel Isı Tra sfer Katsayısı ı Hesapla ası hi) :
−
ℎ𝑖 𝑖 − ,
=
 

Re = 10196 içi efe a s [ ] sa fa te JH = alı ı [Ek-1]

(∅ = = , = o u ta afı akışka ı iskozitesi, w = o u ta afı daki akışka ı ida sı aklığı daki iskozitesi
olarak kabul edil işti
−
ℎ𝑖 . . . −
=
. .

ℎ = / .⁰

Gövde Tarafı Yüzeysel Isı Tra sfer Katsayısı

Kabuller:
• % kesi li saptı ı ıli saptı ı ı
• Saptı ı ı a alığı B= ,5 Ds =0, = , Gö de dış çapı ı a ısı seçildi
Gö de ta afı içi eşdeğe çap,

−
= (Kare a alık içi

, −
= (Üçge a alık içi
 64

.
. −
= = . (Kare a alık
.

Gö de ta afı akış kesiti,

= (Şekil- . da çıka ıla ili

C: o u a alığı
C=PT –do= / - = , .
( . − ) . .
= − = ,
. .

Kütlesel akı,
̇ .
= = = . / .
.

, .
= = − =
.

Şi di gö de ta afı içi ,

ℎ −
− ,
=
 

Re = e% kesi li saptı ı ı içi efe a s [ ] sa fa de = bulunursa;

− −
ℎ , .
=
. .

(∅ = = ola ak ka ul edil işti

ℎ = / . ⁰ bulunur.

Ki le e faktö ü gaz ağı içi RDg=0.00085 m2 ⁰C/W, e zi içi RDb=0.00043 m2 ⁰C/W alı ı .
− 𝑖 −
,ℎ =[ + + + + ]
ℎ 𝑖  𝑖 ℎ𝑖 𝑖

Isı iletke liği ola ou alze esi ola ak de iz i pi i i i seçeli , w =121 / ⁰

−
. . − . . .
,ℎ =[ + . + + + . ]
. . .

,ℎ = / .⁰ bulunur.
,ℎ − , ℎ −
Şi di, = =% . <%
, ℎ

Bu ede le, hesapla a topla ısı tra sferi katsayısı tasarı kıstasları dâhili dedir.

Saptırı ı Sayısı: 𝒏
Bo u uzu luğu: Lt=7,32 m
Saptı ı ı a alığı: B= ,343 m
ğ .
= = = = , ~
𝚤 𝚤 𝚤 𝚤ğ𝚤 .
 65

Bası ç Kay ı Hesa ı:

.Boru Tarafı Bası ç Düşü ü
Bo u ta afı topla ası ç ka ıpla ı;
. .
∆ = + . = . + . = . ≅ .
𝑖 . .

Sü tü e faktö ü Re = 10196 içi , Mood di ag a ı da f = . değe i alı ıştı .

∆ < .
Bu ede le, oru tarafı ası ç düşü ü, , ar'lık izin verilen maksimum bası ç düşü ü dâhili dedir.

.Gövde Tarafı Bası ç Düşü ü Hesa ı

Bo u a alığı, C= , (6,35 mm)
Saptı ı ı a alığı, B= ,
as=0.047 m2
Kütlesel akı, Gs= , / .
Re = 34173

Gö de Ta afı Sü tü e Bası ç Düşü ü, Ps

∆ =

Burada
− . − .
= . = . = .
.
= = = . /

. . .
∆ = = . = . = . < .
. .

Bu ede le, gövde tarafı ası ç düşü ü, . ar’lık izi verile aksi u ası ç düşü ü dâhili dedir.

Yüzey ve Tasarı Artırı ı:

Yüzey Artırı ı
− ,ℎ
Yüze a tı ı ı =
ℎ ℎ𝑖
Temiz haldeki topla ısı t a sfe katsa ısı: =
ℎ +ℎ𝑖

𝑖 .
ℎ =ℎ = = . / .⁰

.
= = . / .⁰
+ .
. −
% Yüze a tı ı = =%
.

Tasarı Artırı ı
−
%Tasa ı A tı ı ı=
Isı değişti i ide ısı t a sfe i tasa ı ala ı,
=
Ge ekli ısı t a sfe üze i nt = adet o u içi
=
 66

. İKİ FAZLI ISI TRANSFERİ İÇİN GÖVDE-BORU ISI DEĞİŞTİRİCİ PROSES TASARIMI

3.13.1 Kondenser
Sı ıda uha a e a uha da sı ı a geçiş, eli li i ası çta saf i sı ı ileşik içi sa it sı aklıkta do a e a
de ge sı aklığı ola ak adla dı ılı e da a geli . Buha laş a e oğuş a ı e düst i el u gula ası e ede se
sa it i ası çta ge çekleşi ; u ede le faz değişi i izote al ola ak ge çekleşi .

Yoğu laş a, iki fa klı fiziksel eka iz a ile a i da la ıklı oğuş a e fil oğu laş ası ile ge çekleşir.
Yoğuş a ı iteliği, oğuş a sı ısı ı uha da oluşa sı ı ıslak olup ol a ası a e a katı üze i ısla a
du u u a ağlıdı . Eğe oğuş a sı ısı üze i ıslatı e üze e i fil şekli de aka sa, u a fil oğu laş ası
denir. Yoğuş a sı ısı katı üze i ıslat adığı da e oğuşa da la ıkla şekli de i iktiği de, da la ıklı oğuş a
olu . Isı t a sfe katsa ısı da la ıklı oğuş a du u u da aklaşık ila kat daha üksekti . Yoğuş a sı ısı fil
oğuş ası du u u da o u üze i üze i de i sı ı fil oluştu u . Isı t a sfe katsa ısı, u sı ı fil i di e i e
ağlı ola ak fil oğu laş ası da daha düşüktü .

Da la ıklı oğuş a ge ellikle e i, te iz e ilalı üze le de oluşu . Yoğuş a içi kulla ıla ısı değişti i i e
ko de se de i . E düstriyel konde se le de, o al ola ak fil oğuş ası ge çekleşi .

3.13.1.1 Kondenser Tipleri

İki ge el ko dense tipi a dı :

1) Yatay Kondenser:
Yoğuş a ata o ula ı içi de e a dışı da e da a gele ili Şekil-3.20 . Ha a soğut alı ko de se le de o u
ta afı da oğuş a a gı dı . Bu tip ko de se le i a a deza a tajı, sı ı ı o ula da i ik e eğili i de
ol asıdı . Bu ede le, etkili ısı t a sfe i o tak e i i ö e li ölçüde azalı .

Şekil-3.20 Yata o ula ı dışı da oğuş a ulu a ata ko de se [9]

2) Dikey Kondenser
Aşağı akışlı ko de ser: Buhar, konde se i üstü e gi e e o ula ı içi e doğ u aka . Yoğuş a sı ısı, borulardan
e çeki i e uha etkisi le süzülü Şekil-3.21).

Yukarı akışlı dikey kondenser: Yuka ı akışlı ko de se du u u da, uha aşağı a gi e e o ula ı içi de uka ı
doğ u aka . Yoğuş a sı ıla ı sade e e çeki i ile tahli e edili .
 67

Şekil-3.21 Bo ula içi de oğuş a oluşa aşağı akışlı dike ko de se [ ]

. . Ko de ser Tasarı ı
Ko de se tasa ı ı tipik i gö de-boru ısı değişti i isi e e ze . Bi ko de se , oğuş a ış gazı çıka ıl ası
içi i tahli e deliği e sahip ol alıdı . Yoğuş a a gaz, ısı t a sfe o a ı ı azaltı . Ko de se , gö de ta afı da
izi e ile ası ç düşü ü ge ellikle daha az olduğu da , daha ge iş i saptı a a alığı B = Ds kulla ı . Dike
kesi li saptı ı ıla ge ellikle a da gi işli- a da çıkışlı uha akışı içi ko de se le de kulla ılı . Yoğuş a
sı ısı ı oşaltıl ası a izi e ek içi saptı ı ıla ı alt kıs ı da i açıklık ı akıl ıştır.

3.13.2.1 Logaritmik Ortala a Sı aklık Farkı

Yoğuş a, saf do uş i uha ileşiği içi sa it ası çta e ede se sa it i sı aklıkta izote al ola ak
e da a geli . Loga it ik o tala a sı aklık fa kı ko de se tasa ı ı içi kulla ıla ili . Çoklu geçiş ko de se le i
içi düzelt e faktö ü ge ek ez. Loga it ik o tala a sı aklık fa kı:
− − − −
∆ = − = − (3.21)
− −

olup burada, Tsat doymuş uha ı sı aklığı, t1 soğutu u gi iş sı aklığı ve t2 soğutu u çıkış sı aklığıdı .

. . . Yoğuş a Sırası daki Isı Tra sfer Katsayısı ı Hesapla ası

Bo u ta afı ısı t a sfe i i katsa ısı ı hesapla ası hi : Soğuk akışka soğutu u içi ısı t a sfe i katsa ısı ı
hesapla ası, gö de- o ulu ısı değişti i isi i faz değişi i ol aksızı ısı t a sfe i tasa ı ı da ta tışıldığı gi i
e ze i şekilde ge çekleşti ile ili . Bu ada soğutu u akışka ı o u ta afı da aktığı e oğuş uş do uş
uha ı gö de ta afı da aktığı a sa ıl aktadı . Bo u ta afı da oğuş a e da a geli se, gö de ta afı
hesapla ası içi i so aki ölü de ele alı a p osedü ü izle i iz.
 68

Gö de ta afı ısı t a sfe katsa ısı ı hesapla ası oğuş a ısı t a sfe i film katsa ı ho : Bu ada Ke ö te i
deneme ve ya ıl a hesapla ası la oğuş a sı ısı ı ısı t a sfe i katsa ısı ı hesapla ak içi açıkla ıştı .

1) ho,tah değe i i ila W/ 2-°C a alığı da olduğu u ka ul edeli . Fil oğuş alı hid oka o la ı
üze sel ısı iletke lik katsa ısı ge ellikle u a alıkta değişi . İçi de ha a ulu a a oğuş a uha ı
W/m2°C ısı ileti katsa ısı a sahipti .

Bo u ida sı aklığı ı hesapla ı Tw):

ℎ −
= + (3.22)
ℎ𝑖 +ℎ

ℎ − 
=  +
ℎ𝑖 +ℎ

𝑖
ℎ =ℎ (3.23)
𝑖

Burada, di o u iç çapı e do o u dış çapı, Tc(ort) soğuk akışka ı o tala a sı aklığı ve Tcc soğuk akışka ı kalo ifik
sı aklığıdı .

Yoğuş a fil sı aklığı ı hesapla ı ız,

+
= (3.24)

Tv : Yoğuş a sı aklığı Tv saf akışka ileşiği içi do a sı aklığıdı . Sı aklık a alığı üze i deki oğuş a ı
o tala ası da izote al ol a a oğuş a içi kulla ıla ili .

Yoğuş a sı ısı ı tü te o-fiziksel özellikle i i fil sı aklığı da Tf hesapla ı .

5) JH faktö ü de ho(hes) değe i i e ide hesapla ı , ho(tah) = ho (hes) şi di tek a a a la ı e ho(tah) ≈ho(hes) oluncaya
kadar hesaplamaya devam ediniz.
Ki le e faktö le i dâhil ol ak üze e toplam ısı t a sfe katsa ısı Kd hesapla ı ız.

3.13.3 Ko de ser ve Re oyler Tasarı ı

. . . Bası ç Düşü ü Hesapla ası
Boru tarafı ası ç düşü ü:
Bo u ta afı oğuş ası du u u da:
Bo u ta afı daki oğuş a içi ko a si o el ası ç düşü ü ilişkisi i a ısı alı a ak kulla ıla ili .

∆ = + . [ ] (3.25)
𝑖

Burada,
f : Sü tü e faktö ü Mood di ag a ı da Re değe i e e o u iç üze pü üzlülüğü e ağlı ola ak seçili
 : Akışka oğu luğu [kg/ 3]
u : Akışka uha hızı [ /s]
Lt : Bo u uzu luğu [ ]
np : Bo u geçiş sa ısı
di : Bo u iç çapı [ ]

Gövde tarafı ası ç düşü ü

Gö de ta afı oğuş ası du u u da: Gö de ta afı da oğuş a içi e ze şekilde;

∆ = [Pa] (3.26)
 69

İ dis s , gö de ta afı akışka ı ı göste i .

 : Akışka oğu luğu [kg/ 3]
u : Akışka uha hızı [ /s]
L : Gö de- o u uzu luğu [m]
B : Saptı ı ı a alığı [ ]
De : Gö de içi eşdeğe çap [ ]
Ds :Gö de dış çapı [ ]

Tf fil sı aklığı da tü sı ı özellikle i i hesapla ı ız. Yoğuş a sı ısı içi ge i dö üş ka ı hesapla ası ge ekli
değildi .

Yoğuş a a akışka tek fazlı akış du u u da, gele eksel ası ç düşü ü ilişkisi i kulla ı ız.

. . . Kızdır a ve Aşırı Soğut a

Kızgı lık, do uş i uha ı oğuş ası da fa klıdı . Do uş uha ı elde et ek içi ilk ö e duyulur kızgı ısı
atıl alıdı . Be ze şekilde do uş sı ı, ka a a oktası ı altı da duyulur ısısı atıla ak daha da soğutula aktı
aşı ı soğut a . Şekil- . 'de a ı ısı değişti i ide aşı ı soğutul uş sı ı elde et ek içi aşı ı ısıtıl ış kızgı
uha ı oğuşturul ası aşa ala ı göste il işti . Kızgı lık/aşı ı soğut a o a ı ü ükse, o tala a sı aklık fa kı e
ısı t a sfe katsa ısı he ölü içi a ı a ı hesapla alıdı . Ağı lıklı o tala a sı aklık fa kı e topla t a sfe
katsa ısı, he ü itedeki du ulu ısı akta ı ı da ka akla a ısı ükü ü , gizli ısı t a sfe i i aklaşık % 'i
ol ası du u u da ko de se le i tasa la ak içi kulla ıla ili . Aksi takdi de, a ı kızdı ı ı e aşı ı soğut a ısı
değişti i ile i tasa la ak u gu du . Deta lı çalış a içi hesapla ala efe a s [ ] 'de ulu a ili sa fa -285).

Şekil-3.22 Kızgı lık e aşı ı soğut a ile oğuş a [ ]

Uygulama problemi: 1.034 bar'da 5, kg/s de ide he e he e saf o al p opil alkolü oğuş ası içi ata
i ko de se tasa la ı ız. Bu ası çta, -p opil alkolü ka a a oktası , °C'di . Soğutu u ola ak 5 ila 49
°C a ası daki sı aklıkla da su kulla ıla ili . Buha fazı içi . a e su içi aksi u , a ası ç
düşü ü e izi e ili .
 70

3.14 REBOYLERLER
. . Re oylerleri Sı ıfla dırıl ası
Üç a a e o le tü ü a dı :
Te osifo doğal dolaşı lı e o le : Ka at a, ata te osifo e o le içi de dike te osifo e o le e
iç gö dede o ula ı içi de oluşu Şekil- . . Dike te osifo e o le i de, sı ı dolaşı ı, e o le de gele ısı
değişti i ideki uha -sı ı ka ışı ı iki faz a ası daki oğu luk fa kı da e sı ı oşaltı ıda e o le e kada
meydana gelir.

Şekil-3.23 Te osifo e o le [ ]. a Yata te osifo e ide ka atı ı, (b) Dikey termosifon reboyler.

Ava tajları: E eko o ik ola ı, çü kü po pa ge ekti ez.

Sı ırla alar: Ağı iskoz akışka içi u gu değildi ; te osifo etkisi i elde et ek içi u gu i ükseklikte
kolo kaidesi i o tajı içi üksek i şaat ali eti; Statik kafa ta afı da u gula a ka a a oktası üksekliği
ede i le düşük sı aklık fa kı sü eçle i içi u gu değildi .

Zorla ış dolaşı lı re oyler: Sı ı i po pa ile esle i . Dike e a ata o ulu ka at a ile zo la ış

dolaşı e o le tasa la a ili . Zo la ış dolaşı lı e o le , po pala sı ı ı dolaşı ı e kolo içi deki sı ak sı ı
akışı içi kulla ıl adıkça, dike te osifo e o le le e e ze . Isı t a sfe katsa ısı ı hesapla ak içi , ge ellikle
ısı sade e zo la ış taşı ı ile t a sfe edili . Gö de- o u ısı değişti i i tasa ı ı ı gele eksel ö te le i
kulla ıla ili .

Avantaj: Viskoz e üksek o a da ki leti i sı ıla içi u gu du .

Dezavantaj: üksek po pala a e akı ali eti; po pa, ka a sı ı ı o ula a ası da dolaştı ak e sütu a
ge i e ek içi ge eklidi .

Su Isıtı ısı Tipi Re oyler: Bo u de eti, ü ük i gö dede kolo u ta a ı da i sı ı ha uzu a daldı ılı Şekil-
. . Su ısıtı ısı tipi e o le " atık o u de etli e o le " ola ak da adla dı ılı . Bo u de eti i üksekliği
ge ellikle gö de iç çapı ı % ila % 'ı ı oluştu u . Bo u de eti i at ası, e üstteki o ula ı üst üze i de
tipik olarak 5- ükseklikte i taş a sa ağı ile sağla ı .

Ava tajı: Yaklaşık esle e i % i o a ı da üksek uha laş a o a ı e aku lu çalış a içi u gu du .
 71

Sı ırlamalar: Sı ı dolaşı ol adığı içi düşük ısı t a sfe hızı diğe tiple de düşüktü düşük hız ; ki leti i sı ıla
içi u gu değildi . Su ısıtı ısı tipi e o le , daha üksek kalış sü esi e sahip olduğu içi ısı a du a lı alze ele
içi u gu değildi .

Tablo 3.19 Sa itle , o u de eti çapı ı hesapla ak içi kulla ılı .

Aralık tipi Sabitler Bo u geçiş sa ıla ı t)
1 2 4 6 8
Üçge K1 0,319 0,249 0,175 0,0743 0,0365
(PT=1,25do) n1 2,142 2,207 2,285 2,499 2,675
Kare K1 0,215 0,256 0,158 0,0402 0,0331
(PT=1,25do) n1 2,207 2,291 2,263 2,617 2,643

Şekil-3.24 Su ısıtı ısı tipi e o le [ ]

Bo u de eti çapı Db, deneysel ağı tıden elde edilebilir ([6] sayfa 647-649):

/
= (3.27)

Burada Db de et çapı [ ], t o u sa ısı ve do dış çap çapı [ ] di . K1 ve n1 sa itle i i değe le i Ta lo

3.19'dedir.

. . Su Isıtı ısı Tipi Re oyler Tasarı ı

İzote ka at a içi su ısıtı ı e o le tasa ı ı da Ke ö te i aşağıda özetle işti . Soğuk akışka içi aşı ı
soğut a ı e kızgı lığı ih al edile ili olduğu a sa ıl aktadı .
1) E e ji de gesi i sağla ı e ısı ükü ü eli le i iz.
2) Akışka özellikle i i, daha ö e göste ildiği gi i, kalo ifik sı aklıkta e a a it etik o tala a sı aklıkta
hesapla ı ız.
3) Buha la a sı ısı ı içe e gö de içi a ı kıla uz e tasa ı şa tla ı ı izle i iz.
4) Isı t a sfe i i katsa ısı ı hesapla ası

Sı ak akışka ı ısı tra sfer katsayısı ı hesapla ası: Sı ak akışka ı ısı t a sfe i i katsa ısı ı hesapla ası,
tek faz içi gö de- o ulu ısı değişti i i i tasa ı ı du u u da olduğu gi i e ze şekilde ge çekleşti ile ili .

Kay a a sıvısı ı ireysel ısı tra sfer katsayısı ı hesapla ası: Bu ada, ka a a sı ısı ı ısı t a sfe
katsa ısı ı de e e e ya ıl a p osedü ü ile i likte hesapla ak içi Ke ö te i ta tışıl ıştı . Ke [ ], izi
ve ile aşağıdaki aksi u uha laştı ı ı fil katsa ıla ı ı ö e ektedi :
 72

- Doğal e a zo la ış dolaşı lı o ga ik uha laştı ı ıla içi W/m2-°C.

- Doğal e a zo la ış dolaşı lı uha laştı ı ı düşük de işikli sulu çözelti içi W/m2.°C.

İzi e ilen maksi u ısı t a sfe i:

• O ga ik uha laştı ı ıla içi doğal dolaşı lı e o le de W/m2-°C, zo la ış dolaşı
reboylerlerde 113565 W/m °C.
2

• Buha laştı ı ı sulu çözeltile içi zo la ış e a doğal dolaşı lı e o le le de W/m2.°C.

Organikle içi h(tah) = 1703 W/m2.°C e a su içi W/m2.°C olduğu u a sa alı . Bu a sa ıla değe le, o u
ida sı aklığı ı Tw hesapla ı ız:
ℎ𝑖 ℎ − ℎ
= ℎ + (3.28)
ℎ𝑖 +ℎ

𝑖
ℎ =ℎ (3.29)
𝑖

Burada di o u iç çapı, do o u dış çapı, Th,ort sı ak akışka ı o tala a sı aklığı ve Thc sı ak akışka ı kalo ifik
sı aklığıdı .

Şi di, Tw-t ' e ka şılık gele h(hes) gizli ısı t a sfe i Şekil-3.25'den yeniden belirleyiniz t soğuk sı ı ka a a
sı aklığıdı .

Şekil-3.25 Doğal dolaşı lı ka a a e hissedili ısı t a sfe i [ ]

Hesaplamaya h(hes)  h(tah) oluncaya dek devam ediniz.

Hesapla a aksi u ısı t a sfe i katsa ısı o ga ikle içi hhes=1703 W/m2-°C e su için hhes=5678 W/m2-°C
değe i de daha ü ükse, o ga ikle içi hhes =1703 W/m2-°C, su içi hhes = 5678 W/m2.°C alı alıdı .

Ki le e faktö le i dâhil ol ak üze e toplam ısı t a sfe katsa ısı ı Kd hesapla ı ız.

Isı değişti i i tipi i, a i sa it o u ta akası ı e a U gö desi i ge iş sı aklık fa kı içi U-borulu reboyler

kulla ı , o u e adı ı çap, uzu luk, o u a alığı , pla ı ı, etkili o u uzu luğu u eli le i iz. Buhar
ta akalaş ası ı ö le ek içi o u dış çapı ı , ila katı a ası da i o u a alığı kulla ıl alıdı .
 73

̇
Isı değişti i i ala ı ı = e o u sa ısı ı = hesapla ı ız. Bo u sa ısı, U o ulu e o le le
∆
içi etki o u uzu luğu a gö e hesapla alıdı . Etkili o u uzu luğu U- ükü nedeniyle fiziksel boru
uzu luğu da daha azdı .
̇
Isı akısı ı hesapla ı = [W/m2]. Bu değe , zo la ış dolaşı lı e o le deki o ga ik uha laştı ı ıla içi e
fazla 170348 W/m -°C de e he zo la ış he de doğal dolaşı su çözeltile i içi
2
aksi u W/m2-
°C de daha az ol alıdı . Aksi takdi de, .adı a ge i gidi , hesapla a ı izi e ile sı ı la dâhili de tek a la ı .

İzi e ile uha hızı ı uv ) kontrol edin (kaynak [7] sayfa 749).
Sı ı üze deki aksi u uha hızı uv /s , çok fazla sü ükle e i ö le ek içi aşağıdaki ifadede daha az
ol alıdı .
− /
< , (3.30)

Burada,
l : Sı ı oğu luğu
v : Buha oğu luğu
Bu ölçüt ka şıla azsa, . adı a gidi iz e hesapla a ı gözde geçi i iz.

Bası ç düşü ü hesapla ası:

Boru tarafı ası ç düşü ü sı ak akışka : Sı ak akışka ı ası ç düşü ü hesapla ası halihazı da su ulduğu
gi i ge çekleşti ile ili .

Gövde tarafı ası ç düşü ü uharlaşa sıvı : Boru demeti üze i deki sı ı se i esi çok üksek değilse, kolondan
e o le le e düşük dolaşı hızı sı ı akışı içi ih al edile ili hid ostatik ası ç ola aktı . Bu ede le, gö de ta afı
ası ç düşü ü ih al edile ili .

Yüze üze i deki tasa ı a tışı ı hesapla ı ız.

11) Mekanik tasa ı içi gidi iz.

Tasarı Pro le i:
°C'de küçük i ka a a a alığı da , kg/s lik akış de isi deki e zi ° API oğu luklu , , a 'lık i
çalış a ası ı da , kg/s uha oluştu ak içi uha laştı ılı . Isıt a o ta ı ola ak , a çalış a
ası ı da ila °C a ası daki sı aklıkta gaz ağı ° API oğu luklu kulla ı . , a 'lık i o u ta afı
ası ç düşü ü üsaade edili . Bu a a a hiz et et ek içi u gu i Kettle e o le tasa la ı .
 74

. BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Tanı la a
Isı t a sfe ala ı [ 2]

Bo u içi üze ala ı [ 2]

Bo u dışı üze ala ı [ 2]

Ge ekli ısı t a sfe ala ı [ 2]

B Saptı ı ı a alığı [ ]
Bo u ta afı akış kesiti [ 2]

Bo u iç çapı [ ]
Boru dış çapı [ ]
Bo u de eti çapı [ ]
Gö de içi eşdeğe çap [ ]
Gö de dış çapı [ ]
∆ Topla gö de ası ç ka ı [Pa]
∆ Akışka ı gö de içi de ö değişti esi le oluşa ası ç ka ı [Pa]
∆ Düz o ula daki sü tü e ka ı [Pa]
∆ Akışka ı o u de eti o u a ası ç ka ı [Pa]
∆ Bo u e el ası ç ka ı [Pa]
∆ Topla o u ası ç ka ı [Pa]
∆ Logaritmik ortalama sı aklık fa kı [K]
Logaritmik ortalama sı aklık düzelt e katsa ısı [-]
f Sü tü e faktö ü [-]
Kütlesel akış hızı [ / ]
h Yüze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

ℎ İç üze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

ℎ Dış üze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

k Isı iletke lik değe i [W/ -K]

Te iz haldeki topla ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

, ℎ Tah i i ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

,ℎ Hesapla a ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

̇ Akışka ı kütlesel de isi [kg/s]

Boru geçiş sa ısı
Nusselt sa ısı [-]
Bo u sa ısı
Bo u sa ısı
̇ Isı t a sfe kapasitesi [W]
P a dtl sa ısı [-]
Bo u a alığı [-]
Re Re olds sa ısı [-]
Bo u dışı ki lilik faktö ü [ 2K/W]

Bo u içi ki lilik faktö ü [ 2K/W]

Dinamik viskozite [Pa.s]

Soğuk akışka ı kalo ifik sı aklığı [°C]
Soğuk akışka ı o tala a sı aklığı [°C]
Yoğuş a fil sı aklığı [°C]
Do uş uha sı aklığı [°C]
Boru cidar sı aklığı [°C]
Saf akışka ı oğuş a sı aklığı [°C]
Buha hızı [ /s]
 75

Değişke Tanı la a
 Bo u alze esi ısı iletke lik katsa ısı [W/ -K]
 Akışka oğu luğu [kg/ 3]
 76

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Tubular Exchanger Manufacturers Association, Sta da ds of the Tu ula Exchanger Manufacturers
Asso iatio , 9th ed., TEMA, New York (2007).
2. Mukherjee, R., Do t Let Baffli g Baffle You, Chem. Eng. Progress, 92(4), pp. 72–79 (Apr. 1996).
3. Mukherjee, R., Use Dou le-Segmental Baffles in Shell-and-Tube Heat Exchangers, He . E g. P og ess,
88 (11), pp. 47–52 (Nov. 1992).
4. Tinker, T., Shellside Cha a te isti s of Shell-and-tube Heat Exchangers: A Simplified Rating System for
Co e ial Heat E ha ge s, Trans. ASME, 80, pp. 36–52 (1958).
5. Indian Standard (IS: 4503-1967): Specification for Shell and Tube Type Heat Exchangers, BIS 2007, New
Delhi.
6. R. K. Si ott, Coulso & Ri ha dso s Che i al E gi ee i g: Che i al E gi ee i g Desig olu e ,
Butterworth-Heinemann, 3rd ed. 1999.
7. D. Q. Kern, Process Heat Transfer, McGraw-Hill Book Company, Int. ed. 1965.
8. Dutta B.K. „Heat T a sfe -P i iples a d Appli atio s‟, PHI P t. Ltd., Ne Delhi, st ed. .
9. James R. Couper; W. Roy Penney, James R. Fair, Stanley M. Walas, Chemical Process Equipment: selection
and design, Elsevier Inc., 2nd ed. 2005.
 77

BÖLÜM-4
PLAKALI TİP ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. Giriş
Plakalı ısı değişti i isi, İ gilte e'de plaka e düst ile i de ilk 'te ta ıtıla ilk ko pakt değişti i ile de i i di;
ilk plakala tu çta apıl ıştı . Hale paza pa ı akı ı da gö de- o ulu ısı değişti i ile inden sonra ikinci
sı adadı .

Plakalı ısı değişti i i i e a gı çeşidi, i likte i çe çe e e sıkıştı ıl ış i kaç p esle iş, oluklu etal plakadan
oluşu . Bu plakala , kıs e itişik plakala a ası daki oşlukla ı alıt ak e kıs e o ta ı akış ka alla ı a ası da
dağıt ak içi o tala la do atıl ıştı . E a gı plaka alze esi pasla az çelikti Şekil-4.1).

Plakalı ısı değişti i ile i ilk ola ak, te izlik içi plaka üze le i e e iş e zo u luluğu u zo u lu olduğu gıda e
süt e düst isi de kulla ıl ıştır.

Şekil-4.1 Bir değişti i i plakası ı akı çeki gö ü ü ü

Çok sa ıda plakalı ısı değişti i i teda ikçisi a dı . Tü ü eti ile a ı te el apı ö te i i takip ede ke ,
pe fo a staki fa klılıkla , akış ka alla ı ı oluştu a plakala daki kalıplarla ve conta alze ele i i seçi i ile
ilişkili ol a eğili i dedi . Daha e i tasa ı la , plaka ı he i ta afı da üt ola ak eşit ol a a akış hızla ı
gi i özellikle i a ı dı a ili .

. Tasarı
Şekil- . de tipik i plakalı ısı değişti i i tasa ı ı ı pa çala a a ıl ış i gö ü ü ü ü göste ektedi .

Isı t a sfe üze i, üksek de e eli i etalde p esle iş i kaç i e oluklu plakada oluşu . He i plaka
üze i deki p es dese i, tü üla sa ede olu e du gu ala la ı e ki le e i e aza i di i . Ne ede se tü
kapasite e çalış a koşulla ı ı ka şıla ak içi özel ola ak i al edile ile gö de e o ulu ısı değişti i ile i i
aksine, plakalı ısı değişti i ile i içi plakala pahalı kalıpla e p esle kulla ıla ak se i ü etili . Bu ede le, tüm
plaka e çe çe e ısı değişti i ile i, sı ı lı sa ıda plaka tasa ı ı ı gö ü e ile eği şekilde apılı .

Plakalı ısı değişti i ile i sta da t pa çala da apıl ası a ağ e , he i i özel ola ak tasa la ıştı . Oluk
açısı daki, akış olu daki e a akış oşluğu daki değişiklik, ısı değişti i i i NTU'su u değişti e ili . Isı
transferi/geçiş i i sa ısı ola NTU, o utsuz i pa a et edi :

NTU= ̇
(4.1)
 78

Şekil-4.2 Plakalı ısı değişti i i i a ıl ış gö ü ü ü

Oluk açısı ° olduğu da, oluklar dikey olarak çalışı . Bu tü plakala da apıla akış geçişi, düşük NTU
özellikle i e sahip i dike o u koleksi o u a e ze .

Oluk açısı ° 'de düşü üldüğü içi , ol daha kı ı lı olu e üksek NTU özellikle i e ol aça daha fazla
hidrodi a ik di e ç su a . Beli li i NTU ge eksi i i i ka şıla ak içi kulla ıla ile i a a NTU geçişi
oluştu ak içi fa klı plakala ı i ko i as o u kulla ıla ili .

Plaka paketi, i taşı a çu uğu da asılı i çe çe ede i i i e kenetlenir. Contalar, plaka ka alla ı ı e
a a üzle i i alıt ak içi takıl ıştı . Gö de i i u u da sa it i çe çe e plakası e diğe ta afı da ha eketli i
ası ç plakası da oluşu . Ha eketli plaka, ısı t a sfe üze le i i te izliği e a değişi i içi e işi i kola laştı ı .
Bu tü i değişti i i i i özelliği, ge ektiği şekilde üze ala ı ekle e e a çıka a ete eğidi .

Plakala , he akışka ı he geçişte pa alel geçitle a ası da eşit ola ak ö le di ildiği şekilde geçitle hali de
gruplanı . Te al hiz et izi e diği za a , so de e e e i li i pe fo a s içi tek geçişli, ters akış
kulla ıl ası te ih edili . Plakalı ısı değişti i ile ikide fazla akışı ka ul ede il esi e ağ e , u olağa dışıdı .
A ak iki geçişli düze le ele a gı dı . Şekil- . , ö le i ü itedeki akış olu u göste ektedi .

Şekil-4.3 İki geçişli plak e çe çe e akış düze le esi

Tü p eslenebilir malzemelerden plakala ü etile ili . E a gı ü eti alze ele i:

• Pasla az çelik AISI ,
• Titanyum
 79

• Ni-Cr-Fe alaşı ı I olo

• Ni-Cr-Mb-Wolf a alaşı ı Hastello

Ko oz o u i so u olduğu du u la da, azı ü eti ile g afit/floroplastik kompozit veya polimer gibi metalik
olmayan malzemelerde plakalı e şasili ısı değişti i ile i ü et ektedi le .

Ge ellikle çe çe e, o al şa tla altı da işle akışka la ı la te as et e esi ge ektiği içi kapla alı u uşak
çelikte apılı . Yüze kapla ala ı ısı değişti i i o ta ı a gö e değişi . Çe çe ele pasla az çelik ola ili e a
u uşak çeliğe alte atif ola ak pasla az çelik ile kapla a ilir.

Co ta özellikle i, i plaka e şasi ısı değişti i i i sı aklık e ası a tole a sı akı ı da ka ili etle i üze i de
kritik bir etkiye sahiptir.

Co tala ge ellikle aşağıdakile de apılı :

• Nit il kauçuk
• Hipalon
• Viton
• Neopren
• EPDM (etilen propile die o o e kauçuk

O iji al ola ak, çoğu ü eti i o tala ı plakala a sa itle ek içi apıştı ı ı kulla akta idi. Yapıştı ı ı kulla a
ihti a ı ı o tada kaldı a i çok tes illi sa itle e tek iği e uttu e çoğu ü eti i u ö te le i
e i se işle di . Bu 'tutkalsız' de ile o tala , azı ağı e düst i el u gula ala içi u gu du . Sahada
değişiklik apıl ası ge ektiği de aksaklık sü esi i azalttığı içi , u tü o tala ı asitleşti il iş şekilde çıka ıl ası
fa dalı ola ili . Ye ide o taj sı ası da o tala ı e leşti il esi de öze göste il elidi , çü kü kusu lu
sızdı azlık plakalı ısı değişti i i i a a deza a tajıdı .

Çift du a lı ü itele , eli li sü eç du u la ı içi aşka i değişti i i çeşididi . Bu ada, plakala ı i leşti ek e i
arada tut ak içi apıştı ıl a ış i o ta ile do atıl ış iki özel ka aklı ol a a plaka, o alde iki o ta ı
a ı a tek plaka ı değişti ile ek oluştu ul uştu . So uç ola ak, iki du a , çap az ka ış a a e iste e e i
eaksi o u oluş ası a ka şı ek ko u a sağla a ak ü ü e hiz et o ta ı ı a ı ı . Kıs e ka aklı plaka ü itesi
aşı dı ı ı addele i ısı geçişke liği içi tasa la ıştı .

. Çalış a Sı ırları
Co talı plakalı ve çe çe eli tip ısı değişti i ile i i çalış a sı ı la ı ü eti ide ü eti i e değişe ili . Tipik ola ak,
metal plakala ı çalış a sı aklığı a alığı -35 °C ila + °C a ası dadı . a a kada ola tasa ı ası çla ı,
a a kada ola test ası çla ı ile tole e edile ilir.

Plaka aşı a ısı t a sfe ala la ı ,02 m2 ile 4,45 m2 a ası da değiş ektedi . Sta da t i i le de 3
/h e
kada de ile , çift gi işli i tasa ı la 3
/h e üksele ili . Plakalı e çe çe eli tip ısı değişti i ile i ile °C' e
kada düşük aklaşı sı aklıkla ı elde edile ili .

Plakala daki üze düze le esi i i ka ışı e tü üla sa ede ol a eğili i dedi e ge el ola ak u tü ısı
değişti i isi ki le e içi düşük i eğili e sahipti . Plakalı ısı değişti i ile i de, gö de- o ulu ısı değişti i ile i içi
oluşa ki le e di e çle i i aklaşık % 'i, ABD'deki Isı T a sfe i A aştı a Ku u u HTRI ta afı da
ölçül üştü .

Ki le e söz ko usu olduğu da, plakala a ası daki oşluk ge işletile ili . Ö eği , i ü eti i iskoz sı ıla e
lifle , katıla , k istalle , kâğıt ha u u, . içe e sı ıla içi oşluklu e ka a desenli plakala ü et işti .
 80

Şekil-4.4 Plakalı ısı değişti i isi deki plakala

4.4 Ana Uygulamalar

Co talı plakalı ve çe çe eli tip ısı değişti i ile i, tipik ola ak ısıtıla ak/soğutula ak akı la ı doğası akı ı da
sı ıfla dı ıl ış ge iş i u gula a elpazesi e sahipti :
• Sı ı-sı ı
• Yoğuşma hizmetleri
• Buha laş a hiz etle i

Co talı ü itele soğut a e ısı po pası tesisle i de kulla ıla ili e plaka temizleme ve yeniden contalama
kola lığı ı ö e li olduğu i e ek e içe ekle i işle esi de a gı ola ak kulla ılı . Ki a sektö ü de, ö e li
i ısıt a e soğut a u gula ası listesi, izopa afi , sülfü ik asit, tuz çözeltileri, hekza e ke ose soğut ası
içe i . Glise i ısıt ası e eta ol oğuş ası diğe uti kulla ı la dı . İ gilte e'de açık de iz ki a e düst isi de
ü ük i kulla ı ıdı .

Çoğu ki asal tesiste, plakalı ısı değişti i ile i içi pota si el u gula ala a dı . Tipik i sü eç ku ulu u Şekil-
. 'te göste il işti .

Şekil-4.5 Bir plakalı e çe çe eli tip ısı değişti i i i sü eç u gula ası

. Gövde-Boru Tipi Isı Değiştiri ileri ile Karşılaştır a

Şekil- . , i gö de- o u ısı değişti i isi i o utla ı ile i o talı plakalı e çe çe eli tip ısı değişti i isinin
ka şılaştı ıl ası ı göste ektedi . Ka titatif ola ak, 200 m2'lik ısı t a sfe üze i, aklaşık et e uzu luğu da,
et e üksekliği de e et e ge işliği de i plakalı e çe çe eli tip ısı değişti i isi ge ekti i . A ı etki i
sağla a o u şekli deki i ısı değişti i isi içi , et e uzu luğu da e 1, et e çapı daki i gö de i a ı
sı a o u de eti i çıka ıl ası içi ge eke ekst a uzu luk içi aklaşık 2
'lik i üze ge eke ekti .
 81

Şekil-4.6 Gö de- o u tipi ile o talı plakalı e çe çe eli tip ısı değişti i i i ka şılaştı ıl ası

Sı ı-sı ı hiz etle i içi , üze ala ı ge eksi i le i tipik ola ak eşdeğe gö de e o u ü itele i i % 'i i oluştu u .
Bu hiz etle içi ası ç düşüşle i o tala a ola ak daha düşüktü .

Ağı lığa ilişki ola ak, Şekil- . 'da göste ile plaka e çe çe e i i i, su la doldu ulduğu da to a üksele ,3
to luk oş i ağı lığa sahipti . Gövde- o ulu ısı değişti i isi içi ka şılaştı ıla ili aka la sı ası la e
ton dur.

4.6 KISMEN KAYNAKLI PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLER

Dışa ıda , kıs e ka aklı plakalı ısı değişti i ile i e a çift plakalı ısı değişti i ile i, ta a e o talı i plaka ve
çe çe e ü itesi e e ze . Bu u la i likte fa kIı, plaka paketinin, Şekil- . 'de göste ile düze le ede olduğu gi i
alte atif ka aklı ka alla a e o talı ka alla a sahip ol asıdı .

Şekil-4.7 LR APV laze ka aklı plakalı değişti i i akış şe ası

Plaka çiftle i i ka ağı ı a a tajı, po tla ı et afı daki küçük i o ta dışı da diğe alze ele i o tada
kaldı ıl ası e ko oz o u hafifçe azaltıl asıdı .

Ge el apı, o talı plakalı ısı değişti i isi e e ze i ö e li istis a dışı da he plaka çifti o alde laze ka ağı
kulla ıla ak i likte ka akla ı . So de e e di e çli elasto e e a elasto e ol a a alze ele de ü etile
po thole o tala , tutkalsız i ö te kulla ıla ak tuttu ulur.
 82

Plaka apı alze ele i, o talı plakalı ısı değişti i isi e ö elikti . Plaka malzemesi normal olarak korozyona
da a ıklılığı içi seçili .

Co talı plaka e çe çe e tipi e geli e, a ak kıs e ka aklı ko st üksi o ta afı da sağla a sızı tıla a ka şı
ek ko u a ile kulla ıla ili .

Co talı plaka e çe çe e ısı değişti i i e geli e, a ak daha aşı dı ı ı o ta la ı içe e ek şekilde uzatıl ıştı .

Kıs e ka aklı plakalı ısı değişti i ile i, a o ak e hidrokloroflorokarbonla HCFC'le gi i soğutu u

akışka la ı uha laştı ıl ası e oğuşurul ası da e aşı dı ı ı sı ıla ı içe e ki asalla e ge el işle le de
kulla ılı .

4.7 SERT LEHİMLİ PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLER

Sert lehimli plakalı ısı değişti i isi (bkz. Şekil-4.8), i likte se t lehi le iş i paket p es plakası da oluşu ,
ö le e o ta kulla ı ı ı ta a e o tada kaldı ı . Çe çe e a ı a ekle e ili .

Lehimli plakalı ısı değişti i ile i, plaka e çe çe e tipi i a a teda ikçile i ta afı da teklif edil e eğili i dedir ve
soğut a gi i paza la a ö le di il e eğili i dedi . Bu değişti iciler, tedarikçiğe ağlı ola ak kW'a kada ısı
transfer yeteneklerine sahiptir.

Oluklu plakalar, ısı değişti i isi deki üze i iki le i i azalta ak te izle e işle i e katkı apacak bir şekilde
üksek tü üla slı akışı etki leşti i .

Şekil-4.8 Lehimli plakalı değişti i ide i kesit

Lehimli plakalı ısı değişti i ile i, lehi le e ile i leşti ile i dizi p esle iş pasla az çelik plakada oluşu .
Tipik ola ak çok üksek içe ikli i akı se t lehi kulla ılı e se t lehi le e işle i aku altı da ge çekleşti ili .
Kıl al ku etle , lehi le e alzemesini plakala a ası daki te as oktala ı da topla .

Plakala ı çe esi i kapat a ı a ı sı a, iç alıksı tı te as oktala ı da lehi le e ek, o talı i i le e gö e daha

üksek ası çla a da a ası a izi e i . Plaka malzemesi olarak genellikle pasla az çelik kulla ılı .

Bakı lehi li ü itele °C' e kada ola sı aklıkla e aksi u a lık çalış a ası ı içi kulla ılabilir,
a ak akı lehi i azı çalış a o ta la ı la u u suzluk göste e ili . °C' e kada ola sı aklıkla e a 'lık
aksi u çalış a ası çla ı içi ikel lehi li ü itele e uttu .

Lehimli plakalı ısı değişti i ile , e apo atö le e ko de se le su soğut alı içi soğut a/ısı po pası paza ı a
ö elikti , a ak plaka su u ısıt ası, ısı ge i kaza ı ı e ölgesel ısıt a siste le i içi de u gu du . Lehi li
plakalı ısı değişti i ile i, ıka ı ıla , alt soğutu ula , eko o izö le e ağ soğutu ula ı ola ak da kulla ıla ili .
 83

Nikel lehi li ü itele i pi asa a sü ül esi, lehi li ü itele i de-mineralize su soğut a e çözü ü oğuş ası gi i
hiz etle içi sü eç e düst ile i de kulla ıl ası a izi e işti .

Şekil-4.9 Yağ soğutu usu ola ak kulla ıla lehimli plakalı değişti i i

Tipik olarak, lehimli bir plakalı ısı değişti i isi, a ı hiz et içi i gö de- o ulu ısı değişti i isi i ağı lığı ı
aklaşık % - 'u kada dı .

Ö eği , kW'lık i hiz eti ola su soğut alı i soğutu u ko de se i ola ak kulla ıla lehi li i plakalı ısı
değişti i isi, kg ağı lığa sahipti. Yüksekliği e ge işliği sı ası la e idi. A ı hizmetteki
gele eksel i gö de-boru tip kondenseri 2, uzu luğu da, çapa sahip ola ak e kg ağı lığı da
ola aktı .

4.8 PLAKA-KANATÇIK TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

4.8. Giriş
Plaka ka atçık tipi ısı değişti i ile i, i sa d iç ko st üksi o da düz plakala ı e oluklu ka atçıkla ı i
matrisidir.

Lehi li alü i u plaka ka atçıklı ısı değişti i ile i, o la ı diğe ısı değişti i ile i de a ı a özellikle e özellikle
göste i . Bu la :
• Bi i ısı değişti i isi ha i aşı a çok ü ük i ısı t a sfe ala ı. Bu üze ala ı i i il e iki il ka atlı
üze le de oluşu . Tipik ola ak, etkili üze ala ı gele eksel i gö de e o ulu ısı değişti i i de eş kat
daha fazladı . Ala oğu lukla ı ila 2
/m3 a ası da değiş ektedi .
• Tek i ısı değişti i isi, i kaç fa klı plaka akışı ı içe e ili e eşsiz plaka kanatçık apısı, ısı değişti i isi
boyunca sade e uçla da zi ade ısı değişti i isine a a oktala da gi ip çık ala ı ı sağla .
• İşlet e maliyeti tasa ufu a ol aça akışla tipik ola ak ila °C a ası daki çok akı sı aklık
aklaşı la ı kulla ıla ili .
• Yüksek ısıl e i , alü i u e çoklu akış özelliği i kulla ı ı, ko pakt e düşük ağı lıklı i apı
oluştu ak içi i a a a geti il işti .
• Genellikle plaka ka atçıklı ısı değişti i ile k i oje ik sı aklıkla da çalışı . Bu ede le ısı değişti i i, soğuğu
ko u ak içi alıtı lı i "soğuk kutu" (tipik ola ak ka o çeliği içi e e leşti ili . Alte atif ola ak, e el
ola ak u gula a i dış alıtı addesi kulla ıla ili .
 84

Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i ile i çok ö lülüğü, u la ı çeşitli aşka alze ele de ü et e ka ili eti le
i leştiği de, k i oje ik ala ı dışı daki i dizi işle hiz eti içi idealdi .

Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i ile i, oto o il, ha a ılık, k i oje ik e ki a e düst ile i de a gı ola ak
kulla ıl aktadı . Yüksek etke lik, ko paktlık üksek üze ala ı oğu luğu , düşük ağı lık e o ta ali et ile
ka akte ize edili . He e kada u ısı değişti i ile dü ada o ılla dı a gı ola ak kulla ıl ası a ağ e ,
tasa ı e ü eti ile ilgili tek olojile geliş iş ülkele deki i kaç şi ketle sı ı lı kal aktadı .

Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i i, dalgalı ka atçıkla la fa klı ö le di il iş plaka lokla ı da e a ı a plakala ı
ola ak ili e düz a ı ı ıla loğu da oluşa i ko pakt ısı değişti i i şeklidi . Bö le i ısı değişti i i i şe atik
i gö ü ü ü Şekil- . 'da e il işti . Olukla he iki il ısı t a sfe üze i he de ta akala a ası daki iç
ası a ka şı eka ik destek ola ak hiz et ede .

Şekil-4.10 Plaka ka atçık tipi ko pakt ısı değişti i isi o taj deta la ı

Buha , a ı a ta akala ı a ası daki dalgalı olukla ı o u a aka ak ısı alış e işi apa . Oluklu ta akala ı
ke a la ı a çu ukla la kapatıl ıştı . Olukla e a çu ukla , ası a da a ıklı oşlukla oluştu ak içi he iki
ta aftaki a ı a ta akala ı a se t lehi le ağla ı . Kapak sa la ı plakala ı adı e ile ilk e so plakalar, ortam
üze i deki aşı ı ası ı destekle ek e fiziksel hasa a ka şı ko u a sağla ak içi ge ellikle a ı a plakala ı da
daha kalı alze ede apılı . He akış loğa ke di aşlığı da u gu kat a la ı a çu ukla ı daki ağla tı
oktala ı üze i de gi e e e ze şekilde çıka . Başlık da lu azla ı, a destekle e e a ı a sa la ı a, kat
loğu u ta a ı o u a ka akla ı .

4.8. Artı Yö leri ve Dezava tajları

Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i ile i akip tasa ı la a gö e i çok avantaj sunar:
1. Yüksek ısıl etke lik e akı sı aklık aklaşı ı. Tek fazlı akışka akışla ı a ası da K e ka a a e
oğuş a akışka la ı a ası da K'lık i sı aklık aklaşı ı oldukça a gı dı .
2. Bi i ha i aşı a ü ük ısı t a sfe üze ala ı genellikle 1000 m2/m3)
3. Düşük ağı lık
4. Çok akışlı çalış a E fazla o plaka akışı, tek i ısı değişti i ide ısı alış e işi apabilir.)
5. Ge çek ka şı akış işle i Gö de a akışı ı ge ellikle çap az e ters akış ka ışı ı olduğu gö de-boru tipi
ısı değişti i i i aksi e .

Plaka ka atçık geo et isi i aşlı a deza a tajla ı şu la dı :

1. Sı ı lı sı aklık e ası ç a alığı
 85

2. Temiz ve ispete aşı dı ı ı ol a a akışka la a u gula ası ı ge ekti e ka alla ı te izle e

zo luğu
3. Geçişle a ası da a ıza e a sızı tı ol ası du u u da ta i zo luğu

4.8.3 Malzemeler
Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i ile i çeşitli alze ele de apıla ili . Düşük oğu luklu, üksek ısı iletke liği e
düşük sı aklıkta üksek uka e eti ede i le k i oje ik e ha a ılık u gula ala ı da alü i u te ih edili .
Lehi li alü i u plaka ka atçıklı ısı değişti i ile i içi aksi u tasa ı ası ı a i a ı dadı . O ta
sı aklığı ı üze i deki değe le de, çoğu alü i u alaşı la ı eka ik uka e eti i ka ede . Pasla az
çelikle , ikel e akı alaşı la ı, °C' e kada ola sı aklıkla da kulla ıla ili . Alü i u ısı değişti i ile
kulla ıl ası du u u da lehi le e alze esi, düşük e i e oktası a sahip i alü i u alaşı ıdı , pasla az
çelik değişti i ile de ise, u gu e i e ile ikel esaslı i alaşı dı .

4.8. Üreti
Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i i ü eti i i te el p e siple i tü o utla e tü alze ele içi a ıdı . Olukla ,
a çu ukla , a ı a plakala ı e kapak plakala ı ö ede ta ı la ış i ük altı da i düze ekte i a ada
tutulur, bi fı ı a e leşti ili e plaka kanatçıklı ısı değişti i i loğu u oluştu ak üze e lehi le i . Başlık
da lu azla ı e ozulla daha so a lehi le e ağla tı oktala ı ı ka ak işle i sı ası da sağla kal ası a
dikkat edile ek loğa ka akla ı . Lehi le e işle i i ge çekleşti il e içi i de fa klılıkla o ta a çıka . Ya gı
ola ak kulla ıla ö te le tuz a osu lehi i e aku la lehi le edi . Tuz a osu işle i de, istifle iş
düze ek i fı ı da aklaşık °C' e ısıtılı e daha so a esas ola ak flo ü le e a alkali etalle i
klo ü le i de oluşa e i iş i tuz a osu a atı ılı . E i iş tuz he ho oje he de ısıt a addesi ola ak
çalışı e fı ı ı ka a lı i sı aklıkta tuta . Alü i u da apıl ış ısı değişti i ile i de ise, e i iş tuz, ağı e
se tleş iş alü i u oksit ta akası ı uzaklaştı ı , u da ağla tı oktala ı ı za ıflatı . Lehi le e, sı aklık
lehi le e alaşı ı ı e i e oktası ı üstü e çıktığı da a oda ge çekleş ektedi . Se t lehi loğu a tık
katılaş ış tuzda suda çözüle ek te izle i e so a ta a e ku utulu .

Vaku lu lehi le e işle i de lehi pastası tuz e a a ı ö ısıt a fı ı ı ge ek ez. Bi leşti ile lok, elekt ikli
ısıtı ıla da gele ad as o ile lehi le e sı aklığı a kada ısıtılı e ısı kala üze le de loğu içi e ileti le
akta ılı . Se t lehi o ta ı da oksije i azaltı ı, üksek aku u gula a ak sağla ı Bası ç ≈ -6 a . A tık
gazı ileşi i, alte atif tahli e e de e i i ge ekti diği kada asal bir gazla doldurma yoluyla daha da
i ileşti ili düşük oksije içe iği . Lehi li loğu ıka ası a e a ku utul ası a ge ek oktu . Alü i u ,
pasla az çelik, akı e ikel alaşı la ı gi i i çok etal, i aku fı ı ı da e i li şekilde lehi le e ili .

4.8.5 Uygulamalar
Plaka-ka atçık tipi ve boru-ka atçıklı ısı değişti i ile i çok çeşitli e düst ile de u gula a ala ı ul uşla dı .
Bu la a ası da ha a a ıştı a ha a ı düşük sı aklıkta da ıtıl ası la oksije , azot e a go ü eti i , pet o-
kimyasal ve sanayi gazla ı ü eti i, hel u e hid oje sı ılaştı ı ıla , ağ e gaz işle e, oto o il ad atö le i e
kli ala e çe e ko t olü e uçakla ı iki il güç siste le i. Bu u gula ala aşağıdakile gi i çok çeşitli ısı değişi
se a ola ı ı kapsa :
1. Gazla , sı ıla e a he ikisi a ası da ısı değişi i
2. Kıs i e ge i akış oğu luğu dâhil oğu laş a
3. Kaynama
4. Sü li as o katıdan uha oluşu u
5. Sı ak e a soğuk ha a depola a

4.8. Akış Düze le esi

Plaka-ka atçık tipi ısı değişti i isi, i i i e pa alel e a dik ö de aka ile iki e a daha fazla akışı ka ul ede .
Akış ö le i pa alel olduğu da akışla a ı e a ters ö de aka ili . Bö le e üç a a akış düze le esi i
düşü e ili iz: pa alel akış, te s akış e çap az akış. Te odi a ik ola ak, ters akış düze le esi en
 86

üksek ısı e a soğuk ge i kaza ı ı ı sağla ke , pa alel akış geo et isi e düşük değe i e i . Çap az akış
düze le esi, a a te odi a ik pe fo a s e i ke , üstü ısı t a sfe özellikle i e daha kola eka ik düze
su a . Beli li şa tla altı da, hi it i çap az-ters akış geo et isi, üstü ısı t a sfe pe fo a sı ile daha üksek
ısı e a soğu ge i kaza ı ı sağla . Bu ede le, ge el ühe dislik u gula ası da, plaka-ka atçık tipi ısı
değişti i ile i üç apıla dı ada kulla ılı : a çap az akış, (b) ters akış e çap az ka şı akış.

a) Çapraz Akış
Çap az akışlı i ısı değişti i isi de, ge ellikle sade e iki akış kulla ılı , ö le e dağıtı ıla a ola ihti aç o tada
kalka . Başlık ta kla ı, ısı değişti i i çeki deği i dö t ta afı da da ulu u e u düze le e i asit e u uz kıla .
Yüksek etke lik ge ekli değilse, iki akış ge iş çapta fa klı ha i li akış hızla ı a sahipse e a i a da he iki akış
da e ede se izote al ise tek ileşe li oğuş a e a ka a ada olduğu gi i , çap az akış düze le esi tercih
edilir. Tipik u gula ala a ası da oto o il ad atö le i e azı uçak ısı değişti i ile i ulu u Şekil-4.11a)

a) Ters Akış
Ters akışlı ısı değişti i i, plaka akışla ı da ısı e a soğuk ge i kaza ı ı içi te al ola ak e etkili düze le e i
sağlar. Kriyojenik soğut a e sı ılaştı a ekip a la ı e ede se al ız a u geo et i i kulla ı . Başlıkla ı e
dağıtı ı ka alla ı ı geo et isi ka aşıktı e u gu tasa ı ge ekti i Şekil-4.11b).

Şekil-4.11 Isı değişti i i akış düze le ele i

b) Çapraz-Ters Akış
Çap az ka şı akış geo et isi, çap az akış apıla dı ası ı üstü ısı t a sfe özellikle i e sahip ters akış ısı
değişti i isi i ısıl etke liği i sağla a ters akış e çap az akış düze le ele i i i elezidi . Bu düze le ede,
akışla da i i düz bir yolda aka ke , iki i akış i i i akışı ki e gö e o al i zikzak olu u izle . Altı a kada
u fa klı tü geçişle kulla ıla ili . Zikzak ol üze i de ka şılaşı ke , sı ı akışı, ısı değişti i i i uzu ta afı a, doğ u
akı ı ki e te s ö de ha eket eder. Bö le e akış düze i i , e el ola ak çap az akış kalı ke kü esel ola ak te s
akış olduğu gö üle ili . Çap az- ters akış ısı değişti i ile i, asit çap az akışlı değişti i ile e e ze u gula ala da
kulla ılı , a ak tasa ı da daha fazla es eklik sağla . Özellikle iki akı ı oldukça fa klı ha a de isi e sahip
olduğu e a ö e li ölçüde fa klı ası ç düşü le i e izi e diği u gula ala içi u gu du . Daha ü ük ha a
de isi e sahip ola e a daha düşük i izi e ile ası ç düşü ü değe i e sahip ola akışka , düz ka al o u a
aka ke , diğe akış zikzak olu u izle . Ö eği i sı ı-gaz ısı değişti i isi de, ü ük ha i li i akış de isi e e
izi e ile düşük i ası ç düşü ü e sahip ola gaz akı ı düz ola ata ı ke , izi e ile üksek i ası ç
düşü ü e sahip ola sı ı akışı olu i zikzak üze i de aka . Bu düze le e ge el geo et i i opti ize ede Şekil-
4.11c).

4.8. Ka atçık Geo etrileri

Bir plaka-ka atçık tipi ısı değişti i isi i pe fo a sı, diğe şe le i a ı sı a, ka atçıkla ı geometrisi ile
eli le i . E a gı ka atçık düze le ele i:
Dikdö tge , t apez e a üçge geçitli düz düz e kesi tisiz ka atçıkla ,
Kesi tisiz dalgalı ka atçıklar ve
( Kesik şe itli, pa ju lu, o uk ka allı e pi delikli ka atçıkla gi i kesikli ka atçıkla
 87

He ka atçık tipi i deta la ı aşağıda e il işti .

4.8. . Düz Ka atçıklar

Bu la , akışka akış ö ü de sü ekli ola düz ka atçıkla dı Şekil-4.12a, . Üçge e dikdö tge kesitli
ölü le i geçişle i daha a gı ol ası a ağ e , ka atçıkla a sade e i alat kısıtla ala ı göz ö ü de
bulundurularak istenen herhangi bir Şekil- e ile ili . Üçge dizili deki ka atçıkla üksek hızla da ü etile ili e
dolayısı la dikdö tge ka atçıkla da daha u uzdu . A a ge ellikle a ı geçit ü üklüğü e ka atçık kalı lığı içi
dikdö tge ka atçıkla da apısal ola ak daha za ıftı , a ı zamanda laminer akışta dikdö tge ka atçıkla a
kı asla daha düşük ısı t a sfe pe fo a sı a sahipti .

Düz ka atçıkla , çeki dek ası ç düşü ü ü k itik olduğu u gula ala da kulla ılı . Düz ka atçıklı i ısı
değişti i i, eli tile ası ç düşü ü, ısı t a sfe i e kütlesel akış debisi içi kesile ka atçıkla da daha küçük i
akış ö akış ala ı ge ekti i . El ette, ge ekli geçiş uzu luğu daha üksek i topla ha e ol aça .

4.8. . Dalgalı Ka atçıklar

Dalgalı ka atçıkla , düz ka atçıkla ı ki e e ze e i e kesit şekille i e sahip, a ak akış ö ü e dik ola dö güsel
a al ka ala la kesi tisiz ka atçık üze le idi Şekil- . . O ta a çıka dalga fo u etkili kesi tile sağla e
ka aşık i akış ala ı ı etki leşti i . Goe tle gi dapla ı ı oluş ası ede i le ısı t a sfe i a ta . Bu ka şı dö e
gi dapla , akışka iç üke dalga üze le i i üze i de geçe ke oluşu e i ti uşo e ze i akış odeli
oluştu u .

Dalgalı i alı üze i i ısı t a sfe i e ası ç düşü ü özellikle i, düz e kesikli şe it ka atçıkla ı ı özellikle i
a ası da e al aktadı . Sü tü e faktö ü a ta Re olds sa ısı ile düş e e de a ede . Dalgalı ka atçıkla , ısı
değişti i ile i üksek kütlesel akış de isi e ılı lı ısıl hiz etle le tasa la dığı hid oka o e düst isi de a gı dı .
Kesikli şe it ka atçıkla ı aksi e, dalgalı ka atçıkla ı kalı lığı üksek ka atçık oğu lukla ı ile sı ı lı değildi . Bu
ede le, dalgalı ka atçıkla , özellikle i az za ıf ısı t a sfe katsa ısı ı tole e ede ile le içi , üksek ası çlı
akışla içi sıklıkla kulla ılı .

4.8. . Kesikli Şerit Ka atçıklar

Bu, üksek pe fo a slı plaka-ka atçık tipi ısı değişti i ile de e a gı kulla ıla ka atçık geo et isidi . Düze li
a alıkla la akış ö ü e o al ola ak kesil iş i düz ka atçık seti ola ak gö üle ile i kesikli üze de oluşu ,
he ölü ka atçık a alığı ı a ısı kada a al ola ak ka dı ılı Şekil- . d . Yüze kesi tisi, iki ağı sız
eka iz a ile ısı t a sfe i i a ttı ı . Bi i isi, periyodik olarak keserek ısıl sı ı ta akası ı sü ekli ü ü esi i
ö le . Daha i e ola sı ı ta akası, sü ekli ka atçık tiple i e kı asla daha düşük ısıl di e ç su a . K itik i
Re olds sa ısı ı üstü de, kesi ti e uğ a ış üze le ek i ısı t a sfe i gelişti e eka iz ası su a . Akış
ala ı da, kesile ka atçıkla ı a ka ke a la ı da döküle gi dap şekli deki salı ı la , ısı akış üze le i e doğ u
sü ekli taze sı ı geti e ek e el ısı t a sfe i i a ttı ı . Bu a tışa ası ç düşü ü deki i a tış eşlik eder.

Şekil-4.12 Plaka ka atçık üze tiple i a Düz t apez tip, Düz t apezoidal tipi, Dalgalı tip, d Şaşı t alı kesik
plakalı ka atçık, e) Panjurlu ve f) Delikli trapez
 88

Kesikli şe it ka atçığı ı ısı t a sfe pe fo a sı daha üksek ası ç düşü ü pahası a ge ellikle ka şılaştı ıla ili
geo et i i düz ka atçık üze i i katı kada dı . Beli le e ısı t a sfe i e ası ç düşü ü ge eksi i le i içi ,
kesikli şe itli ka atçık üze i, düz ka atçık ile ka şılaştı ıldığı da i az daha üksek i ö akış alanı gerektirir,
a ak daha kısa akış uzu luğu e daha düşük topla ha i ile so uçla ı . Bu tü ka atçıkla ı iste e e i
özelliği üksek Re olds sa ısı da sa it fo daki sü ükle e i üksek katkısı ede i le ısı t a sfe
pe fo a sı düşe ke , sü tü e faktö ü ü e ede se sa it kal asıdı . Bu ede le, kesikli şe it ka atçıkla ı çok
üksek Re olds sa ısı u gula ala ı da daha az kulla ılı . Öte a da , ha a ı a ıştı ıl ası da e kütlesel akış
debisi düşük e üksek ısıl etke liği ge ekli olduğu diğe k i oje ik u gula ala da a gı ola ak kulla ılı la .

Şekil- . e'de göste ile pa ju lu ka atçık geo et isi kesik şe it ka atçıkla ı a e ze lik göste i . Ya ık şe itle i
a al ka dı a e i e, ka adı küçük ölü le i a ılı e akış ö ü e gö e ° ila ° dö dü ülü . Pa ju lu
ka atçık geo et isi i ta a üze i üçge e a dikdö tge şekli de ola ili e pa ju la i çok fa klı içi de
kesilebilir.

Çok ka allı ka atçık, diğe ka atçık tiple i e kı asla ası ç düşü ü e gö e e üksek ısı t a sfe katsa ısı a
sahipti . Pa ju lu ka atçık üze le i üze i deki akış, kesikli şe itli ka atçık geo et isi o u a e ze di , u ada
sı ı ta aka a ıl ası e gi dap a ı ı ı etki ol o a . Pa ju ka atçık pe fo a sı ı ö e li i ö ü, akışı
panjuru takip etme dere esidi . Düşük Re olds sa ısı da akış e ede se ekse el ö e ka al akışı pa aleldi ,
o sa üksek Re olds sa ısı da akış pa ju ö ü dedi sı ı ta aka akışı . Pa ju lu ka atçıkla , oto oti ısı
değişti i ile i de a gı ola ak kulla ıl aktadı .

Şekil-4.12.f'de göste ile delikli ka atçıkla , akış ka alla ı ı oluştu ak içi katla ada ö e ka atçık
ate ali de a alıklı dese li delikle i açıl ası la apılı . Ka alla u a lak e a dikdö tge delikli ola ak üçge
e a dikdö tge ola ili . Sı ı geo et isi kesi tile i ile i likte u geo et i, düz ka atçıkla a gö e kesi i geliş e
olsa da pe fo a sı ge ellikle i i i kesikli şe it ka atçıktakinden daha düşüktü . A ı a, delikli ka atçık, delik
oluştu u ke çıka tıla alze e hu da ola ak atıldığı da , gelişti il iş i üze oluştu a ı is aflı i olu u
te sil ede . Delikli ka atçıkla şi di sade e ağ soğutu ula ı daki tü ülatö le gi i sı ı lı sa ıda uygulamada
kulla ıl aktadı .

Bi pi ka atçıklı ısı değişti i ide, çok sa ıda küçük pi , plakala a ası a i sa da iç gi i a alıklı düze de
sıkıştı ıl ıştı . Pi le u a lak, eliptik e a dikdö tge kesitli ola ili . Bu tü ka atçıklı üze le , çok katlı e a
kesikli şe it ka atçıkla ı a kı asla düşük ko paktlık e i i üze ala ı aşı a üksek ali et ede i le a gı
ola ak kulla ıl a aktadı . Pi le i a kası a gi e gi dap ede i le, çoğu ısı değişti i i u gula ası da ge ellikle
ka ul edil e e gü ültü e akış ka aklı tit eşi le ü etili . Pi ka atçık üze le i i pota si el u gula ası,
ası ç düşü ü ü ih al edile ile eği düşük akış hızla ı dadı Re < . Pi ka atçıkla ı, ka atçık ta afı da
se est taşı ı akışı ola elekt o ik soğut a ihazla ı ola ak kulla ılı .

4.8. Isı Tra sferi ve Akış Sürtü e Karakteristikleri

Bi ısı değişti i i üze i i ısı t a sfe i e akış sü tü e özellikle i, ge ellikle o utsuz içi de ifade edili e
asitçe üze i ısıl özellikle i e a te el e ile i ola ak adla dı ılı . Bu özellikle Col u faktö ü J e Sü tü e
faktö ü f ile Re olds sa ı Re a ası daki fa klılıkla içi fa klı ola ilişkile akı ı da su ul aktadı . Col u e
Sü tü e faktö le i, ilişkile le ta ı la ı :

ℎ
= = (4.2)
ℎ

Burada;
h : taşı ı la ısı t a sfe katsa ısı W/ 2K)
: kütle akısı kg/s.m2 [ i i u se est akış ala ı te eli de]
L : akış geçidi uzu luğu
 89

Dh : hid olik çap

ρ : akışka ı o tala a oğu luğu kg/ 3
)

Sü tü e faktö ü f, he iskoz kayma kuvvetini ( üze sü tü esi he de ası ç ku etle i i fo

sü tü esi i dikkate alı . Bu aklaşı i az ke fidi çü kü hid olik çap dışı daki geo et ik değişke le üze
pe fo a sı üze i de ö e li i etki e sahip ola ili . A ı a he i üze tipi içi J ve f verile i i a ı a ı
su ul ası ge ekli hale geli . Bu şekilde su ula J e f e ile i, ta i geo et ik e ze liği ko u ası koşulu la
he ha gi i hid olik çaptaki üze le e u gula a ili .

Plaka ka atçık üze le i deki e eski e e gü e ili deneysel J ve f ka akla ı da i i Ka s e Lo do [ ]

ta afı da hazı la a o og aflı Ko pakt Isı Değişti i ile 'di . So askıda aklaşık i i ıl geç esi e ağ e ,
açık ka akla da u e i ta a ı a ö e li i ila e ol a ıştı . Isı t a sfe katsa ısı e sü tü e faktö ü ü sa ısal
tah i i e ö elik gi işi le de ulu ul uştu ; a ak, ge ellikle de e sel e ile i eşleşti e e işti . Bu u la
i likte, sa a ide, özellikle daha az k itik tasa ı la da ge iş u gula a ala ı ul uş ola Ka s e Lo do
verilerinde çeşitli de e sel ko elas o la o ta a çık ıştı . K itik u gula ala içi , he ka atçık geo et isi içi J
e f faktö le i i doğ uda de e sel ola ak eli le esi tek seçe ek ola ak kalı .

Bir plaka-ka atçık tipi ısı değişti i isi de, akış olu u hid olik çapı, akı da e leşti il iş ka atçıklar nedeniyle
ge ellikle küçüktü . Düşük oğu luklu gazla la çalış a, akış olu daki gaz hızı düşük tutul adıkça aşı ı ası ç
düş esi e ede olu . Bu faktö le , çalış a Reynolds sa ısı ı 000'den az olarak ifade ede ; a gı Re a alığı
çoğu u gula ala da ila a ası dadı .

4.8. Dikdörtge Kesik Şeritli Ka atçık Yüzeyleri

Kesik şe it ka atçığı, özellikle k i oje ik e uçak u gula ala ı da kulla ıla üksek e i li ısı değişti i ile i de,
e a gı kulla ılan plakalı üze le de i idi . Bu ka atçıkla , akış ö ü o u a pe i odik ola ak i dizi düz
dikdö tge ka at kesile ek e ö le e he i şe idi ka dı ıl ası la oluştu ulu . Bu şekilde ka at a alığı ı a ısı
dö üşü lü ola ak sola e sağa ka dı ılı . Bu ede le akış pe i odik ola ak kesili , yeni sı ı ta akala ı ı oluş ası
e u u so u u da ısı t a sfe i i a t ası sağla ı . Akışı kesil esi, a ı za a da daha üksek i etkili
sü tü e faktö ü değe i ile o ta a çıka daha ü ük iskoz ası ç düşü ü e ol aça . Cida ka ası ı etkisi e
ek ola ak, akı a ka şı di e ç, akışa aka ka atçıklı ölü le i ö ke a la ı o u a sü tü e ede i le e a ka
ke a gi dapla ı ede i le de a ta . Etki ısı t a sfe katsa ısı e sü tü e faktö ü, uka ıdaki eka iz ala ı
i leşik etkile idi .

4.8. . Kesik Şeritli Ka atçık Geo etrisi

Kesik şe itli ka atçık üze i i geo et isi aşağıdaki pa a et ele le açıkla aktadı :
1. Ka atçık kalı lığı ha iç ka at a alığı
2. Ka atçık kalı lığı ha iç ka at üksekliği h
3. Ka atçık kalı lığı t
4. Akış ö ü deki şe it uzu luğu -)

Ya da kesikli ka atçık ge ellikle tek tipti e ka atçık kalı lığı dâhil ka atçık oşluğu u a ısı a eşitti . Şekil-
. , dikdö tge kesik şe itli ka atçık üze i i şe atik i gö ü üşü ü göste i e geo etrik parametreleri
ta ı la aktadı . Aşağıdakile , te el ka atçık o utla ı da tü etile azı a gı ola ak kulla ıla iki il
parametrelerdir.
 90

Şekil-4.13 Tipik kesik şe itli ka atçıklı üze geometrisi

4.8.10 Magahanic Korelasyonu Kullanarak Kompakt Plaka Ka atçıklı Isı Değiştiri i Tasarı ı
Isı tra sferi veri özellikleri
a. Ka atçık kalı lığı = .
b. Ka atçık sıklığı = . ş𝚤 ç𝚤 . ş𝚤
c. Ka atçık uzu luğu = .
d. Ka atçık üksekliği ℎ = .
e. Ka atçık a alığı = / − = / . – . = .
f. Plaka kalı lığı =ℎ + = . + . = .
−
g. Serbest akış ala ı = − = . − . . = .
−
h. Ö akış alanı = ℎ + + = . + . . + . = .
i. Isı t a sfe ala ı = ℎ + + ℎ
= . . + . . + . . = .
j. Ka atçık ala ı ( ) = + = . . + . . = .
k. Eşdeğe Çap = ℎ = ℎ − / + ℎ + ℎ
= . . . − . / . . + . . + . . = .
l. Ka atçık ala ı / topla ısı t a sfe ala ı = / = . / . = .
m. Se est akış ala ı/ö akış ala o a ı  = / = . / . = .
n. = /ℎ = . / . = .
o. = / = . / . = .
p.  = / = . / . = .

Veri Girişi
Ka atçık alze esi: Al
Ka atçık alze esi i ısıl iletke liği: (kf) = 150 W/m-K
Uç plaka kalı lığı: 6 mm
Uç çu uk kalı lığı: 6 mm
Sı ak akışka Soğuk akışkan
Gi iş sı aklığı °C 99, °C
Çıkış sı aklığı 124, ° C 301, ° C
Kütlesel debi 0,0822 kg/s 0,07791 kg/s
 91

Bası ç gi işi 8 bar 1,15 bar

İzi e ile ası ç düşü ü 0,05 bar 0,05 bar
O tala a sı aklıktaki oğu luk 1,583 1,711

3) Kabuller
O tala a ida sı aklığı K
Ge işlik 0,115 m 0,115 m
Kat a sa ısı 5 4
Plakalar a ası daki ala 0,0054625 m2 0,00437 m2
A = (wbn)
Sı ak akışka içi = . .
Soğuk akışka içi = . .
Se est akış ala ı Aff): 0,003819643 m2 0,003055714 m2
(Aff = A ):
Sı ak akışka içi = . .
Soğuk akışka içi = . .

Taşı ı Isı Tra sfer Katsayısı

a Yığı sı aklığı = ş 𝚤 𝚤ğ𝚤 + ç𝚤 𝚤ş 𝚤 𝚤ğ𝚤 / (4.3)
= + . / = . 𝚤 𝚤 𝚤
= . + . / = . ğ 𝚤 𝚤

O tala a fil sı aklığı = 𝚤 𝚤ğ𝚤 + 𝚤ğ𝚤 𝚤 𝚤ğ𝚤 / (4.4)

= + . / = . 𝚤 𝚤 𝚤
= + . / = . ğ 𝚤 𝚤
Özellikle i
Sı ak akışka Soğuk akışka
Özgül ısı Cp) 1043 J/Kg-K 1043 J/Kg-K
Mutlak viskozite 0,0000134 Pa.s 0,00001295 Pa.s
P a dt sa ısı 0,74767 0,75

̇ .
c) Gö de kütle akısı = = (4.5)
.

= , / 𝚤 𝚤ş
= , / ,
= , / ğ 𝚤ş

d Re olds sa ısı: = / (4.6)

= ,
= ,
= ,
= ,
∗ − .
= ,
= ,
−
, / ,
𝚤 𝚤 𝚤
−
, / ,
ğ 𝚤 𝚤
. − .
ℎ/ / / (4.7)
− . . − .
, , ,
 92

= ,
∗ − . − . − .
= , ℎ/ / / (4.8)
− . − . − .
= . . . .
= ,
∗
>
− . . − . − .
= . ℎ/ / / (4.9)
− . . − . − .
= . . . . .
= , 𝚤 𝚤ş
= , ğ 𝚤ş
− . . − . − .
= . ℎ/ / / (4.10)
− . . − . − .
= . . . . .
= . 𝚤 𝚤ş
= . ğ 𝚤ş

Bası ç düşü ü/uzu luk:

. .
= = − (4.11)
ℎ . .

= .
= .
ℎ =
/ Sı ak akışka )
/ Soğuk akışka )
. .
= (4.12)
.

= . / 𝚤 𝚤ş
= . / ğ 𝚤ş

Ka atçık pa a et esi:

ℎ .
=√ =√ (4.13)
.

= . 𝚤 𝚤ş
= . ğ 𝚤ş
−
= / = . . / (4.14)

= . sı ak akışka )
= . soğuk akışka )

f = ℎ / = ℎ . / . (4.15)
= . 𝚤 𝚤ş
= ℎ . / .
= . ğ 𝚤ş

Genel verim = o = − / −  (4.16)

= − . − .
 ℎ
= . 𝚤 𝚤ş
= − . − .
 93

 = . ğ 𝚤ş

Topla ısı tra sfer katsayısı W / 2

K)
− − , . −
a Topla ala / a ı a du a ı 𝚤 = 𝐴 = (4.17)
( −𝐴 ) − .

= . /

b) Toplam ısıl di e ç
̇ ∝
= + + (4.18)
ℎ ̇ℎ ℎ ℎℎ ℎ

. . .
= + +
. . . . . .

− − −
. + . + . = . /
= . / .

Isı tra sfer ala ı [ / 2

]
𝚤 ş ö ü ç = / ise =
.

𝚤 𝚤 𝚤 = .
𝚤 𝚤 𝚤/ ğ
−
/ = i / ℎ = . / . = . / (4.19)
.
= = .
.

𝚤 𝚤 ş ö ü ğ
= .

Bası ç düşü ü

=( ⁄ )= . = . .
ℎ

= . Pa sı ak akışka )
= . Pa soğuk akışka )

8) Son boyutlar
Gö de uzu luğu Lw = uzu la ası a ısı ileti i ol ada
Gö de ge işliği =
Topla ge işlik wt = 115 + 2x6 = 127 mm
Sı ak ta afı sa ısı h = 5
Soğuk ta afı sa ısı c = 4
Gö de üksekliği hw = (nc + nh) x b + (nc + nh) x a= (4+5) x 9.5 + (4+5) x 0.8= 92.7 mm
Topla ükseklik ht = 92.7 + 2 x 6 = 104.7 mm

Uzu luğu Isı İleti i e Etkisi

Isı ileti ala ı: Aw
Aw : çeki dek ge işliği sı ak ta afı topla üksekliksiz akış ala ı-soğuk ta afı se est akış ala ı

= ℎ −( + ) (4.20)

= . − +
 94

=
= ̇ = . (4.21)

= .

Fil katsa ısı Fil o Su st ate: FOS = .

= (4.22)
= 1088 x 2.47
= 2687.36

= ⁄ (4.23)

= . / . = .
 = / (4.24)
= (150 x 0.005165) / (1.82 x 81.26)
= 0.0052375

= (4.26)

= 0.0052375 x 33.071 x 0.947= 0.164

− 𝑅 − .
= = = . (4.27)
+ 𝑅 + + . + .

+ . . . .
.
𝜙= = . = . (4.28)
+ − + . − . . .

+𝜙 + .
= = = . (4.29)
−𝜙 − .

− 𝑅 − . .
= = = . (4.30)
+ 𝑅 + . . .

− 𝑅 − .
− = = . = . (4.31)
− 𝑅 . − .

= .
Isı değişti i i ala ı = . 2

Gerekli uzunluk = 2.022 m

Isı Değiştiri isi i Değerle dir esi

Se est akış ala ı Aff) = 9.3x10-6 m2
Isı t a sfe ala ı As) = 35.22 mm2
l = 1.5 mm
Deq = 1.58 mm

Ö akış ala o a ı ) = Aff /A

 95

= 9.3/13.3
= 0.69924

O tala a fil sı aklığı = du a sı aklığı + yığı sı aklığı /

= (200 + 217.13) / 2
= . K sı ak sı ı
= (200 + 200.628) / 2
= . K soğuk sı ı

Isı değişti i i içi , UA

= /

𝚤 = .

ğ = .
∗ 𝑖 .
= =
.

= 0.94

= = = .
𝑖 .

− − − ∗ − − . − . − .
= − − ∗ = =
− ∗ − ∗ − . − . − .

= .

ℎ, = ℎ, − ( ℎ, − , )= − . . − .

𝑖
. = , + ( ℎ, − , )= . + . . − .
. = .

= ( ℎ, − . )= . . − .
= .

Bası ç düşü ü p / L = (fG2 / ρDh)

= . Pa sı ak akışka )
= . Pa soğuk akışka )
 96

4.9 LEHİMLİ PLAKALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

4.9. Giriş
Bu ölü , i ö eği Şekil- . 'de göste ildiği gi i lehi li plakalı ka atçıklı ısı değişti i ile i i açıkla aktadı .

Şekil-4.14 Alü i u plakalı ısı değişti i i

4.9. Tasarı
Isı değişti i isi, i sa d iç apıda i dizi assı plaka ve oluklu kanattan oluşur. Boru plakala ı a i a ı a
plakala ı i i il ısı t a sfe i i üze i i sağla . Boru plakala ı, ü fe it kat a la a ası da kalı ı oluştu ak içi
istif içi deki ka atçık kat a la ı ile i likte alte atif ola ak ko u la dı ılı . Bu ele a la ta i gö de içi e
e leşti il iş e daha so a i teg al i i i oluştu ak içi aku la lehimlenir. Tipik bir plaka ka atçıklı ısı
değişti i i gö eği o u a i kesit Şekil- . 'de göste il işti .

Isı t a sfe ka atla ı, ısı t a sfe i içi iki il ısıt a üze i i sağla . Ka at tiple i, oğu lukla ı e ükseklikle i,
değişti i ile i , ası ç düşü ü e ka şı ısı t a sfe pe fo a sı akı ı da i e sel üşte i ge eksi i le i i
ka şıla ak üze e özel ola ak apıl ası ı sağla ak içi değişti ile ili .

Dağıtı ı ka atla , ısı t a sfe akışka ı ı aşlık ta kı da gi işteki ısı t a sfe ka atla ı a topla e dağıtı e işle i
çıkışta te si e çe i i . Dağıtı ka atla ı, ısı t a sfe ka atla ı la a ı a alıkta alı ı , a ak daha az oğu ol a
eğili i dedi .

Isı değişti i isi gö desi daha so a aşlıkla ı, destek plakala ı ı e esle e/ oşalt a o ula ı ı içe e ka aklı
i apı a e leşti ili .
 97

Şekil-4.15 Lehi li alü i u plaka ka atçıklı ısı değişti i isi i gövde çeki dek apısı

Çoğu plaka ka atçıklı ısı değişti i isi, aku lehi li i gö eğe sahip alü i u da apıl ıştı . Ko oz o a
da a ıklı e ısı a da a ıklı lehi alaşı la ı kulla ıla ili ; ö eği , plaka ka atçıklı ısı değişti i ile i pasla az
çelik, çeşitli ikel azlı alaşı la e diğe azı özel alaşı la da da o te edile ili . Pasla az çelik ü ite Şekil-
. 'da göste il işti .

Şekil-4.16 Pasla az çelik plakalı ısı değişti i i

4.9. Çalış a Sı ırları

Bir plaka ka atçıklı ısı değişti i i i aksi u çalış a sı aklığı, apı alze ele i i i fo ksi o udu .
Alü i u lehi li plakalı ka atçık ısı değişti i ile i o u a e aşlık alaşı la ı a ağlı ola ak k i oje ik sı aklıkla
-270 °C da °C'ye kadar kulla ıla ili . Pasla az çelik plaka ka atlı ısı değişti i ile i, tita u alaşı lı ise
°C' e kada çalışa ili , ge elde ü itele °C' e aklaşa sı aklıkla ı tole e ede ili .

Alü i u lehi li ü itele , fiziksel o utu a e aksi u çalış a sı aklığı a ağlı ola ak a a kada
çalışa ili . Pasla az çelik plaka ka atlı ısı değişti i ile i şu a da a ile sı ı la dı ıl ış olup, kapasite i
bar a çıka a ak geliş ele ekle ektedi . Difüz o a ağlı i apı kulla ıla ak daha üksek ası çla a tolere
edilebilir.
 98

Bir plaka ka atçıklı ısı değişti i isi i o utu, çeki deği o te et ek içi kulla ıla p osedü ü i fo ksi o udu .
Vaku lehi li alü i u ü itele de, ,25 m x 2,4 m x 1, odülle i e uttu .

Lehi li alü i u plaka ka atçıklı değişti i ile i seçe ke , ühe dis aşağıdakile de e i ol alıdı :
• Tü sı ıla te iz e ku u ol alıdı . Pa tikül adde i , 'de daha fazla uzaklaştı ak içi filt as o
kulla ıl alıdı .
• Sı ıla alü i u a za a e e elidi . Kapalı i halka ise e ko oz o ö le i i addele içe i o sa su
uygundur.
• Sı ıla – ila + °C sı aklık a alığı da ol alıdı .
• Maksi u tasa ı ası ı a 'da az ol alıdı .

Tablo 4.1 Lehimli plaka kanatçık çeşitle i

Özellikler
Ka atçık tipi Uygulama Bağıl dP Bağıl ısı
transferi
Düz Genel E düşük E düşük
Delikli plaka Ka a alı akışla Düşük Düşük
Zikzaklı plaka Düşük ası ç ka ıplı gaz akışla ı
Yüksek ası ç akışla ı Yüksek Yüksek
Hid oka o e doğal gaz akış u gula ala ı
Tı tıklı Hava a ıştı ıl ası daki gaz akışla ı E üksek E üksek

4.9.4 Ana Uygulamalar

Plaka ka atçıklı değişti i i, gaz-gaz, gaz-sı ı e çok fazlı işle içi çok çeşitli sı aklık e ası çla da kulla ı içi
uygundur. Genellikle, bunlar:
• Kimya ve petrokimya tesisi:
▪ Aşı dı ı ı e aşı dı ı ı kimyasallar.
▪ Amonyak ve metanol tesisi.
▪ Etile e p opile ü eti i.
▪ Oksijen tesisi.
▪ Asal gaz ge i kaza ı ı.
▪ Hidrojen tesisi.
• Hid oka o açık de iz u gula ala ı:
▪ Ko p esö soğutu ula ı.
▪ Yakıt işle e e iklimlendirme tesisi.
• Çeşitli u gula ala :
▪ Yakıt hü ele i.
▪ Isı ge i kaza ı tesisi.
▪ Kirlilik kontrol sistemleri.

Tipik gaz/gaz u gula ala ı a ek ola ak; gaz sı ılaştı a işle le i de, aşağıdaki iki ge el u gula ada, plaka
ka atçıklı ısı değiştiricileri gide ek daha fazla kulla ıl aktadı :
• Saflaştı ı ıla : Bi saflaştı ı ı, etile ge i kaza ı ı e hid oje saflaştı ası gi i u gula ala da sı ıla ı
kıs e oğuştu ak/a ı dı ak içi kulla ıla i ge i akışlı ısı değişti i idi . Isı değişti i i düze le esi
Şekil- . 'de göste il ektedi . Saflaştı a ge ekti e esle e akışı tipik ola ak az ikta da daha ağı
ileşe le içe e düşük oleküle ağı lıklı i gazdı . Kıs e soğutul uş esle e akı ı, A oktası daki
plaka ka atçıklı ısı değiştiricisine girmekte ve a ı soğutu u akışka akı ı e i üçü ü işle uha ı E-F)
ile soğutul aktadı . Plaka ka atçıklı ısı değişti i i dike ola ak o te edili , ö le e esle e gazı uka ı
 99

doğ u aka ke soğu . Yoğuş a daha so a kütle t a sfe i i düzelt e ge çekleştiği gaz akışı a ka şı ge i
dö e .
• Ko pakt su ısıtı ıla ı: Plaka ka atçıklı ısı değişti i i çeki dekle i i , Şekil- . 'de göste ildiği gi i, su ısıtı ısı
e ide aşlatı ıla ı ı te eli ola ak kulla ıl ası, gele eksel gö de e o u e ide aşlatı ıla ı a kı asla
ö e li ölçüde küçül ele e izi e i . Isıl a a tajla ı a ı sı a, plaka ka atçıklı ısı değişti i i azlı ü ite
daha düşük i sı ı taşı ası se gile , eka ik ağla tıla eli i e edili e o a ı e a değişti e içi
gö ekle i çıka ıl ası kola laştı ılı .

Şekil-4.17 Plaka ka atçıklı değişti i i saflaştı ı ı düze le esi

Şekil-4.18 Bi Su ısıtı ı e oyle çeki deği ola ak alü i u plakalı ısı değişti i i i kulla ı ı

4.9. Gövde-Boru Tipi Isı Değiştiri iler ile Karşılaştır a

6 kanat/cm olan bir plaka ka atçıklı ısı değişti i i, he 3 ha i içi aklaşık 2
üze sağla . Bu değişti i i,
o ulu eşdeğe i ka uğu ha i i aklaşık % 'u e o ulu değişti i i ola aktı .
 100

4.10 SPİRAL ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

4.10. Giriş
Spi al ısı değişti i i tasa ı ı, he iki o ta içi a ı akış ka akte istikle i i elde ede ek ısı t a sfe ekip a la ı da
idealdi . Spi al i ısı değişti i i i klasik tasa ı ı asit olup; bazik spi al ele a , iki eş e kezli spi al ka al
oluştu a i e kezi çeki dek et afı a sa ıl ış iki etal şe itte i al edil işti . Normalde, bu kanalla , sı ak e
soğuk akışka la ı i i i e ka ış a ası ı sağla ak içi sı a la ka akla ı .

Isı değişti i i, fa klı ka al ge işlikle i kulla ıla ak, ilgili işle içi opti ize edile ili . Ka al ge işliği o alde ila
ili et e a ası dadı . Isı değiştiricisi ekseni boyunca plaka ge işliği, ısı değişti i i çapı ı olduğu gi i
olabilir, bu da 600 m2' e kada ısı t a sfe ala la ı e i .

Şekil-4.19 Uç kapağı çıka ıl ış spi al ısı değişti i i i spi al ka alı a e işi sağla a

He ka alı açık ta afı a o talı assı kapakla takıl ıştı , u da kola e işi e düşük akı ali etle i sağla .

Spi al ısı değişti i ile i ke di ke di i te izle e eğili i dedi . Düzgü e ka isli ka alla , zo akışka la la daha
düşük ki le e eğili i sağla . He akışka sade e i ka ala sahipti e he ha gi i lokal ki le e, ka alı kesit
ala ı içi de i azal a la so uçla a ak olup, ki le e kat a ı ı te izle ekte hız a tışı e da a getirecektir.
Bu ke di ke di i te izle e etkisi, özellikle ü ite ata ola ak o te edildiği de işlet e ali etle i i düş esi e
neden olur.

Tü pa ça ıkla pota si el ola ak ka al eğ iliği i di i e çöktüğü içi el aflı, üksek iskoziteli, pa tikül üklü
e a tıka a ile akışka o ta la ında kulla ılı ke ata o taj ge eklidi .

4.10. Tasarı
Spi al ısı değişti i i, ka o çeliği, pasla az çelik e tita u gi i soğuk şekille di ile ile e ka akla a ile
tü etalle de çok çeşitli hiz etle de ulu ak içi özel ola ak ü etile ili . Yüksek de e eli alaşı la uti ola ak
ko oz o e e oz o a ka şı üke el di e ç içi kulla ılı .

Bazı du u la da, he akışka içi iki ka al oluştu ak üze e dö t şe idi a ı a da sa a ak ü etile çift oşluk
kulla ıla ili . Bu çift ka allı siste le , ü ük i akış hızı a da küçük i ası ç düşü ü olduğu da kulla ılı , a ak
o ta la ı a da katı içe e o ta la ı ki let ek içi kulla ıl a alıdı .

Spi al ısı değişti i ile i i kulla ı ı, sı ı-sı ı hiz etle i le sı ı lı değildi . Te el tasa ı a apıla değişiklikle , sı ı
uha e a sı ı gaz hiz etle i içi u gu ola değişti i ile i e i .
 101

Şekil-4.20 Spiral ısı değişti i isi i alatı

Tipik ola ak spi al ısı değişti i ile i üç ko figü as o da e uttu :

• Tip 1: Tam te s akışlı ortam: Sı ak sı ı, ihazı o tası a gi e e içe ide dışa ı doğ u aka . Soğuk sı ı
çe e e gi e e e keze doğ u aka .

Şekil-4.21 Tip 1: Spi al akış-spi al akış ısı değişti i isi

• Tip 2: Bi i çap az akışta, diğe i spi al akışta ke : Çap az akıştaki o ta , spi ali açık ka alla ı da
ge ellikle dike ö de geçe . Se is akışka ı spi al, diğe ka alda aka , ka aklı ola ak kapatılı , a
du a gi işi e e kezi çıkış Şekil- . 'de göste ildiği gi i a du a da esle i . Bu tasa ı ko de se
e a uha laştı ı ı ola ak kulla ıla ili .
 102

Şekil-4.22 Tip 2: Çap az akış-spi al akış ısı değişti i isi

• Tip 3: Ko i as o tasa ı ı: Sı ı değişti i i e i gaz e a uha ka ışı ı, uka ıdaki iki tasa ı ı i leşti i ;
sı ak akı , tepe e gi e e a da çıka değişti i ide teğet ola ak aka .

Şekil-4.23 Tip 3: Ko i as o Çap az Akış e Spi al Akış-Spi al Akış

 103

4.10. Çalış a Sı ırları

Tipik ola ak, aksi u tasa ı sı aklığı, o ta alze esi i li itle i ta afı da eli le e °C'di . Co tasız
özel tasa ı la °C' e kada ola sı aklıkla da çalışa ili . Maksi u tasa ı ası ı ge ellikle a 'dı e
özel tasa ı la la a 'a kada ası ç elde edile ili .

4.10.4 Ana Uygulamalar

Tasa ı , ispete ü ük ka al ge işliği i i so u u ola ak ki le e eğili li e a pa ça ıkla la ki le iş
akışka la içi idealdi . Bu ede le, gıda e düst isi de sosla , slush e ula aç ve i a e şa ap apı ı da
kulla ı içi idealdi .

Spi al ısı değişti i ile i, ki a e düst isi de TiCl soğut a, PVC ula aç hiz etle i, oleu işle e e i çok
e düst i el atıkta ısı ge i kaza ı ı gi i i çok u gula a a sahipti .

Spi al ısı değişti i ile i, lağı ça u u çü ütü üle i i a ı sı a diğe ka u e sa a i atık tesisle i i sı aklık
ko t olü ü sağla .

Spi al ısı değişti i ile i, çıkış sı aklıkla ı ı ü kü ola e i i şekilde üst üste gel esi i sağla a üke el te s
akış olla ı a sahipti . Bu ede le, ü ük ölçekli koje e as o p ojele i deki ısı ge i kaza ı ı ı, plaka
tasa ı la ı da daha pahalı olsala da e üst düze e çıka a ili le .

Spiral ısı değişti i ile , i oğuş a e a ge i akış olü de etkili ola da ıt a kolo la ı ı aşı a doğrudan monte
edile ili . Özel a a tajla ku ulu kola lığı, düşük ası ç düşü ü e ü ük akış kesitidi . So uç ola ak, tü sü eç
e düst ile i de, özellikle aku altı da oğuştu a içi i çok oğuş a u gula ası a dı .

4.10. Gövde-Boru Tipi Isı Değiştiri iler ile Karşılaştır a

Spiral ısı değişti i isi tasa ı la ı gö de- o ulu ısı değişti i ile i e kı asla i çok a a tajı a dı :
• Isı değişti i i i he iki ta afı da opti u akış koşulla ı.
• Ölü okta ol ada eşit hız dağılı ı.
• Sı ak e a soğuk oktala ol ada eşit sı aklık dağılı ı.
• Daha üksek ısı t a sfe katsa ıla ı ile te al ola ak daha e i li.
• Çıkış sı aklığı üst üste i iş e a geçişli ola kop ala , o sa gö de e o u ü itele i, sı aklık geçişi i ida e
et ek içi se i ola ak çoklu gö deler gerektirir.
• Küçük ekle e sü ele i e ha i le i.
• Bi kapağı sökül esi, kola ko t ol te izliği e akı ı sağla a i ka alı topla üze ala ı ı göste i .

A ı hiz et içi , i spi al ısı değişti i isi ısı t a sfe ala ı, i plaka e çe çe e tasa ı ı içi 2
' e, i gö de e
o u tasa ı ı içi 2
' e kı asla 2
ola aktı . Fiziksel o ut ka şılaştı ası Şekil- . 'de göste il işti .
 104

Şekil-4.24 Plaka, spi al e gö de-borulu ısı değişti i ile içi değişti i i o ut ka şılaştı ası

4.11 PLAKALI TİP ISI DEĞİŞTİRİCİ TASARIMI SERT LEHİMLİ VEYA VİDALI BİRLEŞTİRMELİ
4.11. Giriş
Isı ı plaka sı ıla ı a e u sı ıla da t a sfe i, çoğu ki asal işle i ö e li i pa çasıdı . Isı değiştirici, iki veya
daha fazla plaka akışka ı a ası da ısı t a sfe ede i ısı t a sfe ihazıdı . E a gı kulla ıla ısı değişti i i
tü le i de i i plakalı tip ısı değişti i idi LTID .

Plakalı ısı değişti i ile i, süt e gıda işle e tesisle i de, ki a sa a ile i de, e e ji sa t alle i de e merkezi
soğut a siste le i de a gı ola ak kulla ılı . Çok ko pakt i tasa ı a izi e e üke el ısı t a sfe
özellikle i se gile le e plakala ı ekleye ek e a çıka a ak akı , te izlik e a ısı t a sfe ala ı ı değişti ek içi
kolayca demonte edile ili le . A ı a, gö de- o u değişti i ile i GBID içi ila °C' e kı asla °C kada düşük
düşük sı aklık aklaşı la ı kulla ıla ili . O tala a sı aklık düzelt e faktö ü F, o al ola ak LTID içi GBID'de
daha üksek ola aktı , çü kü akış ge çek te s akı akı ı a daha akı dı . Ki le e, üksek ısı hızla ı e ölü
açıla ı ulu a ası da dola ı, plakalı ısı değişti i ile i de gö de e o u ısı değişti i ile i e kı asla ö e li
ölçüde daha düşük ol a eğili i dedi .

Tipik olarak, bir plakalı ısı değişti i i, ka şılıklı te as hali de oluklu e a ka a t alı etal plakala da oluşa i
ığı , he i gi iş e çıkış po tu ola ak hiz et apa dö t açıklığa e akışka la ı alte atif akış geçişle i de
ö le di e ek şekilde tasa la ış o tala dan oluşu . Akış geçitle i itişik plakala ta afı da oluştu ulu , ö le e
iki akış alte atif ka alla da geçe ke ısı alış e işi apa . Bi plaka paketi o te edildiği de, köşele deki delikler
akışka la ı gi işte plaka paketi e ö le di e , plakala a ası da da geçitle e dağıtıldığı e çıkışta ö e
topladıkla ı sü ekli tü elle oluştu u . Akışka lar ince bir metal duvar oluklu plakala la a ılı . Olukla ı şekli, her
plaka odeli i i özelliğidi e ü eti ile ta afı da dikkatli e i ele i . Olukla ı a a ı, ısı t a sfe katsa ıla ı ı
a ttı ak içi gi dap sağla ak e a ı za a da o tajı apısal gü ü ü a ttı aktı . E a gı oluklu dese ,
u çalış ada da i ele e alıksı tı he o dese di . He ha gi i u gula a içi plakala ı seçi i, ısı t a sfer
katsa ıla ı e izi e ile ısı değişti i i ası ç düşü ü açısı da plaka ge eksi i le i e ağlıdı . Beli li i akış hızı
içi daha üksek ısı t a sfe katsa ıla ı sağla a odelle a ı za a da daha üksek ası ç düşüşle i ü eti . Bu
nedenle, herhangi i u gula a içi tasa ı ı, iki etki i e i i de gesi i su a plaka tipi i seç elidi .
 105

4.11. Hesapla a Adı ları

A aştı ala sı ası da, alıksı tı tü ü oluklu plakalı değişti i ile de ısı t a sfe katsa ısı ı hesapla ası içi
çeşitli lite atü ö te le i test edil işti : Ma ti [ ], VDI [ ], Ku a [ ], Coulso e Ri ha dso [ ] e
ge elleşti il iş Mule e Ma glik [ ]. De e sel e ile ağı tıle ilişkilendiril işti :
. /
= . (4.32)

Nu, Re ve Pr'in ağı tıla le ta ı la a Nusselt, Re olds e P a dtl sa ıla ı olup:

𝛼
= (4.33)


= (4.34)

= (4.35)


burada , akışka hızıdı , De akışka ı akış ka alı içi eşdeğe çaptı e ρ, , p ve  sı ası la akışka oğu luğu,
ısıl iletke liği, özgül ısısı ve dinamik viskozitesidir.

. eşitliği de e Nusselt sa ısı ı ağı tı . ta ı ı, ısı t a sfe katsa ısı değe le i kola a elde edile ili :

ℎ= (4.36)

Tek fazlı akış [ ] içi ölçüle gi iş e çıkış ası çla ı a ası daki fa k ola ak eli le e de e sel ası ç düşü ü
değe le i lite atü ö te le i [ -1 ] kulla ılarak elde edile so uçla la ka şılaştı ıl ıştı . Tek fazlı akış içi
de e sel ölçü le su + % , kütle etile glikol çözeltisi ile apıl ıştı . Seçi sü e i de lite atü ko elas o la ı
içi a ı akışka , a ı sü eç pa a et ele i e a ı plakala ı geo et isi [11-13] kulla ıl ıştı . Etile glikol e su
ikili ka ışı ı ı te o-fiziksel özellikle i lite atü ka akla ı da alı ıştı [ , ]. Çeşitli de e sel du u la içi
elde edile so uçla Ta lo . 'de e il işti .

Isı değişti i isindeki ısı t a sfe hızı aşağıdaki ağı tıla den birinden belirlenir:
̇ = ̇ℎ ,ℎ ℎ − ℎ (4.37)
̇ = ̇ , − (4.38)

burada ̇ kütlesel akışka de isidi , p akışka özgül ısıdı e ti gi iş i e to çıkış o sı aklıkla ı iken, h ve c indisleri
sı ası la sı ak e soğuk akışka göste i .

Isı t a sfe i içi kulla ıla ili ala As ağı tıi ile ta ı la ı :
= − (4.39)

Lp plaka uzu luğu, W plaka ge işliğidi e Npl ısı değiştiricideki plakala ı sa ısıdı . . ağı tıinde etkili plaka
uzu luğu Lm, eğe ili i o sa, plaka uzu luğu Lp e i e kulla ıla ili .

Isı t a sfe i içi ge ekli ala Ap ağı tıden hesaplanabilir:

̇
= (4.40)
∆

K, topla ısı t a sfe katsa ısı olduğu za a , Δtlm loga it ik o tala a sı aklık fa kı e F, tlm içi düzelt e
faktö üdü . Plakalı ısı değişti i ile i içi , düzelt e faktö ü . 'a akı dı , çü kü akış ko figü as o u gö de-borulu
ısı değişti i ile i e gö e ge çek te s akı akışı a daha akı dı . Toplam ısı t a sfe katsa ısı K W/ 2K) (4.40)
ağı tıinden belirlenir:
 106

Tablo 4.1 De e sel ola ak i ele e tek fazlı etile glikol e su ikili ka ışı ı akışı a ilişki plaka parametreleri
Parametre Kumar Martin VDI Coulson ve Muley ve
Richardson Manglik
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.910 0.382 17.51 11.74 1042.5 2.576 3.786 0.4705
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 41.72
Hız, [ /s] 0.236
Re olds sa ısı 526.1 526.1 526.1 610.3 526.1 526.1
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2- 5139.7 4244.7 6293.8 4151.2 1091.8 4628.4
K] 23039 13217 13217 2762 - -
Sü tü e ası ç ka ı, pk 31994 22172 22172 11717 - 35900
[Pa] 10.03 7.99 38.43 10.70 79.60 -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 10.43 33.02 33.02 59.42 - -
PD () [%]
PD (ptot) [%]
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl
debi, kütlesel debi, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] iletkenlik, 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
2.24 0.448 19.58 14.29 1040.9 2.429 3.790 0.4730
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 44.91
Hız, w [m/s] 0.227
Re olds sa ısı 654.3 654.3 654.3 759.0 654.3 654.3
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2K] 5847.9 4883.6 7042.2 4693.2 1372.2 5220.9
Sü tü e ası ç ka ı, pk[Pa] 30795 17234 17234 3566 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 39750 26189 26189 12521 - 43700
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.015 0.203 16.02 6.583 1045.0 2.828 3.780 0.4668
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 36.21
Hız, [ /s] 0.125
Re olds sa ısı 254.7 254.7 254.7 295.4 254.7 254.7
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2K] 3257.7 2786.0 4336.9 2677.0 498.1 3017.9
Sü tü e ası ç ka ı, pk [Pa] 7174 4804 4804 967 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 16123 13753 13753 9916 - 18100
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.557 0.316 16.86 9.95 1043.5 2.669 3.784 0.4692
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 41.24
Hız, [ /s] 0.194
Re olds sa ısı 419.4 419.4 419.4 486.5 419.4 419.4
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2K] 4465.2 3713.2 5593.0 3692.8 855.9 4056.8
Sü tü e ası ç ka ı, pk[Pa] 16199 9632.3 9632.3 2015 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 25151 18538 18538 10966 - 28300
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.190 0.238 17.34 8.69 1043.8 2.698 3.783 0.4687
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 38.94
Hız, [ /s] 0.147
Re olds sa ısı 312.9 312.9 312.9 363.0 312.9 312.9
Isı t ansfer katsa ısı, h [W/ 2K] 3688.1 3109.4 4776.2 3012.0 425.9 3389.1
Sü tü e ası ç ka ı, pk[Pa] 9595 6075 6075 1252 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 18539 15018 15018 10195 - 21800
 107

Tablo 4.1 (Devam)

Parametre Kumar Martin VDI Coulson ve Muley ve
Richardson Manglik
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.730 0.346 19.59 12.98 1041.4 2.468 3.789 0.4723
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 43.38
Hız, [ /s] 0.214
Re olds sa ısı 497.9 497.9 497.9 577.6 497.9 497.9
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2K] 4899.7 4054.1 6034.4 3951.0 1016.3 4421.0
Sü tü e ası ç ka ı, pk[Pa] 19110 11048 11048 2312 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 28049 19987 19987 11251 - 30900
Kütlesel He ka al içi Gi iş sı aklığı, Çıkış sı aklığı, Yoğu luk,  Viskozite,  Özgül ısı, p Isıl iletkenlik,
debi, kütlesel de i, ti, [⁰C] to [⁰C] [kg/m3] [mPa.s] [kJ/kg-K] 
̇ [kg/s] ̇ ℎ [kg/s] [W/m-K]
1.360 0.272 17.96 10.02 1043.1 2.626 3.785 0.4698
Isı değişti i i kapasitesi, Q [kW] 40.92
Hız, [ /s] 0.168
Re olds sa ısı 367.9 367.9 367.9 426.7 367.9 367.9
Isı t a sfe katsa ısı, h [W/ 2K] 4075.8 3407.0 5177.5 3314.0 736.7 3721.7
Sü tü e ası ç ka ı, pk[Pa] 12292 7499 7499 1562 - -
Topla ası ç ka ı, ptot [Pa] 21234 16441 16441 10504 - 22800

= + + + ,ℎ + , (4.41)
ℎℎ ℎ

Burada hh ve hc sı ası la sı ak e soğuk akışka içi ısı t a sfe katsa ıla ı, sı ası la Rp,h ve Rp,c ka şılık gele
ki le e faktö le idi , plaka kalı lığıdı e plakala ı ısıl iletke liğidi .

Isı t ansfer ala ı daki edekle e ΔA % ağı tıde hesapla ı :

−
∆ = (4.42)

S ka alı ı kesit ala ı aşağıdaki ağı tı ile ta ı la ı :

S = BW (4.43)
B aşağıdaki gi i eli le e itişik plakala a ası daki o tala a mesafedir:
B = 2a (4.44)
Ma ti [ ] e VDI [ ] ko elas o la ı da . ağı tısı e il işti . Ku a [ ] e Coulso e Ri ha dso [ ]
ö te le i de B pa a et esi ifadesi de hesapla ıştı :

= − (4.45)

pp (m) plaka p ofili a alığıdı e pl (m) plaka kalı lığıdı .

Coulso e Ri ha dso [ ] ö te i deki akışka akış ka alı içi eşdeğe çap De:
= (4.46)

Ma ti [ ], VDI Al a Maki e Müh. Odası [ ] e Ku a [ ] 'da eşdeğe çap içi aşağıdaki ağı tı kulla ılı :

= (4.47)
 108

p oluklu ol ası da dola ı plaka gelişti e faktö üdü . Plaka ü eti isi ta afı da e il ezse, itişik plakalar (B)
ile plaka Λ dalga uzu luğu a ası daki o tala a esafe i i fo ksi o u ola ak ta if edile p osedü e [ , ]
gö e hesapla a ili :

= ( +√ + + √ + / ) (4.48)

X, şu şekilde hesapla ı :

= (4.49)


Ma ti [ ] e VDI [ ] ö te le i de ısı t a sfe katsa ısı Bağı tıden belirlenir. Bu iki ö te a ası daki fa k,
Nusselt sa ısı ı hesapla ak içi kulla ıla ağı tıla dedi . Ma ti [ ] ö te i de aşağıdaki ağı tı kulla ılı :

= .  sin .
(4.50)

VDI korelasyonunda [5], Nusselt sa ısı ağı tıde hesapla ı :

= . [  / / ] /
(4.51)
Her iki ağı tıde, Re e P sı ı ı Re olds e P a dtl sa ıla ıdı , Pa s e w Pa s , sı ası la o tala a akışka
sı aklığı e du a sı aklığı daki akışka ın viskoziteleri iken,  akışka sü tü e katsa ısı ı te sil ede . Ric
sü tü e katsa ısı f üç sü tü e ileşe i e  , 10,  )) ve plaka oluklu açısı a αpl ağlıdı . Sü tü e ileşe le i
( , 10,  Re olds sa ısı ı e a pi ik sa it katsa ıla ı hesa a katıldığı çalış a koşulla ı ı işle le idi .
Karakteristik uzunluk L (m), ağı tıde oluk açısı ı pl e dalga o u u Λ i fo ksi o u ola ak eli le e ili :

= (4.52)
si 𝛼

Ku a ö te i deki [ ] ısı t a sfe katsa ısı şu ifade i kulla a ak hesapla ı :

. 𝜇 .
ℎ 𝜇
= (4.53)

Isı t a sfe faktö ü jh , ta if edile p osedü e [ ] gö e Re olds sa ısı Re e plaka p ofili açısı ı = −αpl)
bir fonksiyonu olarak belirlenir.

Coulso e Ri ha dso [ ] etodu, ısı t a sfe katsa ısı ı hesapla ası içi aşağıdaki ifade i kulla ı :
𝛼 . . .
= . ⁄ (4.54)


Akışka ı toplam ası ç düşü ü Δptot üç değe i topla ıdı : a değişti i i ka alla ı daki ası ç düşü ü
sü tü e ası ç düşü ü , ozülle deki ası ç düşü ü e ükseklikte ka akla a ası ç düşü ü. Ma ti
[ ] e VDI [ ] ö te le i e gö e değişti i i ka alla ı daki ası ç düşü ü hesapla ı :

∆ = (4.55)

burada N, değişti i ide sı ı ı geçiş sa ısı ı te sil ede ke , Eşdeğe le de daha ö e eli tile akışka sü tü e
katsa ısıdı [ ] e [ ]. Ku a ö te i de [ ], sü tü e katsa ısı , Fa i g sü tü e faktö ü f ile değişti ili
e ida sı aklığı etkisi e ağlı ola ak i düzelt e faktö ü göz ö ü de ulu du ulu :

∆ = 𝜇 .
(4.56)
𝜇

Isı t a sfe faktö ü e jh e ze sü tü e faktö ü, Re olds sa ısı ı Re e plaka p ofil açısı ı = −αpl) bir
fonksiyonu olarak [16] 'da ta if edile p osedü e gö e eli le i .

Coulso e Ri ha dso 'a [ ] gö e, ısı değişti i i ka alla ı daki ası ç düşü ü hesapla ı :
 109

∆ = (4.57)

sü tü e faktö ü jf ifadesinden belirlenirken:

− .
= . (4.58)

Nozullardaki ası ç düşü ü , seçile dö t ö te de de ağı tıde hesapla ı :

.
∆ = (4.59)

Burada wp, nozulle deki akışka hızı ı te sil ede . De gesizlikte ka akla a ası ç düşü ü, eşit ol a a
sa ıda akışka geçişi du u u da dikkate alı alı e ağı tıden belirlenebilir:
∆ = (4.60)
 110

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı lama
A Ö akış alanı [m2]
Isı t a sfe ala ı [ 2]

Ka atçık ala ı [ 2]

Se est akış ala ı [ 2]

A ı a du a ala ı [ 2]

Toplam alan [m2]

Ge ekli ısı t a sfe ala ı [ 2]

b Plaka kalı lığı [ ]

Özgül ısı [J/kg-K]
, Soğuk akışka özgül ısı [J/kg-K]
,ℎ Sı ak akışka özgül ısı [J/kg-K]
ℎ Hid olik çap [ ]
Akışka ka alı eşdeğe çap [ ]
∆ Ka al ası ç ka ı [Pa]
∆ Nozulla daki ası ç ka ı [Pa]
Plaka kalı lığı [ ]
F Düzelt e katsa ısı
f Sü tü e faktö ü [-]
f Ka atçık sıklığı [adet/ et e]
G Gö de kütle akısı [ / . ]
Kütlesel akı [ / . ]
ℎ İç ta af üze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

h Kanatçık üksekliği [ ]
ℎ Soğuk ta af üze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

ℎℎ Sı ak ta af üze sel ısı iletke lik değe i [W/ 2-K]

ℎ Topla ükseklik [m]

Sü tü e faktö ü
Ka atçık ısı iletke lik değe i [W/ -K]
k Isı iletkenlik değe i [W/ -K]
Bo u ida ısı ileti katsa ısı [W/ 2-K]

l Ka atçık uzu luğu

L Uzunluk [m]
Lp Plaka uzu luğu [ ]
Lw Çeki dek uzu luğu [ ]
̇ Akışka ı kütlesel de isi [kg/s]
̇ Soğuk akışka kütlesel de isi [kg/s]
̇ℎ Sı ak akışka kütlesel de isi [kg/s]
M Ka atçık pa a et esi
n Kat a ala ı
Soğuk ta af kat a sa ısı
ℎ Sı ak ta af kat a sa ısı
Isı değişti i i plaka sa ısı
NTU Isı transferi/geçiş i i sa ısı [-]
̇ Isı t a sfe kapasitesi [W]
p Bası ç [Pa]
P a dtl sa ısı [-]
Re Re olds sa ısı [-]
 111

Değişke Ta ı lama
,ℎ Sı ak ta af ki le e di e i [ 2K/W]

Rp,c Soğuk ta af ki le e di e i [ 2K/W]

Dinamik viskozite [Pa.s]

f Kanat verimi [-]
o Genel verim [-]
 Se est akış ala ı/ö akış ala o a ı [-]
s Ka atçık a alığı [ ]
t Ka atçık kalı lığı [ ]
 Etke lik değe i [-]
ℎ, Sı ak akışka ı gi iş sı aklığı [°C]
, Soğuk akışka ı gi iş sı aklığı [°C]
ℎ, Sı ak akışka ı çıkış sı aklığı [°C]
, Soğuk akışka ı çıkış sı aklığı [°C]
∆ Logaritmik ortalama sı aklık fa kı [K]
Isı geçi ge lik değe i [W/ 2-K]

w Ge işlik [ ]
wT Topla ge işlik [ ]
 Akışka oğu luğu [kg/ 3]
 112

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Maity, Dipak Heat Transfer and Flow Friction Characteristics of Plate Fin Heat Exchanger Surfaces – A
Numerical Study
2. Kays, W. M. and London, A. L. Compact Heat Exchangers, McGraw-Hill, New York (1984)
3. Wieting, A. R. Empirical Correlations for Heat Transfer and Flow Friction Characteristics of Rectangular
Offset-Fin Plate-Fin Heat Exchangers ASME J. Heat Transfer 97 488-490 (1975)
4. Joshi, H. M. and Webb, R. L. Heat Transfer and Friction of the Offset Strip-fin Heat Exchanger Int. J. Heat
Mass Transfer 30(1) 69-84 (1987)
5. Manglik, R. M. and Bergles, A. E. Heat Transfer and Pressure Drop Correlations for the Rectangular Offset
Strip Fin Compact Heat Exchanger Exp. Thermal Fluid Sc. 10 171-180 (1995)
6. Muzychka, Y. S. and Yovanovich, M. M. Modeling the f and j Characteristics of the Offset Strip Fin Array
J. Enhanced Heat Transfer 8 243-259 (2001)
7. London, A. L. A Brief History of Compact Heat Exchanger Technology, in R. K. Shah, C. F. McDonald and
C. P. Howard (Eds), Compact Heat Exchanger – History, Technological Advancement and Mechanical
Design Problems, HTD, 10, ASME, 1-4, (1980)
8. Panitsidis, H., Gresham, R.D. and Westwater, J. W. Boiling of Liquids in a Compact Plate-Fin Heat
Exchanger, Int. J. Heat Mass Transfer, 18, 37-42, (1975)
9. Robertson, J.M., Boiling Heat Transfer with Liquid Nitrogen in Brazed – Aluminium Plate–fin Heat
Exchangers, American Institute of Chemical Engineers Symposium Series, San Diego, 75, 151-164 (1979)
10. Lenfestey, A. G. Low Temperature Heat Exchangers, in Progress in K. Mendelsson (Ed) Cryogenics 3, 25-
47, (1961)
11. E. Djo dje ić, S. Ka ela , Flo oili g of R-134a and ammonia in a plate heat exchanger, Int. J. Heat
Mass Tran. 51 (2008) 6235–6242.
12. E. Djo dje ić, S. Ka ela , S. Še a o ić, Mea heat t a sfe oeffi ie ts du i g e apo atio of , , , -
tetrafluoroethane (R-134a) in a plate heat exchanger, J. Serb. Chem. Soc. 72 (2007) 833–846.
13. E. Ži ko ić, S. Ka ela , S. Še a o ić, Lo al heat t a sfe oefficients during evaporation of 1,1,1,2-
tetrafluoroethane (R-134a) in a plate heat exchanger, J. Serb. Chem. Soc. 74 (2009) 427–440.
14. H. Martin, A theoretical approach to predict the performance of chevron-type plate heat exchangers,
Chem.Eng. Process. 35 (1996) 301–310.
15. H. Ma ti , D u k e lust u d Wä eü e ga g i Platte ä eü e t age , i : VDI – Wä eatlas,
Springer Verlag, Heidelberg, 2002, pp. Mm1–Mm7.
16. H. Kumar, The plate heat exchanger: construction and design, in Proceedings of First UK National
Conference on Heat Transfer, University of Leeds, Inst. Chem. Eng. Symp. Series No. 86, Leeds, UK, 1984,
pp. 1275–1288.
17. R.K. Si ott, Che i al E gi ee i g Desig , Coulso & Ri ha dso s Che i al E gi ee i g, Vol. , th ed.,
Elsevier Butterworth-Heinemann, Oxford, 2005.
18. S. Kakaç, H. Liu, Heat E ha ge s: sele tio , ati g a d the al desig , d ed., CRC P ess, Bo a Raton,
FL, 2002.
19. T. Sun, A.S. Teja, Density, Viscosity, and Thermal Conductivity of Aqueous Ethylene, Diethylene, and
Triethylene Glycol Mixtures between 290 K and 450 K, J. Chem. Eng. Data 48 (2003) 198–202.
20. C. Yang, P. Ma, F. Jing, D. Tang, Excess Molar Volumes, Viscosities, and Heat Capacities for the Mixtures
of Ethylene Glycol + Water from 273.15 K to 353.15 K, J. Chem. Eng. Data 48 (2003) 836–840.
 113

BÖLÜM-5
BORU–KANATÇIK TİPİ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. HAVA SOĞUTMALI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

Su kıtlığı e a tan maliyetler, su ki liliği e soğut a kulesi o ula ı la ilgili daha e i ka gıla ı ile i likte,
e düst i i su soğut alı ısı değişti i ile i kulla ı ı ı ü ük ölçüde azalt ıştı . So uç ola ak, tesis içi de daha
fazla ısı e teg as o u ü kü ol adığı da, ısı ı doğ uda at osfe e at ak a tık olağa dı e afi e ile deki e
ki asal tesisle deki sü eç soğut a ı ü ük i kıs ı Ha a Soğut alı Isı Değişti i ile HSID'le ile ge çekleşi .

E e ji sa t alle i de Ha a Soğut alı Ko de se le kulla ı ı da a t aktadı . Te el ilkele a ıdı , a ak u

ihazla özeldi e o al ola ak "çatı tipi" ola ak isi le di ili le . Bu ko de se le çok ü ük ola ili , Gü e
Afrika'daki MW'lık i elekt ik sa t ali i ko de se le i 'de fazla o u de eti e, he i i , çapı da
288 fan ve 35 000 m2 toplam alana sahiptir.

Sü eç tesisle i içi HSID'le o alde Ha a Soğutu ula ı ola ak adla dı ılı , a ak ha a ı soğut a ihazla ı ile
ka ıştı ıl a alıdı . Bi HSID' i tasa ı ı, i çok ileşe e değişke olduğu da , i üze - o ulu ısı değişti i ide
daha ka aşıktı .

5.2 YAPILARI
Bir HSID'nin ana bileşe i, o alde aşlık kutula ı da so la a ka atlı o ula ı içe e , çok sa ıdaki o u
de etle idi . Ka atçıkla ila ka at/ ile spi al ola ak sa ıl ış alü i u şe itle di . Ge ellikle L-ka atçık
ve G-ka atçık ola ak ili e iki a a ka atçık tipi a dı . Eski tipte i kaç fa klı çeşidi a dı , i i üst üste i iş e
tı tıklı, a ak hepsi ka at e gö de- o usu a ası daki fa klı ge işle e ede i le sı aklıkla a ta üksek te as
di e i e sahipti . Gö ülü ka atçıkla G ka atçıkla ı , çeki dek o u u içi deki i o uğa sa ılı e daha so a
eka ik i ağ sağla ak üze e ge i çekili . Bu daha i i ısı t a sfe i sağla a ak daha kalı i çeki dek o usu
gerektirir. Alü i u i kılıfta ekst üde edile a ıl az ka atçıkla , daha ağı o ta la içi e pahalı da a lı
gö ülü ka atçıkla e i e sıklıkla kulla ılı . Aşı dı ı ı o ta la da istis ai i şekilde uzu ö ü ge ektiği de,
gal a izli çelik ka atla e i i seçi ola ili e u la , a ı a, gelişti il iş ha a akışı özellikle i e sahip eliptik
borula kulla ı la . Gö de boruları ka o çeliği, pasla az çelik e a çeşitli alaşı la ola ili e ge ellikle ,4
dış çaptadı . Düşük ası çlı e a üksek iskoziteli u gula ala içi o ula , çapı a kada ola ili .
Bo u uzu lukla ı, ge ellikle ' i aş a a ak şekilde tesisata gö e değiş ektedi .

Diğe çoğu ası çlı kapta fa klı ola ak, i HSID aşlık kutusu o al ola ak e i e kesitte dikdö tge di e e
ya gı kulla ıla tip, e işi içi he o u u ka şısı daki dişli tapala a sahipti . Düşük ası çla içi çeşitli plaka
kapak tiple i kulla ıla ili e üksek ası çla da a a kada kalı ida lı o uda e a dö e kütükle de
apıla a ifold aşlıkla ı a ihti aç du ulu . Çoklu o ulu i o u de eti de ü ük i sı aklık düşüşü
ola ile eği za a , geçişle a ası daki sı aklık fa kı ı ge işle esi i sağla ak içi ölü üş aşlıkla ge eke ili .

Ha a, o ula ı üze i de, tek i çap az akış geçişi de, üfle eli e a e işli çeki içi düze le e ile ekse el
(aksiyal) fa la ta afı da ha eket etti ili . İçe üfle eli düze le e çoğu u gula a içi u gu du , akı ı kola dı
e çok daha a gı dı . İçte e işli ha a akı ı, o ula a ası da daha eşit i ha a dağılı ı sağla , a ak fa la
sı ak ha a akı ı da olduğu içi daha fazla güç ge ekti i . Bu so okta a ı a, içte çeki i üksek sü eç
sı aklıkla ı içi u gu ol adığı, a ak çıkış hızla ı ı daha üksek olduğu e sı ak ha a si külas o u u daha az
ol ası ede i le sı aklık fa kı ı düşük olduğu du u la içi ö e ildiği a la ı a geli . Fa çapla ı . 'de daha
ü ük ola içte çek e te ti atla ı içi , oto e hız düşü ü ü o al ola ak Şekil- . 'de göste ildiği gi i
ge işletil iş i tah ik şaftı ile o u de etle i i altı a o te edile ekti . Kıs i i a ıza du u u da soğut a
sü dü ülü e fa la ı topla de et üz ala ı ı e az % 'ı ı kapla ası te ih edili .
 114

Şekil-5.1 Tipik e i ha a akı ı soğut alı ısı değişti i i

Şekil-5.2 Tipik ka aklı ha a akı ı soğut alı ısı değişti i i

5.3 KURULUM
Bi HSID, diğe ısı değişti i ile i e kı asla ü ük i ekip a dı e çe esi de soğut a ha ası akışı içi oş ala
ge ekti i . Rafi e ile de e ki asal tesisle de HSID'le ge ellikle i o u a ı üze i e onte edilir, bu da
fabrikada alandan tasarruf sağla e se est ha a akışı sağla . Bu ükseltil iş o tajı i aşka a a tajı he
ali ette he de ası ç düşü ü de tasa uf sağla a daha kısa o u geçişle idi . Bazı du u la da, ası ç
ka ı ı utlak i i i u da tut ak içi i kolo üstü e i HSID takıla ili , a ak u akı ı daha da
zo laştı a ili . Çatı o tajı aze , özellikle tü i uha ko de se le i içi kulla ılı . U gu i destek apısı
e ut ol adığı da e a ete li oş ala olduğu da, soğutucu elbette yere monte edilebilir.

5.4 TASARIM ÖZELLİKLERİ

Bo u de eti o u a aka ha a içi tipik i alı hızı da olduğu gi i /s'di . Daha üksek ha a akı la ı he
ısı t a sfe katsa ısı ı he de logaritmik o tala a sı aklık fa kı ı a ttı ı , ö le e ge ekli üze ala ı ı azaltı ,
ancak daha yüksek i güç tüketi i söz ko usu olu . A ta ha a akışı debisi e güç, a ı za a da gide ek daha
ö e li i faktö ola daha ü ük fa gü ültüsü a la ı a geli .

Tasa ı o ta sı aklığı seçi i, i HSID' i o utu u etkile e e k itik faktö dü . Yılı en fazla % 'i aş a a
ku u te o et e sı aklığı, e sı ak gü le de soğut a açığı ola ile eği i ka ul ede olağa seçi di . Bazı
du u la da, tesis ükle esi az a la ı da azaltıla ili , ö le e daha düşük tasa ı lı ha a sı aklığı u gu du .
HSID tasa ı la ı ı çoğu ila sı a o u a ha a akışı ö ü de sahipti . Ala kısıtla ala ı a sa, u sı a e a
 115

daha fazlası a üksele ili , a ak a dışık sı ala ısı t a sfe i e ali et a tışı içi daha az etkili hale gelir. Gö de
o ula ı üksek değe li alze ede apıl ışsa, daha az sa ıda sı a e daha az ala kesi likle daha u uz ola aktı .

Küçük ağı sız HSID'le oldukça pahalı ola ili e u ede le pa laşıla i fa öl esi e iki e a daha fazla
küçük ü ite takıl ası o al i u gula adı . Bu, i kaç ısı değişti i i i o tak i o u uzu luğu a sahip i
de ete o te edil esi ge ektiği de özellikle a a lıdı .

. GÜRÜLTÜ, SES
Bi tesis içi deki çalış a ala la ı daki ses ası ı se i esi sı ı la ı ge ellikle aklaşık dB A 'dı , a ak topluluk
gü ültü se i ele i i çok daha düşük ol ası e ge ellikle toplam ses gü ü se i ele i i a alizi i ge ekti i .
A upa'da a tık ses gü ü sı ı la ı e el ses ası ı sı ı la ı da daha şiddetli ol a eğili i dedi e azı
du u la da HSID tasa ı ı ı ko t ol ede .

HSID'le de aşlı a gü ültü ka ağı fa la dı . Fa hızı ı azalta ak e daha fazla ka at e a daha ge iş kanatlar
kulla a ak gü ültü se i ele i de o ta düze de azal a sağla a ili . Çok düşük gü ültü tasa ı la ı, düşük üz
hızla ı ı ge ekti i , u u so u u da üze ala ı da i a tış olu , ö le e fa la çok a aş çalışa ili e i e de
ete li ası ç oluştu a ili .

Bazı sahala da u gula akta ola so de e e düşük gü ültü kısıtla ala ı, akul i ha a akışı ı ko u ken
gele eksel fa la da daha sessiz ola özel fa tasa ı la ı ı gelişti il esi e ol aç ıştı .

5.6 ISIL TASARIM

Bo u ta afı ısı t a sfe i e ası ç düşü ü, o u- üze tipi ısı değişti i ile i ile a ı şekilde hesapla ı . Ha a
ta afı daki ısı t a sfe hızı içi , B iggs e You g , PFR e ESDU ile ola ko elas o la ı içe e
i dizi hesapla a ö te i e uttu . Ka at o u a i sı aklık g ad eni ulu duğu da , hesapla a ısı
t a sfe i, eli li i üze de ge çek ısı t a sfe i i , a ı üze de ü ifo i şekilde a ı üze de transfer
edile ek ısı a o a ı ola ka at e i liliği ka a ı kulla ıla ak a a la ı . Ka at e i liliği, HSID'le de ge el ola ak
kulla ıla ka atçık tiple i e o utla ı içi ,8 ila 0, a alığı dadı .

Ka atlı o u demeti boyu a ha a ta afı daki ası ç ka ı ı tah i et ek içi çeşitli ko elas o la a dı , e sık
kulla ıla la Ro i so e B iggs , PFR e ESDU ta afı da apıl ıştı .

Çeşitli akışka la içi ge el ısı t a sfe katsa ısı ı tipik değe le i ESDU'da e il işti e u la aklaşık
o utla elde et ek içi kulla ıla ili . Bu adde a ı a, çeşitli ısı değişti i i tiple i içi ali etle i ka şılaştı a ı
C-değe ö te i i açıkla ıştı .

5.7 KONTROL
HSID'le i ko t ol et ek içi çeşitli seçe ekle e uttu . Fa la ı asit i şekilde açıl ası e kapatıl ası i çok
du u da ete lidi e eğe çok sa ıda fa a sahipse, oldukça hassas ko t ol sağla a ili . Elle e a p ö atik ola ak
çalıştı ıla ile pa ju kepe kle i i ekle esi daha fazla geliş e sağla a aktı e aze iki hızlı oto la
kulla ılı .

He ikisi de kade eli ha a akı ı a a ı sağla a oto atik değişke kade e fa la ı e a değişke hızlı oto la
kulla ıla ak e i i i şekilde ko t ol elde edili . Gelişti il iş elekt o ik ihazla , so ılla da değişke hızı çok daha
popüle hale geti iş, güç tüketi i e gü ültü ü za a la ı he za a e aza i di ge işti .
 116

Gö de- o ulu ısı değişti i ile i de sıkça kulla ıla taş alı ko de se le i ö te i, HSID'le içi p atik değildi ve
etkili üze ala ı daki düşüşle a ak boru demetlerinin kapatıl ası la elde edile ili .

Yıl o u a o ta sı aklığı daki ü ük değişiklikle i , özellikle tasa ı koşulla ı a akı i aklaşı a sa,
e ut ko t ol a alığı üze i de ö e li i etkisi ola aktı . P oses ühe disle i u u fa kı da ol alı e üksek
i de i de e esi i ge ekli olduğu du u la da ü ük tasa ı a jla ı da ü eti ap akta kaçı alıdı , çü kü
ılı çoğu içi HSID çok fazla üze sel ola ak üze de sü üle ek e i ko t ol p o le i oluşa aktı .

. KONTROLLÜ HAVA DOLAŞIMI

Do a, u laş a a da hid at oluşu u olasılığı a sa, he koşulda u da kaçı ak içi ete i e üksek i
o u ida sı aklığı ı uhafaza edil esi ge eke ekti . Çoğu du u da, u i p o le ol a a ak e a azaltıl ış
kanat ve/veya paralel akış kulla ıla ak kola a çözüle ili . Bu u la i likte, aşı ı du u la da sı ak ha a
si külas o u ge eke ekti . Bu, HSID' i gi iş e çıkış pa ju la ı ulu a i ka i e e soğuk gi iş ha ası ile ka ış ak
üze e egzoz ha ası ı i kıs ı ı ö le di ek içi i ka al içi e e leşti ek su eti le elde edili . No al
düze le e, Şekil- . 'te göste il işti , a ak si külas o ka alı a a sı a i aşlık u u da ola ili .

Şekil-5.3 Sı ak ha a si külas o dış ta afta

. SÜREÇ TARAFI GELİŞTİRME

HSID tasa ı la ı ı çoğu da, ha a ta afı daki ısı t a sfe katsa ısı o u içi ısı t a sfe katsa ısı da çok daha
düşük kontrol edilir e iç ısı t a sfe katsa ısı ı a ttı ıl ası, gelişti e ihazı ı ek ali eti i haklı
çıka a a ağı şekilde çok az i ge el i ileş e sağla a aktı . Bu u la i likte, düz o ula daki akışı laminer
ola ağı iskoz akışka la içi , tel sa gılı tü ülatö uçla ı sıklıkla kulla ılı . Bu ekle i sağladığı i ileşti il iş ısı
t a sfe katsa ısı a ı za a da ak a oktası p o le le i de kaçı a a da a dı ı ola ili , çü kü o u çepe i
sı aklığı, kütle akışka sı aklığı a daha akı ola aktı .

. KİRLENME
Bo u ta afı ki le e faktö le i o alde gö de- o u sta da t u gula ası ı takip ede . Ha ada ki le e faktö le i
aze eli le i a ak halihazı da düşük ha a ta afı ısı t a sfe katsa ısı üze i de çok az etki e sahipti . Ka atlı
o ula daki ki le e ha a akı ı kısıtla ası daha ü ük ö e taşı e soğut a e i i i ko u ak içi a ada i
te izlik apıl ası ö e ili . Ka atçık hasa ı ı ö le ek içi , özellikle de alü i u ka atlıla da, u işle
te izle e uz a la ı ta afı da apıl alıdı .
 117

5.11 STANDARTLAR
Rafi e i HSID'le i içi ulusla a ası ka ul gö üş sta da t şa t a e API 'di . Bi çok kulla ı ı fi ası a tık ke di
te ihle i i API addesi de değişiklik/ek ola ak e ile te ihle i le u sta da da da a dı aktadı .

. MATEMATİKSEL TANIMLAMA

Şekil-5.4 Ha a soğut alı o u ka atçık tipi ısı değişti i i odeli

Lite atü de o u e leşi i i ta ı la ası da azı a laş azlıkla a dı . Bu ada kulla ıla adla dı a, ha a
akışı ı solda sağa doğ u geçtiği za a akıldığı da dike o u sütu la ı olduğu e i kaç o u de eti olduğu
ö ü dedi . Yuka ıdaki ısı değişti i i, de et aşı a o u içe e topla o u de eti e sahipti ; soğutu u
akışka de esi a dı .

Daha so a, ısı değişti i i i gö desi i oluştu a de e i göz ö ü de ulu du ada de et aşı a eli li sa ıda
o u a dı . Aşağıdaki şekil, uzu la ası a oşluk aze de ette de ete oşluk ola ak da adla dı ılı dahil
ol ak üze e ısı değişti i isi çeki deği i ta ı la a te i le i açıkla .

Şekil-5.5 Bo u a alık ta ı la ı

U gula ada, de et aşı a o u sa ısı ı de e sa ısı a ölü e il esi adi di . So uç ola ak, azı de ele
diğe le i de daha uzu ola ili . O tala a de e uzu luğu;

, = , (5.1)
,
=
 118

Bu ortalama de e uzu luğu, ö elikle sı ı ta afı ası ç düşü ü ü hesapla ası içi ge eklidi . Ge ekli ola
diğe pa a et ele , , topla soğutu u akışka ta afı ha i olup aşağıdaki ağı tı ile e ili ;

𝑖
, = , (5.2)

Burada;

𝑖
o u u iç kesit ala ıdı . Soğutu u ta afı o u üze ala ı,

, = , (5.3)

. HAVA TARAFI HESAPLAMALARI İÇİN DİĞER KORELASYONLAR

Şekil-5.6 Ka atçık geo et ik pa a et ele i

Met e aşı a ka atçık sa ısı ka atçık sıklığı [ / ]

𝚤 𝚤
= = (5.4)
.

Ka atçık a alığı ka atçıkla ı e kez çizgile i a ası daki esafe

= (5.5)

Kanatçıkla a ası daki oşluk;

= − (5.6)

Isı değişti i i üksekliği, H [ ]

= , (5.7)

A ka al kesiti e eşdeğe üze ala ı;

= (5.8)
Bo u üze i deki ka atçık sa ısı;
= (5.9)

Teta ( açısı ı seka tı, ala a ttı a faktö üdü [-]. Ka atçıkla ı dalgala ası da dola ı ala daki a tışı
yakalar.

√ +
= = (5.10)

Ka atçık e o u ha iç alı üze i [ 2

]
 119

= − ( − , )− , (5.11)

Bo ula ı topla dış ala ı [ 2

]
= , (5.12)

Tek i ka atçığı ıslak üze i [ 2

]
,
= − (5.13)

Ka atçıkla ı topla üze i [ 2

]

= (5.14)
Bo u e ka atçıkla dahil topla ısı t a sfe ala ı [ 2
]
= + , − (5.15)

5.14 ISI TRANSFERİ VE BASINÇ KAYBI PARAMETRELERİ

Gi iş koşulla ı a gö e ha a kütle akış debisinin değe le di il esi
+
= (5.16)

̇ = ̇
̇
= (5.17)

Ne li ha a özellik ko elas o la ı a da a a özgül ısı, ısıl iletke lik e iskozite değe le i;

,
= (5.18)

Bo u çapı a gö e Re olds sa ısı:

= (5.19)

. DENEYSEL AMPİRİK KORELASYONLAR

Wang, Tsai, Lu da dalgalı ka atçıklı üze le içi [2]:
Colburn j-Faktö ü:
− . / − . .
− .
= . (5.20)

Hava ta afı o tala a ısı t a sfe katsa ısı:

,
ℎ = / (5.21)

Ha a ta afı ası ç ka ı sü tü e faktö ü:

𝑅 . − .
− − .
, = . ( . + . ) > (5.22)

𝑅 . − .
−
, = . ( . + . )

Isı değişti i ide geçe ha a ı kütlesel akı ı şu şekilde ta ı la ı ;

̇
= (5.23)
 120

Aşağıdaki ağı tı ha a ta afı daki ası ç düşü ü ü e i gi iş e çıkış ası ç düşü le i i ih al edili se

∆ = , (5.24)

. YÜZEY VERİMİ
Kanatlardaki ısıl gradyenle , ka atlı üze i ta a ı o ula ı içi de geçe sı ı sı aklığı da olduğu gi i e i li
i şekilde pe fo a s göste e e ka atlı i üze e ede olu . Ka atla daki sı aklık p ofili i e u da dola ı
ka atlı üze e i i i eli le ek içi ko elas o e a ü kü se açık çözü kulla ıl ası ge eki .

. DAİRESEL KANATÇIKLAR
Schmidt [ ], ka atçık e i i i hesapla ak içi dai esel ka atçıkla içi i düzelt e te i i gelişti işti .
Sch idt'i dai esel ka atçık ko elas o u u kulla ak, ka atlı üze verimi içi çözü sağla .

𝜙= − [ + . ]
ℎ 𝜙
= (5.25)
𝜙

u ada T, o u u dış çapıdı e k dairesel ka adı dış a ıçapıdı . M pa a et esi aşağıda e il işti ;

ℎ ⁄
=√ (5.26)

. ÇAPRAZ YERLEŞTİRİLMİŞ BORULAR

Çap az o u de eti ko figü as o la ı içi , he o u u et afı da ad a atik sı ı la a sahip altıge hü ele
oluştu ulu e he hü e içi ka atçık verimi elde edilebilir. Bu problemi dairesel ka atçık şekli e dö üştü ek içi
ate atiksel a aliz kulla ılı .

Şekil-5.7 Altıge o u ka adı düze le esi

√ + /
= (5.27)

=
 121

Etkili a ıçap o a ı aşağıdaki ağı tı ile e ili ;

= . √ − . (5.28)

ve M faktö ü şu ağı tı ile e ili ;

ℎ ⁄
=√ (5.29)
⁄ , ıslatıl ış i üze içi ısı/kütle t a sfe i düzelt esidi . Ka atla ku u ise, u pa a et e i liğe a a la ı ,
u da i ka atçık içi M pa a et esi i sta da t ta ı ı ı e i .

Hong ve Webb'in [1] analize dayalı ka atçık verimi, şaşı tı ı ka atçıklı ıslak e ku u ka atçıkla içi ;
. −
− .
𝜙= − [ + . + . − . ] (5.30)
.

ℎ 𝜙
= . 𝜙 (5.31)
𝜙

. TOPLAM VERİM
Ka atlı üze verimi ( ili diği de, ge el üze verimi ;

= − − (5.32)

. ÖRNEK SEPANTİN İÇİN VERİM, BASINÇ KAYBI VE REYNOLDS SAYISI DİYAGRAMLARI

Şekil-5.8 Ha a de isi i i fo ksi o u ola ak ka atçık e i i

 122

Şekil-5.9 Ha a de isi i i fo ksi o u ola ak ası ç düşü ü

Şekil-5.10 Ha a de isi i i fo ksi o u ola ak Re olds sa ısı

. DOĞRUDAN GENLEŞMELİ (DG) SERPANTİNLER ISLAK SERPANTİNLER

Ko fo lu i kli a siste i içi doğ uda ge leş eli DG e a ku u ge leş eli se pa ti de, uha laş a sı aklığı
°C , soğutu u akışka HCFC-22, HFC-134a, HFC-404A, HFC-410A, HFC- Se pa ti o ula ı ı içi deki A e a
HFC-407C, genellikle . ila . ° C'di . Bö le i de, se pa ti i üze sı aklığı, ge ellikle se pa ti e gi e
ha a ı çiğ oktası da daha düşüktü . DG se pa ti i dış üze i de oğu laş a e da a geli , ö le e
se pa ti ıslak i se pa ti hali e geli . Bi DG se pa ti i deki ikli le di e sü eçle i, he za a i soğut a
e e al a işle i i a ı sı a ısı e kütle akta ı sü e idi .

. . İ alat ve Kurulu
Bakı o ula e alü i u ka atla , halo-ka o soğutu u akışka la kulla ıla DG se pa ti le i için ya gı
ola ak kulla ıl aktadı . Bakı o ula ı çapı ge ellikle / ila / i ç ila a ası dadı . Ge ellikle ila
ka atçık / i ç , ila ka at / a ası da i ka atçık a alığı ı alü i u ka atla ı tipik ola ak , i ç
(0,15 mm) kalı lığı dadı . Yi li plakalı ka atla ge ellikle tü üla sı e ısı t a sfe i i a ttı ak içi kulla ılı . Bakı
 123

o ula ı iç üze i de, tipik ola ak ka at/i ç , ka atçık / i a alık e , i ç , i üksekliğe

sahip ola ik o ka atçıklar, ka a alı ısı t a sfe i i a ttı ak içi a gı ola ak kulla ıl aktadı . E kels e Pate
de e le i düz o ula la ka şılaştı ıldığı da, iç ik o-ta akala a sahip akı o ula ı soğutka HFC-134a
içi o u içi uha laştı a a da oğuştu a sı ası da 1,5 ila 2, a ası da i ısı t a sfe i a tı ı faktö ü e sahip
olduğu u göste işti .

Su soğut a, su ısıt a e a DG se pa ti pe fo a sı ı a alizi e hesapla ası sı ası da ⁄ , ka at a alığı

e o u a alığı, se pa ti pe fo a sı ı belirleyen serpantin imalat parametreleridir. Burada , serpantinin
topla dış üze ala ı ı e , se pa ti i iç üze ala ı ı 2 göste i . Aşağıdaki se pa ti apı pa a et ele i,
i çok ü eti i ta afı da ısı t a sfe i, ha a ta afı ası ç düşü ü e ü eti ali eti o a ı ı opti ize et ek içi
kulla ıl ıştı :
• Uzu la ası a o u a alığı =1, i ç ,5 mm)
• E i e o u a alığı =1, i ç ,8 mm)
• Dış çaplı akı o u çapı , i ç
• Alü i u ka at kalı lığı =0, i ç (0,15 mm)

Ta lo . , uka ıda e ile e ile e da a a ak pü üzsüz ka atçık içi se pa ti apı pa a et ele i i listele .
Paramet ele i sı a se pa ti de i liği , i ç , e a üze ala ı ft2 (0,305 m2 içi di . He
uzu la ası a he de e i e ö le de ke a etkisi a sa, o za a ⁄ , ⁄ e F'le i az daha üksek ola ili .
Burada , se pa ti ü e üze ala ı pa a et esi i göste i . Yi li ka atçıkla içi ⁄ , ⁄ ve , 1.1 ila 1.2
a ası i i li faktö ola ile ça pıl alıdı . Se est akış e a i i u akış ala ı ı ⁄ üz ölgesi e
o a ı ge ellikle ,54 ila 0, 'dı . ila ka at/i ç , ila ka at/ gi i daha küçük i ka at a alığı içi ,
⁄ 0,58 ila 0, alı alıdı .

Tablo 5.1 Ka atçıklı Bo u Se pa ti Yapısı Pa a et ele i

Bakı o u u dış çapı . i ç İç çap akı o u = 0.4 i ç
Alü i u ka at kalı lığı = . i ç Bo u a o u a alığı =1.0 i ç
E i e o u a alığı =1, i ç
Ka atçık a alığı, s / / / /
Ka atçık/i ç İ ç
8 0.125 7.85 7.95 0.873 9.91 20.8
10 0.100 9.68 9.68 0.896 12.07 16.7
12 0.0833 11.54 11.40 0.913 14.21 13.9
14 0.0714 13.46 13.17 0.925 16.37 11.9
15 0.0667 14.47 14.03 0.928 17.48 11.1
: Bakı o u u dış üze i
: Ka atçık üze i
Not: Kı ı lı plaka ka atçıkla içi / , / ve değe le i . ila . faktö ü ile ça pıl alıdı .

Soğutu u akışka dağıtı ı e ası ç düşü ü ü azalt ak içi , i DG se pa ti deki soğutu u akışka olla ı,
ka atlı se pa ti ge işliği e gö e he za a i dizi soğutu u akışka de esi e ölü ü . Soğutka ge ellikle i
termostatik ge leş e alfi ile sağla ı . Daha sonra Şekil- . 'de göste ildiği gi i, soğutu u u eşit ola ak dağıta
i dağıtı ıda aka . Ge ellikle e tu i tipi dağıtı ıla kulla ılı . Dağıtı ı, ge ellikle ¼ e / i ç ,35 ve 7,94 mm)
a ası da çaplı akı dağıtı ı o ula ı a a ılığı la çeşitli de ele e ağla ı . Dağıtı ı o usu u eşit uzu luğu e
aklaşık ola ak eşit de e uzu lukla ı, soğutu u u eşit dağıtıl ası ı sağla . Ha a e soğutu u akışka a ası da
i te s akış düze le esi oluştu ak içi , e e aşlığı, se pa ti i a ta afı a gi e ha a a e akı şekilde
ku ul alıdı .
 124

Bi DG se pa ti içi , u gu i ha a tahli esi e oğuş a d e ajı sağla ak içi akı ka atlı o ula akul
düze de ol alıdı . İki e a daha fazla DG serpantinleri dikey olarak yerleşti ildiği de, he se pa ti içi a ı i
d e aj o usu e d e aj ta ası ulu alıdı .

. . İki Bölgeli Model

Soğutu u akışka , DG se pa ti i e sı ı- uha iki fazlı i du u a gi e . sı aklığı da uha laştı ak içi
soğutulu e ta a e uha laşa a kada akış olla ı o u a a aş a aş uha laşı . Soğutu u akışka ı
se pa ti o u a aktığı ası ç düşü ü nde dola ı, Şekil- . 'de göste ildiği gi i uha laş a ası ı azaldıkça
uha laş a sı aklığı a aş a aş soğutu u akışka de esi o u a düşe . Basitleşti e içi , soğutu u u akış
olu e i DG se pa ti i e ka şılık gele dış üze iki ölge e a ıl ıştı .

İki Fazlı Bölge: İki fazlı ölgede, soğutu u u ku uluk de e esi , ila a ası dadı . Sı ı soğutka ı ası ç
düşü ü ih al edile ili e sı ı soğutka sabit i sı aklıkta uha laştı ılı . İki fazlı ölgede, i DG se pa ti içi de,
HCFC- soğutka ı içi ka ama ısı t a sfe katsa ısı W/ 2-K esas ola ak kütlesel akış debisini e soğutka
kuruluk derecesinin bir fonksiyonudur. Şekil-5.11, soğutu u u ku uluk de e esi değiştiği de , °C dış çapı .
i ç ola i o uda HCFC- ' i ka a a ısı t a sfe katsa ısı ı göste ektedi . S hlage e diğ. ,
SSU'luk i iskozite e sahip afte ik i e al ağı ı % 'lük i ağ de işikliği de i ik o ka atlı o u
içi deki HCFC- soğutu u akışka ı ı üze ısı t a sfe katsa ısı ı % le e kada a ttı dığı ı ul uşla dı . -
SSU ağı içi , ik o ka atlı o u içi deki üze ısı t a sfe katsa ısı i az a ta e ağ de işikliği % 'da % 'e
ükseldiği de aklaşık % azalı .

Şekil-5.11 Soğutu u akışka HCFC- kulla ıla ak tipik i DG se pa ti o u a sı aklık e ası ç düşü ü

Kızgı Bölge: Kızgı ölgede, soğutka ku uluk de e esi = alı ı . Soğutu u akışka ısı t a sfe katsa ısı
düşüktü . Kızgı soğutka ı ede olduğu ispete üksek dış üze sı aklığı ede i le, aşı ı ısıtıl ış ölge e
teka ül ede DG se pa ti i dış üze i ku u ola ili . Aşı ı ısı ış ölge küçüktü . Sadeleşti e içi , ütü DG
se pa ti i i ısı ileti i hızı he du ulu he de gizli ısı dâhil , ge ellikle kızgı ölge i a lığı ı hesa a kata
i ozu u faktö ile ça pılı .
 125

. . Islak Serpa ti Alı Hızı ve Hava Tarafı Bası ç Düşü ü

Islak serpanti le içi alı hızı ı seçi i, oğuş a su u da la ıkla ı ı taşı ası ı, se pa ti alı hızı ı ısı
t a sfe katsa ıla ı, se pa ti ası ç düşü ü e se pa ti ü üklüğü üze i deki etkisi i dikkate al alıdı . DG
se pa ti i tü üze i i üze i de ha a hızı dağılı ı olsa ile, düzgü ka atla içi , /s de e a i li ka atla
içi , /s de daha düşük ola alı hızla ı da taşı ak ö e li değildi . Çü kü fi e glas ka al hatla ı da küf
gelişi i i esle e ıslak üze le i ö le ek içi ha a dağıtı sisteminde bir DG serpantinde 2, /s alı hızı e a
daha azı te ih edili . Besle e fa ı DG se pa ti i gi iş ta afı a ko u la dığı da i üfle e fa ı e se pa ti
düze eği , alı hızı ı se pa ti i ge i kala ı da çok daha üksek olduğu ala la ola ilir. Islak DG serpantinleri
içi , ka at/i ç , ka at / i li ka atla içi ha a ta afı ası ç düşü ü ü ka a i tah i i aşağıdaki
Ta lo . deki gi idi .

Tablo 5.2 E apo atö se pa ti le i içi ö ek alı hızı- ası ç düşü ü değe le i
Ka atçık düzenlemesi
Alı hızı [ /s] Basit düz ka at Dalgalı ka at
2,5 m/s Pa/sı a Pa/sı a
3,0 m/s Pa/sı a Pa/sı a

Bi ü eti ide üç sı alı ka atlı/i ç , ka at/ i li ka atlı se pa ti içi ha a ta afı ası ç düşü ü, a ı
çalış a koşulla ı da e a ı ü ite soğut ası da dahi, aşka i ü eti ide % daha üksek değe de ola ili .
Se pa ti pe fo a sla ı ı dikkatli e ka şılaştı ak ö e lidi , fa klı ü eti ile i se pa ti alı hızı ı tasa ı
ükü deki alt sı ı ı, aşla gıç e işletme maliyetlerine ağlıdı . Değişke Ha a De ili VAV siste le i de DG
se pa ti le i içi , kıs i ükte alı hızı ı azaltıl ası da düşü ül elidi . Çoğu du u da ,75 ila 2, /s alı hızla ı
akul gö üle ili .

. . Kıs i Yük Çalış ası da DG Serpantinleri

DG serpantin kapasitesi to da ü ük ola soğutu u akışka de ele i ge ellikle he i i ke di ge leş e alfi,
dağıtı ısı e e e aşlığı ola iki e a daha fazla ölü e a ılı . Soğutu u akışka de ele i, Şekil-5.13'te
göste ildiği gi i, üç şekilde ko t ol edili .

Yüz Ko trolü: Soğutu u akışka de ele i, Şekil- . 'de göste ildiği gi i, üst e alt ölü le e a ıl ıştı . Bi ölü ,
kapasite azatlı ı sı ası da sole oid alfi e e jisi kesil esi le kapatıla ili . Yüz ko t olü, şa tla dı ıl ış ha a ı
sı aklığı ı düşü ü e DG se pa ti i de aşağı akıştaki şa tla ış e baypas ha a akı la ı ı i i e ka ıştı ıl ası ı
gerektirir.

Şekil-5.13 Kıs i ükte üz ko t olü % -%50)

 126

Sıra Ko trolü: Sı a ko t olü, Şekil-5.14'te göste ildiği gi i altı sı alı i DG se pa ti i e u gula dığı da daha
etkilidi . Bi dağıtı ı, iki sı adaki soğutu u akışka de ele i e ağla ı ; aşka i dist i ütö kala dö t sı a a
ağla ı . Aktif soğutu u akışka de ele i daha so a % , % e a% kapasite ile çalıştı ıla ili .

Şekil-5.14 Kıs i ükte sı a ko t olü % -%70)

İç İçe Yüz Ko trolü: Bi iç içe üz ko t olü Şekil- . 'de göste il işti , dağıtı ıla da i i e gele soğutka
esle esi sole oid alf ta afı da kesilse ile, he za a i ta üz aktif se pa ti e sahipti . Bi dağıtı ı de e
dışı kaldığı da, ısıl se pa ti ka at e i i f ve ısıl kapasite de isi 𝚤 değişti ili e DG se pa ti i kapasitesi
aklaşık % 'e düşü ülü . DG soğut a siste i i seçi i de, kıs i ükle e işle i sı ası da DG se pa ti i deki
minimu soğutu u akışka sı aklığı ı ko t ol et ek ö e lidi . Soğutka ı i i u do a sı aklığı , , °C ,
i DG se pa ti içi aklaşık , /s i hızda °C i altı a düş e elidi . Aksi halde, se pa ti üze i de
ka la a oluşa aktı . Ka la a oluşu u ha a geçişi i e gelle e ısı t a sfe o a ı ı iddi şekilde azaltı . Kıs i
ükle e işle i de, uha laş a sı aklığı düşü ülü çü kü daha az soğutu u uha laştı ılı . HCFC- e a diğe
ağ ile ka ışa ile soğutu u akışka la kulla a DG se pa ti le i içi , soğutka o u çapı, soğutka ağ
ka ışı ı ı i i u ükte o u ükselti isi e ge i gö de ile ile ek şekilde tasa la alıdı .

Şekil-5.15 Kıs i ükte iç içe üz ko t olü

Bi değişke ha a de ili siste e i DG se pa ti o te edildiği de, kıs i ükte çalış ası sı ası da ha a ha i sel
de isi e alı hızı azalı . Şekil-5.16, DG serpantininin biri üze soğut a kapasitesi, eli li i alı hızı da /s ,
i i üze soğut a kapasitesi e o a la a ak ⁄ /s göste il ektedi . Eğ i, ,7 ° C ku u haz e e , °C
ıslak haz e e , °C e e hattı sı aklığı da e a , °C ha a çıkış e , °C ha a gi iş koşulla ı da üç ü eti i i
katalogla ı da alı a e ile e gö e çizil işti . Alı hızı /s'de /s' e düştüğü de ⁄ o a ı, . 'dan
aklaşık , 'e düşe . DG se pa ti kulla a i VAV paket siste içi , 'değe i °C i üze i de tut ak içi kıs i
ükte çalış ası sı ası da etki çok kade eli kapasite ko t olü e soğut a de esi kes e ko t olle i e sahip
ol ak ö e lidi .
 127

. . DG Serpa ti leri Seçi i

Bi DG se pa ti i i soğut a kapasitesi, ilgili DG soğut a siste i i soğut a kapasitesi i a ı sı a, paket kli a
siste i i soğut a kapasitesidi . Ko fo lu ikli le di e içi ugü he i odel e o ut ola ak paket ü ite içi
sı a sa ısı, i ç aşı a ka at sa ısı e o u a alığı dahil ol ak üze e sa it i DG se pa ti i odeli e i se işti .
Eğili , ila ka at/i ç ,5 ila 1, ka at / gi i daha oğu i ka at a alığı kulla aktı . Kli ada dış e
iç si külas o ha ası ka ışı ı ı soğutul ası e e i i alı ası içi ge ellikle iki, üç e a dö t sı alı DG
se pa ti kulla ılı . Yüzde dış ha a şa tla dı a ü itesi içi dö t e a altı sı alı DG se pa ti sıklıkla kulla ılı .
Se pa ti alı hızı ı da ko t ol edi , ö le e , /s i aş a ı .

Şekil-5.16 Soğut a kapasitesi e ka şı alı hızı ı değişi i

. NEM ALMALI VEYA NEM ALMASIZ ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ İÇİN ISI-KÜTLE TRANSFERİ HESAPLAMALARI
İkli le di e a açlı kulla ıla ısı değişti i i odelle i de, ha a e çalış a akışka ı soğutu u akışka de isinin,
ısı değişti i i odeli i he kıs ı da, çalış a akışka fazı ı tek faz, iki faz ili diği a sa ıl aktadı . Bu
ede le, ısı değişti i i i e ile ölü ü, u ada takip edile a aliz kulla ıla ak a aliz edile ili . Ek ola ak, ısı
değişti i ile i deki üze sı aklıkla ı a ağlı ola ak, ha adaki su e i i , ısı değişti i i i ka atlı üze i de,
doğ u şekilde ele alı ası ge eke oğuş a olasılığı a dı .

Te el ola ak, ısı değişti i i odelle i u dö t olasılıkta a ıla ili :

• Çalış a akışka ı iki fazlıdı , se pa ti üze i de ha a ı oğuş a olasılığı oktu he za a
ko de se de, uhte ele e apo atö de e soğut a se pa ti de ,
• Çalış a akışka ı tek fazlıdı , se pa ti üze i de ha a ı oğuş a olasılığı oktu her zaman
kondenserde, muhtemele e apo atö de e soğut a se pa ti de ,
• Çalış a akışka ı iki fazlıdı , se pa ti de e apo atö e soğut a se pa ti i ha a ı oğuş a olasılığı
a dı ,
• Çalış a akışka ı tek fazlıdı , se pa ti de ha a uha laş a olasılığı a dı e apo atö e soğut a
serpantini).
 128

. ISI DEĞİŞTİRİCİ ANALİZİ TEMELLERİ

İzle e a aliz, −NTU ısı değişti i ile i i a aliz ö te i e da a aktadı . Bu ö te , he iki akışka ı özgül
ısısı ı sa it olduğu u a sa a e a akul i o tala a değe bulunabilir). −NTU ö te i i güzelliği, ısı
t a sfe katsa ıla ı e ala la ı açıkça elde edile ili o sa e he iki akışı gi iş sı aklıkla ı ili i o sa, ısı t a sfe hızı
açıkça elde edile ili . Bu, hesapla a açısı da e i li kodu gelişti il esi de oldukça fa dalı olduğu u ka ıtla .
Bi e sel ısı değişti i i çözü le i i çoğu da, ağı tıla i az fa klı i ko figü as o da kulla ılı , a ak u ada
su ula geçe li ağı tıla te el odelle i açıkla .

Genel olarak, −NTU ö te i i çalış ası ilk ö e ısı t a sfe şe ekesi i a aliz ede ısı t a sfe i iletke liği i
ul aktı , u da size hesapla a sağla a  etke liği i sağla a ısı t a sfe i geçiş birimi (−NTU sa ısı ı e i .

5.24 NEM ALMA OLMADAN TAMAMEN KURU ISI DEĞİŞTİRİCİ ANALİZİ

. . Çalış a Akışka ı Tarafı da İki Fazlı
İki fazlı i çalış a akışka ı ı ko i as o u e ha ada e al a olasılığı oktu , e asit a alizi sağla . Ta ı
ola ak ha a ı ısıl kapasite de isi, sı ı la ı ı ısıl kapasite de isidi ve bu nedenle ,
=
= (5.33)

Ge el ola ak ısı ileti i,

= (5.34)
⁄ + ⁄

Ve NTU değe i,

= ̇
(5.35)
,

Etke lik değe i aşağıdaki ağı tıda alı a ili ;

−
= − (5.36)
çü kü ısıl kapasite de isi sıfı dı Cr = . Ha a ta afı, ta ı ge eği sı ı la ı ı ısıl kapasite de isi olduğu da , ısı
t a sfe hızı,
̇ = ̇ , ℎ, − , (5.37)

Burada ℎ, sı ak akışı gi iş sı aklığıdı e , soğuk akışı gi iş sı aklığıdı . Bu ta ı ge eği, ̇ işa eti i pozitif
olduğu ta ı la ı .

. . Çalış a Akışka ı Tarafı da Tek Faz

Ne li ha a akı ı ı oğuş a olasılığı ulu adığı da, saf ısı t a sfe i i analizi ispete asitti . Isı
değişti i isi de ha a, çalış a akışka ı ı sı aklığı a aklaşı e çalış a akışka ı, çalış a akışka ı ı sı aklığı ı
ha a ı sı aklığı a aklaştı ak zo u da olsa da pota si el ola ak, zo u lu olsa da ha a ile ısı değişti i .

Ha a e çalış a akışka ı ta afla ı daki ısı t a sfe iletke le i;

=
= (5.38)

Ge el ısı t a sfe iletke liği UA aşağıdaki ölü le de elde edile ili ;

= (5.39)
⁄ + ⁄
 129

Bö le e ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı NTU eli le e ili ;

= (5.40)
𝑖

minimum ısıl kapasite debisi ise,

= min[ ̇ , , ̇ , ] (5.41)

Bö le e ili e NTU ile, u ada göste ile ısı değişti i i i geo et isi e da alı ola ak etkenlik elde edilebilir;
• Ka şı akış:
− [− − ]
= [− − ] (5.42)
−

• Çap az akış < ha a ta afı ısıl kapasite debisi i i u du e ka atla ha a ı e akışka ı

ka ış ası ı e gellediği de ha a ka ış az ola ak ka ul edili :
(− − − )
= [ − ] (5.43)
• Çap az akış < çalış a akışka ı ta afı ısıl kapasite debisi i i u du e ka atla ha a ı
ka ışı ı ı loke ettiği de e akışka ı ka ıştı ıldığı içi ua ele edildiği de ha a ka ış az :
[− − − ]
= − (5.44)
So uç ola ak ısı t a sfe hızı aşağıdaki gi i ulu u ;
̇ = ( ℎ, − , ) (5.45)

. NEM ALMA OLANAĞI İLE KISMİ ISLAK / KISMİ KURU ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN ANALİZİ

. . Çalış a Akışka ı Tarafı da İki Fazlı

Bu adaki a alizde, ha a ta afı daki o tala a ısı t a sfe katsa ıla ı Ha a Ta afı Ko elas o la ı e Diğe
Hesapla ala e Ka atçık-Bo ulu Isı Değişti i ile i ölü le i de e soğutu u ta afı daki o tala a ısı t a sfe
katsa ıla ı Sı ı ölü ü ü iki fazlı uha laştı a kıs ı da Ko elas o la e Diğe Hesapla ala kulla ılı .
Soğutu u akışka ta afı daki hafif kı ışıklık, o tala a ısı akta ı katsa ısı ı soğutu u akışka kalitesi i i
işle i olduğu, a ak u adaki a aliz soğutu u akışka ı gi iş e çıkış itelikle i i ili diği i e a i ele diği i
a sa aktadı .

Diğe i ko plikas o , faz değişi i sı ası da ka a aşa a soğutu ula ı R A, R A, R507C, R407C, vb.
gi i azeot opik ka ışı la ı , uha laş a sı ası da do a sı aklığı ı sa it ol a asıdı . Faz değişi i sı ası daki
ası ı sa it olduğu a sa ılı sa, do uş sı ı ka a ık oktası e eli li i do a ası ı içi do uş uha
(çiğlenme oktası içi fa klı sı aklıkla a dı . İki fazlı ölü içi takip ede a aliz, asitçe ta ı la ış ola
o tala a i do a sı aklığı ge ekti i . Şa et akışka da ka a varsa;

, = 𝚤 , + ç , /

Aksi takdirde, doyma sı aklığı ı gele eksel ta ı ı kulla ılı .

5.25.2 Tamamen Kuru

İç çalış a akışka ı e dış ta afla ha a üze i deki ısı t a sfe iletke lik değe le i;
= ,

= , , (5.46)

ve dış ta aftaki ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı (NTU);

 130

= ̇ ,𝑖 𝑖
(5.47)
,

İki fazlı ölü içi ta a e ku u a alizde, UA değe i elde edil işti :

= − + − (5.48)
𝑖

Cmin ha a ta afı da olduğu içi soğutu u akışka ı faz değişti esi ede i le , e i ;

= ̇ ,𝑖 𝑖
(5.49)
,

ve etke lik değe i;

−
= − (5.50)

tam ku u ısı t a sfe hızı aşağıdaki ulu u ;

̇ = , ( , − , ) (5.51)

Bu giriş e çıkış üze sı aklıkla ı ı hesapla ası a izi ei;

,𝑖 + 𝑖 ,
, =
+ 𝑖

, + 𝑖 ,
, = (5.52)
+ 𝑖

Verilen bir ç ha a e iş oktası sı aklığı içi ,

• , , ç ' i üstü de ise, se pa ti ta a e ku u
• , , ç nin altı da ise, se pa ti ta a e ıslak e ta a e ıslak kısı daki a alize de a edi .
• ç , , ve , a ası da ise, se pa ti kıs e ıslak e kıs e ku u ölü ü deki a alize de a edi .

Serpantin tamamen kuruysa, faktö ü i e eşitti e çıkış ha ası e talpi değe i hesapla a ili .

ℎ , =ℎ , − ̇ ⁄ ̇ , (5.53)

ve verilen , ve ü ü ü içi e apo atö ü iki fazlı ölü ü ü ısı t a sfe hızı;
̇ ( , , )= ̇ (5.54)

5.25.3 Tamamen Islak

Ta a e ıslak a alizde, e apo atö ü iki fazlı kıs ı ı ta a e ku u kıs ı e ut değildi . Bu ede le, kıs e
ıslak/kıs e ku u du u içi takip ede a aliz, doğ uda uha laştı ı ı ha a gi iş du u u ta afı da e ile ıslak
ölü e gi iş ile kulla ıla ili . Bu aşağıdaki gi i ifade edilebilir;
ℎ , =ℎ ,

, = ,

= (5.55)

. . Kıs e Kuru
İki fazlı çalış a sı ısı a sahip i ısı değişti i i içi kıs e ıslak/kıs e ku u a alizi de, se pa ti içi
ko figü as o u şekilde ta if edil işti :
 131

Şekil-5.17 Bo u dış üze i içi ku u-ıslak ölü ta ı la ı ı göste i i

Ku u kısı a alizi e aşla ak içi se pa ti ta a e ısla ı sa u a aliz atla ı , , sı aklığı, çiğlenme

oktası a ulaşıla oktada doğ uda i e e ji de gesinden elde edilebilir.
𝑖
, = ç + ( ç − , ) (5.56)

UA faktö le i i o a ı ı aşağıdaki ağı tıda alı a ili ;

𝑖 𝛼 ,𝑖 𝑖
= (5.57)
𝛼 ,𝑖 𝑖

ki bu etke liği içi açık i çözü su a çü kü gi iş e çıkış du u la ı ha a ta afı da ili i

,𝑖 − ,
= (5.58)
,𝑖 − ,

ve faktö ü elde edili ;

=− − (5.59)

ağı tısı ı çöze ek;

−
= − (5.60)

, sı aklığı da ha a ı e talpisi elde edile ili .

ℎ , = ℎℎ ( = , , = , ) (5.61)

bu ku u kıs ı daki ısı t a sfe hızı ı e i ;

̇ = ̇ , , ( , − , ) (5.62)

Bu, kıs e ıslak / kıs e ku u a alizi ku u kıs ı içi a alizi ta a la . Islak kısı , ağı tı ta afı da ö etile
faktö ü ü hesapla ası la aşla ;

(5.63)
içi u değe kulla ıla ak ka atçık e i liliği hesapla ı . Bu daha so a UA değe le i i e i ;
= ,

∗
= , (5.64)

e ge el ıslak UA değe i

𝚤 = ,
(5.65)
⁄ + ⁄ ∗
𝑖

ki o NTU değe i i e i
 132

𝚤
𝚤 = ̇ ,𝑖 𝑖
(5.66)

e ıslak üze etke liği

[− − ]
𝚤 = − 𝚤 (5.67)

, soğutu u akışka do gu luk sı aklığı da do uş ha a e talpisi

ℎ , =ℎ ( = , ,𝜙 = ) (5.68)

ıslak kısı daki ısı t a sfe hızı aşağıdaki gi i e ili ;

̇𝚤 = 𝚤 ̇ , (ℎ , −ℎ , , ) (5.69)

e çıkış e talpisi aşağıdaki gi i e ile ili ;

ℎ , =ℎ , − ̇𝚤 ⁄ ̇ , (5.70)

Islak ölü deki ha a, etkili i üze e talpisi e sahip i üze ile etkileşi e gi e .
ℎ , −ℎ ,
ℎ , , , =ℎ , − (5.71)
− [− − ]

sabit entalpi ℎ , , , do uş i üze e sahip e li ha a kütle t a sfe i i etke liği dikkate alı a ak elde
edil işti . Yi ele ede elde edile etkili i üze sı aklığı , veren,

ℎ , , , = ℎℎ ( = , ,𝜙 = . ) (5.72)

Bu, ha a çıkış sı aklığı ı e i

[− − ]
, = , +( , − , ) (5.73)

ha a ı , 'de izote al i üze le ısı t a sfe ettiği a sa ılı . Kıs e ıslak/kıs e ku u a alizde topla ısı
t a sfe hızı daha so a
̇ = ̇ + ̇𝚤 (5.74)

Burada ̇ . ağı tısı da e ̇ . ağı tısı da geli o .

. ÇALIŞMA AKIŞKANI TEK FAZ

5.26.1 Tam Kuru Analiz
Tek fazlı i çalış a akışka ı a sahip ta a e ku u se pa ti içi u ada kısalt a a a ı la soğutu u ola ak
alı dığı da ku u a aliz içi iç e dış NTU

=
𝑖
= ̇ ,

𝛼
= ̇
(5.75)
,

burada NTU genel ola ak NTU = UA / C ile ta ı la ı .

Isıl kapasite de isi ha a ta afı da ol ası ge eke i i u kapasite a sa a ak

∗ ̇ ,
= ̇
(5.76)
,

Ku u olduğu da, tü ısı değişti i i içi topla ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı NTU
 133

𝐴 𝐴 𝐴𝑖

= = 𝐴 = (5.77)
+ ∗ + 𝑖+
𝑖 𝐴𝑖

Ters akış etke liği ilişkile i sıfı ol a a i C* içi kulla ılı , çü kü soğutu u akışka değiş ez, fazı değişti ez
olduğu a sa ılı :

− (− − ∗ )
= − ∗ )
(5.78)
− ∗ (−

Ha a çıkış sı aklığı şu şekilde verilir;

, , = , − ( , − , ) (5.79)

e ku u a aliz glikol çıkış sı aklığı;

∗
, = , − ( , − , , ) (5.80)

Ku u ha a çıkışı e talpi değe i eşitti ısı değişti i i üze i deki ge el e e ji de gesi de e soğutu u ta afı da
sa it özgül ısı olduğu a sa ıla ak
̇ , ( ,𝑖 − , )
ℎ , =ℎ , − ̇
(5.81)

Ha a çıkışı daki üze sı aklığı, glikol gi işi deki ha a çıkışı i e e ji de gesi de e üze sı aklığı içi
çözül esi de eli le i .
∗
, = , + ( , , − , ) (5.82)
𝑖

Ku u a aliz içi ısı t a sfe i

̇ = ̇ , ( , − , ) (5.83)

ve ku uluk o a ı;
= (5.84)

5.26.2 Tamamen Islak Analiz

Eğe , < ise, o za a e azı da se pa ti i i kıs ı ısla ı , çü kü ısı değişti i i üze i i i kıs ı gi e
ha a ı çiğ oktası ı altı dadı . Isı değişti i i i i so aki adı da ta a e ıslak olduğu a sa ılı .
Muhte ele hala se pa ti i ta a e ıslak ol a ışı de a et ektedi , a ak ta a e ıslak a alizi de e e ek
se pa ti i ta a e i oksa kıs e ısla ış ı olduğu eli le e ili . Ö elikle, çıkış soğutu u akışka sı aklığı
, ili e ektedi , a ak uka ıdaki a alizde ta a e soğutu u akışka kuru çıkış sı aklığı ta afı da
verilen ilk tahmin ile yinelemeli olarak belirlenmektedir.

Ha a içi sı ı la ı ı çıkış du u u elde ede ile eği e düşük e talpi , do uş ha a ı e talpisi i e diği,
soğutu u akışka gi iş sı aklığı da do u ul alıdı .

ℎ , , , = ℎ( = , ,𝜙 = . ) (5.85)

O tala a soğutu u akışka sı aklığı daki do uş ha a ı özgü ısısı,

ℎ , ,𝑖 + ,
= = (5.86)

ve EES (Engineering Equations Solver azılı ı do uş su uha ı e talpi e ile i e da a a poli o u u udu .
Çıkış glikol sı aklığı aşla gıçta ili e ektedi a ak iterasyon ile belirlenir).

Etkili e li ha a kütle debisi o a ı

 134

∗ ̇
= , (5.87)
̇

e ıslak se pa ti içi NTU

𝚤 = (5.88)
+ ∗
𝑖

te s akış etke liği

∗ )
− (− 𝚤 −
𝚤 = ∗ ) (5.89)
− ∗ (− 𝚤 −

Ha a çıkış e talpisi

ℎ , =ℎ , − 𝚤 (ℎ , −ℎ , , , ) (5.90)

Isı t a sfe i ikta ı

̇𝚤 = 𝚤 ̇ (ℎ , −ℎ , , , ) (5.91)

e çıkış glikol sı aklığı

̇
, = , + ̇
(ℎ , −ℎ , ) (5.92)
,

çıkış glikol sı aklığı da do uş ha a e talpisi

ℎ , , , = ℎ( = , ,𝜙 = . ) (5.93)

e ha a gi işi deki üze sı aklığı e el e e ji de gesi de

̇ 𝚤
, = , + ̇
(ℎ , −ℎ , , , ) (5.94)
, 𝑖

etki üze e talpisi

ℎ , −ℎ ,𝑖
ℎ , , , =ℎ , + (5.95)
− −

Bu ada çöz ek ü kü dü ;

ℎ , , , = ℎ( = , ,𝜙 = . ) (5.96)

çıkış ha ası sı aklığı ı çözül esi i ü kü kıla , içi ,

−
, = , +( , − , ) (5.97)

Bu oktada, eğe de çiğle e oktası ı altı da sa, se pa ti ta a e ısla ı e a aliz ta a la ı . Öte

,
yandan, , < ise, se pa ti kıs e ısla ı e i so aki ölü de a aliz ge eki .

5.27 KONDENSER

. . Ge el Bakış
Bi ko de se i hedefi, aşı ı kızdı ıl ış i du u daki i soğutu u akışka ı al ak e o u e ede se sa it i
ası çta soğut aktı . Bu sa ede soğutu u akışka aşı ı soğutul uş hale geti ili , sı ı hattı üze i de ge leş e
alfi e gö de ili e alf çıkışı da düşük sı aklıkta soğut a apa ili .

. . Mate atiksel Açıkla a

Soğutu u akışka ta afı da, soğutu u akışka olu üç ölü e a ıla ili -aşı ı ısıtıl ış ölü , iki fazlı ölü e alt
soğut alı ölü . U gula ada, çalış a koşulla ı özellikle düşük şa j , i alt soğut alı ölü e sahip ol a a e
aşı ı koşulla da i iki fazlı ölü e sahip ol a a i ko dense e ede ola ili . Aşağıdaki çizi açıkla a ilk iki
du u içi olası ko figü as o la ı göste ektedir:
 135

Şekil-5.18 Aşı ı soğut a, iki fazlı e kızgı ölgele i göste i i

Şekil-5.19 İki fazlı e kızgı ölgele i göste i i

He iki du u da da şe atik, soğutu u ta afı daki o tala a i de e i te sil ede . Ge el ola ak, ko de se içi
çözü ü ü a a ı, o tala a i de e i uzu luğu u e kada ı ı aşı ı ısıtıl ış, iki fazlı e alt soğutul uş
fazla da olduğu u eli le ekti . De e uzu luğu u u ölü le i he i i deki o a ı, sı ası la ℎ , , ve
ta afı da e il ektedi . Bu faktö le i topla ı e eşit ol alıdı e ölü le de he ha gi i i e ut
değilse, ilgili de e kes i pa a et esi sıfı a a a la ı .

Bö le e i de e i o tala a uzu luğu ta afı da e ili se, o za a he kıs ı uzu lukla ı;

ℎ = ℎ (5.98)
=

=
e tuta lılık içi

ℎ + + = (5.99)

Ha a ta afı da, ko de se saf çap az akış ola ak ka ul edili . Bu, ko de se i , ABD'deki ko de se le içi o tak
i ko figü as o ola tek i boru sı ası da oluştuğu du u içi özellikle i i i a sa ı dı . Bu ede le, akış
saf çap az akış olduğu da , aşı ı ısıtıl ış, iki fazlı e alt soğut alı ölü le i he i i i ha a akış hızı ı a ı sı a
ha a ta afı ala ı, o ölü ü ala ı la o a tılı olduğu a sa ıla ili .

Bu adaki a aliz i çok a sa ı da ulu u :

1. Bo ula ı dışı da e li ha a ı oğuş ası oktu , çü kü soğutu u akışka sı aklığı ha a akı ı ı
çiğle e oktası ı üze i dedi .
2. Akış, soğutu u ta afı daki tü de ele a ası da eşit ola ak de gele i
3. Akış ha a ta afı a eşit ola ak dağıtılı .

5.27.3 Hava Tarafı da Dikkat Edil esi Gereke ler

Ha a ta afı da, ̇ ha a akış debisi akışı ı topla ha a ta afı ala ı a sahip ola se pa ti üzü e
düzgü i şekilde dağıldığı a sa ıl aktadı . Bu ede le, he ölü içi ala la e kütlesel akış debileri,
 136

, ℎ = ℎ , (5.100)

, = ,

, = ,
̇ , ℎ = ℎ ̇ ,
̇ , = ̇ ,
̇ , = ̇ ,

Şekil-5.20 Serpa ti de kızgı , iki fazlı e aşı ı soğut a ölgele i i göste i i.

. . Ko de ser Algorit ası

1. ℎ ' i eli le ek içi aşı ı ısıtıl ış ölü ü açıkça çözü üz.
2. İlk ö e soğutu u akışka ı iki fazlı kısı da kalitesi de çıktığı ı e iki fazlı kısı içi ısı t a sfe
analizinden istenen değe i i hesapladığı ı a sa ı ız. O zaman ya
o ( ℎ+ değe i 'de küçük ise, i aşı soğutul uş ölü a dı
o İki fazlı ölü ü çıkış kalitesi i u ede le değe i i e e olduğu ili ektedi .
o Alt soğut a ölü ü = − − ℎ içi oğu laştı ı ı ala ı kala ı ı kulla ı , ısı
t a sfe hızı, ası ç düşü ü v . İçi alt soğut a ölü ü ü çözü üz.
o ( ℎ+ değe i 'de ü ükse, aşı ı soğutul uş ölü oktu .
o İki fazlı ölü içi ala f aksi o u u = − ℎ olduğu ili i , ko de se i çıkış
kalitesini yinelemeli olarak hesapla ı ız.

. . Kızgı Bölü
Aşı ı ısıtıl ış ölgede, gi iş soğutu u sı aklığı e çıkış soğutu u sı aklığı çiğ sı aklığı ili ektedi . Bu ede le,
saf çap az akış a sa a ak, aşı ı ısıtıl ış ölge içi ge eke ala ı kes i açıkça elde edile ili .
− ̇ ,
ℎ =− ̇ ,
(5.101)
𝐴 ,
−
, ̇ ,
−

[ ]

Burada
( ,𝑖 − ç , )
= (5.102)
( ,𝑖 − ,𝑖 )

ve u te i i tü etil esi, Ko de se Ala Tü e i de elde edile ili . Aşı ı ısıtıl ış kıs ı olduğu a sa ıl aktadı .
 137

. . İki Fazlı Bölü

Isı değişti i isi i iki fazlı ölü ü de, iki te el olasılık a dı . İki fazlı kıs ı çıkışı, azen iki fazlı kalitededi çü kü
he ha gi i alt soğut alı kısı oktu e a iki fazlı kıs ı çıkışı, do uş sı ı kalitesi dedi , çü kü i alt
soğut alı kısı a dı . İlk adı , iki fazlı ölü ü çıkışı ı kalitesi de olduğu u a sa ak e de e
uzunluğu u ge ekli kıs ı ı hesapla aktı . Uzu luk f aksi o u hesapla ada ö e, a alizi Şah Yoğuş ası
ölü ü de ulu a ile eği i o tala a soğutu u a ısı t a sfe katsa ısı ge eklidi . O tala a soğutu u akışka
ta afı ısı t a sfe katsa ısı, soğutu u akışka çıkış kalitesi i i fo ksi o udu .

İki fazlı ölü ü he ikisi de de çıkış kalitesi içi çözü e a içi çöz e ko figü asyonda, parametresi NTU
içi çözü de azgeçtiği içi etki olduğu ili ektedi ; Bö le e etke lik doğ uda elde edile ilir;
𝐴
( ̇ )
= − , , (5.103)

u değe i

= − − (5.104)
( 𝛼 , ) +(𝛼 ,𝑖 𝑖 , )

İki fazlı ölü ü X eli li i çıkış kurulu derecesi içi , uzunluk fraksiyonu elde edilebilir.
̇ ℎ ( − ç𝚤 𝚤ş, ,𝑖 𝑖 )
=− ̇ ,
(5.105)
. ( ,𝑖 − , ) 𝑖 𝑖

Aksi takdirde, kuruluk derecesi tek a la ı sa, iki faz ölü ü ü X çıkış kuruluk derecesini değişti e ek a tık sıfı a
sü ülü .

Δ= − ℎ − ( ç𝚤 𝚤ş, , ) (5.106)

ağı tısında . değe le di ildiği e ℎ uka ıdaki çözü ü de ili ektedi . Ne azık ki,
o tala a soğutu u iki fazlı ısı t a sfe katsa ısı ı değe i iki fazlı kesit çıkış kalitesi e ağlı olduğu da , i ele eli
ö te le ge eklidi .

. . Soğutul uş Bölü
Alt soğutul uş ölü de, a sa, e ut alan ( ili diği de e i gi iş ha ası e soğutu u akışka sı aklıkla ı
gi i ili i . Alt soğutul uş ölü e gi iş soğutu u sı aklığı, soğutu u u ka a ık sı aklığıdı e gi iş ha ası
sı aklığı, diğe tü ölü le içi a ı gi iş ha ası sı aklığıdı . Bö le e UA değe i

= − − (5.107)
( 𝛼 , ) +(𝛼 , )

ve i i u e aksi u kapasite o a la ı, ha a e alt soğut alı soğutu u akışka da elde edile ili .

= [ ̇ , , ̇ , , ] (5.108)

= [ ̇ , , ̇ , , ]

verilen NTU dan

𝑖
= (5.109)

=
𝑖

minimum ısıl kapasite de isi ha a ta afı da ise etke liği verir.

− ( − )
= − (5.110)
veya minimum ısıl kapasite de isi soğutu u akışka ta afı da sa, etkenlik;
 138

− ( − − )
= − (5.111)
Aşı ı soğut alı ölü deki topla ısı t a sfe hızı,
̇ =− ( 𝚤 , − , )

u, egatif olduğu da ısı soğutu uda çıka ılı .

. . Ter i al Hesapla aları

Ko de se i tü ölü le i çözüldükte e ge ekli tü te i le eli le dikte so a, he i te i i so uçla ı,
genel terimler elde edilerek birlikte g upla dı ılı .
̇ = ̇ ℎ + ̇ + ̇ (5.112)

Δ =Δ , ℎ +Δ , +Δ ,

̇ = ̇ , ℎ + ̇ , + ̇ ,

Alt soğutul uş i ölü a sa, ko de se çıkış alt soğut ası,

Δ = 𝚤 , − , (5.113)

e a he ha gi i alt soğut a ölü ü oksa, etki i alt soğut a ikta ı aşağıdakile de hesapla ı :
ℎ ç𝚤 𝚤ş, ,𝑖 𝑖
Δ = (5.114)
,

, do uş sı ı ı özgül ısısıdı . Bu etkili alt soğut a pa a et esi ö elikle çöz e işle i sı ası da sü ekli
da a ışa izi e ek içi ge eklidi . Alt soğut alı ölü ü , dö gü odeli akı sa ası da ulu ası u ulur.
 139

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
Ha a ta afı ala ı [ 2]

, İki fazlı kısı da ha a ta afı ala ı [ 2]

, İki fazlı kısı daki soğutu u akışka ta afı ala ı [ 2]

Soğutu u akışka ta afı ala ı [ 2]

Su ta afı ala ı [ 2]

Mi i u kapasite değe i [W/K]

, Ne li ha a ı özgül ısısı [J/kgda]
, Su u özgül ısısı [J/kg-K]
Ne li ha a ı özgül do a de e esi [J//kgda-K]
Isıl kapasite de isi seviye o a la ı [-]
∗ Isıl kapasite de isi se i e o a la ı [-]
Se pa ti ku uluk o a ı [-]
𝚤 Se pa ti ıslaklık o a ı [-]
ℎ , Se pa ti gi işi de e li ha a ı e talpisi [J/kgda]
ℎ , Se pa ti çıkışı da e li ha a ı e talpisi [J/kgda]
ℎ , Islak-ku u a a üze de e li ha a ı e talpisi [J/kgda]
ℎ , , , Do uş üze etki e talpisi [J/kgda]
ℎ , , , Soğutu u akışka gi iş sı aklığı da do uş ha a ı e talpisi [J/kgda]
ℎ , , Soğutu u akışka do a sı aklığı da do uş ha a ı e talpisi [J/kgda]
∗ Kütlesel de i i etki ıslaklık o a ı [-]
̇ Ku u ha a ı kütlesel de isi [kg/s]
̇ , İki faz kıs ı da ku u ha a ı kütlesel de isi [kg/s]
NTU Isı transferi/geçiş birim sa ısı [-]
Dış ta af ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
Kuru ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
𝚤 Islak ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
̇ Isı t a sfe se i esi [W]
̇ Kuru analizde ısı t a sfe se i esi [W]
̇ İki fazlı kısı da ısı t a sfe se i esi [W]
̇𝚤 Islak a alizde ısı t a sfe se i esi [W]
, Ha a gi işi de ku u te o et e sı aklığı [K]
, Ha a çıkışı da ku u te o et e sı aklığı [K]
, , Ku u a alizde ku u te o et e çıkış sı aklığı [K]
, Islak-ku u a a üze de ha a ku u te o et e sı aklığı [K]
𝚤 , Soğutu u akışka ka a ıkla a sı aklığı [K]
, Soğuk ha a akı tısı gi işi deki sı aklık [K]
Ç Ha a ı çiğ okta sı aklığı [K]
Ç , Soğutu u akışka ı çiğ okta sı aklığı [K]
ℎ, Sı ak ha a akı tısı gi iş sı aklığı [K]
, Soğutu u akışka gi iş sı aklığı [K]
, Soğutu u akışka çıkış sı aklığı [K]
, Soğutu u akışka ka a a do a sı aklığı [K]
, Etki üze sı aklığı [K]
, Soğutu u akışka gi işi de üze sı aklığı [K]
, Soğutu u akışka çıkışı da üze sı aklığı [K]
UA Topla üze ısı iletke lik değe i [W/K]
 140

Değişke Ta ı la a
Ku u a alizde topla üze ısı iletke lik değe i [W/K]
𝚤 Islak a alizde topla üze ısı iletke lik değe i [W/K]
İç ta af te al iletke lik değe i [W/K]
Dış ta af te al iletke lik değe i [W/K]
∗ Islak se pa ti içi etki dış ta af te al iletke lik değe i [W/K]
Ha a ta afı te al iletke lik değe i [W/K]
Soğutu u akışka ta afı te al iletke lik değe i [W/K]
Su ta afı te al iletke lik değe i [W/K]
O tala a ha a ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

O tala a su ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

O tala a soğutu u akışka ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

, İki fazlı kısı da o tala a soğutu u akışka ta afı ısı t a sfe katsa ısı [W/ 2-K]

Ha a ta afı üze e i i ku u a alizde [-]

∗ Ha a ta afı üze e i i ıslak a aliz [-]
 Etke lik katsa ısı [-]
Kuru analizdeki etke lik katsa ısı [-]
𝚤 Islak analizdeki etkenlik katsa ısı [-]
Ne o a ı [-]
Ha a gi işi deki e o a ı [-]
 141

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Kwang Taek Ho g a d Ralph L. We , , Cal ulatio of Fi Effi ie fo Wet a d D Fi s
HVAC&R Research,v. 2
2. Chi-Chuan Wang and Yu-Min Tsai and Ding-Cho g Lu, , Co p ehe si e Stud of Co e -Louver
and Wavy Fin-and-Tu e Heat E ha ge s , Journal of Thermophysics and Heat Transfer
3. Schmidt T.E. 1945- . La P odu tio Calo ifi ue des Su fa es Mu ies D ailettes. Bulletin De L I stitut
International Du Froid Annexe G-5.
4. http://achp.sourceforge.net/ACHPComponents/FinTubeHX.html E işi ta ihi: . .
5. http://achp.sourceforge.net/ACHPComponents/WetDryHeatExchanger.html E işi ta ihi: . .
 142

BÖLÜM-6
MİNİ VE MİKRO KANALLI ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

. GİRİŞ
Mik o elekt o ik de ele de üksek ısı akısı ı uzaklaştı ıl ası ik o ka alla ı e ö e li u gula ala ı da
i idi . He ha gi i elekt o ik ileşe de geçe akı , he za a i ikta ısı dağılı ı ile ilişkile di ili , ö eği ,
I' i akı olduğu e R' i di e ç olduğu i di e çteki I2R ka ıpla ı. Elekt o ik de e ta afı da dağıtıla ısı
çıka ıl alı e işle i gü e liği i e gü e ili liği i sağla ak içi ileşe oldukça düşük i sı aklıkta tutul alıdı .
I tel Şi keti' i ku u ula ı da i i ola Go da Moo e, 'te i alt ta akadaki t a sistö le i sa ısı ı ılda
i ka a a iki katı a çıka ağı ı ö gö dü. Mik o e a o fa ikas o tek ikle i i o ta a çık ası sa esi de
tah i le ugü hala geçe lidi . Daha fazla sa ıda t a sistö ü küçük ha i le e sıkıştı ıl ası, elekt o ik akış
açısı da i i et ola ak gö üle ili . A ak u, ısıl ö eti akış açısı da ge çekte i zo luktu . Tek i küçük
t a sistö de gele ısı dağılı ı i so u değildi , a ak kuşkusuz, i a a a geti ile i kaç il o t a sistö de
gele ısı dağılı ı söz ko usu olduğu da, u i so u değildi . Gele ekteki elekt o ik ileşe le i , W/ 2 veya
daha fazla a alığı da ısı ı dağıt ası ekle i o . Gü ü üzde soğut a tek olojisi cebri hava soğut alı soğutu u
kulla a ak u tü üksek ısı akıla ı ı uzaklaştı ıl ası e sı aklığı daha gü e li i sı ı dahili de tutul ası
ü kü değildi . Bu ede le, ö ü üzdeki ılla ı elekt o ik de eleri i soğut a ihti a ı ı ka şıla ak içi
e ilikçi e etkili i soğut a düze i gelişti ek esastı . Bu ü it e i i i seçe ek, ik o ka alla ı soğutu u
akışka ola ak su ile kulla ıl asıdı , çü kü ancak mikro kanallar ile u kada üksek ısı akıla ı atıla ili .

Mik o elekt o ikle i soğutul ası ı a ı sı a, ik o ka alla aşka i çok u gula ada da kulla ılı . A ust al a
Heat i Şi keti, elekt o ik de e ka tla ı ı i alatı a e ze i ki asal öğüt e işle i kulla a ak i i ili e ti a i
ik o ısı değişti i ile i gelişti di. Isı değişti i i, Baskılı De e Isı Değişti i i PCHE ola ak adla dı ılı . PCHE, µ
ila . a ası da i hid olik çapa sahipti . PCHE - a ası çla ı e °C sı aklıkla ı destekle e ili .
PCHE içi e ü ük paza , a ı ısıl işle e ası ç düşüşle i içi , tipik ola ak gele eksel ısı değişti i ile i i
bo utu u e ağı lığı ı aklaşık eşte i i ola üksek ko paktlığı ede i le açık de izde gaz işle e ala ı da
ol uştu . Diğe u gula ala a ası da LNG Sı ılaştı ıl ış Azot Gazı , etile oksit e sülfü ik asit, afta
refo as o u, akıt hü e siste le i e kostik soda itkile i ulu u . A ı tek oloji, Heat i ta afı da mikro
ka allı ihazla ı ki asal işle le e, ki asal eaksi o la a e akıt işle le i e u gula ası ı ge işlete Baskılı
De e Reaktö le i i PCR ap ak içi kulla ılı . PCR, ka ıştı a, eaksi o e ısı t a sfe i i i leşti e ili .
Ma Bo dTM ısı değişti i isi, i dizi u a oluştu ak içi fotoki asal ola ak kazı ış i leşti il iş plaka ığı ı
içe i . Ko pakt difüz o ağlı apı, i i ha i aşı a üksek ısı t a sfe üze ala la ı ı, üksek ısı t a sfe
katsa ıla ı ı e tasa ı es ekliği i kola laştı ı . Gaz tü i i ileşe i i soğutul ası, düşük ge ili li i ikel
sülfa at çözeltisi kulla ıla ak elekt o fo atla ış pi tipi ik o ısı değişti i ile i kulla a aşka i ala dı .
Pimle , çapı . ola i ka e dizide a alıklı ola ak, u çapı da e u üksekliği dedi .
Ko p esö de gele ası çlı ha a, tü i ka atla ı ı gö eği o u a e kanat üze i deki çeşitli akkor
oktala ı da ulu a soğutu u delikle i olu la ik o pi li ka atla a ö le di ili . Mik o ısı değişti i ile i, üklee
üksek sı aklık eaktö le i gi i k itik ala la da ısı ükü ü ka şıla ak içi de te ih edili . Nüklee üksek sı aklık
eaktö le i içi küçük ölçekli i plaka tipi ko pakt ısı eşa jö ü CPCHX , katı hal difüz o u ile ka akla ış e
ka al ge işliği e sahip ikel azlı süpe alaşı Hastello XR'de apıla aklaşık iç üke /dış üke
plakala da CPs oluşu . Fizi ilite çalış ası, e i esil üksek sı aklık eaktö ü difüz o ka aklı CPCHX'in 1 m
ge işlik × uzu luk × ükseklik i i ü üklüğü le ,75 MW/m3'lük i ısı kapasitesi e ulaşa ile eği i
göste işti . Yuka ıda eli tile u gula ala a ek ola ak, ik o ka alla akıt hü ele i de, oto o ille de, sı ı
roket oto la ı da e ti a i ısıt a/soğut ada kulla ıl aktadı [ ]
 143

. MİKRO KANAL ISI ÇUKURUNUN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI

Yüksek üze ala ı oğu luğu, a ı te al güç içi ihti aç du ula ısı değişti i i i ha i i ö e li ölçüde azaltı .
So uç ola ak, apı e o taj ile ilgili alze e ala ı e ali eti ö e li ölçüde azaltıla ili . A ı a, sı ı tut a
mikro-ısı değişti i isi de küçüktü ; pahalı, zehi li e a patla ı ı akışka la söz ko usu olduğu da gü e lik e
ekonomik nede le de dola ı u ö e lidi . Mik o ka al ısı alı ıla ı ı ispete ü ük topla ısı t a sfe katsa ısı,
ısı değişi p osedü ü ü çok daha etkili kıl aktadı . Ek ola ak, LIGA LIthog afie Gal a ofo u g A fo u g ,
ste eolitog afi, laze ışı ı işle e e elekt o şekille di e gi i ik o ü eti tek ikle i i gelişti il esi, daha etkili
ko figü as o e üksek ası ç di e i e sahip i ik o ısı değişti i i i tasa ı ı a izi e i . Mik o ka allı i
ısı e i i i hızlı tepki sü esi, akışka akışla ı a ası daki ispete küçük sı aklık fa kla ı içi daha i i i sı aklık
ko t olü sağla . Hızlı tepki küçük za a sa iti , ısı t a sfe a a üzü ü iki sı ı ı a ı a küçük etal kalı lığı a
küçük ataleti e ağlıdı . Öte a da , "çe e" alze esi i içe e i ütü ola ak ısı değişti i i, ge ellikle ü ük
i za a sa iti ge ekti e gele eksel değişti i ile de daha ü ük i atalete sahipti . Bu ede le, i sı ı ı
diğe sı ı ı sı aklık değişi i e tepkisi, çok eli gi za a sa itle i le "iki sı aklık değişi dalgası ı" içe i .
Geleneksel ısı değişti i ile de, iki e a ı i ta esi e ula ıklaştı ıl ası ü kü dü .

Mik o ka alla i çok ö de a a tajlı olsala da sı ı sız değildi le . So de e e küçük ka al o utla ı ede i le,
sistemin ası ç düşü ü sadece sistemi çalıştı ak içi üksek eka ik güç ge ekti ekle kal az, a ı za a da
sızdı az ağla tıla e po pala a ihazla ı gi i aksesua la içi sıkı taleple de ulu u . İ e ka alla
ko oz o a, pü üzlülüğe e üze le i ki le esi e ka şı du a lıdı . Ka al du a la ı ki asal aşı dı a e a iç
du a üze le i de fiziksel ıp a a ede i le aşı a ili . Bu ede le, ge el ola ak eka ik te izlik e akı
ü kü ol adığı da , ko u a filt eli i ik o ka allı soğutu uda al ız a çok te iz akışka la kulla ıla ili .
Dahası, akışka ozul a, ekse el ö ısı ileti i e gele eksel ölçekli ısı değişti i ile de çok ö e li ol a a ili dış
ka ıpla gi i azı etkile , ik o ka alla da da e ut ola ili .

. MİKROKANALLARA OLAN İHTİYAÇ

Me ut elekt o ik soğut a siste le i, ö elikle ha a ı ik o elekt o ik de e o ta ı soğutu usu ola ak kulla ı .
Ha a, düşük a dı ı siste destek ge eksi i le i, soğut a siste i i üksek gü e ili liği, düşük aşla gıç
ali eti, düşük işlet e e akı ali eti e uzu gelişti e geç işi e de e i i ile i i i u u luluk a a tajı a
sahipti . A ak ha a soğut a siste le i içi te el e dişe, ha a ı düşük özgül ısı değe i ede i le düşük ısı
a ıl a pota si elle idi . Ha a soğut ası da düşük ısı t a sfe katsa ısı, ısı t a sfe üze ala ı ı a ttı ak içi
ısı a ı ı kulla ı ı ı ge ekti i . Ya ı ı ile, ha a soğut alı ısı e i i, üç te al di e ç ileşe i ile ka şılaşı . Bu la :
a ı ı ı elekt o ik çip ile ağla a apıştı a alze esi i ısıl di e i, a ı ı ı ısıl di e i e ka at e ha a
arası daki taşı ı ede i le ısıl di e ç. Ya ı ı di e i, i i iletke alze eli a ı ı kulla ıla ak azaltıla ili . Taşı ı
di e i, ha a akış hızı a ttı ıla ak azaltıla ili . A ak, apıştı a alze esi i di e i i azaltıl ası, ısı a ı ı içi
kalı i üksek ısı ileti li alze e ta a ı ı e siliko ile ısı a ı ı a ası da i i i ağı ge ek esi ede i le
hala so u teşkil et ektedi . Yapıştı ada daha fazla azal a ı sı ı la a i aşka faktö alze e kalı lığı akı
e siliko kaide içi ısıl ge leş e katsa ıla ı a ası daki fa ktı . Yapıştı a alze esi i kalı lığı ı azaltıl ası,
siliko kaidesi de çok daha üksek te al ge il ele e ede olu e eka ik a ızası a ede olu . Bu gi i
durumlarda, mikro kanallar, temas direncini ve ilgili ısıl ge leş e p o le i i o tada kaldı a siliko kaide i
a kası a doğ uda o ula ili . Bu a ek ola ak, ik o ka alla ı üksek gö ü üş o a ı, taşı ı ısı t a sfe üze
ala ı ı e taşı ı ısı t a sfe katsa ısı ı a ttı ı , u da taşı ı di e i i azaltı .

. MİKROKANAL UYGULAMALARI
Bağı tı . Ne to u soğut a asası ı göste i . Bi üze de taşı ı la ısı t a sfe i;
= ℎ − (6.1)
Ge el ola ak, sı aklık sı ı la ı sa it ola ili e u ede le ℎ ü ü ü a ttı ıla ak ısı t a sfe hızı a ttı ıla ili .
 144

Mik o ka alla , ka akte istik o utla ı µ − µ a alığı da ola ka alla dı [ ]. Bö le e, i siliko

kaide i a ka ta afı da o ul uş de i da ik o ka alla , ısı t a sfe i içi üze ala ı ı a ttı ı . Mik o
ka alla daki akış ge ellikle, daha küçük ka akte istik o utla da dola ı, doğası akı ı da la i e dir.
Ta a e geliş iş i iç akış içi , Nusselt sa ısı Nu sa itti . Nusselt sa ısı Bağı tıde (6.2)

=ℎ / (6.2)
h so uçla ı ı e ide düze le esi Bağı tı (6.3) 'te
ℎ= . / (6.3)

h' i , sa it Nusselt sa ısı da, ik o ka alı çapı ile te s o a tılı olduğu gö ül ektedi . Mik o ka alla , daha küçük
çap değe le i ede i le çok üksek h değe i i kaç i W/ 2 °C düze i de a a tajı a sahipti . Bu ede le, mikro
ka alla içi , hA ü ü ü çok ü üktü e u da daha ü ük taşı ı la ısı t a sfe i ile so uçla ı . Bu, ik o ka alı
100 W/cm2 e a daha üksek de e edeki çeşitli üksek ısı gide e seçe ekle i a ası da u gu i ada ol ası ı
sağla .

. MİKRO KANALLARLA İLGİLİ TEMEL SORUNLAR

Ka al o utu küçüldükçe oleküle o tala a se est ol ile ka şılaştı ıla ili hale geli . Bu ka al o utu da mikro
ka alla daki gaz akışı ı çok küçük tabiatı, sü eklilik a sa ı ı da a ıl a a ede ol aktadı . Bu adi
gö üle etki ola ak ili i . Se elti odeli de e de çıka ı ede i le a ıl a ölçüsü, oleküle o tala a
se est olu ik o ka alı hid olik çapı a o a ı ola ak ta ı la a K udse u a ası K ta afı da
e il ektedi . Akışı , K < , içi sü eklilik asala ı a u duğu a sa ıl aktadı . K udse sa ısı ı daha üksek
değe le e sahip olduğu du u la , K değe i e ağlı ola ak ka a akışı, geçiş akışı e a se est oleküle akış
olarak kabul edilir.

Mik o ka alla daki gaz akışla ı içi , ü ük ası ç düşü ü gaz oğu luğu da ü ük değişiklikle e ol aça . Sı a la,
azı za a la , özellikle ka al çıkışı a doğ u, üksek hız e üksek Ma h sa ısı M ~ değe le i elde edili . Bu gi i
du u la da, gazla ı oğu luk değişi le i göz a dı edile ez e sıkıştı ıla ili lik etkisi i dikkate alı ası ö e
kaza ı . A ı a, ta geliş iş akış a sa ı ı, akış i esi e ede se tü ka al uzu luğu o u a ge çekleştiği içi
uygulanamaz.

Yüze le i çoğu se est üze de elekt ostatik ükle i öt leşti işti . Bö le i üze üze inde az miktarda iyon
içe e i sı ı aktığı da, iletke ol a a üze le deki elekt ostatik ükle ele ka şı i o la ı akışka da çeke .
Sı ıda de gele e ükü, kalı lığı i kaç a o et e e te esi de ola "Elekt ikli Çift Kat a " ola ak ili i . Bu
nedenle, ik o e a daha küçük ola çok küçük o utla daki ik o ka alla daki sı ı akışla ı içi , elekt iksel
çift laminer etkisinin dikkate alı ası ö e lidi .

Ge el ola ak, ik o ka alla , akışı çeşitli ka alla a ası da eşit ola ak dağıt ak a a ı la ü ük aşlıkla ile
do atıl ıştı . Başlık ölgesi de ik o ka alla a akışı dö üşü, u gu şekilde hesa a katıl ası ge eke ek ası ç
düşü ü ü geti e ekti . Çok küçük ik o ka al o utla ı ede i le, ka al o u a akış içi ası ç düşü ü çok
daha ü ük ola aktı , u da ası ç düşü ü ü azalt ak içi daha kısa ka alla ı kulla ı ı ı ge ekti i . Bu gi i
du u la da, gelişe akış uzu luğu etkisi i dikkate alı ası ge eki . A ı o utta ka alla ü et ek çok zo du ;
u ede le, ka al o utla ı daki e üze pü üzlülüğü etkile i deki değişiklikle dikkate alı alıdı . Başlık
tasa ı ı, tü ka alla da düzgü akış sağla ada ö e li i ol o a .

Kanal du a ı da u gu akış e ısıl sı ı koşulla ı ı seçil esi, ik o ka al ısı alı ıla ı ı he ha gi i odelle e
egzersizi de çok ö e lidi , çü kü u la akış/ısıl ka akte istikle i ö e li ölçüde etkile . Ku ulu daki ısı ka ı e
aşlıktaki ısı transferi, ısı alı ı ı pe fo a s özellikle i i elde ede ke , azı du u la da ö e li ola ili . Mik o
ka alla da, üksek etkenlik nede i le, gi iş e çıkış a ası daki sı aklık fa kı çok küçük °C'de düşük e a eşit
olabilir. Bu ede le, doğ u sı aklık ölçü ü çok ö e lidi . Baze , ası ç valflerine ağla ak içi ka alla ı
 145

du a la ı da küçük delikle açılı . Bu tü delikle , akış ala ı la aşı ı gi işi i ö le ek içi dikkatli e apıl alıdı .
Öte a da , u gi i delikle a ı za a da sa it du u a gel esi içi ku ulu u tepki sü esi i de a ttı ı . Ka a lı
du u a ulaşıldıkta so a e i topla a a öze göste il elidi .

Yüze pü üzlülüğü ele a la ı ı o utla ı ge ellikle, ik o ka alı akış ala ı ı ö e li ölçüde değişti e ile ka al
o utla ı la ka şılaştı ıla ili . Bu zo luğu üstesi de gel ek içi pü üzlülüğü etkisi doğ u i şekilde hesa a
katıl alıdı . He şe de önce, genel olarak, p atik u gula ala içi çoklu pa alel ka alla a sahip ik o ka al ısı
alı ıla ı kulla ıla aktı . Çok sa ıda ka al a sa, düzgü akış dağılı ı ı sağla ak ü ük i zo luk hali e geli . Bu,
akış aşlıkla ı içi u gu tasa ı ı ö e i i u gula aktadı . Ka aldan kanala Şekil-ve Şekil-değişi i i i u
ol alıdı ; Aksi takdi de, ka al şekli deki e o utu daki değişiklikle , ho oje akış dağılı ı ı daha da
etkile e ekti . Bu ede le, akış ozul ala ı ı ö le ek içi a ifoldla ı düzgü i şekilde tasa la ak e çok
ka allı u gula ala da a ı ik o ka alla ı ü et ek çok ö e lidi . Yuka ıda eli tile çeşitli faktö le a ası da,
akış a lış dağıtı ı ı i ik o ka al azlı ısı e i i ihazı ge el te al pe fo a sı üze i de güçlü i etkisi
olduğu ulu uştu [ ].

. TEMEL AKIŞ ARIZALARI

. . Ma ifoldları Ta ı ı ve Sı ıfla dırıl ası
Ma ifold e a aşlık , fa k ası ı ı etkisi de dola ı akışka ı göze ekli a du a la da gi diği e a çıktığı
i akış o usu ola ak ta ı la ı . Ma ifoldla ge ellikle dö t katego i e a ılı , a i: a ı a akış a ifoldu, akış
a ifoldu, te s akış a ifoldu e pa alel akış a ifoldu u i leşti i . Dö t tip a ifold, Şekil- . 'de göste il işti .
Pa alel e ge i akışla , a dalla la i i i e ağla ış akış a ifoldla ı ı a ıl ası e i leşti il esi
ko i as o la ıdı .

Şekil-6.2 Dö t aşlık a ifold tipi

Bölü e i akış a ifoldu da, akışka ı yan kollar o u a dalla ası ede i le akışka a aşla . Bu, a ifold
du a ı daki sü tü e küçükse, a ı a a ifoldu daki statik ası ı a t ası a ede olu . Sü tü e etkisi
a sa statik ası çta i azal a a ede olu . Dola ısı la, akış pa a et ele i i a a la a ak ölü ü akış aşlığı
o u a düzgü ası ç elde et e olasılığı a dı , ö le e akış dalla ası da ka akla a ası ç geri kazanılı ,
sü tü ede ka akla a ası ç ka ıpla ı ı de gele . Ko i e akış aşlığı da ası ç dai a akış ö ü de azalı .
Bunun nedeni, yanal kollardan akışka ı topla ası da ka akla a akış hızla ası da e sü tü e
etkile i de ka akla a ası ç ka ı da ka akla a ası ç ka ı ı ila e etkisidi .
 146

. . Akış Kötüleş esi i Sı ıfla dırıl ası

Akış a lış dağıtı ı ge el ola ak üç tü e a ıla ili ; aşlık tasa ı ı a ağlı üt kötü dağıtı , ka alla ı Şekil-ve
o utla ı daki fa klılıkla ı e iskozite ka aklı akış kötü dağıtı ı ı ede olduğu geçiş dağıtı ı a geçiş. Akış
a lış dağıtı ı iki ö e li iste e e etki e ede olur. Bunlardan biri toplam ası ç düşü ü deki a tış, diğe i
ise ısı t a sfe pe fo a sı daki düşüş. Ü ifo akış dağılı ı içi a ifoldla ı tasa la ak içi azı ku alla
şu la dı :
• Topla ka al kesit ala ı ı aşlığı kesit ala ı a o a ı de daha az ol alıdı .
• Akış a ıl ası ı e akış etkisi etkile i i e aza i di ek içi aşlıkla daki ası ç düşü ü ü kü
olduğu a düşük ol alıdı .
• Te s akış a ifoldu, pa alel akış a ifoldu da daha i i akış dağılı ı sağla .
• Bi leşti e aşlığı ı akış ala ı, a ı a aşlığı ı akış ala ı da daha ü ük ol alıdı .

Gi iş öl e aşlığı daki e çıkış i leşti e aşlığı daki ası ç, azaltıl ış e i e kesiti e a ta e i e kesiti
çıkış aşlığı ı u gu şekilde tasa la ış i gi iş aşlığı kulla a ak e ede se a ı şekilde ko u a ili . A ı a
aşlığı ı azala e i e kesiti ası ç ge i kaza ı ı a engel olurken e çıkış aşlığı ı artan enine kesiti, her ikisi
de ilgili aşlıkta e ede se sa it ası ı sü dü e eğili i de ola ası ı artışı a neden olur.

Geçiş akışı da a lış dağıtı geçişi, o utla a ası da, ka alla a ası da olduğu gi i i ka al o u a e da a
gele değişiklikle de ka akla aktadı . Laminer akış içi , ka alı kütle akış debisini , o utla ı dö dü ü
gü ü le doğ uda o a tılı olduğu ka ıtla a ili . Bu ede le, ka al o utu daki % 'lik i değişiklik ile, ka al
kütle akış debisinde % 'lik i değişiklikle so uçla ı . Küçük ölçüle e gö e ik o ka alla daki ü eti tole a sla ı ı
çok düşük se i ele e ko t ol et ek so de e e zo du [ ].

. . CFD A alizi e İhtiyaç

Bir manifoldun odelle esi he ekse el he de a al hız ileşe le i i e statik ası ç dağılı la ı ı
eli le esi i ge ekti i . Ma ifold akış odelle i i e ut çözü le i, akış ka alla ı ta afı da ağla a gi iş e
çıkış a ifoldla ı göz ö ü e alı a ak a alitik e a sa ısal ola ili . A alitik odelle ede a a p o le , Be oulli
ağı tıini uygulamak içi e e ji e ası ç ka ıpla ı ı hesapla ak içi ilgili i düze eği ta ı la ası daki
zo luktu . A ı a, sü tü eli kafa ka ı içi kesi tah i le saf a alitik odelle de ü kü değildi . Bu ede le,
aşlıkla e a ifoldla daki akışı a aliz et ek için CFD analizi tercih edilir.

. MİKRO KANAL TEKNOLOJİSİ

Mi i e ik o ka al u gula ala ı, kütle e ısı geçişi i i ileşti il esi de sağladığı üstü lükle i ede i le ilim
dü ası içi ilgi çeki i i a aştı a ko usu ol uştu . Gelişti ile tek ikle i ik o siste le i ü eti i i ü kü
kıl ası da so a i i ve ik o ka alla daki akış e ısı geçişi ka akte istiği he geçe gü i az daha a laşıl a a
aşla ıştı . Gü ü üzde i i e ik o ka alla ısı değişti i ile i, ısıt a-soğut a siste le i, i o edikal
siste le , ik o işle ile i soğutul ası e oto oti sektö ü de a gı i şekilde kulla ıl aktadı .

Bugü e kada kulla ıla akış kesitle i de daha küçük hid olik çapla a sahip ka alla içi i i e ik o
te i le i i kulla ıl a a aşla ası, ka alla a ası da çapa ağlı i sı ıfla dı a apıl ası ı ge ekli kıl ıştı .
Mehe dale e diğ. ta afı da su ula sı ıfla dı a hid olik çapı – µ a alığı da kala ka alla ı
ik o ka al, µ – a alığı da kala la ı ezo ka al, – a ası dakile i sıkıştı ıl ış geçiş e
de ü ük ola ka alla ı gele eksel ka al ola ak a ı ıştı [ ].

Ka dlika e G a de ö ede aptıkla ı sı ıfla dı a ı i pa ça değişti iş e e küçük ka al o utla ı ı

te el ala daha ge iş i sı ıfla dı a ap ışla dı [ ]. Bu sı ıfla dı a a gö e hid olik çapı de ü ük
olan kanallara geleneksel kanal, 3 mm – µ a alığı da kala la a i i ka al, µ – µ a alığı da
kala la a ik o ka al de işti . µ – . µ a alığı da kala la geçiş ka alla ı µ – µ a ası geçiş
ik o ka alla ı, µ – . µ a ası geçiş a o ka alla ı e . µ de küçük ola ka alla ise oleküle a o
 147

ka al ola ak adla dı ıl ıştı . Bu çalış ada Ka dlika e G a de ta afı da apıla sı ıfla dı a dikkate
alı ıştır [3].

Tablo 6.1 Mehe dale e diğ. ta afı da apıla ka al sı ıfla dı ası [ ]

> 6 mm Geleneksel kanal
1-6 mm Sıkıştı ıl ış geçiş
100 m – 1 mm Mezo kanal
1-100 m Mikro kanal

Tablo 6.2 Ka dlika e G a de ta afı da apıla ka al sı ıfla dı ası [3]

> 3 mm Geleneksel kanal
3 mm – 200 m Mini kanal
200 m – 10 m Mikro kanal
10 m – 1 m Geçiş ölgesi ik o ka alla ı
1 m – 0.1 m Geçiş ölgesi a o ka alla ı
< 0.1 m Nano kanal

Mik o ka allı ısı değişti i ile i, akışka akışı içi küçük geçişle içe e o ula a sahipti . Bu o ula iki aşlığa
takılı . Ka atla , alte atif ka atçık e o u ko figü as o u u ığı la ı ı oluştu a ik o ka al o ula ı a
ağla ı . Bu MKID'le , ısı po pala ı ha iç, ikli le di e u gula ala ı da ko de se ola ak aşa ı la
ku ul uştu . Ve i li e u gu ali etli oldukla ı gö ül üştü . A ı a, ha a ta afı ası ç düşü ü nde e soğutu u
akışka şa jı da azal a a a dı ı olu . Yi e de ik o ka alla , ko de satı ha ada tahli e edile e esi
nedeniyle evapo atö e ısı po pası ko de se le i ola ak kulla ıla az. Isı t a sfe katsa ısı şu şekilde hesapla ı :

ℎ= (6.3)

Burada; Nu Nusselt sa ısı, k akışka ı ısıl iletke liği ve d ise ka alı hid olik çapıdı .

Laminer iç akışla da Nu sa itleşi . Sa it du a sı aklığı içi Nu = 3, e sa it ısı akışı du u u içi Nu = 4, 'tü .

Akış çoğu lukla küçük çaplı o u o u a akış içi laminerdir.

Ko de se ola ak kulla ıldığı da, aşlıkla dike ola ak e leşti ili e ik o ka al o ula ı atay olarak
ö le di ili . Buha laştı ı ıla da, eğe ö le i ko figü as o kulla ılı sa, oğuş a ka atçıkla ı e o ula ı
e i de kal a eğili i dedi e do a . Bu, ha a geçişi i e gelle e ısı t a sfe özellikle i i e gelle e
e apo atö ü e i i i düşü ü .

Şekil-6.1 Mik o ka al ısı değişti i i i iç apısı

 148

Mik o ka al ısı değişti i ile i i kulla ı ı a ola ilgi a t aktadı , çü kü soğutu u ta afı daki ısı t a sfe ala ı ı
a ttı ı ke ve a ı a ha a ta afı daki ası ç düşü ü ü azaltı ke , soğutu u akışka ükü ü azalt ak içi
fı satla su aktadı . Mik o ka al ısı değişti i ile i, oto oti e düst isi de, oşlukla ı f aksi o la ı % 'ı
geçtiği e uha e sı ı ı düzgü i şekilde dağıl ası o kada zo ol a a ko de se le ola ak zate
kulla ıl aktadı . Mik o ka al ısı değişti i ile i gu up e a a ık siste le de kulla ıla aksa, ge ekli ısı t a sfe i i
hem evapo atö he de ko de se ola ak su a il elidi le . Maalesef, ik o ka al uha laştı ı ıla içi ü ifo
ısı dağılı ı elde et ek çok zo du . Kötü dağıtı ı ik o ka al e apo atö ta a lı siste le i pe fo a sı ı e
kada düşü düğü ü ölç ek e kötü dağıtı ı azalt a ı olla ı ı eli le ek ge eklidi . Bu ede le, u apo , o ta
aşlıkla da a lış dağıtı olasılığı ı o tada kaldı ak e a ı a te s çe ile ili ko u da kulla ı la ı ı
kola laştı ak içi tek geçişli ik o ka allı ısı değişti i ile i e odakla aktadı .

. MİNİ VE MİKRO KANALLARDA AKIŞ VE ISI GEÇİŞİ BAĞINTILARI

Bu ölü de i i- ik o ka al a alığı da kala ka alla içi apıla a aştı ala so u u da elde edile
ağı tıla da ahsedil ektedi .

. . Mikro Ka allardaki Akış Ci sleri ve Kulla ı Yerleri

Mik o ka al akışı da iki ö e li etot taşı a ı sağla . Bası ç fa kı da doğa akış e elekt o-os otik akış. İlk
du u da akış, u gula a ası ç fa kı ı etkisi le oluşu . İki i du u da ise akış ha eketi, üksek elekt ik ala
oluştu ul ası la aşlatılı . Bu tip akışa elekt o-ki etik akış da de i . Yüze ge il esi e ağlı kıl al ku etle e a
akışka ta afı da üze le i ıslatıl ası da akışka da ası ç g ad e le i oluştu u . Bu ası ç g ad e i de akışka
ha eketi i sağla e ası ç tah ikli akışla e ze özellikle taşı .

İki akış tipi i de azı sakı ala ı a dı . Elekt o-ki etik akış, ası ç tah ikli akışa gö e ü ifo hız p ofili sağla ası
akı ı da üstü dü . Hız, ida a çok akı e le ha iç ik o ka alı he e i de sa itti . A ı a elektro-kinetik
akış kulla ıldığı da ası ç tah ikli po pala a a gö e çok daha az sap a elde edili . Ka ışı la ı a ıştı ıl ası ı
ö e li olduğu erlerde de elektro-ki etik akış kulla ı ı i a a taj ol ası a ağ e ge el taşı a işi de i i i
ö te değildi . Yüksek elekt ik ala ı ihti a ı > V/ e düşük akış hızla ı < /s , elekt o-kinetik
ha eketi ka akte istiğidi .

Bası ç tah ikli akışta ka al o u a, akışı te s ö de oluş ası ı sağla a i ası ç g ad e i oluştu ulu . Bu
i çok ak o ölçekli u gula ada kulla ıla e Poiseuille Akışı ola ak ili e akış çeşididi . Na ie -Stokes
ağı tıla ı le odelle e ili . Düşük Re sa ısı da akış ka alı te el ekse i o u a eş ekse lidi e akışı hızı,
ka alı kesit ala ı üze i de pa a olik ola ak değişi . Bu tip akış, ka ışı la ı a ıştı ıl ası da kulla ıl az. He
tü lü çözü ü e u gula a il esi e üze ki liliği e oğu laş ası, ası ç tah ikli akışla ı azı
üstü lükle i de di .

. . Mikro Ka aldaki Akışı Karakteristiği

Ka akte istik o utu de ü ük olduğu ka alla da, tek fazlı sı ı e a gaz akışı da a da iki fazlı akışla da
te el i değişiklik ge çekleş ez. i altı da, i alat tek ikle i e te izlik içi u gula a hususla çok
ü ük ö e kaza ı .

Mik o ka alla daki gaz akışı K udse sa ısı ola ak ta ı la a se ekleş e etkisi de etkile i .

= (6.4)
ℎ

Burada τ gaz olekülle i i ortalama serbest yoludur ve

√
𝜏= (6.5)
√
 149

eşitliği le hesapla ı . – hid olik çap a alığı ı kapsa a ik o ka alla çoğu gaz içi se ekleş e
etkisi e a uz kalı la . Cida da ka a ı ol adığı sü eklilik aklaşı ı u ka alla için yeniden düze le i e u
aklaşı ,1> Kn> 0, a alığı da ka a ölgesi ola ak adla dı ıla ölgede geçe li olu .

i altı da, gaza e ası a ağlı ola ak se ekleş e etkile i i daha se t olduğu e oleküle akışa
aklaşıla geçiş ölgesi oluşu . > Kn , a alığı geçiş ölgesi ola ak adla dı ılı . Kesi ol a akla i likte ka al
o utla ı ı – 0, a ası da değiştiği sı ıf içi de geçiş a o ka alla ı adı e ile ili . K sa ısı a ağlı akış
tiple i Ta lo . de göste il işti .

Tablo 6.3 Knudse sa ısı a ağlı akış tiple i

K udse sayısı aralığı Akış i si
0.001 > Kn Sü ekli akış: Se ekleşti e etkisi ok
0.1 > Kn >0.001 Ka a akışı: Cida ka ası ı hesa a kata gelişti il iş sü eklilik teo isi le odelle e ile
se ekleşti e etkisi
10 > Kn > 0.1 Geçiş akışı: Ka a akışı la se est oleküle akış a ası da kala e Boltz a ağı tıla ıyle
istatiksel ola ak i ele e ile akış
Kn > 10 Se est oleküle akış: Molekül aşı a ha eket odelle eli e istatiksel ola ak ele alı alıdı .

6.8.3 Mikro Ka allarda Sürtü e Çarpa ı ve Bası ç Düşü ü

Mi i e ik o ka alla da akış es ası da ida daki ka a ge il ele i ö e kaza dığı da u ala daki sü tü e
ça pa ı hesa ı da Fa i g sü tü e ça pa ı dikkate alı ı . Fa i g sü tü e ça pa ı, ida daki ka a
ge il ele i i i i ha i deki akışı kinetik enerjisine di a ik ası a o a ı ola ak ta ı la ı e

= ̅
(6.6)
.

ağı tıi le hesapla ı . Bu ada 𝜏 cidardaki kayma gerilmesi, ρ akışka ı oğu luğu ve ̅ ortalama akış hızdı .
Kanaldaki bası ç ka ı ΔP e kütlesel akı ( / . ) i si de sü tü e ça pa ı,
ΔP ℎ
= (6.7)

ola ak ta ı la ı . Bu ada, ℎ ka alı hid olik çap ve L geçiş uzu luğudur. Laminer akış içi Poiseuille sa ısı, Po =
f Re sa itti . Bu değe düz o ula içi a eşitti . Poiseuille sa ısı dikdö tge kesitli ka alla da ke a o a ı ı
bir fonksiyonudur ve Shah ve London (1978) ta afı da ,

= − . + . + . + . + . (6.8)
ola ak ta ı la ı [ ]. Bu ada αc ke a o a ıdı e u ağı tı içi de küçük ol alıdı . Eğe i de ü ük olu sa
ağı tıi kulla ıl ası içi te si alı alıdı .

Tü üla slı akış içi i de fazla ağı tı a dı . Bu la da Blasius ağı tısı,

. −
= . / < < , / < (6.9)

Niku adse ağı tısı,

−
= . − . ln ⁄ > (6.10)
√

ola ak ta ı la ı .

Mikro ka alla da hid odi a ik ola ak gelişe akış çok ö e li ola ili . Ka al o u kısa olduğu da hid odi a ik
ola ak gelişe akış, ik o ka alı tü akış o u u kapla a ili . Hid odi a ik ola ak gelişe akış içi o utsuz
mesafe,
+
= (6.11)
ℎ
 150

ola ak ta ı la ı . Bu ada x+ boyutsuz mesafe, x ekse el akış ö ü deki ko u u eli ti . Ta geliş iş akışta x+
değe i , ola ak ka ul edili . Geliş ekte ola akış i ele diği de ası ç ka ı gö ü ü sü tü e ça pa ı ile
bulunur.
( ) ̅
Δ = (6.12)
ℎ

Eğe ka alı tü uzu luğu ele alı ak iste i se x e i e ka al uzu luğu ko ulu .

Gö ü ü sü tü e ça pa ı ı iki ileşe i a dı . Bi i isi ta geliş iş akış teo isi de diğe i de ası ç hatası da
geli Hage a h ça pa ı . Bu ileşe le e i e azıldığı da ΔP,
̅
Δ = + (6.13)
ℎ

eşitliği le hesapla ı . Bu ada K, Hage a h ça pa ıdı e

= − (6.14)
ℎ

olarak verilir. Hagenbach ça pa ı sıfı da aşla e azı ta geliş iş akışla içi K (∞ sa it değe i e ulaşı .
Hage a h ça pa ı dikdö tge ka alla da ke a o a ı ı fo ksi o udu e

∞ = . + . + . + . + . + . (6.15)

olarak ta ı la ı .

Compell ve Kandlikar (2002) ta afı da apıla çalış a, lik gele eksel o uttaki düz o u içi hesapla a
değe i i geçiş ölgesi de . e . lik ka alla içi de tek a la ası ı e gele eksel
Poiseuille sa ısı ı tuta lılığı ı sapta ası ı içe ektedi [ ]. De e le i so u u da hesapla a
değe le i Ta lo . e Ta lo . ’te göste il işti . Bu ada , laminer ölgede hesapla a değe i i
gele eksel sa ı a akı olduğu so u u çıka ıla ili .

Tablo 6.4 . lik o u içi gözle e sü tü e katsa ısı Cf abs Re ça pı ı

Rey olds Sayısı 𝑪 =𝑪
3952 29.8
3630 24.6
3317 23.0
3013 17.5
2709 16.0
2404 15.9
2094 15.5
1776 14.7
1448 13.7
1114 12.3

Tablo 6.5 . lik o u içi gözle e sü tü e katsa ısı ça pı ı

Rey olds Sayısı 𝑪 =𝑪

1917 16.8
1355 15.7
863 14.9
486 13.7
 151

6.8.4 Mikro Kanallarda Laminer ve Tür üla slı Akışta Nusselt Sayısı
6.8.4.1 Laminer Akış
Ta geliş iş laminer akıştaki Nusselt sa ısı ı klasik teo ide de ö gö üldüğü gi i sa it ol ası ekle i . A ak
ka akla da Nusselt sa ısı ı Re sa ısı la a tış eğili i de olduğu u da göste e i çok çalış a a dı .

Dikdö tge kesitli i ka alda Nu sa ısı ka alı ke a o a ı a αc = a / b e ida la daki sı ı şa tı a ağlı ola ak
değişi . Ka akla da ta ı la a sı ı şa tla ı a gö e Nu hesa ı da kulla ıla ağı tıla ,
• Cida da sa it sı aklık koşulu da,

= . − . + . + . + . + . (6.16)
• Sa it çe esel ida sı aklığı, ü ifo ekse el ısı akısı koşulu da,

= . − . + . + . + . + . (6.17)
• Cida da sa it ısı akısı koşulu da,

= . − . + . + . + . + . (6.18)

ola ak ta ı la ı .

Ka alla da ısıl ola ak gelişe akış içi ısıl gi iş uzu luğu,

= ℎ (6.19)
ola ak ta ı la ıştı . Düz o ula da sa ısı . ola ak ulu uş; dikdö tge kesitli ka allarda da Phillips
(1987) ta afı da apıla çizi le de a a la ıla ak = . değe i kulla ıl ıştı [ ].

Düz o uda gelişe ölgedeki e el ısı geçişi Shah ve London (1978) ta afı da ,

∗ − . − ∗ ∗ ⁄ ℎ
= . + . = (6.20)

ola ak ta ı la ıştı . Garimella ve Singhal (2004) ta geliş iş hid odi a ik şa tla e ısıl ola ak gelişe şa tlar
içi ekle e değe le i ik o ka alla içi elde ettikle i değe le le u uştuğu u eli t işle di [ ].

. . Tür üla slı Akış

Phillips (1990), geliş ekte ola tü üla slı ölge içi aşağıdaki ağı tıla ı su uştu . x i daha ü ük değe le i
içi ,[ + ℎ / / ] te i i asi ptotik ola ak i e aklaşı .
/ . ] .
= . [ + ℎ/ ][ − 0.5 < Pr < 1.5 (6.21)
/ . ] .
= . [ + ℎ/ ][ − 1.5 <Pr <500 (6.22)

Ada s e diğ. 0.76 ve . çapı daki düz ka alda tü üla slı düze deki akışı i ele işle di .
Verilerine dayanarak, Yu e diğ. i e ile i e ± % , ile u uşa aşağıdaki ağı tıla ı su uşla dı .
= + (6.23)
/ −
= . ( / − ) (6.24)
+ . /

−
= . log − . (6.25)

= − / (6.26)

Burada NuGN Gnielinski (1976) ta afı da su ula Nusselt sa ısıdı [ ]. Ada s e diğ. i e ile ine
u gula a e küçük ka ele ö te i, e D0 içi sı ası la 7,6×10−5 ve 1, değe le i i e işti [ ].
 152

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
A Ö akış alanı [m2]
Isı t a sfe ala ı [ 2]

Toplam alan [m2]

Ge ekli ısı t a sfe ala ı [ 2]

Özgül ısı [J/kg-K]

ℎ Hid olik çap [ ]
∆ Bası ç ka ı [Pa]
f Sü tü e faktö ü [-]
G Gö de kütle akısı [ / . ]
h Ka atçık üksekliği [ ]
K udse sa ısı [-]
k Isı iletke lik değe i [W/ -K]
L Uzunluk [m]
̇ Akışka ı kütlesel de isi [kg/s]
NTU Isı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
̇ Isı t a sfe kapasitesi [W]
p Bası ç [Pa]
Po Poiseuille sa ısı
Prandtl sa ısı [-]
Gaz sabiti
Re Re olds sa ısı [-]
Dinamik viskozite [Pa.s]
𝜏 Cidardaki kayma gerilmesi
𝜏 Gazı se est üze ala ı [ 2]

 Akışka oğu luğu [kg/ 3]

 153

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Yili Fa , Raphaël Boi hot, Thierry Goldin, Lingai Luo, Flow distribution property of the constructal
distributor and heat transfer intensification in a mini heat exchanger, Fluid Mechanics and Transport
Phenomena, September 2008.
2. Mohamed Gad-el-Hak, Flow Control: Passive, Active, and Reactive Flow Management, Cambridge
University Press, 2006.
3. Kandlikar, S. G., and Grande, W. J., 2003. Evolution of Microchannel Flow Passages –Thermohydraulic
Performance and Fabrication Technology, Heat Transfer Eng., 24(1), 3 – 17
4. Shah, R.K. and Sekulic, D.P. (2003) Fundamentals of Heat Exchanger Design. John Wiley & Sons,
Hoboken, 941.
5. Sunil Mehendale, A. M. Jacobi, R. K. Shah, Fluid Flow and Heat Transfer at Micro and Meso-Scales with
Application to Heat Exchanger Design, Applied Mechanics Reviews, 2000.
6. Shah, R.K. and London, A.L., 1978. Laminar Flow Forced Convection in Ducts, Supplement 1 to Advances
in Heat Transfer, eds. Irvine, T.F ve Hartnett, J.P., Academic Pres, New York.
7. Kandlikar, S.G., Campbell, L., , Effe t of E t a e Co ditio o F i tio al Losses a d T a sitio to
Tu ule e, Pape No. IMECE -39573, International Mechanical Engineering Conference and
Exposition 2002, New Orleans, Nov. 17-21, ASME.
8. RJ Phillips, Forced-convection, liquid-cooled, microchannel heat sinks. Journal of Mechanical
Engineering, 1987.
9. Garimella S. V. and Singhal, V., 2004. Single-Phase Flow and Heat Transport and Pumping
Considerations in Microchannel Heat Sinks, Heat Trans. Eng., 25/1: 15-25
10. Gnielinski, V., 1976. New Equations for Heat and Mass Transfer in Turbulent Pipe and Channel Flow, Int.
Chem. Eng., 16: 359-368
11. Adams, T. M., Abdel-Khalik, S. I., Jeter, S. M. and Qureshi, Z. H., 1997. An Experimental Investigation of
Single-Phase Forced Convection in Microchannels, Int. J. Heat Mass Transfer, Vol.41, No.6–7, pp. 851–
857
 154

BÖLÜM-7
ISI BORULARI

. GİRİŞ
Bi ısı o usu, küçük sı aklık fa kı la ü ük ısı ikta ı ı küçük i ala a t a sfe ede il ektedi . Los Alamos Ulusal
La o atu a ı da G o e , Cotto e E i kso ısı o ula ı ı apı ı da ö üle di . İlk ısı o usu o la ta afı da
te apıl ıştı . O ta ü üklükte i i sulu e ikisi sod u lu ol ak üze e, üç ısı o usu i al et işle di .

İlk çalış ala , uza ısısı u gula ala ı üze i e di. Başlı a faktö le ; üksek gü e ili lik, he ha gi i ha i i güç
gi işi e ge eksi i du aksızı izote al koşulla altı da çalışa ili liği a ı sı a uza da ağı lıksız koşulla
altı da çalışa il e ka ili etidi .

So ılla da, uza u gula ala ı ı a ı sı a e üzü u gula ala ı ı da eşit de e ede ö e li olduğu u fa kı a
a ıl ıştı . Isı o usu ka a ı ı , sadeliği e ha i i güç ol aksızı istis ai ısı t a sfe ka ili eti e ağ e ede
aşı ı ö e e il ediği i se eple i:
1. Kıl allık ede i le üze ge ili i ku eti za ıftı . Güçlü kıl al ku etle i i geliş esi ü kü ol a ıştı .
Malze e ili i i ile le esi le, şi di i e göze ekli i apıda sü dü üle ili kıl al kuvvetlerin
geliş esi e ol aç aktadı .
2. Uza p og a ı ı gelişti il esi de ö e, kıl al dolaşı a da a a i ısı transfer ihazı a kesi i
ihti aç du ul a ıştı . A ak, uza p og a ı ı ile le işi, ağı lıksız o ta da uza güç siste i de
kulla ıl ası içi i ısı transfer ihazı a ge eksi i du ul uştu .

Yüze ge ili i e kıl allık ola la ı ı oluş ası ı sağla a adde olekülle i i a ası da oluşa elektriksel
ka aklı iki çeşit ku et a dı : Bu la adezyon kuvveti ve kohezyon kuvvetleridir. Adezyon ve kohezyon
ku etle i olekülle a ası çeki ku etle idir. Bu kuvvetlerin sebebi elektriksel kuvvetlerdir.

Adezyo Yapış a : Fa klı i s olekülle i i i i e apış ası ı sağla a çeki ku eti e adezyon denir.
Adez o ku eti ge ellikle katı-sı ı e katı-gaz olekülle i a ası da ge çekleşi .

Kohezyon (Birbirini Tutma): A ı i s olekülle i a ası daki çeki ku eti e kohezyon denir. Kohezyon kuvveti
adde olekülle i i i a ada tuta ku etti .

Yüzey Gerili i: Yüze ge ili i sı ı üze le i i kohezyon kuvvetinin etkisi ile za gi i da a asıdı . Sı ı üze i de
i e za gi i i ta aka a dı . Bu ta aka deli ez ise üze i de isi du a ili . Ö eği su üze i de ü ü e
ö ekle e a i ata ı su üze i e za ı del ede ı akı sak su üze i de kalı .

Şekil-7.1 Adez o e kohez o ku etle i i sı ı a etkile i

 155

Kıl allık: Adez o e kohez o ku etle i de dola ı sı ıla ı i e o ula da üksel esi ola ı a kıl allık de i .
Ö eği su dolu i a dağa i e a o u atı ı sak su i ikta a o u içe isi de ükselir. Bunun sebebi su
e a olekülle i a ası daki adez o ku eti i , su olekülle i a ası daki kohez o ku eti de ü ük
ol asıdı .

A ı gözle i ı a içi apa sak, ı a ı kıl al o u içe i de alçaldığı ı gö ü üz. Çü kü ı a olekülle i a ası daki
kohez o ku eti, ı a e a olekülle i a ası daki adez o ku eti de daha ü üktü .

Te el ola ak i ısı o usu, ida iç ta afı da fitil kapla ası ola i o u şekli de kapalı i kaptı . Sızdı az hale
geti il iş siste deki sı ı ı uharlaş ası e oğuş ası olu la ka akta ha uza dış o ta a ısı t a sfe i içi
kulla ıl aktadı .

Isı o ulu ısı değişti i ile gaz-gaz ısı ge i kaza ı ı da kulla ıla ihazla olup, ko a si o el ha a soğut alı ısı
değişti i ile gi i ısı o ula ı ı ka atlı paket ü itele ola ak i alatı ile ge çekleşti ili .

Isı o usu sızdı az kapalı i ha i içi de Şekil- . deki gi i iç üze i de kapıla ası ç e sı ı dolaşı ı ı
sağla a fitil ulu a i apıdadı .

Şekil-7.2 Isı o usu u çalış a prensibi

Isı o usu fitili, çalış a akışka ı ı sı ı ola ak içi de ulu du u . Isı o usu u i u u a ısı u gula dığı da, u
uçta fitil içi de ulu a çalış a akışka ı uha laşı .

Bu uha ısı o usu u soğuk u u a doğ u ha eket ede e u ada oğuşa ak uha laş a gizli ısısı ı ge i e i e
fitile sı ı ola ak ge i dö e . Bu oğuşa çalış a akışka ı kapile ası ç etkisi ile uha laştı ı ı ölgesi e
po pala ı .

Sı ı ı uha laştı ı ı ölgesi e dö üşü ü kapiler ha eket sağladığı da , ısı o usu u e i i ata da eği i e,
fitil göze ek o utu a esh sa ısı ve çalış a akışka ı üze ge ili katsa ısı a ku etli ağlı i fo ksi o du .
T a sfe edile ısı ikta ı çalış a akışka ı ı gizli ısısı ile ağla tı olup, üksek gizli ısılı çalış a akışka ı te ih
edilebilir.

Gaz-gaz ısı değişti i isinde Şekil-7.3'de göste ildiği gi i ısı o ula ı ı uha laştı ı ı ölgesi sı ak gaz akı ı
ta afı da, oğuştu u u ölgesi ise soğuk gaz akı ı ta afı dadı . Isı değişti i isi a ası da gaz akı ı ı aksi u
e i içi te s ö lü pa alel akı içi i de ol ası iste i . No al ola ak ısı o ula ı ata du u da o te edili
e ısı o ulu ısı değişti i i i ulu duğu e de sı ak e soğuk gaz ka alla ı ko şu itişik ol ak zo u dadı .

Bazı i alatla da ısı o usu u eği i i a aş a aş değişti il esi le uha laştı ı ı ı oğuştu u u u üze i de
ol ası sağla a ak ısı t a sfe i sıfı değe i e kada azaltıla ak ko t ol sağla a il ektedi . Bu özellikle ısıtıl ak
iste e o ta sı aklığı dış etke le i du u u a gö e ko t ol edil ektedi .
 156

Şekil-7.3 Yata ola ak düze le iş ısı o usu

Isı o usu tüple i özel fitil e leşti il iş du u da, özel ö te le ile te izle i , aku la a ak u gu çalış a
akışka la ı ile doldu ulu e sızdı az hale geti ili . Isı o ula ı da düşük sı aklık u gula ala ı içi kulla ıla
u gu çalış a akışka la ı Ta lo . 'de e il işti .

Tablo 7.1 Çalış a sı aklık a alığı, çalış a akışka ı, ısı o usu apı alze esi e aksi u ekse el ısı akısı
No Sı aklı a alığı K Çalış a akışkanı Boru malzemesi Maksi u ekse el ısı
akısı W/ 2)
1 -43/127 Metanol Bakı , ikel, pasla az çelik 0,45
2 7/227 Su Bakı , Nikel 0,67
3 0/150 Etanol Bakı , ikel, pasla az çelik
4 -60/100 Pentan Bakı , ikel, pasla az çelik
5 0/150 Heptan Bakı , ikel, pasla az çelik
6 -60/100 Amonyak Nikel, Pasla az çelik
7 0/120 Aseton Bakı , ikel, pasla az çelik
8 40/200 SES-36 Bakı , ikel, pasla az çelik
9 87/577 Cı a Pasla az çelik 25,1
10 400/800 Potasyum Nikel, Pasla az çelik 5,6
11 500/900 Sodyum Nikel, Pasla az çelik 9,3
12 1000/1800 Lityum Nikel, Pasla az çelik
13 450/900 Sezyum Nikel, Pasla az çelik
14 -10/120 R-134a Bakı , ikel, pasla az çelik
15 -10/120 R-152a Bakı , ikel, pasla az çelik
16 40/140 R-123 Bakı , ikel, pasla az çelik

Isı o ulu ısı değişti i ile de kulla ıla ka atlı o udaki ka atla oluklu plaka, düz plaka veya spiral tipte olabilir.
Ka at tasa ı ı e o ula a ası esafe eli li i alı üze i hızı içi ası ç düşü ü de fa klılıkla a ede
ol aktadı .

Isı o usu daki, ısı akta a eka iz ası la, ö eği akı ı ilettiği ısı t a sfe hızı da kez daha fazla ısı
t a sfe hızla ı a ulaşıla il ektedi .

Isı o ula ı küçük sı aklık düşü le i ile e e ji i t a sfe ede , u a gö e ısı transferi işle i izote al gi i ele
alı a ili . Bu u la i likte ısı o usu tüp et kalı lığı da, fitilde e akışka o ta ı da küçük sı aklık düşüşle i a dı .

Isı o ula ı fitil tasa ı ı, tüp çapı, çalış a akışka ı özellikle i e ısı o usu u ata a gö e ko u u gi i
özellikle i le ağla tı so lu i ısı t a sfe kapasitesi e sahipti . Bu ısı t a sfe li itle i ile ilgili tasa ı ilgile i
ilgili kaynaklarda bulunabilmektedir.

Isı o usu, ekse el ola ak o u o u a ha eket ede e e ji ola ekse el po pala a de e esi APR ile
değe le di il ektedi . Fa klı de e ele de ısı o ula ı sta da t o utla da e uttu kW, kW d.).
 157

Isı o usu u pe fo a sı çalış a açısı a ağlıdı . Bo u de eti, ata ola ili e a oğuştu u u u altı daki
uha laştı ı ı ölü ü ile i likte a a atı ıla il ektedi . Bu du a lılık ede i le, ısı o usu u açısı, ısı taşı ı ı ı
ko t ol et ek içi e i de a a la a il elidi . Bazı tes illi ü itele , ısı t a sfe i deki değişiklikle i sağla ak içi
a uel e a oto atik ola ak a a la a ile eği ko t ol eka iz ası a sahipti .

Isı o ulu ısı değişti i ile de ise akı o u-alü i u plaka ka at apısı a gı ola ak kulla ılı . Ka atla kesiksiz
oluklu düz tip, kesiksiz düz tip e a spi al apıda da ola il ektedi . Bazı u gula ala da o u e ka atla
alze ele i a ı ısıl ge leş ele i p o le le i de sakı ak içi a ı alze ede i al edilebilmektedir. Egzoz
sı aklığı ı °C' i altı da ol ası du u u da ısı o ulu ısı değişti i ile sıklıkla alü i u o u e ka atla da
i al edili , akı e i lilikteki akı ısı o ula ı alü i u ola la da daha pahalı ol aktadı . Bakı ü itele
genellikle al ız a, alü i u ü itele içi ko oz o e te izle e p o le le i i ulu duğu du u la da
kulla ıl aktadı , ko oz o lu at osfe le içi ka atlı o ula ko u u u kapla ala ile ısıl e i e e az etki
yapacak biçimde kaplanabilmektedir.

Isı o ulu ısı değişti i ile °C' i üze i de ge ellikle çelik o u e ka atla da i al edil ektedi le . Ka atla
ge ellikle pasla a ı ö le ek içi özel ola ak kapla aktadı alü i ize . Özel u gula ala içi a ı alze e
e/ e a a ı çalış a akışka la ı kulla ıla özel tasa ı la apıla il ektedi .

Fitil Malzemeleri
Bi ısı o usu içi fitil alze esi i seçi i i çok faktö e ağlı ola il ektedi , aşta çalış a akışka ı la
u u luluğu a ı da, çalış a akışka ı ı oğuştu u uda , uha laştı ı ı a iletil esi i sağla a ak kıl al ası ı
oluştu ul ası asıl a aç ola ak iste e il ektedi . Fitil a ı a çalış a akışka ı ı, uha laştı ı ı üze i e dağıtı ı
sağla a il elidi . Fitil alze esi ola ak çok i e doku uş - Mesh değişik alze ele de ö eği ,
bakı , pi i ç, ikel, alü i u , pasla az çelik değişik sta da tla da elekle kulla ıla ile eği gi i, lifli
alze ele , i e akış ka alla ı u a açla kulla ıla fitil apıla ı da dı . Değişik fitil apı içimleri ilgili
kaynaklardan bulunabilir [1,2].

Şekil-7.4 Bi ısı o usu u şe atik di ag a ı

Çalış a akışka ı ı seçi i o u uzu sü eli çalışa il esi akı ı da da ö e lidi . Çalış a akışka ı, üksek
uha laş a gizli ısısı, üksek üze ge ili i e çalış a ölgesi de düşük iskozitesi a ı da a ı a u sı aklık
ölgesi de ısıl ka a lı ol alıdı .
 158

Çalış a akışka ı ı oğuş a a gaz oluştu a il e gi i özelliği ol ası du u u da ise e i i azal ası söz
ko usu ol aktadı e ö le i özellik de u ede le istenmemektedir.

. BİR ISI BORUSUNUN ISIL İLETKENLİĞİ

Isı o usu, uha laş a la e oğuş a ile ısı ı taşıdığı da , ısı ı a ı kesite sahip he ha gi i katıda çok daha
etki i şekilde ileti olu la ısı ı transfer edebilir.

Şekil-7.5 a Bi akı çu ukta ileti olu la ısı akışı A ı uzu lukta i ısı o usu da ısı akışı

Bi ısı o usu u ısıl iletke liği, e ut e i i etal iletke de kat daha fazla ola il ektedi . Bi ahaldeki
ısı ı uzaklaştı ak içi ısı o usu e etkili e e a gı kulla ıla ihazdı . Isı o usu a ı a süpe ısı iletke i ola ak
adla dı ıl aktadı .

. ISI BORUSUNUN KARAKTERİSTİKLERİ

1. Ha eket ede pa çası oktu
2. Harici bir enerji gerektirmez
3. İşle te si i di
4. Tamamen sessizdir
5. Çok gü e ilir
6. He ha gi i o u pa çası gi i sağla dı
7. Zor ortamlara dayanabilir

Yoğuş a sı ısı ge i dö üşü kıl al ha ekete ağlı ol ası ede i le, ısı o usu özellikle e çeki i i etkisi e e
u u ata a e illi ol ası a ka şı du a lıdı . Şekil- . a e . , ısı o ula ı iki fa klı şekilde su ul aktadı . Şekil-
. a da, oğuş a sı ısı ı ge i dö üşü e e çeki i a dı ede ke , Şekil- . de oğuş a sı ısı ı ge i dö üşü
e çeki i e ka şıdı . Dola ısı la, Şekil- . deki düze le e te ih edil ektedi . Ye çeki i oğuş a sı ısı ı ge i
dö üşü e a dı ı ol aktadı , fitil ih al edile il ektedi . Bu şa tla altı da, ihaz te osifo ola ak
adla dı ıl aktadı .

Şekil-7.6a Ye çeki i o u a Şekil-7.6b Ye çeki i e ka şı

 159

7.4 ISI BORUSU UYGULAMALARI

1. Elektrik-elekt o ik de ele i soğutul ası
2. Elekt ik oto la ı, je e atö e t a sfo atö le i
3. İkli le di e siste le i deki u gula ala
4. İçte a alı oto la daki u gula ala

. . Üreti Süreç Uygula ası

T a sfo atö le ü etile ısı ı uzaklaştı ak içi ü ük üze ala ı a ge eksi i du duğu içi ü ük
o utludu la . Bu ısı ı a ak içi ısı o ula ı t afo çeki deği e e leşti ile il ekte e t a sfo atö o utu u
ö e li ölçüde azalt aktadı . Isı o usu, tele iz o , oto , sta te e a atü gi i üksek oltajlı elekt o ik
ihazla da ısı ı uzaklaştı ak içi kulla ıla il ektedi .

. . Isı Borulu Isı Geri Kaza ı Ü iteleri

Reje e atif ta zda çalışı . Bu siste de ısı ı t a sfe et ek içi soğutu u akışka kulla ılı e siste dö üş ha ası
ile ka şılaşa akışka ı uha laşıp o u içi de üksel esi e soğuk ha a a ısısı ı t a sfe edip tek a oğuş ası
a tığı ile çalışı . Siste -30 °C ile °C a ası da so u suz çalışa il ektedi . Ha a akışı ı ko t ol ede il ek
a a ı ile ısı ge i kaza ı hü esi de baypas dampe i e uttu . Isı o usu a a a ata tip e a üst üste dik
tipte kulla ıla il ektedi . Yata ola tiple ge ektiği de az a la ı da da ısı ge i kaza ı ı apa ile ek şekilde
tasarlanabilmektedir.

Egzoz ta afı a da la tutu u ko ul aktadı . Pasla az çelikte i al edil iş oğuş a su u ta ası ulu akta
e u ta a ı d e aj o usu pasla az çelik ha a sızdı az i içi de ka i dışı a alı aktadı . Ki le e i
ö le ek üze e ısı ge i kaza ı ı se pa ti i ö esi de filt e ko ul ası ta si e edil ektedi .

Şekil-7.7 Yata e dike ısı o ulu ısı ge i kaza ı siste i

Şekil-7.8 Isı o ulu ısı ge i kaza ı lı kli a sa t ali

 160

At Nalı Isı Borulu Geri Kaza ı Ü itesi

Bi tü ısı o ulu ge i kaza ı ü itesidi . Bağıl e i e dış sı aklığı üksek olduğu yerlerde kulla ılı . Bu siste de
soğut a ata ası at alı ısı ge i kaza ı ü itesi i ö soğut a e e ide ısıt a kısı la ı a ası da kala ak
şekilde sa t al içe isi e e leşti ili . Sı ak e e li ha a ilk ö e ö soğut a ata ası da geçe ek
soğutul aktadı . Daha so a soğut a ata ası da geçe ha a e ide ısıt a ata ası da da geçe ek
iste ile sı aklık e ağıl e şa tla ı a geti il ektedi . Siste de ha eketli hiç i pa ça oktu . P oses, ısı ge i
kaza ı ı at alı siste i içe isi de sı aklık fa kı ede i le doğal akış apa , soğutu u akışka ı taşıdığı ısı e e jisi
ile sağla aktadı .

Şekil-7.9 At alı tip ısı o ulu ısı ge i kaza ı lı ısı değişti i isi [Friterm]

. . Isı Borulu Yerel Isı Geri Kaza ı Cihazı

Isı o ulu ısı ge i kaza ı ü itele i iki katlı ka atlı o ulu ısı değişti i isi de oluş aktadı . Ge ellikle o ula
dike du u da, açılı ka atla ise o ula a dik pozis o dadı . Egzoz ha ası alt ü itede , dış ha a üst ü itede
geç ektedi . Se pa ti le de ısı ı t a sfe et ek a a ı la akışka ola ak R a e a R gi i soğutu u
akışka la kulla ıl aktadı . Ve i le i % - a ası da olup, diğe ısı ge i kaza ı ü itele i de olduğu gi i egzoz
ha ası filt e edile ek ü ite e gö de il ektedi . Maksi u çalış a sı aklığı °C di . Ha a hızı m/s ve
ata ala daki ha a ta afı ası ç ka ı ı Pa ı geç e esi ta si e edil ektedi . Egzoz ha ası daki e i
oğuş a olasılığı ede i le oğuş a ta ası e sepe atö kulla ıl alıdı Şekil-7.10).

Şekil-7.10 Isı o ulu e el ısı ge i kaza ı ihazı

 161

. . Gaz Tür i i Reje eratörü

Bi gaz tü i i de, üksek sı aklıktaki egzozda ısı ge i kaza ı ı ap ak e ile ha a- akıt ka ışı ı ı ö ısıt a ile
sı aklığı ı a tı ak dai a e e ji e i liliği i a tı aktadı . Şekil- . , gaz tü i i eje e atö ü de ısı ge i
kaza ı ı ı i şe ası ı göste ektedi .

Şekil-7.11 Gaz tü i i eje e atö ü de ısı ge i kaza ı ı

. . Isı Borusu u İçte Ya alı Motorlara Uygula ası

İçte a alı oto la ı da ısı o usu u e ilgi ç u gula ala ı da i i VAPIPE ola ak ilinmektedir. VAPIPE,
oto o ili egzoz e is o la ı ı azalt ak e akıt tasa ufu u azalt ak e akıt tasa ufu u a tı ak içi
gelişti il iş i ihazdı . Isı o usu i oto o il oto u a o te edildiği de, e zi ka ışı ı ı ka ü atö de
gele akıtı oto a gi ede ö e uha laştı ak içi egzoz gazı da alı a ısı ı kulla a ak egzoz
e is o u da çıka ısı kulla a ak he akıt tüketi i i he de egzoz e is o u u ö e li ölçüde azalt aktadı .
Buha laş ış ka ışı akıt + ha a ho oje i ka ışı elde et ekte e a a ı i ileşti ektedi .

Şekil-7.12 İçte a alı oto la ı da ısı o usu u gula ası VAPIPE)

. . Diğer Uygula alar

1. Gü eş topla ı ıla ı kolektö le i , uza u gula ala ı, ka e git e
2. Biskü it e ek ek fı ı ı
3. Ça aşı ha ele
4. Tı i ilaçla
5. Püskü t eli kurutma
6. Kaynak kabinleri
7. Tuğla fı ı la ı
8. Plastik la i as o ku ut a, plastik alze ele i ekst üz o u. Tekstü e edile lifle de sı aklık tek
düzeliği i ko u a il e
9. Ta fı ı la ı
10. Ki asal sı ı atağı e al a ihazı
 162

11. Epoksi kaplama

12. Kü fı ı la ı .

7.5 ISI BORUSUNUN KISITLILIKLARI

Şekil- . da göste ildiği gi i ısı o usu ile dö t sı ı la a a dı .
• Ses hızı so ik sı ı la ası -2)
• Sü ükle e sı ı la ası -3)
• Fitille e sı ı la ası -4)
• Ka a a sı ı la ası -5)

Şekil-7.13 Isı o usu u sı ı la ala ı ekse el ısı geçişi-sı aklık

7. . Ses Hızı So ik Sı ırla ası

Bi ısı o usu da, uha laştı ı ı uzu luğu o u a uha oşluğu a sü ekli e i uha ekle ektedi . Buha hızı
daha so a uha laştı ı ı uzu luğu ile a ta , uha laştı ı ı çıkışı da aksi u a ulaş aktadı . Isı taşı a hızı e
dola ısı la ısı ü eti hızı a tıkça, çıkış hızı daha üksek ol aktadı . Çıkış hızı ses hızı değe i e ulaştığı da, uha
akışı ı tıka dığı oğulduğu sö le ektedi . Buha hızı ı /s olduğu da ısı t a sfe i e so ik sı ı
de ektedi . Bu oktada, uha akış debisinde u da aşka i a tış ol az e a uha sı aklığı da i a tış
ol aksızı ısı taşı ası ü kü değildi .

So ik sı ı , ekse el i ısı akısı ısı t a sfe i hızı/ uha kesit ala ı ola ak ifade edilmektedir.
Isı t a sfe i hızı,
̇ = ̇ ℎ = ℎ (7.1)

Ekse el ısı akısı,

̇
= ℎ (7.2)

Şi di oğuştu u u u düşük ası a, sı aklığa e oğu luğa a a la a ak ekse el ısı akısı sa itle diği de,
uha laştı ı ı ı çıkışı da uha hızı so ik sı ı a git ektedi . So ik sı ı elde edildikte so a, oğuştu u udaki
he ha gi i pa a et e değişikliği uha laş a ı etkile e e ekti . Akış kısıla aktı . Bu ede le uha hızı so ik
hızı çok altı da ol alıdı . So ik sı ı Şekil- . daki eğ i - ile göste il ektedi .

Isı o ula ı o alde so ik sı ı da çalıştı ıl a ası a ağ e , ilk ha ekete geç e sı ası da, uha laş a sı aklığı,
uha laştı ı ı çıkışı daki sı aklıkta daha üksek olduğu za a so ik sı ı e da a gele il ektedi .
 163

7. . Sürükle e Sı ırla ası

Buha oğu luğu u eşlik ede i düşüş ol ada a t ası a izi e ili se, fitil dö üşü de i ikta sı ı
sü ükle e il ektedi e u du u We e ta afı da e ile W sa ısı ile ifade edilebilmektedir;

= / ü = =
𝜎
veya
𝜎 /
= (7.3)

Burada, Lc göze ek o utu u ta ı la a ka akte istik uzu luktu .

Eğe , Wb> ise, sı ı dö üş olu, a ta akışı a ı dı a az hale geli e e kada sı ı dolaşı ı a t aktadı . Bu,
uha laştı ı ı ı ku u ası a e aşı ı ısı ası a ede ol aktadı .

Aşağıdaki eşitlikte sü ükle e taşı a) sı ı ı ı tah i edile il ektedi ;

̇ 𝜎 / 𝜎 /
= ℎ = ℎ =ℎ (7.4)

Sü ükle e taşı a sı ı ı, Şekil- . de - a ası daki eğ i ile te sil edil ektedi .

7. . Fitille e Sı ırla ası

Bi ısı o usu da sı ı dolaşı ı sı ı- uha a a üzü de fitil apısı da gelişe kıl al ku etle ta afı da
sağla aktadı . Tipik i üst üze i o eli sı ı sütu u, 1 ve r2 eğ ile i i iki a a a ıçapı ile ka akte ize
edildiği de, sı ı üze o u a ası ç düşü ü,

∆ =𝜎 + (7.5)

Eğe sı ı fitili üke el i şekilde ıslatı sa, ısı t a sfe i i sı ı ı ı eli le e a ıçapla fitili delik o utu ile
ta ı la aktadı . Isı t a sfe i deki he ha gi i ila e a tış, sı ı ı fitile ge i çekil esi e ede ol aktadı e
uha laştı ı ı ı so u da ku u a a e aşı ı ısı a a ede ol aktadı . Poiseuille eşitliği ile göste ildiği gi i,
fitili göze ek e adı azaltıla ak kıl al ku et a tı ıla il ektedi ,
̇
∆ = (7.6)

Fitille e sı ı ı, Şekil- . daki - düz çizgi ile temsil edilmektedir.

7. . Kay a a Sı ırla ası

Buha ka a ığı ı oluşu u a zu edil e ektedi , çü kü sı ak oktala a ede ola il ekte e fitili gö e i i
yapamaz hale getirmektedir. Bu ede le, ısı o usu u iç du a ı ı sı ı ı ıslat ası a e e küçük çeki dekle e
e le i ha iç hepsi i doldu ul ası a izi e ek içi kulla ıl ada ö e ısı o ula ı izote al ola ak
ısıtıl aktadı .

Yüksek gi iş ısı akışla ı da e üksek çalış a sı aklıkla ı da ka a a e da a gele il ektedi . Şekil- . daki
4- a ası daki eğ i, aşağıdaki eşitlikle e da a dı ıl aktadır,
𝜎
− = (7.7)
−
= (7.8)

Burada,
: Ka a ığı içi deki uha ası ı
 164

: Ka a ığı içi deki sı ı ası ı

: E ge iş çeki dek e i a ı çapı
A : Isı gi iş ala ı
k : Do uş fitili ısıl iletke liği
: Du a içi deki sı aklık
: Sı ı- uha a a üzü deki sı aklık
t : Fitili ilk kat a ı daki kalı lık

Eğe çeki dekle e e i de a ıçapı küçükse, ka a ıkla ı ü ü esi içi Δp i ü ük ol ası ge ek ektedi .
Yuka ıdaki iki eşitlik, ka a a ı etkile e çeşitli faktö le i göste ektedi . Bu u la i likte, sı ı etalle de i
ka a a sı ı la ası oktu , a ak çalış a sı ısı ola ak su kulla ıldığı za a , su u k değe i düşük olduğu içi
ka a a ü ük ısı t a sfe i sı ı la ası ola il ekte e çeki dekle e e le i kola a doldu ula a aktadı .

. BİR ISI BORUSUNDA BİR BOYUTLU SIKIŞTIRILAMAZ AKIŞ İÇİN BASINÇ DÜŞÜMÜ ANALİZİ
Yoğu luğu ola sıkıştı ıla az i sı ı, çapı e uzu luğu ola dai esel i o u ölü ü de ak aktadı . Tüp
dikey olarak açısı da atı ıl aktadı . Bo u a ı a, e çeki i de dola ı g i ele esi i olduğu e de, o u
ekseni ile açısı apa ha i i i g i esi e a uz kal aktadı .

Akışka , tüpe o tala a hızı da, ̇ kütlesel de isi e e ası ı da gi ektedi . A ı a akışka , hızı da o u
ölü ü ü çepe i o u a ad al ola ak a ıçap o u a ila e edil ektedi . Akışka , + hızı da, ̇ + ̇
debisinde ve + ası ı da o uda a ıl aktadı . Bo u ölü ü içe isi de, i ka a ge il esi 𝜏 , çepe deki
akışka akışı a zıt ö de ol aktadı .

Şekil-7.14

Kütle i ko u u u u gula ı sa,

+ = + (7.9)

Veya

= (7.10)

Eşitlik . , ekse el hızdaki a tışı ad al gi iş hızı la ilişkile di il ektedi .

Momentumun korunumu
O tala a hıza ağlı ola ak akışka ı Ω = topla o e tu / o e tu olsu .

Ω ̇ + ̇ + =Ω ̇ + − + −𝜏 + [ − ] (7.11)

̇. = olduğu u a sa alı ;
 165

Bö le e,

= 𝜏 + Ω + − (7.12)

eşitliği elde edili .

= e =L e Ω i sa it olduğu a sa ılı sa, o u uzu luğu o u a eşitliği i teg ali,

∆ = ∫ 𝜏 +Ω ( − )+ − =Sü tü e ka ası + Mo e tu ede i le ası ç

düşü ü + Ye çeki i / hızla a ede i le ası ç düşü ü

Eşitlik . de
ℎ : ü ü + >> ç
∴∆ = ü ü 𝚤 𝚤 ç üşü ü

Eşitlik . de
𝚤 𝚤: ü ü , ç
∴∆ = ü ü ç 𝚤 𝚤 ç üşü ü

Buha akışı:
= ü ü 𝚤 ç 𝚤

= = 𝜏 (7.14)

Veya

= = 𝜏 (7.15)

𝜏 = (7.16)

Tekrar,

∞= (7.17)

veya

∞= (7.18)

Bu da dola ı,

( )
𝜏 = = (7.19)

Laminer akış içi sü tü e faktö ü,

= = (7.20)

Burada
𝑅
∫
= = / (7.21)

̇
∴ = = (7.22)
 166

̇
∴∆ = (7.23)

veya,
̇
∴∆ = (7.24)

Re olds sa ısı Red ile sü tü e faktö ü ü f azı tipik değe le i Ta lo . de göste il işti .

Tablo 7.2 Re olds sa ısı ı e sü tü e faktö ü ü ili e değe le i

Sı a No Re olds Sa ısı Sü tü e faktö ü f
1 5 000 0.039
2 10 000 0.037
3 100 000 0.022

Sı ı içi : Akışka , göze ekli o ta da geçiğorsa, Darcy sü tü e ka u u u gula aktadı ;

̇
= (7.25)

̇ ̇
∴∆ = = (7.26)

Burada ∶ Sü tü e faktö ü
: Fitil alze esi i geçi ge liği= (m2)
∶ Sı ı ı iskozitesi Pa s
̇ : Sı ı ı kütlesel de isi kg/s
: Sı ı ı oğu luğu kg/ 3)
= −Fitili kesit ala ı 2)
Etki ısı o usu uzu luğu : = + +

. BİR ISI BORUSUNDAKİ AKIŞ ŞARTLARI

Maksi u kıl al ası ç düşü ü Sı ı ı uha laştı ı ıda oğuştu u u a ge i dö dü ek içi ge ekli ası ç
düşü ü + Buha ı uha laştı ı ıda oğuştu u u a taşı ak içi ge eke ası ç düşü ü + Buha laştı ı ı ile
oğuştu u u e a ha i i hızla a a ası da üksel e ede i le oluşa ası ç düşü ü.

veya,
∆ | ∆ + ∆ +∆ (7.27)

Isı o usu u etki ola il esi içi , dış i ele e ol adığı a sa ıl ıştı ,
𝜎 ̇ ̇
= + + (7.28)

Genel olarak,

(7.29)

𝜎 ̇
∴ = + (7.30)

veya
𝜎
̇ = − (7.31)

veya
 167

𝜎ℎ
̇ = ( )[ − ] (7.32)
𝜎

Isı t a sfe i hızı,

̇ = ̇ℎ (7.33)

Dola ısı la, aksi u ısı t a sfe i,

𝜎ℎ
̇ = ( )[ − ] => 𝚤 𝚤ö × ö ×[ − ]
𝜎 𝜎

(7.34)
𝜎ℎ
Sı ı taşı a özellikle i değe i, Şekil-faktö ü Nl değe i ola ak ili ektedi .

Bu du u da, ısı t a sfe i i e sı ı ı kütlesel de isi aksi u ola il esi içi , değe i i daha düşük kosi üs
değe i ge ekti e ek şekilde ol ası ge ek ektedi . U gu ıslak üze le içi ≈ ° ol alıdı . Çalış a akışka ı
metanol (CH3 OH içi Şekil-faktö ü ⁰- ⁰C sı ı lı i sı aklık a alığı da düşük ısı t a sfe i i göste ektedi .

. FİTİL MALZEMELERİ
Bi ısı o usu içi fitili seçi i, çalış a akışka ı ı özellikle i ile akı da ağla tılı i çok faktö e ağlı
ol aktadı . Fitili asıl a a ı, çalış a akışka ı ı oğuştu u uda uha laştı ı ı a taşı ak içi kıl al ası ç
oluştu aktı . Sı ı ı uha laştı ı ı ölü ü et afı a, ısı o usu ta afı da ısı ı gel esi uhte el ola alanlara
dağıta il esi ge ek ektedi . Bi fitil ta afı da oluştu ula aksi u kıl al ası ç fa kı, göze ek ü üklüğü
azaldıkça a t aktadı . Fitil geçi ge liği, göze ek ü üklüğü azaldıkça azal aktadı . Ho oje fitille içi üze i de
uzlaşıla i opti u i göze ek o utu a dı . Uza da, o ut üze i deki kısıtla ala e ge el üksek güç
kapasitesi ge eksi i le i, ekse el akış içi küçük göze ekli apıla ı a dı ı ile ho oje ol a a e a oluklu
fitille i kulla ı ı ı ge ekti ektedi . Ta lo . , fitil alze esi i azı tipik değe le i i su aktadı .

Tablo 7.3 Fitil alze ele i i azı değe le i

No Mate al e ö gü o utu Kıl al ükseklik Göze ek a ıçapı Geçi ge lik
1 Cam elyaf 25.4 ---- 0.061x10-4
2 Monel metal yataklar (70- 39.5 0.019 0.78x10-10
(%63 Ni, %29-34 Cu, %2-2.5 Fe, %1,5-2Mn)
3 Nikel tozu 24.6 0.038 0.027x10-10
4 Bakı tozu - 156.8 0.009 1.74x10-12

Bi fitil kulla ıl ası, aşağıdaki fa dala ı sağla aktadı :

1. Kıl allık etkisi ile ekse el po pala a te i et ektedir.
2. Sı ı ı çe esel ola ak dağıtı e uha laştı ı ı üze i i he za a ad al ısı akışı ı destekle e il esi
içi ısla ası ı sağla aktadı .
3. Fitili ke disi, özellikle oluk fo u da du a la ütü leş iş ol ası du u u da, h taşı ı la ısı t a sfe
katsayısı ı e ısı t a sfe i i a tı aktadı .

Fitil, ısı o usu u ısı t a sfe ka ili eti i sı ı la a uha da sı ı sü ükle esi i e gelle e il ektedi . Sı ı
da la ıkla ı ı sü ükle e ek oğuştu u u a ge i taşı ası içi sı ı e uha te s akışla ı a ası daki kayma kuvveti
ete li olduğu da sü ükle e meydana gelmektedir.

Fitili iste e şa tla ı sağla ası da dola ı, ısı o usu te osifo da daha e i li ol aktadı .
 168

Şekil- . , gelişti il ekte ola üksek kapasiteli ko septle i a ı sı a kulla ı daki i çok o tak fitille e apısı ı
göste ektedi . Sı ı e uha ka alla ı ı a ıl ası da ka akla a azı geliş ele kıl al po pala a e
ekse el sı ı transfer ağı sızlığı gü de e geti il işti .

Şekil-7.15 Fa klı fitille e apıla ı tü le i

Elektronik termal kont ol içi ısı o usu u gula ala ı ı çoğu, K (-23 °C) ila 375 K (102 °C a ası da ka a a
sı aklıkla ı a sahip i çalış a akışka ı ı seçil esi i ge ekti ektedi . Sı ı taşı a özellikle i e a Şekil-faktö ü,
eli li çalış a sı aklıkla ı da çeşitli çalış a akışka la ı ı etke liği i değe le di ek içi kulla ıla il ektedi .

Şekil- . , ka a a oktası daki çalış a akışka la ı ı uygunluk şekli i göste ektedi . Sod u Na , üksek
sı ı değe sağla aktadı , a ak tipik ola ak K'de düşük sı aklıkla da u gu ol a aktadı . O ta sı aklık
a alığı da, su u e üksek değe e sahip olduğu gö ül ektedi . Çalış a akışka ı daki a a ı addele i
a lığı, ısı o ula ı ı e te osifo la ı çalış ası üze i de ö e li za a lı etkile e ede ola il ektedi .

Şekil-7.16 Ka a a oktala ı a gö e seçile çalış a akışka la ı içi değe le i değe i Rea a d Ke [ ]

ta afı da e ize edil işti .
 169

Fitil e ka i o utla ı tat i edi i şekilde ol alıdı ;

∆ ∆ + ∆ +∆ (7.35)

veya

Kıl al po pala a üksekliği>> uha da ası ç düşü ü + iskozite sü ükle esi de dola ı ası ç ka ı +
e çeki i de dola ı ası ç ka ı.

. ÇALIŞMA SIVILARI
1. Su
2. Florokarbonlar
3. Cı a
4. Metanol
5. Gliserin
6. Aseton
7. Sodyum, Potasyum, Lityum, vd.
8. Gü üş
9. Erimiş tuz
10. Amonyak
11. Sı ı hid oje , sı ı oksije , sı ı azot (nitrojen) gi i o ga ik akışka la

Çalış a sı ısı ı iste ile özelikle i:

1. Zehi le i i ol a alı
2. Aşı dı az ol alı
3. Düşük iskozite e sahip ol alı
4. Yüksek üze ge ili e sahip ol alı
5. Yüksek gizli ısı
6. İ i ısı t a sfe i özelliği
7. Isı o usu ka ı a ki asal ola ak u gu ol alıdı

Isı o usu tasa ı ı da, ısı o usu u e çeki i e ka şı çalış ası ı sağla ak e üksek i kıl al tah ik ku eti
oluştu ak içi üksek i üze ge ili i değe i iste ektedi . Yüksek üze ge ili i e ek ola ak, çalış a
akışka ı ı fitil e ka i alze esi i ıslat ası ge ek ektedi . Ya i, te as açısı çok küçük ol ası ge ek ektedi .

Isı o ula ı da kulla ıla çalış a akışka la ı, hel u da K' a kada e K'da lit u a kada değiş ektedir.
Şekil- . , alte atif o ga ik akışka la ı değe değe i i oldukça düşük değe le i e sahip ol a eğili i de
olduğu - K a alığı da su u üstü lüğü ü göste ektedi . Hafif düşük sı aklıkla da, -350 K, amonyak
(NH3 a zu edile i akışka dı , a ak üksek saflıkta tut ak içi dikkatli i şekilde kulla ıl ası ı ge ekti i e
aseto e alkolle düşük uha ası çla ı a sahip alte atifle di . Bu akışka la , uza u gula ala ı da ısı
o ula ı da a gı ola ak kulla ıl aktadı . He ikisi de akı la uyumlu olan su ve metanol, genellikle elektronik
ekip a ı soğut ak içi kulla ıl aktadı .

Daha akı za a da, - K sı aklık a alığı NASA'da dikkat çek işti . Ö e i, etalik haloje ü le i u
sı aklık a alığı da çalış a akışka la ı ola ak kulla ıla ile eği ö ü dedi . Haloje ü le tipik ola ak flo , i ot,
o e i otlu lit u , sod u , potas u , u id u e akı ileşikle idi .
 170

500– K sı aklık a alığı içi ı a, cazip te odi a ik özellikle e sahipti . A ı za a da, oda sı aklığı da sı ıdı
ve u, ısı o usu u kulla ıl ası ı, doldu ul ası ı e aşlatıl ası ı kola laştı aktadı . Bie e t [ ], gü eş
e e jisi oğu laştı ı ıla ı içi ı a/pasla az çelik ısı o ula ı ö e ede, De e all'ı ısı o usu u uha laştı ı ı
ölü ü deki fitili ıslat a tek iği kulla ış e e çeki i destekli çalış a içi ete li ıslat a elde et işti . Isı
borusunun yoğuştu u u ölgesi de ısla a ası ı , da lala ı oğu laş ası ı a ttı ası ge ektiği i e u u
da fil oğuş ası ile elde edile ile ek ola la da daha üksek fil katsa ıla ı ile so uçla a ağı ı sa u uştu .

K' i üze i deki üksek sı aklık a alığı içi , lit u ge ellikle i çalış a akışka ı olarak ilk tercihtir, ancak
gü üş, üklee e uza la ilgili kulla ı la içi sı ı etal ısı o ula ı ı u gula ala ı ile i likte kulla ıl ıştı .

. ISI BORUSU PERFORMANSINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER

1. Çalış a sı ısı e ısı o usu alze ele i i seçi i: Çalış a sı aklığı a alığı a, ısı o usu alze esi i
ko oz o u e e oz o u a ağlıdı .
a. Çalış a sı ısı e apı alze esi u u lu ol alıdı
b. Çalış a sı ısı a ağlı ola ak, ka ı ida ı alü i u , akı e a pasla az çelik ola ili .
2. Gaz hızı–boru demetleri boyunca ası ç düşü ü ü akul se i e e geti ek içi -4 m/s ile
sı ı la dı ıl ıştı .
3. Bo u uzu luğu–En fazla 5 m uzunluktaki a tış ile fitil tasa ı ı e o u uzu luğu ka aşıklaş aktadı .
4. Isı o usu u ka atçıkla tuttu ul ası du u u da, ka at üksekliği e ka at şekli, ası ç düşü ü ne ve
ki le e e ağlıdı .

7.11 ISI BORULARI TASARIMI

Isı o ula ı ı tasa ı ı da o u alze esi, fitil alze esi e ilgili o utla ı ili esi e çalış a akışka ı seçi i
ya ı da, taşı ası iste e ısı kapasitesi, çalış a sı aklıkla ı ı Buha laştı ı ı e oğuştu u u ölge üze
sı aklıkla ı eli le esi ge ekli ol aktadı . A ı a çalış a koşulla ı ile ilgili özellikle de ısı o usu eği i gi i
bilinmesi gerekmektedir.

Isı o ula ı küçük sı aklık düşü le i ile e e ji i t a sfe et ektedi . Bu a gö e ısı akta a işle i izote al gi i
ele alı a il ektedi . Bu u la i likte ısı o usu dış o u et kalı lığı da, fitilde, akışka o ta ı da küçük sı aklık
düşüşle i ol aktadı . Isı o ula ı fitil tasa ı ı, dış o u çapı, çalış a akışka ı özellikle i e ısı o usu u ata a
gö e ko u u eği i gi i özellikle i ile ağla tılı so lu i ısı t a sfe kapasitesi e ısı t a sfe li itle i e sahip
ol aktadı .

Bu e ile i kulla ı ı la taşı ak iste e ısı
değe le i i altı da kal ası ı sağla a ak pa
o ula ı da kıl al, so ik köpü e e ka a a li
fazla değe le de ol ası ge ek ektedi . Bu li
kaynaklarda veril işti [1, 2, 3].
ı ısı o ula ı ı taşı a ile eği aksi u ısı t a sfe li it
a et ele i değişti il esi le tasa ı ta a la aktadı . Isı
it değe le i i taşı ak iste e ısı kapasitesi değe i de daha
it değe le i tasa ı da kulla ıl ala ı ile ilgili ilgile ilgili

. ISI BORULARININ İMALAT TEKNİĞİ

Isı o ula ı ı i alatı da alze e seçi le i de so a
• Bo ula ı hazı la ası, kesi i, te izle esi,
• Bo ula ı fitille i i e leşti il esi,
• Uçla ı kapatıl ası ka ak işle le i , doldu a ağzı ı supa ı ı ı akıl ası,
• Vaku işle i i he i ısı o usu a u gula ası,
• Doldu a işle le i i , tasa la a ikta da çalış a akışka ı ile ge çekleşti il esi,
 171

• He işle aşa ası da te izle e a a işle le i,

• He i ısı o usu u test edil esi gi i sü eçle de geçil esi ge ek ektedi .

Bi ısı değişti i i siste i tasa ı ı da ise o la a ısı o usu da u ge eke titiz i alat sı ası ı u gula ası
ge ekli ol aktadı . A ı a ısı değişti i i i alatı da ısı o ula ı a ka atlı üze le i geçi il esi e u o ula ı
şişi il e işle le i gi i a a işle le e de ge ek du ula aktı . Bu ka atlı ısı o usu siste i i i taşı ı ı kaset içi e
e leşti il esi e çalış a eği i koşulla ı ı sağla a ildiği dış kaset tasa ı ı da ö e kaza aktadı . Isı o usu
i alatı ile ilgili a ı tıla Du [1] ve Chi [ ] ta afı da e il işti .

7.13 ISI BORULU ISI DEĞİŞTİRİCİLERDE KARŞI KİRLETİCİLİK

Isı o ulu ısı değişti i ile de ha a akı la ı a ası daki ası ç fa klılıkla ı ı kPa değe i e kada ka şı ki leti ilik
ulu aktadı . Ka şı ki leti ile i ö le ek içi ek i ko u a iki ha a akı ı a ası da ha ala dı alı çift ka atlı
a a du a kulla ıla il ektedi . Bu a a ha e itişik egzoz ka alı da he ha gi i sızı tı u ada çekil ektedi
ve egzoz edilmektedir. Bu sistem tabii ki istenmeyen egzoz akı la ı içi u gula a i du u du . Isı o ulu ısı
değişti i ile de de kli a siste le i deki ka atlı o ulu se pa ti le de kulla ıla filt ele e e, a ı koşulla da
çalış a du u u da, ge ek du ul aktadı . Göz ö ü e alı a ak oktala da azıla ı ka at a alığı e a hat esi,
sı a sa ısı, ha a akı la ı da ulu a pa ça ıkla ı ü üklüğü e akışka la ı tiple idi . Özellikle ki li akı ı
olduğu ta afta filt ele e u gula aktadı .

. ISI BORULU ISI DEĞİSTİRİCİLERİN TEMİZLENMESİ VE BAKIMI

Hava veya gaz akı la ı ı ki leti i ol ası du u u da ısı o ula ı ı dış üze le i i te izle esi
ge eke il ektedi . Bu te izle e ü itede te izle e ek ola adde i apısı a ağlı ol aktadı . Bu işle i
apıla il esi içi siste de akı e a se is kapıla ı ı ı akıl ış ol ası ge ek ektedi . Ö eği , utfak
egzozla ı da oluşa ağ i iki i oto atik su ile ıka a siste i kulla ıla ak gide il ektedi .

U gula a diğe ö te le , ü itele i sp e sıkıla ak te izle esi, ü itele i i te izle e ta kı a ko a ak

ıka ası e a ası çlı ha a a da uha püskü tül esidi . Kulla ıla ak te izle e ö te i i seçimi sistem
he üz tasa ı aşa ası da ke apıl alıdı . Isı o ulu siste i diğe tip se pa ti li siste le e gö e i üstü lüğü
de o u de etle i i i i i le ağla tısı ı kese ek hiç i o ula a ı ol a asıdı . Te izle e işle i i sıklığı
egzoz ha a akı ı ı iteliği e ağlı ol aktadı . Kli a siste le i çok sık te izle e e ge ek göste ezke
e düst i el siste le i sık sık te izle esi ge ek ektedi .

Isı o ulu ısı değişti i ile i ha eketli pa çala ulu adığı da e az ikta da eka ik akı a ge eksi i
du aktadı . Bu a ka şı da pe e eği ko t olü gi i es ek ağla tıla e oto atik ıka a siste i gi i
a dı ı do a ı la düze le a alıkla la akı altı a alı ası gerekmektedir.

. FİTİLSİZ ISI BORUSUNUN TASARIMI VE ÜRETİMİ

Bu ölü de, fitilsiz ısı o usu u tasa ı ı e ü eti i ta tışıl aktadı . Bi ısı o usu u kesit ala ı daki
odifikas o la te al pe fo a sta e fitilsiz ısı o ula ı ı ısı t a sfe ka akte istikle i de a tışla so uçla ı e
u ağla da şi diki çalış a dai esel e eliptik geo et ili fitilsiz ısı o ula ı ı tasa ı ı e ü eti i
a açla aktadı .

Özel i gö e i e i e geti e ek fitilsiz ısı o usu u tasa ı ı aşağıda e ildiği gi i dö t kapsa lı sü e i

içe ektedi .
 172

. . Fitilsiz Isı Borusu u Geo etrisi i ve Tek ik Özellikleri i Seçi i

Dış çapı , e iç çapı , ola dai esel kesit geo et ili pasla az çelik o u kulla ıl ıştı . Bu u
ede i kW ısı e işli ağ soğutu ula içi ko pakt Isı Bo usu Isı Değişti i i i gü ü üz u gula ası içi ge elde
u çapla ı kulla ıl asıdı e u seçi u gu du . Eliptik kesit geo et isi, özel kalıpla kulla ıla ak dai esel kesitli
o u a askı u gula a ak elde edili . Bo u assılaş ası e assı kesite aklaş ası di e o u eksa t ikliği
azaltıl ası içi eliptik kesit , eksa t ikliğe gö e tasa la ıştı . Eliptik kesiti so o utla ı a a ekse
küçük ekse e o u u kalı lığı , ol ası a ka a e il işti .

De e içi lik bir mesafeden 20 oC ila 80 oC a ası daki uha sı aklığı da W lık ısı ilete ile i fitilli
i ısı o usu seçil işti . Buha laş a e oğuş a ölü ü de kütle akış debileri sa it ola ak ka ul edil işti .
Dai esel e eliptik kesit geo et i tek ik özellikle i Ta lo . de e il ektedi .

Tablo 7.4 Fitilli ısı o usu u tek ik özellikle i

Kabin Malzemesi Pasla az çelik
Dairesel kesit geometrisi Dış çap = . e iç çap = .
Eliptik Kesit Geometrisi Dış ü ük ekse =
Dış küçük ekse = 19 mm
Kalı lı = ,
Borunun topla uzu luğu L 800 mm
Buha laş a kıs ı ı uzu luğu Le) 350 mm
Ad a atik kıs ı uzu luğu La) 100 mm
Yoğuş a kıs ı ı uzu luğu Lc) 350 mm

. . Çalış a Sıvısını Seçi i

He ısı o usu u gula ası, ısı o usu u çalış ası ge eke eli li i sı aklık a alığı a dı .
Bu ede le, ısı o usu u tasa ı ı, u gu çalış a akışka ı ı eli le e ek tasa la ış sı aklık a alığı ı hesa a
kat alıdı . Ta lo . , at osfe ik ası ç e gi e e ka a a oktala ı e o la ı a a lı o a la ı gi i özellikle i ile
i likte ge el ola ak kulla ıla çalış a akışka la ı ı azıla ı ı listele ektedi .

Yaklaşık sı aklık a dı içe isi de i kaç uhte el çalış a akışka ı e ut ola ili e düşü üle u gula a içi u
akışka la ı e ka ul edile ili ola ı ı eli le ek a a ı la değişik ka akte istikle i a ı tılı i ele esi ge eki .
Esas olan gereksinimler:
• Fitil ve duvar malzemeleriyle uyumluluk
• İ i te al iletke lik
• Fitil e du a alze ele i i ısla a ili ol ası
• Buha ası ı, çalış a sı aklığı a alığı da çok üksek e a düşük ol a alı
• Yüksek gizli ısı
• Yüksek ısıl iletkenlik
• Düşük sı ı e uha iskozitele i
• Yüksek üze ge ili i
• Ka ul edile ili do a e a dökül e oktası

Çalış a sı ısı ı seçi i, ısı o usu içi de e da a gele ısı akışı ı değişik sı ı la ala ı la ilgili te odi a ik
faktö le e da a dı ıl alıdı . Isı o usu tasa ı ı da, ısı o usu u e çeki i e ka şı çalış ası ı e üksek kıl al
it e ku eti ü et esi i sağla ak içi üksek i üze ge ili i değe i a zu edil ektedi .

Çalış a sı aklığı a alığı daki i uha ası ı, ü ük i sı aklık g ad a ı oluştu a eğili i de ola üksek
uha hızla ı da kaçı ak içi ete i e üksek ol alıdı , ge i akış oğuş a sı ısı ı ka şı akı akışı a sü ükle
 173

e a sıkıştı ıla ili lik ile ilişkili akış ka a sızlığa ede olu . Bu u la i likte, ası ç çok üksek ol a alıdı , çü kü
u kalı du a lı i kap ge ekti i .

Tablo 7.5 Isı Bo usu Çalış a Sı ıla ı

Madde Ergime Noktası Kay a a oktası 1 atm) Çalış a aralığı
⁰C ⁰C ⁰C
Helyum -271 -261 -271/-269
Nitrojen -210 -196 -203/-160
Amonyak -78 -33 -60/100
Pentan -130 28 -20/120
Aseton -95 57 0/120
Metanol -98 64 10/130
Etanol -112 78 0/130
Heptan -90 98 0/150
Su 0 100 30/200
Tolüe -95 110 50/200
Civa -39 361 250/650
Sezyum 29 670 450/900
Potasyum 62 774 500/1000
Sodyum 98 892 600/1200
Lityum 179 1340 1000/1800
Gü üş 960 2212 1800/2300

Yüksek ikta da ısı ı i i u akışka akışı ile akta ak e u ede le ısı o usu içi de düşük ası ç düşüşle i i
sü dü ek içi üksek gizli uha laş a ısısı a zu edili . Du a a a üzü de çeki dek ka a a olasılığı ı azalt ak
içi ad al sı aklık de e esi i e aza i di ek a a ı la çalış a akışka ı ı ısıl iletke liği de te ihe üksek
ol alıdı .

Me ut a alizde, çalış a sı aklığı a alığı, fitilsiz ısı o usu da fitilsiz çalış ası ge eke ısı o usu da o
C ila
180 oC a ası da seçil işti . Bu ede le Ta lo . 'de su, eta ol, eta ol e aseto , u sı aklık a alığı da çalış a
sı ıla ı ola ak seçil işti .

. . Çalış a Sıvısı Envanteri

Seçile çalış a sı ıla ı aseto , eta ol, eta ol e su içi fitilsiz ısı o usu daki i i u çalış a sı ı dolu ha i,
akta ıla ak ısı ikta ı a, uha sı aklıkla ı a, çalış a akışka özellikle i e e fitilsiz ısı o usu u o utla ı a
ağlıdı .

Fitilsiz ısı o usu, W'lık ısı ı, °C ile °C a ası daki uha sı aklıkla ı da 'lik i uzu luğa akta ak
üze e tasa la ıştı . Mi i u sı ı dolu ha i aşağıdaki [ ] eşitlik ile eli le i .
/
𝑖
= [ + + ][ ] (7.36)
ℎ

Çalış a sı ısı dolu ha i i hesapla ası içi çalış a akışka la ı ı özellikle i e üksek çalış a sı aklığı da
°C alı ıştı .

Özelik ta losu da alı a sı ı özellikle i aşağıdaki gi idi :

 174

Tablo 7.6 Fitilsiz ısı o ula ı da kulla ıla çalış a sı ı özellikle i

Çalış a T Pv hfg i v l v kl kv 
Sıvısı Sı ak. Doyma Gizli ısı Sıvı yoğ. Buhar Sıvı vis. Sıvı vis. Sıvı Buhar Sıvı yüzey
[ ⁰C] Bası ı [kJ/kg] [kg/m3] yoğ. [10-3 [10-3 Isı ileti i Isı ileti i Gerilimi
[105 Pa] [kg/m3] Ns/m3] Ns/m3] [W/m-K] [W/m-K] [10-3 N/m]
Su 80 0.4735 2308.9 971.82 0.2932 0.3510 113.0 0.669 0.0231 62.69
Metanol 80 2.2 1084.4 735.5 2.084 0.2710 115.0 0.200 0.0199 17.5
Etanol 80 1.086 960.0 757.0 1.430 0.4320 103.0 0.169 0.0199 17.3
Aseton 80 2.15 495.0 719.0 4.30 0.192 95.0 0.160 0.0161 16.2

. . . Su İçi Çalış a Sıvısı Dolu Ha i

Çalış a sı ısı dolu ha i i hesapla ası içi su u akışka özellikle i e üksek çalış a sı aklığı da °C
alı ıştı .

Ta lo . 'daki su içi akışka özellikle i aşağıdaki gi idi :

−
ℎ = , / , = , / , = , . / , = , / ,

= , , = , , = , , = , , = ,

Dai esel kesit geo et ili fitilsiz ısı o usu içi i i u çalış a sı ısı ha i Eşitlik . kulla ıla ak hesapla ı .
− /
, , ,
= [ , + , + , ][ ]
, , ,
−
= , = ,

Sı ı ha i i % 'i faz değişi i de olduğu da e ku u a ı ö le ek içi sı ı ı e az % 'si i uha laştı ı ı ı

içi de tutul ası ge ekli olduğu da , i i u sı ı ikta ı ı üze i de e fazla ikta da çalış a sı ısı
bulundurmak ya gı i u gula adı .

Yoğuştu u u ölü ü de sı ı ı ge i dö üşü ü ikta ı ı hesapla ak içi ge i dö üş sı ısı ı ha i

hesapla ıştı .

Dike üze deki fil oğu laş ası içi klasik Nusselt teo isi de , fitilsiz ısı o usu içi deki kalı lık,
/
−
=[ ] (7.37)
ℎ +

− /
, , , ,
=[ ]
, , , ,
−
= , = ,

Yerel oğuşu sı ısı kütlesel de isi aşağıdaki gi idi ;

𝑖 𝐿
̇ = (7.38)

−
, , , ,
̇ = −
,
̇ = , /

Bö le e, oğuştu u u ölü ü de sı ı ı ge i dö üşü ü ha i aşağıdaki hesapla ı ; Sı ı ı ha i

 175

̇
=

, −
= = , = ,
,

Bö le e topla sı ı ha i i ikta ı, uha laştı ı ıda tutul ası ge eke i i u sı ı ikta ı ı % 'si e
oğuştu u u ölü ü de sı ı ge i dö üşü de % ola ak hesapla a ili .

= +% +% (7.39)
= , + , + , = , ≈

Dai esel kesitli fitilsiz ısı o usu içi topla çalış a sı ısı ha i ola ak alı ı . Dai esel geo et ili fitilsiz ısı
o usu üze i de eliptik geo et i pe fo a sı ı değe le di ek içi dolu ha i le i e aku se i esi -4
torr)
ütü fitilsiz ısı o ula ı içi a ı tutul uştu .

. . . Meta ol İçi Çalış a Sıvısı Dolum Hacmi

Çalış a sı ısı dolu ha i i hesapla ak içi özellikle ta losu da Ta lo . e üksek çalış a sı aklığı da
°C eta ol sı ı özellikle i alı ıştı . Dai esel kesit geo et ili fitilsiz ısı o usu içi e az çalış a sı ısı ha i
Eşitlik . kulla ıla ak aşağıdaki gi i hesapla aktadı :
− /
, , ,
= [ , + , + , ][ ]
, , ,
−
= , = ,

Bö le e e az sı ı ikta ı ı % si uha laştı ı ıda e oğuştu u u ölü ü de sı ı ge i dö üşü de % i

kal ası ge ektiği içi sı ı ikta ı ı topla ha i Eşitlik . kulla ıla ak hesapla a il ektedi .
= , + , + , = , ≈

. . . Eta ol İçi Çalış a Sıvısı Dolu Ha i

Çalış a sı ısı dolu ha i i hesapla ak içi özellikle ta losu da Ta lo . e üksek çalış a sı aklığı da
ºC eta ol sı ı özellikle i alı ıştı . Dai esel kesit geo et ili fitilsiz ısı o usu içi e az çalış a sı ısı ha i
Eşitlik . kulla ıla ak aşağıdaki gi i hesapla aktadı :
− /
, , ,
= [ , + , + , ][ ]
, ,
−
= , = ,

Bö le e e az sı ı ikta ı ı % si uha laştı ı ıda e oğuştu u u ölü ü de sı ı ge i dö üşü de % i

kal ası ge ektiği içi sı ı ikta ı ı topla ha i Eşitlik . kulla ıla ak hesapla a ilmektedir.

= , + , + , = , ≈

. . . Aseto İçi Çalış a Sıvı Dolu Ha i

Çalış a sı ısı dolu ha i i hesapla ak içi özellikle ta losu da Ta lo . e üksek çalış a sı aklığı da
⁰C eta ol sı ı özellikle i alı ıştı . Dai esel kesit geo et ili fitilsiz ısı o usu içi e az çalış a sı ısı ha i
Eşitlik . kulla ıla ak aşağıdaki gi i hesapla aktadı :
 176

− /
, , ,
= [ , + , + , ][ ]
, ,
−
= , = ,

Bö le e e az sı ı ikta ı ı % si uha laştı ı ıda e oğuştu u u ölü ü de sı ı ge i dö üşü de % i

kal ası ge ektiği içi sı ı ikta ı ı topla ha i Eşitlik . kulla ıla ak hesapla a il ektedi .
= , + , + , = , ≈
Hesapla ış e az çalış a sı ı ha i le i, su içi , eta ol içi e eta ol aseto içi şekli de di.
Buha laştı ı ıda fitilsiz ısı o usu u pe fo a sı üze i de daha üksek ısı gi disi i dikkate al ak içi dolu
ha i i i ele ek a a ı la, su, eta ol, eta ol e aseto içi , , , e dolu ha i le i
ile şa j edil iş ısı o ula ı Ta lo . de verilmektedir.

Tablo 7.7 Çalış a sı ısı dolu ha i le i

Dolgu hacmi (cc) cm3
Çalış a akışka ı Eliptik geometri Dairesel geometri
Su 8, 10, 12, 14, 16 8, 10, 12
Metanol 8, 10, 12, 14, 16 8, 10, 12
Etanol 8, 10, 12, 14, 16 8, 10, 12
Aseton 8, 10, 12, 14, 16 8, 10, 12

. . Ka i Malze e Seçi i
Ka i işle i, çalış a akışka ı ı dış o ta da izole et ekti . Bu ede le ka i , sızdı az ol alı, ka i çepe i
o u a ası ç fa kı ı uhafaza et eli, çalış a sı ısı a e çalış a sı ısı da ısı t a sfe i ol ası ı sağla alıdı .

Ka i alze esi i seçi i i kaç faktö e ağlıdı . Bu la şö ledi :

• U u luluk he çalış a sı ısı he de dış o ta
• Isıl iletkenlik
• Ka akla a ili lik, işle e ili lik e sü eklik dâhil ol ak üze e i alat kola lığı.
• Göze ekli apılı
• Islanabilirlik

Isı o ula ı içi çalış a sı ıla ıyla uyumlu malzemele Ta lo . de e il ektedi :

U u suzluğu iki a a ede i ko oz o e oğuş a ış gazla ı oluş asıdı . Eğe çepe e a fitil çalış a
akışka ı da çözü ü se, oğuştu u u e uha laştı ı ı a ası da katı adde i ikti esi le i likte adde transferi
uhte ele e da a gele ekti . Bu a e el oktala da a da fitil göze ekle i i tıka ası la so uçla ı .
Yoğuş a a gaz ü eti i uhte ele ısı o usu a ızası ı e a gı eli tisidi . Yoğuş a a gazla ı küçük
ikta la ı, oğuş a ısı t a sfe i de ü ük i azal a a ol aça . Fitilsiz ısı t a sfe i de iki fazlı kapalı
termosifon), yoğuş a a gaz uha ile i likte sü ükle i e gaz kapa ı şapka gi i topla a ça ı oluştu a
oğuştu u u u üstü de topla ı . Bu kapa , aka uha a i difüz o ariyeri sahneye koyar ve neredeyse
oğuştu u u u u kıs ı ı ta a e kapatı . Bu za a lı etki e ağ e , oğuş a a gazla , siste sı aklığı ı
ko t ol et e e a dı ı ol ak içi pozitif i şekilde de kulla ıla ili .
 177

Tablo 7.8 Kap malzemeleri içi u u luluk verileri

Çalış a Uyumlu malzeme Uyumsuz malzeme
akışka ı
Su Pasla az çelik, akı , silis u , ikel, tita u Alü i u , i o el
Amonyak Alü i u , pasla az çelik, çelik, soğuk çekil iş Bakı
çelik, dök e demir, nikel
Metanol Pasla az çelik, dök e de i , akı , pi i ç, Alü i u
silisyum
Aseton Alü i u , pasla az çelik, akı , pi i ç, silis u
Freon-21 Alü i u , dök e de i
Freon-113 Alü i u
Heptan Alü i u
Lityum Tungsten, tantal, molibdenyum, niyobyum Pasla az çelik, ikel,
inconel, titanyum
Sodyum Pasla az çelik, ikel, i ko el, i o u Titanyum
Cı a Pasla az çelik Molibdenyum, nikel,
inkonel, titanyum
Ku şu Tungsten, tantal Pasla az çelik, ikel,
inkonel, titanyum
Gü üş Tunsten, tantal Renyum

Çalış a sı ıla ı aseto , eta ol, eta ol e su içi seçile u u lu alze e tipi pasla az çelikti . Bu alze e
e ile çalış a sı ıla ı la u u ludu , çü kü kapalı iki fazlı te osifo da oksije okluğu da çeliği aşı ası ih al
edile ili . Yoğuş a a gazla ı ü eti i tipi pasla az çelik alze esi de daha azdı .

. . Isı Tra sfer Li itleri i Hesapla ası

Bölü de ta tışıldığı gi i, fitilsiz ısı o usu u sü ekli e sü eksiz çalış ası üze i de sı ı la ala e kısıtla alar
geti e çeşitli pa a et ele a dı . Isı o ula ı da ısı taşı ı ı ı sı ı la a ile ek fiziksel olgu, so ik, ka a a,
sü ükle e e a taş a li iti e ku ula a sı ı ı a ağlıdı . Isı t a sfe sı ı la ası, o u, çalış a sı ısı e çalış a
sı aklığı ı o utuna ve şekli e ağlı ola ak uka ıdaki sı ı la ala da he ha gi i i ola ili . Kısıtla ala
a ası daki e düşük sı ı , eli li i sı aklıkta fitilsiz ısı o usu u aksi u ısı akta ı sı ı la ası ı ta ı la .
Me ut fitilsiz ısı o usu içi ısı t a sfe sı ı la ı aşağıdaki gi i hesapla ıştı :

7.15.5.1 Sonik Limit

Bi ısı o usu u uha laştı ı ı e oğuştu u u ölü ü, sı ası la uha laştı a e oğu laş a ede i le kütle
ekle esi e çıka ası ile i uha akış ka alı ı te sil ede . Buha hızı uha laştı ı ı boyunca artar ve
uha laştı ı ı ölü ü ü so u da e üksek değe e ulaşı . Bö le i akış siste i i sı ı la dı ıl ası,
uha laştı ı ı çıkış ozulu u oğazı a ka şılık gele e de, sa it i kütle akış debisi ile daralan-ge işle en nozul
ile benzerdir.

So ik li it, Du e Rea ta afı da ulu a eşitlik ile hesapla ıştı [ ]:

, = ℎ √ (7.40)
+

Özellikle Ta losu . da su özelikle i aşağıdaki gi idi :

ℎ = . / , = . / , = . / ,

= ℃= + = , = . , = . .

−
= = , = , ×
 178

−
, × , ×
, = , × , × , × √
, +

, = , =

7.15.5. Kay a a Sı ırı

Ka a a sı ı la ası, fazla dolu şa jı a e uha laştı ı ı ölü ü de üksek ad al ısı akışla ı ede i ledi . Isı
akışı a ttıkça, uha laştı ı ı ölü ü de çeki dek ka a a daha oğu hale geli . Isı akışı da daha fazla a tış,
daha güçlü ka a a ile so uçla ı . K itik ısı akısı da, uha ka a ıkla ı o u du a ı ı akı ı da i leşi . Bu
oktada, du a sı aklığı hızla a ta . Bu oktada, du a sı aklığı hızla a ta .

Ka a a sı ı ı Go is e Sa he ko ta afı da ö e ile i eşitlik ile hesapla ıştı [ ].

. [𝜎 ] .
, = [ℎ − ] (7.41)
− ,
− , 𝑖 − ,
= . + , < < (7.42)

Ta lo . da su u özelikle i aşağıdaki gi idi :

ℎ = , / , = , / , = , / , = , /
−
𝜎= , × , = , , = , , = , , = ,
,
ç𝚤 𝚤 𝚤∶ = = = .
𝑖 ,

𝚤 𝚤 × −
Dolu o a ı: = = = −
×

,
, , − ,
= , [ −
]
, ×
= ,
− ,
− ,
, − ,
= , , ( ) , + , × ,
,
= ,
[ , [ − ] , ]
, = , , × , , × × , × , − ,

, = , =

. . . Ak a Sı ırı veya Taş a Sı ırı

Bü ük doldu a şa jla ı, üksek ekse el ısı akışla ı, a ak küçük ad al uha laştı ı ı ısı akışla ı içi u sı ı
e da a geli . Yüksel ekse el ısı akışı, ka şı akı uha ı e sı ı akışı a ası da üksek izafi i hıza e so uç ola ak
sı ı- uha a a üzü deki kes e ge il ele i de i a tışa ede ol aktadı . Bö lece, buhar-sı ı a a üzü de ü ük
üze dalgala ı ı tetikle ektedi . Bö le e sı ı sü ükle esi e ol aça sı ı akışı de gesizliği e da a gel ektedi .

Taş a sı ı ı Fagh i [ ] ta afı da ö e ile eşitlik ile hesapla aktadı :

− ⁄ − ⁄ −
⁄
, = ℎ [ 𝜎 − ]×[ + ] (7.43)

,
⁄
= ℎ (7.44)
 179

,
−
= [ ]
𝜎

Ta lo . da su u özelikle i aşağıdaki gibidir:

ℎ = , / , = , / , = , / , = , /
−
𝜎= , × , = , , = , , = , , = ,
,
, , − ,
= , [ −
]
, ×
= ,
,
, ⁄
=( ) ℎ ,
,
= ,
− − ⁄
, = , × , × , × [ , × , × , − , ]
− ⁄ − ⁄ −
×[ , + , ]

, = , =

7.15.5.4 Kuruma Limiti

Kurutma li iti, oğuş a akışı ı sü tü e ka ıpla ı e uha /sı ı a a üze i deki kayma ku etle i, e çeki i
ku eti e ka şı po pala a ku eti aşıldığı da eli le i . Buha laştı ı ıda ulu a a sı ı, uha akış ku eti
ede i le oğuştu u u u u da tutulu . Ku ut a işle i aşladığı da oğuştu u u u u da ö e li ikta da sı ı
tutulu e uha akış hızı, azala uha laş a o a ı a ağlı ola ak azal aktadı . Bö le e, oğuştu u udaki sı ı
kütlesi plug ağı lığı uha ku eti i ka şıla a ili e sı ı uha laştı ı ı üze i i e ide ıslat ak içi aşağı doğ u
aka . Buha laştı ı ı üze çepe sı aklığı ı sü ekli üksel esi, sı aklık dalgala ala ı üst üste geti ili . Ku ut a
li iti, sı ı düşe fil içi i de uha laştı ı ı ı alt kıs ı da e da a geli .

Kurutulan limit, Cohe e Ba la ta afı da gelişti il iş odeli e gö e hesapla ıştı [ ].

Özelikle Ta losu . da su u özelikle i aşağıdaki gi idi :

ℎ = , / , = , / , = , / , = , /
−
𝜎= , × , = , , = , , = , , = ,

− ⁄ ( ) −( )
, 𝜎 −
( )[ ] = [ ]×[ ⁄
] ×[ ] (7.45)
ℎ −( )
√𝜎 − [ + ]+ +

− ⁄
, × − , − ,
,
[ ] = , ×
, × , ,

, , × −
, × ,
− , × ,
[ − √ − × ,
]×[ ⁄
] ×
× × , × × , , − , ,
[ × , + , ]+ , + × ,
,

, × − × − ,
( )( )−
, × − , × − ,
[ , ]
−
,

, = , =
 180

Tablo 7.9 Hesapla ış ısı t a sfe i hızı limitleri

Limiti tipi Isı tra sferi iktarı [W]
Sonik limit 1808
Kaynama limiti 2843
Taş a li iti 1815
Kuruma limiti 1128

Dö t kısıtla a a ası daki e düşük sı ı , Ta lo . 'da göste ildiği gi i, fitilsiz ısı o usu u aksi u ısı transfer
sı ı la ası ı ta ı la . E düşük li it W aksi u ısı t a sfe i e sahip ku u a li itidi . Fitilsiz ısı borusu
so u suz çalışa ağı da dola ı gi iş ısısı W ısı t a sfe li iti i hepsi de daha düşük olduğu içi
uha laştı ı ı ölü ü de W lık ısı gi işi i u gula ası a ka a e il işti .

. . Fitilsiz Isı Borusu u İ alatı

Bu ölü de fitilsiz ısı o usu u ü eti p osedü ü ele alı aktadı . Isı o usu ü eti i, ü kü ola e üksek
kalite i elde et ek içi kesi likle takip edil esi ö e ile çeşitli p osedü le i içe ektedi . Isı o usu o tajı
sı ası da izle esi ge eke p osedü ü listesi aşağıda e il ektedi .
• Ka ı alze esi i seç
• Fitil e uç kapakla ı . i alatı ı ap
• Ka ı e uç kapakla ı te izle
• Metal ileşe le i gazı ı uzaklaştı
• Uç kapakla ı ka at
• Ka akla ı kaçak ko t olü ü ap
• Çalış a akışka ı ı seç
• Çalış a sı ısı ı saflaştı eğe gerekliyse)
• Çalış a sı ısı ı gazda a ı dı
• Isı o usu u oşalt e doldu
• Isı o usu u sızdı az i şekilde i leştir

. . . Ka i Malze eleri ve Uç Kapakları

Tipik i fitilsiz ısı o usu i kap, uç kapakla ı e doldu a o usu e çalış a akışka ı dan meydana gelmektedir.
Kap içi i çok alze e e uttu ; e çok kulla ıla la akı , alü i u e pasla az çelikti . Çalış a sı ıla ı
aseto , eta ol, eta ol e su içi gü ü üz de e i de seçile u u lu ka ı alze esi tipi pasla az çelikti .

Isı o ula ı ı o tajı da, doldu a içi ö le alı alı e e a gı p osedü , ke disi e ağlı küçük çaplı i
boruyla i uç kapağı kulla ıl ası ı içe ektedi . Uç kapakla , ka ı kapat a ge eksi i le i i e doldu a
o usu e alet ge eksi i le i i sağla ak içi tasa la ıştı . Isı o usu u diğe u u oş sade i kapağı
içe ektedi . Uç kapağı e doldu a o usu alze ele i ge ellikle ısı o usu ka ı ile a ıdı ; ahatlık içi olsa da
soğuk ka ak i leşti e içi pasla az çelik doldu a o usu a akı uza tı ekle e il ektedi . Bi uç kapak
tasa ı ı da, kop a a ka şı da a ıklı kap sağla a ka ak e ası ç ko u ası içi ileşi e i de u gu kalı lık
o a ı a dikkat edil ektedi .

. . . Ka i ve Uç Kapakları Te izle esi

Fitilsiz ısı o usu da kulla ıla alze ele i hepsi te izle elidi . Te izlik, çalış a sı ısı ı alze e i
ıslat ası ı e u u suzluk a ata ile ek he ha gi i a a ı adde ulu a ası ı sağladığı da iki hedefe
ulaşı . Te izle e p osedü ü kulla ıla alze e e, ü eti de geçi ile işle e e diğe le i de daha hızlı ıslata
çalış a sı ısı ı koşulla ı a ağlıdı .

Isı o usu ka ı ı işle esi ta a la dıkta so a ağla ı, g esle i, u laş ış addele i e çek e ileşe le i i
uzaklaştı ak içi ağda a ı dı a p osedü ü u gula ı . Isı o usu ü eti ile i ta afı da kulla ıla ağ gide e
 181

içi iki ö te a dı . G es e a kalı tıla ı ı çöz ek içi u gula a uha lı ağ gide e işle i, so ada soğuk
iş pa çası da oğuşa i uha ı ü et ek içi klo lu i çözü ü ü t iklo oeta ısıtıl asıdı . Buha lı ağ gide e
e i e, küçük çatlakla daki gizli ki le i uzaklaştı ak içi pa çala ı u uşak kıllı fı ça ile te izle diği t iklo oeta
ile daldı a e a çoklu du ula a ö te i kulla ıla il ektedi .

Yağ gide e işle i de so a, katı pa ça ıkla ısı o usu ka ı ı iç çepe i de çıka ılı . Bi t iklo oeta gi i i
klo lu çözü ü içi de eka ik te izle e e a klo lu çözü üde çözü e e ağlı adde i uzaklaştı ıl ası içi
ağ gide e işle i ge çekleşti ili . Klo lu i çözü ü ile te izle e p osedü ü aşağıdaki gi idi :
• T iklo oeta ile ıslatıl ış tek kulla ı lık la o atu a e dili ile o u u iç üze i sı a arak temizlenir.
Çıkış o usu u te izle e e kada tek a la ı .
• Dei o ize su ile dakika du ula ı .
• Su da la ıkla ı ı uzaklaştı ak içi eta ol ile du ula ı ız.

Yağ gide e işle i de so a pasla az çeliği ko oz o di e i i a ttı ak içi çelik di gi leşti e

pasifleşti e apıldı. Bu işle , i % it ik asit e % hid oflo ik asit çözeltisi de ileşe le i daldı ıl ası ı
içe ektedi . Bunu minerallerden arı dı ıl ış su içi de i du ula a izle [ ].

. . . Fitilsiz Isı Borusu Mo tajı

Isı o usu u o tajı uç kapakla ı ı ısı o usu a se t lehi e a ka akla a ile i leşti il esi i içe ektedi .
Uç kapakla ı se t lehi le esi sı ası da ısı o usu u iç kıs ı, sü ekli hid oje gazı akışı la oksitle ede
ko u aktadı . Uç kapakla ı i oksije -hid oje lehi kulla a ak lehi le işti . Oksi-hidrojen lehimleme bir
te izle i i e ge eksi i du adığı içi oksi-asetilen lehimlemeye bu metot tercih edilmektedir.

Isı o usu o tajı p osedü ü aşağıdaki gi idi :

• Doldu a o usu u oğuştu u u uç kapağı a pi i ç ile lehi le i iz.
• Buha laştı ı ı uç kapağı ı ısı o usu ka ı a pi i ç ka ağı ile lehi le i iz.
• Yoğuştu u u uç kapağı ı ısı o usu ka ı a pi i ç ka ağı ile lehi le i iz.
• Meka ik ağla tıla ı ı sıkıştı ı ız.

. . . Sızı tı Tespiti
Isı o usu u şa j et ede ö e ütü ka akla ı sızı tı akı ı da ko t ol edil esi ge eki . Eğe kalite ko t olü
sü dü üle ek olu sa, aşla gıçta ısı o usunu etkileme e ile ek küçük i sızı tı, a la a ke di i
hissetti e e eği de , titiz sızı tı ko t olü ge eklidi . Bi ısı o usu u sızı tı a ka şı test et e i e i i olu, i
difüz o po pası kulla a ak, -5 to da daha üksek i aku da ısı o usu u oşalt ak içi kulla ıla ile ek
i kütle spekt o et esi kulla aktı . Ka ak ala ı daha so ada üze i e küçük i hel u gazı jeti
ö le di ile ek test edili . Sızı tı du u u da, kütle spekt o et esi deki göste ge kafası, ısı o usu a gi diği de
helyu u a lığı ı algıla . Ka ak ölgele i e ge el sızı tı ala la ı i ele dikte so a, eğe sızı tı a sa,
hel u hattı a de i altı iğ e e jeksi o iğ esi so ada takıla ili e şüpheli ölge i dikkatli a
dö dü ül esi le kaçak e i i çok doğ u ta ı la ası a ol göste e ili , uhte ele sızı tı ı kapat ak içi
sade e e el e ide ka akla a işle i ge eke ekti .

Daha ü ük sızı tı du u u da, kütle spekt o et esi deki po pa, -2 veya 10-3 to da daha i i i aku elde
et e i ile aşa a a a ilir. Kaynak ölgele i deki göze eklilik, u du u a ol aça koşulla oluşa ili e saf
ol a a a go a da u gu ol a a ka ak dolgu çu uğu a işa et ede ili . Eğe sızı tı çok küçükse, esi ti le
gele su uha ı ı oğuş ası e geçi i ola ak da olsa sızı tı ı tıka ası ü kü dü . Bu ede le, kaçak tespiti
sı ası da ısı o usu u ku u tut ak ö e lidi [ ].
 182

. . . Çalış a Sıvısı ı Hazırla ası

Bi ısı o usu da kulla ıla çalış a akışka ı ı fitil e ka ı ile a ı öze le işle e alı ası ge eklidi . Çalış a sı ısı
en üksek saflıkta ol alı e satı aldıkta so a daha fazla a ıt a ge eke ili . Bu da ıt a ile ge çekleşe ili .
Aseto , eta ol e a o ak gi i düşük sı aklıktaki çalış a sı ıla ı kulla ıl ası du u u da, su u e udi eti
u u suzlukla a ol aça ili e ü kü ola e az su içe iği elde edil esi ge eki .

200 °C e kada kulla ıla tü ısı o usu çalış a sı ıla ı içi ge çekleşti ile i p osedü , do a-gaz giderme
işle idi . Bu işle , çalış a sı ısı da tü çözü üş gazla ı uzaklaştı ı e eğe gazlar uzaklaştı ıl azsa, ısı
o usu işleti i sı ası da gazla se est kala ili e oğuştu u u kıs ı da topla a ili . Isı o usu doldu a
teçhizatı da de e seti de apıla do du a-gaz gide e işle i asit i işle di . Akışka , doğ uda aku
sistemine ağlı ola teçhizat içi de i ka a ko ul uştu e sı ı azot içe e a kap ile ısı po pası ka ı ı
çe ele e le do du ul aktadı . Çalış a sı ısı ta a e do duğu da, ısı o usu ka ı oşaltıl ış e e ide
kapatıl ış e sı ı azot a ka ı çıka ıl ıştı . Daha so a, çalış a akışka ı ı e i esi e üsaade edil iş e
çözül üş gazla ı sı ıda dışa ı ka a ıkla e diği gö ül üştü . Çalış a sı ısı daha so ada tek a
do du ul uş e işle tek a edil işti . Üç e a dö t do du a işle i de so a ütü gazla uzaklaştı ılı . Bu
işle , çalış a sı ısı ı ısı o usu a e leşti il esi içi saf sı ı fazı ı te i ede .

. . . Teçhizatı Açıkla ası

Şekil- . de göste ile ısı o usu doldu a teçhizatı, o u la a işi i çoğu içi a kulla a ak apıl ıştı . Sağ
tarafta aşla a ak, aku po pası, aku iste diği de, sı ı azotu i polisti e ko te e i ile çe ele iş −4
to kada düşük aku ü ete soğu a so psi o tipi de di. Vaku teçhizatı da kulla ıla a ala O tipi de
halka o tala ı a sahip ol ası ge ek ektedi . Po pa ı üstü e iki a a takılıdı , alt kısı ise do uş hale
geldiği de po pa ı ağla tısı ı kes ek içi kulla ılı . V a ası ı üze i de, a etal a ası o ta e al ıştı
e o u u ge i kala ı a da dı . Bu noktadan, serbest sı ı ı e teçhizatı diğe pa çala ı ı etkile e ile ek e a
po pa a ulaşa ak ki leti ile i akala a küçük a şişe fo u da he iki soğuk tuzakla la a ıda kesile iki kola
a ıl aktadı . Soğuk tuzakla , he i şişe i i sı ı azot ka ı ile çe ele ek su eti le oluştu ulu . Üst kol, çalış a
akışka ı ı teçhizata ila e edil esi ö le i i içe ektedi e sı ı ı gazda a ı dı ak içi iki şişe DG e DG
dâhil edil ektedi . Sı ı ı ekle esi içi kulla ıla teçhizatı ölü ü, ete li ikta da akışka GD ta kı a e
V9 e V a ala ı a ası daki a tüpe ölçü tüpü- u ette geçtiği de kapatılıp a ıla ili . Alt kol, teçhizattaki
aku de e esi i ölç ek içi kulla ıla Pi a i aşlığı ü esi de ulu du aktadı . Doldu ula ak ola ısı o usu,
ölçü tüpü ü altı a döşe işti e a ı a, teçhizatı üze i de ge çekleşti ile ek ola ü ite i gazı ı oşalt ası ı
sağla ak içi o u u elekt ikle ısıtıl a ö le i alı ıştı .

Şekil-7.17 Isı o usu doldu a teçhizatı şe ası

 183

7.15.6.7 Bir Fitilsiz Isı Borusu u Doldurul a Prosedürü

Sı ı akışka doldu ak içi aşağıdaki p osedü , Şekil- de göste ildiği gi i u teçhizat kulla ıla ak takip edil işti .
Bu ada açıkla a p osedü pasla az çelik/eta ol fitilsiz ısı o usu içi ka ul edil işti .
• Teçhizatı at osfe e ağla a ütü a ala ı kapatı V , V , V eV
• He ikisi de kapalı ol ası ge eke V e V a ala ı asıtası la soğu a po pası ı teçhizata takı ız.
• Po pa ı sı ı it oje ile çe ele i e a ı a soğuk tuzakla ı et afı daki sı ı azot hapla ı ı doldu u .
• V e V a ala ı ı açtıkta aklaşık dakika so a, aklaşık . Hg değe i e kada teçhizatı
oşalt a işle i aşla a aktı .
• V e V a ala ı ı kapatı e R haz esi i eta ol ile doldu u .
• Eta olü DG şişesi e git esi içi a aşça V a ası ı zo la ı . V a ası ı tek a kapatı e DG i
et afı daki i sı ı N şişesi i kulla a ak eta olü do du u .
• Bütü eta ol do duğu za a V a ası ı açı e tali e edi . V a ası ı kapatı e eta olü
e gi esi e izi e i . Bütü gaz e gi ke eta ol ka a ıkla ı şekli dedi e u nedenle etanol sonra
yeniden dondurulur.
• Gazı uzaklaştı ak içi V a ası ı açı ız.
• V , V e V a ası ı kapatı ız; V e V a ası ı açı ız. DG şişesi i et afı daki ka a sı ı N ko u uz.
• DG deki eta olü e giti iz e DG içi e sü ü üz.
• Gazda a ı dı a işle i hiç i alo çık a a a kada DG de tek a edile ili . Şi di V e V a ala ı ı
kapata ak DG i izole edi iz.
• V eV a ala ı ı kapatı ız; V e V a ala ı ı açı ız e içi de ke eta olü ölçü tüpü e ü et
sü ü üz. V e V a ala ı ı kapatı ız e V a ası ı açı ız. V a ası a ge i gide alt e üst kol şi di
üksek aku a geti ili ,005 mm/Hg).

Doldu ula ak ısı o usu, kalı ida lı kauçuk o u tesisatı kulla ıla ak V ü altı daki teçhizata ağlı doldu a
tüpü kulla ıla ak teçhizata ağla ıştı . Isı o usu, V a ası açıla ak tahli e edil işti . V a ası so a
zo la akta a k e doğ u akışka e a te i i ısı o usu a ak ası a üsaade edil işti . Isı o usu, özel ir
alet kulla ıla ak doldu a o usu kı ıla ak katla a ak e soğuk ka ak apıla ak kapatıl ıştı .
 184

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
A Isı gi iş ala ı [ 2]

Isı o usu kesiti [ 2]

Özgül ısı [J/kg-K]

ℎ Hid olik çap [ ]
Fitil iç çapı [ ]
Fitilsiz boru içi deki kalı lık [ ]
Sü tü e faktö ü
∆ Sı ı üze o u a ası ç ka ı [Pa]
∆ Fitil kıl al ku eti [Pa]
Sü tü e ası ç ka ı [Pa]
∆ Sü tü e e o e tu da dola ı ası ç düşü ü
ℎ Gazı gizli uha laş a e talpisi [kJ/kg]
k Isı iletke lik değe i [W/ -K]
Fitil alze esi i geçi ge liği
L Bo u u topla uzu luğu [ ]
La Ad a atik kıs ı uzu luğu [ ]
Ka akte istik uzu luk, oğuş a kıs ı ı uzu luğu [ ]
Le Buha laş a kıs ı ı uzu luğu [ ]
Etki ısı o usu uzu luğu
̇ Ye el oğuşu de isi [kg/s]
̇ Akışka ı kütlesel de isi [kg/s]
̇ Sı ı ı kütlesel de isi kg/s
Ω Mo e tu oa ı
̇ Isı t a sfe kapasitesi [W]
Ka a ığı içi deki uha ası ı [Pa]
Ka a ığı içi deki sı ı ası ı [Pa]
E ge iş çeki dek e i a ı çapı [ ]
Re Re olds sa ısı [-]
v Akışka oğu luğu [kg/ 3]

Sı ı ı oğu luğu kg/ 3)

Sı ı ı iskozitesi [Pa.s]
t Fitilin ilk kat a ı daki kalı lık [ ]
Sı ı- uha a a üze sı aklığı [°C]
Cida sı aklığı [°C]
 Sı ı üze ge ili i [N/ ]
𝜎 Gazı se est üze ala ı [ 2]

𝜏 Sı ı kes e ku eti
Buhar hacmi [m3]
Minimum dolum hacmi [m3]
Topla sı ı ha i[ 3]

Wb We e sa ısı [-}
 185

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Dunn, P.D., Reay, DA., "Heat Pipes". Third Edition, Pergamon Press, 1982.
2. Chi, S.W., "Heat Pipe Theory and Practice", A Sourcebook, Hemisphere Publishing Corp. 1976.
3. Gü gör, A., "Heat Pipe Design for Solar Collector Applications", Part I and Part II, Brace Research
Institute, Canada, 1987.
4. http://www.iitg.ac.in/scifac/qip/public_html/cd_cell/chapters/p_mahanta_waste_heat_recov/chap6f.
pdf ( . . ta ihi de e işildi
5. Bulgurcu, H. Kli a Tesisatı, Sa fa, Maki e Mühe disle i Odası Ya ı ı No: , İsta ul .
6. D.A. Reay and P. A. Kew, Heat Pipes, 5th ed. Butterworth-Heinemann, (Elsevier), 2006.
7. Y.F. Maydanik, Loop Heat Pipes. Applied Thermal Engineering, 25, (2005): 635–657.
 186

BÖLÜM-8
REKÜPERATÖRLER VE REJENERATÖRLER

. REKÜPERATÖRLER
Bi eküpe atö de, a a gazla ı ile etal e a se a ik du a la a ası daki ha a a ası da ısı transferi ge çekleşi .
Ka al e a o ula , ö ede ısıtıla ak a a ha ası ı taşı , diğe ta af atık ısı akışı ı içe i . Ba a gazla ı da atık
ısı ı ge i kaza ı ı içi i i ileşti i i Şekil- . 'de göste il işti .

Şekil-8.1 Reküpe atö kulla a ak atık ısı ge i kaza ı ı.

Reküpe atö ü e asit ko figü as o u, Şekil- . 'de göste ildiği gi i, iç içe geç iş iki uzu o uda oluşa
etalik ışı ı ad as o eküpe atö üdü .

Şekil-8.2 Metalik ışı ı eküpe atö ü

İç o u sı ak egzoz gazla ı ı taşı , dış halka ise a a ha ası ı at osfe de fı ı ülö le i i ha a gi işle i e
taşı . Sı ak gazla , şi di a a odası a ek e e ji taşı a gele a a ha ası ta afı da soğutulu . Bu, akıt
ta afı da teda ik edil ek zo u da ol a a e e jidi . So uç ola ak, eli li i fı ı ükle esi içi daha az akıt
akılı . Yakıttaki tasa uf a ı za a da a a ha ası da da i azal a a la ı a geli e u ede le ığı
kayıpla ı al ız a ığı gazı sı aklıkla ı ı düşü ül esi le değil, a ı za a da daha az ikta daki egzoz gazı ı
oşaltıl ası la da azaltılı . Işı ı eküpe atö ü is i i, sı ak gazla da iç o u u üze i e ısı t a sfe i i ö e li
i kıs ı ı , ışı ı ile ısı t a sfe i ile ge çekleştiği ge çeği de alı . Bu u la i likte, ıllıkla daki soğuk ha a
kızılötesi ışı ı a e ede se şeffaftı , ö le e gele ha a a sade e taşı ı ısı t a sfe i ge çekleşi . Şe ada
göste ildiği gi i, iki gaz akışı ge ellikle pa aleldi , a ak apıla dı a daha kola ola ak e akışla ters ö de ise,
 187

ısı transferi daha e i li ola aktı . Pa alel akı ı kulla ıl ası ı ede i, ge i kaza ı la ı sık sık egzoz gazla ı ı
uzaklaştı a ka alı soğut a işle i i e i e geti esi e e so uç ola ak hiz et ö ü ü uzat ası a hiz et
etmesidir.

İ ileşti i ile içi iki i i o tak apıla dı a gö de- o u tipi e a taşı ı eküpe atö ola ak adla dı ılı . Şekil-
8.3'de gö üldüğü gi i, sı ak gazla i dizi pa alel küçük çaplı o uda geçi ili ke , ısıtıla ak ola ha a, o ula ı
çe ele e i gö de içi e gi e e sı ak o ula ı ekse le i üze i de i a da daha fazla kez o al i ö e
doğ u geçe .

Şekil-8.3 Taşı ı eküpe atö ü

Borular gazı u la da iki kez geç esi e izi e ek içi ö le di il iş ise, ısı değişti i isi iki geçişli i ge i
kaza ı ü itesi ola ak adla dı ılı . Eğe iki öl e kulla ılı sa, üç geçişli i ge i kaza ı ı oluşu . He e kada
çoklu öl e apı ı he ısı değişti i i i ali eti i he de a a ha ası olu daki ası ç düşü ü ü a ttı sa da
ısı alış e işi i etke liği i a ttı ı . Gö de- o u tipi eküpe atö le ge ellikle daha ko pakttı e ışı ı
eküpe atö le i e gö e daha üksek i etki liğe sahipti le , çü kü çoklu o ula ı kulla ı ı e gazla ı çoklu
geçişle i sa esi de ü kü ola daha ü ük ısı t a sfe ala ı sağla ı .

. . Işı ı /Taşı ı Hi rit Reküperatör

Isı t a sfe i i aksi u etke liği içi , ışı ı e taşı ı tasa ı la ı ı ileşi i kulla ılı , ilk ola ak üksek
sı aklıklı ışı ı eküpe atö ü kıs ı, so a da taşı ı kıs ı de e e gi e .

Şekil-8.4 Işı ı /taşı ı eküpe atö ü

 188

Bu la asit etalik ışı ı eküpe atö le i de daha pahalıdı , a ak daha az ha i lidi . Işı ı /taşı ı hi it i
eküpe atö , Şekil- . 'te göste il işti .

. . Sera ik Reküperatörü
Metal ge i kaza ı addele i i ısı ge i kaza ı ı ile ilgili te el sı ı la a, °C' i aşa gi iş sı aklıkla ı da
alze e ö ü ü azal asıdı . Metal ge i kaza ı la ı sı aklık sı ı la ala ı pro le i i çöz ek içi ,
alze ele i gaz ta afı üze i de °C' e e ö ede sı ak ha a ta afı da ° C' e kada p atik i şekilde izi
e e se a ik o u ge i kaza ı la ı gelişti il işti . İlk se a ik eküpe atö le ka oda apıl ış e fı ı çi e tosu
ile i leşti il işti ve ısıl dö gü ek e le i i çatla ası a e o ula ı hızlı ozul ası a ede ol uştu . Daha
so aki geliş ele , ha a aşlıkla ı da ulu a es ek o tala la i leşti ile ile çeşitli o la da siliko ka ü
o ula ı de e e sok uştu .

Daha ö eki tasa ı lar, %8 ile % a ası da kaçak o a la ı a sahipti. Ye i tasa ı la ı , ha a ö ısıt a
sı aklıkla ı ı °C' e kada çıktığı e daha düşük sızı tı o a la ı a sahip olduğu ilinmektedir.

. REJENERATÖRLER
Bü ük kapasitele içi te ih edile eje e atö ler, a e çelik e it e fı ı la ı da çok a gı i şekilde
kulla ıl aktadı . Reje e atö ü ü üklüğü, te si e dö e sü esi, tuğla kalı lığı, tuğla iletke liği e tuğla ısı
dağılı ı o a ı a ası da ö e li ilişkile a dı .

Bi eje e atö de, te si e çe i ele a ası daki za a ö e li i özellikti . Uzu pe i otla daha üksek ısıl
depola a e dola ısı la daha üksek ali et a la ı a geli . A ı a uzu sü e te si e dö ele , daha düşük
ortalama ö ısıt a sı aklığı a ede olu e so uç ola ak akıt tasa ufu u azaltı . Bkz. Şekil-8.5).

Şekil-8.5 Reje e atö

Toz i ik esi e üze le üze i de i ik esi, fı ı eski hale geldikçe ısı t a sfe i i e i liliği i azaltı .
Reje e atö ü du a la ı da gele ısı ka ıpla ı e gaz pe i odu sı ası da ha a kaçağı da ısı t a sfe i i azaltı .

. . Isı Tekerleri
Bi ısı ça kı, düşük e o ta sı aklıkta atık ısı ge i kaza ı siste le i de a ta u gula ala ı ul aktadı . Şekil-8.6,
i ısı tekeri u gula ası ı göste e i çizi di .
 189

Isı teke i, iki yan yana kanal a ası da dö e , oldukça üksek i ısı kapasitesi e sahip alze e ile i al edil iş,
ü ük i göze ekli diskti : i i soğuk gaz ka alı, diğe i sı ak gaz ka alı. Diski ekse i, iki ka al a ası daki ölü e
pa alel ola ak e leşti il işti . Disk a aşça dö dükçe, diske sı ak ve nemli ha a ta afı da du ulu ısı e gizli ısı
akta ılı e disk dö dükçe diskte soğuk ha a a dö e . Bu tü i eje e atö içi hassas ısı t a sfe i i topla
e i liliği % gi i üksek i o a a sahip ola ili . Isı tekerleri, 1130 m3/dk'ya kadar hava kapasiteleri ile 21
et e e kada ge işlikte i şa edil işti .

Isı tekerinin bir fa klı tipi, at isi atık gaz e ha a akı la ı o u a dö e i sili di de olduğu dö e
eje e atö dü . Isı e a e e ji ge i kaza ı teke leği, ısı ı egzozda gele gazla a akta a i dö e gazlı ısı
eje e atö dü .

Şekil-8.6 Isı teke i

Ana uygulama ala ı, küçük sı aklık fa klılıkla ı a sahip ü ük ha a kütlele i a ası daki ısı alış e işi i ge ekli
olduğu e di . Isıt a e ha ala dı a siste le i e ku utu u egzoz ha ası da ısı ge i kaza ı ı tipik
u gula ala dı .

. HAVALANDIRMA VE KLİMA SANTRALLERİNDE ISI GERİ KAZANIM UYGULAMALARI

Kli a siste le i de kulla ıla ısı ge i kaza ı ihazla ı, dış şa tla da alı a taze ha a ı egzoz ha ası a dı ı ile
ö ısıtıl ası ı veya soğutul ası ı sağla a ak, taze ha a ı e talpi e sı aklığı ı, iç ha i şa tla ı a
aklaştı aktadı . A ak u tip siste le de e e ji aşka i siste de alı ı sa, ısı ge i kaza ı ı ol az. VDI e
gö e kütle i t a sfe i, ısı ge i kaza ı ı değildi . Ya i ha a ka ıştı ıla ak ısı ge i kaza ı ı apıla az.

AB direktiflerinde ta ı la a eko çe e i -tasa ı ge eklilikle i ta ifle i e gö e O ak ta ihi de iti a e

e i değe i t2 = % ü altı daki ü ü le i AB pi asası a a z edil esi e kulla ıl ası sı ı la dı ıl ıştı . A i
di ektife gö e, O ak de iti a e de a i ü ü le i e i lilik değe i t2 = % i altı da ola la ı pi asa a
a zı e kulla ıl ası sı ı la dı ıl ıştı .

Isı Geri Kaza ı ı ı Te el Pre sibi: Isı ge i kaza ı ü itele i de asıl ola ak du ulu ısı t a sfe i ge çekleşi . Gizli
ısı, ge i kaza ı ü itesi i apısı a ağlı ola ak t a sfe edile ili . Isı ge i kaza ı ü itele i i ge el ola ak iki
katego i e a ı a iliriz:
- Reküpe atif Siste le
- Rejeneratif Sistemler

a Reküperatif Siste ler

Isı ilete ha a, eli li i ölgede ileti i ge çekleşti i . Dış ha a e atıla ha a, u ölgede ısı ilete i ta aka ile
a ılı . Ha a akışı, pa alel e a ters akışlı ola ili . Ne li ha a sı aklığı çiğ noktası ı altı da kalı sa oğuş a
 190

e da a gele ek e gizli ısı t a sfe i oluşa aktı . Kaçak ol adığı sü e e adde t a sfe i e da a gel e e ekti .
Bu siste le de uzla a iski a dı e ısı i taşı ı ı asıtası ile iletil ez. Bölge i e az i oktası da hava
akı la ı i a a a gel elidi . Isı t a sfe i i kapat ak ü kü değildi . Isı t a sfe i i ko t olü içi dış ha a ı
e a atıla ha a ı baypas edilmesi gerekmektedir.

Şekil-8.7 Plakalı ısı değişti i i

b) Rejeneratif Sistemler
Isı, i i i e ağla tılı iki se pa ti i üze i de geçe ha ala sa esi de t a sfe olu . Se pa ti le de i i dış
ha a ta afı da, diğe i atıla ha a ta afı dadı e u la i i le i e i o ula a ile ağla ı . Isı t a sfe i i
sağla a akışka u o ula ı içi de dolaşı . Akışka ola ak ge ellikle ki asal ola ak işle iş su kulla ılı .
Ge eki o sa a tif iz de ila e edili . Isı t a sfe i i sağla a akışka , i po pa sa esi de siste de dolaştı ılı . Bu
siste de akış, a ala ile ko t ol edili . Eğe siste de atıla ha a çiğ oktası ı altı da kalı sa oğuş a
ge çekleşi . Bu se eple ek i gizli ısı t a sfe i e da a geli . Buzla a iski a dı .

Şekil-8.8 Reje e atif ısı ge i kaza ı ı sudan havaya)

Kapalı çe i siste i, dış ha a ile atıla ha a ı i i i e uzak esafele de ol ası du u u da ile sü e i

ge çekleş esi e ola ak e i . Ha a akı la ı ı i a a a gel esi e ge ek oktu ; a ak çe i i ge çekleşti e ek
i ek e e ji e ihti aç a dı . Bu da çe i i ge çekleşti e ek po pa ı çalıştı ak içi ge eke elekt ik e e jisidir.
Ge i kaza ıla ısı ikta ı, su de isi ko t ol edile ek kola lıkla ko t ol edile ili . Siste kapatıla ili .

. . Plakalı Isı Değiştiri i

Reküpe atif ta zda çalışı , alü i u e a çelik plakalı ısı ge i kaza ı siste le idi . Siste , çap az akış a tığı
ile çalışı . Taze ha a e egzoz ha ası iki a ı ta akada geçe . Plakala , aksi u ısı t a sfe i i sağla ak üze e
tasa la ıştı e eko o ik ol a koşulu u sağla ası içi i i u % o a ı da ısı ge i kaza ı ı sağla alıdı .
Ha a atış ta afı da da la tutu u ulu u . Ha a akışı ı ko t ol ede il ek e do a ı ö le ek a a ı la ısı ge i
kaza ı hü esi de baypas da pe i e uttu . Egzoz ta afı da pasla az çelikte i al edil iş oğuş a su u
ta ası ulu u e u ta a ı d e aj o usu pasla az çelik , ha a sızdı az i içi de gö de dışı a çıka tılı .
 191

Besle e ta afı daki filt e dışı a, egzoz ta afı da da ısı ge i kaza ı se pa ti i ö esi de filt e e leşti il esi
hij e a ısı da ö e lidi .

Şekil-8.9 Reküpe atif Isı ge i kaza ı ı plakalı ısı değiştirici)

8.3.2 Rotorlu Isı Tekeri/Ta urlu Tip Isı Geri Kaza ı Ü itesi
Reje e atif ta zda çalışı . Roto ha a ı geçe il esi içi göze ekle e sahip dai esel i alü i u kütlede
oluşu . Isı ge i kaza ı ı oto u dö üşü ile sağla ı . Isı değişti i i oto u dö üş ha eketi ile egzoz ha ası ı
duyulur ısısı e gizli ısısı nemi) oto u ka atla ı a akta ılı . Akta ıla u toplam ısı e e jisi dö e ha eketi i
de a ı sa esi de taze ha a a akta ılı . A ı ihaz ile kışı apıla ısı t a sfe i dışı da, az a la ı da da e e ji
tasa ufu sağla ak e e al a işle i ge çekleşti ek ü kü dü . Isı teke leği ge ellikle hız ko t ollü ola ak
ku a da edil ektedi . Roto lu ısı ge i kaza ı siste le de ısı ge i kaza ı o a ı ge ellikle % - a ası da
değiş ektedi . Bu değe i altı a ge çekleşe ısı ge i kaza ı la ı oto da oluşa ası ç ka ıpla ı ede i le
eko o ik ol a aktadı .

Isı ge i kaza ı ihazla ı ı kulla ıl ası la;

- Yıllık ısı soğu tüketi i azal aktadı .
- Pik ük ısıt a soğut a gü ü azal aktadı .

Şekil-8.10 Isı teke i tip ısı ge i kaza ı ı eje e atif siste

8.3.3 Çift Serpantinli-Sulu (Run-Arou d Isı Geri Kaza ı Siste leri

Isı ge i kaza ı siste le i, dış o ta da alı a taze (temiz) ha a ı , egzoz ha ası ısısı ile ö
ısıtıl ası da/soğutul ası da kulla ılı .

Egzoz se pa ti i de geçe sı ak ha a se pa ti o ula ı içi deki akışka ı ısıt akta e dolaşı po pası da u
akışka ı taze ha a se pa ti i e taşı a ak ısı ı taze ha a a akta aktadı . Akışka ola ak ge ellikle su kulla ılı .
Ge ekli olduğu du u la da, do a ı e gelle ek içi etile glikol/su e a p opile glikol/su gi i ka ışı la da
kulla ıla il ektedi Şekil-8.11).
 192

Isı t a sfe i i sağla a akışka i po pa sa esi de siste de dolaştı ılı . Çe i i ge çekleşti e ek u po pa ı

çalıştı ak içi ge eke elekt ik e e jisi siste içi ge ekli ola ek e e jidi . Bu siste de akış, a ala ile ko t ol
edili . Eğe siste de atıla ha a, çiğ oktası ı altı da kalı sa oğuş a ge çekleşi . Bu se eple ek i gizli ısı
transferi meydana gelir. Sistemde uzla a iski a dı .

Tipik i se pa ti de eli ısı ge i kaza ı siste i Şekil- . de göste il ektedi . Se pa ti de ele i i taze ha a
e egzoz ha ası kısı la ı ka atlı o u ola ak ge çekleşti il işti . Se pa ti de esi de i a a ısı taşı ı ı akışka
tipik ola ak su e a do ası ge ikti il iş çözelti po pala a ak de ede .

Şekil-8.11 Çift Se pa ti li-Sulu ısı ge i kaza ı siste i

Bu siste al ız a du ulu ısı kaza ı ı içi kulla ılı . Ko fo -ko fo u gula ala ı da e e ji t a sfe le i e simsel
ola ak değişke olup dış ha a egzoz ha ası da soğuk ise ö ısıtılı , dış ha a egzoz ha ası da sı ak ise ö
soğutulu .

Nem egzoz hava geçiş ka alla ı da do a alıdı . Çift a açlı üç ollu sı aklık ko t ol a ası egzoz se pa ti i i
do ası a e gel olu . Bu a a egzoz se pa ti i de gi e çözelti sı aklığı ı - °C de daha az ol a a ak düze de
tuta . Bu koşul taze ha a se pa ti i i biraz daha sı ak çözelti i baypas ı olu la sağla ı . Bu a a a ı a taze
ha a se pa ti i de ha a çıkış sı aklığı ı elli iste e i değe i aş a ası ı da sağla .

Se pa ti de eli e e ji ge i kaza ı siste le i es ek apıda olup e i e e düst i el u gula ala içi u u ludu .
Siste i i i de uzak taze e egzoz ka alla ı a e leşti ili e a ı a da i çok ka ak e kulla ı e i a ası da
e e ji t a sfe i sağla ı . Çalış a akışka ı ı ge leş esini sağla ak içi siste e i ge leş e ta kı ila e
edilmelidir.

Kapalı i ge leş e ta kı etile glikol kulla ılı o sa oksidas o u e aza i di ge . Siste i oluştu ak içi standart
ka atlı o ulu su se pa ti le i kulla ıl ış ola ili . Bu du u da se pa ti , alı üze i hızı e ası ç düşü ü
seçi i de i alatçı tasa ı eğ ile i e e i değe le i kulla ıla aktı .
 193

Se pa ti de eli ısı ge i kaza ı ı çe i i i akı da e t a sfe i apa az. E eko o ik e i li çalış a içi ,
eşit ha a akı hızla ı e oğuş asız du u da, tipik e i değe le i % - % a ası da değişi . E çok et
eko o ik kaza ı içi e üksek e i ge ekli değildi .

Tipik ola ak se pa ti de eli ısı ge i kaza ı de esi i du ulu ısı e i liliği dış ha a sı aklığı da ağı sızdı .
Bu u la i likte kapasite ko t olü apıla i siste de ise du ulu ısı e i i dış ha a sı aklığı a ttıkça azalı .

Şekil-8.12 Çift Se pa ti li-Sulu ısı değişti i i ile ısı ge i kaza ı ı

Çalış a koşulla ı da ilgili se pa ti kısı la ı u gu alze ele de i al edil elidi . Ko fo -konfor

u gula ala ı da sta da t se pa ti ete lidi . İşle -işle e işle -ko fo u gula ala ı da üksek sı aklığı
etkisi, oğu addele , ko ozif addele e serpa ti üze i de i ike ile addele se pa ti
ko st üksi o u u da dikkate alı alıdı .

Ava tajları
• Kapalı çe i siste i, dış ha a ile atıla ha a ı i i i e uzak esafele de ol ası du u u da ile
sü e i ge çekleş esi e ola ak e i .
• Hava akı la ı ı i a a a gel esi e e a egzoz e taze ha a akı ö le i i pa alel ol ası a ge ek
yoktur
• Nem transferi yok
• Koku geç e iski ok
• Bakte i, ki leti i taşı ı ı ok
• Kolay montaj

Ge i kaza ıla ısı ikta ı, su de isi ko t ol edile ek kola lıkla kontrol edile ili . Ge ekli olduğu du u la da kli a
sa t ali de ağı sız ola ak kapatıla ili . Hij e sta da tla ı ı ge ekli olduğu siste le de ahatlıkla
kulla ıla ili .

. . Ter osifo Isı Değiştiri iler

İki fazlı te osifo ısı değişti i ile sızdı maz siste le olup i uha laştı ı ı, i oğuştu u u, ağla tı o usu e
a ada çalış a akışka ı da sı ı e uha fazı da e ut oluşu . İki a ı tipte te osifo kulla ıl aktadı :
• Sızdı az o u de esi,
• Serpantin devresi.
 194

Bi i i tipte uha laştı ı ı e oğuştu u u ge ellikle düz, a ı te osifo o ula ı ı iki ka şı u u dadı e egzoz
e taze ha a ka alla ı i i i e akı dı ısı o ulu siste deki düze le e e e leşti ilişe e ze .

İki i tipte uha laştı ı ı e oğuştu u u se pa ti le i a ı a ı ka alla a e leşti il iş e çalış a akışka ı o ula ı
ile ağla tılıdı düze le e se pa ti li e e ji ge i kaza ı ı de esi ile he e he e a ıdı .

Te osifo siste le de, sı aklık fa klılığı e e çeki i ku eti çalış a akışka ı ı uha laştı ı ı e oğuştu u u
a ası da dolaşı ı ı sağla . Buha laştı ı ıda uha laşa çalış a akışka ı, oğuştu u uda oğuşup tek a
uha laştı ı ı a ge i dö e e çe i tek a la ı Şekil-8.13).

Şekil-8.13 Te osifo tipi ısı değişti i ile ile ısı ge i kaza ı ı

So uç ola ak te osifo u e leşti iliş içi i e gö e ısı tek ö lü e a çok ö lü ola ak t a sfe edile ili . Isı
o ula ı ı çalış a e içi i e e ze ol akla i likte te osifo o ula ı iki fa klı du u a sahipti :
1. İç üze le i de fitile sahip değildi e oğuşa sı ı ı uha laştı ı ı a dö üşü de al ız a e çeki i
etkisi kulla ılı , o sa ısı o ula ı da kıl al ku et etkisi de a a la ılı .
2. Te osifo o ula ı, e azı da aşla gıçta çeki dekli uha laş a a ağı lıdı , o sa ısı o ula ı sı ı
uha a a fazı da ge iş i üze de sı ı ı uha laştı ı .

Te osifo de ele i diğe se pa ti li e e ji kaza ı lı siste le de po pa ge ekti e esi, dış güç ge eksi i i
ol a ası e se pa ti le i uha laştı a e oğuş a a u gu ol ası la a ılı .

Bi te osifo sızdı az i siste olup iki fazlı çalış a akışka ı ulu du u . Te osifo içi deki ası ç sistemin
uha e sı ı içe e pa çala ı ede i le sı ı- uha a a fazı daki sı ı sı aklığı a ağlıdı .

Te osifo u ulu duğu o ta la iki ölgesi a ası da sı aklık fa klılığı a ede olduğu da, sı ı- buhar ara
fazı da, uha - ası ç fa klılığı sı ak ölgede soğuk ölge e uha akışı ı sağla . Akış soğuk ölgede oğuş a
ve sı ak ölgede uha laş a ile esle i .

Yoğuştu u u e uha laştı ı ı ı e leşi du u u a gö e oğuşa akışka uha laştı ı ı ölgesi e e çeki i
etkisi le ge i dö e e u işle le yer çeki i e ısı e il esi sü esi e çe i sel ola ak tek a la ı .

. . Veri Hesapla aları

Isı ge i kaza ı a açlı kulla ıla ısı değişti i ile de ısı/e e ji pe fo a sı ı eli le esi de üç ta ı
kulla ıl aktadı : Sı aklık ısıl) verimi, etkenlik değe i e e e ji e i i.
 195

Isıl Veri i:
Isıl e i a lık ola ak e kada ısı ge i kaza ıla ile eği i i ölçüsüdü . Isıl e i alı a sı aklık fa kı ı topla
sı aklık fa kı a ölü ü ola ak ta ı la ı . İki a ı ha a akı ı ı geçtiği ısı değişti i ide iki a ı ısıl e i
hesaplanabilir:
𝒉 − 𝒉
 = (8.1)
𝒉 − 𝒉

tth1: Isı ge i kaza ı ü itesi e gi e taze ha a sı aklığı [°C]

tth2: Isı ge i kaza ı ü itesi de çıka taze ha a sı aklığı [°C]
teh1: Isı ge i kaza ı ü itesi e gi e egzoz ha ası sı aklığı [°C]
teh2: Isı ge i kaza ı ü itesi de çıka egzoz ha ası sı aklığı [°C]

Isıl etke liği eli le ek içi kulla ıla sı aklıkla Şekil- . e gö e ısı değişti i isi e ağlı ola ak ölçülü .

Şekil-8.14 Isı ge i kaza ı lı ha ala dı a ihazı da taze e egzoz ha ası gi iş-çıkış sı aklıkla ı

Isıl e i , ısı değişti i i üze i de geçe ha a de ile i ile ilişkilidi . Ö ek ola ak egzoz ta afı daki ha a esle e
ha ası da fazla ikta da olu sa esle e ta afı daki e i a ta ke egzoz ta afı daki azalı . Egzoz ta afı daki
daha fazla ha a de isi esle e ta afı a daha fazla e e ji t a sfe i e ede olu , ö le e esle e ta afı daki
sı aklık fa kı da artar.

eşitliği oğuş a gö ül e e du u la içi ihaz e i i açısı da geçe li i so uç e ektedi . A ak ısı ge i

kaza ı ü itesi i taze ha a ta afı da oğuş a ge çekleş esi a da ü ite üze i de e t a sfe i ol ası
durumunda, cihaz verimini ifade et ek içi sı aklık e i i ifadesi ete siz kal aktadı . Bu du u la da, gi e e
çıka taze ha a e talpile i ile ısı ge i kaza ı ü itesi e gi e egzoz ha ası ı e talpile i e ağlı olarak
hesapla a , e talpik e i ifadesi o ta a çık aktadı .

Entalpik e i , ısıl e i e e ze ola ak aşağıdaki şekilde ifade edili .

ℎ −ℎ ℎ
 =ℎℎ (8.2)
ℎ −ℎ ℎ

hth1: Isı ge i kaza ı ü itesi e gi e taze ha a e talpisi [kJ/kg]

hth2: Isı ge i kaza ı ü itesi de çıka taze ha a entalpisi [kJ/kg]
heh1: Isı ge i kaza ı ü itesi e gi e egzoz ha ası e talpisi [kJ/kg]
heh2: Isı ge i kaza ı ü itesi de çıka egzoz ha ası e talpisi [kJ/kg]

Etke lik Değeri

Bi ısı değişti i isi de e kada e e ji kaza ıldığı ı ta ı la a ı i diğe ö te i etkenlik değe idi . Bu ka a
özellikle NTU ö te i ile ağla tılı ola ak kulla ılı . Ha a akı ı daki ge çek e e ji değişi i i , ola ile ek
aksi u e e ji değişi i e ölü esi le eli le i . Şu şekilde ta ı la ı :
̇
= ̇
(8.3)
 196

Besle e ha ası da birim zamanda kaza ıla e a ka edile ısı aşağıdaki ağı tı ile ta ı la ı :
̇ = ̇ ℎ , ℎ ℎ − ℎ (8.4)

ve a u ısı egzoz ta afı daki ısı a eşitti :

̇ = ̇ ℎ , ℎ ℎ − ℎ (8.5)

ağı tısı daki aksi u ısı t a sfe i hızı aşağıdaki ağı tı ile ta ı la ı :
̇ = ̇ ℎ − ℎ (8.6)

̇ ℎ ,ℎ = ̇ ℎ ,ℎ ol ası du u u da ağı tısı elde edil iş olu . Bö lelikle kütlesel de ile e ısıl kapasite
debilerinin ça pı la ı eşit olduğu da sı aklık e i i ile etkenlik değe i i i i e eşitle iş olu .

̇ : Isı ge i kaza ı ihazı da alı a ısıl güç [W]

̇ : Isı ge i kaza ı ihazı da elde edile ile ek aksi u ısıl güç [W]
̇ ℎ : Isı ge i kaza ı ihazı a gi e taze ha a de isi [kg/s]
̇ ℎ : Isı ge i kaza ı ihazı a gi e egzoz ha a de isi [kg/s]
, ℎ : Taze ha a özgül ısısı [kJ/kg-K]

, ℎ : Egzoz ha a özgül ısısı [kJ/kg-K]

Enerji Verimi
E e ji e i i kli a sa t ali i ıllık topla ısı ihti a ı a kı asla ısı değişti i ide e kada ısı ge i kaza ı ı
apıldığı ile ilgili i ta ı dı .

 = ℎ
(8.7)

ℎ : Isı değişti i ide i ısıt a/soğut a sezo u da ge i kaza ıla ısı [kJ]
: Kli a sa t ali i i ısıt a/soğut a sezo u da kulla ış olduğu topla e e ji [kJ]

Isı değişti i i ta afı da ge kaza ıla e e ji sı aklık e i i le ilgilidi . Daha üksek e i li i sı aklık e i i daha
üksek i e e ji kaza ı ı sağla a aktı . Bu u la i likte sı aklık e i i e fazla % ola ağı da e e ji e i i
üst sı ı ı da % ola aktı . E e ji e i liliği i etkile e i diğe değişke sa t ale gi e ha a sı aklığıdı . Düşük
i egzoz gi iş sı aklığı, topla ısı ükü azala ağı da , sa it i sı aklık e i i ka ulü ile daha üksek e e ji e i i
sağla . Sı aklık e i i; dö e oto lu i ısı değişti i i ol ası du u u da, dö e hızı ı azaltıl ası la veya bir
plakalı tip ısı değişti i i ol ası halinde hava baypas ap ası du u u da, sı aklık e i ile düş ektedi . Daha
düşük i taze hava gi iş sı aklığı ile ısı değişti i i i ısı e i i ö e li ölçüde azalı ke topla za a a ta . So uç
olarak daha uzu i sü e o u a sı aklık e i i düşse ile, e e ji e i liliği artar. E e ji e i liliği ve ağlı
parametreleri sü e di ag a ı da grafiksel ola ak açıkla aktadı .

Şekil-8.15 Toplam enerji talebi (Qtop e ge i kaza ıla e e ji e Qhx ağlı sü e di ag a ı.

 197

Bası ç Düşü ü
Isı ge i kaza ı ihazı daki ası ç düşü ü ü ka şıla ak içi ge ekli fa gü ü;
̇ 𝑖∆
= [W] (8.8)


ifadesi ile hesapla aktadı .

Burada;
Vdebi: ihazı de isi i [ 3/s]
Δp: Isı ge i kaza ı ihazı daki ası ç düşü ü [Pa]
f : fan verimi [%]

Şekil- . da ö ek i de e sel çalış ada fa klı tip ısı ge i kaza ı ihazla ı a ait hava hızı- ası ç ka ıpla ı
gö ül ektedi .

Şekil-8.16 Fa klı ısı değişti i ile de ö ek i çalış a içi ha a hızı a ağlı ası ç ka ıpla ı [12]

Net Etke lik Değeri

Fa klı ısı değişti i ile e ait topla e e ji ka ıpla ı aşağıdaki ağı tı a dı ı la hesapla ış olup daha so a he
i ihazı ge kaza dığı ısıl güçte düşüle ek et etkenlik hesapla ası da kulla ıl ıştı :
∑ ℎ , = ∆ + , (8.9)

Burada;
∑ ℎ , : Isı değişti i i ihazla da ka akla a topla güç ka ıpla ı [W]
∆ : Isı ge i kaza ı ihazla ı daki ası ç ka ıpla ı da ka akla a güç ka ı [W]
, : Isı ge i kaza ı ihazla ı daki fa , po pa e ko p esö oto la ı ı ha adığı güç [W]

He i ısı ge i kaza ı ihazı içi et ihaz e i i aşağıdaki ağı tı a dı ı la hesapla ı .

̇ 𝑖ℎ , ̇ ℎ ℎ − ℎ −∑ 𝑖ℎ ,
= ̇
= ̇ ℎ
(8.10)
ℎ − ℎ

̇ ℎ , : Isı ge i kaza ı ihazı da et ola ak elde edile ısıl güç [W]

. . Isı Geri Kaza ı Do a ı ları ı İlk Yatırı ve İşlet e Eko o isi e Etkileri
• Daha küçük soğut a siste le i, po pala , ısı değişti i ile i kulla ı ı ı düşü e eği ilk atı ı
maliyetleri
• Cihazla ı a o tis a sü ele i e daha az a a pa a kulla ı ı ı geti e eği fi a sal a a tajla
 198

• Ge i kaza ıla e e ji i geti e eği a a tajla

• Isı ge i kaza ı ihazla ı kulla ı ı ı geti e eği ila e akı as afla ı hesa a katıl ası
• Ku ula ka aşık apı ı geti e eği kalifi e pe so el as afla ı

. . Isı Geri Kaza ı Do a ı ları da Kirlilik ve Filtrele e

• Isı değişti i ile i i üze i de oluşa ki lilik;
• Ha a akışı ı ö ü de di e ç oluştu a ak ısı t a sfe katsa ısı ı düşü ü
• Isı ge i kaza ı siste i i pe fo a sı ı olu suz etkile
• A ta di e ç fa la ı çeke eği gü ü a ttı ı
• Ha a de ile i i azal ası a se ep olu
• He taze ha a ta afı a he de egzoz ha ası ta afı a filt e ko ul alıdı
• Filt ele e i i sü ekli üksek ol ası ı sağla a ağı gi i akı as afla ı ı da azaltı

Tablo-8.1 Isı ge i kaza ı siste le i i özellikle i i ka şılaştı ıl ası

. . Isı Geri Kaza ı Do a ı ları da Yoğuş a ve Do a

• Yoğuş a e do a ısı ge i kaza ı ihazla ı da ge çekleş esi olası ola du u la dı .
• Kış u gula ala ı da, dö üş ha ası, çiğ okta sı aklığı ı altı da i sı aklığa soğutulu sa oğuş a
ge çekleşi .
• Bu du u u ge çekleş esi içi dö üş ha ası ı çiğ okta sı aklığı ı daha altı da sı aklıkta i üze
ile temas etmesi yeterlidir.
• Yoğuş a ı so u u da ısı t a sfe üze le i de ıslaklık oluşu .
• Isı t a sfe üze i i sı aklığı do a sı aklığı ı altı a i e se oğuşa su do a a aşla .
• Dö üş ha ası sı aklığı ı sıfı de e e i altı a i esi du u u da da do a aşla .
 199

. . Isı Geri Kaza ı Do a ı ları da Isı Tra sfer Yüzeyleri deki Hava Hızları
• Ha a hızı a ta ke ; ısı ge i kaza ı pe fo a sı azalı , ası ç ka ı a ta .
• Düşük ha a hızla ı da;
-Bası ç ka ıpla ı daha az olu
-Ve i le daha üksek olu
-İşlet e ali etle i daha düşük olu
-İlk atı ı ali etle i a ta , ihazla daha ü ük olu

. . Isı Geri Kaza ı Do a ı ları da Oto atik Ko trol

• Isı ge i kaza ı ihazla ı da oto atik ko t ol iki a açla apılı :
-Do a a ka şı ö le al ak içi
-Isı t a sfe hızla ı ı aşı ı ısıt a e a soğut a a ka şı ko t ol et ek içi
• Otomatik kontrol:
-Bata alı siste le de üç ollu a a ko t olü ile
-Plakalı siste le de taze ha a pass ı ile
-Tamburlu sistemlerde tam u u dö üş hızı ı ko t olü ile apılı

. REKÜPERATÖRLER İÇİN TASARIM YÖNTEMLERİ

Isı değişti i ile i ısı t a sfe i p o le i i asitleşti ek e a aliz ede il ek içi te el ka ulle apılı . Bu ka ulle ;
• Isı değişi i i sü ekli eji de olduğu,
• Isı değişti i i o u a U topla ısı geçiş katsa ısı ı sa it olduğu,
• Isı değişti i isi i o ta a ka şı alıtıl ış olduğu, ısı ı sade e iki akışka a ası da geçtiği,
• Isı değişti i i içi de i ısı ü eti i ol adığı,
• Akışka la ı özgül ısıla ı e fiziksel özellikle i i sa it olduğu,
• Isı değişti i i içi de eli li i kesit o u a akışka sı aklığı ı a ı olduğu,
• Isı değişti i i üze alze esi de akışka la ı ha eketi doğ ultusu da ileti le i ısı geçişi ol adığıdı
[14].

Reküpe atö le , iki akışka ı a ı ı ı i du a a dı ı la ısı alış e işi aptıkla ı ihazla dı . Akışka la ka ış az e
ısı değişti i ide ha eketli pa ça ulu a aktadı . Reküpe atö le i ısıl tasa ı ı te el ola ak üç ö te le
apıl aktadı . Bu la , − , − ve logaritmik o tala a sı aklık fa kı ö te le idi . Bu la a ek ola ak
grafiksel çözü le i apıldığı ö te le ulu aktadı .

8.4.1 𝜺 − Yö te i
Bu ö te de, sı ak akışka da soğuk ola a ge çekleşe ısı t a sfe ikta ı Bağı tı- . e gö e hesapla ı .

= ( ℎ, − , )= ∆ (8.11)

Bağı tı- . de, o utsuz ısı değişti i i etkenliğidi e geçiş i i i sa ısı a NTU , ısıl kapasite debilerine (C* , akış
düze i e ağlıdı . ısı değişti i ile i ısıl performa sı ı ölçütüdü e sı ak akışka da soğuk ola a ge çekleşe
ısı t a sfe i ikta ı ı , te odi a iğe gö e olası aksi u ısı t a sfe i ikta ı a o a ıdı Bağı tı-8.12).

= (8.12)

Isıl kapasite debileri (C* ; iki akışka da küçük ısıl kapasite e sahip ola ı ı kapasitesi i , ü ük ola a o a ıdı
(Bağı tı-8. e dai a e a de küçüktü . Bu değe e eşit olduğu da ısı değişti i i de geli ka ul edili .
∗ 𝑖
= (8.13)

Isı t a sfe i/geçiş i i sa ısı NTU ise, topla ısıl iletke liği küçük ola ısıl kapasite debisine o a ıdı Bağı tı-
8.14).
 200

= (8.14)
𝑖

Fa klı ısı değişti i i odelle i içi − fo ülle i e sı ı şa tla ı Ta lo- . de e il ektedi . Şekil- . de u
parametrelerin, paralel ve ters akış içi ilişkile i göste il işti .

Şekil-8.7 Pa alel e ka şı akış içi , C*, NTU değişi i [ ]

Isı değişti i i i te el pa a et ele i i sı ak e soğuk akışka ı de i, gi iş sı aklığı e e talpisi ısı değişti i i

değişke le i e etkisi Ta lo . te gö üle ili .

Tablo 8.2  − fo ülle i [ ]

 201

8.4.2 − Yö te i
− ö te i de, sı ak akışka da soğuk ola a apıla ısı t a sfe i Bağı tı- . e gö e hesapla ı .

= ∆ = ∆ (8.15)
Tablo 8.3 − Fo ülle i [ ]

Tablo 8.4 Isı değişti i i pa a et ele i i değişi le i i etkisi [ ]

Bağı tı- da P, akışka a da içi sı aklık e i i ola ak ta ı la ı . ile benzer olarak boyutsuzdu e geçiş
i i i sa ısı a, ısıl kapasite debilerine, akış düze i e ağlıdı . Bu ö te − ö te i de daha ö e
kulla ıl a a aşla ıştı e daha so a P-NTU ö te i i i a a tı ola ak − ö te i o ta a çık ıştı .
P sı aklık fa kla ı ı o a ı alı a ak hesapla ı Bağı tı-8.6).
, − ,𝑖 ,𝑖 − ,
= ve = (8.16)
,𝑖 − , ,𝑖 − ,𝑖

Geçiş i i i sa ısı da − ö te i deki gi i ta ı la ı , iki akışka içi Bağı tı- . deki gibidir.

= ve = (8.17)

,𝑖 − , , − ,𝑖
Isıl kapasite debileri o a la ı R ise = = ve = = (8.18)
, − ,𝑖 ,𝑖 − ,

Bu a gö e = = ve = (8.19)

azıla ili .
 202

Fa klı ısı değişti i i odelle i içi − fo ülle i Ta lo- . de e il ektedi .

8.4.3 Logaritmik Ortala a Sı aklık Farkı Yö temi

Logaritnik o tala a sı aklık fa kı ö te i ge ellikle gö de- o u tip ısı değişti i ile i tasa ı ı da kulla ılı . Bu
ö te de o tala a sı aklık fa kla ı Bağı tı-8.10) ve logaritmik ortalama sı aklık fa kla ı Bağı tı- . değe le i
olu la hesapla ı . Logaritmik ortalama sı aklık fa kla ı, düzelt e faktö ü kulla ıla ak o tala a sı aklık
fa kla ı a dö üştü ülü .

∆ = ℎ, − , = ∆ (8.20)

∆ −∆
∆ = ∆ (8.21)
∆

T1 ve T2 sı aklık fa kla ı ise, ısı değişti i i i akış şekli e gö e değişi . Ka şı akışlı odel içi Bağı tı . de, pa alel
akışlı odel içi Bağı tı . te göste il ektedi

∆ = ℎ, − , ve ∆ = ℎ, − , (8.22)

∆ = ℎ, − , ve ∆ = ℎ, − , (8.23)

Sı aklık fa kla ı ulu dukta so a, t a sfe edile ısı ikta ı ulu u Bağı tı-8.14).

= ∆ (8.24)

O tala a sı aklık fa kı, Bağı tı- e ile ilişkile di ile ili Bağı tı-8.15).

∆ ∆
∆ = = (8.25)

Bi ısı değişti i i i ısıl hesa ı içi u üç te el ö te de kulla ıla ili . Ge el ola ak ö te le i hesap
hassasiyetleri de ka aklı % i a ı fa k gözle ektedi . Akışka la ı gi iş e çıkış sı aklıkla ı ili i o sa
logaritmik o tala a sı aklık fa kı ö te i, aksi du u la da − ya da − ö te le i de i i
kulla ıla ili [ ].

8.4.4 𝝍 − ve − Yö temleri
de Muelle ta afı da fa klı i ö te ta ı la ış e ısı değişti i ideki ısı geçişi ikta ı u a gö e
hesapla ıştı Bağı tı-8.16).

= ( ℎ, − , ) (8.26)

Bağı tı- . daki , o tala a sı aklık fa kı ı gi iş sı aklık fa kı a o a ıdı .

∆ ∆
=( = ve  = = = (8.27)
ℎ,𝑖 − ,𝑖 ) ∆

 i ; P1, R1, NTU1 e F i değişi i e gö e değe le i g afiksel ola ak e il işti Şekil-8.8).

 203

Şekil-8.8  i 1- TEMA E tipi gö de- o u ısı değişti i ideki değişi i [ ]

Şekil-8.9 1- TEMA E tipi gö de- o u ısı değişti i i i P1-P2 değişi i [ ]

 204

ılı da Roetzel e Spa g, ısı değişti i ile i i çok te el o utsuz değişke i i içe e i g afik
hazı la ışla dı Şekil- . . Bu g afiği kulla a ak he ha gi i ite as o ap ada kapasite e o ut eli le esi
apıla il ektedi .

. REJENERATÖRLER İÇİN TASARIM YÖNTEMLERİ

Reje e atö le i tasa ı ı da da eküpe atö le de olduğu gi i e ze ka ulle apılı . Bu la kısa a, siste i
dışa ıda izole ol ası, faz değişi i i ol a ası, ışı ı etkisi i ih al edile ili ol ası, dışa ı a he ha gi i
sızı tı ol a ası, kütle e at is üze i i ho oje dağıl ış ol asıdı . Reje e atö le dö e e sa it at isli
odelle ola ak oğu laş ıştı e u odelle i ısıl tasa ı ı da -NTU0 e Λ-Π ol ak üze e iki ö te kulla ılı .

8.5.1 𝜺 − Yö te i
, eküpe atö le i tasa ı ı da da kulla ıldığı gi i ısıl e i i te sil ede e t a sfe edile ısı ikta ı ı , ü kü
ola aksi u ısı t a sfe i ikta ı a o a ıdı . Isıl e i , NTU0 (Bağı tı-8.18), C* (Bağı tı-8.19), ∗ (Bağı tı-8.20),
ve hA*(Bağı tı-8.21) parametrelerinin fonksiyonu olarak bulunabilir.

= [ ⁄ ℎ
] (8.28)
𝑖 ℎ+ ⁄ ℎ

∗
= (8.29)
𝑖

∗ 𝑖
= (8.30)

Şekil-8.10 Isıl e i i değişi i, a-ka şı akış, -pa alel akış [ ].

∗ 𝑖 𝚤 ℎ
ℎ = (8.31)
𝚤 ℎ

Ters e pa alel akışlı eje e atö le de, ısıl e i i u pa a et ele e gö e değişi i Şekil- . de e il işti .

. . Λ-Π Yö te i
Genellikle sabit matrisli eje e atö le içi u ö te kulla ılı . Za a da ağı sız, uzaklıkla ilgili o utsuz
değişke le kulla ıla ak çözü e ulaşılı . Bu ö te de eje e atö e i i, Λh, Λc, Πh, Πc i fo ksi o udu Bağı tı-
8.22, 8.23).
 205

= (8.32)

= ℎ veya (8.33)

Bağı tı-23 e te e sa it sa ıla dı e Λ o utsuz uzu luk, Π o utsuz pe i ot ola ak ta ı la ıştı . Ters
akış e pa alel akışlı eje e atö le i e i i e, o utsuz uzu luk e pe i ot değişke le i i etkisi Şekil- . de
e il işti .

Şekil-8.11 -Π Yö te i de ısıl e i i değişi i, a-ka şı akış, -pa alel akış [ ]

. ISI DEĞİŞTİRİCİLERDE BASINÇ DÜŞÜMÜ

Isı değişti i ile de ası ç düşü ü gö dedeki ası ç düşü ü e akış ö le di e ihazla ı daki a dı ı
ele a la ola ak iki aşlıkta i ele i [ ]. Isı değişti i ile de akış odeli ka aşık olduğu da , ası ç
düşü ü ü eli le esi de teo ik a alizle i a ı sı a aklaşık çözü le de e de e sel ulgula da da
a a la ılı [ ].

8.6.1 Gövdeki Bası ç Düşü ü

Isı değişi üze le i i i i i i de, akışı geçtiği he ölü içi ge çekleşe ası ç düşü le i topla a ak
topla ası ç ka ı elde edili Şekil- . . Bu a gö e;

∆ =∆ − +∆ − −∆ − (8.34)

Şekil-8.12 Isı değişti i i gö desi de i geçiş ası ç düşü ü [ ]

 206

Şekil- . de e istas o la ı sı ası la, i i gi iş e çıkışı ı eli ti . - a ası daki ası ç düşü ü gi işteki a i
daralmadan, 2- a ası daki ası ç düşü ü ise düz o u içi deki sü tü e ka ıpla ı da ka akla ı . -4
a ası da ise a i ge işle ede dola ı ası ç a tışı aşa aktadı . Topla ası ç ka ı Bağı tı- . de
hesapla ı .

𝑖 𝑖
∆ = [ −𝜎 + + − + − −𝜎 − ] (8.35)
𝑖 ℎ

Bağı tı- da pa a tezi içi deki bi i i te i gi işte , iki i te i akışı hızla ası da o e tu etkisi ,
üçü ü te i gö de içi deki sü tü ede , dö dü ü te i ise çıkışta ka akla a ası ç düşü ü ü göste i .
Esas ası ç ka ı ı oluştu a , topla ası ç ka ı ı % ı a teka ül ede kısı gö de içi deki sü tü ede
ka akla a üçü ü kısı dı . σ e G sı ası la, i i u akış ala ı ı ö akış alanı a o a ı e gö de kütle
akısıdı . Bağı tı- . a gö e hesapla ı la .
, , ̇
𝜎= = ve = (8.36)
, , ,

Kc ve Ke ka ıp katsa ıla ı ise, fa klı ısı değişti i i tiple i içi hazı la ış g afikle de ulu a ili . Yu a lak o ulu
çeki dek içi ola Şekil- . de e il işti .

Şekil-8.13 Gi iş e çıkış ka ıp katsa ıla ı [ ]

 207

Son olarak Fanning sü tü e katsa ısı f, ü e ik ola ak hesapla a ilse de değişik o u şekille i içi hazı la ış
g afikle de de ulu a ili Şekil-8.14).

Şekil-8.14 Dai esel o ula içi sü tü e katsa ısı [ ]

. . Yardı ı Ele a larda Bası ç Düşü ü

Bu ölü de te el ola ak akışı ö değişti esi içi kulla ıla ele a la a i di sekle i ele e ekti . Bo u u
eğ ilik açısı a gö e ası ç düşü ü Bağı tı- . e gö e hesapla ı . Bağı tı- . de um ekse el hızı, Kb,t (Bağı tı-
. ise ası ç düşü katsa ısı ı eli ti .

∆ = , (8.37)

, = + = + (8.38)
ℎ

∗
= ℎ (8.39)

Bağı tı- . daki katsa ıla sı ası la; dirsek ası ç ka ı katsa ısı, Re olds sa ısı a gö e düzelt e faktö ü, akış
gelişi i e gö e düzelt e faktö ü e üze pü üzlülüğü e gö e düzelt e faktö üdü . Yüze pü üzlülüğü e gö e
düzelt e faktö ü; Şekil- . teki pü üzlü üze içi ulu a sü tü e katsa ısı ı , pü üzsüz üze içi ulu a
sü tü e katsa ısı a o a ı la ulu u . Diğe le i ise sı ası la Şekil- . , . e . de elde edili . Be ze şekilde
ka e a da p iz atik kesitli o ula içi de g afikle hazı la ıştı . Bu g afikle kulla ıla ak ası ç ka ı
hesaplanabilir.
 208

Şekil-8.15 Dirsek ası ç ka ı katsa ısı Re= 6

içi [ ]

Şekil-8.16 Re olds sa ısı a gö e düzelt e faktö ü [ ]

 209

Şekil-8.17 Akış gelişi ine gö e düzelt e faktö ü [ ]

. ISI DEĞİŞTİRİCİLERDE KİRLİLİK VE KOROZYON

Ki lilik ısı değişi üze i de iste e e addele i kalı tıla ı i ik esidi . Bu kalı tıla k istalle , poli e le ,
i o ga ik tuzla ola ile eği gi i ko oz o so u u o ta a çıka alze e a tıkla ı da ola ili . Ko oz o ise
akışka la ı aşı dı ı ı ha eketle i so u u a da dış o ta ile te as so u u ge çekleşe , ısı t a sfe üze le i deki
mekanik bozunumdur.

8.7.1 Kirlilik
Isı değişti i ile de ki lilik; ısıl pe fo a sı düşü ü , ası ç ka ı ı a ttı ı , ko oz o u destekle e so uç ola ak ısı
değişti i i i kulla ı dışı kal ası ı sağla . Bu se eple etki ko t olü e ü adelesi apıl alıdı . Altı çeşit ki lilik
tipi ulu aktadı . Bu la ; çökel e a da k istalleş e, katı pa ça ıkla çözü ezle , ki asal eaksi o ,
korozyon, biyolojik ve donma katılaş a so u u ki lilikti . Bi olojik ki le e ha iç tü çeşitle he sı ı he de
gaz ta afı içi geçe lidi . Bi olojik ki le e sade e sı ı ta afı da ge çekleşi .

Çökel e a da k istalleş e du u u, çözü üş tuzla ı , ısı t a sfe üze i üze i de çözü ü lük li iti i geç esi
sonucu oluşu . Pa ça ıkla la çözü ezle ki le e, akışka ı içi deki pa ça ıkla ı ısı t a sfe üze i de asılı
kal ası so u u oluş aktadı . Ki asal eaksi o ki le esi, ısı t a sfe üze i i katalizö gö e i gö e ek,
akışka ileşe le i i ki asal tepki e e gi esi e to tu oluştu ası ile ge çekleşi . Bu tip ki le e ge ellikle
ısı değişti i i i e el sı ak oktala ı da gö ülü . Ko oz o ki le esi de ise, ısı t a sfe üze i i ke disi akışka
ile reaksiyona girer, bu da i çeşit ki asal eaksi o ki lenmesidir. Biyolojik kirlenme, makro ya da mikro
o ga iz ala ı ısı t a sfe üze i de i ik esi, o üze e apış ası so u u ge çekleşi . Ge ellikle akışka ı su ola
siste le de gö ülü . Do a a da katılaş a ki le esi, aşı ı soğutul uş ısı t a sfe üze i i etkisi le, diğe
ta aftaki sı ı a da gazı katılaş ası la oluşu . Ne li ha a ı soğutul ası sü e i de gö üle ili . Bu çeşitle i
i de fazlası a ı a da gö üldüğü de de i leşik ki le e adı ı alı . Ki le e sü e i i etkileyen bir sebepten
bahsedilemez; akışka ı hızı, sı aklığı, ki asal özelliği u pa a et ele de di . Isı değişti i i i sı ı ta afı da
ki le e i etkile e aşlı a pa a et ele Ta lo . te gö ül ektedi . Be ze şekilde ısı değişti i i i gaz ta afı da
da azı pa a et ele i değişi i le, eli li ki lilik şekille i gö ülü Ta lo- 8.6).
 210

Isı değişti i ile i de fa klı ortam çeşitle i içi ki lilik faktö le i daha ö e apıla de e sel çalış ala so u u elde
edil işti . Sı ı e gaz ta afı içi ö ek ki lilik faktö le i Ta lo- . de gö ülebilir.

Tablo 8.5 Sı ı Ta afı daki ki le e i etkile e pa a et ele [ ]

Tablo 8.6 Gaz ta afı daki ki le e i etkile e pa a et ele [ ]

Ki lilik sü e i i ko t ol ede il ek içi fa klı ö te le kulla ıl aktadı . Bu ö te le , çe i -içi e çe i -dışı

ola ak a ıl aktadı . Çe i -içi ö te le de siste çalıştığı sı ada te izle e a da ö le e apıla ili ke ,
çe i -dışı ö te le i u gula a il ek içi siste i du du ul ası ge ek ektedi [ ]. Ki lilikten kurtulmak ya da
ki liliği e gelle ek içi üze te izle e ö te le i u gula ı e a siste e ihaz e ki asal ekle i . Ö eği ;
sudaki k istalleş e i ö le ek içi u uşata ak i e alle tutulu , a da akışka daki katı pa ça ıkla filt ele e
ile a ıştı ılı . Bu la a ek ola ak; i olojik ki le e i e gelle ek içi siste e sü ekli a da pe i odik ola ak klo
e jekte edili , a ı a ko oz o u e gelle ek içi etal ko u u u ta aka ile kapla ı .
 211

Tablo 8.7 Sı ı e gaz ta afı da ki lilik faktö ü değe le i [ ]

8.7.2 Korozyon
Ko oz o , ısı t a sfe üze i i defo e ol ası, alze e ka et esi a i ozul asıdı . Başlı a tiple i; tek tip
saldı ı, gal a ik, çuku laş a, st es e e oz o ko oz o la ıdı . Tek tip ko oz o , etali akışka la te as eden
tü üze i o u a ki asal a da elekt o-kimyasal reaksiyonu so u u ge çekleşi . Ge elde etal e akışka
ho oje dağılı lı ise gö ülü . Bu tip dışı daki diğe ko oz o tiple i ölgesel lokal ko oz o çeşitle idi . Gal a ik
ko oz o da; ısı değişti i i ü esi de ulu a elekt ik pota si eli fa klı etalle i , akışka ı elekt olit ola ak
kulla ası la ge çekleşi . Çuku laş a ko oz o u da, etali eli li ölgele i de küçük çuku la la aşla a
delikle oluşu . St es ko oz o u da, a i çek e ge il ele i so u u çatlakla oluşu . E oz o ko oz o u da ise,
üksek hızlı akışka ha eketi so u u üze de ölgesel ola ak alze e kalka .

İle i ko
oz o ko t olü e aşağıdaki hususla la ulaşıla ili ;
• Ko oz o a da a ıklı, kapla ış etal kulla ıl alı,
• Korozyon e gelle i i akışka kulla ıl alı,
• İ i tasa ı apıl alı; a ıkla da , ölü akışka ölgele i de kaçı ıl alı, akışka hızla ı opti u
se i ede e eş dağılı lı ol alı, çek e e kalı tı ge il ele i i i u se i e e i di il eli,
• Te iz akışka e etal üze i sağla alı,
• Malze e ola ak gal a ik etalle a da akı etalle kulla ıl alı e alü i u alaşı la da
kaçı ıl alıdı .
 212

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
A Alan [m2]
Re olds sa ısı a gö e düzelt e faktö ü
, ℎ Taze ha a ı özgül ısısı [J/kg-°C]
, ℎ Egzoz ha ası özgül ısısı [J/kg-°C]
Akış gelişi i e gö e düzelt e faktö ü
ℎ Yüze pü üzlülüğü e gö e düzelt e faktö ü
∗ Kapasite se i e o a la ı [-]
Cr Reje e atö ü ısıl kapasitesi
Ƒ Fanning sü tü e katsa ısı
Gö de kütle akısı [kg/s.m2]
Sı ak akışka da soğuk akışka a ısı t a sfe i [W]
Bükül e ası ç ka ı katsa ısı
Kc A i da al a ası ç düşü katsa ısı
Ke A i ge işle e ası ç düşü katsa ısı
Sü tü e ka ıp katsa ısı
̇ ℎ Taze hava debisi [kg/s]
̇ ℎ Egzoz hava debisi [kg/s]
NTU Isı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
Fa gü ü [W]
̇ Isı t a sfe se i esi [W]
ℎ Isı değişti i ide i ısıt a/soğut a sezo u da ge i kaza ıla ısı [kJ]
Kli a sa t ali i i ısıt a/soğut a sezo u da kulla ış olduğu topla e e ji [kJ]
̇ ℎ , Isı ge i kaza ı ihazı da et ola ak elde edile ısıl güç [W]
̇ Egzoz ha ası da alı a ile ek aksi u güç [W]
V Hacim [m3]
ℎ Taze ha a sı aklığı [°C]
ℎ Egzoz ha a sı aklığı [°C]
∆ Logaritmik ortalama sı aklık fa kı [K]
∆ O tala a sı aklık [K]
𝛥 Isı ge i kaza ı ihazı daki ası ç düşü ü [Pa]
∆ Isı ge i kaza ı ihazla ı daki ası ç ka ıpla ı da ka akla a güç ka ı [W]
, Isı ge i kaza ı ihazla ı daki fa , po pa e ko p esö oto la ı ı ha adığı güç [W]
Λ Boyutsuz uzunluk
Π Boyutsuz periyod
U Topla ısı geçiş katsa ısı [W/ 2-K]

um O tala a akışka hızı [ /s]

 Isıl e i [-]
f Fan verimi [-]
 Enerji verimi [-]
 Etke lik katsa ısı [-]
Net cihaz verimi [-]
𝜎 Mi i u akış ala ı ı ö akış alanı a o a ı
ψ O tala a sı aklık fa kı ı gi iş sı aklık fa kı a o a ı
Θ Bükül e açısı
 213

İ disler
i: gi iş
o: Çıkış
h: Sı ak
: Soğuk
 214

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. Shah, R. K. and Sekulic, D. P. 2003. Fundamentals of heat exchanger design, John Wiley & Sons Inc., USA.
2. On 27th May 2013, retrieved from http://www.gec.jp/waste/data/waste_C-4.html
3. On 12th May 2013, retrieved from http://en.wikipedia.org/ wiki/Cooling tower
4. On 29th May 2013, retrieved from http://www.secshellandtube.com/
5. On 12th May 2013, retrieved from http://www.peerlessmfg.com/heat-exchangers.html
6. Best Practice Programme, 2000. Compact Heat Exchangers a Training Package for Engineers, WS Atkins
Consultants Ltd., USA.
7. On 29th May 2013, retrieved from http://www.alfalaval.com/ products-and-solutions/Pages/products-
and-solutions.aspx
8. On 29th May 2013, retrieved from http://www.tapiro.fi/tuotteet/lammonsiirtimet.html
9. On 29th May 2013, retrieved from http://www.beca-engineering.com/LowFin.html
10. On 29th May 2013, retrieved from http://en.wikipedia.org/wiki/Thermal_wheel
11. Kays, W. M. and London, A. L. 1984. Compact Heat Exchangers, McGraw-Hill Book Co., USA.
12. On 29th May 2013, retrieved from http://thisisecs.com/blog/
13. On 29th May 2013, retrieved from http://www.real-worldphysics-problems.com/heat-exchanger.html
14. Genceli, O. F. . Isı Değişti i ile i, Bi se Ya ı e i, İsta ul, Tu ke .
15. Kakaç, S. a d Liu, H. 2002. Heat exchangers selection, rating and thermal design, CRC pres, USA.
16. Bulgurcu, H. Kli a Tesisatı, Sa fa, Maki e Mühe disle i Odası Ya ı ı No: , İsta ul .
 215

BÖLÜM-9
EKONOMİZÖRLER

. GİRİŞ
Eko o izö , a a gazı da düşük se i eli e e ji i at osfe e oşaltıl ada ö e ge i kaza a ak üksek ge el
kaza ısıl e i i sağla ada kilit i işle i e i e geti i . Eko o izö , kaza esle e su u u ısıta ak e e ji
tasas ufu sağla . Eko o izö , kaza esle e su u u uha ta u u a e a fı ı üze le i e gi ede ö e ö
ısıt ak içi kulla ıla o ulu ısı t a sfe üze le idi . Eko o izö a a gazı da ekst a e e ji ge i kaza a ak
işlet e ali etle i i düşü ü e a akıtta tasa uf sağla . Eko o izö le a ı a esle e su u ta u a e a
şelale e gi e ke te al şok e pota si el su sı aklık dalgala ala ı ı azaltı . Azot oksitle i e kükü t dioksit
salı ı ı ı sı ı la a gide ek daha katı ola çe esel düze le ele de Eko o izö tasa ı ı ı etkile e ili . Gaz
ta afı ısı t a sfe katsa ısı, su ta afı ısı t a sfe katsa ısı da çok daha azdı . Bu u telafi et ek içi , o ula ı dış
üze i, ısı t a sfe i i üze ala ı ı a ttı ak içi ka atlı ola ili . Eko o izö tasa ı ı ı ihai a a ı, ge ekli ısı
t a sfe i i i i u ali etle elde et ekti . Eko o izö içi te el i tasa ı k ite i izi e ile aksi u a a
gazı hızıdı . Daha üksek hız daha i i ısı t a sfe i sağla e ilk atı ı ali eti i düşü ü [ ].

Eko o izö o ula ı, fosil akıt e e ji sa t alle i de, kaza esle e su u u kaza ta u u a gi ede ö e ö
ısıt ak e kaza da çıka a a gazı da gele ısı ı i kıs ı ı ge i kaza ak içi kulla ılı . Eko o izö , a ka
yatay kızdı ı ı ı altı daki kaza a ka gaz geçişi de ulu u . He ölü i kaç pa alel o u de esi de oluşu .
Besle e su u, eko o izö gi işi e esle e du du ası e dış aşlıktaki çek alfle üze i de sağla ı . Besle e
su u, ta u üze i e eko o ik ağla tıla kulla ıla ak po pala ı . Eko o izö de uha la a, eko o izö çıkış
su u sı aklığı ı ko t ol edil esi le ö le i . Eko o izö o ula ı ı çalış a sı aklığı °C' i altı dadı , u da
ge ellikle u uşak çelik ola o u alze esi i sü e oluşu u u ekle ediği i göste i . Bu ede le,
çalış a sı aklığı a alığı daki kı ıl a özellikle i de zi ade ge il e özellikle i, u o ula ı ge i kala ö ü ü
tah i edil esi de çok ö e lidi . Ge el ola ak eko o izö o ula ı ı e ke a ızala ı, esas ola ak a a gazı
e oz o u, düşük sı aklıkta su ko oz o u, o gu luk, oksije i ik esi gi i se eple de dola ı e da a geli .

. EKONOMİZÖR TİPLERİ [2]

. . Üreti Yö te i e Göre Sı ıfla dır a

. Çıplak Düz Boru Tipi Eko o izörler
Bu tip eko o izö le a a gazla ı a da a ıklı ola ak şekilde dök e de i o ula da apılı la . Ba a gazla ı o u
et afı da geçe ke kaza esle e su u a ısı t a sfe i oluşu .
1. Ku u i ik esi ö le diği sü e e üksek e i lidirler.

Şekil-9.1 Çıplak düz o u eko o izö le

 216

2. Yivli Borulu Tip Eko o izörler

Soğutul uş o u eko o izö le i, kade eli dök e de i ka atçıkla ı kulla ıla ak ü etile dök e de i de
apıl ıştı , aşağıdaki özellikle e sahipti ,
1. Ka atçıkla ı o ula la doğ uda te ası sa esi de üksek opti u e i lilik.
2. Yakıla akıtı kalitesi de dola ı zehi li a a gazı ı ü etildiği tesisle de a gı ola ak kulla ılı .

. Yuvarlak Ka atlı Borulu Eko o izör

Ka o çelik dikişsiz o ula a ka ak apıl ış ka e e uvarlak ka atlı u uşak çelikte i al edil işti .
1. Opti u e i içi o ula e ka atçıkla a ası da doğ u te as sağla ı .

Şekil-9.2 Ka atlı o ulu eko o izö Şekil-9.3 Yu a lak ka atlı o ulu eko o izö

4. Sarmal Borulu Tip Eko o izör

Bu la çoğu lukla te ik sa t alle de e ü ük işle ü itele i de kulla ılı . Bu sa al o u tipi eko o izö le ,
kesi tisiz ka o çelikte i al edil işti , aşağıdaki özellikle e sahipti ,
1. Bu la , ısı ı gazla da ge i kaza ıl ası da çok etkilidir.
2. Çok az e kapla .

. Yatay Ka atlı Boru Eko o izör

Bu ısı alıtı ı içi eko o izö ko ple o tajı ap ak içi ata ka atlı ka aklı ka o çelik dikişsiz o u,
aşağıdaki özelliklere sahiptir,
1. Müke el ısı t a sfe i içi ka atçıkla ı o ula la te ası içi u gu öze göste il ektedi .
2. Bu la daha çok Te ik Sa t alle ta afı da kulla ıl aktadı .

Şekil-9.4 Sa al o ulu eko o izö Şekil-9.5 Yata ka atlı eko o izö

 217

. . Kaza Veri liliği e Dayalı Eko o izör Çeşitleri

Maksi u kaza e i liliği i algıla ak içi fa klı tü eko o izö le i kaza la i likte uygun ola ak asıl o te
edile ile eği i gö eli . Aşağıda ta if edildiği gi i ge iş çapta iki tü e a ılı la .

. Yoğuş asız Eko o izör

Termik santrallerde en yaygı kulla ıla ı oğuş asız eko o izö dü . Bu la , te elde spi al şekli de ka atla ış
e kaza ı çıkış ölgesi i akı ı da ulu a a a gazı ka alı içi e e leşti il iş ola ısı değişti i i o i le di .
Çıkış a a gazı da uha kaza ı esle e su u a ısı akta a ak kaza ı akıt ge eksi i le i i azalt a ete eği e
sahipti le . Ba a gazı soğutula ile ek e düşük sı aklığı aklaşık °C olduğu, kö ü le çalışa kaza la da
kulla ılı .

Ba a gazı ı °C'ı altı a soğutul ası e ila e ısı ı kaza esle e su u a akta ıl ası daha üksek e i lilikle
so uçla a ile eği i, a ak kö ü le çalışa i elekt ik sa t ali de u u kö ü le apıl ası da dola ı
apıl a ası ge ektiği ko usu daki ta tış a ı i i a la a ili si iz. Bi akıt ola ak a a ı adde ola ak çok
bü ük ölçüde kükü t içe i . Bu kö ü ü ak ak su eti le oluşa a a gazı, ü ü ola ak olduğu gi i kükü tlü
ileşikle i oluşu u ile so uçla ı . Eğe u a a gazı °C' i altı a soğu a a ı akılı sa, gaz hali deki
ileşikle i oğu laş ası etal üze e ka şı aşı ı ko ozif ola ak ka ul edile sülfü ik asit oluşu u a ede olu .
Bi sa t ali ku ulu e akı ali eti çok ü ük olduğu içi , a a gazı ı soğut a kapasitesi i aklaşık
°C'a, a i oğuş a sı aklığı ı üstü e çıka ak e topla kaza ı a tı ak içi oğuş asız i eko o izö ü
o te edil esi e dikkat edil elidi . Ve i aklaşık % ila % a ası dadı .

. Yoğuş alı Eko o izör

Yoğuş alı eko o izö le , esas ola ak doğal gazla çalışa te ik sa t alle de kulla ılı , çü kü a a gazı, aklaşık
°C ola oğuş a sı aklığı ı altı da soğutula ak atık ısı ge i kaza ı ı ı i ileşti e ka ili eti e sahipti le . Bu
eli li eko o izö a a tı, a a gazı da e ut ola he su la gazda hissedile ısı ı he de a a gazı da
ulu a su uha ı ı oğu laştı ak su eti le gizli ısı ı ge i kaza dığı da , % ila % daha üksek e i lilik e
daha eko o ik çalış a ile so uçla ı . Bu, oğuş asız eko o izö le e e i i sade e % 'e çıka dıkla ı içi
çelişkilidi . A ak daha üksek e i değe i e sahip oğuş a değişke i, sade e a a gazı he ha gi i kükü t,
it at e a diğe aşı dı ı ı ileşik içe ediği de kulla ıla ili .

Şekil-9.6 Yoğuş asız eko o izö serpantini Şekil-9.7 Yoğuş alı eko o izö se pa ti i
 218

. EKONOMİZÖR UYGULAMALARI
Tü ode n santrallarda kulla ılı . Eko o izö kulla ı ı akıt tüketi i de tasa uf sağla , uha la a o a ı ı
e kaza e i liliği i a ttı ı .

Eko o izö ü ge el u gula ala ı da azıla ı aşağıda e il işti :

• Buha sa t alle i de, atık ısı ı kaza a a gazla ı da alı e kaza esle e su u a akta ı .
• Ha a ta afı eko o izö le i HVAC Isıt a, Ha ala dı a eİkli le di e i a içle i de se i let e a a ı
ola ak soğuk dış ha a kulla a ak i ala da e e ji tasa ufu sağla a ili .

Soğut a: Bu, ge ellikle uha sıkıştı alı soğut a ı ge ekli olduğu e düst i el soğut ada kulla ılı .
Eko o izö lü siste le , gaz ko p esö le i i o alde daha e i li ol ala ı koşulu la, soğut a işle i i i
ölü ü ü üksek ası çla da ü et e i a açla .

. EKONOMİZÖRÜN AVANTAJLARI VE YARARLARI

1. No al ha a ö ısıtı ısı ı apa a a ağı a a gazı ısısı ı ge i kaza ı .
2. Yakıt fi atla ı daki a tış ede i le, tü sa t alle kaza e i liliği i a tı ak içi askı altı dadı .
Bö le e eko o izö kulla ıla ak u askı i i ize edile ili .
3. Eko o izö kulla ıl a a e e ji sa t alle i de, a a gazı ı kükü t gide ede ö e soğutul ası içi
ü ük ikta da su ge eki .
4. Buha lı ha a ö ısıtı ısı da uha ge ektiği de e e ji sa t ali i e i i düş ektedi .

Şekil-9.8 Eko o izö a a gazı gi iş sı aklıkla ı a ağlı ola ak i ısı-güç siste i de e e ji tasa uf o a la ı

. GELENEKSEL EKONOMİZÖR TASARIMLARI

Eko o izör Yüzey Tipleri

Çıplak Boru:
E a gı e gü e ili eko o izö tasa ı ı, çıplak o u, hat içi, çap az akış tipidi . Kö ü ateşle diği de uçu u
kül, üksek ki le e e aşı dı ı ı i o ta a atı . Çıplak o u, sı alı düze le e, kade eli i düze le e e
kı asla e oz o e kül tut a olasılığı ı e aza i di i ve a ı a ku u üfle i ile ta afı da te iz tutul ası e
 219

kolay geometridir. Bununla birlikte, u fa dala u düze le e i olası daha ü ük ağı lık, ha i e ali eti e
gö e değe le di il elidi .

Ge işletil iş Yüzeyler:
Se a e ali etle i i azalt ak içi , çoğu kaza ü eti isi, gaz ta afı daki ısı t a sfe hızı ı ko t ol altı a al ak
içi çeşitli ka atçık tiple i e sahip eko o izö le ku uştu . Ka atçıkla , i eko o izö ü ge el o utu u e
ali eti i azalta ile u uz pa çala dı . A ak aşa ılı u gula a a a gazı o ta ı a ka şı çok hassastı . Yüze
te izliği ö e li i husustu . Kö ü le çalışa ü itele gi i seçil iş kaza la da, tuhaf uçu u kül özellikle i
ede i le ge işletil iş üze eko o izö le i ö e il e ektedi [ ].

Kısa Ka atçıklar:
Kısa ka atçıkla ı gazla çalışa
eko o izö le , sa al ka atlı
düşü ü e sahip ola ili . Çi ili ka
nedeni le tıka a ede i le kö
kaza la da oldukça i i çalış aktadı . Bu u la i likte, saplama kanatlı
o ula a sahip ka şılaştı ıla ili i i i e gö e daha fazla gaz ta afı ası ç
atçıkla , üksek e oz o , ısı t a sfe i ka ı, a ta ası ç ka ı e uçu u to tula
ü akıtlı kaza la da düşük pe fo a s göste işti .

Boyu a Ka atçıklar:
Uzu la ası a ka atlı o ula , kade eli çap az akış düze le i de uzu çalış a sü ele i de i i pe fo a s
göste edi. Kö ü akıtlı kaza la da aşı ı tıka a e erozyon, bu ekonomizö le i çoğu u değişti il esi le
so uçla dı. Pet ol e gazla çalışa kaza la da, ka atçıkla ı so la dığı oktala da çatlakla e da a geldi. Bu
çatlakla o u du a ı a a ıl ıştı e azı u gula ala da o u a ızala ı a ede ol uştu . Uçu u tıka a da
sorun olabilir (dar alanlar).

Dikdörtge Ka atçıklar:
Bo ula da o u ekse i e dik ola ak düze le iş ka e e a dikdö tge ka atçıkla za a za a i ileşti ele de
kulla ıl ıştı . Ka at a alığı tipik ola ak ila a ası da değişi e ka atçıkla ge ellikle 3,18 mm
kalı lığı dadı . O tada dike i a ık a , çü kü ka adı iki a ısı o u u iki ta afı a da ka akla ış. Çoğu
tasa ı , /s altı daki gaz hızla ı içi di . Bu u la i likte, da , de i ala la ede i le uçu u kül ile tıka ak,
u tü tasa ı la da i tehlikedi .

Hız Sı ırları:
Eko o izö tasa ı ı ı ihai a a ı, ge ekli ısı t a sfe i i i i u ali etle elde et ekti . Eko o izö le içi
te el i tasa ı k ite i izi e ile aksi u a a gazı hızıdı o u de eti deki minimum kesitteki se est akış
ala ı da ta ı la ıştı . Daha üksek hızla daha i i ısı t a sfe i sağla e se a e ali eti i düşü ü . Gaz e
düşük kül ağı gi i te iz a a akıtla içi , hızla tipik ola ak aksi u eko o ik ası ç ka ı ile eli le ir.
Yüksek kül ağı e kö ü içi , gaz ta afı hızla ı uçu u külü e oz o pota si eli ile sı ı lıdı . Bu e oz o pota si eli
ö elikle kül içi deki A e Si , akıttaki topla kül e aksi u gaz hızı ile eli le i .

9.6 BACA GAZLARI HESAPLARI [3]

Olası uha ü eti i i e eko o izö seçi i i tah i et ek içi oto da çıka egzoz gazı de isi
hesapla alıdı . Egzoz gazla ı ı kütlesel akış debisi, sili di le e e jekte edile akıtı kütlesel akış debisinin,
i i kg akıt ikta ı aşı a kg ge çek egzoz gazı ikta ı ile ça pıl ası la hesapla aktadı .

Asıl egzoz gazı ikta ı ı il ek içi , asıl ha a ihti a ı ı elde et ek e fazla ha a ı al ak içi teo ik ha a
gereksinimi belirlenir. Fazla hava bilgisi ile birlikte teo ik ola ak egzoz gazı ikta ı eli le i , u a ka şılık ge çek
ikta da eli le i . Bu, aşağıdaki fo ülle le apılı :
 220

Teorik hava gereksinimi

ℎ + . ℎ
= = + + − (9.1)
𝚤

: Teorik ha a ihti a ı
c : Yakıttaki ka o ikta ı olekül ağı lık üzdesi
s : Yakıttaki kükü t ikta ı olekül ağı lık üzdesi
h : Yakıttaki hid oje ikta ı olekül ağı lık üzdesi
o: Yakıttaki oksije ikta ı olekül ağı lık üzdesi
f : Yakıttaki e ikta ı olekül ağı lık üzdesi

Çoğu a a hesapla ala ı da, ta sa ılı oleküle ağı lıkla ı kulla ıl ası ete i e doğ udu . O ta a çıka
hata, e ile i eaksi o içi kola lıkla değe le di ile ili e ge ellikle e dişele e elidi .

Gerçek hava ihtiya ı:

= (9.2)

Burada, : ge çek ha a ihti a ı kg ha a/kg akıt

: Hava fazlalık katsa ısı

Fazla Hava:
= − (9.3)
: Fazla ha a ikta ı kg ha a/kg akıt

Egzoz gazları ı teorik iktarı:

= + − (9.4)

: Egzoz gazla ı ı teo ik ikta ı kg egzoz gazı /kg akıt

: Ba a gazı daki akıt ikta ı olekül üzdesi

Gerçek egzoz gazı iktarı:

= + (9.5)

Egzoz gazları ı kütlesel de isi:

̇ = ̇ (9.6)

̇ : Yakıtı kütlesel de isi [kg/s]

. YOĞUŞMALI BACA GAZI ISI DEĞİŞTİRİCİSİ İÇİN KURAMSAL HESAPLAMALAR

Ba a gazı, su uha ı e oğuş a a gazla ı i ka ışı ı ola ak ta ı la a ili . Tipik ola ak i ters akışlı ısı
değişti i i içi , a a gazı ı e ısı değişti i i i uzu luğu o u a soğut a su u u sı aklık p ofili, Şekil-9.9'da
eli tildiği gi i ola aktı . A ı a, a a gazı la te asta ola o u çepe i i sı aklığı da eli tile uzu luk o u a
azala aktı . Bo u du a sı aklığı, he ha gi i e de a a gazı içi deki su uha ı ı çiğ oktası sı aklığı ı altı a
düştüğü de Ö eği Şekil- . 'da du a sı aklığı, ısı değişti i i i uzu luğu u aklaşık % 'si de çiğ oktası
sı aklığı ı altı a iner), ba a gazı akışı daki su uha ı oğuş a a aşla a aktı .
 221

Şekil-9.9 Tipik i ısı değişti i i içi de sı aklık dağılı ı

So uç ola ak uha oğuş a olgusu da sistemde hem duyulu he de gizli ısı t a sfe i gö ül ektedi . de
Col u e Houge oğuş a a gazla içi te el oğuş a içi t a spo t ağı tıla ı ı gelişti dile [5]:

ℎ ( − )+ ℎ − = − (9.7)

Yuka ıdaki eşitliği sol ta afı da ilk te i a a gazla ı da o u a duyulur ısı geçişi i e iki i te i uha ı
oğuş ası ede i le oluşa gizli ısı ı te sil et ektedi . ℎ a a gazla ı ta afı daki ısı taşı ı katsa ısı; ve
sı ası la a a gazla ı ı ığı sı aklığı e oğuşu ta afı ı üze sı aklığıdı . ve ℎ parametreleri kütle
t a sfe katsa ısı e gizli su uha laş a katsa ısıdı . ve sı ası la a a gazla ı ı ığı daki e oğuşu
içi deki su u ol ağı lığı o a ı e ise soğut a su u sı aklığıdı . ise aşağıda açıkla a ak ola topla ısı
t a sfe katsa ısıdı .

=[ + ] + + (9.8)
ℎ 𝑖 ℎ

Burada, Aeff etkili ala dı e o u dış üze ala ı Ao ile a ı olduğu a sa ılı e Ai o u u iç üze ala ıdı . Rfl,
borunun iç kıs ı daki ki le e ede i le oluşa ısıl di e çti . hcw ve hf, soğut a su u e o u u dış üze i de
oluşa oğuş a fil i içi taşı ı la ısı t a sfe katsa ısıdı . Rwall, o u çepe i i ısıl di e idi e iç e dış çapla ı
a ı sı a o u alze esi e de ağlıdı .
⁄ 𝑖
= (9.9)

Burada, do ve di o u u dış e iç çapla ıdı , kw boru malzemesinin ısıl iletke liğidi e L ise borunun toplam
uzu luğudu .

Çoğu du u da, te iz i soğut a su u ka ağı kulla ıldığı da, o ula ı içi de çok az ikta da ki le e olu
e a hiç ki le e ol az e u ede le o u u ki le esi e ağlı ısıl di e ç ih al edile ili . A ı a, oğuşan su
fil i i o u dış üze i üze i deki kalı lığı göz a dı edile ili e dola ısı la oğuşa su fil i e ağlı ısıl di e ç de
ih al edile ili . Yüze ala ı ı çe e i ü ü ü ola ak e o u u topla uzu luğu L e i e e U0 içi çöze ek,
ağı tı aşağıdakile e i di ge i :

= (9.10)
+
𝑖 ℎ 𝑖
 222

U0 değe i i Col u -Hougen ağı tıinde uka ıda değişti ek e e ide düze le ek e i e, Ti ifadesi şu şekilde
çıka ıla ili :

[ℎ + + ℎ 𝐻 − 𝑖 ]
+ ln
𝑖ℎ 𝑖
= (9.11)
[ +ℎ ]
+ ln
𝑖ℎ 𝑖

Yoğuş a ol adığı da, a a üze sı aklığı Ti dış o u du a sı aklığı Tow ile değişti ili e kütle transfer terimi,
Colburn-Hougen ağı tıi de düşe ili . Isı t a sfe kapasitesi asit i ağı tıde azalı :
−
= (9.12)

Burada Rtotal, kontrol hacminin toplam ısıl di e idi e a a gazı, o u ida ı e soğutma suyunun bireysel ısıl
dirençle i i topla ıdı .
= + + (9.13)

ve

= = (9.14)
ℎ ℎ

= = (9.15)
ℎ 𝑖 𝑖 ℎ

Şekil-9.10 Ba a gazı e soğut a su u a ası da oğuş a ol aksızı ısıl di e çle

Isı ö e a a gazı da o u du a ı a, so a du a da soğut a su u a akta ılı . Ba a gazı e soğut a su u

sı aklıkla ı, Şekil- . 'da göste ildiği gi i, ısı değişti i i i uzu luğu o u a değiştikçe, he i a ı hü e içi ısı
değişti i i i a ıklaştı ıl ası e o u u iç e dış du a sı aklığı ı hesapla ası ge eklidi . Şekil-9.10'da
göste ile o u ölü ü ü i i i i ele e içi a ık i hü e i te sil ettiği i, topla ısıl di e ç e a a gazı e
soğut a su u içi gi iş koşulla ı ı ili diği i düşü ünüz. Isı değişti i i i aşla gı ı da ilk hü e oğuş a
ol adığı a sa ılı sa, o u ida ı a a a gazı da akta ıla ısı şu şekilde e ili :

=ℎ ( − ) (9.16)

Aoc hü e içi o u dış du a üze ala ıdı e Tow o u dış du a ı ı sı aklığıdı . Bağı tı, ilk o u dış ida sı aklığı
içi i ifade elde et ek üze e şu şekilde e ide düze le e ili :
 223

= − (9.17)
ℎ

Bö le e i i i hü e e a a gazı e soğut a su u sı aklıkla ı içi hesapla a du a sı aklıkla ı, i so aki a dışık

hü e e gi iş koşulla ı ola ak kulla ıla ili . Bo u u uzu luğu o u a ulu a he ha gi i hü ede, a a gazı
e talpisi deki değişi ile o u du a ı a akta ıla ısı a ası daki e e ji i ko u u u asası, e i hü e i
çıkışı daki a a gazı sı aklığı ı hesapla ası içi u gula a ili . Tfg,2, Tcw,2, Tow,2, Tiw,2 (i- i i hü ede i i i
hü esi e gi iş koşulla ı ola ak kulla ılı .

̇ , ( , − , )=ℎ ( − , ) (9.18)

Burada, , a a gazı gi iş e hü e içi çıkış sı aklığı ı o tala asıdı . Ye ide düze le e ek,
( ̇ , − . ℎ ) , +ℎ ,
, = ̇
(9.19)
, + . ℎ

Be ze şekilde, e e ji de gesi de , soğut a su u u e talpisi deki topla değişi a a gazı da du a a

akta ıla topla ısı a eşit ol alıdı . Bö le e a ı hü e içi :

ℎ ( − , ) = ̇ , ( , − , ) (9.20)

Ye ide düze le e ek;

, = , −ℎ ( − , ) / ̇ , (9.21)

Yoğuş a a lığı da, uka ıdaki ağı tıi Colburn-Houge ilişkisi e du a sı aklığı Tow,1 kulla a ak değişti ek
gereklidir, bunun yerine gaz oğuşa su a a üzü, Ti,1'i sı aklığı verilir. Tfg,2 ve Tcw,2 sı aklıkla ı şu şekilde azıla ili :
( ̇ , − . ℎ ) , +ℎ 𝑖,
, = ̇
(9.22)
, + . ℎ

[ℎ ( − 𝑖, )+ ℎ 𝐻 − 𝑖 ]
, = , − ̇
(9.23)
,

Soğut a su u da e talpi değişi i o u iç du a ı ı sı aklığı ı hesapla ak içi kulla ıla ili . E e ji i ko u u u

asası da , du a da soğut a su u a taşı ı sal ısı t a sfe i, aşağıda eli tildiği gi i soğut a su u u
e talpisi deki değişi e eşit ol alıdı :

ℎ ( , − , )= ̇ , ( , − , ) (9.24)

Ye ide düze le e ek
̇ , ( , − , )
, = , + (9.25)
ℎ 𝑖

So ola ak, hü e i çıkışı daki dış du a sı aklığı, soğut a su u daki e talpi değişi i ile o u dış e iç du a ı
a ası daki ısı transfer hızı a ası daki e e ji de gesinden elde edilebilir.
( , − 𝑖 , )
= = ̇ , ( , − , ) (9.26)

Yuka ıdaki ifadede Rwall içi ifade i değişti il esi e e ide düze le esi,
̇ , ( , − , )
𝑖
, = , + (9.27)

Bu ada he iç he de dış çepe sı aklığı ı sade e soğut a su u sı aklığı daki değişi e ağlı olduğu
eli til elidi . Dola ısı la, u ağı tıla o u u dışı daki su oğuş ası da ağı sız ola ak u gula ı .
Yuka ıdaki ağı tıla de açıkla a tü sı aklıkla ı hesapla ası içi a a üzdeki su uha ı ol o a ı ı a ı sı a
a a gazı e soğut a su u içi taşı ı la ısı t a sfe katsa ıla ı ı hesapla ası ge eki . Aşağıda ta if edile tü
te odi a ik özellikle he i a ı hü ede hesapla ı e daha so a tü o u uzu luğu o u a o tala ası
alı ı . Sı alı düze de a kla ı çıplak o ula la değişti ek içi Zukauskas [ ], Nusselt sa ısı ı hesapla ak içi
a pi ik i ilişki ö e di.
 224

/
.
= , (9.28)

P , P a dtl sa ısı e P s, Yüze P a dtl sa ısıdı . P 'le dışı daki tü değişke le a a gazı kütlesi de hesapla ı .
C ve değişke le i Re old u sa ısı a ağlıdı . 3
kademe a alığı içi , C tipik ola ak
. 'di e , Zukauskas 'i de e sel e ile i e da a a ak g afiksel ola ak değe le di ili . Ba a gazı içi ısı
taşı ı katsa ısı şö le hesaplanabilir:

ℎ = (9.29)

Soğut a su u ta afı da Nusselt sa ısı G ieli ski' i [ ] ifadesi de elde edil işti .
/ −
= / ( / − ) (9.30)
+ . /

f sü tü e faktö ü, ağı tısı kulla a ak Moody Diyag a ı da a alığı içi

hesapla ıştı ;
−
= . ln − . (9.31)

Soğut a su u içi taşı ı la ısı t a sfe katsa ısı, Nusselt soğut a su u sa ısı kulla ıla ak şu şekilde hesapla ı :

ℎ = (9.32)
𝑖

A a üzdeki su uha ı ol üzdesi i hesapla ı e he i hü e i aşı da A toi e ağı tıi kulla ıla ak;
( − )
𝑖+
= (9.33)

Burada a = 16.262, b = 3799.89 ve c = 226.35 ve Ptot a a gazı ı topla ası ıdı .

İki akışka , a a gazı e soğut a su u, ısı değişti i isi de geçe ke , ası ç düş ele i aşa la . Ba a gazı
ta afı daki e soğut a su u ta afı daki ası ç düşü ü, ID fa e soğut a su u dolaşı po pası içi ge ekli
ola ila e gü ü eli le . Bo ula ı içi de e dışı da akışı ta a e geliştiği e ısı değişti i isi i uzu luğu o u a
tü üla slı olduğu a sa ıl aktadı .

Zukauskas, Bo u a e E i e a alığı , o u sı ala ı ı sa ısı e aksi u Re olds'u a a gazı akışı ı [ ]

sa ısı ı i fo ksi o u ola ak sı alı düze de o ulu i değişti i i içi a a gazı ta afı da ası ç düşü ü ü
eli le ek içi i ilişki gelişti di:

Δ = ( ) (9.34)

NL topla satı sa ısı, düzelt e faktö ü, fg a a gazı oğu luğu, Vmax o ula a ası daki aksi u hızdı e f
sü tü e faktö üdü . Düzelt e faktö ü, o u u o u a e e i e pe desi e ağlıdı ; oğu luk hü e hızı e
sü tü e faktö ü he i hü e içi hesapla ı e daha so a tü ısı değişti i i içi o tala ası alı ı . Fa ın
ize t opik i ko p esö ola ak çalıştığı ı a sa a sak, ge ekli ek güç asit te odi a ik ağı tı kulla ıla ak
ası ç düş esi de elde edili :
−
̇ , [( ) − ]

Δ = (9.35)

Patm, at osfe ik ası ç, Pout ise Patm e uka ıda hesapla a ası ç düşü ü ü topla ıdı , k sa it ası ç e sa it
ha i deki özgül ısıla ı o a ıdı , fan fa ı e i idi .

Soğut a su u ta afı da, o u uzu luğu o u a ası ç düşü ü ü ü ük i kıs ı gözle i e Da -Weisbach
ağı tıi kulla ıla ak hesapla a ili :
 225

Δ = (9.36)
𝑖

Δpl o u u uzu luğu o u a ası ç ka ı, f sü tü e faktö üdü e Moody Di ag a ı da elde edile ili , L
o u u topla uzu luğu, cw soğut a su u oğu luğu e di o u u iç çapıdı .

Bu u a ı sı a, gi iş e çıkış aşlığı da, ° di sekle de e a i üzül e e soğut a su u u ge işle esi

ede i le küçük ası ç ka ıpla ı da gözle i . Bası ç ka ı hesapla ala ı ı deta la ı Hazell i tezi de [ ]
ulu aktadı . Soğut a su u u topla de isi, Q e po pa e i i, pump göz ö ü e alı dığı da, soğut a
su u u o ula da geçi ek içi ge eke topla po pa gü ü, aşağıdaki gi i toplam bası ç düşü ü de
hesaplanabilir:
Δ
= (9.37)

Tasarı Pro le i:
kW gü ü deki i uha kaza ı da işlet e ası ı a , a a çıkış sı aklığı °C/240 °C (ortalama 185 °C)
a ası da değiş ekte, kazan besleme suyu 100 °C, egzoz debisi 8556 Nm3/h, a a gazla ı ı eko o izö de çıkış
sı aklığı °C e çıka ıl ak iste i o . Bu eko o izö ü tasa la ı ız.

Verilenler:
Suyun 125 °C deki t a spo t özellikle i:
 = 939,158 kg/m3
h = 525,246 kJ/kg
cp = 4,2545 kJ/kg.K
kcw = 0,685 W/m.K
cw = 23 x 10-6 kg/m.s

Bo u özellikle i
kw = kfe = 52 W/m.K

Ba a gazı özellikle i C
 =0.782 kg/m3
kg =0.03358 W/m K
g = 2.173 x 10-6 kg/m.s

Isıl kapasite:
̇ = ̇ ( − )= ̇ = , ( − )
.
̇ = . − = ,

Eko o izö su de isi:

̇ .
̇ = = = , /
, − . −

Logaritmik ortalama sı aklık fa kı:

∆ 𝑖 −∆ − − −
∆ = ∆ 𝑖 = − = , ⁰
∆ −
 226

Topla ısı t a sfe katsa ısı ı tah i i:

Ku,tah=26 W/m2.K alı dı ka ak [ ] sa fa W/ 2
.K ila 50 W/m2.K a ası da seçile ili .
F = 0, alı dı.
̇ .
= = = , ≅
∆ . .

Isı değişti i i o ula ı:

Bo ula , dış çap, , iç çap çıplak o uda i al edil işti .
Bo u uzu luğu L = 1,9 m kabul edildi

Bo u sa ısı:

= = ≅
. .

Isı değişti i i geçişli ola ak he i se pa ti de o u ulu a aktı .

Bo u a alığı:
= . = . . = .
= . = . . = .

Şekil-9.11 Se pa ti düze le esi

Se pa ti ge işliği:

= + = , + , = , ≅ ,
C : Ke a oşluğu

Se pa ti kesit üze i:
As = 1,9x1,96 = 3,724 m2

Boru içi deki su hızı:

̇ .
= = = . /
𝑖 / . . /

𝑖 . . .
= = − =
.
/ − − .
= / ( / − ) = = ,
+ . / .
+ . . −

− −
= . ln − . = . ln − . = ,
. .
ℎ = = = / .
𝑖 .

Du a gazla ı ı hızı:

̇ = = .
ℎ
 227

Bo u de etle i i a alık et kesit üze i:

= + = + . = . . . = .
Se pa ti alı hızı:
̇ .
= = = . /
.

. . .
, = = − =
.

. . . .
= , = . , = . . =

içi Zukauskas, [6] tarafı da C = 0.27, m = 0.63 ve n = . e il işti .

.
ℎ = = = . / .
.

Topla ısı t a sfe katsa ısı:

−
− 𝑖
,ℎ =[ + + + + ]
ℎ 𝑖  𝑖 ℎ𝑖 𝑖

−
. . − . . .
,ℎ =[ + . + + + . ]
. . . .

,ℎ = /
,ℎ − , ℎ −
Şi di, = = −% >% hesaplar Ku =133 W/m2-K içi tek a la a aktı :
, ℎ

̇ .
= = = .
∆ . .

Isı değişti i i o ula ı

Bo ula , dış çap, . iç çap çıplak o uda i al edil işti .
Boru uzu luğu L = 1.7 m kabul edildi

Bo u sa ısı:
.
= = ≅
. .

Isı değişti i i iki geçişli ola ak se pa ti de o u ulu a aktı . Se pa ti o u de eti o uda

Boru a alığı:
= . = . . = .
= . = . . = .

Şekil-9.12 Se pa ti e ide düze le esi

Se pa ti ge işliği:
= + = . + . = . ≅ .
C : Ke a oşluğu
 228

Serpantin kesit üze i:

As = 1.7x1.71 = 2.907 m2

Tasarı Ör eği [ ]:
Ye i tasa ı ile etke liği a ttı ıl ası ı a açla dığı u çalış ada, kö ü kaza la ı içi kulla ıla ile ek
eko o izö i al edil işti . Eko o izö e ileşe le i Şekil- . . degöste il işti .

Şekil-9.13 Eko o izö gö ü ü ü

Şekil-9.14 Numune eko o izö

Eko o izö ha a gi işi e çıkışı a ası esafe ola ak tasa la ıştı . da lu az üksekliği ola ak
şekilde gi iş e çıkış da lu azı ola ak adet kulla ıla aktı . Gi iş da lu azı da ası ç a tışı gö üldüğü za a
e i et açısı da tü siste i du du ul a ası içi klape siste i ekle e ekti . Bası ç a tışı gö üldüğü de akış,
klape ile baypas hattı a çe ile ekti . Da lu azla a ası da o ula da oluşa adet ad atö ulu a aktı .
Ekonomizö ü e i , o u , üksekliği ola ak eli le işti . Ha a gi iş-çıkış oğaz ölçüsü
ola ak eli le işti . Isıtı ı o u çapı Ø . , et kalı lığı ola ak eli le işti .

Belirlenen matematik modeller ve parametrelerine gö e, eski tasa ı eko o izö e i ileşti il iş e i tasa ı
eko o izö akış a alizle i apıl ıştı . Isıt a e soğut a gö e i de kulla ıla tasa ı la ı ısıl e i le i i
a ttı ıl ası, üze i de e çok çalışıla ko ula a ası dadı . Beli le e kapasite a alıkla ı daki eko o izö le i akış
a alizle i Solid o ks Flo Si ulatio ile i ele işti . Eko o izö ü ısı geçişi hesapla ı ı apa ak ısıl
pe fo a sla ı sa al o ta da değe le di il işti . Akışka e katıla ı alze e ta ı ı ı apıldıkta so a
 229

kulla dığı ız akışka la ı aşla gıç sı aklık, ası ç e de ile i ta ı la ıştı . Akışka la ı gi iş-çıkış sı aklık
fa kı, ısı ka ı e a kaza ı ı gi i ilgile diği iz pa a et ele i a aliz so uçla ı ı değe le di ile ekti . Solid o ks
Flo Si ulatio ile apıla a aliz so uçla ı ile ate atiksel değe le i kı asla ası apıla aktı . Ba a gazı ı
eko o izö e gi iş e çıkış tasa ı ı ı ısı ge i kaza ı ı a etkisi i ele işti .

Tablo 9.1 Akışka la ı değe le i pla ı

N Eko o izö ü şe atik gö ü üşü Şekil-9. de ve il işti . N Eko o izö de kulla ıla a ı ısıtı ı ou
adedi de ad atö kulla ıl ıştı . Bo ula ı a ası geçiş, kolektö le deki geçiş plakala ı la ol aktadı .

Şekil-9.15 N Eko o izö gö ü ü ü

N Eko o izö ü gaz ta afı e su ta afı sı aklık dağılı la ı Şekil-9.16 ve Şekil- . de e il işti . Şekille de e ile
a aliz gö ü tüle i gaz hızı /s, su de isi kg/h içi e il işti . Yapıla a alizle de gaz sı aklığı °C, su
sı aklığı °C ola ak alı ıştı .
 230

Şekil-9.16 N Eko o izö gaz ta afı sı aklık dağılı ı

Şekil-9.17 N Eko o izö su ta afı sı aklık dağılı ı

Şekil-9.18 N Eko o izö gaz ta afı sı aklık akış a alizi

Şekil-9.19 N Eko o izö gaz ta afı ası ç akış analizi

 231

Şekil-9.20 N Eko o izö gaz ta afı hız akış a alizi

Şekil-9.21 N Eko o izö su ta afı sı aklık akış a alizi

Şekil-9.22 N Eko o izö gaz ta afı akı çizgile i

 232

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
Ba a gazı daki akıt ikta ı [ olekül üzdesi]
Teo ik ha a ge eksi i i [kg ha a/kg akıt]
Ge çek ha a ge eksi i i [kg ha a/kg akıt]
Aşı ı ha a ikta ı [kg ha a/kg akıt]
Isı t a sfe üze i [ 2]

Etkili alan [m2]

Bo u u iç üze ala ı [ 2]

Bo u dış üze ala ı [ 2]

Hü e içi o u dış du a üze ala ı [m2]

, Ba a gazla ı ı özgül ısısı [J/kg-°C]
, Soğut a su u özgül ısısı [J/kg-°C]
Sü tü e katsa ısı
Ge çek egzoz gazı ikta ı [kg egzoz gazı /kg akıt]
Egzoz gazla ı ı teo ik ikta ı [kg egzoz gazı /kg akıt]
ℎ Soğut a su u içi taşı ı sal ısı t a sfe katsa ısı [W/m2-K]
ℎ Ba a gazla ı ta afı daki taşı ı katsa ısı [W/ 2-K]

ℎ Gizli su uha laş a katsa ısı

hf Bo u u dış üze i de oluşa oğuş a fil i içi taşı ı la ısı t a sfe katsa ısı
Su debisi [m3/s]
Kütle t a sfe katsa ısı
Boru malzemesinin ısıl iletke liği [W/m-K]
̇ Egzoz gazla ı ı kütlesel debisi [kg/s]
̇ Yakıtı kütlesel de isi [kg/s]
Bo u sa ısı
Soğut a su u ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
Ba a gazı ısı t a sfe i/geçiş i i sa ısı [-]
At osfe ası ı [ . kPa]
Prandtl sa ısı [-]
Yüze P a dtl sa ısı [-]
Δ Bo u u uzu luğu o u a ası ç ka ı [Pa]
Δ Ba a gazı ası ç düşü ü [Pa]
Δ Topla ası ç ka ı [Pa]
Soğut a su u ısıl di e i [ 2K/W]

Ba a gazı te al di e i [ 2K/W]

Boru malzemesinin ısıl di e i [ 2K/W]

Bo u u iç kıs ı daki ki le e ede i le oluşa te al di e ç [m2K/W]

, Ba a gazla ı ı o tala a aksi u Re olds sa ısı [-]
Bo u a alığı [ ]
∆ Logaritmik ortalama sı aklık fa kı [K]
Dış o u du a sı aklığı [°C]
Ti A a üze sı aklığı [°C]
Bo u dış du a ı ı sı aklığı [°C]
Topla ısı t a sfe katsa ısı [W/m2-K]
Borular a ası daki aksi u hızdı [m/s]
Po pa gü ü [W]
Ha a fazlalık katsa ısı
 233

Değişke Ta ı la a
Ba a gazla ı ı ığı daki su u ol ağı lığı o a ı
Yoğuşu içi deki su u ol ağı lığı o a ı
Ba a gazı oğu luğu [kg/ 3]

Fan verimi [-]

Pompa verimi [-]
 234

.BÖLÜM KAYNAKLARI
1. P. K . NAG.,Power Plant Engineering.,2006 Tata McGraw-Hill Publication, pp. 363.
2. https://www.electrical4u.com/economiser-in-thermal-power-plant-economiser/ (28.12.2018 tarihinde
e işildi
3. Daniel Henriksson, Rikard Nyman Vierto, Exhaust gas economizer on auxiliary engines, Chalmers
U i e sıt Of Te h olog , Gothe u g, S ede
4. Eduard Eitelberg & Edward Boje, Water circulation control during once through boiler start-up., 10 July
2003, University of Natal, Durban, South Africa.
5. Design of cooler condensers for Mixtures of Vapors with Noncondensing Gases. Colburn, A P and
Hougen, O A. s.l. : Industrial and Engineering Chemistry, 1934, Vol. 26.
6. Zukauskas, A. Heat Transfer from Tubes in Cross Flow. [book auth.] J P Hartnett, T F Irvine and Eds. Jr.
Advances in Heat Transfer. New York: Academic Press, 1972.
7. Gnielinski, V. s.l. : Int. Chem. Eng., 1976, Vol. 16.
8. Hazell, Daniel. Modeling and Optimization of Condensing Heat Exchangers for Cooling Boiler Flue Gas.
Bethlehem, PA : Lehigh University, 2011.
9. D. Q. Kern, Process Heat Transfer, McGraw-Hill Book Company, Int. ed. 1965.
10. DEMİR, Kadi Ca , Ba a Gazı ı Eko o ize e Gi iş e Çıkış Tasa ı ı ı Isı Ge i Kaza ı ı a Etkisi i
İ ele esi, Yüksek Lisa s Tezi, Na ık Ke al Ü i e sitesi, Fe Bili le i E stitüsü, Teki dağ .
 235

BÖLÜM-10
SOĞUTMA KULELERİ, KURU VE HİBRİT SOĞUTUCULAR

. GİRİŞ
Soğut a sula ı ı kıt e sı aklığı üksek ola e le de, ko de se de çıka soğut a sula ı ı tek a kulla ak,
eko o ik ö de ge eklidi . Bilhassa ü ük kapasiteli soğut a siste le i de ge ellikle soğut a kulesinin
kulla ıl ası zo u luluğu o ta a çıka .

Soğut a kulele i e püskü t e ha uzla ı su u soğut ak üze e ısı e kütle t a sfe i apa e u aksatla su u
at osfe le ge iş i ala da te ası ı sağla a , ha a e su akı la ı sü ekli ola ihazla dı . Bu ihazla da
püskü tüle sı ak su da la ıkla ı a zıt ö de ha a dolaşı ı apılı . Su da la ıkla ı kütlele i e gö e ge iş üze e
sahip olduğu da , üze deki i ikta su olekülü ha a etkisi le uha laşı . Buha laş akta ola su olekülü
ait olduğu da la ıkta ısı ala ak o u soğutu . A ı a da lala da ha a a taşı ı ile ısı t a sfe i oluşu Şekil-
10.1).

Su ile ha a ı te as üze i i attı ak, su u a a ızga a şekli deki ahşap e a plastik kafesle dolgu a dı ı la
sağla a ile eği gi i su u fıski ele de ato ize halde püskü t ek su eti le de sağla a ili .

Şekil-10.1 Su soğut a kulesi siste i

. SOĞUTMA KULELERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Soğut a kulele i çeşitli u gula ala da kulla ıl aktadı . Soğut a kulesi e düst isi, soğut a kulele i i çeşitli
u gula ala a gö e daha kola ka şılaştı a ak şekilde sı ıfla dı ak içi çeşitli olla gelişti işti . Bu ada u
fa klı sı ıfla ala özetle e ekti .

Üreti türü
Bi soğut a kulesi i sı ıfla dı a ı e ge iş olu, i al ö te idi . İki a a tip sahada o te ü ü le FEP e
fa ikada o te edile ü ü le FAP ola ak sı ıfla dı ılı . Sahada o te edile soğut a kulele i, ge ellikle
ge ekli ısı atı ı e su de isi çok ü ük ola güç sa t alle i e e ağı sa a i paza ı a hiz et eder. Bir FEP kulesinin
i i il apısı tipik ola ak kulla ı e i de ge çekleşi . Fa ikada o te edile soğut a kulele i ö elikle ü eti
 236

tesisi de topla ı , daha so a kulla ı e i e gö de ili e ku ulu . FAP kulele i ikli le di e, hafif sa a i e
ticari pazarlara hizmet vermektedir.

Şekil-10.2 Fa ika o tajlı FAP soğut a kulesi (içte -çekişli çap az akışlı soğut a kulesi)

Şekil-10.3 Fa ika o tajlı FAP soğut a kulesi (İçte çekişli çap az akışlı soğut a kulesi)

Çekiş Türü
Bi ü eti tipi beli le dikte so a, ha a soğut a kulesi e ha a ı gi diği ö te e ağlı ola ak i alt
sı ıfla dı a e uttu . Kule e ha a sağla a ı üç olu a dı ; doğal çekiş sade e FEP , içte çekişli e içe
üfle eli. Doğal çekişli i soğut a kulesi de geçe ha a akı ı, dolgu u içi deki ısıtıl ış daha düşük
oğu lıkta ha a ile kule i dışı daki ispete soğuk daha üksek oğu lıkta o ta ha ası a ası da e ut
ola oğu luk fa kı la oluşu . Doğal çekişli soğut a kulele i ö elikle çok ü ük güç e ağı sa a i
u gula ala ı da kulla ılı . İçte çekişli kulele i ha a tahli esi de eksenel (aksiyal) fa la ulu u e ha a ı
çeke . Güç sa t alle i de adi e kulla ıla u tip soğut a kulele i, daha çok e düst i el e ikli le di e
u gula ala ı da kulla ılı . İçe üfle eli soğut a kulele i, soğut a kulesi i ha a gi işi de ha a ı it ek içi tipik
ola ak sa t ifüj fa la kulla ı la . İçe üfle eli soğut a kulele i, ka alla ilişkili üksek statik ası çla a ka şı
çalışa il e a a tajı a sahipti e şa tla izi e i se iç ekâ a o te edile ili . Sa t ifüj fa la eksenel (aksiyal)
fa la da daha az a gı dı çü kü iki kat daha fazla güç tükete ilirler.
 237

Şekil-10.4 Ce i soğut a kulesi−fa ika o tajlı FAP te s akışlı soğut a kulesi

Şekil-10.5 Doğal çekişli soğut a kulesi – sahada o te FEP , te s akışlı soğut a kulesi

Hava Hareketi
Soğut a kulesi in alt sı ıfla dı ası içi ek i ö te , ha a e sü eç su u u te as ö te idi . He ikisi de FEP
e FAP soğut a kulele i de kulla ıla iki tip sı ıfla dı a çap az akış e ters akıştı . Bi çap az akışlı soğut a
kulesi de, ha a, düşe su u ö ü e doğ u atay olarak hareket eder. Bir ters akış kulesi de, ha a düşe su u
ö ü e ters ö de ha eket ede . U gula a tipi ge ellikle i çap az akış e a ters akışlı soğut a kulesi i sü eç
içi daha u gu olup ol a a ağı ı eli le . İkli le di ede, i FAP ters akış kulesi, küçük ka o a ak izi içi
te ih edile ili , hâl uki i çap az akışlı kule, akı e işi i e soğuk ha a işleti i içi daha i i tole a s içi te ih
edile ili . Güç e ağı sa a i paza ı da, ki li su u gula ala ı içi i FEP çap az akışlı kule tercih edilebilirken,
daha i i su kalitesi e sahip u gula ala da daha üksek e i içi i ters akışlı soğut a kulesi te ih edile ili .
 238

Şekil-10.6 Çap az akışlı soğut a kulesi şe atik Şekil-10.7 Te s akışlı soğut a kulesi şe ası

Hava/Su Temas Tipi

FAP katego isi de, soğut a kulele i de açık çe i e a kapalı çe i tasa ı ı a da alı ha a/su te ası la
sı ıfla dı ılı . Kapalı çe i soğut a kulele i akışka soğutu ula tipik ola ak açık i kule e gö e daha küçük
i tek hü e kapasitesi e sahipti , a ak i kaç a a tajı a dı . Kapalı çe i soğut a kulele i sü eç akışka la ı ı
a ı e te iz tuta . Sü eç sı ısı kapalı i dö güde olduğu içi , suda daha üksek sı aklıkla da akışka la
soğutula ili .

Şekil-10.8 İçte çekişli kapalı çe i soğut a kulesi sı ı soğutu usu kesit gö ü üşü

. PAKET TİP KULE MALZEMELERİ

Paket tip su soğut a kulele i, su de isi -1200 /h a ası daki tesisle de kulla ılı la . Alternatiflerine oranla daha
uzu ö ü lü i alze e ola Ca el af Tak i eli Pol este de CTP i al edile paket tip su soğut a kulele i i ,
işlet e e akı gide le i düşük e kulla ı la ı kola dı . CTP paket tip kuleler kendi kategorilerinde en kaliteli su
soğut a kulele idi .

Kule gö desi ile taşı ı ı ki iş e kolo la , CTP de i al edili le . Da la tutu u, su dağıtı siste i, dolgu ele a la ı
gi i soğut a su u ile di ek te asta ola kule ele a la ı pasla a a ka şı da a ıklı PVC, Polip opile PP , CTP
 239

e a pasla az etalde oluşu . İsteğe ağlı ola ak, kule i e alt kıs ı da ulu a soğutul uş su topla a
havuzu da CTP malzemeden imal edilir.

CTP, uka e eti a ttı a , o utsal sağla lığı e üksek da a ıklılığı sağla a kompozit bir malzemedir. CTP,
pol este i aksi u apısal pe fo a sa ulaş ak içi a el af gi i katkı alze esi ile i leşti il esidi . Bu
alze e i popüle apa özelliği ise ko oz o a ka şı üke el da a ı ıdı . E i i ko st üksi o alze esi
olarak CTP;
• Asit, baz, klorid, solvent gi i ki asal addele e ka şı ko oz o di e i,
• Isıl di e ç,
• Elekt ik e ısıl izolas o ,
• Yüke ka şı üksek di e ç,
• Düşük akı ,
• O a ı ı kola ,
• UV ışı la ı a ka şı da a ı ı ede i ile he za a te ih edile bir malzemedir.

Şekil-10.9 Paket tip kule

Paket tip kulele , ku uldukta so a ge eki se kola a kaldı ılıp taşı a ili le . Modüle i apı a sahipti le .

Kulla ıla alze ele ko oz o a ka şı da a ıklı e i i i le u u lu olduğu da CTP paket tip kulele diğe
alte atif alze ede apıla kulele e gö e çok daha uzu ö ü lüdü . Paket tip kulele o a e akı
gerektirmez.

Paket Tip Su Soğut a Kulesi Malze e e Ele a la ı

• Fan grubu
• Damla tutucular
• Su dağıtı siste i
• Nozullar
• Dolgu
• Ha a gi iş pa ju la ı
• Taşı ı ı apı
 240

10.3.1 Fan Grubu

Fan grubu, kule i çatı ölü ü de fa a ası içe isi de ulu aktadı . İşle i, uha laş a ı ge çekleş esi içi
dışa ıdaki ha a ı e ile ek soğut a dolgula ı üze i de geçi ilip fa a ası da at osfe e atıl ası ı
sağla aktı .

Fa g u u, elekt ik oto u e a edüktö ili e doğ uda di ek akuple ağla a ili e ö le e e e ji tasa ufu
sağla ı . Bu siste de mil, ka ış, kas ak gi i akta a o ga la ı a ihti aç du ul adığı da akı gide le i az olu
ve p o le olasılığı ı azaltı .

Fa g u u ele a la ı;
a) Fan kanatları
b) Fa oto u e edüktö g u u
c) Tit eşi şalte i

Şekil-10.10 Fa g u u e ele a la ı

a Fa Ka atları: Fa ka atla ı a el af tak i eli polip opile e a a el af takviyeli polyester (CTP)

alze ede ü etili le e alü i u alaşı da e jeksi o ö te i ile ü etil iş fa ta lası a o te edili le .
Bu la , özel oluştu ul uş u ala e kalite pasla az çelik ağla tı ele a la ı kulla ıla ak fa g u u hali e
getirilirler.

Fa çapı ü ük ola paket kulele de CTP e a alü i u ka at kulla ılı . CTP fa ka atla ı, çok i i de e ede sı ak
daldı a gal a iz kapla ış fa ta lala ı üze i e, PP ka at u lu atakla ı e kalite pasla az çelik ağla tı
ele a la ı ile oluştu ulu . Ka atla ı alü i u ol ası te ih edili se u ko uda uz a fa ü eti ile i de
bunlar set olarak tedarik edilmektedir.

Üç tip ka at seçe eği de de kulla ıla ka atla ı açıla ı ı a a la a ili ol ası ha a akı ı ı ko t ol et e i kâ ı
sağla aktadı . Ka at açıla ı p oje değe le i e gö e u gu açıla da a a la ı .

Fa ka atla ı ı utlaka statik e di a ik ala sla ı apıl alıdı .

 241

Şekil-10.11 Yerli fan Şekil-10.12 İthal Multi-Wings fan

Fa Motoru ve Redüktör Gru u: Kule i e üst kotu da fa a ası içe isi de özel tasa ı olarak imal edil iş
ça ak içe isi de ulu aktadı . Fa uç hızı a u gu de i e sahip elekt ik oto la ı di ek ola ak kulla ılı . Bü ük
çaplı fa g upla ı da ise hız sı ı la ası da dola ı oto , edüktö ile i likte çalıştı ılı .

Tasa ı değe le i e u gu elekt ik oto u kulla ılı . Redüktö seçi i de ise e li e ithal seçe ekle i a dı .

Şekil-10.13 Fa oto u e edüktö

Elekt ik oto la ı e edüktö le düşe V ko u da çalışı . Bu la , ısı a ka şı F sı ıfı izole olup toz, ağ e e e
ka şı IP - ko u a sı ıfı da seçil ektedi .

Redüktö le i gö de alze esi kı dök e de i de i al edil ektedi . Düz helisel dişlile i se e tas o
çeliği de i al edil iş, gü ültüsüz çalışa ak şekilde taşla ış ol alıdı . Mille i i alat çeliği de i al edile ek,
taşla a işle i e ta i tutul uştu . Rul a la ı çalış a şa tla ı daki ük du u u a ağlı ola ak ku etle di il iş
ul a la dı .

Titreşi Şalteri: Tit eşi şalte i, kule i e üst kotu da fa a ası ı he e a ı da ulu u . Fa g u u da
aşı ı tit eşi oluştuğu da ala sı algıla a ak elekt ik oto u u de ede çık ası ı sağla .

Bö le e uhte el a ızala da hasa ı ü ü esi e e tehlikeli so uçla ı oluş ası a e gel olu .
 242

Şekil-10.14 Tit eşi şalte i

10.3.2 Damla Tutucu

Da la tutu u, kule içe isi de fa g u u u ulu duğu platfo ile su dağıtı siste i a ası da e alı . Gö e i,
nozullarda lülele de ze e ikle e a ıla su ta e ikle i i e i e ile ha a ile sü ükle ip fa a ası da
kaç ası ı e gelle e ek su ka ı ı ö le ekti . Kule otu a ala ı ı ta a ı ı kapla a ak şekilde o te edili le .

Da la tutu u çeşitle i;
• Yüksüklü da la tutu ula
• V-Tipi damla tutucular
• C-Tipi si üzoidal da la tutu ula
• C-Tipi üksek si üzoidal da la tutu ula
• Emprenyeli ahşap özel da la tutu ula

a Yüksüklü b) V-Tipi

c) C-Tipi d E pre yeli ahşap

Şekil-10.15 Da la tutu u çeşitle i

 243

. . Su Dağıtı Siste i
Su dağıtı siste i, kule içe isi de da la tutu ula ile kule dolgula ı a ası da ulu u . PVC den mamul ana ve tali
o ula da oluşu . Su u kule otu a ala ı a ü ifo ola ak dağıta ak şekilde tasa la ıştı . Fıski ele , te izlik
e akı içi kola sökülüp takıla ili şekilde i al edile ili .

Su sı aklığı ı üksek olduğu e le de su dağıtı siste i CTP, Paslanmaz Boru veya Polipropilen malzemeden
ü etili . İşlet ede ka akla a su u ki li olduğu du u la da, kola te izle e ildiği de açık ka al siste i
ö e ili .

Su dağıtı siste i çeşitle i;

a) PVC boru tipi
b) CTP boru tipi
c) CTP açık ka al

Şekil-10.16 Su dağıtı siste i. Şekil-10.17 PVC boru tipi.

10.3.4 Nozullar Lüleler

Dağıtı siste i deki su u dolgu üze i e püskü tül esi içi kulla ılı la . De i e ası ç a a la ala ı ı kola a
apıla il esi içi ozul içi e e leşti ile e değişe ile çapta hu ile kulla ıl aktadı . Nozul a alıkla ı ge ellikle
dolgu tipi e ağlı ola ak değişe ili a ak fil tipi dolgula da - a alıkla la takıl ası u gu du .

Nozul çeşitle i;
a) Sprey nozul
b) Elekli nozul
c) Kademeli nozul
d) Papatya nozul
 244

Şekil-10.18 Nozul lüle çeşitle i.

10.3.5 Servis Penceresi

Kulenin yan du a ı da ulu u . Su dağıtı siste i i e dolgu u ahatlıkla ko t ol et e e a a . Kulede a ıza
du u u da e ko t olle de iç kıs ı gözetle esi e e içe isi e pe so el gi esi e i kâ e i . Kola açılıp
kapa a ili . Su sızdı az e pasla a a ka şı da a ıklı alze ede i al edili .

Se is pe e esi ö ekle i;
a) Metal kapaklı pe e e
b) Şeffaf kapaklı pe e e

a) Metal kapaklı Şeffaf kapaklı

Şekil-10.19 Servis pence esi ö ekle i.

10.3.6 Dolgu
Su soğut a kulesi dolgusu, ha a gi iş pa ju la ı ı üze i de e su dağıtı siste i i altı da ulu u . İşlet e
su u u ki lilik de e esi e gö e PP'de a ul sıç at alı ızga a e sıç at alı igudi tel kafes) veya PVC'den
mamul film tipi petek dolgu kulla ılı .

Dolgu u üze i e ü ifo ola ak su ağ u la ası apılı . Bö le e su da la ıkla ı sü ekli sıç atıla ak e a dolgu
üze i de süzüle ek kola a uha laşı . Dolgu, üksek e i alı a il esi içi opti u ıslak üze i sağla a ağı
şekilde tasa la ıp monte edilir.
 245

Aşağıdaki ta lo işlet e su u u kalitesi e gö e kulla ıla dolgula la ilgili ilgi e ektedi .

Tablo 1.2 Su u kalitesi e gö e dolgu seçi i

Sirkülasyo Suyu Kalitesi Aslıda Katı Madde Miktarı Dolgu Dolgu Islak Yüzeyi
Türü
Kısa Sü eli Çalış a Sü ekli Çalış a /
< 10 saat saat
İşlet e su u u çok te iz e 100-200ppm 70-120ppm PVC Petek ˜ -240
te iz olduğu e le de
İşlet e su u u o ta ki lilikte 500ppm 300ppm PP Bigudi ˜ -150
olduğu e le de
İşlet e su u u ki li e çok ki li Limitsiz Limitsiz PP <90
olduğu e le de Sıç at alı

Dolgu çeşitle i;
a) Sıç at alı ızga adolgu
b) Sıç at alı igudi dolgu
c) PVC petek dolgu

a Sıçrat alı Izgara Dolgu: PP'de a ul sıç at alı g idle , ü ifo ola ak ağ u la a apıla dolgu katla ı
a ası da, sü ekli sıç atıla ak pa çala ası ı sağla a ak şekilde tasa ı e o te edili le . Sıç atıla su
ta e ikle i de uha laş a üze i oluştu ul ası sağla ı . Yüksek sı aklıkla da dahi defo e ol az. Sü ekli
çalış ada aklaşık 80 °C e kısa sü eli çalış ala da aklaşık °C sı aklıkla da çalışa ili .

Askıdaki katı adde ikta ı pp çok üksek si külas o sula ı ı olduğu e le de li itsiz ki lilikle de ahatlıkla
kulla ıla ili . Za a içi de tıka ma ve birikmeler olmayacağı da , kulede ki lilik ükü oluştu a ak tah i ata
sebebiyet vermez.

Şekil-10.20 Sıç at alı ızga a dolgu

Kule içe isi de CTP ko st üksi o a PP alze ede özel ola ak i al edil iş kola lıkla sökülü -takılı . Özelikte
destekler ve paslanmaz tellerden oluşa taşı ı ı askıla asıtası ile asılı la . Başla gıçta oluştu ula ilk sı a dolgu
platformu desteklere asıldıkta so a, . sı a dolgula ı . sı a dolgula ı a gö e şaşı t alı ola ak şekilde asılı .

Tü dolgula i i i e ko şu katla a ası da şaşı t alı ola ak destekle e asılı . Bö le e su u ozulda ,

soğutul uş su ha uzu a se ahati de geçe za a içe isi de de a lı ola ak pa çala ası sağla ış ola aktı .
 246

Sıçrat alı Bigudi Dolgu: Ye i i dolgu tü üdü . PP igudi dolgu, üksek sı aklıkla da kısa sü eli çalış ada
aklaşık °C e ki li sula da te ih edil ektedi .

Ye ide kulla ıl ak üze e te izle e il esi kola lığı da fa dala ıl aktadı . Ye ide kulla ıl ası özelliği ile
işletme maliyeti ucuzdur.

Şekil-10.21 Sıç at alı igudi dolgu

c) PVC Petek Dolgu: PVC petek dolgu ise, işlet e su u u daha te iz olduğu e le de toz e ki lilikle de
a ı dı ıl ış , su u ko t ol edile e esle e su u u sü ekli u uşatıldığı sü eçle de tercih edilmektedir.

°C' e kada gi iş su u ola kulele de, ıslak üze i i daha fazla ol ası da dola ı i i pe fo a sı da
fa dala ıl aktadı . Ki li ki eçli sula da kulla ıldığı takdi de te izle e i kâ ı oktu . Dolgu plaka ara mesafeleri
12, 19 ve 27 ol ak üze e fa klı tipte i al edil ektedi .

Şekil-10.22 PVC petek dolgu.

. . Hava Giriş Pa jurları

Ha a gi iş pa ju la ı, kule i dışı da gö de üze i de, soğutul uş su ha uzu ile dolgu kotu a ası da e alı la .
Kule e gi e ha a ı ü ifo ola ak dolgu a geçişi i sağla la . Ha uzda i ike su u sıç a ala ile ka ı ı
ö le le . Gü eş ışı la ı ı elli ölçüde e gelle e ek osu oluşu u u azaltı la e kule i u ölü ü deki oşluğu
kapatı la .
 247

Güzel gö ü ü içi kule i dö t ta afı da ha a gi iş pa ju la ı ulu u . Pa ju la PVC den imal edilirler. Kolay
takılı e sökülü le . Pa ju la i i u ha a di e i sağla a ak şekilde o te edili le .

Ha a gi iş pa ju çeşitle i;
a) CTP Panjur
b) PVC panjur

Şekil-10.23 CTP ve PVC panjur.

. . Taşıyı ı Yapı
Taşı ı ı apı ı oluştu a tü ele a la CTP-kompozit malzemede i al edili le . Kulede dış gö de ele a la ı,
taşı ı ı apı e eka ik aksa ı i leşti il esi de kulla ıla tü ı ata e so u la kalite pasla az
çelikte di .

Şekil-10.24 Taşı ı ı apı

. . Su Yö le diri iler
Su ö le di i ile , kule i içi de ha a gi iş pa ju la ı ı üze i de e kule dolgula ı ı altı da e al aktadı . CTP
alze ede i al edilip kule gö desi e ° eği li ola ak o te edili le . Fa ı çalış adığı za a la da kule i
a du a la ı da süzüle su u sıç a a ak ha uz dışı a çık ası ı e gelle e ha uzu e kezi e doğ u
ö le di il esi i sağla la .
 248

Şekil-10.25 Su ö le di i ile

. SOĞUTMA KULESİ KAPASİTESİNİ ETKİLEYEN ÇEŞİTLİ FAKTÖRLER

Soğut a kulele i i e püskü t e ha uzla ı ı kapasitesi ilk ola ak uha laş a ikta ı a ağlıdı . Buha laş a
ikta ı, su ile ha a a ası daki te as üze i e e at osfe ik ha a ı aş te o et e sı aklığı a ağlı ola ak
değişi . Su ile ha a a ası daki te as üze i şu la a ağlıdı .
• Yüze i ha a a a uz ı akıla su u ikta ı a,
• Te as üze i i uzu luğu a,
• Kule e ha uzda geçe ha a ı hızı a

At osfe ik ha a ı aş te o et e sı aklığı ı değiş esi ko t ol edile ez. Fakat aş te o et e sı aklığı

azaldığı da ha a daha fazla su e e ili e ö le e daha fazla uha laş a ge çekleşi . Bu da dola ı soğut a
kulesi e püskü t e ha uzu kapasitesi i a ttı ak, ha a ı aş te o et e sı aklığı ı düşü ekle ü kü
ola ili . Ha a ı ku u te o et e sı aklığı u siste le i kapasitesi i daha az etkile , çü kü suda ha a a geçe
duyulu ısı ikta ı azdı . A ak su ile ha a a ası daki ku u te o et e sı aklık fa kla ı a ttıkça ha a ı duyulur
ısı e e ikta ı da a ta . Soğuk ha ala da çalış a es ası da u du u gö ülü .

. SOĞUTMA KULELERİNDE PERFORMANS DEĞERLENDİRİLMESİ

Soğut a kulele i i pe fo a sı ı değe le di ek, e e ji is af ala la ı eli le ek e i ileşti ele i ö e ek içi
tasa ı değe le i e doğ u aklaşı ı e fa k ka a la ı kulla ılı . Pe fo a s değe le di e sı ası da,
taşı a ili izle e a açla ı, aşağıdaki pa a et ele i ölç ek içi kulla ılı :
• Hava aş termometre sı aklığı
• Ha a ı ku u te o et e sı aklığı
• Soğut a kulesi su gi iş sı aklığı
• Soğut a kulesi çıkış su u sı aklığı
• Egzoz ha a sı aklığı
• Po pa e fa oto la ı ı elektriksel okumaları
• Su akış hızı
• Hava debisi

Daha so a u ölçüle pa a et ele e çeşitli şekille de soğut a kulesi pe fo a sı ı eli le ek içi kulla ılı .
Bu la ;

a Fark R : Fa k R °C , soğut a kulesi su u gi iş sı aklığı Tkg e çıkış sı aklığı Tkç a ası daki fa ktı Şekil- .
e i i le i °C di . Yüksek soğut a fa kı ile soğut a kulesi de su çıkış sı aklığı ı düşü ek ü kü olu e u
ede le i i pe fo a s a la ı a gel ektedi . R eşitliği aşağıdaki gi idi :

= − ç .
 249

Yaklaşı A : Yaklaşı A °C , Tkg ile ha a gi iş aş te o et e sı aklığı T a ası daki fa ktı Şekil- . .

Düşük aklaşı i i soğut a kulesi pe fo a sı ı göste i . R a alık e A i likte izle esi e ağ e , A soğut a
kulesi pe fo a sı ı daha i i i göste gesidi e eşitliği aşağıdaki gi idi :
= ç − .

Şekil- . Soğut a kulele i de fa k e aklaşı ka a la ı [ ]

Kule Veri i k : k % Soğut a fa kı R ile fa k R e aklaşı A topla ı a ası daki üzde o a dı . Bu o a

e kada üksekse soğut a kulesi e i liliği o kada üksek de ekti . k eşitliği aşağıdaki gi idi :

 = +
.

d Soğut a Kapasitesi ̇ : ̇ atıla ısı ı ikta ıdı e i i i kW tı e eşitliği aşağıdaki gi idi :

̇ = ̇ , ç − .

Bu ada, ̇ kulede dolaşa su de isi kg/s e , kule su u u özgül ısısıdı kJ/kg-K .

Şekil- . Kapalı çe i soğut a kulesi siste i [ ]

e Buharlaş a Kay ı E : E soğut a işle i içi uha laştı ıla ak su ikta ıdı e i i i /h di . Teo ik ola ak
uha laş a ikta ı atıla he k al ısı içi . su dışa ı atılı . Hesapla a içi aşağıdaki de e e da alı
Pe eşitliği kulla ıla ili :
= . . ̇ .
̇ = ̇ℎ = .
Bu ada, ̇ ℎ kütlesel ha a de isi, H ise gizli uha laş a ısısıdı kJ/kg .

ağı tısı ile ağı tısı eşitle i se;

 250

,
= ̇ .

ağı tısı ulu u . Cp,su = . kJ/kg-K e H = kJ/kg alı ı sa aşağıdaki eşitlik elde edili :
= . ̇ .

f Da la a ve Sürükle e Kay ı W : W o alde sü eç tasa ı ı a da a a soğut a kulesi ü eti isi ta afı da

e ili . Me ut değilse, aşağıdaki gi i ka ul edile ili :
= . ̇ .

g Şartla ış Su Gereksi i i M : Soğut a kulesi kütlesel de gesi, şa tla ış su ge eksi i i hakkı da i fiki
e i . Soğut a kulesi deki şa tla ış su ihti a ı M , uha laş a E , Sü ükle e W e oşalt a işle i de D
ka akla a su ka ıpla ı ı e i i al alıdı :

= + + .

h Dolaşı Suyu Derişikliği C : C, suda oluşa topla çözü üş katı adde ikta ı ı TDS ii i g/L
şa tla ış su içi de çözül üş katı adde ikta ı a o a ıdı e eşitlik aşağıdaki gi i ifade edili :
ş𝚤 ç
= .
Ş 𝚤ş ç

De işiklik değe i kalsi u Ca se tliği i si de de ifade edile ili :

ş𝚤 ğ
= .
Ş 𝚤ş ğ

TDS' i p atik i şekilde doğ uda ölç ek zo du , a ak suda elekt iksel ola ak iletke hale gele suda çözü üş
katı addele di . Daha üksek TDS se i ele i e sahip su, daha düşük TDS se i ele i e sahip suda daha fazla
elekt ik ilet ektedi . Su iletke liği i akı tek olojisi kulla ıla ak ölçül esi ispete kola dı e u ge ellikle TDS
içi i göste ge ola ak kulla ılı . TDS u ede le C içi kulla ıla pa a et edi . Bu ede le, oşaltıla su de isi
siste iletke lik du a gası ta afı da ko t ol edili . İletke liği i i i ik o-sie e s/ S/ . Bu ede le C
şö le ifade edile ili :
ş𝚤 ğ /
= .
Ş 𝚤ş ğ /

Dolaşı su u de işikliği, sü eç tasa ı ı a ağlı ola ak o alde , ila , a ası da değişi . Soğut a kulesi i
şa tla ış su ihti a ı ı azalt ak içi dolaşı su u de işikliği i ola ildiği e üksek tut ak ta si e edili . A ı
za a da, üksek dolaşı su u de işikliği, dolaşı daki soğut a su u daki çözü üş katı adde de işikliği i
a ttı ı , u da sü eç ısı t a sfe ekip a ı ı çökelti ap ası a e ki le esi e ede olu .

f Akış Kayıpları FL : Akış ka ıpla ı de işiklik e uha laş a ka ıpla ı a ağlıdı e aşağıdaki eşitlik ile ulu u :

= .
−

Bu ada, sı ası la FL akış de i ka ıpla ı ı /h , E uha laşa su de isi i /h e C ise de işiklik o a ı ı

göste ektedi .

g Sıvı/Gaz L/G ora ı: Bi soğut a kulesi i L/G o a ı, su e ha a kütlesel akış de ile i a ası daki o a dı .
Soğut a kulele i de L/G o a la ı dolgu tipi e e kule su gi iş sı aklığı a ağlı ola ak seçile ili , a ak e si sel
değişi le de i i soğut a kulesi e i i sağla ak içi su e ha a de ile i i a a la ası ge eklidi . Kapasite
a a la ala ı üç ollu a ala ile su ükle e değişiklikle i e a fa de i sa ısı değişi le i ile apıla ili .
Te odi a ik ku alla ı a gö e suda atıla ısı, çe edeki ha a ı e diği ısı a eşit ol ası ge ektiği i ifade ede .
Bu ede le, aşağıdaki ağı tı kulla ıla ili :
ℎ −ℎ
= .
, − ç
 251

Bu ada, sı ası la L/G, sı ı ile gaz kütle de ile i o a ı kg-sı ı/kg-gaz , h kule e gi e ha a ı e talpisi kJ/kg e
h kulede a ıla e li ha a ı e talpisi kJ/kg şekli dedi .

Tablo 10.1 Fa klı tip kule dolgula ı da tasa ı değe le i

Sıçrat alı dolgu Film dolgu Düşük aralıklı fil dolgu
Mü kü ola L/G o a ı 1,1-1,5 1,5-2,0 1,4-1,8
Fa dalı ısı t a sfe üze i dolgu sıklığı 30-45 m2/m3 150 m2/m3 85-100 m2/m3
Ge ekli dolgu üksekliği 5-10 m 1,2-1,5 m 1,5-1,8 m
Ge ekli po pa as a üksekliği 9-12 m 5-8 m 6-9 m
Gerekli hava debisi Yüksek E düşük Düşük

10.6 KULE TASARIM DURUMLARI

Ge elde su soğut a kulele i e sı ak az gü le i e ait eteo olojik e ile göz ö ü de ulu du ula ak
tasa la ı la .

Gerekli Bilgiler:
• Topla soğutula ak su ikta ı /h e/ e a kapasite k al/h, kW
• Soğut a kulesi gi iş su u sı aklığı °C
• Soğut a kulesi çıkış su u sı aklığı °C
• Bölge e ait aş te o et e değe i °C

Yardı ı Bilgiler:
• Si külas o su u u kalitesi
• Bölge e ait ku u te o et e sı aklığı °C
• Bölge e ait e o a ı e ile i %
• Deniz seviyesi e gö e ükseklik
• Soğut a su u u kulla ıldığı tesis

Yaş Ter o etre Sı aklığı: Soğut a ı sağla ası da e eli le i i ola etke aş te o et e sı aklığıdı . Bu
değe ölgele e gö e fa klılık göste i . Kule izi ku ula ağı ölge e ait aş te o etre sı aklığı değe i i
eli le ek içi çeşitli ta lo e a ha itala ı kulla a ili si iz.

Not: Şekil- . de eli tile Yaş Te o et e sı aklık değe le i şehi e kezi içi eli le iş değe le di . İlçele de
fa klı değe le geçe li ola ili .

Şekil-10.28 İlle e gö e aş te o et e değe le i

 252

Şekil-10.29 Soğut a kulesi deki ha a ı psik o et ik a alizi

Gi e ha a ku u te o et e sı aklığı; he ha gi i uha laştı ı ı tipte soğut a kulesi de uha laştı a su

ikta ı ı etkile . Hipe olik kulele de geçe ha a akı ı ı da etkile e doğ uda ku u du u da çalışa he ha gi
dola lı-te as soğut a kulesi ileşe i de ısı ete eği ku a . Pa a et ele deki değişiklikle le ağla tılı ola kule
pe fo a sı daki değişiklikle Pe fo a s Eğ ile i hakkı daki ölü de açıkla aktadı .

Ha ala dı a u gula ala ı içi kulla ıla soğut a kulesi i ısı ete eği, uha laştı ı ı soğut a ı kW aşı a
1, kW ısı dağılı ı a da a a geçe li kapasitede ifade edile ili . Geçe li soğut a kapasitesi , °C gi e ha a
aş te o et e sı aklığı da, °C'de , °C' e kada su u L soğu ası ola ak ta ı a ı . Bu du u la da,
soğut a kulesi, uha laştı ı ı kapasite i kW ı içi , kW' ı eddede . Bu ta ihsel tüketi , tipik ha ala dı a
du u la ı da, uha laştı ı ı da topla a ısı ı he kW içi , soğut a kulesi i , ek ola ak , kW ko p esö
sıkıştı ı ı ısı dağıt ası ge ektiği a sa ı ı a da a ı . Özel u gula ala içi geçe li kapasite o a la ı kulla ıl az
e kule i ısı pe fo a s ete eği ge ellikle özel çalış a sı aklığı du u la ı daki i su akı o a ı ola ak ifade
edili . Gi e su sı aklığı, çıka su sı aklığı, gi e ha a aş te o et e sı aklığı .

. SOĞUTMA KULESİ TERMAL PERFORMANS BELGELENDİRİLMESİ

Bi soğut a kulesi i ta ola ak çalış ası içi ga a ti a a a alı ı içi üç te el alte atif a dı ;
1. Bağı sız üçü ü i g up ta afı da e ile pe fo a s se tifikası,
2. Ü ite e leşti ildikte so a ala da apıla i ka ul testi a da
3. Bi pe fo a s değe i, pe fo a s se tifikası a u gu ola kodla e sta da tla .

Soğut a kulele i, hid oka o işle e e düst isi deki - °C sı ak su sı aklığı a kada ulaşa ge iş i sı aklık
se i esi fa klılığı a sahipti . Ha ala dı a e soğut a e düst isi de kulele ge ellikle -46 °C sı ak su
sı aklığı da u gula ı la . Bu tü soğut a kulele i içi tipik sta da t i tasa ı du u u °C sı ak suda
29, °C e kada soğuk su sı aklığı e ,6 °C aş te o et e sı aklığıdı .
 253

Şekil-10.30 Soğut a kulesi pe fo a sı- % tasa ı akışı da

Şekil-10.31 Soğut a kulesi pe fo a sı- % tasa ı akışı da

 254

Belgelendirme:
Çoğu ti a i soğut a kulesi i ısıl pe fo a sı Soğut a Kulesi E stitüsü CTI ta afı da STD- 'e Sta da tla ı a
gö e belgelenir. Bu mekanik taslak sta da t, açık e kapalı de e su soğut a kulele i e u gula ı . Soğut a
kulesine giren ha a ı aş te o et e sı aklığı a da a ı e açık, kısıtla a ış i çe ede çalıştı ılı ke kule i
pe fo a sı ı elgele .

Alan Kabul Testi:

Belgele di e e i alte atif ola ak, kule i pe fo a sı, e leşti ede so a iki test sta da dı da i i e
u gu ola ak i ola testi apa ak değe le di ile ilir. Bu iki standart Amerikan Makina Mühe disle i Odası
ASME Sta da dı PTC– kulla ılsa da CTI Sta da dı A TC- I 50 daha a gı kulla ılı : Bu sta da tla ge ektiği
şa tla da i i i e e ze e he ikisi de gi e ha a ı aş-te o et e sı aklığı daki pe fo a s
değe le di esi e da a ı . ASME Sta da t PTC çe e aş te o et e sı aklıkla ı a da da a a değe le di e
için bir alternatif sunar.

Bu ikisi de i i le, test, sı ak su dağıtı ha uzu a da kule e gi iş o usu daki sı ak su u sı aklığı ı ölç ekte
oluşu . Te ihe soğuk su sı aklığı, sı aklık düze i daha az olduğu dolaşı po pası ı çıkışı da ölçülü . Yaş-
te o et e sı aklığı, eka ik psik o et ile dizisi ile ölçülü . Tek a -dolaşa su u akış debisi o a la ış i çok
etotla ölçüle ili . E sık ola ı, kule e gi e o u u pitot o usu çap az geçişidi . So za a la da a a la ış
a açla tü e leşti ele içi ö e ile ütü ölçüle e elekt o ik ilgi kaza ı içi kulla ıl alıdı .

Doğ u i test içi , kule i , dolaşa su u sü ekli akışı ile sü ekli i ısı ükü ü altı da çalış alıdı . Ha a şa tla ı,
değişke ol a alıdı . Kule te iz ol alı e tasa ı hızı da çalışa ütü ekip a la , u gu su dağıtı ı a gö e
e leşti il elidi . CTI e ASME Sta da tla ı ı ikisi de de e e i , akışı aş-te o et e sı aklığı ı , ısı ükü ü
ve fan pe a e gü ü ü tasa ı çalış a şa tla ı da sap ala ı ı özelleşti i .

Perfor a s Bağı: Soğut a kulesini ü eti i i o a tıladığı ısı pe fo a sı ı e e esi du umunda garanti
sağla ak a a ı la i kaç ü eti i pe fo a s ağı su a .

. SOĞUTMA KULESİ TEORİSİ

Bake e Sh o k , soğut a kulesi i ısıl analizi içi aşağıdaki teo i i gelişti dile [ ]. Tipik i soğut a
kulesindeki şa tla dı ıl ış su, ge ellikle dolaşı daki ko de se su u u aklaşık % 'si kada olduğu da , eğe
şa tla ış su ile löf e sü ükle e ka ıpla ı a ası daki ısı e e jisi fa kı göz a dı edili se e ila ete su u e talpi
a tışı ila e edili se, daha so a ko de se su e ha a a ası daki e e ji de gesi aşağıdaki gi i hesapla a ili ;

̇ , = ̇ ℎ ℎℎ (10.18)

Burada:
̇ : Kulede dolaşa su de isi [kg/s]
, : Su u özgül ısısı [kJ/kg-K]
: Kule su sı aklığı [⁰C]
̇ ℎ : Kuledeki ha a ı kütlesel de isi [kg/s]
ℎℎ : Ha a ı e talpisi [kJ/kg]

Kule su u u e ha a akışı ı a ı a do uş ha a fil i i ısıl direnci göz a dı edili se, ha a-su a a üzü de
ko de se su da la ıkla ı ı çe ele e do uş hava filmi) toplu hava akışı a ko i e bir ısı e kütle t a sfe i
olduğu ka ul edile ili Şekil-10.32).
 255

Şekil-10.32 Su da lası ile o u çe ele e fil ta akası

̇ ℎ ℎℎ = ℎ − ℎℎ (10.19)

Burada:
: Kütle t a sfe katsa ısı [kg/s. 2]
ℎ : Do uş ha a fil i e talpisi [kJ/kg]
: Ha a ile su a ası daki ısı t a sfe üze i [ 2
]

. ağı tısı da e talpi i e a topla ha a ı ısısı ı değiş esi, du ulu ısı e gizli ısıdaki değişiklikle de
oluşu . Dolgu ha i V e te as üze ala ı A ola i soğut a kulesi i düşü ü . A = aV (m2). Burada a kule
dolgusu u i i ha i aşı a kapsadığı üze ala ıdı dolgu sıklığı . A dı da e ağı tıla ı ı
i leşi i de ;

= , ∫ (10.20)
ℎ −ℎℎ

(10.20) ağı tıi i e teg e edil iş değe i, ge el ola ak kule i ka akte istik katsa ısı e a Me kel sa ısı ola ak
ili i . Bu soğut a işle i e i i şekilde sı aklığa ka şı e talpi i göste e i psik o et ik g afik üze i de
açıkla a ili . Sü eç, Şekil- . 'de göste ile tah ik ku et di ag a ı da göste il ektedi . Ha a fil i, do a
eğ isi üze i deki su işleti çizgisi ile te sil edil ektedi . A a ha a, ha a ileti hattı la te sil edili , eği i ise sı ı
(su)-hava kütle de ile i o a ı (L/G) dir.

Şekil-10.33 Tah ik ku eti di ag a ı ola ak ili e u ala , su e ha a içi sı aklığa ka şı e talpi değişi i i
göste i .
 256

(10.20) ağı tıi, te el ola ak kule i he ha gi i oktası da, su u e a a ha a akı ı ı üze i deki ha a
e talpisi deki fa ka ağlı ola ak ısı e su uha ı ı ha a a akta ıldığı ı sö le ektedi . Bö le e, he ha gi i
noktada tahrik kuvveti, iki işleti hattı a ası daki dike esafedi . Bu ede le, soğut a kulesi de talep edile
pe fo a s, u fa klılığı te sidi . Me kel ağı tıi i çözü ü Şekil- . 'te göste ile pe fo a s talep
di ag a ı ile göste ile ili . KaV/L değe i eğ i altı daki ala a eşitti e i soğut a kulesi a alığı içi ta ı la a
NTU'la ı topla ı ı te sil ede .

Giren ty'deki i a tış, ha a çalış a hattı ı de ge i ku ak içi sağa e uka ı a doğ u ha eket etti i . Yaklaşı
A azalı ke , he soğuk su sı aklığı tsu2) hem de sı ak su sı aklığı tsu1 a ta . Do gu luk hattı ı eğ iliği,
aklaşı ı , ükü a ttıkça, gittikçe daha a aş i o a da azaldığı şekildedi . Isı ükü de i a tış soğut a
a alığı ı a ttı ı e ha a işleti hattı ı uzu luğu u a ttı ı . De ge i ko u ak içi , hat sağa, tsu1, tsu2 e aklaşı ı
a ttı ı . A tış sı ak su sı aklığı ı soğuk su sı aklığı da çok daha hızlı a t ası a ede olu . He iki du u da da
KaV / L sa it kal alıdı . Bu u la i likte, L/G'deki i değişiklik KaV/L değe i i değişti e ekti .

Şekil-10.34 Merkel ağı tıi i çözü ü Bağı tı . , ge ellikle g afik ola ak apılı , i teg ali eğ i i altı daki
ala a eşit olduğu e i göste ektedi .

. KULE KAPASİTESİ, BOYUTU VE KULE KATSAYISI İLİŞKİSİ

ağı tısı aşağıdaki gi i de ifade edilebilir;

̇ , − ç = ℎ −ℎ (10.21)

ağı tısı da, ko de se su u da çıka topla ısı ̇ , 'yi temsil eder. ̇ kg/s cinsinden ise,
soğut a kulesi kapasitesi i si de di . Kule kapasitesi, su soğut alı ko de se deki ge ekli topla atık ısı ı
ka şıla alıdı .

Kule ü üklüğü esas ola ak he kesit ala ı ı he de dolgu V de i liği i içe e dolgu sıklığı ile eli tili . Dolgu e
su akı la ı ile dolgu e su püskü esi a ası daki oşlukta da açıkça ısı e kütle t a sfe i e da a geli .
Basitleşti ek içi , u la dolgu ha i e dâhil edil iş sa ıla ili .

Kule katsa ısı KaV/L, aslı da ısı t a sfe ü itesi i e a dolgu u o utu u göste i . Soğut a kulesi i
veri liliği i etkile e te el faktö dü . Kule kapasitesi i a t ası, daha ü ük i kule o utu a e a daha üksek
i kule katsa ısı a e a he ikisi e atfedile ili . Sa it su dolaşı o a ı içi , kule katsa ısı da i a tış daha ü ük
bir kule boyutundan veya daha i i i dolgu düze le esi de ka akla a ili .
 257

Te odi a ik a ı a, suda çıka ısı ı , çe ele e ha a ta afı da e ile ısı a eşit ol ası ge ektiği i dikte
eder:

, − ç = ℎ −ℎ (10.22)

ℎ −ℎ ℎ −ℎ
= = (10.23)
, − ,

Burada:
L/G: Sı ı su -hava kütle debileri o a ı kgsu/kghava)
, : Kule su u u özgül ısısı [kJ/kg-K]
Tkg: Sı ak su sı aklığı ⁰C
Tkç: Soğuk su sı aklığı ⁰C)
hs: Kule içi de do uş su uha ı ı e talpisi kJ/kg
h1: Gi iş sı aklığı da ha a ı e talpisi kJ/kg

Kule ka akte istik değe i, Che she sa ısal ö te i le [ ] ağı tısı ı çözül esi le hesapla a ili :

=∫ = [ + + + ] (10.24)
ℎ −ℎ ∆ℎ ∆ℎ ∆ℎ ∆ℎ

Burada:
∆ℎ = + ,
∆ℎ = + ,
∆ℎ = + ,
∆ℎ = + ,

Beli li i soğut a kulesi i ısıl pe fo a s kapasitesi i a aliz et ek içi kulla ıla i ağı tı formu gereklidir.
Şu a da, aşağıdaki ağı tı a gı i şekilde ka ul gö üştü e he talep eğ isi e u u ludu , çü kü KaV/L ile
L/G ilişkisi loga it ik talep eğ isi de doğ usal i işle di .

= / (10.25)

Burada, C : Soğut a kulesi tasa ı ı la ilgili bir sa it e a L/G = . 'daki ka akte istik eğ i i kesişi i
n : Test e ile i de eli le e soğut a kulesi tasa ı ı a eği ola ak adla dı ıla ağlı ileşe

Ka akte istik eğ i, aşağıdaki üç olda biriyle belirlenebilir;

1. Hala u gula a ili e e ut ise, satı ı ta afı da sağla a ka akte istik eğ i kulla ıla ili . He du u da
u eğ i i eği i, çalış a eğ isi i eği i ola ak alı a ilir.
2. Bi ka akte istik okta ı saha testi ile eli le esi e ka akte istik eğ i i u oktada o ji al
ka akte istik eğ i e pa alel ola ak çizil esi e a u oktada geçe i çizgi i u gu eği le =-0,5 ila
– 0, çizil esi.
3. Ala testi e gö e fa klı L/G o a la ı da e az iki ka akte istik okta eli le i iz. Bu iki noktada geçe
çizgi, ka akte istik eğ idi . Bu çizgi i eği i ekle e a alıkta kal alı e ölçü ü doğ uluğu u ko t ol
etmelidir.

Ka akte istik i okta, ilk ola ak gi iş aş te o et e sı aklığı ı, ha a çıkış sı aklığı ı e soğut a su u gi iş e

çıkış sı aklığı ı ölçe ek eli le i . L/G o a ı daha so a aşağıdaki gi i hesapla ı ;
1. Hava çıkışı ı do uş olduğu ka ul edile ili . Bu ede le, ha a çıkışı aş te o et e sı aklığı dadı .
Kule i gi işi de aş haz e sı aklığı ı ili i se, ha a akı ı ı e talpi a tışı, i psik o et ik g afikte
 258

elde edile ili . Ha a e su akış hızla ı ı düzgü akış dağılı ı içi u gu a alıkta ol ası ge eki . Ha a
çıkışı ı e ide gi iş ha ası a ka ış ası du u u da, gi iş aş te o et e, at osfe ik aş te o et e
sı aklığı ı .6 ⁰C veya 1.2 ⁰C üze i de ola ili .
2. Isı e kütle de gesi de , ku u ha a o a ı e kuledeki e ut L/G o a ı hesapla a ili ;
ℎ −ℎ
= (10.26)
− ç

A dı da , ka şılık gele KaV/L değe i ku ul alıdı . Bu, u gu aş te o et e e fa k R içi hesapla a L/G e

talep eğ isi e aklaşı ı çizil esi le ge çekleşti ili .

Şekil-10.35 Kule ka akte istik eğ isi

Kule Verimi: Bu, fa k a alık e ideal fark a ası daki üzde ola ak) o a dı . Diğe i ta ı la;
Verim = Fark / (Fark + Yaklaşı ı .

 = +
(10.27)

Soğut a kulesi etke liği:

= (10.28)
ç−

Ör ek: Dolgu Ekle tili Kapalı Çevri Kule Tasarı ı

Şekil-10.36 Su soğut a kulesi i taslak şekli

 259

a) Verilenler:
Aşağıda e il iş ola tasa ı özellikle i e sahip ters akışlı su soğut a kulesi tasa ı ı apıla aktı :
• Çe e ha a ı aş te o et e sı aklığı hali : t1Y = ⁰C
• Çe e ha a ı ku u te o et e sı aklığı hali : t1K = ⁰C
• Isıl kapasite: ̇ =585 kW
• Yaş haz e aklaşı ı YHY : A= ⁰C, kule soğut a kade esi fa k : R= ⁰C ka ul edil işti .
• Se pa ti deki o tala a su sı aklığı ile kuledeki o tala a sı aklığı a ası daki fa k: dT = ⁰C ka ul edildi.

Şekil-10.37 Soğut a kulele i içi opti u L/G o a ı ı su gi iş sı aklığı a ağlı değişi i [ ]

Hesapla a Sı aklıklar:
• Dolgu çıkışı daki soğutul uş su sı aklığı: t5 = t1y + A = 24 + 5 = ⁰C ulu u .
• Se pa ti üze i de geçe ek ısı a su sı aklığı: t3 = t4 = t5 + R = 29 + 5 = ⁰C ulu u .
• Bö lelikle se pa ti sı ak su gi iş sı aklığı: t6 = t3 + dT = 34 + 4 = ⁰C
• Se pa ti su çıkış sı aklığı: t7 = t4 + dT = 29 +4 = ⁰C ulu u .
• Kule çıkışı daki ağıl e : 2 = 0,98 (%98) kabul edildi.
• Opti u L/G değe i kule su gi iş sı aklığı t4 içi Şekil- da . ola ak seçildi.
• Çıkış şa tla ı: ℎ = ℎ + [ . ]= . +[ . . ]= , /
• Buradan t2 = . ⁰C, t2y = . ⁰C ulu u .

Tablo 10.2 Ve ile e gö e ekteki ta lola da alı a ha a/su te odi a ik değe le i

Noktalar KT sı aklık YT/Su Sı aklığı Entalpi Özgül Ne Bağıl Ne Özgül Ha i
[⁰C] [⁰C] [kJ/kg] [kg/kgkh] [%] [m3/kg]
1 33 24 71.2 0.015 47 0.884
2 30.4 30.1 100.52 0.0272 98 0.900
3 -- 34 142.41 -- -- --
4 -- 34 142.41 -- -- --
5 -- 29 121.46 -- -- --
6 -- 38 159.17 -- -- --
7 -- 33 138.22 -- -- --

İşlet ede ısı değişti i isi e gele su u uzu sı aklığı e soğu a ağı sı aklık ili ektedi . Bu a ağlı ola ak ısı
değişti i i izde çıka ak e su soğut a kulesi de soğutula ak su sı aklığı eli le i . Soğut a kulesi gi e sı ak
su u dış ha a ı aş te o et e sı aklığı ı i kaç de e e uka ısı a kada soğuta ili .
 260

Şekil-10.38 Kuledeki sı aklık değişi i

Şekil-10.39 Soğut a kulesi deki sü eçle i psik o et ik di ag a da göste i i

Akışka De ileri
İşlet ede gele su u uzu gi iş e çıkış sı aklığı ili ektedi u a da a a akta soğut a siste i ize gele
sı ak su u de isi i hesapla a ili iz.

Isıl kapasite: kW
̇ = ̇ , ℎ −ℎ

̇ , = = . /
. − .

Soğut a kulesi de su u sıç atıla ak dolgu üze i e ı akıl ası sı ası da aşağıda gele ha a ısı a ak e
e le e ek at osfe e atılı . Bu sı ada oluşa e ka ı ı telafi edil esi ge eki u u içi soğut a kulesi
suyuna kaybolan miktar ( ̇ ) kadar su ilave edilir.

̇ = ̇ + ̇
 261

̇ + ̇ℎ = ̇ + ̇ℎ

̇ = ̇ − ̇ = ̇ℎ −

Soğut a kulesi deki e e ji de gesi:

∑ ̇ ç ℎç = ∑ ̇ ℎ

̇ ℎℎ + ̇ ℎ − ̇ ℎℎ − ̇ ℎ =
̇ℎ ℎ −ℎ + ̇ − ̇ ℎ − ̇ ℎ =
ℎ −ℎ
̇ℎ =
ℎ −ℎ − − ℎ

Oluşa ile ek ısı kaza çla ı ı % olduğu u a sa ıla ak kapasite e ide hesapla ı sa,
̇ = . ̇

̇ = .
̇ = ̇ ℎ −ℎ
, = ̇ . − .
̇ = , /
̇ = ̇ : Soğut a kulesi içi deki su de isi
. . − .
̇ℎ = = . /
. − . − . − . .

̇ ℎ : soğut a kulesi e gi e ha a de isi kg/s

̇ = ̇ℎ − = . . − .
̇ = 0.269 kg/s

d) Kule ve Dolgu Karakteristiklerinin Belirlenmesi

Me kel ağı tısı Kule ka akte istiği :

= , ∫ = , [ + + + ]
ℎ −ℎℎ ∆ℎ ∆ℎ ∆ℎ ∆ℎ

Tablo 10.3 Kule ka akte istikle i deki e teg as o u hesapla ası

Tsu [⁰C] hs [kJ/kg] h1 [kJ/kg] (hsu- h1) [kJ/kg] 1/h [kg/kJ]
29 94.87 65.69 29.18 0.034
29.5 97.44 67.75 29.69 0.033
30 100.00 69.82 30.18 0.033
30.5 102.68 71.99 30.69 0.032
31 105.36 74.17 31.19 0.032
31.5 108.17 76.47 31.70 0.031
32 110.97 78.78 32.19 0.031
32.5 113.91 81.21 32.70 0.030
33 116.85 83.65 33.20 0.030
33.5 119.93 86.22 33.71 0.029
34 123.01 88.79 34.22 0.029
Toplam 0.344
 262

= . . = .

Hacimsel debi;
̇ℎ = ̇ ℎ ℎ = . . = . /
Dolgu üze i de geçe ha a hızı ,9 m/s seçili se kule üze i;
̇ℎ .
= = = .
.

Su ükü ü L hesapla ası:

̇ .
= = = . / .
.

Ha a ükü ü G hesapla ası:

̇ℎ .
= = = . / .
.

Kule o utla ı: Kule ka e ola ak tasa la ı sa e i e de i liği;

=√ =√ . = . dikdö tge kule iste i se H = 2.15 m, W = 3.2 m tercih edilebilir)

Tablo 10.4 Kule tiple i de su e ha a ükü a alıkla ı [ ]

Kule ve dolgu tipi Su yükü L Hava yükü G
(kg/s.m2) (kg/s.m2)
Ters e çap az akışlı fil dolgu 2.71–13.56 2.16–4.06
Ters akışlı sıç at alı dolgu 2.03–4.06 2.16–4.06
Çap az akışlı sıç at alı dolgu 2.03–16.27 2.16–4.06

Kule üksekliği HTM e dola ısı la kule ha i V ta a e dolgu ka akte istikle i e ağlı ola ak hesapla ı .
Ö ek ola ak Ta lo . de ka şı akışlı fil tipi dolgu A uPa CF içi t a sfe ağı tısı kulla ıla ak;
− . − .
= = . . = . = . . = .
.
.
= = = . bulunur.
.

HTM: Ha a taşı a esafesi

Kule dolgu hacmi (V);

= = . . = . bulunur.
 263

Tablo 10.5 Ka şı e çap az akışlı kule dolgula ı a ait de e e ile i [ ]

TERS KARŞI/ZIT AKIŞLI DOLGULAR
Her etre veya HTM aşı a kütle tra sferi =
Her etre veya HTM aşı a ası ç kayıpları 𝒌 = 𝒑
𝒑 𝒑 𝒑

Ta ı la a ters karşı/zıt Test edile ölçüler; 𝒑 𝒑 𝒑 𝒑

akışlı dolgular H, W, HTM [m]
American Tower HxW=2.438 x 2.438 0.710 - -0.50 2.880 0.85 -0.600 0.17
Plastics Cool Drop HTM=2.0; 2.8 ve 3.4 0.42
Ecodyne Shape10 HxW=2.438 x 2.438 0.605 - -0.42 1.103 1.10 -0.640 0.32
HTM=1.829; 2.8438 0.35
ve 3.353
Toshi Fiber Cement HxW=2.438 x 2.438 1.169 - -0.51 0.621 0.99 -0.350 0.17
(Dimpled and Unslotted) HTM=1.22; 1.62 ve 0.64
2.03
Munters 12060 HxW=2.438 x 2.438 2.490 - -0.062 15.84 0.34 -0.19 0.017
HTM=0.609; 0.914 0.67 5
ve 1.524
Munters 19060 HxW=2.438 x 2.438 1.597 - -0.19 6.875 0.31 -0.048 0.014
HTM=0.609; 0.914 0.59
ve 1.524
American Tower HxW=2.438 x 2.438 2.138 - -0.38 7.821 0.23 -0.039 0.038
Plastics Cool Film HTM=1.0; 1.5 ve 2.0 0.56
Marley MC67 HxW=2.438 x 2.438 1.495 - -0.35 7.089 0.27 -0.140 0.005
HTM=0.609; 0.914 0.63
ve 1.524
Brentwood Inc. HxW=2.438 x 2.438 1.664 - -0.27 3.691 0.31 -0.099 0.45
AccuPac CF1900 HTM=0.914; 1.524 0.62
ve 2.134
ÇAPRAZ AKIŞLI DOLGULAR
Her etre veya HTM aşı a kütle tra sferi =
Her etre veya HTM aşı a ası ç kayıpları 𝒌 = 𝒑
𝒑 𝒑

Ta ı la a, Hava akı Dolgu Test edile ölçüler; 𝒑 𝒑 𝒑

aralık yö ü düze i H, W, HTM [m]
Doron V-bar, Paralel Şaşı t alı 3.658x2.438x1.829 0.268 0.56 0.751 0.66 -0.73
101,6x101,6 3.658x2.438x2.438
Doron V-bar, Paralel İç içe 3.658x2.438x1.829 0.239 0.38 0.985 0.72 -0.82
203,2x203,2 3.658x2.438x2.438
EcodyneT-bar, Paralel Şaşı t alı 3.658x2.438x1.829 0.263 0.34 0.112 1.30 -0.22
101,6x203,2 3.658x2.438x2.438
EcodyneT-bar, Paralel İç içe 3.658x2.438x1.829 0.245 0.35 0.206 0.89 -0.069
203,2x203,2 3.658x2.438x2.438
Wood lath, Paralel Şaşı t alı 3.658x2.438x1.829 0.274 0.45 1.427 0.76 -0.80
101,6x101,6 3.658x2.438x2.438
Wood lath, Dikey Şaşı t alı 3.658x2.438x1.829 0.358 0.57 1.828 0.71 -0.59
101,6x101,6 3.658x2.438x2.438
Marley Alpha- Dikey Şaşı t alı 3.658x2.438x1.829 0.307 0.052 1.816 0.71 -0.85
bar, 101.6x406.4 3.658x2.438x2.438
 264

Tablo 10.6 Fil tipi dolgula ı pe fo a s sa itle i Ölçüle feet i i i dedi

e) Gerekli Fa Gü ü Hesa ı
Soğut a kulele i de fa seçi i e esas ol ak üze e ge ekli ası ç ka ıpla şu la da oluşu :
• Gi iş pa ju u
• Dolgu
• Damla tutucu
• Fa gi işi

Özellikle u ele a la da dolgula e ö e li ası ç ka ı ka ağı ı oluştu u . Seçile dolgu tipi CF içi K
ası ç ka ıp katsa ısı Kd);
. − .
= = . . . = , ola ak hesapla ıştı .

Diğe ele a la içi K değe le i aşağıdaki Ta lo . de e il işti :

Tablo 10.7 Soğut a kulesi ele a la ı içi K ası ç ka ı katsa ıla ı [ ]

S. No Kule Birimi K değeri Ör ek Seçi
1 Ge iş Gi iş Panjurlar 2.0 ila 3.0 3
Da Gi iş Pa ju la 2.5 ila 3.5
2 Dolgu Ü eti i Ve ile i 5.161
3 Damla Tutucu 1.6 ila 3.0 3
4 Fa Gi işi 0.1 ila 0.3 0.3
5 Kare Kanallar 1.5
Yuvarlak Kanallar 1.3
30 derece Konik Kanallar 1.2
6 Bo u e Fıski e 0.2 0.2
Toplam 11.661
 265

Di a ik ası ç ka ıpla ı:
ç .
∆ = . = . . . = .
.

∆ = . ∆ = . . = .
∆ =∆ +∆ = . + . = .

Hacimsel fan debisi: ̇ = . = . daha ö e hesapla ıştı

ℎ

Fa Mil Gü ü:
̇∆ . .
= = =
 .

 : Mekanik verim = 0, ka ul edil işti . Özellikle edüktö lü fa la da ka ıpla % i a ı da ka ul edile ili .

Dola ısı la eka ik e i le i % ola ak ka ul edile ili .

Fa Moto Gü ü:
̇∆ . .
= = =
  . .

 : Motor verimi = 0.85 kabul edil işti .

f Isı Değiştiri isi Tasarı ı

Şekil-10.40 Bo u ekse i e dik akış düze le ele i

Isı değişti i i izi içi deki o ula ı dış çapı d = , iç çapı di) = L tipi akı o u ola ak alı dı.
Çap az sı alı düze le e te ih edildi.

S2/d = 3
S2 = 123,82 mm
S1/d = 2,5
S1 = 103,18 mm

Sı ıla e gazla içi o u ekse i e dik akışta;

103 > Red,max > 3x105

′ , ,
= ,
 266

Tablo 10.8 Bo u de eti e dik akış katsa ıla ı

Düz Sı a Çap az Sı a
Reynolds Sa ısı A a A a
< 0,52 0,5 0,6 0,5
< < . 0,27 0,63 0,4 0,6
> . 0,02 0,02 0,021 0,54
Ns akışa gö e o u sa ısı düzelt e katsa ısı
wmax 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Düz sı a 0,68 0,75 0,83 0,89 0,92 0,95 0,97 0,98 0,99 1,0
Çap az sı a 0,64 0,80 0,87 0,90 0,92 0,94 0,96 0,98 0,99 1,0

, = =
𝜗

= ∞ −

,
= = /
, − ,

,
, = − = < =
,

, , , ,
= , , , =
,

,
ℎ = = = /
,

Bo u içi deki akış hızı = 0,6 m/s kabul edilirse;

̇ ,
= = =
𝑖 , , ,

𝑖 𝑖
=
𝜗𝑖

, ,
= −
=
,

Genceli, 2005, Ek D . de ,

, ,
= ,

, ,
= , , =

,
ℎ = = = / .
𝑖 ,

1 1 Ad A ln(r2 r1 ) 1
= + Rf 1 d + Ad + Rf 2 +
Kd h1 Ai Ai 2Lk 1 h2
 267

,
, , ,
= + , + , + , +
, , ,

Ku=866 W/m2-K
̇
=
∆

Logaritmik ortalama sı aklık fa kı hesa ı:

∆ +∆ +
∆ = = =

Düzelt e katsa ısı hesa ı;

t1g − t1ç −
Kapasite o a ı R= = =
t 2ç − t 2 g −

̇
= = =
∆

Akış ö ü deki o u sa ısı:

= = = , akış ö ü deki o u sa ısı adet alı ı .

,

Şekil-10.41 Su püskü t eli ısı değişti i isi Ka ak: YTO

g) Kule Pompası Seçi i

Şekil-10.42 Kapalı çe i soğut a kulesi su esle e siste i

 268

Kule Su Dolaşı Hattı ı Yaklaşık Ölçüle i Şekil-10.43):

Hs = 4 m
Hf = fıski e statik ası ı
H=1m
Yan Uzunluk: 2 x 5 m

Bağla tı ele a ları:

E iş filt esi, adet K = 10)
Standart 900 dirsek, 3 adet (K = 0,9)
T akış hat o u a , adet K = 0.4)
Fıski e K = 32)

Bo u İçi deki Hız = /s seçildi, u durumda;

̇ .
=√ =√ = . Bu a gö e o u çapı . ola DN o u seçildi. Bu durumda
.

e i hız;

̇ .
=√ =√ = . / bulunur.
.

̇ . −
=√ =√ = . bulunur. Bu a gö e su dağıtı o ula ı ı çapı ½ DN alı ı .
.

Şekil-10.43 Ö ek su dolaşı siste i ölçüle i Şekil-10.44 Bo u fıski e ağla tı deta ı

. . . .
= = − = ve = = − = ulu u . Ti a i çelik içi
𝜗 . 𝜗 .

. .
= = = . ve = = = . ulu u . Sı ası la Mood di ag a ı da
. .

f1 = 0.017 ve f2 = 0.02 bulunur.

 269

Ma o etrik Bası ç Hm);

∑ ∑
= − + +[ +∑ ] +[ +∑ ]

, . . .
= − + +[ . +∑ + . + . ] +[ . +∑ . + ]
. . . .

= bulunur.

Bu a gö e ki le e du u la ı da dikkate alı a ak po pa ka akte istikleri;

= ̇ = = /ℎ alı alıdı .

Po pa gi iş gü ü Moto e i i% , po pa e i i % alı ı sa

̇ , ,
= = = , Po pa gi iş gü ü seçile ilir.
  , ,

Şekil-10.45 Tasa la a dolgu ekle tili kapalı çe i kule şe ası

 270

Tablo 10.9 Bağla tı ele a la ı içi tipik K faktö le i

Bağla tı Ele a ı K Faktörü Bağla tı Ele a ı K Faktörü
U dö üşü kapalı 2.2
Standart 450 dirsek 0.4
Standart 900 dirsek 0.9 Çek alf klape , afsallı 2.5
Uzu ad uslü ge iş 0 dirsek 0.6 il alı 4.0
Dişli i leşti e ü o 0.05 kaldı alı 15.0
T akış hat o u a 0.4 Klapeli alf, filt eli afsallı 2.0
T akış a ta afta 1.8 kaldı alı 10.0
Ani ge işle e (1-A1/A2)2
Ani daralma (A2/A1) 0 0.5 Stop (diskli) vana, (konumu)
0.1 0.4 ta açık 10.0
0.3 0.45 ¾ açık 11.0
0.5 0.3 ½ açık 12.5
0.7 0.2 ¼ açık 50.0
0.9 0.08
Ya aş da al a İh al edile ili
Ya aş ge işle e, açiğa ağlı > 0 1.0 Sü gülü şi e a a, ko u u
400 0.9 ta açık 0.2
300 0.7 ¾ açık 0.9
200 0.4 ½ açık 5.0
100 0.15 ¼ açık 24

. HİBRİT SOĞUTMA KULELERİ VE SERBEST SOĞUMA

U gu do atıl ış e o ula ış siste ile azaltıl ış ükle e e azaltıl ış çe e şa tla o u a se est soğut a
içi kule kulla ak e e ji tüketi i i ö e li de e ede azaltı . Çü kü kule i soğuk su sı aklığı, ük e çe e
sı aklığı düştükçe, düşe , so u da su sı aklığı ükü doğ uda su ak içi ete li düşüklükte ola aktı e oğu
e e ji soğutu usu u kapa ası ı sağla . Şekil-10.46, Şekil-10.47 ve Şekil- . , üç adet se est soğut a
etodu u göste i , a a o ula a, a ala a e özel i siste i işle işi içi ge ekli ola ko t olle i göste ez.

Siste ope as o u u se est soğut a du u u u aksi u kulla ı ı, çe e sı aklığı daki düşüş, e

gide il esi içi ola ihti a ı azalttığı da o ta a çıka . Bu da dola ı, soğuk su de esi deki üksek sı aklıkla
o al ola ak se est soğut a ölü ü de gide ili e siste i ısıt a soğut a de gesi içi a a lıdı . Çoğu
du u da, tipik ola ak soğuk su sı aklıkla ı ı o
C' e a da çalış a ı se est soğut a du umunda daha
ükseğe çık ası a izi e ili . Bu, kule kulla ı ı ı a ttı ı e siste e e ji tüketi i i azaltı . Bazı u gula ala
sa it i soğuk su teda ik sı aklığı ge ekti i , u se est soğut a çalış a saatle i i ö e li ölçüde düşü ü .

Dolaylı Ser est Soğut a: Bu tip soğut a soğutu u su u e soğuk su de ele i i a ı tuta e aşağıdaki şekilde
uygulanabilir.
. Buha göçü siste i de Şekil- . , uha laştı ı ı e soğutu u a ası daki geçişle , soğutu u uha akışı ı
soğutu u a göçü e izi e i , ko p esö çalış ada uha laştı ı ı a sı ı soğutu u u ağı lık akışı ı da sağla .
Bütü soğut a siste le i u düze le e e u gula a az. Bazı du u la da a dı ı po pala soğutu u akışı ı e
u da dola ı ük ete eği i a ttı ı .
 271

Şekil-10.46 Buha laş alı e oğuş alı se est soğu a

. Siste deki a ı i ısı değişti i isi ge ellikle tepsi e çe çe e tipi ısı ı soğuk su de esi de soğutu u su
de esi e, soğutu u siste i geçişi ile t a sfe edil esi i sağla .

Şekil-10.47 Ya dı ı ısı değişti i i kulla a ak soğut a

Doğruda Ser est Soğut a: Bu tip soğut a, soğutu u su e soğuk su de ele i a ası da i ağı tı ı içe i
u da dola ı soğut a kulesi su u doğ uda üke hiz et ede Şekil- . . Bu du u da, soğuk su po pası
o al ola ak atlatılı , ki tasa ı su akışı, soğut a kulesi içi ko u a ilsi . Doğ uda se est soğut a siste i i
e ö e li deza a tajı çok ki li soğutu u su u te iz soğuk su siste i i ki le esi e ede ol asıdı . Filt e
siste le i i ki le e i azaltsa da çoğu uz a la u u i so u ola ak gö ü . Kapalı de e dola lı te as
soğutu u kule i kulla ı ı e ki le e so u u u o tada kaldı ı . Yaz o u a kulede gele su soğutu uda
kapalı i dö güde dolaşı . Kış sü esi e kuledeki su doğ uda soğuk su de esi de kapalı i dö güde dolaşı .
 272

Şekil-10.48 Bi i i e ağlı su dolaşı lı se est soğu a

. KURU SOĞUTUCULAR VE ISLAK-KURU SOĞUTUCULAR

. . Kuru Soğutu ular

Su soğut a işle i de kulla ıla ka atlı- o ulu ısı değişti i ili i diğe ö te de ku u soğutu u d cooler)
olarak adla dı ıla siste le di . Te el a tık siste deki dö üş su u ükü ü i fa lı ısı değişti i i siste i
a dı ı la ha a a akta ıl asıdı . Fa la a tilatö le ile e ile ha a ı ka atla la elle a ası da geçe ke
o u içi deki akışka ı soğut ası esası a gö e çalışı . Bu ö te de ısı değişti i i i dış üze i ku udu . Bu
du u da ka atla da ki eçle e e ko oz o gi i so u la oktu . Siste i kapalı de e çalış ası sa esi de
soğut a su u u azal ası p o le i le ka şılaşıl az.

Şekil-10.49 Kuru soğutu u tiple i

Ku u soğutu ula da elde edile su sı aklığı o ta ı ku u te o et e sı aklığı a ağlıdı ; ku u te o et e

sı aklığı ı aklaşık °C üze i e kada soğutul uş su elde edile ili . Daha düşük sı aklıkla da soğut a su u a
ihti aç du ula du u la da ıslak-kuru soğutu ula kulla ılı . Bu siste le uka ıda açıkla ası apıla se est
soğut a ata alı siste le ile a ı a tıkta çalış aktadı . Tesiste ku ul uş i su soğut a g u u e utsa e
düşük o ta sı aklıkla ı da se est soğut a işle i de fa dala ıl ak iste i o sa ku u soğutu u siste le u
du u içi idealdi . Ku u soğut a siste le i plastik, ki a, e e ji, ikli le di e . sektö leri içi deki
u gula ala da i soğut a g u u ile i likte kulla ıla ile eği gi i a ı a su soğut a ihti a ı a ağlı ola ak tek
aşı a da kulla ıla il ektedi le .
 273

Şekil-10.50 Soğut a g u u ile i likte ku u soğutu u u gula ası şe atik göste i

Şekil- . de paket tipi ikli le di e ihazı ile ük pa laşı lı ola ak çalışa ö ek i ku u soğutu u siste i i
prensip şe ası e il işti . Özellikle i i dö t saat sü ekli soğut a ihti a ı ola ilgisa a e siste odala ı,
İ te et e teleko ü ikas o e i e kezle i i soğutul ası içi kulla ıla paket tipi ikli le di e ihazla ı da
e e ji tasa ufu içi u gula a ö te le de di . Siste i ge e pe i odu da sağladığı tasa uf iddi o uttadı .

Şekil-10.51 Paket tipi kli a ile ük pa laşı lı çalışa ku u soğutu u siste i p e sip şe ası [ ]

. . Islak/Kuru Soğutu ular

Islak-ku u soğutu ula , te el p e sip ola ak ku u soğutu ula gi i çalışı . Siste de ge ektiği de ek soğut a
sağla a ak i su sp e le e siste i ulu aktadı . Püskü tüle su, gi iş ha ası akışı da ad a atik soğut a etkisi
e da a geti i . Siste deki akışka ı dış o ta sı aklığı da daha düşük sı aklık değe le i e kada soğutul ası
ge ektiği de, ası çlı su püskü t e siste i de e e gi e ek gi iş ha ası ı e e do u u e ha a sı aklığı ı o ta
sı aklığı ı altı a düşü ü . Islak-ku u soğutu ula te el a tık a ı ol ak üze e fa klı içi de u gula a ilirler:
1. Doğ uda Sp e le e Siste i
2. Sisleme Sistemi
3. Ağ Üze i Sp e le e Siste i
4. Ö Soğutu u E aporatif Petekli Sistem
5. Hibrit Sistemler

Islak-Ku u, E apo atif e a Ad a atik ola ak adla dı ıla Ku u Soğutu u siste le de ad a atik e i e ö e li
ka a dı . Ad a atik e i aşağıdaki fo ül asıtası ile hesapla a ili :

−
= (10.29)
−
 274

Ö ek ola ak Şekil- . de psik o et ik di ag a da da gö üldüğü üze e, °C ku u te o et e e °C aş

ter o et e sı aklığı daki du u u ha a, ku u soğutu u a gi ede ö e ad a atik ö soğut a işle i e ta i
tutulu . Bö lelikle °C ku u te o et e sı aklığı a düşü ülü du u u . Psik o et ik di ag a da gö üldüğü
üze e ha a % i üze i de ağıl e e ulaş ıştı . Eğe ha a % ağıl e e do u ula ilse di gi iş sı aklığı
°C e düşü üle ile ekti. Bu du u da ö ekteki ad a atik e i :

−
= = = . % ola ak ge çekleş işti .
−

Şekil-10.52 Psikrometrik diyagram üze i de ö ek oktala ı göste i i [ ]

a Doğruda Su Spreyle e Siste li Islak-Kuru Soğutu ular

Su püskü t e siste i ıl o u a al ız e sı ak gü le i deki elli saatle de te ostat ko t ollü ola ak de e e
girerek ihti aç du ula ek soğut a ı sağla a ak özel du u la içi ek i soğut a siste i ihti a ı ı o tada
kaldı ı . Diğe za a la da ku u çalış a ola ağı içi siste de su tüketi i oktu . Sp e le e siste i ku u
soğutu ula ı a ı sı a ha a soğut alı su soğut a g upla ı ı ko de se le i e de u gulanabilir.

A alıklı ola ak e leşti il iş ozulla da gi iş ha ası a püskü tüle su ze e ikle i gi iş ha ası ı e e do u akta
e o ta aş te o et e sı aklığı a aklaştı aktadı . Sp e le e siste i de kulla ıla su u se tliği alı ış e
filt ele iş ol ası ge eki ; aksi halde ısı değişti i i ka atla ı üze i de i ike ki eç e to tu, za a la ısı değişti i i
kapasitesi i düşü e ek e ö ü ü kısal ası a ede ola aktı . Bu etki i ö le ek içi i ağ siste i üze i e su
sp e le e apıla Ağ Üze i Su Sp eyleme Sistemli Islak-Ku u soğutu ula gelişti il işti .

Islak-Ku u Soğutu ula da aşı dı ı ı etki e ka şı ek ö le ola ak epoksi kaplı la el kulla ıl alıdı . Epoksi kapla a,
o ta daki tuz e aside ka şı oldukça üksek da a ı a sahipti . Ü ite i epoksi toz o alı gal a iz sa a da ile i
ko ozif o ta la da pasla az çelik ol ası te ih edili . Su kulesi e kı asla su u za a lı etkile i e çok daha az
a uz kal ası a ka şı , Islak-Ku u Soğutu ula ı uzu ö ü lü ol ası içi u ö le le i alı ası ö e lidi .
 275

Gi iş ha ası ı e e do u ula il esi a a ı la ha a a ak su ikta ı kulla ıla püskü tü ü e e püskü t e

ası ı a gö e değişiklik göste i . Seçi , o ta ha ası ı ağıl e i e ağlıdı ; ağıl e i % e ü kü
olduğu a aklaştı ak içi ete li ikta da e kalitede su püskü tüldüğü de e i olu alıdı . Bu ede le
ta a e uha laşa ak ikta da i ikta daha fazla su püskü tülü e a ta su o ta da sı ı ola ak kalı . Bu
ö le , püskü t e siste i i pe fo a sı da za a la oluşa ile ek ka ıpla a ka şı da e i et sağla . Doğ uda
su spreyleme sistemli ıslak-ku u soğutu ula da he ha gi i su haz esi oktu .

Şekil-10.53 Doğ uda su sp e le eli ıslak-ku u soğutu u Şekil-10.54 Sisleme sistemli ıslak-ku u soğutu u [ ]

b) Sisleme (Fogging) Sistemli Islak-Kuru Soğutu ular

Doğ uda su sp e le e siste le i e e ze u u gula ada üksek ası çta a ozulla da ik o u u
altı da püskü tüle su ze e ikle i gi iş ha ası ı e e do u akta e o ta aş te o et e sı aklığı a
aklaştı aktadı . Bu siste de de sp e le e siste i de olduğu gi i kulla ıla su u se tliği alı ış e
filt ele iş ol ası ge eki . Sisle e siste li ıslak-ku u soğutu ula da he ha gi i su haz esi oktu .

Ağ Üzeri E o esh Su Spreyle e Siste li Islak-Kuru Soğutu ular

Ağ üze i E o esh su sp e le e siste i, ku u soğutu ula ı ö kıs ı a e leşti il iş ge iş sık gözlü ağ apılı
alze e i üze i e eli li esafele de ulu a ozulla da a alıklı ola ak siste i ihti a ı kada su sp e le e
e püskü tüle su u ad a atik ola ak uha laş ası so u u ısı değişti ge i üze i e te as ede gi iş ha ası
sı aklığı ı düşü üle ek, soğut ada e i i a ttı ıl ası ı sağla a a tığı ile çalışa siste di . Daha ö e de
açıkla dığı üze e su sp e le e, gi iş ha ası akışı da ad a atik soğut a etkisi e da a geti i . Beli le iş set
değe le i i aşıl ası ile ko t ol siste i ısı değişti ge i e gi e ha a sı aklığı ı düşü ek içi su sp e le e
siste i i aşlatı . Çok ku u ikli şa tla ı da su sp e le e siste i gi iş ha ası içi °C ile °C a ası değe le e
a a ad a atik soğut a sağla a ili . Ne değe i e e o ta ku u te o et e sı aklığı a ka şı apıla ile ek
soğut a değe le i Şekil- . da e il ektedi [ ].

Su spreyleme siste i i çalış a sü esi e f eka s a a ı, siste pe fo a sı ı opti izas o u e su tüketi i i

e aza i di il esi a a ı ile sü ekli ola ak ko t ol ihazı ta afı da sağla ı . Su, ısı değişti ge i üze i e doğ uda
püskü tül ediği, ağ üze i e püskü tüldüğü içi la elle i üze i de ki eç ta akası oluş az. Bö lelikle ısıl t a sfe
e i i i düş esi e gelle i . Bu siste de su u uşat a işle i e a ı a ge ek de kal a aktadı .
 276

Şekil-10.55 Ağ üze i e su sp e le eli ıslak-ku u soğutu u

Şekil-10.56 Ne değe i e e o ta ku u te o et e sı aklığı a ka şı apıla ile ek soğut a °C

(Not: Şekil- . da e ile değe le Ağ E o esh ü eti isi fi a ta afı da , ü ü ü ze i e akı lığı e
zemi deki ha a sı aklığı ı o ta sı aklığı da o tala a °C daha üksek olduğu ka ulü ile hazı la ıştı .

d) Evaporatif Ö soğutu ulu Kuru Soğutu ular

E apo atif ö soğutu ulu ku u soğutu ula ı çalış ası daki te el a tık da o ta sı aklığı ı aş termometre
sı aklığı a aklaştı aktı . Isı Değişti icile i i ö kıs ı a e leşti ile e apo atif petekle i üze i de şe eke
bası ı daki su u akıtıla ak petekle i ıslatıl ası asıtası ile ha a ı geçe ke e apo atif ö soğut ası sağla ı
[ ]. Ö soğutu ula ı tasa ı la ı i alatçı fi ala a gö e fa klılık göste ekle i likte kasetle e alze esi
ge ellikle pasla az çelikti . Petekle fa klı kalı lıkla da i al edile ili le . Su, ü ite i uka ısı da e ala
dağıtı o usu da püskü tülü e ü ite i altı da topla a ak si küle etti ili . İla e su ise, taze su kulla ıla ak
sağla ı .
 277

Şekil-10.57 E apo atif ö soğutu ulu ku u soğutu u

Ö soğut a pe fo a sı ha a şa tla ı a e ü ite e i liği e doğ uda ağlı ol ası a ka şı , BSRIA hesapla ı
bize Londra gibi bir yerde enerji tasarrufunun %10- ola ile eği i göste işti [ ]. E apo atif soğutu u
peteklerin uygulanacakla ı ü ite i gi iş ha ası ası ç ka ı ı ükselte eği e u a u gu fa e oto seçi i
ap ak ge ekliliği u utul a alıdı . E apo atif ö soğutu u siste i e ü ük deza a tajı, ha ada gele toz e
ki i petekle de topla asıdı . İ i i te izlik e akı işle i apıl adığı sü e e lej o ella . akte ile i su
haz esi de oluş ası e gelle e ez. Dola ısı la utlaka sık pe i otla da akı ge ekti ektedi . E apo atif
soğutu ulu siste le i işlet e ali etle i so de e e düşüktü . Kış a la ı da ad a atik ö soğut a
ge ek ediği de , petekle kola a sökülüp depola a ili .

e Hi rid Kuru Soğutu ular

Sp e le e siste li i diğe ıslak-ku u soğutu u tip Hi id Ku u Soğutu u ola ak adla dı ıla siste di . Te el
ola ak diğe ad a atik soğutu ula ile a ı a tıkta çalışı la . Bi su haz esi de sağla a su doğ uda la elle
üze i e e il ekte e u şekilde si küle etti il ektedi Bkz. Şekil- A,B,C [ ]. Bu siste le de su u se tliği
alı ış ol ası e a eli li za a la da hızla löf edil esi ge eki .

Şekil-10.58 Hi it ku u+sulu soğutu u

 278

.BÖLÜM KISALTMALARI
Değişke Ta ı la a
Yaş haz e aklaşı ı [K]
Dolaşı su u de işikliği [ g/L, / ]
,ℎ Ne li ha a ı özgül ısısı [J/kg]
, Su u özgül ısısı [J/kg/K]
Bo u çapı [ ]
Buha laşa su ikta ı [ /h]
Akış ka ıpla ı [ /h]
ℎ Do uş ha a fil i e talpisi [kJ/kg]
Hava taşı a esafesi
Su u gizli uha laş a ısısı [kJ/kg]
⁄ Sı ı (su)-gaz (hava) kütlesel de i o a ı [-]
Şa tla ış su ihti a ı [kg/s]
̇ Su u kütlesel de isi [kg/s]
̇ℎ Ha a ı kütlesel de isi [kg/s]
̇ Kulede atıla ısıl güç [W]
Fa il gü ü [W]
Fa oto gü ü [W]
∆ Di a ik ası ç ka ıpla ı [Pa]
∆ Statik ası ç ka ıpla ı [Pa]
∆ Topla ası ç ka ıpla ı [Pa]
Kule gi iş çıkış sı aklıkla ı a ası daki fa k [K]
Re olds sa ısı [-]
̇ℎ Ha a ı ha i sel de isi [ 3/s]

Da la a e sü ükle e ka ı [kg/s]
 Kule verimi [-]
Kule etkenlik katsa ısı [-]
 279

. BÖLÜM KAYNAKLARI
1. ASHRAE HVAC S ste s a d E uip e t Ha d ook , Chapte Cooli g To e s.
2. BAKER, D. R., and SHRYOCK, H. A., A Comprehensive Approach to the Analysis of Cooling Tower
Performance, ASME Transactions, Journal of Heat Transfer, August 1961, p. 339.
3. SOYLEMEZ M. S. On the optimum performance of forced draft counter flow cooling towers. Energy
Conservation and Management, 2004; 45: 2335-41.
4. GENCELİ O.F., Isı Değişti i ile i Bi se Ya ı E i
5. KRÖGER D. G., Ai Cooled Heat E ha ge a d Cooli g To e s, The al Flo Pe fo a e a d Desig ,
PennWell Corporation, 1421 South Sheridan Road/P. O. Box 1260 Tulsa, Oklahoma 74101, 2004.
6. SINGH, Kripal Lahhi, Thermal Analysis and Design of Cooling Towers,
http://web.iitd.ac.in/~pmvs/courses/mel709/mel709-41.ppt
 280

EKLER

Ek-1 Isı t a sfe i faktö ü Col u Faktö ü

 281

TERMO-FİZİKSEL ÖZELLİKLER
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
Isı değiştiricileri kimyasal ve süreç (proses) endüstrilerinde buharlaştırma, yoğuşturma, sterilize etme,
damıtma, pastörize etme, kısımlara ayırma ve kimyasal reaksiyon oranlarını kontrol etme gibi birçok
işlemlerde kullanılmaktadır. Pratikte çok değişik tiplerde bulunabilen ısı değiştiricilerinin, kullanıldığı
alana göre tasarımı ve optimizasyonu büyük önem taşımaktadır. Isı değiştiricilerinin optimizasyonunda ve
dizaynında birçok parametre etkilidir. Isı değiştiricinin imalat yöntemi, ısı geçiş mekanizması, akışkanların
akım durumları, ısı değiştiricilerinin tasarımında ve verimli bir şekilde kullanılmasında etkilidir.