‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫‪ 7-3‬کلهگیهای انتهایی‪:‬‬

‫کلهگی انتهایی ‪ L, M, N‬در این نوع کلهگیها هر دو صفحه لولهها به پوسته جوش داده شدهاند و به همین خاطر آنها را از نوع‬
‫قوطی (‪ )box type‬مینامند‪ .‬در این نوع مبدلها جنس صفحه لولهها و پوسته باید ازنظر جوشکاری سازگار باشند‪ .‬البته‪ ،‬با پیشرفتهای‬
‫جوشکاری تا حدود زیادی این مشکل رفع شده است و حتی با تعبیه دو فلنج اضافی توانستهاند راهحلی برای لولههای روکشدار دوفلزی پیدا‬
‫کنند‪ .‬فلنجی از جنس پوسته‪ ،‬به پوسته جوش میدهند و سپس صفحه لولهها و واشری را به آن وصل میکنند که طبعاً در صورت وقوع‬
‫نشتی مسئلهساز است (شکل ‪ 24 -7‬و ‪.)36‬‬
‫کلهگی انتهایی ‪ U‬در این آرایش فقط یک صفحه لولهها وجود دارد و چون هر لوله آزاد است میتوان مسئله جابجایی ناشی از انبساط‬
‫لولهها نسبت به پوسته را حل کرد‪ .‬چون مجموعه دسته لولهها را میتوان بهآسانی از پوسته خارج کرد و تمیز کردن بیرون لولهها امکانپذیر‬
‫است ولی داخل لولهها را تنها به روش شیمیایی میتوان تمیز کرد‪ .‬در اِین پوسته تنها جایگزینی بیرونیترین لولهها امکانپذیر است مگر آنکه‬
‫به ازای تعداد بسیار کمتری لولهها همه لولهها را با شعاع خم مساوی بسازند تا بتوان همه را تعویض کرد و اگر لولههای داخلی آسیب دیده‬
‫باشند یا خورده شوند آنها را کور میکنند‪ .‬چون واشر داخلی ندارد میتوان لولههای بیشتری و نزدیکتر به جداره پوسته در نظر گرفت‪ .‬ولی‬
‫چون شعاع خم را نمیتوان به هر مقدار دلخواهی کوچک کرد یک محدودیت برای تعداد لولهها وجود دارد‪ .‬شکل ‪ 3‬مثالی از بهکارگیری این‬
‫نوع مبدل در مکش پمپ برای سیالهای ویسکوز از داخل تانکها و مخازن است‪.‬‬

‫شکل ‪- 15-7‬مبدل در دهانه مکش از مخزن [‪]1‬‬

‫شکل ‪ 50‬نیز بهکارگیری دسته لولههای ‪ U‬شکل بهعنوان جوشآور برجها را نشان میدهد که وقتی در داخل برج قرار گِیرد آن را از نوع‬
‫سرنیزهای ‪ Bayonnet‬مینامند‪ .‬ساخت این مبدل ساده و ارزان است‪ .‬تعداد گذرهای سیال لوله در این نوع حتماً زوج است‪.‬‬
‫چون شستشوی بیرون لولهها در این مبدل تنها به روش شیمیایی امکانپذیر است توصیه میشود که سیال جرمزا به داخل لولهها فرستاده‬
‫شود به شرطی که سیال پوسته خود جرمزا نباشد‪ .‬پس از برداشتن درپوش کلهگی دسترسی به لولهها جهت سنبه زدن امکانپذیر خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫این نوع مبدل جابجایی کم دسته لولهها نسبت به پوسته به دلیل اختالف دمای دو سیال را میتواند تحمل کند ولی اگر انبساط ناشی از‬
‫تفاوت دماها زیاد بود تنش تجمع یافته باعث سست شدن اتصال لولهها با صفحه لولهها میشود‪ .‬در این صورت توصیه شده وقتی ‪ ΔT‬بین‬
‫دماهای متوسط سیال پوسته و لوله کمتر از ‪ C°56‬باشد تدبیر خاصی الزم نیست‪ .‬ولی اگر ‪ < C°ΔT <83 56° C‬باشد تعبیه مفصل‬
‫انبساط ضروری است‪ .‬در ‪ ΔT >83°C‬کلگی شناور الزم است‪.‬‬
‫تعویض هر لوله درصورتیکه بتوان آن را برید و از صفحه لولهها خارج کرد امکانپذیر است‪ .‬در غیر این صورت کور کردن دهانه هر لوله نشت‬
‫دار روی صفحه لولهها راهحل جایگزین است‪.‬‬

‫‪ 42‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪- 16-7‬مبدل جوشآور نوع ‪ K‬در پایین برج تقطیر (چپ) و سرنیزهای داخل بدنه برج [‪]1‬‬

‫مزایای این نوع مبدل بهقرار زیر است‪:‬‬

‫‪ .1‬چون واشر داخلی وجود ندارد امکان نشت بین دو سیال حذف شده است‪.‬‬
‫‪ .2‬چون قرار نیست مرتباً دسته لولهها را خارج کرد‪ ،‬میتوان لولهها را بسیار نزدیک به جداره تعبیه نمود؛ یعنی آنکه به ازای قطر‬
‫همسان با دیگر مبدلها‪ ،‬تعداد بیشتری لوله میتوان در پوسته جای داد‪.‬‬
‫‪ .3‬چون پوسته تشکیل یک قوطی بسته را میدهد این نوع مبدل مناسب فرایندهای فشار باال و سیاالت خطرناک است‪.‬‬

‫شکل ‪ :17-7‬کلگی شناور نوع‪]16[ P‬‬

‫کلهگی انتهایی ‪ P‬این نوع کلهگی که در شکل ‪ 5‬نشان داده شده است‪ ،‬از یک صفحه لوله که بر روی آن استوانهای را جوش دادهاند‬
‫تشکیل یافته است‪ .‬چون استوانه کلگی بر روی صفحه لولههای متحرک جوش داده شده با آن همراه دسته لولهها منبسط و منقبض میشود‪.‬‬
‫سر دیگر استوانه به کمک یک فلنج به درپوش متحرک وصل میشود‪ .‬اِین فلنج ‪ Slip on Backing Ring‬نام دارد و توسط یک حلقه در‬
‫داخل شکافی روی استوانه بازداشته شده تا با پیچ و مهره و واشر با درپوش آببندی شود (شکلهای ‪ 17-7‬و ‪ 18‬تا ‪.)20‬‬

‫‪ 43‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫هنگام کار گذاشتن دسته لولهها و کلهگی ثابت به داخل پوسته‪ ،‬سعی میشود این تفاضل قطرها حداقل باشد‪ .‬دلِیل اِین امر ِیعنی فاصله کم‬
‫بِین قطر داخلی پوسته منهای قطر داِیره مماس بر دسته لولهها (‪ )IDs-OTL‬پِیدا شدن مسِیر کنارگذر برای سِیال پوسته بدون تبادل حرارت‬
‫متعامد با دسته لولهها است‪.‬‬

‫شکل ‪ :18-7‬مبدل نوع‪( AEP‬کلگی سمت چپ شناور نوع‪]1[ ) P‬‬

‫آببندی سیال پوسته از طریق فشردن واشر صورت میگیرد‪ .‬این واشر بین استوانه و فلنج توسط مغزی به کمک پیچ و مهره فشرده میشود‬
‫(قطعه سیاهرنگ در شکل واشر موردنظر است)‪ .‬هر تعداد گذر برای طرف لوله امکانپذیر است‪ .‬حتی اگر نشتی رخ دهد دو سیال باهم قاتى‬
‫نمیشوند‪ .‬وقتی بخواهیم دسته لوله را خارج سازیم باید به ترتیب زیر فلنجها و پیچ و مهرهها را بازکنیم‪ :‬اول درپوش‪ ،‬بعد فلنج و سپس مغزی‬
‫و در آخر واشر‪ .‬در این نوع مبدل محدودیتی برای نوع سیال لوله‪ ،‬دما و فشار آن یا تعداد گذر سیال لوله وجود ندارد‪ .‬ولی به دلیل وجود‬
‫واشر‪ ،‬سیال پوسته باید در فشار پائین و غیر سمی باشد‪ .‬فشار طرف لوله تعیینکننده ضخامت جداره استوانه روی صفحه لولهها است و‬
‫درنتیجه تعداد لولهها نیز وابسته به همین ضخامت است‪ .‬باید توجه داشت به دلیل تعبیه شیار برای مغزی نگهدارنده رِینگ‪ ،‬ضخامت جداره‬
‫استوانه بیش از مقدار دیکته شده به دلیل فشار سیال لوله است‪ .‬بهعالوه برای کار کردن روی لولههای کنار روی صفحه لولهها باید فاصله‬
‫کافی نیز در آنجا تا لبه صفحه قائل شد‪ .‬درنتیجه تفاضل (قطر داخلی پوسته منهای قطر داِیره مماس بر دسته لولهها) شبیه مبدل ‪ S‬تابع‬
‫فشار طراحی طرف لوله است‪.‬‬

‫کلهگی انتهایی ‪ S‬کلهگی با رینگ دوتکه پشتسری بهصورت کامل در زیر درپوش پوسته قرار میگیرد (شکل ‪ 19-7‬و ‪ 31‬و ‪.)21‬‬
‫آببندی سیال لوله به کمک واشر و درپوش انجام میشود که با یک رینگ چندتکه پشتسری در دوطرفه صفحه لولهها واقع شدهاند‪.‬‬

‫شکل ‪ :20-7‬مبدل نوع ‪AEP‬با کلگی متحرک نوع ‪( P‬چپ)[‪]8‬‬

‫‪ 44‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :19-7‬کلگی متحرک نوع ‪( S‬باال چپ) و نوع ‪( T‬باال راست)[‪]8‬‬

‫شکل ‪ :21-7‬مبدل نوع ‪AES‬با کلگی متحرک نوع ‪( S‬چپ) [‪]8‬‬

‫‪ 45‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :22-7‬مبدل نوع ‪AJW‬با کلگی متحرک نوع ‪( W‬چپ) [‪]8‬‬

‫شکل ‪ :23-7‬مبدل جوشآور نوع ‪AKT‬با دو گذر لوله [‪]13‬‬

‫شکل ‪ :24-7‬مبدل نوع ‪BEM‬با دوکلگی ثابت نوع ‪ B‬و ‪]8[ M‬‬

‫شرح اجزای مبدل پوسته و لوله‬

‫درپوش بیرونی کلگی شناور‬ ‫‪21‬‬ ‫کانال تغذیه کلگی ثابت‬ ‫‪1‬‬
‫استوانه وصل به کلگی شناور‬ ‫‪22‬‬ ‫کانال تغذیه کلگی کاله نمدی‬ ‫‪2‬‬
‫فلنج کاسهنمد‬ ‫‪23‬‬ ‫فلنج کلگی ثابت‬ ‫‪3‬‬
‫نمد پکینگ‬ ‫‪24‬‬ ‫درپوش کانال کلگی‬ ‫‪4‬‬
‫نمد آببندی‬ ‫‪25‬‬ ‫نازل تغذیه کانال‬ ‫‪5‬‬
‫حلقه فانوسی بین دو نمد ‪24‬‬ ‫‪26‬‬ ‫صفحه لولهها در طرف کلگی ثابت‬ ‫‪6‬‬
‫میله مهار و فاصلهانداز‬ ‫‪27‬‬ ‫لولهها‬ ‫‪7‬‬
‫بفل عرضی یا صفحه نگهدارنده‬ ‫‪28‬‬ ‫پوسته‬ ‫‪8‬‬
‫صفحه برخورد‬ ‫‪29‬‬ ‫درپوش پوسته‬ ‫‪9‬‬
‫بفل طولی‬ ‫‪30‬‬ ‫فلنج پوسته طرف کلگی ثابت‬ ‫‪10‬‬

‫‪ 46‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫تیغه جداسازی گذرها‬ ‫‪31‬‬ ‫فلنج پوسته طرف کلگی شناور‬ ‫‪11‬‬
‫محل اتصال هواکشی‬ ‫‪32‬‬ ‫نازل پوسته‬ ‫‪12‬‬
‫محل اتصال زیر آب‬ ‫‪33‬‬ ‫فلنج درپوش پوسته‬ ‫‪13‬‬
‫محل اتصال ابزار دقیق‬ ‫‪34‬‬ ‫مفصل انبساط‬ ‫‪14‬‬
‫تکیهگاه زین اسبی‬ ‫‪35‬‬ ‫صفحه لوله شناور‬ ‫‪15‬‬
‫قالب‬ ‫‪36‬‬ ‫درپوش کلگی شناور‬ ‫‪16‬‬
‫حلقه آویز‬ ‫‪37‬‬ ‫فلنج کلگی شناور‬ ‫‪17‬‬
‫سرریز‬ ‫‪38‬‬ ‫بچه رینگ فلنج کلگی شناور‬ ‫‪18‬‬
‫اتصال اندازهگیری سطح مایع‬ ‫‪39‬‬ ‫رینگ تنش برشی پشتی فلنج کلگی شناور‬ ‫‪19‬‬
‫فلنج پشتی دوتکه‬ ‫‪20‬‬

‫شکل ‪ :25-7‬مبدل نوع ‪CFU‬با دسته لوله ‪ U‬و بفل طولی [‪]13‬‬

‫شکل ‪ :26-7‬تعبیه محل صحیح (باال) و ناصحیح (پایین برای تشکیل مناطق مرده) اولین و آخرین بفل در مبدلی با کلگی شناور [‪]8‬‬

‫‪ 47‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :27-7‬برش فلنج نوع ‪]8[blind‬‬

‫شکل ‪ :28-7‬مبدلی با کلگی شناور نوع ‪]8[ P‬‬

‫شکل ‪ :29-7‬مبدلی با کلگی شناور نوع ‪]8[ W‬‬

‫‪ 48‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :30-7‬مبدل یک گذر پوسته با کلگی ثابت و مفصل انبساط [‪]8‬‬

‫وقتی دسترسی به لولهها مدنظر باشد باید درپوش پوسته و بعد رینگ و درپوش صفحه لولهها برداشته شوند‪ .‬سپس‪ ،‬تمیز کردن داخل لوله‬
‫بهصورت در جا یا درآوردن دسته لولهها امکانپذیر است‪.‬‬
‫واشرهای روی صفحه لولهها در تماس با هر دو سیال پوسته و لوله هستند و درنتیجه امکان نشتی روی آن زیاد است و باید از جنس مناسبی‬
‫انتخاب شود‪ .‬به دلیل همین امر حداکثر فشار سیال لوله ‪ 50‬اتمسفر است‪ .‬باز به همین دلیل اگر دو سیال به دلیل خرابی واشر قاتى شوند‬
‫نشتی قابلمشاهده نیست (برخالف نوع ‪.)W‬‬
‫به دلیل تعبیه واشر آببندی روی صفحه لولهها‪ ،‬فاصله قطر داخلی پوسته و قطر دایره بیرونیترین لولهها زیاد است‪ .‬در مقایسه با مبدل نوع‬
‫‪ U‬یا کلهگی ثابت در این مبدل به ازای قطر پوسته همسان تعداد لوله کمتری میتوان جای داد‪.‬‬

‫شکل ‪ :31-7‬کلگی شناور نوع‪]16[ S‬‬

‫‪ 49‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫کلهگی انتهایی ‪ T‬ازنظر ساختمان شبیه نوع ‪ S‬است با این تفاوت که رینگ پشتسری ندارد (شکل ‪ 23-7‬و ‪ .)32‬چون سوراخهای پیچ‬
‫و مهره روی صفحه لولهها باید تعبیه شود فاصله لقی بین ‪ IDs‬و‪ ODt.b.‬بیشترین مقدار در بین انواع مبدل است‪ .‬درنتیجه تعبیه روبان‬
‫آببندی الزامی است تا مقدار جریان نشتی از این لقی در پوسته کاهش یابد‪.‬‬

‫شکل ‪ :32-7‬مبدل نوع ‪( AET‬کلگی شناور نوع )‪T (pull-through‬سمت چپ) [‪]8‬‬

‫تعداد گذرها باید زوج باشد‪ .‬اگر واشر روی صفحه لولهها سوراخ شود یا نشتی داشته باشد از بیرون قابلمشاهده نیست درنتیجه دو سیال باهم‬
‫مخلوط میشوند‪ .‬به ازای قطر همسان تعداد لولهها در این نوع از همه انواع دیگر کمتر است‪ .‬با افزایش فشار داخل لولهها باید فلنج ضخیمتر‬
‫هم در نظر گرفت که درنتیجه تعداد لولهها را بازهم کمتر میکند‪.‬‬
‫حسن این مبدل آن است که برای بیرون کشیدن دسته لولهها زمان زیادی صرف نمیشود و کل دسته لولهها با صفحه لولهها قابل بیرون‬
‫کشیدن است‪ .‬حتی برای صرفهجویی میتوان پوسته را فقط ازیکطرف فلنج دار ساخت یعنی یک انتهای دیگر آن با جوش برای همیشه‬
‫بسته باشد چون میتوان دسته لولهها را راحت درآورد (دو فلنج شماره ‪ 6‬در شکل ‪ .)56‬در این صورت بازرسی لولهها در محل روی پوسته‬
‫امکانپذیر نیست و باید حتماً دسته لولهها را کامل خارج ساخت‪ .‬معموالً در سرویسهایی که ضریب جرمگرفتگی کمتر از ‪0.00035‬‬
‫‪ m²°K/W‬باشد این صرفهجویی مجاز است‪ .‬در این مبدل میتوان دسته لولهها را حتی با یدکی که طول لوله کوچکتری دارد نیز جایگزین‬
‫کرد‪ .‬حداکثر فشار طراحی لوله ‪ 70‬اتمسفر است و به همین خاطر باید واشر مناسبی انتخاب کرد‪.‬‬

‫شکل ‪ :33-7‬کلگی شناور نوع‬

‫)‪]16[W (Externally sealed‬‬

‫‪ 50‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :34-7‬مبدل نوع ‪ DED‬با کلگی شناور فشار باال نوع ‪ D‬الف) یک گذر‪ ،‬ب) دو گذر [‪]16‬‬
‫کلهگی انتهایی ‪ W‬آببندی در این نوع مبدل از طریق پکینگهای عملی است که روی صفحه لولهها و بین دو فلنج انتهای متحرک‬
‫مبدل قرار میگیرد (شکل ‪ 22-7‬و ‪ 29‬و ‪ 33‬و ‪ .)35‬اگر نشتی از الی درز پکینگ و بدنههای فلزی رخ دهد از سوراخهای ریز رینگ فانوسی‬
‫‪ Lantern Ring‬قابلمشاهده است ولی بههرحال دو سیال پوسته و لوله باهم مخلوط نمیشوند‪ .‬معموالً جای کافی برای دو پکینگ و رینگ‬
‫فانوسی روی ضخامت جداره صفحه لولهها وجود دارد که در صورت جابجا شدن دسته لولهها آببندی نیز حفظ شود ولی اگر این عرض کم‬
‫باشد میتوان از طریق ادامه دادن عرض صفحه لولهها آن را تأمین کرد که یا با ماشینکاری یا با جوش دادن یک استوانه روی صفحه لولهها‬
‫این عرض فراهم میشود‪ .‬به دلیل وجود روش خاص در این مبدل برای جلوگیری از نشتی تنها یک یا دو گذر سیال لوله مناسب است و‬
‫بازهم به همین دلیل مناسب سرویس با فشار باال نیست‪ P<20 bar for IDs=600mm & P<5 bar for IDs=1524mm:‬ولی‬
‫بههرحال ‪T<200°C‬‬

‫شکل ‪ :35-7‬مبدل نوع‪( AEW‬جزییات کلگی شناور نوع ‪ W‬سمت چپ)[‪]13‬‬

‫‪ 51‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫اگر به صفحه لولهها دامن اضافه شود تا مقطع تغییر مکان کلگی هردو پکینگ و رینگ فانوسی را بپوشاند‪ ،‬حداکثر تعداد لولهها شبیه مبدل‬

‫‪ S‬است‪ .‬اگر خود صفحه لولهها مورداستفاده باشد‪ ،‬میتوان فاصله لبه بیرونیترین سوراخ و لبه صفحه را کم کرد ولی باید بهاندازه کافی بین‬

‫آخرین سوراخ و لبه فاصله گذاشت تا به دلیل جوشکاری و برقو کردن لولهها اعوجاج روی صفحه ایجاد نشود‪.‬‬

‫شکل ‪ :36-7‬مبدل نوع‪ BEM‬با یک (باال) و دو گذر لوله (پایین) [‪]13‬‬

‫‪ 52‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :37-7‬مبدل نوع‪]13[ AJW‬‬

‫شکل ‪ :38 -7‬مفصل انبساط (باال) و جزییات برای حمل قبل از نصب (پایین) [‪ 13‬و ‪]9‬‬

‫شکل ‪ 39-7‬مفصل انبساط پوسته در مبدل قایم‬

‫‪ 53‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬
 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :40-7‬فلوچارت انتخاب پوسته و کلگی به روایت [‪]25‬‬

‫‪ 54‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬

 ‫دانشگاه صنعتی شریف – دانشکده مهندسی شیمی و نفت‬

‫شکل ‪ :41-7‬مبدل نوع‪( BEU‬باال) و نوع‪( AES‬با و بدون بچه رینگ پشتی‪ ،‬پایین و وسط) [‪]13‬‬

‫‪ 55‬درس طراحی مبدلهای حرارتی و برجهای تقطیر‬