Bai Ging X Ly NC Thi Cong Nghip

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HỒ CHÍ MINH
BÀI GIẢNG
XỬ LÝ NƯỚC THẢI CÔNG NGHIỆP
(Lưu hành nội bộ)
ThS. Nguyễn Minh Kỳ
Tp. HCM, 7/2016

Bài giảng – Xử lý nước thải công nghiệp
Mục lục
Mở đầu ................................................................................................................................................... iii
Mục tiêu ................................................................................................................................................. iv
Thuật ngữ viết tắt .................................................................................................................................... v
Danh mục các hình, biểu bảng .............................................................................................................. vii
CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................................ 1
TỔNG QUAN VỀ NƯỚC VÀ XỬ LÝ NƯỚC THẢI ........................................................................... 1
1.1. Tổng quan tài nguyên nước.......................................................................................................... 1
1.1.1. Chu trình nước trong tự nhiên ............................................................................................... 1
1.1.2. Vai trò của nước đối với đời sống, sinh hoạt, sản xuất ......................................................... 1
1.1.3. Tài nguyên nước trên thế giới ............................................................................................... 1
1.1.4. Tài nguyên nước của Việt Nam ............................................................................................ 2
1.2. Tiêu chuẩn cấp nước .................................................................................................................... 2
1.3. Ô nhiễm môi trường nước và phân loại ....................................................................................... 3
1.4. Quan trắc và giám sát chất lượng nước ........................................................................................ 4
1.5. Nguồn và tác nhân gây ô nhiễm nước .......................................................................................... 4
1.6. Chỉ tiêu đánh giá chất lượng nước ............................................................................................... 9
1.7. Hậu quả ô nhiễm nước ............................................................................................................... 10
1.8. Quy chuẩn kỹ thuật chất lượng nước ......................................................................................... 13
1.9. Ô nhiễm môi trường nước trong công nghiệp ............................................................................ 13
1.10. Kiểm soát ô nhiễm nước .......................................................................................................... 13
1.11. Đo lưu lượng, lấy mẫu và phân tích nước thải ......................................................................... 15
1.12. Cơ sở lựa chọn giải pháp xử lý nước thải ................................................................................ 16
1.13. Khái quát về các hệ thống xử lý nước thải ............................................................................... 20
CHƯƠNG 2 .......................................................................................................................................... 22
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP CƠ HỌC .................................................................. 22
2.1. Song chắn rác ............................................................................................................................. 22
2.2. Bể lắng ....................................................................................................................................... 25
2.3. Phân tách dầu ............................................................................................................................. 32
2.4. Bể lọc (Filtration) ....................................................................................................................... 33
2.5. Bể điều hoà ................................................................................................................................ 35
CHƯƠNG 3.. ........................................................................................................................................ 29
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP HÓA HỌC VÀ HÓA LÝ ........................................ 37
3.1. Trung hòa ................................................................................................................................... 37
3.2. Keo tụ - tạo bông (Coagulation – Flocculation)......................................................................... 39
3.3. Kết tủa ........................................................................................................................................ 42
3.4. Hấp thụ ....................................................................................................................................... 42
3.5. Hấp phụ ...................................................................................................................................... 43
3.6. Phương pháp oxy hóa................................................................................................................. 49
3.7. Trao đổi ion ................................................................................................................................ 51
3.8. Tuyển nổi (Flotation) ................................................................................................................. 56
3.9. Khử trùng ................................................................................................................................... 62
3.10. Phương pháp điện hóa .............................................................................................................. 63
3.11. Màng lọc .................................................................................................................................. 64
3.12. Oxy hóa nâng cao AOPs (Advanced Oxidation Process) ........................................................ 77
CHƯƠNG 4 .......................................................................................................................................... 98
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP SINH HỌC .............................................................. 98
4.1. Tổng quan vi sinh vật trong hệ thống xử lý nước thải sinh học ................................................. 98
4.2. Động học quá trình phát triển vi sinh vật và quá trình oxy hóa sinh hóa................................... 99
4.3. Phương pháp hiếu khí (Aerobic) .............................................................................................. 100
4.3.1. Khái quát ........................................................................................................................... 100
4.3.2. Aerotank (Quá trình bùn hoạt tính) ................................................................................... 101
4.3.3. Ổn định tiếp xúc ................................................................................................................ 108
4.3.4. Mương oxy hóa ................................................................................................................. 109
i

4.3.5. Đĩa quay sinh học (Rotating biological contactor) ........................................................... 111
4.3.7. Hiếu khí mở rộng (Extended Aeration)............................................................................. 114
4.3.8. Bùn hoạt tính Step feed ..................................................................................................... 114
4.3.9. Lọc nhỏ giọt (trickling filter) ........................................................................................... 115
4.3.10. Bể phản ứng lọc màng sinh học (MBR).......................................................................... 122
4.4. Phương pháp thiếu khí (Anoxic) .............................................................................................. 124
4.4.1. Khái quát ........................................................................................................................... 124
4.4.2. Bể Anoxic ......................................................................................................................... 124
4.5. Phương pháp kỵ khí (Anaerobic) ............................................................................................. 125
4.5.1. Khái quát ........................................................................................................................... 125
4.5.2. Quá trình phân hủy trong bể kỵ khí .................................................................................. 128
4.5.3. Yếu tố ảnh hưởng .............................................................................................................. 130
4.5.4. Thuận lợi và khó khăn của phương pháp kỵ khí ............................................................... 131
4.5.5. Điều kiện quan trọng để xử lý kỵ khí hiệu quả ................................................................. 133
4.5.6. Một số quá trình kỵ khí ..................................................................................................... 133
4.6. Xử lý nước thải trong điều kiện tự nhiên ................................................................................. 141
4.6.1. Giới thiệu .......................................................................................................................... 141
4.6.2. Ao hồ sinh học .................................................................................................................. 141
4.6.3. Cánh đồng tưới (lọc) và bãi lọc......................................................................................... 144
4.7. Công nghệ Wetland.............................................................................................................. 149
4.8. Một số công nghệ xử lý nước thải hiện đại .......................................................................... 154
CHƯƠNG 5 ........................................................................................................................................ 158
XỬ LÝ NITƠ VÀ PHỐT PHO........................................................................................................... 158
5.1. Khử nitơ ................................................................................................................................... 158
5.2. Loại phốt pho ........................................................................................................................... 163
CHƯƠNG 6 ........................................................................................................................................ 167
XỬ LÝ BÙN CẶN ............................................................................................................................. 167
6.1. Khái quát .................................................................................................................................. 167
6.2. Nguồn gốc phát sinh và đặc điểm ............................................................................................ 168
6.3. Công nghệ xử lý bùn ................................................................................................................ 168
CHƯƠNG 7 ........................................................................................................................................ 175
HƯỚNG DẪN XỬ LÝ NƯỚC THẢI MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ CÔNG NGHIỆP......................... 175
7.1. Công nghiệp nước giải khát ..................................................................................................... 175
7.2. Công nghiệp chế biến thực phẩm............................................................................................. 177
7.3. Công nghiệp dệt nhuộm ........................................................................................................... 179
7.4. Công nghiệp thuộc da .............................................................................................................. 181
7.5. Công nghiệp hóa chất BVTV và phân bón .............................................................................. 183
7.6. Công nghiệp luyện kim và dầu mỏ .......................................................................................... 185
7.7. Công nghiệp sản xuất giấy ....................................................................................................... 188
7.8. Công nghiệp sản xuất mía đường ............................................................................................ 189
7.9. Công nghiệp chế biến cao su ................................................................................................... 191
7.10. Xử lý nước thải bệnh viện, trung tâm dịch vụ y tế................................................................. 193
ii

Mở đầu
Trong xu thế phát triển của nhân loại, các hoạt động kinh tế - xã hội là nhu cầu
tất yếu và cũng là động lực thúc đẩy tiến bộ. Tuy vậy, mặt trái các quá trình đó sẽ tạo
ra các dòng chất thải, nhất là nước thải công nghiệp và gây ảnh hưởng đến môi trường
và sức khỏe.
Nhằm mục đích cung cấp cho sinh viên ngành Quản lý Tài nguyên và Môi trường
những kiến thức, kỹ năng cơ bản về các quá trình xử lý nước thải nên tập tài liệu nhỏ
được ra đời trên cơ sở tham khảo các tài liệu của các đồng nghiệp trong và người
trường. Trong đó, bao gồm các nội dung từ tổng quan về nước thải cho tới các phương
pháp xử lý nước thải bằng cơ học, hóa lý, hóa học và sinh học. Ngoài ra, còn đề cập
đến quá trình nâng cao xử lý các chất dinh dưỡng nitơ, phốt pho cũng như giải pháp
loại bỏ bùn thải và giới thiệu một số nghiên cứu điển hình xử lý nước thải công nghiệp.
Mặc dù có nhiều cố gắng nhưng không thể tránh được sai sót, rất mong nhận
được sự quan tâm của độc giả để tài liệu nhỏ được hoàn thiện hơn thời gian tới.
Tác giả
iii

Mục tiêu
- Cung cấp những kiến thức cơ bản về nguyên tắc cấu tạo, nguyên lý hoạt động
và tính toán thiết kế các biện pháp xử lý nước thải công nghiệp.
- Có khả năng nhận diện, thiết kế một số công trình xử lý nước thải các ngành
nghề công nghiệp cơ bản.
- Hiểu biết ứng dụng cách thức quản lý và vận hành hệ thống xử lý nước thải nói
chung và nước thải công nghiệp nói riêng.
iv

Thuật ngữ viết tắt

Aerotank: Quá trình bùn hoạt tính
ACP: Bể tiếp xúc kỵ khí
AF: Lọc kỵ khí
AF: Anaerobic filter - Lọc kỵ khí
AOPs: Advanced Oxidation Process – Oxy hóa nâng cao
atm: An atmosphere
BOD: Nhu cầu oxy sinh hóa
COD: Nhu cầu oxy hóa học
CT: Concentration-Time (mg*min/L)
DO: Oxy hòa tan
Fluidized bed reactor: Lò phản ứng tầng sôi
F/M: Cơ chất/vi sinh vật
h+: Electron Hole
hv: Photon Energy
HCBVTV: Hóa chất bảo vệ thực vật
HRT: Thời gian lưu thủy lực (Hydraulic Retention Time)
Kgf: kilogram-force
LASER: Ánh sáng khuếch đại bởi kích thích phát ra bức xạ (sự kích thích tăng cường
bức xạ quang học)
MBR: Bể phản ứng lọc màng sinh học
MF: Vi lọc
MeV: Megaelectron-volts
MLSS: Chất rắn lơ lửng trộn lẫn chất lỏng (Mixed Liquor Suspended Solids)
MLVSS: Chất rắn lơ lửng bay hơi trộn lẫn chất lỏng (Mixed Liquor Volatile Suspended
Solids)
NB: nano-bubble
NF: Nanofiltration - Lọc nano
OLR: Tải trọng hữu cơ (Organic Loading Rate)
PCPs: Polychlorophenol
PCBs: Polychlorobiphenyl
PAHs: Polycyclic Aromatic Hydrocarbon - Hydrocarbon thơm đa vòng
Psi: Pound per square inch

RBC: Rotating biological contactor - Đĩa quay sinh học

RO: Reverse Osmosis - Lọc thẩm thấu ngược
SBR: Sequencing batch reactor - Bể phản ứng theo mẻ
SRT: Thời gian lưu bùn (Solids Retention Time)
SS: Chất rắn lơ lửng
SVI: Chỉ số thể tích bùn
UF: Siêu lọc
UASB: Upflow anaerobic sludge blanket – Lọc ngược qua tầng bùn kỵ khí
VFA: Axit béo dễ bay hơi
vi

Danh mục các hình, biểu bảng

Bảng 1.1. Tiêu chuẩn thiết kế cấp nước Việt Nam
Bảng 1.2. Đặc điểm một số nước thải công nghiệp
Bảng 1.3. Standard quality of industrial water
Bảng 1.4. Typical auto water analyzers
Bảng 1.5. Typical wastewater treatment processes and removal method
Bảng 1.6. Phương pháp xử lý nước thải (chất ô nhiễm)
Bảng 1.7. Phương pháp xử lý nước thải (bậc)
Bảng 3.1. Mối quan hệ giữa kích thước hạt và thời gian lắng
Bảng 3.2. Oxidation potential of most commonly reagents used in wastewater treatment
Bảng 3.3. Đặc điểm các quá trình lọc màng
Bảng 3.4. Mức độ nâng lực oxy hóa của các tác nhân (so với oxy)
Bảng 4.1. Thông số kỹ thuật thiết kế các loại bể lọc nhỏ giọt
Bảng 4.2. So sánh phương pháp xử lý kỵ khí với hiếu khí
Bảng 4.3. Một số nghiên cứu xử lý nước thải công nghiệp bằng lọc kỵ khí
Bảng 4.4. Một số nghiên cứu xử lý nước thải bằng công nghệ UASB
Bảng 4.5. Activated sludge process with membrane separator instead for settling tank
Bảng 4.6. Comparisons of decolorizing methods
Bảng 5.1. Typical phosphorous removal processes
Bảng 5.2. Aluminum sulfate requirement for P removal
Bảng 6.1. Chất tạo bông tách nước bùn thải
Bảng 6.2. Đặc điểm các kiểu tách nước bùn thải
Bảng 7.1a. Properties of carbonated drink
Bảng 7.1b. Wastewater properties in carbonated drink factories
Bảng 7.2. Nguồn gốc và tính chất nước thải
Bảng 7.3. Rubber wastewater characteristics in Sri Lanka
Hình 1.1. Vòng tuần hoàn nước trong tự nhiên
Hình 1.2. Sự phân bổ nước trên Trái đất
Hình 1.3. Criteria vs. Standards of water
Hình 1.4. Hệ thống xử lý nước thải tiêu biểu
Hình 1.5. Đặc điểm nước thải và phương pháp xử lý
Hình 1.6. Classification of Wastewater Treatments Processes
Hình 2.1. Song chắn rác lớn
vii

Hình 2.2. Bể lắng sơ cấp

Hình 2.3a. Tấm lắng lamella
Hình 2.3b. Cơ chế/nguyên lý hoạt động
Hình 2.4. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động bể lắng lamella
Hình 2.5. Lamella Inclined Plate Clarifier
Hình 2.6. Tính toán bể tách dầu
Hình 2.7. Sơ đồ bể lọc nhanh
Hình 2.8. Sơ đồ bể lọc chậm
Hình 2.9. Sơ đồ bố trí bể điều hòa
Hình 3.1. Sơ đồ cấu tạo bể trung hòa
Hình 3.2. Bể keo tụ - tạo bông
Hình 3.3. Wastewater electrocoagulation principle
Hình 3.4. Example of Heavy Metal Removal
Hình 3.5. Physical adsorption and chemical adsorption
Hình 3.6. Biểu diễn quá trình hấp phụ
Hình 3.7. Activated Carbon Basics
Hình 3.8. Cơ chế hấp phụ chất bẩn trong lọc nước
Hình 3.9. Những ứng dụng than hoạt tính
Hình 3.10. Cơ chế hoạt động của than hoạt tính
Hình 3.11. Cấu trúc Zeolit ((a) zeolite A (3D, 4.2 Å); (b) zeolite Y (3D, 7.4 Å); (c)
Zeolite L (1D, 7.1 Å); (d) ZSM-5)
Hình 3.12. Zeolite Process of Water Softening
Hình 3.13. A comparison between absorption (hấp thụ) and adsorption (hấp phụ)
Hình 3.14. Example of Organic Chemical Removal
Hình 3.15. Ion Exchange Treatment Process
Hình 3.16. Ion Exchange (khử khoáng)
Hình 3.17. Quá trình làm mềm nước cứng
Hình 3.18. Hạt trao đổi ion zeolite
Hình 3.19. Hạt trao đổi ion nhựa tổng hợp
Hình 3.20. Ion-exchange resin
Hình 3.21. Ứng dụng khử độ cứng trong nước
Hình 3.22. Khử Na+ bằng phương pháp trao đổi ion (H+ Form Cation Resin; Na+
Removal)
Hình 3.23. A typical flotation system
viii

Hình 3.24. Bên trong hệ tuyển nổi

Hình 3.25. Sơ đồ xử lý nước thải áp dụng phương pháp tuyển nổi
Hình 3.26. Design of Flotation Systems
Hình 3.27. Sơ đồ tuyển nổi khí hòa tan
Hình 3.28. DAF Flow Diagram
Hình 3.29. Công nghệ bể tuyển nổi
Hình 3.30. Phân tách nhiễm bẩn dầu
Hình 3.31. Nguyên lý phương pháp điện hóa
Hình 3.32. Ưu điểm công nghệ điện hóa
Hình 3.33. Quá trình điện hóa hóa học
Hình 3.34. Electrochemical arsenic removal process
Hình 3.35. Nguyên tắc lọc màng
Hình 3.36. Sơ đồ mô tả yếu tố xác định hiệu quả màng
Hình 3.37. Đặc điểm các loại màng lọc
Hình 3.38. Màng vi lọc
Hình 3.39. Màng siêu lọc
Hình 3.40. Sơ đồ mô tả nguyên lý hoạt động
Hình 3.41. How Ultrafiltration membranes work
Hình 3.42. Nguyên tắc hoạt động
Hình 3.43. Hệ thống màng lọc nano
Hình 3.44. Ứng dụng lọc nước biển
Hình 3.45. Màng lọc RO
Hình 3.46. Spiral wound (like a rolled up newspaper)
Hình 3.47. Hollow fibers
Hình 3.48. Quá trình Fenton
Hình 3.49. Công thức O3 và H2O2
Hình 3.50. Ozone Decomposition Process by Hydroperoxide Ions
Hình 3.51. Conventional Water Treatment without O3/H2O2 Process
Hình 3.52. Typical Water Treatment with O3/H2O2 Process
Hình 3.53. Process Flow Diagram in Metropolitan Water District of Southern California
Hình 3.54. Typical Physical-Chemical Treatment Plant
Hình 3.55. Example of Physical-Chemical Wastewater Treatment Process
Hình 3.56. Phases of matter
ix

Hình 3.57. Phương pháp tạo vật liệu nano từ vật liệu khối ban đầu
Hình 3.58. Flow chart of sonochemical synthesis of iron oxide
Hình 3.59. Properties of Nano Fe
Hình 3.60. Types of Nanoparticles
Hình 3.61. Schematic diagram showing macro, micro and nanobubbles
Hình 3.62. Cell-level biological treatment using Micro/Nano-bubbles
Hình 3.63. Gaseous-affinity separation using Micro/Nano-bubbles
Hình 3.64. Nano-bubble working principal
Hình 3.65. Schematic diagram of a Nano-bubble system
Hình 3.66. The deference of size between MB and NB
Hình 3.67. The deference of life time between MB and NB
Hình 3.68. Normal ozone water vs. Ozone nano-bubble
Hình 4.1. Sơ đồ bùn hoạt tính
Hình 4.2. Sơ đồ quá trình ổn định tiếp xúc
Hình 4.3. Sơ đồ cấu tạo mương oxy hóa
Hình 4.4. Mô tả minh họa hoạt động mương oxy hóa
Hình 4.5. Sơ đồ cấu tạo đĩa quay sinh học
Hình 4.6. Sơ đồ hoạt động bể SBR theo các pha vận hành
Hình 4.7. Step-Feed activated Sludge Pracess
Hình 4.8. Overview of the step-feed denitrification process
Hình 4.9. Schematic Flow of Step-feed Anoxic/Aerobic Activated Sludge Process
Hình 4.10. Màng sinh học xử lý nước thải
Hình 4.11. Sơ đồ cấu tạo bể lọc nhỏ giọt
Hình 4.12. Lọc nhỏ giọt tốc độ cao
Hình 4.13. Sơ đồ vị trí bể lọc nhỏ giọt trong HTXLNT
Hình 4.14. Lịch sử phát triển công nghệ xử lý kỵ khí
Hình 4.15. Cấu tạo bể kỵ khí
Hình 4.16. Ảnh hưởng của nhiệt độ
Hình 4.17. Ảnh hưởng pH
Hình 4.18. Quá trình phân hủy trong bể kỵ khí
Hình 4.19. Quá trình phân hủy kỵ khí
Hình 4.20. Sơ đồ bể tiếp xúc kỵ khí
Hình 4.21. Cấu tạo chi tiết lọc kỵ khí
x

Hình 4.22. Sơ đồ cấu tạo lọc kỵ khí

Hình 4.23. Sơ đồ cấu tạo UASB
Hình 4.24. Sơ đồ cấu tạo bể phản ứng SGBR
Hình 4.25. Ao hồ sinh học
Hình 4.26. Nhận thức về xử lý nước thải bằng ao hồ sinh học
Hình 4.27. Cơ chế ao hồ tùy nghi
Hình 4.28. Cánh đồng lọc chậm qua đất
Hình 4.29. Cánh đồng thấm nhanh qua đất
Hình 4.30. Cánh đồng lọc bằng chảy tràn mặt
Hình 4.31. Bãi lọc xử lý nước thải
Hình 4.32. Sơ đồ cấu tạo cánh đồng tưới và bãi lọc
Hình 4.33. Sơ đồ cấu trúc của hệ thống Wetland
Hình 4.34. Mô hình chảy ngang
Hình 4.35. Mô hình wetland chảy đứng
Hình 4.36. Thực vật ngập trong nước
Hình 4.37. Ví dụ ứng dụng cỏ vetiver xử lý nước thải
Hình 4.38. Ứng dụng Horizontal Flow
Hình 4.39. Hybrid activated sludge process combined with membrane separator
Hình 5.1. Biological Nutrient Removal Processes
Hình 5.2. Quá trình khử nitơ một pha
Hình 5.3. Quá trình khử nitơ hai pha
Hình 5.4. Quá trình Ludzack–Ettinger
Hình 5.5. Quá trình MLE
Hình 5.6. Quá trình bể phản ứng theo mẻ
Hình 5.7. Bardenpho 4 giai đoạn
Hình 5.8. Mương oxy hóa
Hình 5.9. Anoxic Step Feed
Hình 5.10. Công nghệ khử nitơ bằng hóa lý
Hình 5.11. Basic process in biological phosphorous removal (AO process)
Hình 5.12. Biological denitrification-phosphorous removal process (A2O)
Hình 5.13. Single phase sludge process-circulating denitrification phosphorous removal
process
Hình 5.14. Phosphorous removal by phostripping process
xi

Hình 5.15. Cơ chế đơn giản hóa cho phốt pho thoát ra và hấp thu ATP
Hình 6.1. Belt press dehydrator
Hình 6.2. Centrifuge dehydrator
Hình 6.3. Filter press dehydrator
Hình 6.4. Vacuum filter dehydrator
Hình 6.5. Screw press dehydrator
Hình 6.6. Rotary dryer
Hình 6.7. Multi-stage vertical dryer
Hình 6.8. Thiết bị composting
Hình 6.9. Sludge reduction process by thermophilic bacteria
Hình 6.10. Sludge reduction process by ozone
Hình 7.1. Carbonated beverage manufacturing process and wastewater
Hình 7.2. Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải sản xuất bia truyền thống
Hình 7.3. Sơ đồ công nghệ kết hợp xử lý nước thải sản xuất bia
Hình 7.4. Sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất một số loại thực phẩm
Hình 7.5. Various steps involved in processing textile in a cotton mill
Hình 7.6. Hybrid Biogranule System
Hình 7.7. Quy trình công nghệ thuộc da
Hình 7.8. Quy trình công nghệ xử lý nước thải thuộc da hiệu quả
Hình 7.9. Phosphor fertilizer manufacturing process
Hình 7.10. Treatment technology - A phosphoric acid plant
Hình 7.11. Refinery water balance
Hình 7.12. Refinery flow diagram
Hình 7.13. Thiết bị phân tách dầu
Hình 7.14. Gas floatation cell
Hình 7.15. Petroleum Reserve’s bio-treatment process
Hình 7.16. Flow Diagram for Sugar Manufacturing Process
Hình 7.17. Steps of rubber production processes
xii

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ NƯỚC VÀ XỬ LÝ NƯỚC THẢI
1.1. Tổng quan tài nguyên nước
1.1.1. Chu trình nước trong tự nhiên
 Nước tồn tại dưới các dạng: rắn, lỏng và hơi  được tuần hoàn thông qua vòng
tuần hoàn nước.
 Nước: không màu, không mùi, không vị.
Hình 1.1. Vòng tuần hoàn nước trong tự nhiên

1.1.2. Vai trò của nước đối với đời sống, sinh hoạt, sản xuất
 Chiếm 75% cơ thể con người
 Được ví như là « chất dinh dưỡng » quan trọng nhất
 Phục vụ hoạt động sống thường ngày
 Đảm bảo nhu cầu sản xuất, vận hành các hoạt động kinh tế- xã hội
 An ninh và xung đột về nước
1.1.3. Tài nguyên nước trên thế giới

Hình 1.2. Sự phân bổ nước trên Trái đất

 Phân bố không đồng đều về không gian và thời gian
 Nguồn nước ngọt sử dụng được chiếm tỷ lệ rất nhỏ
1.1.4. Tài nguyên nước của Việt Nam
 Khá phong phú nhưng phân bố không đều về mặt lãnh thổ và theo mùa
 Tình trạng nhiễm bẩn nhiều lưu vực sông
 Các dòng chảy lớn chủ yếu bắt nguồn từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam
1.2. Tiêu chuẩn cấp nước
 Phụ thuộc vào khu vực:
o Đô thị và nông thôn
o Nước phát triển, đang phát triển
 Theo MetCalf và Eddy: Q thải = 80-130% Q cấp
Bảng 1.1. Tiêu chuẩn thiết kế cấp nước Việt Nam (Nguồn: Bộ Xây dựng)

1.3. Ô nhiễm môi trường nước và phân loại

1.3.1. Nước thải
 Nước thải: Nước đã qua sử dụng được thải ra từ hộ gia đình, cộng đồng, nông
trại hay nhà máy công nghiệp, có chứa chất hòa tan hay lơ lửng.
 Nước thải công nghiệp: Là loại nước thải trong các nhà máy sản xuất quy mô
công nghiệp.
1.3.2. Phân loại nước thải
 Nước thải sinh hoạt: Khu vực dân cư, từ các hoạt động sinh hoạt và văn phòng
 Thành phần nước thải sinh hoạt = hữu cơ + vô cơ. Bao gồm: cặn lắng, không
lắng, hòa tan.
 Đặc trưng nước thải sinh hoạt: SS, BOD5, COD, NH4+, P2O5, Cl-, vi sinh vật
(Total coliform, fecal coliform)
 Nước thải sản xuất: Khu vực sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp.
Bảng 1.2. Đặc điểm một số nước thải công nghiệp
Công nghiệp BOD, mg/l COD, mg/l SS, mg/l pH
Bia 850 17.000 90 4-6
Đồ hộp (cam
2.000 - 7.000 axit
quýt)
Bơ sữa 600-1.000 2.000-4.000 200-400 axit
Sản xuất khoai
2.000 3.500 2.500 11-13
tây
Đường (củ cải
450-2.000 600-3.000 800-1.000 7-8
đường)
Giết mổ gia súc 1.500-2.500 4.000-6.000 800 7
Lên men, ủ 70.000-
50.000 Thấp axit
chua 80.000
 Nước chảy tràn: Chảy tràn đô thị và chảy tràn nông nghiệp.
Đặc điểm nước thải công nghiệp nhiễm axit
 Công nghiệp nhẹ
 Công nghiệp vật liệu
 Công nghiệp hóa chất
 Công nghệ cán thép
 Sản xuất thuốc nhuộm
3

 Thuốc trừ sâu, dược phẩm

 Chứa axit sunfuric, axit clohydric…
Nước thải: Chứa các tạp chất hữu cơ như protein (đạm), HC (tinh bột), chất béo
(lipit ~ dầu mỡ động thực vật)…
Chất rắn: Chứa chất vô cơ như cát, muối, kim loại. Chất rắn trong nước thải gồm
chất rắn hòa tan, chất rắn keo, chất rắn lơ lửng. TS = TDS + SS.
Tác nhân trong nguồn nước thải:
- Các chất trôi nổi, dầu, mỡ: gạn, lọc, tuyển nổi
- Vi khuẩn: nhiệt, uv, ozon,..
- Kim loại: kết tủa, keo tụ, hấp phụ, hấp thụ
- Chất hữu cơ: phân hủy, chuyển hóa
- Hydrate carbon: phân hủy thành axit hữu cơ, CO2
- Hợp chất nitơ: NO3-, NO2-, NH4+/NH3, org-N
1.3.3. Ô nhiễm môi trường nước
Theo Hiến chương châu Âu, “Sự ô nhiễm nước là một biến đổi chủ yếu do con
người gây ra đối với chất lượng nước, làm ô nhiễm nước và gây nguy hại cho việc sử
dụng, cho công nghiệp, nông nghiệp, nuôi cá, nghỉ ngơi-giải trí, cho động vật nuôi cũng
như các loài hoang dại”.
Theo như quan điểm truyền thống ở Việt Nam: “Ô nhiễm nước là hiện tượng
thay đổi xấu về chất lượng nước do trong nước có chứa quá mức các thành phần vật
chất, các chất độc hại và các vi khuẩn, vi sinh vật gây bệnh đã làm giảm giá trị sử dụng
của nước, ảnh hưởng xấu tới sự tồn tại và phát triển của các sinh vật cũng như tới sức
khoẻ của con người“.
Như vậy, có thể hiểu ô nhiễm nước là sự làm thay đổi thành phần và tính chất
của nước gây ảnh hưởng đến hoạt động sống bình thường của con người và sinh vật.
1.4. Quan trắc và giám sát chất lượng nước
 Giám sát nền
 Giám sát đánh giá hoạt động sản xuất (giám sát tác động)
 Giám sát khác (tuân thủ và xu hướng)
Gần 90% nguồn nước cấp và sử dụng trong công nghiệp  thải ra môi trường.
1.5. Nguồn và tác nhân gây ô nhiễm nước
1.5.1. Nguồn gốc ô nhiễm nước
1.5.1.1. Nguồn gốc tự nhiên

Ô nhiễm nước có nguồn gốc tự nhiên là do mưa, nhiễm mặn, nhiễm phèn, lũ
lụt,… Nước mưa rơi xuống mặt đất, mái nhà, đường phố đô thị, khu công nghiệp, kéo theo
các chất bẩn xuống sông, hồ hoặc các sản phẩm của hoạt động sống của sinh vật, vi sinh vật
kể cả các xác chết của chúng.
Sự ô nhiễm này còn được gọi là ô nhiễm không xác định được nguồn.
1.5.1.2. Nguồn gốc nhân tạo
Ô nhiễm nước có nguồn gốc nhân tạo chủ yếu do xả nước thải từ các khu dân
cư, khu công nghiệp, hoạt động giao thông vận tải, hóa chất bảo vệ thực vật (thuốc trừ
sâu, thuốc diệt cỏ) và phân bón trong nông nghiệp,… vào môi trường nước.
Thực tế, nguồn gây ô nhiễm nước chủ yếu gắn liền với các hoạt động của con
người. Dưới đây là các nguồn gây ô nhiễm nước chủ yếu có nguồn gốc liên quan đến
các hoạt động của con người:
a. Nguồn ô nhiễm do sinh hoạt
Các khu vực đô thị, các vùng tập trung đông dân cư có dân số và mật độ dân cư
rất cao so với các vùng khác, nên hàng ngày cũng thải ra môi trường một lượng rất lớn
rác thải rắn và nước thải sinh hoạt.
Nước thải sinh hoạt chứa một lượng các chất vô cơ, chất hữu cơ có nguồn gốc
động thực vật và các mầm vi khuẩn gây bệnh. Quá trình phân hủy chất hữu cơ trong
nguồn nước bị ô nhiễm làm suy giảm lượng hàm lượng oxy hoà tan trong nước dẫn đến
những hậu quả xấu cho hệ sinh thái nước. Ngoài ra, việc xả thải nguồn nước thải từ hệ
thống cơ sở y tế ở các đô thị là nguyên nhân làm lây lan dịch bệnh và ảnh hưởng tới sức
khoẻ cộng đồng.
b. Nguồn ô nhiễm do nông nghiệp
Trong các hoạt động sản xuất nông nghiệp có thể gây ô nhiễm nước như:
- Nước thải của chuồng trại chăn nuôi, nước chảy tràn trên bề mặt cuốn theo
nhiều chất thải gia súc gia cầm là nguyên nhân làm ô nhiễm nguồn nước.
- Việc sử dụng quá mức các loại phân bón để tăng năng suất cây trồng trong
nông nghiệp nên dư lượng phân bón này ảnh hưởng xấu đến nguồn nước. Ngoài ra,
phân bón hoá học chứa nhiều chất dinh dưỡng như nitơ và phốt pho. Chính vì vậy, làm
phát sinh hiện tượng phú dưỡng nguồn nước ở các con sông, ao, hồ,.... Hậu quả của quá
trình phát triển mạnh mẽ các loài rong tảo là sự phân hủy chúng gây mùi khó chịu, mất
mỹ quan đô thị, tăng độc tố trong nguồn nước, giảm hàm lượng oxy hòa tan, ảnh hưởng
nghiêm trọng đến việc khai thác và sử dụng nguồn nước.
- Dư lượng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, hóa chất kích thích sinh trưởng được sử
dụng trong nông nghiệp không chỉ ảnh hưởng đến nông sản, nguồn nước mặt mà còn

tích lũy, di chuyển vào các tầng đất, mạch nước ngầm thông qua đó gây ảnh hưởng đến
sức khỏe của con người và môi trường.
c. Nguồn ô nhiễm do công nghiệp
Ô nhiễm chủ yếu là do các rác thải và nước thải công nghiệp bằng nhiều con
đường khác nhau tập trung hoặc chảy vào sông, hồ, biển hoặc thấm xuống tầng chứa
nước ngầm. Tuỳ theo từng ngành công nghiệp mà các nước thải công nghiệp có thành
phần và đặc tính khác nhau. Nước thải của các ngành công nghiệp thực phẩm, thí dụ
như nước thải các ngành công nghiệp chế biến lương thực, sản xuất sữa, công nghiệp
sản xuất giấy và bột giấy, công nghiệp dệt... thường có thành phần tương tự như nước
thải sinh hoạt với đặc điểm chứa nhiều chất ô nhiễm hữu cơ, khi xả vào nguồn nước sẽ
tiêu hao lớn lượng oxy hoà tan trong nước do quá trình phân huỷ sinh học.
Đối với các nguồn nước thải công nghiệp của nhiều ngành sản xuất khác, thí dụ
như nước thải của các nhà máy hoá chất, nhà máy luyện kim, các xí nghiệp mạ điện...
có nhiều hoá chất độc hại, các kim loại nặng, khi xả vào môi trường nước nhiều chất
khó bị phân huỷ, gây độc đối với các loài sinh vật trong nước. Nhiều chất ô nhiễm trong
đó có các kim loại nặng có khả năng tích tụ sinh học qua dây chuyền thức ăn, ảnh hưởng
đến các loài thuỷ sinh và đến đa dạng sinh học của hệ sinh thái.
Nước thải công nghiệp khi xả vào nguồn nước với khối lượng lớn có thể làm
thay đổi các tính chất vật lý của nguồn nước như làm thay đổi nhiệt độ nước, làm tăng
lượng chất rắn hoà tan, lượng chất rắn lơ lửng, ảnh hưởng đến màu, mùi của nước...
Những thay đổi đó làm giảm giá trị sử dụng của nguồn nước, nhất là cho mục đích vui
chơi giải trí.
Ngoài các nguồn gây ô nhiễm nước chủ yếu nêu trên, các hoạt động phát triển
khác cũng gây ô nhiễm nước như hoạt động xây dựng các công trình dân dụng như xây
dựng nhà cửa trên các khu đô thị, xây dựng thủy lợi, thủy điện, làm đường giao thông...
Các hoạt động làm tăng bùn cát hay độ đục của nước sông ở hạ lưu khu vực xây dựng
do tăng lượng đất bị rửa trôi. Dầu mỡ máy móc thi công, các chất thải của khu vực lán
trại công nhân cũng góp phần ô nhiễm thủy vực. Vì thế rất biện pháp quản lý chặt chẽ
các nguồn thải các công trình để giảm thiểu ô nhiễm nước.
d. Nguồn ô nhiễm do hoạt động giao thông
Các hoạt động giao thông đường thủy ở hệ thống sông suối, ao hồ hay ở biển và
đại dương là nguyên nhân làm ô nhiễm dầu mỡ cho nguồn nước. Các sự cố tai nạn về
va chạm, chìm tàu, đặc biệt là các sự cố va chạm, vỡ, chìm tàu chở dầu trên biển và đại
dương làm ô nhiễm dầu nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hệ sinh thái, các nguồn tài nguyên
sinh học biển,... Hoạt động giao thông đường bộ và đường hàng không cũng góp phần
gián tiếp gây ô nhiễm nguồn nước do sự phát thải các khí thải độc hại vào bầu không

khí. Mưa sẽ rửa sạch bầu không khí và kéo các chất bẩn đổ vào hệ thống ao hồ, sông
suối...
1.5.2. Tác nhân gây ô nhiễm nước
Có thể chia tác nhân gây ô nhiễm nước thành các nhóm cơ bản sau:
1.5.2. 1. Tác nhân hóa lý
- Màu sắc: Khi nước chứa các chất rắn lơ lửng, các loại tảo, các chất hữu cơ…nó
trở nên kém thấu quang ánh sáng tự nhiên. Từ đó, làm cản trở sự sống của các loài thủy
sinh và suy giảm chất lượng môi trường nước. Để đánh giá màu sắc của nước người ta
dùng máy đo màu hoặc may đo độ thấu quang của nước.
- Mùi và vị: Nước tự nhiên sạch không có mùi và vị. Khi nguồn nước tiếp nhận
các sản phẩm phân hủy chất hữu cơ, chất thải công nghiệp, các kim loại thì mùi vị của
nước trở nên khó chịu. Thông thường, các chất có mùi bao gồm các chất hữu cơ từ cống
rãnh khu dân cư, xí nghiệp chế biến thực phẩm; nước thải công nghiệp, hóa chất; sản
phẩm từ sự phân hủy xác động thực vật... Để đánh giá mùi và vị của nước người ta dùng
phương pháp pha loãng nhiều lần bằng một lượng nước cất để nó không còn mùi vị nữa.
- Độ đục: Nguồn nước tự nhiên thường không có các chất rắn lơ lửng nên trong
suốt và không màu. Khi chứa các hạt sét, mùn, vi sinh vật, hạt bụi, các hạt keo, chất kết
tủa thì nước trở nên đục. Nước đục ngăn cản sự thấu quang ánh sáng xuống các tầng
bên dưới các thủy vực do đo ảnh hưởng đến sự sống các loài thủy sinh. Độ đục được
xác định bằng máy đo độ đục hiện trường hoặc phương pháp hóa lý trong phòng thí
nghiệm.
- Nhiệt độ: Nhiệt độ của nước phụ thuộc vào điều kiện khí hậu, thời tiết của môi
trường. Các nguồn nước thải làm mát từ các nhà máy điện, phân xưởng sản xuất công
nghiệp làm tăng nhiệt độ của nước. Nhiệt độ cao phá hủy các quá trình sinh, hóa, lý học
của hệ sinh thái nước. Để đo nhiệt độ nước có thể dùng các loại nhiệt kế khác nhau hay
máy đo nhanh hiện trường đa chỉ tiêu.
- Chất rắn lơ lửng (SS): Là nồng độ các hạt chất rắn vô cơ hoặc hữu cơ không
tan trong nước (thường có kích thước từ 10-1 đến 10-2 µm như khoáng sét, bụi than,
mùn,…). Nồng độ các chất rắn lơ lửng được xác định bằng cách lọc mẫu nước qua giấy
lọc tiêu chuẩn; cặn thu được trên giấy lọc sau khi sấy ở nhiệt độ 1050C đến khi khối
lượng không đổi đem cân xác định khối lượng. Đơn vị: mg/L.
- Độ cứng: Độ cứng của nước do sự có mặt của các muối Ca và Mg gây ra. Độ
cứng tạm thời là do các muối carbonate (CO32-) hoặc bicarbonate (HCO3-) của Ca và
Mg gây ra. Độ cứng vĩnh cửu của nước là do các muối sunphate (SO42-) hoặc clorua
(Cl-) của Ca và Mg gây ra. Căn cứ vào hàm lượng CaCO3 có thể phân loại nước thành
3 loại: Nước mềm (<60mg/l CaCO3), nước cứng trung bình (60-180mg/l CaCO3) và

nước cứng (>180mg/l CaCO3). Có thể xác định độ cứng của nước bằng phương pháp
chuẩn độ.
- Độ dẫn điện: Độ dẫn điện của nước liên quan đến sự hiện diện của các ion muối
kim loại như NaCl, KCl, Na2SO4, KNO3… trong nước. Tác động ô nhiễm của nước có
độ dẫn điện cao thường liên quan tới tính độc hại của các ion hòa tan trong nước. Để
xác định có thể sử dụng máy đo điện trở hoặc cường độ dòng diện.
- Độ pH: Độ pH của nước được xác định theo công thức pH = -lg[H+].
Đối với nguồn nước tinh khiết có pH = 7, nước có tính axit pH<7 và nguồn nước
có tính bazơ pH>7. Độ pH ảnh hưởng đến sự sống các loài thủy sinh. Ví dụ như cá
thường không sinh sống được ở môi trường pH<4 hoặc pH>10. Độ pH có thể được xác
định bằng phương pháp điện hóa, chuẩn độ hoặc sử dụng các loại thuốc thử khác nhau.
- Hàm lượng oxy hòa tan (DO): Hàm lượng oxy hòa tan trong nước có vai trò
quan trọng và rất cần thiết cho sự sống của các loài sinh vật ở nước. Oxy hòa tan được
khuếch tán từ khí quyển hoặc do sự quang hợp của các loài tảo. Khi hàm lượng oxy hòa
tan thấp các loài sinh vật sống trong nước sẽ thiếu oxy, giảm các hoạt động và có thể
chết. Việc xác định oxy hòa tan có thể bằng phương pháp Winkler hoặc phương pháp
điện cực.
- Nhu cầu oxy sinh hóa (BOD): Là lượng oxy cần thiết sử dụng bởi các vi sinh
vật hiếu khí để oxy hóa các chất hữu cơ có trong nước (đơn vị: mgO 2/L). BOD dùng
phổ biển để đánh giá mức độ ô nhiễm chất hữu cơ, đặc biệt là chất hữu cơ dễ phân hủy
sinh học trong nước. Do quá trình oxy hóa sinh học trong nước xảy ra chậm (trên 20
ngày để oxy hóa gần hết), thông thường người ta xác định nhu cầu oxy sau 5 ngày gọi
là BOD5. Nguyên tắc xác định BOD5 là xác định DO của mẫu ban đầu và DO sau 5
ngày ủ mẫu (trong chai kín, ở 200C) rồi lấy hiệu số (quy trình thực tế có thể phức tạp
hơn do phải pha loãng mẫu, cấy thêm vi sinh vật,…).
- Nhu cầu oxy hóa học (COD): Là lượng oxy cần thiết để oxy hóa hóa học các
hợp chất hữu cơ trong nước. Đơn vị mgO2/L. COD dùng để đánh giá ô nhiễm các chất
hữu cơ, nhưng gồm cả chất hữu cơ bị oxy hóa và không bị oxy hóa sinh học. Thông
thường COD được xác định bằng phương pháp hồi lưu kín-trắc quang với thuốc thử
Bicromat (Cr2O72-).
- Các khí hòa tan (H2S, NH3,...): Các khí hòa tan này thường là sản phẩm của các
quá trình phân hủy các hợp chất hữu cơ trong nguồn nước.
1.3.2.2. Tác nhân hóa học
- Các chất hữu cơ dễ bị phân hủy sinh học (các hydrocarbon, protein, lipit,...) có
trong nước thải sinh hoạt và nước thải của một số ngành sản xuất công nghiệp như chế
biến thủy sản, sản xuất bia,…

- Các chất hữu cơ bền vững như polychlorophenol (PCPs), polychlorobiphenyl

(PCBs), các hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs: Polycyclic Aromatic Hydrocarbon).
Các chất này có độc tính cao và bền vững trong môi trường. Chúng thường có trong
nước thải công nghiệp (dệt, nhuộm, giấy,…) và nguồn nước chảy tràn qua các vùng
nông, lâm nghiệp có sử dụng nhiều hóa chất BVTV.
- Các nhóm anion vô cơ (NH4+, NO3-, NO2-, PO43-,...): Các nguyên tố N, P, S ở
nồng độ thấp là các chất dinh dưỡng cho tảo và các vi sinh vật trong nước. Khi nồng độ
cao chúng là các tác nhân gây ra sự phú dưỡng các thủy vực, làm biến đổi môi trường,
hệ sinh thái. Ngoài ra, chúng còn có thể làm biến đổi sinh hóa trong cơ thể sinh vật và
người. Nguồn nước ăn uống có nhiễm hàm lượng NO3- cao có thể gây ra bệnh ung thư.
- Các kim loại nặng (Hg, As, Cd, Pb, Mn,...) thường có trong nước thải của các
ngành công nghiệp luyện kim, khai khoáng,… Hầu hết chúng ít tham gia vào các quá
trình sinh hóa mà thường tích lũy lại trong cơ thể sinh vật, gây tác động nghiêm trọng
đến các sinh vật theo chuỗi thức ăn.
- Thuốc bảo vệ thực vật: Là những chất độc hại có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng
hợp hóa học, được dùng để phòng và trừ sinh vật có hại cho cây trồng nông sản với các
tên gọi khác nhau như thuốc trừ sâu, thuốc trừ bệnh, thuốc diệt cỏ… Có thể chia thuốc
bảo vệ thực vật làm ba nhóm chính: nhóm clo hữu cơ, nhóm lân hữu cơ và nhóm
cacbanat. Trong đó, nhóm clo hữu cơ là các hợp chất hóa học gốc clo rất bền vững trong
môi trường tự nhiên và thời gian phân hủy. Thuộc nhóm này có Aldrin, Diedrin, DDT,
Endrin,… Nhóm lân hữu cơ gồm hai hợp chất parathion và malathion. Nhóm này có
thời gian phân hủy ngắn hơn so với nhóm clo hữu cơ nhưng lại có độ độc cao đối với
người và động vật. Nhóm cacbanat gồm các hóa chất ít bền vững trong môi trường
nhưng cũng rất độc với con người, động vật. Đại diện cho nhóm này gồm các hợp chất
gốc cacbanat như Sevin, Puradan,… Nhìn chung, dư thuốc bảo vệ thực vật được tích
lũy trong môi trường, nông sản và gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, sinh vật.
1.5.2.3. Tác nhân sinh học
Tác nhân sinh học chủ yếu bao gồm các sinh vật gây bệnh như vi khuẩn, siêu vi
khuẩn, ký sinh trùng gây bệnh như tả, lỵ, thương hàn; virus gây tiêu chảy,…. Nguồn ô
nhiễm sinh học cho môi trường nước chủ yếu do phân, rác, chất thải sinh hoạt, xác chết
sinh vật, chất thải bệnh viện. Để đánh giá mức độ ô nhiễm sinh học thường hay sử dụng
các thông số quan trọng như Total coliform, Fecal coliform, E.coli.
1.6. Chỉ tiêu đánh giá chất lượng nước
- Chất ô nhiễm thông thường: BOD, COD, TSS, pH, Fecal coliforms, dầu mỡ.
- Chất ô nhiễm độc hại:
+ Kim loại (As, Cd, Cr, Cu, Pb, Hg, Ni, Zn, Ag)

+ Chất độc hữu cơ:

 Chất hữu cơ bay hơi (1,1,1-trichloroethane, benzene, ethylbenzene, methylene
chloride, toluene, and trichloroethylene)
 Chất hữu cơ bán bay hơi (di-n-butyl phthalate, naphthalene, p-chloro-m-cresol,
and phenols)
 Thuốc trừ sâu
 Polychlorinated biphenyls (PCBs)
- Chất hữu cơ không thông thường: Ammonia và Phosphate.
1.7. Hậu quả ô nhiễm nước
Ảnh hưởng của sự ô nhiễm nước có thể được phân làm nhiều dạng. Một vài ảnh
hưởng của quá trình ô nhiễm nước có thể được ghi nhận ngay lập tức và có một số ảnh
hưởng ô nhiễm nước chỉ biểu hiện sau một thời gian từ vài tháng đến vài năm. Có nhiều
cách để xem xét hậu quả của ô nhiễm nước. Căn cứ theo đối tượng bị ô nhiễm có thể
làm rõ hậu quả của ô nhiễm nước theo sự phân dạng ô nhiễm nguồn nước như: Ô nhiễm
nước mặt, ô nhiễm biển và ô nhiễm nước ngầm.
a. Ô nhiễm nước mặt
Các dạng ô nhiễm nước mặt thường gặp là ô nhiễm bởi các chất hữu cơ, vô cơ;
phú dưỡng; ô nhiễm kim loại nặng, hóa chất độc hại; ô nhiễm vi sinh vật và ô nhiễm
thuốc bảo vệ thực vật.
* Phú dưỡng:
- Phú dưỡng là hiện tượng thường gặp trong các hồ đô thị, các sông và kênh dẫn
nước thải. Biểu hiện phú dưỡng của các hồ đô thị là nồng độ chất dinh dưỡng N, P cao,
tỷ lệ P/N cao do sự tích luỹ tương đối P so với N, sự yếm khí và môi trường khử của
lớp nước đáy thuỷ vực, sự phát triển mạnh mẽ của tảo và nở hoa tảo, sự kém đa dạng
của các sinh vật nước, đặc biệt là cá, nước có màu xanh đen hoặc đen, có mùi khai thối
do thoát khí H2S...
- Nguyên nhân gây phú dưỡng là sự thâm nhập một lượng lớn N, P từ nước thải
sinh hoạt của các khu dân cư, sự đóng kín và thiếu đầu ra của môi trường ao hồ. Sự phú
dưỡng nước hồ đô thị và các sông kênh dẫn nước thải gần các thành phố lớn đã trở thành
hiện tượng phổ biến ở hầu hết các nước trên thế giới. Hiện tượng phú dưỡng hồ đô thị
và kênh thoát nước thải tác động tiêu cực tới hoạt động văn hoá của dân cư đô thị, làm
biến đổi hệ sinh thái nước hồ, tăng thêm mức độ ô nhiễm không khí của đô thị. Hiện
tượng phú dưỡng được chia ra do 2 nguyên nhân chính:
+ Nguồn điểm (point sourses): là nguồn gây ô nhiễm có thể xác định được vị trí,
lưu lượng cụ thể, ví dụ như nguồn thải từ các hệ thống cống rãnh trong các khu thị trấn,
thành phố, các khu công nghiệp, …
10

+ Nguồn diện hay phân tán (non-point or diffuse sourses): là nguồn gây ô nhiễm
không xác định được cụ thể vị trí, lưu lượng, ví dụ nước chảy tràn từ khu vực sản xuất
nông nghiệp, lâm nghiệp, các khu đô thị, nước mưa bị ô nhiễm, ...
* Ô nhiễm kim loại nặng và các chất nguy hại khác
- Nguyên nhân chủ yếu là do nước thải công nghiệp và nước thải độc hại không
xử lý hoặc xử lý không đạt tiêu chuẩn thải vào môi trường.
- Kim loại nặng và các chất nguy hại khác sẽ tích lũy trong chuỗi thức ăn vào cơ
thể động vật và người.
- Nguồn nước mặt bị ô nhiễm kim loại nặng và các chất nguy hại khác sẽ kéo
theo ô nhiễm đất, ô nhiễm nguồn nước ngầm, ô nhiễm không khí,…
* Ô nhiễm vi sinh vật nguồn nước mặt
- Thường gặp ở các vực nước nhận nước thải sinh hoạt, nước thải bệnh viện.
- Các loại vi khuẩn, ký sinh trùng, sinh vật gây bệnh sẽ theo nguồn nước bị ô
nhiễm lan truyền bệnh cho người và động vật, đặc biệt là các khu đông dân sống tập
trung.
* Ô nhiễm nước mặt bởi dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học
- Phổ biến ở các khu thâm canh nông nghiệp
- Trong quá trình sử dụng, một lượng lớn thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa
học không được cây trồng tiếp nhận, chúng sẽ lan truyền, tích lũy trong môi trường đất,
nước và các sản phẩm nông nghiệp thâm nhập vào cơ thể người và động vật theo chuỗi
thức ăn.
* Mưa axit
Các nguồn nước trong vùng có mưa axit sẽ làm gia tăng thành phần SO42-, đây
là nhân tố làm tổn hại đến đời sống các loài cá và thực vật thủy sinh ở các ao hồ, sông
suối.
* Làm tổn hại đến chuỗi thức ăn trong tự nhiên
Khi độc chất đi vào trong nước, các loài sinh vật tiêu thụ và sử dụng chúng, sau
đó gây nhiễm độc cho con người khi chúng ta sử dụng các sinh vật bị nhiễm độc trong
nước.
* Lan truyền dịch bệnh theo con đường ô nhiễm nước
Các bệnh truyền nhiễm như thương hàn và tả có thể lan truyền từ nguồn nước
nhiễm bẩn hoặc bị ô nhiễm. Tim và thận của con người rất có thể gặp phải những bất
lợi khi sử dụng các nguồn nước ô nhiễm một cách thường xuyên. Vấn đề kèm theo khác
về sức khỏe của sự ô nhiễm nước là làm chậm quá trình lưu thông máu trong cơ thể, tổn
11

thương về da, sự nôn mửa và tổn thương hệ thần kinh. Thực tế, ô nhiễm nước có thể
được nói như là một trong những nguyên nhân gây ra sự chết chóc toàn cầu.
b. Ô nhiễm nước ngầm
- Nước ngầm là nguồn cung cấp nước sinh hoạt chủ yếu ở nhiều vùng quốc gia
và vùng dân cư. Do đó, ô nhiễm nước ngầm có ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống
con người.
- Các tác nhân làm ô nhiễm nước ngầm:
+ Các tác nhân tự nhiên: nhiễm mặn, nhiễm phèn, hàm lượng cao của Fe, Mn và
một số kim loại khác.
+ Các tác nhân nhân tạo như kim loại nặng, các anion, vi sinh vật,…
- Biểu hiện và hậu quả của suy thoái nguồn lợi nước ngầm là mất khả năng khai
thác, hạ thấp mực nước, sụt lún đất,…
c. Ô nhiễm biển
- Các biểu hiện và hậu quả của ô nhiễm biển:
+ Sự gia tăng nồng độ các chất ô nhiễm trong nước biển như dầu, kim loại nặng,
hóa chất độc,…
+ Gia tăng nồng độ các chất ô nhiễm tích tụ trong trầm tích biển ven bờ,…
+ Suy thoái các hệ sinh thái biển như hệ sinh thái san hô, hệ sinh thái rừng ngập
mặn,… Suy giảm trữ lượng các loài sinh vật biển và giảm đa dạng sinh học biển.
+ Xuất hiện các hiện tượng như thủy triều đỏ, tích tụ các chất ô nhiễm trong các
sản phẩm lấy từ biển.
+ Ô nhiễm trong nước sẽ làm biến đổi tính chất, thành phần hóa học của nước:
Các chất ô nhiễm là nguyên nhân làm thay đổi tính axit, độ dẫn điện và nhiệt độ của
nước. Đặc biệt các nhân tố này sẽ tác động xấu lên sự sống của đại dương.
+ Ô nhiễm nhiệt độ nước trong đại dương do con người gây ra là nguyên nhân
làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự sống các loài sinh vật.
- Các nguồn gây ô nhiễm biển: Bao gồm các ngồn ô nhiễm tự nhiên (núi lửa
phun, động đất, sóng thần, lũ lụt,…) và các nguồn ô nhiễm nhân tạo. Trong đó, gây ô
nhiễm biển chủ yếu là các nguồn nhân tạo có liên quan tới các hoạt động của con người.
12

1.8. Quy chuẩn kỹ thuật chất lượng nước
Hình 1.3. Criteria vs. Standards of water

 Để kiểm soát, ngăn chặn ô nhiễm phải giảm thiểu chất ô nhiễm trước khi thải ra
môi trường.
 Xây dựng quy chuẩn chất lượng môi trường được dựa trên luật bảo vệ môi
trường.
 Tiêu chuẩn chất lượng môi trường liên quan tới chất lượng nước và sức khỏe con
người. Tiêu chuẩn sống ở các ao hồ, sông suối, biển liên quan tới BOD, COD,
N, P.
Bảng 1.3. Standard quality of industrial water
1.9. Ô nhiễm môi trường nước trong công nghiệp

 3 kiểu cống thải:
o Công cộng
o Lưu vực sông
o Chảy tràn đô thị
 Khi nước thải công nghiệp đổ vào cống thải cộng cộng hoặc cống thải lưu vực
sông và ảnh hưởng đến môi trường.
1.10. Kiểm soát ô nhiễm nước
Kiểm soát ô nhiễm nước được thực hiện thông qua các nhóm giải pháp sau:
13

a. Giải pháp về quản lý

Ban hành và hoàn chỉnh hóa hệ thống luật, các văn bản dưới luật, các tiêu chuẩn
chất lượng nước,...
- Ngày nay, ô nhiễm nước xảy ra có quy mô khu vực và toàn cầu do đó các luật
lệ kiểm soát ô nhiễm nước không những mang tính quốc gia mà còn mang tính khu vực
và toàn thế giới.
- Xác định các tiêu chuẩn cho phép thải nước thải vào các nguồn nước dùng cho
các mục đích khác nhau còn gọi là chỉ tiêu chất lượng nước. Các chỉ tiêu như vậy được
nghiên cứu cho từng vùng, từng mục đích sử dụng và được tiêu chuẩn hóa thành tiêu
chuẩn chất lượng môi trường nước.
- Các loại tiêu chuẩn liên quan đến môi trường nước như sau:
+ Tiêu chuẩn chất lượng nước nguồn dùng cho các mục đích như cấp nước cho
sinh hoạt dân cư đô thị, nông thôn, cho từng lĩnh vực hoạt động sản xuất nông nghiệp
hay công nghiệp riêng biệt, nguồn nước dùng để vui chơi, giải trí, thể dục thể thao, nuôi
trồng thủy sản,…
+ Tiêu chuẩn chất lượng nước cấp trực tiếp (sau khi xử lý nước nguồn) cho từng
đối tượng trên như cấp nước cho ăn uống, sinh hoạt, công nghiệp thực phẩm, công
nghiệp dệt nhuộm,…
+ Tiêu chuẩn chất lượng nước của các dòng nước thải cho phép xả vào các vực
nước tự nhiên như sông, hồ, biển,…
Mỗi quốc gia sẽ đưa ra tiêu chuẩn chất lượng nước riêng trên cơ sở các lưu vực
nước tự nhiên, yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội và tiêu chuẩn gây hại cho sức khỏe con
người và các sinh vật trong nước.
b. Giải pháp về tài chính
- Quy định thu lệ phí xả thải (theo lượng nước dùng, lượng chất thải, lượng nước
thải).
- Quy định xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm.
- Các khoản tài chính khuyến khích, hỗ trợ hoạt động, giải pháp kiểm soát ô
nhiễm,…
- Một nguyên tắc quản lý ô nhiễm nước là "người gây ô nhiễm phải trả cho sự ô
nhiễm”.
c. Giải pháp kỹ thuật
- Các giải pháp giảm sự phát sinh chất thải (thay đổi công nghệ, tách riêng các
dòng thải, sản xuất sạch hơn...).
14

- Các giải pháp giảm chất thải sau phát sinh (xử lý nước thải, tái sử dụng chất
thải,...).
- Các giải pháp cải thiện khả năng tiếp nhận thải của nơi nhận thải (như thông
khí, khơi thông dòng chảy,...).
- Các giải pháp sinh thái (sử dụng các hệ động thực vật tự nhiên đồng hóa chất
thải).
1.11. Đo lưu lượng, lấy mẫu và phân tích nước thải
 Sự cần thiết quan trắc chất lượng môi trường:
o Ngăn ngừa ô nhiễm môi trường
o Phát hiện sớm
o Khắc phục kịp thời
 Trách nhiệm của doanh nghiệp (đơn vị xả thải) - quan trắc nồng độ đầu ra.
Tính tải lượng Li (kg/d) = Ci(mg/l).Q(m3/d).10^-3
Trong đó, L: tải lượng chất ô nhiễm i đầu ra; C: nồng độ quan trắc; Q: lưu lượng thải
 Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước: Quan trắc chất lượng môi trường
(đánh giá, theo dõi biến động, can thiệp/khắp phục kịp thời - thực hiện chức năng
quản lý nhà nước)
Bảng 1.4. Typical auto water analyzers
15

1.12. Cơ sở lựa chọn giải pháp xử lý nước thải

 Xử lý nước thải nhằm loại bỏ các hạt rắn, chất hòa tan trong nước hoặc chuyển
hóa chúng thành chất ít độc và ổn định.
 Xử lý gồm vật lý (cơ học), hóa học, hóa lý và sinh học.
16

Bảng 1.5. Typical wastewater treatment processes and removal method
 Xử lý cần quan tâm:

o Đặc điểm nước thải
o Tiêu chuẩn xả thải
o Kinh phí
o Điều kiện môi trường
o Chính sách doanh nghiệp
Một số lưu ý:
 Tiền xử lý bằng song chắn rác: Vật liệu thô, nhựa, bao bì… Sau tiền xử lý, BOD
được xử lý bằng bùn hoạt tính.
 Khi BOD quá lớn nên sử dụng phương pháp kỵ khí. Tỷ lệ loại BOD bằng phương
pháp kỵ khí dao động 80-90%.
 RO có thể tái sử dụng nguồn nước.
 Việc thải bùn tạo ra vấn đề nghiêm trọng về kinh tế và môi trường. Bùn được tận
dùng làm composting hoặc phân bón. Ngày nay, chi phí xử lý và thải bỏ bùn
chiếm kinh phí lên tới 70% tổng kinh phí vận hành hệ thống xử lý nước thải.
17

Hình 1.4. Hệ thống xử lý nước thải tiêu biểu

Bảng 1.6. Phương pháp xử lý nước thải (chất ô nhiễm)
TT Chất ô nhiễm Phương pháp
Sinh học hiếu khí (bùn hoạt tính/aerotank,
1 Chất hữu cơ dễ phân hủy BOD
ao hồ sinh học, lọc sinh học)
2 SS, chất hữu cơ khó phân hủy UASB, hồ yếm khí
3 SS Lắng, tuyển nổi
4 Dầu, mỡ Tuyển nổi
5 Kim loại nặng Trao đổi ion, kết tuả
6 Kiềm, axit Trung hòa
Bảng 1.7. Phương pháp xử lý nước thải (bậc)
Chất ô nhiễm Xử lý sơ bộ Bậc 2 Nâng cao
pH Trung hòa
18

SS Lọc, lắng Keo tụ/lắng, trích

lọc
BOD Lắng, keo tụ/lắng Bùn hoạt tính, lọc Hấp phụ bằng
nhỏ giọt carbon hoạt tính,
RO
COD Lắng, keo tụ/lắng Bùn hoạt tính, lọc Hấp phụ bằng
nhỏ giọt carbon hoạt tính,
RO, oxy hóa với
Cl2, O3
Dầu Phân ly Cô đặc
CN- Bùn hoạt tính Điện hóa
Phân tách với O3
Cr Giảm và lắng Trao đổi ion, điện
hóa
Sắt Lọc bằng OH- Trao đổi ion, điện
hóa
Kim loại nặng Lọc bằng OH- hoặc Trao đổi ion, điện
S2- hóa
Clorine Trung hòa với kiềm Carbon hoạt tính
Xây dựng/thiết kế hệ xử lý quan tâm: Quá trình sản xuất, tiêu chuẩn nước thải, khảo
sát môi trường xung quanh để lựa chọn công nghệ thích hợp và kinh tế nhất.
Các tiêu chí lựa chọn công nghệ xử lý nước thải
Căn cứ Nghị định 80/2014/NĐ-CP thoát nước và xử lý nước thải:
1. Hiệu quả xử lý của công nghệ: Đảm bảo mức độ cần thiết làm sạch nước thải, có
tính đến khả năng tự làm sạch của nguồn tiếp nhận.
2. Tiết kiệm đất xây dựng.
3. Quản lý, vận hành và bảo dưỡng phù hợp với năng lực trình độ quản lý, vận hành
của địa phương.
4. Chi phí đầu tư hợp lý trong đó tính đến cả sự phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu.
5. Phù hợp với đặc điểm điều kiện khí hậu, địa hình, địa chất thủy văn của khu vực
và khả năng chịu tải của nguồn tiếp nhận.
6. An toàn và thân thiện với môi trường
19

7. Có khả năng mở rộng về công suất hay cải thiện hiệu quả xử lý trong tương lai.
8. Đảm bảo hoạt động ổn định khi có sự thay đổi bất thường về chất lượng nước đầu
vào, thời tiết và biến đổi khí hậu.
9. Mức độ phát sinh và xử lý bùn cặn.
10. Tiết kiệm năng lượng, có khả năng tái sử dụng nước thải, bùn thải sau xử lý.
Hình 1.5. Đặc điểm nước thải và phương pháp xử lý

1.13. Khái quát về các hệ thống xử lý nước thải
Hình 1.6. Classification of Wastewater Treatments Processes

20

 Xử lý bậc 1: Xử lý sơ bộ (song chắn rác, bể lắng, lọc đơn giản) nhằm loại vật thô,
tách các chất không tan trong nước thải. Tạo điều kiện phù hợp cho quá trình xử lý
tiếp theo. Loại bỏ hạt chất rắn lơ vô cơ và hữu cơ, dầu, mỡ. Đồng thời, loại bỏ một
vài hợp chất nitơ hữu cơ, phốt pho hữu cơ, kim loại nặng phối kết với chất rắn. Hiệu
quả xử lý BOD là 30-40% và SS là 40-60%.
• Sedimentation
• Primary Settling Tanks
• Coagulation
• Secondary Settling Tank
• Flocculation
 Xử lý bậc 2: Thông thường xử lý bậc 2 là các công trình xử lý sinh học dùng để
oxy hoá sinh hoá các chất hữu cơ còn lại dạng tan, keo và không tan (nhưng không
lắng được). Loại bỏ các chất hữu cơ còn lại, hạt keo, SS, màu, mầm bệnh. Khả năng
loại bỏ SS, BOD tương ứng 85-90%.
• Activated Sludge Process
• Oxidation Ponds and lagoons
• Trickling Filter
 Xử lý bậc 3 (xử lý triệt để): Thường được thực hiện theo yêu cầu xử lý có chất lượng
cao hơn. Đó là các trường hợp cần thiết phải áp dụng các biện pháp như triệt khuẩn,
khử tiếp các chất bẩn còn lại trong nước thải như nitrat, photphat, sunphat, kim loại,
mầm bệnh.... Xử lý nước thải bậc cao là một công nghệ xử lý tạo ra dòng thải đạt
chất lượng cao.
Xử lý bậc cao gồm:
• Membrane Filtration and Separation
• Dechlorination and Disinfection Systems
• Reverse Osmosis (RO) Systems
• Ion Exchange
• Activated Carbon Adsorption
• Physical/Chemical Treatment
Điều quan trọng của hệ thống xử lý nước thải là đảm bảo hiệu quả đầu ra.
Hướng dẫn ôn tập
1. Trình bày khái niệm và phân loại nước thải?
2. Phân tích đặc điểm cơ bản của các loại nước thải? Cho ví dụ?
2. Cơ sở đề xuất thiết kế hệ thống xử lý nước thải? Ví dụ minh họa?
2. Khái quát cơ bản về hệ thống xử lý nước thải? Minh họa cụ thể?
-Hết-
21

CHƯƠNG 2
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP CƠ HỌC
2.1. Song chắn rác (Screening)
a. Mục đích
• Loại chất thải có kích thước lớn trôi lơ lửng, tránh tắc nghẽn bơm, đường ống,
kênh dẫn.
• Bảo đảm an toàn và điều kiện làm việc của toàn hệ thống.
b. Phân loại
 Theo kích thước khe hở: Lớn, trung bình, nhỏ.
 Theo hình dạng: Trụ, vuông.
 Theo phương pháp làm sạch: Thủ công, cơ giới.
 Theo cách cố định hoặc di động bề mặt song chắn rác.
Kích thước lưới (khe hở) song chắn rác thường 15-50 mm. Đối với song chắn rác mịn
có kích thước lưới nhỏ hơn 15 mm (fine screens).
c. Song chắn rác lớn (Coarse screen – Bar screen) 
 Đặt trước song chắn rắn trung bình (normal screen) để loại vật liệu lớn và bảo
vệ song chắn rắn trung bình.
 Khe hở 25-50 mm, nghiêng 700, vận tốc dòng chảy chậm.
Tính toán tổn thất áp lực (hr):
Với, α: góc nghiêng của thanh chắn, t: độ dày thanh

chắn (m), β: hệ số phụ thuộc hình dạng thanh chắn,
b: độ rộng khe hở (m), v: vận tốc dòng nước thải
trước song chắn rác (m/s) Xác định hệ số β
22

Hình 2.1. Song chắn rác lớn

d. Song chắn rác trung bình (normal screen)
 Bảo vệ các thiết bị, máy móc trong hệ thống.
e. Song chắn rác mịn/nhỏ (fine screen)
 Loại các vật liệu nhỏ ảnh hưởng tới quá trình vi sinh.
f. Lưu ý
 Song, lưới chắn rác
o Thủ công (khi lượng rác < 0,1 m3/d),
o Cơ giới (khi lượng rác ≥0,1 m3/d, kết hợp máy nghiền).
 Tính toán: Chiều rộng, dài, số khe hở, số thanh, tổn thất áp lực, lượng rác giữ lại
trên song chắn rác.
g. Bài tập
 Giới thiệu và thực hành trên lớp
 Tài liệu tham khảo
Tính toán thiết kế song chắn rác lớn (Bar Screens):
* Vận tốc dòng chảy:
- Vận tốc tối ưu qua song chắn rác lớn: 0,6 m/s
- Vận tốc tối đa: 0,75-1,0 m/s (ngăn ngừa đẩy các vật liệu qua khe SCR)
- Vận tốc tối thiểu: 0,4 m/s (ngăn ngừa sự phân hủy các chất rắn)
- Khoảng vận tốc điển hình: 0,6-1,0 m/s
23

Ghi chú: V: vận tốc đi qua SCR (m/s), v: vận tốc trước SCR (m/s).
* Tổn thất áp lực (hL hay ∆H):
 hL = 0,05 – 0,15 m đối với nước cấp (drinking water)
 hL = 0,10 – 0,40 m đối với nước thải (wastewater)
Trường hợp 1. Tổn thất áp suất qua song chắn rác là hàm số của:
 Vận tốc dòng chảy trong kênh dẫn (u);

 Vận tốc dòng qua song chắn rác (v).
Trong đó:
- hL : tổn thất áp suất (m);

- 0,7: hệ số thải nghiệm tính đến tổn thất áp suất do quá trình chảy rối và xoáy;
- v : vận tốc dòng chảy qua khe hở giữa các thanh chắn;
- u : vận tốc của dòng chảy trong kênh dẫn (m/s);
- g : gia tốc trọng trường (m/s2).
Trường hợp 2. Tổn thất áp suất qua song chắn rác là hàm số của:
- Vận tốc dòng chảy trong kênh dẫn (u);
- Loại thanh chắn ();
- Độ dốc đặt SCR ().
Tổn thất áp lực tính theo công thức Kirchmer’s equation như sau:
24

Trong đó:
- hL : tổn thất áp suất (m);
- W : chiều rộng lớn nhất của thanh chắn (m);
- b : khe hở nhỏ nhất giữa các thanh chắn (m);
- u : vận tốc dòng chảy trong kênh dẫn (m/s);
-  : góc nghiêng của thanh chắn so với phương ngang;
- g : gia tốc trọng trường (m/s2);
-  : hệ số phụ thuộc vào hình dạng của thanh chắn.
* Góc nghiêng song chắn rác: 10-700

2.2. Bể lắng (Clarifiers, Sedimentation)
Hình 2.2. Bể lắng sơ cấp
25

a. Tổng quan các chất lơ lửng

 Những chất lơ lửng (huyền phù) là những chất có kích thước hạt lớn hơn 10-1
mm.
 Những chất lơ lửng trong nước thải gồm những hạt hoặc tập hợp hạt khác
nhau về hình dạng, kích thước, trọng lượng riêng và bản chất xuất xứ.
 Tính chất cơ bản của các chất dạng huyền phù lơ lửng là không có khả năng giữ
nguyên tại chỗ ở trạng thái lơ lửng.
 Thời gian tồn tại của chúng tùy thuộc vào kích thước hạt. Các hạt lớn sẽ lắng
hoặc nổi lên mặt nước dưới tác dụng của trọng lực.
b. Chức năng bể lắng
 Loại SS là chủ yếu.
 Bể lắng nước thải: Tách cặn sơ cấp và bùn thứ cấp (chủ yếu thành phần hữu cơ)
ra khỏi dòng nước thải để tiếp tục xử lý dòng nước thải.
Các kiểu lắng
 Type I: Discrete particle settling - Particles settle individually without interaction
with neighboring particles.
 Type II: Flocculent Particles – Flocculation causes the particles to increase in
mass and settle at a faster rate.
 Type III: Hindered or Zone settling –The mass of particles tends to settle as a
unit with individual particles remaining in fixed positions with respect to each
other.
 Type IV: Compression – The concentration of particles is so high that
sedimentation can only occur through compaction of the structure.
Các dạng lắng và ứng dụng thực tế:
Dạng lắng Mô tả Ứng dụng
Dạng lắng các hạt rời rạc thường xảy ra
trong nước thải có hàm lượng chất lơ lửng Loại bỏ cát, mảnh kim
Hạt rời rạc
thấp. Các hạt lắng như một thực thể rời rạc loại, võ trứng, mảnh
(loại 1)
và không có sự tương tác với các hạt xung xương, hạt trái cây…
quanh.
Loại bỏ cặn lơ lửng
Dạng lắng bông xảy ra trong nước thải có
Bông cặn trong bể lắng 1 và phần
hàm lượng SS tương đối thấp. Các hạt này
trên lắng 2. Loại bỏ các
(loại 2) có khả năng keo tụ và tạo bông trong quá
bông cặn hình thành từ
trình lắng, vì vậy kích thước và khối
quá trình hóa học/hóa lý
26

lượng hạt lớn dần, hạt lắng với tốc độ trong bể lắng (keo tụ-
nhanh hơn. tạo bông)
Xảy ra trong nước thải có hàm lượng chất
lở lửng cao và trung bình, trong đó lực liên
kết giữa các hạt đủ lớn để cản trở quá trình
Xảy ra trong lắng 2
Cản trở lắng của các hạt lân cận. Các hạt có
(lắng bùn hoạt tính,
(loại 3) khuynh hướng giữ vị trí cố định so với các
màng sinh học)
hạt khác và khi đó khối hạt lắng xuống
như một vật thể. Giao tuyến lớp nước và
lớp hạt bên trong hình thành rõ rệt.
Xảy ra trong dung dịch có hàm lượng chất
Thường xảy ra ở lớp
Nén lở lửng cao, trong đó các hạt tạo thành một
bùn bên dưới (đáy bể
(loại 4) cấu trúc. Cấu trúc này bị nén do các hạt
lắng 2, bể nén bùn)
lắng xuống từ lớp nước phía trên.
c. Phân loại
Bể lắng
 Theo chuyển động dòng chảy có:
o Bể lắng ngang, đứng, ly tâm – nước chuyển động từ trong ra ngoài và từ
dưới lên.
 Lắng ngang  Áp dụng khi Q >15.000 m3/d
 Lắng đứng  Áp dụng khi Q <20.000 m3/d
 Lắng ly tâm  Áp dụng khi Q >20.000 m3/d
o Nguyên tắc chung: Lắng trọng lực.
 Theo vị trí trong dây chuyển xử lý:
o Bậc 1, 2.
o Tính toán hiệu quả, chiều dài, rộng, cao, đường kính đối với ly tâm (kích
thước).
Bể lắng cát
 Tách tạp chất thô, chủ yếu hạt vô cơ trước khi đưa dòng nước thải vào bể phản
ứng sinh học.
 Nguyên tắc: Lắng trọng lực các hạt vô cơ có kích thước lớn, tỷ trọng lớn hơn
nước.
 Bao gồm:
+ Bể lắng cát đứng (dòng chảy theo phương thẳng đứng)
+ Bể lắng cát ngang (dòng chảy theo phương ngang)
+ Bể lắng cát chuyển động (tiếp tuyến, thổi khí)
27

Lắng lamella
Giới thiệu
 Công nghệ lắng với việc thiết kế vùng lắng được chia thành nhiều lớp mỏng với
khoảng không gian nhỏ bằng cách đặt các tấm lamella nghiêng 60°. Các tấm
lamella có dạng nửa lục giác và khi ghép lại tạo thành khối ống có mặt cắt ngang
như những ống lục giác ghép lại.
 Cấu trúc Lamella thiết kế bằng vật liệu như nhựa PVC.
Hình 2.3a. Tấm lắng lamella

Cấu tạo
Bể lắng lamella gồm 3 vùng:
- Vùng phân phối nước
- Vùng lắng
- Vùng tập trung và chứa cặn
Hình 2.3b. Cơ chế/nguyên lý hoạt động

Nguyên lý
 Nguồn nước từ bể phản ứng vào bể lắng sẽ di chuyển theo chiều từ dưới lên theo
các tấm lắng lamella (hoặc ống lắng) được thiết kế nghiêng 60°. Trong quá trình
di chuyển các cặn lắng kết tủa hay bông lắng sẽ va chạm vào nhau và bám vào
bề mặt tấm lắng lamella.
28

Hình 2.4. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động bể lắng lamella

 Khi các bông lắng kết dính với nhau trên bề mặt tấm lắng lamella đủ nặng và
thắng được lực đẩy của dòng nước đang di chuyển từ phía dưới lên thì bông kết
tủa sẽ trượt xuống theo chiều ngược lại và rơi xuống đáy bể lắng (hoặc hố thu
cặn), từ đó theo chu kỳ xả đi.
Ứng dụng
Bể lắng lamella sử dụng rộng rãi trong các công trình xử lý nước thải, xử lý nước
cấp cho sinh hoạt và công nghiệp. Cụ thể:
 Sử dụng hiệu quả cho tất cả các loại bể lắng trong công trình xử lý nước sạch,
xử lý nước thải.
 Phù hợp với công trình cải tạo, nâng cấp bể lắng đứng, bể lắng ngang thành bể
lắng lamella.
29

Hình 2.5. Lamella Inclined Plate Clarifier

 Sử dụng được cho các loại bể với nhiều hình dáng khác nhau như: Hình tròn,
hình vuông, hình chữ nhật.
 Ứng dụng lọc chất thải, bùn bả trong các hệ thống nuôi trồng thủy sản tuần hoàn.
Ưu điểm của bể lắng
- Nâng cao hiệu suất lắng và ổn định.
- Rút ngắn thời gian lắng, giảm diện tích xây dựng.
- Lắp đặt đơn giản, có thể thi công từng mảng rời và vận chuyển thuận tiện.
- Vận hành đơn giản, dễ dàng bảo trì/bảo dưỡng và chuyển đổi vị trí đặt bể lắng.
Lưu ý quan trọng:
 Nghiên cứu sơ đồ cấu tạo
 Nguyên tắc hoạt động
d. Yếu tố ảnh hưởng đến quá trình lắng
 Kích thước hạt, nhiệt độ nước
 Tỷ trọng các hạt
 Độ nhớt nước
e. Tính toán vận tốc lắng hạt
 Nếu tỷ trọng các hạt bằng chất lỏng sẽ không có hiện tượng lắng. Trong trường
hợp tỷ trọng các hạt khác biệt với chất lỏng, ta có công thức trọng lực Fg:
30

V: thể tích hạt, cm3; p1: tỷ trọng của hạt, g/cm3; p2: tỷ trọng chất lỏng, g/cm3; g: gia tốc
trọng trường, cm/s2; lực kéo FD (lực ma sát) gây ra bởi quán tính:
Với, CD : hệ số ma sát (phụ thuộc chế độ thủy động học dòng chảy); v: vận tốc cài đặt
hạt; A: diện tích bề mặt hạt
 Khi lực ma sát và trọng lực cân bằng các hạt sẽ rơi theo vận tốc không đổi:
 Giả sử các hạt có dạng hình cầu với đường kính D
Vận tốc cài đặt v:
 Hệ số ma sát CD phụ thuộc kích thước hạt, đặc trưng bởi chuẩn số Reynolds (R)
: hệ số độ nhớt (N.s/m2); : hệ số độ nhớt động học ( = /w) (m2/s)

 Lúc này: FD lực ma sát đối với các hạt kích thước nhỏ di chuyển với vận tốc
chậm:
 Theo luật Stokes, hệ số ma sát CD = 24/R và vận tốc cài đặt:
 Vận tốc cài đặt các hạt trong chất lỏng (công thức Stokes) – là vận tốc lắng của hạt.
f. Ví dụ/Bài tập
* Tính toán hiệu quả lắng SS và khử BOD5 của bể lắng 1 (Trịnh Xuân Lai, 2008):
R = t/(a+b*t)
31

Trong đó, R là hiệu quả khử BOD5 hoặc SS biểu thị bằng %; t là thời gian lưu nước
(giờ); a, b là các hằng số thực nghiệm (tra bảng).
Hằng số thực nghiệm
Chỉ tiêu
a b
Khử BOD5 0,018 0,02
Khử cặn lơ lửng SS 0,0075 0,014
* Tính toán bể lắng cát ngang (Lâm Minh Triết và nnk, 2015)
- Chiều dài (L, m): L = (1000*K*vmax*Hmax)/U0
Trong đó, vmax là tốc độ chuyển động dòng nước thải trong bể lắng ngang ứng với lưu
lượng lớn nhất (vmax = 0,3 m/s, theo TCXD-51-84); Hmax là độ sâu lớp nước trong bể lắng
ngang; U0 là kích thước thủy lực hạt cát (tra bảng); K là hệ số thực nghiệm tính đến ảnh hưởng
của đặc tính dòng chảy của nước đến tốc độ lắng của hạt cát trong bể lắng cát (Theo TCXD-
51-84: K = 1,3 ứng với U0 = 24,2 mm/s; K = 1,7 ứng với U0 = 18,7 mm/s).
Quan hệ giữa kích thước hạt cát và kích thước thủy lực
d, mm 0,1 0,12 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,5
U0,
5,12 7,37 11,5 18,7 24,2 28,3 34,5 40,7 51,6
mm/s
Ghi chú: d - Đường kính hạt cát, mm; U0 - Kích thước thủy lực, mm/s.
- Diện tích mặt thoáng bể lắng cát ngang (F, m): F = Qmax,s/U0
Với, Qmax,s là lưu lượng nước thải cực đại trong bể lắng (lít/s); U0 - Kích thước thủy
lực (mm/s).
- Chiều ngang tổng cộng bể lắng cát ngang (B, m): B = F/L
2.3. Phân tách dầu (Oil–Water Separator)
a. Chức năng:
 Tách dầu mỡ
 Tránh ảnh hưởng đến quá trình xử lý tiếp theo
b. Nguyên tắc
 Thông thường dầu trong nước thải trôi nổi và được phân tách từ nước nhờ sự
khác biệt về tỷ trọng của dầu và nước. Định luật Stokes mô tả sự trôi nổi (vận
tốc) của dầu trong nước:
 Trong đó, Vr: vận tốc trôi nổi hạt dầu, cm/s; g: gia tốc trọng lực, cm/s2; μ: Độ
nhớt tuyệt đối, P; Pw: tỷ trọng của nước, g/cm3; Po: tỷ trọng của dầu, g/cm3; D:
đường kính hạt dầu, cm.
c. Ví dụ
32

Hình 2.6. Tính toán bể tách dầu

 Trong trường hợp hạt dầu có kích thước 150μ (D=0,015cm)  phân tách theo
dòng chảy với vận tốc:
Vr = (980/18*0,01)*(1,0-0,9)*0,015^2 = 0,12 cm/s
 Giả sử vận tốc dòng thải VH=90cm/min = 1,5 cm/s, độ sâu của nước d= 240 cm
 Thời gian để hạt dầu di chuyển từ A đến B là t = d/Vr = 240/0,12 = 2000 s =
33,2 min.
 Tức để nước thải đi từ A đến D trong thời gian t, chiều dài L cần tính:
L = (VH/Vr)d = VH*t = 1,5*2000 = 3000 cm = 30 m
2.4. Bể lọc (Filtration)
a. Giới thiệu
 Lọc là quá trình tách các hạt rắn ra khỏi pha lỏng hoặc pha khí bằng cách cho
dòng khí hoặc lỏng có chứa hạt chất rắn chảy qua lớp vật liệu lọc (lớp ngăn xốp:
khe hở/độ rỗng).
 Các hạt rắn sẽ bị giữ lại trên bề mặt lớp vật ngăn còn khí hoặc chất lỏng sẽ thấm
qua vật ngăn.
 Nguyên lý: Dựa trên cơ chế
o Ngăn giữ cơ học
o Hấp phụ bề mặt
o Màng vi sinh vật (bề mặt)
b. Phân loại:
 Lọc nhanh
 Lọc chậm (nhà máy công suất nhỏ)
33

Hình 2.7. Sơ đồ bể lọc nhanh
Hình 2.8. Sơ đồ bể lọc chậm

Bảng 2.1. Đặc điểm các bể lọc thông dụng
Properties Rapid sand filter Slow sand filter
Area Small area Large area
Rate of filtration(L/m2/hr) 4.000-7.500 100-400
Sand size (diameter) 0.4-0.7 mm 0.2-0.3 mm
Pretreatment Coagulation and sedimentation Sedimentation
Filter cleaning Backwashing Scraping
Operation More skilled Less skilled
Removal of colour Good Better
34

Removal of bacteria 98-99% 99.9%-99.99%
Prior water storage Storage needed No need
c. Chức năng:
 Loại bỏ vật liệu hữu cơ, hạt keo, vi sinh vật.
 Rapid filtration is used as the final clarifying step in municipal water treatment
plants.
d. Lưu ý
 Chỉ hiệu quả khi kích thước hạt >1μm
 Phải giảm hàm lượng SS để tránh nghẽn cột lọc
e. Bài tập
2.5. Bể điều hoà (Equalization tank)
a. Dẫn nhập
 Thông thường: Lưu lượng, nhiệt độ, hàm lượng các chất ô nhiễm trong
dòng thải thay đổi theo thời gian, không gian.
 Nhu cầu điều hòa lưu lượng và nồng độ chất ô nhiễm.
Hình 2.9. Sơ đồ bố trí bể điều hòa

b. Mục đích
 Điều chỉnh sự biến thiên về lưu lượng của nước thải.
 Tránh sự biến động về hàm lượng chất hữu cơ làm ảnh hưởng đến hoạt động của
vi khuẩn trong các bể xử lý sinh học.
 Kiểm soát pH của nước thải để tạo điều kiện tối ưu cho các quá trình sinh học,
hóa học sau đó.
c. Equalization Tank Operation and Maintenance
 Keep air mixing on at all times.
35

 Ensure that the air flow/mixing is uniform over the entire floor of the tank.
 Adjust the placement of diffusers and the air- flow rate needed.
 Keep the equalization tank in wastewater treatment nearly empty before the
expected peak load hours (otherwise it will over flow)
 Check and clean clogged diffusers at regular intervals.
 Manually evacuate settled much/sediments at least once in a year.
Phương pháp cơ học xử lý nước thải là tiền đề quan trọng cho các công đoạn/quá trình
xử lý tiếp theo.
1. Trình bày cấu tạo, chức năng nhiệm vụ và vị trí của song chắn rác trong hệ thống
xử lý nước thải?
2. Trình bày cấu tạo, chức năng nhiệm vụ và vị trí của bể lắng trong hệ thống xử
lý nước thải?
3. Trình bày cấu tạo, chức năng nhiệm vụ và vị trí của phân tách dầu trong hệ
thống xử lý nước thải?
4. Trình bày cấu tạo, chức năng nhiệm vụ và vị trí của bể lọc (filtration) trong hệ
thống xử lý nước thải?
5. Trình bày cấu tạo, chức năng nhiệm vụ và vị trí của bể điều hoà trong hệ thống
xử lý nước thải?
Hướng dẫn bài tập:
1. Tính toán các thông số cơ bản song chắn rác.
2. Tính toán thông số cơ bản các loại bể lắng quan trọng.
3. Tham khảo tài liệu: Trịnh Xuân Lai (2009), Tính toán thiết kế các công trình xử
lý nước thải, NXB Xây dựng.
-Hết-
36

CHƯƠNG 3
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP HÓA HỌC VÀ HÓA LÝ
- Các phương pháp xử lý hoá học và hoá lý được sử dụng rộng rãi trong kiểm
soát ô nhiễm nước thải công nghiệp, đặc biệt khi cần phải xử lý ở mức cao hoặc cần
phải quay vòng nước.
- Phương pháp này được dùng để thu hồi các chất hoặc khử
các chất độc, các chất có ảnh hưởng xấu đối với giai đoạn làm sạch sinh hoá sau
này.
- Những biện pháp hoá lý để xử lý nước thải đều dựa trên cơ sở ứng dụng các
quá trình: Keo tụ, hấp phụ, trích ly, bay hơi, tuyển nổi, trao đổi ion, tinh thể hoá,
dùng màng bán thấm, cô đặc, khử hoạt tính phóng xạ, khử khí, khử màu.
- Cơ sở của các phương pháp hoá học là các phản ứng hoá học, các quá trình lý
hoá diễn ra giữa chất ô nhiễm với hoá chất cho thêm vào. Những phản ứng diễn ra
có thể là phản ứng oxy hoá khử, các phản ứng tạo chất kết tủa hoặc các phản ứng
phân huỷ chất độc hại.
3.1. Trung hòa (Neutralization)
* Nước thải công nghiệp có thể mang tính axit hoặc kiềm. Tính axit và kiềm thể
hiện qua giá trị pH:
 pH = 7 nước có tính trung tính
 pH < 7 nước có tính axit
 pH > 7 nước có tính kiềm
Hình 3.1. Sơ đồ cấu tạo bể trung hòa
37

* Để tránh được hiện tượng ăn mòn, phá huỷ vật liệu của hệ thống ống dẫn,
công trình thoát nước, cũng như đảm bảo độ pH cho phép của nguồn nước tiếp
nhận như sông, ngòi, ao hồ, nước thải công nghiệp có tính axit hoặc kiềm mạnh
phải được xử lý trước khi thải vào hệ thống thải chung của nhà máy hoặc thải vào
các nguồn tiếp nhận.
* Mục đích của phương pháp này là xử lý để nước thải đạt được độ trung hoà.
Trong công nghệ xử lý nước thải, giá trị pH cho phép thải ra nguồn tiếp nhận phải
theo QCVN. Mặt khác, nếu nước thải cần xử lý bằng phương pháp sinh học thì thường
trước tiên phải được xử lý bằng phương pháp trung hoà vì ở độ pH trung tính
thường là điều kiện tối ưu cho các quá trình phân hủy chất ô nhiễm.
* Bản chất của phương pháp trung hoà là phản ứng hóa học giữa axit và kiềm
hoặc giữa muối với axit hoặc kiềm có trong nước thải. Chất được chọn để thực
hiện phản ứng với các axit hoặc kiềm có trong nước thải gọi là tác nhân trung hoà
hoá học.
* Tác nhân trung hoà thường được dùng để xử lý chất thải chứa axit là đá vôi,
đá dolomit (CaMg(CO3)2), vôi các loại, xút, sôđa (NaHCO3) và để xử lý các chất thải
chứa kiềm. Quá trình trung hoà có thể thực hiện theo phương thức gián đoạn hoặc liên
tục.
* Lựa chọn tác nhân và phương pháp trung hoà thích hợp căn cứ trên một số yếu
tố cơ bản sau:
- Lượng nước thải cần xử lý
- Loại nước thải (nước thải chứa axít hay kiềm)
- Chất lượng nước thải (độ pH, các chất có trong nước thải và nồng độ của
nó,...)
- Yêu cầu cần xử lý (độ pH cần đạt)
- Tác nhân trung hoà rẻ tiền, dễ kiếm
- Thiết bị đơn giản, dễ vận hành và dễ chế tạo
- Tổng chi phí sao cho nhỏ nhất
* Phương pháp trung hoà thường sử dụng
- Trộn nước thải chứa axit và nước thải chứa kiềm với nhau
- Xử lý nước thải bằng vôi (cho nước thải chảy qua lớp đệm đá vôi)
CaCO3 + H2SO4 → CaSO4 + H2CO3
- Trung hoà bằng xút (NaOH) hoặc sôđa (Na2CO3)
2NaOH + H2CO3 → Na2SO4+ 2H2O
Na2CO3 + H2CO3 → 2NaHCO3
38

hay NaOH + H2SO4 → NaHSO4 + H2O

NaHSO4 + NaOH → Na2SO4 + H2O
- Nếu dòng thải thiếu dinh dưỡng (N và P) thì dùng Na3PO4 hoặc
NH4H2PO4 thêm vào dung dịch (nếu tiếp theo sẽ là xử lý sinh học)
- Xử lý nước thải chứa kiềm bằng cách sục khí CO2, trung hòa bằng axit sunfuric,
axit clohydric (thêm axit H2SO4 hoặc HCl vào dòng thải).
CO2 + H2O → H2CO3
H2CO3 + 2NaOH → Na2CO3 + 2H2O
2NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + 2H2O
3.2. Keo tụ - tạo bông (Coagulation – Flocculation)
* Hạt mịn trong nước thải là nguyên nhân gây độ đục và màu, do đó cần loại bỏ. Khi
chúng kết hợp hạt có kích thước lớn sẽ dễ dàng xử lý hơn.
Bảng 3.1. Mối quan hệ giữa kích thước hạt và thời gian lắng
* Hạt keo: 2 dạng chính

– Keo kỵ nước: đất sét, oxit kim loại,…
• Không có ái lực với môi trường nước
• Dễ keo tụ
• Đa số là những hạt keo vô cơ
– Keo ưa nước: proteins, polymers,…
• Thể hiện ái lực với nước
• Hấp thụ nước và làm chậm quá trình keo tụ
• Đa số là những hạt keo hữu cơ
* Đặc tính của hạt keo
39

 Khả năng lắng rất chậm (chuyển động Brown gây cản trở quá trình lắng dưới tác
động của trọng lực);
 Là tác nhân gây ô nhiễm nước như tăng độ đục (turbidity);
 Đặc tính bề mặt (điện thế ζ,…) là yếu tố quan trọng (surface properties):
– Có xu hướng kết hợp với các chất từ môi trường xung quanh (tỉ lệ diện tích bề
mặt: khối lượng);
– Có xu hướng tăng điện tích.
* Mục đích
 Tách các hạt cặn có kích thước 0,001µm < Φ < 1µm, khó tách loại được bằng
các quá trình lý học thông thường như lắng, lọc, tuyển nổi.
 Chủ yếu loại SS.
 Giảm vi sinh vật (di chuyển vào bông bùn): Bacteria 90%, Virus 60%, Protozoa
90% (khả năng hấp thụ vi sinh của bùn)
Hình 3.2. Bể keo tụ - tạo bông

*Chất keo tụ:
 Muối kim loại oxit, hợp chất carbon đa phân tử
 Polyme hữu cơ tổng hợp, nhôm (Al2(SO4)3), muối sắt (FeCl3, Fe2(SO4)3)
 Thực tế: FeSO4, FeCl3 rẻ hơn Al2(SO4)3 nên được sử dụng nhiều hơn
* Cơ chế:
 Chất keo tụ khuếch tán vào nước, trộn với hạt làm tăng kích thước, mật độ và tỷ
trọng.
 Tạo bông là quá trình làm keo tụ các hạt keo hoặc dính các hạt nhỏ lại thành
một tập hợp hạt lớn hơn để lắng bằng cách đưa vào chất lỏng các tác nhân tạo
bông có tác dụng phá keo hoặc hấp phụ các hạt nhỏ lên bề mặt của nó hoặc dính
các hạt nhỏ lại với nhau.
40

 Khi các hạt keo tiếp xúc với nhau, chúng tạo thành các hạt có kích thước lớn
hơn, tạo bông và kết tủa.
Nước thải thường chứa các hạt keo mang điện tích (thường điện tích âm). Chính điện
tích ngăn cản không cho chúng va chạm, kết hợp với nhau nên giữ dung dịch nước thải
có trạng thái ổn định. Khi thêm tác nhân keo tụ thì dung dịch bị mất tính ổn định, gia
tăng sự kết hợp giữa các hạt tạo những bông cặn có kích thước đủ lớn để loại bỏ bằng
quá trình lọc hoặc lắng.
* Yếu tố ảnh hưởng:
 Liều lượng
 Chế độ khuấy trộn
 pH
 Nhiệt độ
* Một số chất keo tụ sử dụng loại bỏ các chất rắn lơ lửng trong nước thải:
+ Phèn Al(SO4)nH2O (n = 13-18)
+ Sôđa kết hợp với phèn Na2CO3 + Al2(SO4)3
+ Sắt sunphat FeSO4.7H2O
+ Nước vôi Ca(OH)2
+ Natrialuninat Na2Al2O4
+ Sắt clorua và sắt (III) sunphat FeSO4
* Ví dụ:
Cơ chế tạo bông lắng trong môi trường kiềm (thí dụ nước thải chứa Ca(OH)2)
Al(OH)3 và Fe(OH)3 là keo dương, các hạt bùn trong nước là keo âm sẽ
trung hoà và dính vào nhau hoặc các hạt keo Al(OH)3 và Fe(OH)3 sẽ hấp phụ các
hạt bùn vào nó làm thành tập hợp hạt dễ lắng hơn.
* Keo tụ điện hóa
41

Hình 3.3. Wastewater electrocoagulation principle

 Phương pháp cải tiến nâng cao hiệu quả keo tụ xử lý nước thải
 Tài liệu đọc thêm
3.3. Kết tủa (Precipitation)
 Đây là phương pháp phổ biến nhất loại bỏ kim loại nặng trong nước thải.
 Thường chúng được kết tủa dạng hydroxyt (OH-).
 Cho base để tăng pH và tạo kết tuả, làm giảm mức độ thấp nhất khả năng hòa
tan.
Hình 3.4. Example of Heavy Metal Removal

Lưu ý:
 Cần loại bỏ các chất cản trở quá trình kết tủa trong nước thải để tăng hiệu quả
xử lý.
 Quá trình kết tủa cũng được áp dụng nhằm khử phốt pho trong nước thải.
3.4. Hấp thụ (Absorption)
* Cơ sở của phương pháp:
42

Dựa trên sự tương tác giữa chất cần hấp thụ (thường là khí hoặc hơi) với chất
hấp thụ (thường là chất lỏng) hoặc dựa vào khả năng hòa tan khác nhau của các chất
khác trong chất lỏng để tách chất.
* Phân loại: Dựa vào bản chất của sự tương tác
- Hấp thụ vật lý: Là quá trình dựa trên sự tương tác vật lý thuần túy; nghĩa là chỉ
bao gồm sự khuếch tán, hòa tan các chất cần hấp thụ vào trong lòng chất lỏng và sự
phân bố của chúng giữa các phần tử chất lỏng.
- Hấp thụ hóa học: Hấp thụ hóa học là một quá trình luôn đi kèm với một hay
nhiều phản ứng hóa học. Một quá trình hấp thụ hoá học bao giờ cũng bao gồm 2 giai
đoạn: Giai đoạn khuếch tán và giai đoạn xảy ra các phản ứng hóa học. Như vậy sự hấp
thụ hóa học không những phụ thuộc vào tốc độ khuếch tán của chất khí vào trong chất
lỏng mà còn phụ thuộc vào tốc độ chuyển hóa các chất - tốc độ phản ứng của các chất.
3.5. Hấp phụ (Adsorption)
* Khái quát
 Phương pháp hấp phụ dùng để khử mùi vị, màu, chất bẩn hữu cơ khó phân
hủy, kim loại nặng,... ra khỏi nước thải công nghiệp.
 Phương pháp này thường được sử dụng khi nước thải cần xử lý đạt tiêu chuẩn
cao hoặc tái sử dụng lại nước thải.
 Hấp phụ tách các chất hữu cơ và khí hoà tan khỏi nước thải bằng cách tập
trung các chất đó trên bề mặt chất rắn (hấp phụ vật lý) hay bằng cách tương tác
các chất bẩn hoà tan với các chất rắn (hấp phụ hoá học).
Hình 3.5. Physical adsorption and chemical adsorption

 Phương pháp hấp phụ được dùng như là phương pháp xử lý cuối cùng, sau xử lý
sinh học.
43

 Hấp phụ là quá trình tách các cấu tử độc hại nằm trong pha khí hoặc pha lỏng
với nồng độ rất thấp lên bề mặt hoặc trong các lỗ mao quản của chất hấp phụ là
pha rắn xốp.
 Hấp phụ lỏng - rắn dùng để tách các chất độc hại: Phenol, các thuốc trừ sâu,
thuốc diệt cỏ, các hợp chất nào của cácbuahydro thơm, các hợp chất bề mặt, các
chất màu ra khỏi nước thải.
 Chất hấp phụ rắn thường dùng là than hoạt tính, tro, xỉ, silica gel...
 Sử dụng loại bỏ các hợp chất hữu cơ trong nước.
* Nguyên lý
Hấp phụ là một hiện tượng (quá trình) gây ra sự tăng nồng độ của một chất hoặc
một hỗn hợp chất trên bề mặt tiếp xúc giữa hai pha (rắn - khí, rắn - lỏng, lỏng - khí).
Hình 3.6. Biểu diễn quá trình hấp phụ

* Các chất hấp phổ biến
Than hoạt tính là một chất hấp phụ rắn, xốp, không phân cực và có bề mặt riêng
rất lớn. Về bản chất nguyên tố, nó thuộc nhóm graphit - một dạng thù hình của carbon
gồm các tinh thể nhỏ có cấu trúc bất trật tự; nhưng khác với graphit là trong tinh thể của
than hoạt tính các vòng sáu nguyên tử carbon sắp xếp kém trật tự hơn. Vì vậy than hoạt
tính có cấu tạo xốp hơn và tạo nên nhiều lỗ hổng nhỏ không đồng đều và rất phức tạp.
44

Hình 3.7. Activated Carbon Basics
Hình 3.8. Cơ chế hấp phụ chất bẩn trong lọc nước
Than hoạt tính được coi như là một chất hấp phụ chủ yếu trong công nghệ xử lý
làm sạch môi trường:
- Làm sạch nước để uống, xử lý nước sinh hoạt hoặc xử lý nước thải của các
công trình có độ nhiễm bẩn thấp. Trong những trường hợp này, than hoạt tính sẽ giữ
lại các hợp chất hữu cơ hoà tan, nhất là các chất gây mùi, gây màu và cả vết những
kim loại nặng. Than hoạt tính đặc biệt có hiệu quả xử lý cao đối với nước bị nhiễm nhẹ
các chất diệt trừ dịch hại.
45

Hình 3.9. Những ứng dụng than hoạt tính

- Xử lý nước thải công nghiệp: Người ta sử dụng than hoạt tính trong những
trường hợp hấp phụ các chất kém hoặc không bị vi sinh vật phân hủy, các chất gây độc
hại đối với các vi sinh vật. Trong trường hợp này xử lý chọn lọc bảng than hoạt tính
đóng vai trò như là quá trình tiền xử lý cho các bước xử lý sinh học tiếp theo.
- Xử lý triệt để nước thải công nghiệp và đô thị: Khi than đã hấp phụ bão hòa,
nó không còn khả năng hấp phụ tiếp tục nữa. Đối với than hoạt tính, trong trường hợp
này không phải bỏ đi mà có thể tái sinh và sử dụng lại được.
Đại đa số các chất hấp phụ trên than hoạt tính đều có thể giải hấp bằng
nhiệt. Khi ở trong môi trường có nhiệt độ cao, các chất hữu cơ cũng như các phân tử
axit dễ bay hơi đã tách khỏi bề mặt của than. Đối với mỗi một chất sẽ có một nhiệt độ
xử lý phù hợp. Với các hợp chất của kim loại thì thông thường phải giải hấp bằng axit
sau đó rửa bằng nước và sấy để tái sinh.
46

Hình 3.10. Cơ chế hoạt động của than hoạt tính

Zeolit là các hợp chất alumosihcat có cấu trúc tinh thể. Tính chất của zeolit phụ
thuộc vào tỷ lệ Si và Al và mức độ tạo tinh thể của sản phẩm cuối cùng.
47

Hình 3.11. Cấu trúc Zeolit ((a) zeolite A (3D, 4.2 Å); (b) zeolite Y (3D, 7.4 Å); (c)
Zeolite L (1D, 7.1 Å); (d) ZSM-5)
* Ưu nhược điểm
- Ưu điểm: Khả năng làm sạch cao, có thể tái sinh.
- Nhược điểm: Không thể sử dụng đối với nguồn thải có mức độ ô nhiễm cao
(hiệu quả thấp).
Hình 3.12. Zeolite Process of Water Softening

* Chất hấp phụ phải thoả mãn các yêu cầu
 Hấp phụ chọn lọc
 Bề mặt riêng lớn
 Dễ hoàn nguyên
 Đảm bảo độ bền cơ và nhiệt
 Không có hoạt tính xúc tác với các phản ứng oxy hoá
48

 Dễ kiếm, rẻ tiền
* Các yếu tố ảnh hướng tới quá trình hấp phụ
 Diện tích bề mặt chất hấp phụ
 Bản chất của sự hấp phụ
 Độ pH
 Nồng độ dung dịch
 Thời gian tiếp xúc
 Bản chất của hệ tiếp xúc
Hình 3.13. A comparison between absorption (hấp thụ) and adsorption (hấp phụ)
3.6. Phương pháp oxy hóa (Oxidation Processes)
- Nguyên tắc: Sử dụng các tác nhân oxy hóa mạnh như O3, KMnO4, H2O2 để
giảm tiềm năng ô nhiễm, độc tính bằng cách chuyển hóa thành các chất ít độc.
49

Bảng 3.2. Oxidation potential of most commonly reagents used in wastewater

treatment (Nguồn: Hunsberger, 1977)
- Đối tượng xử lý:

 Oxy hóa hóa học xử lý thành phần vô cơ như Mn(II), Fe(II), S2-, CN-,
SO32-.
 Các hợp chất hữu cơ như phenols, amines, humic acids, mùi vị, màu, hợp
chất độc, vi khuẩn, tảo.
Hình 3.14. Example of Organic Chemical Removal

- Các chất oxy hóa phổ biến: NaClO, H2O2, O3, KMnO4
+ Ozon
 Là chất oxy hoá có hoạt tính cao và độ hoà tan trong nước lớn gấp 10
lần O2 được sử dụng xử lý nước thải có chứa các chất bẩn hữu
cơ dạng hoà tan và keo.
50

 Ozon làm sạch nước thải khỏi phenol, sản phẩm dầu H2S, hợp chất của
As, hợp chất bề mặt, CN-, các chất màu, hydrocarbon thơm, thuốc trừ sâu
và còn có khả năng tiêu diệt các vi khuẩn.
CN- + O3 = CNO- + O2
 Nếu kết hợp chiếu tia cực tím thì tốc độ oxy hoá bằng ozon sẽ tăng 102 -
104 lần.
- H2 O2
 Là chất oxy hoá mạnh dùng để oxy hóa phenol, CN-, các hợp chất chứa
lưu huỳnh (S) và các ion kim loại.
 Quá trình xảy ra mãnh liệt khi có mặt của chất xúc tác như Fe2+, Fe3+,
Cu2+, Cr3+, pH tối ưu: 3 – 4.
- KMnO4
o Là chất oxy hoá tương đối mạnh được dùng để oxy hoá phenol, CN- và
các hợp chất chứa S.
o Độ pH của quá trình là 9,5 (pH càng cao thì phản ứng xảy
ra càng nhanh).
3.7. Trao đổi ion (Ion Exchange)
3.7.1. Khái quát và cơ sở phương pháp
Là quá trình trao đổi ion dựa trên sự tương tác hoá học giữa ion trong pha lỏng
và ion trong pha rắn. Trao đổi ion là một quá trình gồm các phản ứng hoá học đổi chỗ
(phản ứng thế) giữa các ion trong pha lỏng và các ion trong pha rắn (ví dụ như hạt nhựa
trao đổi). Có thể hiểu, trao đổi ion là quá trình tương tác của dung dịch với pha rắn có
tính chất trao đổi.
RA + B+ = A+ + RB
Where, R is the resin (as cation exchanger) and A+ and B+ the cations competing
for the binding site.
Việc trao đổi phải có một cấu trúc mạng mở hữu cơ hoặc vô cơ có thể mang theo
các ion. Quá trình trao đổi ion phụ thuộc vào từng loại nhựa trao đổi và bản chất các
loại ion khác nhau.
51

Hình 3.15. Ion Exchange Treatment Process
Hình 3.16. Ion Exchange (khử khoáng)

Trao đổi ion có thể sử dụng với cation và anion hữu cơ hoặc vô cơ. Tuy nhiên,
phần lớn ứng dụng trao đổi ion đều liên quan đến các loại chất vô cơ vì các chất hữu cơ
thường đòi hỏi chất tái sinh có nồng độ rất cao hoặc sử dụng các dung môi hữu cơ để
khử chất hữu cơ.
 Ví dụ 1: Quá trình làm mềm nước (R: Tác nhân trao đổi ion)
2RNa+ + Ca2+  R2Ca2+ + 2Na+
52

Hình 3.17. Quá trình làm mềm nước cứng

 Ví dụ 2: Quá trình làm mềm nước bằng tác nhân trao đổi ion zeolite (X)
 Ví dụ 3: Khử chất ô nhiễm

ROH– + A–  RA– + OH–
R: Nhựa trao đổi ion Resin; A–: Các anion phổ biến như Cl–, SO42– and NO3–
3.7.2. Vật liệu và phương pháp trao đổi ion
Vật liệu trao đổi ion là những chất không hòa tan có chứa các ion mà có thể được
trao đổi với các ion khác trong dung dịch khi tiếp xúc với nó. Những trao đổi này diễn
ra mà không có bất kỳ thay đổi vật lý của vật liệu trao đổi ion.
a. Phân loại
- Vật liệu trao đổi ion tự nhiên: Vật liệu trao đổi ion hữu cơ tự nhiên, vật liệu
trao đổi ion vô cơ tự nhiên.
- Vật liệu trao đổi ion nhân tạo: Vật liệu trao đổi ion hữu cơ nhân tạo, vật liệu
trao đổi ion vô cơ nhân tạo.
Ví dụ: Một số hạt trao đổi ion như zeolite tự nhiên, nhựa tổng hợp…
53

Hình 3.18. Hạt trao đổi ion zeolite
Hình 3.19. Hạt trao đổi ion nhựa tổng hợp

b. Nhựa trao đổi ion
Nhựa trao đổi ion còn gọi là ionit, các ionit có khả năng hấp thu các ion dương
(gọi là cationit), ngược lại các ionit có khả năng hấp thu các ion âm gọi là anionit. Các
ionit có khả năng hấp thu cation lẫn anion được gọi là ionit lưỡng tính.
Hình 3.20. Ion-exchange resin

Về cấu tạo của chất trao đổi ion, có thể phân ra hai phần: Một phần gọi là gốc
của chất trao đổi ion, một phần khác gọi là nhóm ion có thể trao đổi (nhóm hoạt tính).
54

Thông qua phương pháp tổng hợp hoá học, người ta chế tạo chất trao đổi ion hữu
cơ gọi là nhựa trao đổi ion (Resin).
Resin được tạo ra bởi sự trùng ngưng từ styren và divinylbenzen (DVB). Phân
tử styren tạo nên cấu trúc cơ bản của Resin. DVB là những cầu nối giữa các polime có
tính không hoà tan và giai bền. Cầu nối trong Resin là cầu nối 3 chiều và Resin có cấu
trúc rỗng.
Về phân loại: Có 4 loại Resin
- Resin cation acid mạnh
- Resin cation acid yếu
- Resin anion base mạnh
- Resin anion base yếu
c. Phương pháp trao đổi ion
Có hai phương pháp trao đổi ion chính:
- Trao đổi ion với lớp nhựa chuyển động, vận hành và tái sinh liên tục.
- Trao đổi ion với lớp nhựa trao đổi đứng yên, vận hành và tái sinh gián đoạn.
Trong đó, phương pháp trao đổi ion với lớp nhựa tĩnh là phổ biến hơn cả.
3.7.4. Ứng dụng
Hình 3.21. Ứng dụng khử độ cứng trong nước

Phương pháp trao đổi ion được sử dụng rộng rãi trong các quá trình xử lý nước
cấp và nước thải.
Trong xử lý nước cấp, phương pháp trao đổi ion thường được sử dụng để khử
các muối, độ cứng, khoáng, nitrat, màu và các kim loại.
55

Trong xử lý nước thải, phương pháp trao đổi ion được sử dụng để loại ra khỏi
nước các kim loại (kẽm, đồng, crom, nikel, chì, thuỷ ngân, cadimi, vanadi, mangan,…),
các hợp chất asen, phốt pho, xianua và phóng xạ. Đồng thời, thu hồi các chất có giá trị
với mức độ làm sạch nước cao.
Hình 3.22. Khử Na+ bằng phương pháp trao đổi ion (H+ Form Cation Resin;
Na+ Removal)
Một số ứng dụng cụ thể:
 Phổ biến xử lý kim loại độc và NO3-.
 Sử dụng nhựa tự nhiên hoặc tổng hợp để loại bỏ ion canxi, magie và carbonate
từ nước, thay thế chúng bằng natri, clorua, hydroxyl hoặc các ion khác.
 Xử lý nước thải xi mạ, sơn tĩnh điện… và thu hồi Cr.
Phương pháp hiệu quả loại bỏ muối vô cơ hòa tan như độ cứng (Ca, Mg) và kim
loại nặng trong nước thải.
3.7.5. Ưu nhược điểm
a. Ưu điểm
- Xử lý triệt để và có tính chọn lọc đối tượng.
- Nhựa ion có thể sử dụng lâu dài, tái sinh nhiều lần với chi phí thấp, tiêu hao
năng lượng thấp.
- Phương pháp thân thiện môi trường (hấp thu các chất độc trong nước).
b. Hạn chế
- Nước tồn tại các hợp chất hữu cơ hay Fe3+, chúng sẽ bám dính vào các hạt nhựa
ion, làm giảm khả năng trao đổi.
- Chi phí đầu tư và vận hành khá cao (ít được sử dụng công trình lớn và thường
dùng cho trường hợp đòi hỏi mức độ xử lý cao).
3.8. Tuyển nổi (Flotation)
Dẫn nhập
56

 Hàm lượng dầu 0,2 - 0,4 mg/l sẽ làm cho nước có mùi dầu. Khử mùi dầu là một
việc làm khó khăn.
 Hiện tượng giảm hàm lượng oxy hoà tan (<4 mg/l) trong nước gây ảnh hưởng
xấu cho các loài thủy sinh vật.
Khái niệm
 Tuyển nổi là quá trình tách các hạt lơ lửng ra khỏi chất lỏng bằng cách sục vào
chất lỏng dòng khí phân tán ở dạng bọt rất nhỏ, các hạt không thấm ướt sẽ dính
vào bọt và cùng với bọt nổi lên trên bề chất lỏng và được hớt ra ngoài. Bọt khí
có thể tạo ra bằng cách sục khí, bằng các phản ứng hoá học và sinh học sinh ra.
Hình 3.23. A typical flotation system

Nguyên tắc
 Sử dụng khí hòa tan (bọt khí)
 Các chất rắn lơ lửng sẽ bám vào bề mặt của bọt khí và nổi lên
 Ban đầu, tăng áp suất và cấp một lượng không khí đủ lớn sau đó giảm áp để tạo ra
các bọt khí trong nước. Kết quả các hạt dầu, mỡ, SS sẽ kết hợp với bọt khí và nổi lên
và được tách khỏi nước thải bằng thanh gạt hoặc thiết bị thu gom bọt nổi.
57

Hình 3.24. Bên trong hệ tuyển nổi

Vai trò
 Giải pháp thay thế bể lắng truyền thống
 Áp dụng xử lý nước cấp và nước thải
 Thường áp dụng xử lý nước thải công nghiệp quy mô nhỏ
Hình 3.25. Sơ đồ xử lý nước thải áp dụng phương pháp tuyển nổi

Phân loại (Flotation Types)
 Simple flotation
 Flotation with aeration
 Dissolved air flotation
 Electroflotation
 Vacuum flotation
Thiết kế
58

Hình 3.26. Design of Flotation Systems

Primary variables for flotation design
o Pressure
o Recycle ratio
o Feed solids concentration
o Retention period
Principal components of flotation system
o Pressurized pump  Elevated pressure to increase solubility
o Air-injection facilities
o Retention tank (saturation tank)  1-3 min
o Back pressure regulation device  Constant head on pressurizing pump
o Flotation unit  Circular/rectangular with a skimming device
Ứng dụng:
 Loại chất rắn lơ lửng, dầu mỡ, chất rắn mật độ thấp, những chất không tan trong
nước
 Các chất hòa tan như BOD, COD, màu cũng được xử lý hiệu quả sau keo tụ
Used for
 The removal of: Suspended Solids, Oil and Grease from wastewater
 The seperation and concentration of sludges
Cụ thể đối với nước thải:
o Petroleum industry
o Edible oil industry
59

o Fiber recycling in paper industry
- Tuyển nổi loại các tạp chất bẩn ra khỏi nước bằng cách tạo cho chúng khả
năng dễ nổi lên mặt nước. Muốn vậy người ta cho vào nước chất tuyển nổi hoặc tác
nhân tuyển nổi để thu hút và kéo các chất bẩn nổi lên mặt nước, sau đó loại hỗn hợp
chất bẩn và chất tuyển nổi ra khỏi nước.
- Thông thường dùng các bọt khí nhỏ li ti phân tán và bão hoà trong nước. Những hạt
chất bẩn chứa trong nước (dầu, sợi giấy, ce1ulose, len...) sẽ dính vào các bọt không khí
và cùng các bọt không khí nổi lên mặt nước, rồi được loại khỏi nước.
Tuyển nổi khí hòa tan (DAF: tạo bông khí hòa tan, tuyển nổi siêu nông)
Hình 3.27. Sơ đồ tuyển nổi khí hòa tan

- Nguyên tắc
 Sử dụng nước bão hòa không khí, áp suất cao 3~5 kg/cm2 (0,29~0,49 MPa)
 Cho dòng nước này vào nước thải có áp suất không khí để tạo đám mây bong
bóng mịn dạng hình cầu có đường kính 70~80 μm. Bong bóng giữ hạt rắn bởi
các lực vật lý hoặc tham gia liên kết bề mặt… (liên kết 3 pha rắn, khí, lỏng) kết
quả hạt nặng hơn và lắng xuống.
60

Hình 3.28. DAF Flow Diagram
Hình 3.29. Công nghệ bể tuyển nổi

- Ứng dụng DAF
 Thích hợp xử lý SS từ 150 mg/ℓ to 2.000 mg/ℓ sau keo tụ nhưng không thể áp
dụng khi tốc độ keo tụ nhỏ hơn 20 m/h.
 Loại bỏ/phân tách dầu.
61

Hình 3.30. Phân tách nhiễm bẩn dầu

3.9. Khử trùng (Disinfection)
 Sau khi qua bể lắng, bể lọc, phần lớn vi khuẩn trong nước đã bị giữ lại (90%) và
bị tiêu diệt. Tuy nhiên, để đảm bảo hoàn toàn vệ sinh, phải áp dụng phương pháp
triệt khuẩn nước.
 Phương pháp triệt khuẩn nước thường dùng nhất là Clo hoá tức là sử dụng Clo
hoặc hợp chất của Clo như clorua vôi (CaOCl2), zaven (NaOCl) là những chất
oxy hóa mạnh, có khả năng triệt khuẩn.
 Những chất oxy hoá mạnh: Cl2, HOCl, OCl-
 Ví dụ:
 Các phương pháp khử trùng
62

+ Dùng tia tử ngoại: Dùng một loại đèn phát ra tia tử ngoại để triệt khuẩn.
Phương pháp này đơn giản nhưng thiết bị đắt hay hỏng và tốn điện (10-30 kW/1000
m3 nước).
+ Dùng ozon (O3): Khi đưa O3 vào nước sẽ tạo thành oxy nguyên tử là chất có
khả năng diệt trùng. Ozon, uv đắt nhưng không để lại tác nhân phụ gây gây độc.
+ Dùng sóng siêu âm: Dùng thiết bị phát ra sóng siêu âm tần số 500 kHz vi trùng
sẽ bị tiêu diệt.
+ Kim loại Cu, Ag được sử dụng để khử trùng bể bơi, bồn tắm nước nóng.
3.10. Phương pháp điện hóa (Electrochemistry)
Khái quát nguyên lý
Hình 3.31. Nguyên lý phương pháp điện hóa

Phương pháp điện hoá học phá huỷ các tạp chất độc hại trong nước thải hoặc
trong dung dịch bằng cách oxy hoá điện hoá trên điện cực anốt hoặc cũng có thể
phục hồi các chất quý rồi đưa về dùng lại trong sản xuất.
Nhờ các quá trình oxy hoá khử mà các chất bẩn độc hại được biến đổi thành các
chất không độc.
Phân loại và ưu điểm
Một số công nghệ điện hóa
 Electrodeposition
 Electrocoagulation
 Electroflotation
 Electrosorption
 etc.
63

Hình 3.32. Ưu điểm công nghệ điện hóa

Ưu điểm
 Removal and recovery of heavy metals from wastewater
 Tiêu thụ hóa chất mức thấp
 etc.
Ví dụ 1:
Hình 3.33. Quá trình điện hóa hóa học

Phản ứng điện hóa:
Zn(s) + Cu2+(aq) → Zn2+(aq) + Cu(s)
This reactions involves two half-reactions:
+2 - 2+ -
Oxidation: Zn → Zn +2e Reduction: Cu + 2e → Cu
Ví dụ 2:
64

Hình 3.34. Electrochemical arsenic removal process

3.11. Màng lọc (Membrane Filtration)
3.11.1. Khái quát
Đối với các quá trình lọc, màng được hiểu theo nghĩa thông thường là rào chắn
nhằm ngăn cách giữa các pha, hạn chế sự vận chuyển qua lại giữa các cơ chất một cách
có chọn lọc. Màng có thể là được cấu tạo thuần nhất hoặc tổng hợp; có thể có cấu trúc
đối xứng hoặc không đối xứng, có thể mang điện dương hay âm, có thể trung hòa về
điện tích nhưng cũng có thể mang cả 2 loại điện tích kể trên.
Quá trình vận chuyển vật chất qua màng có thể được thực hiện dưới tác động của
quá trình đối lưu, quá trình khuếch tán phân tử, do trường điện từ, do nồng độ, do áp
suất hay nhiệt độ. Quá trình lọc màng có thể tách dòng thành 2 dòng riêng biệt: dòng
thấm và dòng cô đặc. Dòng thấm là phần chất lỏng đi qua màng trong khi đó dòng cô
đặc là dòng chứa những phần tử bị giữ lại ở màng.
Hình 3.35. Nguyên tắc lọc màng
65

Công nghệ màng lọc là một thuật ngữ chung dùng cho một số các quy trình tách
có các đặc trưng khác nhau. Các quy trình này cơ bản là tương tự nhau về nguyên lý
hoạt động, chúng đều sử dụng màng để phân tách các chất mong muốn. Công nghệ
màng lọc được sử dụng nhiều trong các quy trình xử lý nước ngầm, nước mặt và nước
thải.
Quá trình phân tách của công nghệ màng dựa trên nguyên lý hoạt động của màng
bán thấm là cho phép nước đi qua màng và giữ lại các chất rắn lơ lửng và các chất không
mong muốn khác. Màng lọc có thể xem là sự tích hợp và thay thế hiệu quả cho các công
nghệ keo tụ, lọc cặn, hấp phụ (lọc cát, than hoạt tính, trao đổi ion), nén ép và chưng cất.
Hình 3.36. Sơ đồ mô tả yếu tố xác định hiệu quả màng

Hai yếu tố dùng để xác định tính hiệu quả màng lọc, đó là tính chọn lọc và hiệu
suất. Tính chọn lọc được thể hiện qua yếu tố lựa chọn chất đi qua và giữ lại trên màng,
trong khi hiệu suất được thể hiện qua tham số gọi là thông lượng, tức là lượng nước qua
màng (tính bằng đơn vị l/m2*h ). Tính chọn lọc và hiệu suất phụ thuộc vào đặc điểm
từng loại màng.
3.11.2. Phân loại
Màng lọc có thể phân ra làm hai loại gồm nhóm màng vi lọc, siêu lọc và nhóm
màng nano, thẩm thấu ngược RO.
66

Hình 3.37. Đặc điểm các loại màng lọc

Bảng 3.3. Đặc điểm các quá trình lọc màng
Kích thước Flux (L/m2.h)-
Quá trình Áp suất (psi) Xử lý
lỗ rỗng cường độ lọc
MF vi lọc 0,1 -2 µm 100 – 1.000 15 - 60 SS, vi khuẩn
SS, vi khuẩn,
UF siêu lọc 0,005 – 0,1 µm 30 – 300 10 – 100
ion đa hóa trị
0,0005 – 0,005 40 – 200 (90 SS, vi khuẩn,
NF lọc nano 20 – 150
µm typically) ion đa hóa trị
SS, vi khuẩn,
RO thẩm
< 0,5 nm 10 - 35 200 – 300 virus, ion đa và
thấu ngược
đơn hóa trị
Màng vi lọc và màng siêu lọc được sử dụng để loại bỏ các hạt cặn có kích thước
khá lớn trong khi muốn khử muối khỏi nước ví dụ như trong công nghệ lọc nước biển
thì màng nano và màng RO là sự lựa chọn thích hợp.
Màng nano và RO hoạt động không theo nguyên tắc lỗ lọc, sự phân tách các chất
diễn ra bằng cách khuếch tán qua màng. Áp lực cần thiết để đẩy nước qua màng nano
và RO cao hơn nhiều so với áp suất qua màng vi lọc và siêu lọc, trong khi lượng nước
thành phẩm (hiệu suất) lại thấp hơn nhiều.
3.11.3. Yếu tố ảnh hưởng
Hiệu quả lọc màng phụ thuộc vào các yếu tố cơ bản như:
 Đặc điểm màng
67

 Bản chất nước thải

 Điều kiện và các thông số vận hành
3.11.4. Ưu nhược điểm và ứng dụng
a. Ưu điểm
Màng lọc là một số ưu điểm đối với các kỹ thuật lọc nước hiện nay:
- Là công nghệ có thể hoạt động ở nhiệt độ thấp. Điều này quan trọng bởi vì nó
cho phép xử lý đối với các chất nhạy cảm với nhiệt độ. Do đó, công nghệ màng được
sử dụng rộng rãi trong sản xuất thực phẩm, đồ uống.
- Là công nghệ tiêu tốn ít năng lượng, hầu hết năng lượng sử dụng chủ yếu là để
bơm chất lỏng qua màng, tổng năng lượng sử dụng nhỏ so với các kỹ thuật thay thế
khác như công nghệ bay hơi.
- Có thể dễ dàng mở rộng quy mô (màng được chế tạo theo các modul, thuận tiện
thi công).
Ưu điểm nổi bật:
 Ôn hòa về mặt môi trường
 Công nghệ sạch và dễ vận hành
 Có thể thay thế được nhiều quá trình hóa lý truyền thống: lọc, chưng cất, trao đổi
ion trong quy trình xử lý nước
 Tạo ra sản phẩm có chất lượng cao
 Thuận lợi cho việc thiết kế những hệ thống có tính linh hoạt cao
b. Nhược điểm
Trong quá trình lọc, màng bị nhiễm bẩn là điều không thể tránh khỏi. Loại và
lượng chất bẩn bám trên màng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, chẳng hạn như
chất lượng nước, loại màng, vật liệu màng và thiết kế, điều khiển của quá trình.
Những chất bẩn bám trên màng khiến màng phải hoạt động với một khối lượng
công việc cao hơn cần thiết để có thể đảm bảo công suất làm việc của màng. Tại thời
điểm áp lực sẽ tăng lên mức cao nhất cho đến khi màng không còn đảm bảo về tính kỹ
thuật và kinh tế phải tiến hành súc rửa màng. Giải pháp làm sạch màng bằng các phương
pháp như rửa ngược bằng nước hoặc khí, súc rửa bằng hóa chất hoặc kết hợp các phương
pháp trên.
c. Ứng dụng
Các quá trình lọc màng được phân loại dựa vào động lực chuyển cơ chất qua
màng, đặc tính loại màng và kích thước mao quản màng. Quá trình lọc màng trong công
nghệ xử lý nước dùng để khử khoáng và làm mềm nước, khử màu và chất hữu cơ hòa
tan, các phân tử và nhiều mục đích khác.
68

Đặc biệt là quá trình xử lý nước tinh khiết, nước sản xuất dược phẩm, nước y
tế... hay xử lý bậc cao trong xử lý nước thải khi có nhu cầu hoàn lưu.
3.11.5. Màng vi lọc MF (Microfiltration)
a. Khái quát
Màng có độ xốp cao, phạm vi kích thước chất loại bỏ từ 0,1 - 2 µm, bao gồm cả
vi khuẩn nhưng không giống công nghệ màng lọc thẩm thấu ngược RO và nano, màng
vi lọc không loại bỏ các chất hòa tan. Vật liệu màng thường được làm bằng gốm sứ,
teflon, polypropylene hoặc các loại nhựa khác.
Hình 3.38. Màng vi lọc

b. Nguyên lý hoạt động
Màng vi lọc (MF) cũng hoạt động dựa trên nguyên lý tương tự màng RO và
nano là loại bỏ các chất rắn lơ lửng từ nước qua lớp màng có kích thước lỗ nhỏ dưới
một áp lực thấp hơn so với màng RO và nano (khoảng 15-60 psi).
c. Ứng dụng
Được ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp, nông nghiệp và dân dụng để loại bỏ
các cặn có kích thước lớn, các đại phân tử được tách ra từ các phân tử lớn khác, protein,
hay các mảnh vỡ tế bào.
69

Ứng dụng quan trọng trong lọc nước đơn giản ở các chu trình cuối (ví dụ dùng
trong lọc nước ép trái cây, sữa, rượu vang, bia và dược phẩm vô trùng).
Màng vi lọc hoạt động ở áp suất tương đối thấp, màng lọc ứng dụng trong các
lĩnh vực sau:
 Khử trùng lạnh đồ uống và dược phẩm
 Thanh lọc các loại nước ép trái cây, rượu vang và bia
 Loại bỏ vi khuẩn từ nước
 Tiền xử lý nước trước hệ thống RO
 Xử lý nước thải
3.11.6. Màng siêu lọc UF (Ultrafiltration)
a. Khái quát
Công nghệ màng siêu lọc (UF) là một quá trình lọc có áp lực loại bỏ dầu,
hydroxyt kim loại, chất keo, nhũ tương, chất rắn lơ lửng, vi khuẩn và hầu hết các phân
tử lớn từ nước và các dung dịch khác. Màng UF ứng dụng trong lọc dầu, nước ép trái
cây, sữa và sữa chua, sơn, dược phẩm, rượu nước uống, và xử lý nước thải cấp ba/triệt
để.
Màng siêu lọc có kích thước lỗ khoảng 0,005 - 0,1 µm có thể loại bỏ một số
virus, trong khi màng vi lọc có kích thước lỗ lớn hơn, chỉ có thể loại bỏ một số loài vi
sinh vật không bao gồm virus. Tuy nhiên cả vi lọc và siêu lọc đều không thể loại bỏ các
chất hòa tan, trừ khi các chất này được hấp phụ trước bằng than hoạt tính hoặc được
keo tụ bằng phèn nhôm hoặc sắt.
Hình 3.39. Màng siêu lọc

Các màng siêu lọc có cấu trúc mềm không đối xứng, kích thước lỗ rỗng nhỏ (cỡ
0,005 – 0,1 μm), hoạt động dưới áp suất thông thường dưới 100 psi; cho phép lọc được
các chất keo, chất rắn hoà tan có kích thước nhỏ và các phần tử như vi khuẩn, virus,
protein có khối lượng mol nhỏ, carbohydrates, enzymes.... Lưu lượng trong quá trình
lọc diễn ra ở màng UF phụ thuộc nhiều vào hàm lượng chất keo bởi sự phân cực và sự
bịt kín lỗ rỗng. Các chất keo là nguyên nhân chính làm giảm lưu lượng và tạo lên áp lực
truyền qua màng tăng cao. Quá trình lọc diễn ra ở nhiệt độ bình thường và áp suất thấp
nên tiêu thụ ít điện năng. Kích thuớc của hệ thống gọn nhỏ, cấu trúc đơn giản nên không
70

tốn diện tích mặt bằng. Về cơ bản màng siêu lọc không cho hiệu quả cao như màng
nano nhưng lại không đòi hỏi nhiều năng lượng như màng nano.
b. Cấu tạo chức năng và nguyên lý của màng siêu lọc UF
Màng siêu lọc sợi rỗng thẩm thấu, mỗi sợi màng có dạng hình ống, màu trắng.
Khi lọc cho phép nước đi từ ngoài vào trong lòng ống nhờ áp lực dòng chảy của nước
trong điều kiện thiết kế bịt một đầu ống lại hoặc uốn ống theo hình chữ U. Dưới áp lực
dòng chảy của nước sẽ thấm qua các mao dẫn có kích thước cỡ siêu nhỏ.
Hình 3.40. Sơ đồ mô tả nguyên lý hoạt động

UF là một công nghệ lọc dùng áp suất thấp để loại bỏ những phân tử có kích
thuớc lớn ra khỏi nguồn nước. Dưới một áp suất nhỏ 1,5~3 kgf/cm² (1 kgf/cm² = 1 atm
= 14,22 psi), nước tinh, muối khoáng và các phân tử ion nhỏ hơn lỗ lọc sẽ xuyên qua
màng dễ dàng để tạo ra một nguồn nước tinh khiết.
Hình 3.41. How Ultrafiltration membranes work

Màng lọc Ultrafiltration có thể hoạt động theo 2 nguyên lý:
Từ ngoài vào trong: Lớp lọc nằm bên ngoài màng, tức dòng nước có chất ô nhiễm
được đẩy vào từ bên ngoài vào trong màng lọc tất cả các chất độc hại được giữ lại bên
71

ngoài màng lọc. Kết quả, chỉ có nước sạch nguyên khoáng, nước tinh khiết sau lọc được
thu ở bên trong màng lọc.
Từ trong ra ngoài: Lớp lọc nằm bên trong màng, tức dòng nước có chất ô nhiễm
được thấm vào từ bên trong màng lọc. Nước sạch sau lọc được thu ở bên ngoài màng
lọc.
c. Ứng dụng
Màng lọc UF có thể lọc sạch các tạp chất có kích thước nhỏ hơn cả vi khuẩn,
loại bỏ dầu, mỡ, hydroxit kim loại, chất keo, nhũ tương, chất rắn lơ lửng và hầu hết các
phân tử lớn từ nước. Ngoài ra, còn có thể lọc các dung dịch khác như phấn hoa, tảo, ký
sinh trùng, virus, vi trùng gây bệnh… và đặc biệt có thể loại bỏ được 99,9% vi khuẩn.
Các phân tử có kích thước lớn hơn như các loại tạp chất, virus, vi khuẩn sẽ bị giữ lại và
thải xả ra ngoài.
Màng siêu lọc còn là giải pháp hợp lý cho các dây chuyền sản xuất thực phẩm
và đồ uống, cung cấp nguồn nước ăn uống. Chất lượng nước rất cao sau khi lọc qua
màng UF dùng cho việc sản xuất nước khoáng, nước hoa quả, nước tăng lực. Màng UF
tạo nên rào chắn ngăn cản các vi sinh vật, bào tử và loại bỏ màu, chất hữu cơ.
d. Ưu điểm
 Quá trình lọc diễn ra ở nhiệt độ bình thường và áp suất thấp nên tiêu thụ ít điện
năng.
 Kích thước của hệ thống gọn nhỏ, cấu trúc đơn giản.
 Không có nước thải lãng phí như công nghệ lọc RO (tiết kiệm).
 Quy trình vận hành đơn giản, không cần nhiều nhân công. Cấu trúc và vật liệu
màng lọc đồng nhất, đảm bảo độ tinh khiết trong suốt qúa trình xử lý.
e. Nhược điểm
 Tồn tại những chất khoáng còn lại trong nước có thể không có lợi cho sức khỏe.
 Chi phí đầu tư ban đầu khá cao.
3.11.7. Màng lọc nano NF (Nanofiltration)
72

Hình 3.42. Nguyên tắc hoạt động

Màng lọc nano (NF) có kích thước lỗ khoảng 0,0005 - 0,005 µm. Có chức năng
tương tự như màng thẩm thấu ngược, nhưng thường được sử dụng để loại bỏ các ion đa
hóa trị, các chất hữu cơ đơn phân tử, gần như tất cả các virus, hầu hết các vật chất hữu
cơ tự nhiên và các muối. Các ion đơn trị như Na, Cl sẽ đi qua nó, do đó nó thường được
sử dụng cho quá trình tiền lọc trong khử muối nước mặn. Trong xử lý nước, màng NF
có thể được sử dụng để làm mềm nước, loại bỏ thuốc trừ sâu, khử màu.
73

Hình 3.43. Hệ thống màng lọc nano

Màng lọc nano có kích thước lỗ rỗng khoảng 0,0005 - 0,005 μm, hoạt động dưới
áp suất thông thường từ 40 - 200 psi; là màng trung gian giữa 2 hình thức màng RO và
UF. Lọc nano có thể lọc được các phân tử muối hoá trị thấp và các chất khoáng; được
ứng dụng trọng lọc cặn các protein, gelatin, công nghệ chế biến nước hoa quả, phân ly
chất rắn hoà tan trong dung dịch và sản xuất nước sạch sinh hoạt.
Hình 3.44. Ứng dụng lọc nước biển

Màng nano được sử dụng để tách dòng chất lỏng hoặc các phân tử có trong dòng.
Về cơ bản, màng NF không cho hiệu quả cao như màng lọc thẩm thấu ngược màng
(RO), nhưng không tốn nhiều năng lượng như màng RO, tuy nhiên vẫn có khả năng giữ
các phân tử đường, muối kim loại hóa trị II, vi khuẩn, proteins,….
Nhược điểm:
74

 Công nghệ nano không qua hệ thống xử lý thô (tiền xử lý) dễ gây tắc
màng;
 Những chất khoáng còn lại trong nước có thể không có lợi cho sức khỏe;
 Chi phí và giá thành cao;
 Phải xác định trước nguồn nước để áp dụng công nghệ nano hiệu quả.
3.11.8. Phương pháp thẩm thấu ngược RO (Reverse Osmosis)
 Thẩm thấu ngược là quá trình tách nước qua màng bán thấm từ phía dung
dịch đặc hơn sang phía dung dịch loãng hơn khi áp suất tác đụng lên dung dịch
vượt quá áp suất thẩm thấu.
 Màng thường sản xuất từ vật liệu polyme.
Hình 3.45. Màng lọc RO

Màng thẩm thấu ngược (RO) có kích thước lỗ nhỏ hơn 0,5 nm (0,0005μm).
Ngoài việc loại bỏ tất cả các phân tử hữu cơ và virus, màng RO loại bỏ hầu hết các ion
đơn trị, các khoáng chất có mặt trong nước. Do đó màng RO được ứng dụng phổ biến
trong khử muối, khử mặn, khử khoáng để sản xuất nước tinh khiết với tính kinh tế cao
hơn so với phương pháp chưng cất.
Hình 3.46. Spiral wound (like a rolled up newspaper)
75

Hình 3.47. Hollow fibers

Màng lọc RO có kích thước lỗ rỗng nhỏ, chúng được hoạt động dưới áp suất cao,
thông thường từ 200 - 300 psi, cho phép loại bỏ hầu hết các thành phần có trong nước
như: cacbuahydrat, cặn lơ lửng, các chất khoáng, các ion, amino acid... Cơ chế hoạt
động của lọc RO sử dụng tính chất của màng bán thấm, tất cả các chất hoà tan bị giữ
lại, trừ một vài phần tử hữu cơ rất gần với nước có khối lượng mol nhỏ và phân cực
mạnh.
Trên bề mặt màng RO có các lỗ siêu nhỏ, vì thế phải dùng điện để tạo áp lực của
máy bơm ép nước tinh khiết đi qua màng lọc. Ngoài ra, theo cơ chế trượt ngang nguồn
nước sau khi tới màng lọc RO tách ra làm hai phần: Một phần nước hoàn toàn tinh khiết,
nước còn lại có lẫn các tạp chất sẽ bị cuốn ra ngoài theo đường nước thải.
Nhược điểm
- Công nghệ lọc RO cho ra nước tinh khiết, loại bỏ hoàn toàn khoáng chất có
trong nước (tuy nhiên, nếu uống nước tinh khiết lâu dài làm cơ thể thiếu 1 số khoáng
chất cần thiết).
- Tiêu tốn nước nhiều (quá trình lọc nước tinh khiết đồng nghĩa với việc phải loại
bỏ một lượng nước thải khá lớn).
Cách khắc phục:
- Đối với việc lọc nước uống hệ thống lọc RO thêm chức năng bổ sung khoáng
chất có lợi cho cơ thể (thêm bộ tạo khoáng ở bước lọc cuối cùng).
- Sử dụng lượng nước thải ra vào các mục đích như tưới cây, giặt đồ, vệ sinh nhà
cửa...
76

3.12. Oxy hóa nâng cao AOPs (Advanced Oxidation Process)

3.12.1. Cơ sở lý thuyết
Oxy hóa nâng cao là quá trình phân hủy oxy hóa dựa vào gốc tự do hoạt động
hydroxyl HO* được tạo ra ngay trong quá trình xử lý.
Gốc hydroxyl HO* là một tác nhân oxy hóa mạnh nhất trong số các tác nhân oxy
hóa được biết từ trước đến nay. Thế oxy hóa của gốc hydroxyl HO* là 2,8V, cao nhất
trong số các tác nhân oxy hóa thường gặp.
Bảng 3.4. Mức độ nâng lực oxy hóa của các tác nhân (so với oxy)
TT Chất oxy hóa Năng lực oxy hóa
1 O 1,00
2 Cl2 1,06
3 ClO2 1,06
4 HOCl 1,24
5 H2 O2 1,48
6 H2SO5 1,51
7 O3 1,68
8 OH*(hydroxyl radical) 2,33
9 F2 2,50
Các gốc này không tồn tại có sẵn như những tác nhân oxy hóa thông thường, mà
được sản sinh ngay trong quá trình phản ứng, có thời gian sống rất ngắn và liên tục được
sinh ra trong suốt quá trình phản ứng.
3.12.2. Phân loại
a. Các quá trình oxy hóa nâng cao không nhờ tác nhân ánh sáng
Đây là các quá trình không nhờ năng lượng bức xạ tia cực tím UV trong quá trình
phản ứng.
Bảng 3.5. Các quá trình oxy hóa nâng cao không nhờ tác nhân ánh sáng
Tên quá
TT Tác nhân phản ứng Phản ứng đặc trưng
trình
1 H2O2 và Fe2+ H2O2 + Fe2+ Fe3+ + OH- + HO* Fenton
2 H2O2 và O3 H2O2 + 2O3 2HO* + 3O2 Peroxone
3 O3 và các chất xúc tác 3O3 + H2O (cxt) 2HO* + 4O2 Catazon
H2O và năng lượng Oxy hóa điện
4
điện hóa H2O (nlđh) HO* + H* hóa
77

H2O và năng lượng H2O (nlsa) HO* + H*

5 Siêu âm
siêu âm (20- 40 kHz)
H2O (nlc) HO* + H* Bức xạ năng
6 H2O và năng lượng cao
(1-10 Mev) lượng cao
b. Các quá trình oxy hóa nâng cao nhờ tác nhân ánh sáng
Quá trình oxy hóa nâng cao nhờ tác nhân ánh sáng là các quá trình nhờ vào năng
lượng bức xạ tia cực tím UV.
Bảng 3.6. Các quá trình oxy hóa nâng cao nhờ tác nhân ánh sáng
Tên quá
TT Tác nhân phản ứng Phản ứng đặc trưng
trình
H2O2 và năng lượng H2O2 (hv) 2HO*
1 UV/H2O2
photon UV (λ = 220 nm)
O3 và năng lượng O3 + H2O (hv) 2HO*
2 UV/O3
photon UV (λ = 253,7 nm)
H2O2/O3 và năng H2O2 + O3 + H2O (hv) 4HO* + O2 UV/H2O2+
3
lượng photon UV (λ = 253,7 nm) O3
H2O2/Fe3+ và năng Fe3+ + H2O (hv) HO* + Fe2+ + H+ Quang
4
lượng photon UV Fe2+ + H2O2 Fe3+ + OH- + HO* Fenton
TiO2 (hv) e- + h +
Quang xúc
TiO2 và năng lượng (λ > 387,5 nm)
5 +
tác bán dẫn
photon UV h + H2 O HO* + H+
h+ + OH- HO* + H+
3.12.3. Ứng dụng

Nhờ ưu thế nổi bật trong việc loại bỏ chất ô nhiễm hữu cơ, đặc biệt là những chất
hữu cơ khó phân hủy sinh học (POPs) quá trình oxy hóa nâng cao dựa trên gốc tự do
HO* được xem như một chìa khóa vàng để giải các bài toán đầy thách thức cho ngành
xử lý nước và nước thải hiện nay. AOPs còn được mệnh danh là các quá trình xử lý
nước của thế kỷ XXI.
3.12.4. Ưu điểm
Hạn chế của quá trình xử lý sinh học (cần áp dụng AOPs)
o Tốc độ chậm, thể tích lớn do đó cần nhiều hơn diện tích (quy mô hệ xử lý)
o Cần sự tham gia của vi sinh vật
o Dễ tổn thương shock tải trọng
Ưu điểm oxy hóa nâng cao
o Có thể oxy hóa nguồn nước thải có COD rất cao
78

o Xử lý được các độc tố như CN-, S2-, chlorophenols, amines (hợp chất hữu
cơ), kim loại nặng
o Xử lý hiệu quả TDS
o Diện tích không gian nhỏ, chi phí vận hành thấp
o Có thể tái sử dụng nước sau xử lý
3.12.5. Quá trình Fenton
a. Cơ chế
Hệ tác nhân Fenton đồng thể (Fenton cổ điển) là một hỗn hợp gồm các ion sắt
hóa trị II và H2O2, chúng tác dụng với nhau sinh ra các gốc tự do HO*, còn Fe2+ bị oxy
hóa thành Fe3+.
Fe2+ + H2O2  Fe3+ + HO* + OH- (k = 63 l.mol-1.s-1)
Phản ứng này được gọi là phản ứng Fenton (Fenton là người đầu tiên mô tả quá
trình năm 1894).
Những ion Fe2+ mất đi sẽ được tái sinh lại nhờ Fe3+ tác dụng với H2O2 dư theo
phản ứng:
Fe3+ + H2O2 Fe2+ + H+ + HO2* (k < 3.10-3 l.mol-1.s-1)
Từ những phản ứng trên cho thấy vai trò chất xúc tác của sắt. Quá trình khử Fe3+
thành Fe2+ xảy ra rất chậm, hằng số tốc độ phản ứng rất nhỏ và sắt tồn tại sau phản ứng
chủ yếu dạng Fe3+.
Gốc HO* sinh ra có khả năng phản ứng với Fe2+ và H2O2, nhưng quan trọng nhất
là khả năng phản ứng với nhiều chất hữu cơ (RH = organic substrate) tạo thành các gốc
hữu cơ (R*) có khả năng phản ứng cao.
HO* + H2O2  H2O + HO2*
HO* + Fe2+  OH- + Fe3+
HO* + RH  H2O + R*
Gốc R* có thể oxy hóa Fe2+, khử Fe3+ hoặc dimer hóa (quá trình hai phân tử của
một chất kết hợp với nhau để tạo chất mới) theo phương trình phản ứng như:
R* + Fe2+  Fe3+ + RH
R* + Fe3+  Fe2+ + “sản phẩm phân hủy/products of degradation”
R* + R*  “sản phẩm phân hủy/products of degradation”
Gốc HO2* có thể tác dụng với Fe2+, Fe3+ theo các phương trình phản ứng:
HO2* + Fe2+  HO2- + Fe3+
HO2* + Fe3+  H+ + O2 + Fe3+
Phương trình phản ứng Fenton tổng cộng có dạng:
79

Fe2+ + H2O2 + RH  Fe3+ + H2O + CO2

Tác nhân Fenton đã được biết từ lâu, thực tế đã chứng minh là tác nhân oxy hóa
rất mạnh do sự hình thành gốc hydroxyl HO* trong quá trình phản ứng. Tuy nhiên, cơ
chế của quá trình Fenton vẫn còn nhiều tranh cãi. Phần lớn các nhà nghiên cứu thừa
nhận sự hình thành gốc HO* là yếu tố tạo khả năng oxy hóa cao của tác nhân Fenton.
Hình 3.48. Quá trình Fenton

Ngày nay, các khoa học gia đã phát triển thêm quá trình Fenton điện hóa (Electro
Fenton: EF). This technology is based on the continuous electro generation of H2O2 at
a suitable cathode fed with O2 or air, along with the addition of an iron catalyst to the
treated solution to produce oxidant HO* at the bulk via Fenton’s reaction.
b. Ưu điểm
Quá trình Fenton vào nghiên cứu xử lý nước có những ưu điểm sau:
 Các tác nhân H2O2 và các muối sắt II tương đối rẻ, có sẵn, không độc hại, dễ vận
chuyển, sử dụng.
 Hiệu quả oxy hóa được nâng cao rất nhiều so với H2O2 đơn lẻ. Quá trình Fenton
xử lý nước sẽ khoáng hóa hoàn toàn các chất hữu cơ thành CO2, H2O và các ion
vô cơ,… hoặc phân hủy từng phần, chuyển các chất hữu cơ khó phân hủy sinh
học thành các chất mới có khả năng phân hủy sinh học nhờ vào tác nhân hydroxyl
HO* được sinh ra trong quá trình phản ứng.
 Tạo điều kiện thuận lợi cho các quá trình xử lý sinh học tiếp sau.
 Nâng cao hiệu quả xử lý của toàn bộ hệ thống.
 Do tác dụng oxy hóa cực mạnh của HO* so với các tác nhân diệt khuẩn truyền
thống (các hợp chất của Clo) nên ngoài khả năng tiêu diệt triệt để các vi khuẩn
thông thường, còn có thể tiêu diệt các tế bào vi khuẩn và virus gây bệnh.
3.12.6. Quá trình Peroxone
Quá trình oxy hóa của ozon với sự có mặt của hydrogen peroxit (O3/H2O2) được
gọi là quá trình Peroxone hoặc Perozone.
80

Hình 3.49. Công thức O3 và H2O2

Sự khác nhau cơ bản giữa hai quá trình Ozon và Peroxon:
 Quá trình ozon thực hiện quá trình oxy hóa các chất ô nhiễm chủ yếu trực tiếp
bằng phân tử ozon trong nước.
 Quá trình Peroxone thực hiện sự oxy hóa các chất ô nhiễm chủ yếu là gián tiếp
thông qua gốc hydroxyl được tạo ra từ ozon.
Hình 3.50. Ozone Decomposition Process by Hydroperoxide Ions

Sự có mặt của H2O2 có tác dụng khơi mào sự phân hủy O3 thông qua ion
hydroperoxit HO2- được mô tả trong các phương trình sau:
H2 O2  HO2- + H+
HO2- + O3  HO2* + O3*-
Các phản ứng tạo thành gốc HO*:
- Tạo gốc HO* từ O3*-
O3 + H +  HO3*
HO3*  HO* + O2
- Tạo gốc HO* từ HO2*
81

HO2*  H+ + O2*-
O2*- + O3  O3*- + O2
O3*- + H+  HO3*
HO3*  HO* + O2
Phương trình tổng hợp đặc trưng cho quá trình Peroxone:
H2O2 + 2O3  2HO* + 3O2
Bảng 3.7. Comparison between Ozone and O3/H2O2 in Water
Bảng 3.8. Comparative operating costs of some AOPs
Applications of O3/H2O2 in Water Treatment

Taste and Odor Compound Oxidation: O3/H2O2 can be applied to oxidize many
taste and odor causing compounds, which are very resistant to oxidation (such as
geosmin, 2-methyliosborneol, MIB, and chlorinated compounds).
Synthetic Organic Compound Oxidation: O3/H2O2 processes have been shown to
be effective in oxidizing halogenated compound, such as 1,1-dichloropropene (DCPE),
82

trichloroethene (TCE), 1-chloropentane (CPA), and 1,2-dichloroethane (DCA).
Hình 3.51. Conventional Water Treatment without O3/H2O2 Process
83

Hình 3.52. Typical Water Treatment with O3/H2O2 Process
Ví dụ:
84

Hình 3.53. Process Flow Diagram in Metropolitan Water District of Southern

California
MỘT SỐ VÍ DỤ QUÁ TRÌNH XỬ LÝ NƯỚC BẰNG PHƯƠNG PHÁP HÓA LÝ

VÀ HÓA HỌC
85

Hình 3.54. Typical Physical-Chemical Treatment Plant
Hình 3.55. Example of Physical-Chemical Wastewater Treatment Process

3.13. Các quá trình xử lý nâng cao khác
 Plasma for water treatment
 Công nghệ nano
 Tài liệu tham khảo
a. Plasma for water treatment
86

Plasma là trạng thái thứ tư của vật chất (ngoài các trạng thái rắn, lỏng, khí) trong
đó các chất bị ion hóa mạnh. Đại bộ phận phân tử hay nguyên tử chỉ còn lại hạt nhân,
các electron chuyển động tương đối tự do giữa các hạt.
Plasma không phổ biến trên Trái Đất tuy nhiên trên 99% vật chất thấy được trong
vũ trụ tồn tại dưới dạng plasma, vì thế trong bốn trạng thái vật chất, plasma được xem
như trạng thái đầu tiên trong vũ trụ.
Hình 3.56. Phases of matter

Nếu sự ion hóa được xảy ra bởi việc nhận năng lượng từ các dòng vật chất bên
ngoài, như từ các bức xạ điện từ thì plasma còn gọi là plasma nguội.
Nếu sự ion hóa xảy ra do va chạm nhiệt giữa các phân tử hay nguyên tử ở nhiệt độ
cao thì plasma còn gọi là plasma nóng.
Ví dụ về plasma: Mặt trời, các ngôi sao/hằng tinh, đèn huỳnh quang hay sét.
Characteristics of Plasma Arc Technology
 Produces temperatures of 4,000°C to over 7,000°C
 Torch power levels from 100kW to 200 MW produce high energy densities (up to
100 MW/m3)
 Torch operates with most gases – not a combustion process
Phân loại/Types of plasma
Temperature
 Thermal
 Non-thermal/Cold
Pressure
 Low pressure
87

 Atmospheric pressure
 High pressure
Gas
 Air
 Oxygen
 Helium
 Argon…
Mode
 Microwave
 Radio frequency
 Corona
 Dielectric barrier Discharge
* Plasma technologies for water cleaning

– Plasma sources for water treatment
• Types of electrical discharges used for water treatment
– Discharges in gas
– Discharges in water (electrohydraulic discharges)
– Physics of electrohydraulic discharges
* Plasma processes in water cleaning technologies
 Plasma processes and plasma-induced processes in destruction of organic
compounds and microorganisms
• Chemical reactions
• Biocidal effects
• Comparison to other water treatment technologies
b. Công nghệ nano
Giới thiệu
Công nghệ nano ra đời tạo nên bước nhảy đột phá được ứng dụng rộng rãi trong
đời sống như các ngành điện tử, tin học, y sinh học, môi trường...
Nano mét là một đơn vị đo lường chiều dài cực nhỏ, ký hiệu là nm, bằng 1 phần
triệu mm.
Ứng dụng
88

-up sites)
Ví dụ
Use nano-sized rust particles to remove arsenic from drinking water.
Wastewater Treatment Applications
Potential Effects
 Nanoparticles may be more toxic than micron- sized particles in short-term animal
tests
 Nanoparticles may translocate to other organs in to other organs in the body
 Nanoparticles may enter the brain through inhalation through nasal neurons
 Toxicity to cells may be modified or reduced by coating the particles
 Buckyballs can cause brain damage in young in young largemouth bass
 Carbon nanotubes can cause lung damage in lab rats
 Copper nanoparticles can cause gill injury and acute lethality acute lethality in
zebra fish
 Some manufactured nanoparticles can damage human DNA, increasing the risk
of cancer
 Silver nanomaterial can cause liver damage in rats
Hạt nano kim loại (khoa học vật liệu)
 Hiệu ứng bề mặt
 Hiệu ứng kích thước
Khái niệm
 Hạt nano kim loại là một khái niệm để chỉ các hạt có kích thước nano được tạo
thành từ các kim loại.
Phương pháp chế tạo
 Phương pháp từ dưới lên:
89

o Phương pháp tạo hạt nano từ các ion hoặc các nguyên tử kết hợp lại với
nhau.
 Phương pháp từ trên xuống:
o Phương pháp tạo vật liệu nano từ vật liệu khối ban đầu.
Hình 3.57. Phương pháp tạo vật liệu nano từ vật liệu khối ban đầu
- Phương pháp ăn mòn laser: Dưới tác dụng của chùm laser xung, các hạt được hình
thành và được bao phủ bởi chất hoạt hóa bề mặt.
- Phương pháp khử hóa học: Dùng các tác nhân hóa học để khử ion kim loại (Mn+)
thành kim loại (M0).
- Phương pháp khử vật lý: Sử dụng các tác nhân vật lý như điện tử, sóng điện từ
năng lượng cao như tia gamma, tia tử ngoại uv, tia laser khử ion kim loại thành kim
loại. Dưới tác dụng của các tác nhân vật lý, có nhiều quá trình biến đổi của dung môi
và các phụ gia trong dung môi để sinh ra các gốc hóa học có tác dụng khử ion thành
kim loại.
- Phương pháp khử hóa lý: Đây là phương pháp trung gian giữa hóa học và vật lý,
với nguyên lý là dùng phương pháp điện phân kết hợp với siêu âm để tạo hạt nano.
- Phương pháp khử sinh học: Sử dụng vi sinh vật như vi khuẩn làm tác nhân khử
ion kim loại.
Tính chất, đặc điểm nano kim loại
90

 Tính chất quang học

 Tính chất điện
 Tính chất từ
 Tính chất nhiệt
Phương pháp khảo sát hình thái và kích thước hạt:
 Phương pháp kính hiển vi điện tử quét (SEM - Scanning Electron Microscope)
 Kính hiển vi điện tử truyền qua (TEM - Transmission Electron Microscope)
Ví dụ: nano TiO2, Fe3O4 nanoparticles, nano-sized iron oxide particles, polyme
nanocompozit
Hình 3.58. Flow chart of sonochemical synthesis of iron oxide
Hình 3.59. Properties of Nano Fe
91

Hình 3.60. Types of Nanoparticles

Công nghệ nano-bubble
Hình 3.61. Schematic diagram showing macro, micro and nanobubbles
92

Hình 3.62. Cell-level biological treatment using Micro/Nano-bubbles
Hình 3.63. Gaseous-affinity separation using Micro/Nano-bubbles

Nano-bubbles water treatment technology
93

Hình 3.64. Nano-bubble working principal
Hình 3.65. Schematic diagram of a Nano-bubble system
94

Hình 3.66. The deference of size between MB and NB
Hình 3.67. The deference of life time between MB and NB

Ví dụ: Ozone nano-bubbles
 Ưu điểm: Ứng dụng khử trùng, làm sạch nước
95

Hình 3.68. Normal ozone water vs. Ozone nano-bubble

1. Giải thích nguyên nhân tại sao cần phải trung hòa nguồn nước thải? Ví dụ minh
họa?
2. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp keo tụ - tạo bông trong
quá trình xử lý nước thải? Minh họa cụ thể? Trình bày ưu nhược điểm?
3. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp kết tủa trong quá trình xử
lý nước thải? Trình bày ưu nhược điểm?
4. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp hấp thụ trong quá trình
xử lý nước thải? Trình bày ưu nhược điểm?
5. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp hấp phụ trong quá trình
6. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp phương pháp oxy hóa
trong quá trình xử lý nước thải? Trình bày ưu nhược điểm?
7. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp trao đổi ion trong quá
trình xử lý nước thải? Trình bày ưu nhược điểm?
8. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp tuyển nổi trong quá trình
9. Khử trùng là gì? Tại sao phải khử trùng nước thải? Các tác nhân khử trùng?
Minh họa cụ thể? Trình bày ưu nhược điểm?
96

10. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp phương pháp điện hóa
11. Các loại màng lọc? Trình bày đặc điểm, ứng dụng và ưu nhược điểm?
12. Nêu nguyên tắc và ứng dụng cơ bản của phương pháp oxy hóa nâng cao AOPs
Tài liệu đọc thêm
[1]. Lê Xuân Vinh, Lý Tiểu Phụng, Tô Thi Hiền (2015), ”Nghiên cứu xử lý nước
thải dệt nhuộm bằng UV/Fenton”, Tạp chí PT Khoa học và Công nghệ, Tập 18(T6), tr.
201-211.
[2]. Nalinrut Masomboon, Chien-Wei Chen, Jin Anotai, Ming-Chun Lu (2011),
”Factors affecting degradation of o-toluidine by fenton process”, Sustain. Environ. Res.,
Vol. 21(2), pp. 101-107.
[3]. Rein Munter (2001), ”Advanced oxidation processes - current status and
prospects”, Proc. Estonian Acad. Sci. Chem., Vol. 50(2), pp. 59-80.
-Hết-
97

CHƯƠNG 4
XỬ LÝ NƯỚC THẢI BẰNG PHƯƠNG PHÁP SINH HỌC
4.1. Tổng quan vi sinh vật trong hệ thống xử lý nước thải sinh học
Phương pháp xử lý nước thải sinh học được dựa trên hoạt động phân hủy các
chất hữu cơ dạng dễ phân hủy sinh học của các nhóm vi sinh vật (chủ yếu là vi khuẩn).
Các chất thải hữu cơ + O2 → CO2 + H2O +H2SO4 + NH4++ … + NO3-
(C, H, O, N) Vi khuẩn
Phân loại: Dựa trên căn cứ vào phương thức phát triển vi khuẩn
- Vi khuẩn dị dưỡng (heterotrophic): Sử dụng các chất hữu cơ làm
nguồn năng lượng và nguồn carbon để thực hiện các phản ứng sinh tổng
hợp.
+ Vi khuẩn hiếu khí (aerobic) có thể oxy hoá hoà tan khi phân huỷ chất hữu cơ.
{CH2O} + O2 → CO2 + H2O + E
+ Vi khuẩn kỵ khí (anaerobic) có thể oxy hoá các chất hữu cơ mà không cần oxy
tự do mà chúng có thể sử đụng oxy liên kết trong nitrate và sulphate.
{CH2O} + NO3- → CO2 + N2 +E
{CH2O} + SO42- → CO2 + H2S + E
- Vi khuẩn tự dưỡng (aototrophic) có khả năng oxy hoá chất vô cơ
để thu năng lượng và sử dụng CO2 làm nguồn carbon cho quá trình sinh
tổng hợp. Ví dụ: các loại vi khuẩn nitrate hoá, vi khuẩn lưu huỳnh, vi
khuẩn sắt...
+ Quá trình nitrate hoá (nitrification)
2NH4+ + 3O2 (nitrosomonas)→ 2NO2- + 4H+ + 2H2O + E
2NO2- + O2 (nitrobacter) → 2NO3- + E
+ Vi khuẩn sắt: Có khả năng xúc tiến cho phản ứng oxy hoá Fe 2+
tan trong nước thành Fe(OH)3, [FeO(OH)] kết tủa.
Fe2+ + H2O + O2 (vi khuẩn sắt)→ Fe3+(OH)3↓ + E
hoặc 4Fe2+ + 4H+ + O2 → 4Fe3+ + 2H2O
+ Vi khuẩn lưu huỳnh: Có thể xúc tiến cho phản ứng gây ăn mòn
thiết bị:
H2S + 2O2 (Vi khuẩn lưu huỳnh)→ H2SO4 + E
98

4.2. Động học quá trình phát triển vi sinh vật và quá trình oxy hóa sinh hóa
Để hệ thống xử lý nước thải đạt hiệu quả cần quan tâm đến việc kiểm soát môi
trường như pH, nhiệt độ, chất dinh dưỡng, hàm lượng oxy hoà tan, các chất vi lượng và
quần thể sinh vật.
Việc kiểm soát các thông số môi trường này nhằm mục đích giữ mức độ thích
hợp đối với đời sống và sự phát triển của vi sinh vật. Quá trình sinh trưởng phát triển vi
sinh vật thường được mô tả như một phản ứng bậc một:
Với: X là nồng độ chất rắn hữu cơ (khối lượng/đơn vị thể tích); t là thời gian
Khi cơ chất trở thành yếu tố hạn định thì tốc độ sinh trưởng có thể
được mô tả bởi phương trình sau:
Trong đó: S là nồng độ cơ chất; µm là tốc độ phát triển riêng cực đại; Ks là hằng số bão
hòa hay hệ số bán vận tốc.
Tốc độ làm sạch hay mức độ phản ứng sinh hoá liên quan đến: Chế độ thuỷ động,
hàm lượng oxy trong nước thải, nhiệt độ, pH, các nguyên tố dinh dưỡng cũng như các
kim loại nặng và các muối khoáng.
Tỷ lệ BOD5:N:P trong nước thải để xử lý sinh học cần có giá trị khoảng 100:5:1.
Trong quá trình xử lý chất thải bằng phương pháp sinh học, ảnh hưởng
của nhiệt độ tới tốc độ phản ứng giữ một vai trò rất quan trọng. Nhiệt độ
không những ảnh hưởng tới các hoạt động chuyển hoá của vi sinh vật mà
còn gây ảnh hưởng tới chính bản thân cơ thể của chúng như tính chất lắng
đọng của các chất sinh học.
Trong hệ xử lý nước thải, vi khuẩn đóng vai trò chính trong việc oxy hoá sinh
học nhằm chuyển hoá các nguyên tố dưới dạng hữu cơ sang các dạng vô cơ (hay còn
gọi là sự khoáng hoá).
Carbon hữu cơ + O2 → CO2
Hydro hữu cơ + O2 → H2O
Nitơ hữu cơ + O2 → NO3-
Lưu huỳnh hữu cơ + O2 → SO42-
Phốt pho hữu cơ + O2 → PO43-
99

 Chất hữu cơ phân hủy sinh học thực vật hay động vật thường có thể xử lý bằng
cách sử dụng hệ thống xử lý nước thải mở rộng như bùn hoạt tính hoặc lọc
nhỏ giọt.
 Sự hiện diện của tác nhân làm sạch, khử trùng, thuốc trừ sâu, hoặc thuốc
kháng sinh có thể có những tác động bất lợi đến quá trình xử lý.
 Nhờ quá trình phát triển vi sinh vật và quá trình oxy hóa sinh hóa mà các chất
ô nhiễm được xử lý hay loại bỏ.
 Các chất ô nhiễm phổ biến: BOD5, COD, SS và chất dinh dưỡng (N, P).
4.3. Phương pháp hiếu khí (Aerobic)
4.3.1. Khái quát
Nguyên tắc: Phương pháp hiếu khí dùng để loại các chất hữu cơ dễ bị vi sinh
phân huỷ ra khỏi nguồn nước. Các chất này được các loại vi sinh hiếu khí oxy
hoá bằng oxy hòa tan trong nước.
Chất hữu cơ + O2 →H2O + CO2 + năng lượng
Chất hữu cơ + O2 → Tế bào mới, Năng lượng
Tế bào mới + O2 → CO2 + H2O + NH3
Tổng cộng: Chất hữu cơ + O2 → H2O + CO2 + NH3…
Trong phương pháp hiếu khí ammoni cũng được loại bỏ bằng oxy hoá nhờ vi sinh tự
dưỡng (quá trình nhật hoá):
Nitrosomonas
2NH4+ + 3O2 → 2NO2- + 4H+ + 2H2O + Năng lượng
Nitrobacter
2NO2- + O2 → 2NO3-
Tổng cộng: NH4+ + 2O2 → NO3- + 2H+ + H2O + Năng lượng
Quá trình xử lý nước thải sinh học hiếu khí gồm 3 giai đoạn:
- Oxy hóa chất hữu cơ: CxHyOz + O2  CO2, H2O, E
- Tổng hợp tế bào: CxHyOz + NH3 + O2  C5H7NO2, CO2, H2O, -E
- Oxy hóa tế bào vi khuẩn: C5H7NO2 + O2  CO2, H2O, NH3+, -E
 Ban đầu, chất hữu cơ (CxHyOzNt) trong nước thải được tổng hợp thành bùn hoạt
tính (C5H7NO2).
 Sự thay đổi nồng độ BOD (Yt) theo thời gian được biểu diễn:
100

Trong đó, L: nồng độ BOD ban đầu, mg/l; T: thời gian phản ứng, d; K: hệ số tốc
độ loại bỏ (1/d). K ảnh hưởng bởi nhiệt độ và sự ảnh hưởng của nhiệt độ trong khoảng
10-300C được tính:
Với, θ: hệ số nhiệt độ (1,047); K1: tốc độ loại bỏ ở nhiệt độ t1; K2: tốc độ loại bỏ
ở nhiệt độ t2.
Nhận xét: Phương trình trên cho biết, tốc độ loại bỏ tăng 4,7% khi nhiệt độ nước
tăng lên 10C, lên 57% khi nhiệt độ tăng 100C, lên 2,5 lần khi nhiệt độ tăng 200C.
Kết quả: Bùn hoạt tính tăng, BOD giảm, tạo CO2, H2O. Quá trình làm thoáng
nước thải với bùn hoạt tính diễn ra tăng cường khả năng tự làm sạch, tăng lượng bùn
hoạt tính, chuyển hóa, thu hồi và giảm chất hữu cơ ô nhiễm. Quá trình này tăng đến cực
đại và giảm xuống, phụ thuộc lượng thức ăn (cơ chất: chất hữu cơ).
Đặc điểm phương pháp hiếu khí
- Xử lý gần như triệt để BOD
- Diễn ra trong điều kiện môi trường không khí
- Cần cung cấp năng lượng cho quá trình thông khí
Thông tin tham khảo phương pháp xử lý nước thải trong điều kiện hiếu khí:
- Nhiệt độ 5-40 0C
- pH trên dưới 7
- DO >2 mg/l (sometimes 1-2 mg/l)
- BOD:N:P = 100:5:1
- BOD:MLSS = 0,02-0,4
Yếu tố vận hành: Tải trọng BOD, DO, pH, nhiệt độ, chất dinh dưỡng.
4.3.2. Aerotank (Quá trình bùn hoạt tính)
4.3.2.1. Khái quát
Bùn hoạt tính là một quá trình xử lý sinh hóa nước thải công nghiệp có sử dụng
không khí (hoặc oxy) và các vi sinh vật để oxy hóa sinh học các chất ô nhiễm hữu cơ,
sản phẩm bùn thải có chứa các vật liệu oxy hóa.
Đặc điểm bùn hoạt tính: Chứa chất hữu cơ, vô cơ, DO, màu, chất dinh dưỡng,
mầm bệnh và chủ yếu là nước.
101

Chất lượng bùn hoạt tính được đánh giá theo hình thái vi sinh vật và các nhóm
động vật trong đó (thành phần hệ sinh vật trong bùn hoạt tính).
Bùn hoạt tính là vật chất ở dạng rắn được hình thành khi vi sinh vật được sử dụng
để xử lý nước thải trong quá trình xử lý bùn hoạt tính. Bùn hoạt tính bao gồm vi sinh
vật, chất hữu cơ và những sản phẩm của quá trình phân hủy hiếu khí.
Mục đích xử lý: Ổn định chất hữu cơ, loại bỏ màu, diệt mầm bệnh, giảm chất
rắn, tăng cường khử nước.
 Có thể loại bỏ tới 85% BOD.
 Loại bỏ vi sinh vật bởi bùn hoạt tính: 80-99% vi khuẩn và 90-99% virus.
4.3.2.2. Nguyên tắc cấu tạo và hoạt động
a. Sơ đồ cấu tạo quá trình bùn hoạt tính
Hình 4.1. Sơ đồ bùn hoạt tính

Ta có các đại lượng:
Q: Lưu lượng nước thải đầu vào, m3/d
Qe = Q-Qw: lưu lượng nước thải đầu ra, m3/d
Qr: Lưu lượng tuần hoàn bùn, m3/d
Qw: lưu lượng bùn xả thải, m3/d
S0: Nồng độ chất hữu cơ hòa tan (BOD hoặc COD) đầu vào, mg/l
S: Nồng độ chất hữu cơ hòa tan (BOD hoặc COD) đầu ra sau xử lý, mg/l
V: Thể tích bể phản ứng sinh học, m3
X0, X, Xr, Xe: Nồng độ chất rắn lơ lửng dễ bay hơi (VSS) trong nước thải đầu
vào, bể phản ứng, xả bùn và đầu ra, mg/l (as MLVSS).
Lưu ý:
- Nồng độ VSS hay MLVSS biểu thị nồng độ vi sinh vật.
- Nồng độ sinh khối nước thải đầu vào không đáng kể (X0~0).
102

Bể Aerotank phải có công trình phụ như hệ thống cấp khí, trạm bơm bùn, bể lắng
bậc 2, các đường ống dẫn khí, bùn.
b. Cơ chế hoạt động
 Quá trình xử lý nước thải hữu cơ bằng vi sinh vật hiếu khí gọi là bùn hoạt tính.
 Diễn ra quá trình oxy hóa chất hữu cơ trong nước thải với sự tham gia của vi sinh
vật hiếu khí mà chủ yếu là vi khuẩn. Kết quả tạo thành các hạt bùn, có thành
phần chính là sinh khối của chúng (quần thể vi sinh vật).
 Để tăng cường hiệu quả xử lý nước thải cần khuấy trộn (khí nén, thiết bị cơ khí),
cung cấp nguồn oxy cho vi sinh vật sử dụng (tạo điều kiện tiếp xúc nước thải với
bùn hoạt tính).
 Vi sinh vật sử dụng và oxy hóa hợp chất hữu cơ theo 3 bước: Hấp phụ chất hữu
cơ lên bùn hoạt tính sau 1-20 min tiếp xúc. Chất hữu cơ bị oxy hóa sinh năng
lượng tổng hợp tế bào vi khuẩn/vi sinh vật. Oxy hóa nội bào hay còn gọi là hô
hấp nội bào (do thiếu nguồn thức ăn/cơ chất cho vi sinh vật).
Các quá trình trong bể Aerotank: 3 giai đoạn
+ Giai đoạn 1: Khuấy trộn bùn hoạt tính với nước thải để diễn ra quá trình hấp
phụ chất hữu cơ và oxy hóa một phần chất hữu cơ dễ bị oxy hóa. BOD giảm 40-80%,
đây là giai đoạn tiêu thụ oxy cực đại (thời gian: 0,5-2h).
+ Giai đoạn 2: Tái sinh bùn hoạt tính (phục hồi khả năng hấp phụ) và oxy hóa
các chất hữu có khó bị oxy hóa. Giai đoạn này có tốc độ tiêu thụ oxy thấp hơn nhiều so
với giai đoạn 1.
+ Giai đoạn 3: Nitrate hóa các muối ammoni, tiêu thụ oxy tăng trở lại.
 Tổng thời gian làm thoáng (lưu nước trong bể): 6-8h.
c. Phân loại
Aerotank 1 bậc: Không thể tăng cường quá trình làm sạch bằng cách thêm bùn
hoạt tính vì quá trình lắng của bể lắng 2 sẽ kém hiệu quả (bể lắng 2 qúa tải lắng bùn,
bùn dư lớn), hệ quả làm tăng chỉ số bùn, ảnh hưởng hiệu quả xử lý và làm tăng hàm
lượng chất lở lửng ở đầu ra.
Aerotank cao tải: Xử lý nguồn nước thải có hàm lượng chất hữu cơ lớn
(BOD>500 mg/l). Yêu cầu làm thoáng, cấp oxy mức độ cao. Hiệu quả làm sạch BOD5
có thể đạt 95%. Đặc điểm bùn hoạt hóa trong bể này thường chủ yếu là vi sinh vật, rất
ít các nhóm động vật bậc thấp và khả năng lắng nhanh.
Aerotank hai bậc: Hạn chế nhược điểm loại 1 bậc, tăng hiệu quả xử lý nước.
Cách thức thiết kế 2 bể liên tiếp (bậc 1 và bậc 2):
103

+ Bể bậc 1: Thực hiện giai đoạn 1 của quá trình làm sạch nước thải để bùn hoạt
hóa hấp phụ các chất hữu cơ và oxy hóa các chất hữu cơ dễ bị oxy hóa (chủ yếu là các
chất chứa carbon). Giảm được 50-70% BOD.
+ Bể bậc 2: Tiếp tục xử lý chất hữu cơ còn lại.
 Mỗi bậc phát triển các loại vi sinh đặc trưng thích hợp để xử lý nước hiệu quả.
Aerotank 2 bậc thích hợp xử lý nguồn nước thải có nồng độ cao như nước thải công
nghiệp.
4.3.2.3. Yếu tố ảnh hưởng
Yếu tố ảnh hưởng quá trình xử lý nước thải (phân hủy chất hữu cơ):
+ Đặc điểm thành phần, tính chất nước thải
+ Chế độ thủy động lực học
+ Điều kiện khuấy trộn
+ Tỷ số F/M (cơ chất/vi sinh vật)
+ Yếu tố dinh dưỡng, chất cản trở (thuộc trong đặc điểm nước thải)
+ Đặc điểm bùn hoạt tính (chất lượng..)
Tỷ số F/M (tải sinh khối)
- To keep the microorganisms efficient, the Food to Microorganism Ratio (F/M)
must be keep low (around 0.10 to 1.0 mg/L.d).
F/M = Q*S0/V*X = S0/θ*X (kgBOD5/kgVSS.d)
- To achieve a low F/M ratio, use a low sludge wasting rate (Qw) creating a long
cell detention time (θc).
- Thời gian lưu thủy lực (θ) và lưu bùn (θc):

HRT = θ = V/Q (day, hour)
SRT = θc = V*X/(Qw*XR + Qe*Xe) (day, hour)
- Hiệu suất xử lý:
H = (S0 - S)/S0*100%
Tính toán nhu cầu oxy
 Nhu cầu oxy để oxy hóa chất hữu cơ được gọi là TOD (Total Oxygen Demand)
hoặc sử dụng BOD và ngoại suy bằng BOD5. Mặc dù nhu cầu oxy phụ thuộc vào
nước thải nhưng thông thường có giá trị 1,5 lần BOD5.
 Nhu cầu oxy được cung cấp bởi thiết bị thông khí được tính:
No: nhu cầu oxy, kg/h; Cw: nồng độ oxy bão hòa trong nước, mg/l, 20 0C, 1 at;
Csw: nồng độ oxy bão hòa trong nước thải, mg/l, 20 0C, 1 at; Cl: nồng độ oxy
vận hành, mg/l; T: nhiệt độ vận hành, 0C; α: tỷ lệ tốc độ vận chuyển oxy của
nước thải vào nước.
104

Tải trọng BOD và ảnh hưởng của nhiệt độ

 Bùn hoạt tính, tỷ lệ loại BOD được thể hiện tải trọng BOD-MLSS
(kgBOD/kgMLSS.d) và tỷ lệ thiết kế thường 0,02-0,4 (BOD kg/MLSS kg.d).
 Nồng độ MLSS thiết kế trong bể Aerotank thường 2.000-5.000 mg/l và phụ
thuộc các điều kiện quá trình.
 Giả sử tỷ lệ BOD/MLSS = 0,2 và nồng độ MLSS = 5.000 mg/l thì tỷ lệ tải trọng
thể tích 1,0 kg/m3.d.
 Thông thường, tỷ lệ nhỏ hơn sẽ hiệu quả nhất và ở mức BOD/MLSS = 0,1 (tốt
nhất). Trường hợp tỷ lệ này quá nhỏ 0,01 làm tăng độ đục đầu ra do sự phân tán
bùn mặc dù tỷ lệ loại bỏ BOD, COD không giảm (tức hiệu quả loại vẫn tốt,
nhưng bùn dư quá lớn làm phân tán và tăng đục).
Yêu cầu dinh dưỡng
 Phương pháp xử lý sinh học với nhu cầu N, P được xác định theo tỷ lệ
C:N:P=100:5:1.
 Trong nước thải thực phẩm, phốt pho ít nên phải thêm bằng cách bổ sung H3PO4
hoặc (NH4)3PO4.
Ảnh hưởng của pH
 Quá trình xử lý sinh học, khoảng pH cho phép 4-9 và sự thay đổi phụ thuộc các
chất trong nước thải. pH tối ưu cho xử lý sinh học nước thải thực phẩm bằng 7.
 Nước thải từ nhà máy chế biến thực phẩm nhanh chóng phân hủy thành axit hữu
cơ trước khi chuyển đến trạm xử lý nước thải và giảm pH. Axit hữu cơ này dễ bị
oxy hóa và chuyển thành CO2 trong bể Aerotank và giải phóng vào không khí và
làm tăng pH bể xử lý trở lại.
 Việc kiểm soát pH bể Aerotank không thường xuyên bắt buộc.
Các thông số khác cần quan tâm
- Chỉ số thể tích sinh khối SVI (ml/g)
SVI = Thể tích sinh khối lắng/hàm lượng sinh khối
Trong đó, thể tích sinh khối lắng: Thể tích bùn lắng sau 30 min (V thí nghiệm =
1 lít); hàm lượng sinh khối (X, mg/l).
- Tải trọng hữu cơ OLR (kg BOD/m3.d hoặc kg COD/m3.d) có công thức:
OLR = BOD (kg/m3)*Q (m3/d)/V(m3)
- Tải trọng bề mặt (lượng nước chảy vào bể lắng trong 1 giờ trên 1 m2 bề mặt
lắng) được tính theo công thức:
Vs (m3/m2.h) = Lưu lượng (m3/h)/diện tích bề mặt lắng (m2)
105

4.3.2.4. Tiêu chuẩn thiết kế và ứng dụng

Khái quát
 Aerotank thường sử dụng xử lý nước thải sinh hoạt hoặc hỗn hợp (sinh hoạt +
sản xuất).
 Sử dụng rộng rãi để xử lý nước thải đô thị và công nghiệp.
 Xử lý loại BOD, nitơ và coliform.
Steps for Activated Sludge Design (Bài tập thực hành)
- Tài liệu tham khảo (Activated Sludge Design Equations)
Tính toán thiết kế (Lâm Minh Triết và nnk, 2015)
* Căn cứ thiết kế bể phản ứng Aerotank:
- Thành phần và tính chất nước thải
- Nhu cầu oxy sinh hóa
- Mức độ xử lý nước thải
- Hiểu quả sử dụng không khí
* Nội dung tính toán:
- Lượng không khí cần thiết
- Kiểu và kích thước bể
- Kiểu và thiết bị cấp khí
(i). Xác định lưu lượng không khí cung cấp cho bể Aerotank
- Lượng không khí đi qua 1 m3 nước thải cần xử lý (lưu lượng riêng của không
khí) trong quá trình xử lý sinh học bùn hoạt tính được tính theo công thức:
D = 2*La/(K*H) (m3 không khí/m3 nước thải)
Trong đó:
La - Nhu cầu oxy sinh hóa của nước thải (BOD20, mg/l)
K - Hệ số sử dụng không khí, g/m4
 K = 6-7 g/m4 nếu thiết bị khuếch tán là đường ống châm lỗ
 K = 14-18 g/m4 nếu sử dụng tấm plastic xốp
H - Chiều sâu công tác bể Aerotank, m
- Thời gian thổi khí cần thiết được tính theo công thức:
t = 2*La/K*I (h, giờ)
Với, I: Cường độ thổi khí (m3/m2.h) và phụ thuộc vào hàm lượng nhu cầu oxy sinh hóa
trước và sau xử lý (tra bảng bên dưới).
Cường độ thổi khí phụ thuộc vào nhu cầu oxy sinh hóa
106

I, m3/m2.h ứng với La sau xử lý

La, mg/l
15 mg/l 20 mg/l 25 mg/l
150 4,0 4,5 5,0
200 4,7 5,4 6,0
250 5,4 6,1 6,7
- Lượng không khí thổi vào bể trên đơn vị thời gian cụ thể (h, giờ):
V = D*Q (m3/h)
Trong đó, Q: Lưu lượng nước thải, m3/h
 Nếu hệ số điều hòa chung Kch ≤ 1,25 thì Q lấy bằng lưu lượng trung bình giờ của
nước thải trong ngày đêm; nếu Kch > 1,25 thì Q lấy bằng lưu lượng trung bình
nước thải chảy vào Aerotank những giờ lớn nhất.
(ii). Kích thước bể Aerotank

- Diện tích bể Aerotank: F = V/I (m2)
- Thể tích bể Aerotank: W = F*H (m3), với H: Chiều cao công tác bể, m
- Chiều dài các hành lang bể Aerotank: L = F/b (m), với b: Chiều ngang mỗi
hành lang bể (b = 2*H, m).
Lưu ý: Có thể lựa chọn tính toán thiết kế với nhiều đơn nguyên (các hành lang). Khi
đó, chiều dài mỗi hành lang sẽ là l =L/n*N (m). N: Số đơn nguyên; n: số hành lang
trong mỗi đơn nguyên.
(iii). Thiết bị khuếch tán không khí
Với thiết bị khuếch tán khí là các tấm xốp ta có số lượng tấm xốp:
Nx = V*1000/D’*60 (tấm)
Với, Nx: Số lượng tấm xốp (tấm); D’: Lưu lượng riêng của không khí, có giá trị từ 80-
120 lít/min.
Nếu thiết kế với nhiều đơn nguyên (N), số lượng tấm xốp trong một hành lang là:
n1 = Nx/n*N
Với, n1: số lượng tấm xốp trong một hành lang; n: số hành lang mỗi đơn nguyên.
(iv). Lượng bùn tuần hoàn
Lượng bùn tuần hoàn thường dao động khoảng 40-70% tổng lượng bùn sinh ra
hoặc có thể tính toán theo công thức:
P = (Chh-Cll)/(Cth-Chh)*100%
107

Trong đó, P là lượng bùn tuần hoàn, %; Chh là nồng độ bùn hoạt tính (mg/l) trong
hỗn hợp nước-bùn đi ra từ bể Aerotank đến bể lắng 2; Cll là nồng độ chất lơ lửng trong
nước thải chảy vào bể Aerotank, mg/l; Cth là nồng độ bùn hoạt tính tuần hoàn, mg/l.
Khi đó, lưu lượng tuần hoàn bùn là: Qth = (P*Qtb.h)/100 (m3/d hoặc l/s). Với,
Qtb.h ~ Lưu lượng nước thải trung bình giờ.
Thiết kế Aerotank cơ bản (thông thường)
 Tỷ số BOD/MLSS = 0,2-0,4
 MLSS = 3.000-5.000 mg/l
 HRT = 8h
 Hiệu quả loại BOD, SS cao (Đầu ra: BOD, SS thấp, chỉ vài mg/l). Thiết kế đặc điểm
kỹ thuật tải trọng thấp. Bùn tồn dư của quá trình xử lý nước thải thực phẩm bằng 20-
30% BOD đầu vào.
Thiết kế Aerotank mở rộng
 BOD/MLSS = 0,03-0,05
 Nồng độ MLSS = 3.000-6.000 mg/l
 HRT = 24h
 Thích hợp nguồn thải công suất nhỏ, thường xử lý dạng mẻ. Ưu điểm không cần
thiết xử lý bùn. Nhược điểm chi phí xây dựng, không gian rộng, chất lượng đầu ra thấp.
4.3.2.5. Ưu nhược điểm
 Ưu điểm: Đơn giản, làm sạch nước thải và tái sinh bùn trong một công trình.
 Nhược điểm: Trong trường hợp nguồn nước thải có chứa chất độc hại sẽ kìm
hãm, cản trở quá trình hoạt động của hệ vi sinh vật.
4.3.3. Ổn định tiếp xúc
Hình 4.2. Sơ đồ quá trình ổn định tiếp xúc

108

- Quá trình hiếu khí cải tiến từ quá trình Aerotank.

- Hiệu quả xử lý cao hơn quá trình bùn hoạt tính truyền thống.
Contact stabilization: Sự ổn định tiếp xúc (Một trong các phương pháp xử lý
bằng bùn hoạt hoá, trong đó bùn hoạt hoá đã sục khí được đưa vào tiếp xúc với nước
cống thô trong một thời gian ngắn (thí dụ từ 15 đến 30 phút). Cặn bùn sau khi tiếp xúc
được để lắng và đưa trở lại vào một bể riêng biệt, ở đó nó được sục khí với thời gian
lâu hơn (thí dụ từ 6 giờ đến 8 giờ).
4.3.4. Mương oxy hóa (Oxidation Ditch)
Khái quát
 Ra đời những năm 1950 ở Hà Lan, là một dạng cải tiến của phương pháp bùn
hoạt tính bằng hình thức thông khí tăng cường (Aerotank khuấy trộn hoàn chỉnh).
Phân loại
 Mương oxy hóa gián đoạn:
o Hoạt động luân phiên quá trình thổi khí và lắng.
o Nạp và tháo nước chỉ tiến hành trong giai đoạn lắng vì vậy quá trình xử
lý có dạng bậc và nước thải sau xử lý có chất lượng tốt.
 Mương oxy hóa liên tục:
o Dòng nước vào và ra liên tục đồng thời quá trình lắng diễn ra ở hai mương
bên hông, luân phiên nhau.
Nguyên lý hoạt động
 Làm việc trong điều kiện hiếu khí kéo dài với bùn hoạt tính (sinh trưởng lơ lửng
của vi sinh vật trong nước thải) chuyển động tuần hoàn trong mương.
Hình 4.3. Sơ đồ cấu tạo mương oxy hóa
109

Hình 4.4. Mô tả minh họa hoạt động mương oxy hóa

Về cấu tạo, vùng khử nitrat đặt trong mương để khử nitơ. Vùng hiếu khí tồn tại
sau làm thoáng và lưu lượng hỗn dịch xuôi theo kênh theo hướng từ máy làm thoáng,
nồng độ DO giảm do sự hấp thu oxy bởi sinh khối.
Ở điểm mà DO không còn, một vùng thiếu khí được tạo thành trong mương và
nitrat sẽ được sử dụng cho hô hấp nội bào bởi hỗn dịch. Phần lớn BOD phân hủy dễ
dàng được tiêu thụ trước trong vùng hiếu khí.
Thiết kế
 Chiều rộng trung bình 2-6m
 Chiều sâu 1-4m
 Vận tốc tuần hoàn dòng trong mương 0,25-0,3 m/s
 F/M = 0,04-0,1
 Nồng độ bùn: 2.000-5.000 mg/l
 Hệ số tuần hoàn bùn α = Qt/Q = 1-2
 HRT = 1-3 days
 Tốc độ nitrate hóa (mg N/mg bùn.ngày): 0,2-0,8
 Tốc độ khử NO3- (mg NO3-/mg bùn.ngày): 0,1-0,4
Ứng dụng
 Xử lý nước thải sinh hoạt, đô thị, công nghiệp
Ưu điểm
 Xử lý hiệu quả chất hữu cơ, chất dinh dưỡng N, P
 Quản lý đơn giản, ít bị ảnh hưởng bởi biến động về chất lượng và lưu lượng nước
thải
 Thiết kế linh hoạt - hệ thống với 1, 2, hoặc 3 vòng tuần hoàn cho phép đa dạng
hóa các tùy chọn để phù hợp với yêu cầu xử lý nước thải
 Ít mùi
 Dễ dàng mở rộng nâng công suất
110

Nhược điểm
 Đòi hỏi diện tích khá lớn
 Cần có trình độ kỹ thuật để thao tác, vận hành
 Bảo trì, bảo hành thường xuyên
 Chi phí vận hành cao
4.3.5. Đĩa quay sinh học (Rotating Biological Contactor)
Giới thiệu
 Đĩa quay sinh học RBC được nghiên cứu những năm 1960 tại Đức dựa trên ý
tưởng phát triển lọc nhỏ giọt.
 Thiết bị xử lý sinh học màng cố định, được ứng dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia
trên thế giới, nhất là ở Châu Âu.
 Thích hợp xử lý đối với nước thải có nguồn gốc sinh hoạt, khu dân cư và một số
ngành nghề công nghiệp chứa thành phần hữu cơ, chất dinh dưỡng.
Hình 4.5. Sơ đồ cấu tạo đĩa quay sinh học

Cấu tạo
 RBC gồm hàng loạt các đĩa thường được chế tạo bằng vật liệu nhựa tổng hợp,
có dạng hình tròn gắn cạnh nhau (xem hình vẽ).
 Các đĩa được gắn kết bởi một trục xoay ngang, phần tỷ lệ tiếp xúc với không khí
và nước thải tương đương 60:40.
 Vật liệu thường ở dạng đĩa có diện tích bề mặt khoảng 6-8 m2/m3.
Ứng dụng
 Giảm thiểu các chất ô nhiễm carbon (BOD) hoặc BOD/nitrate hoá
 Xử lý nước thải sinh hoạt và một số ngành sản xuất công nghiệp
Nguyên tắc hoạt động
111

 Dựa vào nguyên lý tiếp xúc của hệ vi sinh vật bán dính trên đĩa quay (màng sinh
học) đối với nước thải và oxy có trong không khí.
 Vi sinh vật trong nước thải bắt đầu dính vào bề mặt đĩa và phát triển ở đó cho
đến khi tất cả các đĩa được phủ một lớp mỏng bùn sinh học.
 Trong điều kiện tiếp xúc không khí, vi sinh vật lấy oxy để oxy hoá các chất hữu
cơ và giải phóng CO2. Khi khối đĩa quay xuống, vi sinh vật nhận chất nền (chất
dinh dưỡng) có trong nước. Quá trình tiếp diễn như vậy cho đến khi hệ vi sinh
vật sinh trưởng và phát triển sử dụng hết các hữu cơ có trong thành phần nước
thải.
 Sự tăng trưởng vượt quá mức bị rơi ra từ các đĩa và chảy ra bể lắng thứ cấp, tại
đây nó được tách ra khỏi nước thải bằng cách lắng.
Yếu tố ảnh hưởng hiệu quả xử lý

 Tốc độ quay (số vòng quay)
 Thời gian lưu thủy lực
 Vật liệu và số lượng đĩa
 Nhiệt độ vận hành
 Tỉ lệ diện tích tiếp xúc không khí và chìm trong nước thải
Ưu điểm
 Hiệu quả xử lý chất hữu cơ (BOD) dao động 85-95%; chất dinh dưỡng (N, P)
trên 35% và các chất rắn lơ lửng loại bỏ khoảng 85-90%
 Không yêu cầu tuần hoàn bùn, không yêu cầu cấp khí cưỡng bức
 Hoạt động ổn định, ít nhạy cảm với sự biến đổi lưu lượng đột ngột và tác nhân
độc với vi sinh
 Khả năng tự động vận hành cao, không yêu cầu lao động có trình độ cao
 Không gây mùi, độ ồn thấp, tính thẩm mỹ cao
 Thiết kế theo đơn nguyên, dễ dàng thi công theo từng bậc, tiết kiệm diện tích
 Chi phí lắp đặt thấp, tiện dụng cho người sử dụng
4.3.6. Bể phản ứng theo mẻ SBR (Sequencing Batch Reactor)
Giới thiệu
 SBR là bể xử lý nước thải bằng phương pháp sinh học theo quy trình phản ứng
từng mẻ liên tục. Công trình xử lý nước thải dựa trên phương pháp bùn hoạt tính
truyền thống.
 Bể SBR hoạt động theo chu kỳ tuần hoàn với 5 pha bao gồm: Làm đầy, sục khí,
lắng, rút nước và nghỉ.
 Hiệu quả khử BOD khoảng 90-92%.
112

Hình 4.6. Sơ đồ hoạt động bể SBR theo các pha vận hành
Pha làm đầy: Nước thải được bơm vào bể xử lý trong khoảng từ 1-3 giờ. Trong
bể phản ứng hoạt động theo mẻ nối tiếp nhau, tùy thuộc theo mục tiêu xử lý, hàm lượng
BOD đầu vào mà quá trình làm đầy có thể thay đổi linh hoạt: Làm đầy - tĩnh, làm đầy -
hòa trộn, làm đầy - sục khí.
Pha sục khí: Tiến hành sục khí cho bể xử lý để tạo phản ứng sinh hóa giữa nước
thải và bùn hoạt tính hay làm thoáng bề mặt để cấp oxy vào nước và khuấy trộn đều hỗn
hợp. Thời gian làm thoáng phụ thuộc vào chất lượng nước thải, thường khoảng 2 giờ.
Trong pha phản ứng, quá trình nitrat hóa có thể thực hiện, chuyển nitơ từ dạng N-NH3
sang N-NO2- và nhanh chóng chuyển sang dạng N-NO3-.
Pha lắng: Quá trình diễn ra trong môi trường tĩnh, hiệu quả thủy lực của bể đạt
100%. Thời gian lắng trong và cô đặc bùn thường kết thúc sớm hơn 2 giờ.
Pha rút nước: Khoảng 0,5 giờ.
Pha chờ (nghỉ): Chờ đợi để nạp mẻ mới, thời gian chờ đợi phụ thuộc vào thời
gian vận hành.
113

Ưu nhược điểm
Ưu điểm
 Kết cấu đơn giản, bền, không cần xây dựng bể lắng 1-2, bể Aerotank.
 Ổn định và linh hoạt thay đổi tải trọng, chế độ hoạt động có thể thay đổi theo
nước đầu rất linh động.
 Giảm được chi phí do giảm thiểu nhiều loại thiết bị so với quy trình cổ điển.
 Có thể lắp đặt từng phần và dễ dàng mở rộng thêm.
 Hiệu quả trong xử lý chất ô nhiễm, có khả năng khử nitơ và phốt pho hàm lượng
cao.
Nhược điểm
 Kiểm soát quá trình rất khó, đòi hỏi hệ thống quan trắc các chỉ tiêu tinh vi, hiện
đại.
 Do có nhiều phương tiện điều khiển hiện đại nên việc bảo trì bảo dưỡng trở nên
khó khăn.
 Có nguy cơ ở giai đoạn xả nước đầu ra cuốn theo các bùn khó lắng, tạo váng nổi.
 Do đặc điểm là không tháo rút bùn nên hệ thống thổi khí dễ bị nghẹt bùn. Nếu
các công trình phía sau chịu sốc tải thấp thì phải có bể điều hòa phụ trợ.
4.3.7. Hiếu khí mở rộng (Extended Aeration)
 Dựa trên nguyên tắc quá trình bùn hoạt tính
 Công nghệ bùn hoạt tính tải trọng thấp, cung cấp oxy mức độ cao (liên tục)
 Xử lý ổn định và đạt hiệu quả cao
 Vận hành đơn giản
 Chi phí xây dựng thấp
 Có khả năng khử nitơ và xử lý phốt pho
 BOD đầu ra < 10 mg/l, NH4+ < 1 mg/l
 Thời gian lưu bùn 15-25 ngày
4.3.8. Bùn hoạt tính Step feed
Hình 4.7. Step-Feed activated Sludge Pracess

114

Stepped feed (Nạp cách quãng): Một phương pháp xử lý bằng bùn hoạt hoá,
trong đó các chất thải được đưa vào bể sục không khí tại các điểm khác nhau dọc theo
chiều dài của bể để đạt được nhu cầu oxy đồng đều cho cả hệ thống ứng dụng xử lý
nitơ.
Hình 4.8. Overview of the step-feed denitrification process
Hình 4.9. Schematic Flow of Step-feed Anoxic/Aerobic Activated Sludge Process

4.3.9. Lọc sinh học nhỏ giọt (Trickling Filter)
Bể lọc sinh học trong xử lý nước thải là một thiết bị phản ứng sinh học trong đó
các vi sinh vật sinh trưởng cố định trên lớp vật liệu lọc. Nước thải đi qua lớp vật liệu
này sẽ thấm hoặc nhỏ giọt trên đó.
Chất hữu cơ sẽ bị phân huỷ bởi quần thể vi sinh vật dính kết trên lớp vật liệu lọc.
Các chất hữu cơ có trong nước thải sẽ bị hấp phụ vào màng vi sinh vật dày 0,1 – 0,2
mm và bị phân huỷ bởi vi sinh vật hiếu khí. Khi vi sinh vật sinh trưởng và phát triển,
bề dày lớp màng tăng lên, do đó, oxy đã bị tiêu thụ trước khi khuếch tán hết chiều dày
lớp màng sinh vật. Như vậy, môi trường kỵ khí được hình thành ngay sát bề mặt vật
liệu lọc.
115

Khi chiều dày lớp màng tăng lên, quá trình đồng hoá chất hữu cơ xảy ra trước
khi chúng tiếp xúc với vi sinh vật gần bề mặt vật liệu lọc. Kết quả là vi sinh vật ở đây
bị phân huỷ nội bào, không còn khả năng dính bám lên bề mặt vật liệu lọc và bị rửa trôi.
Bể lọc sinh học nhỏ giọt, nước thải được lọc qua lớp vật liệu rắn được bao bọc
lớp màng vi sinh vật. Quá trình sinh trưởng và phát triển của vi sinh vật bằng cách sử
dụng cơ chất (chất ô nhiễm) làm thức ăn, qua đó xử lý nước thải.
Chất hữu cơ + oxy + nguyên tố vết (chất dinh dưỡng, vi lượng) → Sinh khối vi
sinh vật + sản phẩm khí (CO2, CH4)
Trong đó:
 Các chất hữu cơ phân hủy hiếu khí sinh ra CO2 và nước
 Quá trình phân hủy kỵ khí sinh ra CH4 và CO2
Hình 4.10. Màng sinh học xử lý nước thải

 Bể lọc sinh học (biophil): Lọc nhỏ giọt
 Vật liệu lọc: Than, xỉ, sỏi, chất dẻo tổng hợp, đá dăm.
 Phân loại dựa vào công suất: Lọc nhỏ giọt, cao tải, tháp lọc, bể lọc bằng vật liệu
dẻo.
 Phân loại dựa vào phương thức cấp khí: Bể thông khí tự nhiên, nhân tạo.
4.3.9.1. Cấu tạo
116

Hình 4.11. Sơ đồ cấu tạo bể lọc nhỏ giọt

Cấu tạo bể lọc sinh học gồm các thành phần chính:
- Phần chứa vật liệu lọc
- Hệ thống phân phối nước
- Hệ thống thu nước
- Hệ thống cấp khí
Phân loại: Căn cứ cách thức bố trí lớp vật liệu lọc, có 2 loại chính:
- Bể lọc sinh học có lớp vật liệu lọc không ngập trong nước (lọc phun, lọc nhỏ
giọt)
- Bể lọc sinh học có lớp vật liệu lọc ngập trong nước
117

Hình 4.12. Lọc nhỏ giọt tốc độ cao

Phân loại: Dựa vào tải trọng hữu cơ và thủy lực có:
 Lọc tải trọng cao
 Lọc tải trọng thấp
Bảng 4.1. Thông số kỹ thuật thiết kế các loại bể lọc nhỏ giọt
118

4.3.9.2. Nguyên tắc hoạt động

 Nguyên tắc: Dòng nước thải chảy qua lớp vật liệu lọc bề mặt được bao bọc bởi
màng sinh học là lớp vi sinh vật hiếu khí (vi sinh vật oxy hóa chất hữu cơ trong
nước thải – đây là các chất phân tán nhỏ chưa kịp lắng, tan hay keo).
 Cơ chế chuyển hóa chất hữu trong bể lọc: Giai đoạn đầu sẽ hình thành lớp màng
sinh học dày 1-2mm trong thời gian 40-50 ngày. Trong thời gian đầu vẫn xảy ra
quá trình xử lý nước nhưng hiệu quả thấp cho tới khi đạt được độ dày nêu trên.
4.3.9.3. Tiêu chuẩn thiết kế và ứng dụng
 Bể lọc sinh học nhỏ giọt: Thích hợp việc xử lý nước thải quy mô nhỏ.
 Nguyên tắc: Nước được phun tưới đều trên bề mặt vật liệu lọc trong thời gian
ngắn, có hệ thống cấp khí tự nhiên phía trên và thu nước phía dưới.
 Khả năng loại bỏ mầm bệnh thấp (Vi khuẩn: 20-90%; Virus: 50-90%).
Tính toán thiết kế bể lọc sinh học nhỏ giọt: 2 cách
+ Căn cứ năng lực oxy hóa (gO2/1m3VLL/ngày)
+ Căn cứ tải trọng thủy lực cho phép của nước thải (OLR, kgBOD/m3/ngày)
* Liên quan đến tính toán thiết kế (Nguyễn Văn Phước, 2014):
E = 100/[1+sprt(Lv)]
119

Với, E là hiệu suất xử lý theo BOD5 của bể lọc sinh học (E thường được chọn
trên 85%); Lv là tải trọng chất hữu cơ của bể, kg BOD5/m3 VLL.ngày; a là hệ số thực
nghiệm phụ thuộc vào nhiệt độ nước thải và BOD5 trước khi xử lý (tra bảng dưới).
Hệ số thực nghiệm a
BOD5, mg/l 100 150 200
Hệ số a (20 0C) 0,38 0,34 0,30
Thể tích vật liệu lọc được tính theo công thức:
W = (La-Lt)*Q/(1000*Lv) (m3)
Trong đó: La, Lt là BOD5 trước và sau xử lý, mg/l ; Q là lưu lượng nước thải,
m /ngày.
3
Lưu ý: Để đảm bảo tải trọng thủy lực đạt 1-3 m3/m2.ngày, chiều cao bể lọc nhỏ
giọt H thường chọn 1,5-2,0 m. Tổn thất áp lực qua bể lọc sinh học h = H + 1,8 m.
Tính toán thiết kế bể lọc cao tải
Thông gió hệ thống bể lọc: Thông khí CO2 và cung cấp O2 cho vi sinh vật hiếu
khí hoạt động.
+ Thông khí tự nhiên: Do chênh lệch nhiệt độ, áp suất trong và ngoài hệ thống.
+ Thông khí nhân tạo: Quạt gió, hệ thống cấp khí chuyên dụng.
Tháp lọc
Bể lọc có chiều cao lớn, hình tháp (cột hình trụ)
Hình 4.13. Sơ đồ vị trí bể lọc nhỏ giọt trong HTXLNT
120

4.3.9.4. Yếu tố ảnh hưởng hiệu quả

+ Bản chất, kích thước, đặc điểm vật liệu lọc
+ Độ dày, cách thức bố trí vật liệu lọc
+ Thời gian tiếp xúc của nước thải
+ Khả năng phát triển của vi sinh vật
+ Điều kiện môi trường: nhiệt độ, khí hậu
+ Đặc điểm nguồn nước thải
4.3.9.5. Ưu nhược điểm
Ưu điểm
 Quá trình oxy hóa chất hữu cơ nhanh
 Tiết kiệm chi phí vận hành (nhân công)
 Tiết kiệm năng lượng (nếu thông gió tự nhiên)
 Hiệu quả xử lý chất hữu cơ
Nhược điểm
 Nhạy cảm với nhiệt độ (ảnh hưởng sinh trưởng và phát triển vi sinh vật)
 Dễ bị tắc nghẽn, bùn dư không ổn định
 Tiêu tốn năng lượng (nếu thông khí nhân tạo)
 Giá thành xây dựng khá cao
 Có phát sinh mùi và ảnh hưởng không khí chung quanh
4.3.9.6. Bài tập
Phương pháp thiết kế bể lọc nhỏ giọt dựa vào một trong số các công thức sau:
1. NRC equations (National Research Council of USA)
2. Rankins equation
3. Eckenfilder equation
4. Galler and Gotaas equation
NRC and Rankin's equations are commonly used. NRC equations give satisfactory
values when there is no re-circulation, the seasonal variations in temperature are not
large and fluctuations with high organic loading. Rankin's equation is used for high rate
filters.
NRC equations: These equations are applicable to both low rate and high rate filters.
The efficiency of single stage or first stage of two stage filters, E2 is given by
121

For the second stage filter, the efficiency E3 is given by
where E2= % efficiency in BOD removal of single stage or first stage of two-stage filter,
E3=% efficiency of second stage filter, F1.BOD= BOD loading of settled raw sewage in
single stage of the two-stage filter in kg/d, F2.BOD= F1.BOD(1- E2)= BOD loading on
second-stage filter in kg/d, V1= volume of first stage filter, m3; V2= volume of second
stage filter, m3; Rf1= Recirculation factor for first stage, R1= Recirculation ratio for first
stage filter, Rf2= Recirculation factor for second stage, R2= Recirculation ratio for
second stage filter.
Ví dụ cụ thể: Trickling Filter Design
Problem: Design a low rate filter to treat 6.0 Mld of sewage of BOD of 210 mg/l. The
final effluent should be 30 mg/l and organic loading rate is 320 g/m3/d.
Solution: Assume 30% of BOD load removed in primary sedimentation i.e., = 210 x
0.30 = 63 mg/l. Remaining BOD = 210 - 63 = 147 mg/l.
Percent of BOD removal required = (147-30) x 100/147 = 80%
BOD load applied to the filter = flow x conc. of sewage (kg/d) = 6x106x147/106 = 882
kg/d.
To find out filter volume, using NRC equation
 80 = 100/(1+0.44(882/V1))1/2
Rf1= 1, because no circulation. V1= 2704 m3.
Depth of filter = 1.5 m, Fiter area = 2704/1.5 = 1802.66 m2, and Diameter = 48m<60m.
Hydraulic loading rate = 6 x 106/103 x 1/1802.66 = 3.33m3/d/m2 < 4 hence O.K.
Organic loading rate = 882x1000/2704 = 326.18 g/d/m3 which is approx. equal to 320.
4.3.10. Bể phản ứng lọc màng sinh học (MBR)
a. Khái quát
 Công nghệ màng lọc sinh học MBR (Membrane bioreactor) là sự kết hợp quá
trình bùn hoạt tính sinh học và màng lọc.
122

 MBR là sự kết hợp quá trình bùn hoạt tính với màng để tách bùn ra khỏi dòng
sau xử lý.
b. Cấu tạo và nguyên tắc
 Màng lọc có kích thước lỗ màng dao động từ 0,01-0,4 μm nên vi sinh vật,
chất ô nhiễm, bùn bị giữ lại tại bề mặt màng.
 Bùn sinh học sẽ được giữ lại trong bể phản ứng, mật độ vi sinh cao nên nâng
cao hiệu suất xử lý chất ô nhiễm.
 Vật liệu chế tạo màng lọc gồm các chất liệu vô cơ hoặc hữu cơ. Tuy nhiên xu
hướng sử dụng màng lọc có nguồn gốc hữu cơ được sử dụng rộng rãi hơn.
Màng lọc hữu cơ như polypropylene, polyethylene, polyacrylonitrile,
polysulfone, aromatic polyamide, fluorinated polymer. Màng lọc vô cơ được
tạo thành từ vật liệu như kim loại, oxit kim loại, ceramic, zeolites, thủy tinh,
sứ, polymer tổng hợp.
 Cấu trúc màng thường có các dạng như sợi rỗng, ống mao dẫn, cuộn và được
chế tạo có diện tích bề mặt lớn để đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật.
c. Thiết kế và ứng dụng
 Đây là một trong những phương pháp tiên tiến, đã được áp dụng xử lý thành
công nhiều loại nước thải khác nhau từ đô thị cho tới các loại nước thải công
nghiệp, y tế có thành phần phức tạp và khó xử lý.
d. Ưu nhược điểm
 Ưu điểm vượt trội của MBR là chất lượng nước thải sau xử lý rất cao có thể
tái sử dụng nước thải, diện tích hệ thống xử lý nhỏ gọn, thời gian lưu bùn dài,
lượng bùn sinh ra thấp và vận hành linh hoạt.
 Hạn chế của công nghệ MBR là vấn đề bẩn màng.
THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN CỦA PHƯƠNG PHÁP HIẾU KHÍ
Thuận lợi
- Xử lý SS, BOD hiệu quả
- Vận hành đơn giản
- Không sinh khí độc
Khó khăn
- Chi phí vận hành cao
- Nhu cầu cung cấp năng lượng lớn
- Phát sinh một số khí không cháy
- Không hiệu quả đối với nước thải có hàm lượng chất hữu cơ cao
123

4.4. Phương pháp thiếu khí (Anoxic)

4.4.1. Khái quát
Nguyên tắc chung, trong điều kiện thiếu oxy hoà tan sẽ xảy ra sự khử nitơ:
NH3 → NO3- → NO2- → NO → N2O → N2 (gas)
Trong hệ thống xử lý theo kỹ thuật bùn hoạt hóa sự khử nitơ sẽ xảy ra
khi không tiếp tục cung cấp không khí. Khi đó oxy cần cho hoạt động của
vi sinh giảm dần và việc giải phóng oxy từ nitrat sẽ xảy ra. Theo nguyên tắc
trên phương pháp thiếu khí (khử nhật hóa) được sử dụng để loại nitơ ra
khỏi nước thải.
Phương pháp thiếu khí: Chủ yếu xử lý nitơ, phốt pho và một phần COD, BOD.
4.4.2. Bể Anoxic
Bể anoxic được thiết kế để diễn ra quá trình nitrat hóa/khử nitrat và photphorit
nhằm mục đích xử lý các chất dinh dưỡng N, P.
Đây là bể quan trọng trong quá trình xử lý nitơ trong nước thải bằng phương
pháp sinh học. Trong đó, dựa trên cơ chế nitrat hóa và khử nitrat.
* Quá trình nitrat hóa – khử nitrat
Hai chủng loại vi khuẩn chính tham gia vào quá trình này là Nitrosonas và
Nitrobacter. Trong điều kiện môi trường thiếu oxy, các loại vi khuẩn thiếu khí sẽ khử
Nitrat (NO3-) và Nitrit (NO2-) theo chuỗi chuyển hóa:
NH3 → NO3- → NO2- → NO → N2O → N2 (gas)
Theo đó, khí nitơ phân tử N2 tạo thành sẽ thoát khỏi nước và ra ngoài.
* Quá trình photphorit hóa
Chủng loại vi khuẩn tham gia vào quá trình này là Acinetobacter. Các hợp chất
hữu cơ chứa phốt pho sẽ được hệ vi khuẩn Acinetobacter chuyển hóa thành các hợp
chất mới không chứa phốt pho và các hợp chất có chứa phốt pho nhưng dễ phân hủy
đối với chủng loại vi khuẩn hiếu khí.
* Thúc đẩy quá trình nitrat hóa-khử nitrat và photphorit hóa diễn ra thuận lợi
 Tại bể Anoxic bố trí máy khuấy chìm với tốc độ khuấy phù hợp. Máy khuấy có
chức năng khuấy trộn dòng nước tạo ra môi trường thiếu oxy cho hệ vi sinh vật
thiếu khí phát triển.
 Ngoài ra, để tăng hiệu quả xử lý và làm nơi trú ngụ cho hệ vi sinh vật thiếu khí,
tại bể Anoxic lắp đặt thêm hệ thống đệm sinh học được chế tạo từ nhựa PVC,
với bề mặt hoạt động 230 ÷ 250 m2/m3. Hệ vi sinh vật thiếu khí bám dính vào bề
mặt vật liệu đệm sinh học để sinh trưởng và phát triển.
4.4.3. Một số quá trình ứng dụng thiếu khí
124

 Quá trình Ludzack-Ettinger: Xử lý chủ yếu dựa trên nguyên lý thiếu khí (anoxic).
 Quá trình thiếu khí kết hợp ở các công nghệ xử lý nước thải như:
o SBR
o Mương oxy hóa
4.5. Phương pháp kỵ khí (Anaerobic)
4.5.1. Khái quát
Hình 4.14. Lịch sử phát triển công nghệ xử lý kỵ khí

Xử lý kỵ khí là quá trình sinh học thực hiện trong điều kiện yếm khí (không có
mặt oxy) để ổn định chất hữu cơ và chuyển hóa chúng thành các sản phẩm cuối cùng
như CH4, các chất vô cơ như CO2, NH3.
Chất hữu cơ + Chất dinh dưỡng  CH4 + CO2 +NH3 + Sinh khối
Nguyên tắc
125

Hình 4.15. Cấu tạo bể kỵ khí

Phương pháp xử lý kỵ khí dùng để loại bỏ các chất hữu cơ trong phần
cặn của nước thải bằng vi sinh vật tuỳ nghi và vi sinh kỵ khí.
Các phương pháp kỵ khí thường được dùng để xử lý nước thải công
nghiệp và chất thải từ trại chăn nuôi.
Các giai đoạn kỵ khí bao gồm sự chuyển hóa các chất hữu cơ phức tạp thành chất hữu
cơ đơn giản (axit hữu cơ) – vai trò của vi khuẩn có cấu trúc axit. Sau đó, sử dụng axit
hữu cơ (vi khuẩn methane, rất nhạy với các điều kiện môi trường) tạo thành CO2 và
CH4.
Để hoạt động kỵ khí hiệu quả cần chú ý: Vi khuẩn, cơ chất, tải trọng, sự tiếp xúc
(khuấy trộn), môi trường.
- Vi khuẩn: Vi khuẩn kỵ khí.
- Cơ chất: Chất rắn bay hơi.
- Môi trường: Kỵ khí (không oxy), nhiệt độ (kiểm soát hoạt động của vi khuẩn,
vi khuẩn nhạy với sự thay đổi của nhiệt độ), pH (best: 6,8-7,2), độc tố.
+ Nhiệt độ: Không nên thay đổi >1 0C/ngày.
Cân bằng hệ xử lý: Tải trọng hữu cơ, độ kiềm, axit bay hơi, nhiệt độ, khuấy trộn.
* Các loại nước thải công nghiệp thích hợp sử dụng phương pháp kỵ khí:
- Sản xuất bia rượu, đường, tinh bột (lúa mạnh, ngô, khoai tây, lúa mì, khoai mì),
thực phẩm, bánh mì, giấy, sữa, giết mổ gia súc, nhà máy hóa dầu.
* Để hệ xử lý hiệu quả phụ thuộc việc duy trì nhân tố môi trường sao cho thích
hợp sự sinh trường, phát triển của hệ vi sinh vật trong cả quá trình.
- Nhiệt độ: Giống như quá trình xử lý sinh học nói chung, quá trình kỵ khí cũng
hoạt động hiệu quả trong khoảng nhiệt độ nhất định. Trong đó, có 3 khoảng nhiệt độ tối
ưu:
+ Ưa lạnh 5-15 0C
+ Ưa ấm 35-40 0C
+ Ưa nhiệt 50-55 0C
Ảnh hưởng của nhiệt độ lên hoạt động kỵ khí:
126

Hình 4.16. Ảnh hưởng của nhiệt độ

- pH: Hai nhóm vi khuẩn lên men axit (pH tối ưu 5,5 – 6,5) và sinh methane (pH
tối ưu 7,8 – 8,2). pH vận hành hệ thống trong các môi trường kết hợp ở khoảng 6,8-7,4
và trung tính là tối ưu. pH thấp làm giảm hoạt động của vi khuẩn CH4 do nguyên nhân
tích lũy H2 và VFAs.
Hình 4.17. Ảnh hưởng pH

- Chất dinh dưỡng và kim loại vết
Tất cả quá trình sinh học (bao gồm cả kỵ khí) đều cần chất dinh dưỡng và kim
loại vết để tổng hợp tế bào. Vi sinh vật kỵ khí, đặc biệt vi khuẩn CH 4 cần Ni, Co, Fe,
Mo, Se… và COD:N:P = 350:7:1 (for highly loaded system) hoặc 1000:7:1 (lightly
loaded system).
- Độc chất và chất cản trở: Độc chất được gây ra do sự có mặt các chất nền trong
dòng thải đầu vào hoặc được sinh ra từ các hoạt động trao đổi chất. Kim loại nặng, hợp
127

chất halogel, CN- là các ví dụ cho thấy các sản phẩm S2-, VFAs sẽ theo sau đó (hậu
quả).
* Các kiểu bể phân hủy kỵ khí:
- Bể phản ứng tốc độ thấp
+ Ao hồ kỵ khí
+ Bể tự hoại septic tank
+ Imhoff tank
+ Standard rate anaerobic digester (phân hủy kỵ khí tốc độ chuẩn)
 Các yếu tố quan trọng: Kiểu bùn, nhiệt độ, khuấy trộn, SRT (điều kiện môi trường
khác không yêu cầu). Loading of 1-2 kg COD/m3-day.
- Bể phản ứng tốc độ cao
+ Quá trình tiếp xúc kỵ khí/Anaerobic contact process
+ Lọc kỵ khí/ Anaerobic filter (AF)
+ Upflow anaerobic sludge blanket (UASB)
+ Fluidized bed reactor (lò phản ứng tầng sôi)
+ Hybrid reactor: UASB/AF
+ Anaerobic sequencing batch reactor (ASBR)/Bể phản ứng kỵ khí dạng mẻ
hàng loạt.
 Có khả năng duy trì nồng độ cao sinh khối hoạt tính trong bể phản ứng. Load 5-20
kg COD/m3-d. COD removal efficiency: 80-90%
4.5.2. Quá trình phân hủy trong bể kỵ khí
Hình 4.18. Quá trình phân hủy trong bể kỵ khí
128

- Quá trình phân hủy kỵ khí các hợp chất hữu cơ phức tạp được thực hiện bởi
hàng loạt vi khuẩn và cổ khuẩn (xem sơ đồ). Trong đó có sự tương tác qua lại giữa
chúng và sẽ bị ngưng trệ nếu gặp phải yếu tố cản trở hay bất lợi.
+ Vi khuẩn lên men: Đây là nhóm vi khuẩn đóng vai trò trong giai đoạn đầu tiên
của quá trình chuyển hóa/phân hủy kỵ khí (thủy phân và axit hóa). Những vi khuẩn này
hoặc kỵ khí hoặc tùy nghi nghiêm ngặt. Chúng thuộc họ Streptococcaceae và
Enterobacteriaceae và các chi phổ biến như Bacteroides, Clostridium, Butyrivibrio,
Eubacterium, Bifidobacterium và Lactobacillus.
+ Sản xuất vi khuẩn tổng hợp acetate: Nhóm vi khuẩn này chuyển hóa các muối
hữu cơ, axit hữu cơ, rượu, hợp chất thơm bền vững thành acetate và CO2.
CH3CH2COO -  CH3COO - + CO2 + H2
+ Giai đoạn kỵ khí nghiêm ngặt: Quá trình kỵ khí tạo sản phẩm sau cùng là
acetate, đóng vai trò tiền chất quan trọng sinh CH4. Nhóm vi khuẩn kỵ khí nghiêm ngặt
homoacetogenes tiêu thụ H2 và CO2. Hai vi khuẩn Clostridium aceticum và
Acetobacterium woodii được phân lập từ cống nước thải. Vi khuẩn kỵ khí nghiêm ngặt
homoacetogenes có hiệu quả nhiệt động học cao nên kết quả không tích lũy H2 và CO2
trong suốt quá trình sinh trưởng trên các hợp chất đa carbon.
CO2 + H2  CH3COOH + 2H2O
+ Vi khuẩn sinh CH4 (Methanogens)/quá trình sinh CH4
Vi khuẩn sinh CH4 là nhóm vi sinh vật độc đáo như cổ khuẩn. Đây là nhóm vi
khuẩn kỵ khí bắt buộc và được quan tâm với vai trò là loài giới hạn trong hệ kỵ khí xử
lý nước thải. Hai nhóm vi khuẩn CH4 chuyển hóa acetate thành CH4:
++ Methanosaeta (tên cũ Methanothrix): hình gậy, low Ks, ái lực cao.
++ Methanosarcina (còn gọi là M. mazei): hình cầu, ái lực thấp, high Ks.
Cơ chế và đặc điểm phản ứng
Quá trình kỵ khí diễn ra 3 giai đoạn:
 Thủy phân hợp chất hữu cơ
 Phân hủy thành axit béo dễ bay hơi
 Sinh CH4
Các chất vô cơ như SO42-, NO3- cũng đồng thời được loại bỏ.
Quá trình thủy phân chuyển hóa hợp chất hữu cơ cao phân tử thành chất hữu cơ đơn
giản như đường đơn, hợp chất thơm, amino axit, axit béo chuỗi dài. Sau đó bị phân hủy
thành axit béo bay hơi (VFA) dưới tác dụng của vi khuẩn. Tiếp tục từ Axit acetic sẽ
chuyển thành CH4, CO2 (vi khuẩn methane).
129

Hình 4.19. Quá trình phân hủy kỵ khí

4.5.3. Yếu tố ảnh hưởng
Ảnh hưởng của nhiệt độ, pH, độ kiềm
 Hợp chất hữu cơ thủy phân thành chất hữu cơ đơn giản ở pH 4,0-7,8
 Giai đoạn sinh CH4 với pH < 6
 Anaerobic vận hành với tải trọng COD kg/VSS kg.d = 0,3-0,5
Chất dinh dưỡng và kim loại vết
 Quá trình xử lý sinh học, yếu tố dinh dưỡng vô cơ và kim loại vết được yêu cầu
cho sự trao đổi của hệ vi sinh vật. Quá trình kỵ khí cũng yêu cầu N, P ở mức độ
thấp.
 Vi khuẩn kỵ khí chứa 10,5% N, 1,5% P trong VSS (chất rắn lơ lửng bay hơi) nên
lượng nitơ bổ sung đầu vào có thể đạt được và xác định dựa vào tỷ lệ
kgCOD/kgVSS.
 Nhu cầu phốt pho được tính theo tỷ lệ trong vi sinh vật, ví dụ N:P = 7:1. Nếu tải
trọng bể phản ứng với COD bằng 0,5 kgCOD/kgVSS.d thì COD:N:P =
130

100:0,6:0,08. Như vậy, so với quá trình hiếu khí thì nhu cầu N và P thấp lớn (nhu
cầu thấp hơn).
 Kim loại vết có vai trò cho quá trình tạo bông vi khuẩn kỵ khí, sản sinh ezym.
4.5.4. Thuận lợi và khó khăn của phương pháp kỵ khí
Ưu điểm
+ Ít có nhu cầu năng lượng (trong khi quá trình hiếu khí cần 0,5-0,75 kWh cho
việc loại bỏ 1 kg COD).
+ Thu năng lượng từ sinh khí CH4 (thu 1,16 kWh năng lượng từ việc lên men 1
kg COD).
+ Sinh khối ít (quá trình kỵ khí chỉ tạo 20% lượng bùn (sinh khối) so với hiếu
khí). Xử lý 1 kg BOD bằng hiếu khí tạo ra 0,5 kg (CO2, H2O) và 0,5 sinh khối mới.
Trong khi, phân hủy sinh học 1 kg COD kỵ khí sinh ra > 0,9 kg CH4 và < 0,1 kg sinh
khối mới.
+ Nhu cầu dinh dưỡng (N, P) thấp (tỷ lệ tổng hợp sinh khối thấp hơn và nhu cầu
dinh dưỡng thấp, chỉ bằng 20% so với hiếu khí).
+ Áp dụng xử lý nước thải có tải trọng cao (tải trọng hữu cơ cao gấp 5-10 lần so
với hiếu khí).
+ Tiết kiệm không gian (tỷ lệ tải trọng cao hơn yêu cầu bể phản ứng nhỏ hơn).
+ Có khả năng phân hủy, chuyển hóa các dung môi độc hại như chloroform,
trichloroethylene, trichloroethane thành các chất dễ phân hủy.
Ứng dụng
 Oxy hóa chất hữu cơ trong điều kiện yếm khí và sinh CH4, CO2.
 Kết quả giảm thể tích chất rắn sinh học 50-80% và bùn sinh học sau cùng có thể ổn
định sinh học và làm giàu dinh dưỡng trong nông nghiệp (giàu humic).
Ưu điểm so với bùn hoạt tính
 Tận thu CH4
 Tiết kiệm năng lượng
 Tiết kiệm chi phí xử lý bùn thải
 Tiết kiệm chi phí hóa chất (nhu cầu dinh dưỡng thấp)
 Vận hành dễ, ổn định, kinh phí thấp
Hạn chế
+ Thời gian start-up dài: Do tỷ lệ tổng hợp sinh khối chậm nên yêu cầu thời gian
start-up dài để đạt được nồng độ sinh khối thích hợp.
131

+ Thời gian phục hồi chậm: Nếu bể phản ứng bị cản trở bởi tác động rửa sinh
khối, shock tải trọng, độc tố thì cần thời gian dài để hồi phục trở lại các điều kiện vận
hành bình thường.
+ Nhu cầu chất dinh dưỡng, kim loại vết cụ thể: Vi sinh vật kỵ khí, đặc biệt
methanogens cần các yếu tố vi lượng như Fe, Ni, Co để sinh trưởng tối ưu.
+ Nhiều yếu tố nhạy cảm dẫn đến sự thay đổi các điều kiện môi trường: Vi sinh
vật kỵ khí, đặc biệt methanogens có khuynh hướng thay đổi trong điều kiện nhiệt độ,
pH, thế oxy hóa khử.
+ Xử lý nước thải giàu sulfate: Nước thải giàu sulfate không những giảm sản
lượng CH4 mà nó còn ức chế methanogens (vi khuẩn sinh CH4) do sản sinh khí H2S.
+ Xử lý nước thải giàu nitơ và protein: Quá trình kỵ khí có mặt protein sinh
amine và làm kéo dài (làm chậm) sự phân hủy sinh học kỵ khí. Tương tự, nitơ cũng
không thay đổi trong quá trình kỵ khí (Hướng giải pháp: Phát triển quá trình ANAMOX
bằng việc oxy hóa NH4+ với sự có mặt của NO2-).
Bảng 4.2. So sánh phương pháp xử lý kỵ khí với hiếu khí
Nhân tố Hiếu khí Kỵ khí
Tỷ lệ tải trọng Thấp: 0,5-1,5 kg COD/m3- Cao:10-40 kg COD/m3-day (AF,UASB,
hữu cơ day (bùn hoạt tính) E/FBR)
Cao: 0,35-0,45 kg VSS/kg
Thấp: 0,05-0,15 kg VSS/kg COD (sinh
Sản lượng COD (sinh khối khá ổn
khối không ổn định nhưng phụ thuộc
sinh khối định, không quá phụ thuộc
nhiều vào kiểu chuyển hóa chất nền)
kiểu chuyển hóa chất nền)
Mức độ/tỷ lệ
Thấp: 0,15-0,75 kg COD/kg
sử dụng chất Cao: 0,75-1,5 kg COD/kg VSS-day
VSS-day
nền cụ thể
Thời gian Ngắn: 1-2 weeks Dài: 1-2 months for mesophilic (ưu ấm),
start-up 2-3 months for thermophilic (ưu nhiệt)
Dài và quan trọng để hình thành vi khuẩn

SRT (thời 4-6 ngày là đủ cho quá trình
sinh methane (methanogens) trong bể
gian lưu bùn) bùn hoạt tính
phản ứng
Chủ yếu là một loại, ngoại Quá trình kỵ khí bao gồm nhiều bước
Vi sinh vật trừ quá trình loại chất dinh chuyển hóa hóa học và có sự đa dạng các
dưỡng nhóm vi sinh vật phân hủy chất hữu cơ
132

Ít bị ảnh hưởng bởi sự thay

Nhân tố môi Nhạy cảm cao với sự thay đổi điều kiện
đổi các điều kiện môi
trường môi trường
trường
4.5.5. Điều kiện quan trọng để xử lý kỵ khí hiệu quả
- Tránh phơi nhiễm/tiếp xúc oxy/không khí quá mức.
- Tránh sự có mặt các hợp chất độc tố, chất cản trở ở dòng nước thải đầu vào.
- Duy trì pH ở 6,8-7,2.
- Duy trì độ kiềm thích hợp (chủ yếu bicarbonates).
- Axit béo bay hơi thấp (VFAs).
- Duy trì khoảng nhiệt độ trung bình (ưa ấm) 30-38 0C.
- Đủ chất dinh dưỡng (N, P) và kim loại vết, nhất là Fe, Co, Ni, v.v.. Tỷ lệ
COD:N:P = 350:7:1 (hệ thống tải trọng cao) và 1000:7:1 (tải trọng thấp).
- SRT/HRT >>1 (sử dụng cho bể kỵ khí tốc độ cao).
4.5.6. Một số quá trình kỵ khí
4.5.6.1. Bể tiếp xúc kỵ khí (Anaerobic Contact Process: ACP)
Hình 4.20. Sơ đồ bể tiếp xúc kỵ khí

 Thích hợp: Xử lý nước thải SS cao.
 Nồng độ sinh khối trong bể phản ứng: 4-6 g/l, max = 25-30 g/l và phụ thuộc
khả năng lắng của bùn.
 Tải trọng 0,5 – 10 kg COD/m3-day.
 Yêu cầu thời gian lưu bùn SRT có thể duy trì bởi tốc độ hồi lưu bùn tương
tự quá trình bùn hoạt tính.
4.5.6.2. Lọc kỵ khí (Anaerobic Filter: AF)
- Được phát triển bởi Young & McCarty những năm 1960s để xử lý chất thải
hữu cơ hòa tan. Là một công nghệ xử lý nước thải trong điều kiện nhân tạo. Bể lọc kỵ
khí là các loại bể lọc kín, phía trong có chứa các vật liệu đóng vai trò như giá thể của vi
133

sinh dính bám. Bộ lọc có thể bằng các loại đá (rocks) tương tự quá trình lọc nhỏ giọt
(trickling filter).
- Nước thải được phân phối từ dưới lên trên hoặc từ trên xuống và chảy qua đệm
lọc (bed of rocks). Quá trình lọc dạng chìm hoàn toàn. Vi sinh vật kỵ khí tích tụ trong
các khe hở của vật liệu lọc (đá hoặc mao quản của hạt nhựa tổng hợp, sợi ceramic…).
Mao quản nhựa lưu giữ sinh khối hoạt tính. Phần sinh khối không dính bám khe hở tạo
bông lớn hơn do sự gia tăng bọt khí/lỏng. Sự phân phối sinh khối không dính bám có ý
nghĩa quan trọng trong xử lý nước thải. Phần sinh khối dính bám không phải là phần
chính của sinh khối tổng. Trong đó, khoảng 64% sinh khối dính bám và 36% không
dính bám.
Bảng 4.3. Một số nghiên cứu xử lý nước thải công nghiệp bằng lọc kỵ khí
Type of Tempr. Organic Loading Removal

HRT (h)
wastewater (°C) Rate (kg/m3.d) efficiency
Sugar industry 35-37 - 12-36 55%
Distillery wastes 35 15 72 90
Chemical
37 12-15 22-30 80-90
process
Leachate 37 0,2-0,7 30-40 d 90-96
- Về đặc điểm: Khả năng duy trì sinh khối cao, SRT dài; HRT tiêu biểu 0,5 – 4
ngày và tải trọng 5 - 15 kg COD/m3-day; Điều kiện thủy động học có vai trò quan trọng
duy trì sinh khối.
Sơ đồ cấu tạo và nguyên tắc hoạt động
134

Hình 4.21. Cấu tạo chi tiết lọc kỵ khí

Các loại bể lọc kỵ khí là các loại bể kín, phía trong chứa vật liệu lọc đóng vai trò
như giá thể của vi sinh vật dính bám. Khí CH4 và các loại khí sinh học tạo thành khác
được thu hồi ở phía trên. Nước thải đưa vào bể có thể phân phối phía dưới hoặc phía
trên theo sơ đồ nêu trên.
Vật liệu lọc của bể lọc kỵ khí là các loại cuội sỏi, than đá, xỉ, ống nhựa, tấm nhựa
hình dạng khác nhau. Kích thước và chủng loại vật liệu lọc, được xác định dựa vào công
suất công trình XLNT, hiệu quả khử COD, tổn thất áp lực nước cho phép, điều kiện
cung cấp nguyên vật liệu tại chỗ... Các loại vật liệu lọc, cần đảm bảo độ rỗng lớn (từ
90-300 m3/m2 bề mặt bể). Tổng bề mặt của vật liệu lọc có vai trò quan trọng trong việc
hấp thụ các chất hữu cơ.
Khi màng vi sinh vật dày, hiệu quả lọc nước thải giảm (tổn thất áp lực lọc tăng).
Vật liệu lọc được rửa bằng dòng nước thải chảy ngược. Vật liệu lọc cũng có thể lấy ra,
rửa sạch bằng nước thải sau đó nạp lại vào bể.
Hình 4.22. Sơ đồ cấu tạo lọc kỵ khí

135

Các giá thể là các loại vật liệu có hình dạng, kích thước khác nhau (Sỏi, than đá,
xỉ, ống nhựa, tấm nhựa, giá thể vi sinh dạng bánh xe, giá thể vi sinh dạng sợi ...) hoạt
động như vật liệu lọc. Các dòng nước thải có thể đi từ dưới lên hoặc từ trên xuống.
Nước thải được phân phối đều theo diện tích đáy bể đi từ dưới lên (hoặc trên xuống)
chảy qua lớp vật liệu lọc, các chất hữu cơ sẽ bám lại tại vật liệu lọc có chứa vi khuẩn
yếm khí và tạo thành lớp màng vi sinh vật. Tại đây các chất hữu cơ sẽ được hấp thụ và
phân hửi, bùn cặn sẽ được giữ lại trong khe rỗng của lớp vật liệu lọc. Sau 2-3 tháng sẽ
xả bùn dư một lần. Phần nước sau khi qua lớp vật liệu lọc sẽ được chảy vào máng thu
và tiếp tục được xử lý bởi các công trình phía sau.
- Bể lọc kỵ khí ngược dòng (Upflow anaerobic filter – UAF)
- Bể lọc kỵ khí xuôi dòng (Downflow anaerobic filter – ADF)
Kích thước và chủng loại Vật liệu lọc được xác định dựa vào công suất xử lý, hiệu
quả khử COD, tổn thất áp lực cho phép, ... Các loại vật liệu lọc cần đảm bảo độ rỗng
lớn (từ 90-300 m3/m2 bề mặt).
Ưu điểm
- Khả năng xử lý nồng độ ô nhiễm cao.
- Thời gian lưu ngắn, vi sinh vật dễ thích nghi với nước thải.
- Quản lý vận hành đơn giản.
- Ít tốn năng lượng và dễ kết hợp với những công nghệ xử lý nước thải khác.
Nhược điểm
- Thời gian khởi động hệ thống dài.
- Hay bị tắc nghẽn.
- Hàm lượng cặn lơ lửng trong nguồn nước thải đầu ra lớn.
- Vật liệu lọc đạt tiêu chuẩn thường có giá thành cao.
4.5.6.5. UASB (Upflow Anaerobic Sludge Blanket)
a. Khái quát
136

Hình 4.23. Sơ đồ cấu tạo UASB

 UASB được phát triển bởi Gazte Lattinga tại phòng thí nghiệm năm 1972 trong
quá trình xử lý kỵ khí nước thải củ cải đường tại Hà Lan.
 Hệ lơ lửng quan trọng, tải trọng hữu cơ được duy trì để tập hợp sinh khối dày
đặc (bông bùn, có đường kính 1-3 mm). Các bông bùn gồm có vi khuẩn thủy
phân, vi khuẩn lên men axit, acetate và CH4.
 Nồng độ sinh khối trong bể phản ứng có thể đạt mức cao 50 g/l. Do đó thời gian
lưu bùn SRT cao có thể đạt được khi HRT ở mức thấp 4 h. Ngoài ra, do tầng bùn
kỵ khí mịn nên thời gian lưu thủy lực và rắn độc lập nên giảm thời xử lý từ vài
ngày xuống còn vài giờ.
 Cấu trúc bể gồm 4 hợp phần (xem sơ đồ). Nhiệt độ và OLR là 2 yếu tố quan
trọng nhất. Ngoài các yếu tố trên thì HRT cũng quan trọng, ảnh hưởng đến hiệu
quả xử lý.
 Thời gian start-up dài mất thường 2 tháng và có thể dài hơn trong điều kiện nhiệt
độ thấp hơn, đây là điểm bất lợi của xử lý UASB.
b. Nguyên tắc hoạt động
 Được thiết kế nhằm hạn chế những vấn đề của lọc kỵ khí bằng cách cho dòng
chảy dưới đi lên, sinh khối lắng của đáy thường có cấu trúc hạt mịn và nhỏ.
 Trong quá trình xử lý các bông bùn có kích thước lớn và nặng sẽ lắng xuống và
lưu lại trong bể phản ứng.
c. Tiêu chuẩn thiết kế và ứng dụng
137

These are the 4 top applications of the UASB reactors:

 Breweries and beverage industry
 Distilleries and fermentation industry
 Food Industry, Slaughter Houses.
 Pulp and paper
In general, there are two ways to design an UASB reactor.
 If input COD is 5,000 – 15,000 mg/L or more, the design method should be used
based on Organic Loading Rate.
 If input COD less than 5,000 mg/L, the design method should be based on
velocity.
Let’s take an example.
Data
 Waste water input flow rate (Q) = 62.5 m3/day
 COD = 15,000 mg/L = 15 kg/m3
 Organic loading rate = 5.5 kg COD/m3.day (I found that organic loading rate is
sometimes state of art in wastewater treatment design. Some vendors may have
already had the data)
 Volume of tank = QxC/OLR = 62.5 x 15 / 5.5 = 170 m3
 Note: the above volume is the actual volume. You need to add more volume (as
void volume).
Calculating an UASB Tank Based on Velocity
When input COD < 5,000 mg/l, using the method base on OLR is not effective
in operation process because the granular sludge will be hardly formed. Therefore, the
design criteria must be:
Up-flow velocity v = 0,5 m/h. Hydraulic retention time HRT іs 4 h. Chosen in
table 1, the height of sludge is Hs = 3 – 5 m The height of setting area Hse іs 1.2 m The
volume of the UASB reactor: W = Q x HRT. The area of the UASB reactor: A = V/Q.
Operation & Maintenance (O&M)
Operation criteria: The optimum pH range is from 6.6 to 7.6 The wastewater
temperatures should not be <5°C because low temperatures can impede the hydrolysis
rate of phase 1 and the activity of methanogenic bacteria. Therefore in winter season,
methane gas may be needed to heat the wastewater to be treated in the reactor.
Always maintain the ratio of COD:N:P = 350:5:1 If there is a deficiency of some
of these nutrients in the wastewater nutrient addition must be made to sustain the micro-
138

organisms. Chemicals that are frequently used to add nutrients (N, P) are NH4H2PO4,
KH2PO4, (NH4)2CO3…
Suspended solid (SS) can affect the anaerobic process in many ways:
Formation of scum layers and foaming due to the presence of insoluble
components with floating properties, like fats and lipids. Retarding or even completely
obstructing the formation of sludge granules. Entrapment of granular sludge in a layer
of adsorbed insoluble matter and sometimes also falling apart (disintegration) of
granular sludge. A sudden and almost complete wash-out of the sludge present in
reactor Decline of the overall methanogenic activity of the sludge due to accumulation
of SS Therefore, the SS concentration in the feed to the reactor should not exceed 500
mg/l. In phase 2 and 3 the pH will be reduced and the buffer capacity of wastewater
may have to be increased to provide alkalinity of 1000 – 5000 mg/l CaCO3.
Start-up:
An UASB reactor requires a long time for start-up, e.g. from 2 – 3 weeks in good
conditions (t > 20 0C) and sometimes the start-up can take up to 3 – 4 months. In start-
up process, hydraulic loading must be 50% of the design hydraulic loading.
The start-up of the UASB reactor can be considered to be complete once a satisfactory
performance of the system has been reached at its design load.
Bảng 4.4. Một số nghiên cứu xử lý nước thải bằng công nghệ UASB
Type of Influent OLR % COD

Tempe (0C) HRT (h)
wastewater COD (kg/m3/d) Removal
1000-
Beer industry 4.5-7 20-24 5 75-80
1500
Agricultural
11000 2-5 30 48 70-65
waste
Slaughter 2000-
4 30 19 85
hause 3500
Paper
1000 5 - 49 75
industry
Sugar 4000-
20-25 28-32 - 92-95
industry 60000
Ưu nhược điểm UASB

139

Ưu điểm
 Có khả năng xử lý chất thải hữu cơ với tải trọng cao
 Lượng bùn sinh ra ít
 Nhu cầu chất dinh dưỡng thấp
 Năng lượng tiêu thụ ít và có khả năng tái sinh năng lượng
 Vốn đầu tư và chi phí vận hành thấp
 Thiết bị đơn giản, chiếm ít diện tích
 So với lọc kỵ khí, cũng có thể áp dụng xử lý ngay cả khi nước thải có hàm lượng
SS cao
 Có khả năng giữ bùn lâu dài và ít thay đổi hoạt tính khi không hoạt động
Nhược điểm
 Thời gian vận hành dài, kéo dài từ 2-8 tháng.
 Hạt bùn có thành phần phức tạp và chưa hiểu biết đầy đủ về nó.
4.5.6.6. Bể phản ứng dạng hạt tĩnh (Static Granular Bed Reactor: SGBR)
Hình 4.24. Sơ đồ cấu tạo bể phản ứng SGBR

 Static granular bed reactor: SGBR
o Developed at Iowa State University by Drs. Ellis and Kris Mach
o Just opposite to UASB; flow is from top to bottom and the bed is static
o No need of three-phase separator or flow distributor
o Simple in operation with fewer moving parts
o Major issue: head loss due to build-up of solids
 Công nghệ kỵ khí, được ứng dụng xử lý hiệu quả nước thải chứa chất hữu có khó
phân hủy.
 Tham khảo Tài liệu.
140

Nhận xét phương pháp kỵ khí:

Đặc điểm kỵ khí
- Xử lý hiệu quả chất hữu cơ khó phân hủy nhưng nhược điểm không thể xử lý
triệt để BOD
- Cần cung cấp nhiệt
- Có thể loại bỏ phần lớn mầm bệnh và màu
- Ít bùn cặn (sinh khối chất thải)
Ứng dụng
 Sử dụng phổ biến để xử lý nước thải công nghiệp
 Xử lý tải lượng lớn, nhiều chất hóa học
4.6. Xử lý nước thải trong điều kiện tự nhiên
4.6.1. Giới thiệu
4.6.2. Ao hồ sinh học (Wastewater Stabilization Ponds/Lagoons)
Hình 4.25. Ao hồ sinh học

Khái quát
 Đây là phương pháp xử lý sinh học đơn giản, dựa trên nguyên lý ổn định nước
thải nhờ các quá trình sinh hóa diễn ra trong tự nhiên.
 Đặc điểm: Sâu một vài mét, rộng tới cả ha. Thời gian lưu 1-4 tuần, chi phí vận
hành thấp.
 Nhược điểm: Mùi và phát sinh muỗi (nhất giai đoạn đầu khi mới tiếp nhận nước
thải).
 Khả năng loại bỏ mầm bệnh:
o Vi khuẩn (Bacteria), 90-99%
141

o Vi rút (Virus), 90-99%

o Động vật nguyên sinh (Protozoa), 67-99%
Cơ chế, ứng dụng:
 Dựa trên các quá trình quang hợp, lắng lọc tự nhiên, vai trò của ánh sáng, nhiệt
độ và các quá trình hấp thụ, hấp phụ (hóa lý sinh tự nhiên).
 Thích hợp xử lý nước thải ở các nước đang phát triển, có hệ ao hồ tự nhiên. Chi
phí xử lý thấp, duy trì - vận hành dễ nhưng cần diện tích lớn.
Hình 4.26. Nhận thức về xử lý nước thải bằng ao hồ sinh học

Ưu điểm hồ sinh học:
- Loại bỏ vi khuẩn gây bệnh
- Chuyển hóa/phân hữu chất hữu cơ (phát sinh tảo)
- Xử lý chất dinh dưỡng N, P
4.6.2.1. Ao hồ hiếu khí (Aerobic Pond)
 Là loại ao cỡ 0,3 - 0,5 m được thiết kế sao cho ánh sáng mặt trời thâm
nhập vào lớp nước nhiều nhất làm phát triển tảo do hoạt động quang hợp để
tạo oxy.
 Điều kiện không khí bảo đảm từ mặt đến đáy ao. Ao chứa đựng vi khuẩn và tảo
ở thể lơ lửng và các điều kiện ưa khí được ngự trị suốt chiều sâu của hồ.
 Lượng oxy cung cấp cho nước hồ từ 2 nguồn:
- Sản phẩm của quá trình quang hợp.
- Khuếch tán từ không khí.
142

4.6.2.2. Ao hồ tùy nghi (Facultative Pond)

 Ao thường sâu từ 1 - 2 m, thích hợp cho việc phát triển tảo và các vi sinh
tùy nghi. Ban ngày, khi có ánh sáng quá trình chính xảy ra trong ao là hiếu
khí. Ban đêm ở lớp đáy ao quá trình chính là kỵ khí.
Hình 4.27. Cơ chế ao hồ tùy nghi

 Các vùng trong một hồ tuỳ nghi:
o Vùng bề mặt trong đó các vi khuẩn ưa khí và tảo tồn tại trong một mối
quan hệ cộng sinh.
o Vùng đáy kỵ khí trong đó các chất rắn được tích tụ bị phân hủy bởi
các vi khuẩn kỵ khí.
o Vùng trung gian, vừa có một phần là ưa khí và một phần là kỵ khí,
trong đó sự phân hủy của các chất thải hữu cơ được tiến hành bởi các vi
khuẩn tuỳ tiện.
4.6.2.3. Ao hồ kỵ khí (Anaerobic Pond)
 Là loại ao sâu, không cần oxy hoà tan cho hoạt động vi sinh. Ở đây các
loại vi sinh kỵ khí và vi sinh tùy nghi dùng oxy từ các hợp chất như nitrat,
sunphat để oxy hoá chất hữu cơ thành CH4 và CO2.
 Các ao này có khả năng tiếp nhận khối lượng lớn chất hữu cơ và không cần quá
trình quang hợp của tảo.
143

 Hồ kỵ khí thường được dùng để xử lý nước thải có độ ô nhiễm hữu cơ

cao và cũng chứa hàm lượng chất rắn lớn.
 Để có thể duy trì điều kiện kỵ khí, các hồ kỵ khí có thể xây dựng với chiều sâu
hơn 6 m.
 Thông thường các hồ này ở điều kiện kỵ khí suốt cả chiều sâu của chúng,
trừ vùng rất nhỏ trên bề mặt. Sự ổn định các chất hữu cơ xảy ra bởi sự kết
hợp của quá trình kết tủa và chuyển hóa kỵ khí CO2 và CH4.
 Hiệu suất chuyển hoá BOD thường đạt tới 70%.
Ưu điểm phương pháp xử lý sinh học nguồn nước thải trong điều kiện tự nhiên:
- Cấu tạo đơn giản
- Tận dụng điều kiện tự nhiên sẵn có
- Hệ thống riêng, độc lập
- Chi phí xây dựng, vận hành thấp
- Không yêu cầu bảo dưỡng, bổ sung dinh dưỡng
- Xử lý triệt để
- Tái sử dụng cao
Nhược điểm phương pháp xử lý sinh học nước thải trong điều kiện tự nhiên:
- Cần diện tích lớn
- Quy mô xử lý nhỏ, tải trọng xử lý không cao (trung bình)
- Chỉ xử lý được một số nguồn nước thải đơn giản
- Khả năng ứng dụng thấp tại đô thị
4.6.3. Cánh đồng tưới (lọc) và bãi lọc
Giới thiệu
Đặc tính hóa lý của tầng đất: Lọc, hấp phụ, trao đổi ion, khả năng thấm nước và
giữ nước, giữ cặn bẩn và các cá thể sinh vật nhỏ.
Đặc tính sinh học của nền đất: Hoạt động của hệ vi sinh vật đất và cây cỏ.
Dựa vào khả năng giữ cặn nước ở trên bề mặt đất, nước thấm qua đất như đi qua
một bề mặt lọc, sau đó tiếp tục được vi sinh vật hiếu khí oxy hoá nhờ sự có mặt của oxy
trong các lỗ hổng và mao quản của lớp đất mặt. Càng đi sâu xuống lòng đất, lượng oxy
tự do càng giảm và quá trình oxy hóa hiếu khí các chất hữu cơ giảm dần. Cuối cùng đến
một độ sâu mà ở đó chỉ diễn ra quá trình khử nitrat (quá trình oxy hóa chất hữu cơ chỉ
xảy ra ở lớp đất mặt có độ sâu tới hạn 1,5 m).
Trong nước thải sinh hoạt và đô thị thường chứa đủ các thành phần dinh dưỡng
cho cây trồng. Hàm lượng nitơ vào khoảng 15–60 mg/l, phốt pho vào khoảng 3–12
144

mg/l, kali vào khoảng 6– 5 mg/l. Những hợp chất chứa các nguyên tố này chủ yếu ở
dạng hòa tan, một phần ở dạng chất rắn lơ lửng: Nitơ có 85% ở dạng hòa tan, 15% ở
dạng chất lơ lửng; tỷ lệ này ở phốt pho là 60% và 40%; đối với kali là 95% và 5%. Như
vậy, tỷ lệ N:P:K trong nước thải sinh hoạt là 5:1:2. So với phân chuồng (tỉ lệ N:P:K là
2:1:2) thì nước thải sinh hoạt là nguồn phân đạm rất tốt đối với nhiều loại cây trồng.
Đối với nước thải một số ngành công nghiệp như công nghiệp thực phẩm để có thể xử
lý theo phương pháp này thì yêu cầu cần phải không có chất độc (kim loại nặng) hoặc
các chất có tác dụng ức chế sinh trưởng thực vật. Nước thải sinh hoạt và nước thải công
nghiệp (đã loại bỏ các chất độc hại), chứa một hàm lượng các chất dinh dưỡng N:P:K
=5:1:2 rất thích hợp làm phân bón cho thực vật. Đây là cơ sở quan trọng để áp dụng xử
lý nước thải dựa trên phát triển những loại cây trồng thích hợp.
Chức năng
 Xử lý nước thải
 Tưới bón cây trồng
Phân loại
 Cánh đồng lọc chậm: Là hệ thống xử lý nước thải thông qua đất và hệ thực vật
ở lưu lượng nước thải nạp cho hệ thống khoảng vài cm/tuần.
 Cánh đồng lọc nhanh: Là việc đưa nước thải vào các kênh đào ở khu vực đất có
độ thấm lọc cao (mùn pha cát, cát) với một lưu lượng nạp lớn.
Hình 4.28. Cánh đồng lọc chậm qua đất
145

Hình 4.29. Cánh đồng thấm nhanh qua đất
Hình 4.30. Cánh đồng lọc bằng chảy tràn mặt
 Bãi lọc: Khu đất chỉ dùng xử lý hoặc chứa nước thải.
Hình 4.31. Bãi lọc xử lý nước thải
146

Tùy thuộc vào chức năng nào là chính, cánh đồng tưới sẽ là cánh đồng tưới công cộng
hay cánh đồng tưới nông nghiệp hoặc chỉ làm chức năng xử lý nước thải gọi là bãi lọc
(hay cánh đồng lọc).
Cơ chế
 Nước thải sau khi thấm lọc qua đất được thu lại bằng các ống thu nước đặt ngầm
trong đất hoặc các giếng khoan.
 Cánh đồng tưới và bãi lọc thực hiện việc xử lý nước thải dựa vào khả năng giữ
các cặn nước ở trên mặt đất, nước thấm qua đất như đi qua tầng lọc. Các vi sinh
vật hiếu khí nhờ có oxy trong các lỗ hổng và mao quản của lớp đất mặt đã thực
hiện hoạt động phân hủy các chất hữu cơ nhiễm bẩn. Càng xuống sâu, lượng oxy
càng ít và quá trình oxy hóa các chất hữu cơ nhiễm bẩn giảm dần. Quá trình oxy
hóa nước thải chỉ xảy ra ở lớp đất mặt sâu khoảng 1,5m.
Yếu tố ảnh hưởng
Các điều kiện địa lý như độ thấm lọc của đất, mực thủy cấp rất quan trọng đối
với việc ứng dụng phương pháp này. Trong trường hợp sử dụng cho cánh đồng tưới
nông nghiệp thì ngoài yêu cầu làm ẩm đất còn phải đáp ứng yêu cầu về chất dinh dưỡng
(N, P, K) của cây trồng.
Lưu ý
Nước thải trước khi được đưa ra cánh đồng tưới hay bãi lọc cần qua bước xử lý
sơ bộ qua song chắn rác để loại bỏ rác, các vật thô cứng; qua lắng cát để loại bỏ cát, sỏi,
loại bỏ dầu mỡ.
Loại bỏ dầu, mỡ và một phần các chất huyền phù tránh cho các lỗ hổng và mao
quản lớp đất mặt bị bít kín làm giảm độ thoáng khí, ảnh hưởng xấu tới khả năng oxy
hóa chất hữu cơ của vi sinh vật.
Trong trường hợp lượng nước thải lớn cần phải có bể điều hòa sau khi xử lý sơ
bộ. Thời gian lưu nước ở đây là 6 – 8 giờ. Trường hợp tưới cây theo vụ, khi không cần
nước tưới, nước thải được đưa vào xử lý ở hệ ao hồ ổn định.
Ngoài chức năng loại bỏ rơm rác, các vật thô cứng, bước xử lý sơ bộ còn đảm
nhiệm chức năng loại bỏ một phần các vi sinh vật gây bệnh có trong nước thải (đặc biệt
là nước thải sinh hoạt), trong đó có trứng giun sán (có thể loại bỏ được 50 – 60% các
sinh vật này). Ngoài ra, các loại nước thải chưa qua xử lý sơ bộ không được dùng để
tưới cho các loại rau ăn sống.
Cấu tạo
147

Hình 4.32. Sơ đồ cấu tạo cánh đồng tưới và bãi lọc

Thành phần cơ bản:
1. Mương chính và màng phân phối
2. Máng, rãnh phân phối trong các ô
3. Mương tiêu nước
4. Ống tiêu nước
5. Đường đi
Thiết kế, ứng dụng
Mục đích chính ứng dụng nhằm: Tưới bón cây, xử lý nước thải sinh hoạt, công
nghiệp chứa nhiều chất hữu cơ không chứa chất độc và vi sinh vật gây bệnh.
Cánh đồng tưới cần san phẳng hoặc dốc không đáng kể rồi chia thành các ô. Mỗi
ô có diện tích không nhỏ hơn 3 ha. Tùy địa hình, tính chất đất đai và phương thức canh
tác, kích thước các ô này có thể lớn hơn, khoảng 5 – 8 ha đối với cánh đồng tưới lọc,
còn bãi lọc nhỏ hơn. Mỗi ô có chiều dài khoảng 300 – 450 m, chiều rộng không quá
100– 200 m. Các ô này được ngăn bằng các bờ đất. Nước thải đưa vào các ô nhờ hệ
thống mương (mương chính và mương phân phối). Số lượng ô trong một công trình
không ít hơn 3 ô. Cánh đồng tưới thường được xây dựng ở những nơi đất pha cát, có
thể ở nơi đất pha sét nhưng cần tính toán đủ nước cho nhu cầu sinh lý của cây và đất
thấm kịp.
Nước sau khi thấm qua đất được thu về hệ thống tiêu nước là các ống ngầm đặt
dưới các ô với độ sâu 1,2 – 2m và các mương máng hở bao quanh công trình. Trong
trường hợp không thu nước sau khi thấm qua đất để đổ vào các nguồn nước mặt mà cho
ngấm sâu vào lòng đất. Trường hợp này cần tính lượng nước thấm đủ, nếu dư có khả
năng gây ô nhiễm nguồn nước ngầm. Xem xét nhu cầu nước của cây trồng theo các yếu
tố loại cây trồng, thời vụ, loại đất và giai đoạn sinh trưởng mà sử dụng nước thải để tưới
phù hợp.
Ưu nhược điểm
148

Ưu điểm
 Xử lý các chất dinh dưỡng (quá trình nitrat hóa/khử nitrat, hấp thụ của thực vật
thủy sinh).
 Hiệu quả xử lý BOD và NO3- khá cao, vi khuẩn giảm.
 Kết hợp ao hồ sinh học và bãi lọc trồng cây để xử lý nước thải hiệu quả.
 Nhu cầu năng lượng thấp, dễ xây dựng, vận hành và bảo dưỡng.
 Có thể sử dụng nguyên vật liệu địa phương.
 Chịu được thay đổi tải trọng khá tốt.
 Có giá trị thẩm mỹ và sinh học.
 Có thể áp dụng để xử lý nước xám, nước thải công nghiệp hay nước mưa.
Nhược điểm
 Phải xử lý sơ bộ để loại bỏ rác, các tạp chất chất thô, cứng, hay dầu mỡ.
Sự phát sinh tảo sẽ ngăn cản quá trình quang hợp của thực vật thủy sinh, ảnh
hưởng cơ chế lắng, lọc.
 Diện tích tưới cố định phải lớn và nhu cầu tưới đều đặn trong năm. Trong khi,
với cây trồng thường chỉ tưới được 3 – 6 tháng trong năm.
 Cần có một kế hoạch tổng thể việc tưới nước cho các loại cây trồng trong các
cánh đồng tưới và có một quy hoạch thiết kế các kỹ thuật xử lý nước thải hỗ trợ,
như xử lý bằng các ao hồ sinh học, để đảm bảo nước thải được làm sạch trước
khi đổ vào nguồn.
 Cánh đồng tưới và bãi lọc chỉ được xây dựng ở những nơi có mực nước nguồn
thấp hơn so với mặt đất.
 Xây dựng xa khu dân cư về cuối hướng gió (300-1.000 m).
 Yêu cầu diện tích lớn hơn so với hệ thống thông thường.
4.7. Công nghệ Wetland
4.7.1. Tổng quan

Wetland là phần đất có chứa nước trong đất thường xuyên dạng bão hòa hoặc
cận bão hòa, tuy nhiên việc xử lý nước thải qua đất tự nhiên không hiệu quả cao, tốn
nhiều thời gian.
Công nghệ xử lý nước thải qua đất, gọi là đất ngập nước kiến tạo (constructed
wetland) xử lý nước thải hiệu quả hơn, giảm diện tích và có thể kiểm soát quá trình vận
hành.
4.7.2. Cơ chế xử lý chất ô nhiễm trong đất ngập nước
Các cơ chế chủ yếu giảm thiểu hoặc giữ ổn định các chất ô nhiễm trong đất ngập
nước, bao gồm:
149

Chuyển hóa địa hóa học

Với 2 yếu tố tăng O2 và CO2, hoặc chất kiềm để tạo ra các hợp chất kết tủa dưới
dạng hydroxyt.
Chuyển hóa do vi sinh vật
Vi khuẩn, nấm, sinh vật nguyên sinh, đặc biệt là tảo, được xem là thành phần
quan trọng trong hệ thống đất ngập nước.
Đất ngập nước tích lũy và lọc sạch kim loại trong nước làm giảm bớt chất ô
nhiễm để thu được nitơ hoặc năng lượng như một phần trong vòng đời của chúng, đồng
thời là xúc tác cho các phản ứng kết tủa do sự thay đổi tính chất hóa học của nước.
Trao đổi và hấp phụ ion
Các axit humic và fulvic do chất hữu cơ tạo thành có thể chuyển hóa các kim
loại bằng phản ứng acid - base. Sự hấp phụ kim loại bằng trao đổi cation kim loại trong
chất hữu cơ theo thời gian dần trở nên bão hòa, tuy nhiên chất hữu cơ lại được bổ sung
thường xuyên từ nguồn lá khô và các xác thực vật khác chìm xuống và tích tụ trong chất
nền.
Hấp thụ của thực vật
Một số loài thực vật có thể đóng một vai trò quan trọng trong quá trình chuyển
hóa kim loại, với kim loại được tập trung trên các rễ cây và các phần khác của thực vật.
Các kim loại có thể được giữ lại trong sinh khối, khi thực vật chết đi, lắng dần và tích
tụ trong trầm tích. Tuy nhiên, các loài khác nhau có khả năng hấp thụ các kim loại rất
khác nhau.
4.7.3. Phân loại kiểu dòng chảy
Các kiểu wetland nhân tạo:
 Ao hồ thủy sinh
 Dòng chảy mặt
 Dòng chảy ngầm
Đất ngập nước kiến tạo có 02 loại hình thức chảy như sau: Chảy tự do trên mặt
đất (free surface flow) và loại chảy ngầm trong đất (Subsurface flow).
Loại chảy tự do ít tốn kém và chi phí đầu tư thấp nhưng hiệu quả xử lý thấp và
chiếm nhiều diện tích.
Loại chảy ngầm trong đất chia làm 03 dạng, dòng chảy theo phương đứng
(Vertical flow), dòng chảy theo phương ngang (Horizontal flow) và dòng chảy hỗn hợp
(Hybrid flow).
150

Hình 4.33. Sơ đồ cấu trúc của hệ thống Wetland
Hình 4.34. Mô hình chảy ngang
Hình 4.35. Mô hình wetland chảy đứng

Các dạng thực vật phổ biến trong Wetland
151

 Thực vật bán ngập nước: Cỏ vertiver, cây thủy trúc, cây cỏ nến, cây chuối hoa,
cây rau chai.
 Thực vật nổi: Bèo nhật bản, tảo, bèo tây.
 Thực vật ngập nước: Tảo, thực vật thủy sinh..
Hình 4.36. Thực vật ngập trong nước

4.7.4. Thiết kế, ứng dụng
a. Các yếu tố cơ bản trong thiết kế hệ thống đất ngập nước
Kích thước của hệ thống xử lý
Kích thước và thiết kế hệ thống xử lý phụ thuộc vào lưu lượng nước thải cần xử
lý và hàm lượng chất ô nhiễm trong nước cần xử lý. Lựa chọn kích thước thường căn
cứ vào kinh nghiệm của các hệ thống xử lý đã hoạt động.
Thực vật trong wetlands
Có nhiều loài thực vật đã thử nghiệm, loài được sử dụng nhiều là Typha latifolia
(cỏ nến), kết quả cho thấy nó có sức chịu đựng tốt với nước mỏ có độ pH thấp, hàm
lượng sắt cao. Các loài thực vật khác cũng được sử dụng như lau sậy, cây bấc (cói), lách
và một số họ cỏ.
Chất nền
Chất nền cung cấp vật chất nuôi dưỡng cho thực vật bên trong hệ thống, bao gồm
đất cát hoặc hợp chất mùn hữu cơ. Sự lựa chọn chất nền thường dựa vào giá thành và
khả năng sử dụng. Các chất nền khác nhau sẽ có khả năng chuyển hóa các kim loại khác
nhau. Chất nền bằng đất hữu cơ và sét thường có hoạt động trao đổi ion cao hơn so với
các loại vật liệu khác.
b. Ứng dụng
Công nghệ đất ngập nước Wetland áp dụng hiệu quả đối với nhiều loại nước thải
như:
 Nước thải sinh hoạt
152

 Nước thải chăn nuôi

 Nước thải công nghiệp chế biến thực phẩm
 Nước thải nuôi trồng thủy hải sản
Hình 4.37. Ví dụ ứng dụng cỏ vetiver xử lý nước thải
Hình 4.38. Ứng dụng Horizontal Flow

c. Một số ví dụ
 Lục bình và bèo tấm sử dụng hấp thụ kim loại nặng.
 Xử lý nước bằng sinh học nhờ những loại cây thủy sinh có các khả năng hấp thụ
các chất ô nhiễm như các chất hữu cơ, amoni, các kim loại nặng, As, Fe… Cụ
thể, chúng sử dụng như nguồn thức ăn hấp thụ và phát triển thành sinh khối.
Trong quá trình phát triển, chúng có khả năng loại bỏ được các chất ô nhiễm
trong nước.
 Hệ Wetland được nuôi trồng nổi trên bè, hoặc trồng trên hệ vật liệu màng kết
hợp hình thành màng biofilm tăng hiệu quả xử lý nước.
 Một số loại cây thủy thực vật có thể được sử dụng trong công nghệ Wetland như:
Cỏ Vetiver, cây cỏ nến, cây thủy trúc (cyperus alternifolius), cây chuối hoa
(canna), cây cỏ voi (elephant grass).
4.7.5. Ưu nhược điểm
Ưu điểm
153

 Hệ thống này xử lý nước hoàn toàn bằng phương pháp cơ hoặc kết hợp với sinh
học mà không có sự can thiệp của hóa chất (ưu điểm nổi bật).
 Thân thiện môi trường và hệ thống được thiết kế đa dạng theo quy mô, loại hình
khác nhau.
Nhược điểm
 Công nghệ wetland quan trọng phải xem xét yếu tố khí hậu.
 Ứng dụng ao hồ thủy sinh/sinh học là công nghệ rẻ tiền nhưng khó khăn về diện
tích.
4.8. Một số công nghệ xử lý nước thải hiện đại
Mục đích
Xử lý bậc cao nhằm loại bỏ phần dư BOD, SS, N, P và các chất ô nhiễm khác.
Phương pháp
+ Xử lý sinh học: Đầu ra bùn hoạt tính thường có BOD khoảng 5~15 mg/ℓ, COD
là 10~40 mg/ℓ và SS là 5~20 mg/ℓ. Do đó phần dư BOD, COD, SS vẫn ảnh hưởng đến
môi trường, quá trình trao đổi chất của sinh vật… thậm chí khi chất hữu cơ khó phân
hủy trong nước thải giảm xuống nhưng COD vẫn phát hiện cao ở đầu ra. Do đó, biện
pháp sinh học không giảm bền vững BOD, COD, SS. Trong khi, ngày nay việc xử lý
bậc cao được kết hợp quá trình xử lý sinh học bậc 2 với lọc màng trở nên phổ biến và
hiệu quả. Trong đó, MF và UF là phương pháp phổ biến sử dụng loại bỏ bùn hơn là lắng
trọng lực thông thường. Hai loại kết hợp xử lý sinh học với màng dạng chìm và dòng
chảy ngang (phân tán nồng độ MLSS tốt hơn kiểu chìm).
Hình 4.39. Hybrid activated sludge process combined with membrane separator
Bảng 4.5. Activated sludge process with membrane separator instead for settling tank
154

+ Xử lý vật lý: Lọc là giải pháp xử lý vật lý có mục đích chính là loại bỏ SS. Xử
lý bậc cao bằng phương pháp vật lý sử dụng kết hợp cát và than antraxit, vận tốc lọc
10-20 m/h. Hiệu quả loại SS thường đạt < 10 mg/l.
+ Xử lý hóa lý: Keo tụ + lắng là kiểu xử lý hóa lý bậc cao loại bỏ SS, COD (hạt
keo hữu cơ mịn dạng keo). Sử dụng phèn nhôm Al2(SO4)3, PAC, sắt FeCl3 cùng với
polyme tích điện để tạo bông. Thông thường, hiệu quả loại SS đạt < 10mg/l và loại bỏ
được 30% COD ở dòng ra sau xử lý sinh học bậc 2. Cũng giống như keo tụ + lắng, còn
có thể sử dụng carbon hoạt tính để loại bỏ COD là mục đích chính.
+ Loại màu: Do các hạt kích thước nhỏ, vật liệu/chất không phân hủy trong quá
trình sinh học. Màu do hạt mịn và hạt keo gây ra có thể sử dụng phương pháp keo tụ -
lắng để xử lý. Màu có công thức là các chất hòa tan được loại bỏ bằng biện pháp hấp
phụ bằng carbon hoạt tính hoặc oxy hóa bằng ozon. Biện pháp kết hợp oxy hóa bằng
ozon và uv có hiệu quả cao.
155

Bảng 4.6. Comparisons of decolorizing methods

1. Kể tên các nhóm vi khuẩn chính trong công nghệ xử lý nước thải sinh học (dựa
trên phương thức phát triển vi khuẩn)?
2. Trình bày nguyên tắc chung của phương pháp xử lý nước thải sinh học hiếu khí?
3. Quá trình bùn hoạt tính Aerotank là gì? Sơ đồ cấu tạo và nguyên tắc hoạt động?
Phân loại?
4. Nêu ngắn gọn các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình bùn hoạt tính Aerotank? Trình
bày ưu nhược điểm của quá trình bùn hoạt tính Aerotank?
5. Khái niệm về mương oxy hóa, sơ đồ cấu tạo và chức năng? Ưu nhược điểm?
6. Khái niệm quá trình lọc nhỏ giọt? Sơ đồ cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, chức
năng và ứng dụng? Ưu nhược điểm?
7. Trình bày khái niệm bể phản ứng lọc màng sinh học (MBR)? Nêu sơ đồ cấu tạo,
ứng dụng và cho biết ưu nhược điểm?
8. Anoxic là gì? Sơ đồ cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, thông số vận hành và ứng
dụng? Ưu nhược điểm?
9. Xử lý nước thải bằng phương pháp kỵ khí là gì? Nêu ngắn gọn các giai đoạn
trong quá trình kỵ khí?
156

10. Trình bày ưu nhược điểm của quá trình kỵ khí xử lý nước thải?
11. So sánh phương pháp xử lý kỵ khí và hiếu khí?
12. Trình bày các điều kiện quan trọng để xử lý kỵ khí hiệu quả?
13. UASB là gì? Sơ đồ cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, thông số vận hành và ứng
dụng? Ưu nhược điểm?
14. Khái niệm về ao hồ sinh học? Phân loại, đặc điểm và ứng dụng? Ưu nhược
điểm?
15. Ưu nhược điểm phương pháp xử lý sinh học nguồn nước thải trong điều kiện
tự nhiên?
16. Cánh đồng lọc, tưới là gì? Ưu nhược điểm và ứng dụng?
17. Khái niệm Công nghệ Wetland? Phân loại, nguyên tắc hoạt động và ứng dụng?
Hướng dẫn bài tập:
1. Tính toán thiết kế quá trình bùn hoạt tính Aerotank.
2. Tính toán bể lọc nhỏ giọt (Trickling Filter) và bể kỵ khí UASB.
3. Tham khảo tài liệu: Trịnh Xuân Lai (2009), Tính toán thiết kế các công trình xử
lý nước thải, NXB Xây dựng.
-Hết-
157

CHƯƠNG 5
XỬ LÝ NITƠ VÀ PHỐT PHO
Mở đầu
Mặt trái của các hoạt động phát triển kinh tế- xã hội của con người đã góp phần gia tăng
nồng độ các chất ô nhiễm chứa thành phần dinh dưỡng (nitơ và phốt pho) vào môi trường tự
nhiên. Các chất dinh dưỡng nitơ và phốt pho là nguyên nhân gây ra hiện tượng phú dưỡng, làm
ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh thái.
Thông thường, quá trình sinh học xử lý nitơ và phốt pho thường gắn liền trong một hệ
thống. Việc loại bỏ các chất dinh dưỡng dựa vào hệ vi sinh vật sử dụng các chất ô nhiễm trong
nước thải hứa hẹn triển vọng góp phần bảo vệ môi trường.
Hình 5.1. Biological Nutrient Removal Processes

Ngoài phương pháp sinh học, các quá trình hóa lý, hóa học cũng được các nhà
khoa học nghiên cứu phát triển mạnh mẽ nhằm loại bỏ các chất độc hại trước khi thải
vào môi trường.
Quá trình xử lý nitơ và phốt pho (quá trình xử lý triệt để/nâng cao) ngày càng
được quan tâm, nhất là ở các quốc gia phát triển, nơi có tiêu chuẩn chất lượng môi
trường nghiêm ngặt và ý thức bảo vệ môi trường cao.
5.1. Khử nitơ
Nitơ tồn tại trong nước thải có thể ở dạng vô cơ hoặc hữu cơ và ở dạng hòa tan
hoặc lơ lửng. Nó có thể được loại bỏ bởi phương pháp hóa lý hoặc sinh học. Đối với
158

nước thải thực phẩm thì bùn hoạt tính là giải pháp phổ biến xử lý nitơ. Nitơ tồn tại trong
nước thải thực phẩm dưới dạng nitrate, nitrite, amoni, amin do đó công nghệ khử nitơ
sinh học là giải pháp phổ biến và hiệu quả kinh tế.
Công nghệ khử nitơ sinh học trải qua giai đoạn nitrate hóa (oxy hóa ammoni
thành nitrate dưới điều kiện hiếu khí); sau đó khử nitrate (giảm nitrate bằng cách chuyển
sang N2 dưới điều kiện thiếu khí).
Để oxy hóa 1 kg N-NH3 cần 4,8 kg oxy và quá trình oxy hóa ammoni giảm tính
kiềm của nước. Vi khuẩn nitrate hóa rất nhạy với nhiệt độ và pH do đó cần kiểm soát
cẩn thận. Thông thường để xử lý được hiệu quả, quá trình khử nitơ là giai đoạn sau quá
trình bùn hoạt tính.
Quá trình khử nitơ là gồm sự kết hợp của hiếu khí và thiếu khí. Quá trình này yêu cầu
BOD gấp 3-5 lần nitơ.
Hình 5.2. Quá trình khử nitơ một pha
159

Hình 5.3. Quá trình khử nitơ hai pha

Tham khảo một số quá trình khử nitơ
 Quá trình Ludzack–Ettinger (LE)
Hình 5.4. Quá trình Ludzack–Ettinger

 Vùng thiếu khí theo sau bởi một vùng hiếu khí
 Nitrate sinh ra trong vùng hiếu khí được tuần hoàn lại vùng thiếu khí qua
RAS (khử nitơ)
 Quá trình Ludzack–Ettinger cải tiến (MLE)
Hình 5.5. Quá trình MLE

o Quá trình MLE tuần hoàn hỗn hợp bay hơi từ vùng hiếu khí đến vùng thiếu
khí (xem hình vẽ).
o Dòng chảy hỗn hợp bay hơi có thể tương đương 100-300% dòng chảy thứ
cấp, tùy thuộc vào lượng khử nitơ được mong muốn.
o Nồng độ nitrate thải thường khoảng 4-7 mg/L.
o Nền tảng của nhiều quá trình BNR khác.
 SBR
 Thiết kế để loại bỏ C-BOD, bao gồm các giai đoạn (pha): Làm đầy, phản ứng,
lắng, rút nước, nghỉ.
 Để khử nitơ nước thải, pha làm đầy nên được điều chỉnh để làm đầy xáo trộn,
trong đó dòng vào được xáo trộn nhưng không sục khí.
160

Hình 5.6. Quá trình bể phản ứng theo mẻ

 Bardenpho 4 giai đoạn
 Quá trình Bardenpho bốn giai đoạn là quá trình MLE với vùng thiếu khí và
hiếu khí lơ lửng.
 Thiết kế sử dụng cho cả quá trình khử nitơ và BPR.
 Quá trình này có thể đạt được nồng độ nitrate nhỏ hơn 3 mg/L.
Hình 5.7. Bardenpho 4 giai đoạn

 Mương oxy hóa
 Tạo ra một vùng thiếu khí bằng cách tắt một hoặc nhiều cánh quạt sục không
khí.
 Máy xáo trộn duy trì sự tuần hoàn trong mương trong suốt pha thiếu khí.
161

Hình 5.8. Mương oxy hóa

 Anoxic Step Feed
Hình 5.9. Anoxic Step Feed

 Physico-chemical technologies
Hình 5.10. Công nghệ khử nitơ bằng hóa lý

162

5.2. Loại phốt pho

 Hầu hết phốt pho tồn tại dưới dạng phosphate (PO43-), non-phosphate do nhân
tạo (thuốc trừ sâu, khí độc). 1 mg phosphate-P = 95/31 = 3,06 mg phosphate.
 Các kiểu phosphate: Ortho, ngưng tụ (poly và cyclic), hữu cơ (nucleotides,
phospholipids, sugar phosphates).
 Phốt pho có trong nước thải do (thêm vào):
 Kiểm soát ăn mòn trong nước uống (sodium hexametaphosphate (NaPO3)6,
sử dụng liều lượng: 1 mg/l)
 Làm mềm nước công nghiệp
 Nồi hơi
 Chất làm sạch, tẩy rửa
 Nước cống (chất thải thực phẩm và sinh hoạt con người)
 Phốt pho ở đầu ra bậc 2:
 3-4 mg/l
 Hầu hết là orthophosphate
 < 1 mg/l P-hữu cơ (2-3% của 20mg/l  0,4-0,6 mg/l P)
 Phương pháp loại phốt pho
 Kết tủa hóa học (vôi - Ca(OH)2, alum – Al2(SO4)3 phổ biến nhất, hoặc FeCl3)
 Sinh học (đồng hóa, bậc cao)
Phốt pho được sử dụng trong công nghiệp thực phẩm mặc dù lượng nhỏ. Nó được lưu
giữ trong nước thải dưới dạng phosphate PO43-. Lượng phốt pho đầu ra quá trình bùn
hoạt tính phụ thuộc tỷ lệ BOD:P, DO trong bể và bùn dư trong hệ. P thường được xử lý
bởi quá trình bùn hoạt tính, keo tụ/hóa lý.
Bảng 5.1. Typical phosphorous removal processes
163

+ Quá trình bùn hoạt tính hiếu khí kết hợp kỵ khí xử lý Phốt pho
 Điều kiện hiếu khí, bùn hoạt tính hấp phụ phốt pho vào tế bào dưới dạng cấu trúc
axit polyphosphoric. Với điều kiện kỵ khí, bùn hoạt tính bắt vật liệu hữu cơ và
giải phóng phốt pho. Bùn hoạt tính chiếm 1-1,6% phốt pho trong các tế bào.
 Quá trình AO xử lý phốt pho sinh học: đạt 90%.
Hình 5.11. Basic process in biological phosphorous removal (AO process)
Hình 5.12. Biological denitrification-phosphorous removal process (A2O)
Hình 5.13. Single phase sludge process-circulating denitrification phosphorous

removal process
+ Keo tụ
 Sử dụng Al2(SO4)3 và FeCl3 kết hợp trong quá trình bùn hoạt tính để loại bỏ phốt
pho. Phốt pho được loại do tạo bông keo tụ với muối kim loại thêm vào. Polyme
tích được được sử dụng sẽ tăng hiệu quả loại phốt pho.
 pH tối ưu cho quá trình keo tụ ở 6~7 đối với Al2(SO4)3 aluminium sulfate,
4,5~5,0 đối với FeCl3 iron chloride, khoảng 8 đối với Fe2(SO4)3 iron sulfate và
cần thiết phải kiểm soát.
 Mối quan hệ giữa tỷ lệ loại phốt pho và lượng phèn nhôm cần thiết xử lý:
Bảng 5.2. Aluminum sulfate requirement for phosphorus removal
164

+ Quá trình phostripping

 Quá trình phostripping được phát triển những năm 1960.
 Phốt pho hòa tan và hấp phụ lên bùn trong điều kiện hiếu khí. Sau đó tạo bông
nổi lên mặt nước.
Hình 5.14. Phosphorous removal by phostripping process

Tham khảo một số công nghệ loại Phốt pho
Một số quá trình loại phốt pho phổ biến:
o EDR: Electrodialysis Reversal - Điện thẩm tách đảo ngược
o MUCT: Modified University of Cape Town
o NF: Lọc nano
o RO: Thẩm thấu ngược
o VIP: Virginia Initiative Plant (VIP process)
o SBR: Bể phản ứng từng mẻ liên tục
Ba quá trình khử phốt pho cơ bản:
 Hóa học: Chuyển đổi phốt pho hóa bằng cách thêm một muối kim loại hoặc vôi.
 Sinh học: Kết hợp phốt pho vào sinh khối.
 Nano: Các quá trình lọc nano có thể được sử dụng để loại bỏ phốt pho.
Cơ chế sinh học

Các nhóm vi sinh vật chủ yếu loại bỏ phốt pho được gọi là sinh vật tích lũy
polyphosphate (PAOs).
165

Hình 5.15. Cơ chế đơn giản hóa cho phốt pho thoát ra và hấp thu ATP
Chú thích: ATP = adenosine triphosphate; NAD = nicotinamide adenine
dinucleotide; ADH = ADH = Alcohol Dehydrogenase, hình thức giảm NAD; PHB =
poly-p-hydroxybutyrate; TCA = Tricarboxylic acid cycle.
Trong điều kiện yếm khí, PAOs hấp thu nguồn carbon như các axit béo dễ bay
hơi (VFAs) và dự trữ chúng trong tế bào như polymer carbon, hoặc poly-b-
hydroxyalkanoates (PHAs). Trong điều kiện hiếu khí, vi sinh vật dụng sử dụng nguồn
carbon được dự trữ trong nội bào (PHAs) cho sự sinh trưởng và dự trữ phosphate quá
mức như polyphosphate nội bào. Điều này dẫn đến việc loại bỏ phốt pho ở pha lỏng với
số lượng lớn thông qua việc loại bỏ tế bào PAO trong chất thải bùn hoạt tính (WS).
Thông thường, sinh khối trong bùn hoạt tính có chứa 1,5% đến 2,0% phốt pho dựa trên
trọng lượng khô. Tuy nhiên,trong quá trình EBPR, hàm lượng phốt pho trong bùn có
thể cao hơn nhiều (Metcalf và Eddy, 2003).
Loại bỏ phốt pho bằng cách bổ sung hóa chất thì đơn giản và dễ thực hiện. Tuy
nhiên, sẽ làm tăng sản lượng bùn, vận hành và bảo trì cần thêm chi phí. Hóa chất được
thêm vào nước thải phải được pha trộn tốt, tiếp theo là chất keo tụ và chất rắn loại bỏ
bằng cách lắng, lọc, tách màng, hoặc các quá trình tương tự.
1. Trình bày nguồn gốc và đặc điểm nitơ trong nước thải?
2. Nêu ngắn gọn cơ chế khử nitơ sinh học? Minh họa ví dụ ứng dụng?
3. Trình bày nguồn gốc và đặc điểm phốt pho trong nước thải?
4. Nêu các phương pháp loại bỏ phốt pho trong nước thải? Minh học ví dụ ứng
dụng thực tế?
-Hết-
166

CHƯƠNG 6
XỬ LÝ BÙN CẶN
6.1. Khái quát
 Bùn thải là rắn lơ lửng được loại bỏ sau quá trình xử lý bùn hoạt tính.
 Bùn rắn là hỗn hợp của những chất rắn có khả năng lắng và nước được thải bỏ ở
dưới đáy bể lắng.
 Hệ xử lý nước thải thực phẩm, quá trình xử lý bùn chiếm đến 70% tổng chi phí.
 Xử lý bùn thường được giảm thể tích/khử nước. Bùn thải khử nước được sử dụng
làm phân bón hoặc đốt để giảm thể tích.
Bảng 6.1. Chất tạo bông tách nước bùn thải
Xử lý bùn cặn:
 Giảm ô nhiễm và tận dụng làm phân bón, sản xuất gạch…
 Nguyên tắc: Tách nước bằng bể nén bùn, ổn định chất hữu cơ, làm khô bùn cặn.
Làm mất nước trong bùn thải:
 Tự nhiên (thể tích nhỏ, lớp mỏng)
 Cơ học
Bảng 6.2. Đặc điểm các kiểu tách nước bùn thải
167

 Bùn khử hydrate vẫn chiếm 75-90% nước và có khuynh hướng bóc mùi khó chịu.
Bùn khử hydrate có thể sử dụng làm phân bón.
6.2. Nguồn gốc phát sinh và đặc điểm
 Xử lý nước tạo ra bùn hữu cơ và kim loại từ lọc và lắng.
 Hầu hết các chất rắn có thể được loại bỏ bằng kỹ thuật lắng đơn giản với chất
rắn được thu lại như bùn than hoặc bùn.
 Bùn sinh ra trong quá trình xử lý bậc 1 và 2.
 Xử lý bùn thực hiện 3 mục tiêu chính:
 Trích ly nước (giảm khối lượng)
 Giảm mùi
 Giảm mầm bệnh
Chi phí xử lý bùn đắt đỏ (kinh phí lớn) trong công nghệ/hệ thống xử lý nước.
Bùn phát sinh trong quá trình xử lý bậc 1 (có thành phần 3-8% chất rắn), bậc 2 (0,5-2%
chất rắn).
6.3. Công nghệ xử lý bùn
 Công nghệ xử lý bùn theo quy trình: Loại nước  chuyển hóa (kiểm soát mùi,
mầm bệnh)  điều hòa (khử nước với phèn Al, nhiệt độ cao 175-230 0C)  khử
nước (loại mùi, mầm bệnh)  thiêu đốt (giảm khối lượng và thể tích)  thải
bỏ/chôn cất sau cùng.
 Ủ compost: Phân hủy sinh học các hợp chất hữu cơ dưới điều kiện hiếu khí. Sản
phẩm cuối cùng chứa humic (mùn, phân bón). Đây là phương pháp phổ biến xử
lý bùn.
6.3.1. Dehydration (Khử nước)
a. Sludge Coagulation (Keo tụ/đông tụ bùn)
b. Dehydrator (Thiết bị loại/khử nước)
 Belt Press Dehydrator
168

Hình 6.1. Belt press dehydrator

 Centrifuge (Máy quay ly tâm)
Hình 6.2. Centrifuge dehydrator

 Filter Press (Lọc nén)
169

Hình 6.3. Filter press dehydrator

 Vacuum Filter (Lọc chân không)
Hình 6.4. Vacuum filter dehydrator

 Screw Press Dehydrator (Máy khử nước nén đinh vít)
170

Hình 6.5. Screw press dehydrator

6.3.2. Drying (Sấy, làm khô)
 Bùn tách nước (Dehydrated sludge) vẫn chứa 75-90% nước gây nguy cơ bóc mùi
thối.
 Thiết bị máy móc làm khô bùn:
o Rotary Type
Hình 6.6. Rotary dryer

o Vertical Multistage Type
171

Hình 6.7. Multi-stage vertical dryer

6.3.3. Incineration (Thiêu đốt)
 Giảm thể tích bùn, ổn định và đảm bảo yếu tố vệ sinh.
 Sử dụng nhiệt độ 700~1.000 ℃.
 Thiết bị đốt bùn có cấu tạo tương tự máy làm khô/tách nước (Dryers)
6.3.4. Composting
 Compost là sản phẩm quá trình lên men bởi vi sinh vật hiếu khí. Quá trình này
phụ thuộc điều kiện môi trường như hệ vi khuẩn, độ ẩm, nhiệt độ, pH, oxy, C:N.
Độ ẩm tối ưu cho quá tình compost bắt đầu là 40-60%. Nhiệt độ tối đa trong quá
trình lên men là 70-80 0C. Trong suốt quá trình này, nhiệt lên men giải phóng
nước và diệt vi khuẩn trong bùn.
 Bùn duy trì độ ẩm trong buồng lên men 10-20 ngày, nhiệt giai đoạn lên men làm
bay hơi nước và diệt mầm bệnh. Sau giai đoạn này, bùn chín, thay đổi độ màu
(humic) dưới các hoạt động vi sinh vật và tiếp theo làm khô với thời gian 1-3
tháng.
172

Hình 6.8. Thiết bị composting

6.3.5. Sludge Reduction Process
 Thermophilic Sludge Digestion Process/Quá trình phân hủy bùn ưa nhiệt - Sử
dụng vi khuẩn ưa nhiệt.
o Duy trì mức nhiệt 65 ℃.
o Sản phẩm: Bùn lỏng được chuyển hóa thành CO2 và nước (bùn lỏng là
nguồn cơ chất của bùn hoạt tính).
Hình 6.9. Sludge reduction process by thermophilic bacteria

 Sludge Reduction Process by Ozonation
o Bùn được trung hòa trước khi tuần hoàn bể hiếu khí.
o Vi sinh vật chuyển hóa bùn tạo thành CO2, H20.
o Microorganisms are responsible for the removal of organic matter,
nitrogen, phosphorous and other emerging contaminants.
173

o Ozone has been used to reduce excess sludge production by wastewater

treatment plants.
Hình 6.10. Sludge reduction process by ozone

1. Bùn thải là gì? Nguồn gốc phát sinh và đặc điểm bùn thải trong quá trình xử
lý nước?
2. Nêu ngắn gọn quy trình tuần tự công nghệ xử lý bùn?
3. Trình bày ngắn gọn khái niệm composting? Cơ chế sản xuất composting trong
quá trình xử lý bùn thải?
4. Trình bày các phương pháp xử lý bùn thải?
-Hết-
174

CHƯƠNG 7
HƯỚNG DẪN XỬ LÝ NƯỚC THẢI MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ CÔNG NGHIỆP
7.1. Công nghiệp nước giải khát
7.1.1. Khái quát
 Ngành công nghiệp quan trọng, mức tiêu thụ mạnh (nhu cầu cao).
 Mức tiêu thụ lượng nước tương ứng 3-10 lít trên mỗi đơn vị lít bia sản xuất.
 Nguyên nhân gây ảnh hưởng môi trường và mối quan tâm lo lắng về mặt sinh
thái.
7.1.2. Quy trình công nghệ sản xuất
Hình 7.1. Carbonated beverage manufacturing process and wastewater

Nguyên liệu sản xuất
– Nuớc
– Đại mạch, gạo
– Nấm men, huoblon
– Các chất phụ gia
7.1.3. Đặc điểm nước thải
Nguồn gốc nước thải
– Nước làm lạnh, nước ngưng
– Nước thải từ bộ phận nấu - đường hoá
– Nước thải từ hầm lên men
– Nước thải rửa chai
– Nước thải từ các phòng khác
175

Đặc điểm
 Chứa phần lớn protein, chất béo, sợi, hydratecarbon, ethanol, VFA, TSS.
 Hàm lượng cao các chất dinh dưỡng N, P (tiềm năng bảo tồn).
Bảng 7.1a. Properties of carbonated drink
Bảng 7.1b. Wastewater properties in carbonated drink factories
7.1.4. Phương pháp xử lý

• Anaerobic and aerobic treatment
• High rate algal ponds and constructed wetlands treatment
• Carbon nanotubes based treatment
• Advanced oxidation treatment process
• Membrane filtration treatment
• Membrane bioreactor treatment
• Microalgae based treatment
• Treatment using air cathode microbial fuel cells
• Activated carbon based treatment
• Treatment of brewery effluent using electrochemical methods
• Non-thermal quenched plasma technology treatment
176

Hình 7.2. Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải sản xuất bia truyền thống
1 – Sand remover; 2 – Equalization/neutralization tank; 3 – Septic tank; 4 – Biological
unit (SBR); 5 – Sludge thickener; 6 – River.
Hình 7.3. Sơ đồ công nghệ kết hợp xử lý nước thải sản xuất bia
1 Collection Tank 2 UASB Reactor 3 Primary Plate Settler 4 Aerobic Treatment
Tanks 5 Secondary Parallel Plate Settler 6 Sand Filter 7 Activated Carbon Filter 8
Sludge Drying Beds.
7.2. Công nghiệp chế biến thực phẩm
7.2.1. Khái quát
 Đường sữa, bơ, bánh kẹo
 Sản xuất tinh bột
 Chế biến thủy sản
 Chăn nuôi, giết mổ gia súc
 Nước tương, bột cá
177

Hình 7.4. Sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất một số loại thực phẩm
 Nồng độ cao nhu cầu oxy sinh hóa (BOD), chất rắn lơ lửng (SS), dầu mỡ và mùi
nặng.
 Thành phần nước thải phức tạp do phụ thuộc nguyên liệu đầu vào, tính chất mùa
vụ và kỹ thuật chế biến, canh tác.
 Cơ sở lựa chọn: Căn cứ công nghệ và yếu tố kinh tế
 Phương pháp truyền thống áp dụng: Hiếu khí + Bể lắng
 Bùn hoạt tính và ao hồ sinh học được áp dụng phổ biến
 Ngày nay ứng dụng kỵ khí giải pháp hiệu quả và chi phí thấp
 Công nghệ hiếu khí kết hợp kỵ khí:
o Loại bỏ SS và dầu
o Ngăn chặn ảnh hưởng của chúng đến hiệu quả xử lý hệ thống.
 Xử lý nước thải chế biến thực phẩm:
o Lọc vật lý
o Hấp thụ
178

o Oxy hóa hóa học

 Xử lý nước thải sản xuất sữa (lọc màng)
 The sequencing batch reactor (SBR) system might be suitable to treat milk
industry wastewater because of its ability to reduce nitrogen compounds by
nitrification and de-nitrification.
7.3. Công nghiệp dệt nhuộm
7.3.1. Khái quát
 Nguyên liệu:
– Tự nhiên: bông, đay, tơ tằm, sợi gai dầu, len…
– Nhân tạo: polyester, nilon...
 Sử dụng nước khá lớn, khoảng 50 - 300 m3/tấn vải.
 Thuốc nhuộm và trợ nhuộm (phẩm màu)
– Thuốc nhuộm hoạt tính
– Thuốc nhuộm trực tiếp
– Thuốc nhuộm hoàn nguyên
– Thuốc nhuộm phân tán
– Thuốc nhuộm lưu huỳnh
– Thuốc nhuộm axit
– Thuốc in, nhuộm pigmen
179

Hình 7.5. Various steps involved in processing textile in a cotton mill

 Dyestuffs
 Surfactants
 Oily substances
 Natural materials
 Organic and inorganic salts
 Solvents
 Acids and alkalis
 Suspended solids
 Physico-chemical wastewater treatment
– Equalization and homogenization
– Floatation
– Coagulation flocculation sedimentation
180

– Chemical oxidation (Fenton reaction, Ozone oxidation)

– Adsorption
– Membrane separation process (Reverse osmosis, Nanofiltration,
Ultrafiltration, Microfiltration)
 Physico-chemical treatment is available but expensive in terms of chemical and
operational costs
 Biological wastewater treatment method
 Aerobic biological treatment
– Activated sludge process (Oxidation ditch process, Sequencing
Batch Reactor Activated Sludge process/SBR Process)
– Biofilm (Biological contact oxidation, Rotating Biological
Contactor, Biological fluidized bed)
 Anaerobic biological treatment
 Biochemical and physico-chemical combination processes (Hydrolytic
acidification-contact oxidation-air floatation process, Anaerobic-aerobic-
biological carbon contacts, Coagulation-ABR-oxidation ditch process,
UASB-aerobic-physicochemical treatment process)
 Anaerobic followed by Aerobic stage
Hình 7.6. Hybrid Biogranule System

7.4. Công nghiệp thuộc da
7.4.1. Khái quát
• Mục đích: Nâng cao chất lượng da
• Hóa chất: Tanin, fomandehit, các hợp chất Crom, nhôm..
181

Hình 7.7. Quy trình công nghệ thuộc da

• Chất rắn lơ lửng (SS)
182

• COD
• BOD5
• Sulfide S2-, crom, dầu mỡ …
• Tannery wastewater is difficult to treat because of complex characteristics like high
BOD, COD, suspended solids, sulfide and chromium.
• Tanneries generate wastewater in the range of 30 - 35 L/kg skin or hide processed
with variable pH and high concentrations of suspended solids, BOD, COD.
• Major problems are due to wastewater containing heavy metals, toxic chemicals,
chloride, lime with high dissolved and suspended salts and other pollutants.
• Biological treatment of wastewater is more favorable and cost effective as
compared to other physiochemical methods.
• Aerobic treatment
• Anaerobic treatment
• Physico-chemical techniques (Coagulation–flocculation)
Hình 7.8. Quy trình công nghệ xử lý nước thải thuộc da hiệu quả
7.5. Công nghiệp hóa chất BVTV và phân bón
7.5.1. Khái quát
• Thuốc bảo vệ thực vật (HCBVTV)
– Bảo vệ cây trồng và nông sản
– Chống lại sự phá hoại của những sinh vật gây hại
• Phân loại
– Theo thành phần
• Nhóm clo hữu cơ
183

• Nhóm phốt pho hữu cơ

• Nhóm carbamate
• Nhóm Pyrethrum và Pyrethroids
Hình 7.9. Phosphor fertilizer manufacturing process

 Nước thải công nghiệp phân bón
• Fertilizer industry is very important manufacturing sector.
• Wastewaters from chemical fertilizer industry mainly contain organics,
alcohols, ammonia, nitrates, phosphorous, heavy metals such as cadmium
and suspended solids.
 Nước thải thuốc trừ sâu (Nhà máy sản xuất TTS, Hoạt động canh tác nông
nghiệp)
• Major quality of pesticide pollution is released during pesticide
manufacturing. Pesticide, usually have direct adverse effects on the living
organisms.
• Pesticides are highly toxic and carcinogenic in nature even at picogram
loads.
• Moreover it persists in nature for long period of time.
• Pesticides are carcinogenic and mutagenic (đột biến) in nature.
184

 The efforts to improve wastewater treatment by separating ammonia have been

done by using variety of methods such as:
– Ion Exchange
– Breakpoint chlorination
– Aerobic-nitrification and anaerobic - denitrification electron
– Water striping
– Fluidized-bed reactor
– Anammox (Anaerobic Ammonium Oxidation)
– Combined nitrification - denitrification and microalgae
– Membrane reactors (MBR)
 Treatment technology - A phosphoric acid plant
Hình 7.10. Treatment technology - A phosphoric acid plant

 Treatment Technologies - Pesticide Wastewater
 Reverse osmosis or ultrafiltration is used to recover and concentrate active
ingredients.
 Effluent treatment normally includes flocculation, coagulation, settling,
carbon adsorption, detoxification of pesticides by oxidation (using ultra-
violet systems or peroxide solutions), and biological treatment.
7.6. Công nghiệp luyện kim và dầu mỏ
7.6.1. Khái quát
185

• A major concern in refineries is the release of phenols, although described as

this, the category may include a variety of similar
chemical compounds among which are polyphenols,
chlorophenols, and phenoxyacids.
• The concern is because of their toxicity to aquatic life and
the high oxygen demand they sponsor in the streams that
receive it. Phenols are toxic to fish and also they can cause
taste and odor problems when present in potable water.
Hình 7.11. Refinery water balance
186

Hình 7.12. Refinery flow diagram

 Kim loại nặng độc hại, Hydrocarbon thơm đa vòng PAHs
 Khối lượng nước làm mát nhiễm độc tố như CN-, NO3-
 Nước thải luyện cán thép có thành phần và hàm lượng axit cao (H2SO4, HCl)
 Corrugated Plate (CPI) packing separates oil and solids from produced water
Hình 7.13. Thiết bị phân tách dầu

 API Separators
 American Petroleum Institute
 Design of gravity separators
 Induced gas floatation cell
187

Hình 7.14. Gas floatation cell

 Petroleum Reserve’s bio-treatment process
Hình 7.15. Petroleum Reserve’s bio-treatment process

7.7. Công nghiệp sản xuất giấy
7.7.1. Khái quát
 Sử dụng nhiều nước.
 Trung bình sản xuất 1 tấn giấy cần 200-500 m3 nước, tùy thuộc công nghệ.
 Nước sử dụng cho các công đoạn rửa nguyên liệu, nấu, tẩy, xeo giấy và sản xuất
hơi nước.
 Thường có hàm lượng TSS và BOD rất cao.
 Thậm chí chứa cả thủy ngân, dioxin và PCBs (công nghiệp phay giấy).
188

 Hoạt động tẩy trắng bột gỗ làm giấy có thể tạo ra chloroform, dioxin, furan, phenol
và nhu cầu oxy hóa học (COD).
Nguyên nhân gây ra một số đặc điểm nước thải:
- pH cao do kiềm dư
- Màu đen, mùi, bọt: chủ yếu là do dẫn xuất của lignin
- Cặn lơ lửng do bột giấy và các chất độn
- COD & BOD do các chất hữu cơ hòa tan
Hợp chất hữu cơ có thành phần là lignin và dẫn xuất của chúng, đường cao phân tử, dẫn
xuất hữu cơ chứa clo (chất tẩy trắng).
 Xử lý sinh học như bùn hoạt tính hoặc lò chắn bùn kỵ khí
 Xử lý màng như siêu lọc hoặc thẩm thấu ngược
 Công nghệ UASB thích hợp xử lý COD tải trọng cao (đặc điểm nước thải sản
xuất giấy).
UASB: Nước thải thô được bơm ngược từ dưới lên trên của thiết bị qua lớp đệm bùn
(sinh khối dạng hạt). Quá trình nước thải tiếp xúc hạt bùn diễn ra quá trình xử lý nước.
Thiết bị tách khí lỏng rắn thu CH4 và CO2 sinh ra.
7.8. Công nghiệp sản xuất mía đường
7.8.1. Khái quát
• Nguyên liệu
– Cây mía (chủ yếu)
– Cây củ cải đường
• Các công đoạn sản xuất
– Ép
– Làm sạch nước mía
– Kết tinh
• Sản xuất đường thô
– Ép mía
– Làm trong và làm sạch
– Nấu chân không
– Ly tâm
• Sản xuất đường tinh luyện
– Rửa và hòa tan
189

– Làm sạch
– Kết tinh và hoàn tất
Hình 7.16. Flow Diagram for Sugar Manufacturing Process

• Wastewater from sugar industry generally contains carbohydrates, nutrients, oil
and grease, chlorides, sulphates, and heavy metals.
• BOD, COD, SS cao và dao động lớn
• Chất rắn lơ lửng (chủ yếu là chất vô cơ)
• Tính axit
Bảng 7.2. Nguồn gốc và tính chất nước thải
Loại nước thải Đặc trưng
Nước rửa mía cây Ô nhiễm hữu cơ
Nước rửa nồi nấu đường Ô nhiễm hữu cơ cao, nhiệt độ cao
Nước thải từ phòng thí nghiệm Ô nhiễm hữu cơ và hóa chất
Nước bùn tù quá trình lọc và nước thải Ô nhiễm chất hữu cơ rất cao
từ quá trình rửa lọc (lọc bản và lọc bằng
than hoạt tính)
Nước thải giai đoan gia vôi Nước có hàm lượng lớn ion (Ca2+, CO32-)
190

Nước giải nhiệt máy nghiền, tuốc bin, Nhiệt độ cao

bơm
Nước vệ sinh nhà xưởng Ô nhiễm hữu cơ và hóa chất

• Biological Treatment
– Anaerobic Process
– Aerobic treatment
• Physico-chemical treatment
– Adsorption
– Coagulation and flocculation
– Oxidation process
– Membrane treatment
– Electrodialysis
– Evaporation/combustion
7.9. Công nghiệp chế biến cao su
7.9.1. Khái quát
• Việt Nam
– Sơ chế và xuất khẩu thô
– Công nghệ chế biến lạc hậu
– Ô nhiễm nặng
• Phân loại
– Cao su thiên nhiên
– Cao su tổng hợp
7.9.2. Quy trình sản xuất
191

Hình 7.17. Steps of rubber production processes

• Dây chuyền chế biến mủ nước (mủ latex)
– BOD, COD, SS và N-NH3 rất cao
– pH thấp
• Dây chuyền chế biến mủ tạp
– BOD, COD, SS, N cao
– Nước thải thường có màu nâu, đỏ
– Chứa rất nhiều đất, cát..
Bảng 7.3. Rubber wastewater characteristics in Sri Lanka
192

• The high concentrations of nitrogen and organic and inorganic loading in rubber
wastewater pose serious threats to the environment.
• Rubber industry consumes large volumes of water, uses chemicals and other
utilities and produces enormous amounts of wastes and effluent.
• Another serious threat of rubber wastewater towards environmental protection
is high concentration of nitrogen in this effluent.
• Biological methods
– Pond technology
– Aerobic and anaerobic treatment
• Biological method incorporated with sulphate reduction system
• Biological method incorporated with precipitation
• Chemical methods
• Combined physical, chemical and biological methods
7.10. Xử lý nước thải bệnh viện, trung tâm dịch vụ y tế
7.10.1. Khát quát
7.10.2. Nguồn gốc, đặc điểm nước thải
 Nước thải bệnh viện:
– Phẫu thuật, dịch tiết, xét nghiệm, máu, mũ,..
– Vệ sinh giường bệnh, dụng cụ y tế..
– Pha chế thuốc
– Tẩy khuẩn/diệt trùng
– Sinh hoạt (bệnh nhân, người nhà bệnh nhân, cán bộ/nhân viên bệnh viện..)
– Đặc biệt, chứa nhiều mầm bệnh nguy hiểm
 Categories of Healthcare Wastewater
• Blackwater (sewage) is heavily polluted wastewater containing high
concentrations of:
– faecal matter and urine
– food residues
– toxic chemicals
• Greywater (sullage) is low polluted wastewater with residues from:
– Washing, bathing, laboratory processes, laundry, or technical
processes such as cooling water or the rinsing of X-ray films.
193

• Stormwater is technically not wastewater but consists of rainfall collected

on hospital roofs, grounds, and paved surfaces.
– It may seep into groundwater, or be used for irrigation of hospital
grounds or toilet flushing.
 Wastewater Treatment Methods
 Physico-chemical treatments
o A coagulation-flocculation process was generally found to be
unable to remove personal care products.
o Adsorption by activated carbons has great potential for the removal
of trace emerging contaminants.
 Biological treatments
o Activated sludge processes
o Membrane biological reactors (MBR)
 Tertiary treatment
o Reverse osmosis (RO)
o Nanofiltration (NF)
o Ozonation and advanced oxidation processes (AOPs)
 On-Site Wastewater Treatment for Large Healthcare Facilities/Three Stages
for efficient on-site treatment
- Primary treatment: to remove of heavy solids.
- Secondary treatment: to remove dissolved and suspended biological
matter using indigenous bacteria.
- Tertiary treatment: to further treat the wastewater for the purpose of
reducing pathogens, suspended solids, excessive phosphorus and
nitrogen nutrients, and/or chemical contaminants.
1. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất nước giải khát? Cho biết
đường lưu chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải;
đề xuất và thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật
nên trên?
2. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ chế biến thực phẩm? Cho biết đường
lưu chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất
và thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên
trên?
194

3. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ dệt nhuộm? Cho biết đường lưu chuyển
nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất và thuyết
minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên trên?
4. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ thuộc da? Cho biết đường lưu chuyển
nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất và thuyết
minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên trên?
5. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất hóa chất bảo vệ thực vật hoặc
phân bón? Cho biết đường lưu chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ
bản nguồn nước thải; đề xuất và thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm
của quy trình kỹ thuật nên trên?
6. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất giấy? Cho biết đường lưu
chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất và
thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên trên?
7. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ sản xuất mía đường? Cho biết đường
lưu chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất
và thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên
trên?
8. Mô hình hóa sơ đồ quy trình công nghệ chế biến cao su? Cho biết đường lưu
chuyển nước thải, bùn, khí (nếu có); nêu đặc trưng cơ bản nguồn nước thải; đề xuất và
thuyết minh sơ lược phương án xử lý? Ưu nhược điểm của quy trình kỹ thuật nên trên?
-Hết-
195

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1]. Trần Văn Nhân, Ngô Thị Nga (2002), Giáo Trình Công Nghệ Xử Lý Nước
Thải, NXB Khoa học và Kỹ thuật.
[2]. Metcalf & Eddy, Inc (2003) (4th Edition), Wastewater Engineering - Treatment
and Reuse, NY: McGraw-Hill.
[3]. Overseas Environmental Cooperation Center, Japan (2003), Technology
Transfer Manual of Industrial Wastewater Treatment, Project Commissioned by
Ministry of Environment, Government of Japan.
[4]. Trịnh Xuân Lai (2015), Xử Lý Nước Thải Công Nghiệp, NXB Xây Dựng.
[5]. Trịnh Xuân Lai (2009), Tính toán thiết kế các công trình XLNT, NXB Xây
dựng.
[6]. Lương Hữu Phẩm (2003), Công nghệ xử lý nước thải bằng biện pháp sinh học,
NXB Giáo Dục.
[7]. Trần Hiếu Nhuệ (2001), Thoát nước và xử lý nước thải công nghiệp, NXB
Khoa học Kỹ thuật.
[8]. Lâm Minh Triết, Nguyễn Thanh Hùng, Nguyễn Phước Dân (2015), Xử lý nước
thải đô thị và công nghiệp, NXB ĐHQG TP. Hồ Chí Minh.
[9]. Tổng cục môi trường (2011), Sổ tay hướng dẫn xử lý nước thải của một số
ngành công nghiệp, Hà Nội.
*******
196

PHỤ LỤC
CÔNG NGHỆ XỬ LÝ NƯỚC CẤP
(Drinking Water Treatment Technology)
1-F. Khái quát
1.1. Safe drinking water supply
 Nước sạch là nhu cầu thiết thực
 Áp lực ngày càng lớn
 Công nghệ xử lý phù hợp
Hình 1f. Sơ đồ mạng lưới cấp nước
Hình 2f. Rooftop catchment with tank
197

Bảng 1f. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước ăn uống (Bộ Y tế, 2009)
Ghi chú: (*) Là chỉ tiêu cảm quan.

Bảng 2f. Drinking water and sanitation access in developing countries
198

Hình 3f. Multiple barriers to microbiological contamination in surface water treatment

Bảng 3f. Typical removal efficiencies in slow sand filtration
199

1.2. Nguồn nước cấp

Nước ngầm (Groundwater)
 Các tạp chất hòa tan như sắt, mangan, asen...
 Các hợp chất hữu cơ
 Các chất khí hòa tan như CH4, H2S, CO2
 Nitrat, nitrit, ammoni, các chỉ tiêu vi sinh
 To remove industrial chemicals, natural minerals, viruses and bacteria.
Nước mặt (ao hồ, sông suối..) (Surface Water)
 Các chất hòa tan nguồn gốc hữu cơ và vô cơ
 Các chất rắn lơ lửng, độ đục
 Các vi sinh vật (vi trùng, virus...)
 To reduce illnesses caused by pathogens in drinking water.
Nước mưa (Rainwater)
 Rủi ro bệnh tật
 Mưa acid
 Kim loại nặng
 Ít khoáng chất nhưng giàu hàm lượng Ca, Mg, Fe, F.. (không tốt cho sức khỏe)
 To ensure the safety of your catchment area, you need to consider:
 rainwater tank – whether your tank is made from food-grade material
 roofing and pipework – what material your roof and pipework is made from
 contaminants – can leaves, debris, animal droppings, bacteria and parasites enter
you water supply?
2-F. Công nghệ xử lý nước cấp
Hình 4f. Drinking water production

200

 Traditional technologies, that are brand named WATERPROOF

 Under membrane technologies we understand micro- and ultrafitration
(AQUALITY®) as well as nano-fitration and reverse osmosis (EXSEL®).
 MEMCARE® chemical cleaning agents to guarantee a long membrane lifetime
to its clients.
Bảng 4f. Raw water sottrces and treatment schemes
Bảng 5f. Main water pollutants versus main treatment technologies
o Oxidation
o Coagulation and filtration
o Ion-Exchange Resins
201

o Activated Alumina
 This material can have a surface area significantly over 200 m²/g
 It is made of aluminium oxide (alumina, Al2O3)
 Arsenic removal from drinking water
 To remove fluoride from drinking water
Hình 5f. Activated Alumina Filter System and Activated Alumina

o Membrane methods
o Solar Distillation (chưng cất)
Hình 6f. Quá trình chưng cất nước bằng năng lượng Mặt trời
202

Hình 7f. Chưng cất nước từ nước thải

o Solar Pasteurization (khử trùng)
Bảng 6f. Hiệu quả tiệt trùng bằng năng lượng Mặt trời
o Other techniques
3-F. Application of safe drinking water supply technologies
 Municipal level
 Community level
 Household level
203

Hình 8f. Quá trình xử lý nước uống điển hình
Hình 9f. Xử lý nước cấp (nước mặt)
Hình 10f. Quá trình quan trắc và xử lý nước cấp
204

Hình 11f. Xử lý nước cấp đơn giản

4-F. Case studies
Hình 12f. Arsenic removal plant design
205

Bảng 7f. Summary of technologies for arsenic removal
Giới thiệu một số trường hợp ở Địa Trung Hải (Mediterranean countries)
206

Hình 13f. Scheme of Larnaca seawater treatment plant (Cyprus)
Hình 14f. Scheme of Chaiba treatment plant (Algeria)
Hình 15f. SODIS methods for disinfecting drinking water
Hình 16f. Scheme of Casablanca treatment plant (Morocco)
207

Tài liệu tham khảo

[1]. J. P. van der Hoek, C. Bertelkamp, A. R. D. Verliefde and N. Singhal (2014),
“Drinking water treatment technologies in Europe: state of the art - challenges - research
needs”, Journal of Water Supply: Research and Technology-AQUA, Vol. 63(2), pp.
124-130.
[2]. World Health Organization (2011), Guidelines for Drinking-water Quality
th
(4 Edition), WHO Press, Switzerland.
------------------------------------Hết--------------------------------------
208

Bai Ging X Ly NC Thi Cong Nghip

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Ging X Ly NC Thi Cong Nghip

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP. HỒ CHÍ MINH

XỬ LÝ NƯỚC THẢI CÔNG NGHIỆP

(Lưu hành nội bộ)

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Tp. HCM, 7/2016

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Thuật ngữ viết tắt

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

RBC: Rotating biological contactor - Đĩa quay sinh học

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Danh mục các hình, biểu bảng

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 2.2. Bể lắng sơ cấp

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 3.24. Bên trong hệ tuyển nổi

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 4.22. Sơ đồ cấu tạo lọc kỵ khí

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 1.1. Vòng tuần hoàn nước trong tự nhiên

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 1.2. Sự phân bổ nước trên Trái đất

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

1.3. Ô nhiễm môi trường nước và phân loại

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

 Thuốc trừ sâu, dược phẩm

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

- Các chất hữu cơ bền vững như polychlorophenol (PCPs), polychlorobiphenyl

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

+ Chất độc hữu cơ:

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

1.8. Quy chuẩn kỹ thuật chất lượng nước

Hình 1.3. Criteria vs. Standards of water

1.9. Ô nhiễm môi trường nước trong công nghiệp

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

a. Giải pháp về quản lý

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

1.12. Cơ sở lựa chọn giải pháp xử lý nước thải

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Bảng 1.5. Typical wastewater treatment processes and removal method

 Xử lý cần quan tâm:

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 1.4. Hệ thống xử lý nước thải tiêu biểu

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

SS Lọc, lắng Keo tụ/lắng, trích

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Hình 1.5. Đặc điểm nước thải và phương pháp xử lý

Hình 1.6. Classification of Wastewater Treatments Processes

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

ThS. Nguyễn Minh Kỳ

Với, α: góc nghiêng của thanh chắn, t: độ dày thanh