C£ÀħAzsÀ-1

¥ÀoÀåªÀ¸ÀÄÛ «µÀAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÀZÀ£É

(¥ÉÃ¥Àgï- I ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÃ¥Àgï-II)
¥ÉÃ¥Àgï-I (1 jAzÀ 5£Éà vÀgÀUÀwUÀ½UÉ)

I ²±ÀÄ «PÀ¸À£À ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ±Á¸ÀÛç (Pedagogy)

²±ÀÄ «PÀ¸À£À (Child development): C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ PÀ°PÉAiÉÆA¢V£À CzÀgÀ
¸ÀA§AzsÀ, ªÀÄPÀ̼À C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, C£ÀĪÀA²ÃAiÀÄvÉAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀzÀ ¥Àæ¨sÁªÀ.
¸ÁªÀiÁfÃPÀgÀtzÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ: ¸ÀªÀiÁd ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄPÀ̼ÀÄ (²PÀëPÀ, ¥ÉÆõÀPÀgÀÄ, ¸ÀºÀªÀwðUÀ¼ÀÄ).
²±ÀÄ PÉÃA¢æÃPÀÈvÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæUÀw¥ÀgÀ ²PÀëtzÀ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ: ¦AiÀiÁUÉmï, PÉÆîâUïð ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÊUÉÆÃnì÷Ì: gÀZÀ£ÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀUÀ¼ÀÄ, §Ä¢ÝªÀAwPÉ ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ
«ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÀÄ°Ö qÉʪÉÄ£Àë£À¯ï EAmÉ°eÉ£ïì - §Ä¢ÝªÀAwPÉAiÀÄ
§ºÀÄDAiÀiÁªÀÄ, ¨sÁµÉ ªÀÄvÀÄÛ aAvÀ£É.
¸ÁªÀiÁfPÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è °AUÀvÀé: °AUÀvÀézÀ ¥ÁvÀæUÀ¼ÀÄ, °AUÀ vÁgÀvÀªÀÄå ªÀÄvÀÄÛ ±ÉÊPÀëtÂPÀ
C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ, PÀ°PÁyðUÀ¼À°è ªÉÊAiÀÄQÛPÀ «©ü£ÀßvÉUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÉAiÀÄ ªÉÊ«zsÀåvÉ, eÁw, °AUÀ,
¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ, zsÀªÀÄð EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹ ©ü£ÀßvÉUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¸ÀĪÀÅzÀÄ.
ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À: PÀ°PÉAiÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À ºÁUÀÆ PÀ°PÉUÁV ªÀiË®åªÀiÁ¥À£ÀzÀ £ÀqÀÄ«£À ªÀåvÁå¸À,
±Á¯ÁzsÁjvÀ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À, ¤gÀAvÀgÀ ºÁUÀÆ ¸ÀªÀÄUÀæ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À- zÀȶ×PÉÆãÀ ªÀÄvÀÄÛ
C¨sÁå¸À, PÀ°PÁ ªÀÄvÀÄÛ «ªÀıÁðvÀäPÀ aAvÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß vÀgÀUÀwAiÀÄ°è ºÉaѸÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ
PÀ°PÁyðUÀ¼À ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß GvÀÛªÀÄ¥Àr¸À®Ä ¥ÀjÃPÁëyðUÀ¼À PÀ°PÁ ¹zÀÞvÁ ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß
¤tð¬Ä¸ÀĪÀ ¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ ¥Àæ±ÉßUÀ¼À gÀZÀ£É.
¸ÀªÀÄ£ÀéAiÀÄ ²PÀëtzÀ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ «±ÉõÀ CUÀvÀåvÉAiÀÄļÀî ªÀÄPÀ̼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ.
CªÀPÁ±À ªÀAavÀ ºÁUÀÆ C£Á£ÀÄPÀÆ®PÀgÀ ¥Àj¹ÜwUÀ¼À£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀAvÉ ««zsÀ »£É߯ÉUÀ¼À
PÀ°PÁyðUÀ¼À CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ. PÀ°PÁ £ÀÆå£ÀåvÉUÀ¼À£ÉÆßA¢gÀĪÀ ªÀÄPÀ̼À
CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ. ¥Àæw¨sÁªÀAvÀ, ¸ÀÈd£ÁvÀäPÀ ºÁUÀÆ «±ÉõÀ ¥ÀjtÂwAiÀÄļÀî
PÀ°PÁyðUÀ¼À CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ.
PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃzsÀ£Á±Á¸À:Ûç ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÉAiÀÄ «zsÁ£À ºÁUÀÆ aAvÀ£É: ªÀÄPÀ̼ÀÄ ºÉÃUÉ ªÀÄvÀÄÛ
KPÉ ¤jÃQëvÀ ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ¸Á¢ü¸À®Ä «¥sÀ®gÁUÀÄvÁÛgÉ.
¨ÉÆÃzsÀ£É ºÁUÀÆ PÀ°PÉAiÀÄ ªÀÄÆ® ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ: ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÁ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ, PÀ°PÉ MAzÀÄ
¸ÁªÀiÁfPÀ ¥ÀæQæAiÉÄ, PÀ°PÉAiÀÄ ¸ÁªÀiÁfPÀ ¸À¤ßªÉñÀ, ¸ÀªÀĸÉåAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjºÀj¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ
ªÉÊeÁÕ¤PÀ C£ÉéõÀPÀ£ÁV ªÀÄUÀÄ.
ªÀÄPÀ̼À°è£À PÀ°PÉAiÀÄ ¥ÀAiÀiÁðAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ–PÀ°PÁ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÁ
zÉÆõÀUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ.
CjªÀÅ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁªÀ£ÉUÀ¼ÀÄ, eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁªÀ£ÁvÀäPÀvÉ, ¥ÉæÃgÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ PÀ°PÉ, PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß
G¢ÝÃ¥À£ÀUÉƽ¸ÀĪÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ – ªÉÊAiÀÄQÛPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀ DzsÁjvÀ.

1
II ¨sÁµÉ-1:
¨sÁµÁ UÀæ»PÉ: ¤ÃqÀ¯ÁVgÀĪÀ UÀzÀå, £ÁlPÀ CxÀªÁ ¥ÀzÀå ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß N¢ PÉÆlÖAvÀºÀ
¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛj¸ÀĪÀÅzÀÄ. (¥Àæ±ÉßUÀ¼ÀÄ CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ, ªÁåPÀgÀt ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ
¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ.)
¨sÁµÁ ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ vÀ¼ÀºÀ¢: PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ UÀæ»PÉ, ¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ
PÀ°PÉAiÀÄ°è D°¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÁvÀæ. ¨sÁµÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ
¨sÁµÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄPÀ̼ÀÄ PÀ°PÁ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ §UÉ, ¨sÁµÉAiÀÄ ¸ÀAªÀºÀ£ÀzÀ°è (ªÀiËTPÀ
ªÀÄvÀÄÛ °TvÀ) ªÁåPÀgÀtzÀ ¥ÁvÀæzÀ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ vÀgÀUÀwAiÀÄ°è
¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ P˱À®åUÀ¼ÀÄ, PÀ°PÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÁªÀÄVæUÀ¼ÀÄ:
¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼ÀÄ, §ºÀĪÀiÁzsÀåªÀÄ ¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ, vÀgÀUÀwAiÀÄ°è£À §ºÀĨsÁµÁ ¸ÀA¥À£ÀÆä®UÀ¼ÀÄ,
¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.
III ¨sÁµÉ-2:

¨sÁµÁ UÀæ»PÉ: ¤ÃqÀ¯ÁVgÀĪÀ UÀzÀå, £ÁlPÀ CxÀªÁ ¥ÀzÀå ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß N¢ PÉÆlÖAvÀºÀ

¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛj¸ÀĪÀÅzÀÄ. (¥Àæ±ÉßUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ, ªÁåPÀgÀt ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ
¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. UÀzÀåªÀÅ ¸Á»vÀåPÀ, ªÉÊeÁÕ¤PÀ, ¤gÀÆ¥ÀuÁvÀäPÀ CxÀªÁ
«ªÀgÀuÁvÀäPÀ UÀzÀåªÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ)
¨sÁµÁ ¨É¼ÀªÀtÂUÉAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ vÀ¼ÀºÀ¢: PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ UÀæ»PÉ, ¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ
PÀ°PÉAiÀÄ°è D°¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÁvÀæ. ¨sÁµÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ
¨sÁµÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄPÀ̼ÀÄ PÀ°PÁ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ §UÉ, ¨sÁµÉAiÀÄ ¸ÀAªÀºÀ£ÀzÀ°è (ªÀiËTPÀ
ªÀÄvÀÄÛ °TvÀ) ªÁåPÀgÀtzÀ ¥ÁvÀæzÀ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ vÀgÀUÀwAiÀÄ°è
¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ zÉÆõÀUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ P˱À®åUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ UÀæ»PÉ
ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ P˱À®UÀ¼À ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À- ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀÅzÀÄ, D°¸ÀĪÀÅzÀÄ, NzÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
§gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ, PÀ°PÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÁªÀÄVæUÀ¼ÀÄ: ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼ÀÄ, §ºÀĪÀiÁzsÀåªÀÄ ¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ,
vÀgÀUÀwAiÀÄ°è£À §ºÀĨsÁµÁ ¸ÀA¥À£ÀÆä®UÀ¼ÀÄ, ¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.
IV UÀtÂvÀ
«µÀAiÀÄ:
1) DPÀÈwUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀPÁ±ÀzÀ CjªÀÅ
2) WÀ£ÁPÀÈwUÀ¼ÀÄ
3) ¸ÀASÉåUÀ¼ÀÄ
4) ©ü£ÀßgÁ²UÀ¼ÀÄ
5) ¸ÀAPÀ®£À ªÀÄvÀÄÛ ªÀåªÀPÀ®£À, UÀÄuÁPÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁUÁPÁgÀ
6) C¼ÀvÉUÀ¼ÀÄ – vÀÆPÀ, ¸ÀªÀÄAiÀÄ, UÁvÀæ
7) zÀvÁÛA±À ¤ªÀðºÀuÉ , PÉÃA¢æÃAiÀÄ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ C¼ÀvÉUÀ¼ÀÄ
8) C£ÀÄ¥ÁvÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæªÀiÁt
9) zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ°è UÀtÂvÀ

2
 10) gÉÃSÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ PÉÆãÀUÀ¼ÀÄ
11) §ºÀĨsÀÄeÁPÀÈwUÀ¼ÀÄ
12) ©ÃdUÀtÂvÀzÀ ªÀÄÆ® ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ – gÉÃSÁvÀäPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ, ¤vÀå ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ.
¨ÉÆÃzsÀ£Á PÀæªÀÄUÀ¼À°è£À ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ: UÀtÂvÀ ±Á¸ÀÛçzÀ ¸ÀégÀÆ¥À/vÁQðPÀ aAvÀ£É, ªÀÄPÀ̼À aAvÀ£É
ªÀÄvÀÄÛ vÁQðPÀªÁV CxÉÊð¸ÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ PÀ°AiÀÄĪÀ «zsÁ£ÀUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¸ÀĪÀÅzÀÄ.
¥ÀoÀåPÀæªÀÄzÀ°è UÀtÂvÀzÀ ¸ÁÜ£À, UÀtÂvÀzÀ ¨sÁµÉ, ¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ UÀtÂvÀ, ªÀiË®åªÀiÁ¥À£ÀzÀ O¥ÀZÁjPÀ
ºÁUÀÆ C£Ë¥ÀZÁjPÀ «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, zÉÆõÀ «±ÉèõÀuÉ ºÁUÀÆ PÀ°PÉ
ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃzsÀ£ÉAiÀÄ ¸ÀA§A¢üvÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ, £ÉÊzÁ¤PÀ ¥ÀjÃPÉë ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.

V ¥Àj¸ÀgÀ CzsÀåAiÀÄ£À:
«µÀAiÀÄ:
1. £ÀªÀÄä ¥Àj¸ÀgÀ :
a) ¥Àj¸ÀgÀ ¥ÀæªÀÄÄR WÀlPÀUÀ¼ÀÄ, ¥Àj¸ÀgÀ ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ «zsÀUÀ¼ÀÄ, fêÀªÉÊ«zsÀå ªÀÄvÀÛzÀgÀ «²µÀÖvÉUÀ¼ÀÄ,
DºÁgÀ ¸ÀgÀ¥À½ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæPÀÈw ¸ÀªÀÄvÉÆðvÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ, DºÁgÀeÁ®, ¥Àj¸ÀgÀ ¦gÀ«ÄqïUÀ¼ÀÄ, ¸À¸Àå
ªÀÄvÀÄÛ ¥Áæt ¥Àæ¨ÉÃzsÀUÀ¼ÀÄ, eÉÊ«PÀ ¸ÁAzÀævÉAiÀÄ CA±ÀUÀ¼ÀÄ, ¥ÉÆõÀuÁ¸ÀÛgÀUÀ¼ÀÄ, ««zsÀ §UÉAiÀÄ
ªÀiÁ°£ÀåUÀ¼ÀÄ – PÁgÀtUÀ¼ÀÄ - ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ - ¥ÀjºÁgÀ PÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ, ºÀ¹gÀĪÀÄ£É ¥ÀjuÁªÀÄ,
ºÀ¹gÀĪÀÄ£É C¤®UÀ¼ÀÄ, ¸ÀĹÜgÀ C©üªÀÈ¢Þ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ¤ªÀðºÀuÉ vÁådå ¤ªÀðºÀuÁ PÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ.
b) ¥Àj¸ÀgÀ ZÀ¼ÀĪÀ½UÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ DAzÉÆî£ÀUÀ¼ÀÄ (gÁdå ºÁUÀÆ gÁµÀÖçPÉÌ ¸ÀA§A¢ü¹zÀAvÉ), ¥ÀæªÀÄÄR
¥Àj¸ÀgÀ ºÉÆÃgÁlUÁgÀgÀÄ, gÁdå ªÀÄvÀÄÛ gÁµÀÖç ¥ÀÄgÀ¸ÀÌøvÀ ¥Àj¸ÀgÀ ¸Á»vÀåUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ PÀÈwPÁgÀgÀÄ.
¥Àj¸ÀgÀzÀ ¥ÀæªÀÄÄR WÀl£ÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀ ¸ÀAgÀPÀëuÉAiÀÄ ««zsÀ PÀæªÀÄUÀ¼ÀÄ.
2. fêÀ dUÀvÀÄÛ :
fêÀ£QÀ æAiÉÄUÀ¼ÀÄ, fëUÀ¼À ªÀVðÃPÀgÀt, fëUÀ¼À ¸ÀAvÁ£ÉÆÃvÀàwÛQæAiÉÄ, fêÀPÉÆñÀ,
CAUÁA±ÀUÀ¼ÀÄ, CAUÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CAUÀ ªÀåªÀ¸ÉÜ.
3. ±ÀQAÛ iÀÄ DPÀgÀUÀ¼ÀÄ :
¸ËgÀ±ÀQÛ, ¥ÀªÀ£À ±ÀQÛ, C¯ÉUÀ¼À ±ÀQÛ, ¨sÀÆUÀ¨sÀð G¥ÀÄà ±ÀQÛ, eÉÊ«PÀ ²y°ÃAiÀĪÁUÀĪÀ vÁådåUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
eÉÊ«PÀ ²y°ÃAiÀĪÁUÀzÀ vÁådåUÀ¼ÀÄ, £ÀªÀÄä zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ°è£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ.
4. ªÀiÁ£ÀªÀ DgÉÆÃUÀå ªÀÄvÀÄÛ ªÉÊAiÀÄQÛPÀ ¸ÀéZÀÒvÉ :
±ÀPÀðgÀ ¦µÀÖUÀ¼ÀÄ, ««zsÀ §UÉAiÀÄ ¸ÀtÚ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ, °¦qïUÀ¼ÀÄ, ¥ÉÆæÃnãïUÀ¼ÀÄ, fêÀ¸ÀvÀéUÀ¼ÀÄ,
R¤dUÀ¼ÀÄ, EªÀÅUÀ¼À PÉÆgÀvɬÄAzÀ §gÀĪÀ gÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ.
5. £ÉʸÀVðPÀ «zÀåªÀiÁ£À : ZÀ®£É, §®, UÀÄgÀÄvÁéPµ
À ÀðuÉ, £ÀÆål£ïgÀªÀgÀ ZÀ®£ÉAiÀÄ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼ÀÄ
zÀÆgÀ-dªÀ £ÀPÉë.
6. ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ºÉÃUÉ PÁAiÀÄ𠤪Àð»¸ÀÄvÀÛªÉ :
«zÀÄåvï ±ÀQÛ : ¥ÀæªÀÄÄR ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À ªÁåSÉåUÀ¼ÀÄ, KPÀªÀiÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, CAQ CA±ÀUÀ¼ÀÄ.
7. ¥Àj¸ÀgÀ «eÁÕ£À ¥ÀoÀåPÀæªÀÄ :

3
  ¥ÀæZÀ°vÀ ¨ÉÆÃzsÀ£Á PÀ°PÁ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ.
 gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄ ZËPÀnÖ£À-2005 ¥ÀæªÀÄÄSÁA±ÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ D±ÀAiÀÄUÀ¼ÀÄ.
 ¥ÁæAiÉÆÃVPÀ ¥ÀzÀÞwAiÀÄ ®PÀëtUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ.
 vÀgÀUÀw PÀ°PÁ ¥ÀæQA
æ iÉÄAiÀÄ°è ¸ÀªÀÄ£ÀéAiÀÄUÉƽ¸À§ºÀÄzÁzÀ ªÀiË®åUÀ¼ÀÄ.
 ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À «zsÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ C£ÀĸÀj¸ÀÄwÛgÀĪÀ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À PÀæªÀÄUÀ¼ÄÀ ºÁUÀÆ
zÁR¯ÉUÀ¼ÀÄ ¤ªÀðºÀuÁ ¥ÀæªÄÀ ÄSÁA±ÀUÀ¼ÀÄ.

¨ÉÆÃzsÀ£Á PÀæªÀÄzÀ°è£À ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ: ¥Àj¸ÀgÀ CzsÀåAiÀÄ£ÀzÀ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ ªÁå¦Û, ¥Àj¸ÀgÀzÀ

CzsÀåAiÀÄ£ÀzÀ ªÀĺÀvÀé, ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ ¥Àj¸ÀgÀ CzsÀåAiÀÄ£À ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀ ²PÀët, PÀ°PÉ vÀvÀéUÀ¼ÀÄ,
«eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÁªÀiÁfPÀ «eÁÕ£ÀzÀ ªÁå¦Û ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀA§AzsÀ, ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæ¸ÁÛ¦¸ÀĪÀ
«zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ, ZÀlĪÀnPÉUÀ¼ÀÄ, ¥ÀæAiÉÆÃUÀ/¥ÁæAiÉÆÃVPÀ PÉ®¸À, ZÀZÉð, ¤gÀAvÀgÀ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀÄUÀæ
ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À, ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÁªÀÄVæ/¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ, ¸ÀªÀĸÉåUÀ¼ÀÄ.

VI CAzsÀ C¨sÀåyðUÀ½UÉ : ¸ÀªÀiÁd CzsÀåAiÀÄ£ÀzÀ ¥ÀjPÀ®à£É ºÁUÀÆ «µÀAiÀÄ – 6 jAzÀ 8£ÉÃ

vÀgÀUÀwUÀ½UÉ ¸ÀA§AzsÀ ¥ÀlÖAvÉ.
¸ÀªÀiÁd ¥ÁoÀUÀ¼ÄÀ / ¸ÀªÀiÁd «eÁÕ£À
EwºÁ¸À : AiÀiÁªÁUÀ, J°è ªÀÄvÀÄÛ ºÉÃUÉ, ¥ÁæaãÀ ¸ÀªÀiÁdUÀ¼ÀÄ, ªÉÆzÀ® £ÀUÀgÀUÀ¼ÀÄ,
gÁdåUÀ¼ÀÄ, ºÉƸÀ PÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ, ªÉÆzÀ® ¸ÁªÀiÁædå, zÀÆgÀzÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀA¥ÀPÀð,
gÁdQÃAiÀÄ ¨É¼ÀªÀtÂUÉUÀ¼ÀÄ, «eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀA¸ÀÌøw, ºÉƸÀ gÁdgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁdåUÀ¼ÀÄ,
zɺÀ°AiÀÄ ¸ÀįÁÛ£ÀgÀÄ, ªÁ¸ÀÄÛ²®à, ¸ÁªÀiÁædåzÀ ¸ÁÜ¥À£É, ¸ÁªÀiÁfPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ, ¸ÀܽÃAiÀÄ
¸ÀA¸ÀÌøwUÀ¼ÀÄ, PÀA¥À¤ C¢üPÁgÀzÀ ¸ÁÜ¥À£É, UÁæ«ÄÃt fêÀ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁd, ªÀ¸ÁºÀvÀıÁ»
ªÀÄvÀÄÛ §ÄqÀPÀlÄÖ ¸ÀªÀiÁdUÀ¼ÀÄ, 1857-58gÀ zÀAUÉ, ªÀÄ»¼É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄzsÁgÀuÉ, eÁw ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ
¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ZÀ¼ÀĪÀ½, ¸ÁévÀAvÁæöå £ÀAvÀgÀzÀ ¨sÁgÀvÀ.
¨sÀÆUÉÆüÀ: ¨sÀÆUÉÆüÀ ±Á¸ÀÛç-MAzÀÄ ¸ÁªÀiÁfPÀ CzsÀåAiÀÄ£À ªÀÄvÀÄÛ «eÁÕ£À, ¸ËgÀªÀÄAqÀ®zÀ°è
¨sÀÆUÀæºÀ, UÉÆüÀ, ¥Àj¸ÀgÀzÀ ¸ÀA¥ÀÆtðvÉ, ¥ÁæPÀÈwPÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁ£ÀªÀ ¤«ÄðvÀ ¥Àj¸ÀgÀ, UÁ½,
¤ÃgÀÄ, ªÀiÁ£ÀªÀ ¥Àj¸ÀgÀ- ªÀ¸ÁºÀvÀÄ, ¸ÁjUÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAªÀºÀ£À, ¸ÀA¥À£ÀÆä®zÀ «zsÀüUÀ¼ÀÄ -
¥ÁæPÀÈwPÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁ£ÀªÀ, PÀȶ.
¸ÁªÀiÁfPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁdQÃAiÀÄ fêÀ£À: ªÉÊ«zsÀåvÉ, ¸ÀPÁðgÀ, ¸ÀܽÃAiÀÄ ¸ÀPÁðgÀ, §zÀÄPÀÄ ¤ªÀðºÀuÉ
(making living), ¥ÀæeÁ¥Àæ¨sÀÄvÀé, gÁdå¸ÀPÁðgÀ, ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄî«PÉ,
°AUÀvÀéªÀ£ÀÄß CxÉÊð¸ÀĪÀÅzÀÄ, ¸ÀA«zsÁ£À, ¸ÀA¸ÀwÛ£À ¸ÀPÁðgÀ, £ÁåAiÀiÁAUÀ, ¸ÁªÀiÁfPÀ £ÁåAiÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ PÀqÉUÀt¸À®àqÀÄ«PÉ
¨ÉÆÃzsÀ£Á ±Á¸ÀÛçzÀ ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÄÀ : ¸ÁªÀiÁfPÀ «eÁÕ£À / ¸ÀªÀiÁd CzsÀåAiÀÄ£ÀUÀ¼À ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ
¸ÀégÀÆ¥À, vÀgÀUÀw ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ, ZÀlĪÀnPÉUÀ¼ÀÄ, «ªÀıÁðvÀäPÀ aAvÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
C©üªÀÈ¢Þ¥Àr¸ÀĪÀÅzÀÄ, «ZÁgÀuÁ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß ¨É¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ, ¸ÁªÀiÁfPÀ «eÁÕ£À / ¸ÀªÀiÁd
CzsÀåAiÀÄ£ÀUÀ¼À ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, DzsÁgÀUÀ¼ÀÄ - ¥ÁæxÀ«ÄPÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁzsÀå«ÄPÀ,
AiÉÆÃd£Á PÁAiÀÄð, ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À.

4
¥ÀwæP-
É 2: »jAiÀÄ ¥ÁæxÀ«ÄPÀ ºÀAvÀ (6 jAzÀ 8£Éà vÀgÀUÀwUÀ½UÉ)
I ²±ÀÄ «PÀ¸À£À ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ±Á¸ÀÛç (Pedagogy)
²±ÀÄ «PÀ¸À£À (Child development): C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ PÀ°PÉAiÉÆA¢V£À CzÀgÀ
¸ÀA§AzsÀ, ªÀÄPÀ̼À C©üªÀÈ¢ÞAiÀÄ vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, C£ÀĪÀA²ÃAiÀÄvÉAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀzÀ ¥Àæ¨sÁªÀ.
¸ÁªÀiÁfÃPÀgÀtzÀ ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ: ¸ÀªÀiÁd ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄPÀ̼ÀÄ (²PÀëPÀ, ¥ÉÆõÀPÀgÀÄ, ¸ÀºÀªÀwðUÀ¼ÀÄ).
²±ÀÄ PÉÃA¢æÃPÀÈvÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæUÀw¥ÀgÀ ²PÀëtzÀ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ: ¦AiÀiÁUÉmï, PÉÆîâUïð ªÀÄvÀÄÛ
ªÉÊUÉÆÃnì÷Ì: gÀZÀ£ÁvÀäPÀ ªÀÄvÀÄÛ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀUÀ¼ÀÄ. §Ä¢ÝªÀAwPÉ ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ
«ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÀÄ°Ö qÉʪÉÄ£Àë£À¯ï EAmÉ°eÉ£ïì - §Ä¢ÝªÀAwPÉAiÀÄ §ºÀÄ
DAiÀiÁªÀÄ, ¨sÁµÉ ªÀÄvÀÄÛ aAvÀ£É.
¸ÁªÀiÁfPÀ gÀZÀ£ÉAiÀÄ°è °AUÀvÀé: °AUÀvÀézÀ ¥ÁvÀæUÀ¼ÀÄ, °AUÀ vÁgÀvÀªÀÄå ªÀÄvÀÄÛ ±ÉÊPÀëtÂPÀ
C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ. PÀ°PÁyðUÀ¼À°è ªÉÊAiÀÄQÛPÀ «©ü£ÀßvÉUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÉAiÀÄ ªÉÊ«zsÀåvÉ, eÁw, °AUÀ,
¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ, zsÀªÀÄð EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß DzsÀj¹ ©ü£ÀßvÉUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¸ÀĪÀÅzÀÄ.
ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À: PÀ°PÉAiÀÄ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À ºÁUÀÆ PÀ°PÉUÁV ªÀiË®åªÀiÁ¥À£ÀzÀ £ÀqÀÄ«£À ªÀåvÁå¸À,
±Á¯ÁzsÁjvÀ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À: ¤gÀAvÀgÀ ºÁUÀÆ ¸ÀªÀÄUÀæ ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À- zÀȶ×PÉÆãÀ ªÀÄvÀÄÛ
C¨sÁå¸À PÀ°PÁ ªÀÄvÀÄÛ «ªÀıÁðvÀäPÀ aAvÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß vÀgÀUÀwAiÀÄ°è ºÉaѸÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ
PÀ°PÁyðUÀ¼À ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß GvÀÛªÀÄ¥Àr¸À®Ä ¥ÀjÃPÁëyðUÀ¼À PÀ°PÁ ¹zÀÞvÁ ªÀÄlÖªÀ£ÀÄß
¤tð¬Ä¸ÀĪÀ ¸ÀªÀÄ¥ÀðPÀ ¥Àæ±ÉßUÀ¼À gÀZÀ£É.
¸ÀªÀÄ£ÀéAiÀÄ ²PÀëtzÀ ¥ÀjPÀ®à£É ªÀÄvÀÄÛ «±ÉõÀ CUÀvÀåvÉAiÀÄļÀî ªÀÄPÀ̼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ.
CªÀPÁ±À ªÀAavÀ ºÁUÀÆ C£Á£ÀÄPÀÆ®PÀgÀ ¥Àj¹ÜwUÀ¼À£ÉÆß¼ÀUÉÆAqÀAvÉ ««zsÀ »£É߯ÉUÀ¼À
PÀ°PÁyðUÀ¼À CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ. PÀ°PÁ £ÀÆå£ÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ªÀÄPÀ̼À
CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ. ¥Àæw¨sÁªÀAvÀ, ¸ÀÈd£ÁvÀäPÀ ºÁUÀÆ «±ÉõÀ ¥ÀjtwAiÀÄļÀî
PÀ°PÁyðUÀ¼À CUÀvÀåvÉUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀÆgÉʸÀĪÀÅzÀÄ.
PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉÆÃzsÀ£Á±Á¸ÀÛç: ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÉAiÀÄ «zsÁ£À ºÁUÀÆ aAvÀ£É: ªÀÄPÀ̼ÀÄ ºÉÃUÉ ªÀÄvÀÄÛ
KPÉ ±Á¯ÉAiÀÄ°è AiÀıÀ¸Àì£ÀÄß ¸Á¢ü¸À®Ä «¥sÀ®UÉƼÀÄîvÁÛgÉ. ¨ÉÆÃzsÀ£É ºÁUÀÆ PÀ°PÉAiÀÄ ªÀÄÆ®
¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ: ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÁ vÀAvÀæUÀ¼ÀÄ, PÀ°PÉ MAzÀÄ ¸ÁªÀiÁfPÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀiÁV, PÀ°PÉAiÀÄ
¸ÁªÀiÁfPÀ ¸À¤ßªÉñÀ, ¸ÀªÀĸÉåAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjºÀj¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ ªÉÊeÁÕ¤PÀ C£ÉéõÀPÀ£ÁV ªÀÄUÀÄ.
ªÀÄPÀ̼À°è£À PÀ°PÉAiÀÄ ¥ÀAiÀiÁðAiÀÄ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ – PÀ°PÁ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀÄPÀ̼À PÀ°PÁ
zÉÆõÀUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ.
CjªÀÅ ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁªÀ£ÉUÀ¼ÀÄ, eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ¨sÁªÀ£ÁvÀäPÀvÉ, ¥ÉæÃgÀuÉ ªÀÄvÀÄÛ PÀ°PÉ, PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß
G¢ÝÃ¥À£ÀUÉƽ¸ÀĪÀ CA±ÀUÀ¼ÀÄ – ªÉÊAiÀÄQÛPÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àj¸ÀgÀ.
II ¨sÁµÉ-1:
¨sÁµÁ UÀæ»PÉ: ¤ÃqÀ¯ÁVgÀĪÀ UÀzÀå, £ÁlPÀ CxÀªÁ ¥ÀzÀå ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß N¢ PÉÆlÖAvÀºÀ
¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛj¸ÀĪÀÅzÀÄ. (¥Àæ±ÉßUÀ¼ÀÄ CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ, ªÁåPÀgÀt ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ
¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ.)
¨sÁµÁ ¨É¼ªÀ ÀtÂUÉAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ vÀ¼ÀºÀ¢: PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ UÀæ»PÉ, ¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ
PÀ°PÉAiÀÄ°è D°¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÁvÀæ. ¨sÁµÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ

5
 ¨sÁµÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄPÀ̼ÀÄ PÀ°PÁ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ §UÉ, ¨sÁµÉAiÀÄ ¸ÀAªÀºÀ£ÀzÀ°è (ªÀiËTPÀ
ªÀÄvÀÄÛ °TvÀ) ªÁåPÀgÀtzÀ ¥ÁvÀæzÀ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ vÀgÀUÀwAiÀÄ°è
¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ P˱À®åUÀ¼ÀÄ, PÀ°PÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÁªÀÄVæUÀ¼ÀÄ:
¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼ÀÄ, §ºÀĪÀiÁzsÀåªÀÄ ¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ, vÀgÀUÀwAiÀÄ°è£À §ºÀĨsÁµÁ ¸ÀA¥À£ÀÆä®UÀ¼ÀÄ,
¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.
III ¨sÁµÉ-2:

¨sÁµÁ UÀæ»PÉ: ¤ÃqÀ¯ÁVgÀĪÀ UÀzÀå, £ÁlPÀ CxÀªÁ ¥ÀzÀå ¨sÁUÀªÀ£ÀÄß N¢ PÉÆlÖAvÀºÀ

¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛj¸ÀĪÀÅzÀÄ. (¥Àæ±ÉßUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ, ªÁåPÀgÀt ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ
¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀÄvÀÛªÉ. UÀzÀåªÀÅ ¸Á»wåPÀ, ªÉÊeÁÕ¤PÀ, ¤gÀÆ¥ÀuÁvÀäPÀ CxÀªÁ
«ªÀgÀuÁvÀäPÀ UÀzÀåªÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ)
¨sÁµÁ ¨É¼ª À ÀtÂUÉAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ vÀ¼ÀºÀ¢: PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ UÀæ»PÉ, ¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á vÀvÀéUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ
PÀ°PÉAiÀÄ°è D°¸ÀĪÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÁvÀæ. ¨sÁµÉAiÀÄ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ
¨sÁµÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄPÀ̼ÀÄ PÀ°PÁ ¸ÁzsÀ£ÀªÁV §¼À¸ÀĪÀ §UÉ, ¨sÁµÉAiÀÄ ¸ÀAªÀºÀ£ÀzÀ°è (ªÀiËTPÀ
ªÀÄvÀÄÛ °TvÀ) ªÁåPÀgÀtzÀ ¥ÁvÀæzÀ «ªÀıÁðvÀäPÀ zÀȶÖPÉÆãÀ, ªÉÊ«zsÀåªÀÄAiÀÄ vÀgÀUÀwAiÀÄ°è
¨sÁµÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ zÉÆõÀUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ P˱À®åUÀ¼ÀÄ, ¨sÁµÁ UÀæ»PÉ
ºÁUÀÆ ¨sÁµÁ P˱À®UÀ¼À ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À - ªÀiÁvÀ£ÁqÀĪÀÅzÀÄ, D°¸ÀĪÀÅzÀÄ, NzÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ
§gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ, PÀ°PÁ ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÁªÀÄVæUÀ¼ÀÄ: ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀUÀ¼ÀÄ, §ºÀĪÀiÁzsÀåªÀÄ ¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ,
vÀgÀUÀwAiÀÄ°è£À §ºÀĨsÁµÁ ¸ÀA¥À£ÀÆä®UÀ¼ÀÄ, ¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.
IV UÀtÂvÀ ªÀÄvÀÄÛ «eÁÕ£À

1) UÀtv À
«µÀAiÀÄ:
1) ¸ÀªÀiÁAvÀgÀ ±ÉæÃrüUÀ¼ÀÄ
2) ¸ÀASÁå¥ÀzÀÞw
3) ¸ÀASÁå±Á¸ÀÛç ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀA¨sÀªÀ¤ÃAiÀÄvÉ
4) wæPÉÆãÀ«Äw
5) ¤zÉÃð±ÁAPÀ gÉÃSÁUÀtÂvÀ
6) ¤vÀå ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ
7) JgÀqÀÄ ZÀgÁA±À«gÀĪÀ gÉÃSÁvÀäPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ
8) ªÀUÀð¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ
9) §ºÀÄ¥ÀzÉÆÃQÛUÀ¼ÀÄ
10) PÉëÃvÀæUÀtÂvÀ
11) wææ¨sÀÄdUÀ¼ÀÄ
12) ZÀÄvÀĨsÀÄðdUÀ¼ÀÄ
13) ªÀÈvÀÛUÀ¼ÀÄ
14) ªÀÈvÀÛUÀ½UÉ ¸ÀA§A¢ü¹zÀ «¹ÛÃtð

6
  À ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÄÀ : UÀtÂvÀzÀ ¸ÀégÀÆ¥À / vÁQðPÀ aAvÀ£É, ¥ÀoÀåPÀæªÀÄzÀ°è UÀtÂvÀzÀ ¸ÁÜ£À,
±ÉÊPÀëtP
UÀtÂvÀzÀ ¨sÁµÉ, ¸ÀªÀÄÄzÁAiÀÄ UÀtÂvÀ, ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À, ¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É, ¨ÉÆÃzsÀ£Á
¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ.
2) «eÁÕ£À
«µÀAiÀÄ: ¨sËvÀ±Á¸ÀÛç

1) ZÀ®£É – ZÀ®£ÉAiÀÄ «ªÀgÀuÉ- ªÁåSÁå£À, ZÀ®£ÉAiÀÄ «zsÀUÀ¼ÀÄ, ZÀ®£ÉAiÀÄ ¤AiÀĪÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ

ZÀ®£ÉAiÀÄ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ. ¤AiÀĪÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉPÀÌUÀ¼ÀÄ.
2) UÀÄgÀÄvÀé- ¤AiÀĪÀÄ, «±ÀéªÁå¦Û UÀÄgÀÄvÀé ¤AiÀĪÀÄ, ¯ÉPÀÌUÀ¼ÀÄ, ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ºÉÃUÉ PÁAiÀÄð
¤ªÀð»¸ÀÄvÀÛzÉ.
3) ¨É¼ÀPÀÄ - ¥Àæw¥sÀ®£À
 ªÀQæèsÀªÀ£À
 ªÀĸÀÆgÀ- ¤ªÀÄß, ¦Ã£À
 zÀ¥Àðt - ¤ªÀÄä, ¦Ã£À
 UÉÆýÃAiÀÄ zÀ¥Àðt ªÀÄvÀÄÛ ªÀĸÀÆgÀUÀ½AzÀ GAmÁzÀ ¥Àæw©A§UÀ¼À£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¸ÀĪÀÅzÀÄ.
4) «zÀÄåZÀÒQÛ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï ªÀÄAqÀ® - ªÁåSÁå£À
KPÀªÀiÁ£À
gÉÆÃzsÀUÀ¼ÀÄ - ¯ÉPÀÌUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄå£ÀäAqÀ®zÀ gÉÃSÁavÀæ.
PÁAwÃAiÀÄvÉ – ªÁåSÁå£À, ««zsÀ ¤ªÀÄAiÀÄUÀ¼ÀÄ, ¯ÉPÀÌUÀ¼ÀÄ, AC, DC ªÉÆÃmÁgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ «zÀÄåvï
d£ÀPÀUÀ¼ÀÄ.
£ÉʸÀVðPÀ «zÀåªÀiÁ£À – PÀtÄÚ, PÀtÂÚ£À zÀȶÖzÉÆõÀ, TIR, AiÀĪÀðvÀ£É.
gÀ¸ÁAiÀÄ£À ±Á¸ÀÛç :
1) ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¤vÀå CxÀªÁ zÉÊ£ÀA¢£À
 ¯ÉÆúÀ, C¯ÉÆúÀ.
 fêÀ£ÀzÀ°è §¼À¸ÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, ¨sËvÀ ºÁUÀÆ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ.
 DªÀÄè, ¥ÀævÁåªÀÄè ªÀÄvÀÄÛ ®ªÀt- ¨sËvÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ UÀÄt®PÀëtUÀ¼ÀÄ.
2) ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ – CtÄ - ¸ÀÆvÀæUÀ¼ÀÄ, gÁ², J¯ÉPÁÖç¤Pï «£Áå¸À.
3) ¥Á°ªÀÄgÀUÀ¼ÀÄ – PÀÈvÀPÀ, £ÉʸÀVðPÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ,
4) £ÉʸÀVðPÀ ¸ÀA¥À£ÀÆä®UÀ¼ÀÄ : «zsÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ C£ÀéAiÀÄUÀ¼ÀÄ.
5) CPÀ±ÉÃgÀÄPÀUÀ¼ÀÄ
6) PÀAlPÀ ZÀ«ÄðUÀ¼ÀÄ
7) fêÀPÉÆñÀ - ¸À¸Àå fêÀPÉÆñÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥Áæt fêÀPÉÆñÀ. CAUÁA±À, CAUÀ, CAUÀ ªÀåªÀ¸ÉÜ.
8) ¤vÀå fêÀ£ÀzÀ°è §¼À¸ÀĪÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀUÀ¼ÀÄ : ¸Á§Æ£ÀÄ, ªÀiÁdðPÀ, ¹»PÁgÀPÀUÀ¼ÀÄ,
OµÀzsÀUÀ¼ÀÄ.

7
fêÀ±Á¸ÀÛç :

1) DºÁgÀ : DºÁgÀzÀ ªÁåSÁå£À

 DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ ¥ÁæªÀÄÄRåvÉ.
 DºÁgÀ ¸ÀgÀ¥À½
 DºÁgÀ eÁ®
 DºÁgÀzÀ ¦gÀ«ÄqïUÀ¼ÀÄ.

2) DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ DPÁgÀUÀ¼ÀÄ.

 ¸À¸Àå ªÀÄvÀÄÛ ¥ÁætÂd£Àä ªÀÄÆ® ºÁUÀÆ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ.
 DºÁgÀ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ WÀlPÀUÀ¼ÀÄ.
 ±ÀQÛ MzÀV¸ÀĪÀ DºÁgÀ – PÁ¨ÉÆÃðºÉÊqÉæÃmïUÀ¼ÀÄ, °¦qÀÄå.
 zÉúÀ ¤ªÀiÁðt ªÀiÁqÀĪÀ DºÁgÀ - ¥ÉÆæÃnãï.
 zÉúÀ gÀPÀëPÀgÀÄ – fêÀ¸ÀvÀé ªÀÄvÀÄÛ R¤dUÀ¼ÀÄ, £ÁgÀÄ ¥ÀzÁxÀð ºÁUÀÆ ¤ÃgÀÄ.

¸ÀÆPÁëöätÄ fëUÀ¼ÀÄ
 ¸À¸Àå ¸ÁªÀiÁædå, ¥Áæt ¸ÁªÀiÁædå
 ¸À¸Àå ¸ÁªÀiÁædå – xÁå¯ÉÆÃ¥sÉÊmÁ, §æAiÉÆÃ¥sÉÊmÁ, ºÁªÀ¸É¸À¸Àå, ¥ÀÄZÀÒ ¸À¸Àå.
 C£ÁªÀÈvÀ ©Ãd ¸À¸Àå – DªÀÈvÀ ©Ãd ¸À¸Àå
 ¥ÉÆÃmÉøÁÖ, ¥ÉÆæÃmÉÆÃeÉÆêÁ, ¥ÉÆæÃPÁåjAiÉÆÃmÉÃPÀ, AiÀÄÆPÁåjAiÉÆÃmÉÃPÀ ¥Áæt ¸ÁªÀiÁædå

PÀ±ÉÃgÀÄPÀUÀ¼ÀÄ CPÀ±ÉÃgÀÄPÀUÀ¼ÀÄ
«ÄãÀÄUÀ¼ÀÄ ¥sÉÆÃj¥sÉÃgÁ
G¨sÀAiÀĪÁ¹UÀ¼ÀÄ PÀÄlÄPÀÄPÀtªÀAvÀUÀ¼ÀÄ
¸ÀjøÀÈ¥ÀUÀ¼ÀÄ ZÀ¥ÀàmÉ ºÀļÀÄUÀ¼ÀÄ
¥ÀQëUÀ¼ÀÄ ¤ªÉÄÃeÉÆÃqÁ/zÀÄAqÀÄ ºÀļÀÄUÀ¼ÀÄ
¸ÀÛ¤UÀ¼ÀÄ Annelida ªÀ®AiÀĪÀAvÀUÀ¼ÀÄ, ªÀÄÈzÀéAVUÀ¼ÀÄ

 À ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ: «eÁÕ£ÀzÀ gÀZÀ£É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀégÀÆ¥À, ¸Áé¨sÁ«PÀ «eÁÕ£À/UÀÄjUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ

±ÉÊPÀëtP
GzÉÝñÀUÀ¼ÀÄ, «eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄî«PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥Àæ±ÀA¸ÀÄ«PÉ, «zsÁ£ÀUÀ¼ÀÄ - ¸ÀAAiÉÆÃfvÀ
«zsÁ£À, «ÃPÀëuÉ, ¥ÀæAiÉÆÃUÀ, C£ÉéõÀuÉ, C«µÁÌgÀ, ¥ÀoÀå ¸À®PÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ/¸ÁzsÀ£ÀUÀ¼ÀÄ,
ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À - ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, ¥ÀjºÁgÀ ¨ÉÆÃzsÀ£É.

8
V ¸ÀªÀiÁd ¥ÁoÀUÀ¼ÀÄ / ¸ÀªÀiÁd «eÁÕ£À
EwºÁ¸À : AiÀiÁªÁUÀ, J°è ªÀÄvÀÄÛ ºÉÃUÉ, ¥ÁæaãÀ ¸ÀªÀiÁdUÀ¼ÀÄ, ªÉÆzÀ® £ÀUÀgÀUÀ¼ÀÄ,
gÁdåUÀ¼ÀÄ, ºÉƸÀ PÀ®à£ÉUÀ¼ÀÄ, ªÉÆzÀ® ¸ÁªÀiÁædå, zÀÆgÀzÀ ¥ÀæzÉñÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀA¥ÀPÀð,
gÁdQÃAiÀÄ ¨É¼ÀªÀtÂUÉUÀ¼ÀÄ, «eÁÕ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀA¸ÀÌøw, ºÉƸÀ gÁdgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁdåUÀ¼ÀÄ,
zɺÀ°AiÀÄ ¸ÀįÁÛ£ÀgÀÄ, ªÁ¸ÀÄÛ²®à, ¸ÁªÀiÁædåzÀ ¸ÁÜ¥À£É, ¸ÁªÀiÁfPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ, ¸ÀܽÃAiÀÄ
¸ÀA¸ÀÌøwUÀ¼ÀÄ, PÀA¥À¤ C¢üPÁgÀzÀ ¸ÁÜ¥À£É, UÁæ«ÄÃt fêÀ£À ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀªÀiÁd, ªÀ¸ÁºÀvÀıÁ»
ªÀÄvÀÄÛ §ÄqÀPÀlÄÖ ¸ÀªÀiÁdUÀ¼ÀÄ, 1857-58gÀ zÀAUÉ, ªÀÄ»¼É ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÄzsÁgÀuÉ, eÁw ªÀåªÀ¸ÉÜAiÀÄ
¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ZÀ¼ÀĪÀ½, ¸ÁévÀAvÁæöå £ÀAvÀgÀzÀ ¨sÁgÀvÀ.
¨sÀÆUÉÆüÀ: ¨sÀÆUÉÆüÀ ±Á¸ÀÛç-MAzÀÄ ¸ÁªÀiÁfPÀ CzsÀåAiÀÄ£À ªÀÄvÀÄÛ «eÁÕ£À, ¸ËgÀªÀÄAqÀ®zÀ°è
¨sÀÆUÀæºÀ, UÉÆüÀ, ¥Àj¸ÀgÀzÀ ¸ÀA¥ÀÆtðvÉ, ¥ÁæPÀÈwPÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁ£ÀªÀ ¤«ÄðvÀ ¥Àj¸ÀgÀ, UÁ½,
¤ÃgÀÄ, ªÀiÁ£ÀªÀ ¥Àj¸ÀgÀ- ªÀ¸ÁºÀvÀÄ, ¸ÁjUÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀAªÀºÀ£À, ¸ÀA¥À£ÀÆä®zÀ «zsÀüUÀ¼ÀÄ -
¥ÁæPÀÈwPÀ ºÁUÀÆ ªÀiÁ£ÀªÀ, PÀȶ.
¸ÁªÀiÁfPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁdQÃAiÀÄ fêÀ£À: ªÉÊ«zsÀåvÉ, ¸ÀPÁðgÀ, ¸ÀܽÃAiÀÄ ¸ÀPÁðgÀ, §zÀÄPÀÄ ¤ªÀðºÀuÉ
(making living), ¥ÀæeÁ¥Àæ¨sÀÄvÀé, gÁdå¸ÀPÁðgÀ, ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ¼À£ÀÄß CxÉÊð¹PÉƼÀÄî«PÉ,
°AUÀvÀéªÀ£ÀÄß CxÉÊð¸ÀĪÀÅzÀÄ, ¸ÀA«zsÁ£À, ¸ÀA¸ÀwÛ£À ¸ÀPÁðgÀ, £ÁåAiÀiÁAUÀ, ¸ÁªÀiÁfPÀ £ÁåAiÀÄ
ªÀÄvÀÄÛ PÀqÉUÀt¸À®àqÀÄ«PÉ
¨ÉÆÃzsÀ£Á ±Á¸ÀÛçzÀ ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÄÀ : ¸ÁªÀiÁfPÀ «eÁÕ£À / ¸ÀªÀiÁd CzsÀåAiÀÄ£ÀUÀ¼À ¥ÀjPÀ®à£É
ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀégÀÆ¥À, vÀgÀUÀw ¥ÀæQæAiÉÄUÀ¼ÀÄ, ZÀlĪÀnPÉUÀ¼ÀÄ, «ªÀıÁðvÀäPÀ aAvÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß
C©üªÀÈ¢Þ¥Àr¸ÀĪÀÅzÀÄ, «ZÁgÀuÁ ¥ÀæªÀÈwÛAiÀÄ£ÀÄß ¨É¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ, ¸ÁªÀiÁfPÀ «eÁÕ£À / ¸ÀªÀiÁd
CzsÀåAiÀÄ£ÀUÀ¼À ¨ÉÆÃzsÀ£Á ¸ÀªÁ®ÄUÀ¼ÀÄ, DzsÁgÀUÀ¼ÀÄ - ¥ÁæxÀ«ÄPÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁzsÀå«ÄPÀ,
AiÉÆÃd£Á PÁAiÀÄð, ªÀiË®åªÀiÁ¥À£À.

-¸À»/-
DAiÀÄÄPÀÛgÀÄ,
¸ÁªÀðd¤PÀ ²PÀët E¯ÁSÉ