ZAGAĐENJE NAJVAŽNIJEG PRIRODNOG RESURSA - VODE

Voda i njen značaj

Voda  je osnovni preduslov za život svih živih bića na Zemlji. Predstavlja jedinjenje 2 atoma vodonika i 1
atoma kiseonika. Ona je izvor hrane i neophodnih minerala, sredstvo za rad, sredina za mnoge žive
organizme, izvor energetskih resursa, mjesto rekreacije, itd. Neophodna je za održavanje strukturnog
jedinstva, ćelija, tkiva i celog organizma. U njoj se vrši transport organskih i neorganskih materija u biljkama.
Prema poreklu vode mogu da se podele na :
 površinske
 podzemne
 atmosferske
Povrsinske vode su reke, jezera, mora, potoci, bare, okeani. To je voda prirodnim putem stvarana i
održavana. Površinske vode se obnavljaju padavinama ili iz izvora podzemnih voda. Podzemne vode su
izvorišta koja se nalaze ispod površine zemlje i koje se povremeno dopunjavaju atmosferskim padinama i
površinskim vodama koje prodiru u vodonosne slojeve. Ove su vode prorodno čiste i koriste se kao voda za
piće. Atmosferske vode su u obliku padavina, rose, snega, grada i kao takve dospevaju na zemlju.
Za normalan život živih bića, mora imati ispravan hemijski sastav i prirodne karakteristike. Najčistije
vode u prirodi predstavljaju meteorološke (atmosferske) vode i podzemne vode. Kada voda usled uticaja
čovjeka promjeni hemijski i biološki sastav, kažemo da je zagađena. Očuvanje vode od zagađivanja ima
izuzetnu važnost za poljoprivredu. Biljna proizvodnja, posebno proizvodnja kvalitetne, zdravstveno
bezbjedne hrane, je nezamisliva bez čistih nezagađenih površinskih i podzemnih voda.
Zagađivanjem voda ne ugrožava se samo poljoprivredna proizvodnja već ceo živi svijet kao i estetske
vrijednosti prirode, zbog čega ovaj problem zaslužuje izuzetnu pažnju. Očuvanje vode od zagađivanja
značajno i iz razloga što se potreba za kvalitetnom i čistom vodom u svijetu naglo povećava.

Izvori i način zagađivanja vode

Pod zagađivanjem voda podrazumjeva se svaka kvalitativna i kvantitativna promena fizičkih i bioloških
svojstava i sastava vode. Mora, jezera i rijeke sve manje zadržavaju svoja prirodna svojstva. Veće rijeke
najčešće protiču kroz više zemalja, pa problem zagađenja vodenih tokova postaje i međunarodni problem.
Izvori zagađivanja životne sredine se mogu podeliti u dvije kategorije. Jednu čine prirodni izvori
zagađivanja, a drugu predstavljaju vještački. Najveću ulogu u zagađivanju vode ima čovjek sa svojim
aktivnostima. U procesu prirodnog kruženja vode mnoge zagađujuće materije, koje čovek proizvodi u okviru
svojih raznovrsnih aktivnosti dospjevaju u prirodne vode. Osnovni izvori zagađenja prirodnih voda
su: mineralna đubriva, organske materije, neorganske materije i minerali, radioaktivne materije i otpadna
toplota. Vještačke izvore zagađenja možemo podijeliti u dvije osnovne grupe:
 koncentrisane izvore zagađenja (razni objekti u kojima se obavlja neka industrijska djelatnost,
poljoprivredni objekti i ljudska naselja)
 rasute izvore zagađenja (deponije industriskog otpada, deponije komunalnog smeca, vodena
transportna sredstva, hemizacija tla, itd)
Zagađenje vode može biti:
 organsko i
 neorgansko.
Prema tome postoje i različiti kriterijumi određivanja kvaliteta  (zagađenosti) vode, koji se kontroliše
različitim postupcima za analizu.
 Otpadne vode su najčešce bezvrijedne materije koje su u obliku tečnih, suspendovanih i koloidnih
rastvora odstranjenih iz naselja i industriskih objekata. Možemo ih podjelitii u tri osnovne grupe:
 komunalne otpadne vode
 atmosferske vode
 industriske otpadne vode
 otpadne vode sa poloprivrednih površina
 otpadne vode termoenergetskih objekata

Komunalne otpadne vode

Urbana naselja zagađuju vode preko svojih kanalizacionih izliva koji se direktno ulivaju u reke, jezera ili
mora. U kanalizacionim otpadnim vodama mogu se naći razne organske tecnosti, deterdženti ali i hemijska
sredstva, jer mnogobrojne manje industrijske i zanatske organizacije svoje otpadne vode priključuju na
kanalizaciju naselja. Otpadne vode od ljudu, životinja mogu da budu veoma opasne jer mogu da izazovu
bakteriolosku zagađenost vode. Kako ove vode potiču od izlučevina, od umivanja, kupanja i organskih
otpadaka hrane te one sadrže uzročnike zaraznih virusnih i parazitskih bolesti.

Slika - Izumrli riblji svet kao poslijedica zagađenja

Sapuni i deterdženti su površinski aktivna jedinjenja i koncentrišu se na površini vode. Ovo utiče na
smanjenu razmjenu kiseonika sa vazduhom i u vodi dolazi do izumiranja živog sveta. Sintetičke površinske
aktivne materije su postojane u vodi i njihova razgradnja moze da potraje i do nekoliko mjeseci.

Atmosferske vode

Atmosferske otpadne vode putem padavina, kišnice i otopljenog snijega sa sobom nose razna
zagađenja. Atmosferske vode kao i voda za pranje ulica spiraju razne rasute zagađujuce materijale i
odnose ih u mora, jezera, rijeke... One najčesce sadrže sulfate, hloride, nitrate, naftu , ulja, razne otpatke i
niz drugih organskih i neorganskih jedinjenja. Osim otpadnih voda koje kanalizacionim sistemom dospjevaju
u rijeke, zagađenja mogu da potiču i od podzemnih voda ukoliko su one zagađene. Međutim, mnogo je gora
siituacija kada ostećena kanalizacija zagađujuje podzemne vode koje se koriste za piće.

Industrijske otpadne vode

Industrijske otpadne vode postaju sve veći problem i sve veći su zagađivači površinskih, a posebno
podzemnih voda. Industrijski objekti izlivaju svoje otpadne vode posle tehnološke upotrebe u najbliže rijeke,
jezera ili mora. Prema vrsti zagađenja industrijske otpadne vode mogu se dijeliti na otpadne vode koje
pretežno sadrže neorganske ili organske materije, koje su biološki teže ili lakše razgradljive. Najčešće i
najznačajnije količine otpadnih voda potiču iz sledećih grana industrije: hemijske, metaloprerađivačke,
prehrambene, tekstilne, papirne, kožarske i od energetskih i termoenergetskih objekata. Ove vode su često
agresivne sa velikim brojem otrovnih materija, a njihov sastav i toksičnost zavise od vrste industrije.
Otpadne vode kožarske industrije odlikuju se većim sadržajem hroma. Pored toga sadrže mnogo
natrijum-hlorida, natrijum-sulfata, kalcijum-karbonata, deliće kože, mesa, itd. Ove otpadne vode se ubrajaju
u najprljavije.
Otpadne vode prehrambene industrije u sebi sadrže ostatke od procesa pranja, zatim ogranske ostatke
od voća , povrća, granule skroba, pa i neorganske ostatake zemlje i pijeska.
Otpadne vode mljekara sadrže dio mlijeka, zatim nerastvorene proteine, kapljice masnih rastvora,
sećere. Osim organskih ostataka u ovim vodama se mogu naći i sredstva za pranje, održavanje i
dezinfekciju. U njima se nalaze azot fosfatne kiseline i kalijum što dovodi do opadanja pH vrijednosti vode
na 2-3.
Otpadne vode klanica sadrze uglavno organske materije podložne raspadanju. To su masti, dijelovi
kože, krvi , balega, slame i dr. One doprinose velikom zagađenju i stvaranju gljivica.
Najveci zagađivač organskim materijama pored domaćinsta je prehrambena industrija. Preko ovih
zagađivaca u vodu dospjevaju i koliformne bakterije, jer svi pomenuti zagadjivaci istovremeno sa
tehnoloskim vodama izbacuju i kanalizacione otpadne vode. Organska jedinjenja kao zagađivaci vode mogu
različito da deluju na kvalitet vode u zavisnosti od njihove razgradnje.
Najveći zagađivaci hemijskim sredstvima su hemijska, metalna industrija i fabrike kiselina. U vode preko
ovih objekata dospevaju toksični i agresivni elektroliti, koji djeluju i na promjenu Ph vrijednosti vode. Najvece
štete rijekama nanose pogoni:
 hemijske industrije sa oko 20% ukupne količine otpadnih voda
 crna metalurgija 25%
 celuloze i papira 14%
 prehrambene industrije14%
 obojenih metala 8%

Otpadne vode sa poljoprivrednih površina

Poljoprivredni objekti za uzgoj stoke takođe imaju svoje otpadne vode, a sa njima često i čvrste otpatke
izbacuju u vode. Na ovaj način dolazi do velikog bakteriološkog zagađenja. Do najvećih zagađenja
površinskih voda dolazi uslijed spiranja zemljišta sa poljoprivrednih površina tretiranih hemijskim đubrivom i
pesticiidima (hemijskih sredstava koja služe za suzbijanje korova, biljnih štetočina i uzročnika bolesti). Od
njih u vode dospjevaju velike količine raznih metala kao sto su olovo, arsen, selen, živa, a od đubriva azot i
fluor. Njihovi izvori u su rasuti, a nacini njihovog dolaska u vodu su mnogobrojni.
Osnovni proces u vodi koji dovodi do razlaganja jedinjenja jeste hidroliza. Ona zavosi od: vrste
jedinjenja i pH vode. Proces hidrolize pesticida je reakcija izmedju pesticida i vode. Potrebno vrijeme da se
od prisutne količine pesticida razloži polovina je od nekoliko dana do nekliko meseci.
Osim pesticida i mineralnog đubriva i drugih sredstava za uništenje stetočina, rasutih izvora zagađenja
od poljoprivredne proizvodnje ima još veoma veliki broj. Zagađenost površinskih iI podzemnih voda potiče
još i od stajaskog đubriva. Stočarske farme veoma često odlažu stajsko đubrivo u prirodne depresije,
zemljane bazene, lagune. Oba odlagališta najčešće nemaju zaštitni sloj pa tečni stajnjak može prodreti u
dublje slojeve zemljišta, predstavljajući veliku opasnost za podzemne vode.
Otpadne vode termoenergetskih objekata

U ciklusima tehnoloske proizvodnje energije u toplanama, termoelektranama, rafinerjama nafte, pri

havarijama prilikom transporta, putem otpadnih voda ili direktnim izlivanjem sadržaja, u vode stizu
mnogobrojne zagađujuce materije koje su na različite načine štetne za sredinu u koju dospjevaju.
Zagađenje voda izazvano radom postrojenja u energetskom sektoru je pre svega rezultat nepostojanja
odgovarajućeg tretmana otpada i u najvećem broju slučajeva se ne primjenjuju tehnologije i uređaji za
prečišćavanje otpadnih voda. Iz termoenergetskih objekata u vode stiže nekoliko vrsta opadnih voda:
 agresivne vode sa sadrzajem sumpora, jakih kiselina, baza
 otpadne vode za sadrzajem masti i ulja
 voda sa sadrzajem sljake i pepela
 otpadne vode sa rashladnim tornjeviima sa velikim sadrzajem soli , mulja i fosfora
 sanitarne vode sa velikim sadrzajem fenola
Kao veoma opasni, uz to potvrdjeni kao izazivači kancerogenih oboljenja ukoliko su policiklični
ugljovodonici u čiju grupu spadaju i mazivna ulja. Samo 1l ulja može da zagadi 1 milion litara vode.
Pri proizvodnji koksa-uglja nastaju mnogobrojni zagađvaci. Pri hlađenju gasova izdvaja se voda i veliki
broj tečnih i čvrstih materija i sedimenata, koji odlaze u rijeke. Prečišćavanje gasova vrši se apsorbcijom.
Posle procesa koksovanja, usijani ugalj se gasi i hladi polivanjem vodom. U nastaloj pari gasova i vode ima
mnogih štetnih elemenata, a prilikom hlađenja pare i gasova stvaraju se nove količine zagađenih voda. U
njima ima organskih i neorganskih jedinjenja prašine i uglja.

Slika - Veliki termoenergetski zagađivači vode

Termički zagađena voda nastaje na dva načina: ili iz otpadnih voda ili iz tehnoloskog postupka hlađenja
uređaja, proizvoda ili nusprodkta. Često termički zagađena voda dovodi do izmjene temperature riječnih
tokova do granica nepovoljnih za zivot. Izmena temperature u vodi za poslijedicu ima:
 ugrožavanje života vodenog svijeta
 utiče na promjenu hemijskog sastava vode.
Mjere zaštite vode

Sve mjere zaštite vode mogu se podijeliti u 3 grupe:

1. Smanjenje količine štetnih materija koje podrazumjeva postavljanje odgovarajućih filtera i posebnih
sistema taložnika na mejstima gdje se izlivaju otpadne vode, kao i obavezno hlađenje toplih voda
pre izlivanja u rijeku.
2. Eliminacija uzroka zagađenja, treba zaštiti vodene tokove i izvorišta, postavljanjem đubrišta i
deponija dalje od vodotokova, smanjenjem upotrebe pesticida i đubriva u poljoprivredi, kao i
masovnim pošumljavanjem i čuvanjem zemljišta od erozija.
3. Posebne mjere čišćenja vode se dijele na biološke i hemijske mjere.
Hemijske mjere podrazumevaju korišćenje hemijskih sredstava i hemikalija koje se ubacuju u vodu i
neutrališu opasne materije.To su obično:
 Postupak sterilizacije – da bi se smanjili infekcijski agensi,
 Neutralizacija – smanjenje kiselosti,
 Postupak hlađenja – sniženje temperature.
Biološke mjere se zasnivaju na korišćenju metabolizma mikroorganizama, pri čemu oni svojim enzimima
razgrađuju pojedine organske materije. Ovaj proces može biti aeroban i anaeroban.
Postupak prečišćavanja otpadnih voda dijeli se na:
 Primarno prečišćavanje podrazumjeva korišćenje određenih mehaničkih sredstava (rešetke,
sedimentacija, flotacija) pri čemu se odstranjuje većina suspendovanih čvrstih čestica iz vode.
 Sekundarno prečišćavanje obuhvata uklanjanje čvrstih čestica iz neorganske soli.
 Tercijalno  prečišćavanje obuhvata uklanjaje rastvorenih neorganskih jedinjenja (nitrati, fosfati) i
biološki nerazgradivih jedinjenja.

Zaključak

Na celoj zemlji danas ima 1,5 milijarda kubnih kilometara vode. Od toga je 97,3% slano. Ostalo je
svježa voda, a od nje je 77% pod ledom na polovima i planinskim glečerima. Podzemna voda predstavlja
22,4%, a površinska 0,36% slatke vode. Tako za korišćenje ostaje samo 1% od čega je pola zagađeno.
Svakog dana u svijetu umre oko 25000 ljudi zbog nedostatka vode za piće ili bolesti izazvanim
konzumiranjem zagađene vode. Higijenski ispravnu vodu ima samo 22% cijelog čovječanstva.