5791824507450690117

Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
l $]+∫
»j·T+‹ |ü_¢πøwüHé‡
ø±s¡˝eŸ ÷sYÿ ‡ s√&é, $»j·Tyê&É ` 520 002.
GREEK THATHAVAVETHALU
By :
SRI VIRINCHI
JAYANTHI PUBLICATIONS
KARL MARX ROAD
VIJAYAWADA - 520 002.
Ph : 0866-2577828
Mobile : 8978261496
First Edition : 2012
Ó PUBLISHER
Title Design :
GIRIDHAR
Price : K : 100-00
DTP :
SRI SRINIVASA GRAPHICS
Ph : 9440397989
Printers :
NAGENDRA ENTERPRISES
VIJAYAWADA - 520 002.
Ph : 0866 - 2442001.
k˛Áø£{°dt 469`399 Áø°. |üP.
Á|ükÕúeq ..............................................................................4
k˛Áø£{°dt ...............................................................................7
J$‘·‘·‘·Ô«+ ........................................................................11
e´øÏÔ‘·«+ ............................................................................ 17
n_ÛjÓ÷>∑+ ......................................................................22
düe÷<Ûëqdüs¡[ ...............................................................25
|ü˝≤j·Tq+ ‘·|ü ...........................................................49
‘·‘·Ô«<äs¡Ùq+ ....................................................................54
ù|¢{À 427`347 Áø°. |üP.

ù|{¢ À................................................................................ 105
s¡#q· \T ............................................................................112
Ä<äs¡Ù+ ` j·T<ës¡ú+ ......................................................114
sêC≤´+>∑+ .................................................................... 122
Ä+‘·]ø£ XÊg Á|üe÷D≤\T .......................................... 149
Åd”Ô\T ` dü+kÕsê\T ....................................................... 153
y˚<ë+‘· $wüj·÷\T ..................................................... 154
|ü⁄qs¡e˝Àø£q+ ............................................................ 157
n]kÕº{Ï˝Ÿ 384`322 Áø°. |üP.

n]kÕº{Ï˝Ÿ ...................................................................... 160
s¡#q· \T .......................................................................... 167
XÊÅd”Ôj·T eØZø£s¡D+ ...................................................... 169
Á|ü<∏äeT ‘·‘·Ô«XÊg+ ..........................................................191
uÛÖ‹ø£XÊg+ .................................................................204
nqTcÕ˜q ‘·‘·Ô«XÊg+..................................................209
|ü⁄qs¡e˝Àø£q+ ............................................................ 231
Á|ükÕÔeq
‘·‘·Ô«XÊg+, y˚<ë+‘·+ ` n+fÒ e÷eT÷\T eTqTwüß\≈£î ø±düÔ ∫qï #·÷ù|
ø±≈£î+&Ü yÓ≥ø±s¡+ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. J$‘êìøÏ, BìøÏ n+‘· kÕ|ü‘´· + ˝Ò<qä T≈£î+{≤s¡T
#ê˝≤eT+~. ìC≤ìøÏ J$‘êìï |üP]Ô>±, ≈£åîDí+>± ns¡ú+ #˚düTø√yê\+fÒ ª‘·‘·Ô«XÊg
<äs¡Ùq+μ ø=+‘·˝À ø=+‘· nsTTHê ñ+&ç rsê\ì $E„\ n_ÛÁbÕj·T+. n+‘˚ø±<äT,
J$‘· >∑eTq+ düT>∑eT+ ` düTø£s¡+ ne{≤ìøÏ ‘·‘·Ô«XÊg |ü]#·j·T+ ñ|üø£]düTÔ+~.
‘·‘·Ô«XÊg+˝À j˚T<√ n˝ÖøÏø£eTsTTq Äq+<ä+ ñ+~. y˚<ë+‘·+˝À J$‘·|ü⁄
m&Ü]ì $T\$T\ yÓT]|æ+#˚ eTØ∫ø£\T ñHêïsTT. ªe÷qdæø£ Äq+<ëìï, ñ˝≤¢kÕìï
ø£\T>∑#˚ùd Á|æj·T‘·eT H˚düÔ+μ nHêï&ÉT ‘·‘·Ô«XÊÅkÕÔìï ù|¢{À.
eTq˝À Á|ü>±&ÛÉ+>±, Á|üøÏå|üÔ+>± ñqï yÓ\T>∑T, ‘˚»düT‡ yÓ*øÏ sêe{≤ìøÏ yê{Ï
dü+s¡ø£åD˝À J$‘·+ kÕs¡úø£‘·qT dü+‘·]+#·Tø=q{≤ìøÏ ‘·‘·Ô«XÊg+ nedüs¡+. ˇø£ s¡wü´Hé
qe\˝À ˇø£ bÕÁ‘· n+≥T+~. ª˙e⁄ sTTe«#·÷ù| \ø£å\T, ø√≥T¢ $\TesTTq <Ûäq+ Hê≈£î
nedüs¡+ ˝Ò<äT: H˚qT J$‘êìï >∑T]+∫ n&çπ> Á|üX¯ï\≈£î ìø±s¡‡sTTq, dü÷{Ï nsTTq
düe÷<ÛëHê\T ø±yê*μ nì. nq+‘· Äø±X¯ |ü]~Û˝À ∫qï edüTÔe⁄\T, ô|<ä› edüTÔe⁄\T
<˚ìø£$ $&ç>± eTq+ #·÷&É>∑\>±*, ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*.
‘·‘·Ô«y˚‘·Ô ne{≤ìøÏ, j˚Ty√ ø=ìï ñ<ë‘·ÔeTsTTq Ä˝À#·q\T ñ+&É&É+, ˇø£
bÕsƒ¡XÊ\qT ÁbÕs¡+_Û+#·>∑\>∑&É+ #ê\<äT. C≤„Hêìï ñbÕdæ+#·>∑\>±*— Ä yÓ\T>∑T˝À
J$+#·>∑\>±*. düs¡fi¯eTT dü«‘·+Á‘·eTT, ñ<ës¡eTT, $XÊ«dü bÕÁ‘·eTT nsTTq Jeq+
‘·‘·Ô«y˚‘·Ô≈£î ‘·|üŒìdü]. ªdü‘·´+ª eTìwæì leT+‘·T&çì #˚j·Tø£b˛e#·TÃqT. ø±ì n‘·&çì
ªùd«#êÃ¤J$μì #˚düTÔ+~.
#·<äs¡+>∑+ Ä≥˝≤ ‘·‘·Ô«XÊg |üsƒ¡+ ≈£L&Ü ø±\πøåbÕìπø, >±ì sTT+¬ø+<äT≈£L
ø=s¡>±<äT nqTø=+{≤s¡T ø=+<äs¡T. ù|¢{À, n]kÕº{Ï˝Ÿ e+{Ï eTVü≤˙j·TT\ e÷≥\T á
s√Eq |ü⁄düÔø±\≈£î, |üØø£å\≈£î e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·eTsTT ñHêïj·Tì n~Ûπøå|ü+ #˚kÕÔs¡T.
XÊg|ü]C≤„q+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=B› ‘·‘·Ô« <äs¡Ùq ÁbÕeTTK´+ ‘·s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢ uÛ≤$kÕÔs¡T.
ø±ì sTT<ä+‘· ªeTìwæμ >∑Ts¡T‘·s¡ u≤<Ûä´‘·qT >∑Ts¡TÔ≈£î ‘Ók˛Ô+~. ‘Ó*j·Tì $wüj·÷\qT
>∑T]+∫ ø=+‘·eT≥Tø£sTTHê X¯øÏÔe+#·q ˝Ò≈£î+&Ü ø£èwæ #˚dæ ` }Vü≤\ <ë«sê Ä˝À#·Hê
|ü]~Ûì $düÔè‘·+ #˚düT≈£î+≥÷ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ #˚ùd Á|üj·T‘·ï+ ‘·‘·Ô« XÊg+. nìï{Ïì
düeTq«j·T |ü]∫ eTqTwüß\eTT+<äT ñ+#˚ n<ä›+ sTT~. $\Te\T, Ä<äsêÙ\T, |üPs¡í‘·˝À
M{ÏøÏ ñqï kÕúq+, C≤„Hêìï nqTuÛÑyêìøÏ s¡+>∑]+#·T≈£îì eTT+<äT≈£î yÓfi¯fl&É+,
$XÊ«qï+‘·{Ï˙ #·<äe{≤ìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+... sTTB ‘·‘·Ô«XÊg+ #˚ùd |üì.
‘·s¡ÿeTT, s¡düeTT, ˙‹, sê»˙‹, y˚<ë+‘·+ ` Ç$ nsTT<ä÷ ‘·‘·Ô«XÊg+˝Àì
kÕ<Ûës¡D $uÛ≤>±\T, n˙ï ø£*|æ düeTÁ>∑+>± #·÷∫q|ü&˚ kÂ+<äs¡´+ eTq≈£î
n+<äT‘·T+~. ª‘·‘·Ô«XÊgE„\T eT+∫yêfi≤fl, #Ó&É¶yêfi≤fl nqï $wüj·T+ ‘·]ÿ+#·T≈£î+≥÷
ø±\+ eè<Ûë #˚jT· ≈£î— ‘·‘êÔ«ìï ‘·s∫¡ ‘·s∫¡ #·÷∫ ì»+ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ |Á j
ü T· ‹ï+#·T.
Ä ì»+ ìqTï eTT>∑Tú&çì #˚düTÔ+~. Ä ì»+ q\T>∑T]‘√ |ü+#·Tø√e{≤ìøÏ Á|üj·T‘·ï+
#˚sTTμ nHêï&ÉT k˛Áø£{°dt ÁøÏ{À‘√.
Á^dt <˚X¯ ‘·‘·Ô« #·]Á‘· ãVüQ |ü⁄sê‘·qeTsTTq~. Á|üø£è‹ Ä <˚XÊìï uÛÑ÷$T, ˙s¡T\
ø£\sTTø£, m&Éu≤≥T\‘√ ãVüQ düT+<äs¡+>± r]Ã~~›+~. Ä ˝Àj·T\˝À eT‘·eTT,
dü+düÿè‹, dü+Á|ü<ëj·TeTT $\dæ*¢HêsTT. @<∏ÓHé‡ q>∑s¡+ Á^dt sêC´+˝À Á|ü<Ûëq
eTsTTq~. Ädæj·÷ yÓTÆqsY≈£î #˚s¡Tø√e˝…q+fÒ Á^düTyêdüT\≈£î Ç<˚ <ë«s¡+. ãj·T{Ï
<˚XÊ\T Á^düT <˚XÊìï |ü⁄˙‘·+ #˚j·Te˝…qHêï Ç<˚ Á|üy˚X¯<ë«s¡+ Áø°düTÔ≈£î eTT+<äT (_.dæ.)
490`470\˝À kÕŒsêº, @<∏HÓ ‡é \T ‘·eT ‘·eT n+‘·'ø£\Vü‰\T eT]∫b˛sTT, ˇ≈£îÿeTà&ç>±
düMTø£]+#·Tø=ì |ü]¸j·Tq¢‘√ b˛sê&ÜsTT. j·TT<ë∆q+‘·s¡+, @<∏ÓHé‡ ‘·q HÍø£\qT
yêDÏC≤´ìøÏ ñ|üjÓ÷–#·T≈£î+~. |ü⁄sê‘·q Á|ü|ü+#·+˝À $düÔè‘· yêDÏ»´ Ø‘·T\qT Á|üy˚X¯
ô|{Ïº+~. Á|ü|üe#·+˝Àì Ç‘·s¡ Hê>∑]ø£‘·\T, Ä#ês¡ eéVü‰sê\T, Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\T
m˝≤ ñ+{≤jÓ÷ ùdø£]+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Áø£eT+>± ªk˛|òædüTº\Tμ ‘·j·÷s¡j·÷´s¡T.
C≤„q Á|ükÕs¡+ #˚dü÷Ô Á|ü|ü+#· |üs¡´≥q »]ù| ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T Mfi¯ófl. ‘·s¡Tyê‘· k˛Áø£{°dt
Á | ü u Û Ñ $ +#ê&É T . •\e+{Ï eTìwæ . qe˙‘· dü < ä è X¯ y Ó T Æ q eTqdü T , ø£ s ¡ T Ds¡ d ü +
Vü≤è<äj·TeT+‘ê ì+|ü⁄≈£îqïyê&ÉT. Ä&É+ãs¡+, y˚wüuÛ≤wü\T ms¡T>∑ì kÕ<Ûës¡D eTìwæ.
j·TTe≈£î\T n‘·ì #·T≥÷º u…\¢+ #·T≥÷º á>∑\T eT÷–q+‘· #˚πsyês¡T. j·TTe≈£î\qT
ªbÕ&ÉTμ #˚düTÔHêï&Éqï $TwüMT<ä ª$wü+μ sTT∫Ã #·+ù|XÊs¡T n‘·ìï. áj·Tq‘√ kÕìïVæ≤‘·´+
ñqï ù|¢{À, n]kÕº{Ï˝Ÿ á ‘ê‹Ô«ø£ ∫+‘·qqT ø=qkÕ–+#ês¡T. nH˚ø£ düeTø±©q
$wüj·÷\ô|’q ø=‘·Ô yÓ\T>∑T\T #·\¢&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, eTT+<äT ‘·sê\ yê]øÏ Ä<äs¡Ù
ÁbÕj·TyÓTÆq Ä˝À#·q\T nH˚ø£+ e~* yÓfi≤fls¡T. e÷qe #·]Á‘· ø=qkÕ–q+‘· es¡≈£î
‘·‘«Ô· <äèwæº BìøÏ nqTqj·T+>± ñ+&ÉH˚ ñ+≥T+~. ‘·‘«Ô· <ës¡Ùì≈£î\ |Á eü #·Hê\T düs«¡ <˚X¯
<äX¯ ø±˝≤\≈£î #Ó+~q ~yê´»„\T>± ñ+&çb˛‘êsTT. G
^Á≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\ J$‘·, ‘·‘·Ô «<äs¡ÙHê\qT
düs¡fi¯yÓTÆq ‘Ó\T>∑T˝À n+~düTÔqï
ªªl $]+∫μμ
~eĆ≤„q ‘·‘·Ô«<äs¡Ùq Ä#ês¡T´\T
düs¡«<˚X¯ <äXÊ ø±˝≤\≈£î #Ó+~q
ø£<∏ëìø£, ‘·‘·Ô «<äs¡ÙqeTT\˝À |üÁ‘˚´ø£
|ü]o\q, |ü]XÀ<Ûäq #˚düTÔqï yês¡T.
Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
k˛Áø£{°dt
øÁ °dTü Ô |üPs¡«+ Äs¡e X¯‘êã›+ qT+&ç Áø°dTü Ô nq+‘·s+¡ Äs¡e X¯‘êã›+ es¡≈î£
Á^≈£î ‘·‘·Ô«∫+‘·q Á|ü|ü+#· uÛ≤eHê|ü{ÏeTqT düTdü+|üqï+ #˚dæ+~. m+<äs√
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T es¡Tdü>± ne‘·]+∫ ø=‘·Ô ø=‘·Ô Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\qT Á|ü»\≈£î
|ü]#·jT· + #˚XÊs¡T. <˚X¯ sê»ø°jT· yê‘êes¡D+, Á|ü»\ e÷qdæø£ Á|ü‹uÛÑ $ø£dqü +
Ç+<äT≈£î ‘·–q+‘·>± <√Vü≤<ä+ #˚XÊsTT.
|ü]¸jT· Hé <ä+&Éj÷· Á‘· $|ò\ü + nsTTb˛sTTq MT<ä≥, á ø=‘·Ô Ä˝À#·Hê
düs[¡ ãVüQ #·Ts¡T≈£î>± eTT+<äT≈£î q&ç∫+~. J$‘·+˝Àì Á|ü‹ s¡+>∑+˝Àq÷ á
#·Ts¡T≈£î<äq+ n>∑T|ædTü +Ô ~.
Á^dt <˚X+¯ ˝À á q÷‘·q yê‘êes¡D≤ìøÏ @<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ øπ +Á<äkÕúq+.
ô|]øÏd¢ t (Pericles) Ä<Û«ä s¡´+ ÁøÏ+<ä yêDÏ»´ sê»ø°jT· yÓu’ eÑÛ + yÓ*$¢ ]dæ+~. ø£fi\¯ T,
kÕVæ≤‘·éTT ø=‘·Ô Ä≈£î\T ‘=&ç>±sTT. @<√ dü]ø=‘·Ô C≤„q Á|ükÕsêìï n+<äTø√yê\ì
Á|ü»\ eTqdüT\T }s¡≥‘√ ì+&çb˛j·÷sTT. Áø=‘·Ô Á|üjÓ÷>±\T ÁbÕs¡+uÛÑ+
nsTTHêsTT. Á|ü‹B |üØø£å ô|≥Tº≈£î #·÷#·Tø√e&ÉeTT, Ä˝À#·q≈£î |ü<äTqT
ô|≥Tºø√e&ÉeTT, Ä‘·à>∑‘·yÓTÆq dæú‹øÏ dü]>± ø£ì|ædüTÔqï<ë ˝Ò<ë nì #·÷#·Tø√
e&ÉeTT ` Áø£eT+>± n\yê≥T nsTTb˛j·÷sTT.
XÊg $C≤„qeTT, ‘·‘·Ô«∫+‘·qeTT (Science, Philosophy) Á|üeTTKyÓTÆq
e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îe#êÃsTT Á|ü»\ eTqdüT\˝À. n|üŒ{ÏøÏ n$ Á|ü‘˚´ø£ XÊg
$uÛ≤>±\T>± |ü⁄{Ïº |ü]>∑Dq bı+~ øπ e\+ q÷≥j·÷uÛ’… dü+e‘·‡sê˝Ò nsTTHê, á
s¬ +&ÉT $<ä´\÷ eTìwæì eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛>∑\ #êø£#ø· ´£ + ñqï øπ Áå ‘ê\T>±
ÄyÓ÷<ä+ bı+<ësTT.
eTTK´+>± uÛÖ‹ø£XÊg+˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\T #Ó|
ü ø√<ä–q$. yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|ü⁄\
e+{Ï dü÷øå±à‹ dü÷ø£àå yÓTqÆ |ü]ø£sê\T ˝Òøb£ ˛sTTHê, Á^≈£î Ä˝À#·Hê|üsT¡ \T ‘·eT
7 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
|ü]o\q, ‘·sÿ¡ eTT, XÀ<Ûqä \ eT÷\+>±H˚ nDT dæ<ë∆+‘êìøÏ <ë<ë|ü⁄ <ä>sZ∑ ≈¡ î£
e#˚ÃXÊs¡T.
m+‘√ $wüjT· $es¡D+, |ü]o\q n+XÊ\T, |ò*ü ‘ê\ Á|üø≥£ q\T... Çe˙ï
»]–Hê M≥ìï{Ï˙ Á>∑+<∏dä +úü #˚dæ düMTø£]+#˚ |üì »s¡>˝∑ <Ò Tä #ê˝≤ ø±\+ es¡≈î£ .
me]øÏyê]øÏ ‘·eT dæ<ë∆+‘ê\˝À, Ä˝À#·HêÁø£eT+˝À qe´‘·, düe´‘· ñqï≥T¢ ìsê∆sD¡
ne&Üìï $T+∫ eT]+‘· y˚T\T @MT »s¡>˝∑ <Ò Tä . ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\|ü≥¢ eT≈£îÿe,
n#·+#·\ $XÊ«dü+‘√ bÕ≥T ` Ç‘·sT¡ \ n_ÛÁbÕj·÷\T, Ä˝À#·q\ |ü≥¢ ìsê<äsD¡ ,
@Vü≤úÛ≤e+ ≈£L&Ü n+≈£î]+#·kÕ>±sTT. yê–«yê<ë\T K+&Éq eT+&ÉHê\T
nqTdü]+#êsTT. kÕe÷q´ »qT\ eTqdüT\˝À mH√ï Á|üX¯ï\T, nqTe÷Hê\T
$T–*b˛j·÷sTT ‘·|Œü , |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\T nqTe⁄>± n>∑T|æ+#·˝<Ò Tä . Ä˝À#·q
sπ ø¬ ‘·T‘Ô T· +<˚ ‘·|Œü , n~Û>$∑ T+#·&+É ˝Ò<Tä ` nqï <Û√s¡D.Ï @~ qe÷à˝À, @~
$dü]+® #ê˝À e÷eT÷\T eTìwæøÏ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü b˛j˚T |ü]dæ‹ú @s¡Œ&ç+~.
C≤„qT\T ˝Òø£ k˛|òædüTº\T (Sophists) nH˚ ‘Ó>∑yês¡T ãj·T\T<˚sês¡T
Ä˝À#·Hê|üsT¡ \ ø√e˝À. Ms¡T eè‹Ô|sü +¡ >± $C≤„q XÊgy˚‘˝Ô· À, ‘·‘«Ô· ∫+‘·Hê |üsT¡ ˝À
ø±<äT. Á|üj÷· D≤\T #˚d,æ Á|ü»\qT ø£\TdüT≈£î+≥÷, yê] Ä˝À#·Hê Áø£e÷ìï ªª#·Ts¡T≈£îμμ
|üs#¡ &· yÉ T˚ M] |üì. dü+|òTü +˝À M]øÏ eT+∫ >ös¡e+, Á|ü‹wü.˜ M]˝À #ê\eT+~
uÛ≤edü+|üqTï\T. Á|ü»\≈£î #Ó|Œü e\dæq dü+>∑‘T· \T yêfi¯fl e<ä› #ê\ e⁄+&˚$. ø=+<äsT¡
e÷Á‘·+ ` Á|ü»\˝À n$XÊ«kÕìï eT≥Tπø sπ ø¬ ‹Ô+#˚yês¡T. n+fÒ, yê] e<ä› Á|ü‹
düeTdü´≈£î ªª¬s+&ÉTy˚|⁄ü \ qT+N düe÷<Ûëq düs[¡ μμ ñ+&˚~. ne⁄qT ` ø±<äT \˝À
<˚ì˙ Ç‘·$T‘·ú+>± #Ó|üŒs¡T Mfi¯ófl. ¬s+&ÉT |üøå±\ yê<äq\qT Á|ü»\ eTT+<äT
ñ+∫, MTπs Ä˝À∫+#·Tø√+&ç n+{≤s¡T. Ä˝À∫+#·&É+ #ê‘·ø±ì yê]øÏ Ç~
$|ü‘ÿ· s¡yTÓ qÆ |ü]D≤eT+. ì»yÓTqÆ $\Te|ü≥¢ nqTe÷Hêìï sπ ø¬ ‹Ô+#·≥+ á dü+~>∑∆
|ü]dæ‹ú qT+∫ ãj·T≥ |ü&{É ≤ìøÏ nedüs+¡ nsTTq ªdüs+¡ C≤e÷μqT düÁø£eT+>±
n+~+#·˝øÒ b£ ˛e&É+ ` »s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. yê] yÓK’ ] ô|ô’ |’ yÓTs¡T>∑T\T ~<˚~› >±qT,
Á|üj÷Ó >±‘·àø£+>±qT ñ+&˚~. ªC≤„q+μ n+fÒ @$T{À e÷≈£î ‘Ó*j·T<äT— ø±ì MTs¡T
MT dæ‹ú >∑‘T· \qT |ü]o*+#·T≈£îì eT+∫ e÷sêZìï m+#·T≈£î+<äT≈£î nedüs+¡ nsTTq
yê‘êes¡D+ e÷Á‘·+ düèwækº ÕÔeTT ` n+{≤s¡T. C≤„qeTT, eT+∫‘·qeTT\≈£î ã<äT\T>±
‘·sÿ¡ eTT, HÓ|’ ⁄ü DéTT Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ yêfi¯ófl. n+‘˚ø±≈£î+&Ü eTs√ $∫Á‘·yTÓ qÆ n+X¯+,
k˛Áø£{°dt 8
yêfi¯ófl Á|üyX˚ ô¯ |{Ï+º ~ @$T≥+fÒ á k˛|òdæ Tü \º T ‘·eT ùdyê ø±sê´\≈£î, dü+uÛ≤wüD≤
Ø‘·T\≈£î Vü‰»s¡jT˚ ´ Á|ü»\ <ä>sZ∑ ¡ ª&ÉãT“μ edü÷\T #˚ùdyêfi¯ófl. s¡øs£ ø¡ ±\
ª|òE
” \Tμ ìjÓ÷–+#˚ yêfi¯ófl. á <Û√s¡DÏ ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· ≈£î ø£+≥ø£+, ndüV≤ü qø±s¡ø+£
nsTT+~. nsTT‘˚H+˚ , k˛|òdæ Tü \º T Á|ü»\ eTqdüT\T ` yê{Ï˝Àì $ø±sê\T u≤>±
ms¡T>∑T<äTs¡T. }]πø e∫Ãq edüTeÔ ⁄, m+‘· $\Te nsTTq<ÓH’ ê ø±e#·TÃqT, Á|ü»\≈£î
ìs¡T|üj÷Ó >∑+>±, njÓ÷>∑´+>± ≈£L&Ü ø£ì|ædTü +Ô ~. ‘êeTT ª&ÉãT“μ ô|{Ïº ø=qT≈£îÿqï
edüTeÔ ⁄`Ä˝À#·q |ü≥¢ Á|ü»\≈£î >ös¡e+, n_Ûe÷q+ m≈£îÿe. <ëì|ü≥¢ m+‘√
ÁX¯<‘∆ä √, nqTsê>∑eTj·TT˝…’ |üì #˚kÕÔsT¡ . ÇB k˛|òdæ Tü \º T ø£ìô|{Ïqº dü÷øÏ.Ô n+<äTe\¢H˚
yêfi¯ó¢ »qs¡+»≈£î\T ø±>∑*>±s¡T.
yÓqTø£{Ï eT‘·|sü y¡ TÓ qÆ Ä˝À#·q\T, HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\T dü&*É b˛‘·THêïsTT.
ªø£ì|æ+∫q~ e÷Á‘·yT˚ qeTTà‘êeTTμ nH˚ <Û√s¡DT\T Á|üã\T‘·THêïsTT. n≥Te+{Ï
‘·s¡TD+˝À z ‘·‘·Ô«<ës¡Ùì≈£î&ÉT, eTVü‰|ü⁄s¡Twüß&ÉT ne‘·]+#·e\dæq nedüs¡+
ñqï~.
á nedüs+¡ k˛Áø£{d° t (Socratees) »qq+ <ë«sê |ò*ü +∫+~.

k˛Áø£{d° t J$‘êìï >∑T]+∫, ‘ê‹Ô«ø£ <Û√s¡DT\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ

Äj·Tq+‘· Äj·Tq Áyêdæq düe÷#ês¡+ @MT eTq eTT+<äT ˝Ò<Tä . Äj·Tq u≤\´+,
j·Te«q <äX\¯ qT >∑T]+∫ m≈£îÿe düe÷#ês¡+ ‘Ó*j·T<äT. eè<ë∆bÕ´ìï >∑T]+∫
eT≥T≈£î nH˚ø£ $esê\T ñHêïsTT.
ô|]øÏd¢ t eTs¡D+Ï #˚Hê{ÏøÏ k˛Áø£{d° t q\uÛ’… dü+e‘·‡sê\ ej·TdüTyê&ÉT. Ä
s√E˝À¢ @<∏HÓ ‡é q>∑sy¡ êdüT\T |ü⁄düøÔ ±\T Áyêùdyêfi¯ófl ø±<äT. $cÕ<ë+‘· s¡#q· \T
m≈£îÿe ‘·|Œü , >∑<´ä s¡#q· \T ` J$‘· $es¡D\T |ü⁄düøÔ £ s¡÷|ü+ <Û]ä +#˚$ ø±<äT.
n]k˛ºù|òHé‡ (Aristophanes), n$T|æj·Tdt (Amipisias), j·T÷b˛*dt
(Eupolis) nH˚ |ü<´ä Hê≥ø£ ø£s\Ô¡ T (C≤q|ü<ä Ø‘·T\˝À) ` k˛Áø£{d° qt T ‘·eT s¡#q· \˝À
bÕÁ‘·>±, eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT>± yê&ÉT≈£îHêïs¡T.
n]k˛ºù|Hò ‡é nH˚ n‘·qT, Hê≥ø£øs£ Ô¡ y˚T|ò÷ü \T (The Clouds) nH˚ Hê≥ø£+
ÁyêXÊ&ÉT. n+<äT˝À k˛Áø£{d° qt T Ç‘·s¡ nqTj·÷j·TT\qT bÕÁ‘·\T>± ∫Á‹+#ê&ÉT.
á Hê≥ø£+ ˇø£ÿ{° |ü]o*+∫ #·÷ùd,Ô me¬sH’ ê k˛Áø£{d° t ªk˛|òdæ μºt nH˚ ìs¡j í ÷· ìøÏ
9 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ekÕÔsT¡ . Ç‘·ì <äèwæ˝º À k˛|òdæ Tü \º ≈£î HÓ‹’ ø£eTT, eT‘·|sü e¡ TT nsTTq n_ÛÁbÕj·÷\T
@MT ñ+&Ée⁄. k˛Áø£{d° qt T Ç˝≤π> ˇø£ u≤<Û´ä ‘ês¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ e´øÏ>Ô ± ∫Á‹+#ê&ÉT,
#·÷|æ+#ê&ÉT.
‘·sT¡ yê‘· ù|{¢ À (Plato) áj·Tq s¡#q· \T, ‘·‘«Ô· ∫+‘·qeTT Á>∑+<∏dä +úü #˚XÊ&ÉT.
n˝≤π> C…H√|òHü é (Zenophon), ÇôwH’ ‡é (Aeschines) nH˚yês¡T ≈£L&Ü k˛Áø£{d° qt T
ªbÕÁ‘·>±μ yê&ÉT≈£îì n‘·ìøÏ Á|ü#ês¡+ rdüT≈£îe#êÃs¡T. nsTT‘˚ Ms¡+<äs÷¡ k˛Áø£{d° ≈t î£
düeTø±*ø£\T ø±<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ù|{¢ À, k˛Áø£{d° t ø£+f… q\uÛe’… T÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T
∫qïyê&ÉT. ‘·‹e÷à Ç<äs› ÷¡ ù|{¢ À≈£î düeTø±*≈£î\T.
J$‘· #·]Á‘·\T Áyêj·T&É+ nH˚~ Á^≈£î dü+Á|ü<ëj·T+˝À Áø°dTü Ô |üPs¡«+
eT÷&Ée X¯‘êã∆+˝À eT≥Tπø Äs¡+uÛ+Ñ nsTT+~. ø£e⁄\qT >∑T]+∫ kÕe÷q´ »q+˝À
ñ‘ê‡Vü≤+, yê] J$‘· $esê\qT ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤\+ ñ+&˚~ >±ì,
‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· qT >∑T]+∫ ms¡T>∑e˝…qH˚ Ä˝À#·q n+‘·>± ˝Ò<Tä . n+<äTe\¢H˚ e∫Ãq
ø=~›bÕ{Ï |ü⁄düøÔ ±\T ôd‘’ +· ‘·«s¡˝ÀH˚ eT≥Te÷j·T+ nsTTb˛sTTHêsTT.
‘·s¡Tyê‘· ‘·sê\yês¡T Áyêdæq J$‘· ∫Á‘·D\˝À |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä∆yÓTÆq
$wüj÷· \T ≈£L&Ü #√≥T #˚dTü ø√e&É+ ‘·|Œü ìdü] ne⁄‘·T+~. k˛Áø£{d° qt T >∑T]+∫
#Ó|Œæ q ô|’ eTT>∑TsZ T¡ #·]Á‘·ø±s¡T\T eT÷&ÉT $<Ûë\T>±q÷ ∫Á‹+#ês¡T Äj·Tq s¡÷|ü
˝≤eD≤´\qT.
ù|{¢ À ∫Á‹+∫q k˛Áø£{d° t Vü‰dü´Á|æjT· T&ÉT, >=|üŒ ‘·‘«Ô· y˚‘,Ô· y˚<ë+‘· |üsy¡ TÓ qÆ
ÁbÕ‹|ü~ø£ ñqï e´øÏ.Ô düeTø±*ø£ eéVü‰sê\T, Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\T m]–qyê&ÉT.
XÊg |ü]C≤„q+˝À ~≥º.
#·]Á‘· |ü⁄s¡Twüß&ÉT>± k˛Áø£{d° ≈t î£ ˇø£ s¡÷|ü+ ñ+fÒ, ‘·‘«Ô· y˚‘>Ô· ± eTs√
s¡÷|ü+ <=s¡T≈£î‘·T+~ eTq≈£î, ÄHê{Ï s¡#q· \T |ü]o*+∫q|ü
&ÉT.
ªk˛Áø£{d° t dü+uÛ≤wüD\Tμ (Socratic Dialogues) nH˚ kÕVæ≤‘·´ s¡÷|üø\£ Œq
ù|{¢ À #˚dqæ ~. $wüj÷· \qT dü+yê<ä (dü+uÛ≤wüD) s¡÷|ü+˝À m≈£îÿe>± $X¯<ä
|üs#¡ e· #·TÃqT nqï n_ÛÁbÕj·T+ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ qÆ s√E\T n$.
ù|{¢ À Ç+ø± ‘·qø¬ ’ ‘êqT ˇø£ ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ Hêìï ø£qT>=ìq|ü
&ÉT, k˛Áø£{d° qt T
bÕÁ‘·>± #˚dTü ø=ì Ä eTVü‰|ü⁄s¡Twüßì Ä˝À#·q\qT, n_ÛÁbÕj·÷\qT #·<Tä es¡T\
eTT+<äT≈£î rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ, Äj·Tq düàè‹ #Ós>¡ ≈∑ î£ +&Ü ñ+&É{≤ìøÏ Ç≥Te+{Ï
Á|üj÷Ó >∑+ #˚dqæ ≥T¢ n>∑T|ædTü +Ô ~. ù|{¢ À s¡#q· \T ˝Òøb£ ˛sTTq≥¢sTT‘˚ k˛Áø£{d° t
Ä˝À#·Hê düs[¡ Á|ü|+ü #êìøÏ n+<ä≈î£ +&ÜH˚ b˛j˚T~.
k˛Áø£{°dt 10
J$‘· ‘·‘·Ô «+
k˛Áø£{°dt @<∏ÓHé‡ q>∑s¡+˝À 469 (Áø°.|üP.) dü+e‘·‡s¡+ »ìà+#ê&ÉT.
#ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ ø=+<äsT¡ á dü+e‘·‡s¡+ 470 n+{≤s¡T.
Äj·Tq ‘·+Á&ç k˛Ábòıìdüÿdt (Sophroniscus), ‘·*¢ |òqü s¬ {Ÿ (Phaenarete)
‘·+Á&ç sê‹ $Á>∑V‰ü \T ‘·j÷· s¡T#˚ùd eè‹Ô˝À ñ+&˚yê&ÉT. ‘·*¢ eT+Á‘·kÕì.
k˛Áø£{d° ≈t î£ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ eè‹Ô n+≥÷ @B˝Ò<Tä . eT<Û´ä ej·TdüT˝À Äj·Tq
ªôdq’ ´+μ˝À |üì#˚dqæ ≥T¢ ø=ìï <ëK˝≤\T ñHêïsTT.
eè<ë∆|´ü +˝À eT≥T≈£î ;<ä‘q· + Äj·TqqT Á≈£î+>∑Bdæ+~.
ø±‡+‹ô| (Xanthippe) nH˚ ÄyÓTqT k˛Áø£{°dt ‘·q j·÷uÛ…’ej˚T≥
$yêVü≤e÷&Ü&ÉT. áyÓT n‘·ìøÏ s¬ +&Ée uÛ≤s¡´ nì #ÓãT‘ês¡T. ãVüQ >∑j÷· ´[
eTìwæ>± ÄyÓT≈£î ù|s¡T e∫Ã+~. Hê≥ø£øs£ \Ô¡ T ÄyÓTqT n˝≤ s¡÷bı+~+#ês¡T.
nsTT‘˚ n+<äT≈£î <√Vü≤<ä+ #˚jT· >∑\ Ä<Ûësê\T eT≥T≈£î eTq≈£î mø£ÿ&Ü ø£ì|æ+#·e⁄.
ù|{¢ À s¡#q· \˝À á $wü+ dü÷#·q>±HÓH’ ê ˝Ò<Tä . n+‘˚ ø±<äT. k˛Áø£{d° t e+{Ï
|üse¡ T n˝ÖøÏøy£ TÓ qÆ uÛsÑ ‘Ô¡ √ ø±|ü⁄s¡+ #˚dæ HÓ>T∑ ≈Z î£ e∫Ãq+<äT≈£î eTq+ ÄyÓTqT
n_Ûq+~+∫, ÄyÓT|ü≥¢ kÕqTuÛ÷Ñ ‹ #·÷bÕ*.
k˛Áø£{d° ~t uÛ≤Ø X¯Øs¡+, n+<ä$ø±s¡yTÓ qÆ eTTK ø£e[ø£\T— #·|Œæ &ç eTT≈£îÿ—
<ä≥yº TÓ qÆ ø£qTu§eT\ øÏ+<äT>± ‘˚CÀe+‘·yTÓ qÆ ø£fió¯ fl, yÓ&˝É ≤Œ{Ï H√s¡T, bı&ÉTyê{Ï
>∑&+¶É ñ+&˚~. <ä]$T˝≤ n‘·ìøÏ ã≥º‘\· ≈£L&Ü @s¡Œ&ç+~. uÛÖ‹ø£+>± ãVüQ
ã\e+‘·T&ÉT, düV≤ü qo\T&ÉT. q&ÉTdü÷Ô e⁄qï|ü
&ÉT ˇø£ |üøÿ£ ≈£î y=]π>yê&ÉT. bÕ<äsø¡ \å£ T
ñ|üj÷Ó –+#˚yê&ÉT ø±&ÉT. e÷s¡Z eT<Û´ä +˝ÀH˚ ªªdüe÷~Ûμμ dæ‹ú øÏ yÓ[flb˛sTT m+‘√ùd|ü⁄
eT+Á‘·eTT>∑T&∆ >ç ± ì\ã&ç ñ+&çb˛j˚Tyê&ÉT.
ÇB n]k˛ºù|Hò ‡é ‘·q øö¢&‡é (Clouds) nqï |ü⁄düøÔ +£ ˝À k˛Áø£{d° qt T >∑T]+∫
Ç∫Ãq es¡qí .
nsTT‘˚ n‘·ì eTqdüT Ç+ø± düè»Hê‘·àø£‘· dü+‘·]+#·Tø=qì s√E\˝À
≈£L&Ü ` #ê\ düŒwü+º >±, #·Ts¡T≈£î>±, ñ‘·T‡ø£‘‘· √ ì+&ç ñ+&˚~. n‘·ìøÏ ø£è‘·ø‘£ ,·
e÷j·T\T, eTsêà\T s¡T∫+#˚$ ø±<äT. qeTàø±\T m+‘· dæsú +¡ >± ñ+&˚y√ dü+ø£\Œ+
≈£L&Ü n+‘· n#·+#·\+>±q÷, n|ü]$T‘·+>±q÷ ñ+&˚~. n‘·&ç Ä˝À#·Hê Áø£eT+
11 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
m˝≤ X¯ó<ä+∆ >±, düC≤e⁄>± e⁄+&˚<√ Ä#·sD ¡ Ø‘·T\T ≈£L&É n˝≤π> ndü+~>∑+∆ >±
ñ+&˚$. ‘ê]ÿø£‘· n‘·ì Ä˝À#·q, Ä#·sD ¡ \˝À ‘=ìøÏd˝ü ≤&ÉT‘·÷ ñ+&˚~.
Á|ür<ëìï X¯+øÏdTü qÔ ï dü+~>∑j ∆ T· T>∑+˝À HÓ‹’ ø£‘,· eT+>∑fiø¯ s£ e¡ TT nsTTq
Ä˝À#·q\≈£î Äj·Tq Hê+~ |ü*ø±&ÉT. á Ä˝À#·q\≈£î, ÁbÕ‹|ü~ø£ C≤„q+ nHêï&ÉT.
eT+∫ @$T{À #˚jT· ≈£î+&Ü, <ëìì #·÷&Ü\ì n_Û\wæ+#·&+É kÕ<Û´ä eTj˚T´ |üì
ø±<äì Äj·Tq yê<ä+. n+fÒ Ä˝À#·q\≈£î, Ä#·sD¡ ≈£î q&ÉTeT ªªm&É+μμ e⁄+&É{≤ìøÏ
M˝Ò<¢ qä ïe÷≥. Äj·Tq+‘· Ä‘·àìÁ>∑V≤ü eTT, ìC≤sTTr ñqïyêfi¯ófl ãVüQ ns¡T<äT.
á \ø£D å ≤\qT Äj·Tq H=øÏÿ #Ó|Œü &É+, e÷qe es¡qÔ +˝À Ç~ ª‘·|Œü ìdü]μ nì
eø±ÿDÏ+#·&+É , m≈£îÿe eT+~ X¯Á‘·Te⁄\qT nsTTwü|º sü T¡ \qT ‘·j÷· s¡T #˚d+æ ~.
k˛Áø£{d° t øπ e\+ HÓ‹’ ø£ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nqTø√>∑÷&É<Tä . Á|ü>±&ÛyÉ TÓ qÆ eT‘· ‘·‘«Ô· y˚‘Ô·
≈£L&Ü. eT‘· HÓw’ øºæ ‘£ · Äj·Tq˝À eT÷ØÔu$ÑÛ +∫ ñ+&˚~.
es¡Ôe÷q düe÷»+˝À ñqï eTÚ&ÛÜ´ìï, dü+≈£î∫‘· ‘·‘êÔ«ìï Äj·Tq
n+^ø£]+#·˝Ò<äT. ª∫\¢s¡ <˚e⁄fi¯flμqT düs¡≈£î #˚j·Te<ä›Hêï&ÉT. uÛÑ>∑e‘Y ‘·‘êÔ«ìøÏ
Á|ürø£\T>∑ Ç˝≤+{Ï <˚e‘êeT÷s¡T\Ô T ñ+fÒ ñ+&Ée#·TÃqT >±ì ` yê] yÓqTø£
|üsT¡ >∑T\T rdæ J$‘ê\qT eT]+‘· <äT'KuÛ≤»q+ #˚dTü ø√e&É+ ≈£L&É<Hä êï&ÉT.
k˛Áø£{°dt\≈£î ªn+‘·sê«DÏμ (Supernatural Voice) ˝À qeTàø£+. n<˚
Äj·TqqT q&ç|+æ #˚~. ‘·|
ü <ë]ì b˛‘·÷ ñqï|ü
&ÉT ôV≤#·Ã]ø£\T #˚ùd~. nsTT‘˚
Ç~ øπ e\+ n+‘·sê«DÏ j˚THê, ˝Òø£ ãVæ≤s¡+>∑ Á|ü˝ÀuÛeÑ ÷, ‘ê<ë‘·à´+ e\¢ ø£*>π
uÛ≤s¡e÷ ` nH˚~ $&ÉBdæ #·÷&É>\∑ >∑&+É ø£w+ºü . Äj·Tq Ä yêsTTdtqT qy˚Tàyês¡T.
<ëìøÏ, Á|ü‘´˚ øÏ+∫ @ uÛ>Ñ e∑ ‘Y s¡÷bÕìøÏ dü+ã+<Û+ä ø£*ù|yê&ÉT ø±<äT. ªªÁ|üuÀ<Û+ä μμ
‘·|Œü ìdü] nsTTq~. Á|ües¡qÔ ≈£î n<˚ ^≥TsêsTT, e÷s¡<Z sä Ù¡ q+.
k˛Áø£{d° t Á|ü»\≈£î ` Ä ‘·s+¡ yê]øÏ, eTT+<äT ‘·sê\ yê]øÏ ≈£L&É
s¡øs£ ø¡ ±\T>± ø£ì|æ+#·e#·TÃ.
n$y˚øÏ `
Á|ü˝ÀuÛ|Ñ sü T¡ &ÉT `
düTC≤„ì `
y˚fi≤ø√fi¯+ eTìwæ `
ns¡+ú ø±ì e´øÏ.Ô
k˛Áø£{°dt 12
nsTT‘˚, Äj·Tq˝À ø=≥ºe∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+#˚ \ø£D å ≤\T :
<äj÷· eTj·TyÓTqÆ Vü≤è<äjT· es¡qÔ +,
n‹ dü÷ø£àå +>± $wüj÷· \ $esê\qT >∑eTì+#·>\∑ >∑&+É
düeTj·÷ìøÏ Ädüsê>± ì\#˚ j·TTøÏ,Ô dü÷Œ¤],Ô nD≈£îe, yÓT\≈£îe.
dü<ë dü+‘√wüeT÷]ÔeT‘·«+.
` Çe˙ï y˚fi≤ø√fi¯+, n|üV‰ü dü´+ Äj·Tq e÷≥\˝À eTs¡T>∑T|ü&bç ˛j˚T$.
Vü‰dü´ Á|üeè‹Ô Äj·Tq≈£î yÓT+&ÉT.
m+‘· >∑+;Ûsy¡ TÓ qÆ $wüj÷· ìï nsTTHê, ø±k˛Ô ≈£Lk˛Ô ªªVü‰kÕ´ìïμμ CÀ&ç+∫
‘·|Œü #Óù|Œyê&ÉT ø±<äT.
eT+∫ ùdïVü≤o*.
e÷≥\T áf…\T>± yê&˚yê&ÉT.
n‘·ì <Û√s¡DÏ #·T≥÷º ñqï yê]øÏ ªø£+|üs+¡ μ |ü⁄{Ï+º #˚~. m+<äTø£+fÒ ø£è‘·ø‘£ ,·
ªeTTdüT>∑T eéVü‰sê\Tμ ô|’ø=ø£{Ï ` ˝À|ü\ eTs=ø£{Ï ` Ç˝≤+{Ï dæú‹>∑‘·T\T
k˛Áø£{d° ≈t î£ düT‘·sêeT÷ –fÒ$º ø±<äT.
dü‘ê´ìï j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± #·÷&É>\∑ >∑&+É , <ä]Ù+#·&+É , <ëì˝À ìeT>∑Tï\e&É+...
Ç<˚ Äj·Tq Ä#·sD ¡ e÷sêZ\T Á|ü»\≈£î.
@e÷Á‘·+ ø£è‘·ø‘£ ,· u≤Vü‰´&É+ãs¡+ ˝Òì ‘·‘«Ô· <ës¡Ùì≈£î\T k˛Áø£{d° t n+fÒ
n_Ûe÷q+>± ñ+&˚yês¡T, >ös¡e+>± #·÷#·T≈£îH˚yês¡T. Äj·Tq n+‘·s+¡ >∑ $TÁ‘·T˝…‘’ ˚
#Ó|Œü H˚ nø£ÿs¡˝<Ò Tä . $|üØ‘·+>± Áù|$T+#˚yês¡T, Äsê~Û+#˚yês¡T.
k˛Áø£{d° t e÷qe uÛ≤e Á|ü|+ü #êìï n|ü
&ÉT Ç|ü
&ÉT Çø£ eTT+<äT ≈£L&Ü
Á|üu≤Û e+ #˚jT· >∑*–q yê&ÉT.
n‘·ì dü÷{Ï‘q· + q#·Ãìyêfi¯fl≈£î ø=+‘· @Vü≤úÛ≤e+ @s¡Œ&˚~. @$T Ç‘·ì
>=|üŒ‘·q+ nì ìsê<äsD ¡ ≈£L&Ü #·÷ù|yês¡T.
Ç‘·sT¡ \≈£î Ç‘·&TÉ ªq&ÉTdüTqÔ ï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉTμ
k˛Áø£{d° t neTs¡T&Óq’ e´øÏ.Ô
13 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘êqT q$Tàq dæ<ë∆+‘êìøÏ ã* nsTTq eTVü‰|ü⁄s¡Twüß&ÉT.
n+‘˚ø±<äT, Á|üeø£Ô, uÛ≤$‘·sê\ yê] n_ÛÁbÕj·Tdüs¡[ì $|üØ‘·+>±
Á|üu≤Û $‘·+ #˚dqæ Ä˝À#·Hê|üsT¡ &ÉT.

@<∏HÓ ‡é ˝À Ä¬sÃ\dt (Archelaus) nH˚ ˇø£ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ñ+&˚yê&ÉT.

k˛Áø£{°dt Ç‘·ìøÏ nqTj·÷sTT. ÁbÕs¡+uÛÑ~Hê\˝À, nHêø£‡>=s¡dt
(Anaxagoras) nH˚ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· Ä˝À#·Hê<Ûës¡\qT, dæ<ë∆+‘ê\qT Ç‘·qT m≈£îÿe>±
Á|ü#ês¡+ #˚d÷ü Ô ñ+&˚yê&ÉT.
nHêø£‡>=s¡dt (500`428) Ä j·TT>∑+˝À ñ‘·eÔ T uÛ≤e⁄≈£î&ÉT. eTT|üŒsTT
dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T @<∏HÓ ‡é ˝À ñHêï&ÉT. 450˝À ô|]¸j÷· ‘√ wüØ≈£î nsTTHê&ÉH˚
n_Ûj÷Ó >∑+ MT<ä eTs¡D•ø£å $~Û+#ês¡T Ç‘·ìøÏ. nsTT‘˚ ô|]øÏd¢ t düV‰ü j·T+‘√
‘·|Œæ +#·Tø=ì ˝≤+bÕ‡ø£dt (Lampsacus) yÓ[fl dæsú |¡ &ü Ü¶&TÉ . sê»ø°jT· eéVü‰sê\T
nH˚ø+£ eTT&ç|&ü ç ñHêïsTT Ç‘·ìô|ì’ n_Ûj÷Ó >±\˝À.
k˛Áø£{d° t e÷qdæø£ |ü]D≤e÷ìï >∑eTì+#·&+É Á|ü‘´˚ ø£‘· dü+‘·]+#·T≈£îqï
$wüjT· +.
@<∏ÓHé‡ q>∑sêìï <ä]Ù+∫q ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T, Ä˝À#·Hê|üs¡T\+<ä]˙ n‘·qT
ø£\TdüT≈£î+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT. Ä˝À#·Hê |üs¡T&ÉT>± ø£ì|ædüTÔqï @ e´øÏÔ˙ n‘·qT
ø£\TdüTø√≈£î+&Ü ñ+&˚yê&ÉT ø±&ÉT.
&Ó*Œ¤˝À z <˚yê\j·T+ mb˛˝À (Appollo) nø£ÿ&É <˚e‘·.
<˚yê\j·T+˝À Á|üXï¯ y˚XÊ&ÉT z e÷eT÷\T bÂs¡T&ÉT.
ªªme¬sH’ ê k˛Áø£{d° t ø£+f… ‘Ó*yÓq’ yês¡T ñHêïsê ?μμ nì...
ªª˝Ò<Tä μμ nqï~ »yêãT, <˚e‘· qT+&ç.
eT‘·eTT, sê»ø°jT· eTT, HÓ‹’ ø£eTT nsTTq Á|üXï¯ \≈£î á <˚e‘· »yêãT\T
Çdü÷Ô ñ+&É&+É |ü]bÕ{Ï.
á ø£<qä∏ T eTq+ m˝≤ rdüT≈£îHêï, Ç~ eTT+<äT>± k˛Áø£{d° qt T ≈£L&Ü
ø£\es¡|ü]∫+~.
k˛Áø£{°dt 14
ªHêπøMT ‘Ó*j·T<äT nqï dü+>∑‹ Hê≈£î düŒwü+º >± ‘Ó\TdüTqTμ nì k˛Áø£{d° t
n_ÛÁbÕj·T+, ‘·qqT >∑T]+∫.
‘·q nC≤„Hêìï >∑T]+∫ ªmiTø£μ ñqïyê&˚ ì»yÓTÆq ªC≤„ìμ nì
>∑eTì+#·>∑\>∑&ÜìøÏ, >∑T]Ô+#·{≤ìøÏ k˛Áø£{°dt≈£î ø=+‘· düeTj·T+ nedüs¡+
nsTT+~. <˚yê\j·T+˝À Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T m˝≤ ekÕÔj÷Ó , m+‘· kÕ~Ûø±s¡+>±
ñ+{≤jÓ÷ n<ä+‘ê |üse¡ Ts¡V≤ü dü´+, $∫Á‘·+.
‘·sÿ¡ eTT, ˙‹XÊgeTT Äj·TqqT m≈£îÿe>± Äø£]¸+#êsTT.
Á|üX¯ï\T y˚j·T&É+, s¡ø£s¡ø±\ »yêãT\T sêã≥º≥+, á »yêãT\qT
$+>∑&ç+#·&É+, yê{Ï kÕ«s¡kÕ´ìï |ü]o*+#·&É+, nedüs¡yÓTÆ‘˚ K+&ç+#·&É+ `
$|ü⁄©ø£]+#·&+É Á|üXï¯ \ MT<ä Á|üXï¯ \T, ñ|ü Á|üXï¯ \T ` ÇB n‘·ì |ü<‹∆ä .
Ç‘·sT¡ \ eTqdüT\˝À ñqï ªndüŒwü‘º μ· \qT |ü]Vü≤]+#·{≤ìøÏ Ç~ eT+∫
e÷s¡Z+. k˛Áø£{°dt Bì e\¢ »qkÕe÷qT´\˝À m≈£îÿe |ü\T≈£îã&ç, ÁbÕ#·Ts¡´+
dü+bÕ~+#ê&ÉT.
ªkÕVü≤dü+μ nH˚ e÷≥ $qã&ç+~ ` nqT≈£î+<ë+.
kÕVü≤dü+, n+fÒ @$T{Ï ? m˝≤ ñ+≥T+~ ? <ëìì ìs¡«∫+#·&+É
m˝≤ ? ìs¡«#·Hê\T dü]b˛‘êj·÷ ? eT]+‘· $|ü⁄©ø£]ùdÔ á \ø£åD+ m˝≤
|ü]D≤eT+ #Ó+<äT‘·T+~ ?... Ç≥Te+{Ï ñ|üÁ|üXï¯ \T ne‘·]+#˚$.
kÕVü≤dü+ n+fÒ nH˚≈î£ \T nqT≈£î+≥Tqï n_ÛÁbÕj·÷\T ‘Ó*dæ e#˚Ã$.
n_ÛÁbÕj·÷\˝À düŒwü‘º ,· ì<ëqeTT rdüT≈£îsêe{≤ìøÏ Ç~ düT\uÛÑ dü÷Á‘·+.
á s√Eq eTq+ Ç~ ªn\yê≥T nsTTb˛sTTq Á|ü Á øÏ j · T j˚ T μ
nqTø√e#·TÃqT>±ì, k˛Áø£{°dt ÁbÕs¡+uÛÑ+ #˚dæq s√E\˝À Ç~ s¡ø£s¡ø±\
Á|ü‹düŒ+<äq\T rdüT≈£î e∫Ã+~.
>∑TDeTT, \ø£D å eTT, kÕs¡eTT, s¡÷|üeTT, ˝≤eDéTT, eT÷\eTT, o\eTT `
Ç˝≤+{Ï nH˚ø£ Ø‘·T\T á |ü<‹∆ä qT+&É˚ ãj·T\T yÓ&*É HêsTT.
ªH˚qT >∑Ts¡Te⁄qT ø±<äTμ ªuÀ<Û≈ä î£ &çì ø±<äTμ nH˚yê&ÉT k˛Áø£{d° t n‹ ‘·s#¡ T· >±.
ªHêø√ #êø£#·ø£´+ ñqï~. Ç‘·s¡T\ eTqdüT\˝À düŒwüº+>±H√, ndüŒwüº+>±H√
z\˝≤&ÉT‘·Tqï n_ÛÁbÕj·÷\qT j·TTø±ÔjT· Tø£+Ô >± ãj·T≥≈£î ˝≤≈£îÿsêe≥+ Hê≈£î
#˚‘H· q’Ó $<ä´.μ
15 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·*¢ eT+Á‘·kÕì ne&É+ e\¢ Ä eè‹Ô XÊØs¡ø£ \ø£D å + ø±ø£ ` e÷qdæø£
ø±s¡´+>± ‘·q≈£î n\e&ç+<äì k˛Áø£{d° t #Ó|⁄ü ‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT.
n‘·&ç Á|üXï¯ |üs+¡ |üs\¡ T Ç‘·sT¡ \≈£î y˚fi≤ø√fi¯+ #˚dTü qÔ ï≥T¢>±, mø£dø¬ü ÿ+>±
#·÷düTqÔ ï≥T¢>±, n|üV‰ü dü´+bÕ\T>± ø£ì|æ+#˚$. ø±ì yê{Ï yÓqø£ ñqï ª$»„‘μ·
#ê˝≤ <ä÷s¡+ b˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· >±ì ‘Ó*dæ e#˚Ã~ ø±<äT.
k˛Áø£{d° t Hê\T>∑T ãC≤s¡¢ ≈£L&É*˝À ì\ã&˚yê&ÉT, nqTj·÷j·TT\‘√ ø£*dæ.
n≥Te+{Ï dü\ú + nsTT‘˚ q\T>∑T]ì ø£\TdüTø√e{≤ìøÏ, e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ neø±X¯+
ñ+≥T+~. Äj·Tq≈£î Á|ü‘˚´øÏ+∫ @MT |üì˝Ò<äT. ãC≤s¡T˝À q\T>∑T]˙
Á|ü•ï+#·{≤ìøÏ, yê] qT+∫ ‘·q nqTe÷Hê\ø£T, dü+<˚V‰ü \≈£L düe÷<ÛëHê\T
sêã≥ºe#·TÃqì Äj·Tq ñ<˚X› ´¯ +.
n‘·&ç #·T≥÷º m|ü
&É÷ ø=+<äsT¡ $TÁ‘·T\T, nqTj·÷j·TT\T >∑T$T>∑÷&ç
ñ+&˚yês¡T. Hê\T>∑T ãC≤s¡¢ ≈£L&É*˝À n‘·ì kÕúes¡+ ` @<√ düìïy˚XÊìï, e÷≥qT,
eTìwæì, rs¡T‘ÓqTï\qT $X‚w¢ dæ ÷ü Ô ` dü+uÛ≤wæd÷ü Ô ì\T#√e&É+ e\¢ »HêìøÏ ø=+‘·
Äø£s¸¡ D, ª‘·e÷cÕ #·÷düTqÔ ï <Û√s¡DμÏ ñ‘·Œqï+ nj˚T´~.
$y˚ø+£ >± e÷{≤¢&&É +É , ˇø£]ì eTs=ø£sT¡ uÀ˝≤Ôø=≥º&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·&+É ,
|üì ` bÕ≥ ˝Òì yêfi¯fl+<äs¡÷ á dü+uÛ≤wüD\≈£î ∫\Te\T, |ü\Te\T n*¢
#Ó|
ü ≈£î+≥÷ ñ+&É&+É ` Ç<ä+‘ê k˛Áø£{d° t MT<ä ªn_Ûj÷Ó >∑+μ rdüT≈£îsêe{≤ìøÏ
<ë] rdæ+~.
ù|¢{À y˚Tqe÷eT, e÷‘êeTVüQ&ÉT á ªk˛Áø£{°dt dü]ÿ˝Ÿμ˝À düuÛÑT´\T.
n+<äTe\¢ n‹ ∫qï ej·TdüT˝ÀH˚ ù|{¢ À, k˛Áø£{d° ≈t î£ •wüß´&ÉT>± s¡÷bı+<ë&ÉT.
sê»ø°jT· yê‘êes¡D+˝À Ç$T&ç b˛e{≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚d÷ü HÔ ,˚ ù|{¢ À ‘·‘«Ô· E„&TÉ >±
≈£L&Ü s¡÷bı+<ä&+É »]–+~.
k˛Áø£{d° t eTs¡D+... n+<äTHê •øå±|üPs¡«ø£yTÓ qÆ eTs¡D+ ` ù|{¢ ÀqT #ê˝≤
∫+‹+|ü#d˚ +æ ~. Ä eTVü‰|ü⁄s¡Twüß&ç düàè‹ì ìj·TeTã<ä+∆ >± #·<Tä es¡T\ eTT+<äT
ñ+#ê\H˚ <Û√s¡D˝Ï À, Ä dü+uÛ≤wüD\qT j·T<Ûë‘·<+ä∏ >±q÷, ‘·q }Vü≤\T CÀ&ç+∫
s¡#q· \T>± eT*#ê&ÉT.
k˛Áø£{°dt 16
e´øÏÔ‘·«+
eè<ë∆|´ü +˝À k˛Áø£{d° t <ä]Á<ëìï e]+#·e\dæ e∫Ã+~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D+
Äj·Tq ‘·q ªø£seÔ¡ ´+μ˝ÀH˚ eTTì–b˛sTT, m˝≤+{Ï eè‹Ôì #˚|≥ü ˝º øÒ b£ ˛e&É+. nsTT‘˚
45, 46 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT e#˚Ã+‘·es¡≈î£ n‘·ìøÏ &ÉãT“πøMT ˝À≥T ˝Ò<Tä .
eTs¡ D •ø£ å bı+~q|ü
&É T Äj· T q ej· T dü T 70 dü + e‘· ‡ sê\T.
#·ìb˛j˚T≥|ü
&ÉT Äj·Tq≈£î eTT>∑TsZ T¡ |æ\\¢ T. #·+ø£˝À |æ\y¢ ê&ç‘√ Äj·Tq uÛ≤s¡´
ø±‡+‹ô|’ (Xanthippe) ∫e]s√E Äj·TqqT C…’\T˝À #·÷&É{≤ìøÏ e∫Ã+<äì
ù|{¢ À s¡#q· \˝À düe÷#ês¡+ <=s¡T≈£î‘·T+~.
‹+&ç|⁄ü wæº ñqï eTìwæ, kÕsêj·T+ m+‘· ‘ê–Hê $eX¯ó&Ób’ ˛j˚T yê&ÉT
ø±<äT.
<äTdüTÔ\T y˚düTø√e&É+˝À >∑÷&Ü Äj·Tq≈£î Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+~. ˇø£ »‘·
<Û]ä +#ê&É+fÒ, yê{Ïì e÷s¡Ã{≤ìøÏ dü+e‘·‡sê\T |üf~ºÒ . bÕ<äsø¡ \å£ T #˚ùdyêfi¯fl
MT<ä |ü>∑ rs¡TÃø√e&ÜìøÏ nqï≥T¢ Äj·Tq #Ó|
ü \T y˚dTü ø√≈£î+&ÜH˚ ‹]π>yê&ÉT.
Äj·Tq Äø±s¡+, yê\ø£+ #·÷&ÉeTT#·Ã≥>± ñ+&Éø£b˛>±, ø=+‘· ;uÛÑ‘·‡+
ø£*–+#˚~>± ≈£L&Ü ñ+≥T+<äì #ÓbÕÔsT¡ .
e÷qdæø+£ >± #ê˝≤ #·Ts¡Tø¬ q’ yê&ÉT. Äj·Tq≈£î $ì|æ+#˚ ª<Û«ä ìμ n+‘·sê«DÏ
` mH√ï dü÷#·q\T, dü\Vü‰\T Çdü÷Ô ñ+&˚~. á dü÷#·q\qT ô|&É#$Ó q ô|{Ïqº
yêfi¯ófl nH˚ø£ nqsê∆\≈£î Ä\yê\+ nsTTb˛sTTq≥T¢ dü+|òüT≥q\T ª]ø±s¡T¶μ
nsTTHêsTT. á dü÷#·q\˙ï n+‘·'dü÷Œ¤]Ô qT+&˚ e#êÃj·Tq{≤ìøÏ ˝Ò<Tä . ø=ìï
<˚e‘·\ Ä<˚XÊ\T eT+∫#Ó&\¶É >∑T]+∫, HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + >∑T]+∫ Ç$ e÷{≤¢&$˚
ø±<äT. á <Û«ä ìì $q&É+, á Ä<˚XÊ\qT Ç‘·sT¡ \≈£î ‘Ó\|ü&+É , Ä Á|üø±s¡yT˚
‘êq÷ ` ‘·q nqT#·sT¡ \T q&ÉT#·T≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&É&+É ` Ç<ä+‘ê k˛Áø£{d° t ãVüQ
dü+j·TeTq+‘√ #˚ùdyê&ÉT.
Äj·Tq˝À eTs√ $X‚wü+ @$T≥+fÒ ` mH√ïkÕs¡T¢ ªdüe÷~Ûμ dæú‹˝À
ñ+&çb˛e&É+. á eé~Û ãVüQ ‘·≈î£ ÿy˚ ø±e#·TÃqT. ø±ì ˇø£e÷s¡T ` |ü>\∑ T,
sêÁ‹ ` ˇø£ s√»+‘ê ñ+&ç+<äì ù|{¢ À ÁyêXÊ&ÉT. Äj·Tq eéVü‰s¡ düs[¡ ˝À
m+‘√ e÷]àø£‘,· ‘ê<ë‘·à´‘· ñHêïj·Tì #ÓãT‘êsTT á dü+|òTü ≥q\T.
Äj·Tq es¡qÔ + e\¢ m|ü
&É÷ ‘·q ø£+f… m≈£îÿe ‘Ó*dæqyê] ªbÕ<ädìü ï~Ûμì
≈£Ls¡TÃì C≤„q+ bı+<ë\H˚ ñ‘ê‡Vü≤+ ñqï≥T¢>± ø£ì|ædTü qÔ ï k˛Áø£{d° t n+<ä]ø£+f…
17 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘êH˚ ªC≤„qe+‘·T&ÉTμ>± s¡÷bı+~q≥T¢ n>∑T|æ+#·&É+ ` ˇø£ s¡ø£+>± |üs¡düŒs¡
$s¡T<äy∆ TÓ qÆ $wüjT· + n+{≤s¡T ø=+<äsT¡ . Ç‘·sT¡ \ <√wü Á|üø≥
£ q\ ø√düyT˚ áj·Tq
m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ñHêï&Ü ` >=|üŒ ªs¡+Á<ÛëH˚«wæμ ‘·|üŒ Ç+πøMT ø±&Ü k˛Áø£{°dt
nì|ædTü +Ô ~ ˇø√ÿe÷s¡T.
C≤„HêìøÏ ˇø£ |üsêø±wüº ñqï~. Ä |ü]$T‹ @$T{À Äj·Tq≈£î ‘Ó\TdüTqT.
‘êqT, Ç‘·sT¡ \T Ä |ü]$T‹ qT+∫ m+‘· ª<ä÷s¡+μ˝À ñHêïs√ ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷
ñ+&É≥y˚T k˛Áø£{d° t #˚dTü qÔ ï |üì˝≤>∑ ø£ì|ædTü +Ô ~. eTqTwüß\T #ÓãT‘·÷ ñ+&˚
dü÷≈£î\Ô T, Ä#·sD¡ ˝À ne\+_Û+#˚ ≈£îj·TT≈£î\Ô T ` á s¬ +&ç{˙Ï dü]b˛*Ã #·÷#·T≈£îì
düs<¡ ë>± qe⁄«ø√e&É+ Äj·Tq≈£î dü÷Œ¤]Ô ÇdüT+Ô ~, ãVüQX¯.
‘êqT #ÓãT‘·Tqï $wüj÷· \T |üPs¡«|ü⁄ Ä]Œ¤ø˘ eT‘·+ (Orphic Religion) ˝À
ñHêïj·Tì, Ä‘·à n$Hê• nH˚ $wüjT· + nø£ÿ&É H=øÏÿ #Ó|Œæ Hês¡ì k˛Áø£{d° t |ü<˚
|ü<˚ >∑Ts¡T#Ô d˚ ÷ü Ô ñ+{≤&ÉT. eTT+<äT sêuÀj˚T »qà\T ` ø£sà¡ |ò\ü + e\¢ eT+∫,
#Ó&ÉT »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&É&É+ ` Ç˝≤+{Ï Ä˝À#·q\T Äj·Tq Ä ªbÕ‘·μ eT‘·
dü+Á|ü<ëj·÷\ qT+&ç rdüT≈£îHêï&ÉT. k˛Áø£{°dt Hê{Ïπø Ä]Œ¤ø˘ eT‘·+˝À ø=ìï
<äTkÕ‡+Á|ü<ëj·÷\T, ne\j·÷\T Äs¡+uÛ+Ñ nsTTHêj·Tqï e÷≥. k˛Áø£{d° t n‹
∫qï ej·TdüT˝ÀH˚ Ä]Œ¤ø˘ eT‘· ªBø£μå rdüT≈£îHêï&ÉT. á eT‘· |ü<‘∆ä T· \T Äj·Tq≈£î
n$T‘· ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+>± Vü≤‘·T≈Ô î£ b˛sTTHêsTT. #·{≤ºìøÏ nqTj·÷sTT>± $<Ûj ˚ T· T&ÉT>±
ñ+&É&+É , sêC≤´+>∑ ìj·Te÷\qT ñ\¢+|òTæ +#·≈î£ +&Ü ñ+&É&+É e+{Ï \ø£D å ≤\T
Äj·Tq≈£î Ç+<äTeT÷\+>±H˚ @s¡Œ&çHêsTT.
ÄHê{Ï kÕ+|òTæ ø£ e÷qdæø£ kÕúsTTì >∑T]+∫, <ëì Á|üu≤Û e+ k˛Áø£{d° ôt |’
m˝≤ eTTÁ~‘·eTsTTqB ‘Ó\TdüTø√e&É+ ≈£L&Ü nedüs+¡ .
@<∏ÓHé‡ q>∑s¡+ >=|üŒ yêDÏ»´ πø+Á<ä+>± s¡÷bı+~ ñqï~. sê»ø°j·T
πø+Á<äkÕúq+ ≈£L&Ü. Ä˝À#·Hê |üs¡T\≈£î, $C≤„qT\≈£î sê»<Ûëì. nìï s¡ø±\
Ä˝À#·q\T, n_ÛÁbÕj·÷\T nø£ÿ&É qT+&˚ ª$πø+ÁBø£s¡Dμ bı+<äT‘êsTT. á
kÂø£sê´\˙ï ñHêïsTT >∑qTø£H˚ ‘·sT¡ yê‘· X¯‘êã›+˝À ù|{¢ À Çø£ÿ&É ‘·q ªmø±&ÉMTμì
kÕú|æ+#·>∑*>±&ÉT. ô|’<∏√>∑s¡dt @s¡Œs¡∫q ‘ê‹Ô«ø£ ∫+‘·q ‘·–q yê‘êes¡D≤ìï
≈£L]Ã+~. HÓ‹’ ø£ $\Te\T, sê»ø°jT· nedüsê\T ø£Då ø£Då ≤ìø° e÷]b˛‘·Tqï dæ‘ú T· \˝À
ªeTìwæμøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ Ç#˚Ã dü+düÿè‹ @s¡Œ&Ée\dæq ‘·sT¡ D+ Ädüqï+ nsTT+<äì
k˛Áø£{d° t eTT+<äT>±H˚ Á>∑V≤æ +#ê&ÉT.
k˛Áø£{°dt 18
Á|üøè£ ‹ dü÷Á‘ê\e\¢ |ü]XÀ<Ûqä uÛ≤e+, edüTeÔ ⁄\T m{≤¢ @s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT.
‹]– m{≤¢ $&çb˛‘·THêïsTT ? ` nH˚ ‘ê‹Ô«ø£ y˚<ë+‘· $wüj÷· \ô|’ ÁbÕø˘ |ü•ÃeT
|üs+¡ |üs\¡ n_ÛÁbÕj·÷\qT k˛Áø£{d° t eTT+<äT>± n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊ&ÉT.
nHêø£‡>√s¡dt (Anaxagoras) nH˚ |üPs¡« ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô s¡#·q\˝À ˇø£
n_ÛÁbÕj·T+ k˛Áø£{d° qt T u≤>± Äø£]¸+∫+~. n~ :
eTqdüT düV≤ü »yÓTqÆ <Ûsä êàìøÏ, Áø£eT‘·≈î£ eT÷\yÓTqÆ edüTeÔ ⁄.
Áø£eT‘·≈î£ , e÷qe es¡qÔ +˝Àì rs¡T‘ÓqTï\≈£î eTqùd ø±s¡D+, Ä<Ûës¡+.
Ç~ e´øÏÔ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ $wüjT· +>± #Ó|Œæ Hê, k˛Áø£{d° t Bìì $X¯«dü«s¡÷|ü
ne>±Vü≤q≈£î yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. $X¯«+ n+‘·{Ï yÓqTø£ @<√ ‘ê]ÿø£eTT, düùV≤‘·Tø£eTT
nsTTq Á|üD≤[ø£ ñ+&ç ñ+&Ü*. ªeTqùdμ $XÊ«ìøÏ eT÷˝≤<Ûës¡+ nsTT‘˚, á
$X¯«+˝Àì edüTeÔ ⁄\˙ï ‘·q≈£î ‘·–q ñ∫‘·yTÓ qÆ s¡÷bÕìï, >∑TD≤ìï, dæ‹ú ì bı+~
ñ+&Ü*.
k˛Áø£{d° t nHêø£‡>√s¡dt s¡#q· \T ≈£îå Dí+>± #·~yê&ÉT. nsTT‘˚ ªeTqqTμ nH˚
e÷≥qT Äj·Tq øπ e\+ dü÷#·Hê‘·àø£+>±, Á|ürø£>± ñ|üj÷Ó –+#ê&Éqï dü+>∑‹
ns¡+ú ne&É+‘√fÒ ` k˛Áø£{d° ≈t î£ ‘·q ÁuÛeÑ T e<ä*b˛sTT+~. n+<äT#˚‘H· ˚ ‘·q≈£î
Á|üøè£ ‹ XÊÁkÕÔ\T (Natural Sciences) ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚ ãTÁs¡ ˝Ò<Tä nì ìsê∆sD ¡ ≈£î
e#˚ÃXÊ&ÉT. ‘·q ø=‘·Ô |ü<‹∆ä |ü]o\qqT ø=qkÕ–+#ê&ÉT.
Äìº|Hüò ˚ (Antiphon) nH˚ k˛|òdæ ºt (Sophist) k˛Áø£{d° qt T s¬ +&ÉT s¡ø±\T>±
ì+~+∫, n‘·ì nqTj·÷j·TT\+<ä]˙ ∫Hêï_Ûqï+ #˚dæ yês¡T ‘·q <ä>sZ∑ ¡ #˚sπ +<äT≈£î
M\e⁄‘·T+<˚y÷Ó qì Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. ˇø£{Ï k˛Áø£{d° t düHê´dæ ˝≤+{Ïyê&ÉT :
ã≥º\ $wüjT· +, eTìwæ yê\ø£+ ` Çe˙ï uÛj Ñ T· +ø£s+¡ >± ñ+{≤sTT. s¬ +&ÉT `
n‘·qT ‘êqT #Óù|Œ $wüj÷· \≈£î Á|ü‹|ò\ü +>± nqTj·÷j·TT\ e<ä› &ÉãT“ rdüTø√&ÉT.
&ÉãT“ rdüTø√≈£î+&Ü #˚ùd ñ|ü<X˚ Ê\˙ï eè<Ûë!
k˛Áø£{d° t á s¬ +&ÉT n_Ûj÷Ó >±\≈£î ‹qï>± düe÷<ÛëHê\T Ç#êÃ&ÉT.
k˛Áø£ { ° d t ≈ £ î q\uÛ … ’ dü + e‘· ‡ sê\ ej· T dü T e#˚ Ã dü ] øÏ , n‘· ´ +‘·
ª$y˚øe£ +‘·T&ÉTμ>± ù|s¡T e∫Ã ñ+&Ü*. Äj·Tq≈£î k˛|òdæ Tü \º ‘√ |ü]#·jT· + kÕ+>∑‘´· +
á ej·TdüT≈£î #ê˝≤ eTT+<äT>±H˚ »]–+~. Ábı{≤>=s¡dt (Protagoras) nH˚
k˛|òdæ Tü ‘º √ k˛Áø£{d° t yê–«yê<ëìï, ù|{¢ À ‘·q dü+uÛ≤wüD\˝À >∑T~>∑T#êÃ&ÉT.

19 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
j·T÷s¡|⁄ü <˚XÊ\ ‘ê‹Ô«ø£ dü+|ü<qä T düeT≈£L]Ã ô|{Ïqº yê&ÉT k˛Áø£{d° .t
e÷eT÷\T HÓ’‹ø£ $\Te\|ü≥¢ Á|ü»\qT ôV≤#·Ã]dü÷Ô ñ+&É&Éy˚T ø±<äT Äj·Tq
#˚dqæ |üì. n+‘·e÷Á‘·yT˚ nsTTq≥¢sTT‘˚ ` eTs¡D•ø£å $~Û+#·e\dæq nedüs+¡
ñ+&˚~ ø±<˚y÷Ó !
nì≥dt (Anytus) áj·TqqT nbÕs¡+ú #˚dTü ≈£îHêï&ÉT.
ù|{¢ À (Plato) ≈£î áj·Tq Ä<äsÙ¡ +.
n]k˛ºô|Hò ‡é (Aristophanes) áj·Tq≈£î eÁø£u≤Û cÕ´\T #ÓbÕŒ&ÉT.
nsTT‘˚ á eT÷&ÉT dü+<äsê“¤\ yÓqTø£, @<√ nkÕ<Ûës¡DeTT, $•wüeº TT
nsTTq e´øÏ‘Ô «· + ñ+&ç ñ+&Ü*.
‘ê‹Ô«ø£ dü+|ü<≈ä î£ k˛Áø£{d° t ≈£L]Ãq eTDT\T Ç$ :
Ä‘·à ` <ëì neTè‘·‘«· eTT.
s¬ +&ÉTy˚\ dü+e‘·‡sê\T>± ªÄ‘·àμ (Soul) nH˚ |ü<+ä |ü]#·jT· yÓTqÆ <˚ nsTTHê,
e÷eT÷\T eTìwæøÏ Ç~ C≤Á>∑<ëedü˝ú À øπ +Á<äkÕúq+— $y˚ø±ìøÏ, HÓ‹’ ø£ es¡HÔ êìøÏ
ø±s¡DuÛ÷Ñ ‘·+.
á yê‘êes¡D≤ìï ‘·j÷· s¡T #˚dæ ÁbÕ#·Ts¡´+ kÕ~Û+#ê&ÉT k˛Áø£{d° .t
Á^≈£î kÕVæ≤‘·´+˝À ` ôVAeTsY (Homar) nH˚ kÕVæ≤‘·ý˚‘\Ô· >±sTT‘·T `
ôd’øÏ (Psyche) nH˚ |ü<+ä ‘·s#¡ T· >± ø£ì|æd÷ü Ô ñ+≥T+~. ôVAeTsY s¡#q· \˝À
sT÷ ªôdø’ μÏ nH˚~ ` eTìwæ #·ìb˛‘·Tqï|ü
&ÉT ∫e]e÷s¡T>± á Á|ü|+ü #êìøÏ
e<ä* yÓfi¯fluÀj˚T ªuÛÑ÷‘·+μ Soul-Self-Psyche-Body nH˚ e÷≥\T ‘·‘·Ô«
|ü<Cä ≤\+˝À s¡øs£ ø¡ ±\T>± |ü]D≤eT+ #Ó+<äT‘·÷ e#êÃsTT. M{Ï |üsd¡ Œü s¡ ÄÁX¯jT·
dü+ã+<Û+ä s¡øs£ ø¡ ±\T>± e]í‘+· nsTTHêsTT.
k˛Áø£{°dt Á|üjÓ÷>∑+˝À Ä‘·à dæ<ë∆+‘·+ πøe\+ e÷qdæø£ XÊÁkÕÔìøÏ
dü+ã+~Û+∫q~ ø±<äT. uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔìøÏ dü+ã+~Û+∫qB ø±<äT. ªÄ‘·àμ n+fÒ
@$T{À mø£ÿ&Ü ìs¡«#·q+ ø£ì|æ+#·<Tä . n~ eTq˝À ñqï~. n~ @$T nsTT‘˚ `
H˚$T eTq eT+∫ #Ó&É¶\T $y˚ø£ n$y˚ø±\T Ä ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<äH˚ ìs¡íj·T+
ne⁄‘·THêïsTT. eTq≈£î n<˚ ^≥TsêsTT. <ëìì Ç+Á~j·÷\˝À #·÷&É&+É , ø=\e&É+
kÕ<Ûä´+ ø±<äT. Ä‘·à >∑TD≤\T @$T{À eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. eTìwæ˝À ñqï á
ª<Óy’ ê+X¯μ eT+∫ì ` #Ó&q¶É T $+>∑&+ç ∫ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ ñ|üø]£ k˛Ô+~. ñqï‘·
HÓ‹’ ø£ Jeq+ >∑&|É {ü ≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~.
k˛Áø£{°dt 20
øπ e\+ dæ<ë∆+rø£]+#·≈î£ +&Ü, á ªÄ‘·àμ nH˚ <ëìì HÓ‹’ ø£ Á|üe÷D≤\
ñqï‹øÏ rdüT≈£îyÓ[fl ≈£Ls√Ãu…≥&º +É k˛Áø£{d° t ñ<˚X› ´¯ +.
düT>∑TDeTT\T (Virtues) - HÓ‹’ ø£ es¡HÔ êìøÏ ø°]|Ô ‘ü êø£. nìï düT>∑TD≤\÷
ˇπø düT>∑TD+˝ÀøÏ eTT&ÉT#·T≈£îb˛‘êsTT.
Z eTT\T (Vices) ` M{ÏøÏ eT÷\+ nC≤„q+, n$y˚ø+£ e\¢ ø£*>π
<äTs¡TD
ÁuÛÑeT\T.
‘·|
ü #˚jT· &É+ nH˚~ eTq'|üPs¡«ø£+>± »s¡><∑ Tä . ªeT+∫μ nH˚~ @$T{À
düŒwü+º >± ‘Ó*dæq|ü⁄&ÉT ª#Ó&TÉ μ #˚jT· &É+ nqï~ ndü+uÛeÑ +. HÓ‹’ ø£ ã\V”≤q‘·\≈£î
n+‘·>± ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<Tä . n+fÒ eTìwæ ‘·q≈£î ªeT+∫~μ @<√ ‘Ó*dæq|üŒ{Ïø° <ëìì
#˚jT· ≈£î+&Ü ñ+{≤&ÉT. ª#Ó&TÉ μ @<√ ‘Ó*dæq|üŒ{Ïø° <ëìì #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+&É˝øÒ £
b˛‘ê&ÉT... nqï dæ‹ú ì k˛Áø£{d° t ìsê<ä]+#ê&ÉT nqTø√>∑÷&É<Tä .
#Ó&TÉ qT eT+∫>± ÁuÛ$Ñ T+#·&+É e\¢ ‘ê‘êÿ*ø£+>± Ä #Ó&¶É |üqT\˝À Çs¡T≈£îÿ
b˛‘·THêï&ÉT.
n+<ä]˝Àq÷ ˇø£ n#·+#·\yÓTqÆ Á|üeè‹Ô ñ+~. düTU≤ù|ø£,å ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wü.
#Ó&TÉ #˚jT· &É+ nqï~ eT+∫ì >∑T]+∫ |üP]Ô>± ‘Ó*j·Tø£b˛e&É+ e\¢
‘·|
ü >± ‘Ó*j·T&É+ e\¢ »s¡T>∑T‘·T+~. #Ó&|¶É ìü #˚dHæ ê <ëìe\¢ @<√ eT+∫
|ò*ü ‘·+ edüTqÔ ï<äH˚ ÁuÛeÑ T\e\¢ eTìwæ ø=ìï <äTcÕÿsê´\T #˚dTü HÔ êï&ÉT.
ì»yÓTqÆ eT+∫
ì»yÓTqÆ C≤„q+
ì»yÓTqÆ ÁX‚jT· düT‡.
M{Ïì ‘·s¡∫ ‘·s¡∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï+<äTe\¢H˚ eTìwæ ì»yÓTÆq $\Te\≈£î
ÄÁX¯jT· + Çe«>∑\T>∑T‘ê&ÉT.
21 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n_ÛjÓ÷>∑+
k˛Áø£{d° t J$‘· #·]Á‘· $esê\T j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± eTq≈£î mø£ÿ&Ü <=s¡øe£ ⁄
nqï $wüjT· + eTT+<˚ Á|ükÕÔ$+#·T≈£îHêï+.
Äj·TqqT >∑T]+∫ ù|{¢ À ‘·q dü+uÛ≤wüD\˝À Ç∫Ãq $esê\T #ê˝≤ eT≥T≈£î
dü+|üPs¡+í >± ñ+{≤sTT. M{Ï qT+#˚ k˛Áø£{d° t #·]Á‘· eTq+ ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e\dæ
ñ+≥T+~.
k˛Áø£{d° t ‘·‘«Ô· dü+|ü<ä @$T{Ï ? nqï Á|üXï¯ ø£Hêï Äj·TqqT Ç|üŒ{Ïø°
eTq+ eTs¡∫b˛˝Òø£ b˛e{≤ìøÏ eTTKýÓTqÆ ø±s¡D+ @$T{Ï ? nqï~ eTT+<äT>±
»yêãT #Ó|
ü ø√e\dæq Á|üXï¯ .
k˛Áø£{d° t MT<ä ø=+<äsT¡ bÂs¡T\T n_Ûj÷Ó >∑+ ‘Ó#êÃs¡T.
á n_Ûj÷Ó >±ìøÏ Äj·Tq düe÷<Ûëq+ #Ó|
ü ≈£îHêï&ÉT.
rs¡TŒ<ës¡T\T n_Ûj÷Ó >±ìï, düe÷<ÛëHêìï C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+∫ Äj·Tq≈£î
eTs¡D•ø£å $~Û+#ês¡T.
Ä rs¡TŒ #ÓãT‘·÷ ñqï|ü
&ÉT yêfi¯fl ø£+sƒê\T >∑<<Zä +ä nsTTHêsTT. ô|<ë\T
eDÏø±sTT, e÷≥\T ‘·&ãÉ &Ü¶sTT.
ªªeTs¡D•ø£å nqTuÛ$Ñ +#·e\dæq Hê ø£Hêï MTπs m≈£îÿe>± uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·Tqï≥T¢
Hêïπs!μμ nì #·eT‘·ÿ]+#ê&ÉT k˛Áø£{d° t yê]ì.
á •ø£qå T ‘·|Œæ +#·Tø=H˚+<äT≈£î Äj·Tq≈£î neø±X¯+ \_Û+∫+~.
nsTTHê ª<=+>∑#ê≥Tμ>± bÕ]b˛e&É+ Çwü+º ˝Òø£ Ä |üì #˚jT· ˝Ò<Tä k˛Áø£{d° .t
∫e]ø£D å + es¡≈î£ C≤>∑s÷¡ ø£+>± ñ+&ç ªeTè‘·Té⁄μqT >∑T]+∫ ÄcÕe÷w”>±
dü+_Ûwdæ ÷ü HÔ ˚ ` $wübÕÁ‘·qT Äq+<ä+>± n+<äT≈£îì >∑&>É &∑ É ‘êπ>XÊ&ÉT, Ç<˚<√
n‹ kÕe÷qýÓTqÆ $wüjT· + nsTTq≥T¢>±.
ªn_ÛÁbÕj·÷\ ø√dü+ u≤<Û\ä T uÛ]Ñ +#˚yêfi¯flμ ø√e≈£î #Ó+~qyê&ÉT k˛Áø£{d° .t
‘·q≈£î dü+uÛ$Ñ düTqÔ ï ne\j·T\≈£î me]H√ ì+<ës√|üD #˚jT· ø£b˛e&É+,
‘·q dæ<ë∆+‘ê\qT <Ûs’Ó ´¡ +>± Á|üø{£ +Ï #·&+É .
k˛Áø£{°dt 22
ÁbÕD≤bÕj·T dæ‹ú ˝À ôd‘’ +· ` m˝≤>∑sTTHê ã‘·T≈£î ø=qkÕ–+#ê\ì Äù|ø£å
|ü&≈É î£ +&Ü e⁄+&É&+É .
` á \ø£Då ≤\˙ï k˛Áø£{d° qt T ªneTè‘·eTj·TT&çμì #˚kÕÔsTT.

399 (Áø°.|üP.) dü+e‘·‡s¡+.

yÓT˝…≥dt (Meletus), nì≥dt (Anytus), ˝…’ø£Hé (Lycon) nH˚ eTT>∑TZs¡T
@<∏HÓ ‡é bÂs¡T\T k˛Áø£{d° t ô|q’ n_Ûj÷Ó >∑+ ‘Ó#êÃs¡T.
yÓT˝…≥dt j·TTe≈£î&ÉT. k˛Áø£{d° t n+fÒ Ç‘·ìøÏ e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± Çwü+º ˝Ò<Tä .
ô|’>± düŒs¡ú\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. á $s√<ÛäuÛ≤yêìï $düÔè‘·|üs¡Tdü÷Ô, k˛Áø£{°dtô|’
n_Ûj÷Ó >∑+ rdüT≈£îe#êÃ&ÉT. ÁbÕdæ≈L£ ´wüH≈é î£ Ç‘·H˚ Hêj·T≈£î&ÉT.
nì≥dt &Óy÷Ó Áø±{Ïø˘ eédü≈ú î£ dü+ã+~Û+∫qyê&ÉT. Ç‘·ìøÏ ªk˛|òdæ μºt \T
n+fÒ <˚«wü+. k˛Áø£{°dt ≈£L&Ü ªk˛|òædtºμ nì Ç‘·ì n_ÛÁbÕj·T+. n+<äTø£H˚
n_Ûj÷Ó >∑<ës¡T\˝À ˇø£&TÉ >± #˚sê&ÉT.
˝…ø’ H£ é u≤>± #·<Tä e⁄≈£îqïyê&ÉT. <Ûësêfi¯+>± e÷{≤¢&>É \∑ e´øÏ.Ô
yÓTT<ä{Ï n_Ûj÷Ó >∑+ :
k˛Áø£{d° t n|üÁ|ü#êsê\T #˚dTü HÔ êï&ÉT (Heresy).
‘·q n+‘·sê«DÏ (Divine Voice) Á|üuÀ~ÛdTü qÔ ï<äH˚ Áù|s¡D‘√ nH˚ø£ ªndü+>∑‘μ·
yÓTqÆ $wüj÷· \qT Á|ü#ês¡+ #˚dTü HÔ êï&ÉT.
s¬ +&Ée n_Ûj÷Ó >∑+ :
k˛Áø£{d° t j·TTe‘·sêìï ` <äTs¡TD Z ≤\‘√, nb˛Vü≤\‘√ yê] eTqdüT\T ì+|æ
bÕ&ÉT#˚düTÔHêï&ÉT.
á n_ÛjÓ÷>±\T eT‘· dæ<ë∆+‘ê\≈£î, sê»ø°j·T yê‘êes¡D≤ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q$.
düe÷»+˝À ô|<ä› eTqwüß\T>± #Ó˝≤eTDÏ ne⁄‘·Tqï nH˚ø£ eT+~ ‘ê\÷≈£î
ªnVü≤+uÛ≤eμ <Û√s¡DT\qT yÓ*øÏ˝≤– yê{ÏøÏ dü÷<äT\T >∑T∫Ã n|üŒ{Ïøπ k˛Áø£{d° t Ä
esêZ\˝À düTdæsú y¡ TÓ qÆ ªn|üÁ|ü<μäÛ bı+~ ñHêï&ÉT.
23 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘êqT ‘·|
ü \T #˚dTü HÔ êïqì ˇ|ü
ø√eTì ªp´Øμ Äj·TqTï n&ç–+~. ªªH˚qT
‘·|
ü \T #˚ùdøÔ <£ ë!μμ nqï~ k˛Áø£{d° t <Û√s¡D.Ï ..
p´Ø˝À ô|<ä\› T ‘·eT+‘·yês¡T eT] y˚s¬ es¡÷ ˝Òsq¡ T≈£î+{≤s¡T. yê]øÏ
bı>∑&\ÔÉ T ø±yê*. k˛Áø£{d° t n˝≤+{Ï ªeT+∫μ e÷≥\qT, ø°sqÔ¡ \qT n+~+#·˝&Ò TÉ .
n_Ûj÷Ó >±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈î£ ÄHê{Ï ø√s¡Tº |ü<‹∆ä Ç~.
n_ÛjÓ÷>∑+ rdüT≈£î e∫Ãq yês¡T eTT+<äT>± ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T,
kÕøå±´<Ûësê\‘√ #ÓãT‘ês¡T. yês¡T Hê´j·Tyê<äT\ eT<ä‘› T· rdüTø√>∑÷&É<Tä .
|òsæ ê´B #Ó|Œü &É+ nsTTq ‘·sê«‘·, n_Ûj÷Ó >∑+ bı+~qyês¡T ` Á|ü‹yê~
düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘ês¡T.
ÄHê{Ï p´Ø˝À nsTT<äTe+<ä\ eT+~ bÂs¡T\T düuTÑÛ ´\T>± ñHêïs¡T.
düe÷<Ûëq+ $qï ‘·sê«‘·, n<Ûä´≈£åî&ÉT ˝Òø£ »&ç® m˝≤+{Ï eTTø±ÔsTT+|ü⁄
#˚jT· qedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ ‘·eT rs¡TŒqT z≥T <ë«sê ‘Ó*j·T|üsT¡ kÕÔsT¡ . p´Ø
n_ÛjÓ÷>±ìøÏ nqT≈£L\+>±, Á|ü‹≈£L\+>± dü]düe÷qyÓTÆq dü+K´˝À z≥T¢
e∫Ãq≥¢sTT‘˚, Ä n_Ûj÷Ó >∑+ M–b˛sTTq≥T¢ ˝…øÿ£ .
n_Ûj÷Ó >±ìøÏ nqT≈£L\+>± z≥T¢ m≈£îÿe e∫Ãq≥¢sTT‘˚, Hê´j·TkÕúq+
ª•ø£μå Á|ü‹bÕ~+#·<Tä : |òsæ ê´<äT #˚dqæ yêπs z •ø£å dü÷∫kÕÔsT¡ . H˚sd¡ Tü &ú TÉ eTs√ ª•ø£μå
dü÷∫kÕÔ&TÉ . n|ü
&ÉT ªp´Øμ eT<∏´˚ e÷s¡+Z >± •ø£qå T ìs¡sí TTdüT+Ô ~.
k˛Áø£{d° t J$‘·+˝À >∑&∫ç q á ñ‘·ÿèwüº |ü]D≤e÷ìï ù|{¢ À düe÷<Ûëq+
(Appology) nqï ù|s¡T‘√ Á>∑+<∏d ä +úü #˚XÊ&ÉT.
á düe÷<Ûëq+˝À eT÷&ÉT uÛ≤>±\T düŒwü+º >± ø£ì|ækÕÔsTT.
1. k˛Áø£{d° t ‘·qô|’ e∫Ãq n_Ûj÷Ó >±ìøÏ Ç∫Ãq düe÷<Ûëq+.
2. k˛Áø£{d° t ‘·q≈£î $~Û+#·eTqï ª•ø£μå .
3. k˛Áø£{d° t ø√s¡Tqº T ôV≤#·Ã]dü÷Ô #˚dqæ Á|üø≥ £ q.
á ªdüe÷<Ûëq+μ øπ e\+ n_Ûj÷Ó >±ìøÏ |ü]$T‘·+ nsTTq~ ø±<äT. k˛Áø£{d° t
jÓTTø£ÿ uÛ≤eHê ã\+, ‘êqT #˚dqæ |üqT\qT >∑T]+∫ ‘·q≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷\T,
e÷qe eTqdü‘Ô «· +˝Àì $ø±sê\T.. ..Çe˙ï Çø£ÿ&É kÕøå±‘·ÿ]kÕÔsTT.
á düe÷<ÛëHêìï j·T<Ûë‘·<∏ä+>± #·<äe&É+ e\¢ k˛Áø£{°dt uÛ≤e|ü{ÏeT
ne>±Vü≤q ne⁄‘·T+~.
k˛Áø£{°dt 24
düe÷<Ûëq düs¡[
Hêô|q’ H˚sês√|üD #˚dqæ yês¡T $TeTà*ï m+‘·>± H=|æŒ+#·>*∑ >±s√ Hêø£sTT‘˚
‘Ó*j·T<äT>±ì, H˚qT e÷Á‘·+ yê] yê<äq\≈£î |üP]Ô>± eX¯ó&çì nsTTb˛j·÷qT.
Ä yê<äq\T n+‘· ìø£ÿ∫Ã>±, dü÷{Ï>±, |ò\ü e+‘·+>± ñHêïsTT. nsTT‘˚ eTTKýÓTqÆ
eTs√ dü+>∑‹ @$T≥+fÒ yêfi¯ófl #Ó|Œæ q <ëì˝À ˇø£ÿ nø£så +¡ nsTTHê ì»+ ˝Ò<Tä !
ˇø£ÿ n_ÛÁbÕj·TeT÷ ªj·T<Ûës¡μú yÓTqÆ ~ ø±<äT. yêfi¯ófl #Ó|Œæ q e÷≥ ˇø£{Ï Hê≈£î
Ç|üŒ{Ïø° ÄX¯Ãs¡´+>±H˚ ñ+~. n<˚$T≥+fÒ H˚qT $TeTà*ï ‘·|
ü <ë] |ü{+ºÏ #·≈î£ +&Ü
MTs¡T #ê˝≤ C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü* ` nì n+fÒ nø£ÿ&çøÏ H˚qT >=|üŒ ` Á|ü‹uÛ≤e+‘·yTÓ qÆ
eø£qÔ qïe÷≥! yês¡T á e÷≥\T nq{≤ìøÏ kÕ«_Ûe÷Hêìï ø=+‘·es¡≈î£ #·+|ü⁄≈£îH˚
ñ+&Ü*. H˚qT n+‘· Á|ü‹uÛ≤e+‘·yTÓ qÆ eø£qÔ T ø±qT. ø±ø£b˛‘˚ ` Ä e÷≥≈£î
ªm|ü
&É÷ ì»+ #Óù|Œyê&ÉTμ nì ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ, H˚qT ‘·|Œü ≈£î+&Ü n≥Te+{Ï
eø£HÔ .˚ ªj·TTø±Ô j·TTø£yÔ TÓ qÆ uÛ≤wüDø±s¡T&ÉTμ nì yês¡T ñ|üj÷Ó –+∫q |ü<ëìøÏ
ªdü‘´· dü+<ÛTä &ÉTμ nì ns¡+ú #Ó|
ü ≈£î+fÒ ` Ä $X‚w+ü Hê≈£î ‘·|Œü ìdü]>± q|ü
‘·T+~.
yêfi¯fle÷~] ªyê#·\‘·«+μ eT≥T≈£î Hê≈£î ˝Ò<äH˚ dü+>∑‹ eTT+<äT>± C…|üŒ&É+
nqedüs+¡ nqT≈£î+≥THêïqT.
Hêô|q’ H˚sês√|üD #˚dqæ yês¡T eT#·TÃ≈£î ˇø£ ªì»μyÓTHÆ ê #Ó|Œü ˝Ò<Tä : MTs¡T
ì»+ $Hê*— ‘Ó\TdüTø√yê*. n+<äTø√dü+ H˚qT á dü+<äs“¡ +¤ ˝À Ç$T&ç ñqï
ªì»+μ n+‘ê MT eTT+<äT ñ+#·T‘êqT. nsTT‘˚ Ä Á|ü‘·´s¡Tú\ e÷~]
yê>±&É+ãs¡+‘√, ‘˚HÓ |üPdæq ø£‘T· \Ô e+{Ï e÷≥\‘√ ø±<äT. Hê eTqdüT≈£î eTT+<äT>±
e#˚Ã e÷≥\T MT eTT+<äT ñ+#·T‘êqT. yê{ÏøÏ eTs¡àeTT, e÷j·T e+{Ï$ |ü⁄\eTqT.
MTs¡T Hê´j·T+ #˚kÕÔsH¡ ˚ Hê qeTàø£+. n+‘·ø+£ fÒ MTs¡T eTπsMT nqTø√e<äT.›
MT˝≤+{Ï yêfi¯flqT ` Hê ej·TdüT˝À eTìwæ @<√ ≈£î‘·Tø£yTÓ qÆ uÛ≤wü˝À dü÷ÿ\T
≈£îÁs¡yê&ç ˝≤>±H√ ˝Òø£ ñ|üHê´dü≈î£ &ç yÓ÷düsÔ T¡ >±H√ |ü<Cä ≤˝≤ìï yÓ<Tä ≈£îÿì Á|üj÷Ó –dü÷Ô
e÷{≤¢&&É +É jÓ÷>∑ýÓTqÆ |üì ø±<äì Hê n_ÛÁbÕj·T+. ˇø£ÿ $wüjT· + e÷Á‘·+ MT
eTT+<äT ñ+#·T‘·THêïqT. Hê≈£î n\yê≥T nsTTq <Û√s¡D˝Ï À ` Hê\T>∑T ãC≤s¡¢
≈£L&É* dü\ú +˝À qqTï H˚qT düeT]ú+#·T≈£î+≥÷ e÷{≤¢&˚ |ü<‹∆ä H˚qT ne\+_ÛkÕÔqT.
<ëìï MTs¡T ø£$å T+∫ nqTeT‹+#ê*. Hê e÷≥\≈£î, <Û√s¡DøÏ Ï eT<Û´ä ˝À n&ÉT¶
sêø£+&ç. Hê´j·TkÕúq+ eTT+<äT ì\ã&É&+É nH˚~ Hê J$‘·+˝À Ç<˚ yÓTT<ä{Ï
e÷s¡T. HêøÏ|
ü &ÉT &Óã“sTT dü+e‘·‡sê\T n+<äT#˚‘· áHê{Ï e÷≥\≈£î, uÛ≤wü≈î£
25 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
H˚qT n|ü]∫‘·T&çì. H˚qT $<˚o bÂs¡T&çì nsTTq≥¢sTT‘˚ Hê e÷{≤¢&˚ |ü<ä∆‹ì
MTs¡T ‘·|üŒ≈£î+&Ü eTìïkÕÔs¡T ø£<ë. n˝≤π> nqT≈£îì H˚qT ñ|üjÓ÷–+#˚
e÷+&É*ø±ìï MTs¡T nqTeT‹+#ê*. H˚qT |ü⁄{Ïº ô|]–q uÛ≤wü˝ÀH˚ e÷{≤¢&TÉ ‘êqT.
n<˚ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq dü+>∑‹ ≈£L&Ü. eT+∫<Ó’Hê, ø±ø£b˛sTTHê MT≈£î Çwüº+ ñHêï
˝Òøb£ ˛sTTHê ˇø£ $wüjT· + MT<ä eT≥T≈£î <äèwæº øπ +ÁBø£]+#·+&ç. n<˚$T≥+fÒ `
H˚qT #ÓãT‘·Tqï yê<äq\T düC≤e⁄>± ñHêïj·÷ ˝Ò<ë nì Ä˝À∫+∫ >∑eTì+#·+&ç.
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\ Á|ü<∏äeT ø£s¡Ôe´+ Ç<˚ >∑<ë! Hê´j·Tyê~ nsTTqyê&ÉT ìC≤H˚ï
|ü\ø±* >∑<ë !
Hê´j·T $#ês¡D ø√dü+ Äj·T‘·yÔ TÓ qÆ p´Ø düuTÑÛ ´˝≤sê! HêMT<ä rdüT≈£î
e∫Ãq n_Ûj÷Ó >±\qT >∑T]+∫, á n_Ûj÷Ó >∑+ #˚dqæ yê]ì >∑T]+∫ eTT+<äT>±
e÷{≤¢&&É +É Hê ø£seÔ¡ ´+ nqT≈£î+{≤qT. n~ nsTTq |æeTà≥ ‘·‹e÷à düe÷#ês¡+
Á|ükÕÔ$kÕÔqT. m+<äT≈£î Ç˝≤ $uÛ≤>∑+ #˚dTü HÔ êïq+fÒ ` qqTï >∑T]+∫ nH˚≈î£ \T
ì+<ë|üPs¡«ø£+>± e÷{≤¢&&É +É MTs¡T Ç|üŒ{ÏøÏ mìï dü+e‘·‡sê\ qT+#√ $+≥÷H˚
ñHêïs¡T. Ä Äs√|üD\˝À ˇø£ÿf…HÆ ê ì»+ ˝Ò<Tä . Hê≈£î nì≥dt n‘·ì ùdïVæ≤‘·T\T
ø£+f… ≈£L&Ü Ä yÓqTø£{Ï Äs√|üD <ës¡T\+fÒH˚ m≈£îÿe uÛj Ñ T· +. nì≥dt, n‘·ì
ùdïVæ≤‘·T\T ãVüQ ã\e+‘·T\T, <äè&ÛÉ ìX¯Ãj·TT\T. nsTTHê |üPs¡«|ü⁄ Äs√|ü≈î£ \T
n+‘·ø+£ fÒ $Tqï nsTTqyês¡T, Ä |üPs¡« Äs√|ü≈î£ \T mes√ MTs¡T ms¡T>∑T<äTs¡T
>∑<ë. ∫qï‘·q+ qT+∫ MT≈£î qqTï >∑T]+∫ ms¡Tø£ |üsT¡ düTqÔ ï yêfi¯ófl. MT ∫qï
eTqdüT‡\˝À qqTï >∑T]+∫ eè<Ûë˝≤bÕ\T |ü*øÏ ndü‘ê´\T ì+|æqyêfi¯ófl. yêfi¯ófl
@+ #ÓbÕŒs√ MT≈£î >∑Ts¡TÔ ñ+&˚ ñ+≥T+~.
` k˛Áø£{d° t nì ˇø£ C≤„ì ñHêï&ÉT. Äj·Tq <ä>sZ∑ ¡ nìï $wüj÷· \qT
>∑T]+∫ dæ<ë∆+‘· |üsy¡ TÓ qÆ dü‘ê´\T ñHêïsTT. dü«sêZìï >∑T]+∫, qs¡ø±ìï >∑T]+∫
kÕ~Ûø±s¡+>± e÷{≤¢&TÉ ‘ê&ÉT. yê<äq˝À ã\V”≤qT\qT ‘·q ã\+ e\¢ z&ç+∫
m>∑‘ê[ #˚kÕÔ&TÉ . ‘·q $|üØ‘· C≤„Hêìï Á|ü<]ä ÙkÕÔ&TÉ .
Mfi¯ófl ` á e÷≥\T ∫qï‘·q+ qT+∫ MT≈£î q÷]b˛düTqÔ ï yêfi¯ófl ` Hê
ô|ì’ ì»yÓTqÆ ì+<ës√|ü≈î£ \T. Ç≥Te+{Ï |ü⁄ø±s¡T¢ $qï yêfi¯fl+<äs÷¡ ` H˚H√
ìØX¯«s¡ yê~qì, Á|ü‹ eTìwæ˝ÀqT ` $wüj·T+˝ÀqT s¡+Á<ÛëH˚«wüD #˚dü÷Ô
ñ+{≤qì nqT≈£î+{≤s¡T.
qqTï Ç˝≤+{Ï ì+<ä\≈£î >∑T] #˚dTü qÔ ï yêfi¯ófl ndü+U≤´ø£+>± ñHêïs¡T.
mH√ï dü+e‘·‡sê\ qT+∫ á |üìì $&Ée≈£î+&Ü #˚dTü HÔ êïs¡T— n+‘·ø+£ fÒ eTTKýÓTqÆ
$wüjT· +, yêfi¯ófl $TeTà*ï u≤\´+˝ÀH√, øöe÷s¡+˝ÀH√ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ #˚sT¡ Ã≈£îì á
k˛Áø£{°dt 26
e÷≥\˙ï #ÓbÕŒs¡T. yêfi¯ófl >¬ \Tbı+<ës¡T. m+<äTe\¢q+fÒ, qqTï >∑T]+∫ H˚qT
düeT]ú+#·T≈£î+<äT≈£î >±ì, dü+C≤sTTw” #Ó|
ü ≈£î+<äT≈£î >±ì nø£ÿ&É neø±X¯+ ˝Ò<Tä .
@ø£|øü +å£ >± qqTï >∑T]+∫ MT eTqdüT\˝À ìs¡j í T· + »]–b˛sTT+~. n˝≤+{Ï
yêfi¯fl ù|s¡T,¢ $esê\T #Ó|Œü >∑\>∑&+É >∑÷&Ü á s√Eq Hê≈£î kÕ<Û´ä + ø±<äT.
øπ e\+ ndü÷j·T, ì+<ës√|üD\T #˚jT· &É+˝À ñqï ñ‘ê‡Vü≤+ ø=B› nH˚≈î£ \T
qqTï >∑T]+∫ MT eTqdüT\T bÕ&ÉT#˚XÊs¡T. yêfi¯ófl #Ó|Œæ q e÷≥\˙ï yêfi¯fl≈£î
düŒwü+º >± ‘Ó\TdüTqqTø√e&ÜìøÏ ≈£L&Ü M\T˝Ò<Tä . m+<äT#˚‘q· +fÒ #ê˝≤ eT+~
#Ó|
ü &ÉT e÷≥\ MT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ‘É ês¡T. yêfi¯fl+<ä]˙ Çø£ÿ&çøÏ kÕø£´å + ø√dü+ >±ì
ªÁø±dt m>±®$TH˚wHü μé ø√dü+ >±ì rdüT≈£îsêe&É+ ≈£î<äsì¡ |üì. øπ e\+ Hê yê<äqqT
H˚qT #˚dTü ø√yê*. ø£ì|æ+#·ì X¯Á‘·Te⁄\qT K+&çd÷ü Ô e÷{≤¢&Ü*. n+‘˚ ! n+<äTø£H˚
eTT+<äT>± #ÓãT‘·THêïqT. Hê MT<ä ì+<ës√|üD #˚dæq yêfi¯Tfl ¬s+&ÉT ‘Ó>∑\
eTqTwüß\T.
m<äTs¡T>± Çø£ÿ&É ì\∫q yêfi¯ófl.
Çø£ÿ&É≈î£ sê≈£î+&ÜH˚ <äTyÓTà‹Ô b˛ùd yêfi¯ófl.
Çø£ÿ&É ì\∫q yêfi¯flø£+f… s¬ +&√ ‘Ó>∑ eTqTwüß\T Hê≈£î, MT≈£î m≈£îÿe
n|üø±s¡+ #˚XÊs¡T.
nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T>± Hê ô|ì’ »s¡T>∑T‘·÷ ñqï ì+<ës√|üD ø±s¡´Áø£e÷ìï
Ç|ü
&ÉT H˚qT Á|ü‹|òüT{Ï+#ê*— MT eTqdüT\qT yê{Ï Á|üuÛ≤e+ qT+&ç y˚s¡T
#˚jT· &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔqT. Ç~ #ê˝≤ ø£wyºü TÓ qÆ |üì nì Hê≈£î ‘Ó*dæq $wüjT· y˚T.
nsTTHê ‘·|Œü <äT. Hê X¯øeÔÏ +#·q ˝Ò≈î£ +&É MTeTT+<äT $wüjT· Á|ükÕÔeq #˚kÕÔqT.
áX¯«s¡ dü+ø£\Œ+ HÓsy¡ s˚ Ã¡ {≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔqT. Hê´j·T dü÷Á‘ê\≈£î nqT>∑TD+>±
e]Ô+#·{≤ìøÏ |üPqT≈£î+{≤qT.
eTT+<äT>± ªyÓT˝…≥dtμ Hê ô|q’ Äs√|üD m+<äT≈£î #˚XÊ&√ #ÓãT‘êqT, Hê
MT~ n_Ûj÷Ó >∑+ ˇø£ e÷s¡T |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚kÕÔqT, $q+&ç.
ªk˛Áø£{d° t dü«s¡Z qs¡ø±\qT >∑T]+∫ ` Äø±X¯+˝À ñqï <˚e‘êeT÷s¡T\Ô T,
uÛ÷Ñ >∑s“¡ +¤ ˝À ñqï JesêX¯ó\T n˙ï ‘·qøπ ≈£îå Dí+>± ‘Ó*dæq≥T¢ e÷{≤¢&TÉ ‘ê&ÉT.
ã\V”≤qT\ yê<äq\qT ‹s¡dÿü ]kÕÔ&TÉ . n+<äs÷¡ ‘·qqT nqTdü]+#ê\ì H=øÏÿ
#ÓãT‘ê&ÉT.μ
` Ç~ yêfi¯fl e÷≥ !
27 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n]k˛ºô|Hé‡ Hê≥ø£+˝À k˛Áø£{d° t m˝≤ –s¡–s¡ ‹s¡T>∑T‘ê&√ MTs¡T #·÷#ês¡T.
>±*˝À m˝≤ ‹s¡T>∑T‘ê&√, Hê≈£î ‘Ó*j·Tì nH˚ø£ $wüj÷· \ >∑T]+∫ m˝≤+{Ï
n_ÛÁbÕj·T Á|üø≥ £ q\T #˚kÕÔ&√ MTs¡T u≤>± #·÷∫ ñHêïs¡T. n≥Te+{Ï e÷≥\ô|ì’
Hê≈£î qeTàø£+ ˝Ò<ìä ø±<äT. ø±ì Hê≈£î n˝≤+{Ï $wüj÷· \˝À j˚Te÷Á‘·+ ÄdüøÔÏ
˝Ò<Tä . MT˝À #ê˝≤eT+~ Ç~es¡˝À Hê dü+uÛ≤wüD\T $ì ñHêïs¡T. H˚qT n≥Te+{Ï
Á|üø≥ £ q\T #˚XÊH√, ˝Ò<√ MT≈£î ≈£L&Ü u≤>±H˚ ‘Ó\TdüTqT. MTπs Hê≈£î kÕ≈£îå \T.
H˚sês√|üD˝À j˚Te÷Á‘·+ ì»+ ø±<äH˚ $wüj·T+ MTπs Ç‘·s¡T\≈£î #ÓbÕŒ*.
ndü+ã<ä∆yÓTÆq $wüj·÷\qT >∑T]+∫ H˚qT Á|ükÕÔ$+∫q≥T¢ MTs¡T m|ü
&Ó’Hê
$Hêïsê ? Ç˝≤+{Ï~ mqï&É÷ »s¡>˝∑ <Ò ìä MTπs yês¡+<ä]ø° #ÓbÕŒ*. Ç<˚ e÷~],
Ç‘·s¡ Äs√|üD\˝À >∑÷&Ü n+‘·+‘· e÷Á‘·yT˚ ì»+ ñ+~.
H˚qT j·TTe‘·sêìøÏ <äTs√“<Û\ä T #˚dTü HÔ êïqì, yê] qT+&ç Ç+<äT≈£î Á|ü‹
|ò\ü +>± &ÉãT“ edü÷\T #˚dTü HÔ êïì H˚s+¡ . á |üì H˚H|Ó
ü &É÷ #˚jT· ˝Ò<Tä . á
dü+>∑‹ MT≈£î u≤>± ‘Ó\TdüTqT.
Ç‘·sT¡ \≈£î ªuÀ<Ûμä #˚jT· >∑\>∑&+É eT+∫ |üH,˚ ndü\T n˝≤ ªuÀ<Ûμä #˚jT· >∑\
C≤„q+ ø£*– ñ+&É&+É >=|üŒ $wüjT· + ≈£L&Ü. $jÓ÷{ÏìøÏ #Ó+~q C≤]®jT· dt,
øπ jÓ÷dt≈î£ #Ó+~q Ábı&çød£ ,t mìdt≈î£ #Ó+~q ªVæ≤|æŒj·÷dtμ e÷~] n˝≤ uÀ<Ûä
#˚jT· >∑*–‘˚ »qà kÕs¡øú +£ nsTTqfÒ.¢ Mfi¯ófl <˚X+¯ ˝À @ q>∑sêì¬øH’ ê yÓfifl¯ >∑\s¡T,
j·TTe≈£î\qT ‘·eT ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢, q>∑s¡ ùdïVæ≤‘ê\T e~*y˚dæ ‘·eT yÓ+≥ ‹s¡>e∑ Tì
#Ó|Œü >∑\s¡T, ‘·eT≈£î &ÉãT“ Ç∫Ã b˛wæ+#·eTì n&É>>∑ \∑ s¡T. eTs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT
ñHêï&ÉT. ªVæ≤b˛ºìø£dt ≈£îe÷s¡T&Óq’ ªø±]j·Tdtμ≈£î uÀ<Ûqä \T #˚dæ k˛|òdæ Tü \º +<äs÷¡
ø£*dæ edü÷\T #˚dqæ +‘· &ÉãT“ n‘·H=ø£ÿ&ç <ä>sπZ∑ rdüT≈£îHêï&ÉT. ø±]j·Tdt‘√ H˚qT
Ç‘·&ìç >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÜqT. Hê≈£î Ä b˛ø£&É @MT ns¡+ú ø±˝Ò<Tä .
nsTT‘˚ eTs=ø£ Á|üXï¯ y˚jT· e#·TÃqT. ªk˛Áø£{d° !t eT] ˙e⁄ @+ #˚dTü HÔ êïe⁄!
n+<äs÷¡ ìqTï >∑T]+#˚ m+<äT≈£î #Ó&>¶É ± e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T ? ˙e⁄ n+<ä]‘√bÕ≥T
e÷eT÷\T eéVü‰sê\T, |üìbÕ≥\T #·÷#·T≈£î+≥÷ ñ+fÒ mes¡÷ ìqTï >∑T]+∫
#Ó&>¶É ± e÷{≤¢&sÉ T¡ >∑<ë ? ˙ Á|ües¡qÔ $+‘·>±, $&É÷s¶ +¡ >± ñqï~ >∑qTø£H˚ n+<äs÷¡
s¡øs£ ø¡ ±\T>± e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T. BìøÏ ˙ düe÷<Ûëq+ @$T{Ï ? #Ó|
ü μ nì.
MTs¡T n&ÉT>∑T‘·Tqï~ j·TTø£yÔ TÓ qÆ Á|üXï‚ . Hê≈£î Ç˝≤+{Ï n|üÁ|ü<äÛ m+<äT≈£î
e∫Ã+<√ MT≈£î #Ó|Œü {≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔqT. ÁX¯<>∆ä ± $q+&ç. MT≈£î |üP]Ô ìC≤ìï,
kÕø£\ýÓTqÆ j·T<ësê∆ìï #ÓãT‘·THêïqT $q+&ç.
k˛Áø£{°dt 28
á nedüs¡yÓTÆq e÷≥\˙ï sêe{≤ìøÏ ˇπø ø±s¡D+ ñqï~. n~
@$T≥+fÒ`
Hê≈£î ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ ªC≤„q+μ ñqï~.
m˝≤+{Ï C≤„q+ nqT≈£î+≥THêïs¡T ?
ªeTìwæøÏ ` e÷qe es¡HÔ êìøÏ dü+ã+~Û+∫q C≤„q+μ n~.
ãVüQX¯ Ç+<ëø£ H˚qT Á|ükÕÔ$+∫q q\T>∑Ts¡T ô|<ä› eTqTwüß\÷, á e÷qe
es¡HÔ êìøÏ nr‘·yTÓ qÆ C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·T≈£îqï yêfi¯ófl nsTTñ+{≤s¡T. n+‘·ø+£ f…
m˝≤ #ÓbÕŒ˝À Hê≈£î ‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<Tä . Hê≈£î n≥Te+{Ï C≤„q+ ˝Ò<Tä . n˝≤+{Ï
C≤„q+ Hê≈£î ñqïB nì #Óù|Œyê&ÉT, ‘·|Œü ìdü]>± nã<ë›\ ø√s¡T nsTTñ+&Ü*.
eè<Ûë Á|üd+ü – nsTTñ+&Ü*. H˚qT ndü+ã<ä+∆ >± e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï qqTø√ø£+&ç.
H˚qT #ÓãT‘·÷ ñqï~ øπ e\+ Hê n_ÛÁbÕj·T+ ø±<äT. ‹s¡T>∑T˝Òì, ‹s¡dÿü ]+#·C≤\ì
ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D. kÕø£´å + ` MT eTT+<äT Á|üyX˚ ô¯ |&ÉT‘·THêïqT. Hê≈£î ñqï C≤„HêìøÏ
kÕø£´å +>± &Ó*Œ¤˝Àì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çì ` <˚e‘·qT ` #·÷|ü⁄‘·THêïqT.
bòÕØVü‰Hé (Phaereahon) MT≈£î n+<ä]ø° ‘Ó*dæq yê&˚ . Hê≈£î ∫qï‘·q+
qT+∫ n‘·qT ùdïVæ≤‘·T&ÉT. Ç{°e* ø±s¡´ø£˝≤|ü+˝À n‘·qT ‘·q bÕÁ‘·qT
ìs¡«Væ≤+#·&+É MTs¡+‘ê #·÷#˚ ñHêïs¡T. Á‘êdæã÷\dt (Thrasybulus) Hêj·Tø£‘«· +
øÏ+<ä »]–q <ä+&Éj÷· Á‘·˝À m<äTs=ÿì n‘·qT ‹]– eTq q>∑s+¡ ˝À ª&Óy÷Ó Áø£dμ”
eékÕú|üq ne&ÜìøÏ düVü≤ø£]+#ê&ÉT >∑<ë! n‘·qT m+‘· #·Ts¡T¬ø’qyê&√, @
|üqsTTHê #˚|{ü ‘ºÏ ˚ ‘·T~es¡≈L£ m˝≤ HÓ|’ ⁄ü D´+>± ìs¡«Væ≤kÕÔ&√ MT≈£î ‘Ó\TdüTqT.
n‘·qT ˇø£Hê&ÉT &Ó*Œ¤ yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&ç <˚e‘·qT n&ç>±&ÉT : Á|üXï¯ : ªk˛Áø£{d° t
ø£+f… ‘Ó*yÓq’ yê&ÉT ` C≤„ì ` me¬sH’ ê ñHêïsê? nqï~ Ä Á|üXï¯ . nø£ÿ&ç <˚e‘ê
dü«s¡÷|ü+ düe÷<Ûëq+ #Ó|Œæ +~. ªmes¡÷ ˝ÒsT¡ μ nì. bòÕØVü‰Hé Ç|ü
&ÉT eTq eT<Û´ä
˝Ò&TÉ . n‘·&TÉ #·ìb˛j·÷&ÉT ø£qTø£ kÕø£´å + Çe«˝Ò&TÉ á dü+|òTü ≥q≈£î. nsTT‘˚
n‘·ì k˛<äsT¡ &ÉT, á ø√s¡T˝¶ ÀH˚ Vü‰»¬s’ ñHêï&ÉT. n‘·&TÉ Hê e÷≥\≈£î ‘·–q
kÕø£´å +, Ä<Ûës¡+ #·÷|æ+#·>\∑ &ÉT. #Ûês¡Áøπ {Ïdt (Chaeraecrates) MT ø£+<äs≈¡ L£
|ü]#·jT· yÓTqÆ yê&˚. Ç+‘·ø+£ fÒ H˚H+˚ #Ó|Œü ˝ÒqT.
á dü+|òTü ≥q MT <äèwæøº Ï m+<äT≈£î rdüT≈£îedüTHÔ êïH√ >∑eTì+#·+&ç. Hê
MT<ä ì+<ës√|üD\T, nqedüs¡yÓTÆq Á|ükÕÔeq\T ndü\T eTT+<äT˝À m˝≤
ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ HÆ êjÓ÷ MTs¡T >∑eTì+#ê\ì Hê $»„|.Ôæ
29 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
<˚e‘· #Ó|Œæ q e÷≥\T $qï|ü
&ÉT H˚qT m˝≤ ìsêÈ+‘·b˛j·÷H√ MTs¡T
ms¡T>∑sT¡ ! <˚e‘· Ç˝≤ m+<äT≈£î #Ó|Œæ q≥T¢ ? düsfi¡ y¯ TÓ qÆ uÛ≤wü˝À m+<äT≈£î e÷{≤¢&É
˝Ò<Tä ? Hê≈£î @ e÷Á‘·+ ªC≤„q+μ ˝Ò<Hä ˚ $wüjT· + Hê≈£î ≈£îå Dí+>± ‘Ó\TdüTqT.
n≥Te+≥|ü
&ÉT Hêø£+f… á Á|ü|+ü #·+˝À mes¡÷ C≤„qe+‘·T&ÉT ˝Ò&TÉ nì #Ó|Œü &É+˝À
<˚e‘· n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï ? <˚e‘· nã<ä+∆ #Ó|Œæ q≥T¢ nqTø√>∑\e÷ ? n˝≤
nã<ä+∆ #Ó|Œü &É+ düããT ø±<äì <˚e‘·≈î£ ‘Ó*j·T<ë ?
` Ç˝≤ ø=+‘·ùd|ü⁄ Hê˝À H˚qT $‘·]ÿ+#·T≈£îì <˚e‘· düe÷<ÛëHêìï ns¡+ú
#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#êqT. <˚e‘· düe÷<Ûëq+ dü¬s’q~ ø±<ë nì
|üØøÏ+å #·{≤ìøÏ ôd‘’ +· |üPqT≈£îHêïqT. C≤„qeT÷]Ô>± ù|s¡T Á|ü‹wü\º T bı+~q ˇø£
eTVü‰|ü⁄s¡Twüß&çì dü+<ä]Ù+#êqT. Äj·TqTï |ü\Tø£]+∫ <˚e‘· #Ó|Œæ q $wüjT· +
nã<ä+› nì ‘˚\TÃ≈£î+<ëeTì #·÷#êqT. ªH˚qT C≤„qe+‘·T&çì nHêïe⁄. Ç<äT>√,
á eTVü‰ |ü⁄s¡Twüß&ÉT eT]+‘· C≤„qe+‘·T&ÉT. ˙e⁄ #Ó|Œæ q~ nã<ä+∆ μ nì <˚e‘·≈î£
#ÓbÕŒ\qT≈£îHêïqT.
#ê˝≤ùd|ü⁄ Ä˝À∫+∫q MT<ä≥ Ä ô|<äe› Tìwæ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓfi≤flqT. Äj·Tq
ù|s¡T Ç|ü
&ÉT #Ó|Œü &É+ m+<äT≈£î˝…+&ç ` Äj·Tq >=|üŒ sê»ø°jT· y˚‘.Ô· #·‘T· s¡T&ÉT.
Äj·Tq‘√ e÷{≤¢&qç MT<ä≥ Hê≈£î nì|æ+∫+~ @$T≥+fÒ ` >=|üŒ ‘Ó*$>∑\
yê&ÉT>± áj·Tq≈£î ù|s¡T Á|üU≤´‘·T˝…‘’ ˚ e∫ÃHêsTT>±ì, ìC≤ìøÏ Ç‘·qT @ e÷Á‘·+
‘Ó*$ nsTTqyê&ÉT ø±&ÉT nì. Á|ü»\ n_ÛÁbÕj·T+˝ÀqT, ‘·q eT≥T≈£î ‘êqT `
Äj·Tq m+‘√ ªC≤„qe+‘·T&˚!μ ø±ì H˚qT á $wüj÷· ìï yÓ*øÏ rdæ, ªn+<äs÷¡
nqTø√e&É+˝À eT≥Tπø ˙e⁄ ‘Ó*$>∑\ yê&ç$ ø±ì ` ìC≤ìøÏ @ e÷Á‘·+ C≤„ì$
ø±<äTμ nì ìs¡÷|æ+#·ã÷qT≈£îH˚ düeTj·÷ìøÏ Äj·Tq, Äj·Tq nqTj·÷j·TT\T
á Á|üjT· ‘êïìï ìs¡d+æ #ês¡T. n+<äT#˚‘· H˚qT $|ò\ü eTH√s¡<TäÛ &ÉH’Ó ‹]– sêe\dæ
e∫Ã+~. ªHê eT≥T≈£î H˚qT Ç‘·ìø£+f… ‘Ó*$ nsTTq yê&çì. n+<äT˝À @+
dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ø±ø£b˛‘˚ Äj·TqeT≥T≈£î n+<ä]ø£+f… C≤„qe+‘·T&çqì
nqT≈£î+≥THêï&ÉT. ‘·q≈£î ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \˙ï, ‘Ó\TdüTqH˚ ÁuÛeÑ T˝ÀH˚ ñHêï&ÉT.
Hê≈£î eTÁ‘·+ ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \T ªÇ$ Hê≈£î ‘Ó*j·Te⁄ düTe÷!μ nì ì•Ã‘·+>±
‘Ó\TdüTqT. Hê nC≤„q+ H˚qT u≤>± ms¡T>∑T<äTqT. n+<äT#˚‘· H˚qT áj·Tqø£+f…
yÓTs¡T>¬ q’ yê&çH.˚ Hê≈£î ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \qT >∑T]+∫ ªHê≈£î ‘Ó\TdüT˝Òμ nH˚
<äTÁs¡“e¤ T Hê≈£î ˝Ò<Tä μ nqT≈£îHêïqT.
Ä ‘·sT¡ yê‘· eTs√ »„qB|ü≈î£ &ç <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓfi≤flqT. nø£ÿ&É ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï
nqTuÛeÑ y˚T dü+ÁbÕ|üyÔ TÓ +Æ ~ Hê≈£î. Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T #Ó|Œü ø£ b˛>±... ìs¡dqü
#˚jT· &É+, ùV≤fi¯q>± e÷{≤¢&≥ É + #˚XÊs¡T ` Äj·Tq, Äj·Tq nqTj·÷j·TT\÷qT.
k˛Áø£{°dt 30
n|üŒ{ÏqT+∫ H˚qT ø£ì|æ+∫q Á|ü‹ ÁbÕE„&ìç Á|ü•ï+#·&+É yÓTT<ä\T ô|{≤ºqT.
á |üìe\¢ Hê≈£î #Ó&ù¶É |s¡T, n|üU≤´‹ edüTHÔ êïj·Tì ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. nsTT‘˚
eT≥Tπø+, e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± Hê≈£î m˝≤+{Ï eT#·Ã\T, eTs¡ø\£ T @s¡Œ&çHê eT‘·|sü +¡ >±
H˚qT #˚jT· e*‡q ø£seÔ¡ ´+ ñ+&ÉH˚ ñ+~. Hê $~Ûì #·øÿ£ >± ìs¡«Væ≤+#·&+É ˝À
@˝≤+{Ï ˇ&ÉT<äT&ÉT≈£î\T e∫ÃHê yÓqTø£+» y˚jT· ≈£L&É<Tä . n+<äT#˚‘· á <˚e‘ê
Á|üXï¯ \≈£î düe÷<Ûëq+ @$T{Ï nì ø£qTø√ÿe&É+ ø=qkÕ–+#êqT. ø±düÔ ‘Ó*$‘˚≥˝…q’
yê&ÉT nì ù|s¡Tbı+~q Á|ü‹ eTìwæ˙ Á|ü•ïdü÷Ô e#êÃqT. Hê nqTuÛeÑ + eT≥T≈£î
Ç~. MT≈£î ns¡T∫ø£s+¡ >±H˚ ñ+&Ée#·TÃqT. Çwü+º ø±ø£b˛e#·TÃqT. ø±ì nH˚≈î£ \qT
Á|ü•ï+∫q MT<ä≥ H˚qT @s¡Œs¡#·T≈£îqï n_ÛÁbÕj·T+ eT≥T≈£î Ç~! ªªu≤>±
Á|ü C ≤„ e +‘· T \T, ì|ü ⁄ DeT‘· T \T nì ù|s¡ T bı+~q yês¡ + <ä s ¡ ÷ ... n‹
˝À|üu÷ÑÛ sTTwüß\º T, ìC≤ìøÏ, Ç˝≤+{Ïyê] <ä>sZ∑ ¡ ñqï nqTj·÷j·TT\T •wüß´\˝≤>∑
e]Ô+#˚ yês¡T, >∑Ts¡Te⁄\ ø£+f… $Tqï nsTTqyês¡T, ‘Ó*$ ‘˚≥\˝À.μμ
<˚e‘ê dü«s¡÷|ü+ #Ó|Œæ q düe÷<ÛëHêìï, dü÷øÏìÔ ì»e÷ ` ø±<ë nì
<Ûèä Mø£]+#·Tø√e&É+ ø√dü+ H˚qT m+‘√ j·÷‘·q|ü&,ç ÁX¯eT<äe÷<äT\≈£î yÓse¡ ø£,
j·÷Á‘· |üP]Ô #˚XÊqT. sê»ø°jT· y˚‘\Ô· ‘√ dü+uÛ≤wüD\T nsTTb˛sTTq MT<ä≥ Hê
<äèwæ,º düeTj·T+ ø£e⁄\yÓ|’ ⁄ü eT[fl+#êqT. Hê≥ø£ ø£s\Ô¡ qT, >π j·Tø±s¡T\qT, Ç+ø±
Ç˝≤+{Ï eéè‘·T\Ô ˝À eTTì–e⁄qï yê]ì ø£\TdüT≈£îHêïqT. m˝≤¬>H’ ê <˚e‘ê eT÷]Ô
#Ó|Œæ q $wüjT· + ø±<äq&ÜìøÏ nqTyÓq’ düe÷<Ûëq+ <=s¡T≈£î‘·T+<˚y÷Ó qì Hê ‘·|qü .
s¡#s· TT‘·\T, ø£e⁄\T Áyêdæq |ü⁄düøÔ ±\˝À n‘·´+‘· ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~qB,
$Tqï nì ù|s¡T bı+~qB nsTTq ˇø£ s¡#·q rdüT≈£îH˚yê&çì. ªÇø£ÿ&É Ç˝≤
ÁyêXÊs¡T. Bì ns¡+ú @$T{Ï ?μ nì n&ç>π yê&çì. Hê C≤„q $düèÔ ‹ dü+bÕ~+#·&+É
ø√düyT˚ Ç˝≤ n&ÉT>∑T‘·÷ e#êÃqT. m˝≤¬>H’ ê nH˚ø£ dü+>∑‘T· \T |ü\Te⁄] qT+&ç
$Hê\ì, ‘Ó\TdüTø√yê\ì Hê n_Û˝≤wü. á Á|üjT· ‘êï\ |ò*ü ‘·+ MT≈£î #Ó|Œü e˝…qì
ñ+~. ø±ì #Ó|Œü &ÜìøÏ ø=~›bÕ{Ï dü+<˚V≤ü + ≈£L&Ü ñ+~. m+<äTø£+fÒ, H˚qT
#Ó|Œæ q~ $ì MTs¡T n‹X¯j÷Ó øÏ>Ô ±H√, n‘·T´øÏ>Ô ±H√ uÛ≤$kÕÔsT¡ ‘·|Œü Ç+<äT˝Àì
j·T<ësêúìï >∑eTì+#·sT¡ . z s¡#q· #˚dqæ eTìwæ ‘·q+‘· ‘êqT <ëì˝Àì nsêúìï
$X‚cÕ+XÊ\qT #Ó|üŒ˝Ò&ÉT. n‘·ì ø£+f…, @ <ë]q b˛j˚Tyê&Ó’Hê á |üì
#êø£#ø· ´£ +>±, ns¡j ∆ T· Tø£+Ô >± #˚kÕÔ&ìÉ Hê≈£î ne>±Vü≤q nsTTb˛sTT+~. n+<äTe\¢
Hê≈£î ø£e⁄\ |ü≥¢ ÁuÛeÑ T\T ≈£L&Ü ‘·«s¡>±H˚ r]b˛sTTHêsTT. yêfi¯ófl $C≤„qe+‘·T\T
>∑qTø£, y˚T<Ûëe+‘·T\T >∑qTø£ Ç˝≤+{Ï ñ‘·ÔeT ø£$‘·«+ Áyêj·T>∑\T>∑T‘·THêïs¡Tμ
nì H˚qT ÇHêïfi¯ófl |ü&TÉ ‘·Tqï ÁuÛeÑ T ‘=\–+#·T≈£îHêïqT. @<√ s¡øy£ TÓ qÆ dü÷Œ¤Ø,Ô
31 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n+‘·sê˝À#·q yêfi¯flqT q&ç|dæ ÷ü Ô e∫Ã+~ >±ì ªC≤„q+μ eT≥T≈£î ø±<äT nì Hê≈£î
ìsê∆sD ¡ nsTTb˛sTT+~. ‘·eT≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚, <ëì |üP]Ô ns¡+ú ne>±Vü≤q
ø±≈£î+&ÜH˚ @<√ dü+<˚XÊ\T, Äos¡«#·Hê\T Ç#˚Ã Á|üeø£Ô\, eTVü≤s¡T¸\ ø√e≈£î
#Ó+~qyêfi¯ófl Ms¡+‘ê. n+‘˚ø±<äT, eTs√ $wüjT· + ≈£L&Ü Hê≈£î ne>±Vü≤q≈£î
e∫Ã+~. ø£e⁄\T >∑qTø£, eT+∫ ø£$‘·«+ e+{Ï~ Áyêdü÷Ô Á|ü#ês¡+ #˚dTü ø√>∑*>±s¡T
>∑qTø£, Mfi¯ófl ‘·eT≈£î ‘Ó*j·Tì Ç‘·s¡ nH˚ø£ $<ä´\T>∑÷&É ‘Ó\TdüTqH˚ ÁuÛeÑ T˝À
|ü&bç ˛‘·THêïs¡T. n+<äTe\¢, sê»ø°jT· y˚‘\Ô· qT dü+uÛ≤wüD˝ÀìøÏ ~+|æ H˚qT bı+~q
ìsêX‚, ø£e⁄\ $wüjT· +˝Àq÷ Hê≈£î dü+ÁbÕ|ü+Ô nsTT+~.
‘·s¡Tyê‘· ` ∫es¡≈£î ` H˚qT ø£fi≤HÓ’|ü⁄DÏ Á|ü<ä]Ù+∫q yê]yÓ’|ü⁄ <äèwæº
eTs¡˝≤ÃqT. Hê eT≥T≈£î Hê≈£î kÕ+πø‹ø£yTÓ qÆ |ü]C≤„q+ ˝Ò<ìä u≤>± ms¡T>∑T<äTqT.
Hê≈£î ‘Ó*j·Tì nH˚ø£ $wüj÷· \T yêfi¯fl≈£î ‘Ó*dæ ñ+{≤j·Tì uÛ≤$+#êqT. Çø£ÿ&É
Hê≈£î ìsêX¯ m<äTs¡T ø±˝Ò<Tä . n+‘· es¡≈î£ yêfi¯ófl Hê ø£+fÒ ‘Ó*yÓq’ yêfi‚fl nq&ÜìøÏ
@MT dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ Mfi¯fl˝À, ø£e⁄\˝À H˚qT >∑eTì+∫q ˝ÀbÕ˝Ò $düèÔ ‘·+>±
n>∑T|æ+#· kÕ>±sTT, ‘·eT kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ e\¢ yêfi¯ófl eTTKéTT ` Ä eTTKéTT
nsTTq nìï edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫ $X¯Bø£]+#·>\∑ T>∑T‘·THêïs¡T. ‘·eT $X¯Bø£sD ¡ qT
$T+∫ Ç+ø± ‘Ó\TdüTø√e\dæ+~ @MT ˝Ò<qä T≈£î+≥THêïs¡T. Ç<˚ ‘·|
ü , n+<äTø£ì
qqTï H˚qT Á|ü•ï+#·T≈£îHêïqT. yêfi¯ófl e÷~]>± edüTÔ |ü]C≤„Hêìï n~Ûø£+
#˚dTü ø√e&Ée÷ ˝Òø£ n$y˚ø>Ï ± ñ+&çb˛e&Ée÷ nì. á s¬ +&É÷ s¡+>∑]+#·T≈£îb˛sTT
ñ+&É&É+ eT+∫<ë nì ≈£L&É Ä˝À∫+#êqT. Ç<˚MT ø±≈£î+&Ü, H˚qT m˝≤
ñHêïH√ n˝≤π> ñ+&çb˛e&É+ eT+∫<äH˚ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ e#êÃqT.
Hê á |ü]XÀ<Ûqä \ ø£ìï{Ïø° ˇø£ÿfÒ |ò*ü ‘·+ n>∑T|æ+∫+~. n<˚$T≥+fÒ
qqTï n+<äs÷¡ ‹s¡dÿü ]+#·kÕ>±s¡T. nsTTwü+º >± #·÷&É&+É , ì+<ë yêø±´\T |ü\ø£&+É
Äs¡+_Û+#ês¡T. qqTï |ü]|üPs¡yí TÓ qÆ C≤„ìì nì y˚fi≤ø√fi¯+, jÓT<˚y› ê #˚jT· &É+
>∑÷&É Äs¡+_Û+#ês¡T. Ç~ m˝≤ kÕ<Û´ä yÓT+Æ <√ $q+&ç. Ç‘·sT¡ \T ‘êeTT ª~≥º\+μ
nqT≈£î+≥Tqï $wüj÷· \˝À yê]øÏ @ e÷Á‘·eT÷ |ü]|üPs¡yí TÓ qÆ C≤„q+ ˝Ò<ìä H˚qT
ìs¡÷|æ+#·&+É e\¢ #·÷düTqÔ ï yês¡+<äs÷¡ H˚qT Ä $wüj÷· \˝À >=|üŒ C≤„ìì nsTT
ñ+{≤qì @ø£|øü å£ rsêàHêìøÏ e#˚ÃXÊs¡T.
nsTT‘˚ ndü\T $wüjT· + @$T{À >∑eTì+#·+&ç, eTVü‰X¯jT· T˝≤sê! ì»yÓTqÆ
C≤„q+ nH˚~ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç kı‘·T.Ô eTqTwüß\T dü+bÕ~+#·>\∑ C≤„q+ ≈£îå \¢øy£ TÓ qÆ B,
@ e÷Á‘·+ $\Te ˝ÒìBì. <˚e‘· H˚qT C≤„ìì nì #Ó|Œæ q|ü
&ÉT ªk˛Áø£{d° μt nH˚
k˛Áø£{°dt 32
ù|s¡T Hê≈£î nq«sTT+∫ #Ó|üŒ&É+ ˝Ò<äT nqT≈£îHêïqT. Hê ù|s¡TqT πøe\+
ñ<ëVü≤s¡D>±, dü+πø‘·+>± rdüT≈£îì, Ç˝≤ #Ó|æŒq≥T¢ nì|ædüTÔ+~. ªeTqTwüß
\+<ä]˝ÀøÏ ‘Ó*$ nsTTqyê&ÉT ` n‘·´+‘· $y˚øÏ mes¡+fÒ ` k˛Áø£{d° t e÷~]>±
C≤„qdü+#·j÷· ìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈î£ ‘·q≈£î @MT ‘Ó*j·T<äT düTe÷, nì
>∑eTì+#·>\∑ yê&˚ n+<ä]˝ÀøÏ $y˚ø.Ï μ
n+<äT#˚‘·H˚ H˚qT <Ó’yê»„qT nqTdü]dü÷Ô Ç+ø± nH˚«wüD kÕ–dü÷Ô
‹s¡T>∑T‘·THêïqT. ‘êqT $y˚øe£ +‘·T&Éqì @ |ü+&ç‘T· &ÉT, |ü⁄s¡»qT&ÉT nqT≈£î+≥÷
ñHêï ` H˚qT Äj·TqTï ø£\TdüT≈£îì Ä n_ÛÁbÕj·T+ düs¬ q’ <äì ø±<äì ìs¡÷|æd÷ü Ô
e#êÃqT. <Óy’ ê»„qT Ç˝≤ ìs¡«]ÔdTü HÔ êïqT. á |üì˝À eTTì–b˛sTTq+<äTe\¢, H˚qT
sê»ø°j·÷\˝ÀqT, Ç‘·s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝ÀqT bÕ˝§ZH˚+<äT≈£î eTπsMT düeTj·T+
$T>∑\˝Ò<Tä . Hê e´øÏ>Ô ‘∑ · $wüj÷· \T #·÷#·T≈£îH˚+<äTø¬ H’ ê $sêeT+ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~.
uÛ>Ñ e∑ ‘Y ø¬ +’ ø£s´¡ + #˚dTü ≈£î+≥÷, ø£&TÉ ;<äyê&Ó’ $T–˝≤qT.
Hê≈£î #Ó&ù¶É |s¡T sêe&ÜìøÏ eTs√ ø±s¡D+ ≈£L&Ü ñ+~. nH˚ø£ eT+~
j·TTe≈£î\T, Ç‘·s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À eTTì– &ÉãT“ dü+bÕ~+#·Tø√e\dæq nedüs+¡
˝Òì leT+‘·T\ ≈£î≥T+u≤\ qT+∫ e∫Ãq yêfi¯ófl ` Hê #·T≥÷º #˚sk¡ Õ>±s¡T.
s¡øs£ ø¡ ±\ eTqTwüß\qT H˚qT Á|üXï¯ \T y˚d÷ü Ô ñ+&É&+É , »yêãT\T sêã≥º≥+— ‹s¡T>∑T
Á|üX¯ï\T y˚j·T&É+, yêfi¯fl nC≤„Hêìï yÓ*øÏrj·T&É+.... Ç<ä+‘ê yêfi¯fl≈£î
$H√<äÁbÕj·T+>± ‘·j÷· s¬ +’ ~. á ª‘·e÷cÕμ düìïy˚XÊ\qT #·÷∫ Äq+~+#·&+É
ø√dü+ Hê #·T≥÷º #˚s¡T‘·÷ e#êÃs¡T. yêfi¯ófl qqTï ªÄ<äs¡Ù |ü⁄s¡Twüß&ÉTμ>±
#·÷#·T≈£î+≥THêïs¡T. yêfi¯ófl ≈£L&Ü Ç‘·sT¡ \qT Á|üXï¯ \T y˚jT· &É+ ` düe÷<ÛëHê\T
sêã≥º{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·&+É $]$>± #˚XÊs¡T. Mfi¯fl <ë&çøÏ ‘·≥Tºø√˝Òì »q+...
∫sê≈£î‘√ á Á|üÁøÏjT· q+‘·{˙Ï ndüV≤æ ´+#·Tø√kÕ>±s¡T. yêfi¯fl MT<ä ø±≈£î+&Ü, Hê
MT<ä ø√|ü+ ‘Ó#T· Ãø√kÕ>±s¡T. qqTï >∑T]+∫ <äTÁwüŒ#ês¡+ #˚jT· &É+ Äs¡+_Û+#ês¡T.
k˛Áø£{d° t nH˚yê&ÉT ñHêï&ÉT ` yê&ÉT j·TTe≈£î\ ãTÁs¡\˝À ‘·|
ü &ÉT n_ÛÁbÕj·÷\T
Á|üyX˚ ô¯ |{Ïº n+<ä]˙ n|üe÷s¡+Z ˝À rdüT≈£î yÓ&TÉ ‘·THêï&ÉT nì |ü<˚ |ü<˚ #Ó|
ü ≈£î
‹s¡>∑kÕ>±s¡T. yêfi¯flqT MTs¡T n&ç>±s¡qTø√+&ç. k˛Áø£{°dt @+ #ÓãT‘·THêï&ÉT.
≈£îÁs¡yêfi¯flqT m˝≤ bÕ&ÉT#˚dTü HÔ êï&ÉT ` nì n&ç>±s¡qTø√+&ç, n|ü
&ÉT yêfi¯fl <ä>sZ∑ ¡
á Á|üXï¯ \≈£î m˝≤+{Ï düe÷<Ûëq+ ˝Ò<Tä . ‘·eT >∑+<äs>¡ √fi¯ |ü]dæ‹ú øÏ ø±s¡D+ ‘·eT
nC≤„qy˚Tqì yêfi¯ófl ms¡T>∑s¡T. @ ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô >∑T]+∫ nsTTHê yê&ÉTø£>± y˚ùd
n|üì+<ä\T y˚jT· kÕ>±s¡T.
dü«s¡Z qs¡ø±\˝À ñqï nH˚ø£ edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï&ÉT.
33 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
<˚e⁄fi¯flqT ìs¡ddæ Tü HÔ êï&ÉT.
ã\V”≤q yê<äq\T ã\yÓTqÆ yê<äq\‘√ ˝§+>∑BdüT≈£îH˚+<äT≈£î <√Vü≤<ä+
#˚düTÔHêï&ÉT.
yêfi¯fl≈£î ìC≤ìï ˇ|ü
ø√e&É+ n+fÒ Çwü+º ø±<äT, ndüV≤ü ´+. Ä ì»+
@$T≥+fÒ !
yêfi¯fl≈£î @MT ‘Ó*j·T<äT! @ $wüjT· eT÷ ≈£L\+ø£w+ü >± ‘Ó*j·T<äT.
n˝≤ ‘Ó*j·T<äH˚ $wüjT· + ≈£L&Ü yêfi¯fl≈£î ‘Ó*j·T<äT.
‘·eT ø°]ÁÔ |ü‹wü\º ô|q’ , >ös¡e eTsê´<ä\ |ü≥¢ n#·+#·\ $XÊ«dü+‘√ á
s¡øy£ TÓ qÆ n|üÁ|ü<\äÛ T Á|ü#ês¡+ #˚kÕÔsT¡ .
dü+e‘·‡sê\ ‘·sã¡ &ç Hê ô|q’ e´‹πsø£ Á|ü#ês¡+ #˚dTü HÔ êïs¡T.
yÓT˝…≥dt, nì≥dt, ˝…’ø£Hé\≈£î Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡D≤\T ñHêïsTT, Hê ô|’q
n_Ûj÷Ó >∑+ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ.
yÓT˝…≥dt ø£e⁄\≈£î Á|ü‹ì~Û.
nì≥dt sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ ‘·s|¡ ⁄üò eTìwæ.
˝…ø’ H£ é eø£\Ô Hêj·T≈£î&ÉT.
yês¡T nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T>± MT eTqdüT\˝À Hê |ü≥¢ ì+|æq <˚«wü uÛ≤yê\qT,
H˚qT á ø=~›ø±\+˝À |ü]Vü≤]+#·>\∑ qì nqTø√e&É+ ˝Ò<Tä .
ñqï~ ñqï≥T¢>± ` ≈£î+&É ã<ä\› T ø={Ïqº ≥T¢ e÷{≤¢&TÉ ‘êqT H˚qT. n+<äTø£H˚
ª»q$s√~Ûìμ nsTTHêqT.
Ç|ü
&ÉT Á|ü‘´˚ ø£+>± yÓT˝…≥dt rdüT≈£îe∫Ãq n_Ûj÷Ó >±\≈£î düe÷<Ûëq+
#ÓãT‘êqT.
ªk˛Áø£{d° t j·TTe≈£î\ eTqdüT‡\T ø£\àwüeTj·T+ #˚dTü HÔ êï&ÉT. sêC≤´+>∑ |üsy¡ TÓ qÆ
<˚e⁄fi¯flqT, <˚e‘·\qT ø±<äì ø=‘·Ô <˚e⁄fi¯flqT, <˚e‘·\qT Á|ü‹bÕ~düTÔHêï&ÉTμ `
ÇB n_Ûj÷Ó >∑+.
j·TTe≈£î\T eT+∫ Á|üu≤Û yê\˝À m<ä>e∑ ˝…qì n‘·ì ñ<˚X› +¯ . ne⁄qT ø£<ë.
eT], m≥Te+{Ï Á|üu≤Û yê\≈£î yêfi¯ófl ˝Àqe⁄‘·THêïs√ |üØøÏ+å ∫ #·÷<ë›+.
j·TTe‘·sêìï #·øÿ£ ì <ë]˝À r]Ã~<˚$› @$T{Ï ?
ªHê´j·Tdü÷Á‘ê\T, #·{≤º\Tμ
k˛Áø£{°dt 34
á dü÷Á‘ê\T, #·{≤º\T eTT+<äT>± ‘Ó\TdüTø√e\dæq yês¡T mes¡T ?
ªÇø£ÿ&É #˚]qyês¡T, p´Ø düuTÑÛ ´\Tμ
Ms¡+<ä]øÏ j·TTe‘·qT q&ç|+æ #·>\∑ ‘Ó*$‘˚≥\T, #êø£#ø· ´£ + ñHêïj·TqT
≈£î+≥THêïsê ?
Çø£ÿ&É #˚sq¡ yês¡+<ä]ø° á |ü]C≤„q+ ñqï<ä+≥THêï&ÉT yÓT˝…≥dt.
Ms¡+<ä]ø° j·TTe‘·qT Á|üu≤Û $‘·+ #˚jT· >∑\ neø±X¯+, k˛ÔeT‘· ñHêïj·THê
˙ n_ÛÁbÕj·T+ ?
n˝≤ nsTT‘˚ @<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝À n+<ä]ø° ` Hê ø=ø£ÿ&çøπ ‘·|Œü ` j·TTe‘·qT
q&ç|+æ #·>\∑ k˛ÔeT‘·, jÓ÷>∑´‘· ñHêïj·Tqïe÷≥. H˚ H=ø£ÿ&çH˚ yêfi¯flqT n|üe÷s¡+Z ˝À
q&ç|ædüTÔHêïqqïe÷≥.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ` >∑Ti≤¿\ dü+>∑‹ rdüT≈£î+<ë+. n+<ä]ø° yê{ÏøÏ ‘·]|ò<” Tä
Çe«>∑\ X¯øÔÏ ñ+~. ˇø£ÿ eTìwæøÏ ‘·|Œü ! á ‘·]|ò<” Tä Çe«>∑\ X¯øÔÏ >∑Ti≤¿\ø¬ |’ j
”ò T· ‘·T
‘Ó*dæq yêfi¯fløπ #˚‘q· e⁄‘·T+<äì ˇ|ü
≈£î+{≤sê... ˝Òø£ n+<ä]ø° düs«¡ kÕe÷q´+>±
‘Ó*dæ ñ+≥T+<ä+{≤sê? >∑Ti≤¿\ $wüjT· yÓTHÆ ê, Ç‘·s¡ »+‘·Te⁄\ dü+>∑‹ nsTTHê
Ç+‘˚ø<£ ë. Çø£ #·÷&É+&ç. á q>∑s¡ j·TTe‘·≈î£ eT+∫ e÷≥\T #Ó|Œü >∑\yêfi¯ófl
m+<äs√ ñHêïs¡T. #Ó&e¶É ÷≥\T #Óù|Œyê&ÉT k˛Áø£{d° t ˇø£ÿ&˚. Ç<˚><∑ ë n_Ûj÷Ó >∑+˝À
‘˚*q dü+>∑‹.
yÓT˝…≥dt m|ü
&ÓH’ ê j·TTe‘· dü+>∑‹, yê]øÏ @+ ø±yê* ? @+ Çyê«*
nqï dü+>∑‹ Ä˝À∫+#ê&Ü ?
j·TTe‘·qT bÕ&ÉT#˚dTü HÔ êïqì Ç|ü
&ÉT Hê ô|ì’ n_Ûj÷Ó >∑+ rdüT≈£îedüTqÔ ï
eTìwæ Ç+‘· es¡≈î£ j·TTe‘· ø√dü+ ‘·qø¬ ’ ‘êqT @MT #˚jT· ˝Ò<Tä . ø±\T ø£<|ä ˝ü <Ò Tä —
#˚sTT $<ä|˝ü <Ò Tä .
eTs√ dü+>∑‹ >∑eTì+#·+&ç.
yÓT˝…≥dt ˇø£ dü+>∑‹ düŒwü+º >± #ÓbÕŒ*.
eT+∫ yê‘êes¡D+˝À ô|s¡>&∑ +É eT+∫<ë, ø±<ë ?
#Ó&y¶É êfi¯ófl ‘·eT #·T≥÷º #Ó&‘¶É H· êH˚ï Á|üd]ü kÕÔsT¡ ø£<÷ä !
‘·q düV≤ü yêdüT\ e\q #Ó&bç ˛yê\ì ø√s¡T≈£îH˚yêfi¯ófl me¬sH’ ê e⁄+{≤sê ?
ˇø£yfi˚ ¯ #Ó&bç ˛yê\ì me¬sH’ ê Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔsê ?
35 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
H˚qT j·TTe‘·qT #Ó&É>=&ÉT‘·THêïqì >∑<ë n_ÛjÓ÷>∑+. á |üì H˚qT
ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>± #˚dTü HÔ êïHê... ˝Òø£ ìs¡T<˚X› ¯ |üPs¡«ø£+>±Hê ?
ªñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>±H˚, ø±yê\H˚ μ
Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T\ MT<ä #Ó&y¶É ês¡T #Ó&¶É Á|üu≤Û yêìï... eT+∫yês¡T eT+∫‘·Hêìï
Á|üd]ü kÕÔsì¡ ˇ|ü
≈£îHêïs¡T >∑<ë, |üøÿ£ yêfi¯flqT #Ó&>É =&ç‘˚ Ä #Ó&‘¶É q· + qqTï ≈£L&Ü
˝À>=+≥T+<äH˚ dü+>∑‹ ‘Ó*j·Tq+‘· nC≤„ìHê H˚qT ? ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>± á |üì
#˚kÕÔHê ?
H˚qT ø±<äT, mes¡÷ Ç˝≤ #˚kÕÔsì¡ qeTàqT.
n+<äT#˚‘· á n_Ûj÷Ó >∑+ nã<ä+∆ .
Hê≈£î #Ó&ÉT #˚j·T≥+ #˚‘·ø±<äT— ˝Òø£ ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± Ä |üì #˚j·T&É+ ˝Ò<äT.
#Ó&É¶ #˚j·T&É+ ìs¡T<˚›X¯´ |üPs¡«ø£+>± »s¡T>∑T‘·Tqï|ü
&ÉT Ç˝≤ ø√s¡Tº\T,
n_Ûj÷Ó >±\T nedüs+¡ ˝Ò<Tä , Ä eTìwæì |üøÿ£ ≈£î |æ*∫ eT+<ä*ùdÔ #ê\T. Hê
ø£fió¯ fl ‘Ó]|æ+∫q≥¢sTT‘˚ Ç+ø£ n≥Te+{Ï |üì #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+&çb˛>∑\T>∑T‘êqT.
ø±ì yÓT˝…≥dt ÇHêïfi¯ófl Ç≥Te+{Ï Á|üjT· ‘·ïy˚T #˚jT· ˝Ò<Tä . qqTï ‘·|Œæ +#·T≈£î ‹]>±&ÉT
‘·|Œü , ø£\TdüT≈£îì e÷{≤¢&˚ Á|üjT· ‘·ïy˚T #˚jT· ˝Ò<Tä . á ø√s¡Tº •ø£å nedüsy¡ TÓ qÆ yê]
ø√dü+ ø±ì ` Hê˝≤ ‘Ó*$‘˚≥\T, $ø±dü+ nedüsy¡ TÓ qÆ yê] ø√dü+ ø±<äT.
yÓT˝…≥dt á $wüjT· +˝À Ç+‘·es¡≈L£ m˝≤+{Ï ñ‘ê‡Vü≤eTT #·÷|æ+#·˝<Ò Tä .
düsπ , H˚qT j·TTe≈£î\ eTqdüT\T m˝≤ ø£\Twæ‘+· #˚dTü HÔ êïH√ #Ó|Œü eTq+&ç
n‘·&çì.
H˚qT ø=+‘·eT+~ <˚e‘·\qT $X¯«dædüTÔHêïqT. yêfi¯flH˚ qeTTàø√eTì
#ÓãT‘·THêïqT n+<ä]ø°, sêC≤~Ûø±s¡T\T #Ó|Œæ q <˚e‘·\ìï{Ï˙ H˚qT qeTà&É+ ˝Ò<Tä .
H˚qT ìØX¯«s¡yê~ì ø±<˚ !
ªø±<äT. ˙≈£î <˚e⁄fi¯fl+fÒ qeTàø£+ ˝Ò<Tä μ n+{≤&ÉT yÓT˝…≥dt.
á e÷≥ $∫Á‘·+>± ñ+~. Hê≈£î <˚e⁄fi¯fl˝À $XÊ«dü+ ˝Ò<ë ? H˚qT
dü ÷ s¡ T ´&ç ì qeTTà‘· T HêïqT. dü ÷ s√´bÕdü H ˚ (Appollo) <˚ e ‘√bÕdü q >±
s¡÷bı+~+∫+~. #·+Á<äT&çì qeTTà‘·THêïqT.
yÓT˝…≥dt @eT+{≤&√ $q+&ç. dü÷s¡T´&ÉT ã+&ÉsêsTT— #·+Á<äT&ÉT eT{Ïº eTT<ä›
nì H˚qT #ÓbÕŒq+{≤&ÉT.
k˛Áø£{°dt 36
◊‘˚ nHêø£‡>=s¡dt (Anaxagoras) qT ≈£L&Ü MTs¡T n_ÛjÓ÷>∑+ bÕ\T
#˚kÕÔsT¡ nqïe÷≥! Çe˙ï ` Ç+ø£ Ç≥Te+{Ï n_ÛÁbÕj·÷\T mH√ï ` Äj·Tq
yÓ*ãT#êÃ&ÉT. ‘·q |ü⁄düøÔ ±\ ì+&Ü ÁyêXÊ&ÉT. á n_ÛÁbÕj·÷\T Hê‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
ø±˝Ò<˚ !
H˚qT ì»+>± ìØX¯«s¡yê~qì yÓT˝…≥dt n_ÛÁbÕj·Te÷ ?
e÷qe⁄\ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À ‘·|Œü , e÷qe⁄\‘√ @ e÷Á‘·+ dü+ã+<Û+ä ˝Òì
yês¡T ñ+{≤sê ?
nr‘· X¯≈î£ \Ô ô|’ Hê≈£î $XÊ«dü+.
nr‘·X≈¯ î£ \Ô ≈£î eT÷\yÓTqÆ <˚e‘·\qT H˚qT $X¯«dædTü HÔ êïqT.
πøe\+ ‘·q $H√<ä+ ø√dü+, ‘·q ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï rs¡TÃø√e&É+ ø√dü+
yÓT˝…≥dt á n_Ûj÷Ó >∑+ rdüT≈£îe∫Ãq≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~.
n‘·ì n_Ûj÷Ó >±ìøÏ Ç+‘·ø+£ f… m≈£îÿe düe÷#ês¡+ nedüs+¡ ˝Ò<qä T≈£î+{≤qT.
J$‘êìï n+‘·+ #˚ùd •ø£å $~ÛkÕÔsì¡ ˙≈£î uÛj Ñ T· + y˚jT· &É+ ˝Ò<ë nì
me¬sH’ ê n&É>e∑ #·TÃqT. eTìwæ J$‘·+˝À eTTKýÓTqÆ uÛ≤>∑+ ` J$‘·+. eTè‘·Té⁄
nH˚ yê{Ïì uÒØE y˚dTü ≈£î+≥÷ yê{Ïì >∑T]+∫ Ä˝À∫dü÷Ô >∑&|É &ü yÉ T˚ nqT≈£î+{≤qT.
eT+∫|üì #˚dTü HÔ êïHê ` #Ó&|¶É ìü #˚dTü HÔ êïHê ` eT+∫eTìwæ>± eéVü≤]düTHÔ êïHê,
<äTsêàs¡TZ&ç˝≤ Á|üe]ÔdüTÔHêïHê ` Çy˚ Á|üX¯ï\T, eTìwæ y˚düTø√e\dæq$. MT
ñ<˚›X¯´+˝À ‘Ó{Ïdt (Thetis) ≈£îe÷s¡T&ÉT n∫˝…dt (Achilles) Á{≤jYT q>∑s¡+˝À
#˚dqæ |üì eT+∫~ nsTT ñ+&É<Tä . n‘·&TÉ Ç˝≤+{Ï eTs¡DuÛj Ñ ÷· ìï »sTT+#˚
Á|üe]Ô+#ê&ÉT.
$wüjT· + @$T≥+fÒ, eTVü‰X¯j÷· ! ˇø£ eTìwæ ˇø£ ìs¡j í T· + rdüT≈£îqï
‘·sT¡ yê‘· @~ @yÓTHÆ ê <ëìπø ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*. Á|ü‹ ø£D å eTT ‘·q ìs¡j í ÷· ìøÏ
»+≈£î‘·÷, uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·÷ ñ+&É&+É ˝À ns¡+ú ˝Ò<Tä . n>ös¡e+, eTè‘·TúÛj Ñ T· + n‘·ìï
yÓq≈£îÿ q&ç|+æ #·>÷∑ &É<Tä .
Ç~es¡˝À MTs¡T ìs¡sí TT+∫q≥T¢>± H˚qT j·TT<äøπ∆ Áå ‘ê\˝À ìs¡“j ¤ T· +>± ì\ã&ç
Hê bÕÁ‘· n$∫Ã¤qï+>± HÓsy¡ s˚ êÃqT.
‘·s¡Tyê‘· uÛÑ>∑eìïs¡íj·T+ Á|üø±s¡+, ‘ê‹Ô«ø£ Jeq+ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ J$‘·+
‘ê\÷ø± eT+∫#Ó&\¶É T |üsêeT]Ùdü÷Ô eTqTwüß\qT |üØøÏdå ÷ü Ô ø±\πø|å +ü #˚dTü HÔ êïqT.
37 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
eTs¡DuÛj Ñ T· + yÓq≈£îÿ ˝≤–q≥¢sTT‘˚ H˚qT yÓqTø£ m|ü
&√ Çø£ÿ&É qT+&ç bÕ]b˛sTT
ñ+&˚yê&çì.
eTs¡D uÛÑj·T+‘√ ‘ês¡{≤¢&É&É+ n+fÒ, ‘Ó*$‘˚≥\T ndü\T @e÷Á‘·+
˝Òq|ü
&ÉT H˚qT eTVü‰C≤„ìH˚ düTe÷! nqTø√e&É+ nqïe÷≥! ‘Ó*j·Tì $wüj÷· \T
‘Ó\TdüTqT nqTø√e&É+ nqïe÷≥! eTìwæøÏ dü+uÛÑ$+#˚ nH˚ø£ |ü]D≤e÷\˝À
ªeTs¡D+μ n‘·T´qï‘· yÓTqÆ <˚y÷Ó me]øÏ ‘Ó\TdüTqT ? nsTT‘˚H$˚ T, »q+ ‘·eT≈£î
n˙ï ‘Ó\TdüTqqï≥T¢>± ` eTs¡D+ nH˚~ eTVü‰ uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ $wüjT· + nì
uÛj
Ñ T· |ü&TÉ ‘·÷, u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T. <ëì qT+∫ <ä÷s¡+>± b˛e{≤ìøÏ @y˚T+
#˚jT· >∑\s√ ne˙ï #˚d÷ü Ô ñ+{≤s¡T. Ç+‘·ø+£ fÒ >=|üŒ nC≤„q+ Ç+πøB ˝Ò<Tä . Hê
bıs¡T>∑Tyê&ç ø£+fÒ H˚qT @ $<Û+ä >±HÓH’ ê ø±düÔ ‘Ó*$>∑\ yê&çì nqT≈£î+fÒ n+<äT≈£î
ø±s¡D+ Ç~ : eTs¡D≤q+‘·s¡+ @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT— Hê
bıs¡T>∑Tyêìe˝… Hê≈£î <ëìì >∑T]+∫ m˝≤+{Ï }Vü‰b˛Vü≤\T ˝Òe⁄. Hê≈£î
ªeTs¡D≤q+‘·s¡ J$‘·+μ >∑T]+∫ @MT ‘Ó*j·T<äì ≈£îå Dí+>± ‘Ó\TdüTqT. ˇø£ÿ $wüjT· +
eT≥T≈£î Hê≈£î düŒwü+º >± ‘Ó\TdüT. n<˚$T≥+fÒ, Hêô|’ yêfi¯ófl, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Ç∫Ãq
ñ‘·sÔ T¡ «\qT H˚qT e´‹πsøÏ+#·>÷∑ &É<Tä .
nì≥dt @+ #ÓãT‘·THêï&√ #·÷&É+&ç. n‘·qT düŒwü|º ]ü ∫+~ @$T≥+fÒ
H˚qT Ç|ü
&ÉT Ç˝≤ á ø√s¡Tº eTT+<äT≈£î e∫Ã ñ+&Ée\dæ+~ ø±<äT, ‘·|Œæ +#·T≈£î
ñ+&Ée\dæ+B nì. H˚qT m˝≤>∑÷ e#êÃqT >∑qTø£, Hê≈£î eTs¡D•ø£å $~Û+∫ Hê
u≤] qT+∫ MT j·TTe‘·sêìï n+‘·{Ï˙ s¡øÏå+#·e\dæ ñ+≥T+<äì n‘·qT
#ÓãT‘·THêï&ÉT. MTs¡T nì≥dt dæbÕò s¡dqt T e´‹πsøÏ+∫ Hê≈£î eTs¡D•ø£å $~Û+#·q≥¢sTT‘˚
MTs¡T Hê≈£L Ç˝≤ Ä<˚X+¯ Ç∫Ãq≥¢sTT‘˚ ` ªk˛Áø£{d° ,t »]–+<˚<√ »]–+~.
˙≈£î, eTs¡D•ø£å y˚jT· eTT. Çø£ eTT+<äT e÷Á‘·+ ˙e⁄ á j·÷Á‘· Á|üXï¯ |üs+¡ |üs\¡ T,
$#ês¡D\T e÷ìy˚dæ ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô˝≤ J$‘·+ >∑&É|ü≈£î+&Ü, ì<ëq+>± ñ+&ÉT `
n+{≤s¡qTø√+&ç. n+‘˚ø±≈£î+&Ü ª˙e⁄ Ç<˚ |ü<‹∆ä ˝À X‚wJü $‘êìï >∑&TÉ |ü⁄‘·Tqï≥T¢>±
Ä#·÷øÏ <=]øÏq≥¢sTT‘˚ ìqTï eTs¡D•ø£å bÕ\T#˚kÕÔ+.μ nì >∑÷&Ü #ÓãT‘ês¡qTø√+&ç.
á wüs‘¡ T· \ MT<ä qqTï e~*y˚jT· <ä\#·T≈£î+fÒ H˚qT ˇø£ÿfÒ düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘êqT.
ªnj·÷´! MTs¡T #·÷|ü⁄‘·Tqï Ä<äsêìøÏ ø£è‘·E&„ ìç , ø±ì Ç~ Hê≈£î kÕ<Û´ä eTj˚T´
|üì ø±<äT. á s¡øy£ TÓ qÆ J$‘·+ Hê≈£î H˚qT $~Û+#·T≈£îqï~ ø±<äT. uÛ>Ñ e∑ ìïj·÷eTø£+>±
á |üì #˚dTü HÔ êïqT. n+<äT#˚‘· Ç+<äTqT+∫ $s¡$T+#·Tø√˝ÒqTμ n+{≤qT. }|æ]
ñqï+‘· es¡≈î£ ‘ê‹Ô«ø£ #·sÃ¡ \T, Á|üXï¯ |üs+¡ |üs\¡ T— |üØø£\å T q&É|&ü +É ‘·|Œü Ç+ø√
|üì ˝Ò<Tä Hê≈£î. m<äTs¬ q’ yê] qT+N dü‘´· <äsÙ¡ q+ bı+<ä&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔqT
‘·|Œü e÷qqT.
k˛Áø£{°dt 38
ø£ì|æ+∫q yêfi¯fl+<ä]‘√qT Ç~es¡ø{£ Ï yÓ÷düsÔ T¡ >±H˚ Ç˝≤ e÷{≤¢&TÉ ‘êqT:
ªMTs¡T @<∏HÓ ‡é q>∑sêìøÏ #Ó+~qyês¡T. $X¯«yê´|ü+Ô >± á q>∑sêìøÏ U≤´‹
ñqï~. ã˝≤ìøÏ, C≤„HêìøÏ á q>∑s+¡ |ü⁄{Ïìº \T¢. Ç˝≤+{Ï q>∑s+¡ ˝À |ü⁄{Ïº ô|]–
MTs¡T øπ e\+ &ÉãT“, ø°],Ô >ös¡eeTT yÓqTø£H˚ |üsT¡ >∑T\T rdüTHÔ êïs¡T >±ì ªC≤„q+μ
yÓ|’ ⁄ü <äèwæº kÕ]+#·&+É ˝Ò<Tä . dü‘´· + |ü≥,¢ Ä‘êàÁX¯jT· yÓTqÆ $wüj÷· \ |ü≥¢ ìs¡ø¢ ´å£ +
#·÷|ü≥+ ‘·|
ü ø£<÷ä ?μ
øπ e\+ n&ç– }s¡Tø√qT. nH˚ø£ Á|üXï¯ \T, |üØø£\å T #˚dæ m˝≤¬>H’ ê Á|ü»\T
‘·eT ˝ÀbÕ\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î düV‰ü j·T|ü&‘É êqT. eTTdü*yê&ÓH’ ê, j·TTe≈£î&ÓH’ ê,
dü«<˚oj·TT&ÓH’ ê, $<˚oj·TT&ÓH’ ê ` me]˙ H˚qT á Á|üXï¯ |üs+¡ |üs\¡ T y˚jT· ≈£î+&Ü
e<ä\qT, eTTK´+>± Hê dü«<˚oj·TT\qT ndü\T e<ä\qT. Ç~ Hê≈£î uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
Ç∫Ãq Ä<˚X+¯ >± uÛ≤$düTHÔ êïqT. øπ e\+ ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T, dæ]dü+|ü<\ä T dü+bÕ~+#·&+É
ø±<äT. Ä‘√àqï‹øÏ düs«¡ ‘√eTTK kÂuÛ≤>±´ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚ùd Á|ü‹ ø±s¡´ø£˝≤|ü+
yÓ|’ ⁄ü ÁX¯<∆ä eVæ≤+#·eTì n+<ä]˙ ôV≤#·Ã]kÕÔqT.
uÛÀ >∑ uÛ≤ >±´\T eT+∫‘· H êìï rdü T ≈£ î sêe⁄, eT+∫‘· q+ eT≥T≈£ î
dæ]dü+|ü<\ä qT, Äos¡«#·Hê\qT rdüT≈£îedüT+Ô ~. e´≈£î\Ô øπ ø±<äT, <˚XÊ\≈£î ≈£L&Ü
Ç<˚ ÁX‚j÷Ó e÷s¡+Z .
á s¡øy£ TÓ qÆ Hê Á|ües¡qÔ , j·TTe‘·qT ‘·|
ü <ë]øÏ eT[fldüTqÔ ï<äHH˚ ê MTs¡T
n+≥Tqï~ ? MT Çwü+º . nì≥dt #Óù|Œ $wüj÷· \T $+{≤s√, H˚qT #ÓãT‘·Tqï$
$+{≤s√ MT Çwü+º . Hê Á|ües¡qÔ e÷Á‘·+ H˚qT e÷s¡TÃ≈£îH˚~ ˝Ò<Tä . e+<äe÷s¡T¢
#êee\dæ e∫ÃHê, H˚qT qeTTà≈£îqï ø£syÔ¡ ê´ìï HÓsy¡ s˚ Ã¡ ≈£î+&Ü ˇø£ÿ ø£D å yÓTHÆ ê
e÷q˝ÒqT.
<äjT· #˚dæ >∑+<äs>¡ √fi¯+ #˚jT· ≈£î+&Ü ` H˚qT #Ó|Œü <ä\#·Tø=qï~ $q+&ç.
Ç|ü
&ÉT H˚qT #Ó|Œü uÀ‘·Tqï düe÷#ês¡+ MT≈£î s¡T∫ø£sy¡ TÓ qÆ ~ ø±ø£b˛e#·TÃqT. H˚qT
#˚dTü qÔ ï |üìì $e]+#êqT ` m+<äT≈£î #˚dTü HÔ êïH√ #ÓbÕŒqT. nsTTHê á dü+>∑‹
düs≈¡ î£ >=qø£ qqTï eTs¡D•ø£å bÕ\T #˚XÊs¡+fÒ, Ä #·s´¡ e\¢ Hê ø£Hêï MTπø m≈£îÿe
qwü+º . yÓT˝…≥dt >±ì, nì≥dt >±ì Hê≈£î n|üø±s¡+ #˚jT· ˝Ò<Tä . yêfi¯fl≈£î Ä X¯øÔÏ
˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT m|ü
&É÷ #Ó&y¶É ê] e\¢ eT+∫ yê]øÏ n|üø±s¡+
»s¡>≈∑ î£ +&Ü #·÷kÕÔ&ìÉ Hê $XÊ«dü+. Hê≈£î ñ]•ø£å y˚jT· e#·TÃ. <˚X¯ ãVæ≤cÕÿs¡+
»s¡>e∑ #·TÃqT. bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\T ˝Ò≈î£ +&Ü b˛e#·TÃqT` Çe˙ï >=|üŒ Á|üe÷<ë\T>±
H˚qT uÛ≤$+#·&+É ˝Ò<Tä . ne÷j·T≈£î&çì, @MT H˚s+¡ #˚jT· ì yê&çì eTs¡D•≈£≈å î£
39 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
>∑T] #˚jT· &É+ #ê\ Á<√Vü≤ø£sy¡ TÓ qÆ dü+>∑‹. n+<äT#˚‘,· H˚qT Hê ø√dü+ ` Hê
ÁbÕD≤\T ø±bÕ&ÉTø√e&É+ ø√dü+ yê<äq #˚dTü HÔ êïqqTø√ø£+&ç, H˚qT #˚dTü qÔ ï á
yê<äq n+‘ê $TeTà*ï ‘·|
ü e÷s¡+Z qT+∫ s¡ø+åÏ #·{≤ìøÏ, MTs¡T <äTsê>∑‘+·
#˚jT· e<äì› #ÓãT‘·THêïqT. Hê≈£î eTs¡D•ø£å $~Û+#·&+É ‘˚*øπ . nsTT‘˚ Hê ‘·sT¡ yê‘·
Hê e+{Ï eTìwæ MT≈£î <=s¡ø&£ TÉ . MT≈£î y˚fi≤ø√fi¯+>± nì|æ+∫Hê, Ç~ nø£så ê\
dü‘·´+— uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT qqTï á eTVü‰q>∑s¡+˝À eTVü≤‘·Ôs¡ ø±s¡´kÕ<Ûäq ø√dü+
ìj·T$T+#ê&ÉT. <äè&ÛyÉ TÓ qÆ nX¯«+ k˛eT]‘·q+‘√ ìÁ<äb˛‘·Tqï|ü
&ÉT, z dü÷ø£àå J$
` á>∑`<ëìì uÛ+Ñ >∑|sü ∫¡ , y˚T˝§ÿ˝ÒŒ≥≥T¢ #˚dTü +Ô ~ ` Hê bÕÁ‘· á ªá>∑μ e+{Ï~.
ìÁ<ëDÏ‘y· TÓ qÆ X¯≈î£ \Ô qT y˚T˝§ÿ\Œ&ÉyT˚ Hê |üì, n+<äT#˚‘H· ˚ H˚qT ˇø£ÿ ì$TwüyTÓ HÆ ê
$sêeT+ rdüT ø√≈£î +&Ü, $ÁXÊ+‹ ø√s¡ T ø√≈£ î +&Ü n+<ä ] ˙ ôV≤#· Ã ]dü ÷ Ô
‹s¡T>∑T‘·THêïqT. Hê e+{Ï yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT MT≈£î <=s¡ø&£ TÉ . MTs¡T qqTï #·+|æ‘˚ `
bı+<˚ qwü+º nbÕs¡yTÓ qÆ ~. Hê dü\Vü‰ $ì qqTï ã‘·øì£ e«+&ç! Hê |üì qqTï
#˚dTü ø√ìe«+&ç. n∫s¡ø±\+˝ÀH˚, MTs¡T >±&ÛìÉ Á<ä qT+∫ ˝Ò∫ C≤>∑s÷¡ ≈£î˝…’ ˝ÒkÕÔsì¡
ÄX¯. n˝≤ ø±≈£î+&Ü nì≥dt dü\Vü‰ y˚Ts¡≈î£ Hê≈£î eTs¡D<ä+&Éq $~ÛkÕÔsê `
MTs¡T Ç+ø£ J$‘ê+‘·+, ø£˝≤Œ+‘·+, Ä >±&ÛìÉ Á<ä˝ÀH˚, düTwüß|æ˝Ô ÀH˚ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT
ñ+{≤s¡T. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Hê e+{Ï e´øÏìÔ eTs=ø£]ì |ü+|üe\dæ ñ+≥T+~ MT
uÛÁÑ <ä‘· ø√dü+.
H˚qT uÛÑ>∑eìïj·÷eTø£yÓTÆq ø±s¡´ø£˝≤|ü+˝ÀH˚ eTTì–b˛sTT ñHêïqH˚
$wüjT· + MT≈£î Ç+ø± nqTe÷HêdüŒ<ä+>± ñqï<ë ? ø±düÔ Ä˝À∫+#·+&ç, H˚qT
Hê ≈£î≥T+ãeTT, dü+bÕ<äq, >ös¡eeTsê´<ä\T Çe˙ï |ü]‘·´õ+∫ ` yê{Ï ø√dü+
bÕ≈£î˝≤&É≈î£ +&Ü ` Ç˝≤ <˚Xe¯ T+‘ê ‹s¡T>∑T‘·THêïqT. s¡øs£ ø¡ ±\ neTsê´<ä\T,
ìs¡düq\T, Á‘√dæy˚‘·\T m<äTs=ÿ+≥÷ s√E\T <=]¢düTÔHêïqT. m+<äTø√dü+
nqT≈£î+≥THêïsê ? Hê dü«+‘· |üqT\T n+≥÷ @MT ˝Ò≈î£ +&Ü, ìs¡+‘·se¡ TT MT
jÓ÷>∑øπ eå ÷\ ø√dü+ MT‘√ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ‘·+Á&ç˝≤, ô|<ä› nqï˝≤ MT‘√ eéVü≤]dü÷Ô
eT+∫‘·Hêìï, eT+∫‘·q|ü⁄ Ä˝À#·q\qT |ü+#·T≈£îHêïqT. Ä |üìe\¢ Hêπø<ÓH’ ê
ˇ]π>~ ñ+<ë ? Ç+<äT≈£î Á|ü‹|ò\ü +>± H˚qT &ÉãT“ edü÷\T #˚dTü ≈£î+≥THêïHê!...
Ä˝À∫+#·+&ç. Hê MT<ä n_ÛjÓ÷>∑+ ‘Ó∫Ãq yêfi¯ófl ≈£L&Ü, mìï e÷≥˝…’Hê
n+≥THêïs¡T. mìï Äs√|üD˝…’Hê #˚düTÔHêïs¡T. ø±ì H˚qT Hê ñ|ü<˚XÊ\≈£î,
ñ|üHê´kÕ\≈£î &ÉãT“, X¯ó\ÿ+ edü÷\T #˚dTü HÔ êïì #Ó|Œü &É+ ˝Ò<Tä >∑<ë! H˚qT m˝≤+{Ï
ù|<ä]ø£+˝À Çs¡T≈£îÿb˛sTT ` ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT ñHêïy√ MT≈£î kÕøå±´<Ûësê\‘√ $qï
$+#·e\dæq |üì ˝Ò<qä T≈£î+{≤qT.
k˛Áø£{°dt 40
Ç<ä+‘ê MT≈£î ‘·e÷cÕ>± ø£ì|æ+#·e#·TÃ, dü«+‘· |üqT\+≥÷ @MT ˝Ò≈î£ +&Ü
Ç‘·s¡T\≈£î n&É>∑ø£b˛sTTHê dü\Vü‰\T, dü+Á|ü~+|ü⁄\T Çdü÷Ô, yê] Ä+‘·]ø£
eéVü‰sê\˝À CÀø£´+ ø£\T>∑CdÒ Tü ≈£î+≥÷ ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+&É&ÜìøÏ ˇπø ˇø£ ø±s¡D+,
n~ nH˚ø£ |üsê´j·÷\T MT≈£î #ÓbÕŒqT. Hê≈£î uÛ>Ñ e∑ ìïj·÷eTø£yTÓ qÆ |üì Ç~.
Hê≈£î @<√ ªn+‘·sê«DÏμ $ì|ædTü +Ô ~. Hê ∫qï‘·q+ qT+∫ á nqTuÛeÑ +
ñ+~. n+<äT#˚‘H· ˚ y˚sπ ñ<√´>∑+, dü<√´>∑+ #·÷düTø√≈£î+&Ü á |üìøπ n+øÏ‘y· TÓ Æ
b˛j·÷qT. ˇø£ÿ $wü+ #ÓãT‘êqT, $q+&ç : $TeTà*ï>±˙, MT sê»ø°jT· eédüqú T>±˙
e´‹πsøÏ+∫q @ eTìw” ã‹øÏ ã≥ºø≥ £ ˝º &Ò TÉ . <˚X+¯ ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï nHê´j·÷\qT
e´‹πsøÏ+∫q yê&Óe&É÷ ÁbÕD≤\‘√ ì\e˝Ò&TÉ . Hê´j·T+ ø√dü+ m<äTs=&ç¶ ì*#˚yê&ÉT
ø=~›ùd|üsTTHê ã‘·ø<£ \ä T#·T≈£î+fÒ sê»ø°jT· J$‘·+ yÓ|’ ⁄ü b˛≈£î+&Ü, ‘·q˝À ‘êqT
eTT&ÉT#·T≈£îb˛sTT ≈£Ls√Ãyê*.
H˚qT #ÓãT‘·Tqï Á|ü‹ e÷≥≈£L MT≈£î kÕøå±´\T, Ä<Ûësê\T #·÷|ækÕÔqT.
j·T<ësê∆\T MT eTT+<äT ñ+#·T‘êqT. ÁbÕD+ ø√dü+ uÛj Ñ T· |ü&ç ˝§+–b˛e&É+ >±˙,
#˚jT· <ä\#·T≈£îqï |üì #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+&É&+É >±˙ Hê e\¢ ø±<äT.
H˚qT øöì‡˝Ÿ≈î£ mìïø£ nj·÷´qH˚ $wüjT· + MTs¡T ms¡T>∑T<äTs¡T |ü~eT+~
ø£e÷+&ÉsT¡ ¢ ‘·|
ü #˚XÊs¡H˚ n_Ûj÷Ó >∑+ Ä øöì‡˝Ÿ eTT+<äT $#ês¡D≈£î e∫Ã+~.
n|ü
&ÉT sêC≤´+>∑ $s¡T<ä+∆ >± eéVü‰s¡+ q&É|>ü ÷∑ &É<ìä #Ó|Œæ ã\e+‘·+ #˚dqæ
yê&çì øöì‡˝Ÿ düuTÑÛ ´\+<ä]˝Àq÷ H˚ H=ø£ÿ&çH.˚ n_Ûj÷Ó >±ìøÏ e´‹πsø£+>± z≥T
y˚XÊqT. MT Hêj·T≈£î\T Hê e÷≥ ô|&É#Ó$ì ô|≥º≥y˚T ø±≈£î+&Ü qqTï ªn¬sdtºμ
#˚j÷· \ì ≈£L&Ü #·÷#ês¡T. #êe⁄ n+fÒ uÛj Ñ T· + ñqïf…‘Ì¢ ˚ Ç{≤¢ #˚jT· >∑*>π yê&çHê?
á dü+|òTü ≥q eTqeT+‘ê ªÁ|üC≤kÕ«eT´+μ˝À ñ+&É>± »]–+~. ‘·sT¡ yê‘·
sê#·]ø£+ e∫Ã+~. eTT|üŒsTT eT+~ ø£MTwüqs¡T¢ Hê≈£î ÄC„ Ç#êÃs¡T. Hê‘√bÕ≥T
q\T>∑T]ì >∑÷&Ü |æ*|æ+∫ $TeTà*ï ª*jÓ÷HéμqT n‘·ì Ç+{Ï qT+∫ ã+B>±
rdüT≈£îs¡eTàì |ü⁄s¡e÷sTT+#ês¡T. n|ü
&ÉT ≈£L&Ü e´‹πsøÏ+#êqT. Ç~ øπ e\+
ñ<ëVü≤s¡D ø√dü+ #ÓãT‘·Tqï dü+|òTü ≥q. H˚qT ‘·|
ü nqT≈£îqï |üìì Hê#˚‘·
mes¡÷ #˚sTT+#·˝sÒ T¡ . Hê≈£î #êe⁄ uÛj Ñ T· + ˝Ò<Tä . ‘·‹e÷à q\T>∑Ts¡÷ ª*jÓ÷HéμqT
rdüT≈£îsêe{≤ìøÏ VüQ{≤VüQ{Ïq yÓfi≤fls¡T. H˚qT e÷Á‘·+ H˚s¡T>± Hê Ç+{ÏøÏ
yÓ[flb˛j·÷qT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ` Á|üuÛÑT‘·«+ |ü&çb˛sTT+~ >∑qTø£ dü]b˛sTT+~
>±ì ˝Òøb£ ˛‘˚ H˚qT eTè‘·Týê‘· |ü&ç ñ+&˚ yê&çì. á dü+>∑‹ MT ø£+<äs≈¡ L£
‘Ó\TdüTqT >∑<ë !
41 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Hê´j·T+, <Ûsä à¡ + ` MT]q |üìì H˚qT m|ü
&É÷ #˚jT· qT.
H˚HÓ|ü
&É÷ |òü˝≤Hê eTìwæøÏ ª>∑Ts¡Te⁄qTμ nì>±˙ ªuÀ<Ûä≈£î&ÉTμ nì>±˙
Á|üø{£ +Ï #·Tø√˝Ò<Tä . ejÓ÷~Û≈î£ \T, j·TTe≈£î\T ` Hê≈£î •wüß´\+≥÷ mes¡÷ ˝ÒsT¡ .
Hê |üì #˚dTü ≈£î+≥÷ b˛‘·THêïqT. á |üìì #·÷&É&ÜìøÏ ª#√<ä´+μ>± uÛ≤$+∫
Äq+~+#·&ÜìøÏ Hê #·T≥÷º »q+ #˚]‘˚ n~ Hê ‘·|
ü ø±<äqT≈£î+{≤qT. n~ Hê
n|üsê<Û+ä ø±<äqT≈£î+{≤qT. e÷{≤¢&qç +<äT≈£î H˚qT ªX¯ó\ÿ+μ edü÷\T #˚jT· ˝Ò<Tä .
m|ü
&É÷, me]‘√q÷ e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ ìsêø£]+#· ˝Ò<Tä . Hê e÷≥\T $q&ÜìøÏ,
Hê Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T #Ó|Œü &ÜìøÏ mes¡T eTT+<äT≈£î e∫ÃHê ø±<äq˝Ò<Tä .
M]˝À me¬sH’ ê eT+∫ bÂs¡T&ÉT, #Ó&¶É bÂs¡T&ÉT>± s¡÷bı+~‘˚ <ëìøÏ Hê u≤<Û´ä ‘·
˝Ò<Tä . q\T>∑T]˝Àq÷ e÷{≤¢&qç e÷≥˝Ò ‘·|Œü , H˚qT Á|ü‘´˚ ø£+>± me]ø° $&ç>±
s¡V≤ü dü´+>± uÀ<Ûqä \T #˚jT· ˝Ò<Tä . n˝≤ #˚XÊqì me¬sH’ ê n+fÒ Ä e÷≥ nã<ä+∆ .
Hê yÓ+≥ ‹s¡T>∑T‘·÷ ‘·q ø±\eT+‘ê Vü≤s¡D+ #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î ø=+<äsT¡
m+<äT≈£î ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷bÕs¡T ? ‘Ó*$ ø£\yêfi¯ófl ø±≈£î+&ÜH˚, ‘êeTT >=|üŒ ª‘Ó*$
‘˚≥\Tqï yêfi¯fl+μ nì $Ás¡M>π yêfi¯flqT H˚qT Á|üXï¯ \T y˚dæ y˚~+Û #·&+É , yêfi¯fl
ªndü\T s¡+>∑Tμ ãj·T≥ |ü&yÉ j ˚ T· &É+, á eTqTwüß´\≈£î Äq+<ä<ëj·Tø£+>±, #·÷&É
$H√<ä+>± |ü]D$T+∫+<äì eTT+<˚ #ÓbÕŒqT >∑<÷ä . uÛ>Ñ e∑ ìïs¡j í T· +. Hê≈£î ø£\˝ÀqT,
}Vü≤\˝ÀqT, Á|üXï¯ \˝ÀqT e∫Ãq dü÷#·q\ y˚Ts¡≈î£ ` H˚qT Á|üe]Ô+#êqT.
H˚qT me]ø° <äTdü‡\Vü‰\T Çe«˝Ò<Tä . Hê e\¢ #Ó&bç ˛sTTHêeTì mes¡÷
$yê<ä+ rdüT≈£îsê˝Ò<Tä . ejÓ÷~Û≈î£ \T >±˙, yê] yês¡dTü \T >±˙ Ç+‘·es¡≈î£ Hê
ô|ì’ Ç˝≤+{Ï n|üyê<äT rdüT≈£îsê˝Ò<Tä . H˚qT me]˙ @ $wüjT· +˝ÀqT ã\e+‘·+
#˚dæ Hê n_ÛÁbÕj·T+ yêfi¯flô|ì’ s¡T<ë›\ì #·÷&É˝<Ò Tä .
ø±ì á Hê{Ï n_Ûj÷Ó >∑+ ≈£L&Ü #ê˝≤ eT+~øÏ $H√<äÁbÕj·T+>± ñ+&ç,
á ø√s¡Tº Vü‰\T n+‘ê ì+&çb˛sTT+~. Hê≈£î ‘Ó*dæq yêfi¯ófl, qqTï m]–qyêfi¯ófl
m+<äs√ á Vü‰\T˝À Ç|ü
&ÉT ñHêïs¡T. yêfi¯ófl mes¡÷ á n_Ûj÷Ó >∑+ ‘·eT+‘·
‘êeTT>± rdüT≈£îsê˝Ò<äT. yÓT˝…≥dt ≈£L&Ü yêfi¯flqT kÕø£å´+>± rdüT≈£îsê˝Ò<äT.
Ç|üŒ{Ïø¬ H’ ê yÓT˝…≥dt n˝≤+{Ï kÕø£´å + rdüT≈£îe∫Ã MT eTT+<äT e⁄+#·T‘êq+fÒ
n+<äT≈£î Hê nuÛ´Ñ +‘·s+¡ @MT ˝Ò<Tä . ø±ì ì»+ eTs√ s¡ø+£ >± ñ+~. á Vü‰\T˝Àì
»q+ #ê˝≤ eT+~ Hê≈£î düVü‰j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± ñHêïs¡T. Hê |ü≥¢
kÕqTuÛ÷Ñ ‹|üsT¡ \T.
k˛Áø£{°dt 42
Hê eT≥T≈£î Hê≈£î. qqTï düeT]ú+#˚ yêfi¯flqT b˛>∑T#˚dTü ≈£î e∫Ã MT eTT+<äT
Vü‰»s¡T |üs#¡ ê\H˚ ø±+ø£å ˝Ò<Tä . eTs¡D≤ìï m˝≤¬>H’ ê ‘·|
ü ø√yê\H˚ <äT>∑∆ Hê≈£î
˝Ò<äT. Hê ≈£î≥T+u≤ìï, |æ\¢\qT MT eTT+<äT Á|ü<ä]Ù+∫ MT <äj·÷<ëøÏåD´+
bı+<ë\H˚ ‘·\+|ü⁄ ≈£L&Ü ˝Ò<Tä .
<ÛÓ’s¡é+‘·T&çì H˚qT. Hê≈£î dü+uÛÑ$+∫q nHê´j·÷\qT <ÛÓ’s¡´+>±
m<äTs=ÿ+{≤qT.
ªHê´j·T+μ nH˚ <ëìøÏ <äjT· , <ëøÏDå ´+ nedüs+¡ ˝Ò<Tä . ÄÁ•‘·»q |üøbå£ Õ‘·+
nH˚~ ˝Ò<Tä .
eédüú≈£î n>ös¡eø£s¡eTT, nÁ|ü‹wüº ø£\T>∑#˚ùd~ ` m˝≤+{Ï |ü˙ H˚qT
#˚jT· qT. eT‘·+, <Ûsä à¡ + ` nH˚ yê{ÏøÏ eTqïq ñ+&Ü*. eT‘· $XÊ«kÕ\|ü≥¢
n#·+#·\yÓTqÆ ÁX¯<∆ä ñ+&Ü*.
Hê MT<ä n_Ûj÷Ó >∑+ ‘Ó∫Ãqyê]ø£qï, H˚qT á $wüj÷· \˝À $Tqï.
MTs¡T (p´Ø), uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ` m˝≤ ìs¡ísTTùdÔ n˝≤π> »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ H˚qT ø√s¡T≈£îH˚~ @MT ˝Ò<Tä . Hê≈£î, MT≈£î eT+∫<äqT≈£îqï $<Û+ä >±
MTs¡T ñ‘·sÔ T¡ e⁄ Çe«+&ç.

k˛Áø£{d° t H˚s+¡ #˚XÊ&ÉT.

n‘·ì MT<ä n_Ûj÷Ó >∑+ s¡TEe⁄ nsTT+~
` nì rs¡TŒ Ç#êÃs¡T.
yÓT˝…≥dt •ø£å Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT.
ªeTs¡D <ä+&Éqμ n~.
‘·sT¡ yê‘· k˛Áø£{d° t Ç˝≤ düe÷<Ûëq+ #Ó|
ü ≈£îHêï&ÉT.
á Á|ü‹bÕ<äq≈£î H˚H$˚ T ø£+~b˛e&É+ ˝Ò<Tä .
qqTï MTs¡T ìs¡d+æ #ês¡T— ‘=\>∑Á<√XÊs¡T.
MT Á|ü‹bÕ<äq ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+#·&+É ˝Ò<Tä ≈£L&Ü.
Hê≈£L ª$&É÷¶s¡+ nì|ædüTÔqï~ ˇø£ $wüj·T+ ñqï~. n<˚$T≥+fÒ `
n_Ûj÷Ó >±ìøÏ nqT≈£L\+>±, Á|ü‹≈£L\+>± qyÓ÷<äT nsTTq z≥T¢, yê{Ï dü+K´.
43 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
á s¬ +&ÉT n+¬ø\T n+‘· <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+{≤j·Tì H˚qT }Væ≤+#·˝øÒ b£ ˛sTTHêqT.
220 eT+~ Hê≈£î nqT≈£L\+>± ªz≥Tμ y˚XÊs¡T.
280 eT+~ Á|ü‹≈£L\+>± n+fÒ qqTï e~*y˚jT· &ÜìøÏ M\Tø±<äì z≥T
y˚XÊs¡T.
n+fÒ z eTT|üŒsTT eT+~ á >∑T+|ü⁄˝ÀqT+∫ yÓTT<ä{Ï >∑T+|ü⁄˝ÀìøÏ #˚]
q≥¢sTT‘˚, H˚qT ª<√wæμì nsTT ñ+&˚yê&çì ø±qT— qqTï e<ä*y˚ùdyês¡T.
|ò*ü ‘·+ @yÓTHÆ ê `
yÓT˝…≥dt rdüT≈£îe∫Ãq n_Ûj÷Ó >∑+ y˚Ts¡≈î£ H˚qT ªìs√›wμæ ì nì ìs¡÷|üD
nsTTq≥T¢.
n+‘˚>±<äT, nì≥dt, ˝…ø’ H£ é n‘·ì‘√ ø£\eø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚ yÓT˝…≥dtøÏ
j·÷uÛ’… HêDÒ\ Á|üyX˚ ¯ X¯ó\ÿ+ ø√˝ÀŒj˚T <äTs¡edüú ≈£L&Ü |üf<ºÒ y˚ ÷Ó .
düsπ , @yÓTHÆ ê ` Ç|ü
&ÉT n+‘ê dæsú +¡ nsTTb˛sTT+~.
ªeTs¡D<ä+&Éqμ Á|ü‹bÕ~düTHÔ êï&ÉT yÓT˝…≥dt.
BìøÏ Á|ü‘êé÷ïj·T+>± H˚q÷ ˇø£ Á|ü‹bÕ<äq #˚jT· e#·TÃqT >∑<÷ä , ø±ì
@+ #˚jT· qT ?
á •ø£å #ê\<ë ?
H˚qT m|ü
&É÷ e÷eT÷\T eTqTwüß˝≤¢ J$+#·˝<Ò Tä . #ê˝≤ eT+~ yÓ÷düsÔ T¡ >±
&ÉãT“, nqT≈£L\yÓTqÆ Ç\T¢, >ös¡e |ü<eä ⁄\T, sê»ø°jT· eTsê´<ä\T ` n≥Te+{Ï$
Hê≈£î ø±yê\ì ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&˝É <Ò Tä .
Á|ü»\ <äèwæºì HÓ’‹ø£‘·, eT+∫‘·q+, Ä‘êàÁX¯j·TyÓTÆq >∑TD≤\ yÓ’|ü⁄
eT[fl+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊqT. n+<ä]˙ Ç+<äT≈£î Áù|πs|æ+#·{≤ìøÏ
|üPqT≈£îHêïqT. ìC≤ìøÏ Ç≥Te+{Ï eTìwæ ªsê» n‹~∏μ>± dü‘êÿs¡+ bı+<äe\dæq
e÷≥. Ä≥\ |ü+<˚\˝À ¬>\Tbı+~q eTìwæ ôd’‘·+ Ç≥Te+{Ï dü‘êÿsê\T
bı+<äT‘·THêï&ÉT. Ä eTìwæ ª¬>\T|ü⁄μ e+{Ï~ rdüT≈£î edüTÔHêï&ÉT. MT≈£î H˚qT
ndü˝…’q ¬>\T|ü⁄H˚ rdüT≈£îedüTÔHêïqT. yêfi¯fl≈£î s¡ø£åD nø£ÿπs¢<äT. MT≈£î ø±yê*.
Á|ü‘êé÷ïj·T+>± @<ÓH’ ê H˚qT dü÷∫+#·ø£ ‘·|Œü <äT nH˚≥≥¢sTT‘˚, H˚qT ˇø£ÿfÒ
#ÓãT‘êqT.
k˛Áø£{°dt 44
qqTï ªsê» n‹~Ûμ>± Á|üø{£ +Ï #·+&ç :
dü‘ÿ· ]+#·+&ç.
H˚qT $TeTà*ï @<√ ã‹e÷\T≈£î+≥THêïqì, uÛ+Ñ >∑|&ü ç y˚&TÉ ≈£î+≥THêïqì
nqTø√ø£+&ç. n˝≤+{Ï ÁuÛeÑ T\T HêπøMT ˝Òe⁄.
ˇø£{Ï e÷Á‘·+ H˚qT K∫Ã‘·+>± #Ó|Œü >∑\qT.
H˚qT ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>± m˝≤+{Ï ‘·|Œæ <äeTT #˚jT· ˝Ò<Tä — me]˙ ‘·|
ü <ë]øÏ
eT[fl+#· ˝Ò<Tä .
ªj·÷eJ®e ø±sê>±s¡ •ø£μå Á|ü‘êé÷ïj·T+>± H˚qT ø√s¡Tø√qT.
»]e÷Hê ø√s¡Tø√qT.
m+<äTø£+fÒ ` MT≈£î #Ó*+¢ #·{≤ìøÏ Hê <ä>sZ∑ ¡ m˝≤+{Ï ô|ø’ e£ T÷ ˝Ò<Tä .
<˚X¯ ãVæ≤cÕÿs¡+ ø√s¡Tø√qT.
` Ç~ MT˝À #ê˝≤eT+~øÏ düeTà‘·+ ne⁄‘·T+~.
ã‘·Tø£+fÒ eT≈£îÿe ñqïyê&çH‘’Ó ˚ Ç˝≤ ª<˚X¯ ãVæ≤wüÿs¡Dμ ø√s¡T≈£î+{≤qT.
Hê dü+uÛ≤wüD\T, e÷≥\T, Á|üXï¯ \T... Çe˙ï MT≈£î #ê˝≤ ∫ø±≈£î, >∑+<äs¡
>√fi¯ + , ndü Ô e ´dü Ô ‘ · rdü T ≈£ î e#êÃsTT. M≥ìï+{Ï qT+∫ <ä ÷ s¡ + >±
b˛yê\qT≈£î+≥THêïs¡T MTs¡T.
Hê ∫qï‘·q+˝ÀH˚ H˚qT <˚X<¯ X˚ Ê\T ‹s¡>∑ >∑*–q≥¢sTT‘˚ u≤>∑T+&˚~. @
<˚X+¯ ˝ÀHÓH’ ê, »q+ H˚qT #Ó|Œæ q e÷≥\T ≈£î‘·÷Vü≤\+>±, Ädüø>ÔÏ ± $+{≤s¡T,
dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . Çø£ÿ&É »]–qfÒ¢ @ <˚X+¯ ˝ÀHÓH’ ê »s¡T>∑T‘·T+~.
mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê, m˝≤ ñHêï ªHê |üì H˚qT #˚dTü ø√e≥y˚Tμ uÛ>Ñ e∑ ìïs¡j í T· +.
n+<äT#˚‘· @ <˚X+¯ yÓ[flHê H˚qT #˚ùd |üì Ç<˚.
Hê<ä+≥÷ nsTT<äT HêDÒ\T e÷Á‘·yT˚ &ÉãT“ ñqï~.
|ü]Vü‰s¡+>±, MT≈£î á nsTT<äT HêDÒ\T #Ó*k¢ ÕÔqT. Ä>∑+&ç.... ù|{¢ À, ÁøÏ{À,
ÁøÏ{ÀãT\dt, nbı\T&=s¡d.t .. yêfi¯ófl q÷≥j·÷uÛ’… HêDÒ\T ÇkÕÔeT+≥THêïs¡T. H˚q÷
n+^ø£]düTHÔ êïqT. ‘·sT¡ yê‘· MT Çwü+º .

45 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
p´Ø eTs¡D<ä+&ÉqqT dæsú |¡ ]ü ∫+~.

k˛Áø£{d° t ø=qkÕ–+#ê&ÉT :
n‹dü«\Œ düeTj·T+˝À MTs¡T Á|ü|+ü #· Á|üU≤´‘·yTÓ qÆ |üì #˚XÊs¡T.
ªC≤„ìμ nsTTq k˛Áø£{d° ìt #·+|æyd˚ Tü HÔ êïs¡T.
H˚qT C≤„ìì ø±qì H˚qT m]–Hê, qqTï m]–q yêfi¯fl+<äs÷¡ H˚qT ªC≤„ìH˚μ
n+≥THêïs¡T.
Ç|ü
&ÉT eTè‘·Té⁄≈£î n‹ düMT|ü+>± edüTHÔ êïqT.
yê<äq˝À |üdü ˝Òøb£ ˛sTTq+<äTe\¢ H˚qT M–b˛sTTHê qqTø√e&É+ ˝Ò<Tä .
H˚qT MT≈£î ø±e\dæq |ü<‹∆ä ˝À yê<äq\T #Ó|Œü ˝Ò<Tä . @&Ée&É+, yÓTT‘·TøÔ √e&É+,
ã‹e÷\&É+, <äTsê“¤w˝ü ≤&É&+É .... Ç˝≤+{Ï |üqT\T #˚kÕÔqqT≈£îHêïs¡T MTs¡T.
j·TT<äu∆ ÷ÑÛ $T˝À e÷~πs ø√s¡T˝º À ≈£L&Ü Hê´j·T+, <Ûsä à¡ + e⁄+&Ü*. ≈£îj·TT≈£î\Ô T
|üìøÏsêe⁄ nì qeTTà‘·THêïqT.
eTè‘·Té⁄qT ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ ô|<ä› $wüjT· + ø±<äT.
‘·|
ü #˚jT· ≈£î+&Ü ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ >=|üŒ $wüjT· +.
Hê≈£î eTè‘·T´<ä+&Éq.
Hêô|’ n_Ûj÷Ó >∑+ ‘Ó∫Ãq yê]øÏ dü‘´· <ä+&Éq.
Hê≈£î e´‹πsø£+>± z≥T y˚dqæ yêfi¯fl+<ä]ø° ˇø£ $wüjT· + eTq$ #˚kÕÔqT.
ªH˚qT eTs¡DkÏ ÕÔqT, düsπ . ‘·øD å£ y˚T, MTs¡T Ç+‘·ø+£ f… u≤<Ûëø£s+¡ nsTTq
•ø£å≈£î >∑T] ne⁄‘ês¡T.μ Hê eTs¡D+‘√ MT u≤<Ûä\˙ï ‘=\–b˛j·÷j·TqT
≈£î+≥THêïπsyÓ÷! |ò*ü ‘·+ n+<äT≈£î $s¡T<ä+∆ >± ñ+≥T+~. $TeTà*ï $eT]Ù+#˚yês¡T
m≈£îÿe ne⁄‘ês¡T. Ç+‘·es¡≈£L yêfi¯flqT H˚qT MT≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü nD∫
ñ+#êqT. yêfi¯ófl j·TTe≈£î\T >∑qTø£ MT |ü≥¢ Á≈£Ls¡+>± Á|üe]ÔkÕÔsT¡ . MT≈£î m+‘√
ªøå√uÛμÑ ø£*–kÕÔsT¡ . <ëì qT+∫ MTs¡T ‘·|Œæ +#·Tø√˝ÒsT¡ . Ç‘·sT¡ \ H√fi¯ófl ø£{yºÏ j
˚ T· {≤ìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#·ø+£ &ç. M\sTTq+‘· es¡≈î£ eT+∫‘·Hêìï ô|+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·+&ç.
Hê≈£î nqT≈£L\+>± z≥T y˚dqæ yêfi¯fl ø√dü+ Á|ü‘´˚ ø£+>± ø=ìï e÷≥\T :
‘·T~ |ò*ü ‘êìøÏ düe÷<Ûëq|ü&ç }s¡Tø√+&ç.
k˛Áø£{°dt 46
Hê≈£î eTs¡D+ ‘·≥dæ+Ô #˚es¡≈î£ eTq+ n|ü
&É|
ü &ÉT ` #·≥Øº ‘ê´ nqT≈£L\+
ñqï~ >∑qTø£ ` ø£\TdüT≈£î+≥÷ ñ+<ë+. MTs¡T Hê ùdïVæ≤‘·T\T. Hê |ü]dæ‹ú ì
j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± ns¡+ú #˚dTü ≈£îì düe÷<Ûëq |ü&+É &ç. n+‘˚.
p´ØøÏ ˇø£ e÷≥ !
Hê ªn+‘·sê«DÏμ qqTï Á|ü‹e÷s¡÷ dü]#˚ùd~ — Hê≈£î e÷≥\T >∑Ts¡T#Ô ù˚ d~.
ø±ì Çyêfi¯ e÷Á‘·+ Ä nedüs+¡ ˝Ò<Tä . Hê Ä˝À#·Hê<Ûës¡≈î£ m˝≤+{Ï n&É+¶
˝Ò≈î£ +&Ü >∑&∫ç b˛sTT+~ Çyêfi¯. Ç~ z es¡Á|ükÕ<ä+.
eTè‘·Té⁄ uÛj Ñ T· |ü&eÉ \dæ+~ ø±<äT.
düTHêj·÷dü+>± eTs¡D+Ï #·&+É X¯óuÛÁÑ |ü<+ä .
eTè‘·T´ düeTj·T+˝À düŒèVü≤ ˝Òøb£ ˛e&É+ ˇø£ dæ‹ú .
ˇø£ X¯Øs¡+ qT+∫ eTs√ X¯Øs¡+˝ÀìøÏ b˛e&É+ eTs√ dæ‹ú .
düŒèVü≤ ˝Ò≈î£ +&Ü ` dü«|üïeT÷ ˝Ò≈î£ +&Ü ` ñ+fÒ n+‘·ø+£ fÒ ø√s¡Tø√e\dæ+~
eTπs+ ˝Ò<Tä .
dü«|üï+ ˝Òì sêÁ‹ ` ‘Ó\y¢ ê] ˝Ò∫q ‘·sê«‘· m+‘· düTKÁ|ü<+ä >± ñ+≥T+<√
}Vü≤≈£î n+<ä<Tä .
eTè‘·Té⁄ n≥Te+{Ï~ nsTT‘˚ ` <ëìì H˚qT ‹]– ‹]– ÄVü‰«ìkÕÔqT.
J$‘·ø±\+ n+‘ê ˇπø sêÁ‹.
n˝≤ ø±≈£î+&Ü, eTè‘·Té⁄‘√ bÕ≥T eTq+ Çø£ÿ&É qT+∫ eTs√ #√≥T≈£î
ã~© nsTTb˛‘·÷ ñ+fÒ, ` n|üŒ{Ï |ü]dæ‹ú y˚sT¡ . nø£ÿ&É ` Ä ˝Àø£+˝À #·ìb˛sTTq
yêfi¯fl+‘ê ñ+{≤sê, n+‘·ø+£ f… ø±e\dæ+~ @eTTqï~ ? eTq+ ø£\TdüTø√>√]q
eTVü‰eTVüQ\T nø£ÿ&É ø£ì|æùdÔ n+‘·øq£ ï ø√s¡Tø√‘·–q~ @eTT+~ ? Ç<˚ ì»+
nsTT‘˚, mìï e÷s¡s¢ TTHê #·ìb˛e&ÜìøÏ H˚qT dæ<y∆ä T˚ .
yêfi¯fl+<ä]‘√q÷ e÷{≤¢&Ée#·TÃ. Á|ü•ï+#·e#·TÃ. nH˚ø£ dü+>∑‘·T\T
‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. yêfi¯fl n+‘·s+¡ >±\T |ü]o*+#·e#·TÃ.
n+<äT#˚‘· ` z p´Ø düuTÑÛ ´˝≤sê ! ` MTs¡T ≈£L&Ü eTè‘·Té⁄yÓ|’ ⁄ü <äèwæº
kÕ]+#·+&ç.
eT+∫ eTìwæøÏ ` ã‹øÏ ñqï|ü
&ÉT>±ì, #·ìb˛sTTq MT<ä≥>±˙ ` @B
#Ó&TÉ #˚jT· ˝Ò<Tä . n‘·ì kÂuÛ≤>±´ìï <˚e‘·\T |üØøÏdå ÷ü HÔ ˚ ñ+{≤s¡T.
47 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Á|üdTü ‘Ô · Hê nqTuÛeÑ +, Ä düeTj·T+˝ÀH˚ e∫Ã+<ä˙ H˚qT nqTø√e&É+
˝Ò<Tä . #·ìb˛e&ÜìøÏ Hê≈£î Ç<˚ nqT≈£L\yÓTqÆ düeTj·T+.
Hê≈£î me]ô|q’ <˚«wüeTT, ø√|üeTT ˝Ò<Tä .
Hêô|’ n_Ûj÷Ó >∑+ ‘Ó∫Ãq yê]ô|q’ , qqTï •øÏ+å ∫q yê]ô|q’ Hê≈£î n>ös¡e+,
<˚«wü+ ˝Òe⁄.
yêfi¯ófl Hê≈£î @<√ ªn|üø±s¡+μ #˚dTü HÔ êïeTqT≈£î+≥÷, á ñ|üø±s¡+ #˚dTü HÔ êïs¡T.
Hêø√ ñ|üø±s¡+ eT≥T≈£î #˚jT· +&ç.
sπ |ü⁄ Hê ø=&ÉT≈£î\T &ÉãT“πø ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫Ã, eT+∫‘·HêìøÏ <ä÷s¡+>±
Á|üe]Ô+∫q≥¢sTT‘˚, MTs¡T yêfi¯flqT, qqTï Ç|ü
&ÉT y˚~+Û ∫q≥T¢>±H˚ ` •øÏ+å #·+&ç.
J$‘·+˝À eTTKýÓTqÆ $wüj÷· \qT n\ø£´å + #˚jT· e<äì› >∑Ts¡T#Ô j ˚ T· +&ç. eT+<ä*+∫
#Ó|Œü +&ç. n˝≤ #˚dqæ ≥¢sTT‘˚, MTs¡T Hê≈£î, Hê yêfi¯fl≈£î ≈£L&Ü ñ|üø±s¡+ #˚dqæ ≥T¢
ne⁄‘·T+~.
Çø£ eTq+ yÓ[flb˛e\dæq düeTj·T+ ÄdüqïyÓT+Æ ~.
H˚qT eTs¡D≤ìøÏ n‹~∏>± yÓfi≤fl*.
MTs¡T ã‘·T≈£î≈£î ã+<ÛTä e⁄\T>± yÓfi≤fl*.
eTq Ç<ä›]˝À me]~ düTKyÓTÆq Á|üdüø√Ô uÛÑ>∑e+‘·T&çøÏ ‘·|üŒ eT¬se]ø°
‘Ó*j·T<äT. G
k˛Áø£{°dt 48
|ü˝≤j·Tq+ ‘·|ü
@<∏HÓ ‡é q>∑s¡ sêC≤´+>∑ |ü<‘∆ä T· \ Á|üø±s¡+ `ªeTs¡D <ä+&Éqμ $~Û+#·ã&ç+B
n+fÒ, kÕ<Ûës¡D+>± n~ yÓ+≥H˚ neT\T »s¡T>∑T‘·T+~.
k˛Áø£{°dt $wüj·T+˝À á @sêŒ≥T <ë<ë|ü⁄ HÓ\s√E\bÕ≥T Ä\dü´+
nsTT+~. BìøÏ ø±s¡D+ @$T≥+fÒ !
$#ês¡D »s¡>&∑ ÜìøÏ eTT+<äT s√CÒ yê]¸ø+£ >± @<∏HÓ ‡é qT+&ç &Ó˝Àdt (Delos)
≈£î yÓfifl‚ |ü&eÉ qT n\+ø£]+∫ kÕ>∑q+|ü&+É »]–+~. Bì #·]Á‘· >∑eTì+#·<–ä q~—
~Ûdj æ ÷Ó dt (Theseus) @&ÉT>∑Ts¡T j·TTe≈£î\T, @&ÉT>∑Ts¡T j·TTe‘·T\‘√ Áπø{Ÿ (Crete)
≈£î Á|üj÷· D+ #˚dqæ |ü&eÉ \˝À Ç~ ˇø£{.Ï á j·TTer j·TTe≈£î\ ÁbÕD≤\≈£î
å£ @s¡Œ&çq≥¢sTT‘˚, Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ (Apollo) <˚e‘·≈î£
uÛ+Ñ >∑+ ø£\T>∑≈î£ +&Ü s¡øD
&Ó˝§dt≈î£ ø±qTø£\T, ø¬ +’ ø£sê´\T |ü+|ü⁄‘êeTì yÓTT≈£îÿ≈£îHêïs¡≥. n|üŒ{Ï qT+&ç
á <˚e‘·≈£î á >ös¡e+, eTqïq »s¡T>∑T‘·÷ ñHêïsTT, Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT
$&Ée≈£î+&Ü. Ç+‘·≈L£ , eTq ñ|üU≤´HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüjT· + @$T≥+fÒ `
|ü&eÉ n\+ø±sê\T ‘·j÷· s¡T #˚dæ |ü+|ü&+É ‘·‘+· >∑+ Äs¡+uÛyÑ TÓ qÆ |üŒ{Ï qT+∫ `
q>∑sêìï |ü$Á‘·+>± ñ+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ »s¡T>∑T‘·T+~. á |ü$Á‘·‘˝· À uÛ≤>∑+>± `
q>∑s+¡ ˝À m˝≤+{Ï ªeTs¡D <ä+&Éq\Tμ neT\T »s¡>>∑ ÷∑ &É<ìä ìj·TeT+. |ü&eÉ
&Ó˝§dt yÓ[,¢ ‹]– e#˚Ã+‘· es¡≈î£ |ü$Á‘· yê‘êes¡D+ HÓ\ø=ì ñ+&Ü*. á
Á|üj÷· D≤ìøÏ yê‘êes¡D+ nqT≈£L\, Á|ü‹≈£L˝≤\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç m+‘√ ø=+‘·
Ä\dü´+ neø£ ‘·|Œü <äT.
á dü+e‘·‡s¡+ k˛Áø£{°dt $#ês¡D »s¡>∑&ÜìøÏ eTT+<äT s√CÒ mô|˝À
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT |ü&eÉ ≈£î n\+ø±s¡+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚XÊ&ÉT. á |ü&eÉ ‹]– sêe&ÜìøÏ
eTTô|Œ’ ¤ s√E\T |ü{qºÏ ~. nìï s√E\T k˛Áø£{d° t C…˝’ À¢H˚ e⁄+&çb˛e\dæ e∫Ã+~.
ˇø£ s¡ø+£ >± #·÷#·T≈£î+fÒ ` ø=+‘·eT+~ q>∑sb¡ Âs¡T\T, øöì‡\s¡T¢ á
C≤|ü´+ ø±yê\H˚ #˚XÊπsyÓ÷qì >∑÷&Ü nqTe÷ì+#˚ neø±X¯+ ñ+~. k˛Áø£{d° t
bÕ]b˛e{≤ìøÏ M\T>± ø=+‘· düeTj·T $sêeT+ @sêŒ≥T nsTT+~. n‘·qT
bÕ]b˛e{≤ìøÏ, Ç‘·s¡ <˚XÊ\˝À düTs¡ø‘åÏ +· >± ñ+&É{≤ìøÏ ø=ìï @sêŒ≥T¢ >∑÷&Ü
#˚XÊs¡T $TÁ‘·T\T. ø±ì k˛Áø£{d° t á ndü+>∑‘y· TÓ qÆ |üìøÏ n+^ø£]+#·˝<Ò Tä .
49 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
k˛Áø£{d° t C…\’ T˝À ñ+&É>± n‘·ì ùdïVæ≤‘·T\T ‘·s#¡ T· nø£ÿ&É≈î£ edü÷Ô n‘·ì‘√
düsd¡ ü dü+uÛ≤wüD\T »s¡T|ü⁄‘·÷ ø±\πø|å +ü #˚d÷ü Ô ñ+&˚yêfi¯ófl. k˛Áø£{d° qt T ‘·s#¡ T· >±
ø£\TdüT≈£îì bÕ]b˛e&ÜìøÏ Áb˛‘ê‡Vü≤+ #˚dqæ $TÁ‘·T&ÉT ÁøÏ{À (Crito), Ç‘·&TÉ
m+‘· j·TTøÏj Ô T· Tø£+Ô >± e÷{≤¢&Hç ê nìï yê<äq\qT k˛Áø£{d° t ñ|üV≤ü ]+#·>*∑ >±&ÉT.
ˇø£|üø£ÿ ªeTs¡D<ä+&Éqμ »s¡T>∑T‘·T+<äì K∫Ã‘·+>± ‘Ó*dæHê, k˛Áø£{°dt
Vü‰sTT>± ìsêπø|å Dü >± ìÁ<äb˛‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. n‘·ì á e÷qdæø£ dæ‹ú ùdïVæ≤‘·T\≈£î
` n+‘·≈î£ eTT+<äTqT+∫ m+‘· |ü]#·jT· + ñHêï, nãT“s¡+>± ñ+&˚~. á eTìwæ
Ç˝≤ Vü‰sTT>± ìÁ<äb˛>∑\T>∑T‘·THêï&˚! ‘·q uÛ$Ñ wü´‘·TqÔ T >∑T]+∫ m˝≤+{Ï ns¡eT]ø£\T
˝Ò≈î£ +&Ü ø±\+ >∑&|ç æ y˚dTü HÔ êï&˚ ! ej·TdüT MT<ä|&ü bç ˛‘·Tqï|ü
&ÉT ñ+&˚ ne\j·T\T
@ e÷Á‘·eTT Ç‘·&ìç ˝À>=q&É+ ˝Ò<˚ !
|ü&eÉ H˚&√, sπ b˛ ‹]– edüT+Ô ~.
k˛Áø£{d° t n+‹eT ~q+ <ä>sZ∑ ¡ |ü&TÉ ‘√+~.
ªuÛ>Ñ e∑ ìïs¡j í T· + m˝≤ ñ+fÒ n˝≤ »s¡T>∑T‘·T+~μ nì ìã“s¡+>± ñHêï&ÉT
k˛Áø£{°dt.
Äj·Tq≈£î ˇø£ ø£\ e∫Ã+~. Ä ø£\˝À ‘Ó\ì¢ <äTdüT\Ô T <Û]ä +∫q z
düT+<äsê+– n>∑T|æ+∫+~. Ç˝≤ #Ó|Œæ +~! k˛Áø£{d° t ! á s√E≈£î eT÷&√Hê&ÉT
˙e⁄ dü«s¡<Z ëÛ eT+˝À Á|üy•˚ +#·qTHêïe⁄ ?
k˛Áø£{d° ≈t î£ á dü«|üï+ #ê˝≤ düŒwü+º >±, dü÷{Ï>± >∑Ts¡TÔ ñ+&çb˛sTT+~.
ø±ì Äj·Tq $TÁ‘·T\T e÷Á‘·+ á ø£\≈£î ns¡+ú |üs+ú¡ ˝Òe⁄ nì yê~+#ês¡T.
m+<äT#˚‘·q+fÒ, Ç+ø± k˛Áø£{°dt ‘·eT e÷≥ $+{≤&É˙, bÕ]b˛e{≤ìøÏ
n+^ø£]kÕÔ&˙É , eTs¡D <ä+&Éq neT\T »s¡><∑ ˙ä yês¡T Äø±+øÏdå Tü HÔ êïs¡T.
k˛Áø£{d° t eTs¡D+ n+fÒ yê]øÏ s¬ +&ÉT s¡ø±\ Çã“+~. eT+∫ ùdïVæ≤‘·T&ÉT
<=s¡ø&£ TÉ . ‘·|Œæ +#·{≤ìøÏ M\T ñqï|üŒ{Ïø° Ä |üì˝À ø£è‘·øè£ ‘·T´\+ ø±˝Òøb£ ˛sTTHê
eTH˚ ∫+‘·‘√ J$‘· X‚w+ü n+‘ê ≈£î+–b˛‘·÷ >∑&bç Õs¡T yês¡T. n‘·ìøÏ ø±e\dæq
&ÉãT“, <ädÿü + b˛>∑T#˚XÊs¡T. ø£Då ø£Då eT÷ Ç+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ Áb˛‘ê‡Vü≤+ k˛Áø£{d° ≈t î£
ÇdüTÔHêïs¡T. ø±ì Äj·Tq ª}μ nq&ÉT, ªÄμ nq&ÉT. ìeTà≈£î ˙¬s‹Ôq≥T¢>±
≈£Ls¡TÃ+&çb˛‘ê&ÉT.
k˛Áø£{°dt 50
ªn+<äs÷¡ @<√ nqT≈£î+{≤s¡ì eTq+ ≈£î+–b˛e&É+ m+<äT≈£î ? m˝≤
»]–+<√ n˝≤π> #Ó|
ü ≈£î+{≤s¡T »q+... ˇø£ eTìwæì C≤„ìì #˚jT· {≤ìøÏ >±ì,
n$y˚ø>Ï ± ‘·j÷· s¡T #˚jT· &ÜìøÏ >±˙ kÕe÷q´»HêìøÏ kÕeTs¡´ú + ˝Ò<Tä `μ n+{≤&ÉT
k˛Áø£{°dt.
ª˙e⁄ bÕ]b˛e{≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚XÊeTH˚ H˚s+¡ MT<ä eTeTà*ï •øÏ+å #·e#·TÃqT
sêC≤´+>∑+. y˚T+ ≈£L&Ü <˚XÊ\T e<ä*b˛e{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq @sêŒ≥¢˙ï
#˚dTü ≈£îHêï+. Ç+<äT˝À |æ]øÏ‘q· + @MT ˝Ò<Tä . ˇø£ s¡ø+£ >± ªªBÛs‘¡ «· +μμ ≈£L&Ü Ç~.
˙ |æ\\¢ $wüjT· + ≈£L&Ü ø±düÔ Ä˝À∫+#·T— yêfi¯flqT ô|+∫ ô|<äy› êfi¯ófl nj˚T´≥T¢
#·÷&Ée\dæq u≤<Û´ä ‘· ≈£L&Ü ˙≈£î ñqï~ >∑<ëμ ` ªÇ˝≤ s¡øs£ ø¡ ±\T>±μ k˛Áø£{d° qt T
Á|ü˝ÀuÛôÑ |≥º{≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ »]–+~.
ùdïVæ≤‘·T\T #ÓbÕŒs¡T >∑<ë nì @ dü\Vü‰ nsTTHê bÕ{Ï+#·&+É k˛Áø£{d° ≈t î£
yÓTT<ä{qÏ T+N nuÛ≤´dü+ ˝Ò<Tä . @ |üì #˚jT· e\dæHê eTT+<äT>± Ä |üì ‘·q≈£î
jÓ÷>∑ýÓTqÆ <äì ‘ê]ÿø£+>± ìsê∆sD ¡ ø±yê*. ‘·q ø£+f… $E„\T #Ó|Œæ q $wüj÷· \H˚
|ü]o*+#ê* nì Äj·Tq n_ÛÁbÕj·T+.
eT]+‘· ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ ñ<ëVü≤s¡D\T ≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT k˛Áø£{d° .t
ªeTq˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ ñ+~. Äs√>∑é+‘·yTÓ qÆ |ü]ÁX¯eT e\¢ n~ ô|]–+~.
nHês√>∑´ ø±s¡D≤\ e\¢ ø£è+–b˛sTT+~. n˝≤ bÕ&ÉsTTb˛sTTq uÛ≤>±ìï Ç+ø±
y˚dTü ≈£î ‹s¡T>∑T‘êe÷ ? ej·TdüT‘√ ñ&ç–b˛sTT, nHês√>±´ìøÏ Ä\yê\+ nsTTq
X¯Øsêìï Ç+ø± <Ûä]dü÷ÔH˚ ñ+&Ü\H˚ Ä˝À#·q m+<äT≈£î ? eT+∫, #Ó&ÉT\
$y˚ø±+‘ê\T ãT~∆ì kÕq|ü≥Tº≈î£ +≥THêï+, Á|ü‹B eTq+‘· eTqy˚T $eTs¡Ù, $y˚#q·
#˚dTü ≈£îì ìsê∆]+#·T≈£î+≥THêï+. n≥Te+≥|ü
&ÉT Ç‘·sT¡ \ #˚‘· n_ÛÁbÕj·÷\≈£î
‘êe⁄ Çe«e\dæq nedüs+¡ @$T{Ï ? m˝≤>√ ˇø£˝≤ ã‘·ø&£ +É ø±<äT ø±e\dæ+~.
m˝≤ ã‘·T≈£î‘·THêï+ nqï~ ≈£L&Ü eTTK´+! >ös¡eÁ|ü<+ä >± nÁ|ü‹wü≈º î£ ‘êe⁄
˝Ò≈î£ +&Ü ã‘·ø±*. eTqdüT≈£î bıs¡bı#êÃ\T ˝Ò≈î£ +&Ü ã‘·ø±*.
ªªn~Ûø±s¡T\T •ø£å $~Û+#ês¡T. á •ø£å qT+&ç yê] nqTeT‹ ˝Ò≈î£ +&Ü
‘·|Œæ +#·T≈£î bÕ]b˛e&É+ $y˚øy£ TÓ qÆ |üì ø±<äT. ‘·|
ü |üì ≈£L&Ü ne⁄‘·T+~.μμ
ªªeTqqT s¡ø+åÏ #˚yêfi¯fl≈£î @<√ &ÉãT“ ms¡ #·÷|æ yêfi¯fl≈£î ø£è‘·E˝„ ’… ñ+&ç
‘·|Œæ +#·T≈£îb˛e&É+ n+‘· ‘Ó*yÓq’ |üHê ? n≥Te+{Ï Á|ües¡qÔ düÁø£eTyÓTqÆ <˚Hê?μμ
51 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªª‘ê]ÿø£+>± jÓ÷∫+∫ ìs¡íj·T+ rdüTø√yê*, n+‘˚>±ì, ìs¡íj·÷ìï
eTT+<äT>±H˚ rdüT≈£îì <ëìøÏ nqT>∑TD+>± eTq jÓ÷#·q ìs¡ísTT+#·T≈£î+≥÷
b˛>∑÷&É<Tä μμ n+{≤&ÉT k˛Áø£{d° .t
ªª@ |ü]dæ‹ú ˝ÀHÓH’ ê ‘·|
ü |üì #˚jT· >∑÷&É<Tä . |ü]dæ‘ú T· \ Á|üu≤Û yêìøÏ ˝ÀHÓ’
eTq ìs¡j í ÷· \qT e÷s¡TÃø√>∑÷&É<Tä .μμ
ªªÇ‘·sT¡ \T eTq|ü≥¢ ‘·|
ü >± Á|üe]Ô+∫ ñ+&Ée#·TÃqT. n+‘· e÷Á‘·+#˚‘·
eTq+ ≈£L&Ü yê]|ü≥¢ n˝≤π> ‘·|ü
>±, nÁø£eT+>± Á|üe]Ô+#·e#·TÃqqT
ø√e&É+ ‘·|
ü .μμ
ªªeTqTwüß\qT >±j·T|üs#¡ &· +É , eTqdüT\qT >±j·T|üs#¡ &· +É ` s¬ +&É÷ ‘·ù|Œ.μμ
ªªˇø£ ‘·|
ü eTs=ø£ ‘·|
ü e\¢ |ü]Vü‰s¡+ ø±<äT.μμ
ªªn~Ûø±s¡T\≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü eTq+ Çø£ÿ&É qT+∫ bÕ]b˛e&É+, nÁø£eT
yÓTqÆ |üì— ‘·|
ü |üì. e÷s¡Z eT<Û´ä +˝À eTq+ <=]øÏ‘˚ @+ düe÷<Ûëq+ #Ó|
ü ø√
>∑\+ ? n~Ûø±s¡T\T C≤Ø #˚dqæ ñ‘·sÔ T¡ «\T neT\T »s¡>≈∑ î£ +&Ü eTqy˚T n&ÉT|¶ ⁄ü \¢\T
y˚jT· &É+ jÓ÷>∑ýÓTqÆ |üì ne⁄‘·T+<ë ? sêC≤´+>∑+, n~Ûø±s¡+ n+fÒ >ös¡e+
ñqï yêfi¯ófl #˚jT· e\dæq |üHH˚ ê Ç~ ? <˚X¯ >ös¡yêìï, sê»]ø£ eTsê´<ä\qT
ø±<äq&ÜìøÏ eTq≈£î ø±s¡D≤\T @eTTHêïsTT ?
ªªeTq <˚X¯ ÄdæÔbÕdüTÔ\˝À uÛ≤>∑+, <=+>∑<ë]˝À eTq+ <˚XÊ˙ï, <˚X¯
Hêj·T≈£î\qT ‘·|æŒ+#·≈£îb˛>∑\e÷ ? Ç˝≤ #˚j·T&ÜìøÏ eTqdüT‡ n+^ø£]+#·
‘·>∑THê ? á <˚XÊìï |ü≥Tº≈£îH˚, ÄÁX¯sTT+#·T≈£îH˚ ñHêï+. <ëìMT<ä eTq≈£î
m˝≤+{Ï |òsæ ê´<äT\T ˝Òe⁄. n≥Te+≥|ü
&ÉT bÕ]b˛e\dæq nedüs+¡ @$T{Ï ?μμ
ªªn_Ûj÷Ó >±ìøÏ düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘·Tqï|ü
&ÉT <˚X¯ ãVæ≤cÕÿs¡+ ø√s¡Tø√˝Ò<Tä
H˚qT. n≥Te+≥|ü
&ÉT Ç˝≤ bÕ]b˛e&É+ ‘·|
ü ø±<ä÷ ?μμ
sêC≤´+>∑+˝À eTq+ #˚dTü ≈£îqï @sêŒ≥T, ìj·TeT ìã+<Ûqä \T... M{Ïì
ñ\¢+|òæT+#·&É+ eT+∫ |üì ø±<äT. &ÓuÛ…’“¤j˚Tfi¯flbÕ≥T Çø£ÿ&É ñHêïqT. n|ü
&ÉT
bÕ]b˛e{≤ìøÏ, <˚XÊìï e~*b˛e{≤ìøÏ Hê≈£î neø±X¯+ ñ+~. nHêïfi¯Sfl Ä
|üì #˚jT· ≈£î+&Ü, Ç|ü
&ÉT eTs¡D<ä+&Éq ‘·|Œæ +#·Tø√e&É+ ø√dü+ n˝≤ #˚jT· Hê ?
ªªbÕ]b˛e&É+ nH˚~ @ s¡ø+£ >± #·÷∫Hê jÓ÷>∑ýÓTqÆ |üì>± ø£ì|æ+#·&+É
˝Ò<Tä μμ n+{≤&ÉT k˛Áø£{d° .t
k˛Áø£{°dt 52
ªªeTq $XÊ«kÕ\qT eTqy˚T eeTTà #˚düTø√e&É+, n+‘·s¡+>±ìï nX¯ó<ä∆
|üs#¡ T· ø√e&É+ ne⁄‘·T+~, á |üì .μμ
ªªÇHêïfi¯Sfl eTq+ #˚dqæ uÀ<Ûqä \≈£î e´‹πsø£+>± q&ÉT#·Tø√e\dæq nedüs+¡
ÄdüqïeTe˝Ò<Tä μμ n+{≤&ÉT.
J$‘·+ |ü≥¢ ` ã‘·T≈£î|ü≥¢ ` <äTsêX¯‘√, eT≈£îÿe‘√ á |üì #˚jT· &É+
n>ös¡e Á|ü<yä T˚ qH˚ rsêàHêìøÏ e#êÃ&ÉT k˛Áø£{d° .t
J$‘·+ #·s¡e÷<Ûë´j·T+˝À ‘·|ü⁄Œ&ÉT |üì #˚XÊ&ÉH˚ nÁ|ü‹wüº m+<äT≈£î
bı+<ë* ?
ñ‘·sÔ ¡ ˝Àø£+˝À n~Ûø±s¡T\T eTT+<äT Á|ües¡qÔ >∑T]+∫ düeT]ú+#·Tø√e{≤ìøÏ
neø±X¯+ ñ+≥T+<ë ?
k˛Áø£{d° ≈t î£ düŒwü+º >±, düTŒ¤≥+>± nì|æ+∫q<˚eT+fÒ ` uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT #·÷|æq
<ë]˝ÀH˚ Á|üj÷· D+ #˚j÷· * >±ì, y˚TeTT á e÷sêZ\T ` ‘ê‘êÿ*ø£ Á|üj÷Ó »Hê\≈£î
<ë]rùd$ ` ne\+_Û+#·&+É eT+∫|üì ø±<äT.
n+<äT#˚‘H· ˚ n‘·qT, m+<äsT¡ $TÁ‘·T\T mìï s¡ø±\T>± #Ó|Œæ Hê, ã‹e÷*Hê
C…sTT\T˝ÀqT+∫ bÕ]b˛e{≤ìøÏ düT‘·sêeT÷ n+^ø£]+#·˝<Ò Tä .
53 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·‘·Ô« <äs¡Ùq+
k˛Áø£{°dt ‘·q ∫e]s√E C…’\T˝À m˝≤ >∑&çbÕ&√ ‘Ó\TdüTø√e&É+
n_ÛsT¡ ∫<ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. j·TT>∑jT· T>±\ $C≤„Hêìï s¡+>∑]+#·T≈£îì, ‘·q
dü«Á|ü»‘„ √ $T[‘·+ #˚dTü ≈£îqï ‘·‘«Ô· dü+|üqTï&ÉT m˝≤ ñHêï&ÉT ? @+ #˚XÊ&ÉT ?
n+‘·es¡≈£L »]–q <ëìøÏ ∫+‹+#ê&Ü ? »s¡>∑qTqï <ëìø√dü+ ø£fi¯yÓfi¯
|ü&Ü¶&Ü ? ø£˝À¢\ eTqdüTÿ&ÉT nsTTHê&Ü ÄKs¡T ø£D å +˝À.
@<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝À eTs¡D•ø£å neT\T »s¡|&ü +É ˝À kÕ<Ûës¡D+>± neT\T
»]ù| Á|üÁøÏjT· ôV≤yéT˝≤ø˘ s¡kÕj·TqeTT (Hemlock Juice) ‘ê>∑&ÜìøÏ Çe«&É+,
á ùdeq+ e\¢ eTs¡D+ @ e÷Á‘·+ u≤<Ûëø£s+¡ ø±≈£î+&Ü »]–b˛‘·T+~ ? nsTT‘˚
Ç~ HÓeTà~>± eT+<äø=&ç>± eT≥Tπø |üì#˚dTü +Ô ~.

Ä s√p nìï s√E\e÷~πs ‘Ó\y¢ ê]+~.

k˛Áø£{°dtqT ø£\TdüTø√e{≤ìøÏ s√p $TÁ‘·T\T, Væ≤‘·T\T edü÷Ô ñ+&˚
yêfi¯ófl. ø=+<äs¡T n+‘˚yêdüT\T ‘Ó\¢yês¡TC≤eTTq e∫Ã, Nø£{Ï |ü&˚+‘· es¡≈£î
Äj·Tq‘√ dü+uÛ≤wædü÷Ô ∫es¡≈£î $&Ée˝Òø£, $&Ée˝Òø£ yÓ[flb˛‘·÷ ñ+&˚yêfi¯ófl.
k˛Áø£{d° t düsk¡ ˛≈£î\Ô T $q&É+ ªC≤„HêeTè‘êìï EÁs¡Tø√e&É+μ nì yêfi¯fl <Ûèä &É $XÊ«dü+.
Äj·Tq eTs¡D≤ìøÏ Ädüqï eTe⁄‘·THêï&Éì me]ø° u…+>∑, ~>∑T\T ˝Òe⁄. Ms√∫‘·
ø±s¡´+ #˚dTü qÔ ï ‘·eT HÓ#ÃÓ *, dü∫e⁄&ÉT ` Äj·Tq düsd¡ qü ñ+&É&yÉ T˚ , ñ+&É>\∑ >∑&yÉ T˚
>=|üŒ ø±s¡´+.
k˛Áø£{d° t e÷eT÷\T>±H˚ ñHêï&ÉT. ∫<ëq+<ä+>± qe⁄«‘·÷ ` ùdïVæ≤‘·T\qT
kÕ<äs+¡ >± ÄVü‰«ìdü÷Ô ñHêï&ÉT.
Äj·Tq Á|üj÷· D dü+s¡+uÛ+Ñ #ê˝≤ VüQ+<ë>±, düeTTqï‘·+>± »]–+<äì
ùdïVæ≤‘·T\+<äs÷¡ uÛ≤$+#ês¡T. eTs¡D≤q+‘·s+¡ ˝Àø£+˝À k˛Áø£{d° ≈t î£ |òTü qyÓTqÆ
kÕ«>∑‘+· \_Û+#·uÀ‘√+~. Bìï #·÷&É{≤ìøÏ eTq≈£î jÓ÷>∑´‘· ˝Òøb£ ˛sTT+<˚ nì
#ê˝≤eT+~ $#ê]+#ês¡T.

k˛Áø£{°dt 54
∫e] s√Eq »]–q dü+uÛ≤wüD˝À düTKeTT, <äT'KeTT ` M{Ï n$HêuÛ≤e
dü+ã+<Ûëìï >∑T]+∫ k˛Áø£{d° t #·øÿ£ >± eTT#·Ã{Ï+#ê&ÉT. á eTìwæ Ç+ø± ø=ìï
ø£Då ≤\˝À $>∑‘J· e⁄&ÉT ne⁄‘ê&Éqï <Ûë´ùd ˝Ò<Tä me]ø°ì, Vü‰sTT>± $+≥÷ >∑eTìdü÷Ô
≈£Ls¡TÃHêïs¡T.
@<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝Àì n‘·ì $TÁ‘·T\T e÷Á‘·yT˚ ø±ø£, bıs¡T>∑T sêC≤´\qT+∫,
q>∑sê\ qT+∫ á dü+>∑‹, dü+<äs“¡ e¤ TT ‘Ó\TdüT≈£îqï yêfi¯ófl ≈£L&Ü ø=+<äsT¡
e∫Ã #˚sês¡T.
n+<äs÷¡ k˛Áø£{d° t ñqï C…\’ T Äes¡D˝ÀìøÏ #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T ‘Ó\y¢ ês¡T C≤eTTH˚.
C…\’ T ‘·\T|ü⁄\T Ç+ø± rj·T˝Ò<Tä . Á|ü‹s√p Ç+‘˚. #ê˝≤ Ä\dü´+>± >±ì ‘·\T|ü⁄\T
‘ÓsT¡ #·T≈£îH˚$ ø±<äT.
á s√E, s√Eø£+f… ô|+<ä\ø£&ÉH˚ #˚s¡T≈£îHêïs¡T nqTj·÷j·TT\T.
m+<äTø£+fÒ ÁøÏ‘+· s√E kÕj·T+ø±\+ ‘Ó*dæe∫Ã+~ ø£<ë! |ü&eÉ ‹]– @<∏HÓ ‡é
#˚sT¡ ≈£î+<äì, ñ‘·‡e düeTj·T+, |ü$Á‘·‘· ø±bÕ&Ée\dæq düeTj·T+ eTT–dæb˛sTT+~.
sπ |ü⁄ ñ<äjT· y˚T ªeTs¡D•ø£μå neT\T »s¡T>∑T‘·T+<äì <ë<ë|ü⁄ n+<ä]ø° qeTàø£+>±
‘Ó\TdüTqT.
>∑TeTà+ <ä>sZ∑ ¡ uÛ≥
Ñ T&ÉT, k˛Áø£{d° t ùdïVæ≤‘·T\qT á s√E ‘·«s¡>± ˝ÀìøÏ
e<ä\˝Ò<Tä . ªÇø£ÿ&˚ ø=~›ùd|ü⁄ y˚∫ ñ+&É+&ç. H˚qT ø£ãTs¡T ô|fÒ+º ‘· es¡≈î£ ˝À|ü\≈£î
e#˚Ã Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· e<äTμ› nHêï&ÉT.
k˛Áø£{d° t #˚‘T· \≈£î y˚dqæ X¯è+K˝≤\T ‘=\–düTHÔ êïs¡T. ˝À|ü\ n~Ûø±s¡T\T
Äj·Tq≈£î #ÓbÕŒs¡T ªÇ<˚ ∫e] s√Eμ nì.
uÛ≥
Ñ T&ÉT á ‘·‘+· >∑eT+‘ê ˝À|ü\ >∑&∫ç q ‘·sê«‘·, ‘êqT ãj·T≥≈£î e∫Ã
eTeTà*ï kÕ<äs+¡ >± ˝À|ü\≈£î ÄVü‰«ì+#ê&ÉT.
k˛Áø£{d° t $sêeT+>± ≈£Ls¡TÃì ñHêï&ÉT.
Äj·Tq <ä>sZ∑ ¡ ªø±‡+‹ô|μ ñqï~. ÄyÓT #˚‘T· ˝À¢ _&É&¶ TÉ ñHêï&ÉT.
n+<äs÷¡ ˝À|ü\≈£î sêe&É+‘√fÒ ÄyÓT uÛsÑ ‘Ô¡ √ nqï~ ªªÇ<˚ ∫e] s√E,
˙e⁄ ˙ ùdïVæ≤‘·T\‘√ ÇcÕº>√w”º »s¡|{ü ≤ìøÏμμ. ÄyÓT <äT'U≤ìï Ä|ü⁄ø√˝Òø£ yÓøÿÏ yÓøÿÏ
@&ÉekÕ–+~. k˛Áø£{d° t ì<ëq+>± ªªÁøÏ{À! áyÓTqT Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îyÓ[fl C≤Á>∑‘>Ô· ±
~>∑$&ç∫sêμμ nHêï&ÉT.
55 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
k˛Áø£{d° t |üøÿ£ MT<äH˚ ˝Ò∫ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. ø±\T ô|ø’ Ï C≤|ü⁄≈£îì ø±ùd‡|ü⁄
s¡T<äT›≈£îHêï&ÉT.
ªªá düsÙ¡ düTK+ m+‘· eTC≤ nsTTq~. n<˚ düTK+ nqT≈£î+{≤+ >∑<ë.μμ
düTK+ nH˚~ <ëìøÏ e´‹πsø£ uÛ≤e+, <äT'K+ù≤<Û`ä nqT≈£î+{≤eTT.
düTKeTT, <äT'KeTT... m|ü
&É÷ á s¬ +&É÷ ˇπøe÷s¡T dü+ÁbÕ|ü+Ô ø±e⁄
eTìwæø.Ï nsTT‘˚ $∫Á‘·+ @$T{À ‘Ó\TdüTHê... MTs¡T ˇø£<ëì yÓqTø£ |üsT¡ >¬ ‹Ô
<ëìì kÕ~Û+#·&+É ˝À ø£è‘·øè£ ‘·T´\T nsTTHês¡+fÒ, s¬ +&Ée<ëìøÏ ≈£L&Ü #ê˝≤
#˚sT¡ e>± ñqïfÒ¢ ˝…øÿ£ . düTKeTT, <äT'KeTT á s¬ +&É÷ ˇπø ‘·\≈£î n+{Ï+∫q
s¬ +&ÉT X¯Øsê\T nsTT ñ+&Ü*. ádü|≈t î£ á Ä˝À#·q e∫Ãqf…‘Ì¢ ˚ n‘·qT Bìì
ˇø£ >±<∏>ä ± eT\∫ ñ+&˚yê&ÉT. á >±<∏ä ãVüQXÊ Ç˝≤ ñ+&ç ñ+≥T+~.
ªªuÛÑ>∑e+‘·T&ÉT |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä∆yÓTÆq düTK <äT'U≤\qT ø£*dæø£≥Tº>±
ñ+#ê\qT≈£îHêï&ÉT. ø±ì düTK <äT'U≤\T m|ü
&É÷ ˇø£<ëì‘√ eTs=ø£{Ï b˛{°
|ü&TÉ ‘·÷ ñ+{≤sTT. n+<äT#˚‘· yê{Ïì ø£*|æ ˇø£#√≥ ñ+#·>\∑ >∑&+É nkÕ<Û´ä +.
n|ü
&ÉT Ä s¬ +&ç+{Ï ‘·\\T ø£\|æ ø£fXºÒ Ê&ÉT. n+<äT#˚‘· m|ü
&É÷ nì »$T*>±H˚
ekÕÔsTT. ˇø£<ëì yÓqTø£, eTs=ø£{Ï ‘·|Œü ìdü]>± kÕøå±‘·ÿ]kÕÔsTT.μμ
k˛Áø£{d° ≈t î£ dü+ø¬ fi¯fl e\¢ ø±fi¯fl≈£î >±j·÷\e+{Ï eT#·Ã\T, ^‘·\T @s¡Œ&Ü¶sTT.
yê{Ïe\¢ n‘·ìøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT H=|æŒ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~ ≈£L&Ü. ø±ì ` á H=|æŒ‘√bÕ≥T,
<ëì‘√ ‘·|üŒìdü]>± e#˚Ã ªdüTK+μ ≈£L&Ü Ç|ü⁄&ÉT ‘·q <ä>∑Zs¡≈£î edüTÔ+~,
nqT≈£îHêï&ÉT.
k˛Áø£{d° t á dü+|òTü ≥q e]í+#·&+É ‘√fÒ, n‘·ì nqTj·÷j·TT\˝À ˇø£&q’Ó
ôdu…dt (Cebes) Ç˝≤ nHêï&ÉT. ªªÇyÓqdt (Evenus) qqTï s√p n&ÉT>∑T‘·THêï&ÉT,
MTs¡T ádü|tò ø£<\ä∏ qT >π j·÷\T>± ÁyêdüTHÔ êïs¡≥ >∑<ë, á #·se¡ T<äX˝¯ À MT≈£î
>π j·Ts¡#q· MT<ä m+<äT≈£î, <äèwæº eT[fl+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\ì m+‘√ Ädüø>ÔÏ ± ñ+~
n‘·ìøÏ. ndü\T á <äèwæº m+<äT≈£î m˝≤ @s¡Œ&ç+<√ #Ó|Œü +&ç, sπ |ü⁄ n‘·qT n&ç–‘˚
#Ó|Œü {≤ìøÏ Hê <ä>sZ∑ ¡ düe÷<Ûëq+ ñ+≥T+~.μμ
ªªÇyÓqdt≈î£ #Ó|
ü , >π j·Ts¡#q· ˝À n‘·qT dæ<V∆ä ≤ü düT&Ô TÉ . n‘·ì‘√ b˛{°|&ü &É +É
ø√dü+ H˚qT >π j·Ts¡#q· ÁbÕs¡+_Û+#· ˝Ò<Tä nì #Ó|
ü . Hê≈£î ø=ìï ø£\\T edüTHÔ êïsTT.
á ø£\\ n+‘·sês¡+ú ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø√dü+ ` >π j·Ts¡#q· ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚XÊqT.
H˚ q T nuÛ ≤ ´dü + #˚ j · T e\dæ q ªø£ fi ≤, HÓ ’ | ü ⁄ D´+μ Ç<˚ H ˚ y Ó ÷ qì |ü Ø øÏ å + ∫
k˛Áø£{°dt 56
#·÷#·T≈£î+≥THêïqT. Hê≈£î ˇπø ˇø£ ø£\ n‹ ‘·s#¡ T· >± edü÷Ô ñ+&˚~μμ n+≥÷
k˛Áø£{d° t <ëì $esê\T #Ó|Œü kÕ>±&ÉT.
ªk˛Áø£{d° !t ø£fi\¯ T H˚sT¡ Ãø√, nuÛ≤´dü+ #˚sTTμ nì Ä ø£\. #ê˝≤ e÷s¡T¢
n‘·ì eTq'|ò\ü ø£+˝À ne‘·]dü÷Ô ñ+&˚<≥ ä , >∑Ts¡TÔ #˚dTü qÔ ï≥T¢>±.
ãVüQX¯ ‘êqT #˚dTü qÔ ï |üqT\H˚ ø=qkÕ–+#·eTqï Ä<˚X+¯ >± rdüT≈£îHêï&ÉT
Bìì #ê˝≤ ø±\+ k˛Áø£{d° .t m+<äTø£+fÒ ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ ø£fi\¯ ˝À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~.
<ëìì Äj·Tq nuÛ´Ñ dæd÷ü HÔ ˚ ñHêï&ÉT nqTø£D å +.
ªªø±ì á HÓ\ s√E\T C…’\T˝À ñqï düeTj·T+˝À n+‘·s¡à<Ûäq+
#˚dTü ≈£î+≥Tqï|ü⁄&ÉT ãVüQX¯ H˚qT nuÛ≤´dü+ #˚j÷· \ì Ä<˚•+∫q ø£fi,¯ ø£$‘·«
s¡#q· @yÓ÷qqï uÛ≤e+ ø£*–+~. n+<äT#˚‘· Ä <Óe’ Ä<˚XÊìï eTìï+#ê\ì,
n$<Ûj ˚ T· +>± ñ+&É>÷∑ &É<ìä rsêàì+#·T≈£îHêïqT. #·ìb˛j˚T ˝À|ü⁄>± ø£$‘·« s¡#q·
>∑÷&É #˚dæ, á Ä<˚X¯+ neT\T »]bÕqT. uÛÑ>∑e+‘·Tì ø°]Ôdü÷Ô, ñ‘·‡e
dü+Á|ü<ëj·÷\qT e]íd÷ü Ô ø=ìï ø°sqÔ¡ \T, >π j·÷\T ÁyêXÊqT. Ç$ Áyêdæq ‘·sT¡ yê‘·
nì|æ+∫+~. Ç˝≤ ø°sqÔ¡ \T Áyêj·T&É+ ø±<äT— @<ÓH’ ê ø±\Œìø£ kÕVæ≤‘·´+ |ü≥,¢
}Vü‰s¡#q· \ |ü≥¢ <äèwæº kÕ]+#ê\qT≈£îHêïqT. n|ü
&˚ ø£$>± Hê≈£î ‘·–q >ös¡e+
\uÛ´Ñ eTe⁄‘·T+~. ádü|tò ø£<\ä∏ T eTqø£+<ä]ø° |ü]#·jT· yÓTqÆ $ ø£<÷ä , Ä ø£<ë∏ edüTeÔ ⁄
rdüT≈£îHêïqT kÂ\uÛ´Ñ + ø√dü+. ø=‘·Ô ø£<\ä∏ T düèwæ+º #·{≤ìøÏ ‘·–q kÕeTs¡´ú + Hê≈£î
˝Ò<Tä ... á dü+>∑‹ ≈£L&Ü ˙e⁄ ÇyÓqdt≈î£ #Ó|
ü . n‘·ìøÏ X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T #Ó|
ü .
H˚qT á s√E yÓ[flb˛‘·THêïqT. ` n‘·qT >∑÷&Ü C≤„ì nsTTq≥¢sTT‘˚, qqTï
yÓ+ã&ç+#·eTì #Ó|
ü . Hê <˚X¯ Ä<˚X+¯ Á|üø±s¡+ H˚qT á s√E <˚V≤ü ‘ê´>∑+ #˚jT· e\dæ
ñ+~ >∑<ë!μ
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nsTTqyê&ÉT <Ís¡q® ´+ #˚jT· &ÉT— n+<äT˝À Ä‘·à‘ê´>∑+ e+{Ï |üqT\T
ndü˝Ò #˚jT· &ÉT— nsTTHê ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nsTTqyê&ÉT ‘·q ùdïVæ≤‘·T&çì #êe⁄˝À ≈£L&Ü
nqTdü]+#˚ ñ+{≤&ÉT. á $wüj÷· \qT $e]dü÷Ô k˛Áø£{d° t Ç˝≤ #ÓbÕŒ&ÉT.
á Á|ü|+ü #êìï e<ä* b˛e{≤ìøÏ ìX¯Ãj·TyÓTqÆ ‘·sê«‘· : Á|ü‹ eTìw”
|üs˝¡ Àø±ìï >∑T]+∫ Ä˝À#·q #˚jT· &ÉyT˚ jÓ÷>∑ýÓTqÆ |üì.
ø=+<ä]øÏ ã‹øÏ ñ+&É&+É ø£+fÒ eTs¡Dy˚T y˚T\T. eTs¡D+ ÁX‚j÷Ó <ëj·Tø£+
ø±e#·TÃqT. Ç~ eTq≈£î ns¡+ú ø±<äT. qeTàãT~∆ ø±<äT. nsTTHê yêfi¯ófl ÄKs¡T
ø£D
å + es¡≈î£ y˚∫ ñ+&Ée\dæ+<˚ ‘·|Œü , ‘·eT+‘· ‘êeTT>± ‘=+<äs|¡ &ü ç Ä‘·àVü≤‘·´
#˚dTü ø√>∑÷&É<Tä .
57 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
eTqTwüß\+<äs¡eT÷ ` @<√ |üì ø√dü+ Çø£ÿ&É≈£î e#êÃ+. ø±|ü˝≤
eTqTwüß\˝≤ ñHêï+ nqT≈£î+<ë+! ñ<ëVü≤s¡D ø√dü+. á ø±|ü˝≤ |üì qT+∫
eTq+‘·≥ eTq+ |üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ b˛>∑÷&É<Tä . bÕ]b˛>∑÷&É<Tä ... nB $wüjT· +. Ç~
eTq≈£î ‘˚*ø£>± ns¡+ú ø±ø£b˛e#·TÃqT. eTs√s¡ø+£ >± nqT≈£î+<ë+. <˚e‘·\T eTq≈£î
s¡ø≈å£ î£ \T : eTq+ øπ e\+ yêfi¯fl kı‘·T.Ô eTq ÄBÛq+˝À ñqï edüTeÔ ⁄ eTq≈£î
‘Ó*j·T≈£î+&Ü ‘·qqT ‘êqT ‘·T<äeTT{Ï+º #·T≈£î+fÒ m˝≤ ñ+≥T+~ eTq≈£î ? ø√|ü+
sê<ä÷ yê{Ï MT<ä. n˝≤π> eTqy˚T<ÓH’ ê nø±s¡´+ #˚ùd,Ô <˚e‘·\≈£î eT≥T≈£î eTqô|q’
ø√|ü+ sê<ä÷ ? n+<äT#˚‘· ` <˚e⁄ì <ä>sZ∑ ¡ qT+∫ Ä<˚X+¯ e#˚Ã+‘· es¡≈î£ eTq+
Ç˝≤ ø±\πø|å +ü #˚jT· e\dæ+<˚ !
ôdu…dt dü+<˚V≤ü + yÓ*ãT#êÃ&ÉT. ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T m|ü
&ÓH’ ê #·ìb˛j˚T+<äT≈£î
dæ<+∆ä >± ñ+&Ü\ì nq&É+ n+‘· ùV≤‘·Tã<ä+∆ >± ˝Ò<Tä . eTq+ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ÄdæÔ
ø±e#·TÃqT. Äj·Tq Ä<˚XÊqTkÕs¡y˚T |üì#˚j·Te\dæ ñqï<äqï dü+>∑‹ ≈£L&Ü
j·T<ës¡úy˚T. eTq ùdyê ¬ø’+ø£s¡´+ n+‘ê uÛÑ>∑e<ë<˚XÊqTkÕs¡y˚T nqT≈£î+fÒ,
eTqTwüß˝À¢ n‘·´+‘· C≤„ì ìÁwüÿeTD≈£î düs«¡ düqï<ä+∆ ñ+&Ü\q&É+ ns¡+ú ø±e&É+
˝Ò<Tä . n‘·qT ùd«#êÃ¤jT· T‘·T&ÉT nsTTq|ü
&ÉT Çø£ #˚jT· e\dæq |üì n+≥÷ @MT
ñ+&É<Tä . n˝≤π> ` ˇø£ n$y˚øÏ ñHêï&ÉqT≈£î+<ë+. j·T»e÷ì ô|fÒº u≤<Û\ä T
|ü&˝É øÒ £ X¯Øs¡‘ê´>±ìøÏ dæ<+∆ä ne⁄‘ê&ÉT. n<˚ ˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+ nì|ædTü +Ô ~. n‘·ìøÏ
j·T»e÷ì qT+∫ ‘·|Œæ +#·T≈£î+<äT≈£î, eT+∫ j·T»e÷ì qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√yê
\qTø√e&É+ ‘·|
ü nì n‘·ìøÏ düTŒ¤]+#·<Tä . ìC≤ìøÏ n$y˚øÏ nsTTqyê&ÉT m|ü
&É÷
j·T»e÷ìì n+{Ïô|≥Tº≈î£ +<ëeTH˚ Á|üjT· ‹ïkÕÔ&TÉ . á s¡ø+£ >± Ä˝À∫+∫q|ü
&ÉT
C≤„ì eTs¡D düeTj·T+˝À ∫+‹+#·&+É , n$y˚øÏ Äq+~+#·&+É düV≤ü » dæ<+∆ä nì
nì|æk˛Ô+~.
ôdu…dt #Ó|Œæ q yê<äq ø=+<äsT¡ nqTj·÷j·TT\≈£î düeT+»dü+>± ø£ì|æ+∫+~.
yês¡T ≈£L&Ü k˛Áø£{d° qt T eT]+‘· $es¡D Çe«eTì ø√sês¡T.
ªªeTs¡D+ e\q Hê≈£î s¬ +&ÉT neø±XÊ\T edüTHÔ êïsTT.
ˇø£{Ï : Hêø£+f… C≤„qT˝…q’ ô|<ä\› <ä>sZ∑ ≈¡ î£ , <˚e‘·\ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ #˚sT¡ ≈£î+{≤qT.
s¬ +&ÉT : Ç|ü
&ÉT Á|ü|+ü #·+˝À ñqï yêfi¯flø£+f… m+‘√ C≤„qT˝…q’ yêfi¯ófl,
Ç~es¡≈î£ á Á|ü|+ü #·+˝À ñ+&ç Ç|ü
&ÉT #·ìb˛sTTq yêfi¯fl düeTø£+å ˝ÀìøÏ yÓ&‘É êqT.
k˛Áø£{°dt 58
á s¬ +&É÷ ì»+ ø±ø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ H˚qT #·ìb˛e{≤ìøÏ ∫+‹+#·e\dæq
e÷≥ ì»y˚T. Hêø£+f… ‘Ó*$>∑\yêfi¯ófl, <˚e‘·\T nø£ÿ&É Hê≈£î ø£\TkÕÔsT¡ . n+<äTø£H˚
H˚qT eT]+‘· ñ‘ê‡Vü≤+‘√ #êe{≤ìøÏ ÄdüøÏÔ #·÷bÕ*. #·ìb˛sTTq yêfi¯fl≈£î,
Ç+‘·ø+£ f… ` Çø£ÿ&çø+£ f… ` eT+∫ neø±XÊ\T nH˚ø+£ @s¡Œ&É‘êsTT.
eTs√ $TÁ‘·T&ÉT ª˙e⁄ Ç|ü
&ÉT yÓ[flb˛‘·THêïe⁄ : düsπ , ˙ C≤„q uÛ+Ñ &Üs¡+
n+‘ê ˙‘√H˚ |ü≥Tº≈î£ b˛‘êyê ? ˝Òø£ e÷πøyÓTHÆ ê ø=~›>± s¡T∫ #·÷|ækÕÔyê ?
e÷‘√ á ‘ê‹Ô«ø£ #·sÃ¡ »s¡|&ü +É ˙≈£L Äq+<ä<ëj·Tø£yT˚ >∑<÷ä ?μμ nHêï&ÉT.
k˛Áø£{d° t ‘·q Á|üøÿ£ qTqï ÁøÏ{ÀqT ‘·{,ºÏ ªª˙e⁄ #ê˝≤ ùd|ü{qÏ T+∫ @<√
#ÓbÕŒ\qT≈£î+≥THêïe⁄ @$T≥~ ?μμ nq&ç>±&ÉT.
ªª˙≈£î $wü+ Çe«e\dæ ñqï eTìwæ Hê≈£î z dü+>∑‹ #ÓbÕŒ&ÉT. ˙≈£î
#Ó|Œü eTHêï&ÉT. @$T≥+fÒ, ˙e⁄ m+‘· ‘·≈î£ ÿe>± e÷{≤¢&‘ç ˚ n+‘· eT+∫<ä≥.
e÷{≤¢&qç ø=B› y=fi¯ófl y˚&ç m≈£îÿ‘·T+~. $wü+ |üì#˚jT· ≈£î+&Ü b˛j˚T Á|üe÷<ä+
ñ+~. ˇø√ÿe÷s¡T s¬ +&√ &√düT ≈£L&Ü Çe«e\dæ edüT+Ô <ä≥! eT÷&√ >±¢dTü ‘ê>∑e\dæ
e∫ÃHê ÄX¯Ãs¡´+ ñ+&É<Hä êï&ÉT n‘·qTμμ nì #ÓbÕŒ&ÉT ì<ëq+>± ÁøÏ{À.
ªªn~ n‘·ì düeTdü´! s¬ +&ÉT e÷s¡T¢ ø±ø£b˛‘˚ eT÷&ÉT e÷s¡T¢ Çe«{≤ìøÏ
düHêïVü‰\T #˚dTü ø√˙μμ
ªª˙e⁄ n˝≤π> n+{≤eì Hê≈£î ‘Ó\TdüT. ø±˙ ˙≈£î $wüjT· + #Ó|Œæ ñ+&É&+É
eT+∫<äqT≈£îHêïqT.μμ
ªªn<ä˝≤ ñ+#·T.....μμ nì k˛Áø£{d° t p´Ø düuTÑÛ ´\qT >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ã≈£î+≥÷
e÷{≤¢&kÉ Õ>±&ÉT !
ªªJ$‘·eT+‘ê ‘·‘«· <äsÙ¡ q+˝ÀqT, ‘·‘«Ô· $#ês¡+˝ÀqT >∑&|ç qæ eTìwæ, eTè‘·T´
eTTK+˝À #ê˝≤ Äq+<ä+>± ñ+&É&+É düV≤ü »yÓTqÆ |ü]D≤eT+ nì nì|æk˛Ô+~
Hê≈£î. n˝≤ ø±≈£î+&Ü, eTè‘·Té+fÒ ;Û‹‘√ ñHêï, yÓqø£&ÉT>∑T y˚j·T#·÷∫Hê
ÇHêïfi¯ófl ‘êeTT #ÓãT‘·÷ ñqïB, qeTTà‘·÷ ñqïB n+‘ê nã<ä+∆ nqïe÷≥ !μμ
ˇø£ $TÁ‘·T&ÉT ªª‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T dü>+∑ #·∫Ãqyêfi¯ófl, n+<äT#˚‘· #êy˚ yêfi¯fl≈£î
‘·–q~... n+{≤s¡T n+<äTø£H!˚ μμ nHêï&ÉT.
e÷≥ e÷Á‘·+>± #Ó|Œü &ÉyT˚ ‘·|Œü , ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T n+fÒ ªªdü>+∑ #·∫Ãq yêfi¯óflμμ
nqï Á|üj÷Ó >±ìøÏ ns¡+ú @$T{À me]ø° ‘Ó*j·T<äT. yêfi¯fl≈£î #êe⁄ m+<äT≈£î
59 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·–q<√, m˝≤+{Ï #êe⁄ jÓ÷>∑ýÓTqÆ <√ ndü˝Ò ‘Ó*j·T<äT. ndü\T ªeTè‘·Té⁄μ nH˚~
ˇø£{Ï ñqï<ë ?
eTè‘·Té⁄ n+fÒ X¯Øs¡eTT. X¯Øs¡+, Ä‘·à y˚sT¡ , y˚sT¡ nsTTb˛e≥y˚THê ?
eTè‘·Té⁄≈£î Ç+‘·ø+£ fÒ _ÛqïyÓTqÆ ns¡+ú , Á|üj÷Ó »q+ ˝Òyê ?
ª‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ ‘·q ÄVü‰s¡ bÕ˙j·÷\ $wüjT· +˝À eT≈£îÿe ñ+&É&+É
eT+∫<˚Hê ?μ
ªø±<äT.μ
ª˝…+’ –ø£ eéVü‰sê\˝À ÄdüøÔÏ ñ+&Ée#·TÃHê ?μμ
ªñVüQ"μ
ªÇ+ø± eTq X¯Øs¡+ ø√s¡T≈£îH˚ uÛÀ>∑u≤Û >±´\T @$T{Ï ? ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· yê{ÏøÏ
n+‘· ÁbÕeTTK´‘· ÇkÕÔ&Ü ? Çe«>∑\&Ü ? eT+∫, eT+∫ <äTdüT\Ô T y˚dTü ø√yê\ì
>=|ü Œ >± ø£ ì |æ + #˚ bÕ<ä s ¡ ø £ å \ T <Û ä ] +#ê\ì, q>∑ \ T ` ÄuÛ Ñ s ¡ D ≤\‘√
n\+ø£]+#·Tø√yê\H˚ nì|ædTü +Ô <ë n‘·ìøÏ ? yê{Ïe\¢ n‘·ì yÓK’ ] @$T{Ï ?
ndüV≤æ ´+#·T≈£î+{≤&Ü, ñ<ëd”q+>± ñ+{≤&Ü ?μ
ªndüV≤æ ´+#·T≈£î+{≤&ÉqT ≈£î+{≤qT.μ
ªnsTT‘˚ ` ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· X¯ØsêìøÏ m≈£îÿe >∑eTq+ Çe«≈£î+&Ü kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·
es¡≈£î <ëìøÏ <ä÷s¡+>± yÓ[flb˛sTT ! Ä‘·à>∑‘·yÓTÆq $wüj·÷\|ü≥¢ Ädü≈£îÔ&Ó’
ñ+{≤&Éqï e÷≥μ
ªne⁄qT.μ
ª<ÓV’ ≤æ ø£ düTU≤\|ü≥¢ $eTTK‘· n\es¡#T· ≈£î+{≤&ÉT.μ
ªn˝≤π> nì|ædTü +Ô ~.μ
ªÇ˝≤+{Ï düTU≤\e\¢ Ädüø˝ÔÏ ìÒ eTìwæ J$+∫ ñ+&É&+É nedüs+¡ nì
#ê˝≤ eT+~ nqT≈£î+{≤s¡T. <ÓV’ ≤æ ø£, ˝ÖøÏø£ düTU≤\|ü≥¢ eT≈£îÿe˝Òì eTìwæ n|ü
&˚
‘·q düe÷~Û˝À ˇø£ ø±\T ñ+#ê&Éqïe÷≥μ
ªne⁄qT, ì»+μ
ªn˝≤π> ` C≤„q+ $wüjT· + rdüT≈£î+<ë+, X¯Øs¡+ ã+<Ûqä + ne⁄Hê ø±<ë....
<ëì‘√bÕ≥T düeTs¡d+ü >± e]Ô+#ê\qT≈£î+fÒ : n+fÒ eTq <äèwæøº >Ï ±˙, ÁX¯eD≤ìøÏ
>±ì @<ÓH’ ê ìX¯Ã‘· C≤„q+ ñqï<ë ? eTq+ ndü\T #·÷&É&+É >±˙, $q&É+ >±˙
k˛Áø£{°dt 60
#˚d÷ü Ô ñHêïe÷ ? düŒwü+º >± #˚dTü HÔ êïe÷ á |üqT\T ? M{Ï˝À düŒwü‘º · ˝Òøb£ ˛sTTq
‘·sê«‘· eTq+ düC≤e⁄>± eéVü≤]düTqÔ ï≥T¢ ø±H˚ø±<äT >∑<ë !μμ
ªne⁄qTμ
ªnsTT‘˚ Ä‘·àC≤„q+ bı+<˚~ m|ü
&ÉT ? n~ X¯Øs¡+‘√ düe÷q+>± C≤„q
düeTTbÕs¡®q #˚j·Te˝…qì nqT≈£î+f… ‘·|ü
<ë]ì b˛‘·T+~>±ì düC≤e⁄>±
eéVü≤]düT+Ô <äì nqTø√>∑\e÷ ?μ
ªì»+.μ
ªÄ˝À#·q n+‘·sà¡ <Ûqä \ düeTj·T+˝ÀH˚ >∑<÷ä , Ä‘·à≈£î $wüj÷· \T düŒwü+º >±
ne>∑‘+· nj˚T´~ ?μμ
ªne⁄qTμ
ªeTπsMT Ä≥+ø£+, ã+<Ûqä + ˝Òq|ü
&ÉT Ä‘·à nìï $wüj÷· \qT j·T<Ûë‘·<+ä∏ >±
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘·T+~: düTK˝≤\dü, <˚V≤ü yêýÓ÷Vü≤eTT e<äT\T≈£îqï|ü
&˚ ‘·qø¬ ’
‘êqT dü«‘·+Á‘·+>± eéVü≤]+∫q|ü
&˚ dü‘ê´ìï ø£\TdüTø√>∑\T>∑T‘·T+~,
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘·T+~ ø£<÷ä ?μ
ªne⁄qT.μ
ªn+fÒ ` Çø£ÿ&É>÷∑ &Ü <˚V‰ü ìï |ü]‘·´õ+#·&+É e\¢, ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· Ç‘·sT¡ \
ø£+f… ‘·«s¡>± C≤„Hês¡q® #˚jT· >∑\T>∑T‘·THêï&ÉT, nqTø√e#·TÃqT >∑<ë !μ
ªø±e#·TÃqTμ
ªeT] ø=ìï Á|üXï¯ \T ≈£L&Ü ñHêïsTT. ìø±s¡‡sTTq ` ø£©˝Ô ìÒ ìC≤sTTr
nH˚~ ñ+<ë ? ñqï<äì eTq+ >∑T]ÔdTü HÔ êïe÷ ?μ
ª>∑T]ÔdüTÔHêï+μ
ªn˝≤π> ìø±s¡‡sTTq kÂ+<äs¡´+, eT+∫‘·q+ ≈£L&Ü ñHêïj·Tì
>∑T]ÔdTü HÔ êïe÷ ?μ
ªÄVü‰!μ
ªM{Ïì mqï&ÓH’ ê ˙ ø£qTï\‘√ #·÷#êyê ? #·÷&É>*∑ >±yê ?μ
ª}VüQ, #·÷&É˝<Ò Tä μ
61 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªb˛˙, @ Ç‘·s¡ XÊØs¡ø£ Á|ü»‘„ √HÓH’ ê, yê{Ïì #·÷&É>*∑ >±yê ? øπ e\+
H˚qT #Ó|Œæ q eT÷&ÉT \ø£D å ≤˝Ò ø±<äT, Ç˝≤+{Ï$ @yÓH’ ê düsπ , yê{Ï ì» dü«s¡÷bÕìï
miTø£≈î£ rdüT≈£î sê>∑*>±yê ? á miTø£ X¯Øs¡+ <ë«sê ` n+fÒ Ç+Á~j·÷\
<ë«sê ` düeT≈£Ls¡T‘·T+<ë ? @ edüTeÔ ⁄HÓH’ ê ˙e⁄ ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î rdüT≈£îqï
ÁX¯<,∆ä ÄdüøÔÏ ì<ëqeTT MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ˚ yê{Ï miTø£ ˙≈£î ø£\T>∑T‘·T+~ >∑<ë!
$y˚ø±ìï (eTqdüT‡qT) CÀ&ç+#·≈î£ +&Ü $wüjT· |ü]Á>∑V≤ü D #˚jT· e˝…qH˚ Á|üjT· ‘·ï+
#˚dqæ eTìwæ Ç‘·sT¡ \ø£Hêï m≈£îÿe ‘=+<äs>¡ ±, #·Ts¡T≈£î>± Ç˝≤+{Ï $wüj÷· \T
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT ø£<÷ä , $wüjT· + ‘ê\÷≈£î j·T<Ûës¡‘ú ≈· î£ ‘·q |ü]C≤„q+ ‘ê\÷≈£î
j·T<ës¡‘ú q· T CÀ&ç+∫ #·÷kÕÔ&TÉ . n|ü
&ÉT X¯Øs¡+ ` ø£fió¯ fl, #Óe⁄\T, Á|ü‹ã+<Ûøä ±\T
ø±e⁄. dü‘´· dü+<äsÙ¡ HêìøÏ, düŒwü‘º ≈· î£ n&ÉTb¶ ıs¡\T ñ+&Ée⁄. n≥Te+{Ï eTìùw ‘·q
>∑e÷´ìï ‘·«s¡>± #˚sT¡ ø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT.
ªá s¡øy£ TÓ qÆ Ä˝À#·q\˙ï eTqqT ˇø£ <ë]øÏ rdüT≈£îekÕÔsTT. düs¬ q’ e÷sêZìøÏ
rdüT≈£îyÓfifl‚ s¡V≤ü <ë]˝≤ ø£ì|ædTü +Ô ~ Ç<ä+‘ê. m+‘·ùd|üP X¯ØsêìøÏ, <ëì ‘ê\÷≈£î
˝≤\q≈£î Ä\yê\yÓTbÆ ˛‘˚ eTq≈£î dü‘´· dü+<äsÙ¡ q+ nkÕ<Û´ä + nsTTb˛‘·T+~. Ä‘·àqT
ø£\Twæ‘+· #˚dTü qÔ ï|ü
&ÉT edüTeÔ ⁄\T ñqï$ ñqï≥T¢>± n>∑T|æ+#·e⁄.
ªeTTKýÓTÆq $wüj·T+ @$T≥+fÒ, á X¯Øs¡+ eTq≈£î ø±e\dæqìï
n&ÉT<¶ ës¡T\T @s¡Œs¡TdüT+Ô ~. mH√ï $ø£s¸¡ D\T ` Äø£s¸¡ D\T #˚≈L£ s¡TdüT+Ô ~. BìøÏ
s√>∑+ e+{Ï ne\ø£Då ≤\T ‘·≥dæùú dÔ Ç+ø£ #Ó|Œü H˚ nedüs+¡ ˝Ò<Tä . dü‘´· |ü<+ä∏ eT]+‘·
<ä÷s¡yÓTÆb˛‘·T+~. n+‘˚ø±<äT. X¯Øs¡+ eTq\qT ø±eTq\T, ÄbÕ´j·T‘·\T,
eTeTø±sê\‘√ ì+|ü⁄‘·T+~. }Vü‰b˛ø£\‘√ eTT+#Ó‘T· ‘Ô T· +~. ndü\T $wüj÷· ìï
>∑T]+∫ Ä˝À∫+#·ìe«≈£î+&Ü #˚dTü +Ô ~. j·TT<ë∆\T, $|üy¢ ê\T, >∑+<äs>¡ √fi≤\T...
Çe˙ï X¯ØsêìøÏ, ø√]ø£\øπ . j·TT<ë∆\˙ï eT]+‘· dü+|ü<ä b˛>∑T#˚dTü ø√e&É+ ø√düyT˚
>∑<ë »]π>~. X¯Øs¡+ ø√düyT˚ >± á dü+|ü<\ä ˙ï b˛>∑T#˚dTü ø√yê\H˚ ø±+ø£å ø£*>π ~.
á X¯Øsêìπø >∑<ë eTq+ u≤ìdü\T>± ‘·j·÷s¡j˚T~... M≥ìï+{Ï˝Àq÷
eTTì–b˛sTTq ì»yÓTÆq ‘·‘·Ô«∫+‘·q #˚j·T{≤ìøÏ düeTj·T+ ˝Ò<äì e>∑Tdü÷Ô
ñ+{≤eTT. m|ü
&ÓH’ ê, X¯Øs¡ ÁX¯eT qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø=ì ø±düÔ $#ês¡+, |ü]o\q
yÓTT<ä\T ô|&ç‘˚ ` X¯Øs¡+ eT∞fl eTT+<äT≈£î e∫Ã Ç+<äT˝À C§s¡|&ü {É ≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+
#˚dTü +Ô ~. eTq |ü]XÀ<Ûqä ≈£î n+‘·sêj·T+ ø£*–düT+Ô ~. Ä≥+ø£+ rdüT≈£î edüT+Ô ~.
dü‘´· dü+<äsÙ¡ HêìøÏ e÷s¡T>± ªqøÏ©μ dü‘ê´ìï eTq eTT+<äT≈£î kÕøå±‘·ÿ]+|ü #˚dTü +Ô ~.
k˛Áø£{°dt 62
ªˇø£ÿ $wüjT· + düŒwü+º . @<ÓH’ ê ndü\T $wüjT· + ‘Ó\TdüTø√e˝…q+fÒ, X¯Øs¡
Á|üdüøÏÔ ˝Ò≈£î+&Ü, Ä‘·à ‘·q+‘· ‘êqT |ü]XÀ<Ûäq #˚düT≈£îì eTT+<äT≈£î n&ÉT>∑T
y˚jT· e\dæ ñ+≥T+~. eTq+ ì»+>± bı+<ä>\∑ C≤„q+ eTs¡D≤q+‘·sy¡ T˚ \_ÛdTü +Ô ~
‘·|Œü , J$‘·ø±\+˝À ≈£î<äs<¡ Tä . X¯ØsêÁX¯jT· +˝ÀH˚ C≤„q+ \uÛ´Ñ + ø±<äT. n~ nkÕ<Û´ä +
nsTTb˛‘·T+~. eTs¡D≤q+‘·s+¡ X¯Øs¡+ ñ+&É<Tä >∑qTø£, C≤„q+ kÕøå±‘·ÿ]+#·{≤ìøÏ
M\e⁄‘·T+~. J$+∫ ñqï ø±\+˝À, X¯Øsêìï |üøÿ£ ≈£î ô|≥º>\∑ +‘·es¡≈L£ C≤„q+
\_ÛdTü +Ô ~. n+‘˚, X¯Øs¡ >∑‘T· \ ø±≈£î+&Ü M\sTTq+‘· es¡≈î£ |ü]X¯ó<ä|∆ sü T¡ #·T≈£î+≥÷,
uÛ>Ñ e∑ <˚#Ã· ¤ ø√dü+ m<äTs¡T #·÷dü÷Ô ñ+{≤eTT. á s¡ø+£ >± X¯Øs¡+ eTqqT ø£\Twæ‘+·
#˚jT· ≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ñ+{≤+. n|ü
&˚ eTq+ eTqe+{Ï dü‘T· Œ¤sT¡ wüß\qT
≈£\TdüTø√>∑\T>∑T‘ê+.
ªÄ‘·àqT C≤„qeTj·T+ #˚dTü ø√yê\H˚ n_Û˝≤wü øπ e\+ ‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ eT≥Tπø
ñ+≥T+~. eTs¡D≤ìøÏ <ä]<ë|ü⁄\˝ÀH˚ J$‘·>e∑ Tq+ kÕ–+∫q≥¢sTT‘˚ ` eTè‘·Té⁄
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫Ãq|ü
&ÉT <ëìì #·÷∫ ~Á>∑“e¤ T #Ó+<äqedüs+¡ ˝Ò<Tä , uÛj Ñ T· ÁuÛ≤+‘·T\+
ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT.
ªn+<äTø£H˚ ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· ≈£î eTs¡DuÛj Ñ T· + ˝Ò<Tä . C≤„q düeTTbÕs¡q® y˚T yê]
Á|ü<Ûëq eè‹Ô, n+<äT#˚‘·H˚ |üs¡˝Àø£j·÷Á‘· yê]øÏ uÛÑj·÷eVü≤+ ø±<äT. |üs¡eT
dü+‘√wü+>±, Äq+<ä+>± á j·÷Á‘· kÕ–kÕÔsT¡ .
ªªeTs√ $wüjT· +, eTs¡D≤ìï >∑T]+∫ uÛj Ñ T· $Vü≤«\T&Óq’ eTìwæ ì» dü«s¡÷|ü+
@$T{À ‘Ó*dæ+<ë ? n‘·qT C≤„q+ ø√dü+ ø±<äT, X¯Øs¡ düTU≤\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·jT·
|ü&TÉ ‘·THêï&ÉT. <Ûqä ø±+ø£,å ø°]øÔ ±+ø£å n‘·ì >∑e÷´\T.μμ
ªne⁄qT, ì»+, ì»+μ nHêïs¡T $TÁ‘·T\T.
ªeTq+ <Ûs’Ó ´¡ +, kÕVü≤dü+ nì #Ó|
ü ≈£îH˚ \ø£D å + ì»+>± ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· jÓTTø£ÿ
düV≤ü » dæ‹ú >∑<÷ä !μ
ªìdü‡+<˚V≤ü +>±.μ
ªÄ‘·à ìÁ>∑V≤ü + ` m+‘· ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À nsTTHê>±˙ ! ø√]ø£\ yÓqø±\
|üsT¡ >∑T\T rj·T≈£î+&Ü ñ+&É&+É , yê{Ï|≥ ü ¢ eTs√ s¡øy£ TÓ qÆ ñù|ø£å uÛ≤e+ ñ+&É&+É
` á \ø£D å + <Ûs’Ó ´¡ +‘√bÕ≥T>± ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T nqes¡‘+· ø±bÕ&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~.
ªπøe\+ <ÛÓ’s¡´+ eT≥Tπø ñqï eTìwæ, eTè‘·Té⁄qT m<äTs=ÿH˚≥|ü
&ÉT.
n+‘·ø£+fÒ Ç+πø<√ ñ|üÁ<äe+ ‘·\jÓT‘·TÔ‘·T+<äH˚ uÛÑj·T+‘√ ñ+{≤&ÉT. n+fÒ
63 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·‘«Ô· y˚‘˝Ô· À ‘·|Œü ‘·‹e÷àyêfi¯fl˝À <Ûs’Ó ´¡ + nqï~ uÛj Ñ T· + — ;Ûu‘ÑÛ ‡· + e\¢ ø£\T>∑T‘·T+~,
Ç~ n‘ê]ÿø£+>± ø£ì|æ+∫Hê, j·T<ës¡yú T˚ !μ
dæ$Tàj·Tdt (Simmias) ø£\T>∑CdÒ Tü ≈£îì e÷eT÷\T eTqTwüß\T Á|ü<]ä Ù+#˚
Ä‘·àìÁ>∑V≤ü + m+‘· ≈£î‘·≈y£ TÓ qÆ <√ $e]+#ê&ÉT. ªø=ìï ø=ìï düTU≤\qT <ä÷s¡+
#˚düTø√˝Òs¡T >∑qTø£, yê{Ïø£+fÒ _ÛqïyÓTÆq ∫qï ∫qï düTU≤\ qT+&ç <ä÷s¡+>±
ñ+&É&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsT¡ . ˝§+–b˛j˚T, Ä‘·àìÁ>∑V≤ü + ñqï≥T¢>± q{Ïd÷ü Ô ñ+{≤s¡Tμ
nHêï&ÉT.
k˛Áø£{d° t n‘·ì $es¡DqT yÓT#·TÃø=Hêï&ÉT.
ªHÓ‹’ ø£+>± Ä˝À∫+∫q≥¢sTT‘˚, ˇø£ düTK+ ø√dü+ eT]ø=ìï düTU≤\qT
|üD+>± ô|≥º&+É ‘·|Œü , düTKyÓTHÆ ê, <äT'KyÓTHÆ ê y˚sT¡ y˚sT¡ $\Te\ HêD…+ nqïe÷≥.
nìï HêDÒ\T ˇπø ˇø£ÿ ^≥TsêsTTøÏ sêyê*. Ä ^≥TsêsTT ! ªC≤„q+μ. C≤„q+
e\¢H˚ <Ûs’Ó ´¡ +, Ä‘·àìÁ>∑V≤ü +, düeTÁ>∑‘,· ì»yÓTqÆ eT+∫‘·q+ Á|üu$ÑÛ düT+Ô ~. ì»yÓTqÆ
HÓ‹’ ø£ Ä<äsÙ¡ + @$T≥+fÒ, nìï s¡ø±\ $ø±sê\ qT+∫ <ä÷s¡+>± ñ+&É&+É .
C≤„qy˚T ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ |ü]X¯ó<ä‘∆ .· eT‘·|sü y¡ TÓ qÆ Bø£\å T Ç#˚Ã yêfi¯ófl á Á|üe÷D≤\≈£î
ãVüQ<ä÷s¡+˝À ñ+{≤s¡qT≈£î+{≤qT. eT‘· uÀ<∏qä \T e÷]àø£+>± ñ+{≤sTT ≈£L&Ü.
ªdüs¬ q’ $y˚ø+£ ˝Ò≈î£ +&Ü |üs˝¡ Àø£+˝À Á|üy•˚ +∫q yê&ÉT ã÷&ç<˝ä À |ü&ç bısê¢&˚
yêì‘√ düe÷q+. n˝≤ ø±≈£î+&Ü dü¬s’q $C≤„qKì, <˚e‘·\ düeTøå±ìøÏ
#˚sT¡ ≈£î+{≤&ÉT... m+<äs√ Á|üy•˚ kÕÔsT¡ , ø±ì ì»+>± e#˚Ã yêfi¯ófl ãVüQ ø=~›eT+~μ
Ç≥Te+{Ï yêø±´\˙ï á uÛ≤yêH˚ï ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïsTT. J$‘·+ bı&ÉT>∑THê
‘·‘«Ô· ∫+‘·q‘√, ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q ø±+ø£‘å √ >∑&|É &ü +É ‘·|Œü Ç+ø√ e÷s¡+Z ˝Ò<Tä . eTq
J$‘· >∑eTq+˝À kÕ~Û+∫q<˚yTÓ HÆ ê e⁄+fÒ, n~ |üs˝¡ Àø±ìøÏ yÓ[flq|ü
&˚ eTq≈£î
‘Ó*dæedüTÔ+~.
á eTq'dæ‹ú ˝À H˚qT ne‘·* >∑≥Tº≈î£ yÓfió¯ ‘·THêïqT. Hê eTqdüT˝À j˚T
$#ês¡eTT, dü+~>∑e∆ TT, ô|fi¯ódüT‘·qeTT ˝Òe⁄. nø£ÿ&É Hê≈£î Çø£ÿ&çø+£ fÒ @MT ‘·≈î£ ÿe
ø±≈£î+&Ü, eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\T, $TÁ‘·T\T, bÕ\≈£î\T <=s¡T≈£î‘ês¡T.μ
‘·sT¡ yê‘·, dü+uÛ≤wüD eTs¡D≤q+‘·s+¡ Ä‘·à\T eTs√ Á|ü|+ü #·+˝À Á|üy•˚ kÕÔsTT
nqï $wüjT· + MT<ä≈î£ eT[fl+~.
k˛Áø£{°dt, Ä]Œ¤ø˘ dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+ ` #·ìb˛sTTq yê] Ä‘·à\T
ø=Hêïfi¯ófl |üs˝¡ Àø£+˝À ñ+{≤j·T˙, ‹]– ø=Hêïfi¯fl≈£î uÛ÷Ñ $T MT<ä≈î£ ne‘·]kÕÔjT· ˙
k˛Áø£{°dt 64
nqTe÷q+>± ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+ ñqï<äì #ÓbÕŒ&ÉT. |ü⁄qs¡TJ®eq+ ñqï~. n+fÒ
n$ mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ $ÁX¯$Tdü÷Ô ñ+&Ü*.
ªeTqTwüß\ $wüjT· + e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü ` »+‘·Te⁄\T, yÓTTø£ÿ\T $wüjT· +
≈£L&Ü >∑eTì<ë›+. |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ $wüj÷· \T ñHêïsTT. ˇø£ $s¡T<ä+∆ ˝À+∫
<ëìøÏ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ ~ »ìàk˛Ô+~. kÂ+<äs´¡ + ` nkÂ+<äs´¡ +: eT+∫ ` #Ó&.¶É .. Ç˝≤
nH˚ø£ ñ<ëVü≤s¡D\T Çe«e#·TÃ. düèwæ˝º À á <ä«+<ë«\T ñHêïsTT. n+<äT#˚‘·
Á|ürB ‘·q≈£î e´‹πsø£yTÓ qÆ ‘·‘«Ô· + qT+&ç ìsêàD+ ne⁄‘√+<ë nH˚ $wüjT· +
>∑÷&Ü eTq+ |ü]o\q #˚jT· e#·TÃqT. ˇø£ ô|<ä› edüTeÔ ⁄ ñqï<äqTø√+&ç, |üPs¡«+
n~ ∫qï~>± ñ+&˚<ë! Ä ∫qï edüTÔy˚ ô|<ä›~>± s¡÷bÕ+‘·s¡+, |ü]D≤eT+
#Ó+<äT‘·T+<ë ` nì >∑÷&Ü |üØøÏ+å |üe#·TÃ. n˝≤π> ˇø£ ∫qï edüTeÔ ⁄ ` eTT+<äT˝À
ô|<ä›~>± ñ+&ç <ä]$T˝≤ Ç˝≤ ∫qï s¡÷|ü⁄ ø£≥Tºø=qï<ë ? ã\V”≤qyÓTÆq~
ã\e+‘·yTÓ qÆ <ëìqT+#˚ e∫Ã+<ë, y˚>e∑ +‘·yTÓ qÆ ~ ìπs«>∑+˝À+∫ e∫Ã+<ë ?
#Ó&É¶ edüTÔe⁄, eT+∫<ëì qT+&ç ãj·T\T yÓ&É\T‘√+<ë ` Hê´j·Te+‘·yÓTÆq~
nHê´j·T+ qT+∫ ek˛Ô+<ë ?... Ç˝≤ n˙ï $s¡T<ë∆\ qT+#˚ ñ<ä“$¤ düTqÔ ï≥T¢
n>∑T|ædTü +Ô ~. ñ‘·Œ‹Ô˝À á eT÷\dü÷Á‘·+ ñqï≥T¢ düŒwüeº Te⁄‘√+~ ˇø£ Á|üÁøÏjT· ....
dü+$<Ûëq+ ñHêïsTT. ˇø£{Ï qT+∫ s¬ +&√~, eT∞fl s¬ +&√ <ëìqT+∫ yÓTT<ä{~Ï ....
Ç˝≤ |üsêes¡qÔ +, nqTes¡qÔ + »s¡T>∑T‘·THêïsTT. n˝≤π> n_Ûeè~∆, $HêX¯q+ ≈£L&Ü.
ø£\sTTø£, y˚sêŒ≥T— ñwü+í , o‘·eTT...— Ç˝≤ $X¯«yê´|ü+Ô >± mìï $wüj÷· \¬øH’ ê
nq«j·T+ #Ó|Œü e#·TÃqT. n˝≤π> J$+#·&+É ... <ëìøÏ e´‹πsø£+ @$T{Ï ? yÓT\≈£îe,
ìÁ<ä ˝≤>∑ ` Jeq+, eTè‘·Té⁄\ eT<Û´ä >∑÷&Ü s¬ +&ÉT s¡ø±\ ñ‘·Œ‹Ô »s¡T>∑T‘√+~.
ª|üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ $ s¬ +&ÉT ` yê{Ï eT<Û´ä nq«j·T+. ìÁ<ä qT+∫ yÓT\≈£îe,
yÓT\≈£îe qT+&ç ìÁ<ä— Áã‹≈£îqï <ëì qT+&ç #·ìb˛sTTq~, #·ìb˛sTTq <ëì
qT+&ç ã‹øÏ ñqïBì!.... n+fÒ eTè‘· edüTeÔ ⁄ qT+&ç eT∞fl s¡÷bÕ\T, j·÷e‘·TÔ
Á|ü|+ü #·eTT @sêŒ≥T ne⁄‘·THêïj·Tqïe÷≥. n+fÒ.... eTq Ä‘·à\T |üs˝¡ Àø£+˝À
ñ+{≤sTT. n˝≤ ø±<äqT≈£î+fÒ, Á|üøè£ ‹πø ˇø£ eT#·Ã ` ˇø£ ˝À|ü+ ÄbÕ~+∫q
yêfi¯fl+ ne⁄‘êeTT.
ªeTs√ e÷s¡Z+ ≈£L&Ü ñ+~. ¬s+&ÉT $s¡T<ä∆yÓTÆq edüTÔe⁄\ eT<Ûä´ á
düeTq«j·T+, dü+$<Ûëq+ ˝Òø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ ˇø£<ëì˝À eTs=ø£{Ï ©q+
ø±ø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ ` düèwæº n+‘ê ì\T|ü⁄<ä\≈£î e#˚ÃdüT+Ô ~. ªìÁ<äb˛‘·THêï+,
eT∞fl y˚T\Tø=+≥THêïeTT. m+&çe÷sTTHé (Endimyon) #Ó|æŒq dü÷Á‘ê\T,
65 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
mHêø£‡>=s¡dt (Anaxagorus) dü÷≈£î\Ô T ` ì»eTì Ç|ü
&ÉT n+^ø£]+#·ø£ ‘·|Œü <äT
>∑<ë, ã‹øÏe⁄qï edüTeÔ ⁄\˙ï #·ìb˛sTT ` ‹]– Ä #·ìb˛sTTqe˙ï ø=‘·sÔ ÷¡ |ü⁄
ø£≥Tºø√ø£b˛‘˚, düèwæº n+‘ê ªø£≥øº &£ |É {ü μÏ ≈£î e#˚ÃdüT+Ô ~. düJe |ü<ës¡yú T˚ $T>∑\≈£î+&Ü
b˛‘·T+~.μ
ôdu…dt Ä|ü⁄ø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT ‘·q Ä˝À#·qqT. k˛Áø£{d° t e+ø£ Äràj·TeTT>±
#·÷dü÷Ô, ªeTq C≤„q+ nì |æ\TdüTÔqï<ä+‘ê yÓqTø£{Ï $wüj·÷\qT HÓeTs¡T≈£î
‘Ó#T· Ãø√e&ÉyT˚ ` düàè‹ ` nqï dü+>∑‹ Ç|ü
&ÉT Hê≈£î u≤>± ns¡+ú ne⁄‘√+~.
Bì $wüjT· + MTs¡T e÷≈£î nH˚øe£ ÷s¡T¢ #ÓbÕŒs¡T. eTq+ Ç|ü
&ÉT >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ã≈£î+≥Tqï
<ä+‘ê ˝À>∑&É m|ü
&√ ø£w|ºü &ü ç H˚sT¡ Ã≈£îqï<˚. á e÷qe Äø±s¡+ @s¡Œ&É{≤ìøÏ
eTT+<äT eTq Ä‘·à\T H˚sT¡ Ã≈£îqï nH˚ø£ bÕsƒê\T, Ä |ü<‹∆ä >± #·÷#·T≈£îHêï...
Ä‘·à\≈£î neTè‘·‘«· + ñqï~ `
ªme]HÓH’ ê ˇø£ Á|üXï¯ y˚XÊeT+fÒ, yêfi¯ófl j·T<ës¡yú TÓ qÆ düe÷<Ûëq+ ÇkÕÔsT¡ .
Á|üXï¯ y˚jT· &É+ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ , düC≤yÓq’ |ü<‹∆ä ˝À »]–‘˚ düe÷<Ûëq+ >∑÷&Ü dü]>±H˚
edüT+Ô ~. Ä $wüj÷· ìï >∑T]+∫ yêfi¯fl≈£î Ç~es¡øπ ne>±Vü≤q ˝Òøb£ ˛‘˚ Ç~ »]π>|üì
ø±<äTμ nHêïs¡T.
k˛Áø£{d° t n+<äT≈£îì, ªme]¬øH’ ê ˇø£ $wüjT· + >∑Ts¡TÔ #˚dTü HÔ êïeTT ` n+fÒ,
n~ yêfi¯fl≈£î Ç~es¡øπ u≤>± ‘Ó\TdüTqT nì >∑<ë ns¡+ú !μ
ªˇø£ edüTeÔ ⁄qT #·÷∫q|ü
&ÉT, øπ e\+ Ä edüTeÔ ⁄≈£î #Ó+~q<˚ø±ø£ n+<äT≈£î
dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ $wüj÷· \T eTqdüT≈£î ekÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡D ÇkÕÔqT, ˇø£
eTìwæ : ˇø£ dü+^‘· yê<ä´+ ñHêïj·TqTø√+&ç. n~ s¬ +&ÉT y˚sT¡ y˚sT¡ edüTeÔ ⁄\T
ø£<ë. ˇø£ edüTeÔ ⁄qT #·÷∫q|ü
&ÉT eTqdüT yÓ+≥H˚ Ä edüTeÔ ⁄ ‘ê\÷≈£î j·T»e÷ìì
>∑÷&Ü düTŒ¤sD ¡ ≈£î ‘ÓdTü +Ô ~. n<˚ düàè‹. Ç˝≤ nH˚ø£ ñ<ëVü≤s¡D\T Çe«e#·TÃqT.
ˇø£ edüTeÔ ⁄qT >∑T]+∫q C≤„|øü ±\T ` #ê˝≤ ø±\+>± eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛sTT, ‹]–
Ç|ü
&ÉT düTŒ¤sD ¡ ≈£î sêe&É+. dü+^‘· |ü]ø£sêìï #·÷∫q|ü
&ÉT <ëì j·T»e÷ì
>∑Ts¡T≈Ô î£ ekÕÔ&TÉ . ˇø£ eTìwæ u§eTàqT #·÷∫q|ü
&ÉT Ä eTìwæ >∑Ts¡T≈Ô î£ ekÕÔ&TÉ .
n+fÒ s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\ e\¢ ` kÕeT´‘·, nkÕeT´‘· ≈£L&Ü ‘Ó*dæ edüTHÔ êïsTT.
kÕeT´‘· |ü]|üPs¡+í >± ñ+<ë, ndü+|üPs¡+í >± ñ+<ë nqï dü+>∑‹ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT+Ô ~.
n˝≤π> ªdüe÷q‘·μ $wüjT· + >∑÷&Ü.
ªeTq C≤„q+ n+‘ê mø£ÿ&É qT+∫ e∫Ã+~ ? á $esê\˝ÀqT+∫
ñ<ä“$¤ +∫q<˚ >∑<÷ä , düe÷qyÓTqÆ sêfi¯ófl, ø£Ás¡\T, edüTeÔ ⁄\T #·÷∫q+<äTe\¢ eTq≈£î
k˛Áø£{°dt 66
düe÷q‘· ø£fifl¯ ≈£î ø£&TÉ ‘√+~. Ç+<ëø£{Ï dü÷Á‘êìï ã{Ï,º düe÷q+>± ø£ì|ædTü qÔ ï
edüTeÔ ⁄\˙ï ndüe÷q‘·\ qT+∫ e#êÃsTT. düe÷q‘· n+fÒH˚ ndüe÷q‘·!μ
ªñVüQ, ø±<äT,μ
ªn˝≤ nsTT‘˚, á düe÷q edüTeÔ ⁄\T ìø±s¡T‡ ◊q düe÷q‘· qT+∫ e∫Ãq$
ø±<äT.μ
ªne⁄qT.μ
ª◊q á düe÷q edüTeÔ ⁄\T düe÷q‘· nH˚ \ø£D å ≤ìï eTq≈£î eTT+<äT≈£î
rdüT≈£î edüTHÔ êïsTT. á s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\T düe÷q+ ø±e#·TÃ, ø±ø£b˛e#·TÃ.μ
ªne⁄qT.μ
ª¬s+&ÉT düe÷qyÓTÆq |ü⁄\¢\THêïsTT. Ç$ düeTÁ>∑yÓTÆq düe÷q‘·qT
düTŒ¤]+|ü#d˚ Tü HÔ êïj·÷ ?μ
ª#ê˝≤ es¡≈î£ .μ
ªeTq+ #·÷düTqÔ ï edüTeÔ ⁄ ` #ê\ eT≥T≈£î #·÷&Éì edüTeÔ ⁄‘√ kÕeT´+ ø£*–
ñ+~. <ëìøÏ Á|ü‹>± ñ+~ ` nqT≈£î+{≤+, yÓTT<ä{Ï edüTeÔ ⁄qT >∑÷&Ü m|ü
&√
#·÷∫ ñ+&Ü*>∑<÷ä , dü]b˛\TÃø√yê\+fÒ ?μ
ªne⁄qTμ
ªeTq Ç+Á~j·÷\ìï{Ï˙ ø£*|æø≥£ Tº>± #˚dæ ` düeTÁ>∑yTÓ qÆ edüTeÔ ⁄qT m|ü
&√
eTq+ #·÷∫ ñ+&Ü*. ˝Òøb£ ˛‘˚ á kÕeT´‘· >∑T]Ô+#·˝+Ò .μ
ª‘ê]ÿø£+>± n+‘˚ !μ
ªeTq+ |ü⁄≥ºøe£ TT+<äT qT+∫ ≈£L&Ü á Ç+Á~j·÷\‘√ |üì#˚dTü HÔ êï+.
ìø±s¡‡sTTq kÂ+<äs´¡ +, eT+∫‘·q+, ìC≤sTTr, |ü$Á‘·‘.· .... Ç≥Te+{Ï \ø£Då ≤\˙ï
eTq≈£î Ç~es¡øπ ‘Ó\TdüTqT.
yê{Ïì á »qà˝À ≈£L&Ü Ç+ø± ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êï+. ø£qTø£
‘˚˝~Ò @$T≥+fÒ : eTqeT+‘ê á C≤„q+ |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îH˚ »ìà+#ê+. »ìà+#·>±H˚
eTs¡∫b˛‘·THêï+. ø±ì Ç+Á~j·÷\ yê´bÕs¡+ e\¢ eT∞fl ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘·THêï+.
eTq C≤„Hêìï eT∞fl bı+<äT‘·THêïeTqï e÷≥. >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ã≈£î+≥THêï+,μ nHêï&ÉT
k˛Áø£{°dt.
67 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ˇø£kÕ] ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \H˚ eT∞fl >∑Ts¡TÔ #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î neø±X¯+
ñ+≥T+~. á ‘Ó\TdüTø√e&É+ nqï~ á »qàøÏ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ‘·sT¡ yê‘·H˚ »]–+<äì
#Ó|ü
ø√e{≤ìøÏ M˝Ò¢<äT. X¯Øs¡<Ûës¡T\T ø±ø£eTT+<˚ Ä‘·à\T nH˚ø£ $wüj·÷\T
‘Ó\TdüT≈£îHêïsTT. ìø±s¡‡sTTq kÂ+<äs¡´+, eT+∫‘·q+ ` Çe˙ï >∑Ts¡TÔ
‘Ó#T· Ã≈£îH˚+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êï+ eTq+.
»ìà+#·{≤ìøÏ eTT+<˚ Ä‘·à ñqï~.
eTs¡D+Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü n~ ‘·q eéVü‰s¡+ ø=qkÕ–dü÷Ô ñqï~`
nqï $wüjT· + eT]+‘· $es¡+>± k˛Áø£{d° t ‘·q nqTj·÷j·TT\≈£î $X¯Bø£]+#ê&ÉT.
ø=+‘·ùdô|q’ ‘·sê«‘· eT∞fl $wüjT· + Ä‘·àyÓ|’ ⁄ü yÓTT–Z+~.
ªdüèwæ˝º À ìø±s¡‡sTTq $wüj÷· \T, s¡÷bÕÁX¯jT· yÓTqÆ $wüj÷· \T nì s¬ +&ÉT
s¡ø±\T ñHêïsTT. ìø±s¡‡sTTq $wüjT· + s¡÷bÕìøÏ n+<ä<Tä . s¡÷bÕÁX¯jT· yÓTqÆ $
eT≥Tπø eTq≈£î ø£ì|ækÕÔsTT. ø£ì|æ+#·ì (ìø±s¡‡sTTq) $wüj÷· \T ` >∑TD≤\T,
m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ≈£î, |ü]D≤e÷ìøÏ ˝ÀqTø±e⁄. ø£ì|ædüTÔqïe˙ï m|üŒ{Ïø° ˇø£ÿ
e÷~]˝≤ ñ+&Ée⁄. Ç<˚ $eTs¡Ùq eTìwæ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫Ãq|ü
&ÉT eTìwæ˝À ø£ì|æ+#˚
uÛ≤>∑+ ˇø£{,Ï ø£ì|æ+#·ì uÛ≤>∑+ eTs=ø£{Ï $<Ûëj·Tø£+>± ñ+&ÉH˚ ñHêïsTT. ne⁄Hê,
ø±<ë ?μ
ªn+<äT≈£î dü+<˚V≤ü + @eTT+~ ? ø£ì|æ+#˚$, ø£ì|æ+#·ì$ nqï $uÛ≤>∑+
Á|ü‹#√{≤ ñqï<˚.μ
ªdüsπ , á $uÛ≤>±\˝À X¯Øs¡+ <˚ìøÏ #Ó+<äT‘·T+~?μ
ªø£ì|æ+#˚ $uÛ≤>±ìπø >∑<ë !μ
ªeT] Ä‘·à ? ø£ì|æ+#˚<ë ? ø£ì|æ+#·ì<ë ?μ
ªeTqTwüß\≈£î dü+ã+~Û+#·q+‘·es¡≈î£ n~ ø£ì|æ+#·ì $uÛ≤>±ìøÏ #Ó+~q<˚μ
ªeTq Ä˝À#·q n+‘ê eTqwæì >∑T]+#˚. eTs√~ @<ÓH’ ê ñ+<ë
ø£ì|æ+#·ì~ ?μ
ªe÷qe Á|üøè£ ‹, dü«uÛ≤eeTT ` >√#·se¡ TT nj˚T´~ ø±<äTμ
ªdüsπ , Ä‘·à ø£ì|æ+#˚<ë ` ø£ì|æ+#·ì<ë ?μ
ªø£ì|æ+#·ì<˚μ
k˛Áø£{°dt 68
ªn+fÒ ` Ä‘·à ø£ì|æ+#·ì $uÛ≤>±ìøÏ #Ó+~qB, X¯Øs¡+ ø£ì|æ+#˚ $uÛ≤>±ìøÏ
e#˚Ã~ nqïe÷≥ !μ
ªn+‘˚.μ
ªÇ+‘·≈î£ eTT+<äT nqT≈£îHêï+ ` Ä‘·à ‘·q |ü]o\q≈£î, |üsê$eTs¡Ù≈£î
X¯Øsêìï ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+≥T+~. n+fÒ Ç+Á~j·÷\ <ë«sê $wüjT· |ü]C≤„Hêìï
ùdø£]+#·T≈£î+≥T+~. n+fÒ ` Ä düeTj·T+˝À Ä‘·à X¯ØsêìøÏ <ä>sZ∑ >¡ ± e#˚ÃdüTqÔ ï<äqï
e÷≥. e÷s¡TŒ\≈£î ˝Àqe⁄‘√+~. ‘·<ë«sê |ü]D≤e÷ìøÏ ˝ÀHÓ’b˛‘√+~.
>∑+<äs>¡ √fi≤ìï dü+‘·]+#·T≈£î+≥÷+~, ne⁄Hê ?μ
ªne⁄qT.μ
ªÄ‘·à ‘·q+‘·≥ ‘êqT |ü]o\q, |üsêeTs¡Ù #˚d÷ü Ô ñqï|ü
&ÉT |ü]X¯ó<äy∆ TÓ qÆ
yê‘êes¡D+˝ÀH˚ ñ+&çb˛‘·T+~. X¯Øs¡+‘√ $T[‘·yTÓ qÆ |ü
&ÉT e#˚Ã >∑+<äs>¡ √fi≤ìøÏ
Çø£ÿ&É ‘êe⁄˝Ò<äT. eTπsMT ø£©Ô˝Òø£, dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô‘√H˚ ñqï|ü
&ÉT <ëìøÏ
kÕúsT÷uÛ<Ò +ä ˝Ò<Tä . n|ü
&ÉT düTŒ¤]+#˚ $wüj÷· \≈£î C≤„q+ nì ù|s¡T ô|≥Tº≈î£ +{≤eTT
eTq+.μ
ª$es¡D u≤>∑T+~. e÷≈£î u≤>± ns¡+ú ne⁄‘√+~.μ
ªdüsπ , á #·sÃ¡ e\¢ eTq≈£î @+ ‘Ó\T‘√+~ ? Ä‘·à nH˚~ @ $uÛ≤>±ìøÏ
<ä>sZ∑ >¡ ± ñqï≥T¢ nì|æk˛Ô+~.μ
ªÇ+‘· $qï ‘·sê«‘· Ç+ø£ m+‘· yÓTT<äT› eTìwæ nsTTHê n+^ø£]+∫
rs¡e\dæ+<˚ ` Ä‘·à @ e÷Á‘·eT÷ e÷s¡TŒ\T #Ó+<äì $uÛ≤>±ìπø edüT+Ô <äìμ
ªeT] X¯Øs¡eTT ?μ
ªe÷s¡TŒ #Ó+<˚ $uÛ≤>∑+μ
ªdüsπ , Ç|ü
&ÉT düMTø£sD
¡ $q+&ç. Ä‘·à, X¯Øs¡eTT ˇπø C≤>±˝À ñqï|ü
&ÉT
` Á|üøè£ ‹ dü«uÛ≤eeTT @+ #ÓãT‘êjÓ÷ >∑eTì+#·+&ç. ˇø£ <ëìøÏ ˙e⁄ ˝§+–
ñ+&ÉT nì #ÓãT‘êsTT. s¬ +&√ <ëìøÏ ˙e⁄ |ü]bÕ*+#·T ` $Tqï>± ñ+&ÉT nì
#ÓãT‘êsTT. á s¬ +&ÉT \ø£Då ≤\˝À <Óe’ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ~ @~ ? Á|üøè£ ‹ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ~
@~ ? ` |ü]bÕ*+#·&eÉ TT $Tqï>± ñ+&É&eÉ TT <Óe’ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ #·s´¡ . ˝§+–
ñ+&˚~ Á|üøè£ ‹ dü+ã+~Û‘e· TT ø£<÷ä .μ
ªne⁄qT.μ
69 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªdüsπ , Ä‘·à @ ‘Ó>≈∑ î£ #Ó+~q~ n+{≤s¡T Ç|ü
&ÉT ?μ
ªìdü‡+<˚V≤ü +>± Ä‘·à <Óe’ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ <˚. X¯Øs¡+ Á|üøè£ ‹ dæ<y∆ä TÓ qÆ Bìμ.
ªdüsπ , eT∞fl |ü⁄qsêeè‘·+ #˚dæ #ÓãT‘·THêïqT $q+&ç — Ä‘·à ` <Óe’ dü+ã+<Û+ä ,
neTè‘·eTj·T+, $y˚ø£j·TT‘·+, düs¡«kÕeT´+, n$Hê•, dü«j·T+uÛÑTe⁄, m˝≤+{Ï
e÷s¡TŒ\≈£î Ä\yê\+ ø±ì~. X¯Øs¡y÷Ó , Á|üøè£ ‹ »ì‘·eTT, eTè‘·\ø£D å + ñqï~,
nH˚ø£ s¡÷bÕ\T ø£\~ : n$y˚øy£ TÓ qÆ ~, q•+#˚~, |üsêÁX¯jT· yÓTqÆ Bì. á ìs¡j í ÷· ìï
ø±<äq{≤ìøÏ eTqπøyÓTHÆ ê yê<äq $T–*+<ë ?μ
ª˝Ò<äT.μ
ªdüsπ , eT+∫~. nsTT‘˚ ` X¯ØsêìøÏ HêX¯q+ ñqï~. á ªHêX¯q+μ Áø£e÷qT
>∑‘+· >± »s¡T>∑T‘·T+~. Ä‘·à e÷Á‘·eTT n$Hê•,
ªne⁄qT.μ
ªz eTìwæ #·ìb˛sTTq|ü
&ÉT @+ »s¡T>∑T‘·T+<√ ! ÁbÕD+ ˝Òì X¯Øs¡+
ø£f˝º… ≤>∑ |ü&bç ˛‘·T+~. ø£ì|æ+#˚ $uÛ≤>∑+ ø£qTeTs¡T>∑T nsTTb˛‘·T+~. á |üì
‘·øD å£ y˚T »s¡><∑ Tä . ø=+‘· düeTj·T $sêeT+˝À »s¡T>∑T‘√+~. X¯ØsêìøÏ m+‘·
b˛wüD, eTqïq »]–Hê ` Äs√>∑´+‘√ $Tdü$Tdü˝≤&ÉT‘·÷ ñHêï #êe⁄ e∫Ãq|ü
&ÉT
Ä X¯Øs¡+ ø£è•+∫ $s¡÷|ü+ #Ó+<äe\dæ+<˚ >∑<ë. X¯Øsêìï m+&É>∑{Ïº ø=ìï
s¡kÕj·THê\T |ü⁄\eT&É+ e\¢ ` áõ|ü⁄˝º À #˚dTü qÔ ï≥T¢>± ` n~ mHêïfi¯flsTTHê
$s¡÷|ü+ #Ó+<ä≈î£ +&Ü ñ+&É>\∑ T>∑T‘√+~. ø=ìï uÛ≤>±\T ∫~øÏb˛sTTHê, meTTø£\T
n˝≤+{Ï uÛ≤>±\T ø=ìï dæsú +¡ >± ñ+≥THêïsTT. eT], Ä‘·à @eTe⁄‘√+~ ? |ü$Á‘·yTÓ qÆ
dü˝ú ≤ìøÏ m–]b˛‘·T+~. nø£ÿ&É <ëìì bÕ&ÉT#˚jT· >∑\ ø£\àwüeTT, ø£Xà¯ \eTT @MT
˝Ò<Tä . Ä Á|ü<X˚ +¯ Ä‘·à e÷~πs n$HêX¯yTÓ qÆ ~. e÷s¡TŒ\T ˝Òì~, ø£ì|æ+#·ìBì.
nø£ÿ&É uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì düeTø£+å ˝À #˚sT¡ ≈£î+≥T+~ Ä‘·à. <˚e⁄ì <äjT· e\¢ Hê≈£î á
dü+>∑‹ ‘·«s¡˝ÀH˚ dü+ÁbÕ|ü+Ô ø±qTqï~ >∑<ë. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É #·sÃ¡ ˙j·÷+X¯eTT
ˇø£{Ï ñ+~. eTìwæ #·ìb˛e&É+‘√fÒ Ä‘·à n˝≤ uÛÑ>∑e‘Y düeTø£å+ ˝ÀìøÏ
m–]b˛‘·T+<ë ? ˝Òø£ BìøÏ @yÓTHÆ ê $TqVü‰sTT+|ü⁄\T ñHêïj·÷ ? X¯Øs¡+ qT+&ç
$eTTø£+Ô nsTTq|ü
&ÉT, <ëìøÏ X¯Øs¡+ ‘ê\÷≈£î yêdüq\T @M n‘·Tø√ÿ≈£î+&Ü
ñ+fÒ, X¯ØsêìøÏ <ä÷s¡+>± n~ eéVü≤]+∫ ñqï≥¢sTT‘˚ n˝≤π> »s¡T>∑T‘·T+~.
n+fÒ, $wüjT· \+|ü≥+˝À Çs¡Tø√ÿ≈£î+&Ü ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ |ü≥H¢ ˚ Ädüø‘ÔÏ √ J$‘·+
>∑&|ç qæ f…‘Ì¢ ,˚ Ä‘·à yÓqTyÓ+≥H˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì düìï~ÛøÏ yÓ[flb˛‘·T+~. eTè‘·Té⁄qT
dü<ë <Ûë´ì+#·&+É , m˝≤ ø£\TdüTø√yê˝À ‘Ó\TdüT≈£îì Á|üe]Ô+#·&+É n+fÒ Ç<˚.
k˛Áø£{°dt 70
ªn˝≤ ø±≈£î+&Ü X¯Øs¡ >∑‘T· &Óq’ |ü
&ÉT Ä‘·à Ç+Á~j·T#ê|ü\´+ yÓù’ | m≈£îÿe>±
yÓTT–Z ø±\πø|å +ü #˚dqæ f…‘Ì¢ ˚ Ç≥Te+{Ï uÛ>Ñ e∑ ‘Y düìï~Û \_ÛdTü +Ô <ë ?
ªnkÕ<Ûä´+.μ
ªuÛ>Ñ e∑ ‘Y düìï~Û \_Û+#·øb£ ˛>±, ` ø=+‘· j·÷‘·q≈£î ≈£L&Ü Ä\yê\eTe⁄‘·T+
<äqT≈£î+{≤qT. X¯Øs¡+ ` Á|üø£è‹ ` ãs¡TyÓ’q~, ø£è+>∑BùdBì. Ä‘·à BìøÏ
n‘·T≈£îÿb˛sTT ñqïf…‘Ì¢ ˚ Ç+ø± øÏ+~ ˝Àø±\˝ÀH˚ ‘ês¡{≤¢&TÉ ‘·÷ ñ+≥T+~. ùV≤&é‡
(Hades) e+{Ï yêfi¯ófl ô|’ dæ‹ ú ø°, á dæ‹ú ø° s¡÷|üø\£ Œq #˚dæ ù|s¡T¢ ≈£L&Ü ‘·–*+#ês¡T.
dü«s¡eZ TT, qs¡øe£ TT nì düàXÊqyê{Ïø\£ ˝À ˙&É\T>±, C≤&É\T>± ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚
s¡÷bÕ\T Ç˝≤ X¯Øs¡ dü+ã+<Û+ä ô|+#·T‘·Tqï Ä‘·à\T, yê{Ï #·s´¡ \, ø±eTq\≈£î
Á|ü‹>± Çø£ÿ&É nedüú\T |ü&É‘êsTT. X¯Øs¡+ ø√dü+ ‘·|üq|ü&ç ‹]– <ëìì
dü+bÕ~kÕÔsTT. n+fÒ J$‘· ø±\+˝À <˚ìì ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+&ç, <˚ìø√dü+
‘·|qü |ü&‘É êyÓ÷ n<˚ eTs¡D≤q+‘·s+¡ eTq≈£î dü+ÁbÕ|ü+Ô ne⁄‘·T+<äqïe÷≥.
J$‘·ø±\+˝À ‘·‘«Ô· ∫+‘·q #˚jT· ì Ä‘·à, X¯Øs¡ ‘ê´>∑+ #˚dqæ MT<ä≥ <Óe’ dü+|ü<qä T
#˚s¡T≈£î+≥T+<äqTø√e&É+ ndü+ã<ä∆yÓTÆq $wüj·T+. n+<äTø£H˚ ‘·‘·Ô«<äs¡ÙqT\T,
‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T X¯Øs¡ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ dü+|üsêÿ\T ô|≥Tºø√≈£î+&Ü ‘·>T∑ C≤Á>∑‘>Ô· ± J$‘·+
>∑&bÉ Õ\ì n_Û\wækÕÔsT¡ .
eT]+‘· $e]kÕÔqT, $q+&ç. J$‘êìï, ‘·‘«Ô· ∫+‘·q Äø£≥Tº≈î£ H˚+‘· es¡≈L£
` X¯ØsêìøÏ <ëkÕqT<ëdü dæ‹ú ˝ÀH˚ ñ+≥T+~ Ä‘·à. <ëì #˚‘T· \T, ø±fi¯ófl X¯Øs¡+‘√
dü+¬øfi¯ófl y˚düT≈£îb˛sTT ñ+{≤sTT. nC≤„q+‘√ ø=≥Tº$T{≤º&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~.
‘·‘«Ô· ∫+‘·q Á|üy•˚ +∫q ‘·sê«‘·, á dæ‹ú e÷]b˛‘·T+~. Áø£eT+>± Ä‘·à≈£î $y˚ø+£
dü+ÁbÕ|üÔeTe⁄‘·÷ ñ+≥T+~. Ç+Á~j·÷\T ùdø£]+∫ rdüT≈£îe#˚Ã |ü]C≤„q+
dü+|üPs¡íyÓTÆq~ ø±<äT ` nì ‘Ó*dæedüTÔ+~. m|üŒ{Ïø£|ü
&ÉT Ä‘·à>∑‘·+>±
Ä˝À∫+#·Tø√e&É+, Á|üe]Ô+#·&+É ÁX‚jT· düÿs¡+ nì düTŒ¤]düT+Ô ~. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· n+<äT#˚‘H· ˚
X¯Øs¡+ ‘ê´>∑+ #˚jT· >∑\ dü<eä ø±X¯+ e∫Ãq|ü
&ÉT yÓqTø£+» y˚jT· &ÉT.
‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ J$‘·+˝À Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘· eVæ≤+∫q|ü
&ÉT mìï >=|üŒ e÷s¡TŒ\T
»s¡T>∑T‘êjÓ÷ }Væ≤+#·˝eÒ TT. Ç+Á~ »ì‘·yTÓ qÆ C≤„q+ #ê˝≤ ˝À|ü uÛ÷Ñ sTTwüyº TÓ qÆ ~
nH˚~ yÓTT<ä{Ï $wüjT· +. Ç+Á~j·÷\ <ë«sê $wüjT· ùdø£sD ¡ #˚jT· &É+ ` n+<äT≈£î
n~ ‘·|Œü Ç+ø√ e÷s¡+Z ˝Òq|ü
&ÉT e÷Á‘·yT˚ #˚jT· q>∑TqT nH˚~ s¬ +&Ée $wüjT· +.
Á|ü‘´· ø£+å >± Ä‘·à>∑‘y· TÓ qÆ $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· e#·TÃqT
nH˚~ eT÷&Ée $wüjT· +. Ä‘·à>∑‘+· >± ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüjT· + ˇø£ÿfÒ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ~,
71 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
düŒwüyº TÓ qÆ ~, m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ\≈£î ˝ÀqTø±ì~. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· á s¡øy£ TÓ qÆ |ü]ÁX¯eT
#˚d,æ $eTT≈£î&Ô TÉ ø±e{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔ&TÉ . düTU≤\T, <äT'U≤\T, $#êsê\T n‘·ìï
ø£\‘· ô|≥º&+É e÷ìy˚kÕÔsTT. yê{ÏøÏ m≈£îÿe ÁbÕeTTK´+ Çe«&É+ e÷ìy˚kÕÔ&TÉ .
n‘·qT $wüjT· ˝À\‘·«+ <ë«sê düTK <äT'U≤\ yÓqTø£ |üsT¡ >∑T\T rj·T&É+, <Ûqä
ø£qø£ edüTÔ yêVü≤Hê\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&&É +É Çe˙ï $HêX¯HêìøÏ <ë]rkÕÔjT· ì
n‘·ìøÏ ≈£îå Dí+>± ‘Ó\TdüT+Ô ~.
Ä‘·à m˝≤ Á|ü˝ÀuÛ+Ñ ˝À |ü&bç ˛‘·T+<√ ` X¯Øs¡+˝À ‘·q≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚
≈£Ls¡T≈£îb˛‘·T+<√ ` Á>∑V≤æ +#·>\∑ >±* eTq+. X¯Øs¡+ #Óù|Œ Á|ü‹ $wüjT· eTT ì»y˚T
qqTø=ì <ëì ø√düyT˚ |üì#˚jT· &É+ yÓTT<ä\T ô|&ÉT‘·T+~. á |ü]D≤eT+ e\¢
Ä‘·à ‘·q |ü$Á‘·‘q· T, |ü]X¯ó<ä‘∆ q· T ø√\Tb˛sTT m|üŒ{Ïø° <Óe’ dü+|ü<≈ä î£ ì\j·TyÓTqÆ
ÁbÕ+‘êìøÏ #˚sT¡ ø√˝Òøb£ ˛‘·T+~. ˇø£ X¯Øs¡+ nsTTq ‘·sê«‘·, eTs√ X¯Øs¡+˝ÀøÏ
~>∑C≤s¡T‘·÷ ` m|üŒ{Ïø° Ä $wüe\j·T+ qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√˝Òøb£ ˛‘·T+~. $wüjT·
kÕ+>∑‘´· +‘√ n\T¢≈î£ b˛sTT >∑õ_õ>± ‘·j÷· s¬ ’ b˛‘·T+~. ‘·sê«‘· »]π><˚eT+fÒ `
|ü$Á‘·eTT, <Ó’$ø£eTT, düs¡«kÕ«eT´+ nsTTq yê‘êes¡D+ qT+&ç <ä÷s¡+>±
yÓ<’ =\–b˛‘·T+~.
á $wüj·÷\T düŒwüº+>± ‘Ó\TdüTqT >∑qTø£H˚, ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô Ä‘·àìÁ>∑Vü≤+,
dü+j·TeTq+, <Ûs’Ó ´¡ + eVæ≤kÕÔ&TÉ .
n+‘˚ ‘·|Œü ô||’ Pü yÓTs¡T>∑T\T ø√dü+ ` BìøÏ #Óù|Œ ø±s¡D≤˝Ò düs«¡ eT÷
nqTø√ø£+&ç.
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘ê\÷≈£î Ä‘·à ñqï dæ‹ú Ç~.
‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ Ä‘·à≈£î ã+<ÛHä ê\T ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dTü +Ô ~. düTKeTT, <äT'KeTT,
ã+<ÛäHê\T ø±≈£î+&Ü b˛‘êsTT. ‘ê]ÿø£eTT, ùV≤‘·Tã<ä∆‘· nqTdü]+∫q+<äTe\¢
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ì»yÓTqÆ e÷s¡+Z ˝À Á|üj÷· D+ #˚kÕÔ&TÉ . dü‘´· eTT ` <Óe’ dü+ã+<Û+ä nsTTq
edüTÔe⁄ ô|’qH˚ <Ûë´q+ ì*|æ ñ+#·T‘ê&ÉT. <ëì qT+&˚ dü÷Œ¤]Ô, Áb˛<ä“¤\eTT
dü+bÕ~kÕÔ&TÉ . ø=+‘· kÕqã≥º&+É »s¡–+~ >∑qTø£, n‘·ì Ä‘·à @~ ì»yÓTqÆ
J$‘· >∑eTq+, J$‘· >∑eT´+ ` nH˚ dü+>∑‘T· \T Á>∑V≤æ +#·>\∑ T>∑T‘ê&ÉT. ÁbÕD>∑‘T· &Ó’
ñ+&É>±H˚ Ç≥Te+{Ï J$‘·+ >∑&|É ≥ü + nedüs+¡ nì >∑T]ÔkÕÔ&TÉ . eTs¡D≤q+‘·s+¡ `
Çìï Hêfi¯fl |ü]ÁX¯eT≈£î ‘·–q≥T¢>∑ ` <Óe’ dü+|ü<ä <ä>sZ∑ ≈¡ î£ düV≤ü »+>± #˚sT¡ ≈£î+{≤&ÉT—
n|ü
&ÉT Çø£ e÷qe⁄\T e÷eT÷\T>± uÛj Ñ T· |ü&˚ ªdü+kÕs¡+μ, ª$wüe\j·T+μ nH˚
k˛Áø£{°dt 72
Á|üd≈ü î£ \Ô T ñ+&Ée⁄. ‹]– ~>∑C≤] b˛‘êH˚y÷Ó qH˚ uÛj Ñ T· + ñ+&É<Tä . X¯Øs¡+ qT+∫
$&çe&É>±H˚, >±*yê\T≈£î |ü&ç ø=≥Tº≈£îb˛≈£î+&Ü ns¡÷|ü+ #Ó+‘· nqédæú‘·+
ø±≈£î+&Ü ñ+≥T+~.μ
k˛Áø£{d° t Ç+‘· düTBs¡+È >± #Ó|Œæ q ‘·sê«‘· nqTj·÷j·TT\+<äs÷¡ ø=+‘·ùd|ü⁄
eTÚq+>± ≈£Ls¡TÃHêïs¡T, >∑+;Ûsy¡ TÓ qÆ yê‘êes¡D+ n+‘·{≤ n\TeTT≈£î+~.
k˛Áø£{d° t Ç+ø± ‘êqT #Ó|Œæ q ‘ê]ÿø£‘˝· ÀH˚ ìeT>∑ïyÓTÆ ñqï≥T¢ ø£ì|ædTü HÔ êï&ÉT.
ø=+<äsT¡ $TÁ‘·T\T ˝À>=+‘·T˝À ‘·eT˝À ‘êeTT $e]+#·T≈£î+≥THêïs¡T.
$qï $wüj÷· \qT HÓeTs¡T y˚dTü ≈£î+<äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïs¡T.
k˛Áø£{d° t Ä $wüjT· + >∑eTì+∫, Ç˝≤ nHêï&ÉT.
ªÇ+‘· $es¡+>± #Ó|Œæ Hê Ç+ø± ndüeTÁ>∑+>±H˚ nì|ædTü qÔ ï≥T¢+~. Ç+ø±
nH˚ø£ dü+<˚V‰ü \T, nuÛ´Ñ +‘·sê\T |ü⁄≥º{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï<äqTø√+&ç. eT]+‘·
˝À‘·T>±, $es¡+>± #·÷düTø√e#·TÃqT Bìï. Ç+‘· es¡≈î£ MTs¡T $qï <ë+{À¢ @yÓTHÆ ê
nqTe÷Hê\T ñ+fÒ Ç|ü
&˚ Á|üX¯ï\T y˚j·T+&ç. H˚qT #Ó|æŒq <ëìï Ç+ø±
düŒwü|º sü #¡ {· ≤ìøÏ @<˚Hê e÷s¡+Z ñ+fÒ dü÷∫+#·+&ç.
dæ$Tàj·Tdt (Simmias) ì<ëq+>± ã<äT\T #ÓbÕŒ&ÉT. ªk˛Áø£{d° t nã<ä+∆
m+<äT≈£î ? y˚T+ nH˚ø£ nqTe÷Hê\‘√, dü+<˚V‰ü \‘√ y˚–b˛‘·THêï+. ˙e⁄ n+fÒ
˙e⁄ Á|üX¯ï\T n&É>∑eTì e+‘·T\T y˚düT≈£î+≥THêï+. nsTTHê, ˙e⁄ Ç|ü
&ÉT
Çs¡T≈£îÿb˛sTTq $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‹ú ˝À ìqTï Ç+ø± Çã“+~ ô|≥º≥+, ˙ #˚‘· Ç+ø±
e÷{≤¢&ç+#·&É+ nqT∫‘·+>± ñ+≥T+<˚yÓ÷qì uÛÑj·T|ü&ÉT‘·THêï+. n+‘·ø£+f…
Ç+πø+ ˝Ò<Tä .μ
k˛Áø£{d° t á e÷≥\T $ì qyê«&ÉT.
ªMT e÷≥\T #√<ä´+>± ñHêïsTT. H˚HM˚ T $|ü‘ÿ· s¡yTÓ qÆ dæ‹ú ˝À Çs¡T≈£îÿb˛˝Ò<Tä .
ø£˙dü+ n˝≤ nqTø√e&É+ ˝Ò<Tä . á $wüjT· + Ç‘·sT¡ \qT q$Tà+#·&+É #ê\ ø£wyºü TÓ qÆ
e÷≥ ì»y˚T. nsTTHê qqTï >∑T]+∫ MTs¡T n˝≤ nqTø√e&É+ #ê\ ø£w+ºü >±,
∫sê≈£î>± ñ+~. Hê≈£î Vü≤+dü\ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe n+‘·'dü÷Œ¤]Ô ñ+<äì MTs¡T
nqT≈£îqï≥T¢ ñ+~. MT≈£î ‘Ó\TdüTH√ ˝Ò<√ Vü≤+dü\T yÓTT<ä˝…’q |ü≈£åî\T ‘·eT
n+‘·´ø±\+ düMT|æ+∫+<äì ‘Ó\TdüTø√e≥+‘√H˚ m≈£îÿe>± bÕ&É&É+, Ä&É&É+
#˚kÕÔsTT. J$‘·ø±\+˝À >∑&|ç qæ Ä≥ bÕ≥\ ø£+f…, á ∫e] düeTj·T+˝À m≈£îÿe
#·˝≤øÏ‘q· + #·÷|ü⁄‘êsTT. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì eTT+<äT≈£î #˚sT¡ ≈£î+≥THêïeTH˚ düŒèVü≤ yê{Ï#‘˚ ·
73 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n˝≤ q]Ô+|ü#d˚ Tü +Ô ~. Ä Äq+<äeTT eTqdü+‘ê ì+&çb˛‘·T+~. eTqTwüß\T `
‘·eT nC≤„q+ e\¢ ` |ü≈îå£ \T eTs¡D uÛj Ñ T· eTT˝À á ÄÁø£+<äq\˙ï #˚dTü HÔ êïj˚TyÓ÷
qqT≈£î+{≤s¡T. ‘·eT uÛj Ñ ÷· \qT Ä |ü≈îå£ \≈£î ÄbÕ<äq+ #˚dqæ +<äTe\¢ ø£*>π uÛ≤eq
Ç~. $#ês¡+‘√ ñqï|ü
&ÉT bÕ≥\T bÕ&Ée⁄ |ü≈îå£ \T, Vü≤+dü\T. ns¡÷|ü Á|ü|+ü #·+˝À
‘·eT≈£î dü+ÁbÕ|ü+Ô ø±uÀ‘·Tqï eT+>∑fiø¯ s£ ¡ $wüj÷· \qT ‘·\|ü⁄≈£î ‘Ó#T· Ã≈£î+≥÷
Vü≤+dü\T øπ ]+‘·\T ø=&ÉT‘·÷ bÕ≥\T bÕ&É‘êsTT. n$ nb˛˝À <˚e‘·≈î£ <ä>s¬Z∑ q’
ÁbÕDT\T. Ä <˚e‘· <ä>sZ∑ ≈¡ î£ ‹]– yÓ[flb˛‘·THêï+ nH˚~ neT+<ëq+<äøs£ y¡ TÓ qÆ
Á|üdøü ÔÏ yê{Ïø.Ï düØ>± H˚q÷ Ç|ü
&ÉT n<˚ dæ‹ú ˝À ñHêïqT— Hê≈£L n<˚ <˚e‘·. n<˚
uÛ$Ñ ‘·e´+. eTs¡DuÛj Ñ T· + qqTï $#·*‘·T&çì #˚jT· &É+ ˝Ò<ìä |ü<|˚ <ü ˚ #Ó|Œü qedüs+¡
˝Ò<qä T≈£î+{≤qT. n+<äT#˚‘,· MTs¡T m˝≤+{Ï dü+ø√#·eTT ˝Ò≈î£ +&Ü MT nqTe÷Hê\˙ï
n&ç– y˚jT· +&ç. @<∏HÓ ‡é n~Ûø±s¡T\T düeTj·T+ Ç∫Ãq+‘· es¡≈î£ Hê≈£î #˚‘H· q’Ó +‘·
es¡≈î£ düe÷<ÛëHê\T #ÓãT‘êqT.μ
eTT+<äT>± dæ$Tàj·Tdt ‘·q dü+<˚V‰ü \T, n_ÛÁbÕj·÷\T Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT.
ªá J$‘· ø±\+˝À nìï Á|üX¯ï\≈£L düC≤e⁄ nsTTq düe÷<ÛëHê\T
#Ó|Œü >∑\>∑&+É , bı+<ä>\∑ >∑&+É kÕ<Û´ä + ø±ø£b˛e#·TÃqT. nsTT‘˚ n+<äTu≤≥T˝À
ñqï dæ<ë∆+‘ê\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃqT. ˝Ò<ë eTq dü«Á|ü»„H˚ #·ø£ÿ>±
$dü]Ô +|ü#d˚ Tü ø√ e#·TÃqT. á s¬ +&ç+{Ï˝À @<√ ˇø£ e÷s¡+Z ne\+_Û+#· e#·TÃqT.
Ç‘·sT¡ \ qT+∫ Ä<˚XÊ\T n+<äTø√e&É+, ˝Ò<ë dü«Á|ü»„ eT÷\+>±H˚ |ü]XÀ<Ûqä
#˚jT· &É+ ` ÇM á s¬ +&ÉT |ü<‘∆ä T· \T. Jeq>∑eTHêìï >∑&∫ç >∑≥Tº mø£ÿ&ÜìøÏ
M˝…’q düs¡+C≤e÷ b˛>∑T#˚düTø√yê*. n+fÒ ` <Ó’e$ø±dü+ <ë«sê eTq≈£î
nqT≈£L\yÓTqÆ |ü<‹∆ä ˝À Á|üj÷· D+ kÕ–+#·˝eÒ Tì n<Ûs’Ó ´¡ + ø£\T>∑T‘√+<äqï e÷≥...
Hê≈£î ˙ $es¡D\˝À mH√ï ˝ÀbÕ\T ñqï≥T¢>± n>∑T|æk˛Ô+~. n<˚ Ä˝À∫düTHÔ êïqT
Ç+‘·ùd|üP.μ,
ªdüsπ Ä ˝ÀbÕ\T @$T{À #Ó|
ü μ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
ªdü+^‘· yê<ä´+ ñ+~. <ëìøÏ ‘·+Á‘·T\T ñHêïsTT. yê{Ïì düeTs¡d+ü >±
CÀ&ç+#·&+É »s¡>±* eTT+<äT, Ç<ä+‘ê ˙e⁄ |ü<|˚ <ü ˚ #Ó|Œü e#·TÃqT. düeTs¡dsü +¡ >±
CÀ&ç+#·&+É nH˚~ ø£ì|æ+#·ì $<ä´, <Ó$’ ø£+, eTVü‰<äT“¤‘y· TÓ qÆ #·s´¡ . Ç~ dü+^‘·
|ü]ø£s+¡ ˝ÀH˚ ªì>∑÷&Û+É >±μ, ªÁ|üø|åÏ +Ôü >±μ ñ+~. nsTT‘˚ |ü]ø£s+¡ eT≥T≈£î ô|ø’ Ï
ø£ì|æ+#˚ edüTeÔ ⁄. Á|üøè£ ‘· dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ~. ø±˝≤qT>∑TD+>± •~Û\yÓTbÆ ˛j˚T~. ˇø£
dü+<äs¡“¤+ rdüT≈£î+<ë+. Ä dü+^‘· |ü]ø£s¡+ $]–b˛sTT+~. <ëì r>∑\T
k˛Áø£{°dt 74
‘Ó–b˛sTTHêsTT. ˙e⁄ #ÓãT‘·Tqï dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+ dü+^‘· |ü]ø£sêìøÏ
dü+ã+~Û+∫q ªkÕeTs¡dü´+μ Ç+ø± Ä |ü]ø£sêìï ÄÁX¯sTT+#·T≈£îH˚ ñ+&Ü*.
m+<äTø£+fÒ <ëìï mes¡÷ bÕ&ÉT#˚jT· ˝ÒsT¡ . n~ HêX¯q s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ ~. r>∑\T ‘Ó–Hê,
edüTeÔ ⁄ $]–b˛sTTHê ` Ç+ø± ª|ü]ø£s+¡ μ n+≥÷ >∑T]Ô+#·{≤ìøÏ M˝…q’ $ $T–˝Ò
ñHêïsTT ø£<ë! yê{Ï‘√ kÕeTs¡d´ü + Ç+ø± düeTJeq+ #˚k˛Ô+<ë ? <Ó$’ ø£eTT,
neTè‘·eTj·TeTT nsTTq kÕeTs¡d´ü + ` |ü]ø£s+¡ ‘√bÕfÒ eTè>∑´+ nsTTb˛sTT+~
>∑<ë ! ˙y˚y÷Ó ` á kÕeTs¡d´ü + Ç+ø± mø£ÿ&√ <ë≈£îÿì ñ+≥T+<äHêïe⁄. |ü]ø£s+¡
eTTø£ÿ\T, eTTø£ÿ\T nsTTb˛j˚T+‘· es¡≈L£ n~ ñ+≥T+<ä+≥THêïe⁄. Ç<ä+‘ê
m+<äT≈£î #ÓãT‘·THêïq+fÒ ô|‘’ √>=]j·THé\yÓTqÆ y˚TeT+<äs+¡ e÷eT÷\T>± ˇø£
dæ<ë∆+‘êìï qeTTà‘ê+ !
X¯Øs¡+ ` o‘√wü\í q&ÉTeT, ‘·&`ç bı&ç\ eT<Û´ä Ç˝≤ nH˚ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´\˝À
ˇø£ _–+|ü⁄˝À ñ+≥T+~.
Ä‘·à ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï yÓs’ T¡ <Ûë´\ q&ÉTeTH˚ dü]|ü⁄#·TÃ≈£îì ñ+&çb˛‘·T+~.
Ä‘·à nH˚~ ` Ç˝≤ #˚dTü ≈£îqï düsT¡ u› ≤≥T nsTTqf…‘Ì¢ ,˚ X¯Øs¡eTT˝À e#˚Ã
e÷s¡TŒ\≈£î n~ m|ü
&√ ˇø£|
ü &ÉT ‘·|Œæ +#·T≈£î bÕ]b˛e\dæ ñ+≥T+~. <Óe’
dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ <ÓH’ ê nB HêX¯HêìøÏ ˝Àqe⁄‘·T+~. düsT¡ u› ≤≥T n+fÒ n+‘˚eT].
X¯Øs¡+ |üP]Ô>± <äVü≤q+ nsTTb˛‘·T+~, ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ. ˝Òø£b˛‘˚ |üP]Ô>±
≈£î[flb˛‘·T+~. Ä‘·à dü+>∑‹ @$T{Ï ? BìøÏ ‘·–q dü+C≤sTTw” ø£ìô|≥º>\∑ >±*
˙e⁄, k˛Áø£{d° .t μ
k˛Áø£{d° t ø£fió¯ fl $XÊ\+>± ‘Ó]#ê&ÉT. n‘·&TÉ n|ü
&É|
ü &ÉT #˚ùd ‘·e÷cÕ
Á|üÁøÏjT· Ç~.
qyê«&ÉT.
ªdæ$Tàj·Tdt #˚dqæ $eTs¡Ù düC≤e⁄ nsTTq<˚. MT˝À me¬sH’ ê yÓ+≥H˚ <ëìøÏ
düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü >∑*–‘˚, Hêø£+f… #·Ts¡T≈£î>± Ä˝À∫+#·>*∑ –‘˚.... }, #Ó|Œü +&ç,
dæ$Tàj·Tdt yê<äq ø√dü+ yê<äq #˚dTü HÔ êï&ÉqTø√˝ÒeTT. n‘·ìøÏ düe÷<Ûëq+ #Ó|
ü ≈£îH˚
eTT+<äT, ôdu…dt @$T Ä˝À∫düTHÔ êï&√ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√e&É+ eT+∫<äqT≈£î+{≤qT.
á ˝À|ü⁄>± »yêãT @+ #ÓbÕŒ* nqï~ Ä˝À∫+#·T≈£îH˚+<äT≈£î düeTj·T $sêeT+
<=s¡T≈£î‘·T+~. n‘·qT #Óù|Œ~ düããT>± ø£ì|æùdÔ <ëìH˚ eTq+ n+^ø£]+#·e#·TÃqT.
˝Ò<ë eTq dæ<ë∆+‘êìï ø=qkÕ–+#·e#·TÃqT. ø£qTø£, ôdu…dt ! ˙ nqTe÷Hê\T
≈£L&Ü ãj·T≥ô|≥Tºμ nHêï&ÉT.
75 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªHê nqTe÷Hê\T ≈£L&Ü dü]>± n≥Te+{Ïy.˚ μ
ªÄ‘·à nH˚~ eTq+ á s¡÷|ü⁄ ø£≥Tºø√ø£ eTT+<˚ ` ñqï~ nH˚ $wüjT· +˝À
eTqø£+<ä]ø° @ø±_ÛÁbÕj·T+ ñ+~. <ëìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚ |üì˝Ò<Tä . nsTT‘˚,
eTq+ #·ìb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü n~ mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ ñ+≥T+<ä˙ ` @<√
#˚d÷ü Ô ñ+≥T+<ä˙ nq&É+˝ÀH˚ Hê≈£î nqTe÷Hê\T ø£\T>∑T‘·THêïsTT. BìøÏ ‘·–q
ñ<ëVü≤s¡D\T ˝Òe⁄. Ä‘·à X¯Øs¡+ ø£+fÒ ã\yÓTqÆ ~ ø±<ä˙, X¯Øsêìï $&ç∫ m≈£îÿe
ø±\+ eTq˝Ò<˙ä dæ$Tàj·Tdt n+fÒ ` Ä n_ÛÁbÕj·T+‘√ H˚qT @ø°u$ÑÛ +#·qT. Ä‘·à
X¯Øs¡+ ø£+f… ñqï‘·yTÓ qÆ ~, ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ ~ ` nì H˚qT qeTTà‘·THêïqT. nsTT‘˚
Ç+ø± ˙≈£î nqTe÷Hê\T m+<äT≈£î nì MTs¡T Á|ü•ï+#·e#·TÃqT. eTìwæ #·ìb˛sTTq
‘·sê«‘· ` ã\V”≤qyÓTqÆ uÛ≤>∑+ ≈£L&Ü ø=+‘·ø±\+ eTqTï‘·T+~ >∑<ë! ã\e+‘·yTÓ qÆ ~
m≈£îÿe ø±\+ ñ+&ç rs¡T‘·T+~ nqTø√e&ÜìøÏ ˙e⁄ m+<äT≈£î nuÛÑ´+‘·s¡+
#ÓãT‘·THêïe⁄ ` nì MTs¡T n&É>e∑ #·TÃqT. Hê nqTe÷Hêìï Ç+ø± $es¡+>±
#Ó|Œü {≤ìøÏ ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D≤‘·àø£yTÓ qÆ ñ<ä+‘·+ #ÓãT‘êqT !
ªejÓ÷~Û≈î£ &Óq’ <äØ® eTìwæ ñHêï&ÉT. Äj·Tq #·ìb˛j·÷&ÉT. MT dæ<ë∆+‘·+
m˝≤ ñ+<ä+fÒ ` <äØ® #·ìb˛˝Ò<Tä . Ç+ø± mø£ÿ&√ $T–* ñHêï&ÉT <ë>=ì ñHêï&ÉT
` nì düTs¡ø‘åÏ +· >±, uÛÁÑ <ä+>± ñHêï&ÉT nì MTs¡T #ÓãT‘·THêïs¡T. n+<äT≈£î kÕø£´å +
@+ #ÓãT‘·THêïs¡+fÒ ` n‘·qT ‘·j÷· s¡T#˚dqæ ø√≥T Ç+ø± uÛÁÑ <ä+>± ñ+~ >∑<ë,
n+≥THêïs¡T. eTìcÕ, n‘·ì ø√{≤ ` @~ m≈£îÿe ø±\+ ñ+≥T+~ nì Á|üXï¯
y˚dTü ≈£î+fÒ, eTìùwqì düe÷<Ûëq+ edüT+Ô ~. n+<äTø£ì, eTìwæ øπ eå T+>±, uÛÁÑ <ä+>±
ñHêï&Éì MTs¡T ìs¡ês∆ D ¡ #˚dTü HÔ êïs¡T. ‘·≈î£ ÿe ø±\|ü]$T‹ ñqï edüTeÔ ⁄ Ç+ø±
düTs¡ø‘åÏ +· >± ñqï~ >∑qTø£ á ìsê∆sD ¡ ≈£î $\Te @s¡Œ&ÉT‘√+~.
ªnsTT‘˚ á ñ<ëVü≤s¡D˝À n˙ï ˝ÀbÕ˝Ò. ˇø£ <äØ® ñHêï&É+fÒ ` n‘·qT
mH√ï ø√≥T¢, n+>±s¡U≤\T ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔ&TÉ . yê≥ìï{Ïø+£ fÒ m≈£îÿe ø±\+ J$kÕÔ&TÉ .
nsTT‘˚ n‘·&ÉT ‘·j·÷s¡T#˚dæq ∫e] ø√≥Tø£+fÒ eTT+<äT>±H˚ #·ìb˛‘ê&ÉT.
n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· eTìwæ ø£+fÒ ø√≥T $Tqï nì nq˝ÒeTT >∑<ë. eTìwæøÏ ÁbÕD+
MT<ä _>∑Te⁄ ˝Ò<äT nì ìsêú]+#·˝ÒeTT. Ä‘·à≈£î, X¯ØsêìøÏ ñqï n$HêuÛ≤e
dü+ã+<Û+ä Ç˝≤+{Ï<˚ qqT≈£î+{≤qT. Ä‘·à≈£î ejÓ÷|ü]$T‹ m≈£îÿe. <ëì‘√ b˛*Ã
#·÷∫q|ü
&ÉT X¯ØsêìøÏ ñqï ejÓ÷|ü]$T‹ ãVüQ ‘·≈î£ ÿe ` ø±e#·TÃqT. Á|ü‹
Ä‘·à nH˚ø£ X¯Øsê\qT <Û]ä düT+Ô ~. yÓ÷düT≈£î ‹s¡T>∑T‘·T+~. J$‘·ø±\eT+‘ê X¯Øs¡+
|ü]D≤eT+ #Ó+<äT‘·÷, e÷s¡TŒ\T bı+<äT‘·÷ ñqï|üŒ{Ïø° Ä‘·à eT≥T≈£î ‘·q≈£î
k˛Áø£{°dt 76
|üìøÏsêì bÕ‘· edüTeÔ ⁄qT ìsê∆øD åÏ ´+>± e~*y˚dTü +Ô ~. Ä‘·à ≈£L&Ü ª$HêX¯q+μ
nsTTq|ü
&ÉT, <ëì Ç{°e* ‘=&ÉT>∑T Ç+ø± neT\T˝ÀH˚ ñqï<äqTø√yê*. á
‘=&ÉT>∑T ø£+f… á ˇø£ÿ ‘=&ÉTπ> düTe÷ ` eTT+<äT>±H˚ Ä‘·à n+‘·sêúq+
nsTTb˛‘·T+~. Ä‘·à n+‘·sê∆q+ ne>±H˚ X¯Øs¡+ ‘·q ndüV‰ü j·T‘· Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~.
‘·«s¡˝ÀH˚ $s¡÷|ü+ #Ó+<äT‘·T+~. á yê<äqqT u≤>± |ü]o*+∫ n+^ø£]+∫
q≥¢sTT‘˚, Çø£ eTìwæ #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· Ä‘·à mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ uÛÑÁ<äeTT>±
ñ+&ç ñ+≥T+~ ` nqTø√e{≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä . nedüs+¡ n+‘·øH£ êï ˝Ò<Tä .
ªªn˝≤π> neTè‘·‘«Ô· + >∑T]+∫ #Óù|Œyêfi¯fl e÷≥\T |ü]o*<ë›+.μμ
ªÄ‘·à eTìwæ |ü⁄≥º&ÜìøÏ eTT+<ä÷ ñ+~, eTs¡D+Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘·q÷ ñ+~.
nH˚ø£ »qà\˝À nH˚ø£ X¯Øsê\qT <Û]ä düT+Ô ~. nH˚ø£ e÷s¡T¢ #·ìb˛‘·T+~. á »qà,
|ü⁄qs¡q® à\ Á|üÁøÏjT· ˝À Ä‘·à≈£î m˝≤+{Ï |ü]D≤eTeTT sêe&É+ ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ n~
m|ü
&ÉT n+‘·]+∫b˛‘·T+<√ me]ø° ‘Ó*j·T<äT. m|ü
&√ ˇø£|ü
&ÉT <ëìø°
neø±X¯+ ‘·|Œü <äT. X¯Øs¡+ qT+&ç $&çb˛e&É+, m|ü
&√ ˇø£|
ü &ÉT Ä‘·à≈£L eTs¡D
ùV≤‘·Te⁄ ne⁄‘·T+~. Ç˝≤ Ä˝À∫+#·T≈£î+≥÷b˛‘˚, k˛Áø£{d° ,t mes¡÷ eTs¡D≤ìï
ñ<ëd”q+>± #·÷&É&É+>±ì ` uÛÑøÏÔ>± ø£\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#·&É+ >±ì
»s¡><∑ Tä . n+fÒ, Ä‘·à n$Hê• n˙, neTè‘·eTj·TeT˙ ìsê∆sD ¡ nsTT rsê* Ä
eTìwæø.Ï m+<äTø£+fÒ, Á|ü‹ #êe⁄≈£î eTT+<ä÷ ` Ç+‘·{‘Ï √ Hê X¯Øs¡+, Hê Ä‘·à
$&çe&ç b˛‘·THêïsTT. Ç+‘·{‘Ï √ Hê Ä‘·à <ä>y∆∑ TÓ Æ b˛‘√+~ nì uÛj
Ñ T· + yÓ+{≤&ÉT‘·÷H˚
ñ+≥T+~.
k˛Áø£{d° t yê<äq\T n+^ø±s¡j÷Ó >∑´+>± ñqïfÒ¢ ø£ì|æ+#êsTT eTT+<äT.
Ç|ü
&ÉT e´‹πsø£ n_ÛÁbÕj·÷\T $qï ‘·sê«‘· ÇM düããT>±H˚ ø£ì|ædTü HÔ êïsTT.
qeTàø±\T n|üqeTàø±\T>± e÷s¡T‘·THêïsTT.
k˛Áø£{°dt á ≈£îÁs¡yêfi¯fl yê<äq\qT kÕqTuÛÑ÷‹‘√ $Hêï&ÉT. n+<ä]˙
Ä˝À∫+#·eTHêï&ÉT. ∫es¡≈£î ‘·q HÓ’|ü⁄DÏ‘√ >±j·÷\qT ø£&ç– y˚XÊ&ÉT. ∫Hêï
_Ûqï+ ne⁄‘·Tqï $y˚ø±ìï ãT»®–+∫ ‹]– ‘·q <ë]˝À ô|{≤º&TÉ . Ä‘·à ` X¯Øsê\
dü+ã+<Ûëìï >∑T]+∫ |ü]XÀ<Ûqä \T ø=qkÕ>∑e\dæ+<˚... Çø£ eTT+<äT ‘·sê\T Bìï
>∑T]+∫ ‘·sq®¡ uÛsÑ q®¡ \T #˚jT· e\dæ+<˚ nì dü÷∫+#ê&ÉT.
k˛Áø£{d° t eT+#·+ MT<ä |ü&TÉ ≈£îì ñHêï&ÉT.
|üøÿ£ H√ ã\¢ ñ+~.
77 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
<ëìMT<ä ô|&ò √ (Phaedo) ≈£Ls¡TÃì ñHêï&ÉT. k˛Áø£{d° t eT+∫ bı&É–].
n‘·ì #˚sTT ô|&ò √ ‘·\ô|ø’ Ï bÕøÏ, n‘·ì –s¡C≤\ E≥TºqT ìeTTs¡T‘√+~.
ô|&ò √ –s¡C≤\ E≥TºqT >∑T]+∫ y˚fi≤ø√fi¯+>± e÷{≤¢&&É +É k˛Áø£{d° ≈t î£
n\yê≥T.
ªnsTT‘˚ sπ |ü⁄ ` á bı&ÉT>±{Ï yÓ+Á≥Tø£\˙ï ø£‹]Ô +∫ y˚kÕÔyê, ô|&ò √μ nì
n&ç>±&ÉT k˛Áø£{d° .t
ªn+‘˚ #˚jT· e\dæ ek˛Ô+~ k˛Áø£{d° μt
ªHê dü\Vü‰ bÕ{Ïùd,Ô Ä nedüs+¡ ˝Ò<Tä μ
ªm˝≤ ?μ
ªH˚qT Hê E≥Tº Çyêfi‚ ø£‹]Ô +#˚dTü HÔ êïqT >∑<ë, ˙eP ás√CÒ #ÓsTT´, eTq
yê<äq n+‘·]+∫b˛sTT, eT∞fl |ü⁄qs¡TJ®$+|ü #˚sTT. ˙ kÕúq+˝À H˚qT+fÒ dü‘´· +
#˚C≤]b˛sTTq|ü
&ÉT ` ‹]– >¬ \T|ü⁄ bı+<˚+‘·es¡≈î£ E≥Tº ô|+#·qT nì Á|ü‹»„
#˚kÕÔqTμ. nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
ø=+‘·ùd|ü⁄ nsTTHêø£, ªdüsπ , n~ n˝≤ ñ+#·T. ˙y√ $wüjT· + >∑eTì+∫
Hêyê ? e÷qe eTqdü‘Ô ê«ìï >∑T]+∫ ≈£îå Dí+>± ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ #ê˝≤ eT+~,
e÷qe dü+ã+<Ûë\qT >∑T]+∫ yêÚ≤´Hê\T #˚jT· &ÜìøÏ |üPqT≈£î+{≤s¡T. dü‘´· +
@$T{À ˙≈£î ‘Ó\TkÕ ? eTqTwüß˝À¢ eT+∫yêfi¯ófl ` #Ó&y¶É êfi¯ófl nH˚ $uÛ≤>∑+ ˝Ò<Tä .
eTqTwüß\qT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚≥|ü
&ÉT eTq+ #˚ùd yÓTT<ä{Ï |üì Ç<˚, bıs¡bÕ≥÷
Ç<˚, Á|ü‹yê&çì @<√ ˇø£ ‘·s>¡ ‹∑ øÏ øπ {≤sTT+#·{≤ìøÏ #·÷kÕÔ+. ì»+ @$T≥+fÒ
` Á|ü‹yê&ç˝Àq÷ ø=+‘· eT+∫‘·q+ ñ+≥T+~. ø=‘·Ô #Ó&‘¶É q· + ñ+≥T+~. eT+∫
` #Ó&¶É ø£\>± |ü⁄\>∑+ nsTT Á|ü‹ eTìwæ˝Àq÷ ø=<√›, >=b˛Œ ñ+{≤sTT. n‹
eT+∫yê&ÉT, n‹ #Ó&y¶É ê&ÉT #ê˝≤ ns¡T<äT>± ø£ì|ækÕÔsT¡ . ø£\>± |ü⁄\>∑+ nsTTq
eT+∫`#Ó&y¶É êfi¯ófl nH˚øe£ T+~ ø£ì|ækÕÔsT¡ . @ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À nsTTHê düsπ , Ç<˚ s¡øy£ TÓ qÆ
düe÷˝À#·q #˚jT· >∑\>±* eTq+μ nì, Ç+ø± Ç˝≤ ø=qkÕ–+#ê&ÉT.
ªø±ùd‡|ü⁄ y˚sT¡ $wüj÷· \T Á|ükÕÔ$+#·T≈£îHêï+ >∑<ë, yêq<ä\T, e÷qe
Á|üøè£ ‹ì >∑T]+∫ Ç|ü
&ÉT #Ó|Œæ +~ ˇø£ |ü<‹∆ä . Ç~es¡˝À #Ó|Œæ q rs¡T y˚sT¡ .
yê<äq ˇø£|
ü &ÉT ì»+ nì|æ+#·e#·TÃ, eTs¡Tø£D å +˝À nã<ä+∆ nì|æ+#·e#·TÃ.
Ç<˚ nH˚øe£ ÷s¡T¢ |ü⁄qsêeè‘·+ ø±e#·TÃqT. |üìy˚fi¯ yê<äq\T #˚d÷ü Ô ≈£Ls¡TÃH˚ yêfi¯fl
k˛Áø£{°dt 78
$wüjT· +˝À Ç~ ‘˚*ø£>± ø£ì|ædTü +Ô ~. Çs¡T|üø±å \T yê~+∫, ‘êeTT #ê˝≤ ‘Ó*$>∑\
yêfi¯fl+ nqT≈£î+{≤s¡T. yê<äq Áø£eT+˝À ì»+ ` nã<ä+∆ nH˚$ ˙fi¯fl e÷~]
n≥T Ç≥T ˇs¡T>∑T‘·÷ |üsT¡ >∑T\T rdü÷Ô ñ+{≤sTT. m|ü
&É÷ ˇø£#√≥ ì\ø£&>É ±
ñ+&Ée⁄.
.....Ç˝≤ yê<äq\˝À ∫≈£îÿ≈£îb˛sTTq eTìwæ, dü‘´· |ü]XÀ<Ûqä nH˚ |üìì
>∑T+≥ô|{Ïº >∑+≥ yêsTT+#˚dqæ ≥T¢ ne⁄‘·T+~. n+‘·ø+£ f… <ës¡TDyÓTqÆ eéVü‰s¡+
Ç+ø=ø£{Ï ñ+≥T+<ë ?
ªn+<äT#˚‘· eTq+ #˚jT· e\dæq yÓTT<ä{Ï |üì @$T≥+fÒ ` yê<äq˝À ã\+
˝Ò<y˚ ÷Ó , ì»+ ˝Ò<y˚ ÷Ó nH˚ nqTe÷q+ eTq≈£î sê≈£î+&Ü #·÷#·Tø√yê*.
ªn+‘˚ø±<äT, eTq+‘· eTq+, eTqeT≥T≈£î eTq+ ` Ç+ø± ãT~∆Je⁄\T>±
u≤˝≤édü˝ú ÀH˚ ñHêï+. Ç+ø± m<ä>e∑ \dæq nedüs+¡ ñ+~. ˙¬ø‘’ ˚ ` J$‘·+
n+‘ê Çø£ eTT+<˚ ñ+~. Hê≈£î eTè‘·T´<ë«s¡+ n>∑T|æd÷ü Ô ñ+~. Ç|ü
&ÉT H˚qT
‘ê‹Ô«ø£ #·s¡Ã #˚j·T&É+ ˝Ò<äT. kÕ«qTuÛÑe Á|üø£≥q #˚düTÔHêïqT. yê<äq »s¡T>∑T
‘·Tqï|ü
&ÉT, n+‘·>± #·<Tä e⁄ ` $y˚øe£ TT ˝Òìyêfi¯ófl ‘·eT |üø+å£ >¬ \Tbı+<ë\H˚
‘·|qü ‘√H˚ ñ+{≤s¡T ‘·|Œü ‘êeTT e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï <ë+{À¢ m+‘· dü+ã<ä‘∆ · ñqïB
#·÷#·Tø√s¡T. Ç|ü
&ÉT H˚qT n≥Te+{Ï kÕúsTT˝ÀH˚ ñHêïH˚y÷Ó nì|æk˛Ô+~. ø±ø£b˛‘˚
ˇø£fÒ ‘˚&Ü ñ+~. Hê ÁXÀ‘·\qT m˝≤¬>H’ ê q$Tà+#ê\ì H˚qT ‘·|qü |ü&&É +É
˝Ò<Tä . Hê eT≥T≈£î Hê≈£î qeTàø£+ ø£\>∑&+É ø√dü+ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü HÔ êïqT. #·÷#êyê
H˚qT m+‘· kÕ«s¡|ú sü T¡ &çH√! Hê dæ<ë∆+‘ê\T ì»+ nsTTq≥¢sTT‘˚ ` yê{Ïì qeTà&É+
u≤>±H˚ ñ+≥T+~. eTè‘·Té⁄‘√ H˚qT e÷j·TyÓTbÆ ˛‘êqì ‘Ó*dæHê, n+‘·≈î£ eTT+<äT>±
Hê düVü≤#·s¡T\+<ä]˙ ˇ|æŒ+#ê\ì ø±ø£ yê]øÏ Hêô|’ nqTø£+|ü ø£\>±\ì
#·÷düTHÔ êïqT. á \ø£D å + ‘·«s¡˝ÀH˚ e÷j·TyÓTbÆ ˛‘·T+~ >∑<ë !
ªá düs[¡ ˝ÀH˚ dæ$Tàj·Tdt, ôdu…d\t yê<äq\qT ns¡+ú #˚dTü ≈£î Á|üjT· ‹ïdüTÔ
HêïqT. ˙ eT≥T≈£î ˙e⁄ ` k˛Áø£{d° qt T >∑T]+∫ m≈£îÿe>± Ä˝À∫+#·≈î£ +&Ü,
dü‘´· XÀ<Ûqä >∑T]+∫ ø±\+ >∑&|É {ü ≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·T. H˚qT #ÓãT‘·Tqï <ëH√¢ @yÓTHÆ ê
dü‘ê´+X¯ ñqï≥¢sTT‘˚ <ëìì eT≥T≈£î d”«ø£]+#·+&ç ˝Òøb£ ˛‘˚ Á|ü‹yê<äq #˚jT· +&ç.
n˝≤ø±ø£, H˚qT #Ó|Œæ q <ëìøÏ } ø=&ÉT‘·÷ eTsê´<ä>± }s¡T≈£î+fÒ, MT≈£L, Hê≈£L
nHê´j·T+ #˚dqæ ≥T¢ ne⁄‘·T+~.
ªÇ|ü
&ÉT $wüj÷· ìøÏ ekÕÔqT ?μ
79 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
dæ$Tàj·Tdt yê<äq @$T≥+fÒ,
Ä‘·à X¯Øs¡+ ø£+f… ã\yÓTqÆ <ÓH’ ê, <Óe’ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ <ÓH’ ê ` n~ ≈£L&Ü
kÕeTs¡d´ü + e\¢ $HêX¯q+ ø±ø£ ‘·|Œü <äT nì.
ôdu…dt @eT+{≤&É+fÒ :
k˛Áø£{d° t yê<äq #ê˝es¡≈î£ düs¬ q’ <˚ nsTTHê, Ä‘·à ∫e] X¯Øsêìï bı+~q
ø=~›ø±\+ ‘·sT¡ yê‘· ‘êqT ≈£L&Ü HêX¯q+ nsTTb˛e\dæ+<˚qì.
ªn+‘·≈î£ eTT+<äT eTq+ düàè‹ì >∑T]+∫ eTT#·Ã{Ï+#·T≈£îHêï+. Ä‘·à\T
eTq |ü⁄≥Tºø£ ø£+f… #ê\ eTT+<˚ ñ+&ç ñ+&Ü\ì nqT≈£îHêï+. eTq X¯Øsê\˝À
Çs¡T≈£îÿb˛e{≤ìøÏ eTT+<äT n$ mø£ÿ&√ ñ+&˚ ñ+&Ü* >∑<ë?
eTT+<äT yê<äq\T $qï|ü
&ÉT ‘êeTT Ä n_ÛÁbÕj·T+‘√H˚ ì\ø£&>É ± ñ+&ç
b˛j·÷eTì yêfi¯ófl Ç<äs› ÷¡ #ÓbÕŒs¡T.
ªnsTT‘˚ MTs¡ T MT n_Û Á bÕj· ÷ \qT e÷s¡ T Ãø√e\dæ q ‘· s ¡ T D+
ÄdüqïeTe⁄‘√+~, ùdïVæ≤‘·T˝≤sê!μ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t ªkÕeTs¡d´ü + nH˚~ s¬ +&ÉT
edüTeÔ ⁄\ eT<Û´ä »]π>~. Á|üøè£ ‹ düeTT<ëj·T+ ˇø£ _–+|ü⁄˝À Ç$T&ç ñ+&É&+É
düeTs¡dü‘·. Á|üø£è‹˝ÀH˚ ` eTT+<äT>± á düeTs¡dü‘· ñ+&çq<äì MTs¡T
nqTø√s¡qT≈£î+{≤qT.
Ç|ü
&ÉT ` $wüjT· + m˝≤ s¡÷bı+~+<√ #·÷&É+&ç.
e÷qe Äø±s¡+, s¡÷|ü⁄ <Û]ä +#·{≤ìøÏ eTT+<˚ Ä‘·à nH˚~ ñqï~.
<ëì˝À n+‘·≈î£ eTT+<äT ms¡T>∑ì ø£D≤\T (Elements) ñHêïsTT.
kÕeTs¡d´ü + nH˚~ b˛*Ã #·÷#·Tø√e&É+ ø±<äT.
dü+^‘· |ü]ø£s+¡ , ‘·+Á‘·T\T : yê{Ï düeTs¡d‘ü · @s¡Œ&Éì dü+>∑‘T· \T `
eTT+<˚ ñHêïsTT.
düeTs¡d‘ü · ˇø£ÿfÒ ∫es¡≈î£ @s¡Œ&Ée\dæ ñqï~.
n<˚ yÓTT<ä{>Ï ± $HêX¯+ nj˚T´~ ≈£L&ÜqT. á $es¡D+ Ç~es¡ø{£ Ï <ëì‘√
m+‘· es¡≈î£ q|ü
‘√+~ ?
ª@MT q|üŒ≥+ ˝Ò<Tä μ nHêï&ÉT dæ$Tàj·Tdt.
k˛Áø£{°dt 80
ªne⁄Hê ? @<Ó’Hê n‹øÏq≥T¢ q|üŒe˝…q+fÒ, düVü≤»yÓTÆq kÕeTs¡dü´+
ñ+&Ü*.μ
ªne⁄qT.μ
ªdüsπ , Ç~ MT n_ÛÁbÕj·T+‘√ dü]‘·÷>∑&+É ˝Ò<Tä . ˙≈£î @ n_ÛÁbÕj·T+
ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+ ne⁄‘·T+<√ eTT+<äT m+#·Tø√.
C≤„q+ n+‘ê düàè‘˚ qqï<ë
˝Òø£
ªÄ‘·à kÕeTs¡d´ü + rdüT≈£î edüT+Ô <äH<˚ ë ?μ
ªyÓTT<ä{<Ï ˚ n+^ø±s¡+, s¬ +&√ <ëìøÏ m˝≤+{Ï kÕø£´å + <=s¡ø&£ +É ˝Ò<Tä .μ
ªdüsπ , á düeTs¡d‘ü · nH˚~ Ä edüTeÔ ⁄qT e÷]Ãq ø£DeTT\ düeTT<ëj·T+
ø£+f… _Ûqï+>± ñ+≥T+<ë ?μ nq&ç>±&ÉT k˛Áø£{d° .t
ª}VüQ. ñ+&É<Tä .μ
ªn~ |üì #˚j·T<äT. πøe\+ πøåÁ‘·+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. yê{Ïø£Hêï
_ÛqïeTT>± |üì#˚dTü +Ô ~.μ
ªne⁄qT.μ
ªn+fÒ düeTs¡dü‘· Ä düeTT<ëj·÷ìï ìj·T$T+∫+<äqïe÷≥. yê{Ïì
nqTdü]+∫ eT≥Tπø ñ+≥T+~.μ
ne⁄qHêï&ÉT n‘·&TÉ .
ªyê{Ï‘√ $s¡T<ä‘∆ · ˝Ò<Tä <ëìøÏ, ø£<*ä ø£‘√>±ì, düe«&ç˝À>±ì Ç+πø s¡ø+£
>±q÷.μ
ª˝Ò<äT.μ
ªeT+∫~. Á|ü‹ kÕeTs¡d´ü eTT, ‘Ó∫Ã ô|≥Tº≈î£ qï _–+|ü⁄ ø±<äT.μ
ªHê≈£î ns¡+ú ø±˝Ò<Tä .μ
ª_–+|ü⁄ m≈£îÿe nsTTq≥¢sTT‘˚ ` m≈£îÿe |ü≥T‘·«+, ‘·≈î£ ÿe _–+|ü⁄‘√
‘·≈î£ ÿe düeTs¡d‘ü · @s¡Œ&ÉT‘√+<ë ?μ
ªne⁄qT.μ
81 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªÄ‘·à $wüjT· +˝Àq÷ Ç<˚ ì»e÷ ? Á|ü‹ Ä‘·à`Á|ü‹ $es¡+˝Àq÷ Ä‘·à
‘·|Œü Ç+πøMT ø±<ë ?μ
ªø±<äT.μ
ªdüsπ . Ç|ü
&ÉT ÁX¯<>∆ä ± $q+&ç.μ
ªˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ Ä‘·à≈£î eT+∫‘·q+, $y˚ø+£ ñ+{≤j·Tì : eTs√ Ä‘·à≈£î
<äTsêàs¡eZ TT, n$y˚øe£ TT ñ+{≤j·Tì #Ó|Œü >∑\e÷ ? ˇø£{Ï eT+∫<äì, eTs=ø£{Ï
#Ó&<¶É ìä $+>∑&+ç #·>\∑ e÷ ?μ
ªne⁄qT.μ
ªn˝≤ nsTTq|ü
&ÉT : Ä‘·à øπ e\+ düeTs¡d‘ü · e\¢ @s¡Œ&˚<˚ nH˚ eTìwæ
<ëì˝À eT+∫‘·q+, #Ó&É¶‘·q+ ñHêïj·Tì m˝≤ nq>∑\&ÉT ? <ëìøÏ eTs√
kÕeTs¡d´ü + ` ˝Òøb£ ˛e&É+ e+{Ï$ ÄbÕ~kÕÔ&Ü ? eT+∫ Ä‘·à eT+∫ düeTs¡d‘ü e· TT
ñqï<äì, #Ó&¶É Ä‘·à @e÷Á‘·eTT düeTs¡d‘ü · ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+≥T+<äì n+{≤&Ü ?μ
ªHê≈£î düe÷<Ûëq+ düTŒ¤]+#·&+É ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ Ä n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ n‘·T≈£îÿqï
eTìwæ n˝≤+{Ï e÷fÒ nHê*.μ
ªø±˙ Ä‘·à\T n˙ï ˇπø |ü<‹∆ä ˙, yê{Ï kÕeTs¡d´ü +˝À m≈£îÿe ` ‘·≈î£ ÿe\T
ñ+&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<ìä eTT+<äT nqT≈£îHêï+ >∑<ë.μ
ªne⁄qT.μ
ªÄ‘·à nqï ‘·sT¡ yê‘· m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\T ñ+&Ée⁄. n˙ï ˇø£f,Ò n+<äT#˚‘·
<ëì˝À m≈£îÿe yÓe’ Tqdü´+>±ì, m≈£îÿe kÕeTs¡d´ü +>±˙ ñ+&É{≤ìøÏ M˝Ò<¢ Tä .μ
ªne⁄qT.μ
ªn˝≤π> ` ˇø£ Ä‘·à˝À m≈£îÿe eT+∫‘·q+, eTs√ <ëì˝À m≈£îÿe #Ó&‘¶É q· +
ñ+&É{≤ìøÏ M˝Ò<¢ Tä .μ
ªÇ+ø√ yÓT≥Tº ô|ø’ Ï Ä˝À∫+∫ #·÷ùdÔ ` Ä‘·à˝À j˚T e÷Á‘·+ #Ó&‘¶É q· +
ñ+&É{≤ìøÏ M˝Ò<¢ Tä . düeTs¡d‘ü · nqï ‘·sT¡ yê‘· n+‘ê düeTs¡d‘ü .˚ μ
ªne⁄qT.μ
ªÄ‘·à˝À #Ó&‘¶É q· + nH˚<ëìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò<Tä .μ
ªne⁄qT, eTq+ rs¡T>± Ä˝À∫+∫q <ëìïã{Ïº n˝≤π> M\e⁄‘·T+~.μ
k˛Áø£{°dt 82
ªn+<äT#˚‘· ` Á|ü‹ eTìwæ jÓTTø£ÿ Ä‘·à ≈£L&Ü eT+∫<˚, X¯óuÛÁÑ |ü<yä TÓ qÆ <˚,
eT+>∑fiø¯ s£ y¡ TÓ qÆ <˚. Bì˝À m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\≈£î neø±X¯+ ˝Ò<Tä . nìï Ä‘·à\ \ø£Då ≤\T
ˇø£ÿfÒ.μ
ªne⁄qT.μ
ªá Ä˝À#·q rs¡T düe´+>±H˚ nì|æk˛Ô+~ >∑<ë. ˙≈£î Ä‘·à øπ e\+ Á|üøè£ ‹
düeTT<ëj·T+ ` ø£*|æ ø£≥Tº‘·q+ nqT≈£îH˚≥ºsTT‘˚ Ç≥Te+{Ï ìX¯Ãj·÷ìøÏ
sê>∑\T>∑T‘êe÷ ?μ
ªsê˝ÒeTT. n|ü
&Ü neø±X¯+ ˝Ò<Tä .μ
ªdüπs, eT∞fl eTìwæ <ä>∑Zs¡≈£î yÓ&É<ë+ ` eTìwæ˝À Ä‘·à>±ø£ Ç+πø<Ó’Hê
uÛ≤>∑+ ñqï<ë, n‘·ìï |ü]bÕ*+#˚~, ìj·T+Á‹+#˚Bì.μ
ª˝Ò<äT.μ
ªÄ‘·à X¯Øs¡+ ‘ê\÷≈£î yê+#Û·\≈£î e´‹πsø£+>± |üì#˚düTÔ+~. yê{Ïì
Á|ü‹|òTü {Ïk˛Ô+~. ñ<ëVü≤s¡D ø√dü+ #ÓãT‘êqT, eTìwæøÏ »«s¡+ e∫Ã ` <ä|Œæ ø¬ q’ |ü
&ÉT
ªeT+∫˙fi¯ófl ‘ê>∑e<äTμ› nì #ÓãT‘·T+~. Äø£* ø±q|ü
&ÉT ‹qe<äT› nì #ÓãT‘·T+~.
n˝≤ nH˚ø£ s¡ø±\T>± X¯Øs¡ ˝À\‘·«+ qT+∫ eTìwæì ø±bÕ&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~
Ä‘·à. ne⁄Hê, ø±<ë ?μ
ªìX¯Ãj·T+>± ne⁄qT.μ
ªπøe\+ ø=ìï edüTeÔ ⁄\ düeTT<ëj·TeTT, dü+|üsÿ¡ eTT, _–+|ü⁄ e÷Á‘·yT˚
nsTTq≥¢sTT‘˚ n~ X¯ØsêìøÏ e´‹πsø£+>± e÷{≤¢&>É \∑ <ë ? á $wüjT· + eTT+<˚
n+^ø£]+#ê+ ø£<ë !μ
ªne⁄qT, n+^ø£]+#ê+.μ
ªø£qTø£ ` kÕsê+X¯+>± ‘˚*q $wüjT· + @$T≥+fÒ ` Ä‘·à X¯ØsêìøÏ e´‹πsø£
kÕúsTT˝À |üì #˚dTü +Ô ~. ‘·q˝À nìï uÛ≤>±\qT ìj·T$T+∫ bÕ*düT+Ô ~. ˇø=ÿø£ÿe÷s¡T
X¯ØsêìøÏ Äj·÷dü+. Á|üj÷· dü ø£*>π |üqT\T ≈£L&Ü #˚jT· eTì ìj·T$TdüT+Ô ~.
ˇø=ÿø£ÿe÷s¡T J$‘·eT+‘ê Ç˝≤+{Ï •ø£Då ˝ÀH˚ >∑&|ç yæ j ˚ T· e\dæ edüT+Ô ~. n+<äT#˚‘·
Ä‘·àqT >∑T]+∫ eTq≈£îqï n_ÛÁbÕj·÷\˙ï |ü⁄qsê˝À#·q #˚dTü ø√yê*. >∑T&ç>¶ ±
Ç~es¡≈î£ #·<Tä e⁄≈£îqï, $qï düe÷#ês¡+‘√H˚ eTT&çu≥… Tº≈î£ ≈£Ls¡TÃH˚+<äT≈£î ≈£î<äs<¡ Tä .μ
ªÇø£ s¬ +&√ yê<äq <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e<ë›+.μ
83 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªÄ‘·à neTè‘·eTj·TyÓTÆq<˚, eTqø£+fÒ eTT+<äT qT+∫ ñqï<˚. nsTT‘˚
eTq ‘·sê«‘· ≈£L&Ü ñ+≥T+<ä+fÒ qeTàq+{≤&ÉT ôdu…d.t μ
ªndü\T Ä‘·à e÷qe X¯Øs¡+ ˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +#·&yÉ T˚ ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ »ãT“
e+{Ï~. nø£ÿ&˚ <ëì HêX¯q+ Äs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. J$‘·eT+‘ê nH˚ø£ nedü\ú T |ü&,ç
j·÷‘·q\T nqTuÛ$Ñ +∫ ` ∫es¡≈î£ eTs¡D+‘√ @MT˝Ò≈î£ +&Ü nsTTb˛‘·T+~. X¯Øs¡+
˝ÀìøÏ ˇø£e÷s¡T Á|üy•˚ k˛Ô+<ë #ê˝≤kÕs¡T¢ Á|üy•˚ k˛Ô+<ë nH˚~ nÁ|üdTü ‘Ô +· . eTq
Ä˝À#·q≈£î ` ÇB ôdu…dt yê<äq kÕsê+X¯+ ø£<÷ä ?μ
k˛Áø£{d° t ø±ùd‡|ü⁄ ì<ëì+#ê&ÉT.
Ä˝À∫düTqÔ ï≥T¢>± ñ+&çb˛j·÷&ÉT.
ªôdu…dt yê<äqqT ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+ n+‘· ‘˚*ø¬ q’ |üì ø±<äT. ndü\T
düèwæ\º j·TeTT\ $wüjT· + ≈£L\+ø£w+ü >± #·]Ã+#·T≈£î+fÒ >±ì eTq≈£î á dü+>∑‹
ne>∑‘+· ø±<äT.μ
ªHê≈£î ∫qï‘·q+˝À Natural Science |ü≥¢ eT≈£îÿe, ÄdüøÔÏ ñ+&˚~. Á|ü‹
edüTÔe⁄ m˝≤ ñ<ä“¤e+ ne⁄‘·T+<√, m˝≤ dæú‹˝À ñ+≥T+<√, @ s¡ø£+>±
\j·TyÓTbÆ ˛‘·T+<√ ‘Ó\TdüTø√e&É+ #ê˝≤ Äq+<ä<ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. eTq+
Ä˝À∫+#· >∑\T>∑T‘·THêïeT+fÒ ` yÓT<ä&TÉ ≈£î HÓ‘T· sÔ T¡ düs|¡ süò ê ne&É+ e\¢, Ç+Á~j·T
|ü]C≤„q+ e\¢, ˝Òø£ Ç+πø<ÓH’ ê ø±s¡D+ ñ+<ë ? düàè‹, Ä˝À#·q ` n_ÛÁbÕj·TeTT
mø£ÿ&É qT+&ç edüTHÔ êïsTT ? Çe˙ï dæØú ø£sD¡ bı+~ bÕ+&ç‘´· eTT, C≤„qeTT @sêŒ≥T
ne⁄‘·THêïsTT... ‘·s¡Tyê‘· á >∑Ts¡T‘·s¡ $wüj·÷\˙ï eTqdüT≈£î eTs¡T>∑T
nsTTb˛‘·THêïsTT. Äø±X¯eTT, qø£Áå ‘·eT+&É\eTT.... M≥ìï+{Ï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ
Ç+ø± u≤>∑T+≥T+~.... ø±ì Hê≈£î Ç+<äT≈£î ‘·–q+‘· ªy˚T<Ûμä ˝Ò<ìä ‘·«s¡˝ÀH˚
‘˚*b˛sTT H˚qT Ä s¡øy£ TÓ qÆ $<ä´\ yÓqTø£ |üsT¡ >∑T\T ‹j·T´&É+ e÷ìy˚XÊqT.
ªø=ìï $wüj÷· \T Hê n+‘·≥ H˚qT dæsú +¡ >± ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. ‘·sT¡ yê‘·
s¡øs£ ø¡ ±\ }Vü‰˝Àø±\˝À n‘·˝≤≈£î‘·\+ nsTTb˛sTT, ‘Ó\TdüT≈£îqï<ä+‘ê eTs¡∫
b˛yê\qT≈£îHêïqT. eTTK´+>± e÷qyê_Ûeè~∆øÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \T eTs¡∫
b˛e&É+ nedüs+¡ nsTT+~. ÄVü‰s¡ bÕ˙j·÷\ e\¢H˚ eTìwæ m<äT>∑T‘·THêï&ÉT.
ô|]– ô|<äy› ê&ÉT ne⁄‘·THêï&ÉT nqTø=H˚yê&çì eTT+<äT eTT+<äT. ªnHêø£‡>=s¡dμt
|ü⁄düøÔ +£ ˝À ˇø£ $wüjT· + mes√ #·<Tä e⁄‘·÷ ñ+&É>± $HêïqT. eTqdüT‡ nH˚~
ˇø£{Ï ñ+~. e÷qe J$‘·+˝À Ç<˚ Áø£eT‘·qT, ø±s¡D≤ìï rdüT≈£î ek˛Ô+~ nì.
á $es¡D Hê eTqdüT≈£î ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+>± ø£ì|æ+∫+~.
k˛Áø£{°dt 84
ªeTqùd‡ nìï+{ÏøÏ ø±s¡D+. eTqdüT‡ Áø£eT‘·qT @sêŒ≥T #˚d÷ü HÔ ˚ nìï{Ïø°
ˇø£ Áø£e÷ìï rdüT≈£îedüT+Ô ~. Ä edüTeÔ ⁄\ |ü]D≤e÷ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ kÕúq+˝À
yê{Ïì #˚sT¡ düT+Ô ~. n+<äT#˚‘· ` @ edüTeÔ ⁄ nsTTHê m+<äT≈£î e∫Ã+~, m+<äT≈£î
b˛sTT+~, ˝Òø£ m+<äT≈£î Ç+ø± ñ+~ nì ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ, Ä edüTÔe⁄≈£î
ÁX‚j÷Ó <ëj·Tø£yTÓ qÆ |ü]D≤eT+ @$T{Ï ` nH˚~ ≈£L&Ü eTT+<äT>± ‘Ó\TdüTø√e\dæ
ñ+≥T+~. eTìwæøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈L£ ˇø£fÒ $wüjT· + : n‘·ìøÏ n‘·´+‘·
ÁX‚j÷Ó <ëj·Tø£yTÓ qÆ <˚$T{Ï ? m≈£îÿe X¯óuÛÁÑ |ü<yä TÓ qÆ <˚$T{Ï ? ` ‘·≈î£ ÿe nsTTq<˚$T{Ï
nH˚~ ≈£L&Ü ‘Ó*dæedüT+Ô ~.
ª@yÓTÆHê nHêø£‡>=s¡dt #Ó|æŒ+~ #ê˝≤ j·TTø±Ôj·TTø£Ô+>± ñ+~. düèwæºì
>∑T]+∫ Äj·Tq #Ó|Œæ q $wüj÷· \T u≤>∑THêïsTT. uÛ÷Ñ $T >∑T+Á&É+>± ñ+<ë ?
#·<Tä qT>± ñ+<ë ? nH˚ $wüjT· + #Ó|Œü &É+‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚kÕÔ&qÉ T≈£îHêïqT. BìøÏ
ø±s¡D+ ‘ê]ÿø£yTÓ qÆ nedüs+¡ $e]kÕÔ&qÉ T≈£îHêïqT. uÛ÷Ñ $T n˝≤ ñ+&É&yÉ T˚ m+<äT≈£î
ÁX‚j÷Ó <ëj·Tø£y÷Ó #ÓãT‘ê&ÉqT≈£îHêïqT.... n˝≤π> dü÷s¡T´&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, Ç‘·s¡
Á>∑V‰ü \T yê{Ï >∑‘T· \T, es¡qÔ eT+&É˝≤\T $X¯<|ä sü T¡ kÕÔ&qÉ T≈£îHêïqT. ˇø£<ëìô|’
eTs=ø£{Ï Á|üu≤Û e+ #·÷|æd÷ü Ô ‹s¡T>±&É&+É m+‘· nedüsy¡ ÷Ó #·÷|ækÕÔ&qÉ Tø=HêïqT.
eTqdüT‡ ô|’q Ç+‘·>± πø+ÁBø£]+∫q eTìwæ, n<˚ Áø£eT‘· rdüT≈£îedüTÔqï<äqï
e´øÏÔ ` á Á>∑V‰ü \˙ï ‘·eT ‘·eT kÕúHê\˝À ñHêïj·Tì #Ó|Œü &É+ ‘·|Œü Ç+πøMT
#˚jT· &ÉqT≈£îHêïqT. ˇø=ÿø£ÿ<ëìøÏ ˇø√ÿ ÁX‚jT· düÿs¡yTÓ qÆ ø±s¡D+ #·÷|æ `$X¯«eT+‘ê
n˝≤ ñ+&É&ÜìøÏ ‘·–q eT+∫ ø±s¡D+ #·÷|ü&É+ $<ëj·Tø£+. n+<äTø£ì Ä
|ü⁄düøÔ ±\˙ï u…˝&… TÉ &ÉãT“ yÓ∫Ã+∫ ùdø£]+#êqT, yÓqTyÓ+≥H˚ #·<eä ≥+ yÓTT<ä\T
ô|{≤ºqT. ªªeT+∫μμì >∑T]+∫ >∑ã>∑ã n+‘ê ‘Ó\TdüTø√yê\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïqT.
ªªnsTT‘˚ á ÄX¯ ‘·«s¡˝ÀH˚ n&çj÷· dü nsTTb˛sTT+~. |ü⁄düøÔ ±\T #·~$q
ø=B› Hê≈£î düŒwü+º nsTT+~— eTqdüT≈£î, $X¯«>∑‘T· \≈£î Äj·Tq m˝≤+{Ï düeTq«j·T
dü÷Á‘·eTT rdüT≈£îsê˝Ò<äT. |ü+#·uÛÑ÷‘ê\T nsTTq >±*, yÓ\T‘·Ts¡T, Äø±X¯eTT,
˙s¡T, uÛ÷Ñ $T, M{ÏøÏ ø±s¡D+ μμ nbÕ~+#·&+É »]–+~. Ç+ø± Ç+πøy√ nuÛ÷Ñ ‘·
$wüj÷· \qT >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªk˛Áø£{d° t #˚ùd nìï |üqT\≈£î n‘·ì eTqdüT ø±s¡D+.μμ nì #Ó|Œæ q≥T¢
ñ+≥T+~.
ªªk˛Áø£{d° t Çø£ÿ&É Ç˝≤ m+<äT≈£î |ü&TÉ ≈£îì ñHêï&ÉT ?μμ
85 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªªn‘·ì X¯Øs¡+˝À meTTø£\T ` qsê\T ñHêïsTT.
meTTø£\T ì{≤s¡T>± ñ+{≤sTT, eTT&ÉT#·T≈£î+{≤sTT.
ø°fifl¯ nedüsêìï ã{Ïº n≥T Ç≥T ‹s¡T>∑T‘êsTT.
n+<äTø£ì n˝≤ ` eTT&ÉT#·T≈£îì ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.
n˝≤π> ` k˛Áø£{d° t Ç‘·sT¡ \‘√ m+<äT≈£î e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï&É+fÒ `
<ëìøÏ <Û«ä ì‘·s+¡ >±\T, dü«s¡ù|{Ïø\£ T ø±s¡D+ ` n+{≤&ÉT.
` Ç˝≤ #·T≥Tº ‹]– @<√ #Ó|Œæ q≥T¢ ø£ì|æ+#·&yÉ T˚ ‘·|Œü , ndü˝q’… ø±s¡D+
@$T{À düŒwü+º >± #Ó|Œü &ÉT.
@<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ qqTï •øÏ+å #ê\qT≈£îqï~.
H˚qT Çø£ÿ&É Ç˝≤ y˚∫ ñ+&É&yÉ T˚ qj·TeTqT≈£îHêïqT.
•ø£≈å î£ , Ä»„\≈£î ˝§+–b˛e&ÉyT˚ eT+∫<äqT≈£îHêïqT ` nH˚ e÷≥\T Äj·Tq
#Ó|Œü &ÉT.
•ø£å nqTuÛ$Ñ +#·&+É ` ˝Òøb£ ˛‘˚ meTTø£\T, qsê\T, ø°fiT¯ fl Á|üj÷Ó –+∫
|üsT¡ >∑T rj·T&É+ ` á s¬ +{Ï˝À yÓTT<ä{~Ï ÁX‚jT· düÿs¡+ nì H˚qT m+<äT≈£î rsêàq+
#˚dTü ≈£îHêïH√ Äj·Tq $e]+#ê&ÉT.
nsTT‘˚ ˇø£ $wüjT· + ` meTTø£\T, ø°fió¯ fl ˝Òøb£ ˛‘˚ H˚qT bÕ]b˛˝ÒqT nqï
dü+>∑‹ ì»+. n+‘· e÷Á‘êq yê{Ï e\¢H˚ H˚qT #˚dTü qÔ ï |üqT\˙ï »s¡T>∑T‘·THêïj·TqT
ø√e&É+ ndü+ã<ä+∆ ªªeTqdüTμμ≈£î kÕúq+ @$T{À ‘Ó\TdüTø√yê*.
ˇø£ |üìøÏ ø±s¡D+ `
n~ ø±s¡D+ ø±≈£î+&Ü ñ+&É˝ìÒ |ü]dæ‹ú .
á s¬ +{Ïì y˚sT¡ y˚sT¡ >± #·÷&É˝øÒ b£ ˛e&É+ <äTs¡<èä wü+º .
Ä ªª|ü]dæ‹ú μμH˚ #ê˝≤ eT+~ ø±s¡D+ nì ÁuÛeÑ T|ü&TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T.
<ëìπø ˇø£ ù|s¡T ‘·–*+∫, <ëì yÓqTø£ |ü]XÀ<Ûqä \T #˚kÕÔsT¡ .
Á|üø£è‹øÏ nr‘·yÓTÆq X¯øÏÔ ˇø£{Ï ñqï<äqï $wüj·÷ìï eTs¡∫b˛‘ês¡T.
‘Ó\TdüTø√˝Òø£ b˛‘ês¡T. <ëìe\¢H˚ nìï edüTeÔ ⁄\T yê{Ï yê{Ï kÕúHê\˝À ñHêïsTT.
m|üŒ{Ïø√ ˇø£Hê{ÏøÏ ` nìï{Ï˙ ‘·q˝À ÇeT&ÉTÃ≈£îH˚ >=|üŒ nr‘·X¯øÏÔ
ªªn{≤¢dμt μ e+{Ï~ ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+<äì ÁuÛeÑ T\T b˛‘ês¡T`
k˛Áø£{°dt 86
á s¡ø+£ >± H˚qT |ü⁄düøÔ ±\ qT+∫, Ç‘·s¡ |ü+&ç‘T· \ qT+∫ $wüj÷· \˙ï
düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüTø√˝Òø£, Hê n+‘·≥ H˚qT Á|ü‹B Ä˝À∫+#·T≈£îì, ø=ìï
ìsê∆sD ¡ \≈£î e#êÃqT. Bìì eT]+‘· $e]+∫ #Ó|Œü eT+{≤yê, ôdu…dt ?μμ
ªª‘·|Œü ≈£î+&Ü #Ó|Œü +&ç.μμ
ªªÇ˝≤ uÛÖ>√[ø£yTÓ qÆ $wüj÷· \ |ü]o\q ‘·sê«‘·, Á>∑V≤ü D düeTj·T+˝À
dü ÷ s¡ T ´&ç ì #· ÷ ∫ ø£ fi ¯ ó fl #Ó & É > =≥Tº ≈ £ î H˚ ‘· s ¡ V ü ‰ ‘· | æ Œ <ä + #˚ j · T >∑ ÷ &É < ä ì
ìsê∆]+#·T≈£îHêïqT. Á|ü‹_+u≤ìï ˙fi¯fl˝ÀH√, >±E˝ÀH√ #·÷&Ü*. ˝Òø£b˛‘˚
Á|üe÷<ä+. Á|ü‹ edüTeÔ ⁄qT Ç˝≤ ø£fifl¯ ‘√ #·÷∫ Ç‘·s¡ Ç+Á~j·÷\‘√ düeTq«j·T+
#˚dTü ≈£îqï+<äT e\¢ Áø£eT+>± Ä‘·à >∑T&ç<¶ b’Ó ˛‘·T+<äì|æ+∫+~. n+<äT#˚‘· eTT+<äT>±
dæ<ë∆+‘ê\T |ü]o*+#ê\qT≈£îHêïqT. dæ<ë∆+‘ê\ <ë«sê ì»+ ‘Ó\TdüTø√e&É+
eT+∫~. ãVüQXÊ ` H˚qT #ÓãT‘·Tqï ñ<ëVü≤s¡D\T Hê ñ<˚X› Êìï |üP]Ô>± ne>∑‘+·
#˚jT· &É+ ˝Ò<y˚ ÷Ó , dæ<ë∆+‘ê\+fÒ øπ e\+ ªªÁ|ürø£μμ\T ø±e⁄. ndü\T edüTeÔ ⁄≈£î
nqTã+<Ûyä TÓ qÆ y˚, n+<äT#˚‘· Ç˝≤ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚XÊqT.
ªeTT+<äT>± ˇø£ $wüjT· + Hê eTqdüT≈£î düC≤e⁄>± ø£ì|æ+∫q <ëìï `
rdüT≈£îHêïqT. Ä dæ<ë∆+‘· $wüj·T+˝À qù|Œ $wüj·÷\˙ï b˛>∑T#˚düT≈£îHêïqT.
ø±s¡DØ‘ê´ ø±e#·TÃqT, Ç‘·s+¡ ø±e#·TÃqT. n˝≤ qù|Œ $wüj÷· \T ì»yÓTqÆ $,
q|üŒì$ ì»+ ø±ì$. eT]+‘· $es¡+>± #ÓãT‘êqT... á e÷≥\T MT≈£î ne>±Vü≤q
ø±˝Ò<ìä düŒwü+º >± ‘Ó\Tdü÷Ô ñ+~ Hê≈£î.
ªeTπs+ ø=‘·Ô $wüjT· + ø±<äT. ˝À>∑&É nH˚øe£ ÷s¡T¢ #ÓbÕŒqT. Ç~ #Ó|Œü ≈£î+&Ü
ñqï s√E ˝Ò<qä T≈£î+{≤qT, dü+<äs“¡ +¤ ˝Ò<Tä .
ªìø±s¡‡sTTq (Absolute) kÂ+<äs´¡ eTT, eT+∫‘·qeTT, ñ<ës¡‘· ñHêïsTT.
M{Ï ndæ‘Ô «· +‘√ MT≈£î @MT ù|N ˝Òøb£ ˛sTTq≥¢sTT‘˚ ` yê{Ï <ë«sê düèwæ,º ø±s¡D+,
Ä‘·à, neTè‘·‘«· eTT ` Çe˙ï MT≈£î ‘Ó*j·T#Ó|
ü ‘êqT.
ìø±s¡‡sTTq kÂ+<äs´¡ + ñ+~. eTπs edüTyÔ H’Ó ê düT+<äs+¡ >± n>∑T|æk˛Ô+~.
n+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+, Ä edüTeÔ ⁄ ìø±s¡‡sTTq kÂ+<äs´¡ +˝À uÛ≤>∑+, düø\£ +.
n+‘·ø+£ fÒ eTπs+ Ç‘·s¡ ø±s¡D+ ˝Ò<Tä .
ª@<√ s¡+>∑T e\¢, Äø±s¡+ e\¢ kÂ+<äs´¡ + e∫Ã+<ä+fÒ H˚qT n+^ø£]+#·qT.
Ç‘·s¡ ø±s¡D≤\T, $X¯Bø£sD ¡ \T Hê≈£î #ê\ >∑+<äs>¡ √fi¯+>± ñ+{≤sTT. ìø±s¡‡sTTq
kÂ+<äs´¡ +‘√ dü+ã+<Û+ä ñqï~ >∑qTø£H˚ ` <ëì˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ >∑qTø£H˚ @ edüTyÔ H’Ó ê
n+<ä+>± ñ+≥T+~.
87 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªn+<ä+ e\¢H˚ n+<äyÓTÆq edüTÔe⁄\T n+<ä+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. Ç<˚
ñ‘·eÔ TyÓTqÆ düe÷<Ûëq+ nì Hê≈£î ‘√k˛Ô+~. á n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ n+{Ïô|≥Tº≈î£
ñqï+‘· es¡≈î£ H˚qT mø£ÿ&Ü ‘·|Œü ≥&ÉT>∑T y˚jT· qT.μ
ªn˝≤π> ` $XÊ\‘· e\¢H˚ $XÊ\yÓTqÆ edüTeÔ ⁄\T $XÊ\+>± ø£ì|ædTü HÔ êïsTTμ
n˝≤π> @ \ø£D å yÓTHÆ ê >±˙μ.
ªmì$T~ ø£+f… |ü~ nH˚ n+¬ø s¬ +&ÉT n+¬ø\e\¢ ô|<ä~› μ. ª¬s+&ÉTμ ø±s¡D+>±
|ü~, mì$T~ ø£+f… ô|<ä~› .
ªˇø£{øÏ Ï ˇø£{Ï ø£*bÕ+. s¬ +&ÉT e∫Ã+~. n˝≤ ø£\|ü&+É e\¢ s¬ +&ÉT e∫Ã+~.
n<˚ ø±s¡D+ nqT≈£î+{≤+. n˝≤π> uÛ≤>∑V‰ü s¡+ ≈£L&Ü.
ª@ edüTyÔ H’Ó ê <ëì ‘ê\÷≈£î $X¯«yê´|üÔ dæ‹ú ‘√ dü+ã+<Û+ä e\¢H˚ yÓ*øÏ
ek˛Ô+<äì MT≈£î ‘·«s¡>± ‘Ó*dæb˛‘·T+~. s¬ +&ÉT n+fÒ ` uÛ≤>∑kÕ«eT´+— ˇø£{Ï
n+fÒ @ø£‘.· á eT÷\ dü÷Á‘ê\ qT+#˚ edüTeÔ ⁄\T ãj·T\T yÓ&\É T‘·THêïsTT. á
dü+>∑‹ ns¡ú+ nsTTHêø£ ≈£L&çø£\T, ôV≤#·Ãy˚‘·\T, uÛ≤>∑Vü‰sê\T Çe˙ï |üø£ÿq
ô|fÒkº ÕÔsT¡ . MT <ä‘êÔ+XÊìøÏ MTs¡T n+{Ïô|≥Tº≈î£ ñ+&ç ` ˙&É≈î£ C≤s¡–\ã&çq≥T¢>±,
<ëì eTTU≤+‘·s+¡ >±H˚ düe÷<ÛëHê\T Çdü÷Ô yÓ&‘É ês¡T. <ä‘êÔ+XÊìï n+{Ïô|≥Tº
≈£ î qï|ü
&É T ≈£ L &É , <ëì |ò ü * ‘ê\T ndü + ã<ä ∆ + >± ñHêïj· ÷ ˝Ò < ë nì
düMTø£]+#·T≈£î+{≤s¡T.
ªdæ<ë∆+‘·eTT ` <ëì |ò*ü ‘·eTT, á s¬ +&É÷ y˚sT¡ y˚sT¡ . m|ü
&É÷ ø£*|æ
#·<äTe⁄ø√yê*. m|ü
&É÷ $&ç$&ç>± #·÷#·Tø√yê* nH˚~ ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô˝…’q MT≈£î
Á|üj÷Ó >±\T #˚dqæ MT<ä≥ ‘Ó*dæ edüT+Ô ~.μ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
á $wüjT· + ÄyÓ÷<ä+ bı+~+~.
nH˚ø£ s¡÷bÕ\T ñHêïsTT.
á s¡÷bÕ\qT nqTdü]+∫ nH˚ø£ edüTeÔ ⁄\T ñ<ä“$¤ düTHÔ êïsTT.
Ä edüTeÔ ⁄\T s¡÷bÕ\‘√ düeTq«j·T+ bı+<äT‘·THêïsTT.
|òü˝≤Hê eTìwæ, n‘·ì ‘·+Á&ç ø£+f… bı&ÉT¬>’qyê&ÉT, u≤eeT]~ ø£+f…
bı{Ïyº ê&ÉT.... nì dæ<ë∆+rø£]+#·eT+fÒ Ä eTìwæ˝À bı&ÉT>∑]‘·qeTT, bı{Ï‘º q· eTT
≈£L&Ü ñqïfÒ¢ >∑<ë! eTqTwüß\˝À ñqï \ø£D å ≤\ e\¢H˚ á kÕeT´+ ≈£î<äTs¡T‘√+~
>±ì, eTqTwüß\e\¢ ø±<äT >∑<ë !
k˛Áø£{°dt 88
Ç<˚<√ ø£è‘·ø£yÓTÆq yê<äq˝≤>± n>∑T|ædüTÔ+~. ø±ì ˝À‘·T>± Ä˝À∫ùdÔ
j·T<ës¡+∆ Ç<˚.
ªbı&ÉT>¬ q’ s¡÷|ü+ ≈£îs¡#‘· H· êìï ‘·q˝À ÇeTT&ÉTÃ≈£î+≥T+~. bı&ÉT>∑] ‘·q+
bı{Ïº‘·Hêìï n+^ø£]+#·<äT. ˇø£{Ï ñqï#√≥ ¬s+&√~ ñ+&É<äT. <ëìøÏ <ë]
ÇdüT+Ô ~, \T|üyÔ TÓ Æ b˛‘·T+~.
edüTeÔ ⁄ ñqï~ ñqï≥T¢>±H˚ ñ+&ç bı&ÉT>∑T, ≈£îs¡#· nsTTb˛‘·÷ ñ+&É&+É
eTq≈£î ‘Ó\TdüT. <ëì˝À e÷s¡TŒ ˝Òø£b˛sTTHê Ç‘·s¡ edüTÔe⁄\‘√ kÕeT´+
‘Ó∫Ãq|ü
&ÉT, á e÷s¡TŒ edüTeÔ ⁄\˝ÀH˚ ñqï≥T¢ ÁuÛeÑ T ø£*–düT+Ô ~.μ
`á yê<ä+ Ç˝≤ kÕ>∑T‘·÷ ñ+&É>± nqTj·÷j·TT\˝À ˇø£‘q· T >∑Ts¡TÔ #˚XÊ&ÉT.
ª˝À>∑&É eTq+ ˇø£ $+‘· dæ<ë∆+‘·+ n+^ø£]+#ê+. MTø£+<äs≈¡ L£ >∑Ts¡TÔ
ñ+&˚ ñ+≥T+~. n<˚$T≥+fÒ ` ô|<ä› edüTeÔ ⁄ ∫qï edüTeÔ ⁄ qT+&ç edüT+Ô ~. ∫qï
edüTeÔ ⁄ ô|<ä› edüTeÔ ⁄ qT+&ç edüT+Ô ~. n+fÒ |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ s¡÷bÕ\ qT+&ç
edüTeÔ ⁄\T ñ‘·Œqï+ ne⁄‘·THêïj·Tì. Ä dü+>∑‹ >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ã≈£î+fÒ Ç|ü
&ÉT
#ÓãT‘·Tqï yê<äq n+‘ê ns¡+ú ˝Òì~>± ‘·j÷· s¬ b’ ˛‘·T+~.μ
ª˙e⁄ á dü+>∑‹ >∑Ts¡TÔ #˚jT· &É+ #ê˝≤ eT+∫<˚ nsTT+~. nsTT‘˚ ˙e⁄
Ç+<ëø£{Ï yê<äq˝Àì ‘·‘êÔ«ìï, Ç|üŒ{Ï yê<äq˝Àì kÕsê+XÊìï ` yê{Ï˝À
e´‘ê´kÕ\qT >∑eTì+#·˝<Ò qä ï e÷≥.μ
n|ü
&ÉT eTq+ $s¡T<ä∆yÓTÆq ªedüTÔe⁄\Tμ, $s¡T<ä∆yÓTÆq ªedüTÔe⁄\μ qT+&ç
edüTHÔ êïsTT nqT≈£îHêï+.
Ç|ü
&ÉT @eT+≥THêïeT+fÒ ª$s¡T<äy∆ TÓ qÆ \ø£D å + ` $s¡T<äy∆ TÓ qÆ \ø£Då +
qT+∫ sê˝Ò<Tä μ n+≥THêïeTT.
n|ü
&ÉT eTq+ edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥THêïeTT. yê{ÏøÏ ñqï
e´‹πsø£ \ø£D å ≤\qT >∑T]+∫ eTT#·Ã{Ï+#·T ≈£î+≥THêïeTT. \ø£D å ≤\qT ã{Ïº e∫Ãq
ù|s¡T Á|ükÕÔ$+#·T≈£îHêï+.
Ç|ü
&ÉT \ø£D å ≤\qT >∑T]+#˚ j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± |ü]o*düTHÔ êï+. Ä \ø£D å +
ñqï+<äTe\¢ Ä edüTeÔ ⁄≈£î ù|s¡T e∫Ã+~ nH˚ $wüjT· + ìsê∆]+#·T≈£î+≥THêïeTT.
` Ç+‘·≈£L ˇø£ $wüj·T+ eTq+ dæ<ë∆+rø£]+#· e#·TÃqqT≈£î+{≤qT.
n<˚$T≥+fÒ :
89 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ª@ e´‹πsø£ edüTeÔ ⁄ ˝Òø£ \ø£D
å + nsTTHê ` ‘·q≈£î ‘êH˚ e´‹πsø£+ ø±˝Ò<Tä μ
nH˚~.
ªne⁄qT, ì»+μ nì n+<äs÷¡ ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*bÕs¡T.
ªeTs√ $wüj·T+ >∑eTì+#·+&ç Ç|ü
&ÉT. n~ >∑÷&Ü MT≈£î ÄyÓ÷<ä
jÓ÷>∑éTT>± ñ+<˚y÷Ó #·÷&É+&ç.μ
ªñwüeí TT ` o‘·\eTT nH˚ s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\T ñHêïj·÷ ?μ
ªñHêïsTT.μ
ªeT+#·T>∑&¶É ` ì|ü
s¡e« e+{ÏyH˚ ê n$ ?μ
ªø±<äTμ
ªñwü+í nH˚~ ì|ü
s¡e« ø£+fÒ e´‹πsø£yTÓ qÆ ~. n˝≤π> o‘·\+ eT+#·T>∑&¶É
ø£+fÒ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ ~.μ
ªne⁄qT.μ
ªÇ+<ëø£ eTq+ |ü]o*+∫q <ëìì ã{Ïº ` eT+#·T>∑&,¶É <ëì ‘·‘«Ô· +
n˝≤+{Ï~ >∑qTø£, ñcÕíìï ‘·q˝ÀìøÏ ne>±Vü≤q #˚dTü ø√˝Ò<Tä . #˚dTü ≈£îHêïø£ ≈£L&Ü
eT+#·T>∑&>¶É ±H˚ ñ+&çb˛˝Ò<Tä . n+fÒ ` n~ ñwü+í qT+∫ <ä÷s¡+>± bÕ]b˛yê*,
˝Ò<ë ‘·q ndæ‘ú ê«ìï b˛>=≥Tºø√yê*.μ
ªne⁄qT, n+‘˚.μ
ªn˝≤π> ñwü+í ≈£L&Ü. Ç+‘·≈L£ ‘˚\T‘·Tqï $wüjT· + @$T≥+fÒ ` edüTeÔ ⁄\≈£î
eTq+ ÇdüTqÔ ï ù|s¡T¢ Ä edüTeÔ ⁄\ u≤Vü≤´s¡÷bÕìøÏ >±≈£î+&Ü n+‘·s‘Z¡ · \ø£D å ≤ìøÏ
≈£L&Ü düeTq«j·T+ ne⁄‘·THêïsTT.μ
ªuÒdæ n+¬ø\T ñHêïsTT.μ
uÒdæ n+¬ø eT÷&ÉT.
eT÷&ÉT ˇø£ÿfÒ uÒdæ n+¬ø ø±<äT.
nsTT<äT ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï<.˚
Ç˝≤+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\T mqïsTTHê ñHêïsTT.
eT÷&ÉT, nsTT<äT\˝À ` Ç+ø± Ç˝≤+{Ï n+¬ø\˝À Á|üø|åÏ +Ôü >± ñqï \ø£D å +
ªuÒd‘æ q· +μ n˝≤π> |ü~ n+¬ø\ $wüjT· + >∑÷&Ü.
k˛Áø£{°dt 90
ªeTTK´+>± Ç+<äT˝À eTq+ >∑eTì+#·e\dæq kÕsê+X¯+ @$T≥+fÒ.
|üsd¡ Œü s¡ e´‹πsø£‘\· T eT≥Tπø s¬ +&ÉT $wüj÷· \qT ne>±Vü≤q≈£î rdüT≈£îsêe⁄.
e´‹πsø£+ ø±ì s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\T ≈£L&Ü ‘·eT˝À ‘êeTT e´‹πsø£‘· \ø£D å +
|ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£î+{≤sTT.
yê{Ï˝À Ä e´‹πsø£ s¡÷|ü+ ñqï~. ø±ì n~ ãj·T≥≈£î sê˝Ò<Tä . ãj·T≥≈£î
eùdÔ edüTeÔ ⁄ s¡÷|ü+ #Ó~]b˛‘·T+~.
ªeT÷&ÉT n+¬ø m|üŒ{Ïø° uÒdæ n+¬ø>±H˚ ñ+≥T+~. <ëì˝À dü] n+¬ø
Ç$T&ç ñHêï eT÷&ÉT m|üŒ{Ïø° dü] n+¬ø ø±˝Ò<Tä .
ªne⁄qTμ nHêï&ÉT ôdu…d.t
ªnsTTHê s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT n+¬ø\T e´‹πsø£yTÓ qÆ $ ø±<äTμ
ªø±<äTμ
ªn+<äT#˚‘· |üsd¡ Œü s¡ e´‹πsø£yTÓ qÆ n+XÊ˝Ò ø±≈£î+&Ü, Ç‘·sy¡ TÓ qÆ $ ≈£L&Ü
ˇø£<ëì˝À ˇø£{Ï Ç$T&ç ñ+&É˝eÒ ⁄. ÇeT&É≈î£ +&Ü ñ+&É˝eÒ ⁄.μ
ªì»+μ
ªeT] Ç˝≤+{Ï edü T Ô e ⁄\T @$T{À |ü ] o*+#· { ≤ìøÏ Á|ü j · T ‘· ï +
#˚<ë›e÷ ?μ
ª‘·|üŒ≈£î+&Üμ
ªÇ˝≤ #ÓãT‘êqT eTT+<äT :μ
ø=ìï edüTeÔ ⁄\T ñHêïsTT. n$ s¡÷bÕ\qT rdüT≈£î+{≤sTT.
á s¡÷|ü+ e\¢H˚ edüTeÔ ⁄>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·THêïsTT.
ªnsTTHê Ç‘·s¡ s¡÷bÕ\ ` e´‹πsø£ s¡÷bÕ\ #Ûêj·T\T, Á|ürø£\T ≈£L&Ü á
s¡÷bÕ\˝À ñ+≥THêïsTT.μ
ª$es¡+>± #Ó|Œü +&ç ns¡+ú ø±˝Ò<Tä .μ
ªeT÷&ÉT nH˚ s¡÷|ü+ m|üŒ{Ïø° ` @ edüTeÔ ⁄qT ÄÁX¯sTT+∫Hê uÒd>æ ±H˚
ñ+&ç b˛‘·T+~.μ
ªì»+.μ
91 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªá s¡÷|ü+˝ÀìøÏ Ç+<äT≈£î e´‹]ø£yÔ TÓ qÆ s¡÷|ü+ ñqï edüTeÔ ⁄ #˚s˝¡ <Ò Tä .μ
ªne⁄qTμ
ªuÒdæ s¡÷|ü+ e\¢H˚ Ç˝≤ »s¡T>∑T‘√+~.μ
ªne⁄qTμ
ªBìøÏ e´‹πsø£yTÓ qÆ ~ — dü] nsTTq s¡÷|ü+μ
ªne⁄qTμ
ªdü] nsTTq s¡÷|ü+ ` eT÷&ÉT ˝ÀìøÏ m|üŒ{Ïø° Á|üy•˚ +#·˝<Ò Tä μ
ªne⁄qTμ
ªn+fÒ, eT÷&ÉT nH˚~ ªdü]μ nsTTq s¡÷bÕìøÏ m|üŒ{Ïø° nHêqT≈£L\yÓTqÆ <˚μ
ªne⁄qTμ
ªø£qTø£ eT÷&ÉH˚ n+¬ø dü] nsTTq~ ø±<äTμ
ªne⁄qTμ
ªyê≥+‘·≥ n$ e´‹πsø£yTÓ qÆ $ ø±ø£b˛sTTHê, Ä e´‹πsø£‘˝· À Ç$T&çb˛˝Òì
ñ<ëVü≤s¡D Ç#êÃqT >∑<ë ! eT÷&ÉT dü] n+¬ø≈£î e´‹πsø£+ ø±<äT. nsTTHê dü]
n+¬ø>± ‘·j·÷s¡T ø±˝Ò<äT. dü] nsTTq <ëìøÏ e´‹πsø£‘· m|üŒ{Ïø° eT÷&ÉT˝À
ñ+≥T+~. s¬ +&ÉT ` uÒd,æ ì|ü
` o‘·\+ Ç˝≤ mHÓï’ Hê ñ<ëVü≤s¡D\T Ç∫Ã
#Ó|Œü e#·TÃqT. á dü+>∑‘T· \T Ç|ü
&ÉT ìs¡«#·q+ $q+&çμ
ªe´‹πsø£yTÓ qÆ ~, ‘·q≈£î e´‹πsø£yTÓ qÆ <ëìì n+^ø£]+#·øb£ ˛>± ` n˝≤+{Ï
e´‹πsø£‘‘· √ Ç$T&çq @ s¡÷|ü+ <ëì <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫ÃHê, Ä e´‹πsø£ s¡÷bÕìï
>∑÷&Ü e´‹πsøÏdTü +Ô ~.μ
ªnsTT<äT nH˚ n+¬ø ªdü]μ nsTTq s¡÷bÕìï n+^ø£]+#·<Tä . |ü~ nsTT<äT≈£î
s¬ {Ï+º |ü⁄. nsTTHê |ü~, nsTT<äT nH˚ uÒdæ s¡÷bÕìï n+^ø£]+#·<Tä . s¬ {Ï+º |ü⁄˝À
‘·q<˚ nsTTq z e´‹πsø£‘· ñ+~. n˝≤π> ˇø£{qÏ ïs¡, ˇø£{Ï eTTbÕŒe⁄ ` Ç˝≤+{Ï$
düeTÁ>∑yTÓ qÆ @ø£ s¡÷bÕìï n+^ø£]+#·e⁄.μ
ªá yê<ä+ MT≈£î ns¡+ú nsTT+<ë ? n+^ø±s¡+>± ñ+<ë ?μ nì n&ç>±&ÉT
k˛Áø£{°dt.
k˛Áø£{°dt 92
ªÄ" ns¡+ú nsTT+~, n+^ø±s¡+ ≈£L&Üμ nHêï&ÉT ôdu…d.t
ªdüsπ eTs√ $es¡D $q+&ç.μ
X¯Øsêìï yÓ#Ã· >± ñ+#·{≤ìøÏ <ëì˝À @$T ñ+&Ü* ? ñwü+í nì #Ó|Œü qT
»yêãT. Ç+<ëø£ »]|æq dü+uÛ≤wüD\ dæ<ë∆+‘·s÷¡ |ü+>± ªì|ü
μ ñ+&Ü* nì
#ÓãT‘êqT. n˝≤π> X¯Øsêìï nHês√>∑é+‘·+ #˚jT· {≤ìøÏ <ëì˝À @$T ñ+&Ü*
n+fÒ ` yê´~Û nqqT, ª»«s¡+μ n+{≤qT.
ª@<ÓH’ ê n+¬øqT ªuÒdμæ dü+K´ #˚j÷· \+fÒ n+<äT˝À @$T ñ+&Ü* `
n+fÒ ªuÒd‘æ q· +μ nì #Ó|Œü qT. ª@ø£‘μ· ñ+&Ü* n+{≤qT... düsπ Ç|ü
&ÉT eTs√
n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î y˚<ë›+. X¯Øs¡+ düJe+>± ñ+&Ü\+fÒ @$T ñ+&Ü* ?μ
ªÄ‘·àμ
ªn+fÒ Ä‘·à X¯Øsêìï ¬ø’eX¯+ #˚düT≈£îqï|ü
&ÉT ` ‘·q‘√ bÕ≥T düJe
\ø£Då ≤ìï ≈£L&Ü rdüT≈£îedüT+Ô ~.μ
ªne⁄qTμ
ªdüJe \ø£D å ≤ìøÏ e´‹πsø£yT˚ <ÓH’ ê ñqï<ë ?μ
ªñqï~μ
ª@$T≥~?μ
ªeTè‘·Té⁄μ
ªÇ+<ëø£ eTq+ #˚dqæ Ä˝À#·q, dæ<ë∆+‘êìï nqTdü]+∫ ` Ä‘·à ‘·q≈£î
e´‹]ø£yÔ TÓ qÆ \ø£Då ≤ìï rdüT≈£îe#˚Ã edüTeÔ ⁄qT ‘·eT˝À ÇeTT&ÉTÃø√<äT. n+^ø£]+#·<Tä
ø£<÷ä ?μ
ªne⁄qTμ nHêï&É ôdu…d.t
ªdü] nsTTq s¡÷bÕìï ÇeTT&ÉTÃø√ì <ëìøÏ @eTì ù|s¡T ô|≥Tº≈î£ Hêï+?μμ
ªdü] ø±ì~ ` nqT≈£îHêï+.μ
ª<Ûäs¡à+, dü+düÿè‹ e+{Ï yê{Ïì n+^ø£]+#·ì yê{ÏøÏ @eTì ù|s¡T
ô|≥Tº≈î£ Hêï+ ?μ
ªn<Ûsä à¡ +, ndü+düÿè‹.μ
ªeTè‘·Té⁄qT n+^ø£]+#·&ÜìøÏ @eTì ù|s¡T ô|≥Tºø√e#·TÃqT ?μμ
93 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªneTè‘·‘·Ô«+μ
ªÄ‘·à eTè‘·Té⁄qT ÇeTT&ÉTÃø√<äT. n+^ø£]#·<Tä >∑<÷ä ?μ
ªne⁄qTμ
ªø£qTø£ Ä‘·à neTè‘·‘«Ô· yÓTqÆ ~ !μ
ªdüsπ , Ä $wüjT· + ìs¡÷|üD nsTTb˛sTT+<äì nqTø√e#·TÃHê ? MTs¡T
@eT+{≤s¡T ?μ nì k˛Áø£{d° t n+<ä]e+ø£ #·÷#ê&ÉT.
ª≈£îå Dí+>±, ìs¡«› +<ä«+>± ìs¡÷|üD nsTT+~.μ
ªeTs√ n+X¯+. dü]ø±ì$ n$Hê• nsTTq≥¢sTT‘˚, eT÷&ÉT n+¬ø ≈£L&Ü
n$HêX‚ >∑<÷ä ?μ
ªne⁄qT, n$HêX‚.μ
ªy˚&ç ø±ì~ n$Hê• nsTT‘˚ ` eT+#·T>∑&É¶≈£î ì|ü
CÀ&ç+∫q|ü
&ÉT,
eT+#·T >∑&¶É <ä÷s¡+>± ‘=\–b˛‘·T+<ë ` ø£s>¡ ≈∑ î£ +&Ü ñ+&çb˛‘·T+<ë ? ˝Ò≈î£ +&Ü
b˛‘·T+<ë ? ˝Òø£ ‘·q˝À ì|ü
CÀ&ç+#·eT+≥T+<ë ? n˝≤π> o‘·\ $wüjT· +
≈£L&Ü.
ªªBìì neTè‘·‘«Ô· +‘√ b˛*Ã #·÷<ë›+.μμ
neTè‘·‘«Ô· yÓTqÆ ~ n$Hê• ≈£L&Ü nsTT‘˚, eTè‘·TéTTK+˝À Ä‘·à ñ+&É≈î£ +&Ü
b˛e&É+ nkÕ<Û´ä +. n~ eTè‘·Té⁄qT ÇeTT&ÉTÃø√˝Ò<Tä . ‘·qø¬ ’ ‘êqT eTs¡D+Ï #·
˝Ò<Tä . eT÷&ÉT dü] ø±<äT ! uÒdæ ø±<äT nqï≥T¢>±. o‘·\+ ñwü+í ø±<äT, o‘·\+
ø±<äT nqï≥T¢>±... n~ e÷j·TyÓTbÆ ˛sTT, <ëì kÕúq+˝À eTπs<ÓH’ ê sêe#·TÃqT
>∑<ë! ªªn+<äT#˚‘·... neTè‘·‘·Ô«+ nH˚~ n$Hê• nì >∑÷&Ü ãTTEe⁄
nsTTb˛sTT+~μμ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
ôdu…dt ªªneTè‘·‘«Ô· eTT, XÊX¯«‘·eTT nsTTq~ n$Hê• ø±ø£b˛‘˚ Ç+πø~
$T>∑T\T‘·T+~ >∑qTø£!μμ nHêï&ÉT.
ªªn+<äT#˚‘· n+<äs¡÷ n+^ø£]+#·e\dæq $wüj·T+ @$T≥+fÒ `
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT, Jedü«s¡÷|üeTT, Ç+ø± neTè‘·‘·Ô«yÓTÆq @ edüTÔyÓ’Hê m|üŒ{Ïø°
ñ+&É≈î£ +&Ü b˛<äT ! <ëì ndæ‘Ô ê«ìøÏ &Û√ø± ˝Ò<Tä : nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t ªÄ‘·à
neTè‘·eTj·TeTT nsTT‘˚ n$Hê• ≈£L&Ü ne⁄‘·T+~.μμ
ª‘·|üŒ<äT.μ
k˛Áø£{°dt 94
ªø£qTø£ ` eTìwæì eTè‘·Té⁄ ÄeVæ≤+∫q|ü⁄&ÉT n‘·ì˝Àì eTè‘·ÁbÕj·TyÓTqÆ ~
eTs¡DdÏ Tü +Ô ~. neTè‘·eTj·TyÓTqÆ ~ eTs√ #√≥T≈£î, eTè‘·Té⁄≈£î n+<äì rsêìøÏ
b˛sTT Á|üe÷<ä+ qT+∫ ‘·|Œæ +#·T≈£î+≥T+~. $HêX¯+ qT+&ç ãj·T≥ |ü&TÉ ‘·T+~.μμ
ªªne⁄qT.μμ
ªªn+<äT#˚‘,· ôdu…d,t eTq Ä‘·à\T neTè‘·eTj·T+ : n$Hê• eTs¡D≤q+‘·s+¡
eTs√ ˝Àø±ìøÏ b˛‘êsTT.μμ
ôdu…dt $qj·T+>± ªªk˛Áø£{d° ,t Hê≈£î ˙ yê<äqqT >∑T]+∫, dæ<ë∆+‘ê˙ï
>∑T]+∫ Ç|ü
&ÉT @ e÷Á‘·+ nq+^ø±s¡+ ˝Ò<Tä . dæ$Tàj·Tdt>±ì, Ç‘·sT¡ \T me¬sH’ ê
Bì˝À @ uÛ≤>±ìï n+^ø£]+#·øb£ ˛sTTHê, yêfi¯ófl Ä $wüjT· +ô|ø’ Ï #Ó|Œæ #·sÃ¡ ≈£î
‘êe⁄ Çe«&É+ eT+∫<äqT≈£î+{≤qT. Ç+‘·ø+£ f… eTs√ #·øÿ£ ì neø±X¯+ sê<äT.μμ
nHêï&ÉT.
dæ$Tàj·Tdt ªªHê eT≥T≈£î Hê≈£î nqTe÷Hê\T, e´‹πsø£‘\· T ˝Òe⁄. nsTTHê
e÷qe dü«uÛ≤e+ n‹ ã\V”≤qyÓTqÆ ~. n+<äT#˚‘· @y√ ∫qï $wüj÷· \T ñ+&ÉH˚
ñ+{≤sTT.μμ nHêï&ÉT.
ªªeTq+ dæ<ë∆+‘ê\qT m+‘· ≈£îå Dí+>± |ü]o*+∫ n+^ø£]+∫Hê, yê{Ï
|ü]o\q˝À @<√ ∫qï neédüú\T ekÕÔsTT. ‘·|üŒ<äT. MTs¡T ≈£åîDí+>±
|ü]o*+∫qf…‘Ì¢ ˚ á nqTe÷Hê\T yÓ<’ =\–b˛‘êsTT. dü‘´· <äsÙ¡ q+ ne⁄‘·T+~.
e÷qe y˚T<Ûä m+‘· es¡≈î£ ne>±Vü≤q #˚dTü ø√>∑\<√ n+‘· es¡≈î£ <=s¡T≈£î‘·T+~
düe÷<Ûëq+. Ä kÕúsTT #˚sT¡ ≈£îqï ‘·sê«‘· |ü]XÀ~Û+#· e\dæ+~ @MT ñ+&É<Tä .μμ
nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
dæ$Tàj·Tdt n+^ø±s¡+ ‘Ó*bÕ&ÉT.
ªªeTs√ $wüjT· +μμ n+≥÷ k˛Áø£{d° t ø=qkÕ–+#ê&ÉT. ªªÄ‘·à neTè‘·eTj·TeTT
nsTT‘˚, n~ eTq düeTj·÷ìï J$‘· ø±\+˝ÀH˚ ø±ø£ m|üŒ{Ïø° ø√s¡T≈£î+≥T+~.
<ëìì ìs¡ø¢ ´å£ + #˚jT· &É+ Á|üe÷<äøs£ +¡ ≈£L&ÜqT. eTè‘·Té⁄ nìï{Ï qT+N $eTTø£yÔ TÓ qÆ
dæ‹ú nsTT‘˚ ` <äTsêàs¡T\Z ≈£î, H˚sd¡ Tü \Ô ≈£î, Ç~ ‘·sT¡ D√bÕj·T+ ne⁄‘·T+~. #·ìb˛e&É+
e\¢ X¯Øs¡ ‘ê´>∑yT˚ ø±≈£î+&Ü X¯Øs¡+ #˚dqæ bÕbÕ\ìï{Ï qT+N ªª$&ÉT<ä\μμ #˚dTü +Ô ~.
nsTT‘˚ Ä‘·à neTè‘·eTj·T+ ne&É+ e\q Ç˝≤+{Ï $|ü‘ÿ· s¡ |ü]dæ‹ú ˝Ò<Tä . bÕbÕ\
qT+∫ |üsT¡ >∑T\T rj·T&ÜìøÏ <ë] ø£ì|æ+#·<Tä . m+<äT#˚‘q· +fÒ n~ ‘·q‘√bÕ≥T
95 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
<˚ì˙ Ç‘·s¡ ˝Àø±\≈£î rdüT≈£îyÓfifl¯ <äT. ‘·q •ø£D å , $y˚øe£ TT ‘·|Œü Ç+πøMT <ëì‘√
sê<äT. Áø=‘·>Ô ± #·ìb˛sTTq yêfi¯fl≈£î düV‰ü j·Tø±] nH˚$ Çy˚.
ª»]π> ø£<ä∏ Ç˝≤ ñ+≥T+~.μ
eTìwæ #·ìb˛‘ê&ÉT.
n‘·ì s¡øD å£ rdüT≈£îqï z <˚e‘êeT÷]Ô eTìwæì ˇø£ #√≥T≈£î rdüT≈£îb˛sTT
n+<ä] eTT+<äT ì\u…&‘É ê&ÉT. n‘·ì #·s´¡ \T rs¡TŒ≈£î düeT]Œ‘·+ nsTTq ‘·sê«‘·,
Ç<äs› ÷¡ eTs√ ˝Àø±ìøÏ b˛‘ês¡T. á ˝Àø£+ qT+∫ eTs√ ˝Àø±ìøÏ eTqTwüß\qT
rdüT≈£îb˛e{≤ìøÏ ` n<˚ ‘·eT $<äT´ø£Ô <Ûsä à¡ +>± ø=+<äsT¡ Je⁄\T ñ+{≤s¡T. nø£ÿ&É
Ä ˝Àø£+˝À nedüsy¡ TÓ qÆ •ø£D å bı+~q ‘·sê«‘·, nqTuÛyÑ ê\T >∑&+ç ∫q ‘·sê«‘·,
eTs√ <˚e‘êeT÷]Ô n‘·ìï ‹]– á ˝Àø±ìøÏ rdüT≈£î ekÕÔ&TÉ .
ªª‘Ó*yÓq’ Ä‘·à ` nìï{Ï˙ |ü]o*dü÷Ô ‹s¡T>∑T‘·T+~. X¯ØsêìøÏ nqTã+<Û+ä
nsTTq Ä‘·à m|ü
&É÷ <ëìMT<äT>±H˚ ‹s¡T>±&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~. m+‘√ ã\e+‘·+
MT<ä>±ì á ˝Àø±ìï e<ä* ô|’ ˝Àø±ìøÏ yÓfifl¯ {≤ìøÏ n+^ø£]+#·<Tä .
á ˝Àø±\˝À nH˚ø£ n+‘·dTü \Ô T, ñ|ü˝Àø±\T ñHêïsTT. uÛ÷Ñ $T $wüjT· y˚T
|ü]o*ùd,Ô dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\˝À BìøÏ eTq+ nqT≈£îH˚ \ø£Då ≤\ ø£+fÒ $_ÛqïyÓTqÆ $
#ê˝≤ ñqïeì $HêïqT.μμ
ªªny˚$T{À #Ó|Œü +&ç.μμ
ªªˇø£{Ï : uÛ÷Ñ $T >∑T+Á&É+>± ñ+~.μμ
ªªdü«sêZ\ q&ÉTeT ñ+~.μμ
n~ |ü&bç ˛≈£î+&Ü ñ+&É{≤ìøÏ >±ì, ˝Òø£ Ç‘·s¡ ˇ‹Ô&TÉ \T @MT nedüs+¡
˝Ò<Tä .
dü«sêZ\ kÕs¡÷|ü´+. uÛ÷Ñ $T |ü]dæ‹ú #ê\T n~ <ëì kÕúq+˝À kÕúsTT>±
ñ+&É{≤ìøÏ.
düeTdæ‹ú ˝À ñqï @ edüTyÔ H’Ó ê, øÏ+<ä |ü&<É Tä , ô|ø’ Ï m>∑s<¡ Tä . @ Ä<Ûës¡eTT
˝Òq≥T¢ ø£ì|ædTü HÔ êï, n~ ñqï#√≥H˚ ñ+≥T+~.
ªªÇB Hê yÓTT<ä{Ï qeTàø£+.μμ
dæ$Tàj·Tdt ªª#ê˝≤ düeT+»dü+>± ñ+~μμ nHêï&ÉT.
k˛Áø£{°dt 96
ªª‘·sT¡ yê‘·, uÛ÷Ñ $T #ê\ $kÕÔsy¡ TÓ +Æ ~. eTq+ mø£ÿ&√, @ eT÷˝À ñ+≥THêï+,
‘·{≤ø£+ ˇ&ÉTq¶ ø£|Œü \˝≤>±. uÛ÷Ñ $T MT<ä mH√ï s¡ø±\ Äø±sê\T, Á|üe÷D≤\T,
˙s¡T, >±* ì+&çb˛sTT ñHêïsTT. á<Ûsä Y nì ˇø£ edüTeÔ ⁄ ñ+~. eTq+ uÛ÷Ñ $T
ñ|ü]‘·\+ MT<ä ñHêïeTqT≈£î+≥THêï+ >±ì, <ëì ˝Àj·T\˝ÀH˚ ñ+≥THêï+.
düeTTÁ<ä >∑s“¡ +¤ ˝À ñqï »+‘·Te⁄\T ‘êeTT düeTTÁ<ä ñ|ü]‘·\+ MT<äH˚ ñHêïeTì
nqT≈£î+{≤sTT. n˝≤π> eTqeT÷. yê{Ïì düeTTÁ<ä+ <ë«sê ø£ì|æ+#˚ dü÷s¡T´&ÉT,
#·+Á<äT&ÉT, Ç‘·s¡ Á>∑V‰ü \T.... düeTTÁ<äyT˚ Äø±X¯+ ÁuÛeÑ T ø£*–+#·e#·TÃqT. düeTTÁ<ä
ñ|ü]‘·\+ MT<ä≈î£ Ä Je⁄\T mqï&É÷ sêø£b˛e#·TÃqT. nsTT‘˚ @+, <ëì ndæ‘Ô ê«ìøÏ
@MT ˝À|ü+ ˝Ò<Tä .
ªª|üHïÓ +&ÉT bıs¡\‘√ ù|ìq >√fi¯+ á uÛ÷Ñ $T.
ô|’ qT+∫ #·÷∫q|ü
&ÉT ø£ì|æ+#˚ <äèX¯´+ Ç~.
y˚sT¡ y˚sT¡ s¡+>∑T\T, kÕ+Á<ä‘\· T, ø£fi≤ø±s¡T\T ñ|üj÷Ó –+#˚ s¡+>∑T\ e+{Ï$.
eTH√Vü≤s¡yTÓ qÆ }<ë s¡+>∑T.
ã+>±s¡T s¡+>∑T.
‘Ó\T|ü⁄, düTqï+ ø£+f…, bÕ\ ø£+f… y˚s¬ q’ ‘Ó\T|ü⁄... n+‘ê eTH√Vü≤s¡yTÓ qÆ
<äèX¯´+.
uÛ÷Ñ $T˝Àì ˝Àj·T\T, ˙s¡T, >±* $TÁ•‘·yTÓ Æ ñ+{≤sTT.
s¡øs£ ø¡ ±\ s¡+>∑T\˝À düT+<äs+¡ >± ñ+{≤sTT.
nH˚ø£ s¡+>∑T\T |üs∫¡ q≥T¢>± ˇπø ‘·\+>± n>∑T|ækÕÔsTT #Ó≥T¢, |üP\T,
|ò˝ü ≤\T... á uÛ÷Ñ $T MT<ä ô|s¡T>∑T‘êsTT. n$ n+<ëìï |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£î+{≤sTT.
|üs«¡ ‘ê\T ` yê{Ï MT<ä sêfi¯ófl... m+‘√ düTìï‘·+>± s¡øs£ ø¡ ±\ s¡+>∑T\˝À,
düŒ{Ïø±˝≤¢ yÓTs¡Tdü÷Ô düT+<äs+¡ >± ñ+{≤sTT.
qes¡‘êï\T á sêfi¯fl˝Àìy˚.
düe÷»dæ‹ú ˝À ñqï sêfi¯ófl, n$ Ç‘·s¡ eTTÁ<ä\≈£î, ‘êøÏfifl¯ ≈£î ˝ÀqTø±˝Ò<Tä .
düeTTÁ<ä ø¬ s¡{≤\T yê{Ïì ‘êø£˝<Ò Tä .
á sêfi¯ófl, s¡‘êï\T ø±ø£... ã+>±s¡eTT, yÓ+&ç Ç‘·s¡ ˝ÀVü‰\T, Çe˙ï
uÛ÷Ñ $T˝À uÛ≤>∑yT˚ .
97 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
yê{Ïqìï{Ï˙ #·÷&É&+É ø£qTï\≈£î |ü+&ÉT>∑ !
mH√ï »+‘·Te⁄\T ñHêïsTT, eTqTwüß\T.
ø=ìï uÛ÷Ñ $T MT<ä, ø=ìï Äø±X¯+˝À,
ø=ìï düeTTÁ<ärs¡+˝À, >±*˝À, B«bÕ\˝À.
|ü≈îå£ \≈£î, »+‘·Te⁄\≈£î yê´<ÛTä \T ˝Òe⁄.
eTqTwüß\ ø£+f… m≈£îÿe ø±\+ Áã‘·T≈£î‘êsTT.
mH√ï |ü$Á‘· >∑TVü≤\T, <˚yê\j·÷\T ñHêïsTT. <˚e‘·\T, <˚e⁄fi¯ófl ìedækÕÔsT¡
nø£ÿ&É. uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À Á|üXï¯ \T, Ä<˚XÊ\T, ñ‘·sÔ T¡ «\T nø£ÿ&É qT+∫ ekÕÔsTT.
ªªuÛ÷Ñ $T ‘·‘«· + Ç˝≤+{Ï~.μμ
s¡øs£ ø¡ ±\ ˝Àj·T\T, m‘·TÔ |ü˝≤¢\T nìï{Ï˙ ø£\T|ü⁄‘·÷ ˇø£ ‘·\+.
q<äT\T, q<ë\T.
#·\ì¢ , yÓ#Ã· ì ˙{Ï ø±\Te\T.
n–ï e]¸dTü qÔ ï≥T¢ ø=ìï q<äT\T.
es¡<\ä T, yÓ\T¢e\T.
uÛÑ÷$T˝À n+‘·s¡Z‘·+>± »]π> ø£<ä*ø£\ e\¢, düŒ+<äHê\ e\¢ á
Ä≥Tb˛≥T\T.
uÛ÷Ñ $T˝À ñqï ˇø£ >∑TVü≤ #ê˝≤ ô|<ä~› . ôVAeTsY (Homer) #Ó|Œæ q≥T¢>±
ˇø£ ∫es¡ qT+∫ eTs√ ∫es¡ es¡≈î£ n$s¡fi+¯ >± <ä÷düT≈£îb˛‘·T+~.
nìï q<äT\T á >∑TVü≤˝ÀìøÏ #˚sT¡ ≈£î+{≤sTT, ∫es¡≈î£ .
eTq ñ#ê«dü ìXÊ«kÕ\˝≤>∑ ÇM es¡TdüÁø£eT+˝À ‘·|Œü ìdü]>± Ádü$kÕÔsTT.
ø=ìï yê>∑T\T ñ|ü]‘·\+˝ÀìøÏ e∫Ã eTq≈£î |ü+≥\T |ü+&É{≤ìøÏ <√Vü≤<ä+
#˚dTü HÔ êïsTT.
uÛ÷Ñ $T n+‘·s‘Z¡ +· >± mH√ï #·s´¡ \T, eT<ÛHä ê\T »s¡T|ü⁄‘·THêïsTT.
ô|ø’ Ï n+‘ê Áø£eT+ Á|üø±s¡+ ekÕÔsTT.
düeTTÁ<ë\T, q<äT\T, düsd¡ Tü ‡\T, #ÓsT¡ e⁄\T, }≥\T...
k˛Áø£{°dt 98
ªªeTìwæ #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· ˇø£ <ä÷‘· ÄÁX¯jT· +˝À á q<äT\˙ï #·÷dü÷Ô
$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\T dü+<ä]Ùdü÷Ô ‹s¡T>∑T‘ê&ÉT. n‘·ì #·s´¡ qTã{Ïº n‘·ìøÏ •ø£\å T,
|ü]Vü‰sê\T »s¡T>∑T‘êsTT ` m+‘· e]í+∫ #Ó|Œæ Hê á es¡Hí ˚ düs«¡ eT÷ nqTø√>∑÷&É<Tä .
á es¡qí \˙ï eTq˝À dü÷Œ¤],Ô $XÊ«düeTT ø£*–+#·{≤ìπø.
Ä‘·à á øå√uÛ\Ñ ˙ï |ü&≈É î£ +&Ü M≥ìï{ÏøÏ nr‘·+>± ñ+&É{≤ìøÏ ˇø£ e÷s¡+Z
ñ+~. J$‘·ø±\+˝À X¯Øs¡ düTK˝≤\dü\ ø√dü+ ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&≈É î£ +&Ü ñ+fÒ, C≤„q
düeTTbÕs¡q® ø√dü+ m≈£îÿe düeTj·÷ìï $ìjÓ÷–+∫q≥¢sTT‘˚, ô|≥Tº&TÉ kÂ+<äs´¡ +
ø±≈£î+&Ü düV≤ü »yÓTqÆ kÂ+<äs´¡ +˝ÀH˚ Ä‘·à <Û>ä <∑ >∆ä ±j·Te÷q+>± yÓ*–b˛‘·T+~,
yÓT]dæb˛‘·T+~.
ªªÄ‘·à ìÁ>∑V≤ü +, eT+∫‘·q+, kÕVü≤dü+, $‘·sD ¡ , dü‘´· eTT ` á \ø£D å ≤\T
ñbÕdæ+∫q|ü
&ÉT |üs˝¡ Àø£ Á|üj÷· D≤ìøÏ düC≤yÓq’ , düÁø£eTyÓTqÆ @sêŒ≥T¢ #˚dTü ≈£îqï≥T¢
ne⁄‘·T+~.μμ
ªªHê eT≥T≈£î Hê≈£î Ä düeTj·T+ Ç|ü
&˚ ÄdüqïyÓT+Æ ~. H˚qT Ç|ü
&ÉT
kÕïq+ #˚jT· e\dæq düeTj·T+. $wü+ |ü⁄#·TÃø√e{≤ìøÏ eTT+<äT kÕïq+ #˚jT· &É+
eT+∫<äqT≈£î+{≤qT. n˝≤ nsTT‘˚, H˚qT #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· ‹]– Hê X¯yêìï
kÕïq+ #˚sTT+∫ X¯óÁuÛ|Ñ sü #¡ e· \dæq |üì ñ+&É<Tä .μμ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
ÁøÏ{À n‹ ì+bÕ~>± ªªk˛Áø£{d° t n+‘ê #ÓbÕŒe⁄. u≤>±H˚ ñ+~. MT |æ\\¢ qT
>∑T]+∫, ≈£î≥T+u≤ìï >∑T]+∫ Hê≈£î >±ì ` Ç+¬øe]¬øH’ ê >±ì @yÓTHÆ ê Ä<˚XÊ\T,
ñ‘·sÔ T¡ e⁄\T Çyê«\qT≈£î+≥THêïyê ? y˚T+ @+ #˚ùdÔ MT≈£î Äq+<ä<ëj·Tø£+>±
ñ+≥T+<√ ôd\e⁄ ÇkÕÔyê ?μμ nHêï&ÉT.
ªªø=‘·>Ô ± #Ó|Œü e\dæ+~ @MT ˝Ò<Tä ÁøÏ{À. MT MT |üqT\T #˚dTü ≈£î+≥÷
#·øÿ£ >± ø±\πø|å +ü #˚d÷ü Ô ñ+&É+&ç. n<˚ Hê≈£î Äq+<ä<ëj·Tø£+.μμ
ªªMT |üqT\T ìs¡¢ø£å´+ #˚dæHê, nC≤Á>∑‘·Ô˝À |ü&çHê ` H˚qT #Ó|æŒq
dü+$<Ûëq+˝À MT J$‘ê\qT neTs¡TÃø√ø£b˛sTTHê, Ç|ü
&ÉT H˚qT #Ó|Œæ q $wüj÷· \T
$ì n+^ø£]+∫q+‘· e÷Á‘êq MT≈£î @MT y˚T\T »s¡><∑ Tä .μμ
ªªX¯øÏÔe+#·q ˝Ò≈£î+&Ü eT+∫ J$‘·+ ` MTs¡T Ä<˚•+∫q s¡ø£+>±
>∑&|É {ü ≤ìøÏ` Á|üjT· ‹ïkÕÔ+.μμ nHêï&ÉT ÁøÏ{À. ªªMT <äV≤ü qÁøÏjT· \T m˝≤ #˚j÷· \ì
n_Û˝≤wü ?μμ nì n&ç>±&ÉT.
99 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªªn~ MT Çwü+º . Hê n_ÛÁbÕj·T |üs+¡ |üs\¡ qT |ü≥Tºø√>∑*–‘˚ düsπ dü]. ˝Òøb£ ˛‘˚
H˚qT MT y˚fifl¯ dü+<äT\ qT+∫ ‘·|Œæ +#·T≈£îb˛‘êqTμμ n+≥÷ k˛Áø£{d° t düsfi¡ +¯ >±
qyê«&ÉT.
eT∞fl n+<ä]yÓ|’ ⁄ü ‹]–, ‘ê|”>± #·÷dü÷Ô Ç˝≤ nHêï&ÉT.
ªªÇø£ÿ&É |ü&TÉ ≈£îì ñ+&ç, ≈£Ls¡TÃì ` MT‘√ eT{≤¢&TÉ ‘·÷, s¡øs£ ø¡ ±\ yê<äq\T
Á|ü‹bÕ~+∫q H˚qT k˛Áø£{d° Ht q˚ ì, MT≈£î ` ÁøÏ{À≈£î, q#·Ã#Ó|Œü ˝ÒqT. H˚qT ø=~›ùd|ü{À¢
eTè‘·<V˚ ‰ü HÓ’ Çø£ÿ&É |ü&ç ñ+{≤qì n‘·&TÉ n|ü
&˚ n+#·Hê y˚dTü HÔ êï&ÉT. Hê <äV≤ü q
ÁøÏjT· \T m˝≤ »s¡>±\ì n&ÉT>∑T‘·THêï&ÉT.
$wü+ ‘ê–q MT<ä≥ H˚qT MT‘√ ñ+&ÉqT. dü«s¡Z düTK<Ûëe÷\ yÓ|’ ⁄ü wæø±s¡T
yÓ&É‘êqT. Ç<ä+‘ê ÁøÏ{À eTqdüT≈£î |ü≥Tº≈£îqï≥T¢>± ˝Ò<äT. Hê ‘·s¡|òü⁄q MTs¡T
ÁøÏ{À≈£î á $wüjT· + #ÓãT‘·÷ ñ+&Ü*. m+<äTø£+fÒ n‘·qT H˚qT #·ìb˛≈£î+&Ü
ñ+&É{≤ìøÏ @y˚T+ #˚jT· >∑\&√ n+‘ê #˚XÊ&ÉT. H˚qT #·ìb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· e÷Á‘·+
` Ç+ø± Çø£ÿ&É ñ+&Éq˙, yÓ[flb˛‘êqì n‘·qT }Væ≤+#·˝øÒ b£ ˛‘·THêï&ÉT. X¯Øsêìï
‘·>T∑ \ô|{ÏHº ê, düe÷~Û #˚dHæ ê.... Ä <äèXÊ´ìï #·÷∫ ÁøÏ{À ‘·≥Tºø√˝Ò&TÉ . n‘·ìï Ä
<äT'K+ qT+&ç ìyê]+#·+&ç. nìyês¡ýÓTqÆ ~ »]–‘˚ n~ #·÷dü÷Ô ‘·≥Tºø√e&É+
n‘·ì e\¢ø±<äT. k˛Áø£{d° qt T H˚qT yÓ÷düT≈£î yÓ&TÉ ‘·THêïqT. ‘·>\∑ ô|&ÉT‘·THêïqT.
n+‘·´ÁøÏjT· \T #˚dTü HÔ êïqT. ` nH˚ e÷≥\T sê>∑÷&É<Tä . ÁøÏ{À ` ˇø£ÿe÷≥ $qT,
bıs¡bÕ≥T e÷≥\T Ä‘·àqT øå√uÛÑ ô|&É‘êsTT. $q&ÜìøÏ ø£≥Te⁄>± ñ+&É&yÉ T˚ ø±≈£î+&Ü
˙e⁄ ì<ëq+>±, ìÁ>∑V≤ü +>± ñ+&Ü*. ˙e⁄ ‘·>\∑ y˚dTü qÔ ï~ Hê X¯Øsêìï eT≥Tπø.
<ëìï ˙ Çwü+º e∫Ãq≥T¢ #˚sTT, ‘·>\∑ y˚sTT, |üP&ÉTÃ n+‘ê ˙ Çwü+º . @~ jÓ÷>∑ýÓTqÆ
|üH√ n<˚ #˚sTT.μμ
á e÷≥\T #Óù|Œdæ k˛Áø£{d° t |üøÿ£ >∑~˝ÀìøÏ yÓfi≤fl&ÉT, kÕïq+ #˚jT· {≤ìøÏ.
ÁøÏ{À n‘·ìï nqTdü]+#ê&ÉT.
‘·‹e÷à n+<äs÷¡ nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛j·÷s¡T.
ªeTs¡Tø£D
å + @eTe⁄‘·T+~ ? n+<äse¡ T÷ nHê<Û\ä yÓTbÆ ˛‘êeTT. e÷ ‘·+Á&ç
eTeTà*ï e<ä* yÓ[flb˛‘·THêï&ÉTμ nH˚ uÛ≤e+ n+<ä] eTqdüT\˝Àq÷ >∑÷&ÉTø£≥Tº≈î£
b˛sTT+~.
k˛Áø£{d° t kÕïq+ #˚dæ e#êÃ&ÉT.
k˛Áø£{°dt 100
n‘·ì ≈£îe÷s¡T\qT rdüT≈£îe∫Ã ∫e] e÷s¡T>± #·÷|æ+#ês¡T. Ç<äs› T¡ ∫qï
|æ\\¢ T ` ˇø£&TÉ ô|<äy› ê&ÉT.
n‘·&ç uÛ≤s¡´, Ç‘·s¡ Ä&Éyêfi¯ó¢ e#êÃs¡T.
ÁøÏ{À düeTø£+å ˝ÀH˚ n+<ä]‘√q÷ e÷{≤¢&Ü&ÉT. ‘·q Ä˝À#·q\T, Äø±+ø£\å
>∑T]+∫ yê] ø£+<ä]ø° #ÓbÕŒ&ÉT.
Ä&Éyêfi¯flqT, |æ\\¢ qT |ü+|æ+#˚d,æ ‘·q ùdïVæ≤‘·T\T, nqTj·÷j·TT\T ñqï
>∑~˝ÀìøÏ ‹]– e#êÃ&ÉT k˛Áø£{d° .t
<ë<ë|ü⁄ dü÷sê´düeÔ Tj·T+ nsTT+~.
#ê˝≤ùd|ü⁄ ˝À|ü\ >∑&bç Õ&ÉT.
k˛Áø£{d° t ì<ëq+>± e∫Ã ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT.
kÕïq+ #˚dqæ +<äTq, ø£&–ç q eTT‘·´+˝≤ ñHêï&ÉT.
ø=~› ìeTTcÕ\T ùdïVæ≤‘·T\‘√ á e÷≥\T, Ä e÷≥\T Ä&Ü&ÉT.
C…\’ T n~Ûø±] e#êÃ&ÉT.
ªªÁ|üuTÑÛ ‘·« Ä»„\ Á|üø±s¡+ MT≈£î H˚qT $wübÕÁ‘· n+~+#ê*. n|ü
&ÉT qqTï
MTs¡T ø√|ü+>± #·÷kÕÔsT¡ , ì+~kÕÔsT¡ . n+<äs÷¡ n˝≤π> #˚kÕÔsT¡ . n+<ä]˝≤>± MTs¡T
#˚kÕÔsT¡ . n+<ä≈î£ H˚H+˚ nqTø√qT. Çø£ÿ&ÉTqï yêfi¯fl˝À MTs¡T #ê\ ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ
e´≈£îÔ\ì, eTqTwüß\+<ä]˝Àø° BÛs√<ë‘·TÔ\˙ ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. Hê ô|’q ø√|ü+
#˚jT· s¡H˚ $wüjT· + ≈£L&Ü Hê≈£î düŒwü+º nsTTb˛sTT+~.. á •ø£≈å î£ u≤<ÛTä ´\T mes√
MT≈£î u≤>± ‘Ó\TdüTqT. ø£qTø£ ` H˚qT ∫e] e÷s¡T>± MT≈£î eTq$ #˚ùd~ @eT+fÒ
<äjT· #˚dæ »s¡>q∑ Tqï <ëì‘√ X¯è‹ ø£\|ü+&ç. <Ûs’Ó ´¡ +>± uÛ]Ñ +#·+&çμμ nHêï&ÉT.
C…\’ T n~Ûø±] ø£˙ïs¡T eTT˙ïs¡T>± $\|ædTü HÔ êï&ÉT.
–s¡T≈£îÿq ‹]– ` Çø£ nø£ÿ&É ì\e˝ÒqT nqï≥T¢>± yÓq≈£îÿ yÓfi≤fl&ÉT.
k˛Áø£{d° t ì+bÕ~>± n‘·ìï #·÷∫, ªôd\e⁄. ˙e⁄ #Ó|Œæ qfÒ¢ #˚<ë›+μμ nHêï&ÉT.
‘·q ùdïVæ≤‘·T\‘√ Ç˝≤ nHêï&ÉT.
ªªÇ‘· q T m+‘√ ñ‘· Ô e TT&É T ! H˚ q T Çø£ ÿ &É ñqïìï s√E\T qqTï
#·÷&Ée#˚Ãyê&ÉT. n|ü
&É|
ü &ÉT Hê‘√ dü+uÛ≤wüD\T »]ù|yê&ÉT. Hê |ü≥¢ #ê˝≤
<äjT· >± Áù|eT>± ñHêï&ÉT. á M&√ÿ\T düeTj·T+˝À Hê ø√dü+ ø£˙ïs¡T ø±s¡Ã&É+
101 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n‘·ì eT+∫‘·Hêìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. düsπ , ÁøÏ{À n‘·qT #Ó|Œæ q≥T¢ #˚<ë›+ |ü<.ä
me¬sH’ ê $wübÕÁ‘· rdüT≈£îs¡+&ç, n~ dæ<+∆ä nsTT ñ+fÒ. Ç+ø± ‘·j÷· s¡T ø±ø£b˛‘˚
eTq+ y˚∫ ñHêïeTì #Ó|Œü +&ç, dæ<+∆ä #˚jT· eTq+&ç.μμ
ÁøÏ{À ªªdü÷s¡T´&ÉT Ç+ø± ø=+&É\ MT<˚ ñHêï&ÉT. |üP]Ô>± ndüeÔ Tj·T+ ø±˝Ò<Tä .
Ç‘·sT¡ \ $wüjT· +˝À H˚qT $qï<˚eT+fÒ ` •ø£≈å î£ >∑Ts¬ q’ yês¡T sêÁ‹ uÛÀ»q+
#˚kÕÔsT¡ . Çwüyº TÓ qÆ bÕ˙j·÷\T ùd$kÕÔsT¡ . ‘·eT ùdïVæ≤‘·T\‘√ ÇcÕº>√wæ˜ »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
u≤>± sêÁ‹ nsTTq MT<ä≥ $wü+ rdüT≈£î+{≤s¡T. n+<äT#˚‘· eTq+ ‘=+<äs|¡ &ü É
e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä . #ê˝≤ düeTj·T $sêeT+ ñqï~ Ç+ø± μμ nHêï&ÉT.
ªªÁøÏ{À! Ä eTqTwüß\+‘ê n˝≤ Á|üe]Ô+#·&+É yê]øÏ |üP]Ô>± ‘·– ñ+~.
uÛÀ»q+ e\¢, bÕ˙j·T+ e\¢, ø£ãTs¡¢ e\¢ yê]πø<√ ˇs¡T>∑T‘·T+<äqT≈£î+{≤s¡T.
H˚qT Ä |ü<ä∆‹˝À q&Éeø£ b˛e&É+ Hê≈£î düeTT∫‘·yÓTÆq rs¡T. $wü+ ‘ê>∑&É+
Ä\dü´+ #˚dqæ +<äTe\¢ Hê≈£î ñ|üø]£ +#˚~ @MT ˝Ò<Tä . J$‘·+ ø=ìï ø£D å ≤\ bÕ≥T
bı&ç–+#·T≈£î+<ë+ nqTø√e&É+ Hê ≈£åî\´ø£‘·H˚ ‘Ó*j·T|üs¡TdüTÔ+~. n+<äT#˚‘·
rdüT≈£îsê. eTπs+ Ä\dü´+ #˚jT· ≈£îμμ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
ÁøÏ{À ‘·q nqT#·sT¡ &çøÏ ôd>’ ∑ #˚XÊ&ÉT.
n‘·&TÉ ãj·T≥≈£î yÓ[fl #ê˝≤ ùd|ü{Ï ‘·sê«‘· e#êÃ&ÉT. n‘·&‘ç √ bÕ≥T
$wübÕÁ‘· n+~+#·e\dæq eTìwæ ≈£L&Ü e#êÃ&ÉT. n‘·ì #˚‹˝À $wübÕÁ‘· dæ<y∆ä TÓ Æ
ñ+~.
k˛Áø£{d° t n‘·ìï #·÷&É>±H˚ ªªu≤>∑T+~, Ç|ü
&ÉT H˚H+˚ #˚j÷· ˝À #Ó|
ü μμ
nq&ç>±&ÉT.
ªªá bÕÁ‘·˝Àì bÕ˙j·T+ ‘êπ>j·T+&ç. n≥T, Ç≥T |ü#ês¡T¢ #˚j·T+&ç.
ø±ùd‡|ü{À¢ MT ø±fi¯ófl ãs¡Te⁄ m≈£îÿ‘êsTT. n|ü
&ÉT |ü&TÉ ø√+&ç. n|ü
&ÉT $wü+
‘·q+‘·≥ ‘·H˚ |üì#˚dTü +Ô ~.μμ
á e÷≥\T #Ó|æŒ n‘·qT k˛Áø£{°dt≈£î bÕÁ‘· n+~+#ê&ÉT, ‘·q |üì
nsTTb˛sTT+~ nqï≥T¢>±.
k˛Áø£{d° t Äq+<ä+>± <ëìï n+<äT≈£îHêï&ÉT.
@ e÷Á‘·+ eDT≈£î, ‘·&uÉ ≤≥T ˝Ò<Tä .
k˛Áø£{°dt 102
eTTK ø£e[ø£\˝À e÷s¡TŒ ˝Ò<Tä .
>±+;Ûs´¡ + #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ˝¡ <Ò Tä .
ø£qTu§eT\T kÕ]+∫ dæsú +¡ >± øÏ+<ä≈î£ #·÷dü÷Ô ªªá bÕ˙j·T+˝À ø=+‘·
<˚e⁄&çøÏ düeT]Œ+#·e#·TÃHê ?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªe÷eT÷\T>± eTìwæøÏ dü]b˛j˚T+‘· Á|üe÷D+˝ÀH˚ ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔ+
k˛Áø£{d° μt μ nHêï&ÉT n‘·&TÉ .
ªªn˝≤>± ! düsπ , á ˝Àø£+ qT+&ç |üs˝¡ Àø±ìøÏ Hê Á|üj÷· D+ yÓu’ eÑÛ +>±
»s¡>±\ì <˚e⁄fi¯flqT ÁbÕ]údTü HÔ êïqT. á ÁbÕs¡qú yês¡T eTìïkÕÔsì¡ Ä•kÕÔqTμμ n+≥÷
k˛Áø£{d° t $wübÕÁ‘· m‹Ô @ e÷Á‘·+ ns¡T∫, nsTTwü+º #·÷|ü≈î£ +&Ü ` yÓTT‘·+Ô
bÕÁ‘·˝À ñqï bÕ˙j·÷ìï ˇø£ÿ yÓ÷‘ê<äT˝À >=+‘·T˝À b˛düT≈£îì >∑T≥ø£ y˚XÊ&ÉT.
á ø£Då + es¡≈î£ n‘·ì ùdïVæ≤‘·T\T, nqTj·÷j·TT\T m˝≤>√ ‘·eT <äT'U≤ìï,
ø£˙ïfi¯flqT ìÁ>∑V≤æ +#·T≈£î ñ+&É>*∑ >±s¡T.
n‘·qT $wü+ ‘ê>∑T‘·÷ ñqï|ü
&ÉT yêfi¯fl+‘ê $eX¯ó˝…b’ ˛j·÷s¡T.
eTTU≤\T #˚‘T· ˝À¢ ø£|
ü ≈£îì, ø£&TÉ |ü⁄ ∫+#·T≈£îb˛j˚T≥≥T¢ $\|æ+#ês¡T.
ÁøÏ{À n+<ä] ø£+fÒ eTT+<˚ <äT'K düeTTÁ<ä+˝À |ü&bç ˛j·÷&ÉT. |üøÿ£ >∑~˝ÀìøÏ
yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
nb˛˝À&Ésd¡ t (Appollodurus) n+<ä]ø£Hêï m≈£îÿe>± $\|ædTü HÔ êï&ÉT.
k˛Áø£{d° t á <äèX¯´+ #·÷∫ Ç˝≤ nHêï&ÉT.
ªª$TÁ‘·T˝≤sê ! Ç<˚Hê Á|üe]Ô+#·e\dæq rs¡T ? n+<äTø£H˚ Ä&Éyêfi¯flqT
eTT+<äT>± ãj·T≥≈£î |ü+|æyX˚ ÊqT. yêfi¯ófl >∑+<äs>¡ √fi¯+ düèwækº ÕÔsì¡ uÛj Ñ T· |ü&Ü¶qT.
Hê≈£î ‘Ó*‡q+‘·es¡≈î£ ∫e] |òTü &çjT· \T #ê˝≤ Á|üXÊ+‘·+>±, ìX¯Ùã›+>± >∑&∫ç b˛yê*.
eTqdüT‡˝À m˝≤+{Ï $ø±sê\T ñ+&É≈L£ &É<Tä . n+<äs÷¡ düe÷<Ûëq∫‘·T\Ô T ne+&ç.
<Ûs’Ó ´¡ +>± ñ+&É{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#·+&ç.μμ
n‘·ì e÷≥\T n+<ä]ø° dæ>T∑ Z ‘Ó|Œæ +#êsTT.
#·ìb˛‘·Tqïyê&ÉT Ç‘·sT¡ \≈£î <Ûs’Ó ´¡ + #ÓãT‘·THêï&ÉT.
n+<äs÷¡ #˚‘H· q’Ó +‘· es¡≈î£ ìÁ>∑V≤æ +#·T≈£î+<äT≈£î |üPqT≈£îHêïs¡T.
103 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ø±fi¯ófl ãs¡Te⁄ m≈£îÿ‘·THêïsTT nì #Ó|Œæ , yÓ\ø¢ ˝Ï ≤ |ü&TÉ ≈£îHêï&ÉT. $wübÕÁ‘·
‘Ó∫Ã n+~+∫q eTìwæ k˛Áø£{d° t ô|q’ #˚sTT y˚dæ |üØøÏ+å ∫ #·÷#ê&ÉT. ø=~›ùd|ü⁄
nsTTHêø£, ø±fi¯ófl, #˚‘T· \T |ü]o*+#ê&ÉT. ø±fi¯flqT >∑{>ºÏ ± –*¢ ªª‘Ó\Tk˛Ô+<ë ?μμ
nì n&ç>±&ÉT. ªªHêπø+ ‘Ó*j·T&É+ ˝Ò<Tä μμ nHêï&ÉT k˛Áø£{d° .t
Áø£eT+>± efi¯ófl #·\ã¢ &ÉT‘√+~.
yÓTT<äT› m≈£îÿ‘√+~.
ªª$wü Á|üu≤Û e+ >∑T+&Ó ÁbÕ+‘êìøÏ #˚sT¡ ø√>±H˚ k˛Áø£{d° t eTs¡DkÏ ÕÔ&TÉ μμ nì
#ÓbÕŒ&ÉT Ä eTìwæ.
#·\<¢ qä + ô|ø’ Ï m>∑u≤≈£î‘√+~.
k˛Áø£{d° t eTTK+ MT~ eTTdüT>∑T rXÊ&ÉT.
ªªÁøÏ{À, n¬ø¢|æj·Tdt (Ascleplus) ≈£î eTq yÓ÷ ø√&ç|ü⁄+EqT Çyê«*μμ
nHêï&ÉT. ªªeTs¡∫b˛e<äT› düTe÷! á ø±qTø£ #Ó*+¢ #˚≥T¢ #·÷&ÉT.μμ
ªªn˝≤π> #˚kÕÔqTμμ nHêï&ÉT ÁøÏ{À ªªÇ+πøMT eTs¡∫b˛˝Ò<äT >∑<ë!μμ nì
n&ç>±&ÉT.
k˛Áø£{d° t á Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü ˝Ò<Tä .
ø=+‘·ùdô|q’ ‘·sê«‘·, ø£<*ä ø£ n>∑T|æ+∫+~.
C…\’ T eTìwæ eTTdüT>∑T ‘=\–+∫ #·÷#ê&ÉT.
k˛Áø£{d° t ø£fió¯ fl dæsú +¡ >± ñHêïsTT.
ÁøÏ{À Ç~ #·÷∫ n‘·ì H√s¡T, ø£fió¯ fl eT÷dæyX˚ Ê&ÉT.
<Ûs’Ó ´¡ o\T&ÉT, C≤„ì, ìC≤sTTr|üsT¡ &ÉT k˛Áø£{d° t ndü$Ô T+#ê&ÉT.
` düe÷|ü+Ô `
k˛Áø£{°dt 104
ù|¢{À
ªù|¢{À (Plato) Áø°. |üP. 427˝À »ìà+#ê&ÉT. n|üŒ{ÏøÏ Ä <˚X+¯ j·TT<ä∆
yê‘êes¡D+˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T nsTT+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT
dü+e‘·‡s¡yT˚ ô|]øÏd¢ t (Pericles) eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
ù|{¢ À ‘·+Á&ç n]kÕºHé (Ariston). ù|{¢ À u≤\´+˝ÀH˚ áj·Tq eTs¡D+Ï #·&+É
»]–+~. ‘·*¢ ù|s¡T ô|]ø£¸Hé (Periction). ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T Ç<äs› ÷¡ ñqï‘· e+oj·TT˝Ò.
M]<ä]› ø° n&ÓeT+≥dt (Adeimanuts), >±¢øH£ é (Glaucon) nì eT] Ç<äs› T¡ ≈£îe÷s¡T\T
ñHêïs¡T. á Ç<äs› ÷¡ ù|{¢ À ø£+fÒ ô|<äy› êfi‚fl. uÛsÑ Ô¡ #·ìb˛sTTq ø=~›ø±˝≤ìπø ù|{¢ À
‘·*¢ <˚X,¯ ≈£î≥T+ã Ä#êsê\qT nqTdü]+∫ |ü⁄q]«yêVü≤+ #˚dTü ≈£î+~. á uÛsÑ Ô¡
ù|s¡T |æ]˝≤+|üdt (Pyrilampes).áj·Tq ô|]øÏ¢dt≈£î ùdïVæ≤‘·T&ÉT, nqTj·÷j·TT
&É÷qT, e+X¯+˝À eT+∫ ù|s¡T, Á|ü‹wü\˜ T ñqïyê&ÉT.
ù|{¢ À eT+∫ e+X¯+ qT+∫ e#êÃ&ÉT. sê»ø°jT· dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T
$T≈£îÿ≥+>± ñqï ≈£î≥T+ã+. düe‹ ‘·+Á&ç <ë«sê @<∏HÓ ‡é ≈£î Á|üC≤kÕ«eT´+ ‘Ó∫Ã
Ç∫Ã #·]Á‘·˝À Á|üd<æ Tä &∆ TÉ >± ø°]Ô dü+bÕ~+∫q ô|]øÏd¢ ‘t √ n‘·ìøÏ uÛ≤e dü+|üsÿ¡ +
ñqï~. eTT|üŒs¤ TT dü+e‘·‡sê\T @<∏HÓ ‡é sê»ø°j÷· ˝˝À @ø£#Ã· Á¤ ‘ê~Û|‘ü ´· + eVæ≤+∫q,
ô|]øÏd¢ ≈t î£ ªÁ|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT Á|üyX˚ ô¯ |{ÏHº ê&ÉTμ ` nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. ù|{¢ À
‘·*y¢ |’Ó ⁄ü ã+<ÛTä e⁄˝…q’ #Ûê]à&Ódt (Charmides), ÁøÏ{jÏ T· dt (Critias) Ä X¯‘êã›+˝À
sê»ø°jT· #·]Á‘·˝À >∑D‹¬øø±ÿs¡T.
ù|{¢ À u≤˝≤´ìï >∑T]+∫, ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ #·]Á‘·˝À n+‘·>± Ä<Ûësê\T
ø£ì|æ+#·e⁄. n+<äs¡T Á^≈£î |æ\¢\ yÓ÷düÔs¡T>±H˚ Äj·Tq e÷eT÷\T #·<äTe⁄\T
H˚sT¡ Ã≈£îì ñ+{≤&ÉT. n|üŒ{Ï $<ë´ $<Ûëq+— #·<eä &É+ ` Áyêj·T&É+ ` ø£$‘·«+
ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+, düeTø±*ø£ #ê]Á‘·ø£ yê‘êes¡D+ n‘·ìô|q’ eT+∫ Á|üu≤Û e+
#·÷|æ ñ+&Ü*. Äj·Tq |ü⁄≥º{≤ìøÏ eTT+<˚ ÁbÕs¡+uÛÑ+ nsTTq j·TT<ä∆+
(Peloponnesian war) , Äj· T q≈£ î Çs¡ y Ó ’ eT÷&É T dü + e‘· ‡ sê\ ej· T dü T
105 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

e#˚Ã+‘·es¡≈£î ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+&ç+~. á j·TT<ä∆+˝À ø£≥ºø£&É|ü≥≈£î @<∏ÓHé‡
z&çb˛sTT+~— á |üsê»j·T+ <˚X¯ dæ‹ú >∑‘T· \qT düeT÷\+>± e÷]Ãy˚d+æ ~. ô|]øÏd¢ t
Áø°.|üP. 425˝À #·ìb˛e&É+‘√, øÏj ¢ T· Hé (Cleon), ôV≤’ |üsuY §\dt (Hyperbolus)
ô|‘·HÔ êìøÏ e#êÃs¡T. Mfi¯ófl Ç<äs› ÷¡ ‘·≈î£ ÿe ‘·s>¡ ‹∑ ≈£î≥T+u≤\ qT+∫ e∫Ãq
yêfi¯ófl. øÏj¢ T· Hé ‘√\T|üì #˚ùdyê&ÉT nsTT‘˚, ôV≤’ |üsuY À\dt ˝≤+‘·sT¡ ¢ ‘·j÷· s¡T#˚ùd
|üìyê&ÉT. ô|]øÏd¢ t ˝≤>±H˚ M[fl<äs› ÷¡ q÷ ãVüQ»HêyÓ÷<ä+ bı+<ä&+É ˝À $XÊ«dü+
ñqïyêfi‚fl nsTTHê, »Hêìï q&ç|+æ #·>\∑ H˚sŒ¡ ]‘·q+, #êø£#ø· ´£ + ø£\yêfi¯ófl ø±<äT.
»Hêìï y˚&ÉTø£\˝À eTT+∫ m˝≤>√ yê] ÄyÓ÷<ëìï bı+<äT‘·÷ ñ+&É{≤ìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. dü«j·T+ ìs¡j í T· + #˚jT· >∑\ k˛ÔeT‘·T Ç<ä]› ø° ˝Ò<Tä . Mfi¯fl Hêj·Tø£‘«· +
˝ÀH˚ @<∏HÓ ‡é j·TT<ä+∆ ˝À |üsê»j·T+ bı+<ä&+É »]–+~. Áø°.|üP. 404˝À á |üì
»]–+~. sê»]ø£+ |ü<‹∆ä e÷]+~. eTTô|ŒÌ e¤ T+~‘√ ≈£L&çq ˇø£ düe÷K´ (Com-
mission) @s¡Œ&ç+~. Mfi¯ófl Áø=‘·Ô sêC≤´+>∑+ @s¡Œs¡#e · \dæ ñ+~. nsTT‘˚ n~Ûø±s¡+
‘·eT #˚‹˝ÀH˚ ñ+#·Tø=ì bÕ‘·|>ü \∑ T rs¡TÃø√e&É+˝À eTTì–b˛j·÷s¡T. yêfi¯ó¢
#˚dqæ ø=~›bÕ{Ï eT+∫|üqT\T ≈£L&Ü øÏsê‘·ø£ #·s´¡ \ ÁbÕuÛeÑ ÁbÕã˝≤´\ e\¢ ô|ø’ Ï
sê≈£î+&Ü b˛sTTHêsTT. mì$T~ HÓ\\ bÕ\q nq+‘·s+¡ eTT|üŒs¤ TT eT+~˙
Á|ü»\T ‘·]$Tø={≤ºsT¡ — #·+|æyX˚ Ês¡T. ‹]– Á|üC≤kÕ«eT´+ HÓ\ø=˝≤Œs¡T. bÕ\q
#·øÿ£ >±H˚ ø=qkÕ>∑T‘·÷ e∫Ã+~>±ì 399˝À k˛Áø£{d° ≈t î£ $wü+ Ç∫Ã #·+bÕ\H˚
ìs¡jí T· + rdüT≈£îHêïs¡T. á Á|üuTÑÛ ‘·«+ #˚dqæ ø£$å T+#·sêì H˚sê\˝À n~ Á|ü<ëÛ qyÓT+Æ ~
n+{≤&ÉT ù|¢{À. n‘·qT 23`28 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ |ü&çq y˚<äq s¡>∑&É\qT
e]íd÷ü Ô ` eè<ë∆|´ü +˝À Áyêdæq ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ ˝À ù|{¢ À á $wüjT· + düŒwü|º ]ü #ê&ÉT—
ªªÄ s√E\˝À j·TTe‘· n+‘ê m+‘√ ÄXÊ|üP]‘· yê‘êes¡D+˝À |üsT¡ >∑T\T rdü÷Ô
ñ+&˚~. H˚qT sê»ø°j÷· \˝À Á|üy•˚ <ë›eTqT≈£îHêïqT. sê»ø°jT· yê‘êes¡D+ ≈£L&Ü
Ç+<äT≈£î nqT≈£L\+>±H˚ ñ+&ç+~. n|üŒ{Ï sêC≤´+>∑ #·{≤ºìï ø±\<äìï eTT|üŒs¤ TT
eT+~ ø=‘·yÔ êfi¯fl≈£î n~Ûø±s¡+ Vü≤dü>Ô ‘∑ +· nsTT+~. á eTTô|ŒÌ eT+~˝À ø=+<äsT¡
Hê≈£î ùdïVü≤‘·T\T, ã+<ÛäTe⁄\T ≈£L&Ü ñHêïs¡T. yêfi¯fl ÄVü‰«q+ Hê≈£î
ÄVü‰<¢ <ä ëj·Tø£+>± ñ+~. yêfi¯ófl <˚XÊìï düTdü+düÿs¡D\‘√ #·øÿ£ >± r]Ã~<äT‘› ês¡ì
Ä•+#êqT H˚qT ≈£L&Ü. ø±ì n+‘·≈î£ eTT+<äT ñqï sêø£då bü Õ\H˚ ªdüTes¡j í T· T>∑+μ
nì|æ+#˚≥T¢>± Á|üe]Ô+#·kÕ>±s¡T á eTT|üŒs¤ TT eT+B. k˛Áø£{d° Tü qT ˇø£ bÂs¡T&çì
n¬sdüTº #˚dæ rdüT≈£î sêe\dæq ãè+<ä+˝À |ü+bÕ\ì Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T. k˛Áø£{d° Tü
ù|¢{À 106
ìsêø£]+#ê&ÉT. á ø±s¡´+˝À ‘êqT bÕ\T|ü+#·Tø√q˙, |ò*ü ‘·+ m+‘· <ës¡TD+>±
ñHêï <Ûs’Ó ´¡ +>± m<äTs=ÿ+{≤q˙ ìã“s¡+>± ì\ã&Ü¶&TÉ . á ‘·‘+· >∑+ n+‘ê #·÷dü÷Ô
ñ+&çq H˚qT eTT|üŒs¤ TT eT+~ #·s´¡ \‘√ $düT>¬ ‹Ôb˛sTT Ä sê»]ø£|⁄ü eT‘·T≈Ô î£
<ëk˛Vü≤+ #˚jT· uÀe&ÉeTH˚ <äTdæ‹ú qT+∫ ãj·T≥|ü&bç ˛j·÷qT... ‘·«s¡˝ÀH˚ eTT|üŒs¤ TT
eT+~˙ ‘·]$Ty˚jT· >∑*>±+. eTfi≤fl ø=‘·Ô sêC≤´+>∑+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ nsTT´+~. Ä
s√E\˝À ‹]– sê»ø°jT· s¡+>∑Á|üyX˚ +¯ #˚jT· e˝…qì Hê≈£î ≈£î‘·÷Vü≤\+ ø£*–+~.
<äTwüÿ è‘ê´\T »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. nsTTHê ø£*$T, zs¡TŒ, |ü>∑ rs¡TÃø√e&É+
|ü≥¢ nHêdüø‘Ô£ · ø£qãs¡Tdü÷HÔ ˚ e#êÃs¡T ø=‘·yÔ êfi¯ófl. nsTT‘˚H+˚ ? Hê ìs¡+‘·s¡
ùdïVæ≤‘·T\T k˛Áø£{d° ôt |’ @<√ n_Ûj÷Ó >∑+ rdüT≈£îe∫Ã n‘·ìøÏ $wü+ Ç#êÃs¡T.
n_Ûj÷Ó >∑+ m+‘· e÷Á‘·+ j·T<ës¡+ú ø±<äT. nsTT‘˚H+˚ , Ä sê»]ø£+ ‘·eT |ü≥Tº
HÓs¡y˚s¡TÃø√>∑*–+~.
k˛Áø£{d° qt T ø£\TdüT≈£îH˚ düeTj·÷ìøÏ ù|{¢ À Ç+ø± j·TTe≈£î&ÉT. Äj·TqqT
ø£\TdüTø√e&É+ ù|{¢ À J$‘·+˝À dü]ø=‘·Ô eT\T|ü⁄.
k˛Áø£{d° t uÛ≤e|ü{eÏ T, Á|üU≤´‹ ñqïyê&ÉT. Äj·Tq @MT Áyêj·T˝Ò<Tä . ù|{¢ À
` Ç+ø± Ç‘·sT¡ \T, k˛Áø£{d° t dü+uÛ≤wüD\qT |ü⁄düøÔ ±\T>± ‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡T. k˛Áø£{d° t
m≈£îÿe>± HÓ‹’ ø£ $wüj÷· \qT >∑T]+∫ Á|üXï¯ \T y˚d÷ü Ô ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. Á^düT
<˚X+¯ ˝À ñqï n‘·´+‘· C≤„ì ªk˛Áø£{d° μt nì &Ó*Œ¤ (Delphi) <˚e‘· kÕø£´å + #Ó|Œæ +~.
nsTTHê k˛Áø£{d° t á $wüj÷· ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«˝Ò<Tä . ªHê≈£î @MT ‘Ó*j·T<äT—
ø±ø£b˛‘˚ ‘Ó*j·T<äH˚ $wüjT· + eT≥T≈£î ≈£îå Dí+>± ‘Ó\TdüTqTμ nH˚yê&ÉT. Ç‘·sT¡ \≈£L,
Äj·Tq≈£L n<˚ e´‘ê´dü+. düÁø£eT es¡qÔ + m˝≤ ñ+≥T+~` nqï dü+>∑‹ ≈£îå Dí+>±
‘Ó*dæ, HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + Ç+‘· #Û+· &Ü\+>± ñ+&É<Tä , nì Äj·Tq ‘·s#¡ T· #Óù|Œyê&ÉT.
düÁø£eTyÓTqÆ ~ @$T{À ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø√dü+ dü«|ü]o\q, |üs|¡ ]ü o\q #˚jT· &É+˝À
$düT>∑T $sêeT+ ms¡T>∑&TÉ Äj·Tq. Ç˝≤+{Ï k˛Áø£{d° ≈t î£ eTs¡D•ø£å $~Û+∫q
Á|üuÛÑT‘·«+‘√ ` sê»ø°j·÷\‘√ ù|¢{À düT‘·sêeT÷ sêJ |ü&É˝Òø£b˛j·÷&ÉT.
sê»ø°j·÷\˝À Á|üy˚•+#ê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï #·+|ü⁄≈£îHêï&ÉT. qeTàø£düTÔ˝…’q
ùdïVæ≤‘·T\T, düeT]ú+#˚yêfi¯ófl ø£sT¡ yÓb’ ˛‘·Tqï s√E\˝À bÕ\q #ê\ ø£w+ºü nsTTq
|üì nì >∑T]Ô+#·>*∑ >±&ÉT. ªbÕ\q ‘·|ü <ës¡T\˝À q&ÉTk˛Ô+~, dü+düÿ]+#·{≤ìøÏ
y˚sπ e÷s¡+Z ˝Ò<Tä . kÕe÷õø£ Hê´j·T+ #˚≈L£ sêÃ\+fÒ ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ Hêìï ÄÁX¯sTT+#·&+É
107 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·|Œü Ç+ø=ø£e÷s¡+Z n>∑T|æ+#·˝<Ò Tä ù|{¢ À≈£î. e÷qyê[ mH√ï ∫≈£îÿ\˝À ∫+‘·\˝À
‘·>T∑ \T≈£îb˛sTT ñ+~. á <äTs¡edüú qT+∫ $&ÉT<ä\ <=s¡øe£ ˝…q+fÒ, ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+
bı+~q eTìùw sê»]ø±ìøÏ sêyê*. sê»ø°jT· y˚‘\Ô· T @<√ eT+Á‘· Á|üu≤Û e+ e\¢
‘ê‹Ô«≈£î\T ø±yê*. n<=ø£ÿfÒ e÷s¡+Z μ n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
k˛Áø£{d° t #·ìb˛sTTq |ü~ dü+e‘·‡sê\ ‘·sê«‘·, ù|{¢ À ‘êqT sê»ø°jT·
s¡+>∑+˝À Á|üy•˚ +#·uÀe&É+ ˝Ò<Tä ` nH˚ ìs¡j í T· + rdüT≈£îHêï&ÉT. á |ü<fi˚ ˝¢¯ ÀqT
ù|{¢ À nH˚ø£ <˚XÊ\T, |ü\T ÁbÕ+‘ê\T Á|üj÷· D+ #˚XÊ&ÉT. dæ]Hé (Cyrene), áõ|tº
(Egypt), bòı˙wæj÷ · (Phoenicia) ÁbÕ+‘ê\T ‹]>±&ÉT. m≈£îÿe ø±\+ eT≥T≈£î
@<∏HÓ ‡é ˝ÀH˚ >∑&bç Õ&ÉT. eT÷&ÉT <ä+&Éj÷· Á‘·\‘√ @<∏HÓ ‡é ‘·s|¡ ⁄üò q ôdq’ ´+˝À |üì#˚XÊ&ÉT.
k˛Áø£{d° t ‘·~‘·sT¡ \‘√ ‘·q ÁbÕs¡+uÛÑ dü+uÛ≤wüD\qT |ü⁄düøÔ s£ ÷¡ |ü+˝À ÁyêXÊ&ÉT.
Áø°.|üP. 388`87˝À ù|{¢ À <äøD åÏ Ç≥© yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&ç ô|‘’ ê>∑]j·THé
‘· ‘ · Ô « y˚ ‘ · Ô \ Ä˝À#· H ê <Û √ s¡ D T\T >∑ e Tì+#· & É y ˚ T á j· ÷ Á‘· ñ<˚ › X ¯ ´ +.
Ä]Œ¤ø˘`ô|’‘ê>=]j·THé ªeTs¡D≤q+‘·s¡ J$‘· >∑‘·T\Tμ (Orphic-Pythagorean
Thoughts on after Life), ô|’‘ê>∑s¡dt >∑DÏ‘· XÊÅkÕÔìøÏ Ç∫Ãq ÁbÕ<ÛëqéTT `
n‘·&ìç m≈£îÿe>± Á|üu≤Û $‘·+ #˚dHæ êsTT. Ç≥© qT+&ç dæd©æ (Sicily) yÓfi≤fl&ÉT.
nø£ÿ&É Væ≤+dü`Áøös¡´+ Á|ü‘·´ø£å+>± #·÷&É>∑*>±&ÉT. bÕ\≈£î&ÉT &çjÓ÷ìdæj·Tdt
(Dionysius) u≤eeT]~ &çj÷ Ó Hé (Dion) ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·÷\≈£î kÕqTuÛ÷Ñ ‹|üsT¡ &ÉT>±
‘·j÷· s¡j÷· ´&ÉT. Ç<äs› ÷¡ bÕ\≈£î&çì |ü]wüÿ]+#ê*, n‘·ì˝À uÛ≤e |ü]D≤eT+
e#˚Ã≥T¢ #˚j÷· * nqT≈£îHêïs¡T. ø±ì á Á|üjT· ‘·ï+ ø=qkÕ>∑˝<Ò Tä . bÕ\≈£î&ÉT Ç‘·&ìç
u≤ìdü>± n$Tày˚XÊ&ÉT. mes√ ùdïVæ≤‘·T&ç |ü⁄Dé÷ nì ù|{¢ À Ä u≤ìdü‘«· +
qT+&ç yÓ*øÏ sê>∑*>±&ÉT.
@<∏HÓ ‡é ≈£î Áø°.|üP. 386˝À ‹]– #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT ù|{¢ À.
nø£ÿ&É ªmø±&ÉMTμ kÕú|+æ #ê&ÉT.
J$‘ê+‘·+ á mø±&ÉMT˝ÀH˚ uÀ<Ûqä \T #˚d÷ü ,Ô <äsÙ¡ ø£‘«· + eVæ≤dü÷Ô >∑&bç Õ&ÉT.
sê»˙‹E„\≈£î bÕsƒX¡ Ê\ á mø±&ÉMT.
ù|¢{À 108
es¡Ôe÷q sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T düùd$Tsê e÷s¡s¡T. á ø£èÁ‹eT
sê»ø°j÷· \≈£î ªeTTøÏμÔ ˝Ò<Tä — eTT+<äT ‘·sê\ yê]HÓH’ ê $y˚øe£ +‘·T*ï #˚jT· &É+
ø√dü+ á mø±&ÉMT ø£èwæ #˚dTü +Ô ~ ` nHêï&ÉT ù|{¢ À.
sê»˙‹E„&TÉ eTT+<äT>± ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nyê*. ‘·sT¡ yê‘·H˚ n‘·&TÉ bÕ\≈£î&ÉT>±
s¡÷bı+<ë*. n|ü&˚ <˚XÊìøÏ, Á|ü»\≈£î øπ eå T+, dü+øπ eå T+ nì Vü≤è<äjT· |üPs¡«ø£+>±
qe÷à&ÉT ù|{¢ À.
ª‘·‘«Ô· `sê»˙‹ XÊgE„\μ≈£î bÕsƒX¡ Ê\ n‘·ì mø±&ÉMT.
á mø±&ÉMTj˚T yÓTT<ä{~Ï nqTø√e{≤ìøÏ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ n+‘·≈î£
eTT+<äT>±H˚ ◊k˛Áø£≥dt (Isocrates) nH˚ k˛|òdæ ºt dü+Á|ü<ëj·Tyê~ @<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝À
ˇø£ bÕsƒX¡ Ê\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ k˛|òdæ Tü \º ‘√ n_ÛÁbÕj·TuÛ<Ò ë\T ñqïyê&ÉT
>∑qTø£ ù|{¢ À ‘·q mø±&ÉMTì dü]ø=‘·Ô |ü<‹∆ä ˝À #·÷|æ+∫ q&ç|+æ #·>*∑ >±&ÉT.
#·<Tä e⁄\qT >∑T]+∫q n‘·ì n_ÛÁbÕj·÷\T y˚sT¡ .
|ü⁄qs¡T≈£î\Ô T ˝Ò≈î£ +&Ü n_ÛÁbÕj·÷\T dü÷{Ï>±, düT\uÛ+Ñ >± ns¡eú Tj˚T´≥T¢>±
#Ó|Œü >∑\>∑&+É Äj·Tq n\es¡#T· ≈£îHêï&ÉT.
düe÷»+ m˝≤ q&Éyê* ? n˝≤ q&Ée{≤ìøÏ bÕ\≈£î\T #˚jT· e\dæq |üqT\T
@$T{Ï ? rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘\Ô· T @$T{Ï ?
ù|{¢ À mø±&ÉMTì ÁbÕs¡+_Û+∫ q&ç|qæ ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\˝ÀH˚ ]|ü_ø¢ ˘
(Republic) nH˚ |ü⁄düø Ô +£ s¡∫+∫ Á|ü#T· ]+#ê&ÉT. K∫Ã‘·+>± |ò˝ü ≤Hê dü+e‘·‡s¡+˝À
á s¡#q· »]–+<äì #Ó|Œü {≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä ø±ì, #ê˝≤eT+~ #ê]Á‘·≈î£ \T BìøÏ
Áø°.|üP. 380e dü+e‘·‡s¡+ ìπs•› +#ês¡T. ù|{¢ À mø±&ÉMTøÏ düeTÁ>∑ s¡÷|ü<sä Ù¡ qy˚T
á |ü⁄düøÔ +£ .
sê»]ø±ìøÏ e#˚Ãyê&ÉT ‘·|Œü ìdü]>± ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q|üsT¡ &Ó’ ñ+&Ü\ì ù|{¢ À
ø£\\T ø£Hêï&ÉT. Ä ø£\\T j·T<ës¡+ú ne⁄‘êj·Tì m<äTs¡T #·÷dü÷Ô ìedæ+#ê&ÉT.
&çjTÓ TìdæjT· dt eTs¡D+Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘· (Áø°.|üP. 367) ù|{¢ À $TÁ‘·T&ÉT &çjTÓ THé
ø=‘·Ô>± eTTKéT+Á‹ nj·÷´&ÉT. &çjÓTTìdæj·Tdt ≈£îe÷s¡T&çì (Dionysus - II)
‘·]|ò<” Tä sTTe«eTì ø√s¡T‘·÷ ù|{¢ ÀqT ‹]– ªdæd©æ μøÏ ÄVü‰«ì+#ê&ÉT &çjTÓ THé. á
109 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

sê≈£îe÷s¡T&çøÏ n|üŒ{ÏøÏ Çs¡y’Ó mì$T~ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡. ù|{¢ À »+≈£î‘·÷H˚
á |üìøÏ n+^ø£]+∫ Á|üj÷· D+ #˚XÊ&ÉT. n‘·ì |üs´¡ ≥q ø±s¡´Áø£eT+ düT>∑eT+>±
»]–+<äì nq˝ÒeTT. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T nø£ÿ&É ñ+&ç ìsêX¯‘√ ‹]– e#˚ÃXÊ&ÉT
@<∏HÓ ‡é ≈£î. nsTT‘˚ e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± &çjTÓ TìdæjT· dt≈î£ , ù|{¢ À≈£î ø=+‘· kÕìïVæ≤‘·´+
@s¡Œ&ç+~. n‘·qT ù|{¢ Àì ‹]– 361˝À ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. ù|{¢ À n‘·ìøÏ, n‘·ì
eT+Á‹ &çjTÓ THé≈î£ düj÷Ó <Û´ä ø£*Œ+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫ $|ò\ü T&Éj÷· ´&ÉT. &çjTÓ THé
n+‘·ø£+‘·≈£î Á≈£Ls¡yÓTÆq bÕ\≈£î&ÉT>±H˚ ‘·j·÷s¡j·÷´&ÉT. <ë<ë|ü⁄ ìj·T+‘·è‘·«
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï HÓ\ø=˝≤Œ&ÉT. 354 dü+e‘·‡s¡+˝À Á|ü»\T n‘·ìï Vü≤‘·´ #˚XÊs¡T. ù|{¢ À
n‘·ìï e÷s¡Ã{≤ìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚dæ $|òü\yÓTÆb˛sTTHê, n‘·ì|ü≥¢ kÕqTuÛÑ÷‹
nqTø£+|ü eT≥T≈£î ø√˝ÀŒ˝Ò<äT. n‘·ì Vü≤‘·´ ù|¢{ÀqT ≈£î+>∑Bdæ+~. ªdædæ©μøÏ
#Ó&É¶s√E\T e∫ÃHêj·Tì uÛ≤$+#ê&ÉT n‘·qT. &çjÓTTHé e´øÏÔ>± eT+∫yê&˚—
kÕVü≤düeTT, <Ûs’Ó ´¡ eTT, #=s¡e ñqïyê&˚. ø±ì sê»ø°jT· Ä<äsêÙ\˝À eT≥T≈£î z
$<ÛäyÓTÆq <äTsê“¤eq ñqïyê&ÉT. ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\‘√ @ø°uÛÑ$+#·ì yêfi¯flqT
Væ≤+dæ+#·{≤ìøÏ, u≤<Û\ä bÕ\T #˚jT· {≤ìøÏ, ∫es¡≈î£ #·+|ü{≤ìø° »+≈£&TÉ .
Ädæj÷· yÓTqÆ sY≈î£ ˇø£ eT÷\>± n≥]ïj·Tdt (Atarneus) nì ˇø£ <˚X+¯
ñ+~. ôV≤]àj·Tdt (Hermias) nH˚ Äj·Tq á sêC≤´ìï kÕú|+æ #ê&ÉT. ôV≤]àj·Tdt
@<∏HÓ ‡é e∫Ãq ‘·sT¡ D+˝À mø±&ÉMTì >∑T]+∫ nø£ÿ&ç ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÀ<ÛHä ê
|ü<‘∆ä T· \ >∑T]+∫ $Hêï&ÉT. á düe÷#ês¡+ n‘·ìøÏ ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+ nì|æ+∫+~.
á mø±&ÉMTøÏ #Ó+~q Çsê≥dt (Erastus), ø=]düdt (Coriscus) nH˚yêfi¯ófl Ç<äs› T¡
‹]– ôV≤]àj·Tdt sê»´+˝À ‘·eT dü«kÕúq+ ôdô|dt (Scepsis) ≈£î yÓ[flq|ü&ÉT,
Äj·Tq yê]ì |æ*|æ+#·T≈£î e÷{≤¢&Ü&ÉT. yê]ì ‘·q bÕ\q≈£î dü\Vü‰<ës¡T\T>±
ìj·T$T+#·T≈£îHêï&ÉT. mø±&ÉMT jÓTTø£ÿ ñ<˚X› ´¯ + øπ e\+ bÕ\≈£î\≈£î •ø£Då Çe«&ÉyT˚
ø±≈£î+&Ü, sê»˙‹E„\T |ü<Mä bÕ\q+˝À ñqï|ü&ÉT yê]øÏ n+&É<+ä &É\T>±
ñ+&ç dü\Vü‰\T, dü+Á|ü~+|ü⁄\T n+~+#·&É+ ≈£L&Ü ` nì ù|¢{À $XÊ«dü+.
ôV≤]àj·Tdt Á|ü<eäÛ T+˝À Á≈£Ls¡T&ÉT>± ñHêï, dü\Vü‰<ës¡T\ Á|üjT· ‘êï\e\¢ kÂeTT´&ÉT>±
dü+øπ eå TbÕ\≈£î&ÉT>± ‘·j÷· s¬ H’ ê&Éì #·]Á‘· #ÓãT‘√+~. á dü\Vü‰<ës¡T\≈£î ø±qTø£>±
ôV≤]àj·Tdt nkÕdt (Assos) nH˚ ÁbÕ+‘êìï ãVüAø£]+#ê&ÉT ≈£L&Ü. ù|¢{À
eTs¡D≤q+‘·s+¡ , á Á|ü<X˚ +¯ ˝ÀH˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä Ç<äs› T¡ •wüß´\qT ` Çsê≥dt,
ù|¢{À 110
ø=]düdt ` ø£\TdüT≈£îHêï&ÉT. n]k˛º{˝Ï Ÿ ≈£L&Ü n\>±®+&ÉsY ~ Áπ>{Ÿ (Alexander
the great) ≈£î uÀ<Û≈ ä î£ &ÉT>± ñqï|ü&ÉT, ù|{¢ À ‘ê\÷≈£î Ä<äsêÙ\H˚ neT\T≈£î
rdüT≈£î e#êÃ&ÉT.
Ç<ä+‘ê ù|{¢ À J$‘·+ #·se¡ ÷+ø£+˝À ` ∫e] |ü~ dü+e‘·‡sê\˝À `
»]–q düe÷#ês¡+.
sê»]ø£+ ˇø£ÿ eTìwæ #˚‹˝ÀH˚ ñ+&É≈L£ &É<˙ä , Áøös¡éTT ` Væ≤+dü\≈£î
sê»]ø£+˝À ‘êe⁄ ˝Ò<˙ä ù|{¢ À <äè&ÛÉ $XÊ«dü+. ‘·q≈£î X¯øÔÏ ñqï+‘·es¡≈î£ |ü]dæ‘ú T· \qT
#·øÿ£ ~<ä{› ≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT.
Áø°.|üP. 347˝À ù|¢{À eè<ë∆|ü´+ |üP]Ô nsTT+~. mquÛ…’ dü+e‘·‡sê\
ej·TdüT˝À ndü$Ô T+#ê&ÉT. ∫e] s√E\˝À Hê´j·T #·{≤º\T (Laws) nH˚ |ü⁄düøÔ +£
≈£L&Ü ‘·j·÷s¡T #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ Republic ˝À ñqï+‘· $düèÔ ‘· düe÷#ês¡+,
dü÷Œ¤]Ô á Á>∑+<∏ëìøÏ bıdü>˝∑ <Ò ìä $eTs¡Ù≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+.
111 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

s¡#·q\T
#·Áø£e]Ô {Ïu]… j·Tdt (Tiberius) ø±\+˝À yê´ø£sD¡ y˚‘Ô· Á‹dæ\dt (Thrasylus)
nH˚ Äj·Tq ù|{¢ À s¡#q· \T @$, @$ nì m+#·&+É ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚XÊ&ÉT. M{Ï˝À
Apolugy of Socrates nqï <ëìì Á|ü<ëÛ q+>± rdüT≈£îHêï&ÉT. ‘·sT¡ yê‘·, Epistces
nH˚~. ù|{¢ À ‘·q •wüß´\≈£î, ùdïVæ≤‘·T\≈£î Áyêdæq ñ‘·sÔ ê\ dü+|ü⁄≥+ Ç~. ‘·‘«Ô·
$wüj·÷\ MT<ä eTT|üŒ¤sTT Hê\T>∑T dü+uÛ≤wüD\T, ‘·s¡Tyê‘· ñ≥+øÏ+#ê&ÉT.
#·]Á‘·ø±s¡T\T ø=+<äsT¡ m|æõ˝Ÿ‡˝À ø=ìï, dü+uÛ≤wüD\T ø=ìï ù|{¢ À$ ø±<äT n+{≤s¡T.
edüT>Ô ‘∑ +· >±, $wüjT· $es¡D\qT |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì Ç˝≤+{Ï $yê<ë\T m|ü&É÷
ñ+≥÷H˚ ñ+{≤sTT.
ù|{¢ À dü+yê<ä |ü<‹∆ä ì nqTdü]+#·{≤ìøÏ eTTK´ ø±s¡D+, n~ k˛Áø£{d° ≈t î£
n‹ ÇwüºyÓTÆq Á|üÁøÏj·T ø±e&Éy˚T. Á|üX¯ï\T y˚dæ Ç‘·s¡T\ qT+∫ $wüj·÷\qT,
Ä˝À#·q\qT, >∑T|ü`Ô ìøÏ|å Ôü ` uÛ≤e |üs+¡ |üs\¡ qT yÓ\T|ü\≈£î rdüT≈£îsêe&É+ k˛Áø£{d° t
ne\+_Û+∫q |ü<‹∆ä . ˇø£ $wüjT· + MT<ä ñ|üHê´dü <Û√s¡D˝Ï ÀH√, yê´dü |ü<‹∆ä ˝ÀH√
#Ó|ü ≈£îb˛e&É+ ø£+f…, dü+uÛ≤wüD\ XË*’ n$T‘· Äø£s¸¡ ø+£ >±, düV≤ü »+>± ñ+≥T+<äì
ù|{¢ À uÛ≤$+#ê&ÉT. k˛Áø£{d° t á $wüj÷· ìï |ü<˚ |ü<˚ Ä#·]+∫ #·÷|æ+#·&yÉ T˚
ù|¢{À≈£î á Á|üÁøÏj·T |ü≥¢ Çwüº+ @s¡Œ&É{≤ìøÏ ø±s¡D+ nsTT ñ+&Ü*. ø=ìï
yê´kÕ\T Áyêdæq yê{Ï˝Àq÷ eT<Û´ä eT<Û´ä dü+uÛ≤wüD\ |ü<‹∆ä ì Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . á
dü+yê<ä |ü<‘∆ä T· \˝À nH˚ø£ kÕVæ≤r Á|üÁøÏjT· \qT ≈£L&Ü #=|æŒ+#ê&ÉT. düJe+>±,
Hê≥ø°jT· +>± ñ+&É&+É ‘√bÕ≥T, #·øÿ£ >± #·~$+#·T≈£î b˛e&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü $wüj÷· \T
$X¯Bø£]+#·&ÜìøÏ m≈£îÿe ÄkÕÿs¡+ ñ+&É&+É ` á Á|üÁøÏjT· ˝À ø£ì|ædTü +Ô ~.
düèwæº ìsêàD+ ` eTqT>∑&É ` kÕ+|òTæ ø£ eédüú ` eTT+<äT eTT+<äT @$T
»s¡>{∑ ≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï~ ` Ç˝≤+{Ï ‘ê‹Ô«ø£ $wüj÷· \qT ôd‘’ +· dü+uÛ≤wüD\T,
dü+yê<ë\ |ü<ä∆‹˝À ÁyêdüT≈£î yÓ[fl ù|¢{À ø=‘·Ô<äHêìï rdüT≈£îe#êÃ&ÉT. ‘·q
ù|¢{À 112
Ä˝À#·q\≈£î, #Ó|⁄ü ‘·÷ ñqï edüTeÔ ⁄≈£î düeTT∫‘·yTÓ qÆ XË*’ ì nqTdü]+#·&+É nH˚~
ù|{¢ À s¡#q· \˝À u≤Vü‰≥+>± #·÷kÕÔeTT.
ù|{¢ À jÓTTø£ÿ Ä˝À#·Hê düs[¡ $ø£d+æ #·&+É ˝À ªnsTT<äTμ dæ‘ú T· \T ñHêïj·Tì
#ÓãT‘ês¡T.
1. k˛Áø£{d° t dü+yê<ä |ü<‹∆ä .
2. $<ë´ |ü<‘∆ä T· \qT >∑T]+∫q dü+uÛ≤wüD\T.
3. uÛ≤eq, Ä<äsêÙ\qT >∑T]+∫q ÁbÕ<∏$ä Tø£ n_ÛÁbÕj·÷\T.
4. uÛ≤eq, Ä<äsêÙ\qT >∑T]+∫q ‘·sT¡ yê‹ |ü]cÕÿs¡ n_ÛÁbÕj·÷\T.
5. The Laws (Hê´j·T #·{≤º\qT, dü÷Á‘ê\qT >∑T]+∫q n_ÛÁbÕj·÷\T).
C≤„Hêìï C≤„q+ ø√düyT˚ ùdø£]+#·&+É , düeTTbÕs¡q® #˚jT· &É+ ñbÕdæ+#·&+É
nH˚ dæ<ë∆+‘·+ nsTT<äe X¯‘êã›+˝À Ä#ês¡+˝À ñ+~. nsTT‘˚ ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ Hê\qT
nqTdü]+#˚ n|üŒ{Ï e´≈£î\Ô qT eT÷&ÉT Á|üXï¯ \T y˚~dÛ ÷ü Ô ñ+&˚$ :
1. ndü\T á ñìøÏ n+‘·yT˚ $T{Ï ? ndæ‘ú ê«ìï >∑T]+∫q eT÷\ $wüj÷· \T
@$T{Ï ?
2. C≤„q+ n+fÒ @$T{Ï ?
3. C≤„HêìøÏ, á $XÊ«ìøÏ ñqï Ä+‘·]ø£ dü+ã+<Û+ä @$T{Ï ?
$X¯« s¡÷|ü ìsêàD≤\qT >∑T]+∫q Ä˝À#·q\T ø=+<ä]ì dü+‘·è|æÔ |ü]#˚$,
ø=+<ä]øÏ Çy˚ düeTÁ>∑yTÓ qÆ $>± nì|æ+#˚$ ø±<äT.
Áø£e÷qT>∑‘y· TÓ qÆ |ü<‹∆ä ˝À ù|{¢ À ‘·q ãèVü≤‘Ys#¡ q· \T The Republic, The
Laws \˝À á $wüj÷ · \˙ï düeTÁ>∑+>± |ü]o*+∫ e~˝≤&ÉT.
113 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

Ä<äs¡Ù+ ` j·T<ës¡ú+
ù | ¢{ À n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ bÕ\≈£î&ÉT nsTTq sêE ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô nsTT
ñ+&É&+É ÁX‚jT· düÿs¡+, $<Ûëj·Tø£eT÷qT. ‘·q ªÄ<äsÙ¡ sê»´+μ ì»+>± ne‘·]+#ê
\+fÒ ‘·‘«Ô· y˚‘j Ô· T˚ |ü]bÕ\≈£î&ÉT>± ñ+&É&+É ‘·|Œü ìdü] nì Äj·Tq #ÓbÕŒ&ÉT.
ªe÷qyê[ Á|üdüTÔ‘·+ ñqï dæú‹˝À mH√ï ndü+<äsê“¤\T, ndüeTÁ>∑‘·\T
#·÷düTHÔ êï+. sê»ø°jT· ì|ü⁄D‘·, n~Ûø±s¡eTT, ‘ê‹Ô«ø£ <äèwæº ` Ç$ ˇπø #˚‹MT<äT>±
e∫Ãq|ü⁄&ÉT Ä <˚X¯ kÂuÛ≤>∑´+ m+‘ÓH’ ê Äq+<ä<ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. á e÷≥
$q&ÜìøÏ ˇø£ <ëìøÏ ˇø£{Ï bı+‘·q ˝Òì~>± ø£ì|æ+#·e#·TÃqT. ø±ì düTK
JeHêìøÏ, C≤‹ |ü<Tä qT>± eTT+<äT≈£î q&Ée&ÜìøÏ Ç+‘·ø+£ fÒ eTs√ e÷s¡+Z ˝Ò<Tä μ
n+{≤&ÉT Äj·Tq.
ª‘·‘«Ô· y˚‘μÔ· nH˚ e÷≥≈£î nH˚ø£ uÛ≤wü\˝À e÷~]>±H˚ Á^ø˘ uÛ≤wü˝Àq÷,
mH√ï nsêú\T ñHêïsTT. n+<äT#˚‘· ù|{¢ À Ä e÷≥qT ªìs¡«∫+∫μ #Ó|Œü &ÜìøÏ
eTT+<äT>± Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔ&TÉ . ‘·q <äèwæ˝º À ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· n+fÒ m˝≤+{Ïyê&ÉT, @ @
\ø£åD≤\T |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îqï eTìwæì eT≥Tπø ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô nqe#·TÃqT ` nH˚~
düŒwüº+ #˚j·T{≤ìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔ&ÉT. dü‘·´+ (Truth) n+fÒ eT≈£îÿe, Ä<äs¡+
ñqïyê&ÉT ‘·‘«Ô· y˚‘.Ô· Bìì $e]+#·{≤ìøÏ ù|{¢ À ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\˙ï @ø£sT¡ e⁄
ô|≥ºe\dæ e∫Ã+~. n‘·ì <äèwæ˝º À s¬ +&ÉT s¡ø±\ dü‘ê´\T ñHêïsTT. <Óq’ +~q
J$‘·+˝À eTq m<äTs¡T>± ñqï ªdü‘´· +μ ˇø£{.Ï n~ ø£ì|æd÷ü Ô ñqï~, e÷s¡T‘·÷
ñqï~. Ç~ ø±≈£î+&Ü m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ\T, #˚s¡TŒ\≈£î ˝ÀqTø±≈£î+&Ü ñ+&˚,
ªXÊX¯«‘·yTÓ qÆ dü‘´· Á|ü|+ü #·+ eTs=ø£{Ï ñqï~. Ç~ ù|{¢ À #Ó|Œæ q ªs¡÷bÕ\≈£îμ
(Forms), n_ÛÁbÕj·÷\≈£î, Ä<äsêÙ\≈£î #Ó+~q~. Bìì ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ ns¡+ ú
#˚dTü ø√e{≤ìøÏ e÷eT÷\T Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ #ê\<äT. øπ e\+ e÷qdæø£ kÕúsTT˝ÀH˚
Bìì ‘Ó\TdüTø√e&É+ kÕ<Û´ä +. eT÷\ø£+<äyTÓ qÆ Ä<äsêÙ\ XÊX¯«‘· Á|ü|+ü #êìøÏ ˇø£
s¡ø£+>± ªÁ|ü‹_+ã+μ ˝≤+{Ï~ á ¬s+&Ée Á|ü|ü+#·+. á Á|ü‹_+ã+ ≈£L&Ü
j·T<∏ë‘·<yä∏ TÓ qÆ ~ nqTø√e{≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä . _+ãs¡÷|ü+˝À ø=ìï e+ø£s\¡ T, eÁø£‘\· T
ù|¢{À 114
ñ+&É{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï~. yÓTT<ä{Ï Á|ü|ü+#·+ ù|¢{À e÷≥\ Á|üø±s¡+
ªn_ÛÁbÕj·÷\≈£î, $XÊ«kÕ\≈£îμ #Ó+~q~. Bìì ‘Ó\TdüTø√e≥+ m|üŒ{Ïø° kÕ<Û´ä +
ø±<äT. ndü˝…’q s¡÷bÕ\‘√ ì+&çq Á|ü|ü+#·+ ªeT+∫‘·q+μ düT+<äs¡‘· e+{Ï
\ø£Då ≤\‘√ $\dæ\T¢‘÷· ñ+≥T+~. á s¡÷bÕ˝Ò ì»yÓTqÆ C≤„q Á|ürø£\T, Çy˚
Á|üøè£ ‹ dü÷Á‘ê\T, Hê´j·÷\≈£î eT÷\ s¡÷bÕ\T ≈£L&Ü. ªdü÷Á‘·+μ nqï~ ø£ì|æ+#·ì,
n+‘·s‘Z¡ · Ä<Ûës¡+. mH√ï edüTeÔ ⁄\qT Ä+‘·]ø£+>± ø£*|æ ø£{ºÏ ñ+&˚~. á dü÷Á‘êìøÏ
mqï{Ïø° $s¡÷|ü+ ˝Ò<Tä . e÷s¡TŒ≈£î ˝ÀqT nj˚T~ ø±<äT Ç~. eTq eTqdüT‡\T,
eéVü‰s¡ <Û√s¡DT\‘√ M{ÏøÏ dü+|üsÿ¡ + ˝Ò<Tä . edüTeÔ ⁄\qT ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñqï
ªeT÷\ ‘·‘«Ô· +μ ˇø£{Ï ñqï~. n<˚ j·T<ës¡yú TÓ qÆ ~ nì ù|{¢ À Á|ü‹bÕ~kÕÔ&TÉ .
Ç+Á~j·÷\≈£î >√#·s+¡ ˝Òì ªeTs√ Á|ü|+ü #·+μ ñ+~.
Ç+Á~j·÷\≈£î ‘Ó*dæq á Á|ü|+ü #·+ ø£+fÒ n~ eT]+‘· j·T<ës¡yú TÓ qÆ ~.
á Á|ü|+ü #êìøÏ eT÷\+ n<˚.
n_ÛÁbÕj·÷\T, s¡÷bÕ\T, Ä<äsêÙ\T ` Ç$ ÁbÕ‹|ü~ø£>± ñqï Á|ü|+ü #·yT˚
ì»yÓTqÆ ~. yê{Ïì >∑T]+∫ @<√ ª‘·qàj·Tμ uÛ≤e+‘√ ‘·|Œü Ç‘·sÁ¡ ‘ê ‘Ó\TdüTø√˝ÒeTT.
edüTÔe⁄\qT Ç+Á~j·÷\ düVü‰j·T+‘√ ªì»+μ>± #·÷düTÔqï Ø‹>±H˚, eTπs<√
ª#êø£#ø· ´£ +μ e\¢ Ä s¡÷bÕ\qT #·÷&É>\∑ >∑&+É kÕ<Û´ä + ø±e#·TÃqT. Ä s¡÷bÕ\T,
Ä˝À#·q\T mø£ÿ&√ ªdü«s¡+Z ˝Àμ ñHêïsTT nqTø√e#·TÃqT. eTìwæ Áø£eT+>± Ç≥Te+{Ï
|ü]D≤eT+ bı+<äT‘ê&ÉT nq{≤ìøÏ ‘ê]ÿø£yTÓ qÆ Ä<Ûës¡+ ñqï~.
‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ dü‘´· + n+fÒ eT≈£îÿe, Á|”‹.
Ç+Á~j·÷\≈£î e÷Á‘·yT˚ |ü]$T‘·yTÓ qÆ e÷s¡T‘·÷ ñ+&˚ Á|ü|+ü #·+‘√ n‘·ìøÏ
n+‘·>± dü+$<Ûëq+ ˝Ò<Tä . C≤„q Á|ü‹bÕ<äøy£ TÓ qÆ Ä ªe÷s¡ì Á|ü|+ü #·+μ n+fÒH˚
n‘·ìøÏ Çwü+º .
eT+∫ |ü]bÕ\≈£î&çøÏ m≥Te+{Ï \ø£D å ≤\T, >∑TD >∑D≤\T m˝≤ ñ+&Ü˝À
ne˙ï ‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ ‘·|Œü ìdü]>± ñ+&Ü*.
XÊX¯«‘· $\Te\ ô|’q e÷Á‘·y˚T <äèwæº ñqï ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T |ü]bÕ\≈£î\T
nsTTq≥¢sTT‘˚, yêfi¯ófl e÷s¡T‘·÷ ñqï Á|ü|+ü #êìï ≈£L&Ü ìs¡ø¢ ´å£ + #˚jT· ≈£î+&Ü
ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ekÕÔsT¡ .
115 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n‘·ìøÏ ªdü‘´· dü+<Û‘ä μ· ñ+&Ü*. ndü‘ê´ìï düeT]ú+#·&+É , yÓqø£yd˚ Tü ≈£î
sêe&É+ ≈£î<äs¡<äT n‘·ìøÏ. dü‘ê´ìï ø±yê\qT≈£îqïyê&ÉT, ndü‘ê´ìï <ä>∑Zs¡≈£î
#˚s˙¡ j·T&ÉT ø£<ë, ˇø£ \ø£´å + yÓ|’ ⁄ü rÁe <äèwæ‘º √ |üì #˚dqæ eTìwæ eTs√ ˝ø£´å +
yÓ|’ ⁄ü n&ÉT>∑T y˚jT· ˝Ò&TÉ . n‘·ìøÏ ªÄ‘·à ìÁ>∑V≤ü +μ n\e&ç ñ+≥T+~. &ÉãT“|ü≥¢
Äù|ø£,å <äTsêX¯ e+{Ï \ø£D å ≤\T n‘·ìøÏ ñ+&Ée⁄.
e÷qdæø+£ >± ªø=~›μ ‘·q+, ª˙#·‘«· +μ nH˚ \ø£D å ≤\T ≈£L&Ü n‘·ìøÏ ˝Òe⁄.
ªn\ŒãT~∆μ yê&ÉT ø±<äT n‘·qT. Á|ü‹<ëìø° düeTÁ>∑+>± düeTTqï‘·+>± #·÷&É>\∑
eTìwæ, e÷qe J$‘êìï ñqï~ ñqï≥T¢>± #·÷&É>\∑ &ÉT. eTè‘·Té⁄ n+fÒ uÛj Ñ T· +
ñ+&É<Tä . n\Œ‘·«+, |æ]øÏ‘q· + nH˚ \ø£D å ≤\T ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T u≤~Û+#·e⁄.
n‘·ìøÏ eT+∫ ªdüàè‹μ ñ+≥T+~. ãVüQ‘˚*ø£>± ªeTs¡∫ b˛e&É+μ nqï
\ø£D å + ñqï eTìwæì eTq+ eT+∫yê&ÉT>± |ü]>∑D+Ï #·˝eÒ TT. ‘·–q+‘· dü÷ø£Î‘·,
ñ∫‘êqT∫‘· |ü]C≤„q+, kÂ≈£îe÷s¡´+ n‘·ìøÏ ñ+{≤sTT. VüQ+<ë‘·q+
nqTø√e#·TÃqT Bìì. Ç˝≤ Áø£eT+>±... ˇø£ eT+∫ >∑TD+ qT+∫ <ëìøÏ
Ä\yê\+, Ä\+ãq nsTTq Ç‘·s¡ eT+∫ >∑TD≤\qT πø{≤sTT+∫ #ÓãT‘ê&ÉT
ù|{¢ À.
eT+∫ C≤„|øü X£ ø¯ ,ÔÏ Á|ürB ‘Ó\TdüTø√yê\qï Vü≤è<äjT· ˝≤*‘·´+, <ä÷s¡ <äèwæ,º
#·Ts¡Tø¬ q’ e÷qdæø£ Á|üeè‹Ô. dü‘ê´ìøÏ ` Hê´j·÷ìøÏ ` <Ûsä êàìøÏ ` Áø£eT•ø£D å ≈£î
ùdïVü≤o\‘·... Ç˝≤ $e]kÕÔ&TÉ .
M≥ìï{Ï˙ ùdø£]+#·T≈£î+<äT≈£î nedüs¡+ nsTTq #·<äTe⁄, |ü]|üPs¡í‘·
ñ+&Ü*. Ç˝≤+{Ïyêfi¯fløπ sê#·]ø£+ ø£≥uº ≥ … {º ≤ìøÏ M\e⁄‘·T+~.
kÕ<Ûës¡D+>± ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· +fÒ düe÷C≤ìøÏ n+‘· eT+∫ n_ÛÁbÕj·T+ ˝Ò<Tä .
yêfi¯ófl düe÷C≤ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ eTqTwüß\T ø±<äH˚ uÛ≤e+ ≈£L&Ü ñ+~. ù|{¢ À
n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+, á s¡øy£ TÓ qÆ Ä˝À#·q ndü+ã<äy∆ TÓ qÆ ~. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· düe÷C≤ìøÏ
#ê˝≤ nedüs+¡ . düe÷»+ n‘·ìï ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î rsê*.... n‘·qT ñ|üj÷Ó >∑
|ü&&É +É ˝Ò<÷ä , n+fÒ n~ düe÷»+ ‘·|ü ø±ì ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· <√wü+ ø±<äT. eT+∫
e÷≥\T #ÓãT‘·÷, ø£èÁ‹eT+>± Á|üe]Ô+#˚ yêfi¯flqT düe÷»+ Ä<ä]düTÔqï≥T¢
ø£ì|ædüTÔ+~. eT+∫ e÷≥\T #Ó|üŒ&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, Ä#·s¡D˝Àq÷ n<˚ yÓ’K]
ne\+_Û+#·>\∑ yêfi¯ófl e÷Á‘·yT˚ düe÷C≤ìøÏ ø±yê*.
ù|¢{À 116
dü‘·´dü+<Ûä‘· ñqï eTìwæ ‘·q≈£î e´øÏÔ>∑‘·+>± m˝≤+{Ï Çs¡ø±{≤\T,
Çã“+<äT\T e∫ÃHê á \ø£D å ≤ìï e<äT\Tø√e{≤ìøÏ n+^ø£]+#·&TÉ . n‘·&TÉ »q+
@eTqT≈£î+≥THêïs¡T nqï $wüjT· + >∑T]+∫ |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü, ªdü‘´· dü+<Û‘ä μ· \ø£Då +
^≥TsêsTTøÏ e#˚Ã |ü<‹∆ä ˝ÀH˚ ‘·q Á|ües¡qÔ ø=qkÕ–kÕÔ&TÉ . n+<äT#˚‘H· ˚ kÕe÷qýÓTqÆ
eTqTwüß\≈£î ìs¡T|üj÷Ó –>±, e´s¡T&ú TÉ >± ø£ì|ækÕÔ&TÉ . n‘·&TÉ Vü≤è<äjT· $ø±dü+
yÓ|’ ⁄ü <äèwæº ñ+#·T‘ê&ÉT ‘·|Œü »Hêìï yÓT|æŒ+#˚+<äT≈£î |üì #˚j÷· * nì #·÷&É&TÉ .
dü‘·´dü+<Ûä‘· ø±ì <ëìì n‘·&ÉT ìsêø£]kÕÔ&ÉT, <ä÷s¡+>± HÓ{Ïºy˚kÕÔ&ÉT. dü‘·´+
bÕ\q˝À ñqï|ü&ÉT eT+∫‘·q+, Áø£eT•ø£D å , dür‡\‘· yê≥+‘·≥ ny˚ nø£ÿ&É
#√≥T #˚dTü ≈£î+{≤sTT.
‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ ø±e\dæq \ø£D
å ≤\˙ï ˇø£ eTìwæ˝ÀH˚ ˇq>∑÷&É&+É eTq+
‘·s#¡ T· >± #·÷&É+¶ , ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ á \ø£D å ≤\ q&ÉTeT n|ü&É|ü &ÉT yê{Ïì ª˙s¡dμü
|ü]#˚ ø=ìï |ü]$T‘·T\T ≈£L&Ü Á|üy•˚ kÕÔsTT.
ªdüJe |ü<ës¡ú+ @<Ó’Hê #·ø£ÿ>± m<ä>∑e˝…q+fÒ, #·ø£ÿì Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#·
e˝…q+fÒ n+<äT≈£î ‘·–q yê‘êes¡D+ Á|üe]Ô\T¢‘·÷ ñ+&Ü\ì n+<äs¡÷
ˇ|ü≈£î+{≤s¡T. eTqTwüß˝…H’ ê, <˚X+¯ nsTTHê düJeyÓTqÆ y˚ ø£<ë. ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ \ø£Då +
≈£L&Ü ` #Ó&<¶É ës¡T\˝À |ü⁄{Ïº ô|]–q|ü&ÉT ` n+‘·>± $dü]Ô +#·˝&Ò TÉ . n+<äT#˚‘·
bÕ\≈£î&ÉT nee\dæq ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· #·øÿ£ >± #·<Tä e⁄ø√yê*. düT•øÏ‘å T· &ÉT ø±yê*— á
|üì nHêqT≈£L\yÓTqÆ yê‘êes¡D+˝À »]–+<ä+fÒ Ä ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· Á|üC≤ø£+≥≈£î&ÉT>±
‘·j÷· s¬ H’ ê ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<Tä . $T&ç$T&ç C≤„q+ eT≥Tπø ñqï eTqTwüß\T #Óù|Œ e÷≥\T
$ì, »q+ ô|&ÉÁ‘√e\ yÓ+≥ b˛e&É+ eTq+ #·÷dü÷HÔ ˚ ñHêï+ ` n+<äT#˚‘·
bÕ\≈£î\≈£î ‘·–q •ø£D å Çe«{≤ìøÏ ø=ìï øπ +Á<ë\T ñ+&Ü* n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
$T&ç$T&ç C≤„q+ ñqïyêfi¯ófl e÷eT÷\T Á|ü»\T @ @ n_ÛÁbÕj·÷\qT
yÓT#·TÃ≈£î+{≤s√ yê{ÏH˚ |ü<˚ |ü<˚ #Ó|Œæ n+<ä] eTqïq\÷ bı+<ë\ì #·÷kÕÔsT¡ .
á yê‘êes¡D+˝À ø£*dæb˛sTTq ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· qT+&ç eTq+ eT+∫ bÕ\q Ä•+#·˝+Ò .
‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T e÷eT÷\T eTqTwüß\T ‘·eT Á|ü‘´˚ ø£ Á|üj÷Ó »Hê\ ø√dü+ yê&ÉT≈£î+<ëeTì
≈£L&Ü #·÷kÕÔsT¡ . ø£qTø£, ‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔìï <ëì ndü˝q’… $\Te\ ø√düsy¡ T˚ yê&ÉT≈£îH˚
\ø£åD+ ≈£L&Ü »q+˝À ô|s¡>∑e\dæ ñ+≥T+~. ‘·\≈£îe÷dæqyêfi¯ófl, yÓ÷dü
Á|üeè‘·T\Ô ˝À Jeq+ kÕ–+#˚ j·TT≈£î\Ô T H˚sT¡ Ã≈£îqïyêfi¯ófl ‘·‘«Ô· XÊg+ yÓ|’ ⁄ü sê≈£î+&Ü
117 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

#·÷&Ée\dæq nedüs+¡ ≈£L&Ü ñ+<ä+{≤&ÉT ù|{¢ À. ‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔìøÏ m+‘· ø±ì
s√E\ e∫ÃHê, Ç+ø± <ëìe\¢ >ös¡e+, eTsê´<ä ñHêïsTT. Bìì |ü]s¡ø+åÏ #·Tø√
e\dæq nedüs+¡ ñ+~.
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nsTTq bÕ\≈£î&ÉT <=s¡ø&£ +É ø£w+ºü nì #ê˝≤eT+~ n+{≤s¡T.
nsTTHê Ç˝≤+{Ï bÕ\≈£î\qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+ ªnkÕ<Û´ä + ø±<äTμ n+{≤&ÉT ù|{¢ À,
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· sê»ø°jT· n~Ûø±sêìøÏ sêe#·TÃqT. ˝Ò<ë bÕ\≈£î&ÉT>± ñqï e´øÏÔ ‘·‘«Ô· XÊg+
yÓ|’ ⁄ü yÓTT>∑TZ #·÷|üe#·TÃqT. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· bÕ\≈£î&ÉT>± •ø£D
å bı+<ë*. Ç+<äT≈£î ‘·–q
e÷s¡TŒ\qT Á|üdTü ‘Ô · düe÷»+˝À rdüT≈£îsêyê*. ù|{¢ À Ç+<äT≈£î n$s¡fiy¯ TÓ qÆ ø£èwæ
#˚XÊ&ÉT.
|üd|æ \æ \¢ T, ≈£îÁs¡yêfi¯ófl, j·TTe≈£î\T ` ‘·eT ej·TdüT≈£î ‘·–q ª‘ê‹Ô«ø£‘μ· qT
dü+‘·]+#·T≈£îH˚≥T¢ #˚j÷· *. yêfi¯fl ej·TdüTqT, X¯Øsêìï <äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì ‘·–q
•ø£D å sTTyê«*. yêfi¯ófl ô|]– ô|<äy› êfi¯ófl nsTT, eTqdüT #·øÿ£ >± $ø£d+æ ∫q|ü&ÉT
eT]+‘· dü÷ø£ÎyÓTqÆ •ø£D å Çe«e#·TÃqT. ì»yÓTqÆ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘·q <äèwæìº m|ü&É÷
XÊX¯«‘·yTÓ qÆ $\Te\ yÓù’ | kÕ]+∫ ñ+#·T‘ê&Éì nqT≈£îHêï+ >∑<ë.
ù|{¢ À Ç˝≤+{Ï bÕ\≈£î&çøÏ Çe«e\dæq •ø£D å m˝≤ ñ+&Ü* nqï dü+>∑‹
≈£L&Ü düeTÁ>∑+>± #·]Ã+#ê&ÉT.
‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ ì»yÓTqÆ $\Te\T ‘Ó*dæ ñ+&Ü* ` nqï yêø£´+‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
#˚kÕÔ&TÉ ù|{¢ À. á $\Te\T ø£©Ô ˝Òì, ìø±s¡‡sTTq$.
dü÷s¡T´&ÉT u≤Vü≤´ Á|ü|+ü #êìøÏ eT÷\+. Ç+Á~j·T >√#·sy¡ TÓ qÆ Á|ü|+ü #êìøÏ
Äj·Tq ô|s¡T>∑T<ä\qT, ø±+‹ì ÇdüTHÔ êï&ÉT. á ø±+‹, ‘˚»düT‡\ e\¢H˚ eTq+
Ç+Á~j·÷\ düV‰ü j·T+‘√ edüTeÔ ⁄\qT |ü]øÏ+∫ ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘·THêï+ nH˚ø£
dü+>∑‘T· \T. ª<äèX¯´X¯øμÔÏ Ç˝≤ Á|üe]Ôk˛Ô+~.
n˝≤π> ªC≤„q $ø±dü+μ ≈£L&Ü @s¡Œ&ÉT‘·T+~ n+{≤&ÉT ù|¢{À— <äèwæºì
nqT#·sy¡ TÓ qÆ ` nC≤„‘y· TÓ qÆ $\Te\yÓ|’ ⁄ü kÕ]+∫qf…‘Ì¢ ˚ ªeT+∫‘·q+μ nìï{Ïø°
$Tqï nsTTq~. n<˚ dü‘ê´ìøÏ eT÷\s¡÷|ü+. edüTÔe⁄\ dü÷ø£Î‘·qT eTqdüT‡
Á>∑Væ≤+#·{≤ìøÏ nedüs¡+ nsTTq #êø£#·ø±´ìï n<˚ eTq≈£î Á|ükÕ~k˛Ô+~.
e÷qdæø+£ >± ª‘Ó*$&çμ bı+<ä{≤ìøÏ Ç<˚ eTq≈£î e÷s¡eZ TT Á|üuÀ<Û+ä ne⁄‘√+~.
ù|¢{À 118
C≤„HêìøÏ, eTq qeTàø±\≈£î q&ÉTeT ^‘· ^dæ #·÷|ü⁄‘ê&ÉT ù|{¢ À. ì‘·´
HÓ$’ T‘·øÔ y£ TÓ qÆ dü‘´· +. XÊX¯«‘·yTÓ qÆ dü‘´· + á ^‘·≈î£ s¬ +&ÉT Á|üøÿ£ \ ñ+{≤sTT.
C≤„HêìøÏ dü÷Á‘· ÁbÕj·TyÓTqÆ $ $y˚øe£ TT, Ä˝À#·q, ‘·sÿ¡ eTT ` Ç$ ªs¡÷|üμ Á|ü|+ü #êìï
uÛ≤e Á|ürø£\≈£î eT≥Tπø ì\j·TyÓTqÆ Á|ü|+ü #êìï #·÷|ü⁄‘êsTT. M{ÏøÏ ~>∑Te yÓT≥Tºq
ñqï$ edüTÔ>∑‘·yÓTÆq $wüj·÷\T. yê{Ï ‘ê\÷≈£î ˙&É\T` C≤&É\T, eTq
n_ÛÁbÕj·÷\T edüT>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ eqT≈£î+fÒ yê{Ï ˙&É\T eTq ÁuÛeÑ T\T. Ç$ Ç+Á~j·T
»ì‘·yTÓ qÆ <äèwæøº Ï ø£ì|æ+#˚$.
$wüj·÷\qT ‘Ó\TdüT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝À eTqdüT ø=ìï }Vü‰\qT,
ÁbÕe÷DÏø‘£ \· qT ÄÁX¯sTT+#·e\dæ edüT+Ô ~. yê{Ï qT+∫ ªndü\Tμ $wüj÷· \≈£î
‹qï>± ` m>∑Áu≤ø£{≤ìøÏ eT≥T≈£î M\T ˝Ò<Tä .
$X¯«yê´|üyÔ TÓ qÆ , dü«j·T+ düeTè<äy∆ TÓ qÆ ˇø£ ‘·‘«Ô· + (Principle) ñqï~. eTqdüT
<˚ìì }Væ≤+#·T≈£î+≥T+~— n+#·Hê y˚dTü ≈£î+≥T+~. ‘·sT¡ yê‘· eT∞fl øÏ+~øÏ ~–
edüT+Ô ~.
eTqdüT‡qT á |ü<‹∆ä ˝À #·÷∫q|ü&ÉT ` Hê\T>∑T n+‘·dTü \Ô ˝À e]Ô+#·&+É
kÕ<Û´ä eTe⁄‘√+~ nqTø√e#·TÃqT.
$y˚øe£ TT— ‘·sÿ¡ eTT— n_ÛÁbÕj·TeTT— nuÛ≤´dü (Intelligence; Reason; Opin-
ion Illusion) ˇø£<ëì ø£+fÒ ˇø£{Ï ne>±Vü≤q˝À ñqï‘·kÕúsTTøÏ #Ó+~q~.
‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘ê\÷≈£î >∑TVü≤ (Philosopher's Cave) nqï kÕ+πø‹ø£ es¡qí

≈£L&Ü #˚kÕÔ&TÉ ù|{¢ À. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘·q e÷qdæø£ ì•‘·‘«· + e\¢ $y˚øk£ ÕúsTTøÏ yÓ[fl,
‹]– e÷eT÷\T Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ e#˚ÃkÕÔ&TÉ . ‘·q ‘√{Ï yê]ì ` e÷eT÷\T Á|ü»\qT
ùd$+#·T≈£î+≥÷ ø±\πø|å eü TT #˚kÕÔ&TÉ . n˝≤ ‹]– sêe&É+˝À n‘·ìøÏ ñqï $eTTK‘˚
n‘·qT bÕ\≈£î&ÉT ne{≤ìøÏ ñ+&˚ Á|ü<ëÛ q ns¡Ω‘.·
‘·‘«Ô· y˚‘˝Ô· Ò Ç‘·sT¡ \ Ä\q, bÕ\q #·÷&É{≤ìøÏ n‘·´+‘· ns¡TΩ\T. Ç+<äT≈£î
‘·–q •ø£åDqT, jÓ÷>∑´‘·qT yêfi¯fl≈£î ÇkÕÔeTT. Bì nedüsêìï eø±ÿDÏ+∫
#ÓãT‘êeTT` n+{≤&ÉT ù|{¢ À. ‘˚H˚ ‘·Tf…˝º À sêE á>∑˝≤>∑ |üì #˚j÷· *. Á|üXÊ+‘·yTÓ qÆ
sê»´bÕ\q ø±yê\+fÒ bÕ\q˝À nHêdüø‘Ô£ · ñqï yêfi‚fl sêE\T ø±yê* nì
nH˚ø£ ñ|üe÷Hê\‘√, ‘ê]ÿø£ $esê\‘√ #Ó|⁄ü ‘ê&ÉT.
119 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªªÁX¯eT‘√ ≈£L&çq |üì >∑qTø£, bÕ\qqT yês¡T n+^ø£]+#·øb£ ˛e#·TÃqT—
eTq+ mìï yê<äq\T #Ó|æŒHê nìï{Ï˙ ‹s¡düÿ]+∫ ≈£Ls√Ãe#·TÃqT. n|ü&ÉT
ªª@~ <ë] ?μμ nqï Á|üXï¯ ≈£î ≈£L&Ü ù|{¢ À düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘ê&ÉT. ªªyêfi¯ófl j·T<ësêúìï
#·÷∫ e∫Ãqyêfi¯ófl, ‹s¡dÿü ]+#·sT¡ . sê»´bÕ\q nH˚~ >∑÷&Ü ‘·|Œü ì nedüs+¡ >±H˚
ns¡+ú #˚dTü ≈£îì eTT+<ä&TÉ >∑T y˚kÕÔsT¡ μμ n+{≤&ÉT.
‘·‘«Ô· y˚‘≈Ô· î£ Çe«e\dæq •ø£Då qT >∑T]+∫ ù|{¢ À≈£î K∫Ã‘·yTÓ qÆ n_ÛÁbÕj·÷\T
ñHêïsTT.
yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº : eTqdüT‡ Ä˝À∫+#·{≤ìøÏ ‘·–q~>±, ‘·|Œü ìdü]>± #·Ts¡T≈£î>±
|üì#˚ùd≥T¢ #·÷&É&+É .
BìøÏ ñbÕ+>∑+>± >∑D‘Ï X· Êg+ (Mathematics) H˚sT¡ Ãø√yê* n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
1. ˝…øÿ£ \T (Arithmetics)
2. sπ U≤>∑D‘Ï +· (Fure Geometry)
3. |òTü qπsU≤>∑D‘Ï +· (Solid Geometry)
4. qø£Áå ‘· XÊg+ (Astronomy)
5. kÕeTs¡d´ü + (Hermonics)
Bì ‘·sê«‘· ‘ê]ÿø£ XÊg+ nedüs+¡ n+{≤&ÉT. Dialectic nH˚~ nìï{Ï˙
düeTÁX¯ó‹øÏ rdüT≈£îedüT+Ô ~. Ç~ H˚sT¡ Ã≈£î+fÒ Çø£ Ä ô|q’ H˚s«¡ e\dæ+~ @MT
ñ+&É<Tä n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
bÕ\≈£î\T>± •ø£åD Çe«e\dæq yêfi¯flqT m+|æø£ #˚ùd $<Ûëq+ ≈£L&Ü
dü÷∫kÕÔ&TÉ ù|{¢ À.
HÓ‹’ ø£ $\Te\T, e÷qdæø£ |ü]ÁX¯eT ` m]–q yêfi¯flsTT ñ+&Ü*. |ü<ì›Ó $T~
dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ e#˚Ã+‘· es¡≈î£ yêfi¯ófl eTT+<äT #Ó|Œæ q kÕe÷q´ $<ë´
|ü<‘∆ä T· \T H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. ‘·sT¡ yê‘· s¬ +&ÉT dü+e‘·‡sê\T yê´j·÷eT+— $T\≥Ø
|ü<ä∆‘·T\T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Çs¡yÓ’èTT|üŒ¤sTT dü+e‘·‡sê\ q&ÉTeT >∑DÏ‘· XÊg
Á|üÁøÏj·T\˙ï Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£î+{≤s¡T. ‘·s¡Tyê‘· nsTT<˚fi¯ófl ‘ê]ÿø£ $C≤„q+
(Dialectie) . Ç~ |üP]Ô nsTTq MT<ä≥ |ü~ùV≤qT dü+e‘·‡sê\bÕ≥T ÁøÏ+~ ‘·s> ¡ ‹∑
Á|üuTÑÛ ‘·« ø£#Ø˚ \˝À |üì#˚d÷ü ,Ô bÕ\Hê eéVü‰sê\˝À Á|ü‘´· ø£å C≤„q+ dü+bÕ~kÕÔsT¡ .
ù|¢{À 120
Ç<ä+‘ê düC≤e⁄>±, düÁø£eT+>± |üP]Ô #˚dqæ yêfi¯ófl ª‘·‘«Ô· y˚‘Ô· bÕ\≈£î\Tμ>± ns¡Ω‘·
bı+~ ñqï‘· kÕúHêìï ÄÁø£$TkÕÔsT¡ . n|ü&ÉT yês¡T ‘·eT düeTj·÷ìï ‘·‘«Ô· XÊg
n<Ûä´j·THêìøÏ ø=+‘·, sê»´bÕ\q≈£î ø=+‘· πø{≤sTT+#·T≈£î+≥÷ düeTbÕfi¯fl˝À
eéVü‰s¡es¡qÔ + #˚jT· >∑\T>∑T‘ês¡T.
á dæ‹ú sêe{≤ìøÏ |ü⁄s¡Twüß\T ˇø£ÿfi‚fl ø±<äT, ÅdÔ” ≈£L&Ü düe÷q+>± ns¡TΩ\T
nì H=øÏÿ #ÓãT‘ê&ÉT ù|{¢ À. ‘·–q ns¡Ω‘\· T dü+‘·]+#·T≈£î+fÒ ` H˚qT #Ó|Œæ q nìï
dü+>∑‘T· \÷... |ü⁄s¡Twüß\≈£î— Åd\Ô” ≈£î düe÷q+>± e]ÔkÕÔsTT, nì >∑Ts¡TÔ #˚kÕÔ&TÉ .
düe÷»eTT, düe÷» ìsêàD Á|üÁøÏjT· , bÕ\Hê |ü<‘∆ä T· \T ` Çe˙ï #ê˝≤
ø£≥Tº~≥º+>± s¡÷bı+~+#ê&ÉT ù|{¢ À. øπ e\+ ªkÕ«|æïø£ »>∑‘T· μÔ nq{≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä
Bìì. <ëì >∑T]Ô+|ü⁄, Ä#·sD ¡ kÕ<Û´ä ‘· ø£wyºü TÓ qÆ $wüjT· + nsTT‘˚ ø±e#·TÃqT.
eTTKýÓTqÆ $wüjT· + @eT+fÒ sê»ø°jT· n~Ûø±s¡+ j·÷e‘·TÔ ˇø£sT¡ ˝Òø£ $TøÏÿ*
ªì»yÓTqÆ ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· μ ÄBÛq+˝ÀH˚ ñ+&Ü*. yêfi¯fl≈£î ÁbÕ|ü+∫ø£yTÓ qÆ eTsê´<ä\T,
eTqïq\T eTTKýÓTÆq$ ø±H˚ ø±<äT. dü¬s’q |üì #˚j·T&É+ ˇø£ÿfÒ yêfi¯fl≈£î
ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ ø£˝≤|ü+. n˝≤+{Ï yêfi‚fl ‘êeTT bÕ*düTqÔ ï düe÷C≤ìï` sêC≤´ìï
` #·øÿ£ >± eTT+<äT≈£î q&ç|+æ ∫, »HêìøÏ nedüs+¡ nsTTq Á|ü>‹∑ ì kÕ~Û+#·>\∑ s¡T.
|ü~ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT e∫Ãq |æ\\¢ +<ä]˙ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ qT+∫ y˚sT¡
#˚dæ ` yê]øÏ ‘·–q uÀ<ÛHä ê XÊ\\≈£î |ü+bÕ*. n|ü&˚ yês¡T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ Jeq
$<ÛëHê\ Á|üu≤Û e+ qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√>∑\T>∑T‘ês¡T. dü]ø=‘·Ô Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\qT
‘·eT+‘· ‘êeTT jÓ÷∫+∫ ø£qT>=q>∑\T>∑T‘ês¡T. »q Á|ü>‹∑ ‘·|Œü @ Ç‘·s¡ n+X¯eTT
yêfi¯fl eTqdüT\qT Äø£≥Tºø√<äT.
121 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

sêC≤´+>∑+
ù|¢ { À Áyêdæq ]|ü_¢ø˘ (The Republic) nH˚ |ü⁄düÔø£+ |ü~ uÛ≤>±\T>±
ñ+≥T+~.
ÁbÕs¡+uÛÑ dü÷Á‘ê\T
(kÕ+|òTæ ø£ eédü)ú
ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´ nedüsê\T
s¡ø≈å£ î£ \T : nqTj·÷j·TT\T
sê»´+: bÂs¡T&ÉT: Hê´j·T+
Åd\Ô” T: ≈£î≥T+ã eédüú
‘ê‹Ô«≈£î&Óq’ bÕ\≈£î&ÉT
‘ê‹Ô«≈£îq≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ $<ä´
nÁø£eTyÓTqÆ dü+|òTü eédü\ú T
ø£fi\¯ T ` kÕVæ≤‘·éTT
Ä‘·à neTè‘·‘«· eTT, eT+∫‘·HêìøÏ bÕ]‘√wæø+£
` Ç$ dü÷\ú +>± á uÛ≤>±\˝À #·]Ã+∫q $wüj÷· \T.
á |ü⁄düøÔ +£ dü+yê<ä (dü+uÛ≤wüD\) s¡÷|ü+˝À ñ+≥T+~. @<∏HÓ ‡é yêdüT\≈£î
Hê≥ø±\Hêï, dü+yê<ë\Hêï Çwüº+, eT≈£îÿe. yêfi¯fl sê»ø°j·T J$‘·+ >∑÷&Ü
ø√s¡Tº\˝ÀqT, sê»´düuÛÑ\˝ÀqT dü+yê<ë\ s¡÷|ü+>±H˚ q&ç∫+~. }düTb˛ø£
ø£ãTs¡‘¢ √qT, #·sÃ¡ \‘√qT, yê<ä Á|ü‹yê<ë\‘√qT, Ç‘·sT¡ \ uÛ≤wüD\qT $q&É+‘√qT
ø±\+ >∑&ùç |kÕÔsT¡ yêfi¯ó.¢ k˛Áø£{d° t ≈£L&Ü dü+uÛ≤wüD|üsT¡ &˚>±ì ñ|üHê´dü≈î£ &ÉT,
eø£Ô ø±<äT >∑<ë!
ù|¢{À 122
yê<äq n+<äT≈£îqï kÕúsTTìã{Ï,º dü+uÛ≤wüD\˝À #·Ts¡T≈£î<äq+, dü÷{Ï‘q· +
Á|üy˚•kÕÔsTT. ‘˚*ø£ dü+uÛ≤wüD\T, >∑+;Ûs¡yê<ë\T, ‘ê‹Ô«ø£ #·s¡Ã\T, es¡íq\T,
Hê≥ø°jT· ‘· ` Çe˙ï Ç+<äT˝À n>∑T|ækÕÔsTT. HÓ‹’ ø£ kÕ+πø‹ø£ |ü<ë\T, $es¡D\T
$kÕÔs+¡ >± ø£ì|æ+#·&+É düV≤ü »+. yê{ÏøÏ øπ e\+ kÕVæ≤‘·´|üsy¡ TÓ qÆ nsêú\T eT≥Tπø
#Ó|ü ø√e{≤ìøÏ M\T+&É<Tä . ªdüT+<äse¡ TT, X¯óuÛeÑ TT nsTTq <ëìì $e]kÕÔqTμ
n+{≤&ÉT. HÓ‹’ ø£ $\Te\qT >∑T]+∫ ÁyêdüTqÔ ï|ü&ÉT ø£$‘ê«+X¯ m≈£îÿe ù|{¢ À≈£î.
dü+uÛ≤wüD\T düTBs¡+È >± q&ÉTkÕÔsTT. m+‘√ C≤Á>∑‘>Ô· ± #·÷#·T≈£î+fÒ ‘·|Œü ù|{¢ À
@+ #Ó|Œü ã÷qT≈£îHêï&√ ‘Ó*$&ç ø±<äT.
ù|{¢ À Ä<äsÙ¡ yê~.
Ä<äsêÙ\T, <Ûë]àø£‘· ‘·|Œü eTπs \ø£Då eT÷ |üìøÏsê<äT n+{≤&ÉT. es¡eÔ ÷q+˝À
á s¡øy£ TÓ qÆ <Û√s¡DÏ ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+ ø£wyºü TÓ bÆ ˛‘·T+~ #·<Tä es¡T\≈£î.
sê»éTT, bÕ\q m˝≤ ñ+&Ü* nqï n+X¯+ô|q’ ˇø£ K∫Ã‘·yTÓ qÆ Á|üD≤[ø£
(Blue Print) ‘·j÷ · s¡T #˚XÊ&ÉT. ìsêúøD åÏ ´+>±, m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ\T ` #˚sT¡ Œ\≈£î
˝§+>∑≈î£ +&Ü, Bìì neT\T |üs#¡ ê\+{≤&ÉT.
>∑D‘Ï · XÊg+˝À m≈£îÿe nqTuÛeÑ +, Äràj·T‘· ñqïyê&ÉT >∑qTø£ sê»˙‹
XÊg+ >∑÷&Ü n˝≤ K∫Ã‘·+>± ø=\‘·ã<ä˝∆ À Ç$T&ç b˛j˚T≥T¢>± ñ+&ç rsê\ì
dæ<ë∆+rø£]kÕÔ&ÉT.
ìC≤ìøÏ ]|ü_ø¢ ˝˘ À m≈£îÿe uÛ≤>∑+ sê»ø°j÷· \qT >∑T]+∫ ø±<äT, »qJeq+,
$<ä´, XÊX¯«‘·yÓTÆq $\Te\T ` Ç+<äT˝À Á|ü<Ûëq+>± Á|ükÕÔeq nsTTHêsTT.
kÕVæ≤‘·éTT, $eTs¡Ù Ç+<äT˝À #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT. dü‘´· +|ü≥¢ Ädüø,ÔÏ <Ûë]àø£ $wüjT·
Á|ükÕÔeq ‘ê‹Ô«ø£‘,· nqTwü+–ø£+>± Ç+ø± nH˚ø£ $wüj÷· \T Ç+<äT˝À ñHêïsTT.
sê»ø°j÷· \ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e#˚Ã≥|üŒ{Ïø,Ï ù|{¢ À Á|üC≤kÕ«eTýê~ nq&É+ ≈£L&Ü
ø£wyºü TÓ bÆ ˛‘·T+~. @<∏HÓ ‡é ˝À neT\T˝À ñqï sê»ø°jT· eédü\ú qT n‘·qT Á|ü‘´· ø£+å >±
#·÷#ê&ÉT. <ëì ‘·|ü \ ‘·&øÉ £ eéVü‰sê\˙ï ãVüQXÊ ìs¡d+æ #ê&ÉT. Ç‘·s¡ eédü\ú qT
K+&ç+∫q≥T¢>±H˚ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑÷&Ü ìs¡d+æ #ê&ÉT. Äj·Tq $eTs¡Ù\qT, Äj·Tq
|ü]wüÿ]+#·<\ä T#·T≈£îqï nH˚ø£ düeTdü´\ düeTÁ>∑ dü«s¡÷bÕ\qT eTq+ ≈£îå Dí+>±
#·÷&Ü*— |ü]o*+∫ >∑eTì+#ê*. ‘·‘·Ô«<äs¡Ùq+ |ü≥¢ <äèwæº ñqï bÕ\≈£î&ÉT
123 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
s¡÷bı+<ä&É+ nkÕ<Ûäý˚T ø±e#·TÃqT— á n_ÛÁbÕj·T+ j·÷e‘·TÔ πøe\+
Ä<äsÙ¡ #·Á≥+˝ÀH˚ _–dæb˛sTT ñ+&Ée#·TÃqT. e÷qe dü«uÛ≤e+ ñqï rs¡T <äèwæ˝º À
ô|≥Tº≈î£ ì #·÷#·T≈£îqï|ü&ÉT Ç<˚ |ü]dæ‹ú . nsTT‘˚ ù|{¢ À m‹Ô #·÷|æq Á|üe÷D≤\T
‹s¡T>∑T˝Òì$, nÁ|ü‹Vü≤‘·yÓTÆq$. <Ó’q+~q eéVü‰s¡+˝À e÷qyê[ì Ç~
m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT m<äTs¡T ì*∫ ø£\es¡|sü T¡ dü÷HÔ ˚ ñ+{≤sTT. M{ÏøÏ düe÷<Ûëq düs[¡
@s¡Œs¡#T· ø√e\dæq u≤<Û´ä ‘· eTq MT<ä ñ+&ÉH˚ ñqï~.
HÓ‹’ ø£ düeTdü´ :
ôd|ò\ü dt (Cephalus) nH˚ n‘·qT leT+‘·T&Óq’ ˇø£ j·TTe≈£î&ÉT. n‘·ì
Ç+{Ï˝À ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ne⁄‘·T+~ dü+yê<ä+. Ç‘·s¡ uÛ≤wüD ø£s\Ô¡ T >ö¢ø±Hé (Glaucon),
n&ûe÷qºdt (Adeimantus) nH˚yês¡T. á s¬ +&Ée n‘·qT ù|{¢ À k˛<äsT¡ &ÉT. Á‘·deæ Tø£dt
(Thrasymachus) nH˚ k˛|òd æ ºt (Sophist) ≈£L&Ü yêfi¯fl‘√ ñ+{≤&ÉT.
ù|{¢ À $wüj÷· \ìï{Ï˙ k˛Áø£{d° t H√{Ï MT<äT>± #Ó|Œæ kÕÔ&TÉ .
˙e⁄ ªleT+‘·T&Ée⁄ ø£qTø£ ˙y˚ #Ó|Œü >∑\>±*. dæ] dü+|ü<\ä qT+∫ ˙e⁄
nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï düTK kÂuÛ≤>±´\T @$T{Ï #Ó|ü μ nì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT k˛Áø£{d° Tü .
ôd|òü\dt n+{≤&ÉT ` ªdæ]dü+|ü<ä\T ñ+&É&É+ >=|üŒ Äosê«<ä+
nqT≈£î+{≤qT. H˚qT leT+‘·T&çì ø£qTø£H˚ ñ<ës¡+>±, ìC≤sTTr>±, Hê´j·T+>±
eTq>∑\T>∑T ‘·THêïqT.μ
ªHê´j·T+>± ñ+&É&+É n+fÒ @$T{Ïμ ` nì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT k˛Áø£{d° t ‘·q
düVü≤»yÓTÆq <Û√s¡DÏ˝À. ‘·s¡Tyê‘· dü+yê<ä+ n+‘ê ‘ê‹Ô«ø£‘·‘√ $T\$T\˝≤&ç
b˛‘·T+~.
<˚qïsTTHê ìs¡«∫+#·>∑\>∑&É+ ø£wüº+. eTq≈£î düŒwüº+>± ns¡úeTj˚T´≥T¢
#Ó|Œü >∑\>∑{≤ìøÏ m+‘√ HÓ|’ ⁄ü D´+, #êø£#ø· ´£ + ø±yê*.
k˛Áø£{°dt m<äT{Ïyês¡T m+‘· $es¡+>± #ÓãT‘·THêïeTì nqT≈£îHêï Ä
$esê\qT øÏw¢ yºü TÓ qÆ ~>± #·÷|æ+#·>\∑ düeTs¡‘ú · ñqïyê&ÉT. ªdüsfi¡ ‘¯ μ· ø√dü+ n‘·qT
#˚ùd Á|üjT· ‘·ï+ m<äT{Ïyê]ì mH√ï ∫≈£îÿ\˝À, >∑+<äs>¡ √fi≤\˝À |ü&yÉ d˚ Tü +Ô ~.
ˇø=ÿø£ÿe÷s¡T k˛Áø£{d° t nqTj·÷j·TT\T n‘·ì MT<ä ‹s¡>ã∑ &É&+É ≈£L&É
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+&˚~.
ù|¢{À 124
ªm+‘· ì<ëq+>± ñHêï eTeTà*ï ¬s#·Ã>=&É‘êe⁄. m+‘· ‘˚*ø£>±
#ÓãT‘·THêïeTqT≈£îHêï yê{Ï˝ÀH˚ @y√ eTT&ÉT\T #·÷|ækÕÔe⁄— ˙≈£î n+‘·>±
‘Ó\TdüTø√yê\ì ñ+fÒ Ç‘·sT¡ \qT Ç˝≤ Á|üXï¯ \T y˚dæ y˚~+Û #˚ ã<äT\T, ˙y˚ nìï
$wüj÷· \ô|q’ ñ|üHê´kÕ\T Çe«sê<ä÷ ?μ nH˚yêfi¯ófl.
‘·q ùdïVæ≤‘·T\T m˝≤ e÷{≤¢&Hç ê k˛Áø£{d° t ∫ø±≈£î |ü&y˚ ê&ÉT ø±<äT. Á|üXï¯ \T
n&ÉT>∑T‘·÷H˚ ñ+&˚yê&ÉT.
k˛Áø£{d° t Á|üXï¯ ≈£î k˛|òdæ ºt Ç˝≤ düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ&ÉT :
ªã\e+‘·T&ÉT #˚dæq |üH˚ düÁø£eTyÓTÆqB, Hê´j·TyÓTÆqBì. ã\e+‘·T&çøÏ
nqT≈£L\yÓTqÆ |üH˚ ˙‹e+‘·yTÓ qÆ ~. eTq≈£î mH√ï s¡ø±\ Á|üuTÑÛ ‘ê«\T ñHêïsTT,
Hê´j·T#·{≤º\T ñHêïsTT. Hê´j·T#·{≤º\T #˚dqæ yêfi¯fl≈£î n$ nqT≈£L\+>± ñ+{≤sTT.
yê{Ïì n‹Áø£$T+∫qyêfi¯ófl ªnHê´j·T+μ #˚dæq≥T¢ ˝…ø£ÿ. Ç‘·s¡T\ ÄdæÔì
<√#·Tø√e&É+, ‘·q≈£î #Ó+<äì <ëìì |ü]Á>∑V≤æ +#·&+É . Ç<ä+‘ê, nHê´j·Ty˚T...
eT÷≈£îeTà&ç>± Ç≥Te+{Ï Á|üjT· ‘êï\T ã\e+‘·T&ÉT ‘·q ø£Hêï ã\V”≤qT\ô|q’
#˚d÷ü HÔ ˚ ñHêï&ÉT. ˇø£&TÉ ñHêï&ÉT. yê&ÉT |ü⁄s¡»qT\ &Éã“+‘ê <√#·T≈£î+{≤&ÉT.
yêfi¯flqT u≤ìdü\T>± e÷s¡TkÕÔ&TÉ . yê&çì <√|æ&û <=+>∑>±, Á≈£Ls¡T&ÉT>± #Ó|ü ø√≈£î+&Ü
>=|üŒyê&ÉT>±, düTK|ü⁄s¡Twüß&ÉT>± ø°]ÔkÕÔs¡T. ‘·eT≈£î ø£cÕº\T ekÕÔj˚TyÓ÷qì
uÛj
Ñ T· |ü&y˚ êfi¯ófl Ç˝≤+{Ï ø£<\ä∏ ˙ï ø£*ŒkÕÔsT¡ . neø±X¯+ e∫Ã+<ä+fÒ #ê\T ‘êeTT
Ç‘·sT¡ \qT eTuÛ´Ñ ô|&É‘ês¡T. Çã“+<äT\ bÕ\T #˚kÕÔsT¡ μ.
` eTs√ dü+yê<ä+˝À ø±*¢ød¢£ t (Callicles) nH˚ k˛|òdæ ºt @eT+≥THêï&√
#·÷&É+&ç :
ªã\e+‘·T\ <Ís¡H® ê´ìï düeTbÕfi¯ófl>± #˚jT· {≤ìøÏ ã\V”≤qT\T ø£ìô|{Ïqº
ø=‘·Ô dæ<ë∆+‘·+ ìC≤sTTr nH˚~.
ª‘·eT ‘·eT n_ÛsT¡ #·T\≈£î, nedüsê\≈£î ‘·–q≥T¢>± <Û÷ä wüD uÛ÷Ñ wüD≤\qT
$ìjÓ÷–kÕÔsT¡ . ìC≤sTTr>± ˝Òøb£ ˛e&É+ ‘·|ü , >=|üŒ n|üsê<Û+ä , dæ>T∑ Z #˚≥T nì
#ÓãT‘ês¡T. Çø£ÿ&É ìC≤sTTr>± ˝Òøb£ ˛e&É+ n+fÒ @$T{À ‘Ó\TkÕ ? ˙ bıs¡T>∑Tyê&ç
ø£+fÒ ˙e⁄ m≈£îÿe ◊X¯«s¡é+‘·T&ç$ ø±e&É+! ` ‘·eT ã\V”≤q‘·\T ‘·≈î£ ÿe‘·Hê\T
‘Ó\TdüT≈£îì, >=|üŒyê]ì øÏ+#·|sü ∫¡ yê]‘√ ‘êeT÷ ‘·T\‘·÷>∑>\∑ eTì #Ó|ü ø√e&É+
125 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ø√dü+ mH√ï e÷≥\T ø£ìô|&É‘ês¡T.. ìC≤ìøÏ me¬sH’ ê düs¬ q’ n~Ûø±s¡+ ñqï
eTìôw‘’ ˚ Bqï+‘·{˙Ï #Ó˝≤¢#<Ó sä T¡ #˚ùdkÕÔ&TÉ . eTq dæ<ë∆+‘ê\T, dü÷Á‘ê\T, ˝…øÿ£ \T
ø±\sê∫ bÕπskÕÔ&TÉ . Á|üøè£ ‹øÏ e´‹πsø£+>± |üì#˚ùd eTq |ü\T≈£î\qT HêX¯q+
#˚kÕÔ&ÉT.... me¬s’Hê ø±˙, ‘·q Çwüº+ e∫Ãq≥T¢ ‘·q≈£î Á|”‹ ø£*π>≥T¢
eTdü\Tø√yê\qT≈£î+{≤&ÉT ‘·|üŒ Ç+ø=ø£ Ä˝À#·q sêìe«&ÉT. Ç<˚ düVü≤»yÓTÆq
ìC≤sTTr, ñ<ë‘·‘Ô · nqT≈£î+{≤qT H˚qT. ø±˙ á |üì m≈£îÿeeT+~ #˚jT· ˝ÒsT¡ .
n+<äT#˚‘· #˚jT· >∑\ kÕeTs¡´ú + ñqï ãVüQ ø=~›eT+~ì ì+~kÕÔsT¡ — ‘·≈î£ ÿe #˚dæ
e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T. ‘·eT ndüeTs¡‘ú ≈· î£ ‘êy˚T dæ>T∑ |Z &ü TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T, ˇø£ Á|üøÿ£ á
ndüeTs¡ú‘·qT ø£|æŒ|ü⁄#·TÃø√yê\ì #·÷kÕÔs¡T. n+<äTø£H˚ ªdüVü≤q+μ nH˚ \ø£åD+
rdüT≈£îekÕÔsT¡ . ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ $wüj÷· \qT ‘·≈î£ ÿe #˚kÕÔsT¡ . |æ]øÏ‘q· +‘√ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT
Hê´j·T+, ˙‹ n+≥÷ uÛ÷Ñ wüD yêø±´\T |ü\T≈£î‘ês¡Tμ n+{≤&ÉT.
eTq+ ˙‹, Hê´j·T+ nì #Ó|ü ≈£î+≥Tqï~ eTqTwüß\≈£î jÓ÷>∑ýÓT+Æ ~
ø±<äT u≤ìdü\≈£î dü]|ü&~˚ eT≥Tπø n+{≤&ÉT.
eTìwæøÏ ì»+>± ñ+&Ée\dæq >∑TD >∑D≤\T :
kÕVü≤düeTT ` $y˚øe£ TT n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
@<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝À n|ü&ÉT neT\T˝Àñqï $<˚o eéVü‰sê\ ìj·Te÷e[
MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T Ç<ä+‘ê.
ª˙ Á|ü»\ eT+∫ MT<ä ø±ø£, ˙ kÂø£s´¡ + MT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñHêïsTT, ˙e⁄
ne\+_ÛdTü qÔ ï #·s´¡ \˙ï.....μ nHêï&ÉT ô|]øÏd¢ t (Pericles).
@<∏HÓ ‡é , kÕŒs¡qº ¢ MT<ä j·TT<ä+∆ #˚dTü qÔ ï|ü&ÉT á ô|]øÏd¢ jt T˚ Ç˝≤ nHêï&ÉT:
á Á|ü|+ü #·Ø‹ ˙‘·T\T m˝≤ ñHêïj·T+fÒ ` ã\e+‘·T&ÉT m˝≤¬>H’ ê #˚jT· e#·TÃqT—
ã\V”≤qT&ÉT yê{Ïqìï{Ï˙ ‘·≥Tº≈£îì ‹≥Tº≈£î+≥÷ ≈£Ls√Ãe&É+ ‘·|üŒ Ç+πø+
#˚jT· ˝Ò&TÉ . dü] nsTTq<ë ø±<ë nqï Á|üXï¯ düeTñJ®\ eT<Û´ä edüT+Ô ~ >±ì, ˇø£ÿ
|üøÿ£ ã\e+‘·T\T ` eTs=ø£ |üøÿ£ ã\V”≤qT\T ñqï|ü&ÉT ø±<äT `μ ˙‹øÏ, HÓ‹’ ø£
es¡HÔ êìøÏ eT÷˝≤<Ûës¡yTÓ qÆ dü÷Á‘·+ Çø£ÿ&É <=s¡T≈£î‘√+~ eTq≈£î.
Hê´j·T+ n+fÒ @$T{Ï ` ` <Ûë]àø£ es¡qÔ e÷ ˝Òø£ n~Ûø±s¡ Á|ü‹|ü‘êÔ ?
eT+∫ ñ+&É&+É yÓTs¡T>±, ã\e+‘·T&Ó’ ñ+&É&+É y˚T˝≤ ?
ù|¢{À 126
á Á|üXï¯ \qT k˛Áø£{d° ≈t î£ ù|{¢ À, m˝≤ düe÷<Ûëq |üs#¡ ê&√ ‘Ó\TdüTø√e&É+
Ädüø<ÔÏ ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~.
ìC≤ìøÏ n‘·&TÉ M{ÏøÏ dü÷{Ï>± düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü &ÉT.
Hê´j·T+ nH˚~ eTqTwüß´\ eT<Ûä´ ñqï dü+ã+<Ûë\≈£î dü÷Á‘·ÁbÕj·T‘·
n+{≤&ÉT. kÕ+|òTæ ø£ eédüú MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+<ä+{≤&ÉT. e´øÏ>Ô ‘∑ · es¡qÔ +˝À
<ëìï |ü]o*+#·&+É ø£+fÒ @<√ <˚X¯ yê‘êes¡D+, düeTÁ>∑‘\· <äècÕº´ #·÷&É&+É
eT+∫<ä+{≤&ÉT. Hê´j·÷ìøÏ eT÷]ÔeT+‘·+ nsTTq sêC≤´ìï ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√>∑*–‘˚
n|ü&˚ Hê´j·TeT÷]Ô nsTTq eTìwæì ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£îqï≥T¢ ne⁄‘·T+~.
eTìwæ ª<äèwæμº ì |üØøÏ+å #˚≥|ü&ÉT eTT+<äT ô|<ä› n#·TÃ nø£så ê\T #·÷|æ+∫
#·<eä eT+{≤eTT. ‘·sT¡ yê‘· Áø£eTÁø£eT+>± ∫qï ôdE ’ nø£så ê\T #·÷|ækÕÔeTT, n˝≤π>`
eTT+<äT>± eT÷≈£îeTà&ç>± »q dü+<√Vü≤+ n+‘·{Ïø° dü+ã+~Û+∫q $wüj·T+
|ü]o*+#·>*∑ –‘˚ ‘·sê«‘· ˇø£ÿ eTìwæì Ädüsê nsTTq~ n<˚ ãj·T≥|ü&TÉ ‘·T+~`
nì n‘·ì ñ|üe÷q+.
n˝≤ nì ù|¢{À ø£|üŒ<ë≥T y˚düTÔHêï&ÉT nqTø√e{≤ìøÏ ˝Ò<äT. Äj·Tq
kÕeT÷Væ≤ø£eTT, e´øÏ|Ô sü e¡ TT nsTTq |ü]o\q\T s¬ +&É÷ »s¡T|ü⁄‘·THêï&ÉT. kÕ+|òTæ ø£
sê»ø°jT· |ü⁄q]ïsêàDeTT n+‘ê $|ü⁄©ø£]düTHÔ êï&ÉT. z >=|üŒ ªÄ<äsÙ¡ +μ Äj·Tq
Vü≤è<äjT· eTT˝À kÕúe]+#·T≈£î e⁄+~. <ëìï m˝≤¬>H’ ê eTqø£+<äs≈¡ î£ n+<ä#j ˚ ÷· \H˚
Äj·Tq ‘ê|üÁ‘·jT· +. ‘·|Œæ +#·T≈£îqïfÒ¢ ø£ì|æ+#·&+É , |üøÿ£ <ës¡T\T |ü{+ºÏ #·&+É ...
Çe˙ï ù|{¢ À |ü⁄düøÔ +£ ˝À nqTdü]+#˚ |ü<‘∆ä T· \T.
Hê´j·T+
Hê´j·T+ (Justice) ˝Òø£ Áø£eTeTT (Right) n+fÒ @$T{Ï ? Á^ø˘ uÛ≤wü˝À á
|ü<ëìøÏ #ê˝≤ $düèÔ ‘·yTÓ qÆ ns¡+ú ñqï~. e´øÏ|Ô sü y¡ TÓ qÆ <Ûsä à¡ + yÓTT<ä\T kÕ+|òTæ ø£
HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + es¡≈L£ á ns¡+ú $dü]Ô düT+Ô ~. n+<äT#˚‘· ù|{¢ À e´øÏ|Ô sü +¡ >±q÷,
kÕe÷õø£ |üs+¡ >±q÷ ` ˙‹ <äècÕº´, sê»ø°jT· <äècÕº´ ` Bìì $e]kÕÔ&TÉ .
ì»+ #Ó|üŒ&É+, ‘êqT #Ó*¢+#·e\dæq _\T¢\˙ï ns¡eT]ø£ ˝Ò≈£î+&Ü
#Ó*¢+#·&É+` nì »yêãT #ÓbÕÔ&ÉT ôd|òü\dt (Cepholus) nH˚ bÕÁ‘·, ù|¢{À
127 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

dü+uÛ≤wüD\˝À, nsTT‘˚ á ˝ÖøÏø£yÓTÆq $es¡D #ê\<äì ù|¢{À dü$es¡+>±
ù|s=ÿ+{≤&ÉT.
<Ûë]àø£+>± ñ+&˚yêfi¯ófl, n<Ûsä à¡ es¡qÔ T\T ñHêïs¡T uÛ÷Ñ $T MT<ä. Mfi¯fl˝À
mes¡T uÛ÷Ñ $T MT<ä düTK|ü&‘É ês¡T m≈£îÿe>± ? ` nqï Á|üXï¯ ≈£L&Ü ñ‘·Œqï
eTe⁄‘·T+~ á dü+uÛ≤wüD˝À. eTìwæ ‘·q <Ûsä êàìï ìs¡«]Ô+#·&+É n+fÒ ` ‘·q
|üì ‘êqT düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#·e\dæ ñ+≥T+~. á <Ûsä êà\T m{≤¢ düV≤ü » dæ<+∆ä >±
s¡÷bı+<äT‘êjÓ÷ #·÷|ækÕÔ&TÉ .
á dü+uÛ≤wüD uÛ≤>∑+ #·÷&É+&ç :
ªeTq Jeq $<Ûëq+ n+‘ê á Á|üXï¯ ≈£î #Ó|ü ≈£îH˚ düe÷<Ûëq+ MT<äH˚
Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+~. <Ûsä à¡ e÷sêZqTe]Ô, n<Ûsä à¡ es¡qÔ T&ÉT` á Ç<ä]› ˝À mes¡T m≈£îÿe
düTK|ü&‘É ês¡T ? ˇø£ >∑Ti¿+ ñ+~ ` <ëìøÏ z <Ûsä à¡ + ñ+~, ne⁄Hê ?μμ
ªne⁄qTμ
ª<Ûsä êàìï >∑Ti¿+ eT≥Tπø ìs¡«Væ≤+#·>\∑ <äT >±ì eT¬se] e˝≤¢ ø±<äT. n<˚
<ëìøÏ |üse¡ T <Ûsä à¡ + ne⁄‘·T+~.μ
ªHê≈£î ns¡+ú ø±e&É+ ˝Ò<Tä .μ
ªeTs√ $<Û ä + >± ` ‘˚ * ø£ > ± #Ó ã T‘êqT. eTq+ ø£ fi ¯ fl ‘√ eT≥Tπ ø
#·÷&É>\∑ T>∑T‘ê+, ne⁄Hê ? #Óe⁄\‘√ eT≥Tπø $q>∑\T>∑T‘ê+μ.
ªì»+μ
ªn˝≤π> ˇø£ ø=eTàqT ø£‹]Ô +#·{≤ìøÏ >=&É*¶ , #ê≈£î, ø£‹,Ô u≤≈£î Ç˝≤+{Ï$
nH˚ø+£ ñ|üj÷Ó –+#·e#·TÃqT. ø=eTàqT ø£‹]Ô +#·{≤ìøÏ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îqï ∫qï
ø£‹‘Ô √ á |üì#˚ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. Ä ø£‹Ô <Ûsä à¡ + á |üì nì #Ó|Œü e#·TÃ.μ
ªne⁄qT, #Ó|Œü e#·TÃqTμ.
ªn~ e÷Á‘·yT˚ #˚jT· >∑\B, #·øÿ£ >± ìs¡«]Ô+#·>\∑ B... Ä |üìeTT≥Tº jÓTTø£ÿ
<Ûsä à¡ + nì #ÓãT‘·THêïqT.μ
ªne⁄qT, Ç|ü&ÉT ‘Ó*dæ+~.μ
ù|¢{À 128
ªne⁄Hê ? Á|ü‹ edüTeÔ ⁄≈£L ‘·q<˚ nsTTq <Ûsä à¡ +, ø£seÔ¡ ´+ ˇø£{Ï ñ+&É{≤ìøÏ
M\T+~ >∑<÷ä . Ä |üìì Ä edüTeÔ ⁄ #·øÿ£ >± #˚jT· >∑\T>∑T‘·T+~. Ç+<ëø£{Ï b˛*ø£
ô|&ç‘,˚ ø£fió¯ fl ñHêïsTT. #·÷&É&+É yê{Ï |üì. Ä |üìì ø£fió¯ fl #·øÿ£ >± #˚kÕÔsTT.μ
ªne⁄qT.μ
ªn˝≤π> #Óe⁄\T Ç‘·s¡ edüTeÔ ⁄\T ≈£L&Ü. ø£fifl¯ ≈£î ‘·eT |üìì ‘êeTT #·øÿ£ >±
#˚jT· >∑\ #êø£#ø· ´£ +‘√bÕ≥T, eTs√ ne\ø£D å + >∑÷&Ü ñ+fÒ @eTe⁄‘·T+~ ?μ
ªn+fÒ ø£fifl¯ ≈£î >∑T&ç‘¶ q· + e+{Ï~ ñ+fÒHê ?μ
ªn~ @yÓTHÆ ê ø±e#·TÃqT. H˚qH˚~, ˇø£ HÓ|’ ⁄ü D´+‘√ bÕ≥T eTs√ ˝À|ü+
≈£L&Ü ñ+fÒ @eTe⁄‘·T+~ nì n&ÉT>∑T‘·THêïqT.μ
ªÄ ˝À|ü+ ≈£L&Ü |üì˝À ø£ì|ædTü +Ô ~.μ
ªdü], ‘·s¡Tyê‹ #·s¡Ã. eTqdüT‘√ ‘·|üŒ Ç‘·s¡Á‘ê #˚j·T{≤ìøÏ nkÕ<Ûä´+
nsTTq |ü ì n+≥÷ @<Ó ’ H ê ñqï<ë ? ñ<ëVü ≤ s¡ D ≈£ î >∑ e Tìø£ ø£ * –
ñ+&É&+É , ìuÛ≤sTT+#·Tø√e&É+, dü+uÛ≤wüD ø=qkÕ–+#·&+É Ç˝≤+{Ï~. Ç˝≤+{Ï
|üqT\qT e÷qdæø£ yê´bÕs¡+ qT+&ç y˚sT¡ #˚dæ #·÷&É{≤ìøÏ M\e⁄‘·T+<ë ?μ
ªñVüQ....μ
ªeT], J$‘·+ ñqï~ >∑<ë... n~ eTqdüT ‘ê\÷≈£î yê´bÕs¡yT˚ Hê ?μ
ªne⁄qTμ
ªn+fÒ eTqdüT≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq düT>∑TD+ ` \ø£åD+ ñ+≥T+<äqï
e÷fÒ >∑<ë.μ
ªñ+≥T+~.μ
ªá \ø£D å + $&ÉBdæq≥¢sTT‘˚, ‘=\–+∫q≥¢sTT‘˚ eTqdüT ‘·q yê´bÕsêìï,
eéVü‰sêìï düC≤e⁄>± #˚jT· ˝Òøb£ ˛‘·T+~ >∑<÷ä .μ
ªne⁄qTμ.
ªdü]. Ç|ü&ÉT #·÷<ë›+. eT+∫‘·q+ nH˚ \ø£D å + ñ+~. n~ eTqdüT≈£î
‘·q |üqT\T ‘êqT #˚jT· &ÜìøÏ ì|ü⁄D+>± ñ+&É{≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~. n~
˝Òøb£ ˛‘˚ eTqdüT ‘·q J$‘êìï ø√˝ÀŒ‘·T+~. |üì˝À #Ó&‘¶É q· + Á|üy•˚ düT+Ô ~.μ
ªn˝≤π> »s¡T>∑T‘·T+~μ.
129 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

ªdüsπ , eTq+ ªªHê´j·T+μμ nH˚~ eTqdüT ‘ê\÷≈£î Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ \ø£D å eT˙,
nHê´j·T+ <ëì e´‹]ø£yÔ TÓ qÆ ˝À|üeT˙ sTT+‘·≈î£ eTT+<äT #·÷#ê+ >∑<÷ä μ.
ªne⁄qTμ.
ªn+fÒ Hê´j·Tj·TT‘·yTÓ qÆ eTqdüT ñqïyê&çøÏ Jeq+ düC≤e⁄>±, düsfi¡ +¯ >±
ñ+≥T+~. n~ ˝Òìyê&çøÏ n˙ï m>∑T&ÉT ~>∑T&ÉT\T, ø£cÕº\T ø£\T>∑T‘êsTT.μ
ª‘ê]ÿø£+>± n+‘˚.μ
ªHê´j·Tj·TT‘·+>± J$‘·+ >∑&ÉT|ü⁄‘·Tqïyê&ÉT düTK+>±, Á|üXÊ+‘·+>±
ñ+{≤&ÉT. n˝≤ ø±ìyê&ÉT <äT'KuÛ≤»qT&Ób’ ˛‘ê&ÉT.μ
ªne⁄qT.μ
ªn+fÒ, Hê´j·Tã<äy∆ TÓ qÆ eTìwæ düTKe+‘·T&ÉT. n~ ø±ìyê&ÉT UÒ<|ä sü T¡ &ÉT.μ
ªdüØ>±Z n+‘˚.μ
ªø£qTø£ UÒ<+ä , <äT'K+ nH˚$ m|üŒ{Ïø° düTKJeHêìï rdüT≈£îsêe⁄. n+<äT#˚‘·
Hê´j· T +`nHê´j· T + ø£ + f… $Tqï nsTTqB, ø√s¡ T ø√<ä – qB nì
rsêàì+#·Tø√e#·TÃqT.μ
ªá s√E≈£î Ç+ø£ ôd\e⁄ rdüT≈£î+<ëeTT.μ
ªn˝≤π> Hê e÷≥\T ø±eì $eTs¡Ù #˚jT· ≈£î+&Ü Hê≈£î dü+‘√wü+ ø£\T>∑
CÒdTü HÔ êïe⁄. n+‘· e÷Á‘·+#˚‘· Hê≈£î n+‘ê ≈£î˝≤kÕ>± >∑&∫ç b˛‘·T+<äqTø√e{≤ìøÏ
˝Ò<Tä . Ç<ä+‘ê Hê ‘·ù|Œ, ˙~ ø±<äT. H˚qT }]πø ‘=+<äs|¡ &ü ç m≈£îÿe $wüj÷· \T
Á|ükÕÔ$düTHÔ êïqT. Hê´j·T+ n+fÒ @$T{° ` nì Á|ükÕÔeq ÁbÕs¡+_Û+#ê+. <ëìøÏ
»yêãT sêø£eTT+<˚ n~ düT>∑TDe÷, <ëìøÏ C≤„q+‘√ ì$T‘·+Ô ñqï<ë, Hê´j·÷
Hê´j·÷\˝À @~ $Tqï. Ç˝≤+{Ïe˙ï #·]Ã+#·T≈£îHêï+. Ç+‘· #·sÃ¡ »]–q ‘·sê«‘·
≈£L&Ü H˚HM˚ T n+‘· C≤„ìì nsTTq≥T¢ nì|æ+#·&+É ˝Ò<Tä . eTT+<äT>± Hê´j·T+
n+fÒ @$T{À ns¡+ú nsTT‘˚ ‘·|Œü , n~ düT>∑TD+ ne⁄Hê, ø±<ë, <ëìe\¢ eTìwæøÏ
düTKe÷, <äT'Ke÷ nH˚~ ‘˚\<äT ø£<ë!μ
Á|üuTÑÛ ‘·« s¡÷bÕ\qT >∑T]+∫ ù|{¢ À $e]kÕÔ&TÉ . n|üŒ{Ï kÕŒs¡Hº é sêC´+˝À
ñqï s¡÷|ü+ n‘·ìøÏ Á|üeTTKyÓTqÆ ~. Bì˝Àì ø=ìï dü<\é ø£D å ≤\qT ‘·q Ä<äsÙ¡
sê»´+˝ÀìøÏ rdüT≈£îHêï&ÉT.
ù|¢{À 130
kÕŒs¡Hº \é T j·TT<ä∆ HÓ|’ ⁄ü D´+ ñqï ìs¡+≈£îX¯ó\T. Ms¡T e÷eT÷\T Á|ü»\qT
‘·eT≈£î <ëkÕqT<ëdüT\T>± #˚dTü ø=ì yêfi¯fl#˚‘· eékÕj·T+, bÕ˝ÒsT¡ ‘·q+ e+{Ï
|üqT\T #˚sTT+#·T≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. nedüs+¡ nsTTq|ü&ÉT j·T»e÷qT\ ‘·s|¡ ⁄üò q
j·TT<ä∆+ ≈£L&É #˚kÕÔs¡T. ˇø=ÿø£ÿkÕ] ‘·eT <ëdü´+ qT+&ç $eTTøÏÔì ≈£L&Ü
dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤s¡T. e÷eT÷\T>± eT≥T≈£î yêfi¯fl≈£î m˝≤+{Ï Vü≤≈£îÿ\T, n~Ûø±sê\T
˝Òe⁄. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Hê´j·TbÕ\≈£î\T yêfi¯flMT<ä j·TT<ä+∆ Á|üø{£ +Ï #˚yêfi¯ófl. yêfi¯flqT
#·+|ü≥+ Ms√∫‘· ø±s¡´+>± |ü]>∑Dq nj˚T´~. kÕŒs¡qº ¢ s¡V≤ü dü´ <äfi≤\T yêfi¯flMT<ä
>∑÷&Û#É ê] #·s´¡ \T #˚dæ ‘·eT≈£î ndüeÔ ´dü+Ô >± ø£ì|æ+∫q yê]ì ìsê∆øD åÏ ´+>± q]øÏ
bÕπsùdyês¡T.
kÕŒs¡Hº \é T Ms√∫‘· C≤‹, dü+K´ ‘·≈î£ ÿe˝À ñHêïs¡T. e÷eT÷\T Á|ü»\T
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚kÕÔsπ yÓ÷qì Á|ü‹kÕØ uÛj Ñ T· y˚T, nqTe÷qy˚T. n+<äTøπ Ç˝≤+{Ï
Jeq $<ÛëHêìï mqTï≈£îHêïs¡T.
Á|ü‹ bÂs¡T&ÉT ôdì’ ≈£î&˚, yêfi¯fl #·<Tä e⁄, $yêVü≤eTT, ì‘·´Jeq $<ÛëqeTT...
Çe˙ï ≈£L&É ôdì’ ø£ |ü<‘∆ä T· \≈£î nqT>∑TD+>± HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ ‘·–q≥T¢>± »s¡T>∑T‘êsTT.
sê»ø°jT· düeTdü´ :
eTqTwüß´\ es¡Ôq+ düs¡fi¯+>± ñ+&˚≥¢sTT‘˚, Hê´j·T |ü]bÕ\q ≈£L&Ü
düsfi¡ +¯ >± ñ+≥T+~ n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
ù|{¢ À e÷≥\˝ÀH˚ #Ó|Œü e˝…q+fÒ `
ªJeq $<Ûëq+ m˝≤ ñqï<√ #·÷&É+&ç. Á|ü»\T @+ #˚dTü HÔ êïs¡T ? |ü+≥\T
|ü+&çdTü HÔ êïs¡T— ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\ ‘·j÷· s¡T #˚dTü HÔ êïs¡T, ã≥º\T, #Ó|ü \T Ç‘ê´~
Ç‘·s¡ »H√|üøs£ y¡ TÓ qÆ kÕeTÁ– ‘·j÷· s¡T #˚dTü HÔ êïs¡T. ‘·eT ø√dü+, düTK ìyêdü+
ø√dü+ ` Çfi¯ófl ø£≥Tº≈î£ +≥THêïs¡T. y˚d$ü ø±\+˝À Vü‰sTT>± >∑T&É\¶ T $ù|ŒdüT≈£îì,
Çfi¯fl˝ÀH˚ ≈£Ls=Ãì ‘·eT ‘·eT |üqT\T #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. #·*ø±\+˝À X¯Øs¡+ n+‘ê
ñìï <äTdüTÔ\‘√ ø£|ü≈£îì ≈£Ls¡TÃ+{≤s¡T. u≤Ø¢, >√<ÛäTeT s=f…º\T ‘·j·÷s¡T
#˚dTü ≈£î+{≤s¡T. Vü‰sTT>± uÛÀ»Hê\T #˚dæ #ê|ü\T |üsT¡ #·T≈£îì $ÁXÊ+‹ rdüT≈£î+{≤s¡T.
|ü+&ÉT>∑\T, |üu≤“\T e∫ÃHêj·T+fÒ ø=‘·Ô ø=‘·Ô bÕ˙j·÷\T ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£îì,
e+≥ø±\T Äs¡–+∫ ùdïVæ≤‘·T\‘√, ã+<ÛTä e⁄\‘√ ≈£î˝≤kÕ>± ø±\+ >∑&ùç |kÕÔsT¡ .
<˚e⁄fi¯flqT ø°]kÔ ÕÔsT¡ . ≈£î≥T+u≤\T n<äT|ü⁄ MT]b˛≈£î+&Ü #·÷#·T≈£î+{≤s¡T. eT+∫
131 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
|ü+≥\T |ü+&ÉT‘êsTT. Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡+‘√ #ê˝≤ø±\+ ã‘·T≈£î‘ês¡T. Vü‰sTT>±
ñ+{≤s¡T. ‘·eT ‘·sT¡ yê‹ ‘·sê\yês¡T >∑÷&Ü Ç˝≤π> ≈£î˝≤kÕ>± ø±\+ >∑&|É {ü ≤ìøÏ
nedüs+¡ nsTTq |üqT\˙ï #˚kÕÔsT¡ μ...
ÄcÕe÷w”>± #ÓãT‘·TqïfÒ¢ ñHêï ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D+ >∑T]+∫ Ç+<äT˝À
dü÷#·q ñqï~. e÷+kÕVü‰s¡+ ‹q≈£î+&Ü XÊU≤Vü‰s¡+ MT<äH˚ ã‘·ø&£ +É >∑T]+∫
Á|ükÕÔeq ñqï~. n‘·&TÉ Ç+‘· düsfi¡ +¯ >±, kÕ<ë>± e]í+∫ #Ó|Œæ q á sê»´+
m+<äT≈£î mHêïfi¯fl≈£L ne‘·]+#·≈£î+&Ü ñ+&çb˛sTT+~— πøe\+ ªÄ<äs¡Ù+μ>±H˚
ì*∫b˛‘√+~ ?
BìøÏ düe÷<Ûëq+ >∑÷&É Äj·TH˚ #ÓãT‘ê&ÉT.
»qT\ ˝≤\dü, <äTsêX¯\ e\¢!`nì.
»HêìøÏ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ J$‘·+ n+fÒ Çwü+º ˝Ò<Tä . yêfi¯fl≈£î ô|b’ ˛{° eTH√uÛ≤e+
m≈£îÿe. <äTsêX¯ m≈£îÿe. á s√E ≈£î˝≤kÕ>± ñHêï+ nH˚ ‘·è|æÔ ˝Ò<Tä . s√E
s√E≈£L ˝≤\dü‘,· kÂø£sê´\T ô|]–b˛‘·÷ ñ+&Ü*. ˝Òì<ëì ø√dü+ n+>∑˝≤s¡Tdü÷Ô
ñ+{≤s¡T. Ç‘·sT¡ \ <ä>sZ∑ ¡ ñ+fÒ ‘·|Œü @ edüTyÔ H’Ó ê ‘·eT≈£î ≈£L&Ü nedüs+¡ nH˚
$wüjT· + düTŒ¤sD ¡ ≈£î sê<äT. Bìø£+‘·{øÏ ° |ü]D≤eT+ @$T{Ï ? |üøÿ£ sê»´+ MT<ä
<ä+&Éj÷· Á‘· #˚jT· e\dæ sêe&É+— |üøÿ£ yê&çì >∑T]+∫ ndü÷j·T‘√ ≈£î$T*b˛‘·÷
<˚«wü+ ô|+#·Tø√e&É+, j·TT<ë∆\T e÷s¡DôVAe÷\÷qT.
es¡øÔ e£ TT, yêDÏ»éTT ô|s¡T>∑T‘êsTT. ø=‘·Ô s¡ø±˝…q’ $uÛ»Ñ q\T rdüT≈£îekÕÔsTT.
ñqïyêfi¯ófl, ˝Òìyêfi¯ófl s¡øs£ ø¡ ±\T>± $&çe&çb˛sTT XÊUÀ|üXÊK\T>± N* |üsd¡ Œü s¡+
<˚«wü+ ô|+#·T≈£î+{≤s¡T.
@ q>∑s¡yÓTÆHê #·÷&É+&ç— @ |ü≥ºDyÓTÆHê >∑eTì+#·+&ç. Á|ür~ ¬s+&ÉT
s¡ø±\T>± N* ñ+≥T+~. u≤>± ñqïyês¡T, @MT ˝Òìyês¡T. yê] M<ÛTä \T y˚sT¡ ,
M] M<ÛTä \T y˚sT¡ , yê] ‘√≥\T y˚sT¡ , M] ‘√≥\T y˚sT¡ . ˇø£fifl¯ qT #·÷ùdÔ eTs=ø£fifl¯ ≈£î
–≥º<Tä . n+‘ê ˇø£fÒ q>∑s+¡ , ˇø£ÿfÒ |ü≥D º +, ˇø£ÿfÒ }s¡T nqT≈£î+≥THêïs¡+fÒ
MT~ bıs¡bÕ≥T. Á|ür~ $~Û>± s¬ +&ÉT>± N*b˛sTT ñ+≥T+~. s¬ +&ÉT>± N*b˛sTTq
á uÛ≤>±\˝ÀqT Ç+ø± M\TqTã{Ïº n‹X¯j÷· ìï nqTdü]+∫ eT]ìï N*ø£\T,
uÛ≤>±\T, n+‘·'ø£sD ¡ \T y˚sT¡ y˚sT¡ .
z es¡Ôø£ düe÷K´ ñqï<äqTø√+&ç. <ëì˝Àì düuÛÑT´\T ‘·eT ◊X¯«s¡´+
Ä<Ûës¡+>± nH˚ø£ esêZ\T>± s¡÷bı+<äT‘ês¡T. kÕ+|òæTø£ kÕúsTTì ã{Ïº, Ä#ês¡
ù|¢{À 132
eéVü‰sê\qTã{Ïº y˚s¡T y˚s¡T >∑T+|ü⁄\T>± ‘·j·÷s¡e⁄‘ês¡T. ‘·eT uÛ≤s¡´\≈£î,
≈£î≥Tã+˝Àì Åd\Ô” ≈£î s¡øs£ ø¡ ±\ ñ&ÉT|ü⁄\T, q>∑\T,, n\+ø±s¡ ÁbÕj·TyÓTqÆ edüTeÔ ⁄\T
rdüT≈£îekÕÔsT¡ . mes¡T m+‘· m≈£îÿe düsT¡ ≈£î e+{ÏMT<ä y˚dTü ≈£î+fÒ n+‘· >=|üŒ.
yêDÏ»´|üs+¡ >± e∫Ãq á e÷s¡TŒ\T kÕ+|òTæ ø£ |ü]D≤e÷\qT sê»ø°jT·
e÷s¡TŒ\qT rdüT≈£îekÕÔsTT. yêDÏ»´+˝À ñqï eTìwæ, |ü+≥\T`bı˝≤\T #·÷#·T≈£îqï
yê&çø+£ f… m≈£îÿe leT+‘·T&ÉT ne⁄‘ê&ÉT. n|ü&ÉT sê»ø°j÷· \˝À n‘·ìøÏ Á|ü‘´· ø£å
dü+ã+<Û+ä @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n‘·H˚ sê»´+ @˝Ò |ü]dæ‹ú ≈£L&Ü edüT+Ô ~.
sê»´bÕ\q Á|ü»\ |ü⁄s√_Ûeè~∆ nedüsê\ <äècÕº´ kÕ>∑e\dæ ñ+~. ø±ì
n~ Ç|ü&ÉT yêDÏ»´|üsT¡ \ Ä]úø£ edü‹ì ô|+#·{≤ìøÏ eT≥Tπø Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü +Ô ~.
bÕ\q˝À @ n+X¯+ nsTTHê á leT+‘·T\qT eT]+‘· leT+‘·T\qT #˚jT· {≤ìπø
ñ|üø]£ +#˚≥T¢ s¡÷bı+<äT‘·T+~. n~Ûø±s¡+ ø√dü+ yÓ+|üsê¢≥\T, b˛{≤¢≥\T, m˝≤+{Ï
<äTsêàs¡yZ TÓ HÆ ê u≤Vü‰≥+>± #˚jT· |üPqTø√e&ÉeTT ` n‹ kÕe÷qýÓTqÆ $wüjT· +>±
‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~.
ÁbÕ<∏$ä Tø£ $wüj÷· \T n‘·´+‘· $s¡÷|ü+ #Ó+<ä&+É ‘√ @ sê»ø°jT· eédüú
nsTTHê <Óã“‹+≥T+~, ≈£î+–b˛‘·T+~. n~Ûø±s¡+ n‹ø=~›eT+~ #˚‘T· \˝À ∫≈£îÿ≈£î
b˛‘·T+~. ‘·ø£åD ◊X¯«s¡´+ ø√dü+ yÓ+|üsê¢≥ m˝≤+{Ï yêfi¯flHÓ’Hê ‘·|üŒìdü]>±
$HêX¯Hêìπø rdüT≈£îb˛‘·T+~.
@~ @yÓTHÆ ê, ∫es¡≈î£ ªn+‘·s+¡ >∑ $|üe¢ +μ sêe&É+ ‘·|Œü ìdü] ne⁄‘·T+~.
n‹ ∫qï ∫*|æ ø±s¡D≤\MT<ä á $|üe¢ + n+≈£î]+∫q≥T¢ n>∑T|ædTü +Ô ~ eTT+<äT.
nsTT‘˚ n~ mH√ï dü+e‘·‡sê\T>± eédü˝ú À bÕ‘·T≈£îb˛sTTq ‘·|Œæ <ë\, ‘ê‘ê‡sê\
ñÁ>∑ dü«s¡÷|ü+. e÷eT÷\T eTìwæ Äs√>∑´ $wüjT· yÓTÆ nÁX¯<∆ä #˚dæ ∫qï, ∫qï
düTd”\Ô ≈£î ‘·–q ∫øÏ‘‡· #˚sTT+#·Tø√≈£î+&Ü ñ+{≤&ÉqTø√+&ç, ø=Hêïfi¯fl ‘·sT¡ yê‘·
Ä ∫qï düTd”øπÔ ô|qTs¡÷|ü+ <Û]ä +∫ n‘·ìï eTT+∫ y˚kÕÔsTT. J$‘êìï #·se¡ T<äX≈¯ î£
rdüT≈£îekÕÔsTT. n˝≤π> sê»éédüú ≈£L&Ü!
|ò*ü ‘·+>± @eTe⁄‘·T+<ä+fÒ Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Á|ü»\T
‘·eT≈£î n&É¶+ e∫Ãq yê]ì q]øÏ b˛>∑T\T ô|{Ïº sê»]ø±ìï ‘·eT ¬ø’edü+
#˚dTü ≈£î+{≤s¡T. |üìøÏsêìyêfi¯flqT <˚X+¯ qT+&ç ãVæ≤wüÿ]+#˚kÕÔsT¡ . n+<ä]ø° ùd«#êÃ¤
kÕ«‘·+Á‘ê´\T dü]düe÷q+>± Á|üø{£ +Ï #·T≈£î+{≤s¡T.
133 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ø±ì á Á|üC≤kÕ«eT´+ ≈£L&Ü Vü≤<äT\› T MT]b˛‘˚ ‘·qqT ‘êH˚ HêX¯q+
#˚dTü ≈£î+≥T+~. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+X¯+ @$T≥+fÒ ` bÕ\q˝À
Á|ü»\+<ä]ø° düe÷q neø±XÊ\T, düe÷q n~Ûø±sê\T, bÕ\q dü÷Á‘ê\T ‘·j÷· s¡T
#˚dTü ø√e&É+˝À n+<ä]ø° uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñ+≥T+~.
Ç~ eTT+<äT>± #·÷&É{≤ìøÏ #ê˝≤ Äq+<ä<ëj·Tø£+>±, Vü≤s¡¸˙j·T+>±H˚
nì|ædTü +Ô ~, ø£ì|ædTü +Ô ~. nsTT‘˚ Á|ü»\≈£î ‘·eT Hêj·T≈£î\qT mqTïø√e&É+˝À
‘·–q Á|ü»„ ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢, @~ eT+∫, @~ eT+∫~ ø±<äT nì $#·øD å£ >±
‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ #·<Tä e⁄ dü+<Û´ä \T ˝Òq+<äTe\¢ á Á|üC≤kÕ«eT´ eédüú
n‹ ‘·«s¡˝ÀH˚ ≈£î[flb˛sTT eTTs¡T>∑T ø£+|ü⁄ ø=≥º&+É yÓTT<ä\e⁄‘·T+~.
kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î düs¬ q’ ne>±Vü≤q ñ+&É<Tä — yêfi¯ófl ‘·eT Hêj·T≈£î\T
@$T #Ó_‘˚ <ëìH˚ $X¯«dækÕÔsT¡ , nqTdü]kÕÔsT¡ . ˇø£ bÕ\q dü÷Á‘êìï ÄyÓ÷~+|ü
#˚j÷· \Hêï, ‹s¡dÿü ]+|ü #˚j÷· \Hêï <ëìì Á|ü»\ eTT+<äT ns¡eú Tj˚T´ rs¡T˝À
Á|ü<ä]Ù+#·e\dæ ñ+≥T+~. @MT ‘Ó*j·Tì yêfi¯fl bÕ\q n\\≈£î Ä\yê\+
nsTTb˛j˚T |ü&eÉ Á|üj÷· D+ e÷~] ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. yêø±Ã‘·Ts¡´+ ñ+fÒ Á|ü»\qT
eTuÛÑ´ô|≥º&É+ ãVüQ ‘˚*ø£ nsTTb˛‘·T+~. Á|ü»\≈£î ≈£L&Ü bı>∑&ÉÔ\T s¡T∫>±
ñ+{≤sTT. Á|üC≤ ø£+≥≈£î&Óq’ yê&ÉT ≈£L&Ü Á|ü»\qT <Óe’ düe÷qT\T>± ø°]+Ô ∫
düT‹Ô +∫ yê] ÄyÓ÷<ä+‘√H˚ bÕ\≈£î&ÉT>± s¡÷bı+<ä{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+≥T+~.
ˇø£ |üøÿ£ yêDÏ»´|üsT¡ \ #˚‹˝À n\¢ø˝£ À¢\+ nsTTb˛‘·T+<äqT≈£îqï eédü`ú
eTs=ø£ |üøÿ£ @MT ‘Ó*j·Tì eT÷&ÛÉ Á|ü»\ mìïø£e\¢ ø£*>π <äTs¡edüú ` á s¬ +{Ï˙
ù|{¢ À #·øÿ£ >± $e]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT.
#Ó|ü \T ‘·j÷· s¡T #˚jT· {≤ìøÏ ` Ä eTìwæøÏ ø=+‘· •ø£D å ÇkÕÔeTT. ø=ìï
dü+e‘·‡sê\bÕ≥T Ä ª$<ä´μ H˚sT¡ Ã≈£î+{≤&ÉT. <ëì˝Àì yÓT\T≈£îe\T ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT.
n˝≤π> yÓ’<ä´+ #˚j·Te˝…qqT≈£îH˚ eTìwæ ø=ìï dü+e‘·‡sê\bÕ≥T Ä ª$<ä´μ
H˚sT¡ Ã≈£î+{≤&ÉT. |üì‘·q+, ≈£îX¯\‘· kÕ~ÛkÕÔ&TÉ . eT] |ü]bÕ\q #˚jT· <ä\T#·T≈£îqï
eTìwæøÏ @ $<ÛäyÓTÆq ª•ø£åDμ ñ+&Éqedüs¡+ ˝Ò<ë ? sêC´+ n+‘ê n‘·ì
#Ó|ü#˚‘·T\˝À ñ+∫, n‘·ìøÏ eT+∫`#Ó&ÉT $#·ø£åD≤ C≤„q+ ñqï<√ ˝Ò<√
‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü e~* y˚jT· &É+ m{≤¢ ? ÇB ù|{¢ À y˚dTü qÔ ï Á|üXï¯ .
#˚‘ø· ±ì‘·q+, e+#·q Á|üeè‹Ô ñqï eTqTwüß´\≈£î sê»]ø£+ ø£≥uº ≥ … &º +É
m+‘· e÷Á‘·+ ÁX‚jT· düÿs¡+ ø±<äT.
ù|¢{À 134
n+<ä] eT+∫ì, dü+πøåe÷ìï, ÁX‚j·TdüT‡qT eT≥Tπø ø√s¡T≈£îH˚ e´≈£îÔ˝Ò
|ü]bÕ\≈£î\T.
á |ü]dæ‹ú ì düeTs¡d+ü >± ns¡+ú #˚dTü ≈£îì |ü]cÕÿsê\T ø£ìô|≥º>\∑ <ë]
Á‘=ø£ÿ&É+ m˝≤ ?
` nB ù|{¢ À eTT+<äT ñqï Á|üXï¯ .
e÷qdæø£ düeTdü´ :
düeTdü´≈£î sê»ø°jT· ø±s¡D+ #Ó|ü ≈£îHêï, kÕ+|òTæ ø£ ø±s¡D+ #Ó|ü ≈£îHêï
<ëì yÓqTø£ ‘·|Œü ìdü]>± ñ+&˚~ e÷qdæø‘£ .· n+<äT#˚‘· ø=+‘·˝À ø=+‘· e÷qdæø£
XÊg+ ‘Ó\TdüTø√e&É+, <ëì ÄqTbÕqT\T ø£qTø√ÿe&É+ ‘·|Œü ìdü].
ªÁ|ü»\T m˝≤ ñ+{≤s√ yê] sê»éT÷ n˝≤π> ñ+≥T+~μ`n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
eTqTwüß\ e÷qdæø£ es¡ÔHêìï Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îì, yêfi¯fl sê»´ eédüú
s¡÷bı+<äT‘·T+~.
Á|ü»\˝À mìï ne\j·T\T, n$˙‘·T\T ñ+{≤jÓ÷ ne˙ï sê»´ eédü˝ú À,
bÕ\q˝À ‘·|Œü ≈£î+&Ü Á|ü‹_+_kÕÔsTT.
eT+∫ ªsê»´+μ ø±yê\+fÒ eTqTwüß\T ªeT+∫yêfi¯óflμ nsTT ñ+&Ü*. ô|ô’ |q’
mìï e÷s¡TŒ˝…H’ ê rdüT≈£îsêe#·TÃqT. Çy˚MT eédüqú T düeT÷\+>± e÷s¡Ã˝Òe⁄.
Á|ü»\T ne÷j·T≈£î\T, ø£˝≤¢ ø£|≥ ü + ‘Ó*j·Tìyês¡T ` s√>±\T s=wüß\º T
eùdÔ yê{ÏøÏ |ü]cÕÿs¡+ &Üø£sº T¡ ¢ #·÷|ü⁄‘ês¡ì yêfi¯fl <ä>sZ∑ ø¡ Ï yÓ&‘É ês¡T. yêfi¯ófl #Ó|Œæ q
Á|üø±s¡+ #˚kÕÔs¡T. ø±ì s√>∑+ qj·T+ ø±e&É+ ˝Ò<äT. ø±>± Ç+ø± m≈£îÿe
nsTTb˛‘·T+~ s√Es√E≈£î ` ÇB ñ|üe÷q+. eédüú≈£î eT÷\|ü⁄s¡Twüß\T>±
ñqï n$˙‹|üsT¡ \qT |ü<eä ⁄\ qT+∫ ‘=\–+#˚ |üì˝À mH√ï sê»ø°jT· #·‘T· s¡‘\· T!
ù|{¢ À á |ü]cÕÿsê\qT |ü]|üPs¡+í >± |ü]o*+#ê&ÉT.
e÷qe dü«uÛ≤yêìï $e]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT á Á|üdøü ˝ÔÏ À.
ø√]ø£\T, sê>∑u≤Û yê\T, C≤„q+... Ç$ eT÷&ÉT ù|s¡T.¢
ø√]ø£, Äø£*, ñ‘·T‡ø£‘,· ‘ê|üÁ‘·jT· + Çe˙ï ˇø£ >∑T+|ü⁄.
sê>∑u≤Û e+, ÄXÊbÕX¯+, #·Ts¡T≈£î<äq+, kÕVü≤dü+ ` Ç$ s¬ +&√ >∑T+|ü⁄.
C≤„q+, Ä˝À#·q, $y˚ø+£ , ‘·sÿ¡ + ` Ç$ eT÷&√ >∑T+|ü⁄.
135 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
yÓTT<ä{Ï >∑T+|ü⁄≈£î e÷qe X¯Øs¡+˝À eT÷\kÕúq+ ‘=&É\T. s¬ +&Ée >∑T+|ü⁄≈£î
Vü≤è<äjT· +, eT÷&√ >∑T+|ü⁄≈£î y˚T<Ûdä Tü ‡.
M{Ï X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô T n+<äsT¡ eTqTwüß\˝Àq÷ düe÷qy˚T. nsTT‘˚ Á|üe÷D+˝À
eT≥T≈£î m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\T ñ+{≤sTT. ø=+<äs¡T ø√]ø£\˝ÀH˚ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT
ñ+{≤s¡T. eT] ø=+<äsT¡ #·Ts¡T≈£î>± eéVü≤]+#·>\∑ T>∑T‘ês¡T. ‘·‹e÷à yêfi¯ó¢ ‘Ó*$>±
Ä˝À∫+∫ eéVü≤]kÕÔsT¡ .
ø√]ø£\≈£î <ëdüT˝…’q yêfi¯ó¢ n$ rs¡TÃø√e&É+ ø√dü+ j˚TyÓTÆHê #˚j·T
ã÷qT≈£î+{≤s¡T. b˛{≤¢≥\≈£î, ô|’ b˛{°\≈£î, yÓs’ T¡ <Ûë´\≈£L ‘·j÷· s¡e⁄‘ês¡T. yêDÏ»´
|üsy¡ TÓ qÆ |üqT\˝À ñ+&Ée\dæq yêfi¯ófl Ç˝≤+{Ï yêfi¯ó.¢
#·Ts¡T≈£î<äqeTT, kÕVü≤dü+ ñqïyêfi¯ófl yêDÏ»´ eéVü‰sê\≈£î |üìøÏsês¡T.
Mfi¯ófl dü+s¡ø≈å£ î£ \T>± dü]|ü&‘É ês¡T. j·TT<ä∆ düeTj·T+˝À, <˚X¯ |ü]s¡øD å£ ˝À M] X¯øÔÏ
j·TT≈£î\Ô T #·øÿ£ >± $ìjÓ÷>∑+ ne⁄‘êsTT.
ne>±Vü≤q, <Ûë´qeT>∑ï‘· ñqïyêfi¯ófl... eT÷&√ >∑T+|ü⁄≈£î #Ó+~qyêfi¯ó.¢
Mfi¯fl≈£î ø√]ø£\|ü≥,¢ $»j·T+|ü≥¢ eT≈£îÿe ˝Ò<Tä . ‘·eT Ä~Ûø´£ ‘· ãTTEe⁄|üs#¡ T·
ø√yê\ì, ‘·eT e÷fÒ HÓ–+Z #·Tø√yê\˙ nqTø√s¡T. Mfi¯fl≈£î m+‘·ùd|üP C≤„q‘·èwü.í
n+<ä] u≤>∑÷ Mfi¯fl≈£î ø±yê*. C≤„q ñbÕdü≈î£ \T, eT÷s¡T\Ô T Mfi¯ófl. Á|ü|+ü #·+˝À
n+<ä]#˚‘· nÁX¯<∆ä #˚jT· ã&ÉT‘·Tqï yêfi¯ó.¢
ø√]ø£, ñ‘ê‡Vü≤+, $y˚ø+£ ` eT÷&É÷ ø£*dæ |üì#˚kÕÔsTT eTìwæ˝À nsTTHê,
sê»´+˝À nsTTHê.
@ >∑T+|ü⁄ yêfi¯ófl Ä j·÷ |üqT\T #˚dTü ≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. ˇø£fifl¯ |üì˝À
eTs=ø£fió¯ fl C§s¡ã&ÉsT¡ . n|ü&ÉT n+‘ê düe´+>± ñ+≥T+~.
Ç~ ù|{¢ À dü÷∫+#˚ |ü<‹∆ä .
es¡øÔ £ yêDÏC≤´\˝À ‘·]|ò<” Tä bı+~q eTìwæ ªsêEμ nsTT‘˚ <˚XÊìøÏ n]wü+º
‘·|Œü Ç+πø+ ÁbÕ|æ+Ô #·<Tä .
ÁXÊ$T≈£î\T ` dü+s¡ø≈å£ î£ \T ` |ü]bÕ\≈£î\T Ç˝≤ eT÷&ÉT ‘·s>¡ ‘∑ T· \T>±
$uÛõÑ +#ê&ÉT ù|{¢ À e÷qe dü«uÛ≤eØ‘ê´, e÷qe esêZqï+‘ê.
ÁX¯eT #˚dæ ‘·]+#·>∑\yês¡T |ü+≥\T, yêDÏ»éTT #·÷#·T≈£î+≥÷ <˚X¯
kÂuÛ≤>±´ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsT¡ .
ù|¢{À 136
dü+s¡ø≈å£ î£ \T <˚X¯ |ü]s¡øD
å£ |üqT\˝À eTTì– ñ+{≤s¡T.
bÕ\≈£î\T sê»˙‹˝À #·‘T· s¡T\T nsTT ñ+{≤s¡T.
sê»˙‹ nH˚~ ø£fi,¯ XÊgeTT ≈£L&Ü. Bì ø√dü+ Á|ü‘´˚ ø£ •ø£D å nedüs+¡ .
‘ê‹Ô«≈£î&ÉT nsTTq sêCÒ (bÕ\≈£î&˚) Á|ü»\ ÁX‚j·TdüT‡qT #·ø£ÿ>±
düeTs¡eú +‘·+>± r]Ã~<ä>› \∑ &ÉT.
‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T sêE\T nsTT‘˚ ‘·|Œü , sêE\T ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· ≈£î ñ+&Ée\dæq
nHêdüø£Ô‘· n\es¡#·T≈£î+fÒ ‘·|üŒ`$C≤„qeTT sê»˙‹ #·‘·Ts¡‘· ˇ≈£îÿeTà&ç>±
|üì#˚j·Te⁄. n|üŒ{ÏøÏ>±ì sê»´+˝Àì neø£‘·eø£\T, s¡T>∑à‘·\T ‘=\–b˛e⁄.
e÷qeC≤‹ düs¡«‘√eTTK+>± n_Ûeè~∆ bı+<ë\+fÒ ‘ê‹Ô«≈£î&Ó’q bÕ\≈£î&ÉT
‘·|üŒìdü].
` ù|{¢ À sê»˙‹»„‘· Vü≤s¡à´+˝À ÇB ã+>±s¡T yêøÏ*.
e÷qdæø£ |ü]cÕÿs¡+ :
düsπ , Ç<ä+‘ê u≤>±H˚ ñ+~. Ç|ü&˚+ #˚j÷· * ?
<˚X¯+˝Àì |æ\¢\+<ä]˙ b˛>∑T#˚j·÷*. |ü<˚fi¯ófl ô|’ã&çqyêfi¯fl q+<ä]˙
ˇø£#√≥ #˚sB¡ j·÷*. n|ü&ÉT yêfi¯ó¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ <äTÅwŒü uÛ≤yê\ qT+∫ <ä÷s¡+
ne⁄‘ês¡T, n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
eTq+ Ä<äs¡Ù sêC≤´ìï eékÕú|üq #˚j·÷\qT≈£î+≥THêïeTT. á |üì
Ç|üŒ{Ïøπ ≈£î[flq eTqdüT\‘√ ≈£î$T*b˛‘·Tqï yêfi¯fl‘√ #˚jT· ˝ÒeTT. eTq≈£î ‘êC≤
eTqdüT\T, ‘êC≤ eTqTwüß\T ø±yê*. ø£&–ç q eTT‘ê´\ e+{Ïyêfi¯ófl nedüs+¡ .
mes√ ˇø£ eTVü‰sêE sêe#·TÃqT, bÕ\≈£î&ÉT ñ<ä“$¤ +#·e#·TÃqT. Äj·Tq ‘·q
sê»´+˝À ø=+‘· C≤>± eTq≈£î πø{≤sTT+∫ á |üì #˚j·T+&ç nì eTqqT
|ü⁄s¡e÷sTT+#·e#·TÃqT. n+<äTø£ì eTq+ ` nqTø£D å eTT ‘·j÷· s¡T>± ñ+&Ü*.
@~ @yÓTHÆ ê Á|ü‹ u≤\T&çøÏ eTq+ $<ä´ $wüj÷· \˝À düe÷q neø±XÊ\T
Çyê«*. mø£ÿ&É @ ø±+‹ sπ K @ s¡÷|ü+˝À ñ<ä“$¤ düT+Ô <√ eTq+ #Ó|Œü ˝Ò+. <ëì
ø√dü+ eTq+ nqes¡‘e· TT yÓ<Tä ≈£î‘·÷ ñ+&Ü*. ø£ìô|≥Tº≈î£ ì ñ+&Ü*. @ M~Û˝À,
@ C≤‹˝À eTq≈£î nedüs+¡ , nqT>∑TD+ nsTTq eTDT\T <=s¡T≈£î‘êjÓ÷ eTq≈£î
eTT+<äT>±H˚ ‘Ó*j·T<äT >∑<ë!
#·<Tä e⁄˝À m˝≤ ñ+&Ü* ?
137 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
yÓTT<ä{Ï |ü~ dü+e‘·‡sê\T ` XÊØs¡ø£ •ø£D å ‘√ dü]b˛‘·T+~. Á|ü‹ bÕsƒX¡ Ê\
düs¡düq yê´j·÷eTXÊ\, Ä≥düú\+ ñ+{≤sTT. Á|ü‹ ≈£îÁsê&ÉT Ä≥bÕ≥\˝À
VüQcÕs¡T>± ‘·j÷· s¡yê«*. á |ü<fi˚ fl¯ •ø£Då |üP]Ô nj˚T´dü]øÏ, J$‘ê+‘·+ eT+<äT\T,
e÷≈£î\T nø£ÿs¡˝ìÒ |ü]|üPs¡í Äs√>∑´ |ü]dæ‹ú n‘·&øç Ï @s¡Œ&Ü*. ÇB >∑eT´+.
k˛eT]‘·q+ eT|æŒq+<äTe\¢ ` nÁX¯<,∆ä nHês√>∑´+ ekÕÔsTT. eT+<äT\T
e÷≈£î\T ùd$dü÷Ô X¯Øsês√>∑´+ >∑T]+∫ >∑eTq+ Çe«&É+‘√H˚ dü]b˛‘·T+~, J$‘·
ø±\+ n+‘ê. á dæ‹ú ì yÓTs¡T>∑T |üs#¡ ê*. me]ø° düTd”Ô |ü&ç rdüT≈£î+≥÷ ≈£Ls=ÃH˚
ns¡Ω‘· ˝Ò<Tä .
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ eÁ&É+– ñHêï&ÉqTø√+&ç. n‘·ìøÏ düTd”Ô #˚d+æ ~. yÓ+≥H˚
qj·T+ ø±yê\ì &Üø£sº Y <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ&‘É ê&ÉT! ‘·øD å£ yÓ<’ ´ä + #˚jT· eT+{≤&ÉT. á
|üPfÒ ‘·q eè‹Ô HÓsy¡ s˚ T¡ Ã≈£îH˚+<äT≈£î ‘·–q Äs√>∑´+ e#˚Ã` Ç#˚Ã ` eT+<äT\T
Çe«eT+{≤&ÉT. n+‘˚>±ì ‘·–q $sêeT j·TTø£yÔ TÓ qÆ ÄVü‰s¡+, $Vü‰s¡+ nedüs+¡
nqï dü+>∑‹ n‘·ìøÏ ‘·≥<º Tä . n‘·ìøÏ ns¡eú Tj˚T´ $wüjT· eT˝≤¢ düTd”|Ô &ü {É ≤ìøÏ
‘·–q+‘· düeTj·T+, $sêeT+ ‘·q≈£î ˝Ò<ìä @ |üP≥ dü+bÕ<äq Ä |üP≥ #˚‹˝ÀìøÏ
sêø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ ‘·q ≈£î≥T+ã b˛wüD ø£w+ºü nsTTb˛‘·T+<ä˙ì.
ù|¢{À n+{≤&ÉT ` Ä<äs¡Ù sê»´+ (Utopia) eTT+<äT eTìwæ X¯Øs¡+‘√
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±yê*.
m+‘·ùd|üP X¯Øs¡ b˛wüD, s¡ø£åD, yê´j·÷eT+ H˚s¡TŒ‘·÷ ñ+fÒ eTìwæ
ô|s¡T>∑T<ä\˝À ˇø£ |üøÿ£ øπ >∑eTq+ Ç∫Ãq≥T¢ ne⁄‘·T+~. eT] n‘·ìøÏ ñ<ës¡
dü«uÛ≤e+, kÕVü≤k˛ù|‘·yTÓ qÆ es¡qÔ + H˚sŒ¡ &É+ m˝≤ ? á s¬ +&É÷ |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ
$wüj÷· \T>± ø£ì|ækÕÔsTT. Ä≥\ b˛{°\˝À ãVüQeT‘·T\T, w”\T¶\T dü+bÕ~+#·&+É
eT≥Tπø #˚‘H· q’Ó yêfi¯ófl eTq≈£î nedüs+¡ ˝Ò<Tä . ãVüQXÊ dü+^‘· kÕ<Ûqä ø=+‘·
XÊ+‘·+, düsfi¡ ‘¯ ,· düeTs¡d‘ü · rdüT≈£î edüT+Ô <˚y÷Ó ! ø=+‘·eT≥T≈£î Hê´j·T es¡qÔ +
≈£L&Ü H˚sT¡ Œ‘·T+~, \j·Tã<äy∆ TÓ qÆ dü+^‘·+. á ‘·s+¡ >±\ yÓqTø£ yÓ[fl eTìwæ ‘·q
Ä‘·à kÂ+<äsê´ìï #·÷&É>∑\ kÕúsTTøÏ m<ä>∑e#·TÃqT. dü+^‘·+ o\dü+|ü<äqT
dü]~<äT‘› T· +~— kÕ+|òTæ ø£ sê»ø°jT· eéVü‰sê\˝À düs¬ q’ uÛ≤>∑+ eVæ≤+#·{≤ìøÏ
<√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~.
dü+^‘·+˝Àì kÕúsTT\T e÷s¡≥+‘√bÕ≥T, sê»´+˝Àì dæ‹ú >∑‘T· \T >∑÷&Ü
e÷s¡TŒ bı+<äT‘êj·Tì n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
ù|¢{À 138
eTìwæ˝À ˝≤*‘·éTT, kÂ≈£îe÷s¡éTT rdüT≈£îsêe&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü eT+∫
Äs√>∑´+, eTqdüT‡ @s¡Œ&É{≤ìøÏ ≈£L&Ü düV‰ü j·T+ #˚dTü +Ô ~ dü+^‘· Á|ükÕs¡+.
dü+^‘·+ e\¢H˚ qj·T+ ø±>∑\ »ãT“\T ø=ìï ñ+{≤sTT. ø√]+u≤{Ïø˘
|ü⁄s√Væ≤‘·T\T (Corybantic Priesis) »ãT“|ü&É¶ Åd”Ô\≈£î y˚DTHê<ä+‘√ ∫øÏ‘·‡
#˚ùdyêfi¯ófl, y˚DTHê<ä+ $+≥Tqï+‘· ùd|üP Ä Åd\Ô” T m–]>∑+‘·T˝≤&ÉT‘·÷, qè‘·´+
#˚d÷ü Ô ∫es¡≈î£ z|æø£ dü&*É H˚\ ≈£L*b˛‘ês¡T, düŒèVü≤ ø√˝ÀŒ‘ês¡T. yêfi¯fl≈£î ùd<är]Ã
‹]– düŒèVü≤≈£î rdüT≈£î e∫Ãq|ü&ÉT yÓqTø£{Ï »ãT“\T eT∞fl ø£ì|æ+#·e⁄. yÓT<ä&TÉ ˝À
>∑÷&ÉT ø£≥Tº≈î£ b˛sTTq nqedüsy¡ TÓ qÆ Ä˝À#·q\ìï≥ø° á ∫øÏ‘‡· u≤>± |üì#˚dTü +Ô ~.
ù|¢{À á dü+<äs¡“¤+˝À e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ñqï|ü&ÉT, e÷qdæø£ $X‚¢wüD+
(Psycho-analysis) >∑T]+∫ Ä ù|s¡T #Ó|Œü ≈£î+&Ü Á|ükÕÔ$kÕÔ&TÉ . eTq sê»ø°jT·
yê‘êes¡D+ ø£\Twæ‘+· nsTTb˛sTT+~. m+<äTø£+fÒ eTìwæ Ä˝À#·Hê <Û√s¡D˝Ï À
∫‘·Ô Á|üeè‘·TÔ\˝À ñqï nH˚ø£ ø√D≤\qT, eT÷\\qT $düà]düTÔHêïeTT. ø£\\T
ñHêïsTT. eTìwæøÏ e#˚Ã ø£\\qT ã{Ïº n‘·ì nedüsê\T, nedüú\T n+#·Hê
y˚jT· {≤ìøÏ M\Tqï~.
ªø=ìï ø=ìï düTU≤\T, ø±eTq\T nq>∑‘´· yÓTqÆ $— Ç$ Hê´j·T düeTà‘·yTÓ qÆ $
≈£L&Ü ø±<äT. Á|ü‹ eTìwæ˝ÀqT Ç$ ñ+{≤sTT. ø=+<ä]˝À #·≥Øº ‘ê´μ, ‘ê]ÿø£
<Û√s¡DeÏ \¢ n<äT|ü⁄˝ÀìøÏ ekÕÔsTT. nq>∑‘´· yÓTqÆ ø±eTq\ kÕúq+˝À n>∑‘´· yÓTqÆ $,
n+‘·ø+£ fÒ ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ $ #√≥T #˚dTü ø√e#·TÃqT. düTU≤\ ã\+ ‘·–bZ ˛e#·TÃqT.
n~ ˙s¡|&ü eÉ #·TÃqT. ‘ê]ÿø£‘,· $y˚øe£ TT, ìÁ<ä b˛‘·Tqï|ü&ÉT eTìwæ˝À ø£*>π
yê+#Û·\T, eTìwæ ‘·qqT ‘êqT n<äT|ü⁄˝ÀìøÏ ‘Ó#·TÃ≈£îqï|ü&ÉT eT≥Te÷j·T+
nsTTb˛‘êsTT. eTq˝À |üX¯óÁ|üeè‹Ô ñqï~. eT<ä´ e÷+dü ùdeq+ e\¢ n~
Á|üø√|æd÷ü Ô ñ+≥T+~. <ëì nuÛ+Ñ ø±s¡+˝À eTTì–b˛‘ê+ #ê˝≤ es¡≈î£ . n+<äTø£H˚
j·TTø±ÔV‰ü s¡ $Vü‰s¡+˝À •ø£Då Çe«e\dæ ñ+≥T+~. m+‘· $ÁXÊ+‹ ø±yê*, $ÁXÊ+‹
nq+‘·s+¡ eTqdüT‡ m˝≤ ‘êC≤>± ñ+≥T+~. á $wüj÷· \˙ï eTìwæøÏ ‘·‘«Ô· ‘·',
Á|ü‘´· ø£+å >± ` nqTuÛeÑ |ü⁄s¡d‡ü s¡+>± ‘Ó*j·÷*. n|ü&˚ n‘·qT <äTsê˝À#·q\T,
<äTwüº dü+ø£˝≤Œ\T ˝Ò≈î£ +&Ü düsfi¡ ¯ Á|üeè‹Ô‘√ ø±\πø|å +ü #˚jT· >∑\T>∑T‘ê&ÉT. m+‘√
eT+∫yêfi¯ófl nqT≈£î+≥Tqï yê]˝À ≈£L&Ü |üXó¯ Á|üeè‹Ô ìÁ<ä düeTj·T+˝À Á|üø√|æ+∫
#·]+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+~μ.
139 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
dü+^‘·eTT, \j·T eTqdüT≈£î, J$‘êìøÏ nedüs+¡ nsTTq Äs√>±´ìï rdüT≈£î
ekÕÔsTT. m≈£îÿe yê´j·÷eT+ m+‘· #˚{À, m≈£îÿe dü+^‘·+ ÁX¯eD+, kÕ<Ûqä
≈£L&Ü n+‘˚ #˚≥T. Á|ü‹ <ëìøÏ ªj·TTø£‘Ô μ· nH˚ Á|üe÷D+ ñ+&Ü*. eT+∫ n+>∑
kÂwüeº + ñqï+‘· e÷Á‘·+ #˚‘· n‘·&TÉ dü‘T· Œs¡Twüß&ÉT e÷Á‘·+ ø±<äT. n‘·&TÉ øπ e\+
Ä≥$≈£î&˚. dü+^‘· dü+Á|ü<ëj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îqï eTìwæ ‘·q Á|üeè‘·T\Ô qT, Á|üøè£ ‹ì
ø£s>¡ B∑ düT≈£îì dü«s¡Z <ë«sê\≈£î düMT|ü+>± yÓfifl¯ >∑\ dæ‹ú ˝À ñ+{≤&ÉT. s¬ +&ç+{Ï˙
C≤Á>∑‘>Ô· ± $T[‘·+ #˚jT· &É+ nedüs+¡ .
|ü<Vä ‰ü s¡T dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· Á|ü‘´˚ ø£ dü+^‘· kÕ<Ûqä
Ä–b˛yê*. ãè+<ä>±Hê\T, uÛÑ»q ø°s¡Ôq\˝À bÕ˝§Zq&É+ eT≥Tπø ñ+≥T+~.
J$‘ê+‘·+ Ä≥\ b˛{°\˝À n|ü&É|ü &ÉT #˚]q≥T¢. n+‘˚ø±<äT, dü+^‘·+ øπ e\+
dü+^‘·+>±H˚ Á|ükÕs¡+ ø±≈£L&É<Tä . J$‘·+˝Àì Ç‘·s¡ ø£fi\¯ ‘√ <ëì düeTq«j·÷ìï
kÕ~Û+#ê*. #·<Tä e⁄\ìï{Ï˙ dü+^‘· Á|üjT· Tø£+Ô >±, #·øÿ£ ì >π j·÷\T>± eT\∫ m+<äT≈£î
uÀ~Û+#·>÷∑ &É<√ Hê≈£î ns¡+ú ø±<äT ` n+{≤&ÉT ù|{¢ À. #·<Tä e⁄˝…H’ ê, ndü+dæ<∆ä
eTqdüTÿ\≈£î n+<ä#˚ùd Á|üj·T‘·ï+ ñ+&É≈£L&É<äT. <˚ìø° ã\e+‘·+, ˇ‹Ô&ç
ñ+&É≈L£ &É<Tä . Ä‘·à $ø£d+æ #˚+<äT≈£î ‘·–q $ÁXÊ+‹ ñ+&Ü*— ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü*.
eTìwæ dü«‘·Vü‰>± ùd«#·Ã¤ ñqïyê&ÉT. n‘·ìøÏ @+ H˚s¡TÃø√yê*. @~
nø£ÿs¡˝<Ò Tä nH˚ ùd«#·Ã¤ ≈£L&Ü ñqï~. ã\e+‘êq H˚sT¡ Ã≈£îqï $<ä´ eTqdüTqT
Äø£≥Tºø√<äT, ì\e<äT.
eTqdüT Ç˝≤ ùd«#·Ã>¤ ± ñ+&ç, X¯ØsêìøÏ ‘·–q ÄVü‰s¡ $Vü‰sê\T, yê´j·÷eT
Ø‘·T\T ˇq>∑÷&çq|ü&ÉT eTq Ä<äs¡Ùsê»´+ nìï Á|ü>∑‘·T\≈£î, $ø±kÕ\≈£î
<√Vü≤<äø±] nsTTq yê‘êes¡D+˝À $\dæ\T¢‘÷· ñ+≥T+~. Bìq+‘·{˙Ï z ˙‹
ÁbÕ‹|ü~ø£ ÁøÏ+<ä≈î£ ≈£L&Ü rdüT≈£îsêyê*. sê»´+˝Àì Á|ü»\+<ä]˙ ˇø£ ª‘ê{Ïμ
ÁøÏ+<ä≈î£ ‘Ó#Ã˚ Á|üjT· ‘·ï+ nedüs+¡ . ˇø£ ˙‹, ˇø£ Ø‹ ñ+&Ü* n+<ä]˙ ø£*|æ
ø£fÒº+<äT≈£î eTqeT+‘ê ˇø£ düe÷K´˝À düuÛÑT´\+ düTe÷ nqï düTVü≤è<ë“¤e+
ñ+&Ü* n+<ä]ø°. Ç~ düV≤ü »+>± ` ‘Ó∫Ã ô|≥Tº≈î£ qï~ ø±≈£î+&Ü ` @s¡Œ&Ü*.
düe÷K´˝À düuTÑÛ ´\T ˇø£] ø=ø£sT¡ düV‰ü j·Tø±s¡T\T>± yÓT\>±\H˚ $wüjT· + ≈£L&Ü
düV≤ü »+>±H˚ ‘Ó*dæ sêyê*. |üsd¡ Œü s¡ ne>±Vü≤q @s¡Œ&Ü*. eTìwæ edüT‘Ô '· <äTsêXÊ
|üs¡T&ÉT. n˙ï ‘·qπø ø±yê* nqT≈£îH˚yê&ÉT. n˝≤+{Ï yê&çì Ç‘·s¡T\ ø√dü+
ù|¢{À 140
ø=+‘·˝À ø=+‘· eTsê´<ä>±, nqTqj·T+>± Á|üe]Ô+#·eTì #Ó|Œü &É+, uÀ~Û+#·>\∑ >∑&+É
m˝≤ ? Á|ü‹ eTìwæø° ˇø£ b˛©düTqT y˚jT· ˝ÒeTT ø£<ë! n~ <ës¡TDyÓTqÆ |üì.
Ks¡TÃ‘√ ≈£L&çq~, ∫ø±≈£î ø£*–+#˚Bì. Ç+‘·ø+£ fÒ düT>∑eTyÓTqÆ e÷s¡+Z ˇø£≥T+~.
düe÷K´ HÓ‹’ ø£ nedüsê\≈£î ˇø£ ñqï‘· n~Ûø±s¡ b˛wüD Çe«&É+, Ç<˚ eT‘·+.
ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·÷\ Á|üø±s¡+ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì˝À $XÊ«dü+ ˝Òøb£ ˛sTTq≥¢sTT‘˚
@ C≤‹, @ sê»éTT ã\+>±, Ms¡é+‘·+>± ñ+&É<Tä . uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nì ù|s¡T
ô|≥º≈£î+&Ü, Á|ü<∏äeT ø±s¡D+ nH√ Á|ü<Ûëq ‘·‘·Ô«+ nH√ ù|s¡T Ç∫Ãq+<äTe\¢
‘·–q+‘· dü÷Œ¤]Ô \_Û+#·<Tä . uÛøÑ ÔÏ Áù|s¡D »s¡><∑ Tä . n+<äT≈£î ‘ê´>±\T #˚jT· &É+
düãuÒqH˚ <äèwæº @s¡Œ&É<Tä . Vü≤è<äjT· + Áej·T´˝…q’ yêfi¢̄≈î£ , <äTs¡<èä wüº dæ‹ú >∑‘T· \˝À
|ü&bç ˛sTTqyêfi¯fl≈£î Äsê<ÛHä ê edüTeÔ ⁄ nedüs+¡ . Ä‘·à≈£î }s¡≥ ø£*–+#˚ u≤Vü≤´
edüTeÔ ⁄ ø±yê*. á |üqT\˙ï uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nH˚ eT÷]Ô #˚dTü +Ô ~. n+‘˚ø±<äT—
<äTsêXÊ|üsT¡ ˝…q’ e´≈£î\Ô ≈£î ø±k˛Ô ≈£Lk˛Ô dü+j·TeTq+ H˚sŒ¡ {≤ìøÏ, ‘·eT <äTÅwŒü es¡qÔ qT
ø=+‘·˝À ø=+‘· dü+u≤[+#·Tø√e{≤ìøÏ ≈£L&Ü uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT nedüs¡+. eTs√
eTTKýÓTqÆ $wüjT· + @$T≥+fÒ ` uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì˝À $XÊ«dü+ ñ+fÒ e´øÏ>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ
yÓ÷ø£å+, eTTøÏÔ yÓTT<ä˝…’q kÂø£sê´\˝ÀqT $XÊ«dü+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. eTs√ »qà
ñ+~. n|ü&ÉT eT]+‘· nqT≈£L\yÓTÆq yê‘êes¡+ @sêŒ≥T ne⁄‘·T+~
nqT≈£îqï|ü&ÉT á »qà˝À ‘·–q+‘· }s¡≥‘√ #·ìb˛e{≤ìøÏ M\e⁄‘·T+~. uÛøÑ ÔÏ
$XÊ«kÕ\T eTq ã˝≤ìï Çã“&ç eTTã“&ç>± ô|+#·T‘êsTT.
á $XÊ«kÕ\qT ãTTEe⁄ #˚jT· ˝Òø£ b˛e#·TÃqT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT øπ e\+ eTq uÛøÑ ,ÔÏ ÄX¯\≈£î eT÷]ÔeT+‘·yTÓ qÆ e´πøÔ ø±e#·TÃqT.
Ä‘·à nH˚~ dü+^‘· |ü]ø£sêìï ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñqï ‘·s¡+>∑+ e+{Ï~
ø±e#·TÃqT. |ü]ø£s+¡ b˛e&É+‘√fÒ nB $HêX¯+ nsTTb˛e#·TÃqT :
... nsTTHê uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì |ü≥¢ $XÊ«dü+ ñ+&É&+É ˝À m˝≤+{Ï ne\j·T,
ndüÔe´düÔeT÷ ˝Ò<äT— <ëì e\q m˝≤+{Ï Çã“+~ ø£\>∑<äT. ô|’>± eTq≈£î
eTq |æ\\¢ ≈£î n#·+#·\yÓTqÆ düTK+, }s¡≥, eT+∫ dü+ÁbÕ|ü+Ô ne⁄‘êsTT, á
uÛ≤eq e\¢.
|æ\¢\ eTqdüT\T ø√eT\yÓTÆq$. yê]øÏ eTqeTT Á|ü‹B $e]+∫,
$X¯Bø£]+∫ ns¡+ú nj˚T´≥T¢>± #Ó|Œü ˝Òøb£ ˛e#·TÃqT. yêfi¯fl≈£î Çs¡y’Ó dü+e‘·‡sê\
ej·TdüT e∫Ã dü«+‘·+>± ìs¡j í ÷· \T rdüTø√>∑\ dæ‹ú øÏ e∫Ãq|ü&ÉT eTq+ #Óù|Œ
141 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
e÷≥\T yêfi¯fl≈£î s¡T∫ø£s+¡ ø±ø£b˛e#·TÃqT. ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\≈£î, n_ÛsT¡ #·T\≈£î
$s¡T<ä+∆ >± ø£ì|æ+∫q uÛ≤yê\qT yêfi¯ófl |üøÿ£ ≈£î HÓ{yºÏ j ˚ T· #·÷kÕÔsT¡ . Ç~ J$‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫q Á|üXï¯ . øπ e\+ #·<Tä e⁄\≈£î, n_ÛÁbÕj·÷\≈£î |ü]$T‘·yTÓ qÆ ~ ø±<äT.
yêfi¯ófl ø=ìï ø£w<ºü Xä \¯ T >∑&|É eü \dæ sêe#·TÃqT. <äT'U≤\T dü+ÁbÕ|ü+Ô nee#·TÃqT.
dü+|òTü s¡¸D\≈£î Ä\yê\+ ø±e#·TÃqT. Á|ü‹ kÕeTs¡´ú eTT, #êø£#ø· ´£ eTT ≈£L&Ü ‘·q≈£î
nqT≈£L\yÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \ ø√dü+ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ≈£Ls¡TÃ+≥T+~. Á|ü‹ eT÷&ÛyÉ TÓ qÆ
Ä˝À#·q yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ e∫Ã <ëìì >∑T]+∫ K∫Ã‘·yTÓ qÆ |ü]cÕÿs¡+ rdüTø√e\dæq
nedüs+¡ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á |üØø£˝å À HÓ>T∑ ≈Z î£ sê˝Òì yêfi¯flqT, yêDÏ»´ Ä]úø|£ sü y¡ TÓ qÆ
|üqT\˝À ìeT>∑Tï\qT #˚kÕÔeTT. yê´bÕs¡T\T>±, >∑Te÷kÕÔ\T>±, bòÕ´ø£Øº |üìyês¡T>±,
bı˝≤\˝À ÁX¯$T+#˚ yêfi¯ófl>± s¡÷bı+<äT‘ês¡T yêfi¯ófl. á |üØø£å ìwüŒø£bå Õ‘·+>±
e´øÏ>Ô ‘∑ · Á|üyT˚ j·÷\T @MT ˝Ò≈î£ +&Ü »s¡T>∑T‘·T+~. ˇø£ eTìwæ bÕ\≈£î&ÉT ø±e˝…Hê,
bÕ]ÁXÊ$T≈£î&ÉT ø±e˝…Hê nH˚ $wüjT· + >∑T‘êÔ~øÛ ±sê\ Ä~Û|‘ü ´· + e\¢, ÄÁ•‘·»q
|üøbå£ Õ‘·+ e\¢ rsêàq+ ø±<äT. eTqTwüß\ m+|æø£ Á|üC≤kÕ«eT´+ ø£+f… Á|üC≤kÕ«$Tø£+
nsTTq rs¡T\˝À »s¡T>∑T‘·T+~.
á |üØø£˝å À HÓ–qZ yêfi¯ófl eTs√ |ü~ dü+e‘·‡sê\T #·<Tä e⁄≈£î+{≤s¡T— •ø£D å
bı+<äT‘ês¡T. X¯Øs¡eTT, eTqdüT‡, o\ dü+|ü<ä ` M≥ìï{Ïø° >∑eTq+ ñ+≥T+~
•ø£D å ˝À. ‘·sT¡ yê‘· yêfi¯fl yÓTT<ä{Ï |üØø£å ø£+fÒ ô|<ä<› q’Ó , øÏw¢ yºü TÓ qÆ s¬ +&Ée |üØø£å
ñ+≥T+~. Bì˝À ‘·|Œæ qyêfi¯ófl düV‰ü j·Tø£ ãè+<ë\˝À #˚sT¡ ‘ês¡T. sê»´ bÕ\q˝À
ñbÕ+>∑XÊK\˝À ñ<√´>∑dTü \Ô T ne⁄‘ês¡T. á dæ‹ú ˝ÀH˚ m+|æø£ m≈£îÿe Hê´j·T
ã<ä+∆ >±, ìwüŒø£bå Õ‘·+>± »s¡>±*. ‘·|Œæ qyêfi¯ófl, ‘·qT ‘·≈î£ ÿe kÕúHê\≈£î Äq+<ä+>±,
nqT<˚«>∑øs£ +¡ >± n+≥T≈£îb˛sTT ñ+&˚≥T¢ #·÷&Ü*. yÓTT<ä{Ï |üØø£˝å ÀqT, s¬ +&Ée
|üØø£˝å ÀqT ‘·|Œæ qyêfi¯ófl ` ‘·eT X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô ìï{Ï˙ ˇø£#√≥ #˚]Ã eTq Ä<äsÙ¡ sêC≤´ìï
e´‹πsøÏ+∫ |üì#˚jT· ≈£î+&Ü #·÷&É&+É m˝≤ ?
yêfi¯fl˝À yêfi¯ófl ≈£L&Éã\T≈£îÿì, ‘·eT<˚ Ä~Û|ü‘·´+ nsTTq sêC≤´ìï
dü+kÕú|+æ #·sì¡ @$T{Ï ì<äsÙ¡ q+ ? dü+U≤´ã\+ ñqï~ yêfi¯fl≈£î. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À
ñqï <äTs¡edüú ` eT+B, e÷s¡“\+ dü+K´\ |ü]>∑Dq ` eTq Ä<äsÙ¡ sêC≤´ìï
‘·\ÁøÏ+<äT\T ø±≈£î+&Ü #·÷#·Tø√e&É+ m˝≤ ?
ù|¢{À 142
Ç+<äTøπ eT‘·eTT, eT‘· $XÊ«kÕ\T eTq≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£‘«· + ø±yê*. eT‘·+
ù|s¡T‘√ yê] <äTsêÁ>∑V‰ü ìï s¡÷|ü⁄e÷|ü >∑˝>±*. eTq+ <˚e⁄ì ù|s¡T MT<äT>±
<Óe’ XÊdüq+ <äècÕº´ eTq+ yêfi¯flqT XÊdæ+#·>\∑ >±*.
ªÁ|æjT· Á|ü»˝≤sê! MTs¡+‘ê |ü⁄s¡»qT\T— k˛<äsT¡ \T. nsTTHê uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
$TeTà*ï y˚sπ rs¡T>± ìsêàD+ #˚XÊ&ÉT. ø=+<ä]øÏ XÊdæ+#·>\∑ n~Ûø±s¡+, Á|ü»„
ñHêïsTT. yêfi¯flqT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ã+>±s¡+‘√ ‘·j÷· s¡T#˚XÊ&ÉT. n+<äTø£H˚ yêfi¯ófl
mø£ÿ&É ñ+fÒ nø£ÿ&É |üP»´‘· bı+<äT‘ês¡T. ø=+<ä]ì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT yÓ+&ç‘√ ‘·j÷· s¡T
#˚XÊ&ÉT. yêfi¯ófl ñbÕ+>∑ XÊK\˝À e÷Á‘·yT˚ |üì #˚jT· e\dæ ñ+≥T+~. eT]ø=+<ä]ì
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Ç‘·Ô&ç, ÇqTeTT\‘√ ‘·j·÷s¡T #˚XÊ&ÉT nì|ædüTÔ+~. yêfi¯ófl
ø±j·Tø£cÕºìøÏ, X¯Øs¡ ÁX¯eT≈£î e÷Á‘·yT˚ ‘·eT ø±˝≤ìï $ìjÓ÷–+#·e\dæ ñ+≥T+~.
ø±ì MTs¡+‘ê ˇπø ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~qyês¡T. z ã+>±s¡T ‘·+Á&ç ˇø=ÿø£ÿkÕ]
yÓ+&ç ø=&ÉT≈£îqT rdüT≈£î sêe#·TÃqT. yÓ+&ç ‘·+Á&ç ã+>±s¡T ‘·qj·TT&çì yÓ*øÏ
‘˚e#·TÃqT ` Ç<ä+‘ê uÛ>Ñ e∑ ‘Y XÊdüq+. ã+>±s¡T ‘·+Á&ç yÓ+&ç ‘·+Á&çøÏ ` ÇqTeTT,
Ç‘·&Ô TÉ \ |ü⁄Á‘·T\T ø£*–q≥¢sTT‘˚ n|ü&ÉT eè‘·T\Ô e÷]Œ&ç nedüs+¡ ne⁄‘·T+~.
ã+>±s¡T ‘·+Á&ç ‘·q ‘·qj·TT&çì bÕ\≈£î&ÉT>± #·÷&É>÷∑ &É<Tä . n‘·&TÉ X¯Øs¡ ÁX¯eT≈£î
bÕ\e⁄‘·THêï&˚ nH˚ nqTø£+|ü ñ+&É>÷∑ &É<Tä . ø±j·Tø£w+ºü #˚dTü qÔ ï yêfi¯fl |æ\\¢ T
ˇø£ÿe÷s¡T bÕ\ø£ esêZìøÏ ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ ø±e#·TÃqT >∑<ë! <Óe’ XÊdüq+ @$T≥+fÒ,
ÇqTeTT, Ç‘·Ô&ÉT\ bÂs¡T\T, bÕ\≈£î\T nsTTq≥¢sTT‘˚, Ä sê»´+ HêX¯q+
nsTTb˛‘·T+~ ª#Ó~]b˛‘·T+~, e÷dæb˛‘·T+~μ.
`Ç˝≤+{Ï dü÷Œ¤]Ô<ëj·Tø£yÓTÆq ñ|üHê´kÕ\T, ñ|ü<˚XÊ\T Ç∫Ã eTq+
n+<ä]˙ yê] yê] kÕúHê\˝ÀH˚ ñ+∫, eTq Á|üD≤[ø£ eTT+<äT≈£î b˛j˚T≥T¢>±
#·÷#·Tø√yê*.
düsπ , s¬ +&Ée |üØø£˝å À HÓ>T∑ ≈Z î£ e∫Ãq ø=~›eT+~øÏ eTT+<äT eTT+<äT m˝≤+{Ï
$<ë´ •ø£D å »s¡T>∑T‘·T+~ ? #·÷<ë›+.
yêfi¯fl≈£î ‘·‘«Ô· XÊg uÀ<Ûqä »s¡T>∑T‘·T+~. Ç|ü&ÉT yêfi¯fl ej·TdüT <ë<ë|ü⁄
eTT|üŒs¤ TT dü+e‘·‡sê\T >∑<ë. n+<äT#˚‘· n|ü&˚ yêfi¯fl≈£î ≈£î˝≤kÕ>± ø±\πø|å +ü
#˚ùd neø±X¯+ Çe«&É+, yêfi¯flqT #Ó&>É =≥º&yÉ T˚ ne⁄‘·T+~. j·TTe≈£î\T ` yêfi¯fl≈£î
‘·‘«Ô· XÊg yê<ä Á|ü‹yê<ë\T s¡T∫ø£s+¡ >± nì|æùd,Ô K+&Éq eT+&ÉHê˝Ò j·TTø£yÔ TÓ qÆ $>±
‘·j÷· s¬ ‘’ ˚ n+‘· eT+∫~ ø±<äT. ø±≥¢ ≈£îø£ÿ\ e÷~] ‘·j÷· s¡T ø±≈£L&É<Tä yêfi¯ófl.
143 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·‘«Ô· XÊg+˝À s¬ +&ÉT eTTK´ $uÛ≤>±\THêïsTT :
ˇø£{Ï : düŒwü+º >± Ä˝À∫+#·>\∑ >∑&+É
` Ç<˚ y˚<ë+‘· |ü]ÁX¯eT
s¬ +&ÉT : #·øÿ£ >±, ‘Ó*$>± |ü]bÕ*+#·>\∑ >∑&+É
` Ç<˚ sê»ø°jT· HÓ|’ ⁄ü D´+.
eTT+<äT eTq j·TTe≈£î\T #·øÿ£ >±, düŒwü+º >±, dü÷{Ï>± Ä˝À∫+#·>\∑ >∑&+É
H˚sT¡ Ãø√yê*. n+<äTø√dü+ n_ÛÁbÕj·÷\ (Ä<äsêÙ\) dæ<ë∆+‘ê\T (Doetrine of
Ideas) #·<Tä e⁄ø√yê*.
á dæ<ë∆+‘·+ Ç˝≤ ñ+≥T+~ :

eTq+ #·÷düTqÔ ï $wüj÷· \ nìï{Ï yÓqTø£ ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+ e÷Á‘·+, Ä<äsÙ¡ +
ñ+≥T+~. Ç<˚ XÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~, ñ<ëVü≤s¡D≈£î `
eTìwæ ñHêï&ÉT. n‘·ì ù|s¡T sêeTjÓ÷´, yÓ+ø£j÷Ó ´, |ü⁄\¢j÷Ó ´ ø±e#·TÃqT.
á ù|s¡T¢ n+‘·]+∫ b˛e#·TÃqT. ø±ì eTìwæ n+≥÷ ñHêï&ÉT. eTìwæ dü«s¡÷|ü+
XÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~.
Hê #˚‹˝À ô|qdü\T ñqï~. <ëì‘√ ø±–‘·+ MT<ä ˇø£ düTqï ^kÕÔqT.
‘·s¡Tyê‘· s¡ã“s¡T rdüT≈£îe∫Ã Ä düTqïqT #Ó]|æ y˚kÕÔqT. H˚qT ô|qdü\T‘√
^dæq düTqï Äø±s¡+ #Ó]–b˛sTT+~ >±ì, ndü\T ªdüTqïμ n+≥÷ ˇø£{Ï ñ+&ÉH˚
ñqï~ >∑<ë!
á #Ó≥Tº ì*∫ ñ+~. Ä #Ó≥Tº |ü&bç ˛sTT+~. @ Äø±s¡+, @ s¡÷|ü+
m|ü&ÉT |ü&bç ˛yê*, m|ü&ÉT $&çb˛yê* nì dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± ìsêúsD ¡ \T #˚ùd
dæ<ë∆+‘·+ ˇø£{Ï ñ+≥T+~. Ä dæ<ë∆+‘êìøÏ Ä~, n+‘·+ nH˚$ ˝Òe⁄. n~
m|üŒ{Ïø° n#·+#·\+>± neT\T˝À ñ+≥T+~. Ç+Á~j·T C≤„q+‘√ ` <äèwæ‘º √ `
eTq+ á Á|ü|+ü #·+˝Àì edüTeÔ ⁄\qT #·÷dü÷Ô ñHêïeTT. n˝≤π> C≤„q<äèwæ‘º √ `
e÷qdæø£ Á|üÁøÏjT· ‘√ dæ<ë∆+‘êìï, edüTeÔ ⁄\ yÓqø£ ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñqï dæ<ë∆+‘êìï
#·÷düTHÔ êïeTT. ô|ø’ Ï Ç~ eTq≈£î >√#·s+¡ ø±ø£b˛e#·TÃqT. ø±ì ñ+&ÉH˚ ñqï~.
düèwæº Äs¡+uÛ+Ñ ø±e&ÜìøÏ eTT+<äT qT+∫, düèwæ˝º Àì nìï edüTeÔ ⁄\T n+‘·]+∫q
‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü Ç~ ñ+&ÉH˚ ñ+≥T+~.
ù|¢{À 144
ˇø£ e+‘Óq #·÷düTÔHêïeTqT≈£î+<ë+. ø=ìï e+<ä\ ≥qTï\ ø±+Áø°{Ÿ,
ÇqTeTT ø£ì|æd÷ü Ô ñqï~ dü÷\ú yÓTqÆ <äèwæøº .Ï ø±ì Ç+»˙]+>¥ ø£fifl¯ ≈£î yÓTø±ìø£˝Ÿ
dü÷Á‘ê\T, Äø£s¸¡ ø£ dü÷Á‘ê\T Ä\+ãq>± ˇø£ ìsêàD+ n>∑T|æd÷ü Ô ñqï~. nìï
e+‘Óq\T á dü÷Á‘ê\ ÁbÕ‹|ü~ø£MT<äH˚ ìsêàD+ ne⁄‘êsTT. á dü÷Á‘· ÁbÕ‹|ü~ø£
˝Òø£b˛‘˚ e+‘Óq\T ì\Tee⁄, ≈£L*b˛‘êsTT. á dü÷Á‘ê\ düeTq«j·T ø£πsÔ
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT. Äj·Tq á düèwæqº +‘·{ìÏ ‘·q ns¡#‹˚ ˝À ô|≥Tº≈î£ ì #·÷düTHÔ êï&ÉT—
>∑eTìdüTHÔ êï&ÉT— s¡ødåÏ Tü HÔ êï&ÉT.
á dü÷Á‘ê\ ÁbÕ‹|ü~ø£, kÕ<Ûës¡D ne\+ãq ˝Ò≈î£ +&Ü á Á|ü|+ü #·+
eTq≈£î @ e÷Á‘·eT÷ ns¡+ú ø±<äT. |üd|æ \æ y¢ êìe˝… eTq+ ‘Ó\u¢ ÀsTT ‘˚]bÕs¡
#·÷&Ée\dæ edüT+Ô ~. mH√ï edüTeÔ ⁄\T, |ü<ësêú\T es¡Tdü, yê$ ˝Ò≈î£ +&Ü >∑+<äs¡
>√fi¯+>±, ∫+<äs¡ e+<äs>¡ ± ñqï≥T¢ ø£ì|ækÕÔsTT. M{Ïì $+>∑&+ç #·&+É <ë«sê,
dü÷Árø£]+#·&+É <ë«sê eTq+ ˇø£ nsêúìï ø£*ŒdüTHÔ êïeTT. yê{Ï ‘·‘êÔ«ìï ã{Ïº
ñ|üj÷Ó >±ìï nqTdü]+∫ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ rs¡Tq eTq+ ø=ìï >∑T+|ü⁄\T>±, XÊK\T>±
$uÛõÑ +∫ ns¡+ú #˚dTü ø√e{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïeTT. |ü⁄düøÔ ±\ C≤_‘ê\˝À @ e÷Á‘·+
$uÛ»Ñ q, eØZøs£ D ¡ ˝Ò≈î£ +&Ü n˙ï ˇø£ sê•>± b˛dæ ñ+fÒ @eTe⁄‘·T+~ ? >∑TVü≤≈£î
Äe\ ñqï ø±+‹|ü⁄+»+ e\¢ @s¡Œ&çq ˙&É\˝≤ ne˙ï C≤&É\T Á|üdü]Ôdü÷Ô
ñ+{≤sTT, n+‘˚ø<£ ÷ä ?
ø£qTø£ ô|’ #·<äTe⁄\ ñ<˚›X¯´+ @$T≥+fÒ, á eT÷\ dæ<ë∆+‘êìï `
n_ÛÁbÕj·÷\ dæ<ë∆+‘êìï ` ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+, edüTeÔ ⁄\ yÓqø±\ ñqï kÕe÷q´
‘·‘«Ô· + @$T{Ï, yê{Ï |ü]D≤eT >∑‘T· \T m˝≤ ñHêïsTT, n_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£\T m˝≤
ñHêïsTT, M{Ï eT<Û´ä ñqï Ä+‘·]ø£ dü+ã+<Û+ä ` ns¡+ú ` dü+$<Ûëq+ @$T{Ï,
n$ @ Á|üj÷Ó »Hêìï ‘Ó*j·T#Ó|Œü &É+ ø√dü+ ñHêïsTT. Ç<ä+‘ê Äø£[+|ü⁄ ø±yê*.
ãT~∆, #·Ts¡T≈£î‘·q+, $y˚ø+£ Ç+<äT≈£î ñ|üjT· Tø£+Ô nyê*.
á dæ<ë∆+‘· Á|ü‹bÕ<äq˝À, Á|üu≤Û yê\˝À nsTT<˚fifl¯ bÕ≥T •ø£D å bı+~q
‘·sê«‘· Bìì eTqTwüß\ Á|ües¡qÔ \≈£î nq«j·T+ #˚dTü ø√e&É+ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT≈£îqï
‘·sê«‘·, n|ü&ÉT yêfi¯ófl |ü]bÕ\≈£î\T>± |üì#˚jT· {≤ìøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T. n|üŒ{ÏøÏ
ej·TdüT eTTô|ŒÌ ¤ ◊<äT dü+e‘·‡sê\T edüT+Ô ~. sêCÀ∫‘·yTÓ qÆ <äTdüT\Ô T <Û]ä +∫, Ä
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT HÓsy¡ s˚ Ã¡ {≤ìøÏ jÓ÷>∑´‘· bı+<äT‘ês¡T.
145 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Ç+‘·{‘Ï √ nsTTb˛sTT+<äqTø√e{≤ìøÏ M\Tqï<ë ? ˝Ò<Tä . Ç+‘·es¡≈î£
»]–q~ dæ<ë∆+‘ê\˝À Á|üe#·qy˚T. Á|ü‘´· ø£å nqTuÛeÑ + BìøÏ »‘· ø±yê*. J$‘·
|ü⁄düøÔ +£ #·÷∫, #·<Tä e⁄≈£î+≥÷ Mfi¯ófl dü]ø=‘·Ô bÕsƒê\qT H˚sT¡ Ãø√yê*. á |ü]ÁX¯eT
eTs√ |ü~ùV≤qT dü+e‘·‡sê\T q&ÉTdüTÔ+~. á dü+ø°s¡í •ø£åDqT >∑÷&Ü >∑&ç∫
ø£è‘ês¡T˝ú q’… yêfi¯ófl bÕ\≈£î\T>± s¡÷bı+<äT‘ês¡T.
j·÷uÛ’… dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT e∫Ã+~. J$‘·+˝À b˛sê{≤\T, dü+~>±∆\T,
n‹X¯j÷· \T n˙ï >∑&∫ç b˛j·÷sTT. Ç|ü&ÉT dü+Á|ü<ëj·TeTT, nqTuÛeÑ eTT, dü+düÿè‹,
dü+|òüTs¡¸D ˇ≈£îÿeTà&ç>± Çe«>∑\ C≤„Hêìï Ms¡T bı+~ ñ+{≤s¡T. n|ü&ÉT
sê»´bÕ\≈£î\T>± Á|üe]ÔkÕÔsT¡ .
sê»ø°jT· |ü]cÕÿs¡+ :
Á|üC≤kÕ«eT´+ n+fÒ n+<ä]ø° düe÷q neø±XÊ\T, eTTK´+>± #·<Tä e⁄˝À,
$<ë´ düeTTbÕs¡q® ˝À Á|ü‹ eTìwæ bÕ\Hê eéVü‰sê\≈£î nedüs+¡ nsTTq Á|ü‹uÛqÑ T
dü+bÕ~+#·{≤ìøÏ düe÷q neø±XÊ\T ñ+{≤sTT. nsTT‘˚ Ç˝≤ Á|ü‹uÛÑ bı+~HêeTì
ãTTEe⁄ #˚dTü ≈£îqïyê&ÉT eT≥Tºøπ , nìï |üØø£\å T >∑&∫ç ø£è‘ês¡T˝ú q’… yês¡T eT≥Tºøπ
` bÕ\q≈£î ns¡TΩ\T ne⁄‘ês¡T.
ñ<√´>∑dTü \Ô qT mqTïø√e&É+ Á|ü»\˝À qT+∫, z≥¢ <ë«sê ø±<äT. n+<äT≈£î
‘·–q ns¡Ω‘\· qT ø£w|ºü &ü ç dü+bÕ~+#·T≈£îqï|ü&˚. Á|ü‹ ñ<√´>±ìøÏ ø=+‘· •ø£D å
$<Ûëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. ÁøÏ+~ ñ<√´>±\˝À nqTuÛeÑ + ñ+&É&+É >∑÷&Ü ‘·|Œü ìdü]
wüs‘¡ T· .
nìï |üqT\T ` sêC≤´+>∑ Á|üÁøÏj·T\T ìC≤sTTr‘√, ìwüŒø£åbÕ‘·+>±
»s¡T>∑T‘êsTT.
‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\≈£î ‘·–q •ø£åD Çe«&É+ e\¢ yê]e\¢ m˝≤+{Ï bıs¡bÕ≥T¢
»s¡>{∑ ≤ìøÏ M˝Ò≈¢ î£ +&Ü b˛‘·T+~ ` n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
πøe\+ Ä˝À#·q\≈£î, n_ÛÁbÕj·÷\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq yêfi¯ófl ø±s¡T,
‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· +fÒ ø±sê´#·sD ¡ ˝Àq÷ ñ‘·T‡ø£‘· ñqïyêfi¯ófl.
bÕ\≈£î\ ãTTE es¡qÔ ≈£î ÄkÕÿs¡+ Ç#˚Ã+<äT≈£î>±qT ù|{¢ À ø=ìï ìj·Te÷\T
≈£L&Ü #ÓbÕŒ&ÉT.
ù|¢{À 146
yê]øÏ ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T ñ+&Ée⁄. ‘·|Œü ìdü]>± ñ+&Ée\dæq ø£˙dü|⁄ü ÄdüT\Ô T
e÷Á‘·yT˚ ñ+{≤sTT. ‘·eT¬ø’ Á|ü‘´˚ ø£ @sêŒ≥T¢ ñqï Çfi¯ófl, ìyêdü >∑èVü‰\T ñ+&Ée⁄.
me¬sq’ yê]ì ùd«#·Ã>¤ ± ø£\TdüTø√>∑\ dü<Tä bÕj·T+ ñ+≥T+~. ø=~›bÕ{Ï J‘·u‘ÑÛ ê´\T
e÷Á‘·+ ñ+{≤sTT. <Ûäq, ø£qø£, edüTÔ yêVü≤Hê\T ñ+&Ée⁄ yê]øÏ. Ç$
b˛>∑T#˚dTü ≈£îqï≥¢sTT‘˚ bÕ\ø£ es¡+Z qT+&ç ~–b˛sTT ÁøÏ+~ ‘·s>¡ ‘∑ T· \≈£î e#˚ÃkÕÔsT¡ .
yêfi¯fl nedüsê\T >∑&TÉ dü÷Ô ñ+{≤sTT. ø£qTø£ <=+>∑#ê≥T eéVü‰sê\‘√
ì$T‘·+Ô ˝Ò<Tä . <äTsêX¯, <äTs¡V≤ü +ø±s¡+ @s¡Œ&É≈î£ +&Ü yêfi¯fl≈£î Ç∫Ãq •ø£D å ªs¡ø±å
ø£e#·+μ>± ñ+&ÉH˚ ñqï~.
Á|ü‘´˚ ø£ ÄdüT\Ô T ˝Òq≥T¢>±H˚ Á|ü‘´˚ ø£ dü+kÕsê\T, uÛ≤s¡´\T ñ+&ÉsT¡ . ≈£î≥T+ã
s¡øD
å£ , u≤<Û´ä ‘·\T yêfi¯fløπ MT ˝Òe⁄.
HÓ‹’ ø£ |ü]cÕÿs¡+ :
Hê´j·T+ n+fÒ @$T{Ï ?
Hê´j·T+, kÂ+<äs´¡ +, dü‘´· + ` Ç$ eT÷&É÷ Á|ü|+ü #·+˝À n‘·´+‘· eTTKýÓTqÆ
n+XÊ\T. ìC≤ìøÏ Çy˚ eTTK´+. ‘·‹e÷àe˙ï bı\T¢.
M{Ïì ìs¡«∫+#·{≤ìøÏ ≈£î<äs<¡ Tä .
me] dü«<Ûsä êàìï yês¡T bÕ*+#·T‘·÷ ñ+&É&yÉ T˚ Hê´j·T+ n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
me] |üì yês¡T #˚dTü ≈£î+≥÷ ñ+fÒ n|ü&ÉT sê»´+ m˝≤+{Ï ns¡eT]ø£\T
˝Ò≈î£ +&Ü q&ÉTdüT+Ô ~.
Á|ü‹ eTìwæ $X¯«eT+‘·{˙Ï ‘·q˝À Ä$s¡“$¤ +#·T≈£îì ñHêï&ÉT— ø√]ø£\T,
sê>∑u≤Û yê\T, Ä˝À#·q\T n‘·ì˝À >∑+<äs>¡ √fi¯+>±H˚ ñ+&Ée#·TÃqT. nsTT‘˚ yê{ÏøÏ
ˇø£ düeTs¡d‘ü · kÕ~ÛkÕÔ&TÉ n‘·&TÉ .
Hê´j·T+ ` <Ûsä à¡ + n+fÒ ˇø£ Áø£eT‘·, kÂ+<äs´¡ +.
#Ó&TÉ ` nÁø£eT+ ` n+‘ê ndüeTs¡‘.·
eTìwæ ‘·q˝À ‘êqT, ‘·q |ü]düsê\‘√qT, Á|üø£è‹‘√qT düeTs¡dü‘·
kÕ~Û+#ê*.
düeTs¡d‘ü ‘· √ ≈£L&çq ã\y˚T <Ûsä à¡ +.
147 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Ä#·sD¡ ˝À nkÕ<Û´ä + :
ù|¢{À ‘·q ª]|ü_¢ø˘μ ˝À s¡÷bı+~+∫q Ä<äs¡Ùsê»´+ Á|ü‘·´ø£å+>±
ne‘·]+#·&+É nkÕ<Û´ä + nqï dü+>∑‹ ‘·q≈£î ‘êqT ms¡T>∑TqT. nsTT‘˚ }Vü‰X¯øìÔÏ ,
Ä˝À#·q\qT düTBs¡+È >± kÕ]+∫ Á|ü‹ eTìw” ‘·q X¯øøÔÏ Ï ‘·–q≥T¢>± |üì#˚jT· &É+
eT≥T≈£î nedüs+¡ nì dü÷∫kÕÔ&TÉ . n|ü&ÉT ø=+‘·˝À ø=+‘· á Ä<äsÙ¡ sê»´+
uÛTÑ $øÏ ~– edüT+Ô ~.
Ç<ä+‘ê }Vü≤\˝À ∫Á‘·D. m|üŒ{Ïø¬ H’ ê Ç~ }|æ] b˛düTø√e#·TÃqT.
ndü+>∑‘·yÓTÆq sê»´+˝À ≈£L&Ü düÁø£eTyÓTÆq eTìwæ á dü÷Á‘ê\qT
Ä#·]+#·e#·TÃqT.
387 (Áø°.|üP)˝À ù|{¢ À≈£î á Ä<äsÙ¡ sê»´ Ä#·sD ¡ ≈£î kÕs¡<´äÛ + eVæ≤+#˚
neø±X¯+ e∫Ã+~. &ÓjTÓ TìdæjT· dt (Dionysius) Äj·Tq≈£î ÄVü‰«q+ Ç#êÃ&ÉT.
nsTT‘˚ Ä sêE≈£î ‘·«s¡˝ÀH˚ ‘Ó*dæ e∫Ã+~, ‘êqT ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· nsTT‘˚ sê»]ø±ìï
e<äT\Tø√e\dæ edüT+Ô <äì, n|ü&ÉT yÓqø£ n&ÉT>∑T y˚XÊ&ÉT.
ù|{¢ À ø£&>É +∑ &É‘¢ √ Ä sê»´+ qT+&ç ãj·T≥ |ü&eÉ \dæ e∫Ã+~.
ù|¢{À 148
Ä+‘·]ø£XÊg Á|üe÷D≤\T
ù|¢{ À $XÊ«+‘· s ¡ Z ‘ · y Ó T Æ q Ä+‘· ] ø£ XÊg+ m]–qyê&É T . $XÊ«ìøÏ
dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ eTsêà\T, s¡V≤ü kÕ´\T Äj·Tq≈£î ‘Ó\TdüTqT nq&ÜìøÏ n‘·ì
s¡#q· \˝À mH√ï ‘êsêÿD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT. ‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔìø°, Ä<ÛTä ìø£ $C≤„q XÊÅkÕÔìø°
Ä\yê\yÓTqÆ nH˚ø£ n_ÛÁbÕj·÷\T ù|{¢ À ‘·q |ü⁄düøÔ ±\˝À >∑T~ >∑T#êÃ&ÉT. $XÊ«ìø°,
düèwæøº ° dü+ã+~Û+∫q s¡V≤ü kÕ´\qT #Óù|Œ≥|ü&ÉT Äj·Tq ‘·>T∑ C≤Á>∑‘Ô· rdüT≈£îì
m+‘·es¡≈£î ãj·T\T|üs¡#· e#·TÃH√, @y˚T$T dü+πø‘·+>± dü÷#·q>± e÷Á‘·y˚T
#Ó|Œü e#·TÃH√ >∑eTq+˝À ñ+#·T≈£îHêï&ÉT. á Á|ü|+ü #·eT+‘ê Ä<äsÙ¡ s¡÷|ü+>± `
;»e+‘·+>±` @<√ eT÷\s¡kÕìï Ä<Ûës¡+ #˚dTü ≈£îì ñqï<äHêï&ÉT ù|{¢ À. u≤+¬ø«{Ÿ
(Banquet) nqï |ü⁄düø Ô +£ ˝À düèwæìº >∑T]+∫, dæ$Tj·Tdt (Simoeus) nqï |ü⁄düøÔ +£ ˝À
|ü]D≤eT Á|üÁøÏjT· ` $X¯« ìsêàDeTT kÕ+πø‹ø£+>± #ÓbÕŒ&ÉT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT n+fÒ $X¯«eT+‘ê Äe]+∫ ñqï $y˚ø+£ , ãT~∆ (Universal
mind), Ä‘·à≈£î neTè‘·‘«· + ñqï<ä˙ nq&É+˝À ù|{ ¢ À, ô|‘’ ê>=s¡dt dæ<ë∆+‘ê\qT
|ü⁄qs¡«´ø°Ôø£]düTÔHêï&ÉT.

ù|{¢ À nqTj·÷j·TT\T, •wü´ |üs+¡ |üs¡ Äj·Tq #Ó|Œæ q e÷qdæø£ dæ<ë∆+‘ê\qT

eT≥Tπø m≈£îÿe>± Á|ü#ês¡+˝ÀìøÏ rdüT≈£î e#êÃs¡T.
ô|‘’ ê>=s¡dt ‘·q düeTø±*≈£î\ ãT~∆ $y˚ø±\≈£î, $X‚cÕìøÏ <√Vü≤<äø±]
nj˚T´ uÀ<Ûqä \T #˚XÊ&ÉT. n‘·ì dæ<ë∆+‘ê\T ù|{¢ Àì... n‘·´~Ûø+£ >± Äø£]¸+#êsTT.
n‘·ì eTqdüT˝À Vü≤‘·T≈Ô î£ b˛j·÷sTT. ô|‘’ ê>=s¡dt dü+U≤´XÊg bÕsƒê\≈£î Ç‘·&TÉ
‘·|ü &ÉT uÛ≤cÕ´\T Ç#êÃ&Éì ˇø£ yê<ä+ ñ+~. n]kÕº{˝Ï Ÿ, ù|{¢ À`ô|‘’ ê>=s¡dt
#Ó|Œü ì dü+>∑‘T· \T ø=ìï #ÓbÕŒ&ÉHêï&ÉT. eTq+ n]kÕº{˝Ï Ÿ #Ó|Œæ q $wüj÷· \qT
j·T<Ûë‘·<+äÛ >± qeTà˝ÒeTT, rdüTø√˝ÒeTT.

149 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

ÄsY|j æò T· Tdt (Orpheus), ô|‘’ ê>=s¡dt (Pythagoras) \ s¡#q· \T ≈£îå Dí+>±
#·<Tä e⁄≈£îì ù|{¢ À á Ä+‘·s+¡ –ø£ $wüj÷· \qT ‘Ó\TdüTø√>∑*>±&ÉT.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT πsU≤>∑DÏ‘·+ (Geometry) Á|üj·TTø£Ô+>± $X¯« ìsêàD+
»s¡T|ü⁄‘ê&ÉT (uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT n+fÒ ˇø£ eTìwæ, e´øÏÔ nqTø√>∑÷&É<Tä . Universal
mind≈£î düèwæº dæ‹ ú ˝À á ù|s¡T) nqï dæ<ë∆+‘êìï ù|{¢ À Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. á
dæ<ë∆+‘·+ Ç‘·s¡ <˚XÊ\ >∑T|üÔ dæ<ë∆+‘·y‘˚ Ô· (Occultists) ` eTTK´+>± Væ≤+<ä÷
Äs¡T´\T, j·÷<äT\T ` n+^ø£]+∫q<˚.
ªeTìwæ ˝ÖøÏø£ eéVü‰sê\˝À ‘·\ eTTqÿ\T>± eTTì–b˛sTT ‘·q s¬ ø£ÿ\T
ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. n+‘·≈î£ eTT+<äT n‘·qT Ä<Ûë´‘·à Á|ü|+ü #·+˝À <˚e‘·\‘√ düeT+>±
ìedæd÷ü Ô ñ+&˚yê&ÉT. Ä Á|ü|+ü #·+˝À n+‘ê j·T<ës¡eú T÷` |ü$Á‘·eT÷qTμ nHêï&ÉT
ù|{¢ À eTìwæì >∑T]+∫. s¬ ø£ÿ\T ø√˝ÀŒe&É+ kÕ+πø‹ø£ Á|üj÷Ó >∑+>± ns¡+ú #˚dTü ø√yê*
eTq+. eTìwæ Ç+ø± s¡÷|ü⁄ø£≥Tºø√ø£ eTT+<äT øπ e\+ ‘˚CÀs¡÷|ü+‘√ eéVü≤]dü÷Ô
ñ+&˚yê&ÉT nì >∑÷&Ü nHêï&ÉT.
dü÷s¡T´&çì ªneTè‘·eTj·TT&Óq’ düJe eT÷]Ôμ nHêï&ÉT ù|{¢ À.

ù|{¢ À ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ n+‘ê Mysteries ˝ÀH˚ Á|ü<]ä Ù‘·yTÓ +Æ ~ n+{≤&ÉT

bıs¡Œ]¤ (Porphyry). Ç‘·&TÉ ìjÓ÷|ü≥ ¢ ìø˘ dü÷ÿ˝Ÿ≈î£ #Ó+~qyê&ÉT.
ì»+ #Ó|Œæ q+<äT≈£î k˛Áø£{d° t bı+~q •ø£\å T #·÷∫ ñHêï&ÉT >∑qTø£ ù|{¢ À
‘êqT #ÓãT‘·Tqï $wüj·÷\≈£î eT÷˝≤<Ûës¡+ @$T{À ãj·T≥ô|≥º˝Ò<äT. ª#·]Ãμ
n~Ûø±s¡T\≈£î ø√|ü+ ‘Ó|Œæ +#˚ |ü<Cä ≤\+ yê&É˝<Ò Tä . ªn¬øÿ$Twüß\º Tμ yê&˚ |ü<Cä ≤˝≤ìï
eT≥Tπø ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT.
eTq kÕ+Á|ü<ëj·T s¡#q· \˝À n+‘·sês¡+ú ø√dü+ yÓ<øä ±\Hêï&ÉT ù|{¢ À.
ªdæ<ë∆+‘ê\T n+‘·+ ne≥+‘√fÒ, eTT–+|ü⁄≈£î sêe&É+‘√H˚ ` Ç‹Vü‰kÕ\T
(Mythics) ãj·T\Tπ<s¡T‘êsTT.μ
Ç+Á<äC≤\+, uÛ÷Ñ ‘ê\qT >∑T]+∫ ñqï eT÷&ÛÉ qeTàø±\‘√ e´‹πsøÏ+∫,

yê{Ïì X¯‘<· ëÛ ‹s¡dÿü ]+∫ yê~dü÷HÔ ,˚ yê{ÏøÏ ø=+‘· ‘ê]ÿø£‘,· y˚<ë+‘· |üsy¡ TÓ qÆ
j·T<ës¡‘ú · rdüT≈£îe#êÃ&ÉT. Ç+Á~j·T |ü]C≤„HêìøÏ nr‘·yTÓ qÆ Ä<Ûë´‘·à <äèwæº (Intution)
>∑T]+∫q qeTàø±\T ñqï yêfi¯fl≈£î ù|{¢ À #Ó|Œæ q dü+>∑‘T· \T #ê˝≤ düeT+»dü+>±H˚
ø£ì|æ+∫HêsTT.
ù|¢{À 150
|üs¡eT ñqï‘·yÓTÆq eTqdüT (Supreme Mind) nH˚~ ˇø£{Ï ñqï<äì,
eTqdüT˝Àì ñqï‘ê+X¯ (Spirit) Bì‘√ eTT&ç|&ü ç ñqï<äì ` n+<äT#˚‘H· ˚ XÊX¯«‘·yTÓ qÆ
$\Te\qT n+<äTø√>∑\>∑&+É eTìwæøÏ kÕ<Û´ä + ne⁄‘·T+<äH˚ dæ<ë∆+rø£]+#ê&ÉT.
dü‘ê´ìï Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷&É>\∑ kÕeTs¡´ú eTT, düìïy˚Xe¯ TT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tq≈£î (God)
eT≥Tπø ñHêïsTT. á kÕeTs¡´ú + |ü≥¢ ø±+ø£,å kÕ<Ûqä , C≤„q‘·èwüí Ç<˚ ‘·‘«Ô· XÊg+
(Philosophy). dü‘ê´ìï ø±+øÏ+ å #·&+É , Á|”‹>± #·÷#·Tø√e&É+ n+fÒ eT+∫‘·Hêìï
ø√s¡Tø√e&É+, ø±yê\qTø√e&ÉyT˚ . eTìwæ ‘·q kÕ<Ûqä Áø£eT+˝À ø£è‘ês¡T&ú ’Ó <Óe’ ‘·«+‘√
‘ê<ë‘·à´+ bı+<äT‘ê&ÉT. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì‘√ kÕs¡÷|ü´+ bı+<äT‘ê&ÉT. Jej·÷Á‘· ñ
<˚X› ´¯ + Ç<˚— ~e´‘·«+ bı+<ä&+É C≤„q+‘√ dü]‘·÷>∑T‘·÷ |ü$Á‘·+>± ñ+&É&+É .

ù|{¢ À≈£î ‘·‘«Ô· XÊgeTT, Ä<Ûë´‘·à XÊg ne\+ãqeTT y˚sT¡ y˚sT¡ $wüj÷· \T
ø±e⁄. Äj·Tq <äèwæ˝º À s¬ +&É÷ »‘·Áb˛‘·+>± ø£*dæb˛sTT ñqïy˚. Äj·Tq ñ<˚X› ´¯ +
Á|üø±s¡+ e÷qe⁄\T kÕ~Û+#·e\dæq ˇπø ˇø£ \ø£å´+: ì»yÓTÆq C≤„q+ (Real
Knowledge). Ç+Á~j·÷\≈£î >√#·se ¡ Te⁄‘·÷qï+‘· eT≥Tπø ø±≈£î+&Ü, edüTeÔ ⁄\
ì» dü«s¡÷bÕìï #·÷&É>*∑ –q yêfi‚fl ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· ì, dü‘ê´ìï ñbÕdædTü qÔ ï yêfi¯flì
ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·T+. ø£D å ø£D
å eTT e÷s¡T‘·÷ ñqï~ düsπ , <ëìì n˝≤ ñ+#·T—
m|üŒ{Ïø° e÷s¡≈î£ +&Ü XÊX¯«‘·+>± ñ+&˚ ˝Àø£+ ˇø£≥Tqï~. á ˝Àø±ìøÏ Á|ü‹s¡÷|üyT˚
` Á|ü‹_+ãy˚T eTq≈£î ø£ì|ædTü qÔ ï Á|ü|+ü #·+, düèwæ.º
»>∑‘·TÔ≈£î ñbÕ<ëq ø±s¡D+ ` nqTwü+–ø£ ø±s¡D≤\‘√bÕ≥T, nìï
Hê´j·÷\T, dü÷Á‘ê\T, Á|üøè£ ‹ <Ûsä êà\T ø£*|æ ` nsTTq ˇø£ $y˚ø+£ (Intelligece
or mind). Ç<˚ nìï ‘·‘êÔ«\≈£î eT÷˝≤<Ûës¡yTÓ q Æ ‘·‘«Ô· +. nìï Ä˝À#·q\T á
Á|ü<ëÛ q dü÷Á‘·+ ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ˚ #·]kÕÔsTT. Ç<˚ »>∑‘T· ≈Ô î£ n~ÛH‘˚ ,· ìj·T+‘·.
düèwæ˝º Àì edüTeÔ ⁄\˙ï ‘·eT s¡÷bÕ\qT, Ä+‘·]ø£ ‘·‘êÔ«ìï ` dü‘ê´ìï ` Bì˝À
qT+#˚ bı+<äT‘·THêïsTT. Á|ü<eä∏ T ø±s¡D+, Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+ Ç<˚. $X¯«eT+‘·{˙Ï
Äe]+∫ ñqï düeTs¡d‘ü ,· kÂ+<äs´¡ eTT, |ü]|üPs¡‘í ,· eT+∫‘·qeTT ` nìï{Ïø°
ì\j·TyÓTÆq eT÷\s¡÷|ü+ Ç<˚. |üs¡eT X¯óuÛÑyÓTÆq~— uÛÑ>∑e‘·‘·Ô«eTT n+{≤s¡T
ø=+<äsT¡ Bìì.

151 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

ù|{¢ À Áyêdæq The Republic nqï |ü⁄düÔø£+˝À n‘·ì J$‘· y˚<ë+‘·+
n+‘ê Ç$T&ç ñ+~. y˚<ë+‘·+, ˙‹ XÊg+, eT‘·+, yê#ê\‘·«+, sê»ø°j÷· \T,
ø£fi¯\T ` ˇø£fÒ$T{Ï e÷qe $wüj·T |ü]C≤„q+ n+‘ê Ç+<äT˝À $|ü⁄\+>±
#·]Ã+#·&É+ »]–+~. Ä<ÛäTìø£eTT, düeTø±*ø£eTT nsTTq düeTdü´\˙ï Çø£ÿ&É
düe÷<ÛëHê\ ø√dü+ yÓ<äT≈£î‘êsTT. ø£eT÷´ì»eTT, k˛wü*»eTT, Åd”Ô\ Á|ü‘˚´ø£
düeTdü´\T, ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D+ yÓTT<ä˝q’… $wüj÷· \ Á|üdøü ÔÏ á dü+yê<äq\˝À
ñ+≥T+~. eTT+<äT ‘·sê\ ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\≈£î Ä<Ûës¡ uÛÑ÷‘·yÓTÆq $wüj·÷\T Çø£ÿ&É
mH√ï ñHêïsTT. ÄKs¡T≈£î ÁbòÕsTT&é $düÔè‘·|üs¡∫q ªôd’ø√mHê*dædtμ≈£î ;C≤\T
≈£L&Ü á Á>∑+<∏+ä ˝ÀH˚ ñHêïsTT. n+<äTøπ meTs¡‡Hé nH˚ Äj·Tq ªù|{¢ Àj˚T ‘·‘«Ô· XÊg+
: ‘·‘«Ô· XÊg+ n+fÒH˚ ù|{¢ Àμ nHêï&ÉT yÓT#·TÃø√\T>±.
]|ü_ø¢ ˘ |ü⁄düøÔ +£ ˝À @eTT+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ <ëìï #·<eä &É+ ‘·|Œü Ç+ø√
eT+∫ e÷s¡+Z ˝Ò<Tä .

eTìwæ n+fÒ ` nedüsêìï |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì á düèwæ˝º À Ä≥u§eTà˝≤

Á|üy•˚ +∫qyê&ÉT n+{≤&ÉT ù|{¢ À. n‘·ì MT<ä u≤Vü≤´ Äø£s¸¡ D\ Á|üu≤Û e+ m+‘ÓH’ ê
ñqï~. uÛÖ‹ø£+>± |ü$Á‘·T&Óq’ eTìwæ düTKe+‘·T&ÉT, n<äèwüeº +‘·T&É÷qT. m+<äTø£+fÒ
X¯Øs¡+ |ü$Á‘·+>± ñ+fÒ, n~ dü÷ø£Î X¯Øsê\qT ≈£L&Ü |ü$Á‘·+>± ñ+&˚+<äT≈£î
Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. Ä‘·à ‘·q |ü]$T‘·T\ e\¢ ‘·|ü\T #˚j·T&ÜìøÏ ñ<äT´ø£Ô+
nsTTq|üŒ{Ïø° ‘ê]ÿø£‘· eTT+<äT≈£î e∫Ã eTìwæì |üX¯óÁbÕj·TT&ÉT ø±≈£î+&Ü
ø±bÕ&ÉT‘·T+~. eTìwæøÏ ø±eT |üP]‘·yTÓ qÆ yê+#Û\· T ø£\T>∑T‘·THêïsT÷ n+<äT≈£î
ø±s¡D+ ` $HêX¯+, $s¡÷|ü+ nsTTb˛j˚T M\Tqï dü÷\ú X¯Øs¡+. ˇø=ÿø£ÿ e÷s¡T
n‘·&TÉ H˚sê\T #˚dHæ ê ` X¯ØsêìøÏ s¡T>∑à‘· #˚dqæ ≥T¢>± ` Ç+<äT≈£î ø±s¡D≤\T
_Ûqï+>± ñ+{≤sTT. ‘·|ü #˚jT· &É+ nH˚~ n‘·ìøÏ ø=ìï |ü]dæ‘ú T· \ ÁbÕã\´+
e\¢ ‘·|Œü ìdü] ne⁄‘√+~. u≤<Û,ä uÛj Ñ T· +, ø√|ü+ ` Ç˝≤+{Ï uÛ≤e‘·s+¡ >±\T
n+<äTe\¢H˚ dü+ÁbÕ|üeÔ Te⁄‘·THêïsTT. M{Ïì »sTT+#·>*∑ –‘˚, n~Û>$∑ T+#· >∑*–‘˚
n|ü&ÉT düÁø£eT Jeq es¡qÔ + düeT≈£Ls¡T‘·T+~. n˝≤ ø±≈£î+&Ü eTìwæH˚ á
\ø£Då ≤\T ˝À>=H˚≥s¢ TT‘˚, y˚sπ #Ó|Œü qedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ n‘·&TÉ nÁø£eT es¡qÔ +˝À
≈£Ls¡T≈£îb˛‘ê&ÉT, ãTs¡<ä >∑T+≥˝À |ü&bç ˛sTTq »+‘·Te⁄˝≤.
ù|¢{À 152
Åd”Ô\T ` dü+kÕsê\T
|ù ¢{À bÕ\≈£î\≈£î, s¬ +&Ée ‘·s>¡ ‹∑ øÏ #Ó+~q s¡øøå£ £ ñ<√´>∑T\≈£î $yêVü≤+
≈£L&É<äHêï&ÉT.
Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T |üìøÏ sêeHêï&ÉT.
ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·÷\T #ê˝≤ $+‘·>±, $&É÷s¶ +¡ >± ø£ì|ækÕÔsTT.
ªuÛ≤s¡´\T, |æ\\¢ Tμ C≤‹ø£+‘·≈L£ #Ó+~q Ädæ—Ô me]ø° dü«+‘·+ ø±<äT.
Åd\Ô” T yê´j·÷eT |ü]ÁX¯eT\˝À uÛ≤>∑+ eVæ≤+#ê*.
ù|¢ { À≈£ î nìï{Ï ø £ + f… sê»éTT, sêC≤´+>∑ e TT eTTKéTT ` @
$wüj÷· qïsTTHê Äj·Tq <ëìøÏ ñbÕ+>∑+>±H˚ #·÷kÕÔ&TÉ .
|ü⁄s¡Twüß\≈£î, Åd\Ô” ≈£î n+>∑ kÂwüeº +˝À ø=~›bÕ{Ï e´‘ê´dü+ ñqï~ ‘·|Œü ,
>∑TD>∑D≤\˝À @MT ‘˚&Ü ˝Ò<Tä . Ç<ä]› ø° düe÷q kÕeTsêú´\T ñHêïsTT >∑qTø£ düe÷q
neø±XÊ\T Çyê«*. n|ü&˚ dü+|òüT+ Ç<ä›]e\¢ ‘·–q+‘· Á|üjÓ÷»q+
bı+<ä>\∑ T>∑T‘·T+~.
ªdü+kÕs¡+μ nH˚ eédüHú ˚ e÷|ò” #˚j÷· \+{≤&ÉT ù|{¢ À ˇø£kÕ].
nsTT‘˚ eTqTwüß\ ˝…+’ –ø£nedüsê\T rsê*— ø=‘·Ô eTqTwüß\T uÛ÷Ñ $Tô|’
ne‘·]+#ê*. n+fÒ düèwæº ø±s¡´+ ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+&Ü*.
»+‘·Te⁄\qT kÕeT÷Væ≤ø£+>± ô|+bı+~+#·T≈£îqïfÒ,¢ dü+kÕsê\qT >∑÷&Ü
‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√e{≤ìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<ë ` n+{≤&ÉT ù|{¢ À. bÕ\≈£î˝Ò »+≥\qT
≈£Ls¡TkÕÔs¡T. n+<äT≈£î Á|ü‘˚´ø£ düìïy˚XÊ˝…’q y˚&ÉTø£ düeTj·÷\˝À düe÷>∑eT+
»s¡T>∑T‘·T+~. |æ\\¢ T düe÷C≤ìøÏ ñeTà&ç>± #Ó+~qyêfi¯ófl.
á @sêŒ≥Te\¢ ø=+‘· eT+∫ ñ+~.
@$T≥+fÒ ` ñ‘·eÔ T bÂs¡T\T ‘·j÷· s¡e⁄‘ês¡T.
eTqTwüß˝À¢ ô|’ b˛{°\T, nqedüsy¡ TÓ qÆ eTeTø±sê\T, $yêVü≤ eédü˝ú À
ñqï ˝À≥T bÕ≥T¢ ‘=\–b˛‘êsTT.
s¡ø≈å£ î£ \+<äs÷¡ ˇø£fÒ ñeTà&ç ≈£î≥T+u+ ne⁄‘ês¡T.
ÅdÔ” s¡ø≈å£ î£ \T sê»´+ ø√dü+ |æ\\¢ qT ø£+{≤s¡T.
eTqTwüß\ ø£+f… sê»ý˚T $Tqï nsTTq~ >∑<ë Äj·Tq <äèwæ˝º À.
153 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
y˚<ë+‘· $wüj·÷\T
e÷qdæø£ Á|üeè‹Ô (Á|üøè£ ‹) s¬ +&ÉT s¡ø±\T>± ñ+≥T+~. edüTÔ Á|ü|+ü #·
Á<äe´+‘√ ‘·j÷· s¬ q’ ~ ˇø£{,Ï XÊX¯«‘· Á|ü|+ü #· Á<äe´+‘√ ‘·j÷· s¬ q’ ~ s¬ +&Ée~.
Á|üdTü ‘Ô · uÛ÷Ñ ˝Àø£ j·÷Á‘· ˇø£ s¡ø+£ >± |ü‘H· êedü—ú •ø£.å Ä‘·à ` X¯Øs¡+˝À
≈£Ls¡T≈£îb˛sTT u≤<Û\ä T |ü&TÉ ‘·÷ ñ+≥T+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT ñqï düTwüß|æÔ nedü˝ú À
mH√ï bÕsƒê\T H˚sT¡ Ã≈£î+~.
á J$‘·+ j·T<ës¡+ú nqTø√e&É+ ø£Hêï, dü«|üï+ nqTø√e&É+ düããT,
düC≤e⁄.
˝Àj·T (Cave) ˝À ∫≈£îÿ≈£îb˛sTTq eTqTwüß\ e÷~] eTq+ >√&ÉMT~
˙&É\qT e÷Á‘·yT˚ #·÷∫ yê{ÏH˚ j·T<ës¡+ú nqT≈£î+≥THêïeTT. yÓ\T>∑TqT #·÷&É&yÉ T˚
˝Ò<äT. n<ÓÌ«‘·+˝À #Óù|Œ ªe÷j·Tμ Ç˝≤+{Ï<˚. ‘·‘·Ô«XÊg+ jÓTTø£ÿ Á|üjÓ÷»q+
@$T≥+fÒ` Ç≥Te+{Ï ÁuÛeÑ T Á|üe÷<ë\ qT+∫ eTìwæì ne‘·* >∑≥Tº≈î£ #˚sÃ¡ ≥y˚T.
eTìwæ ‘·q ndü\T s¡÷bÕìï (~eýÓTqÆ dü«dü«s¡÷bÕìï) ˇø£ÿe÷¬sH’ ê #·÷∫
ñ+&Éq≥¢sTT‘˚, á Äø±sêìï Ç|ü&ÉT bı+<ä&+É »]π>~ ø±<äT. n+‘ê |üPs¡«
düèà‘˚. M{Ïì >∑T]+∫ düe÷˝À#·q #˚dTü ø√e&É+e\¢H˚ ~e´‘·«+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
eTìwæ Áø£eT+>± |ü]|üPs¡T&í ,’Ó ~eĆ≤„q »\~Û˝À Á|üj÷· D+ #˚jT· >∑\T>∑T‘ê&ÉT.

ù|{¢ À ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+˝À ˇø£ Áø£eT‘·, |ü<‹∆ä , Á|üjT· TøÏÔ ñHêïsTT. Á|ü|+ü #ê\T,
n+<äT˝Àì JesêX¯ó\T Ä$s¡“$¤ +#·&+É (Species)` yê{Ï |ü]D≤eT+— $XÊ«ìï
q&ç|+æ #˚ X¯øÔÏ n+‘·s‘Z¡ +· >± ñ+~, Ç~ nìï{Ï˙ düeTs¡d+ü >± Á|üe]Ô+|ü #˚dTü +Ô ~
nq&É+— edüTÔ s¡÷bÕìï n~Û>$∑ T+∫ eTT+<äT≈£î yÓfifl¯ &É+, Á<äeéTT` X¯øÔÏ >∑÷&Ü
n$HêX¯yTÓ qÆ $ nì #Ó|Œü &É+... Çe˙ï eTT+<äT ‘·sê\ $C≤„qy˚‘\Ô· ≈£î, Ä˝À#·q\≈£î,
ãTTEe⁄\ düeTT<ëj·÷\qT ø£qT>=q{≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dqæ n+XÊ\T.
ù|¢{À 154
ù|{¢ À e+{Ï Á|ü>‹∑ o\yÓTqÆ y˚<ë+‘· ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T eTs=ø£]ì #·÷|ü>\∑ >∑&+É
ø£w+ºü . n‘·&TÉ ‘·q u≤\´+˝À, j·Te«q+˝À n|üŒ{ÏøÏ Á|ü#ês¡+˝À ñqï s¬ +&ÉT
dü+Á|ü<ëj·÷\qT |ü]øÏ+#ê&ÉT.
ôV≤s¡ød¢Ï t n_ÛÁbÕj·T |üs+¡ |üs\¡ T.
k˛Áø£{d° t Ä˝À#·q <Û√s¡DT\T.
á s¬ +{Ï˙ ‘·q s¡#q· \≈£î, n_ÛÁbÕj·÷\≈£î ÁbÕ‹|ü~ø£>± #˚dTü ≈£îì ø±˝≤ìøÏ
nqT>∑TDyÓTqÆ |ü<‹∆ä ˝À yê{Ïì #·<Tä es¡T\≈£î n+<ä#X˚ Ê&ÉT. ‘·q •wüß´\≈£î, ÁXÀ‘·\≈£î
eTTK‘·' #ÓbÕŒ&ÉT.
ù|{¢ ÀqT øπ e\+ y˚<ë+‘·`‘·‘«Ô· y˚‘>Ô· ±H˚ uÛ≤$+#·&+É dü]ø±<äT. n‘·&TÉ |ü]D‘·
bı+~q XÊgy˚‘Ô· ≈£L&Ü (Man of Science). n‘·ì y˚<ë+‘·|sü y¡ TÓ qÆ Ä˝À#·q\T,
edüT>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ |ü]D≤e÷\q÷ ‘·eT˝À ÇeTT&ÉTÃ≈£îHêïsTT. »+‘·TXÊg+, eèø£Xå Êg+
Ç‘√~Ûø+£ >± $dü]Ô +∫ |ü]o\q\T »s¡|{ü ≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dHæ êsTT.
ù|{¢ À Ä‘·à≈£î Ç∫Ãq ìs¡«#·q+ :
ª‘·q+‘· ‘êH˚ ø£<\ä >∑\ ø£<*ä ø£μ
ªÄ‘·à nìï{Ïø+£ f… düHê‘·qyÓTqÆ ~. ø£<*ä ø£≈î£ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ Ç<˚μ.
ªÄ‘·à X¯Øs¡+ ø£qï eTT+<äT>±H˚ Ä$s¡“¤$+∫+~. X¯Øs¡+ ñbÕ+>∑+—
nqTwü+–ø£+ ≈£L&Ü. Ä‘·à≈£î nqTqj·T+>± ñ+&É&+É ‘·|Œü <ëìøÏ eTs√ |üì
˝Ò<Tä μ.
ªnìï{Ïì nìï ~≈£îÿ\ ø£~*+∫ bÕ*+#˚ Ä‘·à, dü«sêZìï ≈£L&Ü XÊdæ+#·
>∑\T>∑T‘·T+~.μ
á n_ÛÁbÕj·÷\ MT<ä mH√ï $es¡D\T, uÛ≤cÕ´\T e∫ÃHêsTT.
ù|{¢ À kÕe÷q´ »qT\≈£î y˚<ë+‘· $wüj÷· \qT $e]+#·>\∑ >∑&+É m+‘·
es¡≈î£ kÕ<Û´ä yÓ÷, düãuÀ n+‘· y˚Ts¡øπ e÷{≤¢&Ü&ÉT, ÁyêXÊ&ÉT. $XÊ«ìï >∑T]+∫q
ø=ìï $wüj÷· \qT |üPs¡« dü+dæ<‘∆ä · ˝Òìyê]øÏ #Ó|Œü >∑\ neø±X¯+ ˝Ò<Tä . ˇø£ y˚fi¯
#Ó|Œæ Hê kÕ+πø‹ø£+>±H√, e÷]àø£+>±H√ e÷Á‘·yT˚ #ÓbÕŒ*. ‘·–q e÷j·T\qT
(Blinds) ÇeT&ÜÃ*.
á dü+>∑‹ n+‘·>± ‘Ó*j·Tì yê]øÏ, ‘Ó*dæHê Bìì j·T<ës¡eú TT, düããT

nì qeTàì yê]øÏ ù|{¢ À @<√ ª‘·|Œæ +#·T≈£îb˛j˚T eTìwæμ>± ø£ì|ækÕÔ&TÉ ‘·|Œü
155 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
u≤<Ûä´‘·>∑\ y˚<ë+‹>± n>∑T|æ+#·&ÉT. á |ü]dæú‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡#·{≤ìøÏ @MT
#˚jT· ˝ÒeTT.
ù|{¢ À Ç+ø± ø=ìï |üse¡ T @ø±+‹ø£yTÓ qÆ , y˚<ë+‘· $wüj÷· \T yÓ\&¢ +ç #ê&ÉT.
ªÄ‘·à neTè‘·eTj·T+. m+<äT#˚‘q· +fÒ <ëì˝À n+‘·s‘Z¡ +· >± ñqï ˇø£
bıs¡bÕ≥Te\¢ n~ ‘·qqT ‘êqT HêX¯q+ #˚dTü ø√˝Ò<Tä μ n+{≤&ÉT ù|{¢ À.
Ä‘·à|üsy¡ TÓ qÆ Jeq+ n+fÒ eT+∫‘·Hêìï ñbÕdæ+#·&+É . eT+∫‘·HêìøÏ
Á|ü‹|ò\ü + n+≥÷ @MT ˝Ò<Tä . eT+∫‘·q+ ø√düyT˚ <ëìì ñbÕdæ+#ê*. |ò*ü ‘·+
@yÓTHÆ ê düsπ — <ëì qT+&ç $&çe&É≈L£ &É<Tä .
nsTT‘˚ eT+∫ eTìwæ á J$‘·+˝ÀH˚ ‘·q dü+|òTü + #˚‘,· düe÷»+ #˚‘·
>ös¡$+#·ã&É‘ê&ÉT— yÓTT<ä{À¢ ø=ìï ø£cÕº\≈£î, ìwüOs˜ ê\≈£î ˝ÀHÓb’ ˛sTTHê.
eT+∫ eTìwæ eTs¡D≤q+‘·s+¡ ≈£L&Ü ø=ìï bÕ]‘√wæø±\qT bı+<ä{≤ìøÏ
neø±X¯+ ñ+~. á $wüjT· \T ªmiTø£μ nsTTq+<äTe\¢ eTìwæ u≤<Û´ä ‘· eT]+‘·
m≈£îÿe ne⁄‘·T+~. |ü⁄qs¡®qàqT >∑T]+∫ ≈£L&Ü Á|ükÕÔ$kÕÔ&ÉT ù|¢{À. Äj·Tq
n_ÛÁbÕj·÷\˙ï m≈£îÿe>± Ä]Œ¤ø˘ (Orphic) dü+Á|ü<ëj·T+ qT+&ç rdüT≈£îqïy˚.
~$øÏ uÛTÑ $øÏ \+>∑sT¡ :
$X¯« ìsêàD≤ìï, |ü]es¡qÔ |ü<‘∆ä T· \qT >∑T]+∫ #ÓãT‘·÷ ù|{¢ À The Spindle
of necessity nì ˇø£ dæ<ë∆+‘êìï Á|üy˚X¯ ô|&É‘ê&ÉT. nedüsê\ ø£<äTs¡T ˝Òø£
n‘êéX¯´ø£yTÓ qÆ ø£<Tä s¡T nqTø√e#·TÃqT Bìì.
uÛÑ÷$T πø+Á<ä kÕúq+˝À ñ+~. dæús¡yÓTÆq qø£åÁ‘ê\T BìøÏ düT<ä÷s¡+˝À
kÕúe]+#·T≈£î ñHêïsTT.
dü÷s¡T´&ÉT, #·+Á<äT&ÉT Ç‘·s¡ Á>∑V‰ü \T uÛ÷Ñ $TøÏ, á qø£Áå ‘ê\≈£î q&ÉTeT ‘·eT
‘·eT ø£ø´å£ \˝À ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT.
Ç‘·s¡ Á>∑V‰ü \T :
dü÷s¡T´&ÉT, #·+Á<äT&ÉT, X¯óÁ≈£î&ÉT, ãT<ÛTä &ÉT, ≈£îE&ÉT, ãèVü≤düŒ‹, X¯ì.
ø£<Tä s¡T øπ e\+ kÕ+πø‹ø£+>± ñ|üj÷Ó –+∫q e÷≥. Ç~ uÛ÷Ñ $TøÏ, dü«sêZìøÏ
ø£*|æ ø£fºÒ kÕ<Ûqä +.
Bìì >∑T]+∫ nH˚ø£ yê<√|üyê<ë\T ñHêïsTT. mH√ï yêÚ≤´Hê\T á
dæ<ë∆+‘· Á|ü‹bÕ<äqqT >∑T]+∫ yÓ\Te&Ü¶sTT.
ù|¢{À 156
|ü⁄qs¡e˝Àø£q+
ù|¢{À ndü\T ù|s¡T n]k˛ºøÏ¢dt (Aristocles). Ç‘·&ÉT Áø°.|üP. 327 y˚T
HÓ\˝À 26H√ 27H√ »ìà+#ê&ÉT. ø=+<äsT¡ Ç‘·ì |ü⁄{Ïqº ‘˚Bì 5 ˝Òø£ 6 pHé
428 (Áø°.|üP.) nì n+{≤s¡T.
ù|{¢ À dü+|üqï ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{≤º&TÉ . ‘·+Á&ç n]k˛ºHé (Ariston), ‘·*¢
ô|]ø£Hå é (Perictione). n]k˛ºød¢Ï t (ù|{¢ À) ∫qï‘·q+˝À ‘·q <˚X+¯ ˝À \uÛ´Ñ + nsTTq
#·<äTe⁄\T #·~yê&ÉT. dü+^‘·+, yê´j·÷eT+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. $T\≥Ø düØ«dt
$<Ûëj·Tø£+>± #˚XÊ&ÉT. ∫qï‘·q+ qT+∫ Ç‘·ìøÏ ø£$‘·«+ nHêï, Äy˚X+¯ ‘√`
ñ<˚«>∑+‘√ }–dü˝≤&ç+#˚ s¡#q· \Hêï m≈£îÿe Çwü+º . Hê≥ø±\T, |ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\
ø£<\ä∏ T, C≤q|ü<ä dü+^‘· <Û√s¡DT\T Ç‘·ìøÏ m≈£îÿe eT≈£îÿe nsTTq $wüj÷· \T.
sê»ø°jT· J$‘·+ ø√dü+ Ç‘·&TÉ ø=+‘· ñ‘ê‡Vü≤|ü&qç e÷≥ yêdüeÔ y˚T. 407
dü+e‘·‡s¡+˝À Ç‘·ìøÏ k˛Áø£{d° ‘t √ |ü]#·jT· + nsTT+~. n|üŒ{Ï qT+∫ n‘·ìøÏ
ªn+‘˚yêdæμ>± s¡÷bı+<ë&ÉT. k˛Áø£{d° t uÛ≤e|üs+¡ |üsq¡ T Ç‘·&TÉ |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îHêï&Éì
#Ó|Œü e#·TÃ.
k˛Áø£{d° t #·ìb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘·, ù|{¢ À @<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ e~* yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
yÓT>∑s¡ (Megara) ˝À j·TTøÏ¢&çdt (Eucleides) nH˚ Äj·Tq <ä>∑Zs¡ Á|üyêdü+
ñ+&çb˛j·÷&ÉT. <ä]$T˝≤ nsTT<äT dü+e‘·‡sê\ ‘·sT¡ yê‘·H˚ n‘·qT @<∏HÓ ‡é ≈£î ‹]–
sêe&É+ »]–+~. ‘·sT¡ yê‹ Á|üj÷· D≤\˝À áõ|t,º dæ]dt, eT>∑ïÁπ>wæj÷· , dæd©æ
<˚XÊ\T ‹]>±&ÉT.
dæs≈¡ L£ dt (Syracuse) ˝À ñqï|ü&ÉT Ç‘·&TÉ , &çj÷Ó Hé (Dion) ‘√ düV≤ü yêdü+
#˚XÊ&ÉT. &çj÷Ó Hé u≤eeT]~, <äTsêàs¡T&Z TÉ nsTTq &çjTÓ Tìdüdt (Dionysus) ‘√q÷
ùdïVü≤+ #˚XÊ&ÉT. ù|{¢ À sê»˙‹˝Àì <äTsêàsêZìï, Væ≤+kÕø±+&ÉqT >∑T]+∫ #˚dqæ
ø=ìï yêÚ≤´Hê\T &çjTÓ Tìdüd≈t î£ q#·Ã˝Ò<Tä . Ç<ä]› øÏ $s√<Û+ä e∫Ã+~. &çjTÓ Tìdüd,t
ù|{¢ ÀqT kÕŒs¡Hº é ˝ÖøÏøy£ ‘˚ Ô· bı*¢dt (Pollis) n‘·ìøÏ <Ûësê<ä‘+Ô· #˚dyæ X˚ Ê&ÉT. bı*¢dt
Ç‘·&ìç mõHê (Ageina) nH˚ e÷¬sÿ{Ÿ dü\ú +˝À ` $|üDÏ M~Û˝À`n$Tày˚XÊ&ÉT :
157 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n+<äsT¡ j·TT<ä∆ U…B’ \qT n$Tàq≥T¢>±H˚ dæØdt≈î£ #Ó+~q nìïôd]dt (Anniceris)
nH˚ n‘·qT ù|{¢ ÀqT Áø£jT· +˝À ø=ì, n‘·ìøÏ ùd«#·Ãq¤ T Ç#êÃ&ÉT. Ç+<äTø√dü+
nìïôd]dt #˚dqæ Ks¡TÃ\qT ‹]– Ç∫Ãy˚dæ n‘·&ìç (ù|{¢ ÀqT) ãTTD$eTT≈£î&Ô ìç
#˚j·÷\ì n‘·ì ùdïVæ≤‘·T\T ‘·˝ô|{≤ºs¡T. nsTT‘˚ nìïôd]dt yê] ø√]ø£qT
eTìï+#· ˝Ò<äT, Ä &ÉãT“qT mø±&ÉMTøÏ ø±e\dæq #√≥TqT ø=q&É+˝À
ñ|üj÷Ó –+#·&+É »]–+~. Ç~ ø£≥Tºø<£ ˚∏ n+{≤s¡T ø=+<äsT¡ . ì»+ nsTTHê,
ø±ø£b˛sTTHê |ü⁄düøÔ ±\˝ÀìøÏ møÏÿb˛sTT+~ >∑qTø£ eTq+ #Ó|ü ø√e#·TÃqT. ì»eTì
<˚ì˙ qeTàe\dæq |üì˝Ò<Tä .
@<∏HÓ ‡é ≈£î ‹]– e∫Ãq ù|{¢ À ø=Hêïfi¯ófl yê´j·÷eTø£fi≤XÊ\˝À ñHêï&ÉT—
‘·sT¡ yê‘· ‘·qT kÕú|+æ ∫q dü+düqú T $düèÔ ‘·|sü ∫¡ ªmø±&ÉMTμ #˚XÊ&ÉT. Ä‘·ì J$‘·Xw‚ +ü
n+‘ê Çø£ÿ&˚ >∑&∫ç +~. JeqeTT, ∫+‘·qeTT, uÀ<Ûqä , s¡#H· ê yê´dü+>∑eTT n˙ï
ª@<∏HÓ ‡é μ q>∑s+¡ ˝ÀH˚ #˚XÊ&ÉT.
mø±&ÉMT˝À øπ e\+ ñ|üHê´kÕ\T Çe«&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü ø=+<äsT¡ Á|ü‘´˚ ø£
ÁX¯<∆ä ñqï •wüß´\≈£î Ä+‘·]ø£ $wüj÷· \T uÀ~Ûd÷ü Ô ñ+&˚yê&ÉT. ‘êqT Áyêdæq
ªdü+uÛ≤wüD\μqT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì, yê{Ïì $e]dü÷,Ô $X¯Bø£]dü÷Ô $<ë´s¡T\ú ‘√
$<ë´ yê´dü+>±\T #˚ùdyê&ÉT.
J$‘·+ ∫e] s√E\˝À eT≥T≈£î m≈£îÿe ñ|üHê´kÕ\T, uÀ<Ûäq\T
#˚jT· ≈£î+&Ü ` Ä |üìì ‘·q •wüß´\≈£î n|üŒ–+#ê&ÉT.
dæs≈¡ L£ ´dt (Syracuse) ≈£î s¬ +&Éee÷s¡T Á|üj÷· D+ #˚dæ nø£ÿ&É &çj÷Ó ìdüdt
(Diunysus) qT ‘· ‘ · Ô « <ä s ¡ Ù q+ yÓ ’ | ü ⁄ eT[fl+#· { ≤ìøÏ eTs√ Á|ü j · T ‘· ï + #˚ d æ
$|ò\ü eTj·÷´&ÉT.
‘·s¡Tyê‘· dædæ©øÏ eTs√e÷s¡T Á|üj·÷D+ #˚dæ &çjÓTTìdüdt≈£î, Ä‘·ì
y˚Tqe÷eT &çjTÓ Tdt≈î£ düj÷Ó <Û´ä ≈£î<äsÃ¡ {≤ìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. nB $|ò\ü y˚T
nsTT+~.
ù|{¢ À @<∏HÓ ‡é q>∑s+¡ ˝À 347 (Áø°.|üP.) eTs¡D+Ï #ê&ÉT.

ù|¢{À 158
ù|{¢ À ø£&|É {ü Ï dü+e‘·‡sê\T #ê˝≤ es¡≈î£ düTKeTj·T+>±H˚ >∑&#ç êj·Tì
#Ó|Œü e#·TÃqT. Äj·Tq ªmø±&ÉMTμ˝À #·<Tä e⁄≈£îqï $<ë´s¡T\ú T #ê˝≤eT+~ bÕ\q
eéVü‰sê\≈£î yÓfi≤fls¡T. düeTs¡eú +‘·+>± bÕ\q #˚XÊs¡T.
ù|{¢ À ‘·q mø±&ÉMT˝À bÕsƒê\T #Ó|ü ≈£î+≥÷, •wüß´\≈£î ø=‘·Ô ø=‘·Ô düeTdü´\T
Çdü÷Ô yê{Ï |ü]cÕÿsê\T |ü]XÀ~Û+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î düV‰ü j·T|ü&TÉ ‘·÷ ø±\+
>∑&bç Õ&ÉT.
•wüß´\qT ÄbÕ´j·T+>± #·÷#·T≈£îHêï&ÉT.
•wüß´\T Äj·TqqT Ä<äs+¡ >± >ös¡$+#ês¡T.

ù|{¢ À •wüß´&ÉT ˇø£‘q· T $yêVü≤+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. $yêVü≤ y˚&TÉ ø£\≈£î s¡eTàì
>∑Ts¡Te⁄>±]ì ÄVü‰«ì+#ê&ÉT.
mquÛ’… dü+e‘·‡sê\ ù|{¢ À Äq+<ä+>± Ä y˚&TÉ ø£\˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT.
ø=+‘·ùd|ü⁄ nsTTq MT<ä≥, Ä Ç+{Ï˝ÀH˚ ˇø£ $ÁXÊ+‹ eT+~s¡+˝ÀìøÏ
yÓ[fl ∫qï ≈£îqT≈£î rj·THês¡+_Û+#ê&ÉT.
‘Ó\y¢ ê]+~.
$+<äT dü+s¡+uÛ+Ñ n+‘ê dü<Tä e› TDÏ–+~.
mes√ Äj·TqqT y˚T\Tø=\Œ{≤ìøÏ e#êÃs¡T.
n<˚ ù|{¢ À≈£î ªBs¡ìÈ Á<äμ nsTT+<äì >∑eTì+#ês¡T.
sêÁ‹ ` me]ø° ms¡Tø£ ˝Ò≈£î+&Ü, @ e÷Á‘·+ düe«&ç ˝Ò≈£î+&Ü ù|¢{À
~e+>∑‘·T&Ó’Hê&ÉT.
@<∏ÓHé‡ q>∑s¡yêdüT\+<äs¡÷ Äj·Tq n+‹eT Á|üj·÷D≤ìøÏ ì≥÷ºs¡TŒ\T
$&ç#ês¡T. ‘·eT Á|æjT· ‘·eT y˚<ë+‹, ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T uÛ≤s¡+>± kÕ>∑q+bÕs¡T.
` düe÷|ü+Ô `
159 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

n]kÕº{Ï˝Ÿ
@<∏HÓ ‡é q>∑sêìøÏ ñ‘·sÔ +¡ >± <ë<ë|ü⁄ s¬ +&ÉT e+<ä\ yÓTfiÆ fl¯ <ä÷s¡+˝À ñ+~
kÕº–s¡ (Stagira) nH˚ q>∑s+¡ . #Ûê*‡&ç (Chalcidie) B«|üø\£ Œ+˝À ñ+~ Ç~.
á q>∑s+¡ ˝À Áø°dTü ≈Ô î£ eTT+<äT 384 dü+e‘·‡s¡+˝À »ìà+#ê&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
Äj·Tq ‘·+Á&ç n$T+≥dt (Amyntas) nH˚ eTôd&ÜHé (Macedon) sêE≈£î
yÓ<’ ´ä dü\Vü‰<ës¡T, ùdïVæ≤‘·T&É÷qT. á sêE eTqTeT&˚ n˝…>±®+&ÉsY (Alexander).
Ä¬øb¢ Õ&é‡ (Asclepiads) ˝Àì yÓ<’ ´ä ãè+<ä+˝À Ç‘·&TÉ <ä]$T˝≤ düuTÑÛ ´&ÓH’ ê&ÉT—
yÓ<’ ´ä XÊg |ü]XÀ<ÛHä ê s¡+>±\˝À |üì #˚XÊ&ÉT. ‘·<ë«sê XÊÅdj Ô” T· <äèø£Œ<∏+ä , |ü]o\Hê
<äèwæº n\e&çHêsTT. >=|üŒ XÊg $C≤„qy˚‘>Ô· ± s¡÷bı+<ä{≤ìøÏ ‘·–q uÛ÷Ñ $Tø£qT
dü+‘·]+#·T≈£îHêï&ÉT ∫qï‘·q+˝ÀH˚.
&ÓeTdüìº dt (Demosthenes) ≈£î düeTø±*≈£î&ÉT Ç‘·&TÉ . Ç‘·ì j·Te«q+
<˚X+¯ ˝Àì sê»ø°jT· ø£˝À¢\ |ü]dæ‘ú T· \ eT<Û´ä >∑&∫ç b˛sTT+~. yÓTdü&√ìj·THé e+X¯+
sê»]ø£+˝À bÕ‘·T≈£îb˛e{≤ìøÏ ø±e\dæq n+‘·'ø£\Vü‰\T, j·TT<ë∆\T, ‘·>±<ë\T
Ç‘·qT ø£fi≤flsê #·÷#ê&ÉT.
n]kÕº{Ï˝Ÿ ∫e] s√E\T >∑÷&Ü #ê]Á‘·ø£yÓTÆqy˚. áj·Tq •wüß´&ÉT
n˝…>±®+&ÉsY ~ Áπ>{Ÿ (Alexander The Great) |ü]¸jT· q¢ sê»´ ÁbÕã˝≤´\qT ≈£L\<√dæ
‘·q ÁbÕuÛyÑ êìï j·TeTTHê qBrs¡+ es¡≈L£ rdüT≈£îe∫Ãq s√E\T.
n]kÕº{˝Ï Ÿ sê»ø°jT· dæ<ë›+‘ê\qT >∑T]+∫ |ü]o*+#˚≥|ü&ÉT eTq+ á
$wüj÷· \qT >∑eTq+˝À ñ+#·Tø√e&É+ nedüs+¡ . eTVü≤˙j·TT&ÉT, eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT
nsTTq ˇø£ e´øÏÔ Ç+‘· dü+≈£î∫‘·+>±, ø=~›>± m˝≤ Á|üe]Ô+#·>*∑ >±&Ü... nì
eTq≈£î $∫øÏ‘‡· @s¡Œ&É≈î£ +&Ü ñ+&Ü\+fÒ ÄHê{Ï #ê]Á‘·ø£ nedüsê\qT >∑eTq+˝À
ñ+#·Tø√yê*. <äèwæº˝À |ü]$T‘·T\T, Ä˝À#·q <Û√s¡DÏ˝À ≈£î~+|ü⁄\T, Ä#·s¡D
rs¡T\˝À eT~+|ü⁄\T... eTq≈£î uÀ˝…&TÉ n>∑T|ækÕÔsTT. ªu≤πs“]j·TqT¢μ düV≤ü »+>±
ùn]kÕº
|¢{À {Ï˝Ÿ 160
∫qï ‘· s ¡ > ∑ ‹ øÏ #Ó + ~qyês¡ T , ø=~› y ês¡ T . M]ì nD>∑ Á ‘=ø£ ÿ &É y ˚ T eTq+
ne\+_Û+#·e\dæq |ü<‹∆ä ` nqï <ëì˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ m˝≤+{Ï n|üqeTàø£eTT
˝Ò<Tä . á Hê{Ïø° C≤‘·´Vü≤+ø±s¡+ @<√ s¡÷|ü+˝À, @<√ s¡ø+£ >± Á|ü<]ä Ù‘·yTÓ Æ Á|ü»\qT
ø£˝À¢˝≤\bÕ\T #˚dü÷ÔH˚ ñqï~. ªs¡+>∑T ‘˚&Üμ »HêìøÏ düVü≤»yÓTÆq dürÙ\‘·qT
rdüT≈£îsê˝Òø£ b˛‘·Tqï~.
dü+≈£î∫‘·yTÓ qÆ ÁbÕ+rj·T <äèø£Œ<∏+ä , ∫qï ∫qï q>∑sê˝Ò sêC≤´\T>± $dü]Ô +#·
e#·TÃqH˚ n_ÛÁbÕj·T+ |ü≥¢ dü+‘·è|æ,Ô sê»]ø£+ |ü≥¢ eT≈£îÿe @ø£#Ã· Á¤ ‘ê~Û|‘ü ´· +
eT≥Tπø eT+∫<äH˚ n_ÛÁbÕj·T+, $<ë´ $<ÛëHê\˝À rdüT≈£îsêe\dæq $düÔè‘·
<Û√s¡DT\T, kÕ+|òTæ ø£ düeTdü´\qT düèwæ+º #·≈î£ +&Ü ñ+&É&eÉ TT, eTôVAqï‘·yTÓ qÆ
ÄX¯j÷· \|ü≥¢ ` n‹ ÁbÕNqyÓTqÆ dü+Á|ü<ëj·÷\|ü≥¢ ñ<ëd”q‘· Á|ü<]ä Ù+#·&eÉ TT`
Çe˙ï >∑eTì+∫q|ü&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ @ e÷Á‘·eT÷ >∑‘e· TT, uÛ$Ñ wü´‘·TÔ ˝Òq≥Te+{Ï
z ∫qï B«|üø\£ Œ+ qT+∫ e∫Ãqyê&ÉT düTe÷ ` nH˚ dü+>∑‹ >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√e&É+
nedüs¡+.
#Ûê*‡&çHé q>∑sê\T, #Ûê*‡Hé q>∑sêìøÏ e\dü ªø±˝§ìμμ\T>± Á|ü‹cÕ˜|qü
nsTTHêsTT. ø√]HéÔ (Corinth) q>∑s+¡ ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï ªø±˝§ìμ\qT kÕú|+æ #·&+É ˝À
eTT+<ä+» y˚dæ+~. mBÛìj·Tq¢ kÕÁe÷»´ kÕs¡«uÛÖeT‘·‘·Ô«+ ‘êsêkÕúsTT˝À
ñqï|ü&ÉT, ô|]øÏ¢dt (Pericles) bÕ\q˝À á õ˝≤¢ |üs¡>∑D≤ n+‘ê n‘·ì
Ä~Û|‘ü ´· +˝ÀìøÏ e∫Ã+~. n]ÿ$T&çjT· Hé j·TT<ë∆\ ∫e] s√E\˝À á @<ÛHÓ ‡é
Ä~Û|‘ü ´· + qT+∫ ‘·|Œæ +#·T≈£îì Çe‘·\|ü&+ç ~. Ç+<äT≈£î kÕŒsêÔHé jÓ÷<ÛTä &ÉT ˝ÖøÏø£
sêC≤´+>∑y‘˚ Ô· Á_dæ<dä t (Brasidas) ø±s¡D+.
Hê\T>∑e X¯‘êã›+ ÁbÕs¡+uÛÑø±\+˝À #Ûê*‡&çHé q>∑sê\˙ï ø£*dæ ˇø£
düe÷K´>± s¡÷bı+<äe˝…qì Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊsTT— dü+ø£*Œ+#·T≈£îHêïsTT. nsTT‘˚
kÕŒsêÔqT¢ á ñ<˚X› Ê´ìï Á|ü‹|òTü {Ï+#ês¡T, ìs√~Û+#ês¡T. |ò*ü ‘·+>± á q>∑sê\T
yÓTdü&=ìj·THé sê»é+oj·TT\ ÄBÛq+˝ÀìøÏ e∫Ã #˚s¡T≈£îHêïsTT. n]kÕº{Ï˝Ÿ
u≤\´+˝À ` XËX’ e¯ +˝À ` ñ+&çq |ü]dæ‹ú Ç~.
ˇø£ ‘·s+¡ ‘·sT¡ yê‘· `
eTôd&ÜHé (Macedan) øÏ #Ó+~q |òæ*|t düVü‰j·T+‘√ »]–q @sêŒ≥T
|ò*ü ‘·+>± á B«|üø\£ Œ+ yÓTôd&=ìj·THé sêh+˝À uÛ≤>∑+>± $©q+ nsTTb˛sTT+~.
161 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n]kÕº{Ï˝Ÿ yÓ’<ä´s¡+>±ìøÏ #Ó+~qyê&Éì Ç+‘·≈£îeTT+<äT dü÷#·q>±
#Ó|ü≈£îHêï+ >∑<ë— M]~ n¬ø¢ô|’&˚ (Asclepiadae) dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q
eè‹Ôs+¡ >∑+. áj·Tq ‘·+Á&ç ù|s¡T ìø=eTdt (Nichomachus), #Ûê*‡&çHé s¡+>±ìï
kÕŒsêÔqT¢ nD>∑Á<=ø±ÿs¡T.
yÓ<’ ´ä s¡+>∑+‘√qT, yÓTôd&=ìj·THé sê»ø°jT· |ü]dæ‘ú T· \‘√qT n‹ u≤\´+
qT+&ç dü+ã+<Û+ä ñ+&É&+É e\¢H˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä˝À#·q Áø£eT+, n~ s¡÷bı+~q
rs¡T˝À ‘·j÷· s¬ +’ ~.
|ü<ì›Ó $T~ dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT˝À `
n+fÒ 367 ` 66 dü+e‘·‡sê\˝À `
n]kÕº{˝Ï Ÿ @<∏HÓ ‡é q>∑sêìøÏ yÓfi≤fl&ÉT.
‘·‘«Ô· XÊg+, $C≤„q XÊÅkÕÔ\˝À ô|’ #·<Tä e⁄\ ø√dü+ ` nø£ÿ&ç ù|{¢ Àìø˘
mø±&É M T˝À (Platonic Academy) Á|ü y ˚ • +#ê&É T . nø£ ÿ &É ù|¢ { À (Plato)
nqTj·÷j·TT&ÉT>±, n+‘˚yêdæ>± ñHêï&ÉT <ë<ë|ü⁄ Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T.
$C≤„qXÊg $uÛ≤>∑+˝À Á|üeTTK •wüß´&ÉT>±, $<ë´]ú>± ‘·j÷· s¬ H’ ê&ÉT.
347`46 dü+e‘·‡s¡+˝À ù|{¢ À #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· n]kÕº{˝Ï Ÿ eT÷&ÉT
dü+e‘·‡sê\bÕ≥T Ädæj÷· yÓTqÆ sY (Asiaminor) ≈£î yÓfi≤fl&ÉT. ‘·q ùdïVæ≤‘·T&ÉT, düV≤ü
$<ë´]ú nsTTq ôV≤]àj·Tdt (Hermeias) ‘√ ø£*dæ Ç‘·&TÉ ‘·q X¯øÔÏ kÕeTsêú´\ e\¢
Á{≤&é (Troad) ˝Àì n≥s¡ïdt (Atarneus) ≈£î sêE nj·÷´&ÉT. ô|]¸jT· Hé sêE\
$s√<Ûëìï ‘·≥Tº≈î£ ì ‘·q ÁbÕã˝≤´ìï n‹ ø£w+ºü MT<ä ì\T|ü⁄ø√>∑\T>∑T‘·THêï&ÉT.
á ôV≤]àj·Tdt (Hermeias) ≈£î <ä>]Z∑ ã+<ÛTä e⁄ nsTTq (Niece) |æ~j ∏ ÷· dt (Pythias)
nH˚ ne÷àsTTì n]kÕº{˝Ï Ÿ $yêVü≤e÷&Ü&ÉT. $yêVü≤+ ≈£î˝≤kÕ>±H˚ >∑&∫ç +~—
J$‘·+ ì<ëq+>±H˚ q&ç∫+~. yÓTs¬ H’ é ãj·÷\J (Marine Biology) øÏ n]kÕº{˝Ï Ÿ
#˚dqæ ø¬ +’ ø£s´¡ + njÓTT*ø˘ rsêìøÏ (Aeolic Coast), Ç‘·s¡ <ä>]Z∑ B«bÕ\ rsê\≈£î
m+‘√ ñ|üjT· Tø£+Ô >± s¡÷bı+~+~. ôV≤]àj·Tdt‘√ ø£*dæ >∑&|ç qæ s√E\˝À Ç‘·qT
Á|ü<ëÛ q+>± #˚dqæ |üì Ç~. ù|{¢ À ‘·q $<ë´]ú á s¡øy£ TÓ qÆ |ü]ÁX¯eT≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ
e÷qdæø£ yê‘êes¡D≤ìï bı+<˚+<äT≈£î ‘·–q Ø‹>± •ø£D å Ç#êÃ&ÉT. mø±&ÉMT˝À
Ç‘·&ç |ü]XÀ<ÛHä ê+XÊ\T m≈£îÿeuÛ≤>∑+ JeXÊÅkÕÔìøÏ (Biology) #Ó+~ ñHêïsTT.
ù|{¢ À e+oj·TT&Óq’ ôdŒdæ|dü t (Speusippus) ≈£L&Ü á ~X¯˝ÀH˚ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT—
n]kÕº{Ï˝Ÿ 162
n‘·&˚ ù|{¢ À nq+‘·s+¡ á mø±&ÉMTøÏ Á|ü<ëÛ q Ä#ês¡T´&ÉT nsTTHê&ÉT. ù|{¢ À
nq+‘·s+¡ , ø=+<äsT¡ Á|ü<ëÛ q •wüß´\T ‘·eT >∑Ts¡Te⁄>±] s¡#q· \qT dü+ø£\q+ #˚dæ
Á|ü#T· ]+#˚ |üì˝À ìeT>∑Tï˝…H’ ês¡T. n+‘· es¡≈î£ Á|ü#T· s¡D ø±ì nH˚ø£ ñ|üHê´kÕ\qT
ùdø£]+∫ uÛÁÑ <ä|sü #¡ >· *∑ >±s¡T. n]kÕº{˝Ï Ÿ á •wüés¡+Z ˝À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ e´øÏ.Ô
343˝À ôV≤]àj·TdtqT ô|]¸jT· qT¢ Vü≤‘·´ #˚XÊs¡T. n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä‘·ì düàè‹
∫Vü≤ï+>± ˇø£ ^‘êìï s¡∫+#ê&ÉT. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ø£fi≤´D >∑TD≤\T Äj·Tq˝À m˝≤
eT÷ØÔu$ÑÛ +∫HêjÓ÷ Ä ^‘·+˝À $es¡+>± Áb˛~ #˚XÊ&ÉT.
‘·s¡Tyê‘· n]kÕº{Ï˝Ÿ yÓTdæ&√ìj·THé ø√s¡Tº≈£î ‘·s¡˝≤&ÉT. n˝…>±®+&ÉsY≈£î
ªÁ|üsTTy˚{Ÿ ≥÷´≥sYμ (uÀ<Û≈ä î£ &ÉT>±) ìj·÷eTø£+ nj·÷´&ÉT. n|ü&ÉT n˝…>±®+&És≈Y î£
|ü<eä T÷&˚fifl¯ ej·TdüT. ‘·sT¡ yê‘· Ç‘·&˚ n˝…>±®+&ÉsY ~ Áπ>{Ÿ>± #·]Á‘· Á|üd~æ ∆ nsTTq
#·Áø£e]Ô>± s¡÷bı+<ë&ÉT. n]kÕº{˝Ï Ÿ e+{Ï ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q dü+|üqTï&ÉT, n˝…>±®+&ÉsY
e+{Ï düeT‘·÷ø£yTÓ qÆ kÕs¡«uÛÖeTT&ÉT ` >∑Ts¡T•wüß´\T>± ñ+&ç ‘·sT¡ yê‹ ‘·sê\yês¡T
yÓT#·TÃ≈£îH˚ ` ø°]+Ô #˚ ` |üqT\T mH√ï #˚XÊs¡T. Á^ø˘ ÁbÕNq s¡#s· TT‘· n˝…>±®+&ÉsY
J$‘· #·]Á‘· ÁyêXÊ&ÉT. á |ü⁄düøÔ +£ ˝À á Ç<ä]› dü+ã+<Û+ä >∑T]+∫, n]kÕº{˝Ï Ÿ
m˝≤ n˝…>±®+&ÉsT¡ ï Á|üu≤Û $‘·+ #˚d+æ B. n‘·qT düeTTqï‘· kÕúHêìï n+<äT≈£îH˚+<äT≈£î
<√Vü≤<ä+ #˚d+æ B $e]+#ê&ÉT. nsTT‘˚ Ç<ä+‘ê ì»+ nqTø√e{≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä .
#·]Á‘·ø±s¡T\T Áyêùd<ëìøÏ, j·T<ësêú\≈£î bı+‘·q ˝Òøb£ ˛e&É+ $+‘· ø±<äT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ ˙‹ XÊg+, sê»ø°jT· XÊgeTT\ô|’ (Ethics, Politics) Áyêdæq
|ü⁄düÔø±\T #·÷∫q≥¢sTT‘˚ Äj·Tq≈£î sê»]ø±\T, sêC≤´+>±\T, Ä Vü≤+>∑T\T,
n≥ºV‰ü kÕ\T m+‘· nsTTwüyº ÷Ó eTq≈£î düŒwü+º >± ‘Ó\TdüT+Ô ~. ∫qï q>∑s+¡ , m˝≤+{Ï
sê»ø°jT· ô|s¡T>∑T<ä\, <äTsêÁø£eTD eè‹Ô ˝Ò≈î£ +&Ü dü«j·T+ düeTè~∆>± ñ+&É&+É `
Ç<˚ n‘·ìøÏ m≈£îÿe Çwü+º . n˝…>±®+&És≈Y î£ ‘·q >∑Ts¡Te⁄>±] ø£$‘·«Ø‘·T\T eT≥T≈£î
ø=ìï e∫Ãq≥T¢>± #·]Á‘·ø±s¡T\T ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷|ü⁄‘ês¡T. Á|ü|+ü #· kÕÁe÷C≤´ìï
kÕú|+æ #ê\ì n˝…>±®+&ÉsY ø£èwæ #˚dTü qÔ ï s√E\˝ÀH˚ >∑Ts¡Te⁄ ‘·q kÕ+|òTæ ø£ eédü\ú
>∑T]+∫q n_ÛÁbÕj·÷\qT s¡÷bı+~+#ê&ÉT.
n˝…>±®+&És¡T≈£î >∑Ts¡Te⁄>± mqTïø√ã&É{≤ìøÏ eTT+<äT n]kÕº{Ï˝Ÿ≈£î
Ä˝À#·Hê|üs¡T&ÉT>± n+‘· >=|üŒ ù|s¡T ˝Ò<äT. n+‘·≈£î eTT+<äTqT+#˚ e+X¯
163 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
bÕs¡+|üs´¡ +>± sê»]ø£|⁄ü <äsê“s¡T‘√ Äj·Tq≈£î ñqï dü+ã+<Û+ä ø±s¡D+ ø±e#·TÃqT.
ù|{¢ À •wüß´&ÉT>± ø=+‘· |ü]>∑Dq eT≥T≈£î ñqï~. dæd*æ (Sicily) sê»ø°j÷· \˝À
ø=+‘· Á|üyT˚ j·T+ ñqï~. ‘·q <ä+&Éj÷· Á‘· q&ÉTeT ãVüQX¯ n˝…>±®+&ÉsY n|òü &É|ü &ÉT
n]kÕº{Ï˝ŸqT ø£\TdüT≈£îì ª»+‘·T dü+ã+<ÛäyÓTÆq qeT÷Hê\qTμ n+<ä#˚dü÷Ô
ñ+&˚yê&ÉT.
Ç+‘·≈L£ #Ó|Œü e∫Ãq $wüjT· + @$T≥+fÒ :
$~ÛeX¯+>± n˝…>±®+&És,Y n]kÕº{˝Ï Ÿ ˇø£#√≥ ø£*dæ ñ+&ç ñ+&Ée#·TÃqT—
|üsd¡ ‡ü s¡ n_ÛÁbÕj·T $ìeTj·T+ »]– ñ+&Ée#·TÃqT. ø±ì Ç<ä]› n_ÛsT¡ #·T\T
y˚sT¡ , Ädü≈î£ \Ô T y˚sT¡ , n+‘·s+¡ >±\T y˚sT¡ . n$ ø£\TdüTø√>∑\, ø£*dæb˛>∑\ neø±X¯+
˝Ò<Tä . n+<äT#˚‘· ˇø£] n_ÛÁbÕj·T+ eTs=ø£]ô|q’ ñ+&çq<äì #Ó|Œü {≤ìøÏ ‘·–q
ÄkÕÿs¡+ ø£ì|æ+#·<Tä .
336˝À n˝…>±®+&ÉsY ‘·+Á&ç eTs¡D+ dü+uÛ$Ñ +∫+~. Äj·TqqT <ës¡TD+>±
Vü≤‘·´ #˚XÊs¡T. n˝…>±®+&ÉsY sê»]ø£|⁄ü u≤<Û´ä ‘·\T rdüTø√e\dæ e∫Ã+~. n|ü&ÉT
n]kÕº{˝Ï Ÿ jÓTTø£ÿ nedüs+¡ @MT ˝Òøb£ ˛sTT+~ Ä kÕúq+˝À. n+<äT#˚‘· Äj·Tq
@<∏HÓ ‡é ≈£î ‹]– e#˚ÃXÊ&ÉT. ‘·q XÊg |ü]XÀ<Ûqä \T, |ü]ÁX¯eT\˝À eTTì–b˛j·÷&ÉT.
dü]>±Z Ä düeTj·T+˝ÀH˚ düTŒ¤d|æ düò t (Speusippus) eTs¡D+ e\¢ mø±&ÉMT
n<Û´ä ø£å |ü<$ä øÏ >∑÷&Ü U≤∞ @s¡Œ&ç+~. á düTŒ¤d|æ düò t nH˚ n‘·&TÉ n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ ,
»+‘·TXÊg |ü]XÀ<ÛHä ê $wüjT· \˝À ` düV‰ü <Ûë´sTT nsTT‘˚, mø±&ÉMTøÏ n]kÕº{˝Ï ŸqT
n<Ûä´≈£åî&ÉT>± mqTïø√≈£î+&Ü #Ûê©&ÉHé (Chaleedon) ≈£î #Ó+~q ¬ø‡H=Áø£{Ïdt
(Xenocrates) nH˚ n‘·&ì ç mqTï≈£îHêïs¡T. Bìe\¢ ≈£L&Ü n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ ø=+‘·
ìsêX¯ @s¡Œ&ç ñ+&Ée#·TÃqT. nsTTHê Äj·Tq mø±&ÉMT‘√ ‘·q dü+ã+<Ûëìï
eT≥T≈£î ‘Ó+∫ y˚dTü ø√˝Ò<Tä . ø±ø£b˛‘˚ 335˝À *dü÷yéT (Lyceum) e<ä› BìøÏ
b˛{°>± eTs√ mø±&ÉMTì kÕú|+æ #ê&ÉT. mbı˝§¢ ˝…d’ ÷ü yéT (Appollo Lyceum) nH˚
<˚yê\j·÷ìøÏ #Ó+~q yê´j·÷eT bÕsƒX¡ Ê\ düsd¡ qü á ø=‘·Ô nø±&ÉMT ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
nsTT+~. BìøÏ n]kÕº{˝Ï Ÿ‘√bÕ≥T ø=+<äsT¡ Ç‘·s¡ uÀ<Û≈ä î£ \T >∑÷&Ü ù|{¢ À mø±&ÉMT
qT+∫ e∫Ã #˚sês¡T.
‘·s¡Tyê‘· |üHÓï+&ÉT dü+e‘·‡sê\÷ Äj·Tq á bÕsƒ¡XÊ\qT n_Ûeè~∆
#˚jT· &É+ ø√düyT˚ ÁX¯$T+#ê&ÉT. $C≤„qXÊg+, ‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔ\ |ü]~Û˝À mH√ï ñ|üHê´dü
n]kÕº{Ï˝Ÿ 164
y˚~ø£\T, |ü]XÀ<ÛäHê\j·÷\T, uÀ<Ûäq Á|üÁøÏj·T\T ñ+&˚$ á mø±&ÉMTøÏ
ñbÕ+>±\T>±.
ù|{¢ À mø±&ÉMTøÏ á bÕsƒX¡ Ê\≈£î Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ uÛ<Ò +ä ˇø£{Ï ñ+~. ù|{¢ À
mø±&ÉMT˝À yÓC’ ≤„ìø£ |ü]XÀ<Ûqä n+‘ê ª>∑D‘Ï X· Êg+μ øπ +Á<ä+>±, |üs+¡ >± »s¡T>∑T‘·÷
ñ+&˚~. nsTT‘˚ á ø=‘·Ô bÕsƒX¡ Ê\˝À eT≥T≈£î á |ü]XÀ<Ûqä \˙ï ª»+‘·TXÊg+,
#·]Á‘·\μ ÁbÕ‹|ü~ø£˝À eT≥Tπø »s¡T>∑T‘·÷ e#êÃsTT.
n˝…>±®+&ÉsY J$‘· #·se¡ T<äX˝¯ À eT∞fl Äj·Tq >∑Ts¡Te⁄>±]ì ‘·\T#·Tø√e&É+
»]–+~. n]kÕº{Ï˝Ÿ ã+<ÛäTe⁄ ø£*¢jÓ÷<ÛÓHÓdt (Callisthenes) nH˚ n‘·qT
#·]Á‘·ø±s¡T&ÉT>± n˝…>±®+&ÉsY |ü]yês¡+˝À ñ+&˚yê&ÉT. n˝…>±®+&ÉsY sê»]ø£|⁄ü <äsŒ¡ +
Ç‘·ìøÏ n+‘·>± s¡T∫+#·˝<Ò Tä . ‘·q |ü]yês¡+ ô|q’ Ç˝≤+{Ï <äTs¡V≤ü +ø±s¡ Á|ü<sä Ù¡ q\T
»s¡>&∑ +É düV≤æ +#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. ø±ì n˝…>±®+&ÉsY <äèø£Œ<Û+ä ˝À m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ
˝Ò<Tä . #·]Á‘·ø±s¡T&ç MT<ä ˇø£ dæbÕsTT HÍø£sT¡ qT #·+bÕ&ÉH˚ H˚sês√|üD#˚d,æ n‘·ìøÏ
•ø£å $~Û+#·&É+ »]–+~. ñ]•ø£å˝À #·+|æy˚j·T&ÉyÓ÷, ˝Òø£ bÕ&ÉTã&É¶ >√‹˝À
Á‘√dæyd˚ æ ` C…\’ T˝À ã+B#˚dæ ì+<ä, H˚se¡ TT |ü]cÕÿsêìøÏ sêø£eTT+<˚ n‘·&TÉ
#·∫Ãb˛e&É+ »]–+~. @yÓTÆHê á ∫qï ñ<√´– ‹s¡T>∑Tu≤≥T <Û√s¡DÏì
Á|ü<ä]Ù+#ê&ÜìøÏ ø±s¡D+ n]kÕº{Ï˝Ò nH˚ Ä˝À#·q n˝…>±®+&ÉsY eTqdüT‡˝À
kÕúe]+#·T≈£îb˛sTT+~. Äj·TqTï m˝≤¬>H’ ê uÛ+Ñ >∑|sü #¡ ê\˙, |ü>∑ rs¡TÃø√yê\ì
Ä˝À#·q #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ Ç+&çj÷· MT<ä≈î£ <ä+&Éj÷· Á‘· düHêïVü‰\T #˚jT· &É+‘√`
á Ä˝À#·q\≈£î ø±s¡´s¡÷|ü+ Çe«{≤ìøÏ r]ø£ ˝Òøb£ ˛sTT+~.
323˝À n˝…>±®+&ÉsY eTs¡D+Ï #ê&ÉT. @<∏HÓ ‡é ˝À yÓTôd&√ìj·Tq¢≈î£ e´‹πsø£+>±
z ∫qï ‹s¡T>∑Tu≤≥T ñ<äéT+ s¡÷|ü+ <Ûä]+∫+~. |òæ*|t— n˝…>±®+&És¡¢
n_ÛÁbÕj·÷\‘√ @ e÷Á‘·eTT dü+ã+<Ûeä TT kÕqTuÛ÷Ñ ‹˝Òì yê&ÓH’ ê, n]kÕº{˝Ï Ÿ á
ñ<äéTø±s¡T\ ÄÁ>∑V‰ü ìøÏ >∑T]ø±e\dæ e∫Ã+~, k˛Áø£{d° t e÷~πs Ç‘·ì ô|q’
≈£L&Ü n_Ûj÷Ó >±\T rdüT≈£îe#êÃs¡T. m|ü&√ Çs¡y’Ó dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘+· ùdïVæ≤‘·T&ÉT
ôV≤]àj·Tdt >∑T]+∫ Áyêdæq ø£$‘·«+˝À n‘·&ìç <Óy’ ê+X¯ dü+uÛ÷Ñ ‘·T&ÉT>± kÕøå±‘·TÔ
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ nqï≥T¢>± #·÷|æ+∫ s¡#q· #˚XÊ&ÉT nH˚~ n_Ûj÷Ó >∑+. Ç~ øπ e\+
≈£î+{ÏkÕ≈£î. ì»yÓTqÆ ~ sê»ø°jT· ø±s¡D+ : yÓTdæ&√ìj·THé Hêj·T≈£î&ÉT n+{Ïù|≥sY
(AntiPater) ‘√ dü+ã+<Û+ ä ñqï<äH~˚ . á H˚s+¡ ãTTEe⁄ ø±e&É+, •ø£å |ü&&É +É
165 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
nH˚~ ‘·<∏ä´+ >∑qTø£ n]kÕº{Ï˝Ÿ ‘·q •wüß´\T, n+‘˚yêdæ\‘√ ø£\dæ #Ûê*‡dt
(Chalcis)≈£î ‘·s* ¡ yÓ[flb˛j·÷&ÉT.
Äj·Tq á q>∑s+¡ ˝ÀH˚ Ä eTs¡Tdü{Ï dü+e‘·‡s¡+ eTs¡D+Ï #ê&ÉT. n|ü&ÉT
Äj·Tq ns¡y’Ó dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT <ë{Ï s¬ +&√, eT÷&√ @fi¯flsTT+~.
n]kÕº{˝Ï Ÿ m˝≤ ñ+&˚yê&ÉT nH˚~ Äj·Tq •˝≤$Á>∑V‰ü \T #·÷∫ ‘Ó\TdüTø√>∑\
neø±X¯+ ñ+~. Äj·Tq düTŒ¤sÁ¡ <ä÷|æ, düT+<äsT¡ &ÉT.
Äj·TqqT >∑T]+∫ Á|ü#ês¡+˝À ñqï ø£<\ä∏ T, ñ<ä+‘ê\˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ <äj÷· Ås›¡
Vü≤è<äjT· T&ÉT, ñ<ë‘·T&Ô TÉ >± ø£ì|ækÕÔ&TÉ . |ü⁄düøÔ ±\˝À ø£ì|æ+#˚ ªnVü≤+uÛ≤e+μ Äj·Tq
Jeqdüs[¡ ˝À ñqï≥T¢ n>∑T|æ+#·<Tä .
Äj·Tq Áyêdæq ª$\T¢μ Ç|üŒ{Ïø° uÛÁÑ <ä|sü #¡ ã· &ç ñ+~. <ëì Á|üø±s¡+ `
‘êqT ≈£î˝≤kÕ nsTTq ≈£î≥T+ã J$‘·+ >∑&bç Õqì #ÓãT‘ê&ÉT. ≈£î≥T+ã dü+s¡øDå£ ≈£î,
|æ\\¢ b˛wüD≈£î, |ü]yês¡+ ÁX‚jT· düT‡≈£î mH√ï @sêŒ≥T¢ #˚XÊ&ÉT Ä $\T¢˝À.
n]kÕº{˝Ï Ÿ s¬ +&ÉT $yêVü‰\T #˚dTü ≈£îHêï&ÉT.
yÓTT<ä{Ï uÛ≤s¡´ |æ~j ∏ ÷· dt (Phthias).
s¬ +&Ée uÛ≤s¡´ ôV≤sY|*æ dt (Herpyllis) áyÓT e\¢ ˇø£ ≈£îe÷s¡T&ÉT, ˇø£
≈£îe÷¬sÔ ø£*>±s¡T.
≈£îe÷s¡T&ç ù|s¡T ìø=eTø£dt (Nicomachus).
ôV≤sY|*æ dt eT+∫‘·Hêìï >∑T]+∫ $\T¢˝À Á|ü‘´˚ ø£ Á|ükÕÔeq\THêïsTT. ÄyÓT
uÛ$Ñ ‘·yê´ìøÏ mH√ï @sêŒ≥T¢ #˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ yÓTT<ä{Ï uÛ≤s¡´ |æ~j ∏ ÷· dt‘√ Äj·Tq≈£î
ñqï Äràj·T‘· dü÷∫dü÷Ô $\T¢˝À #˚dqæ @sêŒ≥T @eT+fÒ... ÄyÓT #·ìb˛sTTq
‘·sê«‘· ÄyÓTqT ‘·q düe÷~Û #Ó+‘·H˚ #˚sêÃ\ì, ∫‘êuÛdÑ àü + ≈£L&Ü ˇø£#√≥H˚
ñ+&Ü\ì!
Ç+ø± ùde≈£î\≈£î, Ç‘·s¡ |ü]yêsêìøÏ mH√ï @sêŒ≥T¢ #˚XÊ&ÉT. Çe˙ï
#·÷∫q|ü&ÉT ‘·|Œü ≈£î+&Ü nì|æ+#˚<e˚ T+fÒ ` ù|{¢ À #·se¡ T<äX¯ ø£+f…, n]kÕº{˝Ï Ÿ
n+‘·´<äX¯ Ä]úø£ edü‹‘√ Vü‰sTT>±, ì<ëq+>± >∑&∫ç +<äì— Ä >∑Ts¡Te⁄ ø£+f…
á •wüß´&ÉT eT]+‘· Á|üXÊ+‘·+>± J$+∫, eTs¡D+Ï #ê&Éì.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 166
s¡#·q\T
n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· \T eTq≈£î ø=ìï düeTdü´\qT, dü+~>±∆\qT rdüT≈£î ekÕÔsTT.
ù|¢ { À qT+∫ n]kÕº { Ï ˝ Ÿ e+ø£ eTfi¯ fl &É + ‘√fÒ eTq+ $_Û q ïyÓ T Æ q
yê‘êes¡D+˝ÀìøÏ e#êÃ+ nì|ædTü +Ô ~.
"The Discourses of Socrates" ªk˛Áø£{d ° t Á|üe#·q+ Á|üã+<Û+ä μ nqï~
ù|{¢ À s¡#q· \ dü+|ü⁄≥+.
Ç~ >∑<´ä s¡#q· .
düè»Hê‘·àø£yTÓ qÆ XË*’ .
Vü≤è<äjT· +>∑eT+>± #·~$+#·T≈£îb˛j˚T s¡#q· .
‘ê]ÿø£ |ü]o\q ‘·>T∑ e÷Á‘·+>± ø£*dæb˛sTTq ñÅ<+Zä <Û+ä .
#·&eÉ &É+˝À m˝≤+{Ï $düT>∑T, ãs¡Te⁄ nì|æ+#·≈î£ +&Ü n&É|ü <ä&|É `ü eT<Û´ä
eT<Û´ä ` Vü‰k˛´≈£î\Ô T, |ü]Vü‰dü Á|üd+ü >±\T #·øÿ£ >± s¡÷bı+~ ñ+{≤sTT.
yÓTT‘·+Ô MT<ä Ç~ eTôVAqï‘·yTÓ qÆ Á>∑+<Ûsä ê»+.
BìøÏ _Ûqï+>± ` n]kÕº{Ï˝Ÿ e#·q XË’* ãVüQ ô|fi¯ódüT>± eTT+<äT≈£î
q&ç|æ+#·T≈£îb˛≈£î+&Ü eTØ |ü<äã+<Ûë\‘√, |ü&çø£≥Tº e÷≥\‘√ eTT+#Ó‘·TÔ‘·÷
ñ+≥T+~. Vü≤è<äjT· +>∑eT+>± ñ+&É<Tä . XË*’ düeTs¡dyü TÓ qÆ ~ø±<äT. n|ü&É|ü &ÉT
kÕe÷q´ yê´ø£sD ¡ dü÷Á‘ê\≈£î n‹Áø£eTD\T ≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔsTT.
nsTT‘˚ $∫Á‘·+ @$T≥+fÒ `
‘·sT¡ yê‘· s¡#s· TT‘·˝q’… dædsæ √ (Cicero) eTTqï>∑Tyês¡T n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#H· ê
Ø‹ì XË*’ ì dü+$<ÛëHêìï ãVüQfi¯+>± bı>∑&TÉ ‘ês¡T— Äø±XÊìøÏ m‘·T‘Ô ês¡T. yês¡T
#·÷dæq #Ó|Œæ q eTè<äT‘·«eTT, rj·T<äqeTT eTq≈£î n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· \˝À düT‘·sêeT÷
ø£ì|æ+#·<äT.
á s¬ +{Ï˙ düeTq«j·T+ #˚dæ ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î ˇø£fÒ ˇø£ düT\uÛÑ
dü÷Á‘·+.
167 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ù|{¢ À, n]kÕº{˝Ï Ÿ Ç<äs› ÷¡ >∑÷&Ü ñ<ä+› &É |ü+&ç‘T· \T, s¡#s· TT‘·\T>± HêD´‘·
bı+~qyês¡T. Ç<ä›s¡÷ kÕe÷q´ |ü+&ç‘·T\≈£î, #·<äTes¡T\≈£î n+<äTu≤≥T˝À
ñ+&Ée˝…qH˚ |ü⁄düøÔ ±\T ÁyêXÊs¡T. Á|ü‘´˚ ø£ •ø£D å bı+<äT‘·÷ ñqï •wüß´\ ø√dü+
ñ|üHê´kÕ\T, Á|üe#·Hê\T #˚XÊs¡T. ù|{¢ À Á|üd+ü >±\T eTq≈£î Ç|ü&ÉT j·T<Ûë‘·<+äÛ >±
\uÛ´Ñ + ø±e⁄. ø±ì Äj·Tq |ü⁄düøÔ ±\T e÷Á‘·+ ñHêïsTT. n]kÕº{˝Ï Ÿ |ü⁄düøÔ ±\T
e÷Á‘·+ eT≥Te÷j·T+ nsTTb˛sTTHêsTT. ø±ì Äj·Tq Á|üd+ü >±\T, Á|üe#·Hê\T
e÷Á‘·+ ñHêïsTT.
dædsæ √ Ç‘ê´<äT\T Á|üdTü ‹Ô +∫q n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· \T @$T≥qïe÷≥ ? `
Ä y˚<ë+‘·, ‘·‘«Ô· |üsy¡ TÓ qÆ dü+uÛ≤wüD\T. Ç<˚ qeT÷Hê˝À dædsæ √ ≈£L&Ü ‘·q s¡#H· ê
kÕ+Á|ü<ëj·÷ìï ø=qkÕ–+#ê&ÉT. Ç$ eT#·TÃ¬øH’ ê ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTTHêsTT. Äj·Tq
•wüß´\T Çø£ÿ&É, nø£ÿ&É ñ≥+øÏ+∫q @ ø=~›bÕ{Ï e÷Á‘·yT˚ $T–*HêsTT.
n+<äT#˚‘· n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· \T nì #Ó|ü ‘·÷ ñqï$, Äj·Tq ‘·<qä +‘·s+¡
Äj·Tq •wüß´\#˚‘· >∑T~>∑÷]Ã dü+\ø£q+ #˚jT· ã&çq düs+¡ C≤e÷, BìøÏ ‘·–q
kÕøå±´<Ûësê\T ñHêïsTT. ˙‹XÊg+, Á|ües¡Ôq rs¡T\ô|’ Á|üdü+>∑+ (Ethics or
Discourse on conduct) nH˚ |ü⁄düÔø£+ #·÷ùdÔ Bì ¬s+&ÉT s¡÷bÕ+‘·sê\T
(bÕsƒê+‘·sê\T) eTq≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. yÓTT<ä{~Ï n]kÕº{˝Ï Ÿ ≈£îe÷s¡T&ÉT
ìø√eTø£dt ‘·j·÷s¡T#˚dæq~. ¬s+&Ée~ j·T÷&çeTdt (Eudemus) nH˚ •wüß´&ÉT
‘·j÷· s¡T#˚dqæ ~.
ø=&ÉT≈£î ‘·j·÷s¡T#˚dæq Á>∑+<∏ä+˝À n]kÕº{Ï˝Ÿ XË’*, |ü<ä Á|üjÓ÷>∑+
j·T<Ûë‘·<+äÛ >± ` ø=s¡T≈£î&ÉT |ü&{É ≤ìøÏ ø£w+ºü >± ñHêïsTT.
•wüß´&ÉT ‘·j÷· s¡T#˚dqæ bÕsƒê+‘·s+¡ ø±düÔ #·<eä {≤ìøÏ M\T>± ne>±Vü≤q≈£î
n+<äTu≤≥T˝À ñqï~.
Ç{°e\ áõ|tº rsê\qT+∫, n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· n+≥÷ ª@<∏HÓ ‡é q>∑s¡
sêC≤´+>∑+μ nH˚ ñ|üHê´dü yê´dü+ \uÛ´Ñ + nsTT+~. á yê´dü+ XË*’ eTT<ëeVü≤+>±
ñ+~. n+fÒ n{≤¢ Áyêj·T<ä\T#·T≈£îqï|ü&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ >∑÷&Ü Á|ü»\ #˚‘·
#·~$+#˚≥≥T¢>±, düT+<äs+¡ >±, VüQ+<ë>± Áyêj·T>∑\&Éqïe÷≥.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 168
XÊÅd”Ôj·T eØZø£s¡D+
kÕ<Ûës¡D+>± C≤„Hêìï <ÛHä ês¡q® ‘√ Ç‘·s¡ düeTTbÕs¡q® \ø√ ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡
eTqTwüß´\T. n˝≤ ø±≈£î+&Ü C≤„Hêìï nHêdüø+Ô£ >± #·÷&É>\∑ >∑&+É , <ëìe\¢ @<√
Á|üj÷Ó »Hêìï bÕ+<ë\qTø√≈£î+&Ü ñ+&É&+É nedüs+¡ n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. C≤„q+
C≤„q+ ø√düyT˚ , Ä‘·à dü+‘·è|æìÔ Ç#˚Ã<˚ C≤„q+. ø±ì ` Hê\T>∑T s¡÷ø£\T ‘Ó∫Ãô|fÒ~º ,
Ç‘·s¡ Á|üU≤´‘·T\T rdüT≈£îe#˚ÃB C≤„q+ n+fÒ.
á s¡øy£ TÓ qÆ C≤„Hêìï b˛>∑T#˚dTü ≈£î+≥÷ Áø£e÷qT>∑‘+· >± r]Ã~<äT≈› î£ +≥÷
ñ+&É&yÉ T˚ ‘·‘«Ô· XÊg+ (Philosophy) jÓTTø£ÿ Á|üj÷Ó »q+ n+{≤&ÉT Äj·Tq.
eTìwæ˝À n+‘·s¡Z‘·+>± ˇø£ ñ‘·T‡ø£‘· ñ+~. ‘·q #·T≥÷º ø£ì|ædüTÔqï
eTVü‰<äT“¤‘·yÓTÆq Á|üø£è‹ì, düìïy˚XÊ\qT #·÷∫ ÄX¯Ãs¡´+‘√ H√s¡T ‘Ós¡T#·T≈£î
ñ+&çb˛e&É+— Ä yÓ∫’ Á‹øÏ ìsêÈ+‘·b˛e&É+. Bì‘√H˚ ø±\πø|å +ü #˚d÷ü Ô ≈£Ls√Ãe&É+
≈£î<äsø¡ £ b˛e#·TÃqT. J$‘êedüs¡ edüTeÔ ⁄\T eT¬se¬sH’ ê ùdø£]+∫ ÇkÕÔsq¡ ï uÛsÑ √kÕ
˝Òø£b˛sTTq|ü&ÉT.
e÷qe y˚T<Ûdä Tü ‡ düèwæ˝º Àì yÓ∫’ Á‹ì #·÷∫ eTT+<äT>± |ü⁄\ø£]+∫b˛sTT+~.
ÄVü‰! @$T á edüTÔ düeTT#·Ãj ¤ T· +! á Á>∑V‰ü \T, Ç$ ø±\>∑‹ì nqTdü]+∫
Á|üe÷D≤\T, |ü]<ÛTä \T @s¡Œs¡#T· ø√e&É+, ãTT‘·Te⁄\T Áø£eT+>± q&ÉTdü÷Ô ñ+&É&+É ,
>±\T\T, ñs¡TeTT\T ` yÓTs¡T|ü⁄\T ` Ç˝≤+{Ïe˙ï m+‘· $∫Á‘·+>± nqTuÛ÷Ñ ‘·T\qT
rdüT≈£îekÕÔsTT.
Á^dt <˚X¯+˝À eTT+<äT>± á Á>∑Vü≤ >√fi≤\qT >∑T]+∫, Äø±X¯ es¡TÔ\
dü+#êsê\qT >∑T]+∫ nø£ÿ»+ eTqdüT\˝À #√≥T#˚dTü ≈£î+~.
‘·sT¡ yê‘·, á ∫+‘·q eTT~] eTìwæ >∑D‘Ï +· yÓ|’ ⁄ü <äèwæº kÕ]+#ê&ÉT. sπ U≤>∑D‘Ï ·
s¡÷bÕ\T, n+¬ø\T yê] y˚T<ÛädüT‡qT eT]ø=+‘· <ä÷s¡+ rdüT≈£îb˛sTTHêsTT.
K∫Ã‘·yTÓ qÆ C≤„Hêìï bı+<ä{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï<äì ˇø£ uÛsÑ √kÕ @s¡Œ&ç+~. ˇø£
XÊg+˝À ì»yÓTÆq ìs¡÷|üD nsTTq dæ<ë∆+‘ê\qT Ç‘·s¡ XÊÅkÕÔ\˝Àq÷
ne\+_Û+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï~ düTe÷... nH˚ yÓT\T≈£îe ≈£L&Ü @s¡Œ&ç+~.
169 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
düèwæìº >∑T]+∫, |üse¡ T dü‘ê´ìï >∑T]+∫ #Óù|Œ XÊUÀ|ü XÊK\ $C≤„q
XÊg+˝À n+‹eTkÕúsTT á ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ qy˚T düTe÷... nì <äè&ÛÉ $XÊ«dü+ ≈£L&Ü
‘·j÷· s¬ +’ ~.
n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·q |ü]XÀ<Ûqä \, Ä˝À#·q\ |ò*ü ‘·+>± ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· ˝Ò
düs«¡ XÊg |ü]o\q˝ÀqT ª∫e]e÷≥μ nqT≈£îHêï&ÉT. ‘·q eTT+<äT ñ+&çq XÊgy˚‘\Ô· T
@<√ Áù|s¡De\¢ ø=+‘· ø=‘·Ô $wüjT· |ü]Á>∑V≤ü D+ #˚jT· >∑*–q|üŒ{Ïø,° yê]øÏ á
∫e]e÷≥ ne>∑‘+· ø±˝Ò<ìä n~ ‘·qøπ \ø£´å + nsTT+<ä˙ ‘·\b˛XÊ&ÉT. n+<äT#˚‘H· ˚
$C≤„qXÊg+˝Àì nH˚ø£ XÊK\qT |ü⁄qs¡«éd”øú ]£ +#·&ÜìøÏ |üPqT≈£îHêï&ÉT. yê{Ï˝À
ˇø£<ëì‘√ eTs=ø£{Ï m˝≤ düeTq«j·T+ bı+~ ñHêïjÓ÷ #Ó|Œü {≤ìøÏ, #·÷|ü{≤ìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. ˇø£<ëì yÓ+≥ eTs√<ëìï y˚sT¡ #˚dæ #·÷|ü&+É m˝≤>√ >∑÷&Ü
Ç‘·qT #Ó|Œü >∑*>±&ÉT. á Á|üÁøÏjT· qT eTqeT÷ ø=+‘·˝À ø=+‘· #·÷&É>*∑ –‘˚ ‘·|Œü
n]kÕº{˝Ï Ÿ $y˚ø±ìï düŒ]Ù+#·˝eÒ TT.
eTT+<äT>± ` ‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔìøÏ s¬ +&ÉT $s√~Û esêZ\T ñHêïsTT. n$ (Dislectle,
Sophistry) &ÉjT· ˝…øø ºÏ ,˘ kÕ|òÅæ dº” nH˚$.
&Éj·T˝…øÏºø˘ n+fÒ <ä‘êÔ+XÊìï |ü⁄s¡düÿ]+#·T≈£îì ` n~ ì»yÓTÆHê ø±ø£
b˛sTTHê ` ‘·s¡ÿ|ü<ä∆‹˝À #·]Ã+#·T≈£î+≥÷ yÓ[flb˛e&É+. Bì $\Te BìøÏ
ñqï~. Ä dü+>∑‹øÏ ‘·sT¡ yê‘· ekÕÔeTT. nsTT‘˚ Ç~ ì»eTT, nã<äe∆ TT nH˚
MTe÷+düqT >∑T]+∫ ndü\T |ü{+ºÏ #·Tø√s¡T. nã<ë∆˝q’… ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä ôd‘’ +·
yê~+#·T≈£î+≥÷ b˛e#·TÃqT. |ü]cÕÿs¡+ m+‘· ndü+ã<ä+∆ >± ñ+≥T+~ nH˚~
#·÷|æ+#·e#·TÃqT. ø±ø£, ‘ê‘êÿ*ø£+>± ø=ìï ÁbÕ‹|ü~ø£\T rdüT≈£îì n~ m+‘·es¡≈î£
düeT+»dü+>± q&ç|+æ #·T≈£î yÓ&‘É êsTT nH˚~ >∑÷&Ü ‘ê]ÿø£+>± |ü]o*+#·e#·TÃqT.
á s¬ +&ÉT |ü<‘∆ä T· \˝À <˚ìì ne\+_Û+∫Hê, dü‘´· + @$T{Ï nH˚~ ‘Ó\TdüTø√e&É+
>∑eT´+ ø±H˚ ø±<äT. ‘ê]ÿø£‘˝· À m+‘· ìã<ä‘∆ ,· dü+ã<ä‘∆ · ñqï~ nH˚~ eTTU≤´+X¯+
nsTT ≈£Ls¡TÃ+≥T+~.
$C≤„qXÊg+>±˙, ‘·‘«Ô· XÊg+>±˙ ªdü‘´· +μ nH˚ <ëìì |ü≥Tºø√e&É+ ø√dü+
ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e&É+ ø√düyT˚ ø£èwæ #˚dTü +Ô ~, #˚j÷· *. dü‘Œ· *¤ ‘ê\T bı+<äe˝…q+fÒ
eTq+ rdüT≈£îqï ÁbÕ‹|ü~ø£, <ä‘êÔ+X¯eTT ªdü‘·´dü÷Œ¤s¡ø£μyÓTÆqy˚ ø±e\dæ
ñ+~. ø£qTø£ $C≤„q XÊÅkÕÔìøÏ, &ÉjT· ˝…øøºÏ ˘ e´‘ê´dü+ @eT+fÒ `
n]kÕº{Ï˝Ÿ 170
`$C≤„qXÊg+ dü‘´· ÁbÕ+>∑D+ qT+&˚ ãj·T\T<˚sT¡ ‘·T+~.
`&Éj·T˝…øÏºø˘ nH˚~ ªãVüQX¯μ, ªø±e#·TÃqTμ, ªnsTTe⁄+&Ée#·TÃqTμ nH˚
}Vü‰b˛Vü≤\‘√ ãj·T\T<˚sT¡ ‘·T+~.
b˛‘˚, ‘·q HÓ’‹ø£ dü+$<Ûëq+˝À $C≤„qXÊÅkÕÔìø°, k˛|òæÅd”ºøÏ e´‘ê´dü+
ñqï~. øπ e\+ ‘ê]ÿø£ Á|ü»q„ T, yê<äHê|ü{eÏ TqT ñ|üj÷Ó –+∫ XÊÅdj Ô” T· ` ˝Ò<ë
HÓ‹’ ø£ ndü+ã<ä‘∆ \· qT ì»eTì ìs¡÷|æ+#· ã÷qTø√e≥+ k˛|òÅæ d.º” Ç<˚ JeH√bÕ~Û>±
‹s¡T>±&˚yêfi¯ófl ø=+<äsT¡ ñ+&˚yêfi¯ófl. Sophists nì yêfi¯fl≈£î eéVü‰s¡ HêeT+.
nã<ä∆yÓ÷, düTã<ä∆yÓ÷ ‘·q yêdüq\MT<ä ìs¡ù|ø£å>± ìsêπøå|üD°j·T+>± Jeq+
>∑&ùç |yê&ÉT k˛|òdæ .ºt nã<ë∆\|ü⁄≥ºqT >∑÷&Ü ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+&ç <ëì Á|ü#ês¡+
e\¢qsTTHê düsπ ` Jeq+ HÓsT¡ |ü⁄≈£î+<ëeTì nqTø√e&É+ ‘·|ü |üì. C≤„Hêìï
yê´bÕs¡dsü [¡ >± ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&É+ nqïe÷≥. ‘·q ñ|üHê´kÕìøÏ ÁXÀ‘·\ <ä>sZ∑ ¡
qT+∫ s¡TdüTeTT (bÕ]‘√wæø+£ ) edü÷\T #˚dTü ø√e&ÉyT˚ k˛|òdæ ≈ºt î£ eTTKýÓTqÆ ø£seÔ¡ ´+.
b˛‘˚ $C≤„qXÊg+>±˙, ‘·‘«Ô· XÊg+>±˙ dü‘ê´ìï j·T<Ûë‘·<+äÛ >± ‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î
ìsêdüø+Ô£ >± #˚ùd Á|üjT· ‘·ï+ nì Ç~es¡˝ÀH˚ #Ó|ü ≈£îHêï+ >∑<ë.
á s¡øy£ TÓ qÆ $uÛ»Ñ q #˚dTü ≈£îHêïø£ ‘·sê«‘·, eTT+<ä&TÉ >∑T y˚dæ eT]ø=ìï
$wüj÷· \T |ü]o*+#˚+<äT≈£î neø±X¯+ ñ+~.
dæ<ë∆+‘· |üse¡ TT, }Vü‰b˛Vü≤\ô|H’ ˚ Ä<Ûës¡|&ü qç B nsTTq XÊg$C≤„q+—
Á|üj÷Ó >±‘·àø£‘· dü+‘·]+#·T≈£îqï XÊg$C≤„qeTT`á s¬ +&ç+{Ïø° e´‘ê´dü+ ñ+~.
eT÷\+˝À XÊÅkÕÔìøÏ, ø£fi¯\≈£î e´‘ê´dü+ ñ+~. (bÕ]ÁXÊ$Tø£eTT `
kÕ+πø‹ø£eTT nsTTq ø£fi¯\T, \*‘·ø£fi¯\T ø±<äT.) dæ<ë∆+‘· XÊg$C≤„HêìøÏ,
Á|üj÷Ó >∑o\$C≤„HêìøÏ e´‘ê´dü+ @$T≥+fÒ` Á|üj÷Ó »q+˝ÀqT, >∑eT´+˝Àq÷
düŒwü‘º ,· edüTÔ $wüjT· +>±qT ‘ê]ÿø£ |ü<‹∆ä ˝ÀqT uÛ<Ò +ä .
nHêdüø+Ô£ >± C≤„q düeTTbÕs¡q® #˚jT· &É+— C≤„Hêìï <ëì ø√düyT˚ ñbÕdæ+#·&+É ,
n~ rdüT≈£îe#˚Ã ˝≤+#Ûq· ÁbÕj·TyÓTqÆ bÕ]‘√wæø±\ ø√dü+ ø±≈£î+&Ü #·÷#·Tø√e&É+,
dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüTø√e&É+ ˇø£fÒ >∑eT´+.
Á|üjÓ÷>∑o\ XÊg$C≤„q+˝À ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ >∑eT´+ ñ+&ÉH˚
ñ+~— nsTT‘˚ Ç+‘· e÷Á‘·+‘√ Ä>∑≈î£ +&Ü ` á C≤„Hêìï Á|üjT· Tø£+Ô ne⁄‘·Tqï
düìïy˚XÊ\≈£î, dü+|òTü ≥q\≈£î nq«sTT+#·T≈£îì ≈£L&Ü |ü]o*+#·&+É . HÓ‹’ ø£ kÕ+|òTæ ø£
171 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
XÊÅkÕÔ\ |ü]o\q˝À ‘·≥dü|ú &ü ˚ düeTdü´\qT >∑T]+∫ n]kÕº{˝Ï Ÿ á e´‘ê´kÕ\qT
ìwüÿs¡¸>± #·÷|æ+#ê&ÉT. eTq≈£î e÷qe⁄ìøÏ dü+ã+~Û+∫q HÓ‹’ ø£ kÕ+|òTæ ø£ Á|üøè£ ‹ì
‘Ó\TdüTø√e&É+ øπ e\+ ˝≤+#Ûq· ÁbÕj·TyÓTqÆ $<ä´, e÷qdæø£ yê´j·÷eT+ ø√dü+
ø±<äT. ‘·<ë«sê $<ä´, bÕ\q, sê»ø°jT· + Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑+, ˙‹, eT+∫
#Ó&ÉT\ nqTwü+–ø£ |ü]#·s¡´ ` M{Ïqìï{Ï˙ dü]~<ä›>∑\>∑&É+ ‘·–q Ø‹ì
|ü⁄q]ï]à+#·Tø√e≥+ nedüs+¡ ñqï<äì Á|üj÷Ó >∑o\$C≤„q+ #ÓãT‘√+~.
n+fÒ ‘·‘«Ô· XÊg |ü]XÀ<Ûqä ˝À á s¬ +&ÉTs¡ø±\ e´‘ê´düeTT ñqï<äqïe÷≥.
$wüj÷· \qT ‘Ó\TdüTø√e&É+ dæ<ë∆+‘·|sü +¡ >± #·]Ã+#·Tø√e&É+ ˇø£{Ï nsTT‘˚, Ä
$wüj÷· \qT dæ<ë∆+‘ê\qT e÷qe es¡HÔ êìøÏ nq«sTT+∫ #·÷#·T≈£îH˚~ eTs=ø£{`Ï
á s¡ø+£ >± #·÷#·T≈£îqï|ü&ÉT øπ e\+ sê»˙‹ XÊgy˚T ø±≈£î+&Ü, yÓ<’ ´ä XÊgeTT `
Ä]úø£ XÊgeTT >∑÷&Ü Á|üj÷Ó >∑o\ $C≤„q XÊg+>± s¡÷bı+<äT‘êsTT nq&É+˝À
m˝≤+{Ï dü+<˚V≤ü eTT ˝Ò<Tä .
dæ<ë∆+‘·, Á|üj÷Ó >∑o\ø£ XÊÅkÕÔ\˝À eTT–+|ü⁄qT >∑T]+∫q e´‘ê´dü+ ≈£L&Ü
ˇø£{Ï ñqï~. dæ<ë∆+‘· XÊg+ jÓTTø£ÿ Á|ü‹bÕ<äq\T ‘·eT+‘· ‘êeTT s¡TEe⁄
|üs¡T#·T≈£îH˚~ nsTTñ+{≤sTT. ‘ê]ÿø£+>± n‹ düVü≤» dæ<ä∆+>± yê{Ïì
sêã≥Tºø√e#·TÃqT. Ç$ kÕs¡«»ìø£yTÓ qÆ $. b˛‘˚ Á|üj÷Ó >∑o\ XÊgdü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
dü÷Á‘ê\T Ç˝≤ kÕs¡«»ìø£eTT, düs«¡ düeTs¡˙ú j·TeTT nsTTq$ ø±<äT. kÕ<Ûës¡D
dü÷Á‘ê\T ` ˇø=ÿø£ÿ{Ï j·T<ës¡+ú ne{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+≥T+~— Ç+‘· |ü]$T‘·yTÓ qÆ
Á|üj÷Ó »qyÓTqÆ y˚ n$. ø=ìï ø=ìï dü‘ê´\≈£î düeTq«j·T+ #˚dqæ |ü&ÉT ø=+‘·es¡≈î£
$TqVü‰sTT+|ü⁄\T ≈£L&Ü @s¡Œ&ÉT‘êsTT. ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘·q ‘ê]ÿø£ C≤„q+˝À ìcÕí‘T· &ÉT
ø±ø£b˛e&É+e\¢ Á|üj÷Ó >∑o\ dæ<ë∆+‘·XÊg+ e+ø£ <äèwæº eTs¡\TkÕÔ&TÉ . $wüjT· +
nqT≈£L*+∫q+‘· es¡≈î£ ì•Ã‘·eTT, ìø±s¡T‡ nsTTq |ò*ü ‘ê\qT bı+<äT‘ê&ÉT
ø£qTø£ n]kÕº{Ï˝Ÿ≈£î nedüs¡eTT ` ‘·|üŒìdü] eT<Ûä´ e´‘ê´dü+ ì»yÓTÆq~.
}Vü‰»ì‘·+ ø±<äT. J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q nìï |ü]o\q˝ÀqT, XÊÅkÕÔ\˝ÀqT
ª»s¡>&∑ ÜìøÏ neø±X¯+μ ñqï |ü]dæ‘ú T· ˝Ò e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£ dü÷Á‘ê\T ne⁄‘·THêïsTT.
dæ<ë∆+‘· ÁbÕ‹|ü~ø£MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq ‘·‘·Ô«XÊg+˝À mìï $uÛ≤>±\T
ñHêïjÓ÷ #·÷<ë›+.
ù|{¢ À Ç˝≤+{Ï $uÛ≤>±\+≥÷ @MT ˝ÒeHêï&ÉT.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 172
XÊg $C≤„Hê\˙ï n+‹eT dæ<ë∆+‘ê\ @¬øø’ £ dü+|ü⁄≥+ qT+∫ Á|üeVæ≤+#˚y—˚
ñ‘·Œqï+ nj˚Tý˚. Bìπø ª&ÉjT· ˝…øøºÏ μ˘ nì ù|{¢ À ù|s¡T ô|{≤º&TÉ .
n]kÕº{˝Ï Ÿ ñ<˚X› ´¯ + Ç~ ø±<äT.
dæ<ë∆+‘·|sü y¡ TÓ qÆ ‘·‘«Ô· XÊg+ mH√ï $uÛ≤>±\T>± s¡÷bı+<ä{≤ìøÏ M\Tqï<äì
Äj·Tq n_ÛÁbÕj·T+. Á|ü‹ $uÛ≤>±ìøÏ <ëìπø dü«+‘·+ nsTTq ÁbÕ‹|ü~ø£ dü÷Á‘ê\T,
|ü]XÀ<Ûqä dü÷Á‘ê\T ñ+{≤sTT. á $uÛ≤>±\T Á|ü<ëÛ q+>± eT÷&ÉT :
1. ‘·‘«Ô· XÊg+ (Philosophy)
2. >∑D‘Ï X· Êg+ (Mathematics)
3. uÛÖ‹ø£XÊg+ (Physics)
‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔHï˚ ` eT<Û´ä j·TT>±\ ‘·sê«‘· y˚<ë+‘·XÊg+ nì ù|s¡T ô|{Ïº |æ\Tdü÷Ô
e#êÃs¡T. n~ n]kÕº{˝Ï Ÿ e÷≥\˝ÀH˚ #ÓbÕŒ\+fÒ ndæ‘ú ê«ìï (Being) >∑T]+∫
Á|ükÕÔeq\T #˚düTÔ+~. ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ M˝…’q dü‘ê´ìï >∑T]+∫ (Reality)
$X¯«»˙qeTT, ÄyÓ÷<ä<ëj·Tø£eTT nsTTq dæ<ë∆+‘ê\qT Á|ü‹bÕ~düT+Ô ~. ndæ‘ú ê«ìï
>∑T]+∫q dü÷Á‘ê\qìï{Ï˙ Áø√&ûø]£ düT+Ô ~.
‘·‘·Ô«XÊg+ eT≥Tπø n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq ø±s¡D≤\ s¡÷|ü⁄πsK\qT >∑T]+∫
#·]ÃdüT+Ô ~.
n]kÕº{˝Ï Ÿ dæ<ë∆+‘·Ø‘ê´ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ (God) Ç˝≤+{Ï ` Á|üeTTK ` Á|ü<ëÛ q
ñqï‘· ø±s¡D+.
Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊg+ (First Philosophy) á uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì ‘·‘«Ô· |ü]C≤„Hêìï
b˛>∑T#˚jT· &É+ Á|ü<ëÛ q ø£seÔ¡ ´+>± uÛ≤$düT+Ô ~. n+<äTø£H˚ BìøÏ (Theology) <Ûsä à¡ XÊg+
nì >∑÷&Ü ù|s¡T. á s√Eq 'Theory of knowledge' nì eTq+ |æ*#˚ dü+>∑‘T· \T,
y˚<ë+‘· |ü]#·sÃ¡ ` C≤„q|üsêø±wü,º ì»yÓTqÆ ndæ‘Ô ê«ìøÏ #Ó+~q Áø£eT‘· ` Çe˙ï
Bì˝À uÛ≤>±\T.
>∑DÏ‘·XÊÅkÕÔìøÏ |ü]$T‘·yÓTÆq neø±XÊ\T eT≥Tπø ñHêïsTT. á XÊg
n<Û´ä j·Tq $wüj÷· \T ìC≤ìøÏ ªì»yÓTqÆ $μ ø±<äT. dü+K´\≈£î sπ U≤>∑D‘Ï · dü÷Á‘ê\≈£î
eT≥Tπø ì»yÓTqÆ $.
173 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

dü+K´ s¡÷|üeTT ` Á|ü‘´· ø£+å >± ñqï edüTeÔ ⁄\πø |ü]$T‘·yTÓ qÆ $. >∑D‘Ï ·
XÊg+ ‘·q nqT≈£L\+ ø√dü+ M{Ïì dæ<ë∆+‘·|sü +¡ >± ñ|üj÷Ó –düT+Ô ~. n+<äT#˚‘·
n]kÕº{˝Ï Ÿ >∑D‘Ï X· ÊÅkÕÔìøÏ, Á|ü<eä∏ T‘·‘«Ô· XÊÅkÕÔìøÏ e´‘ê´dü+ ñqï<ä+{≤&ÉT.
Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊg ñ<˚X› ´¯ + ` edüTeÔ ⁄≈£î, ø£<*ä ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q~ ø±<äT.
>∑DÏ‘·XÊg |ü]o\q\T eT≥T≈£î, ø£<ä*ø£\≈£î ÄkÕÿs¡+ ˝Òø£b˛sTTHê edüTÔe⁄qT
ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+{≤j˚T ‘·|Œü y˚sπ ndæ‘Ô «· +˝À ñ+&Ée⁄.
uÛÖ‹ø£XÊg+ edüTeÔ ⁄\ (Matter) ‘√qT, edüTeÔ ⁄\ ø£<*ä ø£ (Motion) ‘√qT
eTT&ç|&ü ç ñ+≥T+~. n+<äT#˚‘· edüTeÔ ⁄\ ÁbÕ<∏$ä Tø£ |ü]$T‘·T\ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+{≤sTT, á eT÷&ÉT XÊÅkÕÔ\ eT<Û´ä ñqï e´‘ê´kÕ\T.
Á|ü<∏äeT‘·‘·Ô«XÊg+ n|ü]$T‘·yÓTÆq $kÕÔs¡+ ñqï~. Bì‘√ Á|üy˚Tj·T+
ñqï~, <ëì‘√ Á|üyT˚ j·T+ ˝Ò<Tä ` nqï Ä≥+ø£+ BìøÏ ˝Ò<Tä . Ä˝À#·q m+‘·es¡≈î£
$dü]Ô +#·>\∑ <√ n+‘·yT˚ s¡≈î£ Ç~ #˚‘T· \T #ê|ü>\∑ <äT. dü‘´· eTT, ‘Ó\TdüTø√>∑\~
n+‘ê á |ü]~Û˝Àìπø edüT+Ô ~.
uÛÖ‹ø£XÊg+ (Physics) |ü]$T‘·yTÓ qÆ <äq&É+˝À m˝≤+{Ï nuÛ´Ñ +‘·se¡ TT
˝Ò<Tä . Ç~ øπ e\+ edüTÔ |üsy¡ TÓ qÆ $XÊ«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q<˚. n+‘˚ø±≈£î+&Ü Bì
‘ê\÷≈£î edüTeÔ ⁄\˙ï e÷s¡TŒ≈£î ˝ÀHÓq’ $, HêX¯q+ nsTTrπsMì.
>∑D‘Ï X· Êg+ ` á es¡Tdü˝À e÷~]>±H˚ ` eT<Û´ä e÷sêZìï ÄÁø£$T+#·T
≈£î+≥T+~, ÄÁX¯sTT+#·T≈£î+≥T+~. uÛÖ‹ø£ XÊÅkÕÔìøÏ ñqï ˇø£ nuÛ´Ñ +‘·s+¡ BìøÏ
˝Ò<Tä >±ì ` Ä sπ K\≈£î, n+¬ø\≈£î n|ü]$T‘·yTÓ qÆ $düèÔ ‹ ñqï~, >∑D‘Ï · XÊgE„&ç
n+¬ø\T ` yê{Ïøy£ ˚ Vü≤<äT\› T— s¡÷bÕ\≈£î |ü]$T‘·yTÓ Æ ñ+{≤sTT.
>∑D‘Ï X· Êg Á|ü‹bÕ<äq\T ‘·‘«Ô· XÊg Á|ü‹bÕ<äq\ ø£+f… düsfi¡ +¯ >± dü÷{Ï>±
ñ+{≤sTT. uÛÖ‹ø£XÊg Á|ü‹bÕ<äq\T >∑D‘Ï X· Êg Á|ü‹bÕ<äq\ ø£+f… eT]+‘· dü÷{Ï>±
ñ+{≤sTT. >∑D‘Ï · XÊg Á|ü‹bÕ<äq\T eT÷&ÉT $uÛ≤>±\≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚>±ø£
‘·eT≈£î ‘êeTT Á|ü‘´˚ ø£+>± j·T<ës¡+ú nsTTñ+&Ü*, uÛÖ‹ø£XÊg+ ø£<*ä ø£≈î£ ˝Àqj˚T´
nìï edüTÔe⁄\≈£L #Ó+~q j·T<ësêú\qT Á|ü‹bÕ<äq\T>± rdüT≈£î edüTÔ+~.
n+<äT#˚‘·, á eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T y˚s¡T y˚s¡T nsTTq$>± uÛ≤$+∫Hê n$
ˇø£<ëìø=ø£{Ï dü+ã+<Û+ä ˝Òì$ ø±<äT.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 174
|ü⁄qs¡«´øÏøÔ s£ D¡ #˚dæ #Ó|ü ø√yê\+fÒ, á eT÷&ÉT $uÛ≤>±\ |üsd¡ Œü s¡ dü+ã+<Û,ä
e´‘ê´kÕ\T Ç˝≤ ñ+{≤sTT :
XÊg $C≤„qeT+‘ê s¬ +&ÉT ‘·s>¡ ‘∑ T· \T :
1. dæ<ë∆+‘· |üsy¡ TÓ qÆ ~.
2. Á|üj÷Ó >∑o\yÓTqÆ ~.
‹]– dæ<ë∆+‘· |üsy¡ TÓ qÆ <ëì˝À á eT÷&ÉT $_Ûqï $uÛ≤>±\T ñHêïsTT.
1. Á|ü<eä∏ T‘·‘«Ô· XÊg+ ˝Ò<ë <Ûsä à¡ XÊg+.
2. >∑D‘Ï · XÊg+.
3. uÛÖ‹ø£ XÊg+.
Á|üj÷Ó >∑o\yÓTqÆ XÊg $C≤„Hê\˝À m˝≤+{Ï $uÛ≤>±\qT n+^ø£]+#·˝<Ò Tä
n]kÕº{Ï˝Ÿ. ø±ì Äj·Tq ‘·s¡Tyê‹ •wüß´\T e÷Á‘·+ $uÛ≤>±\qT rdüT≈£îe∫Ã
#ÓbÕŒs¡T. n$ :
˙‹XÊg+ (Ethics) : e´øÏ|Ô sü y¡ TÓ qÆ Á|ües¡qÔ rs¡T\T.
Ä]úø£ XÊg+ (Economics) : >∑èVü≤ eéVü‰sê\ j·÷»e÷q´ dæ<ë∆+‘ê\T.
sê»˙‹ XÊg+ (Politics) : sêC≤´+>∑ eéVü‰sê\ j·÷»e÷q´ dæ<ë∆+‘ê\T.
n]kÕº{˝Ï Ÿ eT≥T≈£î á $uÛ≤>±\qT #˚jT· ˝Ò<Tä , n+^ø£]+#·˝<Ò Tä nqï
$wüjT· + eTq+ >∑eTì+#ê*.
Á|ües¡qÔ rs¡T\≈£î, Ø‘·T\≈£î Äj·Tq ô|{Ïqº ù|s¡T sê»˙‹XÊg+ (Politics)
e´øÏÔ |üs¡yÓTÆq Á|ües¡Ôq≈£î sêh sê»´>∑‘·yÓTÆq Á|ües¡Ôq≈£î Äj·Tq ñ<˚›X¯´+˝À
#Ó|ü ø√<ä>Z∑ e´‘ê´dü+ ˝Ò<Tä . e´øÏÔ |üsy¡ TÓ qÆ Á|ües¡HÔ êØ‘·T\qT >∑T]+∫ Äj·Tq
Á|ü‘´˚ ø£+>± ˇø£ |ü⁄düøÔ ±ìï ‘·j÷· s¡T#˚dæ Ç#êÃ&ÉT. (Ethics) nsTT‘˚ á |ü⁄düøÔ +£
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝ÀH˚ H˚qT #Ó|Œü uÀ‘·Tqï~ sê»˙‹XÊg+ nHêï&ÉT Äj·Tq. kÕe÷õø£
eéVü‰sê\ Á|üdøü qÔÏ T+∫ y˚sT¡ #˚dæ e´øÏ|Ô sü y¡ TÓ qÆ $<ë´ $<Ûëq |ü<‘∆ä T· \qT Á|ü‘´˚ ø£+>±
#ÓãT‘·÷ ñqï+<äT≈£î dü+C≤sTTw” ˝≤+{Ï ø£eå ÷|üD\T #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT.
ø£fi\¯ ‘ê‹Ô«ø£‘≈· î£ (Philosophy of Art) n]kÕº{˝Ï Ÿ e÷≥\˝À Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ
kÕúq+ ˝Ò<Tä , >∑T]Ô+|ü⁄ ˝Ò<Tä .
175 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Äj·Tq •wüß´\T eT≥T≈£î`düè»Hê‘·àø£‘q· T e÷qdæø‘£ ≈· î£ CÀ&ç+∫ ‘·‘«Ô·
XÊÅkÕÔìï ≈£L&Ü eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T ‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡T.
1. dæ<ë∆+‘·|sü e¡ TT (Theoretical)
2. Á|üj÷Ó >∑o\eTT (Practical)
3. ñ‘êŒ<äøe£ TT (Productive)
Bì ñ<˚›X¯´+ n]kÕº{Ï˝Ÿ Á|üeTTK s¡#·q˝…’q Poetics ≈£î Rhetoric ≈£î
eø£èÔ ‘·«+, s¡#q· \ô|’ ñÅ<+Zä <∏ë\T ` düeTT∫‘·yTÓ qÆ kÕúHêìï dü+bÕ~+∫ô|≥º≥y˚T.
ø±ì ìC≤ìøÏ á s¡øy£ TÓ qÆ eT÷&ÉT $uÛ≤>±\≈£î ‘·‘«Ô· XÊg+˝À ÄkÕÿs¡+, nedüs+¡
˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ Rhetoric, Poetics nH˚ |ü⁄düÔø±\T ‘·‘·Ô«XÊg $wüj·÷\≈£î`
∫+‘·q≈£î dü+ã+~Û+∫q$ ø±H˚ ø±<äT. n$ øπ e\+ ˇø£ ø£s|¡ Áü ‘·y÷Ó ø±ø£ $cÕ<ë+‘·
Hê≥ø£y÷Ó ‘·j÷· s¡T #˚jT· {≤ìøÏ Ç∫Ãq Ä<Ûës¡d÷ü Á‘ê\T. kÕVæ≤‘·´|üsy¡ TÓ qÆ s¡d#ü s· Ã¡ \T
øÏw¢ ºü |ü]o\q\T Ç+<äT˝À ˝Òe⁄. |ü~ùV≤&Ée X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q Hê≥ø£ ø£s\Ô¡ T,
Á|üj÷Ó >∑øs£ \Ô¡ T á $wüj÷· ìï düŒwü+º >± #·÷∫ #Ó|Œü >∑*>±s¡T. yês¡T n]kÕº{˝Ï Ÿ
ñ<˚X› Ê´\qT n‹>± ñÅ‘Œ˚ øÏ+å ∫ #ÓbÕŒs¡T. ø=ìï e÷≥\≈£î yês¡T #Ó|Œæ q nsêú\T
≈£L&Ü düs¬ q’ $ ø±<äT. ˇø£ $wüjT· + yêfi¯ófl #Ó|Œæ +~ eT≥T≈£î ì»+— n]kÕº{˝Ï Ÿ
#Ó|æŒq dü÷Á‘ê\˙ï ne\+_+∫ Áyêdæq≥¢sTT‘˚ ‘·|üŒ≈£î+&Ü $»j·Te+‘·yÓTÆq
Hê≥ø£+ ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~.
n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ ø£fi\¯ ≈£î dü+ã+~Û+∫q ‘·‘«Ô· XÊg Á|üÁøÏjT· @<ÓH’ ê ñ+fÒ n~
n‘·ì $<ë´ $wüjT· ø£ dü÷Á‘ê\≈£î nq«sTT+∫ ñ+≥T+~. ø£qTø£ Politics |ü⁄düøÔ +£ ˝À
$<ä´qT >∑T]+∫ Äj·Tq #Ó|Œæ q dü+>∑‘T· \T #·÷#·T≈£î+fÒ #ê\T.
eTq+ ª‘·sÿ¡ +μ nì Á|üdTü ‘Ô +· |æ\TdüTqÔ ï <ëìì n]kÕº{˝Ï Ÿ Anaiytics nH˚
ù|s¡T‘√ eéVü≤]+#ê&ÉT. mHÓ{’ øÏ ‡˘ n+fÒ XÊÅdj Ô” T· |üsy¡ TÓ qÆ $X‚w¢ Dü . kÕøå±´<Ûësê\qT
uÒØE y˚jT· &É+ ` ‘·÷ìø£ y˚dTü ≈£î ìsêúsD ¡ ≈£î ñ|üø]£ +#˚˝≤ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√e&É+.
ªãTTEe⁄μ nH˚~ nìï XÊÅkÕÔ˝˝ÀqT <ë<ë|ü⁄ ˇø£fÒ |ü<‹∆ä >± ñ+≥T+~. nìï+{Ïø°
dü]|ü&˚ á |ü]o\qqT n]kÕº{˝Ï Ÿ m≈£îÿe>± Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . <ä]$T˝≤, á |ü<‹∆ä ˝Àì
düããTqT >∑T]+∫ nH˚ø£ Á|ükÕÔeq\T e∫ÃHêsTT. ‘·sÿ¡ + nH˚~ Á|ü‘´˚ ø£+>± ˇø£
XÊg+>± ø=+<äsT¡ |ü]o*+#ês¡T >∑÷&Ü.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 176
n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘ê]ÿø£ XÊg s¡#q· \≈£î Äs¡HZ êHé (Organon) nì ù|s¡T ô|{≤º&TÉ .
Äs¡HZ êHé n+fÒ kÕ<Ûqä +— XÊg+ $ìjÓ÷–+#˚ ìj·Te÷e[ ` nì ns¡+ú . @
XÊgyÓTÆHê ‘·q |ü]XÀ<ÛäHê |òü*‘ê\qT düMTø£]+#·{≤ìøÏ nedüs¡+ nsTTq
ª|üìeTT≥¢μqT á ‘·sÿ¡ + n+<ä#d˚ Tü +Ô ~.
Äj·Tq ‘ê]ÿø£ dü+Á|ü<ëj·Tdüs[¡ ì, $wüjT· |ü]C≤„q dæ<ë∆+‘êìï (Theory
of Knowledge) ø=+‘·˝À ø=+‘· ‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï<ë›+.
kÕºsTTø˘ (Stoiec) dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q yêfi¯ófl ‘=\T‘· á Á|üÁøÏjT· qT

ÄÁX¯sTT+#ês¡T.
ˇø£ Ä˝À#·q ñqï~. n~ ˇø£ $wüj÷· ìï n+^ø£]+#·&yÉ ÷Ó , Á‘√dæ|⁄ü #·Ã&Éy÷Ó
#˚dTü +Ô ~. n+<äT#˚‘· <ëì ÁbÕ<Ûëq´‘· nedüs+¡ .
ˇø£ Ä˝À#·q s¡÷|ü+ (Thought Form) düs¬ q’ <ë, ø±<ë nH˚ $wüj÷· ìï
Ç~ ìsêú]düT+Ô ~. Bìì Äj·Tq Subject, Predieate \T>± $uÛ»Ñ q #˚dæ #·÷bÕ&ÉT.
<˚ìì >∑T]+∫ eTq+ ne⁄qH√, ø±<äH√ n+≥THêïyÓ÷ n~ $wüjT· + (Subject).
<˚ìe\¢ ne⁄qì, ø±<ä˙ ìsêúsD ¡ ne⁄‘·Tqï<√ n~ Á|ü‘´· j·T+ (Predicate). BìH˚
ª\ø£Då +μ nì >∑÷&Ü #Ó|ü ø√e#·TÃ. n+<äT#˚‘`· Äj·Tq |ü<ë\ eØZøs£ D ¡ \˝À
Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº dæ<ë∆+‘·+, edüTeÔ ⁄≈£î Á|ü‘´· j·÷ìøÏ ñqï dü+ã+<Û+ä MT<ä m≈£îÿe>±
Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. Ç˝≤ s¬ +&É÷ düeTbÕfi¯fl˝À düeTq«j·T+ ø±yê\H˚ n+XÊ\T
>∑÷&Ü eTq≈£î n]kÕº{˝Ï Ÿ s¡#q· \˝À n>∑T|ækÕÔsTT. |ü~ edüTÔ $es¡D\T (Ten
Categories) nì yê{Ïì Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT n]kÕº{˝ Ï Ÿ. ‘·sT¡ yê‹ ø±\+˝À M{ÏH˚
<äTs¡edüú\T (Predicaments) nì s¡#·sTT‘·\T ñ<äVü≤]+#ês¡T. ˇø£ edüTÔe⁄qT
eTs=ø£ edüTeÔ ⁄qT b˛*Ã #·÷|ü&+É ˝À á Á|üj÷Ó >±\T ekÕÔsTT.
ˇø£ dæ+Vü≤+ ñqï~.
dæ+Vü≤+ ‘Ó\>¢ ± ñqï~ ˝Ò<ë ‘Ó*$ nsTTq~.
` yÓTT<ä{Ï yêø£´+ ªedüTeÔ ⁄μqT ‘Ó\T|ü⁄‘√+~.
` s¬ +&Ée yêø£´+ Ä edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ \ø£D å ≤ìï e´ø£+Ô #˚d÷ü +Ô ~.
` dæ+Vü≤+ bı&ÉT>±Z ñ+~. n~ nsTT<äT n&ÉT>∑T\ bı&ÉT>∑T.
` á yêø£´+ \ø£D å + jÓTTø£ÿ $esêìï ‘Ó\T|ü⁄‘√+~.
177 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
á edüTeÔ ⁄ Ç‘·s¡ edüTeÔ ⁄\‘√ m˝≤ dü+ã+~Û‘y· TÓ Æ ñ+~— nqï~ ‘·sT¡ yê‘·
n+X¯+.
Ç‘·ìøÏ n‘·&TÉ ‘·+Á&ç— Ç‘·ìøÏ n‘·&TÉ ≈£î&çy|’Ó ⁄ü ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT..... n≥Te+{Ï
b˛*ø£.
á Hê\T>∑T edüTÔ $es¡D\T >∑T]+∫ n]kÕº{˝Ï Ÿ m≈£îÿe>± Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT.
‘·‹e÷à $es¡D\T :
dü\ú +, ø±\+, dæ‹ú ` XÊX¯«‘·eTT, nXÊX¯«‘·eTT—
»s¡T>∑T‘·Tqï |üì— á |üìH˚ ø£sà¡ DÏ Á|üj÷Ó >∑+˝À #Ó|Œü &É+—
á dü+~>∑‘∆ \· T, <äTs¡edü\ú T ` düeTÁ>∑+>± Çø£ÿ&É s¡÷bı+~düTHÔ êïeTì
Äj·Tq #Ó|Œü ˝Ò<Tä .
yÓTT‘·+Ô MT<ä á nsTT<äT eØZøs£ D¡ \˝À ˇø£ düeTÁ>∑‘· ñqï<äì n]kÕº{˝Ï Ÿ
#ÓãT‘ê&ÉT.
edüTeÔ ⁄qT >∑T]+∫q \ø£D å yêø£´+. Ä \ø£D å yêø£´+ nìï edüTeÔ ⁄\≈£î
dü+ã+~Û+#·&+É , dü+ã+~Û+#·øb£ ˛e&É+ Çø£ÿ&É $X¯<+ä >± |ü]o*+#·&+É »]–+~.
ªnμ nH˚ n‘·qT Je|ü<ës¡+ú .
Je |ü<ësêú\˙ï ˇø£{Ï ø±<äT.
ªÄμ nH˚~ eTs√ Je |ü<ës¡+ú .
ªnμ \˙ï ªÄμ\T ø±e#·TÃqT— ø±ì ªnμ n˙ï ªÄμ \T ne⁄‘êj·Tì ‘·|Œü ìdü]>±
#Ó|Œü ˝ÒeTT.
eTìwæ Ä˝À#·q |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îqï J$.
‘ê]ÿø£yTÓ qÆ jÓ÷#·q |ü]C≤„q+ ñqï J$.
` á yêø±´\T eTìwæ jÓTTø£ÿ Ä+‘·]ø£ dü«uÛ≤yêìï, \ø£D å ≤ìï ‘Ó*j·T
#˚kÕÔsTT.
eTqTwüß´\+<äs÷¡ qe«>∑\s¡T.
qe«>∑\ Je⁄\˙ï eTqTwüß´\T `
n]kÕº{Ï˝Ÿ 178
n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· eTìwæ dü«uÛ≤yêìøÏ ªqe⁄«μ eT÷\ ø£+<äyTÓ qÆ $wüjT· +
nqTø√˝ÒeTT.
eTqTwüß\+<äs÷¡ Ä˝À#·Hê|üsT¡ \T.
Ä˝À#·Hê |üsT¡ \+<äs÷¡ eTqTwüß\T`
Çø£ÿ&É Ä˝À#·q nH˚~ eTìwæjTÓ Tø£ÿ \ø£D å +>± Á|ükÕÔ$‘·+ ne⁄‘·T+~.
ìs¡«#·q+, Á|ü‹bÕ<äq, eT÷˝≤<Ûës¡ \ø£Då +, e´‘ê´dü+, dü+|òTü ≥q |üse¡ TT...
¡ \T n>∑T|ækÕÔsTT (Definition, Proprium, Genus, Differ-
nqï nsTT<äT eØZøs£ D
ence, Accident).
á eØZøs£ D ¡ qT n]kÕº{˝Ï Ÿ #·÷|æqfÒ¢ j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± yê&ÉTø√˝Ò<Tä ‘·sT¡ yê‹

‘·sê\yês¡T.
eTTK´+>± qe`bÕ¢{Àìø˘ (Neo-Platonic) ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ qy˚‘Ô· nsTTq bı]Œ¤Ø
(Porphyry) nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T #˚XÊ&ÉT á dæ<ë∆+‘ê\≈£î, Ç‘·ì e÷s¡TŒ\qTã{Ïº
¡ ˝À kÕúqÁuÛ+Ñ X¯+ »]–+~. eT<Û´ä j·TT>∑+˝À Ç~ Genus, Species, Differ-
eØZøs£ D
ence, Proprium, Accident es¡Tdü˝À s¡÷bÕ+‘·s+ ¡ bı+~+~.
k˛Áø£{d° t mes¡T ?
ˇø£ Á^düT <˚Xy¯ êdæ `
ˇø£ ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô.
` á s¬ +&ÉT düe÷<ÛëHê\T ˇø£fÒ nì #Ó|Œü ˝ÒeTT.
eTq+ #˚ùd ìs¡«#·Hê\T, eØZø£s¡D\T n˙ï ` ìj·÷eTø£+>±qT,
Ä‘êàÁX¯jT· +>±qT ñ+{≤j·Tì nq˝ÒeTT.
>∑TD >∑D $uÛ≤>∑+˝À Á|ü‹e÷s¡T düÁø£eTyÓTqÆ rs¡TH˚ eéVü≤]düTHÔ êïeTì
nq˝ÒeTT ` n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
Á|üøè£ ‘˚ düV≤ü »+>± ø=ìï $uÛ≤>±\T, eØZøs£ D ¡ \T #˚d+æ ~. yê{Ïì eTq+
C≤Á>∑‘>Ô· ± >∑eTì+∫ bÕ*+#·>˝∑ >±*. Ç<˚ eTìwæ Ä˝À#·Hê <Û√s¡DøÏ Ï ‘êsêÿD+.
>∑TÁsêìøÏ, >±&ç<≈ä î£ eT<Û´ä düV≤ü » dæ<y∆ä TÓ qÆ e´‘ê´dü+ ñqï~. á s¬ +{Ï
dü+|üsÿ¡ + e\¢ ñ‘·Œqï+ nj˚T´ ø£+#·s>¡ ±&ç<ä (Mule) ‘·q+‘· ‘êqT ñ‘·Œ‹Ô #˚jT· ˝Ò<Tä
nq˝ÒeTT >∑<ë.
179 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ø£+#·s>¡ ±&ç<ä ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ $|üs´¡ j·T+. düV≤ü »‘·≈î£ _ÛqïyÓTqÆ C≤‹.
áõ|æj º T· q¢qT, Á^≈£îyêdüT\qT b˛*Ã #·÷∫q|ü&ÉT edüT‘Ô ‘· «Ô· +˝À e´‘ê´dü+
ø£ì|æ+#·øb£ ˛sTTHê, @<√ e´‘ê´dü+ ñ+&˚ rs¡T‘·T+~.
k˛Áø£{d° t ˇø£ eTìwæ ` nqï|ü&ÉT eTq≈£î k˛Áø£{d° t @$T{À ‘Ó\TdüT+Ô ~.
düèwæ˝º À ñqï nH˚ø£ JesêX¯ó\˝À k˛Áø£{d° t ªe÷qe es¡+Z μ≈£î #Ó+~qyê&ÉT nì
‘Ó*dæ edüT+Ô ~.
Äj·Tq #ê˝≤ ‘Ó*yÓ’qyê&ÉT, ˝Òø£ eè<äT∆&ÉT— ˝Ò<ë ‘·‘·Ô«‘˚‘·Ô nqï|ü&ÉT
k˛Áø£{°dt jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T, >∑TD≤\T eTq≈£î ne>∑‘·+ ne⁄‘êsTT. ì»eTT,
düVü≤»dæ<ä∆eTT nsTTq e´‘ê´kÕ\qT >∑eTì+#·&É+˝À, ìs¡«∫+#·&É+˝À ñqï
Çã“+<äT\T XÊg |ü]C≤„HêìøÏ m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT.
kÕ<Ûës¡D+>± eTq+ nìï{Ï˙ eØZøs£ D ¡ #˚dæ #·÷|ü{≤ìøÏ n\yê≥T|ü&ç
ñ+{≤eTT. nsTT‘˚ á eØZø£s¡D Á|ü‘˚´ø£‘·\ìï{Ï˙ ` $\ø£åD≤\T nìï{Ï˙
düe÷<Ûëq|üs#¡ ˝· <Ò Tä . yÓ*øÏ‘∫Ó Ã #·÷|ü˝<Ò Tä . düs«¡ »˙qyÓTqÆ dü÷Á‘ê\yÓ|’ ⁄ü yÓTT>∑TZ
#·÷|ü⁄‘êeTT. ˇø£ düeT÷Vü≤+˝Àì edüTÔe⁄qT, uÛ≤>±ìï, ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ edüTÔe⁄>±
#·÷|æ+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔeTT.
n+fÒ, Á|ü‹ edüTÔe⁄≈£î @<√ ù|s¡T Ç∫Ã, á ù|s¡T≈£î Á|ürø£≈£î Ç∫Ã
ìs¡«#·Hêìï n+<äT˝À #·÷&Ü\ì nqT≈£î+{≤eTT. BìøÏ Hê$Tq*dtº (Nominalist)
n_ÛÁbÕj·T Á|üø≥ £ q nì ù|s¡T.
n+<äT#˚‘· ˇø£ düeTT<ëj·T+˝À mìï edüTeÔ ⁄\T ñ+{≤jÓ÷ nìï ìs¡«#·Hê\T
≈£L&Ü ñ+&É{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+~. nsTT‘˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ n_ÛÁbÕj·÷\ <äècÕº´ Ç~
#ê˝≤ øÏw¢ +ºü >± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. Á|üøè£ ‹ #˚dqæ $uÛ»Ñ qqT >∑eTì+#ê*` nq&É+
Ç~ eT]+‘· ø£]qƒ ‘·s+¡ ne⁄‘√+~.
XÊg|ü]C≤„q+˝À @<√ ªˇø£ ìs¡«#·q+μ n+≥÷ ÇùdÔ dü]b˛<äT. eØZøs£ D ¡ ≈£î
eT÷˝≤<Ûës¡yTÓ qÆ ìs¡«#·q+ ø±yê*. Á|üøè£ ‹ @sêŒ≥T #˚dqæ $uÛ»Ñ q\qT nqTdü+~Û+∫
ñ+&çq $uÛ≤>∑ \ø£D å + >∑÷&Ü á ìs¡«#·q+˝À e´ø£+Ô ø±yê*. ÇB n]kÕº{˝Ï Ÿ
#Óù|Œ ø=+&É >∑Ts¡T.Ô ìs¡«#·q+ e\¢ Ä edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ kÕúq+ eTq≈£î Ç‘·$T<ä+∆ >±
‘Ó*j·÷*. dæú‹ ne>∑‘·+ ø±yê*— Á|üø£è‹ Á|ükÕ~+∫q $uÛ≤>±\≈£î eT]+‘·
$es¡ÁbÕj·T+>± ñ+&Ü*.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 180
Ä<ÛTä ìø£ |ü]D≤eT XÊgy˚‘\Ô· T Ç|ü&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ #Ó|Œæ q $wüj÷· \≈£î
<ä>sZ∑ >¡ ± edüTHÔ êïs¡T ‘·eT |ü]o\q\˝À. nsTT‘˚ Á|ü<eä∏ T ÁbÕ<Ûëq´‘·˝À eT≥T≈£î
yê]øÏ Ç+ø± e´‘ê´dü+ ñqï~. Á|üøè£ ‹øÏ m≈£îÿe ÄkÕÿs¡+ Çe«≈£î+&Ü |ü]D≤eT+˝À
Áø£e÷qT>∑‘+· >± e#˚Ã e÷s¡TŒ\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ÇkÕÔsT¡ yêfi¯ófl. |ü]D≤eT+ >∑÷&Ü
Á|üøè£ ‹˝À n+‘·sê“¤>y∑ T˚ >∑qTø£ á e´‘ê´kÕìï eTq+ n+‘·>± ˝…øÿ£ ˝ÀìøÏ rdüTø√
qø£ÿs¡˝<Ò Tä . |ü]D≤eT+ ` eT<Û´ä ˝À m<äT>∑T<ä\≈£î b˛wüD≈£î ÄdüŒ<ä+ Çe«ì ªôdŒd”dμt
(Species) qT eTs¡T>∑T|üs∫ ¡ , ø±k˛Ô ≈£Lk˛Ô XÊX¯«‘· s¡÷bÕ\qT Ç#˚Ã ‘·s>¡ ‘∑ T· \πø
ÁbÕ<Ûëq´+ ÇdüT+Ô ~. ‘·<ë«sê HêeT e÷Á‘·yTÓ qÆ ìs¡«#·HêìøÏ, ì»yÓTqÆ ìs¡«#·HêìøÏ
ø=+‘· <ä÷s¡+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ‘·‹e÷à yê{Ï‘√ ‘·–q+‘· e´‘ê´kÕìï bı+~q
s¡÷bÕ\ $wüjT· +‘√H˚ dü]ô|≥Tºø√≈£î+&Ü, yê{Ï qT+∫ |üP]Ô>± $&çe&ç #ê]Á‘·ø£
n_Ûeè~∆ bı+~ ì\∫q yê{Ïøπ ÁbÕ<Ûëq´+ ÇdüT+Ô ~ |ü]D≤eTXÊg+. Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô·
XÊg |ü]o\q˝À á $wüj÷· \qT m≈£îÿe>± $|ü⁄©ø£]kÕÔ&TÉ n]kÕº{˝Ï Ÿ.
Á|ü‹bÕ<äq\ dæ<ë∆+‘·+˝À (Doctrine of Prepositions) >∑TD≤\qT
nq«sTT+#˚ Hê\T>∑T e´‘ê´kÕ\≈£î ø±ø£ ‘·~«s¡T<ä∆yÓTÆq n+XÊ\≈£î ÁbÕeTTK´+
ÇkÕÔ&ÉT.
kÕs¡«Á‹ø£yÓTÆq ˝Òø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq<ë— düs¡fi¯yÓTÆq<ë ˝Òø£ $s¡düyÓTÆq<ë nH˚
\ø£Då ≤\qT n≥T+∫, eT]+‘· ÁbÕ<∏$ä Tø£ $wüj÷· \≈£î rdüT≈£îb˛‘ê&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ
‘·q #·sÃ¡ \qT.
sê•, >∑TDeTT\ e÷~πs (Quantity, Quality) s¡÷|ü $<Ûëq+ >∑÷&Ü (Mo-
dality) eTTKý˚T. Á|üøè£ ‹˝Àì ìj·Te÷\˝À ˙{Ï ñ‘·Œqï‘·≈î£ ‘·–q+‘· ø±s¡D≤\T
ñHêïsTT.
eTq+ rdüT≈£îH˚ n+‹eT ìs¡j í ÷· \T ø=‘·$Ô ne&É+ n+‘· eTTK´+ ø±<äT,
n$ ãTTEe⁄≈£î ˝§+>∑&+É nedüs+¡ .
ˇø£ dü‘´· + jÓTTø£ÿ n+‹eT s¡÷bÕìï eTq+ eTT+<˚ m]– ñ+&Ée#·TÃqT.
nsTT‘˚ Bìì eTq≈£î ‘Ó*dæe⁄qï nìï $wüj·÷\‘√q÷ eTT&çô|≥Tº≈£îì
dü]#·÷#·Tø√e\dæq |üì ñ+~. Bìì ‘·–q $<Û+ä >± düMTø£sD ¡ + (Induction)
#˚dTü ≈£îì, Ç~ m+<äT≈£î dü‘´· yÓTqÆ <√ ìsêú]+#·Tø√>∑\>±*.
181 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

düMTø£sD ¡ \T düV≤ü »+>±, düÁø£eT+>± ñ+&Ü\ì n]kÕº{˝Ï Ÿ yê<ä+. Á|ü‘´˚ ø£
$wüj÷· \ qT+∫ kÕe÷q´ $wüj÷· \≈£î $dü]Ô +#·&+É ˇø£ |ü<‹∆ä . Á|ü‘´˚ ø£‘\· ˙ï
#·ø£ÿ>±, dü+|üPs¡í+>± |üØøÏå+∫q|ü&˚ n+‹eT ìs¡íj·T+ s¡TEe⁄ nsTTq≥T¢.
ì•Ã‘·+yÓ|’ ⁄ü <ë]rdæq düMTø£sD ¡ + Á|ü‘´˚ ø£ n+XÊ\‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±<äT. ˇø£
ô|<äs› ê•˝À ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ >∑T+|ü⁄ $wüjT· +˝À ì»yÓTqÆ $wüjT· + Ä sê• n+‘·{˝Ï Àq÷
‘·|üŒìdü]>± ì»+ nsTT rsê\q{≤ìøÏ ≈£î<äs¡<äT. ÁbÕ‹|ü~ø£\˙ï n‹
kÕe÷qýÓTqÆ $, düMTø£sD¡ ≤ìï s¡TEe⁄ nqTø√e{≤ìøÏ ≈£î<äs<¡ Tä . HÓ‹’ ø£ XÊÅkÕÔ\˝À,
$X¯«»˙qyÓTÆq $wüj·÷\qT ìsêús¡D #˚j·T&É+ ø√dü+ k˛Áø£{°dt á |ü<ä∆‹ì
ne\+_+#ê&ÉT.
C≤„q+ ˇø£ n+‘·dTü ,Ô <ëì Á|üj÷Ó >∑+ eTs√ n+‘·dTü .Ô
|ü&Ée q&É|ü&É+ u≤>± ª‘Ó*dæqμ eTìwæ ` |ü&Ée |ü]C≤„q+, Ä XÊg
$wüj÷· \˙ï m]– ñ+&É&+É kÕ<Û´ä + ø±e#·TÃqT. nsTT‘˚ n‘·qT Á|üe÷<ë\qT
‘·≥Tºø√>∑\ ª|ü&eÉ q&çù| eTìwæμ>± s¡÷bı+<äT‘ê&Éq˝ÒeTT. s¡<+ä∏ q&É|&ü +É >∑T]+∫
dæ<ë∆+‘·|sü +¡ >± ‘Ó*dæq e´øÏ,Ô #·øÿ£ >± s¡<ä∏ #√<ä≈î£ &ÉT ne⁄‘ê&Éì uÛ≤$+#·˝eÒ TT.
ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ |ü]o\q »]–+<˚ ‘·|Œü Ä $wüjT· + ‘ê\÷≈£î $esê\˙ï >∑T~>∑T∫Ã
|üØø£å #˚düTø√e&É+ »s¡>∑˝Ò<äqïe÷≥. ø£qTø£ ‘ê]ÿø£+>± j·T<ës¡úyÓTÆq dü+>∑‹
‘·|Œü ìdü]>± j·T<ës¡+ú nsTT ñ+&Ü\ì #Ó|Œü ˝ÒeTT.
ˇø£ ñ<ëVü≤s¡DqT rdüTø√e&É+, <ëìì |üØø£å #˚jT· &É+, dü‘Œ· *¤ ‘ê\qT
Çe«ø£b˛e#·TÃqT.
<Ûu˚ Ÿ‡ (Thebes) ≈£î, bò˛dædt (Phocis) ≈£î eT<Û´ä j·TT<ä+∆ »]–+~. á
j·TT<ä+› eT+∫ |ò*ü ‘ê\qT rdüT≈£î sê˝Ò<Tä . Ç~ ñ<ëVü≤s¡D>± #·÷|æ+∫ <Ûu˚ Ÿ‡≈£î,
@<∏HÓ ‡é ≈£î (Athens) q&ÉTeT j·TT<ä+∆ »s¡>≈∑ L£ &É<Tä nì ìsêúsD ¡ ≈£î sê>∑÷&É<Tä .
s¬ +&ÉT ñ<ëVü≤s¡D\≈£î düeTq«sTT+∫ ñ+&˚ nìï $esê\qT $X¯<+ä >±, ≈£îå Dí+>±
|ü]o*+∫ ìsêúsD ¡ ≈£î sêe&É+ nedüs+¡ .
kÕe÷qýÓTqÆ e÷≥ @eT+fÒ ª¬s+&ÉT Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T sêC≤´\ eT<Û´ä j·TT<ä+∆
ÁX‚j÷Ó <ëj·Tø£+ ø±<äT.μ
Ç˝≤+{Ï $wüj÷· \qT sê»ø°jT· y˚‘\Ô· ≈£î eT≥Tπø e~* y˚jT· {≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä .
sê»ø°jT· y˚‘,Ô· ‘êqT e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï $wüjT· + ‘ê\÷≈£î kÕe÷q´ |ü]C≤„q+ ‘·q
n]kÕº{Ï˝Ÿ 182
ÁXÀ‘·\≈£î ñ+≥T+<äì }Væ≤kÕÔ&TÉ — á }Vü≤ ÁbÕ‹|ü~ø£MT<äH˚ ‘·q n+#·Hê\T
ì]à+#·T≈£î+{≤&ÉT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+˝À n&ÉT>∑&TÉ >∑THê Ç≥Te+{Ï Çã“+<äT\T ‘·≥düú
|ü&‘É êsTT. eTTK´+>± Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ @$T≥+fÒ ` Äj·Tq dæ<ë∆+‘ê\≈£î ù|{¢ À
dæ<ë∆+‘ê\≈£î e´‘ê´dü+ ñqï<äì ÁXÀ‘·\qT, #·<äTes¡T\qT >∑T]Ô+#·>∑*π>≥T¢
#˚jT· {≤ìøÏ #ê\ C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£î+{≤&ÉT. á C≤Á>∑‘˝Ô· À ‘·q≈£î nìï $wüj÷· \T
‘Ó\TdüTqqï≥T¢>±, ‘·q≈£î ‘Ó*j·Tì $wüjT· + n+≥÷ @B mø£ÿ&Ü ˝Ò<qä ï≥T¢>±
ø£ì|ækÕÔ&TÉ . rsê e∫Ã Äj·Tq ìsêúsD ¡ \T, ì•Ã‘ê\T (Conclusions) ù|{¢ À‘√
dü]‘·÷>∑T‘êsTT. Ç<äs› ÷¡ ˇπø $wüj÷· ìï #ÓãT‘·Tqï≥T¢ düTŒ¤]düT+Ô ~. $H˚yê]øÏ,
#·~y˚yê]øÏ, ‘·‘·Ô«XÊg+ ‘ê\÷≈£î düVü≤» ÁbÕ‹|ü~ø£\ $wüj·T+˝À e´‘ê´dü+
ñqï≥T¢ n>∑T|ædTü HÔ êï Ç<äs› ÷¡ ‘·eT ‘·eT yê<ë\qT |üsêø±wü≈˜ î£ rdüT≈£îyÓfifl¯ &É+˝À
m+‘√ e÷]àø£‘q· T, ‘ê]ÿø£‘≈· î£ n+<äì ‘·qàj·T‘·qT (Mysticism) Á|ü<]ä ÙkÕÔsT¡ .
á s¡øy£ TÓ qÆ ndüeÔ ´dü‘Ô \· T, ndü+~>±∆\T Äj·Tq y˚<ë+‘· #·sÃ¡ \˝ÀqT,
e÷qdæø`£ HÓ‹’ ø£ #·sÃ¡ \˝ÀqT n>∑T|ækÕÔsTT. n]kÕº{˝Ï Ÿ eTTeT÷às¡T\Ô ù|{¢ À •wüß´&ÉT,
nqTj·÷j·TT&ÉT. Äj·Tq #ÓãT‘·Tqï $wüj÷· \˝À ù|{¢ À <äsÙ¡ q dü÷≈£î˝Ô Ò ø£ì|ækÕÔsTT
>∑qTø£H˚ Äj·Tq Ä˝À#·Hê|üsT¡ \qT Äø£≥Tºø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT.
ù|{¢ À <Û√s¡DÏ m˝≤ ñ+≥T+<√ #·÷<ë›+ :
Ç+Á~j·T |ü]C≤„HêìøÏ, XÊÅd”Ôj·T |ü]C≤„HêìøÏ e´‘ê´dü+ ñqï~. Ç~
nqTe÷q+˝Òì e÷≥. XÊg |ü]C≤„q+ K∫Ã‘·yÓTÆq~, ìø±s¡‡sTTqBì, n~
ˇø£e÷s¡T ãTTEe⁄ nsTT+<ä+fÒ ` m|üŒ{Ïø° ì»yÓTqÆ ~>±H˚ uÛ≤$+#·e#·TÃqT.
ªø±\<√wü+μ |ü≥º<äT <ëìøÏ. XÊg+, <ëì |ü]C≤„q+ ` Ç˝≤ K∫Ã‘·+>± ‘·q
Á|ü‹bÕ<äq\qT <ä]Ù+#ê\ì ù|{¢ À ñ<˚•› +#ê&ÉT. >∑D‘Ï X· Êg Á|üe#·Hê\ìï{Ï˙ Ç˝≤π>
dü÷Árø£]+#ê&ÉT. eTq≈£î ø£ì|ædü÷Ô, düŒs¡Ù≈£î n+<äT‘·÷ ñqï Á|ü|ü+#êìøÏ
dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \˝À á dü÷Á‘·+ ne\+ãq≈£î sê<äT. Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+
ãVüQ |ü]$T‘·yTÓ qÆ ~. s¡+>∑T\T, s¡T#·T\T, Äø±sê\T` Çe˙ï y˚sT¡ y˚sT¡ eTqTwüß\≈£î
y˚sT¡ y˚sT¡ >± ø£ì|ækÕÔsTT— ˇπø edüTeÔ ⁄qT #·÷düTqÔ ï|üŒ{Ïø,° n+fÒ me] Ç+Á~j·T
|ü]C≤„q+ yê]~. n+<äs÷¡ ˇπøs¡ø+£ >± uÛ≤$+#·e˝…qqï ìj·÷eTø£+ #˚jT· {≤ìøÏ
M˝Òø¢ b£ ˛e&É+ Á|ü‘´· ø£yå TÓ qÆ dü+>∑‹. n+‘˚>±ø£ á edüTeÔ ⁄\T n‹ ‘·s#¡ T· >±, n‹
183 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·«s¡>± e÷]b˛‘·÷ ñ+{≤sTT. mìï s¡ø±\T>± @sêŒ≥T #Ó+<äT‘êjÓ÷ eTq+
ˇø=ÿø£ÿe÷s¡T }Væ≤+#·˝eÒ TT >∑÷&Ü. s¬ +&ÉT düsfi¡ sπ¯ K\qT #·÷#êeTqT≈£î+<ë+.
n$ eTq ø£+{ÏøÏ düe÷qyÓTqÆ bı&Ée⁄ ñqïfÒ¢ nì|ækÕÔsTT. ø±ì ì»+>± yê{Ï
bı&Ée⁄ ˇø£fqÒ ì eTq+ ìsêúsD ¡ >± #Ó|Œü ˝ÒeTT. yê{Ï ndüe÷q‘· n‹ ø=~›~,
dü÷ø£ÎeTT nsTTe⁄+&ç eTq ø£fi¯fl≈£î >∑eTHêìøÏ n+<äq+‘·~ ø±e#·TÃqT. ˇø£
eè‘·+Ô >±˙, #·‘T· s¡Ádü+ >±˙ sπ U≤>∑D‘Ï · XÊgE„&TÉ #Ó|Œæ q+‘· K∫Ã‘·+>± eTq+
^j·T˝Òøb£ ˛e#·TÃqT. n+<äT#˚‘,· ù|{¢ À nH˚~ @eT+fÒ ªXÊg $C≤„q+μ nH˚ e÷≥≈£î
|ü]|üPs¡yí TÓ qÆ ns¡+ú ˝À yê&çq|ü&ÉT, eTq Ç+Á~j·÷\≈£î >√#·se¡ Tj˚T´ Á|ü|+ü #êìøÏ
@ XÊg$C≤„qeTT dü]|ü&<É Tä . eTqeTT ˇø£ s¡ø+£ >± ªñC≤®sTT+|ü⁄μ, ª<ë<ë|ü⁄μ>±H˚
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘·THêïeTT. @ edüTeÔ ⁄qT >∑T]+∫ nsTTHê>±˙, eTq n_ÛÁbÕj·÷\qT
ªãVüQX¯μ nH˚ eTT+<äTe÷≥‘√ eT≥Tπø yÓ*ãT#·Ã M\e⁄‘·T+~. >∑D‘Ï · XÊgE„&TÉ
edüTeÔ ⁄\qT ìø±s¡T‡>±, @MT ‘˚&Ü ˝Ò≈î£ +&Ü, K∫Ã‘·+>± ˝…øÿ£ y˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. Ç~
Ç+Á~j·÷\≈£î kÕ<ÛäéTj˚T´ $wüj·T+ ø±<äT. Ç+Á~j·T »ì‘·yÓTÆq C≤„q+
}Vü‰b˛Vü≤\‘√, Ä˝À#·q\‘√ $T[‘·yTÓ Æ b˛sTTq~. >∑D‘Ï X· Êg+˝À qeT÷Hê\T,
u§eTà\T #·÷|ü&É+˝À ñ<˚›X¯´+ eTq≈£î j·T<Ûë‘·<ÛäyÓTÆq s¡÷bÕ\qT, ∫Á‘ê\qT
#·÷|ü⁄‘·THêïeTì ø±<äT— M\sTTq+‘· <ä>sZ∑ >¡ ± ñqï ∫Á‘·D#˚dTü HÔ êïeTH˚ á s¡÷bÕ\
<ë«sê eTq≈£î ndü˝…’q $wüj·÷\qT düTŒ¤s¡D≈£î rdüT≈£îsêe&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ m+‘· düTì•‘·yTÓ qÆ <ÓH’ ê j·T<ësêúìøÏ <ä>sZ∑ >¡ ± sê˝Ò<Tä .
n˝≤π> HÓ‹’ q XÊÅkÕÔ\ $wüjT· +˝À >∑÷&Ü ` düT>∑TD≤\qT >∑T]+∫ eTq≈£î
m+‘· ≈£åîDí+>± ‘Ó*dæ ñqï|üŒ{Ïø° ì‘·´J$‘·+˝À Ç$ ndü\T ` ìø±s¡‡sTTq
es¡HÔ êìøÏ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ sêC≤\e⁄. <Ûs’Ó ´¡ XÊ* ` ˙‹eT+‘·T&ÉT nì |ü]|üPs¡+í >± #Ó|Œü >∑\
eTìwæ eTq≈£î ‘ês¡d|ü &ü øÉ b£ ˛e#·TÃqT. nsTT‘˚ ˇø£ eTìwæø+£ f… eTs=ø£&TÉ <Ûs’Ó ´¡ XÊ*,
˙‹e+‘·T&ÉT nqï $wüjT· + eTq≈£î <Óq’ +~q J$‘·+˝À ø=≥ºe∫Ãq≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~.
n|ü&ÉT ndü˝q’… Ä \ø£D å ≤\ e+ø£ ` düT>∑TD≤\ |ü≥¢ ` eTq Ä˝À#·q bÕs¡T‘·T+~.
eTq+ e]í+#˚≥|ü&ÉT eT≥T≈£î á ndü˝…’q \ø£åD≤\H˚ (Absolute) <äèwæº˝À
ñ+#·T≈£î+{≤eTT. Ç~ Bì ‘·‘«Ô· $#ês¡D.
eTTKýÓTqÆ $wüj÷· \T s¬ +&ÉT :
1. XÊg$C≤„q+ m|ü&É÷ edüTeÔ ⁄\qT >∑T]+∫, Ä edüTeÔ ⁄\ q&ÉTeT ñ+&˚
dü+ã+<Ûë\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·T+~. n~ øπ e\+ uÛ≤e|ü⁄sk¡ Õÿs¡+ e÷qdæø£
es¡qÔ +, Ç+Á~j·÷\T Ç+<äT˝À C§s¡ã&Ée⁄.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 184
2. XÊg$C≤„q edüTeÔ ⁄\T, |ü<ësêú\T Ç˝≤+{Ï$ nsTTq|ü&ÉT yê{Ïì >∑T]+∫q
uÛ≤e+, n_ÛÁbÕj·T+, kÕe÷q´‘· ` eTq nqTuÛyÑ ê\ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä
ñ+&É<äT.
Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ edüTeÔ ⁄ ` kÕs¡«»ìø£eTT, kÕe÷q´‘·qT ñC≤®sTT+|ü⁄>± eT≥Tπø
Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~. M{ÏøÏ kÕe÷q´‘· ˝Ò<qä Tø√˝ÒeTT.
Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ e\¢, eTq+ b˛>∑T#˚dTü ≈£î+≥Tqï nqTuÛeÑ +, Ä<äsêÙìøÏ
<ä>sZ∑ >¡ ±, #˚sT¡ e>± eT≥Tπø edüT+Ô ~ ‘·|Œü <ëìì ª‘·\ düŒs¡Ùμ #˚jT· ˝Ò<Tä .
á |ü]C≤„q dæ<ë∆+‘·+˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ, ù|{¢ À ñ<˚X› Ê´\qT ø±ùd‡|ü⁄ |üøÿ£ q
ô|{Ïyº k˚ ÕÔ&TÉ . XÊg C≤„HêìøÏ Ç≥Te+{Ï ªÄ<äsêÙ\Tμ, ñ<˚X› Ê´\T @MT nedüs+¡
˝Ò<Tä . Ç+Á~j·T |ü]C≤„Hêìï MT] b˛qø£ÿs¡˝<Ò Tä . n$ øπ e\+ ñ<ëVü≤s¡D\T e÷Á‘·yT˚ .
ˇø£ edüTeÔ ⁄≈£î ô|q’ eTs√ edüTeÔ ⁄ ñ+&Éqedüs+¡ ˝Ò<Tä . nH˚ø£ edüTeÔ ⁄\qT #·÷∫,
nqTuÛ$Ñ +∫ ` düs«¡ kÕe÷qýÓTqÆ dü÷Árø£sD ¡ #˚dTü ø√e#·TÃqT.
kÕeT÷Væ≤ø£ edüTÔ düeTT<ëj·T+ jÓTTø£ÿ >∑TD >∑D≤\ sêX‚ $X¯«eTj·TyÓTqÆ
uÛ≤eq. Á|ü‘´˚ ø£ \ø£D å ≤\qT $TqVü‰sTT+∫, nìï edüTeÔ ⁄\≈£L kÕe÷q´+>± ñqï
<Ûsä êà\H˚ eTq+ dü÷Árø£]+|ü ã÷qT≈£î+≥THêï+.
n+fÒ ` eTq+ #·÷düTqÔ ï edüTeÔ ⁄\ìï{Ï >∑TD>∑D≤\T Ç+Á~j·T »ì‘·yTÓ qÆ y˚.
b˛‘˚ yê{Ï kÕe÷q´ <Ûäsêà\T eT≥T≈£î yê{Ï es¡Ôq+˝À eTq≈£î n+‘·{≤
>√#·se¡ Te⁄‘·÷ ñqï$. Ç+‘· e÷Á‘·+‘√H˚ Ä–q≥¢sTT‘˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ #ÓãT‘·Tqï<ä+‘ê
HÓ$’ T‹Ôø£ dü‘´· +>±H˚ $T–*b˛‘·T+~. nsTT‘˚ M{ÏøÏ eT÷˝≤<Ûës¡+>± ø=ìï dü÷Á‘ê\T
ñHêïj·Tì #Ó|Œü &É+‘√ ‘ê‹Ô«ø£‘· Á|ü<]ä Ù‘·+ ne⁄‘√+~. edüTeÔ ⁄\≈£î ô|>’ ± y˚sT¡ >±
ndü\T s¡÷|ü+ ñqï~.
XÊg |ü]C≤„q+ n+fÒ ãTTEe⁄\≈£î ‘·≥Tº≈î£ H˚ $C≤„q+.
ãTTEe⁄ nq>±H˚ ø=ìï Á|ü‹bÕ<äq\T, yê{ÏøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D\T, Á|ürø£\T
‘·|Œü e⁄. Á|ü‹bÕ<äq\≈£î nqTqj·T+>± e#˚Ã dæ<ë∆+‘ê\T, XÊgØ‘ê´ ‘Ó*dæq $wüjT· +
<ëq+‘·≥ n~ ˇ+≥]>± ì\ã&É<Tä . ãTTEe⁄ nq>±H˚ ` ìsêú]‘· dü÷Á‘ê\
qT+∫ ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£îqï dü‘´· +. eTq Á|üj÷Ó >∑+˝À Ädüsê>± ì\∫q Ç‘·s¡
dü÷Á‘ê\T, edüTeÔ ⁄\T n˝≤ m+<äT≈£î ñHêïsTT ` nqï $wüj÷· ìï XÊg |ü]C≤„q+
185 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

#ÓãT‘·T+~. ø±s¡D≤\T yÓ*øÏ ‘ÓdTü +Ô ~. ø±s¡D≤\ <ë«sê— ‘ê]ÿø£‘· <ë«sê edüTÔ
‘·‘êÔ«ìï ‘Ó\TdüTø√e&É+ nH˚~ n]kÕº{˝Ï Ÿ Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº Ä<Ûës¡d÷ü Á‘·+.
XÊg $C≤„q dü‘ê´\qT $e]+#˚≥|ü&ÉT, eTT+<äT>± ` ‘˚*ø£>± ns¡+ú
nj˚T´~, ne>±Vü≤q≈£î e#˚Ã~ nsTTq dü÷Á‘·+‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ <ëì qT+∫
ø±s¡D≤\qT, Ä<Ûës¡ dü÷Á‘ê\qT yÓ~øÏ yÓ*øÏ rj·T{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔeTT. mH√ï
n+‘·dTü \Ô ˝À }Vü≤\T #˚kÕÔeTT. øÏw¢ ‘ºü s· y¡ TÓ qÆ Á|ü‹bÕ<äq\≈£î ekÕÔeTT— m+‘√ |ü]ÁX¯eT
#˚dqæ MT<ä≥ ‘·|Œü ø±s¡D≤\T ne>∑‘+· ø±e⁄. ‘ê]ÿø£+>± eTT+<äT≈£î b˛e&É+
MT<ä Ä<Ûës¡|&ü øÉ £ ‘·|Œü <äT.
düèwæ˝º À m≈£îÿe>±, $]$>± ‘Ó\TdüTø√>∑\~ @$T{Ï— Á|üøè£ ‹ dü÷Á‘ê\˝À
‘˚*ø£>± eTq≈£î ns¡+∆ nj˚T´~ @$T{Ï nH˚ <ëìqT+∫ eTq Ä˝À#·qqT ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
#˚kÕÔeTT` n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. Ç~ düsfi¡ +¯ >± eTq≈£î kÕe÷q´+>± ‘Ó*dæq
$wüj·TyÓTÆ ñ+≥T+~. Ç+Á~j·T »ì‘·yÓTÆq |ü]C≤„q+ qT+∫, øÏ¢wüº‘·\ qT+∫
<ä÷s¡+>± yÓ&TÉ ‘·THêïsTT.
|ü]XÀ<ÛHä ê |üs«¡ +˝À á Áø£e÷ìï ‘·\ø¢ +Ï <äT\T #˚kÕÔeTT. øÏw¢ yºü TÓ qÆ $, eTq≈£î
|ü]∫‘·yTÓ qÆ $ nsTTq dü‘ê´\‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ #˚d,æ yê{Ï yê{Ï ‘·‘êÔ«\qT eT]+‘·>±
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔeTT. düsfi¡ y¯ TÓ qÆ dü÷Á‘ê\T M{Ï˝À Ç$T&çb˛sTT
ñ+{≤sTT.
Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ ` XÊÅdj Ô” T· |ü]C≤„q+, á s¬ +{Ïø° ñqï e´‘ê´dü+
MT<äH˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ m≈£îÿe>± Ä<Ûës¡|&ü ç ‘·q dæ<ë∆+‘ê\qT s¡÷bı+~kÕÔ&TÉ . Ç+Á~j·T
|ü]C≤„q+ <ëq+‘·≥ n~ m|üŒ{Ïø° eTq≈£î XÊg |ü]C≤„Hêìï Çe«˝Ò<Tä . j·T<ës¡+ú
Ç{≤¢ ñ+&É{≤ìøÏ M\Tqï~. nH˚ dü+>∑‹ eT≥T≈£î #ÓãT‘·T+~. n~ j·T<ësêúìøÏ
Ç‘·s¡ edüTeÔ ⁄\≈£î ñqï dü+ã+<Ûëìï m‹Ô #·÷|ü&+É <ëìøÏ #˚‘ø· ±<äT.
#·÷|ü⁄\≈£î n>∑T|ædTü qÔ ï C≤„q+ m|ü&É÷ ‘·øD å£ yÓTqÆ ~, eTq≈£î m<äTs¡T>±
ñqï~. n+<äT#˚‘H· ˚ n~ mqï{Ïø° XÊÅdj Ô” T· + ø±˝Ò<Tä .
eTq+ #·+Á<äTìMT<ä ì\ã&ç, eTq≈£î dü÷s¡T´q≈£î eT<Û´ä uÛ÷Ñ $T ñ+&É≥+
>∑eTì+#·>∑*–q≥¢sTT‘˚.... n|ü&ÉT >∑÷&Ü eTq+ ªÁ>∑Vü≤D≤\Tμ m+<äT≈£î
@s¡Œ&ÉT‘·THêïjÓ÷ ns¡+ú #˚dTü ø√˝ÒeTT. m+<äT≈£î ? nH˚ Á|üXï¯ eTq≈£î m|ü&É÷
‘·\ m‘·T‘Ô ÷· H˚ ñ+≥T+~.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 186
n˝≤π> ªnqTe÷q+μ (Induction) XÊÅdj Ô” T· yÓTqÆ dü‘ê´ìï rdüT≈£î sê˝Ò<Tä .
nqTe÷q+ rdüT≈£îe∫Ãq~ @<√ ñqï~ düTe÷ nì #·÷|ü⁄‘·THêï&ÉT ‘·|Œü eT]+ø£
Ç‘·sy¡ T˚ MT Á|ü<]ä Ù+#·˝øÒ £ b˛‘·THêï&ÉT.
XÊg |ü]C≤„q+˝À eTq+ rdüT≈£îe#˚Ã Á|üXï¯ \T Hê\T>∑T $uÛ≤>±\T>± |ü]øÏ+∫
#·÷#·Tø√e{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+~.
1. á edüTeÔ ⁄ ì»+>± ñqï<ë ?
2. á dü+|òTü ≥q »s¡T>∑T‘·Tqï<ë ?
3. edüTeÔ ⁄ n+≥÷ ñ+fÒ, n~ ì»+>± @$T{Ï ?
4. dü+|òTü ≥q »s¡T>∑T‘·÷ ñqï≥¢sTT‘˚, m+<äT≈£î n˝≤ »s¡T>∑T‘√+~ ?
yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉT Á|üXï¯ \ qT+∫ ãj·T≥|ü&ç ô|ø’ Ï yÓfifl¯ >∑*>π XÊg|ü]C≤„q+
‘·q |üìì |üP]Ô>± #˚dqæ ≥T¢ ø±<äT.
XÊgC≤„q+, edüTeÔ ⁄\ dü+|òTü ≥q\ C≤_‘ê ø±<äT.
ì»yÓTqÆ ‘·‘«Ô· + |ü≥¢ |ü]XÀ<Ûqä , >∑TD>∑D |ü]o\q, dü+|òTü ≥q eT<Û´ä ñqï
dü+ã+<Ûë\ $es¡D ` Ç<ä+‘ê |ü]|üPs¡+í >± düeT≈£L&Ü*.
XÊg |ü]Á|üX¯ï\qT |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚, n~ #˚düTÔqï nH˚«wüD\ |üP]Ô
s¡÷|ü+ eTq≈£î ‘Ó*dæ edüT+Ô ~. ìsêúsD ¡ \T, yê{ÏøÏ <ë]rùd Á|ü‹bÕ<äq\|üs+¡ >±
ñqï dü+ã+<Ûë\T ` @ø£‘ê{Ï øÏ+<ä≈î£ #˚sT¡ ø√yê*.
Ä edüTeÔ ⁄ ì»+>± ñqï<ë ? n˝≤+{Ï dü+|òTü ≥q »]–+<ë ` nì Á|üXï¯
y˚dTü qÔ ï|ü&ÉT Ä edüTeÔ ⁄≈£î dü+|òTü ≥q rs¡T‘ÓqTï\≈£î eT<Û´ä e]Ô>± @<ÓH’ ê dü+ã+<Û+ä
ñqï<ë nì n&ÉT>∑T‘·THêï+ nqïe÷≥. á s¬ +&ç+{Ïø° ñqï düeTq«j·T dü÷Á‘·+
düs«¡ kÕe÷qýÓTqÆ ~>± rdüT≈£îì nH˚«wüD kÕ–düTHÔ êïeTqï e÷≥.
ø£qTø£ XÊgC≤„q+ eT÷&ÉT uÛ≤>±\T>± $uÛõÑ +∫ |ü]o*+#·{≤ìøÏ M\Tqï~.
1. $wüjT· ìy˚<qä ≈£î ÄkÕÿs¡+ Ç#˚Ã edüTeÔ ⁄\T, yê{Ï $uÛ≤>±\T, eØZøs£ D ¡ eTT
(<ä‘êÔ+X¯+).
2. eTq |ü]o\q≈£î Ä<Ûës¡u÷ÑÛ ‘·+ nsTTq mH√ï dü÷Á‘ê\T, dæ<ë∆+‘ê\T,
Á|ü‹bÕ<äq\T.
187 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
M{Ï˝À ø=ìï nìï XÊÅkÕÔ\≈£L |ü]>∑Dq nsTT ñ+{≤sTT. ø=ìï eT≥T≈£î
|ü]o*düTqÔ ï XÊÅkÕÔìøÏ eT≥Tπø |ü]$T‘·+>± ñ+{≤sTT.
3. |ü]o\q edüTeÔ ⁄\T >∑TD>∑D≤\T, rs¡T‘ÓqTï\T, XÊg |ü]XÀ<Ûqä \ ìsêú]‘·
n+XÊ\T Çy˚.
ˇø£ Á‹uÛTÑ »+ ñ+~. Bì˝Àì eT÷&ÉT ø√D≤\T mHÓïìï &çÁ^\T ñHêïjÓ÷
ø=*∫ #·÷#êeTT. á eT÷&ç+{Ï yÓTT‘·+Ô s¬ +&ÉT \+ãø√D≤\ yÓTT‘·+Ô ‘√ düe÷q+>±
ñqï<äì ‘Ó\TdüT≈£îHêï+.
n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· Á‹uÛTÑ »+˝Àì eT÷&ÉT ø√D≤\ yÓTT‘·+Ô 180 &çÁ^\T
ñ+≥T+~`nqï XÊg Á|üe÷D+ eTq≈£î ø£s‘¡ ˝· ≤eT\ø£+ nsTT+<äì ns¡+ú ø±<äT.
n˝≤π> mH√ï Á‹uÛÑTC≤\qT ø=*∫ #·÷∫, πsU≤>∑DÏ‘· dü÷Á‘ê\qT
dü]b˛\TÃ≈£îì, ìsêúsD ¡ ≈£î e∫Ãq|ü&ÉT XÊgÁ|üe÷D+ eTq≈£î ‘Ó*dæ e∫Ãq≥T¢
˝…øÿ£ .
eTq≈£î Ç|ü&ÉT á $wüjT· +˝À ìsêúsD ¡ >± ‘Ó*dæq dü+>∑‹ Ç~. n˝≤
m+<äT≈£î ne⁄‘·T+<√ ≈£L&Ü eTq≈£î ‘Ó\Tk˛Ô+~. >∑D‘Ï X· Êg ÁbÕ<∏$ä Tø£ dü÷Á‘·+
ˇø£<ëì j·T<ës¡+ú , Bì j·T<ës¡+ú Ç|ü&ÉT eTq≈£î ne>∑‘+· nsTT+~.
Ç|ü&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ Á|üy˚X¯ ô|{Ïºq eTs√ Á|ü<ÛëHê+X¯+ eTq≈£î #˚s¡Te
ne⁄‘√+~.
XÊg |ü]C≤„q+ Á|üj÷Ó >∑o\‘· ø£\~. n~ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ dü‘ê´\ qT+&ç ø=ìï
ì•Ã‘· dü‘ê´\T ekÕÔjT· qï e÷≥. n˝≤π> @ XÊÅkÕÔìøÏ dü+ã+~Û+∫qyÓH’ ê, øπ e\+
}Vü≤\ e\¢H˚ eTq+ dü‘ê´\qT ‘Ó\TdüTø√˝ÒeTT. ìsêú]‘· n+XÊ\T j·T<ës¡+ú
ø£qTø£, yê{ÏøÏ nqTqj·T+>± ñqï $wüj÷· \˙ï j·T<ës¡+ú nqTø√˝ÒeTT. nìï
dü‘ê´\q÷ Ç˝≤π> Á|üjÓ÷>∑o\‘·‘√ ìsêú]+#·˝ÒeTT. Á|ü‹ dü‘·éT÷ ãTTEe⁄
ø±e\dæqe÷≥ j·T<ës¡yú T˚ nsTTHê, Á|ü‹B Á|üj÷Ó >∑+ #˚dæ #·÷#·Tø√yê\+fÒ Ä
|ü]ÁX¯eT≈£î <ä]<ë|ü⁄, n+‘·T ñ+&É<Tä ø£qTø£, Á|ü‹ dü‘ê´ìï s¡TEe⁄ ∫øÏÿ+#·Tø√e&É+
nkÕ<Û´ä + nsTTb˛‘·T+~. ÁbÕ<∏$ä Tø£ dü÷Á‘ê\T Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ @s¡Œ&çq+‘·
düT\uÛ+Ñ >± ‘Ó*dæ sêyê*. Ç~ ‘·øD å£ C≤„q+. m|ü&√, mø£ÿ&√ <=]πø~ ø±<äT.
n˝≤ nsTT‘˚ n≥Te+{Ï yê{Ïì ‘Ó\TdüTø√e&É+ m˝≤ ?
n]kÕº{Ï˝Ÿ 188
á Á|üXï¯ ≈£î n]kÕº{˝Ï Ÿ #Óù|Œ düe÷<Ûëq+, eTT+<äT #·÷|ü⁄\≈£î ndüeÔ ´dü+Ô >±,
ndü+~>∑+∆ >± ñ+≥T+~. |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<ä+∆ nì >∑÷&Ü nì|ædTü +Ô ~.
á düsfi¡ ¯ dü÷Á‘ê\T, dü‘ê´\T düV≤ü » C≤„q+e\¢H˚ (Intuition) ‘Ó*j·T sêyê*.
˝Òø£ |üØø£å ô|{Ïº #·÷∫q+<äTe\¢ ‘Ó*j·÷*. $y˚ø£eTT, eTqdüT‡\ ˝≤>±H˚
j·T<Ûë‘·<+äÛ >± ne>±Vü≤q ø±yê*.
eTs√ e÷≥≈£L&Ü #ÓãT‘ê&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
á dü‘ê´\T eTq≈£î Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+ <ë«sê >∑÷&Ü ‘Ó*j·Tsêe#·TÃqT.
Ç+Á~j·T nqTuÛyÑ ê\qT $dü]Ô +#·T≈£îqï+<äTe\¢, ˝À‘·T≈£î yÓ[fl #·÷#·Tø√e&É+ e\¢
‘Ó*j·Te#·TÃqT.
s¬ +&ÉT Á|üXï¯ \≈£î ˇπøe÷s¡T »yêãT #Ó|Œü {≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫q+<äTe\¢ á
dü+~>∑+∆ @s¡Œ&çq≥T¢ ø£ì|æk˛Ô+~.
1. á dü÷Á‘ê\qT $#ês¡D #˚jT· &É+ m˝≤ ?
2. yê{Ï dü‘ê´ìøÏ ãTTEe⁄\T @$T{Ï ?
yÓTT<ä{Ï <ëìøÏ düe÷<Ûëq+>± ªnqTuÛeÑ + qT+&ç H˚sT¡ Ã≈£î+{≤+μ n+{≤&ÉT.
Ç+Á~j·T |ü]C≤„Hêìï n<˚|ìü >± ø=qkÕ–+∫q|ü&ÉT ` ˇπø Ä˝À#·qqT
$&Ée≈£î+&Ü |ü]o*+∫q|ü&ÉT ` @<√ nqTuÛÑyÓ’ø£´‘· @s¡Œ&Ée#·TÃqT. ˇø£
nqTuÛ÷Ñ ‹ì ‘·s∫¡ ‘·s∫¡ Ä˝À∫+#·T≈£îqï|ü&ÉT, düeT´>∑Œ]o\q+ #˚dTü ≈£îqï|ü&ÉT
düs«¡ kÕe÷qýÓTqÆ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ dü÷Á‘·+ eTqdüT‡≈£î düTŒ¤]+#·e#·TÃqT.
BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D>± eTqyÓ÷ $wüjT· + #Ó|ü ø√e#·TÃqT.
s¬ +&ÉT, s¬ +&ÉT ø£*|æ‘˚ ªHê\T>∑Tμ ne⁄‘·T+~ nì |üd|æ \æ y¢ êìøÏ ‘Ó*j·T
#Ó|Œü {≤ìøÏ @+ #˚kÕÔeTT ?
¬s+&ÉT Hê]+»|üfi¯ó¢ rdüT≈£î+{≤eTT. ‘·s¡Tyê‘· yê{Ï‘√ eT] ¬s+&ÉT
Hê]+»|üfifl¯ qT »‘·#d˚ ,æ n|ü&ÉT |æ\y¢ ê&çì m+∫ #·÷&ÉeT+{≤eTT. n˝≤ nH˚ø£
edüTeÔ ⁄\qT ø£*|æ m+∫ #·÷|æ+∫, n|ü&ÉT ªHê]+»|ü+&ÉTμ nH˚ $wüjT· + eTqdüT˝À
qT+∫ rdæyj ˚ T· eT+{≤eTT. s¬ +&ÉT s¬ +&ÉT ø£*|æ‘˚ Hê\T>∑T ne⁄‘·T+<äì yê&ÉT
düs¡fi¯ dü÷Á‘êìï düC≤e⁄>± ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. @ edüTÔe⁄¬ø’Hê á dü÷Á‘·+
nq«sTTdüT+Ô <äì ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT.
189 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
}Vü≤qT CÀ&ç+#·&+É , dü]b˛*Ã #·÷#·Tø√e&É+ nì n]kÕº{˝Ï Ÿ #Óù|Œ~
Ç<˚. dü]b˛*Ã #·÷#·Tø√ø£eTT+<äT düsfi¡ ¯ dü÷Á‘·+ ≈£îÁs¡yê&ç eTqdüT˝À ˝Ò<Tä .
n+‹eT dü‘ê´\≈£î, dü÷Á‘ê\≈£î Á|ü‘´˚ øÏ+∫ s¡TEe⁄\T nedüs+¡ ˝Ò<ìä
>∑÷&Ü n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
}Vü≤ $düÔs¡De\¢ dü÷Á‘êìï ‘Ó\TdüT≈£îqï ‘·sê«‘· Ä dü÷Á‘·+ jÓTTø£ÿ
j·T<ës¡‘ú · ìsêúsD ¡ #˚dTü ø√yê*. Ç+Á~j·T |ü]C≤„q+˝À yÓ÷düsÔ T¡ >±H˚ #·÷&É>±H˚
<ëì j·T<ës¡‘ú · eTqdüT≈£î bı&É>≥ ∑ Tº‘T· +~. mÁs¡s+¡ >∑T, ˙*s¡+>∑T\qT $#·øD
å£ +>±
‘Ó\TdüT≈£îqïfÒ,¢ j·T<ës¡‘ú q· T >∑÷&Ü eTqdüT‡ Äø£[+|ü⁄ #˚dTü ≈£î+≥T+~.
XÊÅd”Ôj·T $C≤„q dü÷Á‘ê\T ‘Ó\TdüTø√e&É+, XÊÅd”Ôj·T |ü]C≤„q+ ne<äT
n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. n+<äTøπ Äj·Tq $y˚ø+£ (Intelligence) nì|æ+#˚ <ëìøÏ
e÷qdæø£ düV≤ü » C≤„q+ ˝Òø£ n+‘·s<Y èä wæº (Intellectual Intution) nqTø√e#·TÃqT.
XÊg $C≤„Hêìï >∑T]+∫ ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·÷\H˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ |ü⁄qs¡«eéd”ú
ø£]kÕÔ&TÉ . kÕe÷qýÓTqÆ dü÷Á‘ê\ qT+∫ $wüjT· |ü]C≤„Hêìï yÓ*øÏ rkÕÔ&TÉ .
XÊg $C≤„HêìøÏ ø=ìï dü÷Á‘ê\T ñHêïsTT. #·÷&É>±H˚ n$ j·T<ës¡+ú >±
bı&É>≥ ∑ Tº‘êsTT. ˇø£ eTìwæøÏ j·T<ës¡+ú >± ø£ì|ædTü qÔ ï~, eTs=ø£ eTìwæøÏ ©˝≤
e÷Á‘·+>± ø£ì|æ+#·e#·TÃqT. Ç+ø=ø£ eTìwæ ª@MT ˝Ò<Tä , bıeTàμq e#·TÃqT.
nuÛ´Ñ +‘·sê\T #ÓãT‘·Tqï yê]ì Á|üj÷Ó >±\T #·÷|æ ìX¯Ùã› |üs#¡ &· +É `
nqTe÷q s¡V≤æ ‘·+ #˚jT· &É+ ` nqï~ nkÕ<Û´ä +. m+<äTø£+fÒ ìø±s¡‡sTTq @
dü‘´· eTT Á|üj÷Ó >±ìøÏ ˝§+π>~ ø±<äT. ø±<ä+≥Tqï yê]ì |ü]o*+∫ #·÷#·Tø√
eTq&ÉyT˚ e÷s¡+Z . Ç~ ì»+ ø±ø£b˛‘˚ @eTe⁄‘·T+~ ` nì Ä˝À∫+#·>*∑ –‘˚,
n~ ì»+ neø£ ‘·|üŒ<äT nqï $wüj·T+ ìsêú]‘·+ ne⁄‘·T+~. n+fÒ <√wü
Á|üø{£ Hê‘·àø£+>± $wüj÷· \qT ãTTEe⁄ #˚jT· &É+ nqïe÷≥. j·T<ësêúìï dü‘´· eTì
ìs¡÷|æ+#·&+É ø±<äT Ç|ü&ÉT #˚dTü qÔ ï|üì— Ä j·T<ësêúìï ndü‘´· eTì ìs¡÷|æ+#·&+É .
s¡TEe⁄ #˚j·T{≤ìøÏ kÕ<Ûä´|ü&Éì dü÷Á‘ê\qT nuÛÑ´+‘·sê\ qT+∫
‘·|Œæ +#·{≤ìøÏ á s¡øy£ TÓ qÆ Dialection ñ|üj÷Ó –kÕÔ&TÉ n]kÕº{˝Ï Ÿ. Ç~ ˇø£ #·øÿ£ ì
$<Ûëq+>± s¡÷bı+~+~.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 190
Á|ü<∏äeT ‘·‘·Ô« XÊg+
ª‘·‘«Ô· XÊg+μ (Philosophy) nH˚ e÷≥qT k˛Áø£{d° t yÓTT<ä≥>± yê&Ü&ÉT.
á e÷≥≈£î e⁄´‘·Œ‹Ô ns¡+ú ªC≤„q+ |ü≥¢ Á|”‹μ (Love of Wisdom).
k˛Áø£{d° t n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ eTqTwüß´\+<äs÷¡ eT÷&ÉT esêZ\T $uÛ»Ñ q
ne{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+~.
1. düTU≤ù|ø£å ñqïyês¡T.
2. |üì|ü≥¢ ÄdüøÔÏ ñqïyês¡T.
3. C≤„q‘·èwüí ñqïyês¡T.
‘·‘«Ô· XÊg+ jÓTTø£ÿ Á|üj÷Ó »q+, Äj·Tq e÷≥\˝À, n_ÛÁbÕj·TdüŒwü‘º · <ë«sê
dü«dü«s¡÷|ü C≤„Hêìï (Self-Knowledge) bı+<ä&+É .
‘·sT¡ yê‘·, Á|ü‹ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ≈£L&Ü ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\ Á|üø±s¡+ ‘·‘«Ô· XÊg+
n+fÒ @$T{À, <ëì Á|üj÷Ó »q+ m˝≤ ñ+&Ü\ì ‘êqT n_Û\wædTü HÔ êï&√ nH˚ø£
e÷≥\˝À e]íd÷ü Ô e#êÃ&ÉT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ n_ÛÁbÕj·T+ Ç˝≤ ñ+~ :
‘·‘«Ô· XÊg+ nH˚~ n<äT“¤‘ê\qT, yÓ∫’ Á‹ì #·÷&É≥+‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ne⁄‘·T+~.
edüTeÔ ⁄\≈£î ø±s¡D+ @$T{Ï, yê{Ï ‘·‘«Ô· + @$T{Ï ‘Ó*j·T#Óù|Œ<˚ ‘·‘«Ô· XÊg+, n+fÒ
e÷qe |ü]C≤„Hêìø£+‘·{øÏ ° s¡÷|üø\£ Œq nqïe÷≥. nsTT‘˚ ª‘·‘«Ô· XÊg+μ nqï
á kÕ<Ûës¡D |ü<+ä ˝À $uÛ≤>∑+>± ªÁ|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊg+μ nH˚~ ˇø£{Ï ñqï~ nì
n]kÕº{˝Ï Ÿ n_Ûu≤Û wüD. Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊgy˚T ª<Ûsä à¡ XÊg+μ ≈£L&Ü (Theology). Bì˝À
edüTeÔ ⁄\ |üse¡ T dü«s¡÷|ü+ @$T{Ï. yê{Ï ‘·‘«Ô· eTT ` ø±s¡D≤\T m˝≤ ñ+{≤sTT
nqï $wüj÷· \T #·]Ã+#ê&ÉT. ªuÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉTμ nqï n_ÛÁbÕj·T+ ≈£L&Ü á $uÛ≤>∑+˝À
#˚]q<˚. ‘·‘êÔ«\ ø£ìï{Ïø° |üs¡eT‘·‘·Ô«+, ø±s¡D≤\ ø£ìï{Ïø° |üs¡eT ø±s¡D+...
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT nqï n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ $es¡D.
191 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊg+ ‘·‹e÷à XÊg$C≤„Hê\ ø£+f… _ÛqïyÓTqÆ ~.
edüTeÔ ⁄\qT ñqï~ ñqï≥T¢>± ` j·T<Ûë‘·<+äÛ >± ` |ü]o*+#·&+É Bì |üì.
$XÊ«ìï Äe]+#·T≈£îì ñqï dü÷Á‘ê\T @$T{Ï ? á $X¯«eT+‘ê n\¢ø˝£ À¢\+
nsTTb˛≈£î+&Ü n$ m˝≤ ì*|æ ñ+#·T‘·THêïsTT` nqï$ |ü]o\Hê+XÊ\T.
nH˚ø£ edüTeÔ ⁄\T ñHêïsTT.
Á<äeéTT (Substance), eTqTwüß\T, >∑Ti≤¿\T ` Ç˝≤ mH√ï JesêX¯ó\T
ne˙ï edüTeÔ ⁄\T.
>∑TD≤\T ` \ø£D å ≤\T ñHêïsTT. ms¡T|ü⁄, q\T|ü⁄, eT<ÛTä ]eT ` Ç˝≤+{Ï$.
Ç$ edüTeÔ ⁄\T ø±<äT, edüTeÔ ⁄\qT ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+{≤sTT.
|üqT\T ñHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Çfi¯ófl ø£≥&º +É , q&Ée&É+, #·+|ü≥+ `
Ç˝≤ Ç$ edüTeÔ ⁄\T ø±<äT, >∑TD≤\T ø±<äT. M{Ï Á|ües¡qÔ e\¢ edüTeÔ ⁄\T ñ+&É&yÉ ÷Ó ,
˝Òøb£ ˛e≥yÓ÷, e÷]b˛e&Éy÷Ó »s¡T>∑T‘·T+~.
M≥ìï{Ï ‘·‘·Ô«+ @$T{Ï nqï~ ‘Ó\TdüTø√e&É+`Á|ü<∏äeT ‘·‘·Ô«XÊg+
ñ<˚›•+#˚ |üì. nsTT‘˚ Ç~ edüTÔ>∑‘·yÓTÆq \ø£åD≤\≈£î m≈£îÿe>± dü+ã+~Û+∫
ñ+≥T+~.
|ü<ës¡+ú nH˚ e÷≥≈£î s¬ +&ÉT Á|üd≈ü î£ \Ô T ñHêïsTT.
Á|üøè£ ‹˝À ø£ì|æ+#˚ eTqTwüß\T, >∑Ti≤¿\T ` Ç≥Te+{Ï Je|ü<ësêú\T ˇø£{,Ï
á eTìwæ, á >∑Ti¿+ nH˚ Á|ü‘´˚ ø£‘.· s¬ +&ÉT |ü<ësêú\≈£î á Á|ü‘´˚ ø£‘· ñ+&ÉH˚
ñ+≥T+~. Á|ü‘´˚ ø£‘≈· î£ eT≥T≈£î ‘·q<Óq’ ndæ‘Ô «· + ˝Ò<Tä .
eTìwæ ˇø£ |ü<ës¡+ú >± ñHêï&ÉT. n‘·ìøÏ ô|s¡T>∑T<ä\, eè<ë∆|´ü + ñHêïsTT.
nìï dæ‘ú T· \˝ÀqT n‘·qT Ä eTìùw. Ç≥Te+{Ï Á|ü‘´˚ ø£ \ø£D å ≤\≈£î, |üqT\≈£î
dæ~∆+#·<äT. ˇø£ s¡+>∑T ñqï<äqTø√+&ç, n~ eTT+<äT q\¢>± ñ+&ç ‘·s¡Tyê‘·
mÁs¡>± e÷s¡˝<Ò Tä . ˇø£ |üì ñqï<äqTø√+&ç, n~ eTT+<äT #Ó&<¶É ’Ó ‘·sT¡ yê‘· eT+∫~
ø±˝Ò<Tä . e÷]b˛‘·Tqï Á|ü|+ü #·+˝À eTqTwüß\e+{Ï Je|ü<ësêú\T, dæsú y¡ TÓ qÆ $`
XÊX¯«‘·+>± ñ+&˚~. ndæ‘ú «· + jÓTTø£ÿ s¡÷bÕ+‘·sê\T Ç$. yê{Ï˝À mH√ï Á|üÁøÏjT· \T
»s¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT. |ü⁄{Ï+º ~ yÓTT<ä\T –fÒ+º ‘· es¡≈î£ mH√ï e÷s¡TŒ\T, #˚sT¡ Œ\T
‘·≥dækú ÕÔsTT. n$ |üqT\T #˚kÕÔsTT— Ç‘·sT¡ \T #˚ùd |üqT\≈£î Á|üu≤Û $‘·+ ne⁄‘êsTT.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 192
yê{Ï \ø£D å ≤\T e÷s¡TŒ bı+<äT‘·÷ ñ+{≤sTT. Á|üe÷D≤\T e÷s¡T‘êsTT. ø±ì Ä
|ü<ës¡+ú ñqï+‘· es¡≈î£ n~ ªˇø£{μÏ >±H˚ ñ+≥T+~. mìï e÷s¡TŒ\T »]–Hê
<ëì ndæ‘ú «· + ˇø£f.Ò $X¯«+ m˝≤ ndæ‘ú «· + ø£*– ñ+<√ á edüTeÔ ⁄\÷ n+‘˚.
yê{ÏøÏ >∑TD≤\T, ø£<*ä ø£\T ñ+{≤sTT. #·s´¡ Á|ü‹#·s´¡ \≈£î Ä\yê\+ ne⁄‘êsTT.
ñqï~ @$T{Ï ? ` ndæ‘ú «· + n+fÒ @$T{Ï ` nqï |ü]o\q‘√ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ
#˚kÕÔ&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ. Ç+Á~j·÷\≈£î >√#·s¡+ nsTTq Ø‹˝À edüTÔe⁄\T m˝≤
ñHêïsTT, m˝≤ Áø£eT>∑‹˝À Á|üe]ÔdTü HÔ êïsTT ?
Á|ü‹ edüTeÔ ⁄qT mìï $uÛ≤>±\T #˚dæ |ü]o*+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï~ ?
<ëìøÏ eTq+ >∑eTìdüTqÔ ï á Á|ü‘´˚ ø£ \ø£D
å + m˝≤ dü+ÁbÕ|ü+Ô nsTT+~!
á Á|üXï¯ \≈£î CyêãT eT∞fl s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\T>± #ÓãT‘ê&ÉT.
Á<äeéTT (Matter), s¡÷|üeTT (Form) ne´ø£Ô+>±, >∑]“¤‘·+>± ñqï~
(Potestial) ô|ø
’ Ï ø£ì|æd÷ü Ô ñqï~ (Actual).
ø±s¡D+ (Cause) nH˚ <ëìøÏ n]kÕº{˝Ï Ÿ m|ü&É÷ á Hê\T>∑T ÁbÕ<∏$ä Tø£
$uÛ≤>±\T>± #˚dæ #Ó|ü ‘·THêï&ÉT.
Á<äeéTT ` s¡÷|üeTT :
edüTeÔ ⁄>± |ü]|üPs¡+í >± e´ø£eÔ Tj˚T´ <˚qïsTTHê |ü]o*+#·+&ç.
n~ eTìwæ ‘·j÷· s¡T #˚dqæ sê–bÕÁ‘· ø±e#·TÃqT, ˝Òø£ Á|üøè£ ‹˝À düV≤ü »
dæ<+∆ä >±H˚ ñqï #Ó≥Tº ø±e#·TÃqT— >∑Ti¿+ ø±e#·TÃqT.
sê–bÕÁ‘· rdüT≈£î+<ë+ eTT+<äT, <ëì˝≤>∑ ‘·j÷· s¬ q’ bÕÁ‘·\T nH˚ø+£
ñ+&Ée#·TÃqT. n<˚ Äø£è‹, n<˚ s¡÷|ü+.
˝Òø£ n<˚ Á<äe´+‘√ eTs√ s¡÷|ü+˝À, Äø£è‹˝À ‘·j÷· s¡T #˚dqæ bÕÁ‘·\T
ñ+&Ée#·TÃqT. ˇø£{Ï ˙fi¯ófl yÓ÷düTø√e{≤ìøÏ ñ|üj÷Ó –+#·e#·TÃ— Ç+ø=ø£{Ï |üP\T
n+<ä+>± Á|ü<]ä Ù+#·{≤ìøÏ |üìøÏ sêe#·TÃqT. Ç˝≤ nH˚ø£ Á|üj÷Ó »Hê\≈£î ‘·–q
bÕÁ‘·\T n<˚ Á<äeéTT‘√ ‘·j÷· s¡T#˚jT· {≤ìøÏ dü+uÛeÑ + ñqï~.
#Ó≥Tºø√, >∑TÁsêìø√ n+‘·sê“¤>∑+>± ñqï $uÛ≤>±\T @$T{Ï nqï~
‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ eTq+ eèø£Xå Êg |ü+&ç‘T· &ç˙, »+‘·TXÊg |ü+&ç‘T· &ç˙ n&É>±*.
yêfi¯ófl $es¡+>± n˙ï #ÓãT‘ês¡T. Á|ü‹ edüTeÔ ⁄˝ÀqT $~Û>± s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\T
193 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ñ+{≤sTT. Ä s¡øy£ TÓ qÆ edüTeÔ ⁄\T ‘·j÷· s¡Tø±e{≤ìøÏ nedüs+¡ nsTTq Á<äe´+ Ä
Á<äyê´ìï ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñqï \ø£´å +. á s¬ +&É÷ $<Ûëj·Tø£+>± ø£*dæ yÓT*dæ
ñ+{≤sTT. ˇø£<ëì Á|üøÿ£ ˇø£{Ï ñ+&É&+É >±<äT. ˇø£<ëì˝À eTs=ø£{Ï n+‘·sê“¤>+∑ >±
ñ+{≤sTT. n]kÕº{˝Ï Ÿ á $wüj÷· ìï H=øÏÿ #ÓãT‘ê&ÉT: Á<äeéTT, s¡÷|üeTT` ˇø£
Áø£eTyÓTÆq |ü<ä∆‹˝À, |üPs¡«ì•Ã‘·+>±H˚ @sêŒf…Æq s¡÷|ü+˝À ñ+&˚~ Á<äeéTT.
Á<äeéTT n+fÒ ndü\T ns¡+ú ªø£\|üμ nì, eTTK´+>± |ü&eÉ ≈£î ñ|üj÷Ó –+#˚
ø£\|ü. ô|<’ =∏ >∑sd¡ t Á|ü|+ü #·+ n+‘·{˙Ï ˇø£ |ü&eÉ ≈£î b˛*Ã #ÓãT‘ê&ÉT. n]kÕº{˝Ï Ÿ
‘·q dæ<ë∆+‘ê\T, ñ|üe÷Hê\T Äj·Tq qT+#˚ ‘Ó#T· Ã≈£îHêï&ÉT. s¡÷|üeTT n+fÒ
Áø£e÷qT>∑‘·+>± @sêŒ≥T nsTTq~. n]kÕº{Ï˝Ÿ á $uÛ≤>±ìï edüTÔe⁄\≈£î,
edüTeÔ ⁄\≈£î nr‘·+>±q÷ ñ|üj÷Ó –kÕÔ&TÉ . ˇø£ Áø£eT‘·, |ü<‹∆ä ñqï Á|ü‹ |ü<ësêúìøÏ
á s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\T ‘·|Œü ìdü]>± ñ+{≤j·T+{≤&ÉT.
|üj÷Ó ~Û≈î£ &Óq’ eTìwæì rdüT≈£î+<ë+. n‘·ì s¡÷|ü+, Äø£è‹ dæsú y¡ TÓ qÆ ~.
n‘·ìï ‘·j÷· s¡T #˚dqæ eTT&ç düsT¡ ≈£î\T ` yÓK’ s¡T\T, eéVü‰s¡ Ø‘·T\T. Ç$
düT•øÏ‘å y· TÓ qÆ yê‘êes¡D+˝À n‘·ìøÏ dü+Áø£$T+∫HêsTT. eTq≈£î á s¡÷|üø\£ Œq\≈£î
»‘·≈L£ &ç+~. eT+∫ bÂs¡T&ÉT>± ‘·j÷· s¡e{≤ìøÏ nedüs+¡ nsTTq $<ä´, •ø£D å
n‘·ìøÏ Ç#êÃs¡T. n$ n‘·ì o\dü+|ü<.ä nsTT‘˚ n‘·ì o\+ edüTeÔ ⁄ ø±<äT. n~
n\yê≥T¢, #·s´¡ Á|ü‹#·s´¡ \ düeTT<ëj·T+. Á<äeéTT, s¡÷|üeTT n$ s¡÷|ü+˝À
≈£L&Ü ø£*dæ ñ+{≤j·Tq{≤ìøÏ Ç<√ ñ<ëVü≤s¡D. Á<äe´+ n+fÒ øπ e\+ X¯Øsêìπø
|ü]$T‘·+ #˚jT· &ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. s¡÷|ü ìsêàD+˝À |üPs¡« ì•Ã‘·yTÓ qÆ @sêŒ≥T≈£î
˝§+– ñ+&˚<+ä ‘ê Á<äeý˚T. n~ düŒs¡Ù≈£î n+<˚<H’Ó ê ø±ø£b˛sTTHê |òsü y¡ ê˝Ò<Tä .
y˚<ë+‘· |ü]uÛ≤wü˝À Ç<˚ düŒwüyº TÓ qÆ $wüjT· +. y˚sT¡ $uÛ≤>±\T>± s¡÷bÕ+‘·s+¡
bı+~Hê yê{Ï eT÷\ dü«s¡÷|ü+, ‘·s>¡ ‹∑ ˇø£f.Ò Á<äe´+ nH˚ <ëìøÏ |üPs¡« ì•Ã‘·yTÓ qÆ
s¡÷|ü+ ˝Ò<Tä . s¡÷|ü+ <ëìøÏ ˇø£ Äø£è‹ì rdüT≈£îedüT+Ô ~.
Á<äe´+, s¡÷|üeTT ` Ç$ |üsd¡ Œü sêÁX¯jT· yÓTqÆ $.
Á<äeéTT s¡÷bÕìï ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+&ç, <ëìøÏ ìj·÷eTø£yTÓ qÆ Äø£è‹ì
<Û]ä düT+Ô ~. s¡÷|ü+ Ä edüTeÔ ⁄≈£î ‘·–q ∫e] ìsêíjT· ø£+, <ëìe\¢H˚ edüTeÔ ⁄≈£î
|ü]|üPs¡‘í · edüT+Ô ~. Á<äeéTTq≈£î Ç+ø± Ç≥Te+{Ï ∫e] ìsêíjT· ø£+ dü+ÁbÕ|ü+Ô
ø±˝Ò<Tä .
n]kÕº{Ï˝Ÿ 194
ˇø£ sê–>√fi¯+ ñqï<äqTø√+&ç. >√fi≤ø±s¡+ <ëì Äø£è‹, sê– <ëì Á<äe´+.
e÷qe X¯Øs¡+˝À ` Á<äe´+ n+fÒ qsê\T, ø£+&Ésê\T, meTTø£\T, #·sà¡ eTT
e¬>s’ ê. >√fi≤ìøÏ, X¯ØsêìøÏ ` dü+ã+~Û+∫q á _Ûqï $uÛ≤>±\T n˙ï ‘·eT
|ü]|üPs¡‘í · ø√dü+ y˚∫ ñHêïsTT... n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. sê– ˇø£ eT÷\ |ü<ës¡+ú
(Element) ø±<äT— $TÁX¯eT+. n˝≤π> eTìwæ X¯Øs¡+˝Àì qsê\T, ø£+&Ésê\T ≈£L&Ü.
>√fi≤ìøÏ >±ì, Je |ü<ësêúìøÏ >±ì dü+ã+~Û+∫q Á<äe´+, s¡÷bÕìøÏ dü+ã+~Û+∫
q+‘·es¡≈î£ ˇø£ Äø£è‹øÏ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ìj·÷eTø£yTÓ qÆ ~. eT÷\ |ü<ësêú\T...
uÛ÷Ñ $T, ˙s¡T, ì|ü, >±*... n˙ï s¡kÕj·Tìø£ |ü<ësêú\≈£î Á<äe´+, Á|ü‹ $TÁX¯eT+
jÓTTø£ÿ Äø£è‹ @<√ ˇø£ kÕeT÷Væ≤ø£ dü÷Á‘êìøÏ ˝Àã&ç ñ+≥T+~. »+‘·T X¯ØsêìøÏ
dü+ã+~Û+∫q qsê\T, n]kÕº{˝Ï Ÿ XÊg $X‚w¢ Dü qT nqTdü]+∫ Ä »+‘·Te⁄ ‘ê\÷≈£î
ª‘·*μ¢ ˝À ñ+&çq n~Ûø£ s¡ø+Ô£ . BH√¢+#˚ •X¯óe⁄ ‘ê\÷≈£î dü<ëX¯jT· + @sêŒ≥T
ne⁄‘√+~. •X¯óe⁄˝À ñqï s¡ø+Ô£ , ‘·*¢ rdüT≈£îqï ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\ |ü]D≤eT
s¡÷|ü+. yê] Á<äe´+ uÛ÷Ñ $T ` ˙s¡T ` ì|ü, yêj·TTe⁄\‘√ ìsêàD+ nsTT+~.
n˝≤ Á|ü‹ n+‘·dTü ˝Ô ÀqT` ìsêàD+ »s¡T>∑T‘·Tqï Á|ü‹ <äX˝¯ ÀqT ` ô|s¡T>∑T‘·Tqï
<äX\¯ ˝ÀqT, z ø=‘·Ô s¡÷|ü+ n+<äT˝À Á|üyX˚ ô¯ |{º&+É »s¡T>∑T‘√+~— ˝Ò<ë ˝À|ü\
qT+#˚ ‘·j÷· s¬ ’ ñ|üj÷Ó >∑+ ˝ÀìøÏ ek˛Ô+~. n~ Á<äyê´ìøÏ, s¡÷bÕìøÏ n|üŒ{Ïøπ
$TÁ•‘·yTÓ Æ ñ+~. á Ä˝À#·HêÁø£e÷ìï C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]øÏ+∫ #·÷∫q≥¢sTT‘˚, Á|ü‹
Je|ü<ës¡+ú ‘ê\÷≈£î Á<äeéTT ˇø£ÿfÒ. á $X¯«eT+‘·{˝Ï Àq÷ ñqï JesêX¯ó\
X¯Øs¡+ ˇø£ÿfÒ. Bìπø ìj·÷eTø£yTÓ qÆ s¡÷|ü+ n+≥÷ ˝Ò<Tä . s¡÷|ü Á|üyX˚ e¯ TT,
ìj·÷eTø£yÓTÆq @ Äø£è‹ nsTTHê ãj·T{Ï qT+∫ e∫Ã #˚πs<˚. m+<äTø£+fÒ
ìsêø±s¡yTÓ qÆ Á<äe´+ Á|ü‘´˚ ø£ ìj·÷eTø£+ <Ûsä êàìï dü+‘·]+#·T≈£îì ñ+&É<Tä .
n]kÕº{˝Ï Ÿ ñ<˚X› +¯ Á|üø±s¡+ ªdü«#·Ãy¤ TÓ qÆ Á<äe´+μ (Purematter) nH˚~ eTq
Ä˝À#·q\ düèwæ.º ìC≤ìøÏ Á<äe´+ jÓTTø£ÿ n‹ eT÷\ s¡÷|ü+ @$T≥+fÒ ` Ele-
ment nH˚ eT÷\ |ü<ës¡+ ú . n]kÕº{˝Ï Ÿ uÛÖ‹ø£XÊg+˝À á eT÷\ |ü<ësêú\T ˇø£<ëì
qT+∫ eTs=ø£{Ï>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ bı+<ä{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï~. n|ü&ÉT
eT÷\|ü<ësêú\T ≈£L&Ü |üPs¡« ì•Ã‘· s¡÷bÕìøÏ ˝Àã&çqy˚ ne⁄‘êsTT. m+<äTø£+fÒ`
eT÷\ |ü<ës¡+ú (Prime matter) m|ü&É÷ düsfi¡ +¯ >± ìs¡‹X¯jT· +>± mø£ÿ&Ü ø£qã&É<Tä .
ne´ø£Ô >∑]“¤‘+· : ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#˚~
Ç+‘· es¡≈L£ Á|ü‘´˚ ø£ edüTeÔ ⁄\ $esê\T |ü]øÏ+#êeTT.
195 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Á<äeéTT, s¡÷|üeTT >∑÷&Ü ` n+dü|Pü s¡í dæ‹ú ˝ÀH˚ ìj·÷eTø£‘· bı+<ä&+É ,
bı+<äøb£ ˛e&É+ >∑eTì+#ê+.
á e´‘ê´kÕH˚ï Ç+ø=ø£ s¡ø+£ >± |ü]o*+#·{≤ìøÏ M\Tqï~. edüTeÔ ⁄\qT
‘·j÷· s¡T#˚ùd |ü<‹∆ä , edüTeÔ ⁄\ ô|s¡T>∑T<ä\qT <√Vü≤<ä|sü #¡ ˚ Á|üÁøÏjT· Ç~. n+‘·es¡≈î£
nì•Ã‘·+>± ñqï~. ndü+|üPs¡í+>± ñqï~ Ç|ü&ÉT ì•Ã‘êìï, dü+|üPs¡í‘·qT
bı+<äT‘êsTT. Á<äeéTT, s¡÷|üeTT nH˚ e´‘ê´dü dæ‘ú T· \T Ç|ü&ÉT ne´ø£+Ô >±qT,
>∑]“¤‘+· >±qT ñqï dæ‹ú — ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#˚ dæ‹ú >± e÷]b˛‘êsTT.
ˇø£ düJe |ü<ës¡+ú jÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\qT ñ<ëVü≤s¡D>± rdüT≈£îì #·÷<ë›+.
s¬ +&ÉT »+‘·Te⁄\ n+&Ü\H√, s¬ +&ÉT #Ó≥¢ ;C≤\H√ rdüT≈£î+<ë+.
»+‘·T XÊgy˚‘Ô· nsTTHê, X¯Øs¡ ìsêàD XÊg+˝À |ü+&ç‘T· &ÓH’ ê á n+&É+,
;»+— @ eT÷\ |ü<ësêúìøÏ (Species) #Ó+~q<√ #Ó|Œü ˝Ò&TÉ , ìs¡sí TT+#·˝&Ò TÉ .
s¡kÕj·Tìø£ $X‚w¢ Dü #˚dHæ ê eTq≈£î n+‘·>± »yêãT <=s¡øø£ b£ ˛e#·TÃqT. ô|s¡T>∑T<ä\
ˇø£ kÕúsTTøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· #·÷#·T≈£îHêï ˇø£ >∑T&ÉT¶ eTs√ C≤‹ >∑T&ÉTH¶ ˚ b˛*
ñ+≥T+~ #ê˝≤es¡≈î£ . nsTT‘˚ @ ;»+ <ëì ‘ê\÷≈£î #Ó≥Tº>±H˚ |ü]D≤eT+
#Ó+<äT‘·T+<äH~˚ e÷Á‘·+ ìsêíjT· ø£+ nsTTq dü+>∑‘.˚ yê{Ïì á dæ‹ú ˝À e÷Á‘·+
eTq+ y˚sT¡ #˚dæ #·÷&É˝øÒ b£ ˛sTTHê, ‘Ó\TdüTø√˝Òøb£ ˛sTTHê yê{Ï˝À n+‘·s‘Z¡ +· >±
ñqï \ø£D å ≤\T e÷Á‘·+ y˚sT¡ y˚sT¡ nsTTq$ nq&É+˝À dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . yê{Ï
n_Ûeè~∆ ˝Òø£ |ü]D≤eT dü÷Á‘ê\T ≈£L&Ü y˚sT¡ y˚sT¡ nsTTqy˚.
ˇø£ $‘·TqÔ T rdüT≈£îì #·÷∫q|ü&ÉT n~ Ä s¡ø+£ #Ó≥Tº>±H˚ m<äT>∑T‘·T+<äì
#ÓãT‘êeTT>±ì eTs√s¡ø+£ nsTTq #Ó≥Tº>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+<äì bıs¡bÕ≥Tq >∑÷&Ü
#Ó|Œü eTT. n+<äT#˚‘· ô|s¡T>∑T<ä\, |ü]D≤e÷\ $wüjT· +˝À eTT+<äT>± n+‘·s‘Z¡ +· >±
ñ+&çq \ø£D å ≤˝Ò $»è+_ÛdTü HÔ êïsTT >±ì ø=‘·$Ô #˚s¡ sêe&É+˝Ò<Tä . n+‘·s‘Z¡ +· >±
` >∑]“‘·+>± ñ+&çq \ø£åDy˚T Áø£eT+>± ô|]– ô|<ä›<Ó’ ìsêíj·Tø£ s¡÷bÕìï
dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~. n+<äT#˚‘· Á<äeéTT, s¡÷|üeTT\≈£î ñ+&çq düV≤ü » e´‘ê´dü+
ø=+‘· \T|üyÔ TÓ bÆ ˛sTT eTq+ Ç+ø=ø£ s¡ø+£ >± #Ó|üò ø√e{≤ìøÏ M\T @s¡Œ&ÉT‘√+~.
Á<äeéTT nH˚~ n+‘·s‘Z¡ +· >± ñqï yêVæ≤ì. Bì˝À s¡÷|ü+ jÓTTø£ÿ |ü]D≤eT+
»s¡T>∑T‘√+~. ì•Ã‘· e÷sêZìï #˚sT¡ ≈£îqï s¡÷|ü+ ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#˚~— Bì n+‘·s‘Z¡ +·
Ç+ø± ìsêíjT· ø£+ ø±ì Á<äe´+. Á|üøè£ ‹˝Àì ;CÀ‘·Œ‹Ô, |ü⁄≥Tºø,£ ô|s¡T>∑T<ä\ ˝Ò<ë
n]kÕº{Ï˝Ÿ 196
\*‘·øfi£ \¯ ˝À e#˚Ã Á|üøè£ ‹ nqTø£sD ¡ ` Ç$ s¡÷|üø\£ Œq e\¢ @s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT.
eédüú dü÷Á‘ê\qT nqTdü]+∫ »s¡T>∑T‘·THêïsTT. BìøÏ ñ|üø£]+#˚ Á<äe´+˝À
n+‘·s‘Z¡ +· >± á \ø£D å ≤\˙ï ñ+&ÉH˚ ñHêïsTT.
ˇø£ s¡÷|ü+ |ü]|üPs¡‘í · bı+<˚ Á|üÁøÏjT· qT $es¡+>±, düŒwü+º >± #ÓãT‘ê&ÉT
n]kÕº{˝Ï Ÿ. BìøÏ Energeia nì ù|s¡T ô|{≤º&TÉ . |ü]D‹ #Ó+~q s¡÷|ü+ qT+#˚
Ç~ Ä$s¡“$¤ düT+Ô <ä+{≤&ÉT. ˇø=ÿø£ÿe÷s¡T á ù|s¡TqT (Energeia) s¡÷|ü e´ø°øÔ s£ D¡ ≈£î
≈£L&Ü yê&É‘ê&ÉT.
á Á|üÁøÏjT· ˝À ˇø£ dü+>∑‹ eTq+ >∑eTì+#ê*. |üP]Ô>± Ä$sê“¤e+
#Ó+<äì kÕeTsêú´\, X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô ‘√, ìs¡e~Ûø+£ >± »s¡>π |üì ø±<äT Ç~. #·se¡ T<äX¯
nH˚ |ü]|üPs¡í s¡÷|ü+˝À BìøÏ n+‘·´+ ñ+&ÉH˚ ñqï~. ô|s¡T>∑T<ä\ $wüjT· +˝À
eTq+ Bìì düŒwü+º >± #·÷&Ée#·TÃqT. ø£+øÏ, yÓTTø£ÿ>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. yÓTTø£ÿ,
#Ó≥Tº>± m<äT>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ Ä #Ó≥Tº≈î£ eTs√ ‘·sT¡ yê‹ yÓT≥Tº ˝Ò<Tä : |üPs¡«dæ‹ú
nsTTq yÓTTø£ÿ≈£î ñqï≥T¢>± #Ó≥Tº Ç+πø<√ nsTTb˛<äT. n+‘·s¡Z‘· dæú‹ qT+∫
j·T<ës¡dú ‹úæ øÏ |ü]D≤eT+ ` á ñ<ëVü≤s¡D˝À #Ó≥Tº ‘·j÷· s¡e&É+‘√ Ä–b˛‘·T+~.
n<˚ Je<ësêú\ $wüjT· +˝À nsTT‘˚ ` edüTeÔ ⁄ qT+∫ eTs=ø£ edüTeÔ ⁄ düèwæº ne{≤ìøÏ
neø±X¯+ ñ+~. düèwæìº ø=qkÕ–+#·>\∑ X¯øÔÏ ñqï~ Çø£ÿ&É. á X¯øìÔÏ >∑T]+∫
#ÓãT‘·÷ <ëìì |ü]|üPs¡+í >± #·÷|æ+#·&yÉ T˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ ˙‹XÊg+ (Ethics) nqï
|ü⁄düøÔ +£ ˝À Ä<Ûës¡d÷ü Á‘·+>± e]í+#·ã&ç+~.
Hê\T>∑T ø±s¡D≤\T :
s¡÷|üeTT, Á<äeéTT, n+‘·s‘Z¡ e· TT, ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#˚~ ` nì Hê\T>∑T>±
$uÛõÑ +∫q á |ü]o\q˝À |ü]|üPs¡‘í · m˝≤ s¡÷bı+<äT‘·T+<ä+fÒ.... edüTeÔ ⁄\
‘·j÷· ØøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ |ü]dæ‘ú T· \qT e]í+#·&+É Hê\T>∑T ø±s¡D≤\ dæ<ë∆+‘êìï
Á|ü‹bÕ~+#·&eÉ T÷qT.
Á^ø˘ ‘·‘·Ô« #·s¡Ã\˝À πø+Á<äkÕúq+ eVæ≤+∫q á düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡+
rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ n]kÕº{˝Ï Ÿ |üPqT≈£î+{≤&ÉT.
Á|ü|+ü #· Áø£eT‘·≈î£ ø±s¡D+ @$T{Ï ?
Ç+‘·≈î£ eTT+<äT e∫Ãq ‘·‘«Ô· dæ<ë∆+‘ê\˙ï á Á|üXï¯ ≈£î ìø±s¡‡sTTq düC≤yÓq’
»yêãT Çe«˝Òø£b˛sTTHêj·T˙ ‘êqT Ä ˝À≥TqT |üP]düTÔHêïq˙ n]kÕº{Ï˝Ÿ
uÛ≤$kÕÔ&TÉ .
197 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n+<ä T #˚ ‘ · á dæ < ë∆ + ‘êìï eTq+ >∑ ÷ &Ü |ü P ]Ô > ± #· ] Ã+#· T ≈£ î ì
‘Ó\TdüT≈£î+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#·&+É nedüs+¡ .
ªø±s¡D+μ nH˚ e÷≥≈£î Á^ø˘ uÛ≤wü˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ ñ|üj÷Ó –+∫q |ü<ëìøÏ
ns¡+ú : |ü]dæ‹ú øÏ Hê´j·Tã<äy∆ TÓ qÆ u≤<Û´ä ‘·. ˇø£ |üìøÏ` n~ eT+∫<ÓH’ ê #Ó&<¶É H’Ó ê`
Hê´j·TyÓTqÆ u≤<Û´ä ‘·. á |ü]D≤e÷ìøÏ eT÷˝≤<Ûës¡+.
Çø£ ˇø£ |ü]dæ‹ú ì >∑T]+∫ |ü]o*dü÷Ô Ç~ Ç˝≤ s¡÷bı+<ä{≤ìøÏ ø±s¡D+
@$T{Ï nì Á|ü•ï+#·T≈£î+fÒ <ëìøÏ »yêãT Hê\T>∑T s¡ø±\T>± <=s¡T≈£î‘·T+~. á
Hê\T>∑÷ ˇø=ÿø£ÿ ø±s¡D≤ìøÏ nq«sTTkÕÔsTT. |üP]Ô »yêãT ø±yê\qT≈£î+fÒ á
Hê\T–+{Ï˙ >∑T~>∑T#·Ãe\dæq nedüs+¡ ñqï~.
1. Ä edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ Á<äe´+, ˝Ò<ë Á<äe´ ø±s¡D+.
2. n~ m~–q dü÷Á‘·+— ˝Ò<ë s¡÷|üø±s¡D+.
3. m<ä>{∑ ≤ìøÏ ˝Ò<ë e÷s¡{≤ìøÏ eTT+<äT>± Áb˛<ä“\¤ |ü]∫+~ mes¡T ?`
ÁbÕs¡+uÛÑ ø±s¡D+ @$T{Ï ?
4. |üP]Ô Á|üÁøÏjT· jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í |ò*ü ‘·+. ` n+‘·´ ø±s¡D+.
M{Ï˝À @ ˇø£{Ï y˚sT¡ >± ñHêï, |ò*ü ‘·+>± ne‘·]+∫q edüTsÔ ÷¡ |ü+˝À
≈£L&Ü e´‘ê´dü+ ñ+&ç ñ+&˚<.˚ n+<äT#˚‘· á Hê\T–+{Ï˙ $~Û>± |ü]o*+∫
‘Ó\TdüTø√e\dæ+<˚.
u≤Vü‰≥+>± ø£ì|æ+#˚ ñ<ëVü≤s¡D\T Çe«e#·TÃqT :
e÷qe HÓ|’ ⁄ü D´+ e\¢ ‘·j÷· s¡jT˚ ´ edüTeÔ ⁄\T. nsTT‘˚ »+‘·T dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
ô|s¡T>∑T<ä\, |ü⁄qs¡T‘êŒ<äq‘√ ÁbÕs¡+_Û+#êeTT >∑qTø£ á |ü]o\q≈£î, Ç~ #ê\<äT.
ˇø±H=ø£ dü\ú +˝À Ç|ü&ÉT |ò˝ü ≤Hê #Ó≥Tº m+<äT≈£î ñqï~ ` nì Á|üXï¯
y˚düT≈£î+<ë+.
|ü]o\q˝À n+XÊ\T Ç˝≤ ñ+&É{≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+~ :
1. ˇø£ $‘·TÔ ñqï~. <ëì qT+∫ á #Ó≥Tº e∫Ã+~. Ä $‘·T˝Ô ÀH˚ #Ó≥Tº
|ü⁄≥º{≤ìøÏ, ô|s¡>{∑ ≤ìøÏ nedüs+¡ nsTTq X¯øÔÏ n+‘·s‘Z¡ +· >± ñ+&ç+~.
n+<äTe\¢H˚ Ç|ü&ÉT Çø£ÿ&É á #Ó≥Tº ñqï~.
2. á $‘·TÔ ìsêíj·Tø£yÓTÆq |ü<ä∆‹ì nqTdü]+∫ ñ+&Ü*. ô|s¡T>∑T<ä\≈£î
nqT≈£L\yÓTqÆ |ü<‹∆ä n~. n~ #Ó≥Tº>±H˚ ô|s¡>>∑ \∑ <äT. eTs√ s¡ø+£ >±
ô|s¡>˝∑ <Ò Tä .
n]kÕº{Ï˝Ÿ 198
3. Ä $‘·TÔ mø£ÿ&çqT+&√ }&ç|&ü ˝É <Ò Tä . n~ n+‘·≈î£ eTT+<äT ñ+&çq #Ó≥Tº˝À
qT+#˚ e∫Ã+~. |üPs¡«|ü⁄ #Ó≥Tº <ëì qT+&ç e∫Ãq ø£+øÏ, Ä ø£+øÏ˝À
–+»`Ç<ä+‘ê á #Ó≥Tº m<ä>∑{≤ìøÏ nedüs¡+ nsTTq ø±s¡D≤\T
ø£*Œ+#êsTT.
4. ô|s¡T>∑T<ä\ n+‘ê düeTq«j·T+ nsTT, |ü]|üPs¡‘í · #Ó+<˚ kÕúsTT ˇø£{Ï
ñ+&ç ñ+≥T+~. Ä düeTq«j·T dü÷Á‘·+ Á|üø±s¡+ á $‘·T,Ô #Ó≥Tº>± ô|]–
‹]– ø£+≈£î\qT Çe«>∑\ k˛ÔeT‘·T ø£*– ñ+~.
ÇB á Á|üÁøÏjT· ø£+‘·{øÏ ° ‘·T~ s¡÷|ü+.
n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ ñqï eèø£Xå Êg |ü]C≤„q+ e\¢ Äj·Tq á ‘·T~ s¡÷bÕìï
}Væ≤+#·Tø√>∑*>π &ÉT— ñ<˚•› +#·>*∑ >±&ÉT. Ç$ Á|ü‘´˚ øÏ+∫ }Væ≤+∫qB, ñ<˚•› +∫qM
ø±ø£b˛e#·TÃqT.
yê≥+‘·≥ n$ Ä >±&ç˝À |ü&Ü¶sTT.
Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\ düeTT<ëj·T+ n|ü⁄s¡÷|ü+ >∑qø£, Ç<˚<√ düVü≤»
|ü]D≤eT+>±H˚ »]–+~ düTe÷ nqTø√e{≤ìøÏ M\T˝Ò<äT. n+<äT#˚‘· Ç~
j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± »]–+~ n+{≤eTT. á j·÷<äè∫Ã¤ø£ |ü]D≤e÷ìøÏ eT<Û´ä j·TT>±\
˙‹XÊg+˝À ã\ |ü]>∑Dq e∫Ã+~.
#·\q+ (Motion) :
ø±s¡D+ düV≤ü »yÓTqÆ ~ nsTTHê ø£èÁ‹eTyÓTqÆ <ÓH’ ê, Á<äe´+ ô|q’ H˚ Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+≥T+~. @<√ ì$T‘·Ô ø±s¡D+ e\¢, eTπs<√ Áb˛<ä“\¤ + #˚‘· s¡÷|ü+ Á<äe´+ MT<ä
‘·q Á|üu≤Û e+ #·÷|ü⁄‘√+~. á Áb˛<ä“\¤ + Á<äe´+ MT<ä m˝≤ Á|üe]Ôk˛Ô+~. ∫es¡≈î£
Ä s¡÷bÕìï m˝≤ rdüT≈£î sê>∑\T>∑T‘√+~ ?
n]kÕº{˝Ï Ÿ BìøÏ #·\q+ (Kinesis) nì düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘ê&ÉT.
á Áb˛<ä“\+ rdüT≈£îe#˚Ã e÷<Û´ä eT+ (Agent) Á<äe´+ MT<ä ˇø£ #·\Hêìï
Á|üy˚X¯ ô|&ÉT‘√+~. á #·\q+ |òü*‘·+>±H˚ Ä s¡÷|ü+ ìsêàD+ ne⁄‘√+~.
Ä e÷<Û´ä eTy˚T #·\q+‘√bÕ≥T ‘êqT >∑÷&Ü ñ+&Ü*‡q ìeT‘·+Ô ˝Ò<Tä . n~
#·\Hêìï ø£*–+#·>*∑ –‘˚ #ê\TqT. n+fÒ ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£yTÓ qÆ |üqT\ìï+{Ï˝ÀqT,
199 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
‘·T~ s¡÷bÕìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚ùd ø±s¡D+ @$T≥+fÒ, ª|ò˝ü ≤Hê |ò*ü ‘·+ sêyê* düTe÷
nH˚ n_ÛÁbÕj·Ty˚Tμ á n_ÛÁbÕj·T+ ‘·q+‘· ‘êqT #·\q+˝À bÕ˝§Zq<äT.
eTqdüT˝À Ä n_ÛÁbÕj·T+ kÕúe]+#·Tø=ì, n~ eTs√ X¯Øs¡ uÛ≤>±ìï Ä
|üìøÏ ìj·T$Tk˛Ô+~. ‘êqT ø£<\ä ≈£î+&ÜH˚ eTs=ø£<ëìì ø£~*+#·&+É nH˚ ø±s¡D+
`n]kÕº{˝Ï Ÿ <Ûsä à¡ XÊg+˝À Äj·TTe⁄|ü≥Tº nsTTq Ä˝À#·q. n+‘·s‘Z¡ · \ø£Då + qT+∫
ô|’øÏ ø£ì|æ+#˚ edüTÔe⁄ ‘·j·÷s¡e&É+ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î, e÷sêZìøÏ ` ø£<ä*ø£
eT÷\ø£+<ä+. Ç~ Á<äe´+˝ÀH˚ n+‘·s‘Z¡ +· >± ñ+~, |üì#˚k˛Ô+~. á ø£<*ä ø£
ˇø£y|’Ó ⁄ü qT+#˚ m+<äT≈£î sêyê* ? eTs√yÓ|’ ⁄ü ≈£î m+<äT≈£î b˛<äT ` nqï MTe÷+dü\
ô|ì’ n]kÕº{˝Ï Ÿ >∑+<äs>¡ √fi¯ |ü&&É TÉ . Ä |üì ‘·sT¡ yê‘· e∫Ãq Á|üøè£ ‹ Á|üÁøÏjT· \
j·÷+Á‹ø£‘q· T |ü]o*+∫q Ä<ÛTä ì≈£î\T #˚|{ü ≤ºsT¡ . n~ y˚sπ $wüjT· +.
n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ , Á|üøè£ ‹ì >∑T]+∫ ñ+&çq n_ÛÁbÕj·÷\T Ç‘·$T‘·yú TÓ qÆ $.
øπ e\+ j·÷+Á‹ø£‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q$ ø±e⁄.
ø£fi\¯ ˝À ` ˇø£ s¡÷bÕìï eTqdüT≈£î |ü{ºÏ Çe«&É+, n‘·&#ç ‘˚ · ˇø±H=ø£
Á<äe´+ô|’ <ëìï eTTÁ~+#˚≥T¢>±, eT*#˚≥T¢>± #˚jT· &ÉeTT` nH˚~ edüTeÔ ⁄ ‘·j÷· s¡T
ne{≤ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~. BìH˚ $dü]Ô +∫ #·÷∫q|ü&ÉT, Á|üøè£ ‹˝À ñqï
HÓ|’ ⁄ü D´+ ø±s¡D+ Ä˝À#·qMT<ä |üì#˚dæ edüTeÔ ⁄qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+ nH˚~` Á|üøè£ ‘˚
á |üì #˚k˛Ô+~ nì|æ+#˚ kÕúsTT˝À ñ+~. Á<äe´+ á HÓ|’ ⁄ü D´ ø±s¡D≤ìøÏ Á|üu≤Û $‘·+
ne⁄‘·T+~. Bì |ò*ü ‘·+>±, ø=ìï ìj·÷eTø±\qT es¡Tdü>± ÄbÕ~+#·T≈£î+≥÷
b˛‘·T+~. n+‘·s‘Z¡ y· TÓ qÆ \ø£D å ≤\qT, yêdüq\qT, ìj·T$T‘·yTÓ qÆ rs¡T\˝À $düèÔ ‘·
|üsT¡ #·T≈£î+≥÷ b˛‘·T+~.
ª#·\q+μ nH˚ |ü<ëìï n‹ $düèÔ ‘·yTÓ qÆ uÛ≤e+˝À yê&É‘ê&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
edüTeÔ ⁄\˙ï Ç|ü&ÉT ‘êeTT bı+~q s¡÷bÕìï dü+bÕ~+#·T≈£î+<äT≈£î |üì #˚dqæ
Á|üÁøÏjT· \˙ï n‘·ì <äèwæ˝º À á #·\qy˚T. #·\q+˝À $$<Ûä n+‘·dTü \Ô qT Äj·Tq
@ø£sT¡ e⁄ ô|&É‘ê&ÉT.
ñ‘êŒ<äq : n+fÒ ˇø£ ìj·÷eTø£ edüTeÔ ⁄ á s¡÷bÕìøÏ sêe&É+, <ëìøÏ
e´‹πsø£yTÓ qÆ \ø£D å + $HêX¯+ ne⁄‘·T+~ ˝Ò<ë ÁuÛwÑ +ºü ne⁄‘·T+~.
e÷s¡TŒ : edüTeÔ ⁄˝Àì >∑TD+ e÷]b˛‘·T+~.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 200
ô|s¡T>∑T<ä\ : dü+≈£î∫‘·+ ne&É+— edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ Á|üe÷D+˝À e÷s¡TŒ\T
sêe&É+.
dü\ú + <ë«sê #·\q+ : e÷s¡TŒ »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üÁøÏjT· ˝À edüTeÔ ⁄ Ç~es¡≈î£
ÄÁø£$T+#·T≈£îqï dü˝ú ≤ìï ø±≈£î+&Ü n≥T Ç≥T bÕø£&+É , »s¡>&∑ +É .
` á ∫e] n+XÊìï n]kÕº{˝Ï Ÿ m≈£îÿe>± $e]+∫ #ÓãT‘ê&ÉT. m+<äTø£+fÒ
Ç<˚ nìï{Ï˝ÀqT eTTKýÓTqÆ ~.
#·\q+ jÓTTø£ÿ ì‘·´‘·«+ :
HÓ’|ü⁄D´ ø±s¡D+ |ü]o*düTÔqï|ü&ÉT ø=ìï eTTKýÓTÆq |òü*‘ê+XÊ\T
‘ês¡dü|ü&çHêsTT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·q |üPØ«≈£î\T #Ó|Œæ q ª|ü]D≤eTμ Á|üÁøÏjT· n_ÛÁbÕj·÷\‘√
@ø°u≤Û e+ ˝Ò<Tä . n‘·ì dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+ eTìwæ eTìwæ˝À qT+#˚ sêyê*. |üd|æ \æ ¢
ñqï<ä+fÒ ` <ëìø√ ‘·+Á&ç ñ+&Ü*. Á|üøè£ ‹˝À |ü>T∑ fi¯ófl e∫Ã u≤>± m~–q
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ <ë«sê j·TTe≈£î˝Ò ñ‘·Œ‹Ô ø±e&É+ »s¡>ì∑ |üì. ˇø£ C≤‹ Species
qT+∫ eTs√ C≤‹ ñ<ä“$¤ +#·&+É ≈£L&Ü »s¡><∑ Tä .
Á|ü‹ |üdbæ Õ|ü≈î£ ˇø£ ‘·+Á&ç ñ+&Ü*. Ä ‘·+Á&ç ≈£L&Ü ‘êqT Ç+‘· ô|<äy› ê&ÉT
ø±ø£eTT+<äT |üdæbÕ|ü nsTT ñ+&Ü*. n+<äT#˚‘· |ü⁄qs¡T‘êŒ<äø£ dü÷Á‘·+
Äe\+ãq˝À ñqï+‘· ø±\+ ` BìøÏ Ä~, n+‘·+ nH˚$ ñ+&Ée⁄.
$X¯«+ (Cosmos) Áø£eTo\‘· ñqï Á|ü|ü+#·+ ` ‘·|üŒ≈£î+&Ü XÊX¯«‘·
yÓTqÆ ~. #·\q+ >∑÷&Ü m|üŒ{Ïø° ñ+&˚B, m|ü&É÷ |üì#˚d÷ü Ô ñ+&˚Bì, BìøÏ
Ä|ü⁄, n&ÉT¶ ˝Òe⁄.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT á Á|ü|+ü #êìï @MT˝Òìdæ‹ú (Nothing) qT+&ç düèwæ+º #ê&ÉT
nqï|ü&ÉT ` eTq ñ<˚›X¯´+ @eT+fÒ Äj·Tq n+‘·≈£î eTT+<äT qT+∫ ñqï
Á<äe´+ qT+&ç düèwæ+º #·˝<Ò Tä ` nì. »>∑‘T· Ô ‘·q ndæ‘Ô «· + ø√dü+ øπ e\+ Äj·Tq
(uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT) MT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñqïB ` nì.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT :
Á|ü|+ü #·+ XÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~` nqï dæ<ë∆+‘·+ n]kÕº{˝Ï Ÿ Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ HêìøÏ
|ü‘êø£ kÕúsTTøÏ #Ó+~q~.
201 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT XÊX¯«‘·T&ÉT. nìï e÷s¡TŒ\≈£î, ø£<ä*ø£\≈£î, Á|üÁøÏj·T\≈£î
eT÷\eTT. ø±ì Äj·Tq≈£î e÷Á‘·+ e÷s¡TŒ ˝Ò<Tä .
#·\q+ n+‘ê Á<äe´+ô|q’ »]π> Á|üÁøÏjT· . n+‘·s‘Z¡ +· >± ñ+&çq s¡÷bÕ\T
ô|ø’ Ï Ä$s¡“$¤ düTHÔ êïsTT.
á Á|üÁøÏjT· n+‘ê HÓ|’ ⁄ü D´ ø±s¡D+>± »s¡T>∑T‘√+~.
düVü≤» Á|üÁøÏj·T\ XÊX¯«‘·‘·«+ >∑T]+∫ #Ó|æŒq|ü&ÉT XÊX¯«‘·#·\q
eT÷˝≤<Ûësê\T ˇø£{>Ï ±ì m≈£îÿe>±ì ñ+&Ü*.
Ç˝≤ XÊX¯«‘·yTÓ qÆ #·\q s¡÷bÕ\qT eTq+ n+^ø£]+#·ø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚,
á Á|ü|+ü #·+ (»>∑‘T· )Ô ` Á|üÁøÏjT· n+‘ê ø=ìï #·\Hê\ eT÷\+>± @s¡Œ&ç+~
nì nqTø√e\dæ edüT+Ô ~. á n_ÛÁbÕj·T+ á |üì ìsê|ò÷ü ≥+>±, @ø£_–ì
»s¡>∑&ÜìøÏ Ä≥+ø£+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~. @y√ Á|üÁøÏj·T\T ñHêïsTT, n$
n|ü&É|ü &ÉT ‘·≥dækú ÕÔsTT ` nqT≈£î+fÒ, n$∫Ã¤qï‘·≈î£ n+‘·sêj·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
ø£qTø£ #·\q+ ìsê|ò÷ü ≥+>± »s¡>e∑ ˝…q+fÒ n+<äT≈£î XÊX¯«‘·yTÓ qÆ eT÷˝≤<Ûësê\T
ˇø£{>Ï ±ì, ø=ìï>±ì ñ+&Ü*. ˇø£fÒ nH˚øe£ ÷ nì eT∞fl Á|ü•ï+#·T≈£îqï|ü&ÉT
n]kÕº{Ï˝Ÿ #Óù|Œ düe÷<Ûëq+ : ª‘êqT ø£<ä\≈£î+&Ü nìï{Ï˙ ø£~*+#˚ düs¡«
X¯øeÔÏ +‘·T&ÉT ˇø£ÿ&˚μ nì.
»>∑‘T· Ô ñ<˚X› ´¯ + HÓsy¡ s˚ &¡ ÜìøÏ ˇø£ÿ&˚ #ê\TqT. m≈£îÿeeT+~ ñHêïs¡qT
ø√e&É+ n|üdeü ´+ ne⁄‘·T+~.
uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT, »>∑‘·TÔ,á ¬s+{Ïø° ñqï |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûëìï >∑T]+∫
n]kÕº{˝Ï Ÿ n_ÛÁbÕj·÷\T ÇM `
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ˇø£ÿ&˚. e÷s¡TŒ≈£î ˝ÀqTø±ì eTVü≤‘·sÔ X¡ ø¯ ÔÏ Äj·Tq ˇø£ÿ&˚.
Äj·Tq kÕøå±‘êÿsêìøÏ »>∑‘T· Ô n+‘ê Á|ü‹düŒ+~düT+Ô ~. ‘·‘Œ· *¤ ‘·+>± ÁãVü‰à+&É
s¡#q· »s¡T>∑T‘·T+~. Á<äe´+˝À n+‘·s‘Z¡ +· >±, >∑]“¤‘+· >± ñqï nH˚ø£ s¡÷bÕ\qT
yÓ*øÏ ‘Ó#Ã˚ |üse¡ T|ü⁄s¡Twüß&ÉT Äj·TH˚.
á Á|üÁøÏjT· n+‘·{øÏ ° Äe\ ì\ã&ç, ‘·q dü+ø£\Œ+ #˚‘H· ˚ Äj·Tq düèwæº
n+‘ê |ü\$¢ +#˚≥T¢ #˚kÕÔ&TÉ . s¡÷|üeTT, Á<äeéTT ø£*dæq düeTT<ëj·T+ ø±<äT.
Äj·Tq eTq+ #·÷düTqÔ ï edüTeÔ ⁄\ e÷~] Äj·Tq nH˚ø£ ñbÕ+>±\ dü$TàÁ•‘·+
ø±<äT. Äj·Tq øπ e\+ nq+‘·s÷¡ |ü⁄&ÉT— dü‘´· +. Äj·Tq yÓqø£ #·]Á‘·≈î£ ˝Àã&çq
n]kÕº{Ï˝Ÿ 202
ô|s¡T>∑T<ä\— |ü]D≤eTeTT ˝Òe⁄. Äj·Tq nÁbÕø£è‘·yTÓ qÆ e÷qTw” s¡÷|ü⁄&ÉT. »>∑‘T· Ô
ndæÔ‘ê«ìøÏ Äj·Tq ‘·|üŒìdü]. nsTT‘˚ Ä »>∑‘·TÔ≈£î Äe\, nr‘·+>± ì*∫
ñ+{≤&ÉT. Äj·Tq kÕøå±‘êÿs¡+ e\¢H˚ nìï |üqT\÷ ne⁄‘êsTT. Äj·Tq
ø£<\ä ≈£î+&ÜH˚ »>∑‘T· ,Ô düèwæº m˝≤ dü+uÛ$Ñ kÕÔsTT nqï Á|üXï¯ \≈£î >∑÷&Ü n]kÕº{˝Ï Ÿ
düe÷<Ûëq+ #ÓãT‘ê&ÉT. ªeT+∫‘·q+μ nqï ø£fi≤´D>∑TD+ eT÷ØÔu$ÑÛ +∫ ñqïyê&ÉT
>∑qTø£ ø£<\ä ≈£î+&ÜH˚ ‘·q eT+∫‘·Hêìï Á|üd]ü +|ü #˚dæ nìï |üqT\T »]|ækÕÔ&TÉ .
$X¯«eT+‘ê ‘·q Çs¡TdüT MT<ä n$∫Ã¤qï+>± ì]«sêeT+>± ø£~˝Ò≥≥T¢ ø£{≤øÏkå ÕÔ&TÉ .
#·\q+ n+‘ê $XÊ«ìøÏ Äe\ mø£ÿ&√ dü«s¡Z+˝À ` ø£\<äì πø+Á<ä+ qT+∫
»s¡T>∑T‘·T+~ >∑qTø£ <ëì Á|üu≤Û e+ $X¯«eT+‘·{≤ Äe]+∫ ñ+≥T+~.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT $XÊ«ìï #·*+|ü#ù˚ dyê&ÉT, X¯øÔÏ ñ‘êŒ<ä≈î£ &ÉT ` n+{≤&ÉT
n]kÕº{˝Ï Ÿ. n+‘˚>±ì Äj·TH˚ düèwæøº s£ Ô¡ nq&ÉT. »>∑‘T· Ô XÊX¯«‘·+ nsTTq<ÓH’ ê `
düèwæøº Ï Äj·Tq≈£î Á|ü‘´· ø£å dü+ã+<Û+ä ñqï≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT.
|üPs¡«y˚T ñqï Á<äe´+ ô|q’ eTTÁ~+|üã&çq s¡÷|ü+ yÓ|’ ⁄ü |ü⁄s√>∑$T+#˚≥≥T¢
#˚jT· &ÉyT˚ Äj·Tq kÕøå±‘êÿs¡+ e\¢ $X¯«+˝À »s¡T>∑T‘·÷ ñqï |üì.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ˝Òøb£ ˛sTTq≥¢sTT‘˚, ªs¡÷|ü+μ ñ+&É<Tä — Áø£eT‘· ñ+&É<Tä .
Á|üøè£ ‹ n+‘ê Hê\T>∑T eT÷\ Á<äyê´\T>± $uÛ≤>∑+ nsTTHê, Ä ªeT÷\
Á|üø£è‹μ uÛÑ>∑e+‘·Tì ø£+f… _ÛqïyÓTÆq~ ø±<äT. »s¡T>∑T‘·Tqï yê{Ï ø£ìï+{Ïø°
eT÷\s¡÷|ü+ n<˚.
düèwæøº s£ Ô¡ ø±qfÒ¢ n]kÕº{˝Ï Ÿ ìs¡«∫+#˚ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Je⁄\ $~Ûø,Ï >∑‹øÏ
|ü]bÕ\≈£î&ÉT ø±&ÉT.
»>∑‘T· qÔ T ì]«sêeT+>±, ìsê≥+ø£+>± #·*+|ü#d˚ ÷ü Ô ñ+&É&yÉ T˚ Äj·Tq |üì.
n~ dü+ø£\Œã\+. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì <Ûë´q+.
dü+ø£˝≤Œìï >∑T]+#˚ dü<ë <Ûë´ìdü÷Ô ñ+&É&+É Äj·Tq |üì.
ìsê≥+ø£+>± »]π> nìï |üqT\ e˝…H˚, Ç~ ≈£L&Ü düTK<ëj·Tø£+.
á düTK+ ≈£L&Ü ìsê≥+ø£yTÓ qÆ <˚.
eTq+ ≈£L&Ü, Ç˝≤π> |ü$Á‘·yTÓ qÆ <Ûë´q ìeT>∑ï‘·≈î£ n\yê≥T |ü&>É *∑ –‘˚,
Ä ~e´ JeHêìï n+<äTø√>∑\T>∑T‘êeTT. uÛÑ>∑e+‘·Tì düTKdü+|ü<ä˝À bÕ\T
|ü+#·Tø√>∑\T>∑T‘êeTT.
203 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
uÛÖ‹ø£ XÊg+
|ù {¢ À ªuÛ÷Ñ $TμøÏ #·\q dü«s¡÷|ü+ ñqï<ä˙, $X¯«+˝À ªuÛ÷Ñ $Tμ øπ +Á<ä kÕúq+˝À
˝Ò<äì uÀ~Û+#ê&ÉT. ø√|ü]ïø£dt dæ<ë∆+‘·+ ù|¢{À ªmø±&ÉMTμ ˝ÀH˚ |ü⁄{Ïº }|æ]
b˛düT≈£î+<äqï $wüjT· + ≈£L&Ü #·]Á‘·ø±s¡T\T #ÓãT‘ês¡T.
nsTT‘˚ ù|¢{À •wüß´&ÉT, nqTj·÷sTT nsTTq n]kÕº{Ï˝Ÿ eT≥T≈£î á
$wüj÷· \T >∑Ts¡Te⁄>±] n_ÛÁbÕj·÷\qT K+&çkÕÔ&TÉ .
n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä˝À#·Hê düs[¡ Á|üø±s¡+ ªuÛ$Ñ Tμ á $X¯«+˝À øπ +Á<ä kÕúq+˝À
ñqï~. <ëìøÏ #·\q+ nH˚~ ˝Ò<Tä .
Hê\T>∑T eT÷\|ü<ësêú\ $wüjT· +˝À >∑÷&Ü n]kÕº{˝Ï Ÿ ù|{¢ ÀqT e´‹πsøÏkÕÔ&TÉ .
n˝≤π> e÷qe X¯Øs¡+ $wüjT· +˝À>∑÷&Ü, n+‘·≈î£ eTT+<äT ‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T,
$C≤„qT\T ` ù|{¢ À‘√ düV‰ü eTqdüT≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çùd,Ô n]kÕº{˝Ï Ÿ eTqdüT‡ ø±<äT,
Vü≤è<äjT· + øπ +Á<äkÕúq+ n+{≤&ÉT. qsêX¯jT· + n+‘ê Vü≤è<äjT· >∑‘+· nì Äj·Tq
yê<ä+.
dü\ú eTT, ø±\eTT }Vü‰»ì‘·yT˚ qì, j·T<ës¡yú TÓ qÆ $ ø±eì |üPs¡T«\T #Ó|Œæ q
e÷≥qT >∑÷&Ü n]kÕº{˝Ï Ÿ e´‹πsøÏkÕÔ&TÉ . dü\ú + (Space) >∑T]+∫ n]kÕº{˝Ï Ÿ
n_ÛÁbÕj·T+ Ç~ :
n~ ˇø£ |òTü {≤ø±s¡+˝À ñ+~. <ëì˝À nH˚ø£ Á<äyê\T >∑TeTà]+#·{≤ìøÏ
M\Tqï~. ˇø£kÕ] <ëì˝À ˙fi¯ófl ñ+fÒ eTs√ e÷s¡T >±* ñ+≥T+~.
düeTj·÷ìï >∑T]+∫ (Time) n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä˝À#·q\T Ç˝≤ ñ+{≤sTT.
düeTj·T+ ` ø£<*ä ø£ e÷s¡TŒ\‘√ $&ÉBj·Tsêì dü+ã+<Û+ä ø£*– ñ+≥T+~.
e÷s¡TŒ »]–q|ü&ÉT, düeTj·T+ >∑&∫ç b˛sTT+<äqï $wüjT· + eTq+ >∑eTìkÕÔ+.
nsTT‘˚ düeTj·T+ ` e÷s¡TŒ ˇø£{Ï ø±<äT. e÷s¡TŒ mH√ï s¡ø±\T. dü\ú + e÷s¡TŒ
s¡+>∑T e÷s¡TŒ ` Ç˝≤.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 204
n˝≤π> düeTj·T+, ø£<*ä ø£ ˇø£{Ï ø±e⁄. ø£<*ä ø£˝À nH˚ø£ y˚>±\T ñHêïsTT.
ø£<*ä ø£˝Àì ì]«sêeT‘·, düeTj·÷ìøÏ, dü˝ú ≤ìøÏ >∑÷&Ü e]ÔkÕÔsTT.

e÷qdæø£ XÊg+ :
eTqdüT‡ m<äT>∑T‘·T+~, $ø£ddæ Tü +Ô ~ >∑qTø£ e÷qdæø£ XÊg+ ≈£L&Ü uÛÖ‹ø£
$C≤„q XÊÅkÕÔ\˝À uÛ≤>∑yT˚ q+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. eTqdüT‡≈£î n+‘·s‘Z¡ +· ø£~˝Ò \ø£Då +
ñ+~.
e÷qdæø£ XÊÅkÕÔìï >∑T]+∫ n]kÕº{˝Ï Ÿ n_ÛÁbÕj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îH˚ eTT+<äT
eTq+ s¬ +&ÉT dü+>∑‘T· \T eTqdüT≈£î |ü{+ºÏ #·Tø√yê*.
1. ôd’øÏ (Psyche) ˝Ò<ë Ä‘·à : eTq+ Á|üdTü ‘Ô +· #Ó‘’ q· ´+, Á|ü»„ (Conscious-
ness) nì yê&ÉT≈£î+≥Tqï e÷≥ Ç#˚Ã uÛ≤e+ø£+fÒ n]kÕº{Ï˝Ÿ ªôd’øÏμ
$düÔè‘·yÓTÆq~. ìC≤ìøÏ #Ó’‘·q´+ nH˚~ <ä]$T˝≤ #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ
Á|ü#ês¡+˝ÀìøÏ e∫Ãqe÷≥. ÄVü‰s¡ Áø£eTeTT, ô|s¡T>∑T<ä\, u≤Vü≤´
dæ‹ú >∑‘T· \≈£î düŒ+~+#·&+É ` Ç˝≤+{Ïe˙ï >∑÷&Ü Á^ø˘ dü+Á|ü<ëj·T+˝À
ªôdø’ μÏ nH˚ e÷≥ <ë«sêH˚ $es¡D bı+<äT‘êsTT.
2. XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ n_Ûeè~∆ ` á ¬s+&É÷ n]kÕº{Ï˝Ÿ ˇπø Áø£e÷ìøÏ
#Ó+~q$>± uÛ≤$kÕÔ&TÉ . X¯Øs¡+ m~–, ô|<äy› ê&Óq’ Ø‹>±H˚ eTqdüT >∑÷&Ü
m~– o\dü+|ü<äqT dü+‘·]+#·T≈£îì Ä˝À#·Hê|üs¡T&ÉT>±, bÂs¡T&ÉT>±
‘·j÷· s¡e⁄‘ê&ÉT eTìwæ. Ä‘·à≈£î ì\j·T+ X¯Øs¡+.
n]kÕº{Ï˝Ÿ ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D #ÓãT‘ê&ÉT. X¯Øs¡+ n+‘ê z ô|<ä› ø£qTï
nqT≈£î+fÒ, #·÷&É&+É nH˚~ <ëìøÏ Ä‘·à. ø£qTï #·÷&É{≤ìøÏ ñ|üj÷Ó –+#˚ |ü]ø£s+¡ .
eTq X¯Øs¡+˝À uÛ≤>∑+, n˝≤π> X¯Øs¡+ >∑÷&Ü eTq+ J$+#·{≤ìøÏ kÕ<Ûqä +>±
ñqï ˇø£ |ü]ø£s+¡ . n+fÒ ªªÄ‘·àμμ X¯Øs¡+ jÓTTø£ÿ >∑eT´+ nqïe÷≥. Ä‘·à ˇø£ÿfÒ
X¯Øs¡+ ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+&É˝<Ò Tä . eTq+ J$+∫ ñ+&Ü\+fÒ eTq≈£î Ä‘·à ˇø£ÿfÒ
ñ+fÒ #ê\<äT. eTq+ ìÁ<äb˛‘·Tqï|ü&ÉT Ä‘·à ñ+≥T+~. eTq+ n$y˚≈£î\
yÓTqÆ |ü&É÷, ‘·|ü <ë]ì q&ÉTdüTqÔ ï|ü&É÷ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ $y˚øj £ T· T‘·+>±,
HÓ|’ ⁄ü D´+‘√ J$+#ê\+fÒ X¯Øs¡+‘√bÕ≥T Ä‘·à >∑÷&Ü u≤>± $ø£d+æ #ê*. n+<äT#˚‘·
BìøÏ $<ë´ãT<äT\› <ë«sê dürÙ\+ H˚sêŒ*. Ä˝À#·q #·Ts¡T≈£î>± #˚jT· >∑\ kÕúsTTøÏ
205 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

BìøÏ •ø£åD Çyê«*. uÛ≤e Á|ü|ü+#·+˝Àq÷, ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+˝ÀqT #·ø£ÿ>±
eéVü≤]+#·{≤ìøÏ Ä‘·à≈£î ‘·–q #êø£#·ø£´+ nedüs¡+. Ä‘·à ñ+&É&É+ nH˚~
düTKJeHêìøÏ yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº. n+fÒ X¯Øs¡eTT, Ä‘·à |üs¡düŒs¡ ÄÁX¯j·T+>± ñ+{≤sTT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ á $ø±kÕìøÏ eT÷&ÉT n+‘·dTü \Ô T #ÓãT‘ê&ÉT.
1. #·øÿ£ ì ÄVü‰s¡+ (Nutritive)
2. düTì•‘·‘«· + (Sensitive)
3. $y˚ø+£ (Intelligency)
düJe|ü<ësêúìøÏ, ìØ®e|ü<ësêúìøÏ yÓTT<ä{Ï ‘˚&Ü @$T≥+fÒ düJe|ü<ës¡+ú
#·øÿ£ >± uÛÀ»q+ #˚jT· >∑\<äT. Js¡+í #˚dTü ø√>∑\<äT. n+<äTe\¢ X¯Øs¡+ ô|+|ü⁄<ä\≈£î
ø±s¡D+ ø±>∑\<äT.
eèø£å dü+‘·‹˝À á Á|üÁøÏjT· Çø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛‘·T+~.
»+‘·T dü+‘·‹øÏ e#˚Ãdü]øÏ eTq+ s¬ +&Ée \ø£D å ≤ìï #·÷&É>\∑ T>∑T‘êeTT.
yê{Ïø° ø√|ü‘êbÕ\T, ÇcÕºÇcÕº\T ñ+{≤sTT. düTK<äT'U≤\T »+‘·Te⁄\≈£L ñ
+{≤sTT. n$ >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√e&É+ ˝≤+{Ï |üqT\T ≈£L&Ü #˚jT· >∑\e⁄. q&Ée&É+
nH˚~ »+‘·TkÕúsTT˝ÀH˚ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ne⁄‘·T+~. eèøå±\ e÷~] n$ ‘·eT <ä>sZ∑ ≈¡ î£
e∫Ãq ÄVü‰sêìï e÷Á‘·yT˚ rdüT≈£îH˚ |ü]$T‹ ˝Ò<Tä . »+‘·Te⁄\T q&ç∫ yÓ[fl ‘·eT
ÄVü‰sêìï yÓ<Tä ø√ÿ>∑\e⁄.
eT÷&√ n+‘·dTü Ô nsTTq ª$y˚ø+£ μ eTìwæøÏ e÷Á‘·yT˚ kÕ<Û´ä +. dü]b˛*Ã
#·÷#·Tø√e&É+, n+#·Hê\T y˚jT· &É+, Ä˝À∫+#·&+É , J$‘êìï r]Ã~<äTø› √e&É+`
Çe˙ï e÷qe⁄˝Ò #˚jT· >∑\s¡T.
$X¯«yê´|üÔyÓTÆq dü+>∑‘·T\qT >∑Ts¡TÔ|ü≥º>∑\>∑&É+, ø£åDÏø£yÓTÆq ˝≤\dü\≈£î
˝§+–b˛≈£î+&Ü Ä˝À∫+∫ J$+#·>\∑ >∑&+É e÷qe⁄\≈£î e÷Á‘·yT˚ kÕ<Û´ä +.
edüTeÔ ⁄\ >∑TD>∑D≤\qT ‘Ó\TdüTø√>∑\>∑&+É $#·øDå£ #·÷|ü&+É nH˚~ Ç+Á~j·T
»ì‘·yTÓ qÆ C≤„q+>± #ÓãT‘ê&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ. \ø£ÿ ø£]–+∫ b˛dæ <ëì MT<ä ÇqT|ü
eTTÁ<äqT y=‹Ôq|ü&ÉT, Ä \ø£ÿ eTTÁ<ä≈î£ nqT>∑TDyÓTqÆ s¡÷|ü⁄qT bı+<äT‘·T+~.
n˝≤π> Ä‘·à ≈£L&Ü ‘êqT #·÷düTqÔ ï edüTeÔ ⁄ ‘ê\÷≈£î Äø±sêH˚ï bı+<äT‘·T+~
n+{≤&ÉT Äj·Tq.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 206
Á|ü‹ Ç+Á~j·TeTT ‘·q≈£î Á|ü‘˚´øÏ+∫q |üqT\H˚ #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~.
Ç+Á~j·÷\ |üìì düeTq«j·T+ #˚ùd~ Vü≤è<äjT· + (Heart).
}Vü≤\T ˝Ò≈î£ +&Ü Ä˝À∫+#·&+É nH˚~ ≈£î<äs<¡ Tä . Ä˝À∫+#·&+É n+fÒ
#·÷düTqÔ ï edüTeÔ ⁄\qT, }Vü≤\qT yê{Ï nsêú\‘√ düV‰ü Á>∑V≤æ +#·>\∑ >∑&+É . Á|ü|+ü #·+
jÓTTø£ÿ ì» dü«s¡÷bÕìï ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ Ä˝À#·qqT düT•øÏå‘·+ #˚düTø√e&É+
nedüs¡+.
Ä˝À#·q≈£î kÕs¡øú ´£ + @$T≥+fÒ ndü˝q’… s¡÷bÕ\qT (Forms) >∑T]Ô+#·
>∑\>∑&+É .
edüTeÔ ⁄\ eT<Û´ä ñqï |üsd¡ Œü s¡ dü+ã+<Ûë\qT ‘Ó\TdüTø√e&É+, $y˚ø±ìøÏ
\ø£D
å +. Ä˝À#·q $y˚øj £ T· T‘·+ nsTT‘˚ ‘·|Œü á |üì kÕ<Û´ä + ø±<äT.
#·÷düTÔqï edüTÔe⁄\ <ë«sê, e÷qdæø£ \ø£åD≤\ <ë«sê e÷Á‘·y˚T eTq+
Ä˝À∫+#·>*∑ –‘˚ $X¯« Á|ürø£˝q’… s¡÷bÕ\qT #·÷&É˝eÒ TT.
$X¯« dü‘ê´\qT >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·&+É , Ä dü‘ê´\T y˚sT¡ y˚sT¡ nsTTq$
ø±e⁄.
XÊg |ü]C≤„q+ n+fÒ |ü⁄düøÔ ±\˝À Áyêdæô|{Ïqº eTTø£ÿ\T eT≥Tπø ø±<äT.
eTqdüT Ä˝À#·q\‘√ ì+&çb˛yê*— edüTeÔ ⁄\qT j·T<ës¡+ú >± #·÷&É>\∑ >±*. ‘·qqT
‘êqT ns¡+ú #˚dTü ø√>∑\>±*. eTqdüT‡, J$‘· dü‘ê´\qT ne>±Vü≤q #˚dTü ø√>∑\>±*.
Ä˝À#·q (uÛ≤eq) nH˚~ eTìwæøÏ kÕ<Û´ä yÓTqÆ n‘·T´qï‘· X¯ø,ÔÏ kÕeTs¡´ú +.
Ä˝À#·q ‘êqT ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï dü‘ê´\qT düèwæ+º #·Tø√ >∑\T>∑T‘·T+~.
$y˚ø£+ Á<äe´ dü+ã+<ÛäyÓTÆq~>±<äT, Ä˝À#·q˝À n+‘·sêj·T+
ñ+&É>÷∑ &É<Tä . Á<äe´ dü+ã+~Û‘· qT+∫ <ä÷s¡yTÓ bÆ ˛‘˚ ‘·|Œü n~ neTè‘·eTj·TeTT,
XÊX¯«‘·eTT ø±<äT.
` n]kÕº{Ï˝Ÿ á XÊg $wüj·÷\˝À #Ó|æŒq dü+>∑‘·T\T m≈£îÿe>±
$e]+#ê&ÉT. Äj·Tq Áyêdæq$ #·~$q|ü&ÉT Äj·Tq @+ #Ó|Œü <ä\#·T≈£îHêï&√
eTq≈£î düŒwü+º >± ns¡+ú ø±<äT. Äj·Tq •wüß´\T ªuÛ≤cÕ´\Tμ ‘·j÷· s¡T #˚jT· &ÉyTÓ ‘Æ ˚
#˚XÊs¡T >±ì, ˇø£sT¡ #Ó|Œæ q <ëìì eTs=ø£sT¡ ø±<äì eTqqT eT]+‘· >∑+<äs>¡ √fi¯+˝À
|ü&yÉ k˚ ÕÔsT¡ .
207 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
Alexander of Aphrodisias nH˚ ˇø£ •wüß´&ÉT á Çã“+~ì ø=+‘·˝À
ø=+‘· ‘=\–+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. Ç‘·qT s¬ +&Ée X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~qyê&ÉT.
Ç‘·qT @+ #ÓbÕŒ&É+fÒ :
$y˚ø£+ (Active Intelligence) n+<äs¡T eTqTwüß˝À¢qT <ë<ë|ü⁄
dü]düe÷q+>±H˚ ñ+≥T+~. Ç~ uÛ>Ñ e∑ ‘·‡e÷qyÓTqÆ ~.
me]øÏ yê]øÏ eT≥Tπø ñ+&˚ Passive Intelligence uÛ>Ñ e∑ <äTB›|qü + ø√dü+
y˚∫ ñ+≥T+~.
á $es¡D |ò*ü ‘·+ @$T≥+fÒ, $y˚ø+£ nH˚~ e÷qdæø£ XÊg |ü]~Û qT+∫
yÓ<’ =\–b˛‘·T+~.
|üHÓï+&Ée X¯‘êã›+˝À e∫Ãq eTs=ø£ •wüß´&ÉT nyÓs=dt (Averroes)
@eTHêï&É+fÒ :
'Active, Passive' $y˚øe £ TT\T $&ÉBj·T{≤ìøÏ ‘ê]ÿø£ düV‰ü j·T+ ø±yê*.
ªì»+>± #Ó | ü Œ e˝… q +fÒ eTqTwü ß \T ndü \ T Ä˝À∫+#· s ¡ T ... á
$X¯«eT+‘·{˝Ï ÀqT ˇπø ˇø£ $y˚ø+£ ñ+~. eTq+ Ä˝À#·q nqT≈£î+≥Tqï~ eTq~
ø±<äT, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç~.
eT÷&Ée uÛ≤wü´+ @eT+fÒ... 'Active Intelligence' nH˚~ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ø±<äT,
n~ n+<äsT¡ eTqTwüß´\≈£î düe÷q+ >∑÷&Ü ø±<äT. n~ eTìwæ˝À ñqï n‘·T´‘·eÔ ÷+X¯.
<ëìøÏ X¯Øs¡>‘∑ y· TÓ qÆ Ç+Á~j·T+ ˝Ò<Tä .μμ
n]kÕº{Ï˝Ÿ 208
nqTcÕ˜q ‘·‘·Ô«XÊg+
Ç+‘·es¡≈£î Ä˝À#·q\≈£î, }Vü‰»ì‘·yÓTÆq $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q
C≤„q XÊK\qT >∑T]+∫ #Ó|ü ≈£îHêïeTT. Ç|ü&ÉT Á|üj÷Ó >∑o\‘· ñqï XÊK\qT
>∑T]+∫ #·÷<ë›+.
nqTcÕ˜q+, Á|üj÷Ó >∑+, (Practice) ≈£L&Ü eTqdüT≈£î dü+ã+~Û+∫q $<˚´.
nsTT‘˚ eTqdüT‘√ Ä˝À∫+∫ }s¡Tø√e≥+‘√ Ç~ ‘·è|æ|Ô &ü ç ≈£Ls√Ã<äT. ì»yÓTqÆ
uÛ≤e |üs+¡ |üs\¡ T, Ä˝À#·q\ Á|ükÕsê\qT $T+∫ @<√ ñ‘êŒ<äø‘£ · yÓ|’ ⁄ü rdüT≈£î
yÓ&TÉ ‘·T+~ eTqdüT. @<√ |ò*ü ‘·+ ñ‘·Œqï+ ø±yê*. ÇB Bì ‘·‘«Ô· +. ñ<ëVü≤s¡D≈£î,
Ç+»˙]+>¥ $<ä´ ñqï<äqTø√+&ç, n+<äT˝À ˇø£ uÛ≤>∑+>± e+‘Óq\T ø£≥&º +É
m˝≤H√ #ÓãT‘ês¡T. á $<ä´ H˚s¡TÃ≈£îqïyês¡T e+‘Óq\T ø£≥º&É+ m˝≤>√
H˚sT¡ Ã≈£î+{≤&ÉT. n+‘·e÷Á‘·+#˚‘· n‘·&TÉ ‘Ó\TdüT≈£îqï<ä+‘ê |üP]Ô nsTT+<äqT
ø√e{≤ìøÏ ≈£î<äs<¡ Tä . n‘·&TÉ e+‘Óq ìsêàD+˝À >∑÷&Ü Á|ü‘´· ø£+å >± bÕ˝§Zì ñ
rÔsT¡ &í eÉ &É+ nedüs+¡ . n˝≤π> e÷qe Á|ües¡HÔ ê Ø‘·T\qT >∑T]+∫ #·<Tä e⁄≈£îqï
eTìwæ ` øπ e\+ #·<Tä e⁄πø Bìì |ü]$T‘·+ #˚jT· ≈£î+&Ü e÷qe düe÷»+˝À
Bìì nuÛ≤´dü |üPs¡«ø£+>± neT\T »s¡|ü{≤ìøÏ #·÷&Ü*. e÷qe eédüúqT
r]Ã~<ä&› +É ˝À bÕ\T |ü+#·Tø√yê*.
e+‘Óq ø£≥&º +É m˝≤>√ Á|ü‘´· ø£+å >± ‘Ó*j·÷*, #˚‘q· yê«*.
n˝≤π> eTq˝ÀqT, eTq‘√{Ï yê]˝ÀqT ªeT+∫‘·Hêìïμ ô|+#·&+É eTq≈£î
#˚‘q· yê«*. düe÷»+ n+‘·{˝Ï ÀqT dü‘‡· +ã+<Ûë\T HÓ\ø=\Œ >∑˝>±*. HÓ‹’ ø£ kÕ+|òTæ ø£
düeTdü´\qT >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+∫q|ü&É˝≤¢ n]kÕº{˝Ï Ÿ á dü+>∑‹ì n‹ düŒwü+º >±
#ÓbÕŒ&ÉT.
eT+∫‘·q+ n+fÒ @$T{Ï ` nì <ëìì |ü<˚ |ü<˚ e]í+∫ #Ó|Œü &É+ ø±<äT
Äj·Tq ñ<˚X› ´¯ +. ‘·q ÁXÀ‘·\+<ä]˙ eT+∫yêfi¯ófl>± eT\#·&+É , ‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+.
á $wüjT· + eTq+ eTT+<äT>± >∑eTì+#ê*. n˝≤π> Politics nH˚ |ü⁄düøÔ +£ Äj·Tq
‘·q bÕ+&ç‘´· Á|üøs£ ¸¡ ø√dü+ Áyêj·T˝Ò<Tä — sê»´bÕ\q eéVü‰s¡+ #˚jT· &É+ m˝≤
209 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
nqï dü+>∑‹ sê»ø°j·T es¡ÔqT\≈£î ` ˝…õùd¢≥s¡¢≈£î ` ‘Ó*j·÷\ì— yê]øÏ
m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£+>± ñ+&˚ ˇø£ eT+∫ |ü⁄düøÔ ±ìï Çyê«\˙ ÁyêXÊ&ÉT.
n˝≤π> ˙‹XÊg+, sê»ø°jT· XÊg+ ` <äècÕº´ >∑÷&Ü dü‘ê´ìï ø£qT>=q{≤ìøÏ,
ñbÕdæ+#·{≤ìøÏ neø±X¯+ ñqï<äì Äj·Tq Á|ü‹bÕ<äq. dü÷≈£î\Ô T Ä#·sD¡ jÓ÷>∑´+
nsTTq$>± ñ+&Ü*— n+‘˚>±ì |ü⁄düøÔ ±\˝À n\+ø±s¡ÁbÕj·T+>± ñ+fÒ #ê\<äT.
Á|üjÓ÷>∑o\yÓTÆq $C≤„q XÊÅkÕÔ\ e÷qees¡Ôq Ø‘·T\‘√, düe÷» ìsêàD
eéVü‰sê\‘√ nqT~q Jeq Á|üÁøÏjT· \‘√ Á|ü‘´· ø£å dü+ã+<Û+ä ø£*– ñ+&Ü*.
øÏw¢ yºü TÓ qÆ $wüj÷· \≈£î, e÷s¡TŒ\T #˚sT¡ Œ\≈£î ˝ÀqTø±ì dü+<äsê“¤\≈£î ‘·–q Ä#·sD ¡
dü÷Á‘ê\T ‘·j÷· s¡Tø±yê*. n+<äT#˚‘,· Á|ü<ëÛ q es¡qÔ +‘√ düeT+»dü+>± ø£ì|æ+#˚
dü÷Á‘ê\T ne>±Vü≤q≈£î eùdÔ #ê\TqT ` nqTø√yê* eTq+. yÓ<’ ´ä +˝À nìï
s√>±\≈£î ˇπø eT+<äT ñ+fÒ u≤>∑T+&ÉTqT nqTø√˝ÒeTT >∑<ë! ø=ìï ÁbÕ‹|ü~ø£
dü÷Á‘ê\T ` yê{Ïì nqTdü]+#·{≤ìøÏ ne>±Vü≤q n+XÊ\T, Á|üj÷Ó >∑+ #˚dTü qÔ ïyê]
nqTuÛyÑ êìøÏ, H˚sŒ¡ ]‘·HêìøÏ e~*y˚ùd ìsêíjT· ø£ dü÷Á‘ê\T ñ+fÒ #ê\T.
á dü÷Á‘ê\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï dü+ã+~Û+∫ ñ+{≤sTT.
Äj·TT<Ûë\T ‘·j÷· s¡T#˚ùd eTìwæ ñHêï&ÉT. yê{Ïì ‘·j÷· s¡T#˚jT· &ÉyT˚ Ä
eTìwæ |üse¡ ÷e~Û. yê{Ïì ñ|üj÷Ó –+#˚ eTìwæ y˚sπ ñHêï&ÉT. yê{Ïì X¯øeÔÏ +‘·+>±,
j·TTøÏ>Ô ± ñ|üj÷Ó –+#·&+É n‘·ì XÊK. eè‹Ô|sü y¡ TÓ qÆ ñ|üj÷Ó >∑+ Ç˝≤ $_Ûqï‘·qT
Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~ >∑<ë! sê»˙‹E„&øç Ï Ç<ä+‘ê øπ e\+ kÕ<ÛHä ˚ (Means) Äj·TT<Ûë\T
ñ|üj÷Ó –+#˚ eTìwæ ‘·j÷· s¡T#˚ùd eTìwæøÏ ‘·q≈£î m≥Te+{Ï Äj·TT<Ûë\T ø±yê˝À
#ÓãT‘ê&ÉT. yê{Ï \ø£D å ≤\qT, >∑TD>∑D≤\qT e´ø°øÔ ]£ kÕÔ&TÉ . eT∞¢ sê»˙‹E„&,˚ á
ñ|üj÷Ó –+#˚ eTìwæøÏ yê{Ïì mø£ÿ&É m|ü&ÉT ñ|üj÷Ó –+#ê˝À ìπs•› +∫ #Ó|⁄ü ‘ê&ÉT.
n+<äT#˚‘· ñ|üj÷Ó –+#˚yê&ÉT, ‘·j÷· s¡T#˚ùd yêìø£+f… $Tqï. ‘·j÷· s¡T#˚ùdyê&ÉT
øπ e\+ øÏ+<ä ‘·s>¡ ‹∑ yê&ÉT.
ø£qTø£, n‘·´+‘· Á|üeTTKyÓTqÆ $<ä´ ` sê»˙‹ eéVü‰s¡+. m+<äTø£+fÒ
Bì ne\+ã≈£î&˚ Ç‘·s¡ edüTeÔ ⁄\ ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\≈£î, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î ìπsX› ≈¯ î£ \T.
sê»´+ düTs¡ø‘åÏ +· >± dü+øπ eå T+>± ñ+&É{≤ìøÏ>±qT, @ edüTeÔ ⁄\T m˝≤
m|ü&ÉT @ s¡ø+£ >± ‘·j÷· s¡T#˚j÷· ˝À #Óù|Œ |üì sê»˙‹E„&~ç . sê»˙‹E„&TÉ
ìπs•› +∫q edüTeÔ ⁄\qT ‘·j÷· s¡T#˚ùd yêfi¯fl+<ä]˝Àq÷ eT∞fl eTTKýÓTqÆ kÕúq+
n]kÕº{Ï˝Ÿ 210
$<ëúÀ<Û≈ä î£ &ç~ (Educator). sê»˙‹E„&TÉ ‘·|Œü ìdü]>± ‘·q bÂs¡T\T, »qT\T
ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ ` ˇø£ kÕúsTTøÏ #Ó+~q e÷qdæø‘£ · o\dü+|ü<ä ø£*– ñ+&Ü\ì
Ä•kÕÔ&TÉ . á s¡øy£ TÓ qÆ o\dü+|ü<qä T e÷qdæø£ eédüqú T r]Ã~~› dü+uÛeÑ + #˚ùd
|üì $<ëúÀ<Û≈ä î£ &ç~. HÓ‹’ ø£, e÷qdæø£ •ø£D å Ç#˚Ã~ Mfi‚fl. ø£qTø£ sê»˙‹ XÊg+˝À
Mfi¯≈¢ î£ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ kÕúq+. |ü⁄s¡»qT\ e÷qdæø£ HÓ‹’ ø£ Á|ües¡qÔ Ø‘·T\qT r]Ã~<˚~›
Mfi¯ófl. sê»˙‹E„\ Á|ü<ëÛ q ø£seÔ¡ ´+ @eTe⁄‘·T+<ä+fÒ ` ‘·eT sê»´+˝À m˝≤+{Ï
HÓ’‹ø£ e÷qdæø£ es¡Ôq Ø‘·T\T ñ+&Ü˝À ìs¡ísTT+#·Tø√e&É+, <ëìì H˚s¡T>±
$<ëúÀ<Û≈ä î£ \≈£î Ä<˚•+#·&+É .
n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·q Ethics nqï |ü⁄düøÔ +£ ˝À $es¡+>± #·]Ã+∫+~ á $wüj÷· ˝Ò.
e´øÏ|Ô sü y¡ TÓ qÆ $wüj÷· \qT Äj·Tq m|ü&É÷ $&ç>± #·÷&É&TÉ . n$ $~Û>± sêC≤´+>∑
$wüj÷· \‘√H˚ eTT&ç|&ü ç ñ+{≤sTT. e´øÏìÔ düe÷»|üs+¡ >±H˚ #·÷kÕÔ&TÉ . e´øÏìÔ
düe÷» ÁX‚jT· düT‡ ø√dü+ |üì#˚dTü qÔ ï yê&ÉT>±H˚ |ü]øÏkÕÔ&TÉ . düe÷»+˝Àì düuTÑÛ ´&ÉT>±
ˇø£ e´øÏÔ m˝≤ ªeT+∫μ |üqT\˝À ìeT>∑Tï&Ó’ |üì #˚j÷· * ?` nH˚<˚ Äj·Tq
#·]Ã+∫q $wüjT· +. eT+∫ J$‘êìï, J$‘· >∑eTHêìï ªdüTK+>±μ s¡÷bı+~+#·&+É
e÷eT÷\T Á|üÁøÏj·T. ø±ì ì»+>± düTK+ n+fÒ @$T{Ï ? Ç~ m˝≤ ˇq>∑÷&ÉT‘·T+~ ?
ù|{¢ À e÷≥\ Á|üø±s¡+ düTKJeHêìøÏ eT÷&ÉT s¡ø±\ |üØø£\å THêïsTT.
1. Ä |üì <ëì ø√düyT˚ n~ ñ+&Ü*. <ëì <ë«sê Ç+πø<√ dü+bÕ~+#ê
\qT≈£î+fÒ n|ü&ÉT <ëìì ªdüTK+μ nq&ÜìøÏ ˝Ò<Tä .
2. Ä |üì eTqqT dü+‘·è|ü⁄\Ô qT #˚jT· >∑*>π <Ó,’ dü«j·T+ düeTè<äy∆ TÓ Æ ñ+&Ü*.
3. <ëìøÏ Á|ü‘êé÷ïj·T+ n+≥÷ Ç+ø=ø£{Ï ñ+&É>÷∑ &É<Tä . Ç<ë, n<ë nqï
$#·øD å£ ñ|üj÷Ó –+#·{≤ìøÏ ÄkÕÿs¡+ ñ+&É>÷∑ &É<Tä . $E„&q’Ó yê&ÉT n‹
düV≤ü »+>± Ä |üìøÏ ñ<äT´≈£î&Ô yÉ ê«*.
á wüs‘¡ T· \≈£î nqT>∑TDyÓTqÆ J$‘·+ @<√ ` m˝≤+{Ï<√ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ
dü÷Á‘·+ @$T{Ï ? ø=\ã<ä∆ @$T{Ï ?` ÇB Ä˝À∫+#·e\dæq $wüjT· +.
Ç~ Ç<ä$T‘·+ú >± ‘Ó\TdüTø√e˝…q+fÒ `
ù|{¢ À, n]kÕº{˝Ï Ÿ ª|üìμ n+≥÷ <˚ìì |æ\TkÕÔsT¡ . @~ eTìwæ jÓTTø£ÿ
ø£seÔ¡ ´+>± uÛ≤$kÕÔsT¡ nH˚ dü+>∑‘T· \T eTT+<äT>± eTq+ ‘Ó\TdüTø√yê*.
211 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
#˚jT· >∑\ |üì n+fÒ @$T{Ï ? ` Ä edüTeÔ ⁄ e÷Á‘·yT˚ #˚jT· >∑\ |üì.
me¬s’Hê @ |ü]ø£s¡yÓTÆHê #·j·T>∑\ |üì nì ` Ç˝≤ $uÛÑ»q\T ñ+&ÉH˚
ñ+{≤sTT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªø£qTïμ ñqï~. #·÷&É&+É nH˚~ Bì |üì. X¯Øs¡+˝À @
Ç‘·s¡ n+>∑+ e\¢ eTq+ ª#·÷&É&+É μ nH˚ |üì #˚sTT+#·˝eÒ TT. #·øÿ£ >± #·÷&É≥+
#˚‘H· q’Ó |ü&ÉT á ø£+{Ïì ªeT+∫ø£qTïμ ˝Òø£ ªdüT<äèwæμº n+{≤eTT.
düJe |ü<ës¡+ú jÓTTø£ÿ |üì @$T{Ï n+fÒ ` |üì#˚d÷ü Ô ñ+&É&yÉ T˚ . ì|ü⁄D+>±,
#êø£#ø· ´£ +>± ã‘·ø&£ +É nH˚~ #˚‘H· q’Ó |ü&ÉT Ä düJe |ü<ësêúìï ªeT+∫ eTìwæμ
n+{≤eTT.
edüTyÔ H’Ó ê, eTìôwH’ ê ‘·q |üìì ` $<äT´ø£Ô <Ûsä êàìï ` #·øÿ£ >± düT+<äs+¡ >±
düC≤e⁄>±, ì|ü⁄D‘·>±, XÀuÛ≤j·Te÷q+>± #˚jT· >∑\>∑&+É Ä edüTeÔ ⁄ ˝Òø£ eTìwæ
jÓTTø£ÿ |üì, HÓ|’ ⁄ü D´+ ˝Òø£ düT>∑TD+. eTìwæøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈L£ @$T{°
n+fÒ ì|ü⁄DT&ÉT>± J$+#·&+É . nsTT‘˚ J$‘·+ nH˚~ nH˚ø£ n+‘·dTü \Ô ≈£î #Ó+~q~.
eTìwæ jÓTTø£ÿ |üì @$T{Ï nì Á|üXï¯ y˚dTü ≈£îì, <ëìøÏ düe÷<Ûëq+ sêã≥Tºø√>∑*–‘˚
n|ü&ÉT ` eTìwæ e÷Á‘·yT˚ ìedæ+#·>\∑ ªs¡÷|ü+μ n+≥÷ ˇø£{Ï ñ+&É{≤ìøÏ
M\Tqï~ n~ m˝≤ ñ+&Ü* ` nì ìsêú]+#·Tø√>∑\T>∑T‘êeTT.
ÄVü‰s¡+ rdüTø√e&É+, <ëìì Js¡+í #˚dTü ø√e&É+, ÄVü‰s¡ bÕ˙j·÷\e\¢
X¯Øsêìï eè~∆ #˚dTü ø√e&É+... á e÷Á‘·+ |üì nìï JesêX¯ó\÷ #˚dTü HÔ êïsTT.
nìï ÁbÕDT\÷ á |üìì j·T<Ûë$~Û>± #˚d÷ü HÔ ˚ ñHêïsTT. nsTT‘˚ M≥ìï{ÏøÏ
$Tqï>±, eTìwæ Áã‘·ø>£ \∑ >±*. @<√ ìj·TeT+, ìj·T‹ Á|üø±s¡+ ‘·q |üqT\qT
‘êqT ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷, ns¡+ú #˚dTü ≈£î+≥÷ $»„‘‘· √ ã‘·ø&£ +É eTìwæøÏ eT≥T≈£î
kÕ<Û´ä + nsTTq |üì. eTìwæ Ç≥Te+{Ï J$‘·+ kÕ–+#ê*. n~ n‘·ì |üì. á
s¡øy£ TÓ qÆ J$‘êìï ì|ü⁄D+>±, düeTs¡eú +‘·+>±, XÀuÛ≤j·Te÷q+>± >∑&|É &ü yÉ T˚ eTìwæøÏ
dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î ªdüTK+μ nì #Ó|üø√e#·TÃqT. ªì|ü⁄D+>± ` á
HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ nH˚ø£ e÷sêZ\T, Ø‘·T\T ñqï≥¢sTT‘˚ nìï{Ï˝ÀqT n‘·´+‘· ì|ü⁄DyÓTqÆ
e÷s¡+Z ˝À ` #·Ts¡T≈£î>± Jeq+ >∑&|É &ü +É μ dü+|üPs¡+í >± J$+#·&+É nH˚ e÷≥qT
>∑÷&Ü eTq+ ø£\T|ü⁄ø√e#·TÃqT. Ç˝≤ J$kÕÔqT ` nì rsêàq+ #˚dTü ≈£î+fÒ #ê\<äT
>∑<ë. ì»+>± n˝≤ J$+∫ #·÷|æ+#·>\∑ >±*, n+fÒ Ä˝À#·q≈£î ˇø£ ø£è‘·øè£ ‘·´‘·
n]kÕº{Ï˝Ÿ 212
sêyê*. á |ü]|üPs¡‘í · ˝Òøb£ ˛sTTq≥¢sTT‘˚ ndü\T e÷qe J$‘êìøÏ ªdüTK+μ nH˚
e÷≥‘√ dü+|üsÿ¡ y˚T ñ+&É<Tä .
#·Ts¡Tø¬ q’ #·˝≤ø° nsTTq J$‘·+ ø±yê*. Ä J$‘·+˝À eTqTwüß˝À¢ ñqï
kÕeTsêú´\T, X¯≈î£ \Ô T n˙ï |ü]>∑Dq≈£î sêyê*, ñ|üj÷Ó >∑+˝ÀìøÏ sêyê*. Ä
J$‘·+ ‘·q+‘· ‘êH˚, dü«j·T+ düeTè<ä∆+>±q÷, Ç+πø<√ Á|üjÓ÷»q+ ø√dü+
bÕ≈£î˝≤&É≈î£ +&Üq÷ ñ+&Ü*. n|ü&ÉT eTq+ ù|{¢ À Ç∫Ãq eT÷&ÉT |üØø£\å ˝Àq÷
HÓ–qZ ≥T¢ ne⁄‘·T+~.
eTqTwüß´\qT XÊX¯«‘·+>± düTK dü+‘·è|ò⁄ü \Ô ‘√ ñ+#·>*∑ >π ~ ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï
J$‘·yT˚ . nsTT‘˚ Ç≥Te+{Ï J$‘·+ >∑&|É >ü \∑ >±* n+fÒ ` <ëìøÏ eTT+<äT>±
ø=ìï |üPs¡« dü+dæ<ä∆‘·\T. Äos¡«#·Hê\T ñ+&Ü*. n+fÒ ` ˇø£ s¡ø£+>±,
uÛ>Ñ e∑ <äqTÁ>∑V≤ü + ñ+&Ü* nì #Ó|ü ø√e#·TÃqT.
eTq X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îH˚+<äT≈£î ‘·–q+‘·>± neø±XÊ\T
˝Òø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚q÷, eTq≈£î Äs√>∑´+ ‹qï>± nqT≈£L\eTT>± ˝Òø£b˛‘˚q÷,
ùdïVæ≤‘·T\T, nqTj·÷j·TT\T eTqqT ‘·|ü <ë] |ü{+ºÏ #·≈î£ +&Ü ñ+fÒq÷, <ë]˝À
dü+uÛ$Ñ +#˚ ø£wqºü cÕº\T eTqqT Á≈£î+>∑Bj·T≈£î+&Ü ñ+fÒqT ` Ç≥Te+{Ï J$‘·+
>∑&|É {ü ≤ìøÏ neø±X¯+ ñ+≥T+~. á J$‘·+ ∫e]<ëø± ø=qkÕ>∑&+É >∑÷&Ü
#ê˝≤ nedüs+¡ . e÷s¡eZ T<Û´ä +˝À Ä–b˛>∑÷&É<Tä . ãj·T≥≈£î eT+∫$>± ø£ì|æ+#˚e˙ï
düTKJeHêìøÏ <ë]rkÕÔjT· ì nqTø√e{≤ìøÏ M\T˝Ò<Tä . düTKJeHêìøÏ nedüs+¡
nsTTq eTq kÕeTsêú´\qT $ø£d+æ |ü #˚dTü ø√e&É+˝ÀH˚ yÓT\≈£îe ñqï~.
düTK JeHêìï ìs¡«∫düTqÔ ï|ü&ÉT eT+∫‘·qeTT ˝Òø£ HÓ|’ ⁄ü DéTT <ëìì
ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+&Ü\ì nqT≈£îHêïeTT >∑<ë. nsTTHê á HÓ|’ ⁄ü DéTT, eT+∫‘·qeTT
ˇø£{øÏ ±ø£ m≈£îÿe Ø‘·T\˝À ñqï|ü&ÉT @+ #˚j÷· * ?.... u≤>± Ä˝À∫+∫q
MT<ä≥ nì|æ+#˚ dü+>∑‹ @eT+fÒ düTKJeHêìøÏ s¬ +&ÉT s¡ø±˝…q’ eT+∫‘·q+
ñ+&Ü*. ˇø£ ìj·Te÷e[ì $»„‘‘· √, ãT~› |üPs¡«ø£+>± nqTdü]+∫ yÓ&TÉ ‘·÷
ñ+&É&yÉ T˚ düTKJeq+. ø£qTø£, düTKJeq+ >∑&|É eü ˝…qqT≈£îqï eTìwæ eTT+<äT>±
Ä düTKJeq+ n+fÒ @$T{À ‘Ó\TdüTø√yê*. <ëìøÏ ñqï ìj·Te÷e[ m˝≤+{Ï<√
‘Ó\TdüTø√yê*. <ëìì ‘·|Œü ìdü]>± nqTdü]+#ê*.
213 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

ø=+‘·eT+~ u≤Vü‰≥+>±, ø±e˝…qH˚ ‘·|ü<ës¡T\T Á‘=øÏÿ Á≈£Ls¡T\T>±,
<äTsêàs¡T\Z T>± ù|s¡T ‘Ó#T· Ã≈£îH˚yêfi¯ófl ñHêïs¡T. eT]ø=+<äsT¡ eT+∫e÷s¡+Z n+fÒ
@$T{À ms¡T>∑T<äTs¡T. <ëìH˚ nqTdü]+#·e˝…qì nqT≈£î+{≤s¡T. nsTT‘˚ ‘·eT
Ç+Á~j·÷\T.... eTqdüT‡ <ëìøÏ n+{Ï|≥ ü Tºø√˝Òø,£ ‘·–q+‘· ìÁ>∑V≤ü +, dü+ø£\Œ+,
ã\+ ˝Òø£ Ä düHêàsêZìï ∫e]<ëø± ø=qkÕ–+#·˝øÒ b£ ˛‘ês¡T. ˇø√ÿe÷s¡T Äs¡+uÛyÑ T˚
#˚jT· ˝Òøb£ ˛‘ês¡T. n+fÒ yê]≈£îqï HÓ‹’ ø£ã\+ #ê\&É+ ˝Ò<qä ïe÷≥. n+<äT#˚‘·
düTKJeq+ >∑&|É eü ˝…q+fÒ s¬ +&ÉT s¡ø±\ eT+∫‘·q+ ø±yê*.
düÁø£eT ìj·Te÷e[ @~... nì ‘Ó\TdüTø√>∑\ $y˚ø+£ ñ+&Ü*. ‘·eT+‘·
‘êeTT Bìì ‘Ó\TdüTø√˝Òø£b˛sTTHê, Ç≥Te+{Ï~ ‘·eT eTT+<äT Á|ü<ä]Ù‘·+
nsTTq|ü&ÉT <ëìì >∑T]Ô+#·>\∑ >±*. >∑Ts¡Te⁄˝À ` <Ûsä à¡ XÊg Á>∑+<∏+ä ˝À #Ó|Œæ q
$wüj÷· \qT Äø£[+|ü⁄ #˚dTü ø√e&É+ #˚‘q· yê*. ‘·sT¡ yê‘· Ç+Á~j·÷\T, sê>∑u≤Û yê\T,
ø√]ø£\T, n_ÛsT¡ #·T\T Çe˙ï $<Û̊jT· +>± n{Ïôº |≥Tºø√e&É+ #˚‘q· yê*. M{Ïì
düT•ø£Då ≈£î ˝ÀqT#˚dæ ñ+#·Tø=ì, n$ ìj·Te÷e[ì ‘·|Œü ìdü]>± nqTdü]+#˚≥≥T¢
#˚düTø√yê*.
n+<äTø£H,˚ HÓ|’ ⁄ü D´+ nq+&ç ` eT+∫‘·q+ nq+&ç.... düT>∑TD+ nq+&ç
@<ÓH’ ê s¬ +&ÉT s¡ø±\T>± $uÛ»Ñ q nsTTb˛‘·T+~.
yÓTT<ä{Ï~ : $y˚ø+£ jÓTTø£ÿ eT+∫‘·q+, n+fÒ @~ eT+∫<√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚
$#·øD å£ ≤ C≤„q+.
s¬ +&Ée~ : o\dü+|ü<ä jÓTTø£ÿ eT+∫‘·q+. n+fÒ HÓ‹’ ø£ es¡qÔ +, n_ÛsT¡ #·T\T,
ø√]ø£\T, sê>∑u≤Û yê\≈£î dü$Twæº nsTTqe÷≥ ªo\+.μ Bìì e÷qe Á|üøè£ ‹˝À
düeTs¡d+ü >± eT\T#·Tø√e&É+.
$<ë´ $<Ûëq+˝À ` o\ dü+|ü<qä T ô|+bı+~+#·Tø√e&É+ •ø£D å <ë«sê,
nuÛ≤´dü+ <ë«sê H˚sT¡ Ãø√e&É+ ˇø£ Á|üÁøÏjT· . Bì ‘·sT¡ yê‘·H˚ $y˚ø+£ , $#·øD å£ ≤
C≤„q+ ø£\T>∑T‘êsTT.
j·TTe≈£î\T eTT+<äT>± ªeT+∫ ìj·Te÷e[μøÏ $<Ûj ˚ T· T\T>± ‘·j÷· s¡e&É+˝À
•ø£åD bı+<äT‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘·H˚ yêfi¯fl≈£î Ç~ eT+∫~ ne⁄Hê ø±<ë nì
‘Ó\TdüTø√e&É+ #˚‘q· e⁄‘·T+~. ‘·eT+‘· ‘êeTT ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø=+‘·ø±\+ b˛sTTq
‘·sT¡ yê‘· >±ì nuÛ≤´dü+ ø±<äT, n\e&É<Tä . eTT+<äT>± $<Ûj ˚ T· ‘· nH˚~ H˚sT¡ Ãø√ø£
n]kÕº{Ï˝Ÿ 214
b˛sTTq≥¢sTT‘˚ n~ eT+∫<äH˚ $wüjT· + n‘·ìøÏ mqï&É÷ ‘Ó*dæsê<äT. n+<äT#˚‘·
n]kÕº{Ï˝Ÿ o\dü+|ü<äqT ô|+bı+~+#·Tø√e&É+` Bì eT+∫‘·q+, nH˚
$wüj÷· \qT >∑T]+∫ m≈£îÿe Á|ükÕÔ$kÕÔ&TÉ . sê>∑u≤Û yê\T, ø√]ø£\T, Ä˝À#·Hê rs¡T\T
düÁø£eT+>± ñ+&É&É+ nedüs¡+. M{Ïì #·ø£ÿ>± ãTTEe÷s¡Z+yÓ’|ü⁄ eT[fl+#ê*
n+{≤&ÉT.
yÓTT<ä{Ï yÓT≥Tº @$T{Ï ?
o\dü+|ü<ä jÓTTø£ÿ eT+∫‘·Hêìï ne>±Vü≤q #˚dTü ø√&É+ m˝≤ ≈£î<äTs¡T‘·T+~ ?
me¬sH’ ê>±˙, dürÙ\dü+|ü<ä |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îì »qà m‘·sÔ T¡ . n+fÒ @ \ø£´å eTT
|ü⁄≥Tºø‘£ √H˚ sê<äT. n˝≤π> <ëì >∑T]+∫ |ü<˚ |ü<˚ bÕsƒê\T $qï+‘·e÷Á‘·+ #˚‘·
>∑÷&Ü Ç~ ˇq>∑÷&É<Tä . Bìø£+‘ê m+‘√ •ø£Då , nuÛ≤´düeTT, ne\+ãq nedüs+¡ .
•ø£D å nH˚~ kÕ<Û´ä + nH˚ $wüjT· + eTT+<äT eTq+ >∑eTì+#·>\∑ >±*.
sê>∑u≤Û yê\T, Ä˝À#·q\T, Äø±+ø£\å T ` Çe˙ï n‹ düV≤ü »yÓTqÆ $. Ç$
ùV≤‘·Tyê<äã<äy∆ TÓ qÆ $. n+<äTø£H˚ ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ Ø‹˝ÀH˚ M{Ïì ne\+ãq #˚jT· e\dæ
ñ+≥T+~.
sêfi¯ófl s¡|Œü \qT eTq+ •ø£D å Ç∫Ã ô|+#·˝eÒ TT. nsTT‘˚ ø√|æwyºæ ê&çì ` Ä
ø√|ü+ <äTsêàs¡+Z yÓ|’ ⁄ü eT[fl+#·eTH√ ˝Òø£ n~Ûø±sêìøÏ e´‹πsø£+>± ñ|üj÷Ó –+#·
eTH√ •ø£D å Çe«e#·TÃqT.
Çø£ÿ&É ˇø£ $wüj·T+ >∑eTì+#ê*. eTq sê>∑uÛ≤yê\T, Äø±+ø£å\T,
ñ<˚«>±\T.... Ç˝≤+{Ï$ yê≥+‘·≥ n$ #Ó&y¶É M˚ Tø±<äT. eTq es¡HÔ êìøÏ n$ eTT&ç
düsT¡ ≈£î\T n+‘˚. yê{Ïì Ädüsê>± rdüT≈£îH˚ eTq+ eT+∫yêfi¯flyÓ÷, #Ó&y¶É êfi¯flyÓ÷
ø±yê*. yê{Ïì eTq+ ø±yê\qT≈£îqï rs¡T>± eT\T#·T≈£î+<äT≈£î neø±X¯+ ñ+~.
ndüeÔ ´dü+Ô >± ñqï \ø£D å ≤ìï ˇø£ dæsú y¡ TÓ qÆ n\yê≥T>± ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø√e#·TÃqT.
n+fÒ HÓ‹’ ø£|sü y¡ TÓ qÆ eT+∫‘·q+ nH˚~, Ä‘·à≈£î n\yê≥T e+{Ï \ø£Då + nqïe÷≥.
ìÁ>∑V≤ü +, dü+j·TeTq+, kÂ≈£îe÷s¡´+ e+{Ï \ø£D å ≤\˝À •ø£D å bı+<ä&+É e\¢
eTq≈£î <Ûs’Ó ´¡ +>±, kÕVü≤dü+>±, ˙‹>± ìC≤sTTr>± eéVü≤]+#·{≤ìøÏ ‘·–q k˛ÔeT‘·
edüT+Ô ~. n$˙‹>±, |æ]øÏ>± s√E\T yÓfifl¯ Bj·T{≤ìøÏ Çwü|º &ü eÉ TT. ø£qTø£ n\yê≥T
#˚dTü ≈£îqï+<äTe\¢ eT+∫‘·q+, <Ûs’Ó ´¡ +, kÕVü≤dü+ e+{Ï \ø£D å ≤\T @s¡Œ&É{≤ìøÏ
neø±X¯+ ñ+~. <ëì e\¢ HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + düÁø£eTØ‹ì q&ÉTdüT+Ô ~. á düT>∑TD≤\T
215 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
eTq Ä‘·à \ø£D å ≤\T>± s¡÷bı+<äT‘êsTT. eT+∫‘·q+ ‘·|Œü eTπsMT eTq˝À #√≥T
#˚dTü ø√˝Ò<Tä . ˇø£ÿe÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ ` eT+∫ |üqT\T ` düÁø£eTyÓTqÆ |üqT\T `
|ü<˚ |ü<˚ #˚jT· &É+ e\¢, dürÙ\‘· @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
nsTT‘˚ eT+∫ \ø£D å ≤\≈£î, eT+∫ |üqT\T ` #Ó&TÉ n\yê≥¢≈î£ #Ó&y¶É êìøÏ
eT<Û´ä n&ÉT^¶ ‘· @$T{Ï ?
á Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü &É+˝À Á^ø˘ ‘·‘«Ô· ∫+‘·q ` es¡qÔ + n≥º&TÉ >∑Tq
ñ+&çq dü+Á|ü<ëj·÷H˚ï ÄÁX¯sTTkÕÔ&TÉ n]kÕº{˝Ï Ÿ.
n<˚$T≥+fÒ `
eT+∫‘·q+ nH˚~ Ä‘·à \ø£D å +.
Äs√>∑éTT, kÕ«dü´ú ‘· m˝≤ X¯ØsêìøÏ \ø£D å ≤˝À n+‘· düV≤ü »+>± Ä‘·à≈£î
ªeT+∫‘·q+μ nH˚~ >∑÷&Ü düV≤ü » >∑TD+.
X¯ØsêìøÏ yÓ<’ Tä ´&ÉT, yê´j·÷eT •ø£≈å î£ &ÉT m˝≤>√, Ä‘·à≈£î Ä#ês¡T´&ÉT, >∑Ts¡Te⁄
n≥Te+{Ïyê&ÉT.
á s¡øy£ TÓ qÆ Ä˝À#·H˚ ù|{¢ À, n]kÕº{˝Ï Ÿ ≈£L&Ü H=øÏÿ #ÓãT‘ês¡T. X¯Øsês√>∑´+
n+fÒ <ëì˝À n+>±\T>± ñqï nìï uÛ≤>±\≈£î ñqï düeTs¡d‘ü ,· düeTdæ‹ú .
X¯Øs¡+˝À ñwü+í , o‘·\+ ñ+{≤sTT. n˝≤π> ‘·&,ç bı&ç ñ+{≤sTT. |üsd¡ Œü s¡
düeTs¡yú TÓ qÆ á \ø£D å ≤˝Ò X¯ØsêìøÏ kÕ«dü´ú + ≈£Ls¡TkÕÔsTT. á kÕ«dü´ú y˚T Äs√>∑´+,
|ü]|üPs¡‘í .·
yÓ<’ Tä ´&ÉT>±˙, yê´j·÷eT •ø£≈å î£ &ÉT>±˙ Á|üjT· ‘·ï+ #˚ùd~ á $s¡T<ä∆ \ø£Då ≤\qT
düeTX¯è‹øÏ rdüT≈£î sêe&ÉyT˚ . X¯Øs¡+˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\T á düeTs¡d‘ü · yÓ|’ ⁄ü #·÷|ü⁄
ñ+∫ ñ+&˚≥≥T¢>± •ø£D å ÇkÕÔsT¡ yêfi¯ófl.
á düeTdæ‹ú øÏ uÛ+Ñ >∑+ yê{Ï\&¢ yÉ T˚ , nHês√>∑´+— ã\V”≤q‘·.
m≈£îÿe ÄVü‰s¡+ rdüT≈£îHêï, eT]+‘· yÓ÷‘ê<äT˝À yê´j·÷eT+ #˚dHæ ê á
düeTdæ‹ú øÏ n+‘·sêj·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. m≈£îÿe ø±≈£L&É<Tä , ‘·≈î£ ÿe ø±≈£L&É<Tä .
ªj·TTø£‘Ô μ· nH˚~ Çø£ÿ&É |ü&øç ≥ £ Tº e÷≥.
n˝≤π> ªÄ‘·àμ dæ‹ú øÏ ≈£L&Ü nq«j·T+ #˚dTü ø√yê*.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 216
e÷qdæø£ \ø£D å ≤\T ` sê>∑ uÛ≤yê\T, ø√]ø£\T m≈£îÿyÓH’ ê, ‘·≈î£ ÿyÓH’ ê Ä‘·à
jÓTTø£ÿ Äs√>∑´+ >∑÷&Ü <Óã“‹+≥T+<äqïe÷≥.
ø£qTø£ Äs√>±´ìï ` XÊØs¡øy£ TÓ HÆ ê, e÷qdæøy£ TÓ HÆ ê ` #·øÿ£ >± ø±bÕ&ÉTø√e˝…qT
n+fÒ nìï |üqT\T m≈£îÿe, ‘·≈î£ ÿe\T ˝Ò≈î£ +&Ü m+‘·es¡≈î£ nedüsy¡ ÷Ó n+‘·es¡øπ
#˚jT· &É+ nedüs+¡ .
n\yê≥T¢ n\es¡#T· ø√e&É+˝À ≈£L&Ü Ç<˚ Á|üe÷D+.
#˚jT· e\dæq |üqT\T m≈£îÿe ÁX¯eT, Á|üjT· ‘·ï+ ˝Ò≈î£ +&Ü düC≤e⁄>± düsfi¡ +¯ >±
#˚jT· {≤ìøÏ <ë]rkÕÔsTT n˝yê≥T¢.
m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\≈£î b˛≈£î+&Ü Á|ü‹ |üì˙ <ëì |ü]$T‘·yTÓ qÆ nedüsêìï
<äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì #˚jT· >∑\>∑&+É eTìwæ n\yê≥T #˚dTü ≈£î+fÒ, ø±\Áø£yT˚ D n~
ªdüV≤ü » \ø£D å +μ nsTTb˛‘·T+~.
á düV≤ü » \ø£D å + nqTø£D
å eTT eTqqT q&ç|dæ ÷ü Ô ñ+≥T+~.
n+fÒ dürÙ\‘· nH˚ <ëìï eTq+ Ç˝≤ ìs¡«∫+#·Tø√e#·TÃqT.
ªÄ‘·à düeTkÕúsTT˝À eédæú‘·+ nsTT nìï |üqT\qT düeTbÕfi¯fl˝À
#˚sTTdüT+Ô ~. á düeTbÕfi¯fl yÓqø£ ˇø£ düÁø£eT es¡qÔ +, düV≤ü »o\‘· ñ+{≤sTT.
n|ü&˚ eTìwæ $E„&TÉ ne⁄‘ê&ÉT,
á ªeT<Û´˚ μ e÷sêZìï ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√e&É+˝À mH√ï ÄqTbÕqT\T ñHêïsTT.
dürÙ\‘· n+‘ê Bìô|q’ H˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+~.
eTT+<äTe÷≥ `
HÓ‹’ ø£ es¡qÔ +, dürÙ\‘· nH˚~ ` eTq dü+ø£\Œ+, Ç#·Ã MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+{≤sTT.
n+fÒ, πøe\+ e÷≥\˝À, n_ÛÁbÕj·÷\˝À eT+∫‘·q+ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ
#·÷|æ+#·&É+ #ê\<äT. u≤Vü≤´ es¡Ôq+‘√ dü]ô|≥Tº≈£î+fÒ #ê\<äT. e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq
dü+ø£\Œ+, Ç#êÃ¤ |üP]Ô>± Bì MT<äH˚ ì\∫ ñ+{≤sTT. M{ÏøÏ n<˚ Äj·TTe⁄|ü≥Tº.
u≤Vü≤és¡qÔ + MT<äH˚ n+‘·s+¡ >∑ es¡qÔ eT÷ ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+≥T+~.
Ä‘·à dürÙ\‘·, eT+∫‘·q+ nH˚$ Vü≤è<äj÷· ìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ä+‘·]ø£
$wüj÷· \T. øπ e\+ u≤Vü≤és¡qÔ + eT≥Tπø #·÷∫ M{Ïì ìs¡sí TT+#·Tø√˝ÒeTT.
217 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
ªm+‘· nedüs¡yÓ÷ n+‘·μ nH˚ e÷≥qT >∑÷&Ü eTq+ #·ø£ÿ>± ns¡ú+
#˚düTø√yê*. eTq Á|ü‹ sê>∑uÛ≤eeTT, Ä˝À#·Hê düs¡[ eTq dürÙ\‘·qT
s¡÷bı+~kÕÔsTT. ˇø£{Ï m≈£îÿe eTs=ø£{Ï ‘·≈î£ ÿe nqTø√e{≤ìø£ M˝Ò<¢ Tä . nìï{Ïø°
düe÷q n~Ûø±s¡+ ñqï~.
yÓ’<äT´&ÉT Á|üe÷D≤\T ìs¡ísTT+∫q≥T¢>± $E„&ÉT ªm+‘· nedüs¡+μ nH˚
$wüjT· + ìsêú]+#·Tø√yê*. n+<ä]ø° ˇπø Á|üe÷D+ |üì#˚jT· <äT.
Á|ü‹ eTìwæ ‘·q nedüsê\T, dæ‹ú >∑‘T· \T Äø£[+|ü⁄ Ä<Ûës¡+>± Á|üe÷D≤\T
@s¡Œs¡#·Tø√yê*. n+<ä]ø° neT\T≈£î sê>∑\ Á|üe÷D≤\qT ˇø£πs ìs¡ísTT+∫
Á|üø{£ +Ï #·{≤ìøÏ ≈£î<äs<¡ Tä .
ˇø£ eTìwæ ñHêï&ÉqTø√+&ç. |ü⁄düÔø±\T ø=qT≈£îÿì #·<äe&É+ n‘·ìøÏ
nedüs¡+ ø±e#·TÃqT. ‘·q dü+bÕ<äq˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï BìøÏ yÓ∫Ã+#·{≤ìøÏ
dæ<|∆ä &ü ‘É ê&ÉT. ªm+‘·u≤Û >∑+μ nH˚~ n‘·ì Ç‘·s¡ nedüsê\qT ã{Ï,º |ü]dæ‘ú T· \qT
ã{Ïº ìs¡íj·T+ #˚düTø√yê*. dü+bÕ<äq n+‘ê |ü⁄düÔø±\πø Ks¡TÃô|≥º≥+ m+‘·
n$y˚øy£ ÷Ó , n˝≤π> ndü\T @MT $ìjÓ÷–+#·≈î£ +&Ü ñ+&É&+É ≈£L&Ü ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe
‘·qy˚T. n+<ä]ø° ˇπø ìj·TeT+ ‘·j÷· s¡T #˚d,æ ªeT÷düμ˝À b˛dæ Çe«˝ÒeTT. ‘·q
dü+bÕ<äq\˝À m+‘· uÛ≤>∑+ |ü⁄düøÔ ±\≈£î $ìjÓ÷–+#·&+É jÓ÷>∑éTT, j·TTø£eÔ TT
nH˚~ ` Á|ü‹ eTìw” ‘·q≈£î ‘êqT ìsêú]+#·Tø√yê*. á ìsêúsD ¡ ˝À mH√ï ∫qï
∫qï n+XÊ\T ñ+{≤sTT. nìï{Ïø° ‘·–q >∑eTq+ Çyê«*. ˇø=ÿø£ÿ dü+<äs“¡ +¤ ˝À
ˇø=ÿø£ÿ s¡ø+£ >± ìs¡j í T· + rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~. ˇø£ ìj·TeT+ @s¡Œs¡#T· ≈£îHêï+
>∑<ë nì J$‘ê+‘·+ <ëìH˚ q&ÉbÕ\qTø√>∑÷&É<äT. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ‘·ø£åD
nedüsê\qìï{Ï˙ <äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì á Á|üe÷D≤ìøÏ sêe&É+ nedüs+¡ nì
n]kÕº{˝Ï Ÿ H=øÏÿ #ÓãT‘ê&ÉT.
n+<äT#˚‘H· ˚ ` $y˚≈e£ TT, dürÙ\‘· ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï »‘·|&ü ç ñ+{≤sTT.
kÕïq+ #˚ùd≥|ü&ÉT ˙fi¯ófl m+‘· y˚&>ç ± ñ+&Ü*— nqï $wüjT· + qT+∫
Á|ü‹ $es¡+˝Àq÷ á eT<Û´˚ Á|üe÷D≤ìï C≤Á>∑‘>Ô· ± rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~.
dürÙ\‘· ñ+fÒ ‘·–q $y˚ø+£ ≈£L&Ü @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì n]kÕº{˝Ï Ÿ Á|ü‹e÷s¡÷
>∑Ts¡TÔ #˚kÕÔ&ÉT.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 218
<˚Xø¯ ±\ |ü]dæ‘ú T· \qT ã{Ï,º Hê´j·T#·{≤º\qT ã{Ïº Á|ües¡qÔ qT r]Ã~<äTø› √yê*.
eT+∫ ìs¡j í T· + eTq+ #˚dTü ≈£îqï eT+∫ Hê´j·Tdü÷Á‘ê\ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+≥T+~.
Ç#·Ã¤ ˝Òø£ dü+ø£\Œ+ ≈£L&Ü Á|ües¡qÔ ‘√ eTT&ç|&ü ç ñ+{≤sTT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ á dæ<ë∆+‘·+˝À rdüT≈£îqï C≤Á>∑‘Ô· n+‘ê, »q+ ù|{¢ ÀqT ô|&És+ú¡
#˚dTü ≈£îì Äj·Tq MT<ä≈î£ ‘·|ü qT ‘√kÕÔsπ yÓ÷qì, ñ<˚X› Ê´\T eT+∫y˚ nsTTHê `
nC≤„q+ e\¢, n$y˚ø+£ e\¢ dü‘Œ· *¤ ‘ê\qT rdüT≈£îsê≈£î+&Ü b˛‘êsTT. á <äTs¡edüú
@s¡Œ&É≈î£ +&Ü n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·–q ôV≤#·Ã]ø£\T #˚d÷ü Ô ñ+{≤&ÉT.
eTqTwüß\ Á|ües¡qÔ , yêfi¯fl dü+ø£\Œ+ ` M{Ï |üsd¡ Œü s¡ ÄÁX¯jT· + eTq+
>∑eTì+#·>\∑ >±*. dü+ø£\Œ+ nH˚ <ëìì nqTdü]+#˚ Á|ües¡qÔ ãVæ≤s¡‘Z +· ne⁄‘·T+~.
BìH˚ eTq+ ÄyÓ÷~+#·&yÉ ÷Ó `ìsêú]+#·&yÉ ÷Ó #˚kÕÔeTT.
eTìwæ ‘·q+‘· ‘êqT |üì#˚dTü HÔ êï&ÉT. ‘·q |üqT\≈£î ‘êH˚ ø±s¡≈î£ &ÉT, u≤<ÛTä ´&ÉT.
‘êeTT #˚düTÔqï |üqT\≈£î ‘·q≈£î @ e÷Á‘·eTT u≤<Ûä´‘· ˝Ò<äì eTìwæ yê~+#·
>∑\>∑{≤ìøÏ s¬ +&ÉT uÛ÷Ñ $Tø£\T ñHêïsTT :
ˇø£{Ï : uÛÖ‹ø£ nedüs+¡ , ˇ‹Ô&.ç
s¬ +&ÉT : nC≤„q+, ‘Ó*$ ˝Òøb£ ˛e&É+.
á s¬ +&ÉT ø±s¡D≤\˝À @~ ‘·˝m‹ÔHê, eTìwæ ‘êqT #˚dTü qÔ ï |üqT\≈£î
‘êqT dü«#·Ã¤+<ä+>± ø±s¡D+ nsTTq≥T¢ ø±<äT. n+<äT#˚‘· n‘·&ÉT Ä |üìøÏ
ø±s¡DuÛ÷Ñ ‘·T&ÉT ø±&ÉT.
ø±ì HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + |ü≥¢ nC≤„q+, ‘Ó*j·T<äT nqTø√e&É+, á ø±s¡D≤\≈£î
Ä\+ãq+ ø±<äT.
Hê´j·T #·{≤º\T Hê≈£î ‘Ó*j·Te⁄ nq&É+ ˇ|üø√<ä–q ø±s¡D+ ø±<äT.
ªVü≤‘·´ #˚jT· &É+ ‘·|ü nì Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. n+<äT#˚‘· n˝≤ Vü≤‘·´ #˚XÊqT. H˚qT
H˚sd¡ Tü &ú ìç ø±qTμ nq&É+ ≈£î<äs<¡ Tä . á ø±s¡D+ ø£øÿÏ y˚dqæ +<äTe\¢ Vü≤‘·´ #˚dqæ
|ò*ü ‘ê\qT nqTuÛ$Ñ +#·≈î£ +&Ü ‘·|Œæ +#·T≈£îb˛˝Ò&TÉ . n‘·&ç HÓ‹’ ø£ es¡qÔ + #ê˝≤
‘·≈£îÿe kÕúsTT˝À ñqï<ä˙ yê{Ï |ü≥¢ n‘·&çøÏ >ös¡e+ ˝Ò<äH˚ á düìïy˚X¯+
‘Ó\T|ü⁄‘√+~.
219 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
dü+ø£\Œ+ ` ñ<˚X› ´¯ + ` nH˚ <ëìøÏ s¬ +&ÉT Hê\Tø£\T ñHêïsTT : $y˚øe£ TT,
ø√]ø£.
ø√]ø£ ` n+fÒ eTq+ @<√ ñ<˚X› Ê´ìï eTqdüT˝À ô|≥Tº≈î£ ì, @<√ |ò*ü ‘êìï
Ä•dü÷Ô Ä |üì #˚dTü HÔ êïeTqïe÷≥.
$y˚øe£ TT ` n+fÒ Ä |üìì m+‘· HÓ|’ ⁄ü D´+>±, #êø£#ø· ´£ +>± #˚jT· >∑\+
nH˚ $wüjT· yÓTÆ nH˚ø£ s¡ø±\T>± n+#·Hê y˚dTü ø√>∑\>∑&+É .
|ò˝ü ≤Hê |ò*ü ‘·+ sêyê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïeT+fÒ, Ä |ò*ü ‘·+ sêe{≤ìøÏ
nedüs+¡ nsTTq |ü]dæ‘ú T· \ìï{Ï˙ ø£~*+#·&+É , ø£<\ä u≤πs≥T¢ #˚jT· &É+ yÓTT<ä\T
ô|&É‘êeTT.
eTq #˚‹˝À ñqï |ü]dæ‘ú T· \qT ø±yê\qT≈£îqï |ü<‹∆ä ˝À eT\T|ü⁄\T ‹|üŒ&É+
ø√dü+ Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔeTT.
n+<äT#˚‘H· ,˚ eTq+ #˚ùd |üqT\≈£î ` |ò*ü ‘ê\≈£î ` eTqy˚T u≤<ÛTä ´\eTT,
ø£s\Ô¡ eTT ≈£L&Ü. n$ eT+∫yÓH’ ê, #Ó&y¶É H’Ó ê eTq u≤<Û´ä ‘·˝ÀqT, ø£sèÔ¡ ‘·«+˝Àq÷
m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ ñ+&É<Tä .
dürÙ\‘· $wüjT· +˝À |ü]o\q, $es¡D »]|æq≥T¢>±H˚ $y˚ø+£ $wüjT· +˝À
>∑÷&Ü ø=+‘· $X‚w¢ D ü #˚<ë›+.
eT+∫ bÂs¡T&ÉT>± mìïø£ nyê\+fÒ $y˚ø+£ ˝À @ eT+∫‘·Hêìï, dürÙ\‘√
»‘· #˚j÷· *‡ ñ+≥T+~ nH˚ dü+>∑‹ |üØøÏ+å #·Tø√yê* eTq+.
eT<Û´˚ e÷sêZìï ìs¡sí TT+#·{≤ìøÏ ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£îqï düÁø£eT ìj·Te÷e[øÏ
<ë]rùd eT+∫ $y˚ø+£ nedüs+¡ .
$y˚ø±ìøÏ mH√ï HÓ’|ü⁄D´Ø‘·T\T. Çe˙ï ¬s+&ÉT ‘·s¡>∑‘·T\T>± $uÛ≤>∑+
nsTTb˛‘êsTT.
ˇø£{Ï ` dæ<ë∆+‘·|sü y¡ TÓ qÆ , }Vü≤\≈£î |ü]$T‘·+ nsTTq $y˚ø+£ .
s¬ +&ÉT ` Á|üj÷Ó >∑o\‘· neTs¡TÃ≈£îqï $y˚ø+£ .
dæ<ë∆+‘·|sü y¡ TÓ qÆ $C≤„q+ ` $y˚ø+£ n+fÒ, düèwæ˝º À ñqï edüTeÔ ⁄\ |üsd¡ Œü s¡
dü+ã+<Ûë\qT >∑T]+∫q dü÷Á‘ê\T. Á|üøè£ ‹ ìj·Te÷\qT >∑T]+∫q |ü]C≤„q+.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 220
n‹ ∫qï dü÷øå±à\˝À ô|<ä› ô|<ä› dü÷Á‘ê\T m˝≤ ì_&ûø£è‘·yÓTÆ ñHêïjÓ÷
‘Ó\TdüTø√e&É+.
Á|üjÓ÷>∑o\‘· n\es¡TÃ≈£îqï $y˚ø£+ n+fÒ ` J$‘êìï düTKeTj·T+
#˚düTø√e{≤ìøÏ nedüs¡+ nsTTq HÓ’|ü⁄D≤´ìï Á|ü»\+<ä]ø° n+<äCÒj·T&É+˝À
ø£è‘ês¡T\ú T ø±e&É+.
eTìwæøÏ @~ eT+∫<√ ‘Ó*dæ ñ+&É&+É yÓTT<ä{Ï n+‘·dTü .Ô
|ü]dæ‘ú T· \ düMTø£sD¡ + #˚dTü ≈£îì, Ä |ü]dæ‘ú T· \˝À @~ »q düeT÷Vü‰ìøÏ
eT+∫~ nH˚~ #·øÿ£ >± uÒØE y˚jT· >∑\&É+ ` s¬ +&Ée n+‘·dTü .Ô
düÁø£eT es¡qÔ + n+fÒ @$T{À eTT+<äT>± n‘·ìøÏ ‘Ó*dæ ñ+&Ü*. ‘·sT¡ yê‘·,
|ü]dæ‘ú T· \ |ü]D≤e÷\˙ï ns¡eT]ø£ ˝Ò≈î£ +&Ü ‘Ó*j·÷*. @ |üì#˚ùdÔ @ |ò*ü ‘·+
edüT+Ô ~— Ä |ò*ü ‘·+ eT+∫øÏ <ë] rdüT+Ô <ë ˝Ò<ë ` nì ≈£îå Dí+>± ‘Ó*j·÷*.
n+fÒ ` dæ<ë∆+‘·|sü y¡ TÓ qÆ eT+∫‘·q+ e÷~πs Á|üj÷Ó >∑o\‘·≈î£ #Ó+~q
eT+∫‘·q+ ≈£L&Ü Äe\+ãq+ ne⁄‘·T+<äqïe÷≥.
¬s+&ç+{Ï˝Àq÷ eTq+ #·÷&Ée\dæq ` C≤Á>∑‘·Ô rdüTø√e\dæq dü+>∑‹
@eT+fÒ` ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ $wüj÷· \T kÕe÷q´ dü÷Á‘ê\T>± ìj·Te÷e[>±
s¡÷bı+~+#·&+É .
n+<äTø£H˚ Á|üj÷Ó >∑o\‘· nH˚ ù|s¡T BìøÏ. ˇø£ |üì »s¡>&∑ +É nH˚~ BìøÏ
ÁbÕ‹|ü~ø£, øπ e\+ <ëìì >∑T]+∫q }Vü‰b˛Vü≤\T ø±e⁄.
|üì jÓTTø£ÿ |ò*ü ‘·+. j·T<ës¡‘ú ≈· î£ dü+ã+~Û+∫q ìj·Te÷e[ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+≥T+~, <ëìì düe÷ÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+≥T+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ` á |ü⁄düøÔ £ s¡#q· rdüT≈£î+<ë+.
|ü⁄düøÔ +£ ˝À ø=ìï $wüj÷· \T Á|ükÕÔ$kÕÔ+. Ä $wüj÷· \T n+<ä]ø° eT+∫yÓ’
ñ+&Ü*— n+<ä]˙ eT+∫yÓ|’ ⁄ü <ë]rùd≥T¢ #˚jT· >∑\>±*.
$wüj·TeTT\T ` $C≤„qeTT nq+&ç, $wüj·÷\T nq+&ç ` n+<ä]ø°
n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ sêyê\ì Á|üjT· ‘·ï+.
á Á|üjT· ‘·ï+˝À |ò*ü ‘·+ @eT+fÒ n+<ä]ø° á $wüj÷· \T ‘Ó*j·÷\ì.
221 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

n+<ä]ø° eT+∫ì rdüT≈£îe#˚Ã $wüj÷· \qT, |ü~eT+~ø° ‘Ó*$&ç #˚jT· &É+
ø√dü+ á |ü⁄düøÔ +£ ÁyêdüTHÔ êï+ nH˚ qeTàø£+ ñ+&Ü*.
Ç+Á~j·÷\T m˝≤ ‘·øD å£ y˚T, dü÷{Ï>± $wüj÷· \qT Á>∑V≤æ +#·>\∑ T>∑T‘êjÓ÷
n˝≤π> eTq dü‘´· yÓTqÆ dü+>∑‘T· \qT ` j·T<ësêú\qT ` #·Ts¡T≈£î>± ñqï$ ñqï≥T¢
#·÷&É>\∑ >±*.
e÷qdæø£ HÓ|’ ⁄ü D´+ ñqï bÂs¡T&ÉT ` eTìwæøÏ @~ ì»+>± eT+∫ì rdüT≈£î
edüT+Ô ~ nqï dü+>∑‹ì ÇfÒº ø£qT>=q>∑\>±*. á \ø£D å + ñqï|ü&˚ n‘·qT
|ü~eT+~ø° eT+∫ì rdüT≈£îsê>∑\T>∑T‘ê&ÉT. eTìwæ>± ‘·q kÕeTsêú´\qT ˇ≈£îÿeTà&ç>±
yÓ*øÏ rdüT≈£îsêe&É+ n+fÒ Ç<˚. |ò˝ü ≤q |üìe\¢, eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+~. eT+∫
»s¡>e∑ ˝…q+fÒ |ò˝ü ≤q |üqT˝Ò #˚dæ rs¡e˝…, nH˚ |ü]C≤„q+, rs¡TŒ n‘·ìøÏ @s¡Œ&Ée\dæ
ñ+≥T+~. Á|üj÷Ó >∑o\‘· dü+‘·]+#·T≈£îqï $y˚ø+£ n+fÒ Ç<˚.
Ç+‘·es¡≈£î eTq+ |ü]o*+∫ #·÷#·T≈£îqï düe÷#ês¡+ <äècÕº´ ñ‘·ÔeT
J$‘·+` eTìwæøÏ dü+ã+~Û+∫q~` n+fÒ @$T≥qïe÷≥ ? sê»´+ n+‘·{øÏ °
dü+ã+~Û+∫q J$‘·+‘√ düeTs¡d+ü >± düeTbÕfi¯fl˝À ø£*dæ b˛>∑\~.
sê»ø° j · T |ü ] C≤„ q + ñqï »+‘· T e⁄ >∑ < ë eTìwæ n+fÒ , sê»ø°
yê‘êes¡D≤ìøÏ ‘·–q J$‘êìï >∑&|É ü >∑\yê&ÉT.
eT+∫ HÓ’‹ø£ •ø£åD, $<ä´\ Á|üjÓ÷»q+ @$T≥+fÒ eTqqT eT+∫
bÂs¡T\T>±, ì|ü⁄DT˝…q’ e´≈£î\Ô T>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· &É+.
ãVæ≤s¡+>∑ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, sê»ø°jT· J$‘·+ eT≥Tπø ø±ø£ eTìwæøÏ Ç+ø±
ñqï‘·yTÓ qÆ , $düèÔ ‘·yTÓ qÆ J$‘·+ ≈£L&Ü ñ+~.
eéVü‰s¡ |ü]bÕ\q n+‘ê ` eTìwæøÏ ‘·–q+‘· $sêeT+ rdüT≈£î sêe{≤ìøÏ
ñ<˚•› +#·ã&çq~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î `
Hê>∑]≈£î˝…’q eTqTwüß\T j·TT<ë∆ìøÏ yÓ&É‘ês¡T. n+fÒ yêfi¯fl≈£î j·TT<ä∆+
#˚jT· &É+˝À eT≈£îÿe>±ì, ÄbÕ´j·T‘·>±˙ ñqï<äì ns¡+ú ø±<äT. ‘·eT <˚XÊìï
dü+s¡ø+åÏ #·Tø√e&É+ ø√dü+ j·TT<ä+∆ ˝À #˚sT¡ ‘·THêïs¡T, n+‘˚.
n+<äT#˚‘· J$‘·+ jÓTTø£ÿ ñ<ë‘·ÔeTT, ñqï‘·eTT nsTTq Ä<äs¡Ù+
@$T≥+fÒ` sê»ø°jT· eéVü‰sê\qT HÓ‹qÔ y˚dTü ≈£îì ‹s¡>&∑ +É ø±<äT, ‘·eT≈£îqï
düeTj·T $sêe÷ìï #·øÿ£ >± ñ|üj÷Ó –+#· H˚sT¡ Ãø√e&É+.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 222
düeTj·T $sêe÷ìï #·øÿ£ >± ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&É+ n+fÒ ` eTq≈£î eTqy˚T
j·T»e÷qT\+ ø±e&É+.
Ç<ä+‘ê eTqMT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~— eTq Ä+‘·]ø£ düs+¡ C≤e÷
ô|q’ H˚ ÄÁX¯sTT+#·T≈£î ñ+≥T+~ ø±ì ô|’ <ëìì <˚ì˙ ø√s¡<Tä . eTq≈£î eTq+
j·T»e÷qT\+ ne{≤ìøÏ u≤Vü≤´ Ä&É+usê\T, edüTeÔ ⁄\T @MT nedüs+¡ ˝Ò<Tä .
eTq X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT |ü]|üPs¡+í >± neT\T˝ÀìøÏ rdüT≈£îsêyê*. $y˚øe£ +‘·T\T>±
eTq #êø£#ø· ±´ìï ñ|üj÷Ó –+#·Tø√>∑\>±*. ≈£î˝≤kÕ nsTTq ` #·Ts¡Tø¬ q’ J$‘·+
n+fÒ nìï düTU≤\˝ÀqT |üse¡ T |ü$Á‘·+, nø£\Twæ‘+· nsTTq yêì‘√ eTT&ç|&ü ç
ñ+≥T+~.
ìC≤ìøÏ Ç≥Te+{Ï J$‘·+˝ÀìøÏ eTq+ n|ü&É|ü &ÉT, n‹ ø=~› düeTj·T+
bÕ≥T Á|üy•˚ dü÷Ô ñ+{≤eTT. n+<äT≈£î eTq ÁbÕ|ü+∫ø£ |ü]dæ‘ú T· \T nqT≈£L*+∫
q|ü&˚ Ç≥Te+{Ï |üì #˚kÕÔeTT. n≥Te+{Ï J$‘·+˝À uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìs¡e~Ûø+£ >±`
@MT n&ÉT¶ Ä|ü⁄ ˝Ò≈î£ +&Ü, <äT´‹`K+&Éq ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+≥THêïs¡T.
$#ês¡eTj·TyÓTqÆ J$‘·+ ` Ä˝À#·HêeTj·TyÓTqÆ J$‘·+ ` eTq ìø±s¡‡sTTq
ì»yÓTqÆ Ä‘·à≈£î dü+ã+~Û+∫q~, nH˚ ìs¡j í ÷· ìøÏ sêe#·TÃqT. eTqeT÷ Ç≥Te+{Ï
J$‘·+˝À uÛ≤>∑+ |ü+#·T≈£î+≥THêïeTT. nqTuÛyÑ êìï dü+bÕ~düTHÔ êïeTT. nsTT‘˚
øπ e\+ eTqTwüß\T>± e]ÔdTü qÔ ï|ü&ÉT e÷Á‘·+ á ªnqTuÛeÑ +μ <ä≈î£ ÿ‘·T+<äq˝ÒeTT.
eTq˝Àì @<√ ª~e´‘·«+μqT ≈£L&Ü Ä#·sD ¡ |ü]~ÛøÏ rdüT≈£î e∫Ãq|ü&˚ á ~e´
nqTuÛeÑ + eTq≈£î <ä≈î£ ÿ‘√+~.
@$T{Ï á ª~e´ Jeq+μ nì Á|üXï¯ y˚dTü ≈£îqï|ü&ÉT ` n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·q
Poetics nqï |ü⁄düøÔ +£ ˝À düe÷<ÛëHê\T #ÓãT‘ê&ÉT.
eT+∫ kÕVæ≤‘·´+ #·<eä &É+— s¡k˛‘êŒ<äq≈£î ñ|üø]£ +#˚ |ü⁄düøÔ ±\T #·<eä &É+,
dü+^‘· ÁX¯eD+— \*‘· ø£fi\¯ qT ñbÕdæ+#·&+É .
nsTT‘˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·|Œü ìdü]>± #Óù|Œ n+X¯+ @$T≥+fÒ `
XÊg $C≤„Hêìï n~ rdüT≈£îe#˚Ã düTU≤\T, |ò*ü ‘ê\ ø√dü+ ø±≈£î+&Ü,
øπ e\+ <ëìø√düyT˚ nuÛ´Ñ dæ+#·&+É . eTTK´+>± Á|ü<eä∏ T ‘·‘«Ô· XÊg+, uÛÖ‹ø£ XÊg+
` Ç˝≤+{Ï $XÀ«‘·Œ‹Ô >∑T]+∫ #Óù|Œ $wüj·÷\T #·<äTe⁄‘·÷qï|ü&ÉT eTq≈£î
ñ+&Ée\dæq <äèwæº Ç~.
223 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
bÕ+&ç ‘ · ´ + ø√dü + ø£ è wæ #˚ j · T &É + , Ç|ü &É ÷ n<Û ä ´ j· T q o\‘· q T
ô|+bı+~+#·Tø√e&É+ ` nH˚ |üqT\≈£î n]kÕº{˝Ï Ÿ J$‘·+˝À Á|ü<eä∏ T ‘ê+ã÷\+
ÇkÕÔ&ÉT.
sêC≤´+>±ìï >∑T]+∫ n]kÕº{˝Ï Ÿ≈î£ ñqï n_ÛÁbÕj·÷\T |ü]o*<ë›+.
eTìwæ kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT· J$.
eTìwæ ‘·q X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT $ø£d+æ |ü#d˚ Tü ø√yê\+fÒ, ñqï‘·|sü T¡ Ãø√yê
\+fÒ n+<äT≈£î ˇø£fÒ e÷s¡+Z . düe÷» Jeq+˝À ‘·–q uÛ≤>∑+ eVæ≤+#·&+É , bÕ\T
|ü+#·Tø√e&É+.
ªsê»´+μ nH˚~ Á|ü»\ kÂø£s´¡ + ø√dü+, M\T ø√dü+ @sêŒ≥T nsTTq~`
nH˚ yê<ëìï n]kÕº{˝Ï Ÿ ‹s¡dÿü ]kÕÔ&TÉ . @y√ Á|üj÷Ó »Hê\ ø√dü+ eTqTwüß\ eT<Û´ä
@sêŒf…qÆ ˇ|üŒ+<ä+ e+{Ï~ ø±<äT sêC≤´+>∑+. $X¯«yê´|üyÔ TÓ qÆ e÷qe n_ÛsT¡ #·T\T,
n_Ûeè~∆ |ü<øä∏ ±\≈£î nqT>∑TD+>± s¡÷|üø\£ Œq »]–q<˚ sê»´+.
e÷qyê[ m|ü&É÷ ‘·q+‘· ‘êqT, ˇ+≥]>± ` Ç‘·s+¡ ‘√ m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûä
u≤+<Ûeä ´+ ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+&É˝<Ò Tä .
eTqTwüß´\T ñqï#√≥ @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À kÕ+|òTæ ø£ eédüú ne‘·]+#˚
ñ+≥T+~.
kÕ+|òTæ ø£ eédüú s¡÷|üìsêàD+˝À eT÷&ÉT n+‘·dTü \Ô T ñHêïsTT. n$ :
ˇø£{.Ï ... ≈£î≥T+ã+.
s¬ +&ÉT... Á>±eT düeTT<ëj·T+.
eT÷&ÉT.... sê»´+.
eTq≈£î ‘Ó*dæq dü+|òTü Jeq Ø‘·T\˝À... e´øÏÔ ø±<äT eT÷\ |ü<ës¡+ú :
≈£î≥T+ãy˚T.
eTqTwüß\T ≈£î≥T+u≤\T>± @s¡Œ&ç ˇø£ ªô|<ä›μ j·÷»e÷q´+ ÁøÏ+<ä
ìedæ+#·&+É nH˚~ eTq+ m]–q |ü<‹∆ä .
uÛ≤s¡´ùÛsÑ `Ô¡ |üì #˚ùd+<äT≈£î ˇø£ ùde≈£î&ÉT ` ÇB Ç|üŒ{ÏøÏ eTq≈£î ø£ì|æ+#˚
≈£î≥T+ã eédü.ú
n]kÕº{Ï˝Ÿ 224
|æ\\¢ T |ü⁄≥º≥+‘√fÒ ≈£î≥T+ã+ ô|s¡T>∑T‘·T+~— ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ dü+K´
m≈£îÿe ne⁄‘·T+~. ≈£î≥T+ã+˝À ªô|<ä,› ∫qïμ nH˚ e´‘ê´kÕ\T, ‘·<ë«sê e#˚Ã
Çã“+<äT\T eTq+ #·÷düTHÔ êï+.
á s¡ø+£ >± >∑eTì+∫q|ü&ÉT, eT÷&ÉT s¡ø±˝…q’ dü+ã+<Ûë\T n>∑T|ækÕÔsTT
eTqTwüß˝À¢.
1. uÛ≤sêúÛsÑ \Ô¡ dü+ã+<Û+ä .
2. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T |æ\\¢ dü+ã+<Û+ä .
3. j·T»e÷ì, ùde≈£î&ÉT dü+ã+<Û+ä .
≈£î≥T+ã+ Á>±eT düeTT<ëj·T+˝À ˇø£ uÛ≤>∑+. Á>±eT+˝Àì ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T
‘·eT+‘· ‘êeTT y˚sT¡ >± ñ+≥÷H˚ ` Ä Á>±eT ô|<ä› ª#˚]ø£μ øÏ+<ä eéVü≤]dü÷Ô
ñ+{≤s¡T.
≈£î≥T+u≤\T |üs¡düŒs¡ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\qT n+<ä#˚düT≈£î+{≤sTT—
Á|üe÷<ë\T.... Çã“+<äT\T e∫Ãq|ü&ÉT ˇø£fifl¯ ≈£î eTs=ø£fió¯ fl u≤dü≥>± ì\TkÕÔsT¡ .
nsTT‘˚ á dü+ã+<Ûë\T @MT ` eTqTwüß´\≈£î n‘·édüs+¡ nsTTq XÊX¯«‘·
$\Te\qT n+<ä#j ˚ T· e⁄.
n+<ä]ø° nedüs¡+ nsTTq ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T ˇø£#√≥ b˛>∑T#˚düT≈£îì
ñ+&Ü* n+fÒ ` nH˚ø£ ≈£î≥T+u≤\yês¡T, Á>±e÷\yês¡T ‘·eT ‘·eT dü+|ü‘T· qÔ T
ˇø£#√≥ #˚s¡Ãe\dæ ñ+≥T+~. yê{Ïì #·T≥÷º >√&É\T ø£{Ïº s¡øÏå+#·Tø√e\dæ
ñ+≥T+~.
sê»´+ (State) nH˚~ Ç˝≤ ne‘·sD ¡ »]–+~. <ëì |ü⁄≥Tºø≈£ î£ eTT+<äT
ñqï kÕ+|òTæ ø£ nedüs+¡ Ç˝≤+{Ï~.
sê»´+ ‘·q |ü]~Û˝À ñqï »Hê+>±ìø£+‘·{øÏ ° <ÓV’ ≤æ ø£ e÷qdæø£ nedüsê\qT
rs¡Ã{≤ìøÏ |üPqT≈£î+≥T+~.
n+<äT#˚‘· ≈£î≥T+ãeTT, düeTT<ëj·TeTT, sê»´+ ˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +∫qfÒ`¢
sê»´+ ≈£L&Ü eTπs<√ ô|<ä› ªs¡÷|ü+μ˝ÀìøÏ #˚sT¡ ø√<äT. Hê>∑]ø£‘· m+‘· ñqï‘·
kÕúsTTøÏ e∫Ãq|üŒ{Ïø,° ªsê»´+μ ‘·q s¡÷bÕìï n˝≤π> s¡ø+åÏ #·T≈£î+≥÷ ñ+≥T+~.
kÕ+|òTæ ø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆øÏ Ç<˚ ∫e] e÷≥.
225 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
@ q>∑sêìøÏ Ä q>∑s+¡ sê»´+>± s¡÷bı+~ ‘·q dü+s¡øD å£ u≤<Û´ä ‘·\qT
‘êH˚ rdüTø√e&É+ nH˚~ ` n]kÕº{Ï˝Ÿ •wüß´&ÉT kÕÁe÷»ý˚‘·Ô>± ‘·j·÷¬s’
Á|ü|+ü #·eT+‘ê »sTT+#·{≤ìøÏ düeTø£{qºÏ |ü&ÉT ≈£L&Ü ` n˝≤π> ñ+&çb˛e&É+
#ê]Á‘·ø+£ >± ø±düÔ $∫Á‘·eTT, $&É÷s¶ e¡ TT nsTTq $wüjT· y˚T.
˝ÖøÏø£, sêC≤´+>∑ $wüj·÷\ ø£+f… ñ<ë‘·ÔyÓTÆq $wüj·÷\yÓ’|ü⁄ <äèwæº
eTs¡\Ãe˝…qì n]kÕº{˝Ï Ÿ #Ó|Œæ q $wüjT· + eTq+ eTs¡∫b˛>∑÷&É<Tä . Hê>∑]ø£yTÓ qÆ
sêC≤´+>∑ |ü]~Û˝ÀH˚ eTìwæ s¡k˛‘êŒ<äø£yÓTÆq ø±s¡´ø£˝≤bÕ\yÓ’|ü⁄ <äèwæº kÕ]+#·
>∑\T>∑T‘ê&ÉT. sê»´+ jÓTTø£ÿ u≤<Ûä´‘· @eT+fÒ ‘·q bÂs¡T\+<äs¡≈£î Ç˝≤+{Ï
ñ<ë‘·,Ô Jeq+ >∑&|É &ü +É yÓ|’ ⁄ü <äèwæº @s¡Œ&˚≥≥T¢ #˚jT· &É+, Ä s¡øy£ TÓ qÆ Jeq+
>∑&É|ü{≤ìøÏ ‘·–q+‘· düeTj·T $sêe÷ìï Çe«>∑\>∑&É+, $sêe÷ìï #·ø£ÿ>±
$ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\ kÂø£sê´\T ≈£Ls¡Ã&É+.
@‘êyê‘ê, n]kÕº{˝Ï Ÿ n_ÛÁbÕj·÷\ Á|üø±s¡+ sêC≤´+>∑+ `sê»´+ ` jÓTTø£ÿ
Á|üj÷Ó »q+ @eT+fÒ, |ü⁄s¡»qT\≈£î Ä<Ûë´‹àø£, e÷qdæø£ ñqï‹ì ˇq>∑÷s¡Ã&É+,
Á|ü‹ bÂs¡T&çøÏ Ä<Ûë´‹àø£kÕúsTT sê»´+ ˇø£ kÕ<Ûqä e÷Á‘·yT˚ . >∑eT´+ ø±<äT.
Bì ‘ê‘·Œs¡´+ @eT+fÒ `
ø=+<äsT¡ eTqTwüß\T, yê] eè‘·T\Ô T #·÷#·T≈£î+≥÷H˚ ‘·eT neø±XÊ\qT
|ü]|üPs¡í+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îì, ñ<ë‘·ÔyÓTÆq $sêeT ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{≤º*.
Ç+<äTø√düyT˚ sê»´+ ñqï~, ‘·‹e÷à bÂs¡T\T ` yêDÏ»´ yê´bÕsê\T ‘·|Œü Ç+πøMT
|üì #˚jT· ˝Òìyês¡T Ä |üqT\T eT≥Tπø #˚dTü ≈£î+≥÷ ‘·eT sêC≤´+>∑ dü+s¡øD å£ ≈£î,
dæsú ‘¡ ≈· î£ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·÷ ñ+&Ü*.
dü+|òTü + ø√dü+ X¯Øs¡ÁX¯eT #˚d÷ü Ô ñ+&˚yêfi¯ófl ø=+<äsT¡ — M] ÁX¯eT |ò*ü ‘·+>±
eT] ø=+<äsT¡ düeTj·T $sêeT+ ∫øÏÿ+#·T≈£îì Ä<Ûë´‹àø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ #˚jT· &É+`
ÇM dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± #Ó|ü ø√<ä>Z∑ $wüj÷· \T.
Á^ø˘ sê»´ |ü]dæú‘·T\ <äèwæº˝À #·÷∫q|ü&ÉT ` ÁX¯eT#˚ùd yês¡+<äs¡÷
u≤ìdü\T.
n+<äTø√dü+, n]kÕº{Ï˝Ÿ u≤ìdü‘·Hêìï düeT]ú+#·e\dæq nedüs¡+
@s¡Œ&ç+~. n|üŒ{Ï u≤ìdü\qT n|üŒ{Ï |ü]dæ‘ú T· ˝˝À ` <˚Xø¯ ±\ Á|üe÷D≤\˝ÀH˚ `
#·÷&Ü* eTq+. u≤ìdü\T n+fÒ ` Ç+{Ï|ìü #˚ùdyêfi¯ófl, yê´bÕsê\˝À düV‰ü j·T+
n]kÕº{Ï˝Ÿ 226
#˚ùd ø=~› |üìyêfi¯ófl, ‘·sT¡ yê‘· ` bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±\˝À e∫Ãq u≤ìdü‘q· +.
nD>∑Á<=ø£ÿ&É+ nH˚$ n]kÕº{˝Ï Ÿ ms¡>&∑ TÉ . n‘·ì ø±\+˝À Ä |ü]dæ‘ú T· \T ˝Òe⁄.
sê»´ |ü]bÕ\q |ü<‘∆ä T· \T eT÷&ÉT s¡ø±\T>± #ÓbÕŒ&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
1. @ø£#Ã· Á¤ ‘ê~Û|‘ü ´· +.
2. ãVüQ Hêj·Tø£‘«· +.
3. Á|üC≤kÕ«eT´+.
@ø£#·Ã¤Á‘ê~Û|ü‘·´+˝À sêC≤´+>∑ n~Ûø±s¡+, n+‹eT Á|üe÷D+ ˇø£
eTìwæ˝ÀH˚ #˚] ñ+≥T+~. ãVüQ Hêj·Tø£‘«· +˝À á n~Ûø±s¡+ ø=+<äsT¡ ô|<ä\› T
#˚] |ü+#·T≈£î+{≤s¡T. Á|üC≤kÕ«eT´+˝À eT≥T≈£î Á|ü»\<˚ n~Ûø±s¡+.
yÓTT<ä{Ï s¬ +&É÷ ` ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T ñqï |ü]bÕ\Hê~Ûø±s¡+ nsTT‘˚, eT÷&Ée~
øπ e\+ ã&ÉT>∑T Á|ü»\ bÕ\q nqïe÷≥.
Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü»\+<ä]ø° sê»ø°jT· n~Ûø±sê\T düe÷q+>± ñ+{≤sTT.
‘·‹e÷à yê{Ï˝À <ÛHä ê~Û≈î£ \~ ô|‘·qÔ +.
n]kÕº{˝Ï Ÿ á dü÷Á‘ê\T s¬ +&É÷ ‘·ù|Œq+{≤&ÉT. m+<äTø£+fÒ sêC≤´\ jÓTTø£ÿ
ì»yÓTqÆ Á|üj÷Ó »q+ @eT+fÒ` Á|ü»\+<äs÷¡ düTK+>± ñ+&É&+É , düTKJeq+
>∑&TÉ |ü⁄‘·÷ ñ+&É&+É , á Ä<äsêÙìï ne\+_Û+∫q sê»´+˝À ` ñ‘·eÔ TT˝…q’ yês¡T.
yês¡T ø=~› dü+UÒ´ nsTTHê ` ‘·≈î£ ÿe eT+<˚ nsTTHê, yêfi¯fl≈£î |üP]Ô bÂs¡d‘ü «·
Vü≤≈£îÿ\T ñ+{≤sTT. n‘·´+‘· $y˚ø£e+‘·T&ÉT, HÓ’‹ø£ kÕúsTT˝À ñqï‘·T&É÷
nsTTqyê&ÉT yêfi¯fl˝À ñ+fÒ n‘·&ÉT ªsêEμ ne⁄‘ê&ÉT. n˝≤+{Ï sê»´+,
sêC≤´~Ûø±sêìï >∑T‘êÔ~|Û ‘ü ´· +>± rdüT≈£îqï Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷~] ñ+&É<Tä .
eékÕj·T+ #·øÿ£ >± »s¡T>∑T‘·T+~. Á|ü»\≈£î ø±e\dæq ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T
n˙ï á sê»´+˝ÀH˚ <=s¡T≈£î‘êsTT. edüTdÔ +ü |ü<ä ø√dü+ Ç‘·s¡ <˚XÊ\ô|q’ Ä<Ûës¡|&ü É
e\dæq ì$T‘·+Ô ˝Ò<Tä . n+<äT#˚‘· sê»´+ m+‘· ∫qï<ÓH’ ê dü«j·T+ düeTè<äy∆ TÓ qÆ ~.
<ëì $d”Ôs¡í+ eT≥T≈£î |ü⁄s¡»qT\ Ä<Ûë´‹àø£ uÛÖ‹ø£ nedüsê\≈£î ‘·–q+‘·>±
ñ+&Ü*. |ü⁄s¡»qT\T düsfi¡ y¯ TÓ qÆ Jeq+‘√ dü+‘·Twüß˝º ’… ñ+&Ü*.
yêDÏ»´ nedüsê\ ø√dü+ z&Ésπ e⁄\T ñHêï, M{Ï e\¢ HÓ‹’ ø£ düeTdü´\T
ñ‘·Œqï+ ø±≈£î+&Ü #·÷#·Tø√yê*.
227 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
eékÕj·T, yêDÏ»´, |ü]ÁX¯eT\˝À |üì#˚ùd yêfi¯fl≈£î |üPs¡í bÂs¡d‘ü «· +`
n~Ûø±s¡+ Çe«≈£î+&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü*. Mfi¯ófl bÕ\q ø±s¡´Áø£e÷\˝À C§s¡ã&É≈î£ +&Ü
#·÷#·Tø√e&É+ nedüs+¡ . m+<äTø£+fÒ, á ‘·s>¡ ‘∑ T· \≈£î #Ó+~q bÂs¡T\T, Ä<Ûë´‹àø£
$ø±kÕìøÏ ‘·–q+‘· düeTj·T+ $sêeT+ ˝Òì yêfi¯ófl >∑qTø£, Ä $sêe÷ìï m˝≤
Á|üCÀ|üj÷Ó >∑øs£ ¡ ø±sê´\≈£î $ìjÓ÷–+#ê˝À ‘Ó*j·Tìyêfi¯ófl >∑qTø£ bÕ\q #·øÿ£ >±
#˚jT· >∑\s¡ì #Ó|Œü ˝ÒeTT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ sêC≤´+>∑ $<Ûëq+ rs¡T Ç~.
∫qï sê»´+— ∫+‘·\T ˝Òì sê»´+.
u≤>± dü+kÕÿs¡+ bı+~q bÂs¡T\T. Á|üC≤ ÁX‚jT· düT‡ø√düyT˚ |ü]ÁX¯$T+#˚yês¡T.
»q kÕe÷Hê´ìøÏ >=|üŒ >=|üŒ ◊X¯«sê´\T+&Ée⁄. ø£fi\¯ T, kÕVæ≤‘·´+ Ç≥Te+{Ï
|ü]o\q˝À ñ‘ê‡Vü≤e+‘·T\T.
n]kÕº{˝Ï Ÿ Áyêdæq Politics ˝À sêC≤´+>∑ $<ÛëHêìï e]í+#·&+É ˇø£fÒ
ñ<˚›X¯´+ ø±<äT. bÂs¡T\≈£î ì»yÓTÆq sê»ø°j·T dü\Vü‰\T Çe«&É+, dü+‘·Twæº>±
J$+#·&+É m˝≤>√ #Ó|Œü &É+, |ü]dæ‘ú T· \‘√ düsT¡ ≈› î£ b˛e&É+ >∑T]+∫ á |ü⁄düøÔ +£ ˝À
#ê˝≤ dü+>∑‘T· \T #ÓbÕŒ&ÉT.
Ä<ä s ¡ Ù e+‘· y Ó T Æ q bÕ\q ˝Ò ø £ b ˛sTTq≥¢ s TT‘˚ , |ü ~ eT+~ ô|<ä › \ T,
Á|üC≤kÕ«eT´+` á s¬ +{Ïø° eT<Û´˚ e÷s¡+Z >± ñ+&˚ sê»´bÕ\qqT dü÷∫+#ê&ÉT
n]kÕº{˝Ï Ÿ.
sêC≤´+>∑y‘˚ Ô· dæ<ë∆+‘·|sü y¡ TÓ qÆ ndüeÔ ´kÕÔ\‘√ ø±\πø|å +ü #˚jT· e\dæ edüT+Ô ~.
Ä<äsÙ¡ yÓTqÆ bÕ\q˝À eT≥Tπø ‘ê‹Ô«ø£ ` bÕ\≈£î&ÉT Á|ü»\ ÁX‚jT· düT‡≈£î |üì#˚jT·
>∑\T>∑T‘ê&ÉT.
Ä<äsÙ¡ yÓTqÆ sêC≤´+>∑+ ñ+&É≥+ ‘·|Œü ìdü]. n|ü&˚ $<ë´ |ü<‘∆ä T· \T düe´+>±
ñ+&ç bÕ\≈£î&ÉT ‘·‘«Ô· y˚‘>Ô· ± s¡÷bı+<äT‘ê&ÉT.
sêC≤´+>∑+ #Ó&>¶É ± ñ+fÒ ` eT+∫ eTìwæ>± s¡÷bı+~+#˚ $<ë´ $<Ûëq+
|üìøÏsê<äT— m˝≤ ñHêï düsπ á sêC≤´+>±ìøÏ $<Ûj ˚ T· T\T>± ‘·j÷· s¡T#˚ùd $<ä´
ø±e\dæ ñ+≥T+~.
$<ä´ sêC≤´+>∑ã<ä∆+>±H˚, <ëì n~Ûø±s¡+ øÏ+<äH˚ ñ+&Ü*. $<ä´
kÕs¡«»ìø£+>±, ìs¡“+<Û+ä >±q÷ ñ+&Ü*.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 228
sêC≤´+>±ìï düeT]ú+#˚ bÂs¡T\qT ≈£L&Ü ‘·j÷· s¡T#˚j÷· * >∑qTø£, $<ä´
bÕ\≈£î\ n~Ûø±s¡+˝ÀH˚ ñ+&Ü\q&É+˝À @MT n|üsê<Û+ä ˝Ò<Tä .
$<ë´$<Ûëq+˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ ‘·q >∑Ts¡Te⁄>±¬sq’ ù|{¢ À‘√ m≈£îÿe>± _Ûqï‘·,
e´‹πsø£‘· Á|ü<]ä Ù+#·˝<Ò Tä . <ë<ë|ü⁄ n<˚ $wüj÷· \qT ‹]– e´ø°øÔ ]£ +#ê&ÉT.
yÓTT<ä{Ï nsTT<äT dü+e‘·‡sê\T |æ\\¢ qT Ä≥bÕ≥\πø |ü~*y˚j÷· *. |æ\\¢ qT
ùde≈£î\‘√ m≈£îÿeùd|ü⁄ ø£*$&ç>± ñ+&˚≥T¢ #·÷&É>÷∑ &É<Tä . ‘·≈î£ ÿe s¡ø+£ n_ÛsT¡ #·T\T,
ø=~›bÕ{Ï Ä˝À#·q\T dü+Áø£$TkÕÔsTT Ç+<äTe\¢. nsTT<äT`@&ÉT dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä
bÕsƒX¡ Ê\‘√ |ü]#·jT· + @s¡Œ&Ü*. @yÓTHÆ ê ì»yÓTqÆ #·<Tä e⁄ @&ÉT dü+e‘·‡sê\
‘·sT¡ yê‘·H˚ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±yê*.
bÕ\Hê eéVü‰sê\˝ÀìøÏ yÓfifl¯ ì kÕe÷q´ »HêìøÏ ñ+&Ée\dæq #·<Tä e⁄\T @$T{Ï ?
#·<eä &É+ ` Áyêj·T&É+ e∫Ã ñ+&Ü*.
#·<Tä e⁄ eTqdüT‡qT #·Ts¡T≈£î>±, ‘Ó*$>± ‘·j÷· s¡T #˚ùd≥T¢ ñ+&Ü*.
JeH√bÕ~Ûø√düyT˚ |üìøÏe#˚Ã #·<Tä e⁄ kÕs¡«»ìø£+ #˚jT· >∑÷&É<Tä .
n]kÕº{Ï˝Ÿ dü+^‘êìøÏ m≈£îÿe ÁbÕeTTK´+ ÇkÕÔ&ÉT. |æ\¢\≈£î dü+^‘·+
#Ó|Œæ +#·&+É ‘·|Œü ìdü]. m+<äTø£+fÒ n~ yêfi¯fl eTqdüT\qT |ü<Tä qTô|{Ïº s¡kÕ‘·àø£yTÓ qÆ
$wüj÷· \yÓ|’ ⁄ü rdüT≈£îb˛‘·T+~. $sêeT düeTj·÷ìï #·øÿ£ >± >∑&|É {ü ≤ìøÏ |üìøÏ
edüT+Ô ~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü \*‘· ø£fi\¯ ˙ï ` eTTK´+>± dü+^‘·+ ` o\dü+|ü<qä T
ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ|üø]£ düT+Ô ~. ù|{¢ À, n]kÕº{˝Ï Ÿ Ç<äs› ÷¡ ≈£L&Ü @<√ ∫qï
∫qï $esê\˝À uÛ~Ò +∫Hê ` dü+^‘·+ e÷qdæø£ $ø±kÕìøÏ ‘·|Œü ìdü]>± nedüs+¡
nì n+^ø£]+#ês¡T. \*‘· ø£fi\¯ ìï+{Ï˝ÀqT nqTø£sD ¡ ≈£î M˝…q’ ~ dü+^‘·yT˚ .
\j·T\T, kÕúsTT\T, dü«sê\T... Çe˙ï eTìwæ˝Àì yÓK’ s¡T\≈£î Á|üøè£ ‹øÏ nqT>∑TD+>±
ñ+{≤sTT. <ëì|ü≥¢ eTqTwüß\≈£î düV≤ü » dæ<y∆ä TÓ qÆ nqT≈£L\‘· ñ+≥T+~. eTìwæ˝À
e÷s¡TŒ sêe{≤ìøÏ ‘·«]‘·>‹∑ ì ñ|üø]£ +#˚~ dü+^‘·+ ` n+{≤&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
>∑+<äs>¡ √fi¯+>±, eTØ ndüeÔ ´dü+Ô >± ñqï dü+^‘êìï dü÷ÿ\T bÕsƒê\˝À
qT+#˚ ø±<äT, J$‘·+˝À qT+#˚ ‘=\–+#ê* n+{≤&ÉT ù|{¢ À. m+<äTø£+fÒ Ç~
n$˙‹ø£sy¡ TÓ qÆ J$‘êìøÏ |ü⁄Hê<äT\T y˚dTü +Ô ~. eTìwæ eTqdüTqT ø£˝À¢\ |üsT¡ düT+Ô ~.
Ä ø±s¡D+>±H˚ Äj·Tq $cÕ<ë+‘· Hê≥ø±\qT (Tragedies) >∑÷&Ü |ü]wüÿ]+#ê\ì
#ÓbÕŒ&ÉT.
229 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
n]kÕº{˝Ï Ÿ eTs√ s¡ø+£ >± n_ÛÁbÕj·T|ü&‘É ê&ÉT. Äj·Tq ñ<˚X› ´¯ + Á|üø±s¡+
<Óq’ +~q J$+˝À nHêVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ edüTeÔ ⁄, ÁbÕD s¡øDå£ ≤edüsê\˝À ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡
ø±e#·TÃqT. s√EyêØ uÛÀ»q+˝À ª$wü|<ü ësêú\Tμ nì ‘=\–+∫ y˚dTü qÔ ï ø=ìï
edüTeÔ ⁄\T ` n|ü&É|ü &ÉT eT+<äT\T ˝≤>± yê&ÉT‘·THêï+ >∑<ë! n˝≤π> <ës¡TDyÓTqÆ
dü+^‘·+ ˇø√ÿkÕ] Ä‘·à≈£î ñ|üjT· Tø£øÔ s£ y¡ TÓ qÆ |üqT\qT #˚dTü +Ô <˚y÷Ó ` n+{≤&ÉT.
n˝≤π> $cÕ<ë+‘· Hê≥ø±\T >∑÷&Ü eTqTwüß\˝À uÛÑj·T+, ;ÛuÛÑ‘·‡+, ‘·|ü
#˚jT· >∑÷&É<Hä ˚ <äèwæº rdüT≈£îekÕÔjT· ì Äj·Tq Ä•kÕÔ&TÉ .
eTìwæ |ü]|üPs¡í Äs√>∑´+‘√ ñqï|ü&ÉT, ÄVü‰s¡ $Vü‰sê\˝À ø=~›bÕ{Ï
e´‘ê´kÕ\T e∫ÃHê düsT¡ ≈› î£ b˛>∑\T>∑T‘ê&ÉT. Ä‘·à≈£î Vü‰ì »s¡T>∑<Tä . e÷eT÷\T
sê>∑u≤Û yê\T ` ÄXÊ bÕXÊ\T @MT n|üø±s¡+ #˚jT· ø£ b˛e#·TÃqT. ø±ì Çy˚
m≈£îÿe>± b˛¬>b’ ˛sTT, ãVæ≤s¡‘Z +· ø±e{≤ìøÏ e÷s¡+Z ˝Òq|ü&ÉT Vü‰ì »s¡T>∑T‘·T+~.
Bìï C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+#·e\dæ ñ+~. á Vü‰ì qT+∫ Ä‘·àqT ø±bÕ&ÉTø√e&É+
nedüs+¡ . X¯ØsêìøÏ $πs#·qø±]˝≤>∑, á sê>∑u≤Û yê\ $&ÉT<ä\≈£î ôd‘’ +· @<ÓH’ ê ñ
bÕj·T+ ø£ìô|≥ºe\dæ ñ+≥T+~.
eT‘· bÕs¡eX¯´+‘√ MT<äT $TøÏÿ* Á|üe]ÔdTü qÔ ï yêfi¯flqT ôVA$TjÓ÷ e÷Á‘·\T
Ç∫Ã dü]~<ä› >∑\>∑&+É »s¡T>∑T‘√+~. n]kÕº{˝Ï Ÿ á Á|üÁøÏjT· H˚ eT]+‘· $dü]Ô dü÷,Ô
Ç˝≤+{Ï yê]øÏ ª>∑+<äs>¡ √fi¯yTÓ qÆ dü+^‘· <Û«ä qT\Tμ $ì|æ+|ü#d˚ æ e÷eT÷\T eTqTwüß\
yÓ ÷ dü Ô s ¡ T >± ‘· j · ÷ s¡ T #˚ j · T e#· T ÃqT ` n+{≤&É T . á sê>∑ u Û ≤ yê\qT
e~*+#·Tø√ø£b˛sTTq≥¢sTT‘˚ e÷eT÷\T J$‘·+ <äT'KuÛ≤»q+ nsTTb˛‘·T+~.
nsTT‘˚ n]kÕº{˝Ï Ÿ yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘·sT¡ yê‹ Ä˝À#·Hê|üsT¡ \T,
s¡#s· TT‘·\T n+‘· #·øÿ£ >± ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï≥T¢ ø£ì|æ+#·<Tä .
n]kÕº{Ï˝Ÿ øÏ+>¥ z&ç|üdt (King Oedipus) nH˚ Hê≥ø±ìï u≤>±
yÓT#·TÃ≈£îHêï&ÉT. Bì s¡#·sTT‘· kıbòıøÏ¢dt (Sophocles). á Hê≥ø£+ e÷qe
J$‘·+˝À @y√ n+‘·s‘Z¡ · $\Te\qT #ÓãT‘√+<äì ø±<äT Äj·Tq yÓT#·TÃ≈£îqï~.
Hê≥ø£ dü+$<Ûëq+ (plot) u≤>∑Tqï<ä˙, Ç+‘·>± @ |ü‘<Ô˚ ë] (Detective) s¡#q·
s¡÷|üø\£ Œq ø±˝Ò<ìä , ˇø£ yÓT˝À Á&ÉeT{Ïø˘ düìïy˚X+¯ $»j·Te+‘·+>± Ç+<äT˝À
ìπs•› ‘·+ nsTT+<ä˙ì.
n]kÕº{Ï˝Ÿ 230
|ü⁄qs¡e˝Àø£+
n]kÕº{˝Ï Ÿ ø=ìï e+<ä\ s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT.
ø=+<äsT¡ Hê\T>∑T e+<ä\T n+fÒ, eT] ø=+<äsT¡ y˚sTT<ëø± ñHêïsTT
n+{≤s¡T.
nsTT‘˚ eTq≈£î $T–*q$ ãVüQø=~› e÷Á‘·yT˚ . Ç~ ≈£L&Ü •wüß´\ #˚‘T· \
MT<äT>±H˚ eTq≈£î e#êÃsTT. #˚sTT me]<ÓH’ ê n_ÛÁbÕj·÷\T e÷Á‘·+ Äj·Tqy˚.
|üPs¡« dü+Á|ü<ëj·÷\qT, ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\ n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘·q≈£î nedüs¡+
nsTTq+‘· es¡øπ ÄyÓ÷~+∫ Á|ü#ês¡+ #˚XÊ&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ.
‘·q≈£î q#·Ãì dæ<ë∆+‘ê\T, ‘·q eTqdüT≈£î q|üŒì$` n$ kÕøå±‘·TÔ ‘·q
>∑Ts¡Te⁄y˚ (ù|{¢ À) nsTTHê yê{Ïì K+&ç+#·{≤ìøÏ, ‘√dæ|⁄ü #·Ã{≤ìøÏ »+ø£˝<Ò Tä .
yÓTT‘·+Ô MT<ä ªdüTKJeq+μ |ü≥¢ ù|{¢ À n_ÛÁbÕj·÷\qT u≤>± $dü]Ô +∫
Á|ü#ês¡+˝ÀìøÏ rdüT≈£îe#êÃ&ÉT. düTKJeq+ nsTTq ì‘ê´qTcÕºq+˝Àq÷ ñ+&ç+~.
|ü]dæú‘·T\T ‘êqT nqT≈£îqï Ø‹>± nqT≈£L\+>± @sêŒ≥T ø±ø£b˛sTTHê,
‘ê‘êÿ*ø£+>± ìsêX¯, ìdüŒèVü≤\≈£î ˝ÀHÓH’ ê, ∫e] es¡≈î£ ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\ Á|ü#ês¡+,
Á|ükÕs¡+ #˚d÷ü HÔ ˚ ñ+&çb˛j·÷&ÉT. nHêqT≈£L\ |ü]dæ‘ú T· \˝À ôd‘’ +· yÓqTø£+»
y˚jT· ≈£î+&Ü ‘êqT q$Tàq |üìì #˚dTü ≈£î+≥÷ b˛e&É+ >=|üŒ $wüjT· +.
uÛÖ‹ø£XÊg+ Äj·Tq |ü]>∑Dq˝À $düèÔ ‘·yTÓ qÆ øπ Áå ‘·+>± ‘·j÷· s¡sTT+~.
nsTT‘˚ Äj·Tq n_ÛÁbÕj·÷\T Ç|üŒ{Ïø° øÏw¢ +ºü >±H˚, ns¡+ú nsTT ne≈£î+&ÜH˚
ñ+&çb˛sTTHêsTT.
eTqdüT uÛÖ‹ø£ |ü<ës¡úy˚T nHêï&ÉT n]kÕº{Ï˝Ÿ. nsTTHê Äj·Tq Ä‘·à,
|üse¡ ÷+X¯ ñHêïj·TH˚ #ÓbÕŒ&ÉT.
n]kÕº{˝Ï Ÿ HÓ‹’ ø£ dæ<ë∆+‘ê\˙ï ô|<’ =∏ >∑sd¡ t qT+∫ rdüT≈£îqïy˚.
ns¡+ú #˚dTü ≈£î+<äT≈£î øÏw¢ +ºü >± ñ+&˚ dæ<ë›+‘ê\qT s¡÷bı+~+#ê&ÉT. m≈£îÿe
uÛ≤>∑+ ÁXÀ‘·\, #·<Tä es¡T\ Ä˝À#·qøπ e~˝≤&ÉT. ‘ê]ÿø£+>± Ä˝À∫+#·&+É m˝≤>√
H˚sêŒ&ÉT.
J$‘· #·se¡ ÷+ø£+˝À ‘·q MT<ä n_Ûj÷Ó >∑+ e∫Ãq|ü&ÉT n]kÕº{˝Ï Ÿ Ä
<˚XÊìï e~* bÕ]b˛j·÷&ÉT. á #·s¡é\¢ eTq+ n]kÕº{Ï˝Ÿ ª|æ]øÏyê&ÉTμ
231 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T
nqTø√>∑÷&É<Tä . @<∏HÓ ‡é q>∑sêìøÏ #Ó+~q ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T >∑÷&Ü ª#·+|æyX˚ Ês¡Tμ nH˚
n|üÁ|ü<äÛ sê>∑÷&É<ìä Äj·Tq nqT≈£îHêï&˚y÷Ó !
@<∏HÓ ‡é q>∑s¡ bÕ\q dü÷Á‘ê\˝À ˇø£{Ï ñqï~. me] MT<äHH’Ó ê n_Ûj÷Ó >∑+
e∫Ãq|ü&ÉT, Ä eTìwæ <˚X¯ ‘ê´>∑+ nsTTb˛e#·TÃqT. Ç~ <˚XÁ¯ <√Vü≤+ øÏ+<ä
>±ì, H˚s+¡ >± >±ì uÛ≤$+#·sT¡ . n]kÕº{˝Ï Ÿ á neø±XÊìï ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêï&ÉT.
#Ûê*‡dt (Chalcis) #˚sT¡ ≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· n]kÕº{˝Ï Ÿ »ãT“|ü&Ü¶&TÉ .
&çjTÓ T¬>qdt ˝≤]¶jT· dt (Diogens Laerties) #Ó|Œæ q Á|üø±s¡+ ` n]kÕº{˝Ï Ÿ
‘·q J$‘êìï n+‘·+ #˚dTü ≈£î+<ëeTH˚ ñ<˚X› ´¯ +‘√H˚ $wü+ ‘ê>±&ÉT.
m+‘· Á|üjT· ‹ï+∫Hê, Äj·Tq düTd”Ô qj·T+ ø±˝Ò<Tä . @<ÛHÓ ‡é q>∑s+¡ e<ä*q
ø=ìï HÓ\\πø J$‘·+ |ü]düe÷|æÔ nsTTb˛sTT+~.
n<˚ dü+e‘·‡s¡+, n˝…>±®+&ÉsY X¯Á‘·Te⁄\˝À Á|ü<ÛëqT&ÉT &ÓyÓTTdüÔìdt
(Demosthenes) ≈£L&Ü $wü+ |ü⁄#·TÃ≈£îì eTs¡D+ Ï #ê&ÉT.
|üHïÓ +&ÉT HÓ\\ $sêeT+˝ÀH˚ ` Á^dt <˚X+¯ ‘·q bÕ\≈£î&çì ‘·‘«Ô· y˚‘qÔ· T
ø√\Tb˛sTT+~.
Á^dt<X˚ ¯ ‘˚CÀsê• dü÷s¡T´&ÉT Á≈£î+–b˛j·÷&ÉT.
s√eTHé dü÷s¡T´&ÉT ‘·\ m‘·T‘Ô T· Hêï&ÉT.
Á^dt<X˚ ¯ yÓu’ eÑÛ + y˚sT¡ , s√eTHé ñqï‹ y˚sT¡ . s√eTqT¢ n~Ûø±s¡ ˝≤\dü≈î£ ,
ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìøÏ Á|ürø£\T. Á^dt<X˚ |¯ ⁄ü Ä˝À#·Hê düs[¡ , ‘·‘«Ô· dü+|ü<,ä $#ês¡<ëÛ s¡
nø£ÿ&É ˝Òe⁄.
y˚sTT dü+e‘·‡sê\bÕ≥T j·T÷s¡|t K+&ÉeT+‘ê Nø£{Ï eTs¡T>∑Tq
|ü&bç ˛sTT+~.
ø±\eé~Û >∑+;Ûsy¡ TÓ qÆ ~.
‘·‘·Ô«XÊg |ü⁄qs¡TJ®eHêìøÏ Á|ü|ü+#·eT+‘ê y˚∫ ñ+&Ée\dæq ‘·s¡TD+
e∫Ã+~.
n]kÕº{˝Ï Ÿ ndüj Ô T· eT+ nø±\+>±H˚ »]–q≥T¢ ˝…øÿ£ . Äj·Tq ‘·q Ä#ês¡T´&ÉT
ù|{¢ À e˝… ø£˙dü+ mquÛ’… dü+e‘·‡sê˝…H’ ê J$+∫ ñ+&É˝<Ò Tä . nsTTHê ‘·s‘¡ s· ê\T>±
nH˚ø£ s¡+>±\ Ä˝À#·Hê|üsT¡ \ Vü≤è<äj÷· \˝À ì*∫ ñ+{≤&ÉT— HÓ\ø=ì ñ+{≤&ÉT.
` düe÷|ü+Ô `
n]kÕº{Ï˝Ÿ 232

5791824507450690117

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

5791824507450690117

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

First Edition : 2012

ù|¢{À 427`347 Áø°. |üP.

n]kÕº{Ï˝Ÿ 384`322 Áø°. |üP.

k˛Áø£{d° t J$‘êìï >∑T]+∫, ‘ê‹Ô«ø£ <Û√s¡DT\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ

@<∏HÓ ‡é ˝À Ä¬sÃ\dt (Archelaus) nH˚ ˇø£ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ñ+&˚yê&ÉT.

399 (Áø°.|üP.) dü+e‘·‡s¡+.

k˛Áø£{d° t H˚s+¡ #˚XÊ&ÉT.

Ä s√p nìï s√E\e÷~πs ‘Ó\y¢ ê]+~.

105 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

109 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

111 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

113 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

117 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

‘·‘«Ô· y˚‘Ô· ‘ê\÷≈£î >∑TVü≤ (Philosopher's Cave) nqï kÕ+πø‹ø£ es¡qí

121 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

127 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

129 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

á dæ<ë∆+‘·+ Ç˝≤ ñ+≥T+~ :

ù|{¢ À nqTj·÷j·TT\T, •wü´ |üs+¡ |üs¡ Äj·Tq #Ó|Œæ q e÷qdæø£ dæ<ë∆+‘ê\qT

149 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

ù|{¢ À ‘·‘«Ô· <äsÙ¡ q+ n+‘ê Mysteries ˝ÀH˚ Á|ü<]ä Ù‘·yTÓ +Æ ~ n+{≤&ÉT

Ç+Á<äC≤\+, uÛ÷Ñ ‘ê\qT >∑T]+∫ ñqï eT÷&ÛÉ qeTàø±\‘√ e´‹πsøÏ+∫,

151 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

eTìwæ n+fÒ ` nedüsêìï |ü⁄s¡dÿü ]+#·T≈£îì á düèwæ˝º À Ä≥u§eTà˝≤

á dü+>∑‹ n+‘·>± ‘Ó*j·Tì yê]øÏ, ‘Ó*dæHê Bìì j·T<ës¡eú TT, düããT

159 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

173 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

kÕºsTTø˘ (Stoiec) dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q yêﬁ¯óﬂ ‘=\T‘· á Á|üÁøÏjT· qT

á eØZøs£ D ¡ qT n]kÕº{˝Ï Ÿ #·÷|æqfÒ¢ j·T<Ûë‘·<+ä∏ >± yê&ÉTø√˝Ò<Tä ‘·sT¡ yê‹

181 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

185 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

205 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

213 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

221 Á^≈£î ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T

You might also like

á dü+>∑‹ n+‘·>± ‘Ój·Tì yê]øÏ, ‘ÓdæHê Bìì j·T<ës¡eú TT, düããT