LEKSION 1

ZHVILLIMI I NORMATIVES TEKNIKE

HYRJE
Ekuilibri njerzor qëndron tek equilibri i dijes. Gjithnjë e më shumë dija po bëhet e
domosdoshme për jetën e njeriut duke ndikuar pozitivisht në rastin e përdorimit të saj dhe
negativisht në rastin e mungesës së saj. Fytyra e re e njerezimit sigurisht nuk mund të bëje
pa dijen, ajo gjen atje mbështetje e zhvillim.
Zhvillimi teknik dhe teknologjik eshte nje nga pjeset me te rendesishme te dijes për
shkak të peshës së madhe që zë në organizimin e jetës së njeriut si dhe në përfitimin e të
mirave materiale. Nese në dispozicion të të gjithëve vihen mjete teknike gjithnjë e më të
zhilluara, ato pa dyshim qe do ta përmirësojnë ndjeshëm nivelin e jetes së njerëzve, do ta
bëjnë ate gjithnjë e më të sigurtë dhe do te çojnë me tej zhvillimin ekonomik dhe shoqëror te
vendit.
Teknika dhe teknologjia zhvillohen pareshtur dhe evolucioni tyre është gjithnjë e më i
shpejte. Në disa fusha ky evolucion është me i vrullshëm. Mjafton të mendosh mbi
informatiken, telekomunikacionin, proceset e automatizuara, flutuimet ne hapesire, etj. Duket
qarte se sot me shume se kurre teknika është dinamike dhe sa më shumë ajo zhvillohet aq më
shumë rritet zhvillimi ekonomik.
Ky zhvillim gjithjnë e më i vrullshëm i teknikes dhe teknologjisë po krijon rrezikun e
hapjes se nje hendeku njohjeje midis teknicieneve nga njera ane dhe pjeses tjeter te
popullsisë nga ana tjeter. Po keshtu rritet rreziku i thellimit te hendekut midis vendeve te
zhvilluara dhe atyre me pak te zhvilluara. Ky hendek rrezikon pjesen me te madhe te
popullsisë te njohe dhe të përfitojnë nga zhvillimi teknologjik ose e detyron ate që në mënyrë
pasive të bëhet skllave e disa veprimeve rutine duke qene shpesh ne varësi të plotë nga
teknicienet.
Mjet i domosdoshem për te shmangur kete rrezik eshte evidentimi i arritjeve te
teknikes dhe rezultateve teknologjike dhe prezantimi tyre ne menyre sa me te kuptueshme
per masat per ti ndergjegjesuar ato per perfitimet qe ofron zhvillimi teknk dhe teknologjik.
Nje nga hapat e pare te domosdoshem ne kete proces eshte kodifikimi i arritjeve teknike dhe
rezultateve teknologjike. Kodifikimi i teknikës duhet të ndjeke evolucionin, prandaj duhet të
zhvillohet si një proçes që kap, rregjistron, interpreton evolucionin e teknikës për të
azhornuar zhvillimin me kodifikimin e saj.
Inxhinieri është figura profesionale që personifikon teknikën. Ai është një nder
subjektet kryesore në zhvillimit teknik dhe teknologjik. Ne profesionin e tij eshtë thelbësore
që ai ti referohet arritjeve me bashkekohore. Kjo perqasje me te rene, bashkekohoren, duhet
bere jo vetem në mënyrë sa me të sigurt por edhe duke u ofruar të gjithë te tjereve (perdorues
ose perfitues) garanci për vleren, saktesine dhe cilesine e veprës apo te sherbimit te tij
profesional. Ne kete menyre lind nevoja teknike, por edhe ekonomike, që njohuria teknike të
jetë e organizuar në fusha të përcaktuara dhe që këto fusha të kodifikohen per tu bërë sa me
të prekshme nga të gjithë.
Kodifikimi teknikes dhe azhornimi vazhdueshem i arritjeve te saj ka nje rendesi te
vecante edhe ne fushen e marrdhenieve juridike kontraktuale, ne mbrojtjen e konsumatorit,
ne mbrojtjen e shendetit, te mjedisit dhe garantimin e cilesise.
 NORMATIVAT TEKNIKE
Produktet prodhohen duke zbatuar metodologji teknike (teknologji) tipike, të njohura
dhe te provuara. Edhe makinat e prodhimit realizohen sipas rregullave të përcaktuara, të cilat
paracaktohen në funksion të kërkesave teknologjike. Një prodhim industrial karakterizohet
nga një sistem i përbërë nga shumë komponente. Per te arritur nje nivel te caktuar cilesor
kerkohet qe secili nga komponentet perberes te sistemit te përmbushin një nivel cilësor jo më
të vogël se ai i pjesëve të tjera të sistemit. Ne rast difekti zevndesimi i nje komponenti te
sistemit me nje tjeter komponent duhet te garantoje te njejten cilesi dhe siguri te sistemit. Ai
duhet të ketë të njëjtat karakteristika të pjesës që zevendëson dhe njëkohësisht të kryejë të
njëjtat funksione. Modalitet teknike dhe kërkesat teknologjike të ketij komponentit “tip”
përcaktohen në disa dokumenta normative, hartimi i sakte i te cilave është thelbësor. Keto
dokumenta quhen norma teknike.
Një produkt blihet ne treg qe te përdoret për të kryer funksionin e parashikuar i cili
duhet t’iu përgjigjet kushteve teknike të parapërcaktuara dhe të njohura. Ne kushtet e
konkurences ne treg zgjedhja e një produkti në krahasim me një tjetër produkt konkurues
bazohet jo vetëm në bazë të çmimit më të ulët por edhe në bazë të rendimentit, të estetikës si
dhe të kërkesave mbi sigurinë. Për të bërë zgjedhjen me te mire është i nevojshëm kodifikimi
i veçorive teknike të verifikueshme. Per kete aresye përdorimi i një produkti ka nevojën e
përcaktimit të nje norme teknike që ti referohemi.
Të njëjtave kushte, si për prodhimin dhe përdorimin e pjesëve të veçanta, mund tu
referohemi edhe në realizimin dhe përdorimin e impianteve. Për më tepër, kompleksiteti i
impianteve si një bashkësi sistemesh të koordinuar e montuar kërkon respektimin e normave
teknike të parashikuara që përcaktojnë përshtashmërinë e pjesëve përbërëse me koordinimin
e tyre funksional, montimin dhe instalimin e tyre.
Norma të veçanta teknike duhet të përcaktohen si për garancinë e funksionimit të të
gjithë komponentëve në vetvete ashtu dhe të komponentëve ndërmjet tyre si nje sistem në
përbërjen e impianteve.
Në prodhimin, instalimin dhe përdorimin e impianteve duhet të garantohen nivele të
parapërcaktuara të cilësisë dhe të sigurisë që arrihen nëpërmjet respektimit të kodeve teknike,
jo vetëm të kufizuar per një impiant, por që përfshin grupe impiantesh tipologjikisht të njëjtë
ose të gjithë impiantet industriale.
Automatizimi i një proçesi të cfarëdoshëm prodhimi kërkon një rakordim funksional
dhe një përshtatshmëri operative ndërmjet pjesëve perberese te procesit, që nga funksionimi i
mire i linjes përpunuese, kontrolli i produktit përfundimtar, ndjekja e veprimeve të
automtizuara e deri në marrjen dhe përpunimin e të dhënave diagnostikuese. Perputhshmeria
funksionale dhe përshtatshmëria operative duhet të jenë ne perputhje me kodet teknike
perkatese. Edhe në këtë rast, nivelet e cilësisë dhe sigurisë duhen t’i përgjigjen minimumit të
nivelit të përcaktuara në normat teknike.
Në fushën e shërbimeve, sistemi duhet ti përgjigjet kërkesave teknike të lidhuara me
llojin e shërbimit, menyren e shpërndarjes dhe cilesine e sherbimit. Verifikimi i
përshtatshmërisë së një shërbimi ndaj kërkesave teknike kryhet duke iu referuar normave
teknike që heqin mundësinë e karakterit subjektiv të gjykimit. Sigurimi i operatorëve dhe
përdoruesve të një shërbimi realizohet duke caktuar dhe respektuar kode teknike të
paracaktuara. Nëse shërbimet janë të automatizuara, atyre iu shtohen të gjitha kërkesat e
normave teknike të proceseve të automatizuara.
 KODET TEKNIKE NE TEKNOLOGJITE E INFORMACIONIT
Komponentët e një aparature elektronike te informacionit apo telekomunikacionit
janë të lidhura ndërmjet tyre në një funksion të vetëm dhe shumë kompleks. Keta
komponente duhet të jenë reciprokisht të përshtatshem si ne nivel hardware ashtu dhe ne
nivel software. Pershtatshmeria e komponenteve përfshi edhe atë funksional percaktohet në
bazë të normativave teknike te percaktuara rigorozisht.
Sistemet komplekse të përdorimit, përpunimit dhe transportimit të sinjaleve të
telekomunikacionit, ashtu si dhe impiantet e mëdha industriale, lidhin në mënyrë funksionale
shumë nën sisteme që shpesh janë te prodhuara nga ndërmarje të ndryshme, me kritere të
ndryshme madje edhe të realizuara sipas metodikave të ndryshme. Këto nën sisteme duhet të
operojnë në bashkëveprim midis tyre pa konflike qe mund te kufizojne rendimentin, tempin e
prodhimit apo operativitetin e secilit nën sistem. Specifikimet qe përcaktojnë ndërveprimin e
nën sistemeve dhe sistemeve paracaktohen ne normativa teknike të përcaktuara. Edhe
ndërveprimi i sistemeve bazohet në normat teknike saktësisht të përcaktuara si për nivelet
hardware edhe ato software. Gjuhët janë një element themelor në software dhe duhet të
njihen nga te gjithe sistemet qe i perdorin ato, ndaj kodifikimi i gjuhëve është detyrë e
normativave teknike.
Çdo sistem operativ që përdor makina te komanduara me kompiuter apo nga sisteme
automatike operuese, paraqet një a më shumë çaste “bashkë bisedimi” me njeriun. Edhe në
një sistem plotësisht të automatizuar ka një moment që do të kërkojë ndërhyrjen në sistem të
operatorit të programimit (software), pra të komunikimit njeri-makinë. Per kete aresye njeriu
duhet ta njohë makinën (gjuhën e saj, mënyrën si i merr komandat, reagimet nga një
komandë e papërshtashme, etj.) dhe makina duhet te ndertohet e tille qe të lejojë ndërhyrjet e
njeriut. Këto njohuri bazohen tërësisht në përcaktimet dhe përshkrimet e rregullave qe
sanksonohen në normat teknike.

KERKESA TEKNIKE PER LIBERALIZIMIN E TREGJEVE

Siguria aktive
Në shoqërinë moderne industriale si rezultat i rritjes së prodhimtarisë lind vetvetiu
nevoja për liberalizimin e tregjeve me qëllim shpërndarjen sa më të shpejte e te lehte të
produkteve dhe rritjen e mireqenies. Ne kundershtim me politikat mbrojtëse industriale
shpesh është imponuar tendenca e unifikimit të tregjeve. Por produktet nuk mund të
qarkullojnë lirisht jashtë kufijve të vendit te origjines pa garancinë per plotesimin e disa
kerkesave teknike te pranuara per sigurine aktive qe do te thote se keto produkte nuk
shkaktojnë dëme (safety products). Kodifikimi kërkesave të sigurisë aktive të produkteve prej
kohësh eshte zbatuar në vënde të ndryshme por me liberalizimin e tregjeve kodifikimi i
ketyre kerkesave ka merre karakter nderkombetar (global). P.sh. ne Europen Perendimore me
krijimin e tregut te perbashket ky kodifikim është unifikuar.
Siguria pasive
Ne shoqerine moderne me futjen masive te automatizimit dhe kompiuterizimit te
proceseve, me perdorimin gjithmone e me te madh te makinerive dhe sistemeve te
komplikuara, me perpunimin masiv te te dhenave, etj. rritet rreziku i gabimit njerezor ose i
nderhyrjes ne sistem te personave te pa autorizuar (p.sh. nderhyrja ne rrjetin kompiuterik te
nje banke nga te ashtuquajturit hacker-a). Siguria e nje sistemi kunder ketij rreziku quhet
siguri pasive. Siguria pasive me krijim e hapesirave te lirave te shkembimit ndermjet
vendeve te ndryshme merr nje rendesi te dores se pare pasi edhe rreziku qe permendem me
siper rritet. Për kete aresye kodifikimi dhe specifikimi me ane të normativave teknike i
gjuhëve informatike, i origjinës të mesazheve elektronike (p.sh origjines se nje mesazhi te
fax-it, firme elektronike, karta magnetike, etj), i kushteve të përdorimit te produkteve dhe
impianteve qe kerkojne vleresim te sigurise pasive përbën një domosdoshmeri.
Nivelet minimale te cilesise
Liberalizimi i tregjeve kërkon përvëç sigurisë aktive e pasive edhe një cilësi minimale
të përcaktuar të produkteve e të impianteve. Edhe shërbimet duhen në fakt të konsiderohen si
produkte që nuk duhet të mbrohen nga legjislacioni vendas në një treg të liberalizuar.
Përfundimisht mund të pohohet që tendenca drejt globalizimit të tregjeve shtyn drejt
përcaktimit të nomativave të akorduara mbi ecurinë e produkteve, të impianteve dhe të
shërbimeve por edhe të sistemeve operative të drejtimit për cilësinë ashtu si dhe për mjedisin,
shëndetin dhe sigurinë e punonjësve.
Verifikimi perputhshmerise
Problemi mbi garancinë e përputhshmërinë e normave teknike të produkteve dhe
shërbimeve midis vendeve eshte shume i rendesishem ne procesin i liberalizimit të tregjeve.
Në Evropë janë kodifikuar mënyrat e verifikimit të përputhshmërisë së proçedurave të
provave por edhe të modaliteteve të tjera të njohura. Kështu që lindën normat europiane të
cilat i referohen kritereve të preçizionit dhe verifikimit që në ditët e sotme njihen në nivel
botëror.
Kodifikimi i metodave te liberalizimit te tregjeve
Kërkesa për të përkufizuar e kodifikuar mënyrat e liberalizimit të tregjeve ka lindur si
nje nevoje e zhvillimit te tyre ashtu siç ka lindur nevoja për te vendosur normativa per
kërkesat teknike mbi sigurinë aktive, sigurine pasive, cilësinë dhe konformitetin.
Këto kerkesa perfshihen ne dokumenta të rëndësishme juridike. Dokumentacioni juridik
rrjedh nga marrveshje ndërkombëtare ose shumë kombëshe dhe sanksionon me ligj
kodifikimet dhe normativat teknike specifike te tregjeve te liberalizuara dhe zinxhirin e
enteve ose subjekteve ligjore qe evidentojne kerkesen per kode apo norma teknike, hartojne
dhe aprovojne ato, certifikojne, verifikojne apo kontrollojne zbatimin e tyre
Globalizimi dhe pershtatja gjuhesore
Gjate procesit të automatizimit te sistemeve te ndertuar nga bashkimi i disa
produkteve te një tregu te globalizuar, pershtatjes se tyre per montim dhe bashkëveprim është
e nevojshme pershtatja e gjuhës teknike te komunikimit midis pjesëve te sistemit dhe midis
pjesëve te sistemit dhe operatorit/njeriut. Pra, kerkohet nje evidentim i gjuhëve të veçanta ose
të paktën nje pershtatje e tyre në mënyrë të tillë që të garantohet komunikimi dhe
bashkëvëprimi makine-makine dhe njeri-makine. Per kete aresye gjuhët e komunikimit
duhen kodifikuar që të njihen dhe pershtaten.
 LEKSIONI 2

VLERAT E NORMATIVËS TEKNIKE

1. QËLLIMET

1.1 - UNIFIKIMI DIMENSIONAL, OPERATIV DHE TERMINOLOGJIK

Qëllimi i parë domethënës që ka ndjekur normativën teknike është ai i unifikimit
dimensional të pjesëve të bashkuara (psh. filetimi bullon-dado) për zëvëndësimin dhe
këmbimin e tyre.
Me kalimin e kohës dhe avancimin e kompleksitetit të sistemeve teknologjike ose të
impianteve u vetë krijua qëllimi i unifikimit të proceseve operative në mënyrë që të mund të
futen modulet tip në sistemet komplekse të impianteve që merren me prodhimin dhe/ose
shërbimin.
Mbi të gjitha dominon nevoja e unifikimit terminologjik derisa një fjalë ti korespondojë
një objekti ose një koncepti të mirë përcaktuar dhe një objekti ose koncepti t’i korrespondojë
një kuptim i saktë.

1.2 - SIGURIA E PRODUKTEVE DHE IMPIANTEVE

Një tjetër qëllim i normativës teknike është ai i përcaktimit saktësisht të
karakterisitikave që kanë të bëjnë me sigurinë e njerëzve dhe shëndetin e tyre kur ata janë
duke përdorur një produkt ose kur janë në kontakt me të.
Në vecanti siguria elektrike e produkteve ka qënë dhe është një nga më të
rëndësishmet, por njekohësisht dhe ajo të cilën normativa teknike e trajton më mënyrë më të
detajuar.
Sa më sipër i referohet sigurisë aktive por sot ky koncept duhet të shtrihet edhe mbi
sigurinë pasive të produkteve dhe të impianteve, që nga dita në ditë duhet rishikuar në raport
me evolimin dhe sofistikimin e teknologjive të reja.

1.3 - PËRKUFIZIMI I TEKNIKAVE TË KONTROLLIT

Një teknikë e thjeshtë kontrolli e një procesi industrial sic mund të jetë një proces
operativ në fushën e shpërndarjes së shërbimeve duhet t’i përgjigjet saktë specifikave dhe
kërkesave teknike. Kjo kerkese është e tipit projektues dhe funksional për te garantuar nje
rendiment të paracaktuar të sistemit të kontrollit por është edhe nje kerkese operative në
ushtrimin dhe mirëmbajtjen e sistemit të kontrollit.

1.4 - SIGURIMI DHE SHËNDETI I PUNONJESVE

Në një vend pune sistemet e kujdesit te shëndetin dhe sigurisë se punëtoreve duhet të
ndjekin norma të paravendosura në mënyrë që të sigurojë se paku një nivel minimal te
pranuar nga norma. Norma përkufizon kerkesat teknike operative dhe organizative per
realizimin e ketij qellimi.
1.5 - MBROJTJA E MJEDISIT
Me evolimin e teknologjisë dhe rritjen e popullse ne botë rritet edhe mundesia e ndotjes
se ambientit. Metodat e ndotjes behen më komplekse dhe e sofist ikuar duke krijuar më
shumë rrezik per njeriun dhe natyren.
Objektivi normes per mbrojtjen e mjedisit është të përcaktojë teknika të njohura
respektimi i të cilave mbron mjedisin dhe nuk e dëmton njeriun.

1.6 - CILËSIA E PRODUKTEVE DHE E SISTEMVE OPERATIVE

Cilësia e një produkti, e kuptuar si një grup karakteristikash të vetë produktit, ka nevojë
që të kodifikohet per te mos u interpretuar subjektivisht. Po keshtu edhe cilësia e një sitemi
operativ. Cilesia e nje sistemi operativ vleresohet zakonisht me saktësinë teknike operative
te kryerjes se nje funksioni dhe që percaktohet në mënyrë të qarte nga norma teknike
perkatese.

1.7 - LIBERALIZIMI I TREGJEVE

Zhvillimin i zonave të shkëmbimit të lirë tregetar (CEE, EFTA Mercosur, etc.) kerkon
vendosjen e normativa teknike te perbashketa për ti bërë efektivisht tregje te lira keto zona.
Norma teknike percakton saktësitë teknike qe shmangin padrejtësitë proteksioniste lokale, qe
sigurojne cilesine dhe sigurine e produkteve, impianteve dhe shërbimeve, etj.

1.8 - MBROJTJA E KONSUMATORIT

Mbrojtja e konsumatorit kërkon që produktet, impiantet dhe shërbimet të jenë të
disponueshëm me nje siguri të pranueshme, të përshtatshme ne përdorimi, se paku, brenda
nje niveli minimal te percaktuar dhe kene një cilësi të mjaftueshme. Per kete aresye
kodifikohen saktësime teknike të cilat japin garanci per konsumatorin dhe e bejne ate te
vetedijshem ne procesin e blerjes dhe konsumimit te produktit apo sherbimit.

1.9 - NJOHJA E PËRGJEGJËSIVE TEKNIKE

Norma teknike megjithese ka karakter teknik te qarte ajo në mënyrë të paevitueshme
merr përsipër përgjegjësi ne lidhje me detyrimet kontraktore dhe jo kontraktore qe rrjedhin
prej saj.
Një kodifikim i mirë teknik, ndonjëhërë, ndihmon në mënyrë përcaktuese ne
percaktimin e përgjegjësve te personave në rastet kur ndodhin dëme.
Normativa teknike gjithnjë e më shumë i referohet pasqyrimeve juridike të dhëna, duke patur
si qëllim të kodifikojë sa më mirë të gjithe pergjegjesite e nevojshme ose të shikojë në
brendësi të fushës teknike zinxhirin e detyrimeve “faj-përgjegjësi”.

1.10 - KORREKTËSIA E TREGUT

Një rëndësi e vacntë e normativës teknike është rruajtja e korrektesise se tregut duke
duke eleminuar padrejtësite qe rrjedhin nga deformimet ose mosplotesimet e kerkesave qe
rrjedhin nga norma teknike e paracaktuar. Natyrisht bëhet fjalë për saktësime teknike mbi
cilësinë, sigurinë, mjedisit, modalitetet operative etj., të cilat tashmë janë sanksionuar dhe
pranuar nga te gjithe operatoret ne treg dhe mbartin detyrimin per cdo njerin prej tyre qe te
veprojne me një sjellje korrekte në shërbime dhe te tregetoje ne perputhje me parimet e
konformitetit.
1.11 - KURSIMI ENERGJISË
Popullsia e sotme po shton gjithnjë e më shumë konsumin e energjisë duke prekur
disa burime të rëndësishme energjitike duke shaktuar nje impakt mjedisor me pasoja ende të
paparashikuara me saktësi.
Gjithsesi në cdo rast energjia është ekonomi dhe mirëqënie, prandaj objektivi i saj
është ai i rritje së rendimentit energjitik të proceseve si dhe evitimi i humbjeve te saj. Në
përgjithësi bëhet fjalë për kursim energjie prandaj është dicka që nuk duhet lënë pas dore.
Kjo është gjithashtu një objektiv i rëndësishëm i normativës teknike e cila parashikohet edhe
në legjislacionit europian.

2. ASPEKTET EKONOMIKE E JURIDIKE

2.1 – RAPORTET MIDIS PRODHUESIT, SHITESIT, BLERESIT, INSTALUESIT DHE

PERDORUESIT TE PRODUKTEVE.
Në zinxhirin ekonomik prodhues-shitës-blerës-instalues dhe përdorues të produktit
krijohen raporte të bazuara në dukuri teknike të cilat përcaktojnë marredheniet dhe vlerat
ekonomike. Normat teknike të produkteve përcaktojnë dhe kushtëzojnë raportet midis
prodhuesve dhe shitësve. Ky rend përhapet në të gjithë rrathët e zinxhirit ekonomik te
siperpermendur duke shtuar mbi produktin ne cdo hallke vlera teknike të percaktuara.
Përveç kësaj, në momentin që subjekte të ndryshme të zinxhirit janë të lidhur ne
forma kontraktuese ose nga varësi objektive edhe pse jokontraktuese, është e qartë që
krijohen detyrime midis palëve përveç përgjegjësive në rast mos korrektësie apo të ndonjë
dëmi të mundshëm. Në zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet një tjetër mardhenie tekniko-
juridik.

2.2 – RAPORTET MIDIS OFRUESIT DHE PERDORUESIT TE SHERBIMEVE.

Konceptet e siper përmëndura referuar produkteve vlejne edhe per shërbimet duke
përfshirë ofruesin e sherbimit dhe përdoruesin. Një shërbim i cilësisë të lartë teknike i
garantuar nga zbatimi i nje norme teknike vendoset në treg ne pozita superiore ndaj
sherbimeve te tjere pasi ai garanton përmbushjen e cilësive teknike të paravendosura dhe te
pranuara. Në zinxhirin tekniko-ekonomik shtohet nje marrdhenie tekniko-juridike duke
vendosur raporte kontraktuese dhe detyrime.

2.3 – RAPORTET KONTRAKTUESIT DHE KONTRAKTORIT

Një kontrate për realizimin e një vepre (ndërtesë, rrrugë, impiant etj.) permban edhe
disa nene në të cilat përcaktohen aspektet tekniko ekonomike te saj që rregullojnë raportet
midis kontraktuesit (investitorit) dhe kontraktorit (sipërmarrësit te punimeve).
Per me teper, sot, me perfeksionimin e normave teknike, ne kontrata publikë apo
privatë, gjen dendur referenca te normave teknike (te detyrueshme dhe vullnetare) si kushte
kontraktuese per tu zbatuar.
Normativa teknike ne kete rast vesh vlera ekonomike dhe midis palëve kontraktuese
përcaktohen edhe detyrime e përgjegjësi ne rast moszbatimi te normes.
2.4 – RRITJA E PRODHIMIT DHE E KONSUMIT
Teorikisht, rritja e cilësisë dhe parametrave të sigurisë e mbrojtjes mjedisore sjell një
rritje të konsumit te produkteve në treg. Por kjo rritje konsumi nuk mund te realizohet nqs
rritja e cilësia dhe përmbushja e parametrave nuk u prezantohet klienteve në mënyrë të
thjeshtë dhe të sigurtë në treg. Kete e realizon norma teknike. Ndaj dhe aspekti ekonomik që
normativa teknike mbulon është në nivele shumë të larta.

2.5 – GARANCIA E CILESISE DHE ZHVILLIMI EKONOMIK

Garanci sipas rregullave të përcaktuara nga konformitet i per kërkesat teknike të
cilësisë së produkteve, shërbimeve, impianteve dhe mënyrës se operimit te tyre në treg është
garancia e cilësisë vete. Sa më shumë është e qartë dhe e sigurtë cilësia aq më shumë rritet
konsumi ose përdorimi produkteve. Kështu që zhvillimi ekonomik rritet jo vetem nga
konsumi me i madh por dhe se ekonomia merr hov si rezultat i ketij konsumi.

2.6 – MARRJA E DETYRIMEVE TEKNIKE DHE PERGJEGJESIVE RESPEKTIVE

KONTRAKTORE
Në raportet midis palëve në zinxhirin tekniko-ekonomik, të vëne në dukje më parë,
mbivendosen raporte juridike qe përcaktojne detyrimet respektive teknike dhe dhe
përgjegjësitë perkatese ne rast mosrespektimi te tyre. Keto raporte i lidhin palet ne
marrdhenie të formalizuara nëpermjet një dokumenti te nënshkruar mes tyre (kontrate) ose
nepermjet nje fakti (psh. Blerje-shitje e një malli). Detyrimet dhe përgjegjësitë që merren me
kete rast quhent kontraktuale.

2.7 – PERGJEGJESITE CIVILE E PENALE

Përgjegjësitë civile vijnë si pasoje e demeve te shkatuara nga mos respektimi i
detyrimeve qe rrjedhin nga kerkesat e normes teknike specifike te referuar ne kontrate.
Dëmet mund të vijnë edhe nga neglizhenca apo paaftësia që mund të çojë në mos respektimin
e normativave civile. Ne cdo rast personat pergjegjes detyrohen te zhdemtoje demin ne baze
te kontrates ose kodit civil nqs demi i shkaktuar ka karakter administrativ apo ekonomik qe
perfshihet brenda kesaj kornize ligjore. Në momentin kur personat pergjegjes neglzhojne ose
refuzojne zbatimin e neneve te kodit civil apo demi i shkaktuar prej tyre eshte veper penale
(psh deme cenon sigurine apo jeten e personave), atehere ata jane subjekt i ndekjes penale ne
perputhje me ligjet ne fuqi.
 LEKSIONI 3

TIPOLOGJIA E NORMATIVA TEKNIKE NE EUROPE

1. NEVOJA E AKTEVE TE PERBASHKETA NE FUSHEN TEKNIKE

1.1 - Kufijte e vlersimit e te njohjes reciproke midis vendeve te BE-se.

Heqja e pengesave teknike të tregtisë në Europë ka gjetur një mbështetje të fortë në
seancën e Gjykatës Europiane më 20/ 2 /1979 sipas të cilës “ çdo produkt legal i
fabrikuar dhe i nxjere në shitje në një vend anëtar duhet të jetë, në masë i pranuar në
tregun e secilit prej vendeve anëtare”. Ky detyrim i sanksionuar nga gjykata ka ç uar
në përafrimin dhe harmonizimin e legjislacionit e të normave të shteteve të ndryshme
anëtare.
Harmonizimi në tërë Europën i normativave teknike kombëtare ka krijuar një sistem
ekuivalent të normave teknike që lindi nga konsensusi ndërmjet vendeve anëtare dhe
ka eliminuar ushtrimin e masave mbrojtëse në favor të prodhimeve kombëtare.
Ky proces rinovimi i legjislacionit teknik të vendeve të anetare kerkoi edhe vendosjen
e disa kërkesave e specifikimeve teknike të nevojshme për të zhvilluar shkëmbimin e
lirshëm në terma mbi sigurinë e produkteve, korektësinë e tregut, mbrojtjen e
konsumatorit, mbrojtjen e mjedisit etj.
Prandaj ka qënë dhe është e nevojshme futja e makanizmave ndihmëse në
specifikimet teknike të njëllojta për të gjithë vendet e BE duke ndjekur normativa
teknike të njohura, të përgatitura për tu aplikuar në kohën e duhur dhe me miratimin
konsensual te palëve dhe jo detyrimisht të zbatueshme.
Edhe sistemi i verifikimit te produkteve e sistemeve në menyre vullnetare të
komformitetit sipas normave teknike ka patur nevojë të persose më tej mënyrat e
mekanizmit te tij operues ndërmjet enteve çertifikuese. Kështu që është përcaktuar një
sistem i ri detyrimor i verifikimit të komformitetit i cili garanton ne rang Europian
respektimin e kërkesave teknike të paravendosura.
Gjithsesi ky proces zhvillohet nën dritën e “ principit subvencionues “ i formalizuar
nga traktati Maastrich më 7/ 2 /1992 ku sipas të cilit Bashkimi Europian nuk ndërhyn
kur po i njëjti objektiv mund të pajtohet me të njëjtën efikasitet nga shtetet anëtare
dhe kur individi ose sektori privat janë në gjëndje të kënaqin nevojat e tyre në interes
të shoqërisë.
1.2 – DIREKTIVA TEKNIKE TE PERBASHKETA NE TRAJTIMIN E
LEGJISLACIONIT KOMBETAR
Procesi i përcaktimit në nivel europian të kërkesave dhe saktësimeve teknike
ndihmëse të njëjta për të gjitha vendet anëtare zë fill me zhvillimin e direktivave
teknike të përbashkëta në nivel kombëtar me bazë legjslative brënda një date të
paracaktuar për secilin prej tyre.
Ky proces ka ndërhyrë dhe ndërhyn si në fushat e reja ashtu edhe në fushat që
trajtohen nga ligjet nga disa ose të gjithë vendet pjestare.
Kështu që bëhet fjalë për një proces legjislativ, pa prekur sovranitetin e vendeve, që
kane përafruar dhe po afron gjithnjë e më shumë legjislacionet e kombeve në një të
përbashkët.
Mekanizmi i direktivave është futur edhe për të ndihmuar stabilitetin e disa
modaliteteve që sigurojnë verifikimin e komformitetit të normave teknike fakultative.

1.3 – OPINIONET DHE REKOMANDIMET E PERBASHKETA.

VENDIMMARRJET DHE RREGULLAT.
Me rekomandim kuptojmë përcaktimin e normës europiane të shqyrtuar EN 45020 më
1998 ku sipas të cilës trajtohen “dispozitat e përkujdesjes ose të një guide”.
Ajo formulohet në nivel europian duke rekomanduar dispozita për secilën nga vendet
anëtare, derisa këto të përshtasin ligjet e tyre.
Flitet për një ftesë të veçantë që “qeveria” europiane iu bën qeverive të secilit vend
mbi lëndën e trajtuar, por zbatimi i saj nuk është i detyrueshëm, ashtu si ai mbi
opinionet.
Ekziston nj ëmënyrë tjetër, më pak i ashpër i direktivave, për te përafruar në europë
legjislacionet teknike kombëtare.
Ndryshe aplikohen vendimmarrjet dhe rregullat pa asnjë normativë në dipozicion të
kombeve dhe janë respektivisht garantuese për të gjitha vendet anëtare dhe për ata të
cilëve u janë caktuar.

1.4 – NORMAT TEKNIKE EUROPIANE

Përcaktimi nga ana e enteve normuese europiane të normave teknike të harmonizuara
në direktiva të njëjta dukerealizuar një lidhje të ngushtë ndërmjet kërkesave
thelbësore të direktivave dhe të këtyre normave teknike.
Gjithashtu, nëpërmjet mekanizmit frenues nga entet normuese kombëtare të norameve
teknike të harmonizuara, kjo lidhje e ngushtë transmetohet identikisht në të njëjtin
nivel për secilin vend anëtar.
Edhe përcaktimi i normave të tjera teknike nga ana e enteve europiane përbën një
transferim të përmbajtjes së tyre në nivel kombëtar, nga momenti kur puna e enteve
normuese europiane zhvillohet nëpërmjet pjesëmarrjes në punimet e tyre edhe të
enteve normuese të secilit komb.
2. DALLIMET GJUHESORE NE TEKNIKE

2.1 – PERCAKTIMI I PRODUKTEVE, SHERBIMEVE DHE RREGULLAVE

RELATIVE NE SHERBIME
Me “produkte” duhet kuptuar “artikuj të prodhuar industrialisht dhe produkte
bujqësore përfshi edhe produktet e peshkimit”.
Me “ shërbime ” duhet kuptuar “çdo lloj shërbimi i shoqërisë së informacionit, ia vlen
të thuash çfarëdo lloj shërbimi i kryer normalisht kundrejt pagesës, në largësi, në
rrugë elektronike dhe sipas kërkesave individuale të marrësit të shërbimeve”. Si
përfundim kuptojmë: me “ shërbim në distancë” një shërbim i dhënë njëkohshëm pa
prezencën e palëve; dhe me “ shërbim nëpërmjet rrugës elektronike” një shërbim i
dërguar në origjinë dhe i tërhequr në destinacion nga paisjet elektronike që e trajtojnë,
duke përfshirë dixhitalizimin dhe memorizimin e të dhënave të cilat janë të
trasmetueshme, duke shtuar dhe marrë njëkohësisht fijet, radio, mjete optike ose
mjete të tjera elektromagnetike. Me “shërbim me porosi indiciduale të një marrësi të
shërbimeve” një shërbim i dërguar nëpërmjet trasmisioneve të të dhënave mbi bazën e
kërkesave individuale.
Me “rregulla relative në shërbime ” duhet nënkuptuar “ një kërkesë me natyrë
përgjithësuese dhe relative në nisjen e shërbimit të aktiviteteve dhe ushtrimit të tyre,
në veçanti përvaktimeve relative të dhënësit të shërbimeve, të shërbimeve dhe
marrësit të shërbimeve.

2.2 – PERCAKTIMI I SPECIFIKAVE TEKNIKE DHE I KERKESAVE TE

TJERA
Me termin “specifike teknike” duhet te kuptojme nje specifike normative e cila
permban nje dokumant i cili sakteson (percakton) kerkesat e nje produkti , nivelin e
cilsise se tije, perdorimin me te perstatshem, sigurine, dimensioned gjithashtu ketu
duhet te perfshijme dhe amballazhimin shenimin dhe etiketimin si dhe procedurat e
vlesimit dhe te pershtatjes. Gjithashtu duhet thene se ketu perfshihen si metodat dhe
procedurat e prodhimit qe jane relative per produktet e agrikultures te destinuara per
qellime ushqimore, per njerzit ose kafshet, dhe perqellime mjeksore (medikamentet);
ashtu dhe metodat e procedurat e prodhimit qe jane relative me produktet e tjera kur
kemi nje shmangie te karakteristikave te permendura me larte.
Me termin “ kerkese tjeter “ duhet te kuptojme nje kerkese te ndryshme nga specifika
teknike e paraqitur per nje produkt dhe kjo per qellime kujdesi per konsumatoret dhe
ambjentin dhe qe lidh ciklet e jete se tije komerciale me kushtet e perdorimit, e
riciklimit e perdorimit ose te eleminimit, dhe kjo pikerisht atehere kur keto kushte
mund te ndikojne tek kompozicioni dhe natyra e produktit ose tek komercialiteti i tij.

2.3 - SAKTESIMI I NORMES TEKNIKE

Me termin norme duhet te kuptojme nje specifike teknike e aprovuar nga nje
organizate e njohur dhe e afte qe te nxjeri akte rregulluese ( qe rregullojne), kjo
organizate duhet ti perkasi nje prej kategorive te meposhtme normash si : norma
nderkombetare, norma europiane, norma kombetare, te cilat pershtaten dhe vihen ne
dispozicion te publikut respektivisht nga nje organiate nderkombetare, europiane dhe
kombetare , te cilat kane detyre rregulluese.

2.4 - PERCAKTIMI I RREGULLES TEKNIKE

Me termin “rregull teknik” duhet te kuptojme nje specifike teknike ose nje kerkese
tjeter , e cila eshte e lidhur me nje rregull relativ me sherbimet dhe qe perfshin
dispozitat administrative, perdorimi i te cilave eshte i detyrushem per komerialitetin
dhe rendrimentin e sherbimit, per stabilimentin e punonjesve te sherbimit ose per
perdorimin e ketyre te gjithave ne territorin kombetar ose ne nje pjese te tije.
Si rregulla tenike mund te paraqiten dhe dispozitat ligjore , rregullat administrative qe
ndalojne fabrikimin, importimin, tregtimin ose perdorimin e nje produkti ose
perdorimin e nje produkti ose endimentin dhe perdorimin e nje sherbimi. Ky
definicion i fundit eshte i lidhur me saktesimin e tre llojeve te rregullave teknike nder
te cilat mund te permendim ate te “ dispoz itave ligjore rregulluese ose administrative,
te cilat jane i jane referuar ne menyre direkte ose indirekte nepermjet kodeve
profesionale (te punes) , specifikave teknike ose kerkesave te tjera ose rregullave
relative te sherbimeve.

3. PERGJEGJESITE JURIDIKE TE NORMAVE

3.1 - EVOLIMI I NORMAVE TEKNIKE NE RREGULLA TEKNIKE

Kur nje udhezues legjislativ ose ne pergjithsi nje rregull i nxjerre nga administrate
publike me fuqi imponuese perdor specifikime teknike duke ju referuar normave
teknike, atehere keto akte ligjore quhen rre gulla teknike te detyrueshem dhe quhen
« te njohura de jure ».
Kjo praktike e shpalljes se udhezimeve « te njohura de jure » te cilat bazohen tek
normat teknike krijon lehtesine e pershtatjes e shpejte te normatives me zhvillimin e
teknikes.

3.2- RESPEKTIMI NJE NORME TEKNIKE DHE PREZUMIMI KOMFORMITETIT

Udhezime te nxjerra si dispozite ligjore te nxjera nga administrate publike me fuqi
imponuese perdorin tekniken e referimit me nje ose me shume norma teknike per te
percaktuar prezumimin e konformitetit per produkte ose sherbime te caktuara.
Ne kete rast, prodhuesi, megjithese nuk mund ti eliminojme ne menyre apriori
kerkesat e detyrueshme te paraqitura ne udhezim, gjate aplikimit te tij ne praktike ai
mund te ofroje edhe nje zgjidhje alternative per plotesimin e kerksave te detyrushme
duke prezumuar konformitetin.

3.3 – SHPREHJA E NORMAVE TEKNIKE MBI GJENDJEN TEKNIKES PER

AZHORNIMIN E MENJEHERSHEM TE SAJ
Rregullat e artit ose praktika me e mire inxhinjerike qe rrjedh nga eksperienca ne vite,
citohet në kodin civil te vendeve te BE dhe në shumë dispozita ligjore te tyre dhe
përcaktimi saj bazohetmbi rregullat e konformitetit. Rregullat e artit mund të merret si
një përshkrim ose si tërësia e përshkrimeve që kënaqin në terma ekonomik vetë
gjendjen e teknikës.
Norma teknike gjen një përcaktim në normën EN 45020 sipas të cilit ajo perkufizohet
si “faza e arritur e zhvillimit të produkteve, proceseve ose shërbimeve bazuar në
zhvillimin aktual te teknikes, te zbulimt shkencore teknologjik dhe eksperimenteve në
zhvillim”.
Nëse kihet parasysh që normat teknike në përgjithësi janë të predispozuara per tu
përdorur nga profesioniste dhe të njohura nga organizma normuese, kur të flitet në
vazhdim per pjesëmarrjen e të gjithave palëve të interesuara (prodhues, konsumator,
tregtar,etj) duhet kuptuar qe asnjëra nga këto pale të mos jetë mbi të tjerët. Po keshtu
edhe organizata te pavarura shkencore si universitetet, entet kërkimore, etj., qe marrin
pjese ne hartimin e normave dhe zhvillimin e teknikes nuk duehn konsideruar si
organizata mbi të tjerët. Tërësia e normave teknike korrektesisht të parapërgatitura
me gjithë dispozitat ndihmëse duhet te mbeshtet edhe mbi baza ekonomike të
pranuara nga te gjithe ndersa pasqyrimi i nivelit teknologjik e profesional duhet te
azhornohetvijueshem ndryshe nga cndodh me dispozitat legjislative, shpesh të
pranuara me shumë vonesë.
Rregullat teknike jo domosdoshmërisht identifikohen me normën teknike dhe kjo
është ekuptueshme, e legjitimuar dhe e njohur. Në veçanti të gjitha normat teknike në
të cilat respektimi bëhet mbi bazë të komformitetit të kërkesave u vendosen
bashkangjitur specifikimeve duke sugjeruar njekohesisht një mënyrë për të zbatuar
rregullat teknike të azhornuara.

3.5 – MARRJA E DETYRIMEVE DHE PERGJEGJESIVE TE RREGULLAVE

TEKNIKE
Në veprimtaritë teknike midis palëve të përfshira ne kontraktime te
ndryshmevendosen detyrime.
Nqs detyrimet janë formalizuar dhe detajuar në mënyrë specifike në kontratë, atëherë
në bazë të tyre merren përgjegjësi në raste kur ndodhin dëme si pasojë e mungesës së
respektimit të detyrimeve të marra. Ndërsa ne kontrata u referohemi normave teknike
ose rregullave teknike te njohura dhe aprovuara atehere përgjegjësi në raste kur
ndodhin dëme merrn si pasojë e mungesës së respektimit të ketyre normave apo
rregullave.
Vlera e references se normave teknike ne marrdhenie kontraktuale qendron ne faktin
se ato jane shprehje e gjëndjes reale të teknikës dhe ne kete menyre e formalizojne me
mire dhe ne menyre me te ndershme marrdhenien.
Në përgjithësi ligjet jo sanksionuese (dmth. që nuk vendosin sanksione nga mungesa e
mos respektimit të tyre) dhe normat teknike, duke qënë jo detyrimisht obliguese, nuk
mund të jenë sanksionuese por mbahen si referuese në rastet kur përfshijnë mundësinë
e marrjes së detyrimeve dhe, në rast dëmesh, mund të perdoren për të zgjidhur
problemet e krijuara.
3.6 – BARRA E DEMOSTRIMIT TE PAFAJESISE NE RAPORT ME
MUNGESEN E RESPEKTIMIT TE RREGULLAVE TEKNIKE
Përgjegjësia juridike si civile dhe ajo penale ne teknike lindin zakonisht nga gabimet
teknike ose nga mos respektimi normave dhe rregullave teknike. Përjashtohen ne kete
rast cështje te tjera te parashikuara nga ligji. Në në të tilla raste barra e demostrimit te
pafajesise mbetet e teknikeve te cilet duhet ta bazojne ate ne interpretimin e normave.

3.7 – SPECIFIKIME JURIDIKE TE NORMAVE TEKNIKE

Një normë teknike, që lind në mënyrë spontane dhe që nuk është kthyer në rregull
teknik për të vepruar si dispozite apo rregullore shtetërore dhe qe në të njëjtën kohë i
nuk i njihet aplikimi per konformitet, ne vendet e BE mund te konsiderohet e
gate shme për të qënë e aplikuar si akt normativ.

3.7 – A – APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE PADEKLARUARA

Subjekti, hartuesi i mundshëm i normës teknike, vendos vetë në mënyrë të lirshme
mbi aplikimin e padeklaruar ndaj të tretëve te normes së prodhimit. Subjekti në këtë
rast është i lirë të vazhdojë ose të mos aplikojë normën edhe pa e deklaruar.
Specifikimet juridike mbi aplikimin e normës konsistojnë në faktin që subjekti në
rastet e gjykimit me palët kundërshtare, duhet që në mënyrë të besueshme të tregojë
se e zbatuar rregullën teknike në fazën e prodhimit.
Nëse aplikimi i normës mbështetet vetem mbi presupozimin e konformitetit të
rregullës se padeklaruar teknike është e nevojshme që në vazhdim të ketë një akt –
akuzë duke marrë një peshë të rëndësishme juridike.

3.7 – B – ALIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARA

Subjekti, hartuesi i mundshëm i normës teknike, në mënyrë të lirshme vendos t’u
tregojë të tretëve mbi aplikimin e normave në sferën e prodhimit. Kjo deklaratë është
pjesë e kontratës që nënshkruhet nga subjekti ose mund të jetë pjesë e marrëdhënieve
tregtare në mënyrë të atillë që të gjenerojë besim tek të tretët mbi aktivitetin ose
produktin.
Në pamje të parë vëzhgimi i normës teknike mund të marrë një rëndësi të theksuar dhe
herë pas here decizive në zbatimin e detyrimeve të nënshkruara në kontratë, prandaj
pakujdesia sjell pasoja juridike sipas rasteve kur ka të bëjë me prodhimin ose blerjen e
deklaruar. Edhe në këtë rast pakujdesia e normës teknike në të cilën është deklaruar
aplikimi mund të përfshijë pasoja juridike ndryshe nga deklarimi i bërë sic mund të
njihen detyrimet kundrejt zotëruesve ose prodhuesve të produkteve duke qënë të
kushtëzuar nga deklarimet e bëra.
3.7 – C – APLIKIMI I NORMAVE TEKNIKE TE DEKLARUARA DHE TE
CERTIFIKUARA OSE VERTETESIA MBI KONFORMITETIN E NORMES
Subjekti, hartuesi i mundshëm i normës teknike, në mënyrë të lirshme vendos t’u
tregojë të tretëve mbi aplikimin e normave në sferën organizative të prodhimit të
shoqëruar nga një certifikatë ose me një vërtetim mbi konformitetin e normës.
Në këtë rast vlejnë të gjitha ato që janë thënë në rastet paraardhëse por me dicka më
shumë me përfshirjen e përgjegjësive nga entet certifikuese ose vendosjen e
procedurave mbi pakujdesitë ose kërkohen kompetenca për ushtrimin e verifikimit të
konfromitetit.
 LEKSIONI 4

ORGANIZMAT NORMATIVE

1.NIVELET NDERKOMBETARE

1.1- IEC (International Electrotechnical Commission): Vula IEC

IEC eshte nje organizmate nderkombetare e krijuar me 1906 me qender ne Gjeneve
dhe merret me normat teknike dhe standardizimet ne te gjitha fushat e teknologjise elektrike,
elektronike dhe informatike.
Ne IEC marrin pjese Komitetet Kombetare (nga nje per secilin vend) qe perfaqesojne
interesat e kombeve te tyre ne punet e organizimit dhe te vendosjes se normave standarte per
te gjithe.
Ne kete organizate bejne pjese:
Industrialist, Furnizues, Shperndares dhe Shites
Konsumator dhe Perdorues
Te gjithe nivelet e agjensive qeveritare
Shoqerite Profesionale dhe Shoqatat Tregtare
Subjektet e trajtimit profesional per normat teknike dhe standardet
Ne IEC marrin pjese 62 anetare me te drejta te plota dhe 11 anetar pa te drejte vote.
Te perfaqesuarit ne IEC mbulojne me shume se 80% te popullsise dhe rreth 95% te energjise
elektrike boterore.

1.2 – ISO (International Organization for Standardization):Vula ISO

Organizata boterore e standarteve (ISO) u themelua ne Londer me 1946 nga shkrirja e
dy organizmave te meparsheme. Ajo mbulon te gjithe sektoret e teknikes pervec sektorit
elektroteknik qe mbulohen nga IEC.
Anetaret e ISO jane perfaqesues te interesave publike dhe private te kombeve. Cdo
komb mund te perfaqesohet me nje anetar.
Ne ISO perfaqesohen 148 vende nga te cilat 96 jane anetar aktive ne organizate, 38
prej tyre nuk kane te drejta te plota por vetem informohen mbi punen e kryer ne interes te
tyre nga ISO dhe 14 anetar te nenshkruar te cilet mbajne kontakte me boten normatore mbi
azhornimin e normave te reja.
Cdo norme e perpunuar nga ISO mban vulen e saj njekohesisht bashke me vulen e
organizates qe bashkepunoi ne perpunimin e saj.

1.3- ISO / IEC JTC1 (Joint Technical Committee 1 for Information

Technology) : Komisioni i perbere nga ISO & IEC,Vula e normave ISO /
IEC
JTC1 eshte nje komision i perbere nga ISO dhe IEC qe mbulon fushen e normave teknike ne
sektorin e teknologjise se informacionit dhe te informatikes. Normave te perpunuara nga kjo
organizate iu bashkangjiten vulat e ISO / IEC.

1.4 - ITU (International Telecommunication Union) : Organizata

Nderkombetare e pergatitjes se normave.
 ITU eshte nje organizem nderkombetar brenda sistemit te Kombeve te bashkuara ku
qeverite e vendeve anetare koordinojne sherbimet dhe ne rrjetin e TELEKOM-it. Organizata
perbehet nga tre sektore: ITU-R qe mbulon normat teknike mbi rrezatimet, ITU-T qe mbulon
normat teknike per tekomunikacionin dhe ITU-D qe mbulon normat teknike per zhvillimin e
sektoreve qe mbulon organizata.
ITU-T prodhon norma teknike ne formen e rekomandimeve, per sektorin e
telekomunikacionit.
Ne ITU bejne pjese 189 vende anetare, me shume se 650 anetare dhe 50 anetare te
asociuar nga sektori i Telekomit. Rekomandimet e ITU shpesh here publikohen si norma nga
IEC, ndonjehere si dispozita legjislative, dhe ndonjehere si dispozita ndihmese te
marreveshjeve nderkombetare.

2. NIVELI EUROPIAN

2.1- CENELEC (Comite Europeen de Normalisation Electrotecnique):Vula e

normave EN:
CENELEC u krijua me 1973 nga bashkimi i dy organizatave te meparshme, si
organizate jo fitimprurese me qender ne Bruksel. Ajo perbehet nga Komitetet Kombetare te
Eletroteknikes te 22 Vendeve Europiane .
CENELEC merret me hartimin e normave teknike duke krijuar lehtesira deri ne
heqjen e barrierave tregtare. Normat teknike te hartuara kenaqin kerkesat e prodhuesve,
konsumatoreve dhe tregut europian. Ato jane te harmonizuara dhe ne mbeshtetje te
prodhimeve europiane me qellim qe te forcoje dhe zhvilloje tregun Europian, te stimulojne
zhvillimit teknologjik, te rrisin sigurine aktive dhe pasive, te perkujdesen ndaj konsumatorit
dhe punetoreve.
Cdo norme mban vulen e EN dhe nje numer shoqerues qe shkon nga 50000 deri ne 59999
nese behet fjale per nje norme te studiuar ekskluzivisht nga CENELEC, nga 60000 deri ne
69999 nese eshte me origjine nga IEC dhe nga 45000 deri ne 49999 nese i referohemi se
njejtes fushe por te ndare sipas sektoreve IT (Teknologjise se Informacionit).
Vula ENV tregon nje norme te vlefshme per nje periudhe te parashtruar kohore ne faze
eksperimentale.

2.2 – CEN (Commite Europeen de Normalisation):Vula e normave EN

EN eshte krijuar me 1961 nga organet normuese kombetare te CEE dhe te EFTA
(Europian Fair Trade Association: ne perputhje me zonat e lira te shkembimit ndermjet
Islandes, Litenshtenjit, Norvegjise dhe Zvicres.)
Normat lindin vullnetarisht nga perfaqesuesit e te gjithe te interesuarve ne kete fushe :
Industrise, autoriteteve, shoqerive civile, enteve normuese kombetare, etj.
CEN perbehet nga 22 pjesemarres si perfaqesues te vendeve te komunitetit euopian,
te vendeve te EFTA-es dhe te disa vendeve te tjera te Europes qendrore dhe lindore. Ketu
bejne pjese dhe 8 vende anetare qe nuk kane te drejte vote ne asamblene e pergjthshme e qe
perfaqesojne organizatat europiane te industrialisteve, konsumatoreve dhe ambientalisteve.
Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s perbejne “keshilltaret”e CEN.
CEN kontribuon vullnetarisht ne Bashkimin Europian me norma teknike qe
promovojne tregetine e lire, sigurine aktive, mbrojtjen e mjedisit, etj.
Normat europiane te CEN ashtu si dhe ato te CENELEC dhe te ETSI duhet te kthehen ne
norma kombetare per vendet e Bashkimit Europian ose vendet qe aspirojne te hyjne ne kete
Bashkim duke zevendesuar normat lokale qe bien ne kundershtim me to. Edhe per CEN vula
e normave eshte EN. Seria e numrave shoqerues arrin deri ne 39999.

2.3-ETSI (Europian Telecommunications Standarts Institute) : Vula e

normave ETS
ETS eshte nje organizate jofitim prurese. Qellimi kryesor i krijimit te saj eshte hartimi
i normave teknike Europiane ne fushen e tekomunikacionit.
Organizata perbehet nga 699 anetare nga 55 vende europiane por edhe nga anetare nga vende
te tjera. Ne rganizate perfaqesohen edhe operatore te rrjeteve te ndyshem telefonike,
industrialistet, perdorues, furnizues sherbimesh dhe organizata kerkimore te kesaj fushe.
Komisioni Europian dhe sekretari i EFTA-s e kane njohur ETSI. Vula e normave eshte ETS.

Tabele permbledhese e organizatave normative

Elektrik Teknologjite
Niveli & Telekomunikacioni e Te Tjera
Elektronik Informacionit

Nderkombetar EIC EIC ISO / IEC ISO

(2) (2) JTC1 (1) (2)
Europian CENELEC ETSI CEN/CENELEC CEN
(2) (2) (2) (2)
 LEKSIONI 5

DIREKTIVAT E PERBASHKETA TE PERAFRIMIT TE RI DHE

NORMAT E HARMONIZUARA .

1. HYRJE

1.1- HARMONIZIMI LEGJISLATIV

Lindja dhe zhvillimi i tregut te perbashket europian ka patur dhe ka nevojen qe
produktet kudo qe te jene prodhuar tu pergjigjen kerkesave thelbesore te perbashketa te
Bashkimit Europian ne menyre qe te qarkullojne lirisht brenda Europes. Kerkesa themelore
per tu plotesuar jane ato qe lidhen me sigurine aktive dhe pasive, shendetin dhe ambientin.
Kjo kerkese shtron nevojen e harmonizimit legjislativ midis vendeve anetare te BE-se por
edhe te nomave teknike kombetare te tyre.
Harmonizimi i legjislacionit te vendeve europiane eshte bere sipas direktivave
komunitare te cilat kerkojne angazhimin e cdo shteti anetar ne procesin e harmonizimit
legjislativ duke ruajtur kompetencat e organeve kombetare per format dhe mjetet e perdorura.

1.2- HARMONIZIMI I NORMAVE TEKNIKE KOMBETARE

Harmonizimi i normave teknike kombetare te vendeve te komunitetit europian me ato
komunitare sipas rekomandimeve dhe direktivave perkatese lindi si nevoje e hapjes se tregut
dhe shkembimit te lire te mallrave ne euro zonen komunitare. Ky harmonizm ka qene nje
proces i gjate dhe i studiuar mire dhe perben nje inisiative te nisur prej kohesh nga entet
normative kombetare. Kjo pune vazhdon edhe sot per te evituar mosperputhjet qe mund te
lindin si pasoje e arritjeve te reja teknike apo kerkesave te reja ne shkembime.

2.1– DIREKTIVAT E PERAFRIMIT TE RI

Megjithe perpjektjet e vendeve anetare te Komunitetit Europian per pershtatjen dhe
harmonizimin normativ teknik te tyre sipas Direktivave komunitare, u vune re veshtiresi ne
kete drejtim. Per tejkalimin e tyre dhe per te lehtesuar dhe shpejtuar zbatimin e Direktivave
komunitare, por edhe per te tejkaluar veshtiresite e adoptimit te normave teknike per disa
produkte te vecanta, u konceptua nje strategji e re harmonizimi teknik bazuar ne disa
direktiva te reja te quajtura direktivat e Perafrimit te Ri, qe u aprovuan nga vendet e BE me
rezoluten e Keshillit Europian te muajit Maj, 1985.
Keto direktivat te reja, ne ndryshim nga te meparshmet, kerkojne qe procesi i
harmonizimit teknik te fokusohet ne adoptimin e disa kerkesave te quajtura thelbesore, me
karakter pergjithesues, qe ju referohen nje kategorie te gjere produktesh, pa vendosur asnje
kerkese specifike qe lidhet me produkte te vecante. Keto kerkesa lidhen kryesisht me
plotesimin e kushteve te sigurise, mbrojtjes se shendetit dhe ambientit.
Normativat teknike komunitare ne zbatim te kesaj direktive hartohen nga organizatat
europiane te standardeve. Produktet qe prodhohen ne zbatim te ketyre direktivave marin
marken CE dhe mund te tregetohen lirshem ne te gjithe vendet e komunitetit europian.
Per normimin me specifik te produkteve te vecante u eshte lene liri te interesuarve per
te propozuar, negociuar dhe hartuar norma teknike nepermjet Enteve ose Organizatave te
Standarteve, me kusht qe ato te jene konform kerkesave kryesore te direktives me te cilen ato
lidhen.

2.3- PRINCIPET BAZE TE STRATEGJISE SE PERAFRIMIT TE RI

Strategjia e re e Perafrimit te Ri bazohet ne keto principe kryesore:
a- Realizimin e shpejte te procesit te harmonizimit legjislativ mbi bazen e direktivave qe
percaktojne vetem kerkesat thelbesore qe produktet duhet te kenaqin (sigurine,
mbrojtjen e shendetit dhe te ambientit) ne menyre qe ato te pranohen ne tregun e
perbashket dhe te mund te levizin lirshem ne te.
b- Emertimin e Enteve ose Organizatave te normave teknike si organe qe do te merren
me perpunimin e normave teknike egzistuese mbi bazen e direktivave te Perafrimit te
Ri duke i kthyer ato ne norma teknike te harmonizuara.
c- Mbajtjen e tipit vullnetar te normave teknike (dmth aplikim jo i detyruar i tyre).
d- Dhenien paraprake te konformitetit kekesave kryesore te direktives ne aplikimin e
normave te harmonizuara,
e- Presupozimin e komformitetit me kerkesat kryesore te direktives perkatese per te
gjithe aplikimet qe bazohen ne normat e harmonizuara dhe dhenien e pergjegjesise
autoriteteve publike per te garantuar respektimin e kerkesave te sigurise (ose te
kerkesave te tjera) ne territorin e tyre.
f- Njohjes se organeve normuese ne nivel komuniteti europian dhe kombetar nepermjet
rezolut es se keshillit se ciles ju referuam me siper.

3.NORMAT E HARMONIZUARA

3.2 – LINDJA E NORMAVE TE HARMONIZUARA

Ne zbatim te marreveshjes midis Organizatave Europiane te Normave dhe Komisionit
Europian cdo norme teknike e harmonizuara, e hartuar ne zbatim te nje direktive te dhene ne
Rezoluten e Keshillit te Europes se dates 07.05.1985, adoptohet nga Organizata Europiane e
Normave qe mbulon ate fushe te ciles i referohet norma. Referimi mbi adoptimin e normes se
harmonizuar publikohrn ne gazeten zyrtare te komunitetit europian.
Me adaptimin e normes se harmonizuar nga njera prej Organizatave Europiane te
Normave edhe vendet anetare te Komunitetit Europian jane te detyruara qe te kryejne nje
publikim analog dhe te adaptojne normen egzistuese te tyre me normen e harmonizuar
nepermjet Enteve normues kombetare qe jane anetare te Organizates Europiane.
Normat e harmonizuara mund te zgjidhen nga normat egzistuese per sektore te vecante
ose mund te pergatiten nga eksperte jashte Organzitave Normuese Europiane sic jane CEN,
CENELEC dhe ETSI, por ne cdo rast aprovimi dhe adaptimi tyre kalon nepermjet ketyre
Organizatave sipas fushes qe ato mbulojne.
Ne pergatitjen ose perpunimin e nje norme te harmonizuar, enti normues kompetent
duhet te perfshije te gjithe palet e interesuar (prodhues, konsumatore, sindakata, autoritete
publike, etj.). Permbajtja e normave te harmonizuara eshte pergjegjesi e Entit normues
europian perkates.

3.3 – TIPET E NORMAVE TE HARMONIZUARA

Normat e harmonizuara klasifikohen ne norma te pergjithshme dhe norma te vecanta.
Normat e pergjithshme te harmonizuara u referohen te gjithe produkteve qe jane pjese e nje
Direktive te dhene ndersa normat e vecanta te harmonizuara i referohen vetem nje lloj
produkti ose nje familjeje produktesh. Gjithashtu jane ne fuqi ende edhe te ashtequajturat
norma me baze interesi per nje Direktive (p.sh. Norma EN 45020), te cilat kane nje fushe te
gjere zbatimi pasi perbajne dispozita baze per nje sektor te vecante, psh per matjen, provat
dhe vlerat relative referuese te njerit nga aspektet e trajtuara ne Direktive.

3.4 – DISPOZITAT QE NORMAT E HARMONIZUARA MUND TE KENAQIN

Nje norme e harmonizuar e nje Direktive eshte e tille derisa kenaq, me zbatimin e saj,
kerkesat thelbesore te direktives. Por norma mund te permbaje specifikime qe kenaqin te
tjera dispozita tej kerkesave kryesore te Direktives. Ne kete rast norma duhet te dalloje si
dispoziten te ciles i referohet ashtu dhe Direktiven. Nje norme e harmonizuar nuk duhet ne
asnje menyre te mbuloje te gjithe kerkesat e Direktives se ciles i referohet edhe sikur te
trajtoje vetem per nje produkt ose per nje familje produktesh. Ne kete rast hartuesi duhet te
perdore specifikimet teknike per te kenaqur gjithe kerkesat thelbesore te normatives.

3.5 - PERPUNIMI I PROCEDURAVE DHE PUBLIKIMI I NJE NORME

TE HARMONIZUAR
Procedura e perpunimit dhe publikimit te nje norme te harmonizuar mund te organizohet
sipas ketyre etapave ne vazhdim:
1- Komisioni europian formulon nje mandat, i cili kerkon konsulencen e Shteteve
anetare.
2- Ky mandat ju transmetohet organizatave europiane te normave.
3- Organizatat normuese europiane e pranojne mandatin megjithese kane te drejten qe
edhe ta refuzojne ate.
4- Organizatat normuese europiane zhvillojne nje program te perbashket dhe zgjedhin
nje Komitet Teknik ne lidhje me kete ceshtje.
5- Organizatt normuese europiane dhe organet kombetare korespondente nisin hetimet
publike mbi kete aspekt .
6- Komiteti teknik merr ne konsiderate komentet e zhvilluara.
7- Organizatat kombetare te normave votojne per normen e re te krijuar dhe organizatat
europian e miratojne ate.
8- Organizatat normuese europiane i transmetojne Komisionit Europian referimet e bera
mbi normen (numrin dhe titullin).
9- Komisioni ben publikimin e ketyre referencave.
10- Organizatat normuese kombetare bejne vendosjen e drejte te normes europiane ne
nivel kombetar.
11- Autoritete e vendeve te vecanta anetare publikojne referimet e normes kombetare.

3.6 – MODIFIKIMI I NJE NORME TE HARMONIZUAR

Vendimi formal per te modifikuar nje norme te harmonizuar mund te merret ne menyre te
pavarur nga organizatat normuese europiane por edhe me kerkese te Komisionit Europian qe
ne te njejten kohe edhe ai mund ta beje kete propozim ne menyre te pavarur ose nga kerkesa
e nje prej vendeve anetare.
 Nevojshmeria e modifikimit mund te rrjedhe nga variantet e ndryshme ne fushen e
zbatimit ose nga kerkesat thelbesore te direktives, nga vleresimi i Komisionit ose te nje prej
vendeve anetare, nga papershtatshmeria e nje norme te harmonizuar per te kenaqur kerkesat
kryesore te direktives ose ato te zhvillimeve teknologjike.
Modifikimi sidoqofte duhet te mbulohet nga nje mandat i Komisionit ne terma dhe kushte
pergjithsisht te njejta me ato te mandatit origjinal, por nuk perjashtohet edhe ideja e nje
mandati te ri .
Organizata normuese europian vendos daten e publikimit ne nivel kombetar te
normes se modifikuar dhe daten e pezullimit te asaj qe ekzistonte me perpara, duke zgjedhur
keshtu nje periudhe te ripozicionimi te vlefshmerie se te dy versioneve. Referimet e normes
se modifikuar dhe asaj ekzistuese publikohen ne gazeten zyrtare te Komisionit Europian.
 LEKSIONI 6

PERAFRIMI I PERBASHKET GLOBAL MBI VLERESIMIN E KOMFORMITETIT

1.VERIFIKIMET MBI KOMFORMITETIN

1.1- KERKESAT MBI SHQYRTIMIN E KOMFORMITETIT NE BE

Nepermjet rezolutes se Keshillit Europian 7.5.1985 i cili ka vendosur “Trajtimet e

reja mbi konformitetin” eshte njohur nevoja e shqyrtimit te komformitetit te normave te reja
dhe jane hedhur bazat e para per ti kenaqur ato.
Rezoluta detyron shtetet anetare qe te ruajne komformitetin mbi kerkesat e sigurise
dhe ne vecanti kerkesat thelbesore mbi sigurine e produkteve. Produktet duhet te shoqerohen
nga nje certifikate ose nje stampe konformiteti e bazuar ne rezultatin e provave ose ne
deklarimin e prodhuesit.

1.2- CERTIFIKATAT E KOMFORMITETIT DHE CERTIFIKIMI

Perkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020 :
Me “Certifikate mbi komformitetin” duhet kuptuar nje dokument i leshuar sipas
rregullave te nje sistemi certifikues, i cili tregon qarte, se nje produkt, proces apo sherbim i
percaktuar saktesisht eshte ne komformitet me nje norme te specifikuar ose me nje
dokumenti tjeter normativ.
Me “Komformitet” duhet kuptuar korrespondenca e nje produkti, procesi ose sherbimi
me kerkesa te specifikuara.
Me “Certifikim” duhet kuptuar procedura me te cilen nje pale e trete garanton me shkim
se nje produkt, proces ose sherbimi eshte konform kerkesave te specifikuara.
Me “Pale e trete” duhet kuptuar nje person ose nje organizate e njohur si e pavarur nga
palet e interesuara”.
Nga perkufizimet e lartpermendura nxirret pefundimi se nje certifikate komform
rregullave duhet te specifikoje Normen se ciles i referohet komformiteti dhe duhet te leshohet
nga nje person ose organizate e njohur si e pavarur nga palet e interesuara.
Certifikata mund te zevendesohet me te ashtu quajturen “Marke e komformitetin” e
cila duhet kuptuar si “Marke e depozituar dhe aplikuar komform rregullave te nje sistemi
certifikues, duke treguar me nje qartesi te majftueshme qe nje produkt, nje proces ose nje
sherbim eshte komform nje norme te specifikuar ose te nje dokumenti tjeter normativ”.
Nje certifikate komformiteti, duke qene e leshuar nga nje pale e trete, eshte nje
dokument i rendesishem qe mbart vlera ekonomike te rendesishme ndersa vlera e saj juridike
bazohet ne deshmine e nje pale te pavarur.
2. AKREDITIMI

2.1 – ORGANIZMAT E AKREDITIMIT

Perkufizimet qe pasojne trajtohen ne Normen EN 45020:
Me “Organizem Akreditimi” duhet kuptuar nje “Organizem qe administron nje sistem
akreditimin dhe qe leshon certifikata akreditimi.
Me “Sistem akreditimi” duhet kuptuar nje sistem qe nepermjet rregullave te tij realizon
procesin e akreditimit.
Me “Akreditim” duhet kuptuar nje procedure nepermjet te ciles nje organizem i njohur
njeh formalisht aftesine e nje organizmi tjeter per te kryer funksione specifike ne perputhje
me normat.
Procesi i akreditimit duhet te garantojne aftesi, profesionalizem dhe paaneshme ri.
Struktura e akredituar mund te jete nje organizem certifikues, nje laborator provash ose nje
qender vleresimi.
Procesi i akreditimit eshte vullnetar dhe duhet te realizohet sipas kerkesave te percaktuara
nga norma teknike europiane e serise EN 45000.
 LEKSIONI 7

PERAFRIMI I PERBASHKET PER MODULET DHE

MARKEN “CE”

1. HYRJE

1.1- NISMA E PERAFRIMIT TE MODULEVE

Rezoluta e Keshillit Europian e dates 21.12.1989, qe percaktoi Perafrimin e
Moduleve, ftoi Komisionin Europian te merrte masat e nevojshme zbat imin e Rezolutes.
Komisioni, qe nepermjet nje komunikimi te meparshem, te dates 24.07.1989, i kishte
paraqitur Keshillit propozimin e Perafrimit Global, ishte i pergatitur per kete ftese. Ndaj pas
marrjes se saj, ai arriti te formulonte shume shpejt propozimin mbi ate cka quhet me emrin
Perafrim i Moduleve i cili bashke me Perafrimin Global do te krijonte kushtet e nevojshme
per zbatimin e efektshem te Rezolutes.
Per me teper Keshilli ka prezantuar te ashtuquajturin “Perafrim i Moduleve” ne
Vendimin 90/683/CEE qe me vone u abrogua e u shfuqizua nga vendimin 93/465/CEE i vitit
22.07.1993 me ane te te cilit percaktohen modulet qe duhet te plotesohen sipas fazave te
ndryshme te procedurave te vleresimit te komfomitetit te nje produkti per marrjen dhe
perdorimin e markes CE.

1.2- MOTIVET E PERAFRIMIT TE MODULEVE

Motivet thelbesore per perafrimin e moduleve qendrojne ne nevojen per te realizuar
nje zbatim efektiv te Perafrimit Global. Ne vija te pergjithshme mund te themi se me
Perafrimin Global te moduleve jane futur instrumenta harmonizues per vleresimin e
komformitetin dhe jane adoptuar principe te perbashketa ne aplikimin e tyre.

1.3- KRITERET E PERCAKTIMIT TE PERAFRIMIT TE MODULEVE

Me perafrimin modular eshte marre parasysh qe instrumentat harmonizues per
vleresimin mbi komformitetin duhet qe te sigurojne plotesisht komformitetin e produkteve
sipas kerkesave thelbesore te vendosura ne direktivat e harmonizimit teknik, duke garantuar
shendetin dhe sigurine e perdoruesve dhe komsumatoreve. Eshte marre parasysh gjithashtu
qe ky komformitet duhet te sigurohet ne menyre jo te imponuar nga prodhuesit nepermjet
procedurave te qarta, te kuptueshme dhe duke lejuar nje grade e larte fleksibiliteti ne
perdorimin e moduleve.
Pervec kesaj eshte mbajtur parasysh qe per te lehtesuar kontrollin mbi tregun e
perbashket nga ana e kontrolloreve dhe per te sqaruar detyrimet e operatoreve ekonomike
eshte e nevojshme vendosja e disa rregullave te perbashketa dhe perdorimi markes CE.
2.3 - ORIENTIMET MBI VENDOSJEN E SHENJAVE CE
Ne vendimit e Keshillit 93/465/CEE shpjegohen ne princip menyrat dhe format e vendosjeve
te shenjave CE nga te cilat do te permendim:
Marka CE e kur vendoset mbi nje produkt duhet te garantoje komformitetin e
produktit sic parashikohet ne direktivat qe perkatese (jo vetem per kerkesat thelbesore
mbi sigurine, shendetin, mbrojtjen e konsumatorit, etj., por edhe per elemente te
vecante te normes.)
Marka CE mbi produktet industriale duhet te deshmoje qe nen pergjegjesine e
prodhuesit produkti eshte realizuar sipas udhezimeve dhe direktivave te pranuara dhe
qe i eshte nenshtruar procedurave te verifikimit te komformitetit.
Marka CE mbi komformitetin eshte e ndertuar nga incialet CE sipas simbolit
te Komisionit Europian dhe vendoset mbi produktet. Permasat e germave te saj
ndryshojne ne perputhje me permasat e produkteve por ne asnje rast ato nuk mund te
jene me e vogla se 5mm.
Marka CE vendoset nga prodhuesit ose nga nje person i caktuar prej tij mbi
cdo produkt, ne menyre te dukshme, te lexueshme dhe qe nuk mund te hiqet ose
demtohet kollaj. Ne rastet e pamundesise ose per te perjashtuar cdo justifikim ajo
vendoset edhe mbi amballazhin dhe mbi dokumentat shoqeruese te parashikuara
neper direktiva.
Marka CE eshte e detyrueshme te vendoset mbi cdo produkt industrial te
disiplinuar nga normat e harmonizuara teknike te ngritura mbi principin e Perafrimit
Global.
Krahas markes CE mund te bashkangjiten edhe shenja te tjera komformiteti
(te ashtu quajturat shenja cilesie) te normave europiane ose kombetare, kur ato nuk
pengojne leximin dhe nuk ngaterohen me shenjen CE.

2.4 –MODULET E VLERESIMIT MBI KOMFORMITETIN

Pjesa e trete dhe e fundit qe i bashkangjitet vendimit te Keshillit Europian
93/465/CEE percakton modulet te cilet dallohen njeri nga tjetri nepermjet germave te
shprehura nga A-H, ne te cilet direktivat e vecanta te treguara shprehin fushen e gjere te
perdorimit te tyre.
Moduli C eshte i destinuar per tu perdorur ne kombinim me modulin B. Por ai
kombinohet pergjithesisht edhe ne rastet e tjera me modulet D, E dhe F pervec se ne rastet e
vecanta ku projekti i ndertimit eshte shume i thjeshte.
Per prodhuesin eshte e nevojshme te vleresohet se ciles skeme duhet ti referohet me
qellim qe te kuptojme se cilin prej moduleve duhet te ndjeke dhe me ke duhet te kombinohet
ai modul ne menyre qe produkti te mund te marre marken CE.
 PRODHUES

FAZA B
E
PROJEKTIMIT

A G H

FAZA
C D E F
E
PRODHIMIT

SHENJA CE

2.5–MODULI A - KONTROLLI I PRODHIMIT TE BRENDSHEM

Sigurohet dhe shprehet qe produktet ne

fjale kenaqin kerkesat e direktives qe i
PRODHUESI referohet.

Versioni baze i Modulit A nuk parashikon

ORGANI INFORMUES nderhyrjen e ndonje organi informues.
 Prodhuesi : i derguari i tij ose pergjegjesi
qe lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
vete produktit dokumentacionin teknik qe
rezulton ne respektimin e specifikimeve te
PLOTESIME TE TJERA direktives. Prodhuesi nderkohe duhet te
adoptoje masat e nevojshme derisa procesi
i prodhimit te jete po ai ne menyre qe te
kryeje dhe mirembaje produktet komform
dokumentacionit teknik dhe sipas
kerkesave te direktives se referuar.
Moduli A - mbulon si fazen e projektimit
ashtu si dhe ate te prodhimit te produktit,
KOMENTE duke formuar keshtu i vetem nje procedure
te kompletuar mbi vleresimin e
komformitetit.

2.6 - MODULI B - KONTROLLI I TIPIT CE

Paraqet tipin dhe dokumentacionin
PRODHUESI perkates teknik.

Kontrollon (nepermjet kontrolleve te

depozituar te provave te nevojshme) dhe
ORGANI INFORMUES deklaron qe keto kontrolle jane komform
kerkesave te percaktuara ne direktiven i
cila i referohet.
Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qe
lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te pranoje se bashku me
PLOTESIME TE TJERA dokumentacionin teknik nje kopje te
deklarimeve te kontrollit CE te depozituar
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
vete produktit.
Moduli B mbulon pra vetem fazen e
projektimit te produktit dhe duhet te jete
KOMENTE gjithmone i kombinuar ose shoqeruar me
modulin perkates te fazes se prodhimit.
2.7- MODULI C - KOMFORMITETI NDAJ TIPIT
Sigurohet dhe deklaron qe produktet ne
PRODHUESI fjale jane komform llojit te objektit te
deklaruar nga kontrolli CE tip dhe te
kenaqi kerkesat e direktives se referuar.
Versioni baze i modulit C nuk parashikon
ORGANI INFORMUES nderhyrjen e asnje organi informues.

Prodhuesi: i derguari i tij ose pergjegjesi qe

lejon produktin te hyje ne tregun e
perbashket duhet te ruaje , te depozituar ,
per nje periudhe te pakten 10 (dhjete)
vjecare nga data e fundit e prodhimit te
PLOTESIME TE TJERA vete produktit nje kopje te deklarates mbi
komformitetin. Prodhuesi nderkohe duhet
te adoptoje masat e nevojshme derisa
procesi i prodhimit te siguroje
komformitetin e produkteve te tipit te
objektit te deklaruar ne kontrollin CE tip
dhe kerkesave te direktives qe i referohet.
Moduli C mbulon vetem fazen e prodhimit
KOMENTE te produktit dhe eshte perdorur gjithmone i
shoqeruar me modulin B .

2.8 – MODULI D - SIGURIMI I CILESISE SE PRODHIMIT

Venia ne pune e nje sistemi cilesor te
PRODHUESI aprovuar ne prodhimin dhe kontrollin e
produktit.
Vlereson sistemin mbi cilesine e produktit
duke percaktuar nese po i njejti sistem
garanton komformitetin e produkteve sipas
ORGANI INFORMUES kerkesave te direktives se referuar.
Presupozon komformitetin e kerkesave te
sistemeve cilesore qe kenaqin normen e
harmonizuar EN ISO 9002 (sot 9001).
Prodhuesi ose i derguari i tij harton nje
deklarate mbi kontrollin e produktit sipas
provave te depozituara sipas CE. Prodhuesi
angazhohet nderkohe qe te kenaqi
detyrimet qe i vijne nga ky sistem cilesor i
aprovuar ne menyre qe ai te jete i
pershtatur dhe efikas njekohesisht. Cdo
ndryshim qe behet i transmetohet organit
informues, i cili ben vleresimin dhe pastaj
komunikon vendimin e tij mbi kete ceshtje.
 PLOTESIME TE TJERA Prodhuesi duhet ne fund te ruaje per 10
(dhjete) vjet nga data e fundit e prodhimit
te produktit te gjitha dokumentacionet ne
fjale per cdo pershtatje te bere te ketij
sistemi,vendimet bashke me marredheniet
qe ka patur me organin informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesi i
jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet e
bera.
Moduli D mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve, dhe pervecse ne
KOMENTE ato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,
sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinim
me modulin B .

2.9 – MODULI E - SIGURIMI I CILESISE SE PRODUKTIT

Ve ne pune nje sistem cilesor i aprovuar
PRODHUESI per inspektimin final dhe per provat e
produktit ne fjale .
Vlereson sistemin cilesor si perfundim
duke percaktuar nese po i njejti produkt
garanton komformitetin e produkteve sisas
kerkesave te direktives se referuar.
Njoftohet prodhuesi per vendimin e marre
ORGANI INFORMUES ne shqyrtim,duke i dhene nje informacion
shtese mbi kete motivacion. Duke pranuar
si te vertete komformitetin sipas kerkesave
te thena me siper per sistemet cilesore qe
kenaqin normen e harmonizuar EN ISO
9003 (sot 9001) .
Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartoj
nje deklarate komformiteti per produktin
sipas tipit te objektit te depozituar nga
provat CE. Prodhuesi angazhohet
gjithashtu qe te kenaqi detyrimet e ardhura
nga sistemi cilesor i aprovuar dhe ne
menyre qe ai te jete i pershtatshem edhe
efikas. Cfaredo lloj ndryshimi i sistemit
komunikohet organit informues , i cili ben
vleresimin dhe komunikon vendimine saj
mbi kete ceshtje. Prodhuesi duhet ne fund
PLOTESIME TE TJERA te ruaje per te pakten 10 (dhjete) vjet nga
data e fundit e prodhimit te produktit
 dokumentacionin relativ te sistemit te
cilesise, dokumentacionin per te cilen behet
fjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur te
ketij sistemi dhe te gjitha vendimet dhe
relacionet e organit informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesit
i jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet
e bera.
Moduli D mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve, dhe pervecse ne
KOMENTE ato raste te vecanta ku aplikohet i vetem,
sepse ne pergjithesi perdoret ne kombinim
me modulin B .

2.10 – MODULI F - VERIFIKIMI MBI PRODUKTIN

Sigurohet dhe deklaron qe produktet ne
fjale jane komform rregullave te
PRODHUESI deklaruara te provave tip CE qe kenaqin
kerkesat e direktivave te cilat i
referohen.
Vazhdon me kontrollet ose provat mbi
verifikimin e komformitetit te produktit
ne menyre qe te kenaqi kerkesat e
direktives qe i referohet ,ne menyre qe
te beje kontrollin e produktit sipas
ORGANI INFORMUES
metodave statistikore qe ndodhen
aktualisht.
Ne fund njofton mbi deklarate
komformiteti qe iu bashkangjitet
provave te kryera.
Prodhuesi ose i derguari tij duhet te
mbaje nje kopje te deklarates mbi
komformitetin e produktit te pakten per
10 (dhjete)vjet qe nga data e fundit e
prodhimit te ketij produktit.Prodhuesi
nderkohe duhet te adoptoje masat e
nevojshme per aq kohe sa procesi i
PLOTESIME TE TJERA prodhimit te garantoje komformitetin e
produkteve ne baze te deklarimit te
provave te CE tip , ne menyre qe te
kenaqi kerkesat e direktives te ciles ajo i
 referohet.
Organi informues detyron qe te
vendoset numri i tij identifikues per
secilin produkt te aprovuar.
Moduli F mbulon vetem fazen e
prodhimit te produkteve ,dhe pervec se
KOMENTE ne ato raste te vecanta ku mund te
aplikohet i vetem, ne pergjithesi
perdoret i kombinuar me modulin B.

2.11 – MODULI G - VERIFIKIMI I NJE PRODUKTI TE VETEM

Sigurohet dhe deklaron qe produkti ne
fjale eshte komform kerkesave te
PRODHUESI direktives se referuar.

Kontrollon produktin dhe ben provat e

pershtatshme per te verifikuar
komformitetin kerkesave te direktives
ORGANI INFORMUES se referuar.
Dhe shpall me vone nje deklarate
komformiteti qe iu bashkangjitet
provave te kryera.

PLOTESIME TE TJERA Organi informues fikson ose vendos

mbi produktin shenjat dalluese te tij.

Moduli G mbulon si fazen e projektimit

ashtu dhe ate te prodhimit te produktit,
KOMENTE duke bere keshtu nje procedure te
kompletuar mbi vleresimin e
komformitetit.

2.12 – MODULI H - SIGURIMI TOTAL I CILESISE

Ve ne pune nje sistem cilesor ne fazen e

PRODHUESI projektimit dhe te prodhimit te produktit
per ne fazen finale te inspektimit dhe ben
provat ne lidhje me kete produkt .
Vlereson cilesine e sistemit duke
percaktuar nese po i njejti sistem
garanton komformitetin e produkteve sisas
ORGANI INFORMUES kerkesave te direktives te ciles ajo i
 referohet.
Presupozon komformitetin e kerkesave te
sistemeve cilesore qe kenaqin normen e
harmonizuar EN ISO 9001.
Prodhuesi ose i derguari i tij duhet te hartoj
nje deklarate komformiteti te produktit
sipas kerkesave te direktives qe i referohet.
Prodhuesi nderkohe duhet gjithashtu qe te
kenaqi detyrimet e ardhura nga sistemi
cilesor i aprovuar dhe ne menyre qe ai te
jete i pershtatshem edhe efikas. Cfaredo
lloj ndryshimi i sistemit komunikohet
organit informues , i cili ben vleresimin
dhe komunikon vendimine saj mbi kete
PLOTESIME TE TJERA ceshtje. Prodhuesi duhet ne fund te ruaje
per te pakten 10 (dhjete) vjet nga data e
fundit e prodhimit te produktit
dokumentacionin relativ te sistemit te
cilesise, dokumentacionin per te cilen behet
fjale mbi pershtatjet qe kane ndodhur te
ketij sistemi dhe te gjitha vendimet dhe
relacionet e organit informues.
Organi Informues : kryen inspektime
verifikimi periodikisht ne menyre qe te
siguroje qe prodhuesi te mos ndryshoje
kete sistem cilesor te aprovuar. Prodhuesit i
jepet nje kopje e raportit mbi verifikimet e
bera.
Moduli H mbulon si fazen projektimit
ashtu edhe ate te prodhimit te produktit
KOMENTE duke bere keshtu nje procedure te
kompletuar ne vleresimin e
komformitetit.
 LEKSIONI 8

TREGU BOTEROR DHE NORMAT TEKNIKE

1.INSTITUCIONI I ORGANIZATES BOTERORE TE TREGTISE

(WTO:WORL TRADE ORGANIZATION)

1.1 – MARREVESHJET TREGTARE NE NIVEL NDERKOMBETAR

PERPARA SE TE KRIJOHEJ ORGANIZATA BOTERORE
E TREGTISE .
Pasi perfundoi lufta e dyte boterore u krijua nje organizate qellimi se ciles ishte te
garantonte paqen ne boten e shkateruar nga lufta dhe qe ne perfundim te saj rezultoi e
ndare nga pikepamja ideologjike (blloku i perendimit dhe i lindjes). Kjo organizate u
quajt Organizata e Kombeve te Bashkuara OKB (ONU).
Ne korrik te 1944 ne Bretton Woods u firmosen disa marreveshje me karakter
tregtar dhe financiar qellimi i te cilave ishte zhvillimi ekonomise boterore nepermjet
shkembimeve te lira. U krijuan Fondi Nderkombetar Monetar (FMN) dhe Banka
Boterore (BB). Nderkohe ishte ideuar dhe krijimi i Organizates Nderkombetare te
Tregtise (ONT) por themelimi saj deshtoi me 1947 nga oponenca e krijuar brenda
Kongresit Amerikan . Po me vitin 1947 lindi GATT - Marreveshja e Pergjithshme
mbi Tarifat dhe Tregtine (MPTT), e cila hyri ne fuqi ne janar te 1948. Objektivi
kryesor i saj ishte liberalizimi i tregjeve ne shkalle boterore dhe ne princip ajo u
shpreh se do te luftonte per uljen ne menyre progesive te tarifave doganore.

1.2 – MARREVESHJA INSTITUCIONALE E OBT (Organizata Boterore e

Tregtise)
Prespektiva e krijimit te nje tregu te lire frymezoi nje periudhe 8 vjecare
negociatash intesive shumepaleshe ne kuader te MPTT (GATT) deri ne vitin 1994, te
cilat njihen si Raundi Uruguay. Keto perpjekje u kurorezuan me marreveshjen e
arritur ne Marrakash me 15.04.1994 per krijimin e Organizates Boterore te Tregetise
(OBT). Vendimi per krijimin e OBT hyri ne fuqi me 01.01.1995 duke zevendesuar te
ashtu quajturin MPTT 1947 si pjese e marreveshjes per krijimin e OBT. OBT e ka
qendren e saj ne Gjeneve.
Me 1999 Bashkimi Europian ka nisur nje cikel te ri negociatash tregtare te
quajtura “Millenium Round” per te forcuar dhe zgjeruar rolin dhe funksionet e OBT-
se.

NATYRA E OBT
OBT eshte themeli juridik dhe instituacional mbi te cilen mbeshtetet sistemi
tregtar boteror. Ajo percakton detyrimet themeleore kontraktuale mbi bazat e te cilave
zhvillohen marredheniet tregtare midis vendeve. OBT ka personalitet juridik dhe
eshte nje Organizate Nderkombetare e strukturuar ne menyre te tille qe per vendet
anetare ekziston detyrimi i pranimit te marreveshjeve qe nenshkruhen ne kuader te
organizates, ne ndryshim nga MPTT qe ishte vetem nje marreveshje ne princip
ndermjet shteteve per te hequr barrierat e tarifave midis tyre e ku secili vend duhej ti
hartonte dhe nenshkruante vete marreveshjet.

1.3 - STRUKTURA E OBT

Sot ne Organizaten Boterore te Tregtise marrin pjese 146 vende anetare dhe 30 vende
vezhgues.
Struktura vendimarrese e OBT eshte Konferenca nderministrore e vendeve anetare e
cila mblidhet te pakten cdo dy vjet. Ajo perbehet nga perfaqesues te te gjithe vendeve
anetare te OBT dhe mund te marre vendime ne te gjithe fushat qe mbulon marreveshja
e OBT. Organizata ka ne krye Drejtorin e Pergjithshem se bashku me 4 Nendrejtore te
Pergjithshem dhe nje sekretar ekzekutiv. Keshilli i Pergjithshem i organizates
perbehet nga perfaqesues te vendeve anetare dhe zbaton vendimet e Konferences nder
ministrore dhe percakton ne zbatim te tyre aktivitetet e komiteteve te punes.
Organizata ka themeluar nje sistem per te kontrolluar mosmarreveshjet midis
anetareve dhe te nje sistem qe analizon politikat tregtare.
Tre keshilla paralelisht ndajne midis tyre fushat kryesore te ekspertizes te OBT.
Keshilli per Tregtimin e Mallrave mbikqyr marreveshjen e re mbi tarifat doganore dhe
disa marreveshjeve te tjera specifike ne tregtetine e mallrave. Keshilli per marrveshjen
e pergjithshme mbi tregetine dhe sherbimet (General Agreement on Trade and
Services) mbikqyr marreveshjet ne tregtine e sherbimeve (psh ato qe lidhen me
levizjen e njerezve, trafikun ajror, transportin detar, telekomunikacioni, financiat, etj.)
Keshilli per aspektet tregetare te pronesise intelektuale (Trade-Related Aspect of
Intellectual Property) mbikqyr marre veshjet mbi pronesise intelektuale dhe mbrojtjen
e te drejtave te autorit kunder fallsifikimeve ne emertimin e origjines. OBT pervec
ketyre keshillave ka dhe nje numer te madh komitetesh dhe grupesh pune me te ndare
ne sektore te ndyshem sipas specialisteve te cilat kompletojne kuaderin e
pergjithshem strukturor te OBT.

2. FUNKSIONET DHE MARREVESHJET TREGTARE TE FUTURA NE

MARREVESHJEN INSTITUCIONALE TE OBT-se

2.1- FUNKSIONET E OBT-se

Funksionet kryesore te OBT-se jane :
1. Administrimi dhe zbatimi i marreveshjeve te ndryshme tregetare thelbi i te cilave
perben OBT.
2. Krijimi i forumeve per negociata tregtare shume paleshe.
3. Ndihma ne zgjidhjen e kofliktetve tregtare mes vendeve anetare.
4. Mbikqyrja e politikave tregtare kombetare.
5. Bashkepunimi me te gjithe institucionet nderkombetare te interesuara.
1.2 – PRINCIPET NGA FRUMEZOHET OBT-ja
Marreveshja OBT permban nje teresi dispozitash juridike, deklarata dhe vendime
qe percaktojne detyrimet dhe angazhimet e anetareve.
E tere normativa e OBT-se vjen si rezultat i disa principeve kryesore sic mund te
permendim:
1. Dhenia automatikisht e titullit “vend me i favorizuar” te gjitheve anetareve,
ne saje te se cilit produktet e importuara nga cdo vend anetar duhet te gezojne
nje trajtim jo me pak te favorshem nga ai i akorduar per produktet kombetare
analoge ose per produktet qe jane importuar nga nje vend tjeter jo anetar.
2. Tregti pa diskriminim per origjinen e vendit.
3. Rritje konstante e mundesise per te hyre ne treg.
4. Promovimi i konkurences si nevoje per zhvillimin e anetareve.
5. Angazhimi per promovuar reforma ekonomike te duhura drejt ekonomise se
tregut.

1.3 – MARREVESHJET TREGTARE SHUMEPALESHE

Marreveshjet tregtare shumepaleshe bazohen ne marreveshjet institucionale te
OBT-se dhe jane te detyrueshme per te gjithe anetaret si:
1. Marreveshjet shumeaneshe mbi tregtine e mallrave
2. Marreveshjet e pergjithshme mbi tregtine e sherbimeve
3. Marreveshjet mbi aspektet reciprok te se drejtes mbi pronesine intelektuale
4. Mirekuptimi mbi normat dhe procedurat qe disiplinojne mosmarrveshjet
Midis marreveshjeve shumepaleshe mbi tregtine e mallrave perfshihet MPTT
1994 dhe marreveshje te tjera mbi agrikulturen, mbi aplikimin e masave higjenike,
mbi tekstilet dhe veshjet , mbi pengesat teknike ne tregti, mbi masat qe duhen te
merren ne investimet qe lidhen me tregtine, ne rregullat persa i perkasin origjines, mbi
procedurat relative ne licensimin per te kryer importin, etj.

3. MARREVESHJA TBT

3.1 – PERGATITJA, ADOPTIMI DHE APLIKIMI I RREGULLAVE

TEKNIKE
Ne marreveshjen TBT percaktohet nje seri specifikimesh qe u drejtohen organizmave
te shteteve te vendeve anetare mbi pergatitjen,adoptimin dhe aplikimin e rregullave
teknike.
Ato duhen te sigurojne qe pergatitja ,adoptimi dhe aplikimi i rregullave teknike nuk
krijone pengesa te panevojshme ne tregti.
Aty ku ka nevoje per rregulla teknike dhe nderkohe ekzistojne nje numer shume i
madh normash teknike anetaret thirren qe te perdorin keto te fundit,fale joefikasitetit
ose te jopershtatshmerise se tyre per permbushjen e objektivave legjitime si psh. si ne
ceshtje e faktoreve klimaterik ose gjeografik ose te probleme teknologjike thelbesore.
Nje rregull teknike ne perputhje me normat teknike nderkombetare eshte e vlefshme
perderisa ajo nuk tregon te kunderten, aq sa te mos krijoje pengesa te panevojshme te
tregtine nderkombetare.
Anetaret duhet te impenjohen ,ne limitet e rezervave (burimeve) te tyre dhe duke
patur parasysh harmonizimin e rregullave teknike, duke luajtur nje rol te rendesishem
ne pergatitjen e normave teknike nga ana e organizmave normuese nderkombetare.
Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha rregullat teknike te pershtatura te jene te
publikuara ose te jene te paraqitura ne nje forme tjeter.
Ekzistojne norma teknike nderkombetare qe organi i vetem normues do ti perdori si
baze per normen teknike qe do te zhvilloje,ne pergatitjen e normave teknike nga ana e
organizmave nderkombetare te normave.
Organizmi normues do te specifikoje normat teknike mbi kerkesat e produkteve ne
termat e efektshmerise me teper se karakteristikat e projektit ose ne pershkrimin e saj.

3.2- PROCEDURAT PER VLERESIMIN E KOMFORMITETIT

Per te kompletuar perkufizimin ne kuader garancise ne mungese te pengesave teknike
ne tregti, marreveshja TBT ka si qellim qe te nderhyje edhe ne harmonizimin
(komformitetin) e procedurave per vleresimin e komformitetit te normave teknike.
Marreveshja TBT pershkruan qe procedura e verifikimit te komformitetit te jene te
pergatitura dhe te aplikuara ne menyre te tille qe te pranoje hyrjen e , furnizuesve te
produkteve te ardhur nga territoret e vendeve te tjera, jo me pak te favorizuara nga ato
te akorduar furnizuesve te produkteve me origjine kombetare ose te ardhura nga cdo
vend tjeter.
Procedurat e verifikimit te komformitetit nuk duhen te jene te pergatitura, te
adoptuara ose te aplikuara me objektivin ose me efektin per te krijuar pengesa jo te
nevojshme ne tregtine nderkombetare.Kjo do te thote mbi te gjitha qe procedurat mbi
verifikimin e komformitetit nuk do te jene me te kufizuara ose nuk do te aplikohen me
nese kane me shume kufizime sec duhen.
Ne rastet ne te cilat eshte kerkuar nje garanci mbi komformitetin e rregullave ose
normave teknike dhe nese ekzistojne rekomandime te perpunuara nga organizma
nderkombetar te normave, anetaret do te sigurojne qe organet qeverisese qendrore ti
perdorin ato pervec pamjaftueshmerise ne lidhje me kerkesat e sigurise
kombetare,mbrojtjes se shendetit ose mbrojtjes se njerezve ose kafsheve ose te jetes
ose jetes se bimeve ose te ambientit, qe jane faktoret kryesor klimaterik ose
gjegrafik,dhe ne problemet kryesore te teknologjise ose infrastruktures.
Anetaret duhet te luajne nje rol te rendesishem persa i perket harmonizimit te
procedurave te verifikimit te komformitetit dhe ne limitet e rezervave te tyre,ne
pergatitjen nga ana e organizmave normues nderkombetar ne udhezimet ose
rekomandimet e procedurave te verifikimit te komformitetit.
Anetaret duhet te sigurojne qe te gjitha procedurat e verifikimit te komformitetit te
jene te adoptuara ,te publikuara ose tju mundesohen te tjereve.
4. KENDVESHTIRMI ZYRTAR EUROPIAN DHE INFORMALITETI I
OPINIONIT PUBLIK

4.1 – TBT E BASHKIMIT EUROPIAN

Keshilli i bashkimit europian me “vendimin me 22.15.1994 relativisht me
perfundimin, ne emer te komunitetit europian dhe per lenden nen kompetencat e saj,
te marreveshjeve nga negociatat shumepaleshe te URUGUAY RO UND ” , ka bere ne
saje te kompetencave te qe ka aprovimin per te gjitha palet si me poshte :
1. Marreveshja institucionale e OBT por jo se nuk jane dhe marredheniet
shumepaleshe ketu te permbajtura.
2. Vendimet dhe deklaratat e ministrave,por jo se nuk eshte marreveshja mbi
detyrimet ne sektorin e sherbimeve financiare, te bashkengjitur ne aktin final te
Uruguay Round.
3. Marreveshjet shumepaleshe te cituara ne marreveshjet institucionale te OBT.
4. Marreveshja me Uruguay Round relativisht ne mishin e nje cilesie te pare.
Behet fjale per nje mbeshtetje te plote te marreveshjes se Marrakesch, koherent me
faktin qe shume principe te ketij te fundit ishin te pergatitura qe me perpara dhe te
aplikuara ne kete fushe te perbashket.
Nderkohe vendimi i cituar i Bashkimit europian eshte shoqeruar nga “Rregulat (CE)
nr. 1286/94 te keshillit me 22.15.1994, qe percakton procedurat e perbashketa ne
sektorin e politikave tregtare te njejta se fundmi duke garantuar ushtrimin e te drejtave
te komunitetit ne fushen e normave tregtare nderkombetare, ne vecanti te atyre
institucionale nen shenjen e Organizates Boterore te Tregtise”.

4.2– GLOBAL DHE JO-GLOBAL

Opinioni publik boteror eshte ndare ne menyre te theksuar mbi vleresimin e vlerave te
marreveshjes se OBT, duke kundershtuar dhe sulmuar principin e vlefshmerise te
percaktimit te tregut nderkombetar nga nje ane dhe duke deklaruar nga ana tjeter mbi
vlerat dhe makanizmin e saj.
Motivacionet e shprehura saktesisht jane adoptuar per te argumentuar mbi rreziqet qe
globalizimi i tregjeve mund te sjelli nderkohe do te rriteshen kapacitetet e vende ve me
te dobta per te nderhyre mundesisht ne brendesi te tyre ne mbrojtje te popullatave
lokale ne raste kur ka nevoje per ta ose vecanerisht kur kane dobesira.
Te tjera motive me shume emocionale dhe intuitive suportojne ate pjese te popullsise
qe mass mediat e kane percaktuar si “populli jo global” ,te cilet manifestojne neper
rruge dhe mendojne se sistemi i zhvilliuar nga OBT sjell gjithmone nje mbivendosje
te me te forteve ndaj me te dobeve se ai.
Eshte e qarte se , ne trataktivat midis vendeve ashtu si edhe ne perkufizimin e
adresave te rregullave dhe te normave teknike qe mbeshtesin tregun boteror, duhet te
kihet nje kure, pikerisht nga vendet me te forta per aq sa mund te vendosin ne kete
fushe , te interesave edhe pse jo te thena ose jo pershtatshmerisht te shprehura nga me
te pa fuqishmit. Kjo vemendje eshte ne menyre njerzore e nevojshme per principin
kryesor te moralit mbi solidaritetin njerzor dhe ne prespektiven kohore mesatarishte te
gjate qe vjen nga pjeset me te forta te globit sepse ndryshe do te pesonin ne te
ardhmen kthimin e crregullimeve (cekuilibrimeve) te medha.
 LEKSION 9

VLERESIMI MBI SIGURINE DHE RREZIKSHMERIA

1. SIGURIA

1.1 – VEMENDJA MBI SIGURINE NE NORMAT DHE

RREGULLAT TEKNIKE
Deri tani fjala “siguri”, ne termat e sigurise aktive , ka qene e pranishme shpesh here.
Ajo eshte pjese perberese ne shume e shume norma teknike dhe ne shume dispozita
legjislative te BE-se.
Po ti permendim vetem si emra kryesor persa i perket normave teknike mund te
citohen Norma CEI per perdoruesit e impianteve elektrike me tension te ulet e cila
imponon sigurine; Norma UNI 10942 “ Kantieret e ndertimit, nivelet e sigurise,
udhezuesi ne plotesimin e niveleve te sigurise dhe te koordinimit” , Norma BSI
(British Standard Institute) 18001 “ Sistemet e mbrojtjes se shendetit ose sigurise ne
pune. Specifikime” , etj. .

1.2 - SIGURIA E NJE PRODUKTI

Nese supozojme qe nje grup i njejte produktesh N punojne njekohesisht, me kalimin e
kohe disa prej tyre mund te prishen duke krijuar nje situate te rrezikshme per njerezit.
Nuk mund te merren parasysh difektet nga mosfunksionimi i mire dhe qe nuk krijojne
situata te veshtira, te cilet varen nga besueshmeria e produktit e pra keshtu nga ajo qe
thirret me emrin siguria e mire funksionimit.
Raporti midis numrit n(t) te produkteve qe nuk jane jashte perdorimit gjate
kohes t shpreh numrin total N te produkteve te marre ne konsiderate percakton
ne menyre statistikore sigurine S(t), relative nga nje prej produkteve N, qe dukuria e
papershtatshme ne kohen t te mos jete e verifikuar. Simbolikisht kemi qe :

n (t )
S (t ) 
N
Natyrisht siguria S(t) eshe e destinuar te zvogelohet me kalimin e kohes, prandaj eshte
variable e kohes.
Raporti dn(t) / dt eshte negativ. Kjo duke u vene ne raport me numrin n(t) te produktet
te prishura percakton shkallen e demtimeve λne njesi te kohes dhe kemi:

1 dn(t)

n(t ) d (t )
duke ndare variablat dhe integruar merret :
t n n(t )
dt dn(t ) log
0 N N
Nese renia relative e sigurise eshte konstante ne kohe kjo do te thote se dhe shkalla e
demtimeve eshte konstante ne lidhje me kohen dhe marrim:

n n
lg t ; S (t )  e t 1 t 2 t 2 / 2!.....
N N
Ne rasti kur λeshte nje numer i vo gel mund te shkruhet me nje perafrim se

t
S(t)= 1-λ
Duke patur parasysh teoremen e Bernoulit ku sipas te cilit shprehet se frekuenca e
manifestimit te nje ngjarjeje te mundshme nga shume raste te vezhguara tenton drejt
propabilitetit qe kjo ngjarje ne te njejtat kushte te manifestohet ne te ardhme,
perkufizimet e marra ne terma statistikor perkthehen ne terma te propabilitetit.
Natyrisht rastet e kufizuara jane ne njesi te sigurise ose qe asgje prej tyre tregon
qartesi.
Nese S=0 do te thote se N produktet krijojne ne menyre konstante kushte te veshtira
qe secili prej tyre te jete ne gjendje te krijoje probleme.
Perkatesisht nese S=1 tregon qe asnje nga N produktet mund krijoje kushte te
veshtira (produkt i pademshem).
Propabiliteti plotesues i nje prej sigurive eshte propabiliteti i demshem i quajtur me
emrin pasiguria (ose rrezikshmeria) , e cila eshte e matshme :
N n( t )
1 S (t )  1 e t 
t
N
Ku ngjashmerite e fundit vlene nese i shtohet me pare shkalla e demtimit ne raport
me kohen dhe keshtu qe ne nje vlere te vogel.

1.3- SIGURIA E NJE SISTEMI TE PERBERE NGA ME SHUME

PRODUKTE

Nese flitet per nje sistem te perbere nga m produkte njekohesisht qe jane
funksionale, vleresimi i sigurise te sistemit varet natyrisht nga siguria e secilit prej
produkteve.
Nese sistemi duhet te jete jo i sigurte edhe nese vetem nje nga produktet perberes
eshte demtuar duke bere kushte te rrezikshme pune per njerezit, siguria e sistemit
duhet te vleresohet duke shtuar mbrojtjen e secilit prej produkteve perderisa nje
demtin cfaredo i tyre te mos ndikoje teke te tjeret. Prandaj propabiliteti qe do te
verifikohen njekohesisht m problem te pavarura eshte produkti I propabilitatit qe do te
verifikojne rastet e vecanta. Keshtu qe siguria e sistemit S (t) shprehet nga:
 S 2(t)....Sm (t) e ( 1 2 ...m ) t 1 (
S (t) S1 (t)  12 ... m )t
Ku S1 dhe λ 1 me i=1……m perfaqesojne vlerat e sigurise dhe shkalles se demtimeve,
konstante ne kohe dhe ne vlere te vogel, te produkteve m qe perfshihen ne sistem.
Natyrisht siguria e sistemit eshte me e vogel se me e vogla e sigurise se produkteve
perberes.
Sistemi duhet te mbahet jo i sigurte vetem nese te gjithe produktet perberes demtohen
dhe nga sa u tha vetem nje kusht prodhon rrezik, pasiguria e sistemit te merret nga
propabiliteti qe te gjithe produktet e nje sistemi te jene te demtuar dmth nga produkti i
sigurise te te gjithe komponenteve.
Prandaj pasiguria e sistemit do te jete e shrehur nga :

[1 S 2(t )]...[1 S m (t )] 1 e ( 12 ...m ) t (

1 S (t ) [1 S1 (t )] 1 2 ... m )t

Ne kete rast siguria edhte me e madhe sa me e madhe te jete siguria e cdo produkti qe
ndodhet ne system.

1.4 - SIGURIA E MIREPRITUR

Siguria absolute per aq sa eshte e parrezikshme ajo nuk ekziston.
Edhe kodi civil dhe ai penal ,bashke me kodet respektive te procedures civile ose
penale, parashikojne qe te mos ndeshkohen ne vazhdimin ngjarjet nga ceshtje force
me te madhe ose nga ceshtje te rrezikuara.
Ne cfaredo lloj rasti siguria maksimale e krijuar ka ne fakt kosto te pamjaftueshme.
Per me teper vlera e sigurise me pak inferior nga ai maksimali ndiqet shpesh me kosto
me te reduktuara.
Pervec problemit te pranimit te kostove mbi sigurine, duhet te kihet parasysh, lidhjen
nese siguria ka te beje vetem kushte te rrezikshme per punonjesit ose per popullsine
ne pergjithesi(vende publike, ambiente banimi etj.) duke marre nje sjellje
individualisht te rrezikshme,specifikimi i rritjes te dukshme te kostove per rritur sa do
pak sigurine jo vetem ne planin social ne pergjithesi por edhe ne marredheniet e
njohura te subjekteve ose kolektivave te cilet do te ulin keto kosto.
Edhe nga keto konsiderata lind koncepti universalisht i njohur i sigurise se
pranuar,duke ndenjur pa levizur nga fakti qe duhet shtyre ne maksimum per aq sa te
jete i realizueshem niveli i saj.
Per me teper siguria e pranuar ka evoluar me evolimin e shoqerise, rritjen e
mireqenies qe shoqerohet me rritjen e dijes dhe njohjes sa me mire te kerkesave mbi
sigurine dhe mbi zhvillimin teknologjik.
2.- RREZIQET

2.1 – VEMENDJA NDAJ RREZIKUT NE RREGULLAT DHE NORMAT

TEKNIKE
Edhe fjala “rrezik”eshte e cituar shume here ne normat teknike dhe ne dispozitat
legjislative. Norma per perdoruesit e impianteve elektrik me tension te ulet
pershkruan specifika per masat qe merren ne rastet e rreziqeve te mundeshme (
Norma EN 50110-1 fashikulli 4805). Modalitetet varen nga aktiviteti punues dhe
shkalla e mundesise se ndodhjes se rrezikut.
Persa i perket dispozitave ligjore ne lidhje me zbatimin e direktivave te perbashketa te
BE qe kane te bejne me permiresimin e sigurise te shendetit te punetoreve ne vendin e
punes e qe parashikojne informacione mbi rreziqet qe lidhen me aktivitetin produktiv
dhe me vleresimin e tyre si p.sh. “kritere te pergjithshme te sigurise kunder zjarrit dhe
per drejtimin e emergjencave ne vendet ku punohet”, kerkesa baze ka te beje me nje
klasifikim unik ne te gjithe vendet e BE te nivelit te rrezikut gjate nje aktiviteti
produktiv (p.sh. klasifikim i ambienteve te prodhimit ne baze te mundesise se renies
se zjarrit)

2.2 – RREZIKU I NDONJE NGJARJEJE

Ne normen EN 50110-1 fashikulli 4805 i dedikohet “Propabilitetit te rrezikut nga nje
e papritur dhe e demit qe ajo shkakton ndaj shendetit te nje punonjesi te ekspozuar
ndaj nje ose me shume rreziqeve”. Ne norme jepet nje perkufizim sinjifikues qe
kombinon propabilitetin e nje ngjarjeje me demin qe shkakton ai vete.
Por perkufizimi ,edhe pse i sakte, nuk lejon te vleresosh nga ana sasiore e me lehtesi
keto rreziqe. Ne perkufizim del qe rreziku eshte i shoqeruar me pasigurine. Ne fakt jo
te gjitha kushtet e rreziqeve krijojne me siguri demtime. Produkti midis demeve dhe
propabilitetit te shkatimit te demeve quhet “dem i mundshem”.
Duke treguar me d ekzistencen e demit te ndodhur dhe me k ngjarjet qe ai te
verifikohet ne lidhje me demin e rrezikshem (ajo qe prodhon rrezik), rrezikun r(t)
te ngjarjes e percakton shprehja :

r(t)= (1- S(t) ) *k*d

ku:
k*d eshte demi i mundshem.
2.3– VLERESIMI I RREZIKUT TE RENIES SE ZJARRIT
Vleresimi i rrezikut te renies se zjarrit eshte nje procedure e vleresimi rrjedh nga
verifikimi i situatave te ndyshme ne rastet kur mund te biere zjarr.
Kriteret qe duhen ndjekur ne vleresimin e rrezikut te renies se zjarrit tregohen me
poshte :

1. Percaktimi i te gjitheve rreziqeve qe mund te shkaktojne zjarre.

2. Percaktimi i punetoreve dhe i personave te tjere te pranishem ne vendet e
punes te ekspozuar ndaj rrezikut te renies se zjarrit.
3. Eleminimi ose zvogelimi i rrezikut te renies se zjarrit.
4. Vleresimi i rrezikut te zjarrit te mbetur.
5. Verifikimi i pershtatjes se masave aktuale te sigurise ne te vertete percaktimi i
masave te tjera qe do te merren ne rastet te tjera dhe masat e nevojshme per te
eleminuar ose per te zvogeluar rrezikun e shfaqjes se zjarrit perseri.

2.4– VLERESIMI I RREZIQEVE NE VENDET E PUNES

Ne disa direktiva te Komunitetit Europian qe lidhen me permiresimin e sigurise dhe te
shendetit te punetoreve neper vendet e punes, eshte perfshire dhe kerkesa per
vleresimin e rreziqeve ne lidhje me shendetin dhe sigurine e punetoreve.
Punedhenesit ne baze te ketyre kerkesave jane te detyruar qe pasi te bejne vleresimin
e rrezikut ne ambientet e tyre te paraqesin nje relacioni mbi vleresimin e rrezikut mbi
sigurine dhe shendetin gjate orarit te punes, ne te cilen jane specifikuar kriteret e
adoptuara per vete vleresimin. Punedhenesi per kete ceshtje eshte i lire te zgjedhe
metodat dhe kriteret qe do te adoptoje ne “vleresimin e rrezikut”.

2.5– VLERESIMI I RREZIKUT TE SHPERTHIMEVE

Nje shembull tjeter mbi vleresimin e rrezikut eshte ai i parashikuar nga direktiva
1999/92/CE ne permiresimin e mbikqyrjes te sigurise dhe te shendetit te punetorev te
ekspozuar ndaj rrezikut te natyres shperthyese”.
Ne kuader te kesaj directive dhe akteve nenligjore, punedhenesi duhet te vleresoje
rreziqet e vecanta qe vjijne nga rreziku i shperthimeve shperthyese ne vendin e punes
duke patur parasysh te pakten keto elemente :
1. Propabilitetin dhe kohezgjatjen se ekzistences se atmosferes shperthyese.
2. Propabilitetin qe mbrojtjet e parashikuara, duke perfshire dhe ato nga
shkarkimet elektrostatike, te jene te pranishme duke qene te aktivizuara dhe
efikase.
3. Karakteristikat e impiantit, lenden e perdorur, procesin dhe mundesite e
bashkeveprimit te tyre.
4. Ekzistencen e efekteve te parashikuara.
Rreziqet e shperthimeve duhet te jene te vleresuara teresisht duke marre parasysh te
gjithe vendet ose paisjet te cilet mund te formoje nje atmosfere ne gjendje shperthimi.

2.6– RREZIQET SIPAS DIREKTIVAVE TE MEKANIZMAVE

Ne direktiven e “Makinerive” te perafrimit te ri, me 1989 e qe eshte modifikuar ne
vazhdim, rreziku eshte pare dhe cituar ne pergjithesi si kusht qe mund te percaktoje
formen e rrezikut mbi shendetin dhe mbarevajtjen e punonjesve.
Prandaj flitet ne pergjithesi per rrezikun nga nje ngjarje, rreziku mbi shendetin dhe
sigurine, rreziqet rastesore, rrezikun ndaj njerezve, rrezikun per shkak te nje ngjarjeje,
etj.
Ne sensin specifik me vone jepen treguesit te mire sqaruar se cfare duhet bere dhe se
si duhen te ndiqen situata per te evituar rrezikun ne pergjithesi per aq sa folem dhe me
siper.