ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP.

HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA

QUÁ TRÌNH & THIẾT BỊ TRUYỀN KHỐI

QUÁ TRÌNH KẾT TINH

PGS. TS. Trịnh Văn Dũng

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Keát tinh laø quaù trình taïo thaønh pha raén daïng tinh theå töø dung dòch,
dòch noùng chaûy, khí hay hôi.
Do moãi chaát coù moät daïng tinh theå khaùc nhau.
Nhö ta ñaõ bieát coù 32 daïng tinh theå ñoái xöùng, maø ñöôïc phaân laøm 7
nhoùm tinh theå khaùc nhau: laäp phöông, tam dieän, töù dieän, luïc dieän,
hình thoi, ñôn taø (maûnh), tam taø.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 2

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Quaù trình keát tinh chæ ñöôïc duøng khi pha ban ñaàu ôû traïng thaùi quaù
baõo hoøa hay quaù laïnh, ñoù laø traïng thaùi noàng ñoä chaát tan cao hôn ñoä
hoøa tan vaø nhieät ñoä cuûa dung dòch thaáp hôn nhieät ñoä ñoùng raén.
Ñaây laø nhöõng traïng thaùi khoâng oån ñònh, neân seõ taùch ra moät löôïng
chaát hoøa tan döôùi daïng raén, coù nghóa laø keát tinh.
Sau khi taùch phaàn tinh theå chaát hoøa tan dung dòch seõ trôû neân baõo hoøa,
ñöôïc goïi laø nöôùc caùi. Pha raén ñöôïc taùch rieâng baèng laéng, loïc, ly taâm
…

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 3

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Keát tinh goàm hai giai ñoaïn chính, xaûy ra ñoàng thôøi: taïo maàm vaø lôùn
leân (phaùt trieån) cuûa tinh theå.
Neáu toác ñoä taïo maàm lôùn hôn toác ñoä lôùn leân cuûa tinh theå thì nhaän
ñöôïc caùc tinh theå nhoû. Ngöôïc laïi, seõ thu ñöôïc tinh theå lôùn, nhöng vôùi
soá löôïng nhoû.
Luùc ñaàu maàm khoâng ñöôïc taïo thaønh trong toaøn boä khoâng gian cuûa
dung dòch hay dòch noùng chaûy, maø chæ ôû nhöõng taâm taïo maàm maø thoâi.
Taâm taïo maàm coù theå xuaát hieän do taùc duïng cuûa ñoä nhaùm, moät chaán
ñoäng, hay moät yeáu toá ngaãu nhieân naøo ñoù.
Ñeå taêng toác ñoä vaø taïo maàm ñoàng ñeàu trong toaøn boä theå tích dung
dòch ngöôøi ta cho vaøo dung dòch caùc tinh theå nhoû cuûa chaát tan. Ñeå thu
ñöôïc tinh theå lôùn thì chæ neân cho moät soá löôïng nhoû tinh theå maø thoâi.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 4

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Keát tinh töø dung dòch duøng ñeå laøm saïch vaø phaân taùch caùc hôïp chaát voâ
cô.
Quaù trình xaûy ra ôû nhieät ñoä töông ñoái thaáp so vôùi keát tinh töø dòch
noùng chaûy.
Ñaây laø quaù trình ngöôïc vôùi quaù trình hoøa tan vaät lyù, neân hieäu öùng
nhieät cuûa quaù trình baèng vaø ngöôïc daáu vôùi hieäu öùng nhieät cuûa quaù
trình hoøa tan.
Ñieàu ñoù cho thaáy vôùi caùc chaát khi hoøa tan thu nhieät thì keát tinh seõ toûa
nhieät vaø ngöôïc laïi.
Ñoâi khi hieäu öùng naøy laø do caùc hieän töôïng phuï khoâng caân baèng.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 5

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Trong coâng nghieäp ngöôøi ta thöïc hieän baèng hai phöông phaùp cô baûn:
keât tinh ñaúng nhieät laø laøm quaù baõo hoøa dung dòch khi taùch dung moâi
ra khoûi dung dòch baèng coâ ñaëc; keát tinh ñaúng noàng ñoä thöïc hieän trong
dung dòch quaù laïnh khi giöõ löôïng dung moâi khoâng ñoåi trong ñoù.
Keát tinh ñaúng nhieät duøng cho dung dòch maø ñoä hoøa tan ít thay ñoåi
theo nhieät ñoä, vì khi ñoù khoâng cho pheùp nhaän ñöôïc ñoä quaù baõo hoøa
lôùn khi laøm laïnh.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 6

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Keát tinh ñaúng noàng ñoä duøng vôùi caùc dung dòch coù ñoä hoøa tan taêng
maïnh theo nhieät ñoä.
Ngoaøi ra, coøn coù phöông phaùp keát hôïp hai phöông phaùp treân – keát
tinh trong chaân khoâng, khi ñoù xaûy ra ñoàng thôøi caû taùch dung moâi vaø
laøm laïnh.
Cuõng coù khi ngöôøi ta cho vaøo dung dòch taùc nhaân, taïo vôùi chaát tan
phöùc chaát naøo ñoù, phöùc naøy taùch khoûi dung dòch baèng loïc, ly taâm ….
Sau ñoù phaân huûy baèng nhieät ñeå thu chaát tan ban ñaàu.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 7

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
1. Định nghĩa và phân loại
Keát tinh coù theå ñöôïc tieán haønh lieân tuïc hay giaùn ñoaïn, tuøy theo naêng
suaát.
Trong coâng nghieäp tieán haønh theo trình töï sau: chuaån bò dung dòch;
keát tinh; taùch tinh theå khoûi nöôùc caùi; röûa tinh theå vaø saáy khoâ.
Noù ñöôïc duøng trong coâng nghieäp hoùa chaát, daàu moû, luyeän kim, y teá,
thöïc phaåm … ñeå taùch, laøm saïch caùc chaát …

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 8

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
2. Cân bằng pha
Ñoä hoøa tan cuûa moïi chaát trong dung moâi loûng phuï thuoäc vaøo baûn chaát
hoùa hoïc chaát tan, dung moâi, nhieät ñoä vaø aùp suaát.
Trong coâng nghieäp dung moâi hay duøng laø nöôùc, röôïu, hydro cacbon …
Ñoä hoøa tan cuûa phaàn lôùn caùc chaát taêng khi nhieät ñoä taêng.
Khi giaûm nhieät ñoä dung dòch baõo hoøa trôû thaønh quaù baõo hoøa ôû traïng
thaùi caân baèng khoâng oån ñònh.
Möùc ñoä sai leäch so vôùi traïng thaùi caân baèng, tính chaát cuûa chaát tan vaø
dung moâi quyeát ñònh thôøi gian toàn taïi cuûa dung dòch quaù baõo hoøa.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 9

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
2. Cân bằng pha
Khi chuyeån töø traïng thaùi khoâng caân baèng trôû veà caân baèng keøm theo
taùch caùc tinh theå, coù nghóa laø xuaát hieän quaù trình keát tinh.
Ñaïi löôïng quaù baõo hoøa giôùi haïn (cöïc ñaïi) chòu aûnh höôûng cuûa chaát tan,
dung moâi, nhieät ñoä, toác ñoä laøm laïnh, söï hieän dieän cuûa taïp chaát, taùc
ñoäng cô hoïc …
Neân thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm, hay phöông trình kimh
nghieäm gaàn ñuùng.

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 10

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
2. Cân bằng pha
Söï phuï thuoäc giöõa aùp suaát vaø nhieät ñoä khi chuyeån pha trong keát tinh
ñöôïc bieåu dieán baèng phöông trình Clausius-Clafeiron:
dp q

dT T V1  V2 
Trong ñoù: q – nhieät keát tinh (töø dung dòch hay khí);
V1, V2 – theå tích rieâng cuûa loûng (L – R),
hay (K – R) vaø traïng thaùi raén;

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 11

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
3. Cân bằng vật chất
Caân baèng vaät chaát vôùi doøng toång: G 0  G R  G C  W
Vôùi chaát tan: G0 y 0  G R'  GC y C
G 0  y 0  y C   Wy C
Löôïng raén keát tinh ñöôïc: GR 
M
yC 
M NN
G0  y 0  y C 
Khi keát tinh ñaúng noàng ñoä (W=0) thì: G R 
M
 yC
M NN

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 12

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
4. Động học kết tinh
Qui luaät naøy ñöôïc bieåu dieãn baèng phöông trình sau:
C 2 M
ln 
C * r R RT
Toác ñoä taêng khoái löôïng cuûa moät tinh theå khi söï lôùn leân cuûa

  2 C  C m 
dG
F d
Theo caáp khoái toác ñoä di chuyeån ñeán pha raén seõ laø:
  1 C m  C * 
dG
F d
Khi trôû löïc naèm trong caû hai pha

dG  K C C  C * Fd  1
*
C C
Fd
1   2 1

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 13

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
5. Thiết bị kết tinh

Thieát bò keát tinh baêng taûi: 1, 5 – troáng quay; 2 – bunke; 3 – gôø

nghieâng; 4 – lôùp ñöôïc laøm laïnh; 6 – bunke chöùa; 7 – baøn chaûi; 8 –
baêng chuyeån ñoäng;

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 14

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
5. Thiết bị kết tinh

Thieát bò keát tinh boác hôi chaân khoâng

lôùp soâi: 1 – thaân; 2,3,7 – oáng tuaàn
Thieát bi keát tinh gian ñoaïn
hoaøn; 4 – bôm; 5 – TB TÑN; 6 – TB
coù caùnh khuaáy: 1 – thaân; 2 –
laéng; 8 – taám chaën; 9 – TB phaân rieâng;
voû boïc; 3 – caùnh khuaáy
10 – Boä phaän taùch nöôùc caùi
Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 15
 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
5. Thiết bị kết tinh

Keát tinh loaïi maùng Keát tinh daïng taàng soâi ñaúng nhieät

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 16

 QUÁ TRÌNH KẾT TINH
5. Thiết bị kết tinh

Sô ñoà noùng chaûy cuïc boä: 1 – maãu

Thieát bò keát tinh daïng troáng ban ñaàu; 2 – vuøng noùng chaûy; 3 –
quay laøm laïnh baèng khoâng vuøng keát tinh sau khi laøm saïch; 4
– TB ñun noùng

Quá trình & Thiết bị truyền khối MS: CH2051 17