Χθμικζσ Αντιδράςεισ

Στοιχειομετρία

Ειδικότθτα IIEK: ΣΕΧΝΙΚΟ΢ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΛΛΤΝΣΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΠΑΡΕΜΦΕΡΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ

Α’ εξάμθνο

Ειςθγιτρια:
Γριαγγζλου Α.
BSc Σεχνολόγοσ Σροφίμων (athigria@gmail.com)
1
• Χθμικζσ Αντιδράςεισ: είναι το αίτιο των χθμικών φαινομζνων
κατά τα οποία επζρχεται ριηικι αλλοίωςθ τθσ ςφςταςθσ των
αντιδρώντων με αποτζλεςμα τθ δθμιουργία τελείωσ νζων
ςωμάτων, των προϊόντων, με ιδιότθτεσ διαφορετικζσ από τισ
αρχικζσ.

2
Είδθ Χθμικών αντιδράςεων:
• Αμφίδρομθ αντίδραςθ: είναι όςεσ γίνονται και μεταξφ αντιδρώντων και μεταξφ
των προϊόντων. ( )

• Μονόδρομθ αντίδραςθ: είναι όςεσ γίνονται μόνο μεταξφ των αντιδρώντων. ( )

• Εξώκερμθ αντίδραςθ: εκείνεσ που γίνονται με ζκλυςθ κερμότθτασ.

C + O2 CO2 + 94,45 kcal , π.χ όταν καίγεται κερί
Εμφάν
ιςθ/μτ
• Ενδόκερμθ αντίδραςθ: εκείνεσ που γίνονται με απορρόφθςθ κερμότθτασ. αβολι
Π.χ διάςπαςθ αςβεςτόλικου, μαγείρεμα, λιώςιμο πάγου ενζργε
ιασ
• Φωτοχθμικζσ και Ηλεκτροχθμικζσ

• Υγροχημικζσ: γίνονται κυρίωσ ςε διαλφματα.

• Ξηράσ οδοφ: αντίδραςθ ςτερεών είτε με κζρμανςθ είτε χωρίσ. Περιβάλλον μζςον

• Αζριασ φάςησ: αυτζσ που γίνονται με αντίδραςθ αερίων.

3
Κατθγορίεσ Χθμικών αντιδράςεων:

• Μοριακζσ αντιδράςεισ: τα αντιδρώντα είναι ςε μορφι μορίων.

Φφςθ
C + O2 CO2
αντιδρ
ώντων
• Ιοντικζσ αντιδράςεισ: τα αντιδρώντα είναι ςε μορφι ιόντων.
Ag + + Cl- AgCl

• Απλισ Αντικατάςταςθσ: ζνα ςτοιχείο μιασ χθμικισ ζνωςθσ

αντικακίςταται από ζνα άλλο ςτοιχείο με το οποίο αντιδρά θ ζνωςθ αυτι.
Zn + H2SO4 ZnSO4 + H2

• Διπλισ Αντικατάςταςθσ: δφο χθμικζσ ενώςεισ ανταλλάςουν τα ιόντα τουσ

και ςχθματίηεται ίηθμα ( ) ι αζριο ( ) ι ςώμα ελάχιςτα ιονιηόμενο.
AgNO3 + NaCl NaNO3 + AgCl

4
• Αντιδράςεισ Εξουδετζρωςθσ: θ εξουδετζρωςθ των οξίνων ιδιοτιτων των H+
μιασ ζνωςθσ με τισ βαςικζσ ιδιότθτεσ των OH- μιασ δεφτερθσ ζνωςθσ.
HCl + NaOH -> NaCl + H2O

Ανάλογα με τον μθχανιςμό τθσ αντίδραςθσ:

• Οξζοσ-βάςθσ: κατά Arrhenius, Bronsted-Lowry, Lewis.
NH3 + HBr -> NH4Br , CaO + SO3 -> CaSO4

• Κακίηθςθσ: θ κακίηθςθ ιηιματοσ από τθν αντίδραςθ ιόντων.

Ba2+ + (SO4)2- -> BaSO4

• Οξειδοαναγωγισ: μεταβάλλεται ο αρικμόσ οξείδωςθσ ενόσ ι και

περιςςοτζρων από τα ςτοιχεία των χθμικών ενώςεων των αντιδρώντων.
Ca + Cl2 ⟶ CaCl2

• Συμπλοκοποίθςθσ: ςχθματίηονται ςφμπλοκα μόρια ι ιόντα.

5
Στοιχειομετρία (SOS)

 Ατομικό Βάροσ ςτοιχείου (ΑΒ): είναι ο αρικμόσ που δείχνει πόςεσ φορζσ
είναι βαρφτερο το άτομο του ςτοιχείου από το 1/12 του βάρουσ του
ιςοτόπου του άνκρακοσ.

 Μοριακό Βάροσ ςτοιχείου ι χθμικισ ζνωςθσ (ΜΒ): είναι ο αρικμόσ που

δείχνει πόςεσ φορζσ είναι βαρφτερο το μόριο του ςτοιχείου ι τθσ χθμικισ
ζνωςθσ από το 1/12 του βάρουσ του ιςοτόπου του άνκρακοσ.
ΜΒ = άκροιςμα ΑΒ x ατομικότθτα
Παράδειγμα: H2SO4 = 2*1 + 32*1 + 4* 16 = 2 + 32 + 64 = 98

 Γραμμομόριο (mol) ςτοιχείου ι ζνωςθσ είναι μάηα του ςτοιχείου ι τθσ

ζνωςθσ ςε g όςθ είναι το μοριακό του βάροσ.

• Γραμμοάτομο (gr atom): είναι θ μάηα του ςτοιχείου ςε g όςθ είναι το

ατομικό του βάροσ.
6
 Γραμμομοριακόσ όγκοσ (Vm): ςτοιχείου ι ζνωςθσ καλείται ο όγκοσ τον
οποίο καταλαμβάνει 1 mol οποιουδιποτε ςώματοσ (ςε αζρια
κατάςταςθ). ΢ε κανονικζσ ςυνκικεσ πίεςθσ και κερμοκραςίασ (STP).
P=1 atm=760mm Hg και T=0οC=273οK είναι Vm=22,4L.

Καταςτατική εξίςωςη των ιδανικών αερίων: P x V = n x R x T

R= P x V / n x T = 1 X 22,4 / 1 mol x 273 = 0,082 lt x atm/mol x grad

• Γραμμοιςοδφναμο (greq): ςτοιχείου είναι θ μάηα του ςε γραμμάρια όςθ

το χθμικό ιςοδφναμο.

7
 Αρικμόσ Avogradro (Ν) : είναι ο αρικμόσ των ατόμων που περιζχονται
ςε1 gr at οποιουδιποτε ςτοιχείου ι ο αρικμόσ των μορίων που
περιζχονται ςε 1mol οποιουδιποτε ςτοιχείου ι χθμικισ ζνωςθσ ,
ανεξάρτθτα από τθν φυςικι κατάςταςθ του ςτοιχείου ι τθσ ζνωςθσ και
υπό οποιεςδιποτε ςυνκικεσ πίεςθσ και κερμοκραςίασ.
Ιςοφται με N=6,023 x 1023
 Επομζνωσ 1mol είναι θ ποςότθτα τθσ μάηασ ενόσ ςώματοσ θ οποία
περιζχει τόςεσ δομικζσ μονάδεσ, όςα τα άτομα που περιζχονται ςε 12g
του ιςοτόπου C12 .
n(mol) = m (g) /MB (g)= V(L)/Vm=αρικμόσ μορίων,ν/Ν

Π.χ 0,8g αερίου CH4:

1) Να βρεκεί ο αρικμόσ των mol:
n= 0,8/ (12*1)+ (1*4)=0,8/ 12+4= 0,8/16=0,05

2) V? ςε 25ο C και 1,2 atm: n= V/Vm => 0,05g = V/ 22,4= 1,12 L (STP)

P1 * V1 /T1 = P2 * V2 /T2 => 1 * 22,4 /273= 1,2 * V2 /273+25=> V2 =1,018 L

8
Συγκζντρωςθ Διαλφματοσ
• Διάλυμα: χαρακτθρίηεται ζνα ομογενζσ μίγμα (ατόμων/ιόντων ι μορίων)
με μεταβλθτι ςφςταςθ ςε κακοριςμζνεσ ςυνκικεσ αλλά με ίδιεσ
ιδιότθτεσ ςε όλθ τθν μάηα του.
΢τα διαλφματα θ διαςπείρουςα ουςία ονομάηεται διαλφτησ και θ
διεςπαρμζνθ καλείται διαλυμζνη.

• Διαλυτότθτα: ορίηεται θ μζγιςτθ ποςότθτα τθσ ουςίασ αυτισ, ςε g, θ

οποία μπορεί να διαλυκεί ςε 100g ι ςε 100ml δτθ. Η διαλυτότθτα
αυξάνει με τθν αφξθςθ τθσ κερμοκραςίασ.

• Κορεςμζνο διάλυμα: μεγαλφτερθ ποςότθτα διαλελυμζνθσ ουςίασ και θ

προςκικθ επι πλζον προσ διάλυςθ ουςίασ δεν διαλφεται. (ίηθμα)

• Ακόρεςτο: το διάλυμα ςτο οποίο μπορεί να διαλυκεί επι πλζον ποςότθτα.

• Η ταχφτητα τθσ διάλυςθσ εξαρτάται από τον αρικμό ςυγκροφςεων των

ςωματιδίων.

9
Τρόποι ζκφραςθσ ςυγκζντρωςθσ διαλυμάτων (SOS)

• Ωσ ςυγκζντρωςη ή περιεκτικότητα διαλφματοσ ορίηεται θ ποςότθτα τθσ

διαλελυμζνθσ ουςίασ που περιζχεται ςε οριςμζνθ ποςότθτα διαλφματοσ ι
διαλφτθ.

 Επί τοισ % κατά βάροσ: %ΚΒ ι %βάροσ κατά βάροσ ι %w/w

΢τα 100gr διαλφματοσ περιζχονται α gr διαλυμζνθσ ουςίασ.

 Επί τοισ % κατ‘ όγκο: %ΚΟ ι %όγκοσ κατ’ όγκο ι %v/v (ιςχφει κ για τα αζρια)
΢τα 100 cm3 (ι ml) διαλφματοσ περιζχονται α cm3 (ι ml) διαλυμζνθσ ουςίασ.

 Επί τοισ % βάροσ κατ’ όγκο: %ΒΟ ι % ι %w/v

΢τα 100 cm3 (ι ml) διαλφματοσ περιζχονται α gr διαλυμζνθσ ουςίασ.

10
• Γραμμομοριακότθτα (molality ι m)/ μοριακότθτα κατά βάροσ:
εκφράηει τον αρικμό των γραμμομορίων (mol) τθσ διαλυμζνθσ ουςίασ
που περιζχονται ςε 100g διαλφτθ.

• Μοριακότθτα (Molarity ι M) ι μοριακότθτα κατ’ όγκο: εκφράηει τον

αρικμό των γραμμομορίων (mol) τθσ διαλυμζνθσ ουςίασ που περιζχονται
ςε 1000ml διαλφματοσ.

• Κανονικότθτα (Normality ι N) ι κανονικότθτα κατ’ όγκο: εκφράηει τον

αρικμό γραμμοϊςοδφναμων (gr eq) τθσ διαλυμζνθσ ουςίασ που
περιζχονται ςε 1000ml διαλφματοσ.

• Επιπλζον Σφποι: n = C/ V

11
Κανόνεσ Αραίωςθσ και ανάμιξθσ διαλυμάτων (SOS)

• Αραίωςθ: C1 x V1= C2 x V2 ι Ν1 x V1= Ν2 x V2

(C1 κ V1 : ςυγκζντρωςθ και όγκοσ πριν τθν αραίωςθ)
(C2 κ V2 : ςυγκζντρωςθ και όγκοσ μετά τθν αραίωςθ)

π.χ Πόςα ml από ζνα διάλυμα H2SO4 2N πρζπει να λθφκοφν για να

παραςκευαςτεί ζνα διάλυμα 500ml 0,5N?

Λφςθ: Ν1 x V1= Ν2 x V2 => V1 = 0,5 x 500 /2 => V1 = 125ml

Άρα:
Ογκομετρώ 125ml διαλφματοσ και το προςκζτω ςε (500-125)375ml H2O.

12
Κανόνασ Ανάμιξθσ διαλυμάτων (SOS)

• Cτελ x Vτελ = C1 x V1 + C2 x V2 + ….

Π.χ Αναμιγνφονται 200 ml διαλφματοσ HCl 0,1M με 300ml διαλφματοσ

HCl 0,2M. Να βρεκεί θ ςυγκζντρωςθ του τελικοφ διαλφματοσ.

Λφςθ: Cτελ x Vτελ = C1 x V1 + C2 x V2

=> Cτελ x (200 + 300)= (200 x0,1) + ( 300 x 0,2)
=> Cτελ = 20 + 60 / 500
=> Cτελ = 0,16 M

• Άςκθςθ: 500 mL διαλφματοσ υδροξειδίου του νατρίου (NaOH)

περιεκτικότθτασ 8% w/v (κατ' όγκο) αναμειγνφονται με 1,5 L άλλου
διαλφματοσ υδροξειδίου του νατρίου ςυγκζντρωςθσ 0,8 Μ. Να
υπολογιςτεί θ ςυγκζντρωςθ του τελικοφ διαλφματοσ.
(Δίνονται: Ar Na= 23, Ar O= 16, Ar H=1)

13
Στοιχειομετρικοί υπολογιςμοί
• Π.χ Πόςα γραμμάρια Ν2 και πόςα mol Η2 απαιτοφνται για τθν παραςκευι 448 L ΝΗ3 που μετρικθκαν ςε STP;
Δίνεται Αr N=14
Λφςθ:
Είναι ςε ιδανικζσ ςυνκικεσ οπότε βρίςκουμε πόςα mol ΝΗ3 κα παραςκευάςουμε.
1 mol ΝΗ3 (STP) 22,4 L
n1 448 L ι n1 = 20 mol ΝΗ3
N2 + 3H2 → 2NH3
1mol/n1 3mol /n2 2mol/20mol

n2 = 10 mol Ν2 (προκφπτει από πολ/ςμο 1mol (N2 ) *20mol (ΝΗ3) / 2mol (ΝΗ3) )
n3 = 30 mol Η2 (προκφπτει από πολ/ςμο 3mol (H2) *20mol (ΝΗ3) / 2mol (ΝΗ3) )

Τπολογίηουμε τθ ηθτοφμενθ μάηα. Δθλαδι για το Ν2 με τθ βοικεια τθσ ςχετικισ μοριακισ μάηασ (Μr = 28), ζχουμε:

1mol Ν2 ηυγίηει 28g

10mol m

Άρα για να παραςκευαςτοφν 448 L ΝΗ3 (ςε STP) πρζπει να αντιδράςουν 280 g Ν2 με 30 mol Η2.

Άςκθςθ: Καίγονται 16 g κείου με το απαραίτθτο οξυγόνο και παράγεται διοξείδιο του κείου. Να
υπολογιςτεί ο όγκοσ του SO2 ςε κερμοκραςία 27 °C και πίεςθ 2 atm. Δίνονται: Ar S:32 και R = 0,082
atm L mol-1 Κ-1

14
Πθγζσ

• Γενικι Χθμεία, Σόμοσ 1, Νικόλαοσ Κ. Ανδρικόπουλοσ.

• http://ebooks.edu.gr/

15