Mga Varayti ng Wika Nilo 5. Ocampo Sa pagbabaca ng mez aklat na tomatalakay ea isang -wika, mazaring magkaroon ng idea na tla ang lahat ag mga tagapagselita ng wikang iyon ay gumagamit sa wiki’ sa unipormadong paraan, . Negunie dapat tandaan na ang bawat wika ay magkakaroon ng mahigit isang vatayti, Ialo na sx anyong pacalita. Ang pagkakaiba-iba ay napakahalaga at kinikilalang bahagi ng ‘pang, araw-araw na paggamitng wika sa iba'tabang komunidad na rehiyonal at panlipanan. Ganito mangyari pa ang binigyang daan ng mga dalubhasa, halimbawa ni George Yale st Kaniyang batayang aklat na The Study of Language. sinaalang-alang niya matapos ang mga panimulang pagtalakay sa mga katangian ng wike, na may dalawang uri ito ng varyasyon, ‘Una, ang naimbestigahan sa pamamagitan ng geographic linguistics, eagdidiin so mga rehiyonal na varayti,at ang ikalawa, ang mga singkot na salk sa panlipunang varyasyon #4 gamit ng wika, Karamihan sa sumunod na pagtalakay ng paksang ito ay ssinalin at/o hinalaw sa naturang awor Ang Istandard ng Wika ‘Una, tukuyin natin ang partikular na varayti na karaniwang kabulagon kapag ginagamit ang mga pangkalahatang terminong tulad ng English, French, German, Chinese, Bahasa, Filipino at iba pa. Kapag inilalarawan natin ang mga tunog,salita at pangungusap ng Ingles at iba pang malaganap 0 pambansang wika, rumutuon tayo sa isang varayti lamang, karaniwang tinatawag na Standard English o [standard Ganito/Ganoon, Ito ang varayting bumubuo, sa batayan ng. nakalimbag na Ingles sa-mga pahayagan at aklat, sa mass media at yung, itinucuro sa mga eskutwela. Ito ang varayting karaniwang iunuturo doon sa mge gustong matuto.ng English -o iba pang wika bilang pangalawang wika. Ito tin ang varayting icinucuring ng ilang tao bilang canging uri ng ‘wastong’ Ingles:at kasi nga, kailangang, mapanatiling ‘dalisay' 0 ‘puro. Isang malalang bersiyon ng punto de bistang ito ang. institusyonalisado sa Prance kung saan isang pangkat ng mga iskolar, nakilala bilang French Academy, ang regular na nagkikita at nagpapasiya kung ang isang partikular na salita, halimbawa, ay bahagi ag Standard French o hindi, Sa mga pagtatangka nilang mapanatiling, ‘puro’ ang French, karaniwang nagpapasiya ang French Academy laban sa mga sabtang nahiram sa ibang wika. Sa kabila ng mga desisyong ito, nagiging palasak rin ang mga katawagang le whisky at le weekend sa naiisip nating Standard French,Punto (Aksent) at Diyalekto Iniisip mo man o hindi na nagsasalita ka ng Standard English (0 anumang wiks), siguradong magsasalita kang may punto o aksent. Hindi totoong may punto ang ilang nagsasalita samantalang wala ang iba.Litaw o madaling mapansin ang mga punto ng ilang nagzatalita pero hindi naman sa iba, gayunman bawat gumagamit ng wika ay may punto. Sa gamit teknikal nito, ang terminong punto ay nakalimita sa mga aspekto ng pagbipkas ‘a nagpapakilala sa indibidwal na tagapagsalita kung saan siya galing, rehiyonal o panlipunan. Dapat spagkaiba ito sa terminong diyalekto na naghlirawan ng mga sangkep ng gramar at bokabularyo, gayundin ng aspekto ng pagbigkas. Halimbawa, tila pareho lang ang pangungusap na You don't know what you're talline about sa punto man na American 0 Scowtish. Kapwa gagamit ng anyong Standard English ang dalawang tagapagsalita, bagamat magkaiba sa pagbighis. Gayunman, ang susunod na pangungusap— Ye dinnae ken whit yer haveri' aboot ~ ay parchong kahulagan sa nauna, pero isinulat bilang aproximasyon ng kung paano magsasalita ang taong may ising diyalekto ng Scottish English. Siyempte, may mga pagkakaiba sa bigkas (hal. whit, aboos) pero may tigi halimbawa rin ng magkaibang bokabularyo (ken, haverin) at isang kaibang anyong gramatikal (dinnae.) Sarnantalang madaling makilhla ang mga pagkakaiba sa bokbularyo, mas hindi naitatala ang mga varyasyong pandiyalekto sa kabulugan ng mgs konstruksiyong gramatikal. Halimbawa ang, isang palitan ng dalawang ispiker ng British English (B at C) at isang, ispiker mula sa Ireland (A) na maganap «a Donegal, Ireland A: How long are youse here? Bs: Till after Easter (Makhang nalilito si Ispiker A) C: We came on Sunday. A: Ah. Youse’re here a while then. ‘Malinaw na ang konsiruksiyong Mew long are youse here, sa diyalekto ni ispiker A, ay ginamit na may kahulugang malapit sa estrakturang How long have you been here, gamit sa ibang diyalekro, kaysa sa interpretasyong panghinaharap na ginawe ni ispiker B. Sa kabila ng paminsan-minsang kalitubang genito, may isang pangkalahatang impresyon ‘ng pagkakaunawaan sa pagitan ng mga ispiker ng iba’t ibang diyalekto, 0 varaysi ng Ingles. Ang importanteng puntong dapat tandaan ay, mulasa punto de vistang lingguwistiko, walang varayting ‘mas mabuti’ kaysa sa isa pa, Simpleng magkaiba lang sils. Mula sa punto de vistang panlipunan, mangyari pa, ang ilang varayti ay nagiging mas prestihiyoso. Sa katunayan, ang varayting nadevelop bilang Wileang Istandard ay karaniwang diyalekto na prestihiyoso s2 panlipunan, orihinal na konektado sa isang sentrong politikal o kultural (hal. London para sa British English, at Paris para sa French). Pero palaging mayroon amang ibang varayti ng isang wika, sinasalita sa mga ibang rehiyon. Inixeduksiyen so Vorayt at Varyasyom ng Wika / 3Mga Diyaleltong Rehiyonal Malawak ang pagkilala sa pagkakaroon ng mga iba‘t ibang diyalcktong rehiyonal at smadalas na pinanggagalingan ng ilang katarawanan sa mga naninirahan sa ibang. rehiyon Kaya, 1a United States, isang taga-Brooklya ang magbibiro tungkel' s1 depinisyon ng taga-South ng sex na sex is fo’ less thor tn, sa pinakamagaling na gaya nito sa punto ng South. Ang taga-South naman, bilang ganti,ay magtataka kung ano ang tree guy $4 Brook- Iya, yavamang naringgan nila ang mga iepiker sa Brooklyn ng doze tree guys. Sa Filipinas, rmakikita ito sa mga patutsada kung ang tamawag ba ay si Ji 0 si Jeyjey 08 paghaluarap ba tng iidinsya sa simpeachment tral, exhibit KiKiKi (tipal K) ang ilalabas, Malinaw na may keakabie na istiryotayp a bigkas ang ilang diyalekto na rchiyonal. Hindi ganoong kainteresado gayunman ang mga sangkot sa seryosong pagssiyasst mg nga diyalekrong rehiyonal sa mga gayong istiryotayp, at nag-ukol ng masinsing salisik sa identipileagyon ng mg: konsisent na Katangian ng pananalitang natatagpuon sa isong hheogeapikong hugar kaysa sa iba pang bagey. Karaniwang mabusisi sa detalye ang mga survey na ito ng mga divalekto at cumatrabaho sa loob ng napaka-espisipikong pamantayan sa pagtukoy ng mga kacanggap-tanggap na mga informant. E kasi nga, importanteng tmalaman kung ang taong kinukunan mo ng pansnalita sa teyp rekerding ay tunay na tipikal na Kinatawan ng diyalekto ng rehiyon. Mas madalas mangyari tuloy na ang mes pakukuhang informant sa survey ng diyalekto ay Karaniwang oakahimpil, matatanda, raral a lalaki, Napili ang mga ganitong ispiker dahil pinaniniwalaang mas kaunei ang mgs implowensiya sa kanila na galing sa labas. Isang di-kanais-nais na cesulta ng paggguimit s2 ganitong kraytirya ay ang pagkalarawan ng ciyalckto na mas tovoo #3 isang parahong, bago pa ang imbestigasyo, dati pa at hindi ang pangkasalukuyan o sa oras ng pagsisiyasat Gayunman, sa mga ganitong paraan nakuha ang detalyadong impormasyon na mabuo bilang Lingguwistikong Atlas ng bansa-bansa (hal. England) 0 mgz rehiyon (hal. ang lugar na New England ng U.S) Isogioss at Diyalektong Hanggahan “Tingnan natia ang ilang halimbawa ng rchiyonal na varyasyon sa isang survey, yaong agresulta sa Linguistic Adas of the Upper Midwest of the United States. sa sa mga layunin ng ganoong survey ay tumukoy s2 mga makabulubang pagkakaiba sa pananalita ng mgt paninirahan sa iba't ibang lugar at gawan ng chart Kung saan ang mga hanggahan, sa puntong diyalekto, so pagitan ng mga lugar na ito. Kung natuklasan halimbawa, ang karamihan ng mga informant sa isang lugar ay nag-vuwi ng kanilang groseri fa isang paper bog samantalang ang ezkararami naman st ibang lugar ay nagsasabing paper sack, faraniwang posibleng gumubic ng ising linya sa mapa na magbikiwalyy sa dalawang Iupar. gaya ng naipapakita sa kalakip na iusteasyon. Tawag dito sa hinyang ito ay isogloss at Kumakaeawan sa pagitan ng mga lugar tangkol sa isang partikular na bngguwistikong aytem, Kung isang parehong disteibusyon ang natuklasan para sa dalawa pang aytem, gaya rng preferens ng pail sa hilaga at bucket naman sa timog, isa pang jiogloss na pawedeng mag-overlap ang maiguguhit. Kapag natipon na ganico ang ilang bilang ng isogloss, makakadrowing ng mas makapal na linyang cumutukoy sa isang diyalektong hanggahan 4 / Misaxcairons + = use of poper bug + = me of paper sack Gamit_itong impormasyon ng diyalektong hanggahan, makikita nating may isang lugar ng diyalekto na panghilaga na kasama ang Minnesota, North Dakots, kalakhan ng South Dakota at Northern lowa. Ang natitra sz Towa ar Nebraska ay nagpapakita ng mga katangian ng diyalektong Midland. lang mga kapansin-pansing pagkakaiba sa bigkas at bokabularyo ang nakilista dito: (aught) (roof) (creek) (greasy) Northern: {e] tu) m 13) Midland fal ful a i} Northern: paper bag pail —erasene slippery get sick Midland: paper sack bucket coal oi! slick take sick Kaya, kung binibighas ng isang ispiker ng American English ang salitang greasy bilang Juizi] av nag-uwwi ng groseei sa isang paper sack, hindi siya maituturing na lemaki at anirahan nang matagal sa Minnesota. Dapat pansinin na ang mga anyong Karakeristik na nakalista dito ay hindi ginagamit ng lahat ng nakatira sa rebiyon. Ginagamit sila ag go malaking porsiyento ng mgz taong nakapanayam para sa survey ng diyalckto. ‘Ang Katuluyang Kontinuumna Pandiyalekto Isa pang pag-iingst ang kilangan. Matulungin ang pagdodrowing ng mga isogloss at diyalektong hanggahan sa pagtakoy ag malawakang pananaw ng mga diyalektong rehiyonal, pero napagtatakpan aito ang katunayang naghahalo-halo rin ang iba ibang varayti sa mga lugar pandiyalekto. Habang naiisip ito, puwede nating tanawin ang isang rehiyonal na varyasyon na nakalugar sa isang katuluyan 0 kontinwum, at bind: iyong may Kapansin-pansing, patlang s2 pagitan ‘ng mga rebiyon. Isang vapakaparchong tipo ng Koneinuum ang magaganap sa magkakatabing wikang magkakaugnay sa mga hanggahang Introdutesiyon sa Varayti ot Varpusyoo ng Wika 15politikal, Sa pagialakbay mula Holland tungong Germany, makakakits ka muna ng mgs konsentrasyon ng mga ispiker ng Dutch, pagkatapos ay mga lugar kung saan naghahalo ang mge diyalekto ng Dutch at German, hanggang sa mapunta sa mga lugar na mas maraming ispiker ng German. Isang kaparehong sitwasyon ang naidokumento sa tnatawag na kontinuum ng diyalekto na Scandinavion, na humahangga sa mga itinuturing na magkaibang wika, Kaugnay ng iba't ibang bansa. Sa pananaw na ito, maitucaring ang mga ispiker ng Norwe- gian at Swedish na gumagamit ng ibang rchiyonal na diyalekto ng iisang wika. fsang, Kampante sa pagsasalita sa kapwa Swedish at Norwegian ay puwedeng tawaging bidialzctal (nagsasalita ng dalawang diyalekto'). Gayunman, dahil nag-uusap tayo tangkol sa Karaniwang itinururing na dalawang wika, ang ispiker na iyon ay mas tatawaging bilingguwal (nagsasalita ng dalawang. wika’) Bilingguwalismo Sa maraming bansa, hindi lang simpleng dalawang diyalekto ang rehiyonal na varyasyon, subalit isang bagay ng dalawang magkakaiba at magkalayong wika.Ang Canada, halinibawa, ay bansang opisyal na bilinggawal, opisyal na wika kapwa ang French at English. Hindi rnagkaroon ng pagkilala sa istatus panlingguwistiko ng mga tagapagsalita ng French, kalakhan sa Quebec, nang walang malaking sigalot pampolitika, Sa kelakhan ng kasaysayan nito, sa esenstya, nagsasalita sa English ang Canada, na mayroong maynoriting nagsasaita ng French. Sa gayong sitwasyon, sa puntong indibidwal, mas nagiging katangian ng maynoriti ang bilingguwalismo, Sa anyong ito ng bilingpuwalismo, lumalaki ang isang miyembro ng maynoriti sa isang, komunidad na lingguwistiko, pangunahing nageasalita sa isang wika, tulad ng Gaelic (gaya sa kaso sa maraming taon sa Scotland) pero natututo ng isa pang wikang tulad ng English, para makabahagi sa mas malaki, mas dominanteng komunidad na lingguwistiko, Ang indibidwal na bilingguwélismo, geyunman, ay simpleng resulta lang ng pagkakaroon ng dalawang magolang na magkaiba ang wika Kung sabay na nakukuha ng isang bata ang French na wika ng kaniyang ina at ang Ingles na sinasalita ng Kaniyang ama, baka hindi man mapansin ang distinksiyon sa pagitan ng dalawang wika. Mayroon Jang na dalawang parsan ng pagswsalita ayon sa Gong kinakausap. Gayanman, dito rin sa tipong ito ng bilinggawalismo, lumilitaw ang isang wika bilang mas dominant, ang isa naman, napangingibabawan. Pagpaplanong Pangwika Siguro, dahil karaniwang nataragpuan ang bilingguwalismo sa Europe at North America samga pangkat ng maynority, naakala ang isang bansang tulad ng United States of America na isang magkakaparehong komunidad ng pananalita kung saan nagsasalita ng Ingles ang labac at gamic ng lahac ng escasyon sa radyo at TV at pahayagan ang Standard English. Maling pananaw ito. Hindi nito isinasaalang-alang ang pagkakaroon ng malalaking komunidad na hindi Ingles ang pangunahing wika. Halimbawa, ang majoriti sa populasyon ng San Anzonio, Texas ay mas makikinig sa brodkast sa radyo sa Espanyol kaysa Ingles, 6 / MinanenMalaki ang implikasyon ng, katunayang ito s2 punto ng organisasyon ng mga kinatawang okal sa pamahalaan at sa sistemang pang-edukasyon. Dapat ba sa Espanyol 0 Ingles ang pagtuturo sa elementarya? Ikonsider ang keparehong tanong sa kontext ng Guatemala na, bukod sa Spanish, mayroong 26 na wikang Mayan na sinasilita, Kung sa ganitong sitwasyon, pinili ang Espanyol bilang wika ng edukasyon, hindi ba agrabyado sa pangunang edukasyon sa lipunan ang mga ispiker ng Mayan? Kailangang sagutin ang mga katanungang ganito baray sa ilang uri ng pagpaplanong panguilea. Kailangang aktibo ang pamahalaan, ang, ‘mga pangkat pang-legal at pang-edukasyon s pagpaplano kung anong varayti ng mgt wikang sinasalita sa bansa ang gagamitin sa larangang opisyal. Sa Israel, sa kabila ng katunayang hindi Hebrew ang pinakagamit na wike sa popalasyon, ito ang pinili bilang opisyal na wikang pampamahalaan, Sa India, pinili ang Hindi, pero sz maraming rchiyong hindi nagsasalita ng Hindi, may mga kaguluhan laban sa desisyong iyon. ‘Mas malinaw na makikiea ang proseso ng pagpaplanong pangwika kapag yagto- yugto itong naipacupad sz lakad ng mga ‘ach. Isang magandang halimbawa ang duloc ng agpili ng Swahili bilang pambansang wika ng Tanzania sa East Aftica, Marami pang mga ‘wikang tribo at naroroon pa ang kolonyal na impluwensiya sa wikang Ingles, pero dahan- dahan nang naipasok ang Swahili bileng opisyal na wilea sa larangang pang-edukasyon, legal at pamahalaan. Ang proseso ng“pagpihi’ (pagtukoy ng opisyal na wika) ay sinundan 1g kodipikasyon’ kung sian ginagamit ang batayang gramar,diksiyonaryo at mga modelong, sulatin para itanghal ang varayting Istandard, Sunod ang proseso ng ‘elaborasyon, ang varayting Isandard nililinang para gamitin sa lahat ng aspekto ag buhay panlipunan, kesarna na sa pagpapalitaw ng kasipunan ng mga akdang pampanitikang nakasulst sa Istandard, Ang proseso ng ‘implementasyon’ ay katungkulan dapat ng pamahalaan. st pagtutulak nito sa gamit ng Istandard, at ‘pagkaranggap’ ang huling yugto kung saan ang malaking majoriti ng populasyon ay gumagamit na ng Istandard at iniisip ito bilang pambansang wika, gumaganap ng bahagi hindi lang s@ panlipunan, kundi sa pagkakakilanlang pambansa, Mga Pidgin at Creole Saiilang luger,ang napiling Istandard ay puwedeng oribinal na walang mga katueubong, ispiker. Halimbawra, sa New Guinea, karamihan sa ugnayang opisyal ay ginagawa’sa Tok Pisin, isang, wikang inilalarawan minsan na Pidgin Melanesian. Ang Pidgin ay isang varayti ng isang wika (hal. English) na napaunlad sa mga kadahilanang prakcikal, tulad ng pangangalakal, sa mga pangkat ng mga taong hindi alam ang wika ng iba pa Dahil dito, ‘wala itong katueubong ispiker. Sinasabing nanggaling ang saitang ‘Pidgin’ sa isang versiyon ng Pidgin Chinese ng salitang Ingles na ‘business’ Mayroon pang ilang Pidgin English na ginagamit hanggang ngayon. Natatangi sila sa tang kawalan ng anumang komplex na morpolohiyang gramatikal at limitadong bokabularyo, Mas madalas palitan ng mga fune- tional morphemes ang lugar ng mga inflectional morphemes na natatagpuan sa pinanggalingang ‘wika. Halimbawa, sa halip na palitan ang anyong you sa your, tulad sa patiralang Ingles na your book, ginagamit ng mga Pidgin na batay sa Ingles ang anyong culad ng bileng, at pinapalican ang pagkakasunod ng mga salita para makalikha ng mga paricalang tulad ng buk bilong yu Introdultsiyon sa Varayti at Veryaryon ng Wilee J 7Puwedeng mga patieals mula «2 ibang -wiks ang pinanggilingan ng maraming salita sa Pidgin, tulad ng isang salitang gamit para sa‘nuin, desir’ na bagarimap (hango sa pariralang Ingles na hugger hint up),o para sa°liff na keisimap (mula sa “hoist him wp’) © para sa°Ks" na ‘yum (mula sa you’ dagdag ang’ me’). Ginagamit na matikhain ang mga panghihiram para maging iba ang kahulgan tulad ng salitang ars na ginagamit para sa ‘cause’ 0 ‘source, gayundin na ‘botiom, at nanggaling sa salitang Ingles na avs. Puwedeng ibang-iba ang sintax ng Pidgin sa mga wikang hiniraman at binanguban nito, tulad ng mga sumusunod na halimbawa ng Tok Pisin: Bimeby hed —ilongynearmait, gain, (oyend by) (head) (belong you) (he-alright) (again) ‘Your head will scon get well again.” Tinatantiyang may mga 6 hanggang 12 milyong katao pang nagsasalita ng mga wikang Pidjin at mula 10 hanggang 17 milyon ang gumagamit ng mga nanggaling sa Pidgin na Creole. Kapag nadevelop ang Pidgin lagpas sa tungkulin nito bilang wika ng pangas.gclakal at naging unang, wika ng isang pamayanang panlipunan, inilalarawan ito bilang Creole. ‘Mas tama nang sabiiin ngayon halimbawa, na isa nang Creole ang Tok Pisin, Di tulad ng, Pidgin, maraming katutubong ispiker ang mga wikang Creole. Madalassilang nalinang at na-establish sa mga dating alipin na populasyon sa mga dating estadong kolonyal. Kzya, may mga Creole na French na sinasalita sa Haiti at Louisiana, at Creole na Ingles sa Jamaica at Sierra Leone, Wika, Lipunan at Kultura Natkoy sa itass na si pamamaraan ag inyong pananalita, may napapansing bakas kung saan ka namalagi sa inyong mga unang taon sa bubay, kung isasaalang~alang ang puntong rehiyonal o diyalekto. Gayunman, puwedeng may iba pang katangian ang inyong pananalita na hindi kaugnay sa varyasyong rehiyonal. Ang dalawang tong lumslaki sa parchong lugar na heograpiko sa parchong panahon ay puwedeng magkaibang magsalita bunga ng ilang panlipunang salik. Mahalagang hindi maisantabi ang panlipunang aspekto ing wika dahil, sa maraming parsan, ang pananalita ay isang uri ng pankipunang identidad at ginagamit, maliy o hindi maliy, para tukuyin ang pagkabilang sa tba't ibang panhipunang, pangkat o ibs't ibang komumidad ng pananalita Mga Panlipunang Diyalekto Sa mga makabagong pag-aaral ng varyasyon ng wika, nagbubusisi nang husto si pagdodokumento, karaniwan sa pamamagitan ng palatanungan 0 questionnaires, sa ilang mga detalye ng panlipunang katangian ng mga ispiker. Dahil sa ganitong pagpansin sa mga detalye, nakakagawa tayo ng pag-aaral sa mga panlipyneng diyalekro, na mga varayti ng wikang ginagamit ng mga pangkat na tinutukeoy ayon sa uri, edukasyon. trabaho, edad, kasarian at iba pang panlipunang sukatan 8/ Miwanca,Edukasyon, okupasyon, uring pantipunan Importanteng malarian, halimbawa, kung magkakapareho ang kasanayang edukasyonal ng isang pangkat ng mga ispiker. Sa ng survey ng diyalekto, natuklasan na doon sa mga tumaalis sa sisterhang edukasyonal sa murang edad, mas may pagkiling ang mga ito na gumamit ng mga anyong hindi ganoong gamitin sa pananalita ng mgs tumutuloy so kolchiyo, Mas komon halimbawa ang pansnalitang Them boys throwed somethin’ sa unang, pangkat kaysa doon s2 huli, Ang taong mas matagal na nag-aaral papuntang kolehiyo 0 ‘unibersidad ay mukhang may bigkas na pananalitang mas nakuka sa matagal na pakikipag- ugnayan sa wikang nakasulat. Makikita ang malalang anyo ag ganitong impluwensiya sa angal na “parang librong magsalita (talks like a book)" ang dang propesor. ‘ Kaugnay sa edukasyon ang mga pagkakaiba sa okupasyon at panlipunang uri na may ilang epekto sa pananalita ng mga indibidwal. Bawat okupasyon ay may sangkap na jar gon na hindi basta maiintind:han noong mga hindi ganoon ang okupasyon. Isang malalang halimbawa ng pananalicang naitatakda ng okupasyon ang tawag ng weyter na “Bucket of ‘mud, draw one, hold the cow”"sa isang karinderya~ isang varyasyon ng order ng customer na a chocolate ice cream and coffee without cream.” Isang tanyag na pag-aaral ang nag-ugnay ag mga elemento ng lugar ng ckupasyon at {status na sosyo-ckonomuko s2 pagtingin sa mga pagkakaiba ng bigltas ng mga salezpeople sa tatlong department store sa New York City, Saks (mataas no istatus); Macy’s (panggitaa) at Klein (mababa).Talagang may nakileitang pagkakaibang masusukat. Sa British English, kang saan mas litawv ang pagkakaibang panlipunang uri ng mga pananalita kaysa United States, ang gamit ng (n} taliwas sa [K] para sa tunog ng ing sa hulihan ng mga sabitang tulad ng walking at going ay nakitang mas komon sa mga ispiker na manggagawa, sa ibs'e ibang varayting rehiyonal, kaysa sa mga ispiker ng panggitnang wri, Edad, kasarian Maski na sa loob mismo ag mga pangkat ng parchong uring panlipunan, may mga pagkakaiba pang natategpuan na nauugnay sa mga salik tulad ng edad o kasarian ng mg? ispiker. Maraming mas batang ispiker na naninirshan so isang partikular na rehiyon ang ‘madalas tumitingia sa resulta ng isang turvey ng diyalekto ng kanilang jugar (sa mga mas matatantdang informant karamiban) at nagsasabing ginagamit nga ng Kanilang mga lolo’t Jola ang mgz-sakitang iyon, pero sila hindi. Pinakakapansin-pansin ang, varyasyon zyon sa edad sa pagitan ng mga Iolo/loli-apo, Samantalang gamit pa ng lolo ang icebox o wireless, ‘mulilico naman siya sa pananalita og kaniyang apong tinedyer na gustong mag-pig-o1t 53 kung anuman ang nasa fridge habang nakikinig sa kaniyang boombox. ‘Maraming siliksik ang paksain ang ganicong pagkakaibs ayon sa kasarian ng mga tagapagsalita. Isang pangkalahacang konklusyon mula sa mga survey ng diyalekeo aa mas gumagamit ang mga babacng tagapagsalita ng mga mas prestihiyoso na anyo kaysa sa mga Ialaking tagapagsalita na parcho ang katayuang panlipunan. [big sabibin, mas matatagpuan ang mga anyong tulad ng I done it t he ain’tsa mga pananalita ng mga lalaki, at f did it at he isn't naman para sa mga babae. Sa ilang mga kultura, mas markado ang pagkakaiba sa pananalitang lalaki at babae. Iba't ibang bigkas ng slang mga salita ng lalaki at babae ang Introdusiyon ca Varayti at Varyasyon ng Wins J 9naidokumento se ang wika ng mgi Karotubong Amerikano tulad ng Gros Ventre at Koasati. Noong unang naengkuwentto ng mga Europeo ang iba’t ibang bakabularyo ng pananalitang lalaki at babae sa mga Carib, nag-ulat sila na magkaiba ang pananalita ng lalaki sa babac. Sa katunayan, ang natuklasan nila ay isang malalang versiyon ng varyasyon ayon'sa kasarian ng ispiker, Etnikong background Powede namang magkaroon ng mga pagkakaiba ng pananalita sa loob ng isang lipunan dahil sa magkaibang etnikong background. May kapansin-paning katangian, halimbawa, ang pananalita ng mga bagong immigrant, st ng kanilang mga anak. Sa ilang lugar, kung saan may malakas na katapatan sa wika ng orihinal aa wika ng pangkat, iling malalaking bahagi ang nadadala sa bagong wiks, Puwedeng banggitin ang wika ng mga itim na Amerikano, tinaweg nz Black English. Kapag medyo napahiwaky ang wsang grupo si Joob ng isang lipunan, geya ng historikal na diskriminasyon sa mga Amerikanong itim, nagiging mas markado ang mga pagkakaiba sa panlipunang diyalekto. Nagiging problema achil dito, mola sa punto de bistang panlipunan, na ang resultang varayti ay nagkakaroon. ng istigma na “masamang salita/bad speech” Isang balimbawra ang madalas na pagkawala ‘ag copula (mga anyo ng verb “to be’) sa Black English, gaya ng pakayag na ‘They mine o You azy.Sa Standard English, dapat ginagamit ang verb form na are sa mga ganitong elespresyon, Gayunman, hindi gumagamit ng copula sa mga gayong estruktura ang maraming diyalekto ng English ar malaking bilang ng anga wika (hal, Arabik, Russian) ang may parehong estrukrura na wala ang copula. Sa puntong ito samakatwid, hindi puwedeng“masama”ang Black English, dahil“masama” dia kung gayon ang Russian o Arabik. Bilang isang diyalc simapleng may katangian lang ito na konsistent na iba sa Standard. 10, Isa pang aspekto ng Black English na pinuna, minsan ng mga edukedor, ang gamit ng konstruksiyong dobol negativ, tulad ng He dort kuow nothing o T ain't afaid of no ghosts Hohikal daw ang mga ganoong estruktura, Kung ganoon nga, ilohikal din ang French dahil karaniwang gumagemit ito ng dalawang-bahaging anyong negative, tulad ng il NE sait RIEN (‘he doesn’t know anything’) at ang Old English na may double negative din sa I: NAHT singan NE cuoe (‘I didn't know how to sing) Sa katunayan, malayo sa pagiging ilohikel, mahusay na paraan sa pagdidiin ng diwang negaubo ng mensahe ang estrukturang ito. Sa kabuuan, isa itong katangian ng diyalekto, natatagpuan sa isang diyalekto panlipanan ng English, minsan natatagpuan rin sa iba pang diyalekeo, pero hind: sa Standard Language Idyolek Siyempre,magkakasama ang lahat ng mga aspekto ng pagkalaibs sa diyalektong rehiyoral a: panlipunan sa mga anyo nito s2 pananalita ng bawat indibidwal. Ginagamit ang term na idyolek para sa diyalekto na personal ng bawat ispiker na indibidwal ng isang wika. May iba ang salk, tulad ng qualiti ng boses at kataywang pisikal, na nakapag-aambag sa mga katangiang nagpapakilala sa pananalita ng isang indibidwal, pero marami sa mga panlipunang salik na nailarawan na ang nagdedetermina ng idyolck ng bawat tao. Mula sa pananaw ng panlipunang Pag-aaral ng wika, turiay nging kung ano ang salita mo, yun ikaw 10 / MinancaRegister Lahat ng mga panlipunang salik na isinaalang-alang natin hanggang dito ay kaugaay sa varyasyon ayon sa gumagamit ng wika. Isa pang pinanggagalingan ng varyasyon ng Pananalita ng indibidwal ay depence sa mga sitwasyon ng paggamit, Hindi lang kaso ito ing kung sino tayo kundi kang anong mga sitwasyon ang Kinapapalooban natin. Tradisyonal na nilblapiten ang tipong ito ng varyasyon sa konsepto ng register, natutukoy dia na istilo co stylistic variation. Batayang nosyon na sa anumang pagkakataon, di-maiiwasang kaleabit ang wiks sa kontext ng sitwasyon at ang iba't ibang sitwasyon ay nangangailangan ng ibs’ ibang pagharap. Napakasensitibo ng wika sa kontext ng sitwasyon nito kaya nakakahalaw tayo mula s2 mga napakasimpleng halimbzwa. Sa mga sumusunod, siguradong maraming mambabasa ang makakakilala ng bawat sitwasyor ‘ 1. Pm going to give you a prescription for the pain 2. Crean: together butter sugar and beaten yolks until smooth. 3. New Tubifast. The utbuler dressing retention bandage. No sticking. No tying. No pinning. 4. Beauty of Velvet at tnuly Budget Prices. In 16 colors. Send new for full detaile and actual fabric samples. ‘Mahihinubang doktor-sa-pasyente ang usapan sa (1);mula naman sa resipi ang (2j;at galing sa magazine advertising ang (3) at (4). Ibig sabihin, kaya natin nakikilala ang mga pahayag at nailalagay sa kontext, ay may partikular na gamit ng wika sa ibat ibang sitwasyon, rabikita ca akeu wal ns bokabularyo (‘prescription’ na gamit ng doktor o maiiklh at maulit na pangungusap sa kaso ng advertaysing). Tenor May mga antas ng estilo ng pananalita, mula sa napakapormal hanggang sa napakaimpormal. Patungo s2 panayam para sa tabaho, sasabihin ng Amerikano marahil sa isang sckrerarya ang Excuse me, is the managor in his office? Ihave an appointment. Kataliwas naman, kung kaibigan ang kausap tungkol sa isa pang kaibigan, puwedeng hindi ganitong Kapormal ang mensaheng lalabas: Hey, is that lazy deg still in bed? I gotta see him about something Mas pormal na nakatala ang ganitong tipo ng varyasyon sa ilang mga wika, Sa Japa- nese halimbawa, may iba't ibang tiwag na ginagamit sa Gong kinakausap, depende sa kung gaznong paggalang o pagyuko ang nais gawin. May dalawang pronouns ang French (tu at vous), katumbas ng Ingles na you,ang una teserbado sa mga malalapit na kaibigan at pamilya. May similar na pagtukoy na nakikita sa mga anyong you sa German (du at Sie) at sa Spanish (du at usied). Bagamat wala nang ganoong distinksiyon sa pronoun ang English, mayzoon pang mga tiyak na pagpipilian depende sa angkop na katayuan ng taong kinakausap. May iba’ ibang, pangalan o ‘titulo’ na ginagamic ng iba’t ibang (ao, sa iba’t ibang panahon, para makuha ang ating atensiyon. Para maipaliwanag ang aspekto na itong tinatawag minsan na lipat estilo (style-shifting), depende sa katungkulan,isipin ang sari sa bawac isa sa mga panlipunang Introdasiyon sa Varayti at Varyasyor ng Wika / 14“katungkulang’ naipapakita sa listahan sa ababang Kaliwa, at isaalang-alang kung anong ‘anyo (0 mga anyo) ng pagkausap ang pinakagagamitin mo sa taong angiba'tibang‘pangalan’ ay nakalista sa kanan (dating pangulo ng US na si Ronald Reagan — puwedeng subukin sa iba pang sikat na t20) 1. sastreng tumatawag para sabitiing tapos na ang kaniyang Amerikana Ron 2. mabuting kaibigan ng ilang taon Mr Reagan 3. kaniyang batang apo Ronald 4. Kaniyang drill sergeant sa army Gramps 5. kaniyang dating guro sa elementarya Reagan 6. detektib ea tindshan ma inakalang shoplifter siya Ronnie, baby 7. dati niyang Hollywood agent Hey, you Pansinin din ang kung paano kausapin ag isang t2c (si A) ang isa pa (51 B) eangkol sa pagbulas sa pintuan. 1. Maaari kayang buksan mo ang pintwan? 2. Puwede kayang buksan ninyo ang pinto? Maaaring buksan ninyo ang pinto, di ba? 3. 4. Puwedeng buksan mo ang pinto, di 5. Pakibuksan nga po ang pinto. 6. Pakibuksan nga ang pinto. 7. Buksan mo ang pinto. 8. Ang pinto! 9. Bat di mo buksan ang pinto? 10. Di mo ba bubuksan ang pinto? lisa lang ang gustong matupad ni A kay 8 pero malinaw na iba'tiba ang pamamaraan Kaugnay ang mga ito sa mga panlipunang relasyon sa pagitan ni A at B. Mas magalang ang ibang halimbava samantalang alata naman ilan kung sino ang mas makapangyarihan ‘© sino ang inaasahang obligadong sumunod. Inilalarawan ng ilang iskolar ito bilang tenor 6 ono at kasama rito ang pagkamagalang, antas ng pormalidad at relatibong katayvang panlipunan ng mga kalabok. Nadadala sa wikang nakasulat ang pagkakaiba sa estilo, magandang halimbawa ang mga sulat sa mga kompanya (hal. [am writing to inform you...) versus mga sulat sa kaibigan (Just wansted to let you know...) Pangkalahatang padron, gayanman, na mas magiging pormal 12. / Manon,sa estilo ang nakasulat na anyo ng mensahe kaysa sa kavumbas na pabigkas-Kung nakakiea ka sa MRT na kumakain, umiinom at may radyo, puveede mong sabihing bawal ang mga ito at maghintay siyang bumaba sa sasakyan. O kaya naman, puwede mong ituro sa kanya ‘ang mas pormal na wika ng nakalimbag na paalala na ganito ang laman: ‘The city has recently passed an ordinance that expressly prokibits the follow- ing while aboand public conveyances. Eating or Drinking. The Playing of Elec- tronic Devices ‘Ang ga salitang expressly prohibie at electronic devices, hindi basta nagagamit ito sa wikang sinasalita dahil may pagkapormal LarangiField Pinag-aaralan din ang register ayon sa larang/field 0 sa aktibidad at sa bokabularyong, sangkor. May mga ispesyalisadong bokabularyong lumilitaw para sa mga larangen 0 propesyon, tulad ng software, disk-drive, data-storage para sa computing o shaft drive j rising nate monoshock tear suspension, air-adjustable frou! forks tangkol s2 mga motorsiklo. Madalas tinatavag itong teknikal na bokabularyo, pero medyo misleading ito dahil naituturing na maksbagong agham at teknolohiya lang halos ang nangangailangan ng gayong bokabulatyo. May register na relthiyaso na maasahan nating hindi na macengkuwentro kung saan pa, tulad ng Ye shall be blessed by Him in tines of tribulation. Sa isa pang, register, makaka~ engkuwentro cayo ng mga pangungusap na The plaintiffs ready o take the witness stand o Your horor, please, I would like 19 make a manifestation. Register ito ng propesyon ng batas, na tiyak hind inflectional suffixes ng register ng lingguwistika. Mayroon din ang panggagantsilyo 0 sa high fashien/haute couture: boned, strapless bodices, blac crepe dress with satin godet inset, draped decilete barks. Dabil mukhang esklusibo ang bokabularyo sa bawat larangan, mukhang ‘mas angkop na tawagin ang mga itong bokabularyong-ispesifik-sa-larang (field-specifit) yaman makikialam sa mga pahayag na The mogphology of this dialect contains Paraan (Mode) Bukod sa mga konsiderasyon ng katayuang panlipunan at larangan, sensitibo rin ang, wika sa mga pamamaraang gamit sa komunikesyon, Kamangha-mangha kung paano ito sa iba’t ibang kultura at panahong pangkssaysayan, mula sa mga bloke ng bato at dahon ng papyrus hanggang sa mga signal sa usok © bayo sa tambol. Pangunahing distinksiyon sa pagitan ng mga daluyan ng komunikasyong ito kung kagyat ang kontak ng mga kalahok 6 nagpapahintulot pa ng palugit sa mga ito, Pangunahing, katangian ng distinksiyong ito sa kultura ng Europe (at sa atin na rin) ang pananalita at pagsulat. Sa kabila ng katunayang maski yung mga pinakaaral sa atin ay mas gumugugol ng, kanilang oras sa midyum ng pananalita,ang midyum na nakesulat pa rin ang mukhang nagkokondisyon sa pananaw natin sa wika-Malaki kasi ang pagkakaibs kung paano nakakamic ang kontrol ng dalawang, porear, Nalilinang na sa pinakamusmos na edad ang kakayahan nating magsalita na bahagyang mulat lang sa mga prosesong sangkot at walang, licaw na pagtuturo. Ang pagsusulat, sa ksbilang banda, ay bibirang nakakamit kung hindi Intraduksiyon sa Vireyti at Varyasyon ng Wika / 13sa litaw na pagiucuto at bilang.fokus ng matamang atensiyon. Kaya nga pangunahing komponent ito ng panimuling kurikulum sa eskuwela at nagkakamic ng paputi o pageuligsa depende sa relatibong tagumpay 0 pagkabigo sa paghawak sa paraargg ito. Mas madaling bhusgahan ang paraang nakasulat dahil sa relatibong pagkapermanente nito kaiba sa kalikasang transitori ng pananalita, Dabil nariyan lang ang pananalita, saklaw ang lahst, parang hindi ‘na sto napapansin, Sapagkat parang palaging nakikipagbuno sa parsang nakasulst ng wika, itinururing naman itong konkreto bagamat isa-isang bahagi lang ng kabuuang kakzyahang lingguwistiko, Katangian ng mga pananalitang espontanyo Bihira tayong maging maléy a kung paano tayo magsalita kaya interesting na busisiin ang isang halimbawa ng espontanyo na usapan sapagkat sa ganitong paraan, lumilitaw nang husto at napapatingkad ang mga katangian. Sa wikang Ingles muna ang ating halimbawa (tingnan din natin sa ating kultura pagktapos bilang gawain sa klase): Az What about erm Stephen do you s Bs he comes to Aikido with me now (A: ok yea)l try er encourage hii to do it(.) I Pve tried the paitting a bit om ‘em all (A: yea) painting I've tried you know (A: yea) tried to find if ‘here’ anything cere you know anything that’s been passed ont.) Sally's quite good (.) for frer age like yous kriow (Asmna)(,) erm she seems (0 be able to put things in the right place () which is something () which is the main thing realy. .er (,) I try and get chem to do the things you know but (.) you know they sort of go their own way (,) you know Makikica natin ang mga katangian ng tuloy-ruloy, di-pinag-isipang pananalita sa_ 1) mga patlang at/o pampunong bigkas na nailalagay dito sa mga panandang tulad ng (,) 0 crs/ems, yea, mm sa pagitan ng mga pangungusap o sa loob mismo; 2) mga marker ng pagksunaaan o simpatya sa nag-uusap tulad ng you know, sort of :3) nga pag-uulit tulad ng U've tried, painting, anything; at 4) mga pagtatangka a pogdabago ng pangungusap, Mukhang lumalabas na pabara-bara ang paraang pananalita, subalit hindi tamang konklusyon ito sapagkat sinusuri dito ang isinulat na pananalita na lumabas na parang walang kaayusan. Sa katunayan, hindi napapansin ag mga kalahok ang mga patlang at pag-aalinlangang ito at nakikitang lohikal na sangkap ng paraang iyon. Nabibigyang- diin lang ang kaibhan ng dalawang parzan na kapwa may saviling sistema at lohika, Nagmumula ang mga katangiang ito ng pananalita dahil sa dinamiko at interaktibong aspekto ng paraang ito. Lalo na sa harapang sitwasyon na impormal, kapwa biglaan at mapagtulungang pakikiugnay ito ng mga kalahok. Kasabay ang proseso ng pagpeplano at pagbubuo ng sasabihin sa aksiyon mismo ng pagsasalita, at gayundin ang proseso ng interpretasyon, sapagkat hindi na mababawi ang produkto. Samantalang relatibong transitori at di-permanente ang pananalita, relatibong nakahimpi) at permanenge naman ang produkto ng pagsusulat, Puwede ritong mapaghiwalay ang mga kalahok sa oras at sa lugar. Puwedeng mahaba ang proseso ng pagbubuo, yugro-yugto at maraming rebisyon habang lumilitaw ang tapos na produkto. 14./ MuvancnAt dahil relatibong nakatigil ang produkto, puwede ring mahabz, matagal-tagal, mababalam-balam ang incerpretasyon, ilang beses binabasa-basa. Ang nakasulat ay nakasulat nna, kaiba sa pananalita na may dagdag na kontext o asal-paralingguwistike ang kahulugan ng isang binighas. Magkahalong Paraan Sa mga dahilang ito natutukoy na magkaibang-magkaiba ang dalawang paraan kung malapit na pinaghabambing. Magiging mali, g2yunman, kung pagpipilitang may absolutong, ppagkahati sa lahat ng nakasulet sa unang banda. at sa Ishat ng pananalita sa Kabila. Mayroon, namang mga kasong nasi gitna o pagitan tulad ng inihandang lecture © madramang diyalog, naisulat na bago pero babasahing malakas; 0 sa Kabila naman, ag panayam © talakayang inirckord na itatranskeay para ilimbag. Sa katunayan, unti-unti mang pinalalabo ng clcktonik midys ang kaibhan sa pagitan ng dalawa. Inilulugae ng mgs telephone- answering sachines, halimbaw, ang ispiker sa kakatwang posisyon na bumuo ng produktong bbigkat para sa ipinagpalibang kontak «a isang makikinig na wala pa kung kayo ipagsesaalang- sling ang mga kahingian ng parang Keraniwang nacengkuwentro doon sa isa pa. Kung gayon, ang pag-ualad at pagpapalwak ng mga alternatibong paraan ag Komunikasyon sa loob ng isang komunidad ng pananalita ay magkakaroon ng alingawngaw sa anumang paraang ginagamit na at mangyari pa, sa Kabuuan ng kultura mismo (re kssalukuyang text messaging). Puwersang malakas ang paglitaw at malawakang paggait ng ising paraan ng nakasulat para sa estandardisasyon ng mga anyong lingguwistiko sa parzang pananalita, Sa kasaysayan ng English, halimbawa, ang pagkuha sa diyalekro ng timog-silangang Midland: bilang norm pars sa mga nakasulat na dokumento ay nakatulong, nang malaki para masdopt ito bilang iseandard na diyalekto ng "edukadong’ pananalita. Nagkakaroon lalo ng prestihiyoso ito habang nakikita sa paraang nakasulat at nageacamasa ag mga pakinabanag, Samakatwid, sa loob ng isang komunidad ng pananalita, hindi namang, ganap na magkahiwalay ang isa sa isa. Bilang suma, nagkskaroon ng pagkakaiba sa gamit ng wika depende sa sitwasyon Jeung saan may ksakiba’t na tenor, larangan at paraan, lahat ng ito bumubuo s nosyon ng register Diglossia Sa pagtalakay sa mga naunang bahagi, matimajin nating mukhang napakabirap na panlipunang pagkilos ang pagsasabi ng tamang bagay sa tamang tao sa tamang panahon. Sa ilang bagay, mukha nga. Isa itong kasamayang dapat kamtin ng mga gumagamit ng swika lagpas sa iba pang kasanayang lingguwistiko na bigkas at gramar. Sa ilang lipunan, gayunman, mas naging hayag na ang gagamiting angkop'na anyong lingguwistiko dabil sa diglossia Ginagamit ang salitang ito para ilarawan ang isang sitwasyong may dalawang, napakaibang varayti ng wika sa loob ng isang komunidad ng pagrasalita, bavrat isa may malinaw na katungkulang panlipunan, Normal na mayroong varayting ‘Matas’ para sa mga bagay na seryoso at pormal, at varayting’Mababa’ para sa usap-usap 0 gamitimpormal tnuraduksyen se Veroyé at Varyaoyon ng Wika / 15Isang anyo ng diglossia ang umiiral sa karamihan sa mga bansang nagsasalita ng Arabik _kung saan may mataas,o klasikal na varayting gamit sa mga lecture, alumpating relihiyoso at pormal na talumpating politikal, samantalang ang mababang varayi ay ang Jokal na diyalekto na kolokyal na Arabik. Sa Griyego, mayroon ding varayting matass at mababa (o demotik). Sa ilang siewasyon, tila hiwalay na wika na ang metaas na varayti, Sa mahabang panahon ng kasaysayan ng Kanlurang Europa, isang sitwasyong diglossic ang umiral kung, sean Latin ang mataas ne varayti samantaling mabababa ang mga lokal na wika tulad ng French at Ingles. Sa Paraguay, Espanyol ang mataas samantalang Guarani (isang wika ng, leatutubo) ang mababa. Wika at Kultura ‘Marami sa mga salik na nagpapalitaw sa mga varyasyong lingguwistiko ay minsan natatalakay base sa mga pagkakaibang kultural. Hindi kakotwang makatuklas na tinutukoy ang mga katangiang lingguwistiko bilang aspekto ng ‘kultura ng uring manggagawa’ 0 "Black culture, halimbawa, Sa maraming bagay, naimplnwensiyahan ang pananaw na ito ing mga trabaho ng mga antropologo na medyo tinatrato ang wika bilang isang elemento sa hanay ng tulad ng paniniwala na ‘kaalamang nakamit sa lipunan! Dahil sa proseso ng paghitipat ng kuleara kung saan nekukuha ang wika, mukhang matino nga namang bigyang- iin na kakabit na kakabit ang varyasyong lingguwistko sa pag-iral ng iba’e ibang kuleura Sa pag-aaral ng mga kultura ng daigdig, kitang-kita naman na hindi Iang iba-iba ang wika ng jba’t ibang tribo, kundi iba-iba ang pananaw-pangrundong nasasalamin sa kanilang wika. Ibig sabihin, hindi lang walang katumbas sa kultura ng mga Aztec ng ketulad ni Santa Claus, wala rin silang salita para dito. Sa puntong sinasalamin ng wika ang kultura, hapakaimportanteng obserbasyon ito at hindi dapat balewalsin ang pag-iral ng ibang pananaw-pangmundo kung pinag-azralan ang ibang wika o varayti. Isang maimpluwensiyang teorya sa kone} atakda sa bagay na ito, yon ng wika at pananaw pangmundo ang mas Determinismong Lingguwistiko Kung talagang mukhang magkaibang-magkaiba ang dalawang wika sa paghalarawan, kung ano ang daigdig. siguro, habang naturutuhan ninyo ang, isa sa mga wikang iyon, maitatakda ng paraan kung paano naorganisi ang inyong wika kung peano mo titingnan ang pagkakaorganisa ng daigdig. Ibig sabshin, mayroon ka nang_nakahandang sistema ng. pagkakategorya sa kung ano ang nakikita ninyo, at kung gayon, mahihila kang tingnan ang daigdig doon lamang sa mga kategoryang iyon. Mayroon ka samakatwid na teorya ng wika na tinawag na determiniomong lingguwistiko na nanghahawak sa pinakamasidhing versiyan nito na “itinatakda ng wika ang pag-iisip.” Sa madaling sabi, makapag-isip ka lamang sa mga kategoryang pinapapahintulutan sa inyo ng inyong wika Isang madalas banggitin na halimbawa ng pananaw na ito ang maraming salitang ginagamnit ng mga Eskimo sa tinatawag sa Ingles na snow Kapag isang ispiker ng Ingles ang titingin sa tanawing winter, makakakita siya ng sisang entiting tinatawag na snow. Ang. *6 / MinancaEskimong tumitingin sa parehong tanawin ay makakakita ng iba't ibang entiti, t ganoon ang ginagawa niya, sabi na nga, dahil pinapshintuhuran ng kaniyang wika na magkategorya sa nakikita na iba sa ispiker ng Ingles. Babalik tayo s halimbawang ito. Ang Haypotesis na Sapir-Whorf Ang pangkalahatang ideang isinasaalang-alang matin ay bahagi ng nakilala nang haypotesis na Sapit-Whorf. Argumnento nina Edward Sapir at Benjamin Whorf noong mga 1930, na sa mga wika ag mga katucubong Amerikano, naiba ang pagtingin nila sa daigdig keysa doon sa mga najsaslita ng mga wikang ‘uropeo Tingnan natin ang isang belirnbawa ng pangangatwirang ito. Inihayag ni Whorf na iba ang pagtingin ng mgs katutubong Hopi ng Arizona kaysa sa mga ibang ribo (hal. tribong naggasalita ng Ingles) dahil pinangunahan sila ng kanilang wika. Sa gramar ng Hopi, may distinksiyon sa pagiaan ng “gumagalaw/ animate’ at “di-gumagalaw/ inanimate, at kasama sa set ng mga bagay na ‘gumagalaw’ ang mga ulap at bato. Konklusyon ni Whorf na naniniwala ang mga Hopi na mga bagay na gumagalaw ang mga ulap at bato 2t ang wika nila ang nagsasabing ganoon a nga. Wala sa Ingles ng ganitong pagmamarka sa gramar nito sa mga ulap at bato, kaya hind: nokikita ng mga ispiker ng English na parcho ang daigdig tulad ng mga Hopi. Sa salita ni Whorf,“Binubusbos natin ang kalikasan sa mga pamantayang inihatag ng ating mga katurubong wiks” Maraming mga argumentong iniharap laban sa pananaw na ito. Narito ang isang sels kay Sampson (1980). Mag. imagine ng isang tribong may pagmamarkang geamatiko sng, wika sa pagkakaiba ng kasarvan, kaya may espesyal na marka sa mga terminong, gamit para sa mga babae. Ngayon, matatagpuan ding ginagamit ang mga ‘espesyal na markang ito para sa beto at pinto. Magagawa nating konklusyon kung gayon ns naniniwala ang ibong co na pambabae ang mga bato at pinto tulad ng kadalagahan at kababailuan. Tila hindi naman Kaiba sa inyo ang tribong ito. Ginagamit nila ang_mga terminong le femme (woman), la pier (stone) at la porte (door). Tribo itong saninirahan sa France. Sa pilsgay ba ninyo, naniniwala ang mga French na kaparehong ‘pambabae’ rin ang mga bato at pinto tulad ng women? Problema sa mga konklusyong ito, may kalituhan sa pagitan ng mga kategoryang lingguwistiko (‘gumagalaw;"pambabae’) at kategoryang biyolohiko (‘buhay; “babae’) Siyempre, madalas may tumbasan sa mga wiks sa pagitan ng mga kategoryang ito, pero puwede namang wala. At saka, hindi ka naman pinupuwersa ng mga kategoryang Jingguwistiko na balewalain ang kategoryang biyolohiko. Mayroon ngang partikular na kategoryang lingguwistiko ang mga Hopi para sa‘batoy hindi naman ibig sabihin nito na iniisip na ng mga Hopi na nakamatay sila ng isang buhay na nilalang kapag nasagasean nila ito ng Kanilang sasakyan. Balik tayo sa mga Eskimo at snow, natatanto natin na wala ngang maraming isang, salicang ang Ingles para sa iba't ibang uri ng snow. Gayunman, nakakalikha ang ispiker ng Ingles ng mga katawagan, sa pagmamanipula ng kanilang wika, para tumukoy ng wet snow, powdery snow, spring snow at iba pa. Kaibang-kaiba nga marahil ang pagtingin sa snow ng Karaniwang ispiker ng Ingles kaysa sa karaniwang ispiker ng Eskimo. Repleksiyon iyon ng kanilang magkaibang karanasan sa magkaibang kaligirang kultural, Sinasalamin otrodukesiyon sa Verayti at Varyasyou ng Wilee / 17ng kanilang narutuhang wika ang magkaibang kultura. Maaaring bahagyang t0*90 99 ‘Goarakda ng wika ang, pag-lisip s2 isang paraang oapakalimitedo, pero hind: ito tmaipaliwanag ang katunzyang hindi nagmamana ang mga gumagamit ng wika ne Sang foniyan nang padron na magagamit. Minamana nila ang kakayshang magmanipula 3 fumikha sa isang'wika, para maipaliwanag ang kanilang mgz persepsiyon. Kung ganap nging naitatakda ng wika ang pag-tisip at persepsiyon, imposible kur gayon ang konsepto ng pagbabagong pangwiks. Kung walang salita ang mea Hop! Sa Engoy na tinarawag nating bs, mabibigo bo siyang makita ang bagay na ayon® Hinds ba hiya Kayang maisip iyon? Ang gagawin ng Hopi keapag nakaragpo siya ng isang bagong bagay ay palitan ang kaniyang wika para maiangkop ang pangangailangang cukuyin ang bagong bagay. Minashanipula ng tao ang wiks, hind) kabaligtaran 18 / Minanca