NADA MILETIĆ – STEĆCI

1. UVOD
Travunija, župana Grda iz druge polovine 12 vijeka, župan Pribilša 1241, i
ploča kaznanca Nespine iz 13 vijeka iz okoline Visokog. Nastali su od kraja 13
do prvih decenija 16 vijeka.
2. NEKROPOLAMA UOPŠTE
Najveća gustina nekropola obuhvata jugozapadnu Bosnu, dio Dalmacije,
zapadnu i istočnu Hercegovinu, jugoistočnu Bosnu i dio Crne Gore, istočna
Bosna i zapadna Srbija uz Drinu. Najveća nekropola oko crkve sv. Spasa na
izvoru Cetine, oko 700 ploča. Vranjevo Selo kod Neuma oko 500. Boumlje kod
Stoca sa oko 300 spomenika. Klašnik kod Višegrada sa oko 360 spomenika i tri
nekropole u okolini Sokoca, Bjelosavljevići sa oko 350, Kruševci 200, Stjenica
150. Nekropole stećaka pripadaju grobljima na redove, čija je pojava i struktura
obilježila kulturu evropskog ranog srednjeg vijeka, počev od vremena seobe
naroda.
3. OBLICI
Sanduk – jednostavni, prizmatični, široko rasprostranjeni grobni kamen, čiji
natpis uvodi ovaj oblik usredinu 14 vijeka. Već od prvih decenija XV vijeka, uz
ploču i sanduk pojavljuje se i sarkofag ili sljemenjak – grob kao kuća, ima i u
natpisima. Visoki sanduk razvija se krajem XIV vijeka. U 15 vijeku pojavljuje
se oblik krsta. Stup, obeliks i nišan označava završnu fazu obliak stećaka.
4. ORNAMENTALNI MOTIVI
IKONOGRAFIJA – ornamentalne trake, arhitektonski motivi, simbolični
znaci, prikaz oružja, floralni i vegetabilni motivi, predstave životinjskog svijeta
i figuralne predstave i scene.
BORDURE – ornamentalne trake. Pojavljuju se na spomenicima svih oblika.
One čine rubni ukras plohe. Kod sarkofaga one naglašavaju prelaz ka krovnom
rubu. Ukrasne trake imaju dvojako porijeklo: jedno iz kruga geometrijskih
oblika, drugo iz vegetabilnog svijeta, uz prelazne oblike koji mogu pripadati i
jednom i drugom obliku. Skromni linearni urezi, plastične trake, tordirane trake.
Cik-cak trake su konstatirane u južnom pojasu.
ARHITEKTONSKI MOTIVI – sarkofazi srednje i istočne Bosne na kojima se
reflektuju dva osnovna tipa drvene kuće, brvnara i bondručara s krovom na
šindru. Arkade se prema tipu dijele na polukružne, romaničke, šiljaste, gotičke i
na potkovičaste, saracenske. Predstava grada čini samostalni motiv ili je dio
kompozicije kol, lova, dvoboja ili druge viteške scene.
SIMBOLI – spirala najbrojniji simbol.