Lenintoantap Tap26

V« s¶n tÊt c¶ çc n−íc, ®oµn kÕt l¹i !
V.I. Lª-Nin V.I. Lª-Nin

Toµn tËp
26
Toµn tËp
TËp
26
Th¸ng B¶y 1914 - th¸ng T¸m 1915
Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia

Hµ Néi - 2006
ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n
TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX.
* *
*
Lêi nhµ xuÊt b¶n TËp 26 cña Bé s¸ch V. I. Lª-nin - Toµn tËp gåm mét sè t¸c
phÈm cã liªn quan ®Õn thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ giíi. TËp nµy gåm nh÷ng t¸c phÈm cña Lª-nin viÕt vµo n¨m thø
Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò nhÊt cña cuéc chiÕn tranh, tõ th¸ng B¶y 1914 ®Õn th¸ng T¸m 1915.
cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t
Ph¸t triÓn mét çch s¸ng t¹o häc thuyÕt M¸c, Lªnin ®· lµm
triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng
s¸ng râ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ con ®−êng vµ triÓn väng cña phong trµo
cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x·
c«ng nh©n quèc tÕ, vÒ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña çc ®¶ng v« s¶n
héi chñ nghÜa.
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, chØ ra cho giai cÊp c«ng nh©n
Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc vµ toµn thÓ quÇn chóng lao ®éng con ®−êng çch m¹ng, con
mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®−êng duy nhÊt cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ®Ó tho¸t khái chiÕn tranh.
®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu,
Néi dung cña tËp 26 ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong
ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin
phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c -
®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp
Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.
PhÇn Phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng
Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ
øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy
vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ
hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých,
nghÜa M¸c - Lª-nin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi
gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm,
chóng ta hiÖn nay.
gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lª-nin.
§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o
Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lª-nin; Chó
b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ
thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa
khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc
M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng
tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña
s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).
Vla®imia IlÝch Lª-nin (22-4-1870 ― 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n
ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lª-nin - Toµn tËp Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ
gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu. Ých cho b¹n ®äc.
Bé s¸ch V. I. Lª-nin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc Th¸ng 3 - 2006
xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lª-nin - Toµn tËp, tiÕng Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia
VII VIII Lêi tùa
quÇn chóng nh©n d©n, che giÊu nh÷ng môc ®Ých thËt cña
chiÕn tranh, tuyªn bè r»ng chiÕn tranh cã tÝnh chÊt phßng
ngù, ®−îc tiÕn hµnh v× sù nghiÖp "cøu quèc" vµ kªu gäi "b¶o
vÖ tæ quèc".
NhiÖm vô ®Ò ra cho çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ çc
n−íc lµ v¹ch trÇn b¶n chÊt vµ nh÷ng môc ®Ých thËt sù cña chiÕn
tranh, bãc trÇn sù dèi tr¸, nh÷ng lêi nguþ biÖn vµ nh÷ng lêi lÏ
Lêi tùa
"¸i quèc" su«ng s¸o mµ çc giai cÊp thèng trÞ tung ra ®Ó biÖn hé
cho chiÕn tranh, b¶o vÖ sù thèng nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n
TËp hai m−¬i s¸u trong bé V. I. Lª-nin Toµn tËp vµ mét sè
trªn ph¹m vi quèc tÕ, ph¸t ®éng quÇn chóng lao ®éng ®øng lªn
tËp tiÕp theo gåm nh÷ng t¸c phÈm cã liªn quan ®Õn thêi kú
®Êu tranh chèng chiÕn tranh, chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi. TËp nµy gåm nh÷ng t¸c
nghÞ quyÕt cña çc ®¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ – §¹i héi
phÈm cña Lª-nin viÕt vµo n¨m thø nhÊt cña cuéc chiÕn tranh, tõ
Stót-ga (1907), §¹i héi C«-pen-ha-g¬ (1910), §¹i héi Ba-l¬ (1912) -
th¸ng B¶y 1914 ®Õn th¸ng T¸m 1915.
®· x¸c ®Þnh s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong
Cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu næ ra
®iÒu kiÖn cã chiÕn tranh, chØ râ r»ng cuéc chiÕn tranh s¾p tíi sÏ
ngµy 19 th¸ng B¶y (1 th¸ng T¸m) 1914 vµ kÐo dµi h¬n bèn n¨m.
lµ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, vµ ®Ò ra cho
§ã lµ cuéc chiÕn tranh gi÷a hai nhãm c−êng quèc ®Õ quèc chñ
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tr¸ch nhiÖm ph¶i lîi dông cuéc
nghÜa ®Ó ph©n chia l¹i thuéc ®Þa vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng, ®Ó khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y ra ®Ó lµm
c−íp bãc vµ n« dÞch çc d©n téc kh¸c. Mét nhãm th× do chñ çch m¹ng, ®Ó lËt ®æ chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa.
nghÜa ®Õ quèc §øc ®øng ®Çu vµ gåm cã ¸o - Hung, Thæ-nhÜ-kú Nh−ng khi chiÕn tranh b¾t ®Çu næ ra th× ®a sè çc thñ lÜnh
vµ Bun-ga-ri. Cßn nhãm kia (§ång minh) th× do bän ®Õ quèc cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ cña Quèc tÕ II cè quªn ®i
Anh vµ Ph¸p ®øng ®Çu vµ gåm c¶ n−íc Nga Nga hoµng. VÒ nh÷ng nghÞ quyÕt mµ hä ®· th«ng qua ®ã, ph¶n béi l¹i giai cÊp
sau, gia nhËp §ång minh cã thªm ý, NhËt, Hîp chóng quèc Mü c«ng nh©n, ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n n−íc hä, ñng hé chiÕn
vµ çc n−íc kh¸c n÷a. Cuéc chiÕn tranh ®· thu hót h¬n 30 n−íc tranh. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc vµ nh÷ng ng−êi d©n
víi sè d©n trªn mét tû r−ìi ng−êi. chñ - x· héi ë nhiÒu n−íc kh¸c biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
Çc giai cÊp thèng trÞ, t− s¶n vµ ®Þa chñ sö dông tÊt chiÕn tranh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ Ph¸p th× tham
c¶ mäi ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng t− t−ëng ®Ó biÖn hé cho gia çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa n−íc hä. Nh÷ng ng−êi
chiÕn tranh tr−íc çc d©n téc, ®Çu ®éc quÇn chóng b»ng men-sª-vÝch ë Nga còng ñng hé chiÕn tranh ë phÝa chÕ ®é Nga
çch lµm cho hä mª mÈn v× chñ nghÜa s«-vanh, chia rÏ hoµng. Nh÷ng thñ lÜnh cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa lÆp l¹i
c«ng nh©n çc n−íc tham chiÕn, xói giôc hä ®¸nh lÉn nh÷ng khÈu hiÖu s«-vanh cña giai cÊp t− s¶n, biÖn hé cho chiÕn
nhau. Çc ®¶ng t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n ë mçi n−íc ®Òu lõa g¹t tranh, thi hµnh chÝnh s¸ch "hoµ b×nh trong n−íc", kªu gäi
Lêi tùa IX X Lêi tùa
quÇn chóng chÊm døt trong thêi chiÕn cuéc ®Êu tranh giai cÊp Cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi 1914 – 1918
chèng bän ¸p bøc. Nh− Lª-nin ®· chØ râ, ng−êi ph¶i chÞu tr¸ch ®¸nh dÊu mét b−íc ngoÆt ®ét biÕn trong ®êi sèng çc d©n téc,
nhiÖm tr−íc hÕt vÒ çi lËp tr−êng ph¶n béi vµ nhôc nh· ®ã cña ®em vËn mÖnh çc quèc gia ®Æt vµo mét canh b¹c, lµm cho tÊt
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa phÇn lín çc n−íc ch©u ¢u, lµ c¶ nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n trë nªn cùc kú gay
§¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét ®¶ng m¹nh nhÊt vµ cã ¶nh g¾t. Cuéc chiÕn tranh lµm nÈy ra mét lo¹t vÊn ®Ò míi vÒ con
h−ëng nhÊt trong Quèc tÕ II vµ ®· ®ãng vai trß l·nh ®¹o trong ®−êng vµ triÓn väng cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, vÒ
phong trµo x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. BÞ sù ph¶n béi cña çc thñ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña çc ®¶ng v« s¶n trong nh÷ng ®iÒu
lÜnh lµm cho rèi lo¹n, çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc lín kiÖn lÞch sö míi. Ph¸t triÓn mét çch s¸ng t¹o häc thuyÕt M¸c,
nhÊt kh«ng thÓ nµo cã ®−îc nh÷ng lËp tr−êng ®óng ®¾n ®èi Lª-nin ®· lµm s¸ng râ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, v¹ch ra mét çch toµn
víi chiÕn tranh, kh«ng thÓ nµo ®−¬ng ®Çu næi víi sù tÊn c«ng diÖn lËp tr−êng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch vµ cña toµn bé phong trµo
cña chñ nghÜa d©n téc t− s¶n vµ chñ nghÜa s«-vanh. Quèc tÕ II bÞ d©n chñ – x· héi çch m¹ng quèc tÕ trong çc vÊn ®Ò chiÕn tranh,
ph¸ s¶n vµ tan vì. Chñ nghÜa x· héi quèc tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng hoµ b×nh vµ çch m¹ng, chØ ra cho giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ
quÇn chóng lao ®éng con ®−êng çch m¹ng, con ®−êng duy nhÊt
khñng ho¶ng s©u s¾c.
cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ®Ó tho¸t khái chiÕn tranh.
Trong giai ®o¹n cã tÇm quan träng hÕt søc lín lao vµ cã
Nh÷ng t¸c phÈm in trong tËp nµy, Lª-nin viÕt ë Thuþ-sÜ,
ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi ®ã, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch do
n¬i mµ Ng−êi tõ P«-r«-nin chuyÓn ®Õn Ýt l©u sau khi chiÕn
Lª-nin ®øng ®Çu lµ nh÷ng ng−êi duy nhÊt gi÷ mét lËp tr−êng
tranh bïng næ. PhÇn lín nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· ®−îc c«ng
çch m¹ng ®óng ®¾n ®èi víi chiÕn tranh. Ngay tõ rÊt l©u tr−íc
bè trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ – x· héi", C¬ quan ng«n luËn
khi næ ra chiÕn tranh, ®¶ng b«n-sª-vÝch ®· tiÕn hµnh mét cuéc
trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga, do
®Êu tranh triÖt ®Ó chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt, ®Ó ng¨n ngõa
Lª-nin kh«i phôc l¹i sau mét n¨m gi¸n ®o¹n. Më ®Çu tËp nµy lµ
chiÕn tranh. ChÝnh lµ theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin mµ §¹i héi x· héi
nh÷ng luËn c−¬ng næi tiÕng cña Lª-nin "Nh÷ng nhiÖm vô cña
chñ nghÜa quèc tÕ ë Stót-ga ®· ®−a vµo nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò
phong trµo d©n chñ – x· héi çch m¹ng trong cuéc chiÕn tranh
chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ çc cuéc xung ®ét quèc tÕ mét luËn ch©u ¢u" vµ Tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng
®iÓm hÕt søc quan träng nãi r»ng nÕu næ ra chiÕn tranh ®Õ quèc c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo
chñ nghÜa th× cÇn ph¶i lîi dông cuéc khñng ho¶ng do chiÕn d©n chñ – x· héi Nga" do Lª-nin viÕt dùa trªn c¬ së nh÷ng
tranh g©y ra ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña çch m¹ng x· héi chñ luËn c−¬ng ®ã; ®©y lµ nh÷ng tµi liÖu ®Çu tiªn ®· x¸c ®Þnh vµ
nghÜa. Vµ khi cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt bïng næ, ®¶ng nãi lªn lËp tr−êng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch ®èi víi chiÕn tranh.
b«n-sª-vÝch d−íi sù l·nh ®¹o cña Lª-nin ®· hoµn thµnh tèt ®Ñp Nh÷ng luËn ®iÓm hÕt søc quan träng nªu lªn trong çc tµi liÖu
nghÜa vô cña m×nh, ®· gi−¬ng cao ngän cê chñ nghÜa quèc tÕ v« ®ã ®· ®−îc ph¸t triÓn trong nh÷ng nghÞ quyÕt – do Lª-nin
s¶n, nªu g−¬ng trung thµnh víi chñ nghÜa x· héi, l·nh ®¹o cuéc viÕt - cña Héi nghÞ BÐc-n¬ cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, mét
®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n Nga chèng chiÕn tranh, chèng cuéc héi nghÞ cã ý nghÜa héi nghÞ toµn quèc (xem "Héi nghÞ
chñ nghÜa ®Õ quèc. çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -x· héi Nga").
Lêi tùa XI XII Lêi tùa
Cuèn s¸ch cña Lª-nin "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh (Th¸i ®é tranh, Lª-nin x¸c ®Þnh lËp tr−êng cña ®¶ng ®èi víi chiÕn
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh)" tranh. Ng−êi ®Ò ra khÈu hiÖu: biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
in trong tËp nµy, viÕt nh©n dÞp cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa nghÜa thµnh néi chiÕn. Lª-nin chØ râ: "Çch m¹ng trong thêi kú
quèc tÕ lÇn thø nhÊt, lµ mét sù gi¶i thÝch vµ lËp luËn mét çch cÆn chiÕn tranh chÝnh lµ néi chiÕn". Do ®ã, nh÷ng ng−êi b«n-sª-
kÏ ®−êng lèi cña ®¶ng b«n-sª-vÝch trong thêi gian chiÕn tranh. vÝch ®· ®Êu tranh cho çch m¹ng trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh
Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Lª-nin ®· v¹ch trÇn mét ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi d−íi khÈu hiÖu biÕn cuéc chiÕn
çch s©u s¾c b¶n chÊt vµ nguyªn nh©n cña chiÕn tranh thÕ giíi, tranh ®ã thµnh néi chiÕn. KhÈu hiÖu ®ã b¾t nguån tõ tÊt c¶
chØ râ r»ng chØ cã dùa trªn c¬ së ®ã míi cã thÓ v¹ch ra mét nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chiÕn tranh, tõ chç lµ chiÕn tranh ®· t¹o
®−êng lèi ®óng ®¾n cña ®¶ng trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh. ra t×nh thÕ çch m¹ng ë phÇn lín çc n−íc ch©u ¢u. Kh«ng
§ång thêi, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng phÐp biÖn chøng duy vËt mét chÝnh phñ nµo v÷ng tin vµo ngµy mai c¶. ChiÕn tranh lµm
"®ßi hái ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn mçi hiÖn t−îng x· héi, cho sù khèn quÉn cña quÇn chóng trë nªn trÇm träng kh«ng
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng ®ã, vµ ®ßi hái ph¶i thÓ t−ëng t−îng ®−îc, vµ ®iÒu nµy ®· lµm nÈy sinh trong
quÇn chóng sù bÊt b×nh, sù ph¶n kh¸ng, tinh thÇn çch m¹ng;
®i tõ çi bÒ ngoµi, çi mÆt bªn ngoµi, ®Õn nh÷ng ®éng lùc
tÊt c¶ nh÷ng t©m tr¹ng nµy ph¸t triÓn tíi mét møc ®é nµo ®Êy
chÝnh, ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ ®Õn cuéc
lµ cã thÓ biÕn thµnh hµnh ®éng. B»ng chøng nãi lªn sù chÝn
®Êu tranh giai cÊp" (tËp nµy, tr. 274). Lª-nin chØ cho thÊy r»ng
muåi cña khñng ho¶ng çch m¹ng lµ, nh− Lª-nin ®· chØ râ,
cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt lµ do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña
ngay tõ n¨m 1915 ë tÊt c¶ mäi n−íc ®Òu ®· béc lé qu¸ tr×nh
thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc g©y ra vµ nã nÈy sinh do kÕt qu¶
ph©n liÖt cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa, qu¸ tr×nh quÇn chóng
cña sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña chñ nghÜa t− b¶n, kÕt qu¶ cña
giai cÊp v« s¶n rêi bá çc l·nh tô x· héi - s«-vanh ®Ó ®i theo
sù thay ®æi so s¸nh lùc l−îng gi÷a çc n−íc ®Õ quèc chñ
çc t− t−ëng vµ khuynh h−íng çch m¹ng, ®i theo çc l·nh tô
nghÜa. ChiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa lµ sù tiÕp tôc chÝnh s¸ch
çch m¹ng. §−¬ng nhiªn, − Lª-nin viÕt, − kh«ng thÓ biÕt tr−íc
¨n c−íp ®Õ quèc chñ nghÜa cña çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa
lµ t×nh thÕ çch m¹ng ®ã cã sÏ dÉn tíi çch m¹ng kh«ng, vµ cô
tr−íc chiÕn tranh. Lª-nin viÕt: "ChiÕm ®Êt ®ai vµ n« dÞch thÓ khi nµo çch m¹ng sÏ diÔn ra. Nh−ng tÊt c¶ mäi ng−êi x·
nh÷ng n−íc ngoµi, lµm ph¸ s¶n n−íc c¹nh tranh víi m×nh, héi chñ nghÜa ®Òu tuyÖt ®èi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ho¹t ®éng
c−íp ph¸ cña c¶i cña n−íc ®ã, lµm cho quÇn chóng lao ®éng th−êng xuyªn, kh«ng ngõng theo h−íng ®ã, v¹ch râ cho quÇn
kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ trong chóng thÊy lµ ®· cã t×nh thÕ çch m¹ng, thøc tØnh ý thøc çch
n−íc cña Nga, cña §øc, cña Anh vµ cña çc n−íc kh¸c, chia rÏ m¹ng vµ quyÕt t©m çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, gióp hä
c«ng nh©n vµ lõa bÞp hä b»ng nh÷ng lêi dèi tr¸ d©n téc chñ chuyÓn sang nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng. KhÈu hiÖu kh¸i
nghÜa, vµ tµn s¸t ®éi tiÒn phong cña hä ®Ó lµm suy yÕu phong qu¸t vµ chØ ®¹o c«ng t¸c nµy, ®ã chÝnh lµ khÈu hiÖu biÕn chiÕn
trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n: ®ã lµ néi dung vµ ý nghÜa tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn.
thËt sù duy nhÊt cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay" (tr. 17). Cuéc néi chiÕn mµ lóc bÊy giê phong trµo d©n chñ - x·
XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña chiÕn héi çch m¹ng h« hµo cã nghÜa, nh− Lª-nin ®· chØ râ, lµ
Lêi tùa XIII XIV Lêi tùa
cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n cã vò khÝ trong tay ®Ó lËt ®æ "m×nh" thÊt b¹i vµ ph¶i gãp phÇn thóc ®Èy sù thÊt b¹i ®ã −
chÝnh quyÒn cña giai cÊp t− s¶n ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa kh«ng thÕ th× kh«ng thÓ biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
ph¸t triÓn, ®Ó tiÕn hµnh çch m¹ng d©n chñ ë Nga, ®Ó thiÕt lËp thµnh néi chiÕn ®−îc. Lª-nin kÞch liÖt phª ph¸n khÈu hiÖu cña
nÒn céng hoµ ë çc n−íc qu©n chñ l¹c hËu v. v.. Lª-nin ®· v¹ch T¬-rèt-xki "kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i"; nh÷ng ng−êi
ra nh÷ng biÖn ph¸p sau ®©y, coi ®ã lµ nh÷ng b−íc ®Çu trªn con t¸n thµnh khÈu hiÖu nµy, Ng−êi viÕt, thùc sù ñng hé chÝnh phñ
®−êng biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn: n−íc "hä", ®øng trªn quan ®iÓm cña giai cÊp t− s¶n vµ cña bän
tuyÖt ®èi tõ chèi kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh vµ rót x· héi - s«-vanh, kh«ng tin vµo kh¶ n¨ng cña nh÷ng hµnh ®éng
v« ®iÒu kiÖn ra khái nh÷ng néi çc t− s¶n, hoµn toµn ®o¹n tuyÖt çch m¹ng trªn ph¹m vi quèc tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n chèng
víi chÝnh s¸ch "hoµ b×nh trong n−íc"; thµnh lËp mét tæ chøc bÊt l¹i chÝnh phñ n−íc "m×nh", kh«ng muèn gióp ph¸t triÓn nh÷ng
hîp ph¸p; ñng hé viÖc b¾t tay th©n thiÖn cña binh sÜ çc n−íc hµnh ®éng nh− thÕ.
tham chiÕn; ñng hé mäi h×nh thøc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh Giai cÊp t− s¶n vµ bän x· héi - s«-vanh buéc téi nh÷ng ng−êi
chÊt quÇn chóng cña giai cÊp v« s¶n. b«n-sª-vÝch lµ kh«ng cã tinh thÇn yªu n−íc, kh«ng cã t×nh yªu tæ
Bªn c¹nh khÈu hiÖu néi chiÕn, ®Ó ®èi l¹i chÝnh s¸ch cña bän quèc. §¸p l¹i nh÷ng lêi ®¶ kÝch vu khèng ®ã, Lª-nin viÕt bµi "VÒ
t− s¶n vµ bän x· héi - s«-vanh lµ ñng hé chÝnh phñ n−íc lßng tù hµo d©n téc cña ng−êi §¹i Nga" gi¶i thÝch râ cÇn ph¶i
"m×nh" vµ "b¶o vÖ tæ quèc", Lª-nin ®−a ra khÈu hiÖu lµm cho hiÓu tinh thÇn yªu n−íc nh− thÕ nµo vµ cÇn ph¶i kÕt hîp nh− thÕ
chÝnh phñ n−íc "m×nh" thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh ®Õ nµo tinh thÇn yªu n−íc víi chñ nghÜa quèc tÕ. Lª-nin viÕt: "§èi
quèc chñ nghÜa. "Trong mçi n−íc, − Lª-nin viÕt, − mµ chÝnh víi chóng ta, nh÷ng ng−êi v« s¶n §¹i Nga gi¸c ngé, lßng tù hµo
phñ ®· tiÕn hµnh chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa th× cuéc ®Êu d©n téc cã ph¶i lµ xa l¹ kh«ng? DÜ nhiªn lµ kh«ng! Chóng ta yªu
tranh chèng chÝnh phñ kh«ng ®−îc dõng l¹i tr−íc kh¶ n¨ng lµ mÕn ng«n ng÷ vµ tæ quèc chóng ta", chóng ta h·y lÊy lµm tù hµo
viÖc tuyªn truyÒn cho çch m¹ng cã thÓ ®em l¹i thÊt b¹i cho r»ng d©n téc Nga ®· s¶n sinh ra nh÷ng chiÕn sÜ anh hïng chèng
n−íc m×nh. ThÊt b¹i cña qu©n ®éi chÝnh phñ sÏ lµm yÕu chÝnh bän ¸p bøc, r»ng giai cÊp c«ng nh©n Nga ®· s¸ng lËp ra mét
phñ ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù gi¶i phãng nh÷ng d©n ®¶ng çch m¹ng hïng m¹nh, r»ng nh©n d©n Nga ®· nªu cho
téc bÞ chÝnh phñ ®ã ¸p bøc vµ cho cuéc néi chiÕn chèng l¹i nh©n lo¹i "nh÷ng tÊm g−¬ng vÜ ®¹i ®Êu tranh cho tù do vµ chñ
nh÷ng giai cÊp cÇm quyÒn" (tr. 203). Bµi "VÒ thÊt b¹i cña chÝnh nghÜa x· héi". Khi chñ tr−¬ng lµm cho chÝnh phñ Nga hoµng
phñ n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa", thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, nh÷ng ng−êi
Lª-nin viÕt lµ ®Ó gi¶i thÝch ý nghÜa cña khÈu hiÖu ®ã. Trong b«n-sª-vÝch tá ra lµ nh÷ng ng−êi yªu n−íc ch©n chÝnh, v× chÝnh
bµi nµy, Lª-nin nªu lªn mét luËn ®iÓm quan träng cã tÝnh chÊt s¸ch ®ã sÏ t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho viÖc lËt ®æ chÕ ®é Nga
nguyªn t¾c cho r»ng "trong mét cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng, hoµng b»ng con ®−êng çch m¹ng, sÏ dÉn ®Õn chç gi¶i phãng
giai cÊp çch m¹ng kh«ng thÓ kh«ng mong cho chÝnh phñ nh÷ng ng−êi lao ®éng, tøc lµ 9/10 d©n c−, tho¸t khái ¸ch ¸p
n−íc m×nh thÊt b¹i". Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng trong ®iÒu kiÖn bøc cña ®Þa chñ vµ t− b¶n, ®Õn chç thµnh lËp "mét n−íc §¹i
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, giai cÊp v« s¶n ë tÊt c¶ Nga quang vinh, tù do vµ ®éc lËp, tù chñ, d©n chñ, céng hoµ,
mäi n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa ®Òu ph¶i mong cho chÝnh phñ n−íc thiÕt lËp quan hÖ víi çc n−íc l¸ng giÒng trªn nguyªn t¾c nh©n
Lêi tùa XV XVI Lêi tùa
®¹o lµ b×nh ®¼ng, chø kh«ng ph¶i trªn nguyªn t¾c phong kiÕn v« cïng to lín cña thêi chiÕn, nh−ng c«ng t¸c çch m¹ng bÊt
lµ ®Æc quyÒn, nguyªn t¾c h¹ thÊp gi¸ trÞ cña mét d©n téc vÜ ®¹i" hîp ph¸p cña ®¶ng vÉn ®−îc tiÕp tôc. Ng−êi tù hµo chØ ra r»ng,
(tr. 128 - 130). nãi chung, giai cÊp c«ng nh©n lµ giai cÊp duy nhÊt ë Nga kh«ng
Lª-nin hÕt søc nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc gi¸o bÞ l©y nhiÔm chñ nghÜa s«-vanh.
dôc c«ng nh©n vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng theo tinh thÇn Lª-nin ®¸nh gi¸ cao ho¹t ®éng dòng c¶m cña çc nghÞ sÜ
chñ nghÜa quèc tÕ, triÖt ®Ó b¶o vÖ sù b×nh quyÒn ®Çy ®ñ nhÊt b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV; thi hµnh ®−êng lèi chÝnh
gi÷a çc d©n téc, vµ quyÒn tù quyÕt cña tÊt c¶ mäi d©n téc. trÞ cña ®¶ng, hä kh«ng nh÷ng kh«ng chÞu biÓu quyÕt ng©n s¸ch
Nh÷ng lîi Ých d©n téc ch©n chÝnh, x¸c ®¸ng vµ cuéc ®Êu tranh chiÕn tranh mµ hä cßn ®i vµo ngay gi÷a lßng giai cÊp c«ng nh©n
v× h¹nh phóc cña d©n téc m×nh rÊt phï hîp víi nh÷ng lîi Ých ®Ó tuyªn truyÒn chèng chiÕn tranh, v× thÕ hä ®· bÞ truy tè tr−íc
x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc. tßa vµ bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri. Trong bµi "Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn §¶ng
Nh÷ng ng−êi céng s¶n trªn toµn thÕ giíi xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu g×?", Lª-nin viÕt:
lêi chØ dÉn ®ã cña Lª-nin, cho r»ng nghÜa vô hµng ®Çu cña "C«ng nh©n gi¸c ngé cña n−íc Nga ®· thµnh lËp mét ®¶ng vµ
m×nh lµ ph¶i gi¸o dôc nh©n d©n lao ®éng theo tinh thÇn chñ x©y dùng ®−îc mét ®éi tiÒn phong, lµ ®¶ng vµ ®éi tiÒn phong
nghÜa quèc tÕ vµ tinh thÇn yªu n−íc x· héi chñ nghÜa, tinh ®· tá ra cã kh¶ n¨ng lµm trßn nhiÖm vô ng−êi d©n chñ - x· héi
thÇn kh«ng ®iÒu hßa víi bÊt kú biÓu hiÖn nµo cña chñ nghÜa çch m¹ng quèc tÕ chñ nghÜa cña m×nh, h¬n bÊt cø ai, trong
d©n téc vµ chñ nghÜa s«-vanh. cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ gi÷a lóc chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ
S¸ch l−îc çch m¹ng triÖt ®Ó cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch sôp ®æ trªn thÕ giíi" (tr. 210).
trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ, Lª-nin cho r»ng nhiÖm vô quan träng nhÊt trong sù nghiÖp
nh− Lª-nin ®· nªu râ, sù tiÕp tôc vµ ph¸t triÓn mét çch h÷u c¬ ®Êu tranh chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa lµ ®oµn kÕt
®−êng lèi cña ®¶ng trong nh÷ng n¨m tr−íc, lµ "kÕt qu¶ tÊt yÕu c«ng nh©n trªn ph¹m vi quèc tÕ vµ ®o¹n tuyÖt h¼n víi chñ
cña ba m−¬i n¨m ph¸t triÓn cña phong trµo d©n chñ - x· héi ë nghÜa c¬ héi. Ng−êi viÕt: "NhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi
Nga". Thi hµnh s¸ch l−îc ®ã, ®¶ng b«n-sª-vÝch d−íi sù l·nh ë mçi n−íc ph¶i tr−íc hÕt lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-
®¹o cña Lª-nin ®· triÓn khai trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh mét vanh ë n−íc m×nh" (tr. 24).
ho¹t ®éng çch m¹ng rÊt to lín. Sèng ë Thôy-sÜ, Lª-nin ®· Trong çc bµi "Ph¸i Duy-®¬-cum Nga", "La-rin ®· tuyªn bè
®oµn kÕt ®−îc nh÷ng nhãm b«n-sª-vÝch ë n−íc ngoµi, ®· ®Æt "sù thèng nhÊt" nµo t¹i §¹i héi Thôy-®iÓn", "Ng−êi ta ®· kÕt hîp
d©y liªn l¹c víi çc tæ chøc ®¶ng ë Nga, ®· kh«i phôc ®−îc Bé nh− thÕ nµo viÖc phôc vô ph¸i ph¶n ®éng víi viÖc ®ãng çi trß
phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ chØ ®¹o d©n chñ?", "D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c", "Nh÷ng lêi ngôy biÖn
ho¹t ®éng cña nã. Lª-nin hµi lßng nªu lªn r»ng ngay trong cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh", Lª-nin v¹ch trÇn chñ nghÜa x·
nh÷ng th¸ng ®Çu sau khi næ ra chiÕn tranh, "®éi tiÒn phong héi - s«-vanh cña ph¸i men-sª-vÝch ― lËp tr−êng cña Plª-kha-
gi¸c ngé cña giai cÊp c«ng nh©n Nga ®· thùc tÕ tËp hîp chung nèp, ¸c-xen-rèt, P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin vµ nh÷ng kÎ kh¸c.
quanh Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ chung quanh C¬ quan Lª-nin th¼ng tay phª ph¸n lËp tr−êng cña ph¸i gi÷a Nga do T¬-
ng«n luËn trung −¬ng", r»ng mÆc dï cã nh÷ng khã kh¨n rèt-xki vµ M¸c-tèp ®øng ®Çu vµ tËp hîp xung quanh t¹p chÝ "Lêi nãi
Lêi tùa XVII XVIII Lêi tùa
cña chóng ta", chØ râ r»ng hä m−u toan võa bªnh vùc chñ nghÜa tranh ®Õ quèc hiÖn nay, lµ sù biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi
quèc tÕ mét çch viÓn v«ng ngoµi miÖng l¹i võa ®ßi thèng nhÊt x· héi chñ nghÜa liªn minh víi giai cÊp t− s¶n vµ çc chÝnh
víi bän x· héi - s«-vanh ra mÆt. phñ cña n−íc "hä" trong cuéc chiÕn tranh nµy, lµ sù tõ chèi
§ång thêi Lª-nin triÓn khai mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt kh«ng cæ vò vµ kh«ng ñng hé nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng
chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i giai cÊp t− s¶n cña n−íc "hä",
tÕ. Ng−êi viÕt: "NhiÖm vô cña chóng ta hiÖn nay lµ tuyÖt ®èi v. v.. RÊt râ rµng lµ néi dung t− t−ëng vµ chÝnh trÞ chñ yÕu
ph¶i ®Êu tranh c«ng khai chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ vµ cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh hoµn toµn nhÊt trÝ víi nguyªn
nh÷ng kÎ che ®Ëy nã... §ã lµ mét nhiÖm vô cã tÇm quèc tÕ. lý cña chñ nghÜa c¬ héi. §ã còng chØ lµ mét trµo l−u mµ th«i"
Ng−êi ph¶i g¸nh v¸c nhiÖm vô ®ã lµ chóng ta, kh«ng cßn ai (tËp nµy, tr. 307).
n÷a. Kh«ng thÓ tho¸i th¸c nã ®−îc" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ Lª-nin nªu râ r»ng trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®· h×nh
xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 16-17). Trong çc bµi "Sù thµnh hai s¾c th¸i chñ yÕu cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh: mét lµ
ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", "T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña Quèc tÕ x· chñ nghÜa x· héi - s«-vanh c«ng khai vµ tr¾ng trîn, mét n÷a lµ chñ
héi chñ nghÜa", "Chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa x· héi nghÜa x· héi - s«-vanh giÊu mÆt, gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ v× thÕ nguy
®ang sèng (Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ nh− thÕ nµo?)", "Lµm g× b©y hiÓm h¬n. Sù kh¸c nhau gi÷a hai h×nh thøc ®ã cña chñ nghÜa c¬
giê ®©y? (VÒ nh÷ng nhiÖm vô cña çc ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh kh«ng s©u s¾c, kh«ng cã tÝnh
chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh)", v. v., Lª-nin chÊt nguyªn t¾c; chóng gièng nhau vÒ c¬ b¶n. Lª-nin ®Æc biÖt nhÊn
kÞch liÖt lªn ¸n bän x· héi - s«-vanh vµ nh÷ng ng−êi ph¸i gi÷a m¹nh tÇm quan träng cña cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi
trong phong trµo d©n chñ - x· héi §øc, Ph¸p, BØ, Anh, v¹ch râ giÊu mÆt ― ph¸i gi÷a, ph¸i Cau-xky. Lª-nin viÕt r»ng chØ nh÷ng ai
nguyªn nh©n cña sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II, nãi râ nhiÖm vô cña ®Êu tranh chèng chñ nghÜa Cau-xky, chØ nh÷ng ai hiÓu r»ng "ph¸i
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶. Çc t¸c phÈm ®ã qu¸n gi÷a", vÒ nguyªn t¾c, lµ ®ång minh cña bän s«-vanh vµ bän c¬ héi
triÖt t− t−ëng b¶o vÖ chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, lßng c¨m thï s©u chñ nghÜa, th× ®ã míi thùc sù lµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa.
s¾c ®èi víi nh÷ng kÎ thï cña giai cÊp c«ng nh©n, kh¸t väng
Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Lª-nin v¹ch râ nguån gèc x·
muèn lµm cho phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ s¹ch bãng chñ
héi cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, mèi liªn hÖ cña nã víi chñ
nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi ®ang hñy ho¹i phong trµo.
nghÜa ®Õ quèc. Sù ra ®êi, sù ph¸t triÓn vµ sù t¨ng c−êng cña
Nh− Lª-nin ®· chØ râ, viÖc bän c¬ héi chñ nghÜa, mét
chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n g¾n liÒn trùc tiÕp
bän ng−êi thi hµnh chÝnh s¸ch lµm cho phong trµo c«ng
víi qu¸ tr×nh chñ nghÜa t− b¶n chuyÓn biÕn thµnh chñ nghÜa ®Õ
nh©n ph¶i phôc tïng lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n, chiÕm −u
quèc. §Ó gi÷ v÷ng sù thèng trÞ cña m×nh trong ®iÒu kiÖn chñ
thÕ trong Quèc tÕ II – lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi sù
nghÜa ®Õ quèc, trong ®iÒu kiÖn tÊt c¶ nh÷ng m©u thuÉn cña chñ
ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù
nghÜa t− b¶n ®· trë nªn gay g¾t, giai cÊp t− s¶n cè g¾ng t×m
tiÕp tôc, sù ph¸t triÓn hîp quy luËt cña chñ nghÜa c¬ héi.
çch lµm tan r· phong trµo c«ng nh©n tõ bªn trong. Lª-nin chØ
"Chóng ta hiÓu chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, ― Lª-nin viÕt, ―
lµ sù thõa nhËn t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn ra r»ng b»ng çch mua chuéc tÇng líp trªn trong giai cÊp c«ng
Lêi tùa XIX XX Lêi tùa
nh©n do cã nh÷ng kho¶n siªu lîi nhuËn, t¹o cho hä nh÷ng ®iÒu cã vÊn ®Ò xÐt xem cã nªn ®o¹n tuyÖt víi bän x· héi - s«-vanh
kiÖn −u ®·i vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, ban cho hä nh÷ng ®Þa vÞ bÐo hay kh«ng. §èi víi hä, vÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc gi¶i quyÕt døt kho¸t
bë, yªn æn trong çc néi çc, çc nghÞ viÖn, çc ban biªn tËp b¸o, ― råi. §èi víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, chØ cã vÊn ®Ò lµ thùc hiÖn
giai cÊp t− s¶n l«i kÐo tÇng líp trªn Êy vÒ phÝa m×nh, biÕn hä ®iÒu ®ã trong thêi gian s¾p tíi trªn ph¹m vi quèc tÕ.
thµnh nh÷ng ng−êi truyÒn b¸ ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n §¶ng kiÓu çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa thêi kú Quèc tÕ II lµ
vµo phong trµo c«ng nh©n. C¶ mét tÇng líp gäi lµ "tÇng líp ®¶ng dung n¹p bän c¬ héi chñ nghÜa trong hµng ngò cña m×nh,
c«ng nh©n quý téc" ®−îc h×nh thµnh, nã dÇn dÇn t¸ch ra khái lµ ®¶ng mµ trong ®ã chñ nghÜa c¬ héi tuy ®−îc coi lµ mét "thiªn
quÇn chóng giai cÊp v« s¶n, chuyÓn sang phÝa giai cÊp t− s¶n, h−íng" nh−ng l¹i vÉn lµ mét bé phËn cÊu thµnh hîp ph¸p cña
trë thµnh kÎ b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. Lª-nin viÕt: "Chñ ®¶ng d©n chñ - x· héi. §¶ng kiÓu Êy ®· lçi thêi råi. Nh÷ng ®iÒu
nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi cã cïng mét c¬ së kinh tÕ kiÖn ®Êu tranh míi vµ thêi ®¹i çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®ßi
trong phong trµo c«ng nh©n lµ: sù liªn minh gi÷a nh÷ng tÇng hái ph¶i chuyÓn sang nh÷ng ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, trong ®ã
líp trªn, Ýt ng−êi, cña giai cÊp v« s¶n víi tÇng líp tiÓu thÞ d©n, ― kh«ng cã chñ nghÜa c¬ héi. Do ®ã, cÇn ph¶i hoµn toµn ®o¹n
tøc lµ nh÷ng tÇng líp ®−îc h−ëng c¬m thõa canh cÆn do ®Æc tuyÖt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän x· héi - s«-vanh, vµ çc
quyÒn cña bän t− b¶n d©n téc n−íc "hä" mang l¹i, ― nh»m ®¶ng v« s¶n çch m¹ng nhÊt thiÕt ph¶i t¸ch khái çc ®¶ng tiÓu
chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n, chèng l¹i quÇn chóng lao ®éng vµ t− s¶n, c¬ héi chñ nghÜa. Quèc tÕ míi, Quèc tÕ III, ph¶i ®−îc
bÞ ¸p bøc nãi chung" (tr. 310). thµnh lËp, Lª-nin chØ râ, chÝnh lµ trªn c¬ së çch m¹ng ®ã.
Lª-nin chØ ra r»ng chñ nghÜa c¬ héi, mét thø c«ng cô cã tæ Nh−ng "muèn thµnh lËp ®−îc mét tæ chøc m¸c-xÝt quèc tÕ , th×
chøc cña giai cÊp t− s¶n trong néi bé phong trµo c«ng nh©n, trong çc n−íc kh¸c nhau ph¶i cã sù s½n sµng thµnh lËp nh÷ng
®· trë thµnh kÎ thï chÝnh cña giai cÊp v« s¶n. Bän c¬ héi chñ ®¶ng m¸c-xÝt ®éc lËp" (tr. 431).
nghÜa lµ nh÷ng kÎ thï t− s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n; thêi b×nh Trong nhiÒu ®¶ng x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng phÇn tö ph¸i
th× chóng tiÕn hµnh ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt t− s¶n cña chóng t¶ vµ çch m¹ng. Lª-nin ch¨m chó theo dâi lËp tr−êng vµ ho¹t
mét çch thÇm lÐn, tró th©n trong çc ®¶ng c«ng nh©n, cßn ®éng cña hä, trao ®æi th− tõ víi nhiÒu ng−êi trong sè ®ã, gióp
trong thêi kú khñng ho¶ng th× chóng lµ nh÷ng ®ång minh
hä nh÷ng ý kiÕn khuyªn nhñ, v¹ch ra nh÷ng sai lÇm cña hä
c«ng khai cña toµn bé giai cÊp t− s¶n liªn hiÖp. Lª-nin ®Ò ra
trong mét sè vÊn ®Ò, gi¶i thÝch râ v× sao ph¶i tiÕn hµnh ®Êu
nhiÖm vô cÊp thiÕt lµ ph©n liÖt vÒ mÆt tæ chøc víi bän x· héi -
tranh vµ ph¶i ®Êu tranh nh− thÕ nµo víi bän c¬ héi chñ nghÜa.
s«-vanh vµ bän c¬ héi chñ nghÜa, thµnh lËp çc ®¶ng m¸c-xÝt
Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa Nga, Lª-nin viÕt, ®−¬ng nhiªn
çch m¹ng ch©n chÝnh ë çc n−íc kh¸c vµ x©y dùng mét
Quèc tÕ míi, Quèc tÕ III. §¶ng b«n-sª-vÝch, Lª-nin chØ râ, ®· lµ kh«ng hÒ cã ý muèn can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña çc
®o¹n tuyÖt vÒ mÆt tæ chøc víi nh÷ng nhãm vµ phÇn tö c¬ héi ®ång chÝ ph¸i t¶ cña hä. "Nh−ng chóng t«i cho r»ng chóng t«i
chñ nghÜa tõ l©u råi, vµ chÝnh ®iÒu ®ã ®· gióp cho nã hoµn cã quyÒn vµ cã bæn phËn c«ng khai bµy tá ý kiÕn cña chóng t«i
thµnh nghÜa vô çch m¹ng cña nã trong thêi kú chiÕn tranh ®èi víi t×nh h×nh" (tr. 427). Lª-nin cho r»ng nhiÖm vô bøc thiÕt
®Õ quèc chñ nghÜa. §èi víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, kh«ng lµ ®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö ph¸i t¶, m¸c-xÝt, trªn ph¹m vi quèc
Lêi tùa XXI XXII Lêi tùa
tÕ vµ kiªn tr× phÊn ®Êu ®¹t cho ®−îc ®iÒu ®ã. Ng−êi ®· dèc hÕt çch s©u s¾c vÒ mÆt lý luËn. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh,
søc ®Ó lµm sao cho t¹i cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ Lª-nin l¹i nghiªn cøu s¸ch b¸o triÕt häc, tËp trung phÇn lín sù
s¾p tíi, mét cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ®Çu tiªn chó ý vµo viÖc nghiªn cøu phÐp biÖn chøng duy vËt, nghiªn
trong thêi chiÕn, nh÷ng ng−êi çnh t¶ sÏ hµnh ®éng nh− mét cøu s¸ch b¸o vÒ çc vÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ d©n téc, vÒ çc cuéc
lùc l−îng thèng nhÊt. TËp nµy cã in b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt cña chiÕn tranh vµ nhÊt lµ çc t¸c phÈm vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc
nh÷ng ng−êi çnh t¶ do Lª-nin viÕt ®Ó ®−a ra héi nghÞ ®ã, häp t¸c phÈm cña Lª-nin viÕt trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh, v« cïng
ë Xim-mÐc-van vµo th¸ng ChÝn 1915. phong phó vÒ néi dung lý luËn vµ lµ mét sù cèng hiÕn hÕt søc
Lª-nin chØ râ: khã mµ nãi ®−îc r»ng trong tõng n−íc, qu¸ lín lao vµo kho tµng t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c.
tr×nh ph©n liÖt cña nh÷ng ®¶ng v« s¶n çch m¹ng víi nh÷ng Trong çc t¸c phÈm viÕt vµo thêi kú ®ã, ― ë ®©y tr−íc hÕt
®¶ng c¬ héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n sÏ diÔn ra víi tèc ®é nµo vµ ph¶i kÓ ®Õn cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh", cã in trong
d−íi nh÷ng h×nh thøc cô thÓ g×. Nh−ng, Ng−êi viÕt, cÇn ph¶i tËp nµy, ― Lª-nin ph¸t triÓn häc thuyÕt M¸c vÒ chiÕn tranh vµ
"thÊy râ r»ng sù chia rÏ Êy lµ kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái ®−îc vµ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi çc cuéc
cÇn ph¶i h−íng toµn bé chÝnh s¸ch cña ®¶ng c«ng nh©n theo chiÕn tranh.
çi h−íng ®ã" (tr. 317 - 318). Sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng Lª-nin chØ râ r»ng chiÕn tranh cã hai lo¹i:
nh©n quèc tÕ ®· chøng thùc kÕt luËn ®ã cña Lª-nin. §−îc cæ vò Thø nhÊt lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi chÝnh nghÜa, ®Õ
bëi tÊm g−¬ng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, cña cuéc Çch quèc chñ nghÜa, nh»m môc ®Ých x©m l−îc vµ n« dÞch çc n−íc
m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, Ýt l©u sau, nh÷ng vµ çc d©n téc kh¸c, tiªu diÖt çc nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa,
ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ ë §øc, Ph¸p, Anh, Mü vµ nhiÒu ®µn ¸p çc phong trµo x· héi chñ nghÜa, d©n chñ vµ gi¶i phãng
n−íc kh¸c ®· ®o¹n tuyÖt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ thµnh lËp d©n téc. Trong çc cuéc chiÕn tranh ®ã, khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ
çc ®¶ng v« s¶n kiÓu míi, çc ®¶ng céng s¶n. VÒ sau, qu¸ tr×nh quèc" lµ mét khÈu hiÖu dèi tr¸, do giai cÊp t− s¶n ®−a ra nh»m
thµnh lËp çc ®¶ng çch m¹ng m¸c-xÝt ®· lan ra hÇu hÕt çc lõa phØnh quÇn chóng, ®Ó che ®Ëy nh÷ng lîi Ých x©m l−îc vµ ¨n
n−íc t− b¶n, çc n−íc phô thuéc vµ thuéc ®Þa. HiÖn nay, çc c−íp cña nã. Trong çc cuéc chiÕn tranh ®ã, giai cÊp c«ng nh©n
®¶ng céng s¶n ho¹t ®éng ë hÇu hÕt mäi n−íc trªn thÕ giíi, tËp vµ tÊt c¶ mäi lùc l−îng tiÕn bé kh«ng thÓ ñng hé khÈu hiÖu
hîp trong hµng ngò cña hä hµng chôc triÖu ng−êi. §ã lµ th¾ng "b¶o vÖ tæ quèc" mµ, tr¸i l¹i, ph¶i v¹ch trÇn tÝnh chÊt ®Õ quèc
lîi rùc rì cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin, lµ thµnh qu¶ rÊt to lín chñ nghÜa cña khÈu hiÖu ®ã. CÇn ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh
cña giai cÊp c«ng nh©n. chèng nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi chÝnh nghÜa, ®Õ quèc chñ
Nh÷ng t¸c phÈm cña Lª-nin in trong tËp nµy lµ h×nh nghÜa, ®Êu tranh b»ng ®ñ mäi ph−¬ng s¸ch, kÓ c¶ viÖc tiÕn
mÉu s¸ng chãi cña mèi liªn hÖ h÷u c¬ gi÷a lý luËn m¸c-xÝt hµnh çch m¹ng vµ lËt ®æ chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa ë
vµ thùc tiÔn çch m¹ng, cña sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ n−íc m×nh.
nghÜa M¸c trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm ®Êu tranh cña Thø hai lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa, nh»m
giai cÊp c«ng nh©n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, môc ®Ých b¶o vÖ nh©n d©n chèng l¹i sù tÊn c«ng tõ bªn
lµ tÊm g−¬ng cña sù luËn chøng chÝnh s¸ch cña ®¶ng mét ngoµi vµ nh÷ng m−u toan n« dÞch hä, gi¶i phãng nh©n d©n
Lêi tùa XXIII XXIV Lêi tùa
lao ®éng tho¸t khái ¸ch phong kiÕn vµ t− b¶n, gi¶i tho¸t çc hßa b×nh ¨n c−íp, ®Õ quèc chñ nghÜa cã lîi cho d©n téc "m×nh".
thuéc ®Þa vµ çc n−íc phô thuéc khái ¸ch cña chñ nghÜa ®Õ Bän hßa b×nh chñ nghÜa t− s¶n vµ bän c¬ héi chñ nghÜa tuyªn
quèc, b¶o vÖ nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa chèng l¹i sù tÊn c«ng bè r»ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ, ng−êi ta cã thÓ ®¹t
cña bän ®Õ quèc chñ nghÜa. Giai cÊp c«ng nh©n vµ tÊt c¶ çc lùc ®−îc mét nÒn hßa b×nh c«ng b»ng vµ d©n chñ mµ kh«ng cÇn
l−îng tiÕn bé ph¶i ñng hé lo¹i chiÕn tranh nh− thÕ. Trong çc ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng chèng l¹i
phong trµo gi¶i phãng d©n téc, trong çc cuéc chiÕn tranh ®Ó çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa.
b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc, khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" lµ mét khÈu Trong cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh", trong çc
hiÖu ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt vµ hoµn toµn phï hîp víi tinh thÇn bµi "Nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n vµ phong trµo d©n chñ - x·
cña chñ nghÜa M¸c. héi çch m¹ng", "VÒ çch gi¶i thÝch khÈu hiÖu "hßa b×nh"",
Lª-nin ®· gi¶i ®¸p vÊn ®Ò nªn x¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña chiÕn "VÊn ®Ò hßa b×nh", vµ mét sè t¸c phÈm kh¸c, Lª-nin gi¶i
tranh nh− thÕ nµo. ChiÕn tranh, Ng−êi d¹y, lµ sù tiÕp tôc, b»ng thÝch r»ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, trong ®iÒu kiÖn chiÕn
nh÷ng biÖn ph¸p b¹o lùc, cña chÝnh trÞ ― thø chÝnh trÞ ®−îc tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, khÈu hiÖu hßa b×nh ― mµ
thùc hiÖn tr−íc khi cã chiÕn tranh ― cña nh÷ng c−êng quèc ng−êi ta ®em ®èi lËp víi khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc
nhÊt ®Þnh vµ cña çc giai cÊp kh¸c nhau trong çc c−êng quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn, mµ ng−êi ta ®Ò ra t¸ch rêi víi yªu
Êy, vµ tÝnh chÊt cña chiÕn tranh ― nã lµ chÝnh nghÜa hay lµ phi s¸ch ®ßi cho tÊt c¶ mäi d©n téc ®Òu ®−îc h−ëng quyÒn tù
chÝnh nghÜa ― tïy thuéc vµo chç giai cÊp nµo tiÕn hµnh chiÕn quyÕt ― lµ mét khÈu hiÖu sai, nã gieo r¾c ¶o t−ëng nghÜ r»ng
tranh, vµ chiÕn tranh ®ã tiÕp tôc thø chÝnh trÞ nµo. Çc ®¶ng bän ®Õ quèc cã thÓ ®em l¹i mét nÒn hßa b×nh c«ng b»ng vµ
céng s¶n vµ çc ®¶ng c«ng nh©n m¸c-xÝt - lª-nin-nÝt kh«ng d©n chñ mµ quÇn chóng mong muèn. Sau Çch m¹ng x· héi
ngõng tu©n theo nh÷ng lêi chØ gi¸o cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c c¬ chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, Nhµ n−íc x«-viÕt ®· ®Ò nghÞ
b¶n cña Lª-nin vÒ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi tÊt c¶ çc d©n téc vµ chÝnh phñ çc n−íc tham chiÕn më
víi chiÕn tranh. ngay tøc kh¾c nh÷ng cuéc ®µm ph¸n vÒ mét nÒn hßa b×nh
Cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ― cuéc c«ng b»ng vµ d©n chñ, vÒ mét nÒn hßa b×nh kh«ng cã th«n
chiÕn tranh ®· g©y ra cho nh©n d©n nh÷ng nçi ®au khæ tÝnh vµ båi th−êng chiÕn tranh. §ång thêi, ChÝnh phñ x«-
nÆng nÒ, ®· c−íp ®i hµng triÖu sinh mÖnh, ®· g©y ra nh÷ng viÕt, nh»m môc ®Ých chÊm døt ®−îc chiÕn tranh mét çch
c¶nh tµn ph¸ d÷ déi, ― ®· ®Æt ra mét çch ®Æc biÖt gay g¾t nhanh chãng nhÊt, còng ®· ®ång ý xem xÐt tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu
tr−íc toµn thÓ nh©n lo¹i vÊn ®Ò xÐt xem cã thÓ chÊm døt kiÖn hßa b×nh kh¸c. §Êu tranh ®Ó thiÕt lËp hßa b×nh, vµ sau
chiÕn tranh b»ng çch nµo. Trong quÇn chóng ®· n¶y sinh ®ã ®Ó gi÷ g×n mét nÒn hßa b×nh v÷ng ch¾c, ― ®ã lµ ®−êng lèi
t©m tr¹ng cã lîi cho hßa b×nh. Lîi dông ®iÒu ®ã, bän ®Õ chung cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng céng s¶n vµ Nhµ
quèc gîi cho nh©n d©n cã ý nghÜ cho r»ng cuéc chiÕn n−íc x«-viÕt.
tranh thÕ giíi nµy lµ cuéc chiÕn tranh cuèi cïng, r»ng Nh©n cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Lª-nin ®·
chÝnh çc chÝnh phñ còng mong muèn hßa b×nh, chóng lê ®Ò ra mét lo¹t luËn ®iÓm hÕt søc quan träng vÒ vÊn ®Ò triÓn
®i kh«ng nãi ®Õn viÖc lµ çc chÝnh phñ ®ã muèn cã mét nÒn väng lo¹i trõ chiÕn tranh ra khái ®êi sèng cña x· héi.
Lêi tùa XXV XXVI Lêi tùa
Tr−íc hÕt, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng xÐt vÒ b¶n chÊt mµ nãi th× ng¨n chÆn nh÷ng cuéc chiÕn tranh x©m l−îc. Nh−ng Lª-nin ®·
chñ nghÜa x· héi, vÒ mÆt lµ mét chÕ ®é x· héi, vèn cã khuynh tiªn ®o¸n vµ chØ ra r»ng th¾ng lîi cña çch m¹ng ë mét lo¹t
h−íng tiÕn tíi thñ tiªu chiÕn tranh, tiÕn tíi mét nÒn hßa b×nh n−íc sÏ lµm thay ®æi hoµn c¶nh quèc tÕ vµ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho
v÷ng ch¾c trªn tr¸i ®Êt, r»ng "chÊm døt chiÕn tranh, hßa b×nh phÐp chÊm døt nh÷ng cuéc chiÕn tranh thÕ giíi. ChÝnh kÕt luËn
gi÷a çc d©n téc, chÊm døt nh÷ng cuéc c−íp bãc vµ nh÷ng ®ã ®−îc rót ra tõ luËn ®iÓm cña Lª-nin cho r»ng "sau cuéc
hµnh vi b¹o lùc: chÝnh ®ã lµ lý t−ëng cña chóng ta" (tr. 381). chiÕn tranh nµy, ch¼ng bao l©u sÏ cßn cã nhiÒu cuéc chiÕn tranh
§ång thêi, Ng−êi viÕt r»ng chiÕn tranh lµ ng−êi b¹n ®ång hµnh kh¸c n÷a, nÕu nh− kh«ng cã mét lo¹t cuéc çch m¹ng th¾ng lîi"
cña chñ nghÜa t− b¶n, nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa (tr. 48).
cña nã, vµ Ng−êi chØ ra r»ng "kh«ng thÓ xãa bá ®−îc chiÕn Lª-nin tiªn ®o¸n r»ng do kÕt qu¶ cña viÖc giai cÊp v« s¶n lªn
tranh, nÕu kh«ng xãa bá çc giai cÊp vµ kh«ng thiÕt lËp chñ n¾m chÝnh quyÒn ë mét lo¹t n−íc, vÊn ®Ò kh¶ n¨ng ng¨n chÆn
nghÜa x· héi" (tr. 390). Khi ®−a ra luËn ®iÓm vÒ çc cuéc chiÕn chiÕn tranh l¹i ®−îc ®Æt ra theo mét çch míi. Lêi tiªn ®o¸n ®ã
tranh trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc, Lª-nin cã ý muèn nãi ®· ®−îc chøng thùc. Sau khi hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi
®Õn hai ®iÒu. Thø nhÊt lµ: chñ nghÜa ®Õ quèc, xÐt vÒ b¶n chÊt h×nh thµnh, vµ phong trµo hïng m¹nh cña nh÷ng ng−êi ñng hé
mµ nãi, lµ nguån gèc sinh ra chiÕn tranh; chõng nµo chñ nghÜa hßa b×nh ®−îc x©y dùng, chiÕn tranh kh«ng cßn lµ mét tÊt yÕu ®·
®Õ quèc cßn tån t¹i th× vÉn cßn c¬ së kinh tÕ cña nh÷ng cuéc ®−îc ®Þnh tr−íc n÷a. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi
chiÕn tranh x©m l−îc. LuËn ®iÓm ®ã cña Lª-nin vÉn cã gi¸ trÞ c¶ vµ ph¸t triÓn mét çch s¸ng t¹o häc thuyÕt M¸c - Lª-nin, §¶ng
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay n÷a, khi mµ hÖ thèng x· héi céng s¶n Liªn-x« rót ra mét kÕt luËn hÕt søc quan träng cho r»ng
chñ nghÜa thÕ giíi tån t¹i song song bªn c¹nh hÖ thèng t− b¶n ngay c¶ khi chñ nghÜa x· héi ch−a giµnh ®−îc th¾ng lîi hoµn
chñ nghÜa. Chõng nµo trªn tr¸i ®Êt cßn cã chñ nghÜa t− b¶n th× toµn trªn tr¸i ®Êt còng vÉn cã kh¶ n¨ng hiÖn thùc lo¹i trõ ®−îc
giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa vÉn sÏ cßn cã khuynh h−íng chiÕn tranh ra khái ®êi sèng cña x· héi, r»ng cã thÓ ng¨n chÆn
®−îc chiÕn tranh thÕ giíi b»ng nh÷ng nç lùc chung cña çc n−íc
lao tíi nh÷ng cuéc phiªu l−u qu©n sù vµ nh÷ng cuéc x©m l−îc.
x· héi chñ nghÜa, cña çc nhµ n−íc kh«ng ph¶i x· héi chñ nghÜa
V× vËy tÊt c¶ mäi lùc l−îng yªu chuéng hßa b×nh cÇn ph¶i hÕt
yªu chuéng hßa b×nh, cña giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ vµ tÊt c¶
søc c¶nh gi¸c ®Ò phßng nh÷ng ©m m−u x©m l−îc cña bän ®Õ
çc lùc l−îng b¶o vÖ sù nghiÖp hßa b×nh. Th¾ng lîi cña chñ nghÜa
quèc.
x· héi trªn toµn thÕ giíi sÏ vÜnh viÔn xãa h¼n nh÷ng nguyªn
Thø hai lµ: khi nãi ®Õn tÝnh tÊt yÕu cña chiÕn tranh trong thêi
nh©n x· héi vµ d©n téc cña mäi lo¹i chiÕn tranh.
kú chñ nghÜa ®Õ quèc, Lª-nin xuÊt ph¸t tõ chç cho r»ng trong
"Ph−¬ng ph¸p cña M¸c, ― Lª-nin viÕt, ― tr−íc hÕt lµ
thêi kú ®ã, chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét hÖ thèng duy nhÊt, mét hÖ
xem xÐt néi dung kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh lÞch sö
thèng bao trïm; kh«ng ph¶i giai cÊp c«ng nh©n, mµ chÝnh lµ trong mét thêi ®iÓm cô thÓ nhÊt ®Þnh, trong mét hoµn
giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ®· quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch nhµ c¶nh cô thÓ nhÊt ®Þnh ®Ó hiÓu xem tr−íc hÕt phong trµo
n−íc ë kh¾p n¬i, ®· thèng trÞ hoµn toµn trªn vò ®µi quèc tÕ, cßn cña giai cÊp nµo lµ ®éng lùc chÝnh cña sù tiÕn bé cã thÓ cã
çc lùc l−îng yªu chuéng hßa b×nh th× ®ang cßn yÕu vµ ch−a ®ñ søc trong hoµn c¶nh cô thÓ Êy" (tr. 171). ChØ trªn c¬ së ®ã, chØ
Lêi tùa XXVII XXVIII Lêi tùa
khi ®· hiÓu ®−îc nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña thêi kú ®ã, "chóng ta ®Ó thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ®· ®¹t ®Õn ®é chÝn muåi hoµn
míi cã thÓ ®Þnh ra ®óng ®¾n s¸ch l−îc cña chóng ta". Lª-nin chØ toµn" (tËp nµy, tr. 198).
râ r»ng nÐt ®Æc tr−ng cña thêi kú b¾t ®Çu tõ cuèi thÕ kû XIX Dùa vµo sù nghiªn cøu s©u s¾c thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ
®Çu thÕ kû XX lµ: sù chuyÓn biÕn cña chñ nghÜa t− b¶n thµnh quèc, Lª-nin ®· ph¸t hiÖn quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®ång
chñ nghÜa ®Õ quèc, sù h×nh thµnh cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch ®Òu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa t− b¶n trong thêi
quan dÉn tíi sù sôp ®æ cña chñ nghÜa t− b¶n, cuéc ®Êu tranh ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc. Quy luËt ®ã lµ ë chç: çc n−íc t− b¶n
cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ chèng chñ nghÜa ®Õ quèc quèc tÕ. chñ nghÜa ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng ®Òu, dÉn ®Õn
Lª-nin ®Þnh nghÜa thêi ®¹i mµ ta ®· b¾t ®Çu b−íc vµo ®ã lµ hËu qu¶ lµ lµm thay ®æi quan hÖ so s¸nh lùc l−îng vµ t¨ng
"thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, chiÕn tranh vµ çch m¹ng". §iÒu c−êng cuéc ®Êu tranh gi÷a çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ
nµy hoµn toµn ®óng ®èi víi lóc ®ã. Nh−ng khi Çch m¹ng x· nghÜa ®Ó ph©n chia thuéc ®Þa vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng. Lª-nin
héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i ®· giµnh ®−îc th¾ng lîi th× chØ ra r»ng sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ kinh tÕ trong
Lª-nin chØ râ r»ng néi dung c¬ b¶n cña thêi ®¹i lµ sù qu¸ ®é tõ thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc dÉn ®Õn chç lµm cho ë çc n−íc
chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi, lµ "viÖc xãa bá chñ kh¸c nhau, nh÷ng tiÒn ®Ò chÝnh trÞ cho sù th¾ng lîi cña çch
nghÜa t− b¶n vµ çc tµn tÝch cña nã, viÖc thiÕt lËp nh÷ng c¬ së m¹ng x· héi chñ nghÜa chÝn muåi vµo nh÷ng thêi kú kh¸c
cña chÕ ®é céng s¶n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn nhau, mµ nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng cuéc xung ®ét gay g¾t
bé, M¸t-xc¬-va, t. 41, tr. 504). gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa th× ®ang lµm suy yÕu hÖ
Ngay trong nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tiªn cña Ng−êi viÕt thèng ®Õ quèc chñ nghÜa vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc
trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, Lª-nin chäc thñng hÖ thèng ®ã ë kh©u yÕu nhÊt cña nã. XuÊt ph¸t tõ
®· ph©n tÝch mét çch khoa häc chñ nghÜa ®Õ quèc, chØ râ ®iÒu ®ã, Lª-nin ®i tíi kÕt luËn cho r»ng luËn ®iÓm phæ biÕn
r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, lµ tr−íc ®©y cña M¸c vµ ¡ng-ghen nãi r»ng çch m¹ng x· héi
giai ®o¹n cao nhÊt vµ tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, nªu chñ nghÜa chØ cã thÓ th¾ng lîi cïng mét lóc ë tÊt c¶ hoÆc ë çc
ra nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc. ChiÕn n−íc t− b¶n chñ nghÜa chñ yÕu, kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Lª-nin viÕt, "ph¸t sinh ra ®iÒu kiÖn míi. C«ng thøc ®ã ph¶i ®−îc thay thÕ b»ng mét
tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i trong ®ã chñ nghÜa t− b¶n luËn ®iÓm míi: çch m¹ng x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ th¾ng
®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn tét cïng cña nã, trong ®ã lîi cïng mét lóc ë tÊt c¶ çc n−íc, chñ nghÜa x· héi cã thÓ
kh«ng nh÷ng viÖc xuÊt c¶ng hµng hãa mµ c¶ viÖc xuÊt th¾ng lîi tr−íc tiªn ë mét hoÆc ë mét vµi n−íc.
c¶ng t− b¶n còng trë thµnh chñ yÕu, trong ®ã viÖc çc-ten Sù ph¸t hiÖn thiªn tµi ®ã cña Lª-nin ®−îc nªu lªn lÇn
hãa nÒn s¶n xuÊt vµ viÖc quèc tÕ hãa sinh ho¹t kinh tÕ ®· ®Çu tiªn vµo th¸ng T¸m 1915 trong bµi "Bµn vÒ khÈu hiÖu
cã mét quy m« to lín, chÝnh s¸ch thuéc ®Þa ®· dÉn ®Õn sù Liªn bang ch©u ¢u", cã in trong tËp nµy. "Sù ph¸t triÓn
ph©n chia hÇu hÕt qu¶ ®Êt, lùc l−îng s¶n xuÊt cña chñ kh«ng ®ång ®Òu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, ― Lª-nin viÕt, ―
nghÜa t− b¶n thÕ giíi ®· v−ît khái khu«n khæ chËt hÑp lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña chñ nghÜa t− b¶n. Do ®ã, chóng
cña nh÷ng biªn giíi quèc gia, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ta thÊy r»ng chñ nghÜa x· héi cã thÓ th¾ng lîi tr−íc hÕt
Lêi tùa XXIX XXX Lêi tùa
lµ trong mét sè Ýt n−íc t− b¶n chñ nghÜa hoÆc thËm chÝ khñng ho¶ng chÝnh trÞ cña giai cÊp thèng trÞ, nã t¹o ra mét chç
chØ trong mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa, t¸ch riªng ra mµ hë më ®−êng cho nçi bÊt b×nh vµ lßng phÉn né cña çc giai cÊp
nãi" (tr. 448). bÞ ¸p bøc. Muèn cho çch m¹ng næ ra, mµ chØ cã t×nh tr¹ng
KÕt luËn cña Lª-nin cho r»ng chñ nghÜa x· héi cã thÓ “tÇng líp d−íi kh«ng muèn” sèng nh− tr−íc, th× th−êng th−êng
th¾ng lîi tr−íc tiªn ë mét n−íc, lµ mét ®iÓn h×nh cña sù ph¸t lµ kh«ng ®ñ, mµ cßn cÇn ph¶i cã t×nh tr¹ng "tÇng líp trªn còng
triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c, lµ mét ph¸t kiÕn hÕt søc vÜ ®¹i. kh«ng thÓ nµo" sèng nh− cò ®−îc n÷a. 2) Nçi cïng khæ vµ quÉn
§ã lµ lý luËn míi vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, nã ®em l¹i b¸ch cña çc giai cÊp bÞ ¸p bøc trë nªn nÆng nÒ h¬n møc b×nh
cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ mét triÓn väng s¸ng sña th−êng. 3) Do nh÷ng nguyªn nh©n nãi trªn, tÝnh tÝch cùc cña
trong ®Êu tranh, nã gióp cho nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mçi quÇn chóng ®−îc n©ng cao râ rÖt, nh÷ng quÇn chóng nµy trong
n−íc riªng biÖt cã thÓ ph¸t huy nghÞ lùc vµ s¸ng kiÕn ®Ó tÊn thêi kú "hßa b×nh" ph¶i nhÉn nhôc chÞu ®Ó cho ng−êi ta c−íp
c«ng m¹nh mÏ vµo giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh, nã vò trang bãc, nh−ng ®Õn thêi kú b·o t¸p th× hä bÞ toµn bé cuéc khñng
cho hä mét niÒm tin cã c¨n cø khoa häc vµo th¾ng lîi. Häc ho¶ng còng nh− bÞ ngay c¶ b¶n th©n "tÇng líp trªn" ®Èy ®Õn
thuyÕt cña Lª-nin vÒ kh¶ n¨ng th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi
chç ph¶i cã mét hµnh ®éng lÞch sö ®éc lËp.
ë mét n−íc ®· trë thµnh nguyªn t¾c chØ ®¹o cña §¶ng céng
Kh«ng cã nh÷ng thay ®æi kh¸ch quan Êy, nh÷ng thay ®æi
s¶n Liªn-x« trong cuéc ®Êu tranh cña ®¶ng ®Ó giµnh th¾ng
kh«ng nh÷ng kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ cña mét tËp ®oµn nµy
lîi cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ ®Ó x©y dùng chñ
hay cña mét ®¶ng kia, mµ còng kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ cña
nghÜa x· héi ë n−íc ta.
giai cÊp nµy hay giai cÊp kh¸c, th× theo quy luËt chung, çch m¹ng
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, Lª-nin ®·
kh«ng thÓ nµo næ ra ®−îc" (tr. 268 - 269). Nh−ng kh«ng ph¶i t×nh
nghiªn cøu mét çch toµn diÖn luËn ®iÓm m¸c-xÝt vÒ t×nh thÕ
thÕ çch m¹ng nµo còng dÉn ®Õn çch m¹ng. Lª-nin chØ râ r»ng
çch m¹ng, mét luËn ®iÓm cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi ho¹t
muèn cho t×nh thÕ çch m¹ng biÕn thµnh çch m¹ng th× ®iÒu cÇn
®éng thùc tiÔn cña çc ®¶ng m¸c-xÝt. Nh− Lª-nin ®· tõng nhiÒu
thiÕt lµ cïng víi nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan nãi trªn ph¶i cã thªm
lÇn nhÊn m¹nh, çch m¹ng kh«ng thÓ "nhËp khÈu" tõ bªn ngoµi
vµo n−íc nµy hay n−íc kh¸c, nã còng kh«ng thÓ tiÕn hµnh theo mét nh©n tè chñ quan: giai cÊp çch m¹ng cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh
ý muèn hoÆc mÖnh lÖnh cña mét ng−êi nµo ®ã. Nã lµ kÕt qu¶ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, kh¸ m¹nh
cña sù ph¸t triÓn bªn trong cña mçi n−íc, nã n¶y sinh ra do mÏ vµ kiªn quyÕt ®Ó lËt ®æ ®−îc chÝnh quyÒn cò vµ thiÕt lËp chÝnh
nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan, do nh÷ng m©u thuÉn x· héi quyÒn cña m×nh. Lª-nin cho r»ng viÖc ®¶ng m¸c-xÝt l·nh ®¹o cuéc
cùc kú gay g¾t vµ nã ph¸t triÓn lªn tõ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n lµ ®iÒu kiÖn quyÕt
®· chÝn muåi ®−îc gäi lµ t×nh thÕ çch m¹ng. ®Þnh ®Ó giµnh th¾ng lîi cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.
Lª-nin chØ râ r»ng t×nh thÕ çch m¹ng cã ba dÊu hiÖu Cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i,
chÝnh: "1) Çc giai cÊp thèng trÞ kh«ng thÓ nµo duy tr× th¾ng lîi hoµn toµn vµ triÖt ®Ó cña chñ nghÜa x· héi ë Liªn-
®−îc nÒn thèng trÞ cña m×nh d−íi mét h×nh thøc bÊt di x«, çch m¹ng vµ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi
bÊt dÞch; sù khñng ho¶ng nµo ®ã cña "tÇng líp trªn", tøc lµ ë nhiÒu n−íc, toµn bé tiÕn tr×nh cña phong trµo gi¶i phãng
Lêi tùa XXXI XXXII Lêi tùa
quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng, ― tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· * *

chøng thùc cho tÝnh chÊt ®óng ®¾n vµ søc m¹nh vÜ ®¹i cña lý *
luËn cña Lª-nin vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Trong tËp hai m−¬i s¸u cã in 9 v¨n kiÖn míi cña Lª-nin lÇn
Bµi cña Lª-nin "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu sö, kÌm theo sù tr×nh ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo Toµn tËp. Trong sè ®ã th× ba t¸c phÈm:
bµy chñ nghÜa M¸c)" chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trong tËp nµy; bµi "Göi t¸c gi¶ "Bµi ca chim −ng"", "Chó dÉn "cña ban biªn tËp"
Lª-nin viÕt bµi nµy cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa cña Nhµ xuÊt b¶n vÒ bµi "U-cra-i-na vµ chiÕn tranh"" vµ "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña
Gra-n¸t. Trong bµi nµy, t¸c gi¶ ®· ph©n thêi kú mét çch thËt sù héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ", tr−íc ®©y, ®· ®−îc
khoa häc cuéc ®êi vµ ho¹t ®éng cña M¸c, nªu bËt lªn nh÷ng ®¨ng, kh«ng cã tªn ký ë d−íi, trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x·
giai ®o¹n chñ yÕu trong sù ph¸t triÓn cña çc quan ®iÓm cña héi", nay ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu víi danh nghÜa lµ t¸c phÈm cña
M¸c, ph©n tÝch chñ nghÜa M¸c vµ tÊt c¶ çc bé phËn cÊu thµnh Lª-nin.
chñ nghÜa M¸c mét çch thËt c« ®äng ng¾n gän nh−ng ®ång Lª-nin viÕt bµi "Göi t¸c gi¶ "Bµi ca chim −ng"" sau khi thÊy
thêi l¹i rÊt s©u s¾c. Lª-nin chØ cho thÊy r»ng chñ nghÜa M¸c ®· xuÊt hiÖn trªn b¸o chÝ mét b¶n kªu gäi viÕt theo tinh thÇn chñ
nghÜa yªu n−íc t− s¶n d−íi ký tªn nh÷ng ®¹i biÓu næi tiÕng cña
tiÕn hµnh mét cuéc çch m¹ng thËt sù trong sù ph¸t triÓn cña t−
giíi trÝ thøc Nga, trong ®ã cã c¶ M. Goãc-ki. Bµi nµy cã tÝnh
t−ëng x· héi. Ng−êi v¹ch ra nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña chñ nghÜa
chÊt nh− mét bøc th− ngá göi Goãc-ki, trong ®ã Lª-nin nghiªm
duy vËt triÕt häc m¸c-xÝt vµ cña phÐp biÖn chøng cña M¸c, gi¶i
kh¾c lªn ¸n vµ chØ trÝch hµnh vi cña Goãc-ki, ®ång thêi, gi¶i
thÝch râ ý nghÜa hÕt søc to lín cña viÖc M¸c ph¸t hiÖn ra quan
thÝch víi giäng th©n t×nh cho Goãc-ki thÊy râ sai lÇm cña nh÷ng
niÖm duy vËt lÞch sö, nãi râ b¶n chÊt cña häc thuyÕt kinh tÕ cña
hµnh ®éng cña Goãc-ki, nh÷ng hµnh ®éng cã thÓ lµm h¹i ®Õn
M¸c, cña chñ nghÜa x· héi khoa häc, nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ
giai cÊp c«ng nh©n lµ ng−êi vèn cã lßng yªu mÕn vµ tin cËy
nghÜa M¸c vÒ ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Lª-nin
Goãc-ki. "Sù tÝn nhiÖm ®ã cña c«ng nh©n gi¸c ngé ®Æt cho
v¹ch râ tÝnh triÖt ®Ó vµ tÝnh hoµn chØnh tuyÖt vêi cña nh÷ng
Goãc-ki mét tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh, ― Lª-nin nhÊn m¹nh, ― gi÷
quan ®iÓm cña M¸c, mµ toµn bé hîp thµnh "chñ nghÜa duy vËt
g×n çi tªn tèt ®Ñp cña m×nh vµ kh«ng ®−îc ®em çi tªn Êy ra
hiÖn ®¹i vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc hiÖn ®¹i, tøc lµ lý luËn vµ ký d−íi bÊt kú b¶n kh¸ng nghÞ s«-vanh rÎ tiÒn nµo cã thÓ lµm
c−¬ng lÜnh cña phong trµo c«ng nh©n ë tÊt c¶ çc n−íc v¨n cho c«ng nh©n kÐm gi¸c ngé bÞ lÇm lÉn... Çi tªn cña Xt¬-ru-vª
minh trªn thÕ giíi" (tr. 59 - 60). Lª-nin nhÊn m¹nh tÝnh chÊt kh«ng lµm cho mét c«ng nh©n nµo l¹c h−íng ®−îc, nh−ng çi
s¸ng t¹o cña chñ nghÜa M¸c, coi ®ã lµ kim chØ nam cho hµnh tªn cña Goãc-ki th× cã thÓ lµm cho hä bÞ lÇm lÉn" (tËp nµy,
®éng; Ng−êi còng nhÊn m¹nh r»ng chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ tr. 115-116).
nghÜa gi¸o ®iÒu kh«ng thÓ t−¬ng dung ®−îc víi chñ nghÜa M¸c, Bµi "Chó dÉn "cña ban biªn tËp" vÒ bµi "U-cra-i-na vµ
chØ râ r»ng cuéc sèng thùc tÕ vµ tiÕn tr×nh lÞch sö ®· hoµn toµn chiÕn tranh"" in trong tËp nµy, tr−íc ®©y ®· ®−îc ®¨ng
chøng thùc tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña häc thuyÕt cña chñ nghÜa trªn tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 38; nã nãi râ vÒ chÝnh
M¸c. T¸c phÈm "Çc M¸c" cña Lª-nin lµ mét ®ãng gãp xuÊt s¾c s¸ch lª-nin-nÝt cña chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, vÒ sù ñng hé
vµo lý luËn vµ lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c. cña Lª-nin ®èi víi nh÷ng phÇn tö cã tinh thÇn quèc tÕ chñ
Lêi tùa XXXIII
nghÜa ®· lªn tiÕng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n téc vµ chñ
nghÜa s«-vanh.
"Dù th¶o nghÞ quyÕt cña héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa
quèc tÕ" ph¶n ¸nh ho¹t ®éng cña Lª-nin nh»m ®oµn kÕt nh÷ng
ng−êi çnh t¶ trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. §ã còng
chÝnh lµ b¶n nghÞ quyÕt mµ ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−a ra t¹i héi
nghÞ thanh niªn x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.
Trong phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" cã b¶y v¨n kiÖn cña
Lª-nin: ph−¬ng ¸n dù th¶o nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi d©n
chñ - x· héi çnh t¶ ®Ó ®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ
lÇn thø nhÊt, ®Ò c−¬ng cuèn s¸ch "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ
nghÜa x· héi ch©u ¢u", ®Ò c−¬ng bµi "Çc M¸c", ®Ò c−¬ng bµi vÒ
sù thÊt b¹i cña n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
nghÜa, "VÒ khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc thµnh néi chiÕn"
(c«ng bè lÇn ®Çu tiªn), ®Ò c−¬ng bµi thuyÕt tr×nh "Ngµy 1 th¸ng
N¨m vµ chiÕn tranh" (®· in trong Toµn tËp xuÊt b¶n lÇn thø t−)
vµ dù th¶o ®iÓm thø ba cña nghÞ quyÕt "C¬ quan ng«n luËn
trung −¬ng vµ tê b¸o míi", ®· ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ çc
chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp
ë BÐc-n¬ n¨m 1915. B¶n dù th¶o nµy ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh
cña Lª-nin ®Ó ®oµn kÕt çc chi bé h¶i ngo¹i cña nh÷ng ng−êi
b«n-sª-vÝch, ®Ó cñng cè tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬
quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng.
ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng
§¶ng céng s¶n Liªn-x«
1 2 V. I. Lª-nin
cña n−íc nµy chèng l¹i nh÷ng ng−êi n« lÖ lµm thuª cña
Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo
n−íc kh¸c, lµm lîi cho giai cÊp t− s¶n, ― néi dung thùc
d©n chñ - x· héi çch m¹ng trong sù duy nhÊt cña chiÕn tranh, ý nghÜa cña chiÕn tranh lµ
cuéc chiÕn tranh ch©u ©u1 nh− thÕ.
2) Hµnh vi cña çc l·nh tô §¶ng d©n chñ - x· héi §øc,
®¶ng d©n chñ - x· héi Nga vÒ mét ®¶ng m¹nh nhÊt vµ cã uy tÝn nhÊt trong çc ®¶ng cña
cuéc chiÕn tranh ch©u ©u Quèc tÕ II (1889 - 1914), mét ®¶ng ®· bá phiÕu t¸n thµnh
ng©n s¸ch chiÕn tranh vµ ®ang lÆp l¹i nh÷ng luËn ®iÖu t− s¶n
Theo nguån tin ®¸ng tin cËy nhÊt, chóng t«i ®−îc biÕt r»ng vµ s«-vanh cña bän gioong-ke Phæ vµ cña giai cÊp t− s¶n, ―
gÇn ®©y, çc nhµ l·nh ®¹o §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi hµnh vi cña hä lµ mét hµnh vi trùc tiÕp ph¶n l¹i chñ nghÜa x·
Nga cã häp mét cuéc héi nghÞ bµn vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh ch©u héi2. V« luËn thÕ nµo còng kh«ng thÓ biÖn hé cho hµnh vi ®ã
®−îc, ngay c¶ khi gi¶ ®Þnh r»ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc lµ
¢u. Cuéc héi nghÞ ®ã kh«ng cã tÝnh chÊt hoµn toµn chÝnh thøc,
mét ®¶ng hÕt søc yÕu vµ t¹m thêi cÇn ph¶i phôc tïng ý chÝ
v× Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
cña çi ®a sè t− s¶n trong n−íc m×nh ®i n÷a. Trªn thùc tÕ,
Nga ch−a thÓ häp ®−îc, do chÝnh phñ Nga hoµng ®ang tiÕn
trong t×nh h×nh hiÖn t¹i, ®¶ng ®ã ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch
hµnh rÊt nhiÒu cuéc b¾t bí vµ khñng bè ch−a tõng thÊy ®èi víi
d©n téc - tù do chñ nghÜa.
Ban chÊp hµnh. Nh−ng chóng ta ®Òu biÕt rÊt chÝnh x¸c r»ng
3) Hµnh vi cña nh÷ng l·nh tô çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ë BØ
cuéc héi nghÞ ®ã thùc sù ®· nãi lªn quan ®iÓm cña nh÷ng giíi
vµ Ph¸p còng lµ mét hµnh vi ®¸ng lªn ¸n nh− thÕ, hä ®· ph¶n
cã uy tÝn nhÊt trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.
l¹i chñ nghÜa x· héi khi tham gia çc chÝnh phñ t− s¶n3.
Héi nghÞ ®· th«ng qua nghÞ quyÕt sau ®©y mµ chóng t«i xin
4) ViÖc ®a sè çc l·nh tô trong Quèc tÕ II (1889 - 1914)
dÉn ra toµn v¨n, lµm tµi liÖu:
ph¶n béi chñ nghÜa x· héi, cã nghÜa lµ sù ph¸ s¶n cña
Quèc tÕ II vÒ mÆt t− t−ëng vµ chÝnh trÞ. Nguyªn nh©n chñ
nghÞ quyÕt
yÕu cña sù ph¸ s¶n ®ã lµ: chñ nghÜa c¬ héi tiÓu t− s¶n ®·
cña mét nhãm ng−êi d©n chñ - x· héi
thùc tÕ chiÕm ®−îc −u thÕ trong Quèc tÕ II, tÝnh chÊt t−
s¶n vµ nguy c¬ cña chñ nghÜa c¬ héi tiÓu t− s¶n nµy ®· bÞ
1) Cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u vµ thÕ giíi cã ®ñ mäi tÝnh
nh÷ng ®¹i biÓu −u tó cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng
chÊt cña mét cuéc chiÕn tranh t− s¶n, ®Õ quèc chñ nghÜa,
trong tÊt c¶ çc n−íc v¹ch ra tõ l©u råi. Bän c¬ héi chñ
triÒu ®¹i. §Êu tranh ®Ó giµnh thÞ tr−êng vµ ®Ó c−íp bãc
nghÜa tõ l©u ®· dän ®−êng cho sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II,
nh÷ng n−íc kh¸c; ra søc chÆn ®øng phong trµo çch
chóng phñ nhËn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ thay thÕ
m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ cña ph¸i d©n chñ ë trong
çch m¹ng ®ã b»ng chñ nghÜa c¶i l−¬ng t− s¶n; chóng
n−íc; ra søc lõa bÞp, chia rÏ vµ tµn s¸t nh÷ng ng−êi v«
phñ nhËn ®Êu tranh giai cÊp vµ sù cÇn thiÕt, ë mét thêi
s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc, xói giôc nh÷ng ng−êi n« lÖ lµm thuª
®iÓm nhÊt ®Þnh, ph¶i biÕn ®Êu tranh giai cÊp thµnh néi chiÕn,
Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng 3 4 V. I. Lª-nin
B¶n th¶o cña V. I. Lª-nin ®o¹n më ®Çu ®Ò c−¬ng

“Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng
trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u”. ― 1914
¶nh thu nhá

vµ tuyªn truyÒn sù hîp t¸c gi÷a çc giai cÊp; chóng tuyªn hãa vµ d©n téc th× nh− vËy lµ chóng nãi dèi, v× bän gioong-ke
truyÒn chñ nghÜa s«-vanh t− s¶n d−íi chiªu bµi chñ nghÜa ¸i Phæ, do Vin-hem cÇm ®Çu, vµ giai cÊp ®¹i t− s¶n §øc ®Òu lu«n
quèc vµ b¶o vÖ tæ quèc vµ chóng coi th−êng hoÆc phñ nhËn lu«n thi hµnh chÝnh s¸ch b¶o vÖ chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng,
ch©n lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi, ®· ®−îc tr×nh bµy trong vµ dï kÕt côc cña chiÕn tranh sÏ nh− thÕ nµo, chóng còng vÉn
cuèn "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" lµ: c«ng nh©n kh«ng hÕt søc cè g¾ng ñng hé chÕ ®é ®ã; chóng nãi dèi, v× trªn thùc
cã tæ quèc4; trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n tÕ, giai cÊp t− s¶n ¸o ®· tiÕn hµnh mét cuéc hµnh qu©n ¨n
phiÖt, chóng chØ giíi h¹n ë quan ®iÓm t×nh c¶m tiÓu t− s¶n c−íp XÐc-bi-a, v× giai cÊp t− s¶n §øc ®ang ¸p bøc d©n §an-
chø kh«ng thõa nhËn tÝnh tÊt yÕu cña cuéc chiÕn tranh çch m¹ch, d©n Ba-lan vµ d©n Ph¸p ë An-da-x¬ - Lo-ren, vµ ®ang
m¹ng cña nh÷ng ng−êi v« s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc chèng l¹i tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh tÊn c«ng n−íc BØ vµ n−íc Ph¸p
giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc; chóng biÕn sù cÇn thiÕt ph¶i nh»m c−íp bãc nh©n d©n nh÷ng n−íc giµu h¬n vµ tù do h¬n,
lîi dông chÕ ®é ®¹i nghÞ t− s¶n vµ chÕ ®é hîp ph¸p t− s¶n tÊn c«ng nh÷ng n−íc ®ã vµo lóc mµ nã thÊy thuËn lîi nhÊt
thµnh sù sïng b¸i chÕ ®é hîp ph¸p ®ã vµ chóng quªn r»ng cho viÖc sö dông nh÷ng c¶i tiÕn míi nhÊt cña nã trong kü
trong nh÷ng thêi kú khñng ho¶ng th× nhÊt thiÕt cÇn ph¶i cã thuËt qu©n sù, vµ ngay tr−íc khi n−íc Nga ¸p dông çi gäi lµ
nh÷ng h×nh thøc tæ chøc vµ cæ ®éng bÝ mËt. Mét trong nh÷ng kÕ ho¹ch qu©n sù réng lín.
c¬ quan quèc tÕ cña chñ nghÜa c¬ héi, t¹p chÝ §øc "NguyÖt Khi bän t− s¶n Ph¸p còng viÖn cí hÖt nh− vËy lµ chóng b¶o
san x· héi chñ nghÜa"5, tõ l©u ®· ®i theo lËp tr−êng d©n téc - vÖ tæ quèc, v. v., th× chóng còng nãi dèi, v× trªn thùc tÕ, chóng
tù do chñ nghÜa, ngµy nay ®ang ¨n mõng mét çch rÊt ®Ých b¶o vÖ nh÷ng n−íc l¹c hËu h¬n vÒ mÆt kü thuËt t− b¶n chñ
®¸ng viÖc nã th¾ng chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u. Çi gäi lµ nghÜa vµ ph¸t triÓn chËm h¬n, chóng bá ra hµng tû b¹c thuª bÌ
"ph¸i gi÷a" cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña çc ®¶ng lò bän Tr¨m ®en cña chÕ ®é Nga hoµng ®Ó më mét cuéc chiÕn
d©n chñ - x· héi kh¸c, trªn thùc tÕ, ®· ®Çu hµng bän c¬ héi tranh tÊn c«ng, tøc lµ ®Ó c−íp bãc ®Êt ®ai cña §øc vµ ¸o.
chñ nghÜa mét çch hÌn nh¸t. Quèc tÕ t−¬ng lai cÇn ph¶i VÒ mÆt tµn b¹o vµ d· man trong khi tiÕn hµnh chiÕn tranh
vÜnh viÔn vµ kiªn quyÕt g¹t çi trµo l−u t− s¶n ®ã ra khái chñ th× c¶ hai nhãm n−íc tham chiÕn ®ã ®Òu kh«ng thua kÐm g×
nghÜa x· héi. nhau.
5) Trong sè nh÷ng luËn ®iÖu ngôy biÖn t− s¶n vµ s«-vanh 6) NhiÖm vô chñ yÕu vµ hµng ®Çu cña §¶ng d©n chñ - x·
mµ çc ®¶ng t− s¶n vµ çc chÝnh phñ t− s¶n cña hai n−íc lín héi Nga lµ ®Êu tranh th¼ng tay vµ v« ®iÒu kiÖn chèng chñ
k×nh ®Þch nhau trªn lôc ®Þa, tøc lµ n−íc Ph¸p vµ n−íc §øc, nghÜa s«-vanh §¹i Nga vµ qu©n chñ - Nga hoµng vµ chèng
th−êng hay dïng ®Ó lõa bÞp quÇn chóng, mµ nh÷ng phÇn tö c¬ nh÷ng luËn ®iÖu ngôy biÖn mµ ph¸i tù do, bän d©n chñ -
héi x· héi chñ nghÜa lé mÆt còng nh− giÊu mÆt ®ang theo ®u«i lËp hiÕn 6, mét bé phËn ph¸i d©n tóy7 vµ çc chÝnh ®¶ng t−
giai cÊp t− s¶n mét çch n« lÖ, vÉn l¾p l¹i, th× ph¶i ®Æc biÖt nªu s¶n kh¸c th−êng dïng ®Ó bªnh vùc chñ nghÜa s«-vanh ®ã.
lªn vµ ®¶ ph¸ nh÷ng luËn ®iÖu sau ®©y: Theo quan ®iÓm cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cña quÇn chóng
khi bän t− s¶n §øc viÖn cí b¶o vÖ tæ quèc, ®Êu tranh lao ®éng thuéc çc d©n téc ë Nga, th× ®iÒu Ýt tai h¹i nhÊt
chèng chÕ ®é Nga hoµng, b¶o vÖ sù tù do ph¸t triÓn v¨n lµ sù thÊt b¹i cña chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng vµ cña qu©n
®éi cña nã ®ang ¸p bøc Ba-lan, U-cra-i-na vµ nhiÒu d©n téc kh¸c tù quyÕt cña çc d©n téc ®ã, ®Ò ra nh÷ng khÈu hiÖu tr−íc m¾t:
ë Nga vµ ®ang khªu lªn mèi thï h»n d©n téc nh»m t¨ng c−êng thiÕt lËp chÕ ®é céng hßa d©n chñ, tÞch thu ruéng ®Êt cña bän
¸ch ¸p bøc cña ng−êi §¹i Nga ®èi víi çc d©n téc kh¸c vµ nh»m ®Þa chñ vµ thi hµnh chÕ ®é ngµy lµm 8 giê.
cñng cè chÝnh phñ ph¶n ®éng vµ d· man cña chÕ ®é qu©n chñ
Nga hoµng. Mét nhãm ng−êi d©n chñ - x· héi, ®¶ng viªn
7) HiÖn nay, nh÷ng khÈu hiÖu cña phong trµo d©n chñ - x· §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
héi ph¶i lµ:
Thø nhÊt, trong qu©n ®éi còng nh− trªn chiÕn tr−êng,
ph¶i tuyªn truyÒn réng r·i vµ toµn diÖn cho cuéc çch m¹ng ViÕt chËm nhÊt lµ ngµy 24
x· héi chñ nghÜa vµ cho sù cÇn thiÕt ph¶i quay sóng chèng th¸ng T¸m (6 th¸ng ChÝn) 1914
l¹i çc chÝnh phñ vµ çc chÝnh ®¶ng ph¶n ®éng vµ t− s¶n ë
tÊt c¶ çc n−íc, chø kh«ng ph¶i chèng l¹i nh÷ng ng−êi anh In toµn v¨n lÇn ®Çu n¨m 1929 trong Theo ®óng b¶n chÐp tay cña
em cña m×nh, nh÷ng ng−êi n« lÖ lµm thuª ë çc n−íc kh¸c. V. I. Lª-nin Toµn tËp, tiÕng Nga, N. C. Cróp-xcai-a, ®· ®−îc V. I. Lª-
TuyÖt ®èi cÇn ph¶i tæ chøc nh÷ng tæ vµ nhãm bÝ mËt trong xuÊt b¶n lÇn thø 2 vµ lÇn thø 3, nin xem l¹i vµ söa ch÷a; ®o¹n
qu©n ®éi cña tÊt c¶ çc n−íc, ®Ó tuyªn truyÒn b»ng ®ñ çc t. XVIII; ®o¹n më ®Çu ― n¨m 1948 më ®Çu ― theo ®óng b¶n th¶o
thø tiÕng. §Êu tranh th¼ng tay chèng chñ nghÜa s«-vanh vµ trong V. I. Lª-nin Toµn tËp, tiÕng
"chñ nghÜa ¸i quèc" cña bän tiÓu t− s¶n vµ t− s¶n ë tÊt c¶ çc Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 4, t. 21
n−íc, kh«ng trõ mét n−íc nµo. §Ó chèng l¹i bän l·nh tô cña
Quèc tÕ hiÖn nay, lµ nh÷ng kÎ ®· ph¶n béi chñ nghÜa x· héi,
nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo sù gi¸c ngé çch m¹ng cña quÇn
chóng c«ng nh©n lµ nh÷ng ng−êi ph¶i g¸nh toµn bé g¸nh
nÆng cña chiÕn tranh vµ phÇn nhiÒu ®Òu c¨m thï chñ nghÜa
c¬ héi vµ chñ nghÜa s«-vanh;
thø hai, ph¶i tuyªn truyÒn cho viÖc thµnh lËp mét n−íc céng
hßa §øc, mét n−íc céng hßa Ba-lan, mét n−íc céng hßa Nga, v.
v., vµ cho viÖc biÕn tÊt c¶ çc n−íc ë ch©u ¢u thµnh n−íc Liªn
bang céng hßa ch©u ¢u8; ®ã lµ mét trong nh÷ng khÈu hiÖu cÊp
thiÕt nhÊt hiÖn nay;
thø ba, ®Æc biÖt lµ ®Êu tranh chèng chÕ ®é qu©n chñ Nga
hoµng vµ chñ nghÜa s«-vanh §¹i Nga, §¹i Xla-v¬; tuyªn
truyÒn cho cuéc çch m¹ng ë Nga, còng nh− cho c«ng cuéc
gi¶i phãng çc d©n téc bÞ n−íc Nga ¸p bøc vµ cho quyÒn
9 10 V. I. Lª-nin
®Õ quèc d· man Nga, th× hä l¹i tá ra ®ui mï mét çch l¹

th−êng! Hä kh«ng thÊy çi sù thËt hÕt søc ®¸ng c«ng phÉn lµ
trong hµng chôc, hµng chôc n¨m, giai cÊp t− s¶n Ph¸p ®· cung
cÊp hµng tû ®ång cho bÌ lò Tr¨m ®en cña chÕ ®é Nga hoµng, vµ
chÕ ®é Nga hoµng ®ã ®ang ®µn ¸p ®¹i ®a sè ng−êi kh«ng thuéc
ChiÕn tranh ch©u ©u d©n téc Nga, c−íp ph¸ Ba-lan, ¸p bøc c«ng n«ng §¹i Nga, v. v.,
®ã sao?
Vµ chñ nghÜa x· héi quèc tÕ Trong mét thêi kú nh− vËy, ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ c¶m
thÊy khoan kho¸i nhÑ nhâm khi thÊy tê "Avanti!" 9 ®· can ®¶m
§iÒu nÆng nÒ h¬n c¶ ®èi víi mét ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ th¼ng th¾n nãi râ sù thËt cay ®¾ng vµo mÆt Duy-®¬-cum, ®·
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nçi khñng khiÕp tr−íc chiÕn tranh, ―
nãi sù thËt víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc, tøc nãi r»ng
chóng ta lu«n lu«n ñng hé "santa guerra di tutti gli oppressi per
hä lµ bän ®Õ quèc, nghÜa lµ bän s«-vanh. Ng−êi ta l¹i cßn c¶m
la conquista delle loro patrie!"1), ― mµ lµ nh÷ng nçi khñng
thÊy khoan kho¸i nhÑ nhâm h¬n n÷a khi ®äc bµi b¸o cña
khiÕp tr−íc sù ph¶n béi cña çc l·nh tô x· héi chñ nghÜa hiÖn
Zibordi ("Avanti!", ngµy 2 th¸ng ChÝn), bµi b¸o nµy v¹ch trÇn
nay, nh÷ng nçi khñng khiÕp tr−íc sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ hiÖn
kh«ng nh÷ng chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ ¸o (xÐt theo quan
nay.
®iÓm cña giai cÊp t− s¶n ý th× ®iÒu nµy qu¶ cã lîi) mµ cßn v¹ch
H¸ ch¼ng ph¶i lµ mét sù ph¶n béi trong phong trµo d©n
trÇn c¶ chñ nghÜa s«-vanh Ph¸p n÷a, ®ång thêi bµi b¸o ®ã cßn
chñ - x· héi hay sao, khi mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
thõa nhËn r»ng chiÕn tranh lµ chiÕn tranh cña giai cÊp t− s¶n
§øc (sau khi n−íc §øc tuyªn chiÕn) thay ®æi chiÕn tuyÕn
cña tÊt c¶ çc n−íc !!
mét çch ®¸ng ng¹c nhiªn? khi hä ®−a ra nh÷ng lêi lÏ dèi tr¸
vÒ cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng chèng l¹i chÕ ®é Nga hoµng? LËp tr−êng cña tê "Avanti!" vµ bµi b¸o cña Zibordi ―
khi hä quªn mÊt chñ nghÜa ®Õ quèc §øc? khi hä quªn mÊt sù ngang víi nghÞ quyÕt cña mét nhãm ng−êi d©n chñ - x· héi
c−íp ph¸ XÐc-bi-a? khi hä biÓu lé nh÷ng lîi Ých t− s¶n trong çch m¹ng (trong cuéc héi nghÞ míi ®©y t¹i mét n−íc ë
cuéc chiÕn tranh chèng n−íc Anh? v. v, v. v.. Lµ nh÷ng Xcan-®i-na-v¬)1)― cho chóng ta thÊy chç ®óng, chç sai trong çi
ng−êi ¸i quèc, nh÷ng ng−êi s«-vanh, hä t¸n thµnh ng©n c©u nãi th−êng l−u hµnh vÒ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ. C©u nãi ®ã,
s¸ch!! bän t− s¶n vµ bän c¬ héi chñ nghÜa ("riformisti di destra"2)) nh¾c
H¸ ch¼ng ph¶i nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ BØ l¹i víi mét th¸i ®é hÝ höng ®éc ®Þa, cßn nh÷ng ng−êi x· héi chñ
còng ®· ph¶n béi nh− vËy ®ã sao? Hä v¹ch trÇn mét çch nghÜa ("Volksrecht" ë Zürich10, "Bremer Bürger - Zeitung"11 ) th×
tuyÖt vêi chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, nh−ng tiÕc thay, ®èi víi nh¾c l¹i c©u ®ã mét çch chua ch¸t. Trong c©u nãi ®ã, cã mét
chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, Ph¸p vµ nhÊt lµ ®èi víi chñ nghÜa phÇn lín sù thËt!! Sù ph¸ s¶n cña nh÷ng l·nh tô vµ cña phÇn
1)
1)
― "cuéc chiÕn tranh thÇn th¸nh do tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc Xem tËp nµy, tr. 1 - 8.
tiÕn hµnh ®Ó gi¶i phãng tæ quèc cña hä" 2)
― "nh÷ng ng−êi c¶i l−¬ng chñ nghÜa çnh h÷u"
ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi quèc tÕ 11 12 V. I. Lª-nin
lín nh÷ng ®¶ng trong Quèc tÕ hiÖn nay lµ mét sù thËt. (Xem tê x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i c¬ héi chñ nghÜa còng vËy) "e un
"Vorwärts"12, wiener "Arbeiter-Zeitung"13, tê "Hamburger compiacimento per tutti i non socialisti d'Italia"1) (vµ kh«ng
Echo"14 versus1) tê "L'HumanitÐ"15 vµ lêi kªu gäi cña nh÷ng ph¶i chØ ë ý, mµ ë tÊt c¶ çc n−íc: xem ch¼ng h¹n, chñ nghÜa tù
ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ Ph¸p versus lêi "tr¶ lêi" cña
do Nga).
Vorstand16 §øc.) QuÇn chóng cßn ch−a ph¸t biÓu ý kiÕn!!!
§óng, ngay c¶ khi ng−êi ta thõa nhËn sù incapacitµ, sù
Nh−ng Zibordi ®· 1000 lÇn cã lý khi «ng nãi r»ng kh«ng
bÊt lùc, sù hoµn toµn kh«ng cã n¨ng lùc cña nh÷ng ng−êi x·
ph¶i lµ "dottrina e sbagliata", kh«ng ph¶i lµ "rimedio" cña
héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u, th× hµnh vi cña nh÷ng l·nh tô cña
chñ nghÜa x· héi "errato", mµ "semplicemente non erano in
dose bastante", "gli altri socialisti non sono "abbastanza hä còng chØ lµ ph¶n béi vµ ®ª tiÖn: c«ng nh©n ®i tham gia
socialisti""2). chÐm giÕt, cßn nh÷ng l·nh tô th× lµm g×? l·nh tô bá phiÕu t¸n
Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ ch©u ¢u hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ sù thµnh, hä tham gia néi çc!!! Ngay c¶ khi hä hoµn toµn bÊt
ph¸ s¶n cña chñ nghÜa x· héi mµ lµ sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa x· lùc ®i n÷a, hä còng ph¶i bá phiÕu chèng, kh«ng tham gia néi
héi kh«ng ®Çy ®ñ, tøc chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. çc, kh«ng ph¸t biÓu nh÷ng lêi nãi s«-vanh hÌn h¹, kh«ng
ChÝnh çi "khuynh h−íng" ®ã, ― çi khuynh h−íng tån t¹i ë biÓu ®ång t×nh víi "d©n téc" cña hä, kh«ng b¶o vÖ giai cÊp t−
kh¾p n¬i, trong mäi n−íc, vµ ®· ®−îc BÝt-x«-la-ti vµ ®ång bän s¶n "n−íc hä", mµ v¹ch trÇn nh÷ng hµnh vi ®ª tiÖn cña giai
biÓu hiÖn mét çch rÊt næi bËt ë ý, ― ®· ph¸ s¶n, chÝnh çi cÊp ®ã.
khuynh h−íng ®ã ®· d¹y, trong mét thêi gian l©u dµi, cho V× ë ®©u còng cã giai cÊp t− s¶n vµ bän ®Õ quèc, ë ®©u còng
ng−êi ta quªn cuéc ®Êu tranh giai cÊp, v©n v©n vµ v©n v©n ― cã sù chuÈn bÞ ®ª hÌn ®Ó chÐm giÕt: nÕu chÕ ®é Nga hoµng (chÕ
xem nghÞ quyÕt 17. ®é ph¶n ®éng nhÊt) lµ ®Æc biÖt ®ª hÌn vµ d· man, th× b¶n th©n
Zibordi ®· cã lý khi cho r»ng sai lÇm chÝnh cña nh÷ng ng−êi x· chñ nghÜa ®Õ quèc §øc còng lµ chuyªn chÕ qu©n chñ ― nh÷ng
héi chñ nghÜa ch©u ¢u lµ ë chç hä "cercano nobilitare con postumi môc tiªu cña mét triÒu ®¹i phong kiÕn, giai cÊp t− s¶n th« lç,
motivi la loro incapacitµ a prevenire, la loro necessitµ di partecipare kh«ng ®−îc tù do b»ng ë Ph¸p. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga
al macello", ë chç hä "preferisce fingere di fare per amore ciß ch'Ì ®· cã lý khi nãi r»ng ®èi víi hä, sù thÊt b¹i cña chÕ ®é Nga hoµng
(chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u) costretto a fare per forza", ë chç nh÷ng lµ mét tai h¹i nhá nhÊt, kÎ thï trùc tiÕp cña hä tr−íc hÕt lµ chñ
ng−êi x· héi chñ nghÜa "solidarizzarono ciascuno con la propria ― "®Þnh dïng nh÷ng lý lÏ cao th−îng ®Ó vuèt ®u«i biÖn hé cho c¶
1)
nazione, col Governo borghese della propria nazione... in una sù bÊt lùc cña hä trong viÖc ®Ò phßng cuéc chÐm giÕt, lÉn viÖc hä tÊt
misura da formare una delusione per noi" (vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ph¶i tham gia vµo cuéc chÐm giÕt ®ã", ë chç hä "thÝch vê vÜnh tù
nguyÖn lµm çi" (chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u) "mµ hä b¾t buéc ph¶i
1)
― ®èi víi lµm", ë chç nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa "®· biÓu ®ång t×nh víi d©n
2)
― kh«ng ph¶i lµ "lý luËn sai lÇm", kh«ng ph¶i lµ "ph−¬ng thuèc" téc m×nh, víi chÝnh phñ t− s¶n cña d©n téc m×nh... khiÕn chóng ta thÊt
cña chñ nghÜa x· héi "sai", mµ "chØ lµ liÒu l−îng cña ph−¬ng thuèc ®ã väng" (vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i c¬ héi chñ
kh«ng ®ñ", "vµ mét sè ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng "hoµn toµn x· héi nghÜa còng vËy) "vµ khiÕn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i x· héi chñ
chñ nghÜa"". nghÜa ë ý ®−îc võa lßng"
ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi quèc tÕ 13 14 V. I. Lª-nin
nghÜa s«-vanh §¹i Nga, nh−ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa NB bæ sung: th¸i ®é dÌ bØu, khinh khi cña tê "Neue Zeit"19
(kh«ng c¬ héi chñ nghÜa) cña mçi n−íc ®¸ng lÏ ph¶i thÊy r»ng ®èi víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý vµ ®èi víi tê "Avanti!":
kÎ thï chÝnh cña hä lµ chñ nghÜa s«-vanh ("n−íc nhµ") "cña s¸ch l−îc nh−îng bé chñ nghÜa c¬ héi!!! "Trung dung".
n−íc hä". Çi gäi lµ "ph¸i gi÷a" = ®Çy tí cña bän c¬ héi chñ nghÜa.
Nh−ng cã ®óng lµ "incapacitµ" hoµn toµn kh«ng? Cã ®óng
thÕ kh«ng? fucilare? Heldentod1) vµ chÕt « nhôc?? in vantaggio
di un'altra patria?? 2) Kh«ng ph¶i bao giê còng thÕ!! Cã thÓ chñ ViÕt cuèi th¸ng T¸m - ®Çu th¸ng
®éng vµ cÇn ph¶i chñ ®éng. Tuyªn truyÒn bÝ mËt vµ néi chiÕn ChÝn 1914
vµ nh÷ng viÖc lµm trung thùc h¬n, cÇn thiÕt h¬n ®èi víi nh÷ng
ng−êi x· héi chñ nghÜa (®ã lµ ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ §¨ng lÇn ®Çu ngµy 1 th¸ng T¸m Theo ®óng b¶n th¶o
nghÜa Nga ®ang tuyªn truyÒn). 1929 trªn b¸o "Sù thËt", sè 174
Ch¼ng h¹n, ng−êi ta dïng ¶o t−ëng nµy ®Ó tù an ñi: chiÕn
tranh chÊm døt th× mäi viÖc ®Òu xong xu«i c¶... Kh«ng!! Muèn
cho sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ hiÖn nay (1889 - 1914) kh«ng ph¶i lµ
sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa x· héi, muèn cho quÇn chóng kh«ng
quay l−ng l¹i, muèn tr¸nh sù thèng trÞ cña chñ nghÜa v« chÝnh
phñ vµ chñ nghÜa c«ng ®oµn (mét sù thèng trÞ còng « nhôc nh−
ë Ph¸p), th× ph¶i nh×n th¼ng vµo sù thËt. Dï ai th¾ng ®i n÷a th×
ch©u ¢u còng vÉn r¬i vµo nguy c¬ lµ chñ nghÜa s«-vanh, tinh
thÇn "phôc thï" sÏ t¨ng thªm, v. v.. Chñ nghÜa qu©n phiÖt §øc
hoÆc §¹i Nga ®ang khªu lªn mét chñ nghÜa ph¶n s«-vanh,
etc. etc..
NhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i kÕt luËn r»ng chñ
nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa c¶i l−¬ng, ― ®−îc tuyªn bè mét
çch rÊt trÞnh träng ë ý (vµ bÞ çc ®ång chÝ ý cña chóng
ta bµi trõ mét çch rÊt kiªn quyÕt 18 ) ― ®· hoµn toµn ph¸
s¶n, vµ... 3)
1) ― b¾n? chÕt anh dòng
2)
― v× mét tæ quèc kh¸c??
3)
B¶n th¶o ®Õn ®©y th× ngõng l¹i. Hai c©u sau lµ ®o¹n ghi thªm ë
bªn lÒ.
15
ChiÕn tranh vµ phong trµo

D©n chñ - x· héi Nga 20
ViÕt tr−íc ngµy 28 th¸ng ChÝn Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o, cã
(11 th¸ng M−êi) 1914 ®èi chiÕu víi b¶n chÐp tay cña N.
C. Cróp-xcai-a ®· ®−îc V. I. Lª-
§¨ng ngµy 1 th¸ng M−êi mét nin xem l¹i vµ söa ch÷a
1914 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x·
héi", sè 33
17 18 V. I. Lª-nin
chóng lao ®éng b»ng çch nãi r»ng chóng tiÕn hµnh chiÕn
tranh ®Ó b¶o vÖ tæ quèc, tù do vµ v¨n minh, ®Ó gi¶i phãng
çc d©n téc bÞ chÕ ®é Nga hoµng ¸p bøc, ®Ó ph¸ tan chÕ ®é
Nga hoµng ph¶n ®éng. Thùc ra, chÝnh giai cÊp t− s¶n ®ã ―
giai cÊp ®· quú gèi tr−íc bän gioong-ke Phæ do Vin-hem II
cÇm ®Çu ― lµ ng−êi ®ång minh trung thµnh nhÊt cña chÕ ®é
Nga hoµng vµ lµ kÎ thï cña phong trµo çch m¹ng cña c«ng
nh©n vµ n«ng d©n Nga. Thùc ra, giai cÊp t− s¶n Êy sÏ cïng
ChiÕn tranh ch©u ¢u, do çc chÝnh phñ vµ çc ®¶ng t− s¶n víi bän gioong-ke hÕt søc cè g¾ng ― dï chiÕn tranh kÕt thóc
ë tÊt c¶ çc n−íc chuÈn bÞ trong hµng chôc n¨m, ®· bïng næ. nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a ― ñng hé chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng
Sù t¨ng c−êng vò trang, cuéc ®Êu tranh cùc kú gay g¾t ®Ó chèng l¹i çch m¹ng ë Nga.
giµnh thÞ tr−êng trong giai ®o¹n hiÖn ®¹i, giai ®o¹n ®Õ quèc ThËt ra, giai cÊp t− s¶n §øc ®· tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn
chñ nghÜa cña sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë nh÷ng tranh c−íp bãc chèng XÐc-bi-a hßng chinh phôc n−íc nµy vµ
n−íc tiªn tiÕn, nh÷ng lîi Ých triÒu ®¹i cña nh÷ng n−íc qu©n bãp chÕt çch m¹ng d©n téc cña nh÷ng ng−êi Xla-v¬ ph−¬ng
chñ §«ng ¢u l¹c hËu nhÊt, nhÊt ®Þnh ph¶i dÉn tíi vµ ®· dÉn Nam, ®ång thêi ®iÒu ®¹i bé phËn lùc l−îng qu©n sù cña m×nh
tíi cuéc chiÕn tranh ®ã. ChiÕm ®Êt ®ai vµ n« dÞch nh÷ng n−íc ®¸nh nh÷ng n−íc tù do h¬n, n−íc BØ vµ Ph¸p, ®Ó c−íp ph¸
ngoµi, lµm ph¸ s¶n n−íc c¹nh tranh víi m×nh, c−íp ph¸ cña nh÷ng n−íc ®èi thñ giµu cã h¬n m×nh. Tung ra nh÷ng chuyÖn
c¶i cña n−íc ®ã, lµm cho quÇn chóng lao ®éng kh«ng chó ý bÞa ®Æt vÒ viÖc tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh tù vÖ, giai cÊp t−
®Õn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ trong n−íc cña Nga, s¶n §øc, thùc ra, ®· chän mét thêi c¬ mµ nã cho lµ thuËn lîi
nhÊt ®Ó ph¸t ®éng chiÕn tranh, ®ång thêi, lîi dông nh÷ng c¶i
cña §øc, cña Anh vµ cña çc n−íc kh¸c, chia rÏ c«ng nh©n vµ
tiÕn míi nhÊt cña nã vÒ kü thuËt qu©n sù vµ ngõa tr−íc nh÷ng
lõa bÞp hä b»ng nh÷ng lêi dèi tr¸ d©n téc chñ nghÜa, vµ tµn s¸t
sù vò trang míi mµ n−íc Nga vµ n−íc Ph¸p ®· ®Þnh vµ quyÕt
®éi tiÒn phong cña hä ®Ó lµm suy yÕu phong trµo çch m¹ng
®Þnh dïng.
cña giai cÊp v« s¶n: ®ã lµ néi dung vµ ý nghÜa thËt sù duy
Cßn cÇm ®Çu nhãm n−íc tham chiÕn kia lµ giai cÊp t− s¶n
nhÊt cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay.
Anh vµ Ph¸p, giai cÊp nµy lõa bÞp giai cÊp c«ng nh©n vµ
§¶ng d©n chñ - x· héi cã tr¸ch nhiÖm tr−íc hÕt ph¶i v¹ch quÇn chóng lao ®éng b»ng çch ®o¸n ch¾c r»ng nã tiÕn hµnh
trÇn ý nghÜa thËt sù ®ã cña chiÕn tranh vµ th¼ng tay tè ço sù chiÕn tranh v× tæ quèc, v× tù do vµ v¨n minh, chèng l¹i chñ
dèi tr¸, nh÷ng lêi ngôy biÖn vµ nh÷ng c©u trèng rçng vÒ "tinh nghÜa qu©n phiÖt vµ chÕ ®é chuyªn chÕ cña §øc. Thùc ra, tõ
thÇn ¸i quèc", mµ çc giai cÊp thèng trÞ, tøc bän ®Þa chñ vµ giai l©u, giai cÊp t− s¶n ®ã ®· bá ra hµng tû b¹c ®Ó mua vµ rÌn
cÊp t− s¶n, ®em l−u hµnh ®Ó ñng hé chiÕn tranh. luyÖn qu©n ®éi cña chÕ ®é Nga hoµng, ― mét chÕ ®é qu©n
Giai cÊp t− s¶n §øc ®øng ®Çu mét trong nh÷ng nhãm chñ ph¶n ®éng nhÊt vµ d· man nhÊt ë ch©u ¢u, ― nh»m tÊn
n−íc tham chiÕn. Nã ®¸nh lõa giai cÊp c«ng nh©n vµ quÇn c«ng §øc.
ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga 19 20 V. I. Lª-nin
ThËt ra, cuéc chiÕn tranh cña giai cÊp t− s¶n Anh vµ Ph¸p lµ kh¸t väng cña m×nh vÒ tù do vµ d©n chñ, chø ®õng nãi g× ®Õn
nh»m chiÕm nh÷ng thuéc ®Þa cña §øc vµ lµm ph¸ s¶n mét n−íc nh÷ng kh¸t väng vÒ chñ nghÜa x· héi n÷a.
c¹nh tranh víi nã, mét n−íc râ rµng cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t ThËt hÕt søc ®au lßng khi ph¶i thÊy r»ng nh÷ng ®¶ng x· héi
triÓn nhanh h¬n. Vµ chÝnh nh»m môc ®Ých cao c¶ ®ã mµ çc chñ nghÜa çc n−íc chñ yÕu ë ch©u ¢u ®· kh«ng lµm trßn
n−íc "tiªn tiÕn", "d©n chñ" gióp cho chÕ ®é Nga hoµng d· man nhiÖm vô mµ hä ph¶i g¸nh v¸c, vµ hµnh vi cña çc l·nh tô çc
bãp nghÑt h¬n n÷a Ba-lan, U-cra-i-na, v. v., ®Ì bÑp h¬n n÷a ®¶ng ®ã ― nhÊt lµ nh÷ng l·nh tô cña ®¶ng §øc ― th× gÇn nh− lµ
çch m¹ng Nga. trùc tiÕp ph¶n béi sù nghiÖp x· héi chñ nghÜa. Trong giê phót
VÒ mÆt c−íp bãc, hµnh ®éng d· man, vµ v« sè nh÷ng hµnh cã mét ý nghÜa lÞch sö - thÕ giíi träng ®¹i nµy, phÇn lín nh÷ng
®éng tµn b¹o trong cuéc chiÕn tranh nµy, th× hai nhãm n−íc l·nh tô cña Quèc tÕ hiÖn t¹i, cña Quèc tÕ II x· héi chñ nghÜa
tham chiÕn ®ã ch¼ng nhãm nµo chÞu thua nhãm nµo c¶. Nh−ng, (1889 - 1914), ®ang m−u toan t×m çch thay thÕ chñ nghÜa x· héi
®Ó lõa bÞp giai cÊp v« s¶n vµ lµm cho giai cÊp nµy kh«ng quan b»ng chñ nghÜa d©n téc. Do hµnh ®éng ®ã cña hä, çc ®¶ng
t©m ®Õn cuéc chiÕn tranh duy nhÊt cã tÝnh chÊt gi¶i phãng thùc c«ng nh©n cña nh÷ng n−íc ®ã kh«ng ph¶n ®èi th¸i ®é téi lçi
cña çc chÝnh phñ mµ l¹i kªu gäi giai cÊp c«ng nh©n dung hîp
sù, tøc lµ néi chiÕn chèng giai cÊp t− s¶n c¶ cña "chÝnh n−íc
lËp tr−êng cña m×nh víi lËp tr−êng cña çc chÝnh phñ ®Õ quèc
m×nh" lÉn cña çc n−íc "ngoµi", ― ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cao c¶
chñ nghÜa. Çc l·nh tô cña Quèc tÕ ®· ph¶n béi chñ nghÜa x·
®ã, giai cÊp t− s¶n ë mçi n−íc ®Òu t×m çch t¸n d−¬ng ý nghÜa
héi khi biÓu quyÕt th«ng qua ng©n s¸ch chiÕn tranh, khi lÆp l¹i
cña cuéc chiÕn tranh d©n téc "cña nã" b»ng nh÷ng lêi dèi tr¸ vÒ
nh÷ng khÈu hiÖu s«-vanh ("¸i quèc chñ nghÜa") cña giai cÊp t−
chñ nghÜa ¸i quèc, vµ nã kh¼ng ®Þnh r»ng nã muèn th¾ng kÎ
s¶n "n−íc hä", khi biÖn minh vµ bªnh vùc cho chiÕn tranh, khi
thï, kh«ng ph¶i ®Ó c−íp ph¸ vµ chiÕm ®Êt ®ai, mµ ®Ó "gi¶i
tham gia néi çc t− s¶n ë çc n−íc tham chiÕn, v. v., v. v.. Quan
phãng" tÊt c¶ çc d©n téc, trõ d©n téc n−íc nã.
®iÓm cña nh÷ng l·nh tô x· héi chñ nghÜa cã uy tÝn nhÊt vµ cña
Nh−ng çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc
nh÷ng c¬ quan b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa cã uy tÝn nhÊt ë ch©u
cµng t×m çch chia rÏ c«ng nh©n vµ xói giôc c«ng nh©n chèng
¢u hiÖn nay lµ quan ®iÓm t− s¶n - s«-vanh vµ tù do chñ nghÜa,
lÉn nhau, vµ nh»m môc ®Ých cao quý ®ã, ng−êi ta cµng ¸p dông chø kh«ng ph¶i lµ quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa. NÕu chñ nghÜa
mét çch tµn b¹o chÕ ®é thiÕt qu©n luËt vµ kiÓm duyÖt qu©n sù x· héi bÞ « danh nh− vËy th× ®ã lµ lçi tr−íc hÕt t¹i nh÷ng ng−êi
(ngay c¶ b©y giê, lóc chiÕn tranh ®ang diÔn ra, chÕ ®é nµy d©n chñ - x· héi §øc, lµ mét ®¶ng m¹nh nhÊt vµ cã uy tÝn nhÊt
còng nh»m chèng kÎ thï "trong n−íc" nhiÒu h¬n lµ chèng kÎ trong Quèc tÕ II. Nh−ng còng kh«ng v× thÕ mµ cã thÓ biÖn hé
thï ngoµi n−íc), ― th× giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé cµng cã tr¸ch ®−îc cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· nhËn nh÷ng
nhiÖm bøc thiÕt lµ b¶o toµn sù ®oµn kÕt giai cÊp cña m×nh, chñ chøc vô bé tr−ëng trong chÝnh phñ cña còng çi giai cÊp t− s¶n
nghÜa quèc tÕ cña m×nh, nh÷ng niÒm tin x· héi chñ nghÜa cña ®· ph¶n béi tæ quèc cña nã vµ ®· liªn minh víi Bi-xm¸c ®Ó ®Ì
m×nh, chèng l¹i sù hoµnh hµnh cña chñ nghÜa s«-vanh cña bÌ bÑp C«ng x·.
lò t− s¶n "¸i quèc" ë tÊt c¶ çc n−íc. §èi víi nh÷ng c«ng nh©n Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc vµ ¸o m−u toan biÖn
gi¸c ngé, th× tõ bá nhiÖm vô ®ã, cã nghÜa lµ tõ bá tÊt c¶ nh÷ng hé cho viÖc hä ñng hé chiÕn tranh, b»ng çch nãi r»ng,
nh− vËy lµ hä ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng. Chóng ta, ChiÕn tranh ®· g©y ra vµ sÏ cßn g©y ra nhiÒu tai h¹i lín
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, chóng ta tuyªn bè r»ng biÖn lao cho ®¶ng ta, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Toµn
hé nh− thÕ chØ lµ ngôy biÖn. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, phong trµo bé b¸o chÝ c«ng nh©n c«ng khai cña chóng ta ®Òu bÞ xãa s¹ch.
çch m¹ng chèng chÕ ®é Nga hoµng ®· l¹i lan réng kh¾p mäi PhÇn lín çc c«ng ®oµn bÞ cÊm; nhiÒu ®ång chÝ chóng ta bÞ
n¬i trong n−íc ta. Giai cÊp c«ng nh©n Nga ®· lu«n lu«n dÉn b¾t vµ bÞ ®−a ®i ®µy. Nh−ng ®oµn ®¹i diÖn cña chóng ta t¹i
®Çu phong trµo ®ã. KhÈu hiÖu cña nh÷ng cuéc b·i c«ng chÝnh nghÞ viÖn ― ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
trÞ ®«ng hµng triÖu ng−êi, x¶y ra nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ: lËt ®æ Nga trong §u-ma nhµ n−íc ― ®· nhËn thÊy r»ng nghÜa vô x·
chÕ ®é Nga hoµng vµ thiÕt lËp chÕ ®é céng hßa d©n chñ. Ngay héi chñ nghÜa cña hä buéc hä tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc biÓu
tr−íc chiÕn tranh, tæng thèng cña n−íc céng hßa Ph¸p, Poanh- quyÕt th«ng qua ng©n s¸ch chiÕn tranh, vµ thËm chÝ buéc hä
ca-rª, khi ®Õn th¨m Ni-c«-lai II, ®· cã thÓ tËn m¾t tr«ng thÊy ph¶i rêi phiªn häp ë §u-ma ®Ó tá th¸i ®é ph¶n ®èi mét çch
nh÷ng lòy ch−íng ng¹i do bµn tay c«ng nh©n Nga dùng lªn c−¬ng quyÕt h¬n n÷a; hä nhËn thÊy r»ng hä cã nhiÖm vô ®¶
trªn ®−êng phè Pª-tÐc-bua. Giai cÊp v« s¶n Nga kh«ng lïi b−íc kÝch chÝnh s¸ch cña nh÷ng chÝnh phñ ch©u ¢u, coi ®ã lµ
tr−íc bÊt cø sù hy sinh nµo ®Ó gi¶i tho¸t nh©n lo¹i khái sù « chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa21. Vµ bÊt chÊp sù ®µn ¸p t¨ng
nhôc lµ chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng. Nh−ng chóng ta cÇn ph¶i gÊp béi cña chÝnh phñ Nga hoµng, c«ng nh©n d©n chñ - x·
nãi r»ng, nÕu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã, çi cã thÓ tr× ho·n héi Nga ®· Ên hµnh nh÷ng truyÒn ®¬n bÝ mËt ®Çu tiªn kªu
sù sôp ®æ cña chÕ ®é Nga hoµng, çi cã thÓ gióp ®ì Nga hoµng gäi chèng chiÕn tranh22, lµm trßn nghÜa vô cña hä ®èi víi
trong cuéc ®Êu tranh cña nã chèng toµn bé phong trµo d©n chñ ph¸i d©n chñ vµ Quèc tÕ.
ë Nga, th× çi ®ã chÝnh lµ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, cuéc chiÕn NÕu nh÷ng ®¹i biÓu cña ph¸i d©n chñ - x· héi çch m¹ng,
tranh ®· ®em kÐt b¹c cña giai cÊp t− s¶n Anh, Ph¸p vµ Nga nh− thiÓu sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc vµ nh÷ng ng−êi
phôc vô cho nh÷ng môc ®Ých ph¶n ®éng cña chÕ ®é Nga d©n chñ - x· héi −u tó ë çc n−íc trung lËp, c¶m thÊy hÕt søc
hoµng. Vµ nÕu nh− çi cã thÓ c¶n trë cuéc ®Êu tranh çch m¹ng nhôc nh· vÒ sù ph¸ s¶n ®ã cña Quèc tÕ II; nÕu ë Anh vµ ë Ph¸p,
cña giai cÊp c«ng nh©n Nga chèng chÕ ®é Nga hoµng, th× çi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lªn tiÕng chèng chñ nghÜa s«-
®ã chÝnh lµ th¸i ®é cña çc l·nh tô cña §¶ng d©n chñ - x· héi vanh cña ®a sè çc ®¶ng d©n chñ - x· héi; nÕu bän c¬ héi chñ
§øc vµ ¸o, th¸i ®é mµ b¸o chÝ s«-vanh Nga kh«ng ngõng nªu nghÜa, ch¼ng h¹n nh− nhãm ""NguyÖt san x· héi chñ nghÜa"
ra lµm g−¬ng cho chóng ta. §øc", ("Sozialistische Monatshefte"), nh÷ng kÎ tõ l©u ®· ®øng
NÕu thËm chÝ gi¶ ®Þnh r»ng lùc l−îng cña §¶ng d©n trªn lËp tr−êng d©n téc - tù do chñ nghÜa, ®ang vui mõng mét
chñ - x· héi §øc ®· qu¸ Ýt ái khiÕn nã ph¶i rêi bá mäi çch hoµn toµn ®Ých ®¸ng vÒ th¾ng lîi cña hä ®èi víi chñ
hµnh ®éng çch m¹ng, th× ngay c¶ trong tr−êng hîp ®ã nghÜa x· héi ch©u ¢u, ― nÕu t×nh h×nh nh− vËy mµ lóc ®ã
n÷a, còng kh«ng ®−îc ®i theo phe s«-vanh; kh«ng ®−îc cã ng−êi ta l¹i ng¶ nghiªng gi÷a chñ nghÜa c¬ héi vµ ph¸i d©n
nh÷ng hµnh vi khiÕn cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý chñ - x· héi çch m¹ng (nh− th¸i ®é cña "ph¸i gi÷a" trong
®· nãi rÊt ®óng r»ng çc l·nh tô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - §¶ng d©n chñ - x· héi §øc) vµ cè g¾ng lµm thinh kh«ng nãi ®Õn
x· héi §øc lµm « danh l¸ cê cña Quèc tÕ v« s¶n. hay che giÊu sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II b»ng nh÷ng luËn ®iÖu
ngo¹i giao trèng rçng th× thËt lµ lµm h¹i giai cÊp v« s¶n kh«ng b¸i chÕ ®é hîp ph¸p ®ã vµ quªn r»ng, trong nh÷ng thêi kú
g× b»ng. khñng ho¶ng th× nhÊt thiÕt cÇn ph¶i cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc
Tr¸i l¹i, ph¶i c«ng khai thõa nhËn sù ph¸ s¶n ®ã vµ hiÓu râ vµ cæ ®éng bÝ mËt. Lµ "trî thñ" tù nhiªn cña chñ nghÜa c¬ héi vµ
nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù ph¸ s¶n ®ã ®Ó cã thÓ x©y dùng còng cã tÝnh chÊt t− s¶n vµ thï ®Þch víi quan ®iÓm v« s¶n tøc lµ
mét sù ®oµn kÕt x· héi chñ nghÜa míi, v÷ng ch¾c h¬n, cña c«ng quan ®iÓm m¸c-xÝt, nªn phong trµo v« chÝnh phñ - c«ng ®oµn
nh©n tÊt c¶ çc n−íc. chñ nghÜa ®· biÓu hiÖn ra, mét çch nhôc nh· còng kh«ng kÐm,
Bän c¬ héi chñ nghÜa ®· ph¸ nh÷ng nghÞ quyÕt cña çc ®¹i ë chç lµ nã lÆp l¹i mét çch d−¬ng d−¬ng tù ®¾c nh÷ng khÈu
héi Stót-ga23, C«-pen-ha-g¬24 vµ Ba-l¬25, tøc nh÷ng nghÞ quyÕt hiÖu s«-vanh trong thêi kú khñng ho¶ng hiÖn nay.
b¾t buéc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc ph¶i ®Êu Kh«ng kiªn quyÕt ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa c¬ héi vµ kh«ng
tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh d−íi bÊt kú ®iÒu kiÖn nµo, lµm cho quÇn chóng hiÓu r»ng chñ nghÜa c¬ héi nhÊt ®Þnh ph¶i
ph¶i cæ vò m¹nh mÏ néi chiÕn vµ çch m¹ng x· héi, ®Ó ®èi ph¸ s¶n, th× hiÖn nay kh«ng sao lµm trßn ®−îc nh÷ng nhiÖm vô
phã víi mäi cuéc chiÕn tranh do giai cÊp t− s¶n vµ çc chÝnh cña chñ nghÜa x· héi, kh«ng sao thùc hiÖn ®−îc sù ®oµn kÕt
phñ g©y ra. Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II lµ sù ph¸ s¶n cña chñ quèc tÕ thËt sù gi÷a c«ng nh©n.
nghÜa c¬ héi, tøc lµ chñ nghÜa ®· lín lªn trªn c¬ së ®Æc ®iÓm NhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ë mçi n−íc ph¶i tr−íc
cña mét thêi ®¹i lÞch sö ®· qua (çi gäi lµ thêi ®¹i "hßa b×nh") hÕt lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh ë n−íc m×nh. ë Nga,
vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· thùc tÕ thèng trÞ trong Quèc chñ nghÜa s«-vanh ®ã ®· hoµn toµn bao trïm ph¸i tù do t− s¶n
tÕ. Bän c¬ héi chñ nghÜa tõ l©u ®· dän ®−êng cho sù ph¸ s¶n (ph¸i "d©n chñ - lËp hiÕn") vµ mét phÇn nµo nh÷ng ng−êi d©n
®ã, chóng phñ nhËn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ thay thÕ tóy, cho ®Õn c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµ
çch m¹ng ®ã b»ng chñ nghÜa c¶i l−¬ng t− s¶n; ― chóng phñ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi "çnh h÷u". (§Æc biÖt ph¶i nhÊt
nhËn ®Êu tranh giai cÊp vµ sù cÇn thiÕt, ë mét thêi ®iÓm nhÊt thiÕt lªn ¸n nh÷ng lêi ph¸t biÓu mang tÝnh chÊt s«-vanh chñ
®Þnh, ph¶i biÕn ®Êu tranh giai cÊp thµnh néi chiÕn, vµ chóng nghÜa, ch¼ng h¹n cña E. XmiÕc-nèp, P. Ma-xlèp vµ G. Plª-kha-
tuyªn truyÒn sù hîp t¸c gi÷a çc giai cÊp; ― chóng tuyªn nèp, mµ b¸o chÝ "¸i quèc" t− s¶n ®· lÆp l¹i vµ sö dông réng r·i.)
truyÒn chñ nghÜa s«-vanh t− s¶n nÊp d−íi chiªu bµi chñ nghÜa §øng trªn quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ mµ nãi,
¸i quèc vµ b¶o vÖ tæ quèc vµ chóng coi th−êng hoÆc phñ nhËn trong t×nh h×nh hiÖn nay, kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh ®−îc r»ng
ch©n lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ®· ®−îc tr×nh bµy trong nhãm n−íc tham chiÕn nµo thÊt b¹i th× chñ nghÜa x· héi Ýt thiÖt
cuèn "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" lµ: c«ng nh©n kh«ng cã h¹i h¬n. Nh−ng ®èi víi chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
tæ quèc; ― trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt, Nga, ch¾c ch¾n r»ng, ― ®øng trªn quan ®iÓm cña giai cÊp c«ng
chóng chØ giíi h¹n ë quan ®iÓm t×nh c¶m tiÓu t− s¶n chø kh«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng cña tÊt c¶ çc d©n téc ë Nga mµ
thõa nhËn tÝnh tÊt yÕu cña cuéc chiÕn tranh çch m¹ng cña nãi, ― sù thÊt b¹i cña nÒn qu©n chñ Nga hoµng, cña chÝnh phñ
nh÷ng ng−êi v« s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc chèng l¹i giai cÊp t− s¶n ë ph¶n ®éng nhÊt vµ d· man nhÊt ®ang ¸p bøc nhiÒu d©n téc
tÊt c¶ çc n−íc; ― chóng biÕn sù cÇn thiÕt ph¶i lîi dông chÕ ®é nhÊt vµ nh÷ng quÇn chóng réng r·i nhÊt ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸,
®¹i nghÞ t− s¶n vµ chÕ ®é hîp ph¸p t− s¶n thµnh sù sïng sÏ Ýt tai h¹i nhÊt.
KhÈu hiÖu chÝnh trÞ tr−íc m¾t cña ph¸i d©n chñ - x· héi ch©u c«ng nh©n, ®oµn kÕt kh«ng ph¶i víi giai cÊp t− s¶n s«-vanh cña
¢u ph¶i lµ thµnh lËp Liªn bang céng hßa ch©u ¢u. Nh−ng, kh¸c n−íc m×nh, mµ víi c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc. Quèc tÕ v« s¶n
víi giai cÊp t− s¶n lµ giai cÊp s½n sµng "høa hÑn" bÊt cø ®iÒu g×, kh«ng chÕt vµ sÏ kh«ng chÕt. BÊt chÊp mäi trë ng¹i, quÇn chóng
miÔn lµ nã cã thÓ l«i cuèn ®−îc giai cÊp v« s¶n vµo trong çi c«ng nh©n sÏ t¹o ra mét Quèc tÕ míi. Th¾ng lîi hiÖn nay cña
dßng th¸c chung lµ chñ nghÜa s«-vanh, nh÷ng ng−êi d©n chñ - chñ nghÜa c¬ héi chØ lµ t¹m thêi. N¹n nh©n cña chiÕn tranh cµng
x· héi sÏ v¹ch ra tÊt c¶ nh÷ng g× lµ dèi tr¸ vµ v« lý trong khÈu nhiÒu th× quÇn chóng c«ng nh©n cµng thÊy râ lµ bän c¬ héi chñ
hiÖu ®ã, nÕu chÕ ®é qu©n chñ §øc, ¸o vµ Nga kh«ng bÞ çch nghÜa ®· ph¶n béi sù nghiÖp c«ng nh©n, vµ còng thÊy râ r»ng
m¹ng lËt ®æ. cÇn ph¶i quay sóng l¹i chèng chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n cña
ë n−íc Nga lµ n−íc v« cïng l¹c hËu vµ ch−a hoµn thµnh n−íc m×nh.
cuéc çch m¹ng t− s¶n cña m×nh, th× nhiÖm vô cña nh÷ng BiÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn t¹i thµnh néi chiÕn,
ng−êi d©n chñ - x· héi còng gièng nh− tr−íc kia, ph¶i lµ ba ®ã lµ khÈu hiÖu v« s¶n duy nhÊt ®óng, khÈu hiÖu do bµi häc
®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña mét cuéc c¶i çch d©n chñ triÖt ®Ó: chÕ ®é kinh nghiÖm cña C«ng x· mµ cã, do nghÞ quyÕt Ba-l¬ (1912) chØ
céng hßa d©n chñ (víi sù b×nh ®¼ng hoµn toµn gi÷a çc d©n téc ra, do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt), tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ gi÷a çc n−íc t− s¶n ph¸t triÓn cao mµ ra. Trong mét lóc nµo
ngµy lao ®éng 8 giê. Nh−ng, trong tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn, ®ã, dï viÖc ®ã cã gÆp khã kh¨n lín ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, nh−ng
chiÕn tranh ®ang ®Æt khÈu hiÖu çch m¹ng x· héi chñ nghÜa khi chiÕn tranh ®· thùc sù x¶y ra råi, th× kh«ng bao giê nh÷ng
thµnh nhiÖm vô tr−íc m¾t, khÈu hiÖu nµy cµng trë nªn cÊp thiÕt ng−êi x· héi chñ nghÜa l¹i tõ chèi kh«ng chuÈn bÞ mét çch cã
nhÊt lµ trong t×nh tr¹ng nh÷ng g¸nh nÆng cña chiÕn tranh cµng ph−¬ng ph¸p, kiªn tr× vµ liªn tôc ®Ó lµm viÖc ®ã.
®Ì nÆng lªn vai cña giai cÊp v« s¶n vµ vai trß cña giai cÊp v« ChØ cã ®i theo con ®−êng ®ã, giai cÊp v« s¶n míi cã thÓ
s¶n cµng ph¶i tÝch cùc h¬n trong viÖc x©y dùng l¹i ch©u ¢u, sau tho¸t khái ®−îc ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n s«-vanh vµ cã
nh÷ng nçi khñng khiÕp cña sù d· man "¸i quèc chñ nghÜa" hiÖn thÓ kiªn quyÕt tiÕn lªn, b»ng çch nµy hoÆc çch kh¸c, nhanh
®¹i trong hoµn c¶nh chñ nghÜa t− b¶n lín cã nh÷ng thµnh tùu hay chËm, trªn con ®−êng dÉn tíi tù do thËt sù cña çc d©n téc,
kü thuËt to lín. Do giai cÊp t− s¶n dïng nh÷ng ®¹o luËt cña trªn con ®−êng dÉn tíi chñ nghÜa x· héi.
thêi chiÕn ®Ó hoµn toµn khãa miÖng giai cÊp v« s¶n l¹i, nªn giai Mu«n n¨m t×nh h÷u nghÞ quèc tÕ cña c«ng nh©n chèng chñ
cÊp v« s¶n cã nhiÖm vô tuyÖt ®èi lµ ph¶i t¹o ra nh÷ng h×nh thøc nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa ¸i quèc cña giai cÊp t− s¶n tÊt c¶
cæ ®éng vµ tæ chøc bÊt hîp ph¸p. MÆc cho bän c¬ héi chñ nghÜa çc n−íc!
ph¶n béi l¹i nh÷ng niÒm tin t−ëng cò cña chóng mµ "b¶o toµn" Mu«n n¨m quèc tÕ v« s¶n ®−îc gi¶i tho¸t khái chñ nghÜa c¬
nh÷ng tæ chøc hîp ph¸p, ― nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch héi!
m¹ng sÏ sö dông nh÷ng kinh nghiÖm tæ chøc cña m×nh vµ
nh÷ng mèi liªn hÖ víi giai cÊp c«ng nh©n ®Ó x©y dùng nh÷ng Ban chÊp hµnh trung −¬ng
h×nh thøc ®Êu tranh bÊt hîp ph¸p phï hîp víi thêi kú khñng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
ho¶ng nµy, ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi vµ sù ®oµn kÕt cña
27 28 V. I. Lª-nin
Lêi ph¸t biÓu luËn cø cò rÝch mµ ng−êi ta nghe ®· nhµm tai vÒ "sù toµn vÑn
cña tæ chøc". Nh÷ng ng−êi chÝnh thèng §øc tõ bá lËp tr−êng
trong buæi thuyÕt tr×nh
cña m×nh ®Ó gi÷ g×n sù thèng nhÊt cã tÝnh chÊt h×nh thøc cña
cña G. V. Plª-kha-nèp ®¶ng. VÒ phÇn m×nh, ®ång chÝ Lª-nin lu«n lu«n chØ râ ra çi
"vÒ th¸i ®é cña chñ nghÜa c¬ héi Èn trong çch ®Æt vÊn ®Ò nh− thÕ, lu«n lu«n
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®Êu tranh chèng t− t−ëng ®iÒu hßa, çi t− t−ëng hy sinh c¶
nguyªn t¾c. TÊt c¶ mäi nghÞ quyÕt cña Van-®Ðc-ven-®¬ vµ
®èi víi chiÕn tranh" Cau-xky ®Òu cã çi thiªn h−íng c¬ héi chñ nghÜa ®ã: xoa dÞu
Ngµy 28 th¸ng chÝn nh÷ng m©u thuÉn hiÓn nhiªn. Trong bµi "VÒ chiÕn tranh"28,
(11 th¸ng m−êi) 191426 Cau-xky thËm chÝ ®· ®i ®Õn chç biÖn hé cho tÊt c¶ mäi
ng−êi, tuyªn bè r»ng ®øng trªn quan ®iÓm cña hä mµ xÐt th×
ai còng cã lý c¶, v× hä chñ quan cho r»ng hä ®ang gÆp c¬n
T−êng thuËt ng¾n trªn b¸o
nguy khèn vµ chñ quan cho r»ng quyÒn tån t¹i cña hä ®ang
bÞ chµ ®¹p. §−¬ng nhiªn, ë ng−êi Ph¸p th× mét t©m tr¹ng
"Çc luËn c−¬ng cña chóng t«i, do Ban chÊp hµnh trung
−¬ng ®¶ng so¹n th¶o, ― ®ång chÝ Lª-nin më ®Çu bµi ph¸t biÓu, ― ®· nh− thÕ dÔ hiÓu h¬n, xÐt vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý cña con
®−îc göi ®i cho ng−êi ý, vµ rÊt nhiÒu trong sè çc luËn c−¬ng ng−êi ë thêi ®iÓm Êy, xÐt vÒ ph−¬ng diÖn t×nh ng−êi, vµ do
®ã, tiÕc thay kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶, ®· ®−îc ®−a vµo nghÞ quyÕt ®ã nã còng dÔ ®−îc c¶m t×nh h¬n, nh−ng chñ nghÜa x· héi
Lu-ga-n«"27. th× l¹i kh«ng thÓ biÖn luËn ®−îc, khi chØ xuÊt ph¸t tõ nçi sî
Ng−êi ph¶n biÖn rÊt thÝch çi phÇn thø nhÊt cña b¸o ço cña h·i tr−íc sù tÊn c«ng, vµ cÇn ph¶i th¼ng th¾n nãi r»ng hµnh
Plª-kha-nèp, trong ®ã Plª-kha-nèp nhËn ®Þnh vÒ sù ph¶n béi vi cña ng−êi Ph¸p ®−îm mµu chñ nghÜa s«-vanh nhiÒu h¬n
cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nh−ng ng−êi ta kh«ng lµ chñ nghÜa x· héi.
thÓ còng nãi nh− vËy vÒ çi phÇn thø hai, trong ®ã Plª-kha-nèp Plª-kha-nèp ― Lª-nin nãi tiÕp ― phª ph¸n nh÷ng ®ång chÝ
m−u toan biÖn hé hoµn toµn cho lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi nµo kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ai lµ kÎ tÊn c«ng ®Çu
x· héi chñ nghÜa Ph¸p. tiªn. Theo ý kiÕn cña ng−êi ph¶n biÖn th× cuéc chiÕn tranh hiÖn
Lµm sao cã thÓ bªnh vùc ®−îc chñ nghÜa x· héi Ph¸p, çi nay hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét sù ngÉu nhiªn tïy thuéc vµo
chñ nghÜa x· héi ®· kªu gäi ng−êi ý tiÕn hµnh chiÕn tranh? cuéc tÊn c«ng nµy hoÆc cuéc tÊn c«ng kia, mµ nã ®· ®−îc tÊt c¶
Ngay c¶ trong nh÷ng nghÞ quyÕt cùc kú co gi·n cña Quèc tÕ nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña x· héi t− s¶n chuÈn bÞ. Ng−êi ta
còng khã mµ t×m ®−îc nh÷ng ®o¹n biÖn hé cho lêi kªu gäi ®ã. ®· dù ®o¸n tõ l©u vÒ cuéc chiÕn tranh nµy, chÝnh lµ ë çi
Cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i cho thÊy râ tõ trong lßng chñ ph−¬ng kÕ nh− vËy, chÝnh lµ c¨n cø theo çi ®−êng lèi nh− vËy.
nghÜa x· héi ch©u ¢u ®· d©ng lªn mét lµn sãng c¬ héi chñ §¹i héi Ba-l¬ ®· nãi râ vÒ cuéc chiÕn tranh nµy vµ thËm chÝ ®·
nghÜa to lín biÕt chõng nµo. §Ó håi phôc thanh danh thÊy tr−íc r»ng XÐc-bi-a lµ çi cí dÉn tíi cuéc xung ®ét.
cña m×nh, bän c¬ héi chñ nghÜa ch©u ¢u cè viÖn ®Õn çi
TiÕp ®ã, ®ång chÝ Lª-nin gi¶i thÝch râ nh÷ng ng−êi x·
Lêi ph¸t biÓu trong buæi thuyÕt tr×nh cña G. V. Plª-kha-nèp 29 30
héi chñ nghÜa cã nghÜa vô ph¶i lµm g× trong thêi gian chiÕn
tranh. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi chØ lµm trßn nghÜa vô
cña m×nh khi nµo hä ®Êu tranh chèng t×nh tr¹ng cuång nhiÖt
ThuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi
s«-vanh chñ nghÜa ë n−íc hä. Vµ chÝnh nh÷ng ng−êi d©n chñ -
x· héi XÐc-bi-a29 lµ tÊm g−¬ng tèt nhÊt vÒ viÖc lµm trßn nghÜa "giai cÊp v« s¶n vµ chiÕn tranh"
vô ®ã. ngµy 1 (14) th¸ng M−êi 191430
Nhí lêi cña M¸c nãi r»ng "c«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc",
giai cÊp v« s¶n kh«ng ®−îc tham gia vµo viÖc b¶o vÖ nh÷ng
T−êNg ThuËt trªn b¸o
khu«n khæ cò cña çc nhµ n−íc t− s¶n, mµ ph¶i tham gia x©y
dùng nh÷ng khu«n khæ míi cña çc n−íc céng hßa x· héi chñ
ThuyÕt tr×nh viªn chia b¶n b¸o ço ra lµm hai phÇn: phÇn
nghÜa. Vµ víi sù nh¹y bÐn ®óng ®¾n cña m×nh, ®«ng ®¶o quÇn
lµm s¸ng râ tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh nµy vµ phÇn nãi vÒ
chóng giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ kh«ng hiÓu râ nh− thÕ. Çi
th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi cuéc chiÕn
hiÖn ®ang diÔn ra ë ch©u ¢u ch¼ng qua chØ lµ sù lîi dông
tranh nµy.
nh÷ng thµnh kiÕn tåi tÖ nhÊt, ®ång thêi, còng lµ nh÷ng thµnh
§èi víi mét ng−êi m¸c-xÝt th× lµm s¸ng râ tÝnh chÊt cña
kiÕn ¨n s©u b¸m chÆt nhÊt. "NhiÖm vô cña chóng ta, Lª-nin nãi,
chiÕn tranh lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th¸i ®é cña
kh«ng ph¶i lµ b¬i theo dßng n−íc, mµ lµ biÕn cuéc chiÕn tranh
m×nh ®èi víi chiÕn tranh. Muèn thÕ, tr−íc hÕt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh
d©n téc, cuéc chiÕn tranh d©n téc gi¶ dèi thµnh mét trËn ®¸nh
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña cuéc
quyÕt ®Þnh cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i çc giai cÊp cÇm
chiÕn tranh nµy. CÇn ®Æt cuéc chiÕn tranh nµy vµo çi hoµn
quyÒn".
c¶nh lÞch sö trong ®ã nã diÔn ra vµ chØ cã nh− thÕ míi cã thÓ
TiÕp ®ã, Lª-nin phª ph¸n viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
x¸c ®Þnh ®−îc th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nã. NÕu kh«ng thÕ th×
tham gia néi çc, Ng−êi chØ ra tr¸ch nhiÖm mµ nh÷ng ng−êi x·
kÕt qu¶ ng−êi ta sÏ luËn gi¶i vÊn ®Ò mét çch chiÕt trung chø
héi chñ nghÜa ph¶i g¸nh chÞu khi hä ®ång t×nh víi tÊt c¶ mäi
kh«ng ph¶i mét çch duy vËt.
biÖn ph¸p cña chÝnh phñ.
Tïy theo hoµn c¶nh lÞch sö, tïy theo mèi quan hÖ so
"Thµ bá ®i sang mét n−íc trung lËp vµ tõ ®ã nãi lªn sù thËt,
s¸nh gi÷a çc giai cÊp, v. v., th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh ë
thµ nãi víi giai cÊp v« s¶n mét çch tù do vµ ®éc lËp, cßn h¬n lµ
tõng thêi gian kh¸c nhau tÊt ph¶i kh¸c nhau. Kh¨ng kh¨ng
trë thµnh bé tr−ëng", ― ®ã lµ nh÷ng lêi cña ng−êi ph¶n biÖn
mét mùc vÒ nguyªn t¾c kh«ng chÞu tham gia chiÕn tranh
kÕt thóc bµi ph¸t biÓu ng¾n cña m×nh.
th× thËt lµ phi lý. MÆt kh¸c, chia chiÕn tranh ra thµnh chiÕn
tranh tù vÖ vµ chiÕn tranh tiÕn c«ng còng thËt lµ phi lý.
"TiÕng nãi", sè 33, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
N¨m 1848, M¸c c¨m ghÐt Nga v× lóc ®ã d©n chñ kh«ng thÓ
ngµy 21 th¸ng M−êi 1914 "TiÕng nãi"
giµnh ®−îc th¾ng lîi vµ ph¸t triÓn ë §øc, kh«ng thÓ thèng
nhÊt ®Êt n−íc thµnh mét chÝnh thÓ quèc gia thèng nhÊt,
ThuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "Giai cÊp v« s¶n vµ chiÕn tranh" 31 32 V. I. Lª-nin
chõng nµo mµ bµn tay ph¶n ®éng cña n−íc Nga l¹c hËu vÉn ®Ì Nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®ã ®¸nh dÊu sù ®æ n¸t cña chÕ ®é
nÆng lªn n−íc §øc. phong kiÕn vµ lµ biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh cña x· héi t− s¶n
Muèn lµm s¸ng tá th¸i ®é cña m×nh ®èi víi cuéc chiÕn tranh míi chèng l¹i x· héi phong kiÕn. Nhµ n−íc d©n téc lµ mét giai
nµy, cÇn ph¶i hiÓu râ nã kh¸c çc cuéc chiÕn tranh tr−íc ®©y ë ®o¹n tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n.
chç nµo, nã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? Cuéc ®Êu tranh cho quyÒn d©n téc tù quyÕt, cho ®éc lËp d©n
Giai cÊp t− s¶n ®· tõng ®−a ra mét sù gi¶i thÝch nh− vËy bao téc, cho tù do ng«n ng÷, cho quyÒn ®¹i diÖn cña nh©n d©n lµ
giê ch−a? Ch−a. Ch¼ng nh÷ng nã ch−a bao giê ®−a ra, mµ nhÊt nh»m phôc vô môc ®Ých ®ã ― thµnh lËp çc nhµ n−íc d©n téc,
quyÕt lµ nã còng sÏ kh«ng bao giê ®−a ra mét sù gi¶i thÝch nh− çi c¬ së cÇn thiÕt, ë mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña chñ nghÜa t−
vËy. C¨n cø theo sù viÖc hiÖn ®ang diÔn ra trong nh÷ng ng−êi b¶n, cho sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt.
x· héi chñ nghÜa, ng−êi ta cã thÓ nghÜ r»ng c¶ nh÷ng ng−êi x· §ã lµ tÝnh chÊt cña çc cuéc chiÕn tranh tõ thêi kú §¹i çch
héi chñ nghÜa còng kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ nh÷ng nÐt riªng cña m¹ng Ph¸p cho ®Õn çc cuéc chiÕn tranh ë ý vµ ë Phæ.
cuéc chiÕn tranh nµy. NhiÖm vô ®ã cña çc cuéc chiÕn tranh d©n téc ®· ®−îc hoµn
ThÕ nh−ng, thËt ra th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· gi¶i thµnh hoÆc lµ bëi chÝnh b¶n th©n ph¸i d©n chñ hoÆc lµ víi sù
thÝch rÊt râ vµ ®· thÊy tr−íc cuéc chiÕn tranh nµy. H¬n n÷a, gióp ®ì cña Bi-xm¸c ― kh«ng tïy thuéc vµo ý chÝ vµ ý thøc cña
kh«ng cã mét bµi ph¸t biÓu nµo cña mét ®¹i biÓu x· héi chñ b¶n th©n nh÷ng ng−êi tham gia. Sù th¾ng lîi cña nÒn v¨n minh
nghÜa, kh«ng cã mét bµi b¸o nµo cña mét nhµ chÝnh luËn x· héi hiÖn ®¹i, sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ cña chñ nghÜa t− b¶n, sù l«i cuèn
chñ nghÜa mµ trong ®ã l¹i kh«ng cã sù gi¶i thÝch ®ã. Nã ®¬n toµn thÓ nh©n d©n vµ tÊt c¶ çc d©n téc vµo chñ nghÜa t− b¶n, ―
gi¶n ®Õn møc cã thÓ nãi lµ ng−êi ta kh«ng chó ý ®Õn nã, thÕ ®ã lµ nh÷ng môc tiªu mµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh d©n téc,
nh−ng, chÝnh nã cho ta çi ch×a khãa ®Ó cã ®−îc mét th¸i ®é nh÷ng cuéc chiÕn tranh ë thêi kú ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n ®·
®óng ®¾n ®èi víi cuéc chiÕn tranh nµy. ®¹t ®−îc.
Cuéc chiÕn tranh hiÖn nay lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc ChiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, ― ®ã lµ mét vÊn ®Ò kh¸c. Vµ
chñ nghÜa, tÝnh chÊt c¬ b¶n cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay lµ ë vÒ ®iÓm nµy kh«ng cã nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a nh÷ng
chç ®ã. ng−êi x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ çc n−íc vµ tÊt c¶ çc trµo l−u. ë
Muèn lµm s¸ng tá cuéc chiÕn tranh nµy, cÇn ph¶i xÐt xem mäi ®¹i héi, khi th¶o luËn nghÞ quyÕt vÒ th¸i ®é ®èi víi cuéc
nh÷ng cuéc chiÕn tranh tr−íc ®©y lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh g×, chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra, tÊt c¶ mäi ng−êi lu«n lu«n nhÊt trÝ
vµ thÕ nµo lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. cho r»ng cuéc chiÕn tranh nµy sÏ lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ
Lª-nin dõng l¹i nãi t−¬ng ®èi tØ mØ vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña quèc chñ nghÜa. TÊt c¶ çc n−íc ch©u ¢u ®· ®¹t tíi mét tr×nh
çc cuéc chiÕn tranh håi cuèi thÕ kû XVIII vµ trong suèt c¶ thÕ ®é ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa ngang nhau, tÊt c¶ çc n−íc Êy
kû XIX. §ã ®Òu lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh d©n téc, ®i ®«i víi ®· t¹o ra tÊt c¶ nh÷ng g× mµ chñ nghÜa t− b¶n cã thÓ t¹o ra. Chñ
viÖc thµnh lËp vµ gãp phÇn thóc ®Èy viÖc thµnh lËp çc nhµ nghÜa t− b¶n ®· ®¹t tíi h×nh thøc cao nhÊt cña nã vµ nã xuÊt
n−íc d©n téc. khÈu t− b¶n chø kh«ng ph¶i lµ hµng hãa n÷a. Nã b¾t ®Çu c¶m thÊy
chËt chéi trong çi vá d©n téc cña nã, vµ hiÖn nay, nã ®ang tiÕn Nh− vËy, ®Æc ®iÓm cña thêi kú cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ
hµnh ®Êu tranh ®Ó giµnh giËt nh÷ng m¶nh ®Êt tù do cuèi cïng kû XX lµ chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa.
cßn l¹i trªn tr¸i ®Êt. NÕu nh÷ng cuéc chiÕn tranh håi thÕ kû Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ çi tr¹ng th¸i cña chñ nghÜa t− b¶n
XVIII vµ XIX ®¸nh dÊu b−íc ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n, th× trong ®ã nã ®· thùc hiÖn xong tÊt c¶ nh÷ng g× mµ nã cã thÓ lµm
nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa l¹i chØ ra sù ço ®−îc vµ b¾t ®Çu chuyÓn sang thêi kú suy sôp. §ã lµ mét thêi
chung cña nã. kú riªng biÖt, kh«ng ph¶i trong ý thøc cña nh÷ng ng−êi x· héi
ChÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa ®· th©m nhËp toµn bé thêi kú chñ nghÜa mµ trong nh÷ng mèi quan hÖ thùc tÕ. Ng−êi ta tiÕn
cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX. hµnh ®Êu tranh ®Ó chia nèt nh÷ng mÈu cßn l¹i. §ã lµ nhiÖm vô
Chñ nghÜa ®Õ quèc ®Ó l¹i mét dÊu vÕt hÕt søc ®Æc biÖt trªn lÞch sö cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. Thêi kú nµy sÏ kÐo dµi
cuéc chiÕn tranh hiÖn nay khiÕn nã ph©n biÖt víi tÊt c¶ mäi bao l©u ― chóng ta kh«ng thÓ nãi ®−îc. Cã lÏ sÏ cã mét sè cuéc
cuéc chiÕn tranh tr−íc ®©y. chiÕn tranh nh− vËy, nh−ng cÇn ph¶i nhËn thøc râ r»ng ®ã
ChØ xem xÐt cuéc chiÕn tranh ®ã trong hoµn c¶nh lÞch sö ®Æc hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh mµ ng−êi ta
biÖt cña nã ― ®iÒu mµ ng−êi m¸c-xÝt nhÊt thiÕt ph¶i lµm ― ®· tiÕn hµnh tr−íc ®©y, r»ng do ®ã nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra cho
chóng ta míi cã thÓ lµm s¸ng râ th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nã. nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa còng thay ®æi.
NÕu kh«ng, chóng ta sÏ vËn dông nh÷ng kh¸i niÖm vµ nh÷ng §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô míi ®ã, ®¶ng v« s¶n cã thÓ
luËn cø cò, lµ nh÷ng kh¸i niÖm vµ nh÷ng luËn cø ¸p dông cho cÇn ®Õn mét lo¹i tæ chøc hoµn toµn kh¸c h¼n.
mét hoµn c¶nh kh¸c, cho hoµn c¶nh cò. Thuéc vµo sè nh÷ng Trong cuèn "Weg zur Macht"1) cña m×nh, khi xem xÐt tØ mØ
kh¸i niÖm ®· lçi thêi nh− vËy, ta thÊy cã kh¸i niÖm vÒ tæ quèc vµ cÈn thËn nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ vµ tõ ®ã rót ra nh÷ng kÕt
vµ sù ph©n chia nãi trªn ― ph©n chia thµnh chiÕn tranh tù vÖ vµ luËn mét çch hÕt søc thËn träng, Cau-xky chØ ra r»ng chóng ta
chiÕn tranh tiÕn c«ng. b−íc vµo mét giai ®o¹n hoµn toµn kh¸c h¼n sù ph¸t triÓn hßa
§−¬ng nhiªn, ngay c¶ hiÖn nay, trªn bøc tranh thùc tÕ sinh b×nh tiÖm tiÕn tr−íc ®©y...
®éng vÉn cßn mét ®èm mµu s¾c cò. Ch¼ng h¹n, trong sè tÊt c¶ Ngay b©y giê th× khã cã thÓ nãi ®−îc r»ng çi h×nh thøc tæ
nh÷ng n−íc tham chiÕn chØ cã mét m×nh nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a chøc míi phï hîp víi giai ®o¹n ®ã ph¶i nh− thÕ nµo. Nh−ng râ
lµ vÉn ®Êu tranh cho sù tån t¹i d©n téc cña hä. ë Ên-®é vµ rµng lµ do nh÷ng nhiÖm vô míi nªn giai cÊp v« s¶n ph¶i x©y
Trung-quèc, nh÷ng ng−êi v« s¶n gi¸c ngé còng kh«ng thÓ ®i dùng nh÷ng tæ chøc míi hoÆc c¶i biÕn nh÷ng tæ chøc cò. H¬n
theo mét con ®−êng nµo kh¸c ngoµi con ®−êng d©n téc, v× ®Êt
n÷a, nçi lo sî lµm ®¶o lén tæ chøc cña m×nh mµ nh÷ng ng−êi
n−íc cña hä vÉn ch−a h×nh thµnh nh÷ng nhµ n−íc d©n téc. NÕu
d©n chñ - x· héi §øc béc lé hÕt søc râ rµng, ®· lµ mét nçi lo sî
nh− Trung-quèc v× thÕ mµ ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh
phi lý th× çi chñ nghÜa hîp ph¸p b»ng bÊt kú gi¸ nµo ®ã l¹i
tiÕn c«ng th× chóng ta còng chØ cã thÓ th«ng c¶m víi hä v×,
cµng phi lý. Chóng ta biÕt r»ng Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-
kh¸ch quan mµ nãi, ®ã sÏ lµ mét cuéc chiÕn tranh tiÕn bé. Còng
bua ®· ph¸t hµnh mét tê truyÒn ®¬n bÊt hîp ph¸p chèng chiÕn
hÖt nh− n¨m 1848, M¸c ®· cã thÓ tuyªn truyÒn cho mét cuéc
chiÕn tranh tiÕn c«ng chèng l¹i n−íc Nga. 1)
― "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn"
tranh. Tæ chøc Çp-ca-d¬ vµ mét sè tæ chøc Nga kh¸c còng ®· kh«ng xem xÐt nã trong bèi c¶nh lÞch sö cña nã, th× sÏ kh«ng hiÓu
lµm nh− vËy. Kh«ng nghi ngê g× c¶, ë n−íc ngoµi ng−êi ta còng chót g× cuéc chiÕn tranh nµy, vµ hä cã thÓ h×nh dung cuéc chiÕn
cã thÓ lµm nh− thÕ mµ kh«ng c¾t ®øt liªn hÖ. tranh nµy mét çch thËt ng©y th¬ Êu trÜ nh− sau: ban ®ªm, ng−êi
§−¬ng nhiªn, tÝnh hîp ph¸p lµ mét ®iÒu rÊt quý, nh−ng nµy bãp cæ ng−êi kia, thÕ lµ hµng xãm buéc ph¶i hoÆc lµ cøu n¹n
kh«ng ph¶i v« cí mµ ¡ng-ghen l¹i nãi: "Çc ngµi t− s¶n, çc nh©n cña cuéc tÊn c«ng hoÆc lµ run sî "khãa chÆt cöa" (çch nãi
ngµi h·y lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn vi ph¹m tÝnh hîp ph¸p cña cña Plª-kha-nèp) nÊp kÝn trong nhµ ®Ó tr¸nh xa cuéc Èu ®¶.
çc ngµi ®i!"31. Cã lÏ çi ®ang diÔn ra giê ®©y sÏ lµ mét bµi häc Chóng ta kh«ng ®Ó bÞ lõa phØnh vµ kh«ng ®Ó cho çc qu©n
cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, v× chÝnh phñ, kÎ lu«n s− t− s¶n gi¶i thÝch chiÕn tranh mét çch hÕt søc ®¬n gi¶n r»ng
lu«n khoe khoang ph¸ch lèi vÒ tÝnh hîp ph¸p cña nã, sÏ kh«ng ng−êi ta ®· sèng ― nh− hä nãi ― mét çch hßa b×nh, kÎ nµy tiÕn
b¨n kho¨n ngÇn ng¹i khi ph¶i vi ph¹m tÝnh hîp ph¸p ®ã vÒ c«ng, kÎ kia tù vÖ.
mäi mÆt. VÒ mÆt ®ã, çi mÖnh lÖnh th« b¹o cña viªn chØ huy §ång chÝ Lª-nin ®äc mét ®o¹n trÝch bµi cña Lót-d¸t-ti ®¨ng
BÐc-lanh ― y ®· buéc tê "Vorwärts"32 ph¶i ®¨ng lÖnh nµy lªn trªn mét tê b¸o ý. Trong bµi nµy, nhµ chÝnh kh¸ch ý vui s−íng
trang nhÊt ― cã thÓ cã Ých. Nh−ng, b¶n th©n tê "Vorwärts" ®· tù v× ng−êi chiÕn th¾ng vÜ ®¹i trong cuéc chiÕn tranh lµ... tæ quèc,
kÕt liÔu ®êi m×nh, sau khi, v× sî bÞ ®×nh b¶n, ®· tõ bá ®Êu tranh kh¸i niÖm tæ quèc, vµ nh¾c l¹i: cÇn ph¶i nhí lêi cña Xi-xª-r«ng
giai cÊp vµ høa lµ sÏ kh«ng ®Ò cËp ®Õn ®Êu tranh giai cÊp cho nãi r»ng "néi chiÕn lµ ®iÒu bÊt h¹nh lín nhÊt".
®Õn khi chiÕn tranh kÕt thóc. Nã ®· chÕt, nh− lêi nhËn xÐt ®óng §ã lµ ®iÒu mµ bän t− s¶n ®· ®¹t ®−îc, ®ã lµ ®iÒu lµm
®¾n cña tê "TiÕng nãi" ë Pa-ri, mét tê b¸o x· héi chñ nghÜa tèt chóng xóc ®éng nhÊt, lµm chóng vui s−íng nhÊt, vµ còng lµ
nhÊt hiÖn nay ë ch©u ¢u. Cµng bÊt ®ång s©u s¾c vµ th−êng ®iÒu ®· khiÕn chóng ph¶i tiªu hao v« khèi tiÒn cña vµ nç lùc.
xuyªn víi M¸c-tèp bao nhiªu, t«i l¹i cµng ph¶i nãi døt kho¸t Chóng ra søc thuyÕt phôc chóng ta r»ng ®ã vÉn lµ cuéc chiÕn
bÊy nhiªu r»ng nhµ tr−íc t¸c ®ã hiÖn ®ang lµm chÝnh çi ®iÒu tranh cò, mét cuéc chiÕn tranh th«ng th−êng, mét cuéc chiÕn
mµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi ph¶i lµm. ¤ng ta chØ trÝch chÝnh tranh d©n téc.
phñ n−íc m×nh, «ng ta v¹ch trÇn giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh, Nh−ng kh«ng. Thêi kú çc cuéc chiÕn tranh d©n téc ®· qua
«ng ta chöi rña çc bé tr−ëng n−íc m×nh. Cßn nh÷ng ng−êi x· råi. Cuéc chiÕn tranh tr−íc m¾t chóng ta hiÖn nay lµ mét cuéc
héi chñ nghÜa mµ hiÖn nay, sau khi ®· gi¶i gi¸p quy hµng chÝnh chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ
phñ n−íc m×nh, ®ang ra søc v¹ch trÇn vµ lµm « nhôc çc bé nghÜa cã nhiÖm vô ph¶i biÕn cuéc chiÕn tranh "d©n téc" thµnh
tr−ëng vµ çc giai cÊp cÇm quyÒn cña n−íc kh¸c, th× l¹i thùc néi chiÕn.
hiÖn vai trß nh÷ng nhµ tr−íc t¸c t− s¶n. Vµ chÝnh b¶n th©n Duy- Cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nµy, tÊt c¶ chóng ta ®·
®¬-cum còng ®· kh¸ch quan ®ãng vai trß tay sai cña chÝnh phñ chê nã, chóng ta ®· s½n sµng ®èi víi nã. Mµ mét khi ®· nh−
§øc, gièng nh− nh÷ng kÎ kh¸c ®· ®ãng vai trß ®ã ®èi víi çc vËy th× hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i biÕt xem ai ®· tiÕn c«ng;
®ång minh Ph¸p - Nga. tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®· chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn tranh, vµ
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo kh«ng hiÓu r»ng cuéc ng−êi tiÕn c«ng lµ ng−êi cho r»ng gi©y phót nµy lµ gi©y phót
chiÕn tranh nµy lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, thuËn lîi nhÊt.
B¶n qu¶ng ço buæi thuyÕt tr×nh cña V. I. Lª-nin

“ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi”. ―
2 (15) th¸ng M−êi 1914
¶nh thu nhá

TiÕp ®ã, ®ång chÝ Lª-nin chuyÓn sang ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm "tæ Mét khi chiÕn tranh ®· b¾t ®Çu råi th× lÈn trèn nã lµ ®iÒu
quèc" xÐt trªn quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa. kh«ng thÓ lµm ®−îc. CÇn ph¶i tiÕn vµ lµm çi c«ng viÖc cña mét
Kh¸i niÖm nµy ®· ®−îc ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c vµ râ rµng trªn ng−êi x· héi chñ nghÜa cña m×nh. Ngoµi mÆt trËn, cã lÏ ng−êi ta
nh÷ng trang s¸ch xuÊt s¾c cña cuèn "Tuyªn ng«n cña §¶ng sÏ nghÜ ngîi vµ suy tÝnh nhiÒu h¬n lµ "ë nhµ". CÇn ph¶i tiÕn vµo
céng s¶n" mµ kinh nghiÖm thùc tÕ ®· hoµn toµn kiÓm nghiÖm ®Êy vµ ë ®ã, tiÕn hµnh tæ chøc giai cÊp v« s¶n ®Ó ®¹t ®Õn môc
vµ x¸c nhËn. Lª-nin ®äc mét ®o¹n trÝch cuèn "Tuyªn ng«n cña ®Ých cuèi cïng, v× sÏ thËt lµ kh«ng t−ëng nÕu nghÜ r»ng giai cÊp
§¶ng céng s¶n", trong ®ã kh¸i niÖm tæ quèc ®−îc coi lµ mét v« s¶n cã thÓ ®¹t tíi môc ®Ých cuèi cïng b»ng con ®−êng hßa
ph¹m trï lÞch sö, phï hîp víi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt b×nh. Kh«ng thÓ tõ chñ nghÜa t− b¶n chuyÓn sang chñ nghÜa x·
®Þnh cña x· héi, nh−ng sau ®ã th× trë nªn kh«ng cÇn thiÕt. Giai héi mµ kh«ng ph¸ vì nh÷ng khu«n khæ d©n téc, còng nh−
cÊp v« s¶n kh«ng thÓ yªu çi mµ hä kh«ng cã. Giai cÊp v« s¶n tr−íc ®©y kh«ng thÓ tõ chÕ ®é phong kiÕn chuyÓn sang chñ
kh«ng cã tæ quèc. nghÜa t− b¶n mµ kh«ng cã t− t−ëng d©n téc.
NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong cuéc
chiÕn tranh hiÖn nay lµ g×? "TiÕng nãi", çc sè 37 vµ 38, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
§ång chÝ Lª-nin ®äc nghÞ quyÕt Stót-ga, b¶n nghÞ quyÕt mµ ngµy 25 vµ 27 th¸ng M−êi 1914 "TiÕng nãi"
sau ®ã ®· ®−îc phª chuÈn vµ bæ sung thªm ë C«-pen-ha-g¬ vµ
Ba-l¬. NghÞ quyÕt nµy chØ ra mét çch râ rµng ph−¬ng ph¸p ®Êu
tranh cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chèng çc xu h−íng
muèn chiÕn tranh vµ tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi cuéc chiÕn tranh
®· næ ra. Nh÷ng tr¸ch nhiÖm ®ã ®· ®−îc x¸c ®Þnh qua nh÷ng
tÊm g−¬ng çch m¹ng Nga vµ C«ng x· Pa-ri. NghÞ quyÕt Stót-ga
®−îc so¹n th¶o mét çch thËn träng, chó ý ®Õn tÊt c¶ mäi luËt
h×nh sù cã thÓ cã, nh−ng trong nghÞ quyÕt nhiÖm vô ®· ®−îc chØ
ra rÊt râ rµng. C«ng x· Pa-ri ― ®ã lµ mét cuéc néi chiÕn. D−íi
h×nh thøc nµo, lóc nµo vµ ë ®©u, ― ®ã lµ mét vÊn ®Ò kh¸c, nh−ng
h−íng ho¹t ®éng cña chóng ta ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng.
Sau ®Êy, ®ång chÝ Lª-nin ®øng trªn quan ®iÓm ®ã xem xÐt
nh÷ng lËp tr−êng mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc
kh¸c nhau ®· ®i theo trong thùc tÕ. Ngoµi nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a
ra, nh− tê "Avanti!" ë ý ®· v¹ch râ, cßn cã nh÷ng ng−êi Nga ®·
thi hµnh nghÜa vô cña hä, Kª-r¬ H¸c-®i còng thi hµnh nghÜa vô
cña m×nh khi v¹ch trÇn chÝnh s¸ch cña E-®u-a Gr©y.
41 42 V. I. Lª-nin
v× sî lµm cho "®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n" (xin ®äc: giai
cÊp tiÓu t− s¶n) xa l¸nh m×nh, ― kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ®ã
lµ nh÷ng c¬ së t− t−ëng cña chñ nghÜa c¬ héi. ChÝnh trªn c¬ së
®ã mµ t©m tr¹ng chñ nghÜa s«-vanh, chñ nghÜa ¸i quèc hiÖn nay
cña ®a sè l·nh tô trong Quèc tÕ II, ®· t¨ng lªn. Nh÷ng ng−êi
quan s¸t thuéc ®ñ mäi lo¹i ®· nhËn thÊy tõ l©u r»ng trªn thùc
T×nh h×nh vµ nhiÖm vô tÕ, nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa ®· chiÕm −u thÕ trong sè
nh÷ng l·nh tô cña Quèc tÕ II. ChiÕn tranh chØ lµm lé râ mét
Cña quèc tÕ x· héi chñ nghÜa33 çch ®Æc biÖt nhanh chãng vµ ®Æc biÖt m¹nh mÏ quy m« thùc tÕ
cña çi −u thÕ Êy. Kh«ng lÊy g× lµm l¹ lµ sù gay g¾t phi th−êng
Trong cuéc khñng ho¶ng hiÖn nay, ®iÒu nghiªm träng h¬n cña cuéc khñng ho¶ng ®· g©y ra mét lo¹t sù ph©n hãa cña çc
c¶ lµ ë chç chñ nghÜa d©n téc t− s¶n, chñ nghÜa s«-vanh ®· phe ph¸i cò. Nh−ng nãi chung vµ nh×n toµn bé, sù ph©n hãa ®ã
chiÕn th¾ng phÇn ®«ng nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh thøc cña chñ
chØ ®ông ®Õn nh÷ng ç nh©n th«i. Cßn nh÷ng xu h−íng trong
nghÜa x· héi ch©u ¢u. Kh«ng ph¶i kh«ng cã lý do mµ nh÷ng
néi bé chñ nghÜa x· héi th× vÉn y nguyªn nh− tr−íc.
b¸o chÝ t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc khi th× chÕ giÔu hä, khi l¹i t¸n
Kh«ng cã sù nhÊt trÝ hoµn toµn trong nh÷ng ng−êi x· héi
d−¬ng hä mét çch ®é l−îng. Vµ ®èi víi ng−êi nµo muèn vÉn
chñ nghÜa Ph¸p. B¶n th©n Va-li-¨ng, mét ng−êi cïng ®i theo
lµ ng−êi x· héi chñ nghÜa, th× nhiÖm vô quan träng h¬n hÕt lµ
®−êng lèi s«-vanh víi Ghe-®¬, Plª-kha-nèp, Ðc-vª, v. v., còng
t×m hiÓu nh÷ng nguyªn nh©n cña cuéc khñng ho¶ng x· héi chñ
ph¶i thó nhËn r»ng «ng ta ®· nhËn ®−îc nhiÒu bøc th− cña
nghÜa vµ ph©n tÝch nh÷ng nhiÖm vô cña Quèc tÕ.
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ph¶n ®èi nãi r»ng chiÕn
Mét sè ng−êi sî kh«ng d¸m thõa nhËn ch©n lý nµy: cuéc
tranh lµ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, vµ giai cÊp t− s¶n
khñng ho¶ng, hay nãi cho ®óng h¬n, sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II
Ph¸p còng ph¶i chÞu phÇn tr¸ch nhiÖm ch¼ng kÐm g× giai cÊp
lµ sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa c¬ héi.
t− s¶n çc n−íc kh¸c. Kh«ng nªn quªn r»ng nh÷ng lêi nãi ®ã
Hä dÉn chøng, ch¼ng h¹n, ®Õn sù nhÊt trÝ cña nh÷ng ng−êi x·
héi chñ nghÜa Ph¸p, sù ph©n hãa hÇu nh− hoµn toµn cña nh÷ng kh«ng nh÷ng bÞ chñ nghÜa c¬ héi chiÕn th¾ng bÞt ®i, mµ cßn bÞ
phe ph¸i cò cña chñ nghÜa x· héi trong vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi kiÓm duyÖt qu©n sù bÞt ®i n÷a. ë Anh, nhãm Hen-®man
chiÕn tranh. Nh−ng nh÷ng dÉn chøng ®ã ®Òu kh«ng chÝnh x¸c. (nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Anh ― "§¶ng x· héi chñ nghÜa
B¶o vÖ chñ tr−¬ng hîp t¸c giai cÊp, tõ bá t− t−ëng çch Anh")34 ®· hoµn toµn r¬i vµo chñ nghÜa s«-vanh, hÖt nh− ®a
m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh sè çc l·nh tô nöa tù do chñ nghÜa cña çc c«ng liªn. M¸c-§«-
çch m¹ng, thÝch øng víi chñ nghÜa d©n téc t− s¶n, quªn nan vµ Kª-r¬ H¸c-®i, thuéc "§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp"35 c¬ héi
mÊt tÝnh chÊt t¹m thêi - lÞch sö cña nh÷ng ranh giíi gi÷a chñ nghÜa, ®Òu chèng l¹i chñ nghÜa s«-vanh. §ã thËt sù lµ mét
çc d©n téc hoÆc tæ quèc, biÕn tÝnh hîp ph¸p t− s¶n thµnh tr−êng hîp ngo¹i lÖ. Nh−ng mét sè ng−êi d©n chñ - x· héi
b¸i vËt, tõ bá quan ®iÓm giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng, tõ l©u ®· ®Êu tranh chèng Hen-®man, th× nay ®·
T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa 43 44 V. I. Lª-nin
rêi bá hµng ngò "§¶ng x· héi chñ nghÜa Anh". ë §øc, t×nh ®ã, M¸c-tèp lµ ng−êi ®øng ®¾n nhÊt: «ng ta ®Êu tranh chèng
h×nh rÊt râ: bän c¬ héi chñ nghÜa ®· th¾ng, chóng ®ang ¨n chñ nghÜa s«-vanh c¶ Ph¸p lÉn §øc, ph¶n ®èi tê "Vorwärts",
mõng, chóng "lÊy lµm võa lßng". "Ph¸i gi÷a", do Cau-xky ph¶n ®èi ngµi Hen-®man vµ Ma-xlèp, nh−ng kh«ng d¸m kiªn
®øng ®Çu, ®· r¬i vµo chñ nghÜa c¬ héi vµ b¶o vÖ chñ nghÜa ®ã quyÕt chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ vµ chèng kÎ biÖn hé "cã
b»ng nh÷ng lêi ngôy biÖn ®Æc biÖt gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, tÇm thÕ lùc nhÊt" cho chñ nghÜa c¬ héi ®ã lµ "ph¸i gi÷a" cña §¶ng
th−êng vµ ®Çy tù m·n. Trong giíi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· d©n chñ - x· héi §øc. Nh÷ng ý ®å tr×nh bµy hµnh ®éng t×nh
héi çch m¹ng næi lªn nh÷ng tiÕng ph¶n ®èi ― cña Mª-rinh, nguyÖn ®Çu qu©n thµnh viÖc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô x· héi
Pan-nª-cóc, C. LiÕp-nÕch vµ cña nhiÒu ng−êi giÊu tªn kh¸c chñ nghÜa (xem b¶n tuyªn bè cña nhãm ng−êi Nga d©n chñ -
n÷a ë §øc vµ ë phÇn nãi tiÕng §øc cña Thôy-sÜ. ë ý, çc ph¸i x· héi vµ x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t×nh nguyÖn ®Çu qu©n
còng rÊt râ: bän c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan, BÝt-x«-la-ti vµ ë Pa-ri, vµ c¶ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan, cña Lª-
®ång bän th× b¶o vÖ "tæ quèc", b¶o vÖ Ghe-®¬ ― Va-li-¨ng ― ®e vµ v. v.)36 chØ ®−îc cã Plª-kha-nèp biÖn hé cho th«i. §a sè
Plª-kha-nèp ― Ðc-vª. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch trong chi bé Pa-ri cña ®¶ng ta ®· lªn ¸n nh÷ng ý ®å ®ã37. B¹n
m¹ng ("®¶ng x· héi chñ nghÜa"), do tê "Avanti!" ®øng ®Çu,
®äc cã thÓ thÊy râ lËp tr−êng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
®ang ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh vµ bãc trÇn tÝnh chÊt
®¶ng ta trong x· luËn cña sè b¸o nµy1). VÒ lÞch sö cña qu¸ tr×nh
t− s¶n - vô lîi cña nh÷ng lêi kªu gäi tiÕn hµnh chiÕn tranh; hä
®¶ng ta nªu ra nh÷ng quan ®iÓm cña m×nh, th× ®Ó tr¸nh mäi
®−îc tuyÖt ®¹i ®a sè c«ng nh©n tiªn tiÕn ñng hé. ë Nga, bän
®iÒu hiÓu sai, chóng ta ph¶i x¸c minh nh÷ng sù kiÖn sau nµy:
c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan trong phe bän thñ tiªu ®· lªn tiÕng
mét nhãm ®¶ng viªn cña ®¶ng ta kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n
ñng hé chñ nghÜa s«-vanh trong nh÷ng buæi thuyÕt tr×nh vµ
to lín trong viÖc kh«i phôc l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ vÒ tæ chøc
trªn b¸o chÝ. P. Ma-xlèp vµ E. XmiÕc-nèp lÊy cí b¶o vÖ tæ quèc
do chiÕn tranh lµm gi¸n ®o¹n, tr−íc hÕt, ®· ®−a ra nh÷ng
®Ó b¶o vÖ chÕ ®é Nga hoµng (n−íc §øc, çc b¹n cã thÊy
"luËn c−¬ng" vµ chuyÓn trong çc ®ång chÝ vµo nh÷ng ngµy 6 -
kh«ng, nã ®ang muèn dïng "søc m¹nh cña gi¸o m¸c" ®Ó
8 th¸ng ChÝn (lÞch míi). Sau ®ã, nhê nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
buéc "chóng ta" ph¶i ký nh÷ng hiÖp nghÞ th−¬ng m¹i ®Êy,
cßn chÕ ®é Nga hoµng th× cã lÏ ®· vµ ®ang kh«ng dïng ®Õn héi Thôy-sÜ chuyÓn cho hai ®¹i biÓu trong héi nghÞ ý - Thôy-sÜ
søc m¹nh cña gi¸o m¸c, roi vät, gi¸ treo cæ ®Ó bãp nghÑt ®êi ë Lu-ga-n« (ngµy 27 th¸ng ChÝn). M·i ®Õn gi÷a th¸ng M−êi míi
sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ d©n téc cña 9/10 d©n c− n−íc Nga kh«i phôc l¹i ®−îc liªn l¹c vµ míi nªu ra ®−îc quan ®iÓm cña
®©u!) vµ biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng. X· luËn cña sè b¸o nµy chÝnh
tham gia néi çc ph¶n ®éng cña bän t− s¶n, biÖn hé cho viÖc lµ nh÷ng "luËn c−¬ng" ®ã ®−îc biªn so¹n mét çch hoµn chØnh.
h«m nay biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh, ngµy §ã lµ tãm t¾t t×nh h×nh cña ph¸i d©n chñ - x· héi
mai biÓu quyÕt t¸n thµnh trang bÞ míi!! Plª-kha-nèp, ng−êi ch©u ¢u vµ Nga. Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ ®· hai n¨m râ
®· phñ lªn chñ nghÜa s«-vanh Nga cña m×nh çi mµu th©n m−êi. ViÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ §øc tranh
Ph¸p, vµ A-lÕch-xin-xki ®Òu r¬i tuét vµo chñ nghÜa d©n téc.
C¨n cø vµo tê "TiÕng nãi" ë Pa-ri mµ xÐt, th× trong çi lò ng−êi 1) Xem tËp nµy, tr. 15 - 26.
luËn víi nhau trªn b¸o chÝ ®· chøng tá døt kho¸t ®iÒu ®ã. §iÒu c¬ héi chñ nghÜa kh«ng d¸m thõa nhËn ch©n lý ®ã cña chñ
®ã kh«ng nh÷ng ®· ®−îc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i t¶ nghÜa x· héi, vµ thËm chÝ nhiÒu khi kh«ng d¸m c«ng khai
(Mª-rinh vµ tê "Bremer Bürger-Zeitung"38) mµ cßn ®−îc c¶ ®−¬ng ®Çu víi ch©n lý ®ã. Phong trµo x· héi chñ nghÜa kh«ng
nh÷ng b¸o chÝ «n hßa ë Thôy-sÜ (tê "Volks-recht") thõa nhËn thÓ th¾ng ®−îc trong khu«n khæ cò cña tæ quèc. Nã s¸ng t¹o ra
n÷a. Nh÷ng m−u toan cña Cau-xky che giÊu sù ph¸ s¶n ®ã chØ cho x· héi loµi ng−êi nh÷ng h×nh thøc míi, cao h¬n, trong ®ã lÇn
lµ nh÷ng trß lÈn tr¸nh quanh co hÌn nh¸t. Mµ sù ph¸ s¶n ®ã ®Çu tiªn nh÷ng nhu cÇu chÝnh ®¸ng vµ nh÷ng nguyÖn väng tiÕn
chÝnh lµ sù ph¸ s¶n cña çi chñ nghÜa c¬ héi ®· bÞ giai cÊp t− bé cña quÇn chóng lao ®éng thuéc mäi d©n téc ®−îc tháa m·n
s¶n khèng chÕ. trong sù ®oµn kÕt quèc tÕ, sau khi nh÷ng biªn giíi hiÖn t¹i gi÷a
LËp tr−êng cña giai cÊp t− s¶n lµ râ rµng. Còng râ rµng lµ çc d©n téc ®· bÞ xãa bá. §Ó ®èi phã víi viÖc giai cÊp t− s¶n hiÖn
bän c¬ héi chñ nghÜa chØ mï qu¸ng lÆp l¹i nh÷ng lý lÏ cña giai ®¹i ®ang ra søc t×m çch chia rÏ c«ng nh©n vµ ph¸ sù thèng nhÊt
cÊp t− s¶n th«i. Chóng ta cßn cã thÓ bæ sung cho bµi x· luËn nãi cña hä r»ng çch gi¶ dèi viÖn ra viÖc "b¶o vÖ tæ quèc", nh÷ng
trªn b»ng çch ®¬n gi¶n chØ ra nh÷ng lêi chÕ nh¹o cña tê "Neue c«ng nh©n gi¸c ngé sÏ th−êng xuyªn cè g¾ng ®oµn kÕt nh©n d©n
Zeit" nãi r»ng chñ nghÜa quèc tÕ chÝnh lµ sù chÐm giÕt lÉn nhau lao ®éng çc n−íc kh¸c nhau trong cuéc ®Êu tranh nh»m lËt ®æ
cña c«ng nh©n çc n−íc v× sù nghiÖp b¶o vÖ tæ quèc! sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc.
Chóng ta tr¶ lêi bän c¬ héi chñ nghÜa r»ng kh«ng thÓ ®Æt Giai cÊp t− s¶n lõa bÞp quÇn chóng, che giÊu nh÷ng hµnh
vÊn ®Ò tæ quèc ra mµ l¹i kh«ng tÝnh ®Õn tÝnh chÊt lÞch sö cô ®éng c−íp bãc ®Õ quèc chñ nghÜa d−íi çi t− t−ëng cò vÒ
thÓ cña cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i. §ã lµ mét cuéc chiÕn tranh "chiÕn tranh d©n téc". Giai cÊp v« s¶n tè ço sù lõa bÞp ®ã,
®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ mét cuéc chiÕn tranh trong thêi kú tuyªn bè khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh
ph¸t triÓn nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n, trong thêi kú ço néi chiÕn. ChÝnh khÈu hiÖu ®ã ®· ®−îc nªu ra trong nh÷ng
chung cña chñ nghÜa t− b¶n. Giai cÊp c«ng nh©n tr−íc hÕt nghÞ quyÕt Stót-ga vµ Ba-l¬ lµ nh÷ng nghÞ quyÕt ®· dù kiÕn
ph¶i "tù tæ chøc trong khu«n khæ cña d©n téc" nh− ®· nãi chÝnh lµ cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i chø kh«ng ph¶i cuéc chiÕn
trong "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", b¶n tuyªn ng«n nµy tranh nãi chung, vµ ®· kh«ng nãi lµ ph¶i "b¶o vÖ tæ quèc", mµ
®· chØ ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo vµ trong nh÷ng ph¹m vi nãi lµ ph¶i "thóc ®Èy cho sù thèng trÞ t− b¶n chñ nghÜa mau sôp
nµo chóng ta thõa nhËn d©n téc vµ tæ quèc lµ nh÷ng h×nh ®æ", lµ ph¶i lîi dông cuéc khñng ho¶ng do chiÕn tranh g©y ra
thøc cÇn thiÕt cña x· héi t− s¶n vµ, do ®ã, cña tæ quèc t− s¶n. mµ thùc hiÖn môc ®Ých nãi trªn, ph¶i noi g−¬ng C«ng x·. C«ng
Bän c¬ héi chñ nghÜa xuyªn t¹c ch©n lý ®ã b»ng çch ®em çi x· chÝnh lµ viÖc biÕn mét cuéc chiÕn tranh gi÷a çc d©n téc
®óng ®èi víi thêi kú ph¸t sinh cña chÕ ®é t− b¶n mµ ®Æt vµo thµnh néi chiÕn.
thêi kú ço chung cña chÕ ®é ®ã. Nh−ng, vÒ thêi kú nµy, vÒ ChuyÓn hãa nh− thÕ, ®−¬ng nhiªn kh«ng ph¶i lµ mét
nh÷ng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh ®Ó viÖc dÔ dµng vµ kh«ng thÓ thùc hiÖn "tïy theo ý muèn"
ph¸ hñy chÕ ®é t− b¶n chø kh«ng ph¶i chÕ ®é phong kiÕn, cña ®¶ng nµy hay ®¶ng kh¸c ®−îc. Nh−ng nã n»m trong
th× "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" nãi râ rµng vµ døt kho¸t nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña chñ nghÜa t− b¶n nãi
r»ng: "c«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc". Chóng ta hiÓu t¹i sao ph¸i chung, vµ cña thêi kú ço chung cña chñ nghÜa t− b¶n nãi
riªng. Ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chÝnh lµ ®éng duy nhÊt x· héi chñ nghÜa trong thêi kú xung ®ét vò
ph¶i nh»m theo h−íng ®ã vµ chØ h−íng ®ã th«i. Kh«ng biÓu trang ®Õ quèc chñ nghÜa cña çc giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc
quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh, kh«ng khuyÕn khÝch n−íc. §¶ ®¶o çi t×nh c¶m ng©y th¬ cña nh÷ng nguyÖn väng
chñ nghÜa s«-vanh cña n−íc "m×nh" (vµ cña nh÷ng n−íc ®ång thµnh kÝnh muèn "hßa b×nh víi bÊt cø gi¸ nµo"! Chóng ta h·y
minh), ®Êu tranh tr−íc hÕt chèng chñ nghÜa s«-vanh cña giai gi−¬ng cao ngän cê néi chiÕn lªn! Chñ nghÜa ®Õ quèc ®e däa
cÊp t− s¶n n−íc "m×nh", vµ khi khñng ho¶ng næ ra, khi chÝnh vËn mÖnh cña nÒn v¨n minh ch©u ¢u: sau cuéc chiÕn tranh nµy,
b¶n th©n giai cÊp t− s¶n xãa bá chÕ ®é hîp ph¸p mµ nã ®· thiÕt ch¼ng bao l©u sÏ cßn cã nhiÒu cuéc chiÕn tranh kh¸c n÷a, nÕu
lËp, th× kh«ng chØ giíi h¹n ë nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng hîp nh− kh«ng cã mét lo¹t cuéc çch m¹ng th¾ng lîi. C©u chuyÖn
ph¸p, ― ®ã lµ ph−¬ng ch©m hµnh ®éng dÉn tíi néi chiÕn, vµ, vÒ "cuéc chiÕn tranh cuèi cïng" chØ lµ mét c©u chuyÖn rçng
®Õn mét giê phót nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña cuéc háa ho¹n toµn tuÕch vµ cã h¹i; ®ã lµ mét "chuyÖn hoang ®−êng" tiÓu t− s¶n
ch©u ¢u, th× sÏ thùc sù ®−a ®Õn néi chiÕn. (nh− lêi tê "TiÕng nãi"39 ®· nãi rÊt ®óng). NÕu kh«ng ph¶i ngµy
ChiÕn tranh kh«ng ph¶i lµ mét viÖc ngÉu nhiªn, kh«ng nay th× sÏ lµ ngµy mai, nÕu kh«ng ph¶i trong cuéc chiÕn tranh
ph¶i lµ mét "téi lçi" nh− çc linh môc C¬-®èc gi¸o th−êng nµy th× sÏ lµ trong thêi kú sau chiÕn tranh nµy, nÕu kh«ng ph¶i
nghÜ (hä tuyªn truyÒn chñ nghÜa ¸i quèc, chñ nghÜa nh©n ®¹o trong cuéc chiÕn tranh nµy th× sÏ lµ trong cuéc chiÕn tranh sau
vµ hßa b×nh, kh«ng thua kÐm g× bän c¬ héi chñ nghÜa), mµ lµ nµy ngän cê néi chiÕn cña giai cÊp v« s¶n sÏ trë thµnh môc tiªu
mét giai ®o¹n kh«ng thÓ tr¸nh khái cña chñ nghÜa t− b¶n, mét tËp hîp kh«ng nh÷ng hµng tr¨m ngh×n c«ng nh©n gi¸c ngé, mµ
h×nh thøc cña ®êi sèng t− b¶n chñ nghÜa, còng hîp quy luËt c¶ hµng triÖu ng−êi nöa v« s¶n vµ tiÓu t− s¶n hiÖn ®ang bÞ chñ
nh− hßa b×nh vËy. Trong thêi chóng ta, chiÕn tranh lµ mét nghÜa s«-vanh lõa bÞp, nh−ng sÏ ®−îc nh÷ng c¶nh khñng khiÕp
cuéc chiÕn tranh gi÷a çc d©n téc. Thõa nhËn ch©n lý ®ã cña chiÕn tranh më m¾t, gi¸o dôc, thøc tØnh, tæ chøc, rÌn luyÖn
kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i tù ®Ó cho trµo l−u "d©n téc" cña chñ vµ chuÈn bÞ ®Ó tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng giai cÊp t− s¶n n−íc
nghÜa s«-vanh l«i cuèn m×nh ®i, mµ cã nghÜa lµ nh÷ng m©u "m×nh" vµ n−íc "ngoµi", chø kh«ng ph¶i chØ lµ bÞ nh÷ng c¶nh
thuÉn giai cÊp ®ang chia xÐ çc d©n téc, vÉn sÏ tiÕp tôc tån t¹i ®ã lµm cho mÊt vÝa vµ mÊt s¸ng suèt ®i.
vµ ph¸t huy t¸c dông trong thêi chiÕn, trong chiÕn tranh vµ Quèc tÕ II, bÞ chñ nghÜa c¬ héi ®¸nh b¹i, ®· chÕt. §¶ ®¶o chñ
d−íi h×nh thøc qu©n sù. Kh«ng chÞu lµm nghÜa vô qu©n sù, nghÜa c¬ héi, vµ mu«n n¨m Quèc tÕ III ®· lo¹i bá ®−îc kh«ng
b·i c«ng chèng chiÕn tranh, v. v., chØ lµ nh÷ng hµnh ®éng nh÷ng "kÎ ®µo ngò" (nh− tê "TiÕng nãi" mong muèn) mµ c¶ chñ
hoµn toµn ngu xuÈn, lµ mét m¬ t−ëng nghÌo nµn vµ sî sÖt nghÜa c¬ héi n÷a!
muèn cã mét cuéc ®Êu tranh kh«ng vò trang chèng l¹i giai cÊp VÒ phÇn nã, Quèc tÕ II ®· hoµn thµnh ®−îc mét
t− s¶n vò trang, lµ mét ®iÒu mong −íc xãa bá chñ nghÜa t− b¶n c«ng t¸c chuÈn bÞ cã Ých lµ c«ng t¸c b−íc ®Çu tæ chøc
mµ kh«ng ph¶i tiÕn hµnh mét hay nhiÒu cuéc néi chiÕn kÞch quÇn chóng v« s¶n l¹i trong mét thêi kú "hßa b×nh" l©u
liÖt. C¶ trong qu©n ®éi n÷a, mét ng−êi x· héi chñ nghÜa còng cã dµi, thêi kú cña chÕ ®é n« lÖ t− b¶n chñ nghÜa ®éc ¸c nhÊt
nhiÖm vô tuyªn truyÒn ®Êu tranh giai cÊp; ho¹t ®éng nh»m vµ cña b−íc tiÕn bé nhanh nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n,
biÕn cuéc chiÕn tranh gi÷a çc d©n téc thµnh néi chiÕn lµ hµnh tøc lµ thêi kú 30 n¨m cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX.
T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa 49
Quèc tÕ III cã nhiÖm vô tæ chøc nh÷ng lùc l−îng cña giai cÊp v«
s¶n nh»m tiÕn c«ng çch m¹ng vµo çc chÝnh phñ t− b¶n chñ
nghÜa, nh»m tiÕn hµnh néi chiÕn chèng giai cÊp t− s¶n tÊt c¶ çc
n−íc ®Ó giµnh chÝnh quyÒn, ®Ó cho chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi!
"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 33, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914 "Ng−êi d©n chñ - x· héi", cã ®èi
chiÕu víi b¶n th¶o
51
Çc m¸c
(s¬ l−îc tiÓu sö,

kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa m¸c)40
ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng

M−êi mét 1914
In cã rót gän n¨m 1915 trong Tõ

®iÓn b¸ch khoa Gra-n¸t, xuÊt b¶n
lÇn thø 7, t.28
Ký tªn: V.I-lin
Lêi tùa in n¨m 1918 trong cuèn: Theo ®óng b¶n th¶o, cã ®èi chiÕu
N.Lª-nin. "Çc M¸c", M¸t-xc¬-va, víi b¶n in trong s¸ch
Nhµ xuÊt b¶n "Sãng vç"
53 54
Lêi tùa
Bµi viÕt vÒ Çc M¸c, hiÖn nay in thµnh s¸ch riªng, t«i viÕt
n¨m 1913 (t«i nhí ®¹i kh¸i nh− thÕ) cho cuèn tõ ®iÓn Gra-n¸t.
Cuèi bµi, t«i cã viÕt mét b¶n môc lôc kh¸ tØ mØ nh÷ng s¸ch viÕt
vÒ M¸c, trong ®ã, phÇn lín kª çc t¸c phÈm viÕt b»ng tiÕng Çc M¸c sinh ngµy 5 th¸ng N¨m 1818, theo lÞch míi ë T¬-ri-
n−íc ngoµi. S¸ch nµy kh«ng in b¶n môc lôc ®ã. Ngoµi ra, çc ¬ (miÒn Ranh n−íc Phæ). Cha lµ luËt s− ng−êi Do-th¸i, ®Õn n¨m
biªn tËp viªn cuèn tõ ®iÓn, vÒ phÝa hä, v× sî bÞ kiÓm duyÖt, nªn 1824 th× theo ®¹o Tin lµnh. Gia ®×nh «ng phong l−u, cã häc
®· bá ®i phÇn cuèi bµi tr×nh bµy vÒ s¸ch l−îc çch m¹ng cña thøc, nh−ng kh«ng ph¶i lµ gia ®×nh çch m¹ng. Sau khi tèt
M¸c. TiÕc thay, ë ®©y, t«i kh«ng thÓ viÕt l¹i ®o¹n Êy ®−îc, v× nghiÖp tr−êng trung häc ë T¬-ri-¬, M¸c vµo häc Tr−êng ®¹i häc
b¶n nh¸p cßn n»m ®©u ®ã trong çc giÊy tê cña t«i ®Ó ë Cra-cèp tæng hîp Bon råi häc ë Tr−êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh; ë
hay ë Thuþ- sÜ. T«i chØ nhí r»ng ë phÇn cuèi nµy cña bµi, t«i ®©y, «ng häc luËt vµ nhÊt lµ sö vµ triÕt häc. N¨m 1841, «ng häc
nh©n tiÖn dÉn ra mét ®o¹n trong bøc th− cña M¸c viÕt cho ¡ng – xong vµ tr×nh bµy luËn ¸n tiÕn sÜ vÒ triÕt häc £-pi-quya. Håi ®ã,
ghen ®Ò ngµy 16. IV.1856, trong ®ã M¸c ®· viÕt: "ë §øc, toµn bé víi nh÷ng quan ®iÓm cña «ng, «ng cßn lµ mét ng−êi duy t©m
vÊn ®Ò phô thuéc vµo kh¶ n¨ng t¸i diÔn l¹i cuéc chiÕn tranh thuéc ph¸i Hª-ghen. ë BÐc-lanh, «ng gia nhËp "ph¸i Hª-ghen
n«ng d©n ®Ó ñng hé cuéc çch m¹ng v« s¶n. Nh− vËy mäi viÖc çnh t¶" (trong ®ã cã Bru-n« Bau-¬ vµ nhiÒu ng−êi kh¸c), lµ
sÏ tèt"41 . §Êy lµ ®iÒu mµ tõ n¨m 1905 nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch ph¸i t×m çch rót tõ triÕt häc Hª-ghen ra nh÷ng kÕt luËn v«
ë n−íc ta ®· kh«ng hiÓu vµ ®Õn b©y giê, hä ®· ®i ®Õn chç ph¶n thÇn vµ çch m¹ng.
béi hoµn toµn sù nghiÖp chñ nghÜa x· héi vµ ch¹y sang phe giai Tèt nghiÖp ®¹i häc, M¸c ®Õn ngô ë Bon víi ý ®Þnh xin mét
cÊp t− s¶n. ch©n gi¸o s− ë ®ã. Nh−ng chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña chÝnh phñ
håi ®ã buéc «ng ph¶i bá ý ®Þnh lµm nghÒ gi¸o s− ®¹i häc, chÝnh
N. Lª-nin phñ ®ã ®· çch chøc gi¸o s− cña Lót-vÝch Ph¬ -b¸ch n¨m 1832,
n¨m 1836, l¹i tõ chèi kh«ng cho Ph¬-b¸ch vµo d¹y ë tr−êng ®¹i
M¸t-xc¬-va, 14. V.1918. häc vµ n¨m 1841, cÊm gi¸o s− trÎ tuæi Bru-n« Bau-¬ gi¶ng ë Bon.
Håi ®ã, t− t−ëng cña ph¸i Hª-ghen çnh t¶ ph¸t triÓn rÊt nhanh
chãng ë §øc. Lót-vÝch Ph¬-b¸ch, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1836, b¾t
®Çu phª ph¸n thÇn häc vµ h−íng vÒ chñ nghÜa duy vËt; ®Õn n¨m
Çc M¸c 55 56 V. I. Lª-nin
1841, chñ nghÜa duy vËt ®· hoµn toµn chinh phôc «ng ("B¶n kú tõ 1850 ®Õn 1858. Mïa thu 1843, M¸c ®Õn Pa-ri ®Ó xuÊt b¶n ë
chÊt cña C¬-®èc gi¸o"); n¨m 1843, t¸c phÈm "Nh÷ng nguyªn lý n−íc ngoµi mét t¹p chÝ cÊp tiÕn, cïng víi ¸c-n«n Ru-ghª (1802-
c¬ b¶n cña triÕt häc vÒ t−¬ng lai" cña «ng ®−îc xuÊt b¶n. VÒ 1880; mét ng−êi thuéc ph¸i Hª-ghen çnh t¶, bÞ cÇm tï tõ 1825
sau, khi viÕt vÒ nh÷ng t¸c phÈm nµy cña Ph¬-b¸ch, ¡ng-ghen ®Õn 1830, sau n¨m 1848, sèng l−u vong ë n−íc ngoµi; vµ sau
cã nãi: "Ph¶i c¶m thÊy t¸c dông gi¶i phãng" cña nh÷ng t¸c 1866-1870 th× ñng hé Bi-xm¸c). Tê t¹p chÝ lÊy tªn lµ "Niªn gi¸m
phÈm Êy. "Chóng t«i" (nghÜa lµ ph¸i Hª-ghen çnh t¶, kÓ c¶ Ph¸p-§øc" Êy chØ ra ®−îc sè ®Çu. V× viÖc bÝ mËt ph¸t hµnh tê
M¸c) "lËp tøc trë thµnh nh÷ng ng−êi theo Ph¬-b¸ch"42 . Håi ®ã, b¸o vÒ §øc gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ v× bÊt ®ång ý kiÕn víi Ru-
ph¸i t− s¶n cÊp tiÕn ë vïng s«ng Ranh, tøc lµ ph¸i cã nh÷ng ghª nªn tê t¹p chÝ ph¶i ngõng xuÊt b¶n. Trong nh÷ng bµi viÕt
®iÓm gÇn gièng víi ph¸i Hª-ghen çnh t¶, ®· s¸ng lËp ë C«-l«- trªn t¹p chÝ nµy, M¸c ®· tá ra lµ mét nhµ çch m¹ng, chñ tr−¬ng
nh¬ tê b¸o ®èi lËp, tê "B¸o s«ng Ranh" (xuÊt b¶n tõ ngµy 1 "phª b×nh g¾t gao tÊt c¶ nh÷ng çi hiÖn cã" vµ nhÊt lµ "phª b×nh
th¸ng Giªng 1842). M¸c vµ Bru-n« Bau-¬ ®−îc mêi lµm céng t¸c b»ng vò khÝ"45, vµ chñ tr−¬ng kªu gäi quÇn chóng vµ giai cÊp
viªn chÝnh vµ ®Õn th¸ng M−êi 1842 th× M¸c trë thµnh chñ bót; v« s¶n.
lóc ®ã, «ng rêi Bon ®Õn ë C«-l«-nh¬. D−íi sù l·nh ®¹o cña M¸c, Th¸ng ChÝn 1844, Phri-®rÝch ¡ng-ghen ®Õn Pa-ri vµi h«m vµ
xu h−íng d©n chñ çch m¹ng cña tê b¸o ngµy cµng râ rµng tõ ®ã ®· trë thµnh b¹n th©n nhÊt cña M¸c. C¶ hai «ng ®Òu
h¬n, vµ chÝnh phñ, sau khi ®· b¾t tê b¸o ph¶i theo chÕ ®é kiÓm tham gia hÕt søc h¨ng h¸i vµo sinh ho¹t ®ang s«i sôc cña nh÷ng
duyÖt hai lÇn, råi ba lÇn vµ ngµy 1 th¸ng Giªng 1843 th× quyÕt nhãm çch m¹ng lóc bÊy giê ë Pa-ri (häc thuyÕt cña Pru-®«ng
®Þnh ®×nh b¶n hoµn toµn. Lóc ®ã, M¸c buéc ph¶i rót lui kh«ng håi ®ã cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt, vµ M¸c ®· kiªn quyÕt
lµm chñ bót n÷a, nh−ng ®iÒu ®ã còng kh«ng cøu v·n ®−îc tê b¸c bá häc thuyÕt ®ã trong t¸c phÈm cña m×nh: "Sù khèn cïng
b¸o; ®Õn th¸ng Ba 1843, tê b¸o bÞ cÊm h¼n. Trong sè nh÷ng bµi cña triÕt häc", xuÊt b¶n n¨m 1847), vµ trong khi ®Êu tranh quyÕt
quan träng nhÊt mµ M¸c viÕt trªn "B¸o s«ng Ranh", ngoµi liÖt chèng mäi thø häc thuyÕt cña chñ nghÜa x· héi tiÓu t− s¶n,
nh÷ng bµi kÓ sau nµy (xem Môc lôc s¸ch tham kh¶o)43, ¡ng-
hai «ng ®· s¸ng lËp ra lý luËn vµ s¸ch l−îc cña chñ nghÜa x· héi
ghen cßn chØ ra mét bµi nãi vÒ t×nh c¶nh cña nh÷ng n«ng d©n
v« s¶n çch m¹ng, hay lµ chñ nghÜa céng s¶n (chñ nghÜa M¸c).
trång nho ë thung lòng s«ng M«-den44 n÷a. Ho¹t ®éng b¸o chÝ
Xem nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c håi ®ã, 1844-1848, kÓ trong: Môc
®· lµm cho M¸c thÊy r»ng sù hiÓu biÕt cña m×nh vÒ m«n kinh tÕ
lôc s¸ch tham kh¶o. N¨m 1845, theo lêi yªu cÇu cña chÝnh phñ
chÝnh trÞ cßn thiÕu sãt, nªn «ng b¾t ®Çu ch¨m chó nghiªn cøu
Phæ, M¸c bÞ trôc xuÊt khái Pa-ri, v× bÞ coi lµ mét nhµ çch m¹ng
m«n Êy.
nguy hiÓm. ¤ng sang Bruy-xen. Mïa xu©n 1847, M¸c vµ ¡ng-
N¨m 1843, M¸c kÕt h«n víi Giªn-ni ph«n Ve-xt¬-pha-
len ë Cr©y-tx¬-n¸ch. Giªn-ni lµ b¹n håi nhá vµ ®· ®Ýnh ghen gia nhËp héi tuyªn truyÒn bÝ mËt "§ång minh nh÷ng
h«n víi «ng tõ khi «ng cßn lµ sinh viªn. Vî «ng xuÊt th©n ng−êi céng s¶n", ®· cã nh÷ng ®ãng gãp xuÊt s¾c cho §¹i héi II
trong mét gia ®×nh quý téc ph¶n ®éng ë Phæ. Anh c¶ cña cña §ång minh (häp ë Lu©n-®«n, th¸ng M−êi mét 1847) vµ
Giªn-ni ph«n Ve-xt¬-pha-len lµm bé tr−ëng Bé néi vô ®−îc sù uû nhiÖm cña ®¹i héi, hai «ng th¶o b¶n tuyªn ng«n
Phæ vµo mét trong nh÷ng thêi kú ph¶n ®éng nhÊt: thêi næi tiÕng "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", xuÊt b¶n vµo th¸ng Hai
1848. T¸c phÈm nµy tr×nh bµy mét çch hÕt søc s¸ng sña vµ râ déi nhÊt vµ ngu xuÈn nhÊt ("Herr Vogt"50). Xa l¸nh çc nhãm
rµng thÕ giíi quan míi, chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó - chñ nghÜa kiÒu d©n, M¸c ph¸t triÓn lý luËn duy vËt cña «ng trong mét lo¹t
duy vËt nµy bao qu¸t c¶ lÜnh vùc sinh ho¹t x· héi, - phÐp biÖn t¸c phÈm sö häc (xem Môc lôc s¸ch tham kh¶o), ra søc nghiªn
chøng víi t− çch lµ häc thuyÕt toµn diÖn nhÊt vµ s©u s¾c nhÊt cøu m«n kinh tÕ chÝnh trÞ. M¸c ®· çch m¹ng ho¸ m«n khoa
vÒ sù ph¸t triÓn, lý luËn ®Êu tranh giai cÊp vµ vai trß çch häc nµy (xem häc thuyÕt cña M¸c nãi ë sau) trong nh÷ng t¸c
m¹ng – trong lÞch sö toµn thÕ giíi - cña giai cÊp v« s¶n, tøc lµ phÈm "Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc" (1859) vµ "T−
giai cÊp s¸ng t¹o ra mét x· héi míi, x· héi céng s¶n. b¶n" (quyÓn I. 1867).
Khi çch m¹ng th¸ng Hai 1848 bïng næ46, M¸c bÞ trôc xuÊt Thêi kú phôc h−ng cña çc phong trµo d©n chñ, vµo cuèi
khái BØ. ¤ng trë vÒ Pa-ri, råi sau çch m¹ng th¸ng Ba47, «ng nh÷ng n¨m 50 vµ trong nh÷ng n¨m 60, ®· lµm cho M¸c trë l¹i
l¹i rêi Pa-ri, trë vÒ §øc, cô thÓ lµ vÒ C«-l«-nh¬. ë ®Êy, tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn. N¨m 1864 (ngµy 28 th¸ng ChÝn), Quèc tÕ I
ngµy 1 th¸ng S¸u 1848 ®Õn ngµy 19 th¸ng N¨m 1849, "B¸o næi tiÕng, tøc "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ", ®−îc thµnh
s«ng Ranh míi" ®−îc xuÊt b¶n, do «ng lµm chñ bót. Qu¸ lËp ë Lu©n-®«n. M¸c lµ linh hån cña tæ chøc nµy, lµ t¸c gi¶ bµi
tr×nh nh÷ng sù biÕn çch m¹ng tõ 1848 ®Õn 1849 vµ sau ®ã, "Lêi kªu gäi"51 ®Çu tiªn vµ mét sè lín nghÞ quyÕt, tuyªn bè vµ
tÊt c¶ nh÷ng phong trµo v« s¶n vµ d©n chñ ë tÊt c¶ çc n−íc tuyªn ng«n. Trong khi thèng nhÊt phong trµo c«ng nh©n çc
trªn thÕ giíi, ®· chøng thùc mét çch rùc rì lý luËn míi ®ã. n−íc, trong khi t×m çch h−íng mäi h×nh thøc kh¸c nhau cña
Phe ph¶n çch m¹ng võa chiÕn th¾ng liÒn ®−a M¸c ra toµ (9 chñ nghÜa x· héi phi v« s¶n, tiÒn m¸c-xÝt (M¸t-di-ni, Pru-®«ng,
th¸ng Hai 1849, «ng ®−îc xö tr¾ng ¸n), råi trôc xuÊt «ng ra Ba-cu-nin, phong trµo c«ng liªn tù do chñ nghÜa Anh, nh÷ng
khái §øc (ngµy 16 th¸ng N¨m 1849). Tho¹t tiªn, «ng l¹i ®Õn thiªn h−íng h÷u khuynh cña ph¸i L¸t-xan ë §øc, v. v.) vµo
Pa-ri, c¶ ë ®Êy, sau cuéc biÓu t×nh ngµy 13 th¸ng S¸u 184948, con ®−êng ho¹t ®éng chung, trong khi ®Êu tranh chèng
«ng l¹i bÞ trôc xuÊt, råi «ng sang ë h¼n Lu©n-®«n cho ®Õn khi nh÷ng lý luËn cña tÊt c¶ çc ph¸i vµ tr−êng ph¸i Êy, M¸c ®·
qua ®êi. rÌn ®óc ®−îc mét s¸ch l−îc duy nhÊt cho cuéc ®Êu tranh v«
Hoµn c¶nh cña cuéc ®êi l−u vong, ®−îc béc lé hÕt søc râ s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n çc n−íc. Sau thÊt b¹i cña C«ng x·
rµng qua th− tõ trao ®æi gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen (xuÊt b¶n n¨m Pa-ri (1871) mµ M¸c ®· dïng quan ®iÓm çch m¹ng ®Ó ®¸nh
1913)49, v« cïng chËt vËt. M¸c vµ gia ®×nh «ng ®· bÞ c¶nh tóng gi¸ mét çch rÊt s©u s¾c, ®óng ®¾n, xuÊt s¾c vµ cã t¸c dông
quÉn th¼ng tay giµy vß; nÕu kh«ng ®−îc sù gióp ®ì th−êng tÝch cùc (trong cuèn "Néi chiÕn ë Ph¸p" 1871), vµ sau khi
xuyªn vµ hÕt lßng hÕt d¹ cña ¡ng-ghen vÒ mÆt tµi chÝnh th× ph¸i Ba-cu-nin g©y chia rÏ trong Quèc tÕ th× Quèc tÕ kh«ng
kh«ng nh÷ng M¸c kh«ng thÓ viÕt xong bé "T− b¶n", mµ ch¾c thÓ tån t¹i ë ch©u ¢u ®−îc n÷a. Sau ®¹i héi n¨m 1872 häp ë
ch¾n cßn ng· quþ trong c¶nh cïng khèn n÷a. Ngoµi ra, nh÷ng La Hay, ®Ò nghÞ cña M¸c lµ chuyÓn trô së Héi ®ång trung
häc thuyÕt vµ trµo l−u thÞnh hµnh nhÊt cña chñ nghÜa x· héi −¬ng cña Quèc tÕ sang Niu-oãc, ®−îc chÊp nhËn. Quèc tÕ I ®·
tiÓu t− s¶n, cña chñ nghÜa x· héi phi v« s¶n nãi chung, buéc hoµn thµnh vai trß lÞch sö cña nã vµ nh−êng chç cho mét thêi
M¸c ph¶i th−êng xuyªn tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh quyÕt kú ph¸t triÓn v« cïng lín m¹nh h¬n tr−íc cña phong trµo
liÖt, ®«i khi ph¶i chèng ®ì nh÷ng ®ßn c«ng kÝch ç nh©n d÷ c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi, thêi kú mµ phong
trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn vÒ bÒ réng, thêi kú thµnh lËp nhiÒu çc n−íc v¨n minh trªn thÕ giíi) buéc chóng t«i, tr−íc khi
®¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa cã tÝnh chÊt quÇn chóng trong tr×nh bµy néi dung chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c, tøc lµ häc
tõng quèc gia d©n téc. thuyÕt kinh tÕ cña M¸c, ph¶i tr×nh bµy s¬ l−îc thÕ giíi quan
Ho¹t ®éng khÈn tr−¬ng cña M¸c trong Quèc tÕ vµ nh÷ng chung cña M¸c.
c«ng t¸c nghiªn cøu lý luËn cßn khÈn tr−¬ng h¬n nhiÒu cña «ng
®· lµm cho søc khoÎ cña «ng bÞ suy yÕu h¼n ®i. ¤ng tiÕp tôc c¶i
t¹o m«n kinh tÕ chÝnh trÞ vµ viÕt phÇn cuèi bé "T− b¶n" trªn c¬ Chñ nghÜa duy vËt triÕt häc
së gom gãp rÊt nhiÒu tµi liÖu míi vµ häc thªm nhiÒu thø tiÕng
(tiÕng Nga ch¼ng h¹n), nh−ng bÖnh tËt kh«ng ®Ó cho «ng viÕt Tõ 1844 - 1845, thêi kú mµ nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c h×nh
xong bé "T− b¶n". thµnh, M¸c ®· lµ mét nhµ duy vËt chñ nghÜa, ®Æc biÖt ®øng vÒ
Ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1881, vî «ng tõ trÇn; ngµy 14 th¸ng Ba phÝa L. Ph¬-b¸ch, mµ m·i cho ®Õn sau nµy, M¸c còng vÉn cho
n¨m 1883, «ng yªn giÊc ngh×n thu trªn chiÕc ghÕ bµnh. ¤ng r»ng chç yÕu cña Ph¬-b¸ch chØ lµ ë chç chñ nghÜa duy vËt cña
®−îc an t¸ng t¹i nghÜa trang Hai-ghÕt ë Lu©n-®«n, n¬i ®· an Ph¬-b¸ch cßn thiÕu triÖt ®Ó, thiÕu toµn diÖn. §èi víi M¸c, t¸c
t¸ng vî «ng. Trong sè çc con çi cña M¸c, cã mÊy ng−êi ®· dông lÞch sö thÕ giíi cã tÝnh chÊt "v¹ch thêi ®¹i" cña Ph¬-b¸ch
chÕt yÓu ë Lu©n-®«n, khi gia ®×nh «ng sèng nheo nhãc trong chÝnh lµ ë chç «ng ®· ®o¹n tuyÖt h¼n víi chñ nghÜa duy t©m cña
c¶nh rÊt khèn ®èn. Ba ng−êi con g¸i cña M¸c ®Òu kÕt h«n víi Hª-ghen vµ ®· thõa nhËn chñ nghÜa duy vËt. Chñ nghÜa nµy,
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh vµ Ph¸p; ba ng−êi con g¸i ngay tõ "thÕ kû XVIII, nhÊt lµ ë Ph¸p, ®· ®Êu tranh kh«ng nh÷ng
nµy lµ £-lª-«-n«-ra £-vª-linh, L«-ra-la-ph¸c-g¬ vµ Giªn-ni chèng çc thiÕt chÕ chÝnh trÞ hiÖn hµnh, còng nh− chèng t«n gi¸o
L«ng-ghª. Con trai L«ng-ghª lµ ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ vµ thÇn häc, mµ cßn... chèng l¹i mäi thø siªu h×nh häc" (hiÓu theo
nghÜa Ph¸p. nghÜa lµ "t− biÖn say tuý luý" ng−îc víi mét "triÕt häc tØnh t¸o")
("Gia ®×nh thÇn th¸nh" trong "Di s¶n v¨n häc")52. M¸c viÕt: "Theo
Häc thuyÕt cña M¸c
Hª-ghen th× qu¸ tr×nh t− duy, − çi qu¸ tr×nh mµ d−íi çi tªn lµ ý
Chñ nghÜa M¸c lµ hÖ thèng çc quan ®iÓm vµ häc thuyÕt niÖm, «ng ®· biÕn nã thµnh mét chñ thÓ ®éc lËp, − lµ ®ª-mi-uèc-
cña M¸c. M¸c ®· thõa kÕ vµ hoµn chØnh mét çch thiªn tµi ba g¬ (kÎ s¸ng t¹o, kÎ lµm) ra hiÖn thùc... Theo t«i th× tr¸i l¹i, ý niÖm
trµo l−u t− t−ëng chñ yÕu cña thÕ kû XIX, thuéc ba n−íc tiªn chØ lµ vËt chÊt ®−îc chuyÓn vµo vµ c¶i biÕn trong ®Çu ãc con
tiÕn nhÊt cña loµi ng−êi: triÕt häc cæ ®iÓn §øc, m«n kinh tÕ ng−êi mµ th«i" ("T− b¶n", quyÓn I, lêi b¹t cña lÇn xuÊt b¶n thø 253).
chÝnh trÞ cæ ®iÓn Anh vµ chñ nghÜa x· héi Ph¸p g¾n liÒn víi çc Hoµn toµn c¨n cø vµo triÕt häc duy vËt chñ nghÜa ®ã cña M¸c,
häc thuyÕt çch m¹ng Ph¸p nãi chung. TÝnh triÖt ®Ó vµ tÝnh hoµn nªn khi tr×nh bµy triÕt häc ®ã trong t¸c phÈm "Chèng §uy-rinh"
chØnh tuyÖt vêi (mµ ngay c¶ kÎ thï cña M¸c còng ph¶i thõa (xin ®äc t¸c phÈm), − M¸c ®· ®äc b¶n th¶o cña t¸c phÈm nµy, −
nhËn) cña nh÷ng quan ®iÓm cña «ng (mµ toµn bé häp thµnh Ph. ¡ng-ghen viÕt: "... TÝnh thèng nhÊt cña thÕ giíi kh«ng ph¶i lµ
chñ nghÜa duy vËt hiÖn ®¹i vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc hiÖn ë sù tån t¹i cña nã, mµ lµ ë tÝnh vËt chÊt cña nã, vµ tÝnh vËt chÊt
®¹i, tøc lµ lý luËn vµ c−¬ng lÜnh cña phong trµo c«ng nh©n ë tÊt c¶ nµy ®−îc chøng minh... bëi mét sù ph¸t triÓn l©u dµi vµ gian
khæ cña triÕt häc vµ cña khoa häc tù nhiªn... VËn ®éng lµ cho r»ng tù nhiªn lµ çi cã tr−íc th× thuéc vÒ çc m«n ph¸i
ph−¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt. Kh«ng bao giê vµ kh«ng ë kh¸c nhau cña chñ nghÜa duy vËt". HÔ vËn dông kh¸i niÖm
®©u, l¹i cã vµ cã thÓ cã vËt chÊt kh«ng cã vËn ®éng, cã vËn chñ nghÜa duy t©m vµ chñ nghÜa duy vËt (triÕt häc) theo bÊt cø
®éng kh«ng cã vËt chÊt... NÕu ng−êi ta tù hái r»ng... t− duy çch nµo kh¸c th× chØ g©y ra lÉn lén mµ th«i. M¸c kh«ng
vµ ý thøc lµ g× vµ ph¸t sinh tõ ®©u, th× ng−êi ta thÊy r»ng ®ã nh÷ng kiªn quyÕt g¹t bá chñ nghÜa duy t©m lµ chñ nghÜa lu«n
lµ nh÷ng s¶n phÈm cña bé ãc con ng−êi, vµ chÝnh b¶n th©n lu«n g¾n liÒn víi t«n gi¸o b»ng çch nµy hay çch kh¸c, mµ
con ng−êi còng lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn, mét s¶n phÈm cßn kiªn quyÕt g¹t bá c¶ quan ®iÓm hiÖn rÊt phæ biÕn cña
ph¸t triÓn trong mét hoµn c¶nh tù nhiªn nhÊt ®Þnh vµ cïng Hi-um vµ cña Can-t¬, nh− chñ nghÜa bÊt kh¶ tri, chñ nghÜa
víi hoµn c¶nh ®ã. Nh− vËy, hiÓn nhiªn lµ nh÷ng s¶n phÈm phª ph¸n, chñ nghÜa thùc chøng d−íi ®ñ mäi h×nh thøc cña
cña bé ãc con ng−êi, xÐt ®Õn cïng, còng lµ nh÷ng s¶n phÈm chóng, v× M¸c cho r»ng lo¹i triÕt häc Êy lµ mét sù nh−îng bé
cña tù nhiªn, nªn nh÷ng s¶n phÈm ®ã kh«ng m©u thuÉn mµ "ph¶n ®éng" ®èi víi chñ nghÜa duy t©m vµ giái l¾m còng chØ
cßn phï hîp víi toµn bé tù nhiªn". "Hª-ghen lµ nhµ duy t©m lµ "mét sù e thÑn thõa nhËn thÇm vông chñ nghÜa duy vËt, tuy
chñ nghÜa, nghÜa lµ «ng kh«ng coi nh÷ng t− t−ëng cña bé ãc vÉn c«ng khai phñ nhËn nã"55. VÒ ®iÓm nµy, ngoµi nh÷ng t¸c
cña chóng ta lµ nh÷ng ph¶n ¸nh (Abbilder, ph¶n chiÕu, cã phÈm kÓ trªn cña ¡ng-ghen vµ cña M¸c, nªn xem c¶ bøc th−
lóc ¡ng-ghen cßn gäi lµ "sù in l¹i") Ýt nhiÒu trõu t−îng cña cña M¸c göi ¡ng-ghen ®Ò ngµy 12 th¸ng Ch¹p 1866, trong ®ã,
çc sù vËt vµ çc qu¸ tr×nh hiÖn thùc, mµ ng−îc l¹i, «ng l¹i «ng nãi ®Õn lêi ph¸t biÓu cña nhµ tù nhiªn häc næi tiÕng lµ
coi çc sù vËt vµ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng sù vËt Êy chØ lµ T. H¬-xli; M¸c nhËn xÐt lµ «ng nµy ®· tá ra "duy vËt h¬n" ngµy
nh÷ng ph¶n ¸nh cña ý niÖm nµo ®ã, tån t¹i ë ®©u ®ã, tr−íc th−êng vµ ®· thõa nhËn r»ng chõng nµo "chóng ta xem xÐt vµ
khi cã thÕ giíi"54. Trong t¸c phÈm "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch", tøc lµ suy nghÜ thËt sù th× kh«ng bao giê chóng ta cã thÓ xa rêi lËp
t¸c phÈm trong ®ã Ph. ¡ng-ghen tr×nh bµy ý kiÕn cña m×nh tr−êng chñ nghÜa duy vËt ®−îc", nh−ng ®ång thêi M¸c còng
vµ ý kiÕn cña M¸c vÒ triÕt häc cña Ph¬-b¸ch, t¸c phÈm mµ tr¸ch «ng ta lµ ®· "më cöa sau" cho chñ nghÜa bÊt kh¶ tri vµ
¡ng-ghen chØ ®−a in sau khi ®· xem l¹i mét lÇn n÷a b¶n th¶o cho lý luËn cña Hi-um56. §Æc biÖt cÇn ph¶i chó ý ®Õn quan
cò n¨m 1844 – 1845 «ng viÕt chung víi M¸c vÒ Hª-ghen, vÒ ®iÓm cña M¸c vÒ quan hÖ gi÷a tù do vµ tÊt yÕu: "tÊt yÕu chØ
Ph¬-b¸ch vµ vÒ quan niÖm duy vËt lÞch sö, ¡ng-ghen ®· viÕt: mï qu¸ng chõng nµo ta ch−a nhËn thøc ®−îc nã. Tù do lµ sù
"VÊn ®Ò lín c¬ b¶n cña bÊt cø triÕt häc nµo, nhÊt lµ cña triÕt nhËn thøc ®−îc tÊt yÕu" (Ph. ¡ng-ghen trong "Chèng §uy-
häc hiÖn ®¹i, lµ vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a t− duy vµ tån t¹i, gi÷a tinh rinh") = thõa nhËn tÝnh quy luËt kh¸ch quan cña tù nhiªn vµ
thÇn vµ tù nhiªn..., lµ vÊn ®Ò xÐt xem çi nµo cã tr−íc: tinh thÇn thõa nhËn sù chuyÓn biÕn mét çch biÖn chøng cña tÊt yÕu
hay tù nhiªn... Tuú theo çch tr¶ lêi c©u hái ®ã, çc nhµ triÕt häc thµnh tù do (còng nh− sù chuyÓn biÕn cña mét "vËt tù nã",
®· chia thµnh hai phe lín. Nh÷ng ng−êi nµo qu¶ quyÕt r»ng mµ ta ch−a nhËn thøc ®−îc nh−ng cã thÓ nhËn thøc ®−îc,
tinh thÇn cã tr−íc tù nhiªn vµ do ®ã, xÐt ®Õn cïng, b»ng çch thµnh "vËt cho ta", nghÜa lµ sù chuyÓn biÕn cña "b¶n chÊt cña
nµy hay çch kh¸c thõa nhËn sù s¸ng t¹o ra thÕ giíi,... nh÷ng sù vËt" thµnh "hiÖn t−îng"). Theo M¸c vµ ¡ng-ghen th× nh−îc
ng−êi Êy häp thµnh phe duy t©m chñ nghÜa. Cßn nh÷ng ng−êi ®iÓm c¨n b¶n cña chñ nghÜa duy vËt "cò", kÓ c¶ chñ nghÜa
duy vËt cña Ph¬-b¸ch (dÜ nhiªn cµng ph¶i kÓ c¶ chñ nghÜa duy viÕt tr−íc khi ph¸t hiÖn ra ra-®i-um, ®iÖn tö vµ luËt biÕn ho¸
vËt "tÇm th−êng" cña Buy-kh¬-n¬ - Ph«-gt¬ - M«-lÐt-sèt) lµ ë cña nguyªn tè, v. v.!), "mçi ngµy tÝch lòy thªm nhiÒu tµi liÖu vµ
chç: (1) chñ nghÜa duy vËt nµy "c¨n b¶n lµ m¸y mãc" vµ kh«ng chøng tá r»ng, xÐt ®Õn cïng, th× trong giíi tù nhiªn, mäi sù viÖc
®Õm xØa g× ®Õn sù ph¸t triÓn míi nhÊt cña hãa häc vµ sinh häc ®Òu x¶y ra mét çch biÖn chøng chø kh«ng ph¶i siªu h×nh"57.
(hiÖn nay, cßn ph¶i kÓ thªm c¶ thuyÕt ®iÖn vÒ vËt chÊt n÷a); (2) ¡ng-ghen viÕt: "T− t−ëng c¬ b¶n vÜ ®¹i cho r»ng thÕ giíi
chñ nghÜa duy vËt cò lµ phi lÞch sö, lµ kh«ng biÖn chøng (mµ lµ kh«ng ph¶i lµ gåm nh÷ng sù vËt ®· cã s½n, ®· ®−îc hoµn
siªu h×nh, theo nghÜa lµ tr¸i víi biÖn chøng) vµ kh«ng ¸p dông thµnh vÜnh viÔn, mµ lµ mét tËp hîp gåm nh÷ng qu¸ tr×nh,
mét çch triÖt ®Ó vµ toµn diÖn quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn; (3) trong ®ã nh÷ng sù vËt, tuy cã vÎ bÊt biÕn, nh−ng còng nh−
nh÷ng chñ nghÜa ®ã hiÓu "b¶n chÊt con ng−êi" mét çch trõu nh÷ng h×nh ¶nh cña chóng ph¶n ¸nh vµo ®Çu ãc chóng ta, tøc
t−îng, chø kh«ng coi ®ã lµ "toµn bé nh÷ng quan hÖ x· héi" (do lµ nh÷ng kh¸i niÖm, ®Òu tr¶i qua mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi
lÞch sö quy ®Þnh mét çch cô thÓ), do ®ã, ®¸ng lÏ ph¶i "c¶i biÕn" kh«ng ngõng: ph¸t sinh, diÖt vong, − t− t−ëng c¬ b¶n vÜ ®¹i
thÕ giíi th× chóng l¹i chØ "gi¶i thÝch" thÕ giíi, nghÜa lµ chóng ®ã tõ thêi Hª-ghen, ®· th©m nhËp s©u vµo ý thøc chung ®Õn
kh«ng hiÓu ®−îc ý nghÜa cña "ho¹t ®éng çch m¹ng thùc tiÔn". nçi d−íi h×nh thøc chung Êy th× hÇu nh− nã kh«ng gÆp mét sù
ph¶n ®èi nµo c¶. Nh−ng thõa nhËn t− t−ëng Êy trªn lêi nãi vµ
phÐp biÖn chøng vËn dông nã trong tõng tr−êng hîp riªng biÖt vµ tõng lÜnh
vùc nghiªn cøu cô thÓ lµ hai viÖc kh¸c nhau". "§èi víi triÕt
M¸c vµ ¡ng-ghen coi phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen − häc häc biÖn chøng th× kh«ng cã g× lµ vÜnh viÔn kh«ng thay ®æi,
thuyÕt toµn diÖn nhÊt, phong phó nhÊt, s©u s¾c nhÊt vÒ sù lµ tuyÖt ®èi, lµ thiªng liªng c¶. Trªn mäi sù vËt vµ trong mäi sù
ph¸t triÓn − lµ mét thµnh qu¶ lín nhÊt cña triÕt häc cæ ®iÓn vËt, nã ®Òu nh×n thÊy dÊu vÕt cña sù nhÊt ®Þnh tiªu vong, vµ
§øc. §èi víi hai «ng th× diÔn ®¹t nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn, ®èi víi nã th× kh«ng cã çi g× ®øng v÷ng ®−îc, ngoµi qu¸ tr×nh
nguyªn lý vÒ sù tiÕn ho¸ b»ng bÊt cø çch nµo kh¸c ®Òu lµ kh«ng ngõng ph¸t sinh vµ diÖt vong, ngoµi sù tiÕn triÓn v« tËn
phiÕn diÖn, nghÌo nµn, ®Òu bãp mÐo vµ c¾t xÐn qu¸ tr×nh tõ thÊp lªn cao. ChÝnh triÕt häc Êy còng chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña
thùc tÕ cña sù ph¸t triÓn (th−êng cã nh÷ng b−íc nh¶y vät, qu¸ tr×nh ®ã vµo trong bé ãc cã t− duy". VËy theo M¸c th× phÐp
nh÷ng sù ®ét biÕn, nh÷ng cuéc çch m¹ng) trong tù nhiªn vµ biÖn chøng lµ "khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt chung cña sù vËn
trong x· héi. "Cã lÏ hÇu nh− chØ cã M¸c vµ t«i lµ nh÷ng ®éng cña thÕ giíi bªn ngoµi còng nh− cña t− duy con ng−êi"58.
ng−êi ®· tù ®Ò ra cho m×nh nhiÖm vô cøu phÐp biÖn chøng ChÝnh ph−¬ng diÖn çch m¹ng Êy cña triÕt häc Hª-ghen
tù gi¸c" (tho¸t khái sù ph¸ ho¹i cña chñ nghÜa duy t©m, kÓ c¶ lµ ph−¬ng diÖn mµ M¸c ®· thõa nhËn vµ ph¸t triÓn. Chñ
chñ nghÜa Hª-ghen) "®Ó ®−a nã vµo trong quan ®iÓm duy vËt nghÜa duy vËt biÖn chøng "kh«ng cÇn ®Õn mét thø triÕt häc
vÒ tù nhiªn". "Tù nhiªn lµ vËt chøng thùc cho phÐp biÖn ®øng lªn trªn mäi khoa häc kh¸c". PhÇn cßn ®−îc gi÷ l¹i
chøng, vµ ph¶i nãi r»ng chÝnh khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i ®· cña triÕt häc cò lµ "häc thuyÕt vÒ t− duy vµ vÒ nh÷ng quy
chøng tá r»ng vËt chøng thùc Êy v« cïng phong phó" (®o¹n nµy luËt cña t− duy − l«-gÝch h×nh thøc vµ phÐp biÖn chøng" 59 .
Theo quan niÖm cña M¸c, còng nh− cña Hª-ghen th× phÐp biÖn nh¹o thuyÕt "ba giai ®o¹n cøng nh¾c" cña Stanh lµ thuyÕt
chøng bao gåm çi mµ ngµy nay ng−êi ta gäi lµ lý luËn nhËn mµ nhÇm lÉn víi phÐp biÖn chøng duy vËt th× thËt lµ
thøc hay nhËn thøc luËn, lý luËn nµy còng ph¶i xem xÐt ®èi v« lý60.)
t−îng cña nã theo quan ®iÓm lÞch sö, b»ng çch nghiªn cøu vµ
kh¸i qu¸t nguån gèc vµ sù ph¸t triÓn cña nhËn thøc, b−íc Quan niÖm duy vËt lÞch sö
chuyÓn tõ kh«ng biÕt ®Õn biÕt.
Ngµy nay, quan niÖm vÒ sù ph¸t triÓn, vÒ sù tiÕn ho¸ NhËn thÊy chñ nghÜa duy vËt cò lµ kh«ng triÖt ®Ó, ch−a
hÇu nh− ®· hoµn toµn th©m nhËp vµo ý thøc x· héi, nh−ng hoµn bÞ vµ phiÕn diÖn, nªn M¸c cho lµ cÇn ph¶i "lµm cho khoa
b»ng nh÷ng con ®−êng kh¸c, chø kh«ng ph¶i b»ng triÕt häc häc x· héi phï hîp víi c¬ së duy vËt, vµ dùa vµo c¬ së ®ã ®Ó
cña Hª-ghen. Tuy nhiªn quan niÖm ®ã, quan niÖm mµ M¸c c¶i t¹o khoa häc Êy"61. NÕu, nãi chung, chñ nghÜa duy vËt lÊy
vµ ¡ng-ghen ®· dùa vµo Hª-ghen ®Ó nªu lªn, cã mét néi tån t¹i ®Ó gi¶i thÝch ý thøc chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i, th× khi ¸p
dung toµn diÖn h¬n vµ phong phó h¬n nhiÒu so víi quan dông vµo ®êi sèng x· héi cña loµi ng−êi, nã b¾t buéc ph¶i lÊy
niÖm th«ng th−êng vÒ sù tiÕn ho¸. Sù ph¸t triÓn h×nh nh− tån t¹i x· héi ®Ó gi¶i thÝch ý thøc x· héi. M¸c nãi ("T− b¶n",
diÔn l¹i nh÷ng giai ®o¹n ®· qua, nh−ng d−íi mét h×nh thøc quyÓn 1): "Kü thuËt häc cho thÊy râ ph−¬ng thøc t¸c ®éng cña
kh¸c, ë mét tr×nh ®é cao h¬n ("phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh"); sù con ng−êi ®èi víi tù nhiªn, cho thÊy râ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc
ph¸t triÓn cã thÓ nãi lµ theo ®−êng tr«n èc chø kh«ng theo tiÕp ra ®êi sèng vËt chÊt cña con ng−êi, vµ do ®ã cho thÊy râ
®−êng th¼ng; − sù ph¸t triÓn b»ng nh÷ng b−íc nh¶y vät, nguån gèc cña nh÷ng quan hÖ x· héi vµ cña nh÷ng ý niÖm tinh
b»ng nh÷ng sù ®ét biÕn, b»ng nh÷ng cuéc çch m¹ng; − thÇn ph¸t sinh ra tõ nh÷ng quan hÖ x· héi Êy"62. Trong lêi tùa
"nh÷ng b−íc gi¸n ®o¹n cña sù tiÕn triÓn dÇn dÇn"; sù biÕn cña t¸c phÈm "Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc", M¸c
®æi l−îng thµnh chÊt; − nh÷ng kÝch thÝch néi t¹i theo h−íng nªu ra mét c«ng thøc hoµn chØnh vÒ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n
ph¸t triÓn, nh÷ng kÝch thÝch g©y ra bëi sù m©u thuÉn, bëi sù cña chñ nghÜa duy vËt ¸p dông vµo x· héi loµi ng−êi vµ lÞch sö
xung ®ét gi÷a nh÷ng lùc l−îng vµ gi÷a nh÷ng xu thÕ kh¸c loµi ng−êi, nh− sau:
nhau ®ang t¸c ®éng vµo mét vËt thÓ nhÊt ®Þnh, trong ph¹m "Trong sù s¶n xuÊt x· héi ra ®êi sèng cña m×nh, con ng−êi
vi mét hiÖn t−îng nhÊt ®Þnh, hoÆc trong néi bé mét x· héi cã nh÷ng quan hÖ víi nhau, nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu,
nhÊt ®Þnh; − sù phô thuéc lÉn nhau vµ mèi liªn hÖ chÆt chÏ, ®éc lËp víi ý muèn cña hä, tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng
mËt thiÕt gi÷a tÊt c¶ çc mÆt cña tõng hiÖn t−îng (vµ lÞch sö quan hÖ s¶n xuÊt nµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt
lu«n lu«n lµm lé ra nh÷ng mÆt míi), çi mèi liªn hÖ quy ®Þnh ®Þnh cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä.
qu¸ tr×nh vËn ®éng cã tÝnh chÊt thÕ giíi, thèng nhÊt vµ cã Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy häp thµnh c¬ cÊu
quy luËt; − ®ã lµ mét sè ®Æc ®iÓm cña phÐp biÖn chøng, tøc kinh tÕ cña x· héi, tøc c¬ së thùc t¹i, trªn ®Êy dùng nªn
lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn, cã mét néi dung phong phó mét kiÕn tróc th−îng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ, vµ thÝch
h¬n (so víi häc thuyÕt th«ng th−êng). (Xem th− M¸c øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã th× cã nh÷ng h×nh th¸i nhÊt
göi ¡ng-ghen ngµy 8 th¸ng Giªng 1868, trong ®ã M¸c ®· chÕ ®Þnh cña ý thøc x· héi. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ra ®êi sèng
vËt chÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh sinh ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ ViÖc ph¸t hiÖn ra quan niÖm duy vËt lÞch sö, hay nãi cho
tinh thÇn nãi chung. Kh«ng ph¶i ý thøc cña con ng−êi quyÕt ®óng h¬n, viÖc ¸p dông, viÖc vËn dông triÖt ®Ó chñ nghÜa duy
®Þnh tån t¹i cña hä; tr¸i l¹i, chÝnh tån t¹i x· héi cña hä quyÕt vËt ®Ó xem xÐt lÜnh vùc nh÷ng hiÖn t−îng x· héi, ®· lo¹i bá
®Þnh ý thøc cña hä. Tíi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nµo ®ã, lùc ®−îc hai khuyÕt ®iÓm c¨n b¶n cña nh÷ng lý luËn lÞch sö tr−íc
l−îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ m©u thuÉn víi nh÷ng kia. Mét lµ, nh÷ng lý luËn nµy cïng l¾m th× còng chØ xem xÐt
quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã, hay − ®©y chØ lµ çch diÔn ®¹t vÒ nh÷ng ®éng c¬ t− t−ëng cña ho¹t ®éng lÞch sö cña con ng−êi,
mÆt ph¸p lý − víi nh÷ng quan hÖ së h÷u trong ®ã tõ tr−íc mµ kh«ng nghiªn cøu c¨n nguyªn cña nh÷ng ®éng c¬ ®ã,
®Õn nay çc lùc l−îng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn. Tõ chç lµ h×nh kh«ng ph¸t hiÖn ra tÝnh quy luËt kh¸ch quan trong sù ph¸t
thøc ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ triÓn cña hÖ thèng quan hÖ x· héi vµ kh«ng nhËn thÊy r»ng
s¶n xuÊt Êy trë thµnh nh÷ng trë ng¹i cho nh÷ng lùc l−îng tr×nh ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ nguån gèc cña
s¶n xuÊt. Khi ®ã b¾t ®Çu mét thêi ®¹i çch m¹ng x· héi. C¬ nh÷ng quan hÖ Êy. Hai lµ, nh÷ng lý luËn tr−íc kia ®· kh«ng
së kinh tÕ thay ®æi th× tÊt c¶ çi kiÕn tróc th−îng tÇng ®å sé nãi ®Õn chÝnh ngay hµnh ®éng cña quÇn chóng nh©n d©n, cßn
còng bÞ ®¶o lén Ýt nhiÒu nhanh chãng. Khi nghiªn cøu nh÷ng chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, th× lÇn ®Çu tiªn, ®· gióp ta nghiªn
cuéc ®¶o lén Êy, ng−êi ta ph¶i lu«n lu«n ph©n biÖt sù ®¶o cøu mét çch chÝnh x¸c nh− khoa lÞch sö tù nhiªn, nh÷ng ®iÒu
lén vËt chÊt − mµ ng−êi ta cã thÓ lÊy sù chÝnh x¸c cña khoa kiÖn x· héi cña ®êi sèng quÇn chóng vµ nh÷ng biÕn ®æi cña
häc tù nhiªn ra ®Ó chøng thùc − cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy. "X· héi häc" vµ lÞch sö häc tr−íc M¸c th×
cña s¶n xuÊt, víi nh÷ng h×nh th¸i ph¸p lý, chÝnh trÞ, t«n gi¸o, nhiÒu l¾m còng chØ tÝch lòy ®−îc nh÷ng sù kiÖn nguyªn xi,
nghÖ thuËt hay triÕt häc, tãm l¹i lµ víi nh÷ng h×nh th¸i t− gãp nhÆt tõng m¶nh, vµ chØ tr×nh bµy mét sè mÆt nµo ®ã cña
t−ëng qua ®ã ng−êi ta nhËn thøc ®−îc xung ®ét Êy vµ ®Êu qu¸ tr×nh lÞch sö. Chñ nghÜa M¸c më ®−êng cho viÖc nghiªn
tranh kh¾c phôc nã. cøu réng r·i vµ toµn diÖn qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ
Kh«ng thÓ ph¸n ®o¸n mét ng−êi mµ chØ c¨n cø vµo ý kiÕn suy tµn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, b»ng çch xem xÐt
cña chÝnh ng−êi Êy vÒ b¶n th©n, còng nh− kh«ng thÓ ph¸n ®o¸n toµn bé nh÷ng xu h−íng m©u thuÉn nhau, b»ng çch quy
mét thêi ®¹i ®¶o lén nµo ®ã mµ chØ c¨n cø vµo ý thøc cña thêi nh÷ng xu h−íng Êy vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vµ s¶n
®¹i Êy. Tr¸i l¹i, ph¶i gi¶i thÝch ý thøc Êy b»ng nh÷ng m©u thuÉn xuÊt ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng cña çc giai cÊp trong x· héi,
cña ®êi sèng vËt chÊt, b»ng sù xung ®ét hiÖn cã gi÷a çc lùc b»ng çch g¹t bá chñ nghÜa chñ quan vµ th¸i ®é tuú tiÖn khi
l−îng s¶n xuÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt...". "VÒ lùa chän nh÷ng t− t−ëng "chØ ®¹o" hay khi gi¶i thÝch nh÷ng t−
®¹i thÓ, cã thÓ coi çc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ¸ ch©u, cæ ®¹i, t−ëng Êy, b»ng çch v¹ch ra nguån gèc cña mäi t− t−ëng vµ
phong kiÕn vµ t− s¶n hiÖn ®¹i lµ nh÷ng thêi ®¹i tiÕn triÓn dÇn cña mäi xu h−íng kh¸c nhau trong tr¹ng th¸i cña lùc l−îng
dÇn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi"63. (Xem c«ng thøc v¾n t¾t cña s¶n xuÊt vËt chÊt, kh«ng trõ mét t− t−ëng, mét xu h−íng nµo
M¸c viÕt trong bøc th− göi ¡ng-ghen ngµy 7 th¸ng B¶y 1866, c¶. Con ng−êi tù m×nh lµm ra lÞch sö cña chÝnh m×nh, nh−ng
®Çu ®Ò lµ: "Lý luËn cña chóng ta vÒ viÖc t− liÖu s¶n xuÊt quyÕt çi g× quyÕt ®Þnh nh÷ng ®éng c¬ cña con ng−êi vµ cña chÝnh
®Þnh tæ chøc lao ®éng"64.) quÇn chóng nh©n d©n; nguyªn nh©n cña nh÷ng xung ®ét gi÷a
nh÷ng t− t−ëng m©u thuÉn vµ gi÷a nh÷ng nguyÖn väng m©u giai cÊp. Ng−êi tù do vµ ng−êi n« lÖ, quý téc vµ b×nh d©n, chóa
thuÉn lµ g×; toµn bé nh÷ng xung ®ét Êy trong toµn thÓ x· héi ®Êt vµ n«ng n«, trïm ph−êng vµ thî b¹n, nãi tãm l¹i, nh÷ng kÎ
loµi ng−êi lµ nh− thÕ nµo; nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña sù ¸p bøc vµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, vÜnh viÔn ®èi lËp víi nhau,
s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt, tøc lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm c¬ së ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kh«ng ngõng, lóc c«ng khai,
cho mäi ho¹t ®éng lÞch sö cña con ng−êi, lµ nh÷ng g×, quy luËt lóc ngÊm ngÇm, mét cuéc ®Êu tranh bao giê còng kÕt thóc hoÆc
ph¸t triÓn cña nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy lµ g× − M¸c ®· chó ý ®Õn tÊt b»ng mét cuéc c¶i t¹o çch m¹ng toµn bé c¬ cÊu x· héi, hoÆc
c¶ nh÷ng vÊn ®Ò Êy vµ ®· v¹ch ra con ®−êng nghiªn cøu lÞch sö b»ng sù diÖt vong cña c¶ nh÷ng giai cÊp ®Êu tranh víi nhau...
mét çch khoa häc, coi lÞch sö lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt vµ cã X· héi t− s¶n hiÖn ®¹i, sinh ra tõ trong lßng x· héi phong kiÕn
quy luËt, mÆc dÇu qu¸ tr×nh ®ã cùc kú phøc t¹p vµ cã rÊt nhiÒu bÞ diÖt vong, ®· kh«ng xo¸ bá ®−îc nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp.
m©u thuÉn. Nã chØ ®em nh÷ng giai cÊp míi, nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p bøc míi,
nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh míi thay thÕ cho nh÷ng giai cÊp,
®Êu tranh giai cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p bøc, nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh x−a kia mµ
th«i. Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm cña thêi ®¹i chóng ta, cña thêi ®¹i
Ai còng biÕt r»ng, trong mäi x· héi, nguyÖn väng cña nh÷ng giai cÊp t− s¶n, lµ ®· lµm ®¬n gi¶n nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp: x·
kÎ nµy th× ng−îc víi nguyÖn väng cña nh÷ng kÎ kh¸c; r»ng ®êi héi ngµy cµng chia thµnh hai phe lín thï ®Þch nhau, hai giai cÊp
sèng x· héi chøa ®Çy m©u thuÉn; r»ng lÞch sö v¹ch cho ta thÊy lín hoµn toµn ®èi lËp nhau − giai cÊp t− s¶n vµ giai cÊp v« s¶n".
cuéc ®Êu tranh gi÷a çc d©n téc vµ gi÷a çc x· héi, còng nh− Tõ §¹i çch m¹ng Ph¸p, lÞch sö ch©u ¢u, trong nhiÒu n−íc, ®·
®Êu tranh trong néi bé çc d©n téc vµ néi bé çc x· héi; r»ng v¹ch ra ®Æc biÖt râ nguyªn nh©n thËt sù nµy cña çc sù biÕn:
lÞch sö cßn v¹ch cho ta thÊy mét sù kÕ tiÕp gi÷a nh÷ng thêi kú ®Êu tranh giai cÊp. Ngay trong thêi ®¹i Phôc h−ng, ë Ph¸p ®·
çch m¹ng vµ ph¶n ®éng, chiÕn tranh vµ hoµ b×nh, ngõng trÖ vµ cã mét sè sö gia (nh− Chi-e-ry, Ghi-d«, Mi-nhª, Chi-e) trong khi
tiÕn bé nhanh chãng hay suy sôp. Chñ nghÜa M¸c ®· cho ta çi tæng hîp çc sù biÕn, ®· kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng ®Êu
kim chØ nam ®Ó t×m ra nh÷ng quy luËt trong t×nh tr¹ng rèi tung tranh giai cÊp lµ ch×a kho¸ gióp ta hiÓu ®−îc toµn bé lÞch sö
vµ hçn ®én bÒ ngoµi Êy, ®ã lµ: lý luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp. ChØ n−íc Ph¸p. Cßn thêi ®¹i hiÖn ®¹i, tøc lµ thêi ®¹i cña sù toµn
cã nghiªn cøu toµn bé nh÷ng xu h−íng cña mäi thµnh viªn trong th¾ng cña giai cÊp t− s¶n, thêi ®¹i cña thÓ chÕ ®¹i nghÞ, cña chÕ
mét x· héi hay mét sè x· héi, míi cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc mét çch ®é ®Çu phiÕu më réng (nÕu kh«ng ph¶i phæ th«ng), cña b¸o
chÝnh x¸c khoa häc kÕt qu¶ cña nh÷ng xu h−íng Êy. Mµ nh÷ng hµng ngµy gi¸ rÎ ®i s©u vµo quÇn chóng, v. v., thêi ®¹i cña
xu h−íng m©u thuÉn nhau Êy l¹i sinh ra tõ sù kh¸c nhau vÒ hoµn nh÷ng héi liªn hiÖp m¹nh mÏ vµ ngµy mét réng r·i, nh÷ng héi
c¶nh sinh ho¹t vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña nh÷ng giai cÊp häp liªn hiÖp cña c«ng nh©n vµ nh÷ng héi liªn hiÖp cña chñ x−ëng,
thµnh mäi x· héi. M¸c viÕt trong "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng v. v., thêi ®¹i ®ã chøng tá mét çch cßn râ rÖt h¬n r»ng ®Êu
s¶n": "LÞch sö tÊt c¶ çc x· héi cho ®Õn nay (sau nµy ¡ng-ghen tranh giai cÊp (mÆc dÇu ®«i lóc d−íi mét h×nh thøc rÊt phiÕn
thªm: trõ lÞch sö cña c«ng x· nguyªn thuû) lµ lÞch sö ®Êu tranh diÖn, "hoµ b×nh", "hiÕn chÝnh") lµ ®éng lùc cña nh÷ng sù biÕn.
§o¹n v¨n sau ®©y trong "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" Häc thuyÕt kinh tÕ cña m¸c
chøng tá r»ng M¸c ®ßi hái khoa häc x· héi ph¶i ph©n tÝch mét
çch kh¸ch quan t×nh h×nh cña tõng giai cÊp trong x· héi hiÖn M¸c viÕt trong bµi tùa cho bé "T− b¶n": "Môc ®Ých cuèi cïng
®¹i, g¾n liÒn víi çc ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña giai cÊp Êy: "Trong cña bé s¸ch nµy lµ ph¸t hiÖn ra quy luËt kinh tÕ cña sù vËn
tÊt c¶ çc giai cÊp hiÖn ®ang ®−¬ng ®Çu víi giai cÊp t− s¶n, chØ ®éng cña x· héi hiÖn ®¹i"66, nghÜa lµ cña x· héi t− b¶n chñ
cã giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp thËt sù çch m¹ng. Çc giai cÊp nghÜa, cña x· héi t− s¶n. Nghiªn cøu sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ
kh¸c ®Òu suy tµn vµ tiªu vong víi sù ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng suy tµn cña nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña mét x· héi nhÊt ®Þnh
nghiÖp; tr¸i l¹i, giai cÊp v« s¶n lµ s¶n vËt cña b¶n th©n ®¹i c«ng trong lÞch sö, ®ã lµ néi dung cña häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c.
nghiÖp. Çc tÇng líp trung gian: tiÓu chñ, tiÓu th−¬ng, thî thñ Çi ®ang thèng trÞ x· héi t− b¶n chñ nghÜa, ®ã lµ s¶n xuÊt hµng
c«ng, n«ng d©n, − tÊt c¶ ®Òu ®Êu tranh chèng giai cÊp t− s¶n, ®Ó ho¸; cho nªn sù ph©n tÝch cña M¸c b¾t ®Çu tõ viÖc ph©n tÝch
cøu v·n sù tån t¹i cña hä, víi tÝnh çch lµ tÇng líp trung gian, hµng ho¸.
tr−íc nguy c¬ bÞ tiªu diÖt. Cho nªn hä kh«ng çch m¹ng, mµ
Gi¸ trÞ
b¶o thñ. H¬n thÕ, hä l¹i ph¶n ®éng: hä t×m çch lµm cho b¸nh
xe lÞch sö quay ng−îc trë l¹i. NÕu hä lµ çch m¹ng th× còng v×
Hµng ho¸, tr−íc hÕt, lµ mét vËt tho¶ m·n mét nhu cÇu
hä cã c¬ bÞ chuyÓn sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n: lóc ®ã, hä
nµo ®ã cña con ng−êi; sau n÷a, lµ mét vËt mµ ng−êi ta ®em
b¶o vÖ lîi Ých t−¬ng lai cña hä, chø kh«ng ph¶i b¶o vÖ lîi Ých
®æi lÊy mét vËt kh¸c. C«ng dông cña mét vËt lµm cho vËt ®ã
hiÖn t¹i cña hä, hä bá quan ®iÓm cña chÝnh hä, ®Ó ®øng vÒ
cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ trao ®æi (hay gäi t¾t lµ gi¸ trÞ) tr−íc
quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n". Trong nhiÒu t¸c phÈm sö häc
hÕt lµ tû lÖ, tû suÊt trao ®æi mét sè gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh
(xem Môc lôc s¸ch tham kh¶o), M¸c ®· cho ta nh÷ng vÝ dô rùc
nµy lÊy mét sè gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh kh¸c. Kinh nghiÖm
rì vµ s©u s¾c vÒ çch nghiªn cøu lÞch sö theo quan ®iÓm duy
hµng ngµy cho ta thÊy r»ng hµng triÖu, hµng tû viÖc trao ®æi
vËt, vÒ çch ph©n tÝch ®Þa vÞ cña tõng giai cÊp vµ ®«i lóc, cña
nh− thÕ lu«n lu«n ®Þnh ra nh÷ng tû lÖ ngang gi¸ gi÷a nh÷ng
çc tËp ®oµn hay çc tÇng líp kh¸c nhau trong mét giai cÊp, gi¸ trÞ sö dông hÕt søc nhiÒu lo¹i vµ hÕt søc kh¸c nhau. Gi÷a
v¹ch ra hÕt søc râ v× sao vµ nh− thÕ nµo mµ "mäi cuéc ®Êu tranh nh÷ng vËt kh¸c nhau Êy, nh÷ng vËt lu«n lu«n ®−îc ®em so
giai cÊp ®Òu lµ ®Êu tranh chÝnh trÞ"65. §o¹n v¨n chóng t«i võa s¸nh víi nhau trong mét hÖ thèng quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh,
trÝch chøng tá râ rµng tÝnh chÊt phøc t¹p cña hÖ thèng nh÷ng cã çi g× gièng nhau? Çi gièng nhau gi÷a nh÷ng vËt Êy lµ ë
quan hÖ x· héi vµ nh÷ng giai ®o¹n qu¸ ®é tõ giai cÊp nµy ®Õn chç tÊt c¶ nh÷ng vËt Êy ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. Khi
giai cÊp kh¸c, tõ qu¸ khø ®Õn t−¬ng lai, hÖ thèng mµ M¸c ®· trao ®æi s¶n phÈm, ng−êi ta lËp ra nh÷ng tû lÖ ngang gi¸
ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh ®óng çi hîp lùc cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. gi÷a nh÷ng lo¹i lao ®éng hÕt søc kh¸c nhau. S¶n xuÊt hµng
Lý luËn cña M¸c ®−îc chøng minh vµ ®−îc vËn dông s©u ho¸ lµ mét hÖ thèng quan hÖ x· héi, trong ®ã, nh÷ng ng−êi
s¾c nhÊt, toµn diÖn nhÊt vµ tØ mØ nhÊt trong häc thuyÕt kinh tÕ s¶n xuÊt kh¸c nhau t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau (ph©n
cña «ng. c«ng lao ®éng trong x· héi) vµ lµm cho nh÷ng s¶n phÈm Êy
ngang gi¸ nhau khi trao ®æi. ThÕ th× chç gièng nhau gi÷a tÊt nhÊt ®Þnh cña mét hµng ho¸ nµy ®æi lÊy mét sè l−îng nhÊt ®Þnh
c¶ çc hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ lao ®éng cô thÓ cña mét cña mét hµng ho¸ kh¸c) ®Õn h×nh thøc chung cña gi¸ trÞ, khi
ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, kh«ng ph¶i lµ lao ®éng thuéc mét nhiÒu hµng ho¸ kh¸c nhau ®Òu ®æi lÊy còng cïng mét thø hµng
lo¹i riªng biÖt, mµ lµ lao ®éng trõu t−îng cña con ng−êi, lao ho¸ nhÊt ®Þnh, vµ cuèi cïng ®Õn h×nh thøc tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ, khi
®éng cña con ng−êi nãi chung. Trong mét x· héi nhÊt ®Þnh, vµng xuÊt hiÖn thµnh thø hµng ho¸ nhÊt ®Þnh Êy, thµnh vËt
toµn bé søc lao ®éng, biÓu hiÖn b»ng tæng sè gi¸ trÞ cña tÊt c¶ ngang gi¸ chung. Lµ s¶n phÈm tét cïng cña sù ph¸t triÓn cña
çc hµng ho¸, lµ cïng mét søc lao ®éng duy nhÊt cña con trao ®æi vµ cña s¶n xuÊt hµng ho¸, tiÒn lµm lu mê vµ che lÊp
ng−êi: hµng ngh×n triÖu viÖc trao ®æi chøng minh ®iÒu ®ã. tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng ç nh©n, tøc lµ mèi liªn hÖ x· héi
Cho nªn, tõng hµng ho¸ riªng biÖt còng chØ ®−îc biÓu hiÖn gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kh¸c nhau mµ thÞ tr−êng ®· rµng
b»ng mét phÇn nµo ®ã cña thêi gian lao ®éng x· héi tÊt yÕu. buéc víi nhau. M¸c ph©n tÝch hÕt søc cÆn kÏ çc chøc n¨ng kh¸c
L−îng cña gi¸ trÞ ®−îc quy ®Þnh bëi sè l−îng lao ®éng x· nhau cña tiÒn tÖ, vµ cÇn chó ý r»ng ngay c¶ ë ®©y (còng nh−
héi tÊt yÕu, hoÆc bëi thêi gian lao ®éng x· héi tÊt yÕu ®Ó s¶n trong tÊt c¶ çc ch−¬ng ®Çu cña bé "T− b¶n"), h×nh thøc trõu
xuÊt ra mét hµng ho¸ nhÊt ®Þnh hay mét gi¸ trÞ sö dông nhÊt t−îng cña b¶n tr×nh bµy, tuy ®«i lóc h×nh nh− cã tÝnh chÊt
®Þnh. "Khi x¸c ®Þnh nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau cña hä lµ thuÇn tuý suy diÔn, nh−ng thËt ra lµ ghi l¹i nh÷ng tµi liÖu v«
ngang nhau trong trao ®æi th× qua ®ã hä (nh÷ng ng−êi s¶n cïng phong phó vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña trao ®æi vµ cña s¶n
xuÊt) ®· x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng lao ®éng kh¸c nhau cña hä lµ xuÊt hµng ho¸. "ViÖc trao ®æi s¶n phÈm ®· ph¶i cã h×nh thøc
ngang nhau. Hä ®· lµm nh− thÕ mµ kh«ng biÕt"67. Mét nhµ l−u th«ng hµng ho¸ råi th× tiÒn míi cã thÓ ra ®êi ®−îc. Nh÷ng
kinh tÕ häc thêi tr−íc ®· nãi: gi¸ trÞ lµ mét quan hÖ gi÷a hai chøc n¨ng kh¸c nhau cña tiÒn nh− lµ vËt ngang gi¸ ®¬n thuÇn,
ng−êi; ®¸ng lÏ «ng ta ph¶i nãi thªm: mét quan hÖ Èn d−íi çi ph−¬ng tiÖn l−u th«ng, ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, tiÒn tÝch tr÷,
vá vËt phÈm. ChØ cã xÐt çi hÖ thèng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt quü dù tr÷, v. v., ®Õn l−ît nã, ®Òu chØ râ çc giai ®o¹n rÊt kh¸c
x· héi cña mét h×nh th¸i lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi, tøc lµ nhau cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi, tuú theo quy m« sö dông
nh÷ng quan hÖ biÓu hiÖn ra trong trao ®æi, hiÖn t−îng phæ chøc n¨ng nµy hay chøc n¨ng kia, tuú theo −u thÕ cña chøc
biÕn diÔn ®i diÔn l¹i hµng ngh×n triÖu lÇn, ng−êi ta míi hiÓu n¨ng nµy so víi chøc n¨ng kia" ("T− b¶n", quyÓn 1)69.
gi¸ trÞ lµ çi g×. "VÒ mÆt lµ gi¸ trÞ, tÊt c¶ mäi hµng ho¸ ®Òu chØ lµ
nh÷ng sè l−îng nhÊt ®Þnh cña thêi gian lao ®éng ®· kÕt tinh Gi¸ trÞ thÆng d−
l¹i"68. Sau khi ph©n tÝch tØ mØ hai tÝnh chÊt cña lao ®éng thÓ hiÖn
trong hµng ho¸, M¸c chuyÓn sang ph©n tÝch nh÷ng h×nh thøc S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt
cña gi¸ trÞ vµ cña tiÒn. Nh− thÕ, nhiÖm vô chÝnh cña M¸c lµ ®Þnh th× tiÒn biÕn thµnh t− b¶n. C«ng thøc cña l−u th«ng
nghiªn cøu nguån gèc cña h×nh thøc tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ, lµ hµng ho¸ tr−íc kia lµ: H (hµng ho¸) − T(tiÒn) − H (hµng
nghiªn cøu qu¸ tr×nh lÞch sö cña sù ph¸t triÓn cña trao ®æi, b¾t ho¸), nghÜa lµ b¸n mét hµng ho¸ ®Ó mua mét hµng ho¸
®Çu tõ nh÷ng hµnh vi trao ®æi riªng lÎ, ngÉu nhiªn ("h×nh thøc kh¸c. Tr¸i l¹i, c«ng thøc chung cña t− b¶n lµ T − H − T,
gi¶n ®¬n, riªng lÎ hay ngÉu nhiªn cña gi¸ trÞ": mét sè l−îng nghÜa lµ mua ®Ó b¸n (cã thªm lîi nhuËn). PhÇn t¨ng thªm
®ã cña gi¸ trÞ lóc ®Çu cña sè tiÒn bá vµo l−u th«ng, M¸c gäi lµ tõng phÇn), vµ t− b¶n kh¶ biÕn dïng tr¶ c«ng cho søc lao ®éng.
gi¸ trÞ thÆng d−. Trong l−u th«ng t− b¶n chñ nghÜa, "sù t¨ng Gi¸ trÞ cña t− b¶n kh¶ biÕn nµy kh«ng ph¶i kh«ng thay ®æi; nã
thªm" ®ã cña tiÒn lµ mét sù thËt mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt. ChÝnh t¨ng thªm trong qu¸ tr×nh lao ®éng, b»ng çch t¹o ra gi¸ trÞ
"sù t¨ng thªm" Êy biÕn tiÒn thµnh t− b¶n, tøc lµ mét quan hÖ thÆng d−. Cho nªn, muèn nãi lªn tr×nh ®é t− b¶n bãc lét søc lao
®éng, th× ph¶i so s¸nh gi¸ trÞ thÆng d− víi riªng t− b¶n kh¶ biÕn
s¶n xuÊt x· héi ®Æc biÖt, nhÊt ®Þnh trong lÞch sö. Gi¸ trÞ thÆng
th«i, chø kh«ng ph¶i víi toµn bé t− b¶n. Trong vÝ dô nãi trªn,
d− kh«ng thÓ do l−u th«ng hµng hãa mµ cã, v× l−u th«ng hµng
th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d− − ®©y lµ tªn mµ M¸c ®Æt cho tû lÖ ®ã −
hãa chØ lµ viÖc trao ®æi vËt ngang gi¸; gi¸ trÞ thÆng d− còng
6
kh«ng thÓ do viÖc t¨ng gi¸ c¶ mµ cã, v× lç vµ l·i cña kÎ mua, sÏ lµ: nghÜa lµ 100%.
ng−êi b¸n bï trõ cho nhau; ®©y lµ mét hiÖn t−îng x· héi 6
chung, phæ biÕn, chø kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn t−îng ç biÖt. TiÒn ®Ò lÞch sö khiÕn cho t− b¶n xuÊt hiÖn lµ: thø nhÊt, sù
Muèn cã gi¸ trÞ thÆng d−, "ng−êi cã tiÒn ph¶i t×m ra ®−îc trªn tÝch luü mét sè tiÒn nµo ®ã trong tay nh÷ng t− nh©n, ë mét giai
thÞ tr−êng mét hµng ho¸ mµ gi¸ trÞ sö dông cã ®Æc tÝnh lµ ®o¹n ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi chung t−¬ng ®èi cao; thø
nguån t¹o ra gi¸ trÞ"70, mét hµng ho¸ mµ qu¸ tr×nh bÞ tiªu dïng hai, cã nh÷ng c«ng nh©n "tù do" vÒ hai ph−¬ng diÖn: tù do
còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ. Mµ hµng ho¸ Êy th× kh«ng bÞ bã buéc hoÆc bÞ h¹n chÕ g× c¶ trong viÖc b¸n søc lao
cã: ®ã lµ søc lao ®éng cña con ng−êi. Tiªu dïng hµng hãa Êy, ®éng cña m×nh, vµ tù do v× kh«ng cã ruéng ®Êt vµ kh«ng cã t−
tøc lµ lao ®éng, mµ lao ®éng th× t¹o ra gi¸ trÞ. Ng−êi cã tiÒn th× liÖu s¶n xuÊt nãi chung; tøc lµ nh÷ng c«ng nh©n kh«ng cã chñ,
mua søc lao ®éng theo ®óng gi¸ trÞ cña nã, gi¸ trÞ nµy, còng nh÷ng c«ng nh©n "v« s¶n" chØ cã thÓ sèng ®−îc b»ng çch b¸n
nh− gi¸ trÞ cña bÊt cø hµng ho¸ nµo kh¸c, ®−îc quy ®Þnh b»ng søc lao ®éng cña m×nh th«i.
thêi gian lao ®éng x· héi tÊt yÕu dïng ®Ó s¶n xuÊt ra nã (nghÜa ViÖc t¨ng thªm gi¸ trÞ thÆng d− cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng
lµ b»ng sè tiÒn chi phÝ ®Ó nu«i sèng ng−êi c«ng nh©n vµ gia hai ph−¬ng ph¸p chñ yÕu lµ: kÐo dµi ngµy lao ®éng ("gi¸ trÞ
®×nh ng−êi ®ã). Mua søc lao ®éng råi, ng−êi cã tiÒn cã quyÒn thÆng d− tuyÖt ®èi") vµ rót bít thêi gian lao ®éng tÊt yÕu ("gi¸
tiªu dïng nã, nghÜa lµ buéc nã lµm viÖc suèt ngµy, 12 giê ch¼ng trÞ thÆng d− t−¬ng ®èi"). Khi ph©n tÝch ph−¬ng ph¸p thø nhÊt,
h¹n. Nh−ng trong 6 giê (thêi gian lao ®éng "tÊt yÕu") ng−êi c«ng M¸c ph¸c ra mét bøc tranh vÜ ®¹i m« t¶ cuéc ®Êu tranh cña
nh©n t¹o ra mét s¶n phÈm ®ñ bï l¹i sè chi phÝ dïng ®Ó nu«i giai cÊp c«ng nh©n ®ßi rót ng¾n ngµy lao ®éng vµ viÖc chÝnh
sèng m×nh, vµ trong 6 giê kia (thêi gian lao ®éng "thÆng d−"), quyÒn nhµ n−íc can thiÖp ®Ó kÐo dµi (thÕ kû XIV ®Õn XVII)
ng−êi c«ng nh©n t¹o ra mét s¶n phÈm "thÆng d−" kh«ng ®−îc hay ®Ó gi¶m bít thêi gian Êy ®i (luËt c«ng x−ëng håi thÕ kû
nhµ t− b¶n tr¶ c«ng, ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d−. Do ®ã, ®øng vÒ XIX). Tõ khi bé "T− b¶n" ra ®êi, lÞch sö phong trµo c«ng nh©n
ph−¬ng diÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mµ xÐt, ph¶i ph©n biÖt hai bé trong tÊt c¶ çc n−íc v¨n minh ®· cung cÊp hµng ngh×n, hµng
phËn cña t− b¶n: t− b¶n bÊt biÕn chi dïng vµo t− liÖu s¶n xuÊt v¹n sù kiÖn míi, minh häa cho bøc tranh ®ã.
(m¸y mãc, c«ng cô lao ®éng, nguyªn liÖu, v. v.) mµ gi¸ trÞ Khi ph©n tÝch sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d− t−¬ng
chuyÓn nguyªn vÑn vµo thµnh phÈm (chuyÓn mét lóc hay chuyÓn ®èi, M¸c ®· nghiªn cøu ba giai ®o¹n lÞch sö c¬ b¶n trong
®ã chñ nghÜa t− b¶n ®· t¨ng thªm n¨ng suÊt lao ®éng: 1) hîp gióp cho t− b¶n cã kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt hÕt søc nhanh
t¸c gi¶n ®¬n, 2) sù ph©n c«ng lao ®éng vµ c«ng tr−êng thñ chãng. Kh¶ n¨ng Êy, cïng víi tÝn dông vµ viÖc tÝch lòy t− b¶n
c«ng, vµ 3) m¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp. Sù ph©n tÝch s©u s¾c b»ng t− liÖu s¶n xuÊt, lµm cho chóng ta hiÓu ®−îc nh÷ng cuéc
cña M¸c ®· v¹ch ra nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ ®iÓn h×nh cña sù khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa th−êng x¶y ra theo chu kú trong çc
ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n; ®iÒu ®ã ®· ®−îc x¸c minh bëi n−íc t− b¶n chñ nghÜa, tr−íc hÕt cø ®é m−êi n¨m mét lÇn, råi
viÖc nghiªn cøu çi c«ng nghiÖp mÖnh danh lµ c«ng nghiÖp sau, trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi h¬n vµ Ýt cã tÝnh ®Þnh kú
"thñ c«ng" ë Nga, viÖc nghiªn cøu nµy ®· cung cÊp rÊt nhiÒu tµi h¬n. Ph¶i ph©n biÖt tÝch lòy t− b¶n trªn c¬ së chñ nghÜa t− b¶n,
liÖu minh häa cho hai giai ®o¹n ®Çu. Cßn t¸c dông çch m¹ng víi tÝch lòy gäi lµ tÝch lòy nguyªn thuû: dïng b¹o lùc ®Ó t¸ch
cña ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ mµ M¸c m« t¶ n¨m 1867, th× ®· biÓu ng−êi lao ®éng khái t− liÖu s¶n xuÊt, ®uæi n«ng d©n ra khái
lé ra trong suèt nöa thÕ kû tõ ®ã ®Õn nay ë nhiÒu n−íc "míi" ruéng ®Êt cña hä, c−íp ruéng ®Êt c«ng x·, chÕ ®é thuéc ®Þa,
(Nga, NhËt, v. v.). c«ng tr¸i, thuÕ quan b¶o hé, v. v.. "TÝch lòy nguyªn thñy" t¹o ra,
Sau n÷a, ®iÒu hÕt søc míi mÎ vµ quan träng lµ sù ph©n tÝch ë cùc nµy lµ giai cÊp v« s¶n "tù do", ë cùc kia lµ kÎ n¾m tiÒn b¹c
trong tay, tøc nhµ t− b¶n.
cña M¸c vÒ viÖc tÝch luü t− b¶n, nghÜa lµ viÖc chuyÓn ho¸ mét
M¸c nãi vÒ "xu h−íng lÞch sö cña tÝch lòy t− b¶n chñ
phÇn gi¸ trÞ thÆng d− thµnh t− b¶n vµ viÖc l¹i sö dông phÇn ®ã
nghÜa" b»ng nh÷ng c©u næi tiÕng nh− sau: "ViÖc t−íc ®o¹t
vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi, chø kh«ng sö dông ®Ó tho¶ m·n
nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt trùc tiÕp ®· ®−îc tiÕn hµnh b»ng mét
nhu cÇu ç nh©n hay së thÝch cña nhµ t− b¶n. M¸c ®· v¹ch ra
lèi ph¸ ho¹i tµn nhÉn, d−íi sù thóc ®Èy cña nh÷ng ®éng c¬ bØ
sai lÇm cña toµn bé kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn tr−íc kia (kÓ tõ
æi nhÊt, nh÷ng tham väng bÈn thØu nhÊt, nhá nhen vµ ®iªn
A-®am XmÝt) cho r»ng toµn bé phÇn gi¸ trÞ thÆng d− ®· chuyÓn
cuång nhÊt. Tµi s¶n t− h÷u, kiÕm ®−îc do lao ®éng ç nh©n"
ho¸ thµnh t− b¶n ®Òu trë thµnh t− b¶n kh¶ biÕn c¶. Nh−ng thËt
(cña n«ng d©n vµ thî thñ c«ng), "vµ dùa trªn, cã thÓ nãi lµ, sù
ra, nã ph©n ra thµnh: t− liÖu s¶n xuÊt céng víi t− b¶n kh¶ biÕn.
kÕt hîp ng−êi lao ®éng ç thÓ vµ ®éc lËp víi nh÷ng c«ng cô
PhÇn t− b¶n bÊt biÕn (trong tæng sè t− b¶n) t¨ng lªn nhanh h¬n
vµ t− liÖu lao ®éng cña ng−êi ®ã, sÏ bÞ thay thÕ bëi tµi s¶n t−
so víi phÇn t− b¶n kh¶ biÕn, ®iÒu ®ã cã mét tÇm quan träng hÕt h÷u t− b¶n chñ nghÜa dùa trªn sù bãc lét søc lao ®éng cña
søc to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµ nh÷ng ng−êi kh¸c, chØ tù do trªn h×nh thøc... B©y giê th×
trong qu¸ tr×nh chñ nghÜa t− b¶n chuyÓn biÕn thµnh chñ nghÜa ng−êi bÞ t−íc ®o¹t kh«ng ph¶i lµ ng−êi c«ng nh©n cã kinh tÕ
x· héi. ®éc lËp n÷a mµ lµ nhµ t− b¶n, ng−êi bãc lét nhiÒu c«ng nh©n.
Khi ®Èy nhanh qu¸ tr×nh m¸y mãc lo¹i trõ c«ng nh©n Sù t−íc ®o¹t ®ã ®−îc thùc hiÖn bëi t¸c dông cña nh÷ng quy
vµ khi t¹o ra sù giµu cã ë cùc nµy vµ sù cïng khèn ë cùc luËt néi t¹i cña nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, bëi sù tËp
kia, th× viÖc tÝch lòy t− b¶n còng ®Î ra çi mµ ng−êi ta trung t− b¶n. Mét nhµ t− b¶n bãp chÕt nhiÒu nhµ t− b¶n. Ph¸t
gäi lµ "®¹o qu©n lao ®éng trõ bÞ", sè c«ng nh©n "thõa triÓn song song víi viÖc tËp trung t− b¶n Êy, nghÜa lµ víi t×nh tr¹ng
t−¬ng ®èi" hay "n¹n nh©n khÈu thõa t− b¶n chñ nghÜa"; nhiÒu nhµ t− b¶n bÞ mét nhóm nhµ t− b¶n kh¸c t−íc ®o¹t
®¹o qu©n nµy cã nh÷ng h×nh thøc hÕt søc kh¸c nhau vµ th× cã h×nh thøc hîp t¸c cña qu¸ tr×nh lao ®éng − h×nh thøc
nµy ngµy cµng më réng, − th× cã viÖc ¸p dông mét çch cã ý cña tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh ®· ®−îc gi¶i quyÕt trªn c¬ së
thøc khoa häc vµo kü thuËt, viÖc kinh doanh ruéng ®Êt mét quy luËt gi¸ trÞ. B−íc tiÕn lín trong khoa häc kinh tÕ, b−íc tiÕn
çch cã kÕ ho¹ch, viÖc biÕn t− liÖu lao ®éng thµnh t− liÖu mµ mµ M¸c lµ ®¹i biÓu, lµ ë chç sù ph©n tÝch ®· xuÊt ph¸t tõ nh÷ng
chØ cã dïng chung míi cã hiÖu qu¶, viÖc tiÕt kiÖm toµn bé t− hiÖn t−îng kinh tÕ phæ biÕn, tõ toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi, chø
liÖu s¶n xuÊt do chç dïng nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt ®ã nh− kh«ng ph¶i tõ nh÷ng tr−êng hîp riªng lÎ hay tõ vÎ bÒ ngoµi
nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt cña mét lao ®éng x· héi liªn hîp, viÖc cña c¹nh tranh, nh− kinh tÕ chÝnh trÞ häc tÇm th−êng hoÆc
nh©n d©n tÊt c¶ çc n−íc gia nhËp hÖ thèng thÞ tr−êng thÕ "thuyÕt h÷u dông giíi h¹n" hiÖn ®¹i th−êng vÉn chØ lµm nh−
giíi, vµ, ®ång thêi tÝnh chÊt quèc tÕ cña chÕ ®é t− b¶n chñ vËy. Tr−íc hÕt, M¸c ph©n tÝch nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d−,
nghÜa. Sè trïm t− b¶n chiÕm ®o¹t vµ ®éc quyÒn mäi lîi Ých cña råi sau ®ã, míi nhËn xÐt ®Õn viÖc gi¸ trÞ thÆng d− ph©n thµnh
qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ã, cµng gi¶m ®i th× sù khèn cïng, ¸ch ¸p lîi nhuËn, lîi tøc vµ ®Þa t«. Lîi nhuËn lµ tû lÖ cña gi¸ trÞ thÆng
bøc, ¸ch n« lÖ, sù tho¸i hãa, sù bãc lét cµng t¨ng lªn, nh−ng sù d− so víi toµn bé t− b¶n bá vµo mét xÝ nghiÖp. T− b¶n "cÊu
ph¶n kh¸ng cña giai cÊp c«ng nh©n, − lµ giai cÊp ®−îc chÝnh thµnh h÷u c¬ cao" (nghÜa lµ khi t− b¶n bÊt biÕn lín h¬n t− b¶n
ngay c¬ cÊu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa rÌn kh¶ biÕn theo mét tû lÖ cao h¬n tû lÖ trung b×nh x· héi) mang l¹i
luyÖn, liªn hîp vµ tæ chøc l¹i, − còng cµng t¨ng lªn. §éc quyÒn mét tû suÊt lîi nhuËn d−íi møc trung b×nh. T− b¶n "cÊu thµnh
cña t− b¶n trë thµnh mét trë ng¹i cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt h÷u c¬ thÊp" th× mang l¹i mét tû suÊt lîi nhuËn trªn møc trung
®· lín lªn cïng víi vµ nhê ®éc quyÒn ®ã. ViÖc tËp trung t− b×nh. Trong c¶ hai tr−êng hîp, sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng t−
liÖu s¶n xuÊt vµ viÖc x· héi ho¸ lao ®éng ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh b¶n, viÖc nh÷ng t− b¶n ®ã tù do chuyÓn tõ ngµnh nµy sang
®é mµ chóng kh«ng cßn thÝch hîp víi çi vá t− b¶n chñ nghÜa ngµnh kh¸c, ®Òu lµm cho tû suÊt lîi nhuËn ngang víi tû suÊt lîi
cña chóng n÷a. Çi vá Êy næ bung ra. Giê cuèi cïng cña chÕ nhuËn trung b×nh. Tæng gi¸ trÞ tÊt c¶ nh÷ng hµng ho¸ trong mét
®é t− h÷u t− b¶n chñ nghÜa ®· ®iÓm. Nh÷ng kÎ ®i t−íc ®o¹t bÞ x· héi nhÊt ®Þnh th× b»ng tæng gi¸ c¶ hµng ho¸, nh−ng trong
t−íc ®o¹t ("T− b¶n", quyÓn I)71. mçi xÝ nghiÖp vµ trong mçi ngµnh s¶n xuÊt riªng biÖt, c¹nh
Sau n÷a, ®iÒu cùc kú míi mÎ vµ quan träng lµ sù ph©n tÝch tranh lµm cho hµng hãa kh«ng ®−îc b¸n theo gi¸ trÞ cña nã, mµ
cña M¸c trong bé "T− b¶n", quyÓn II, vÒ viÖc t¸i s¶n xuÊt ra tæng theo gi¸ s¶n xuÊt, tøc lµ, b»ng t− b¶n ®· bá ra céng víi lîi
t− b¶n x· héi. ë ®©y còng vËy, M¸c xÐt mét hiÖn t−îng phæ nhuËn trung b×nh.
biÕn, chø kh«ng xÐt mét hiÖn t−îng ç biÖt, xÐt toµn bé nÒn Do ®ã, t×nh tr¹ng gi¸ c¶ chªnh lÖch víi gi¸ trÞ vµ t×nh
kinh tÕ x· héi, chø kh«ng xÐt mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ ®ã. tr¹ng b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn, − t×nh tr¹ng nµy kh«ng ai
Söa l¹i sai lÇm nãi trªn cña çc nhµ cæ ®iÓn, M¸c chia toµn bé chèi c·i ®−îc vµ ai còng biÕt, − ®· ®−îc M¸c gi¶i thÝch
s¶n xuÊt x· héi ra lµm hai bé phËn lín: I) s¶n xuÊt t− liÖu s¶n mét çch ®Çy ®ñ trªn c¬ së quy luËt gi¸ trÞ, v× tæng sè gi¸
xuÊt vµ II) s¶n xuÊt vËt phÈm tiªu dïng; sau ®ã, dïng nh÷ng trÞ cña tÊt c¶ çc hµng ho¸ th× b»ng tæng sè gi¸ c¶ cña
vÝ dô b»ng sè liÖu, «ng nghiªn cøu tØ mØ l−u th«ng cña tæng t− nh÷ng hµng ho¸ ®ã. Nh−ng viÖc gi¸ trÞ (x· héi) chuyÓn
b¶n x· héi c¶ trong t¸i s¶n xuÊt theo quy m« cò, lÉn trong ho¸ thµnh gi¸ c¶ (ç biÖt) kh«ng tiÕn hµnh mét çch gi¶n
tÝch luü. Trong quyÓn III cña bé "T− b¶n", vÊn ®Ò sù h×nh thµnh ®¬n vµ trùc tiÕp, mµ l¹i theo mét con ®−êng rÊt phøc t¹p:
hoµn toµn tù nhiªn lµ trong mét x· héi gåm nh÷ng ng−êi s¶n lo¹i nµy biÕn thµnh mét lo¹i kh¸c (do sù tiÕn bé cña kü thuËt
xuÊt hµng ho¸ sèng ph©n t¸n, chØ liªn hÖ víi nhau b»ng thÞ n«ng nghiÖp, do sù ph¸t triÓn cña çc thµnh thÞ, v. v.) vµ çi
tr−êng, th× tÝnh quy luËt chØ cã thÓ biÓu hiÖn thµnh tÝnh quy luËt "quy luËt ruéng ®Êt gi¶m bít mµu mì" lõng tiÕng Êy, − çi
trung b×nh, x· héi, phæ biÕn, th«ng qua sù bï trõ lÉn nhau gi÷a quy luËt toµn ®em nh÷ng khuyÕt ®iÓm, tÝnh h¹n chÕ vµ nh÷ng
nh÷ng chªnh lÖch ç biÖt vÒ phÝa nµy vµ vÒ phÝa kia. m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n ®æ cho giíi tù nhiªn, − lµ sai
N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cã nghÜa lµ t− b¶n bÊt biÕn lÇm lín. Sau n÷a, sù b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn trong mäi
t¨ng lªn nhanh h¬n t− b¶n kh¶ biÕn. Nh−ng v× gi¸ trÞ thÆng ngµnh c«ng nghiÖp vµ kinh tÕ quèc d©n nãi chung ®ßi hái
d− lµ tuú thuéc chØ vµo t− b¶n kh¶ biÕn th«i, nªn ai còng ph¶i cã tù do c¹nh tranh hoµn toµn, tù do chuyÓn dÞch t− b¶n
thÊy r»ng tû suÊt lîi nhuËn (tû lÖ cña gi¸ trÞ thÆng d− so víi tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. Nh−ng chÕ ®é t− h÷u vÒ ®Êt
toµn bé t− b¶n, chø kh«ng ph¶i chØ so víi phÇn kh¶ biÕn) cã ®ai l¹i t¹o ra mét thø ®éc quyÒn vµ mét trë ng¹i cho sù tù do
xu h−íng h¹ thÊp xuèng. M¸c ph©n tÝch tØ mØ xu h−íng Êy, chuyÓn dÞch Êy. Do ®éc quyÒn ®ã, nªn s¶n phÈm cña ngµnh
vµ c¶ nh÷ng hoµn c¶nh che ®Ëy nã hay lµm trë ng¹i nã. n«ng nghiÖp, lµ ngµnh râ rÖt cã cÊu thµnh h÷u c¬ t− b¶n thÊp
Chóng ta sÏ kh«ng nh¾c l¹i ®©y nh÷ng ch−¬ng rÊt hay cña h¬n vµ, do ®ã, cã tû suÊt lîi nhuËn ç biÖt cao h¬n, kh«ng gia
quyÓn III chuyªn nãi vÒ t− b¶n cho vay nÆng l·i, t− b¶n nhËp qu¸ tr×nh hoµn toµn tù do b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi
th−¬ng nghiÖp vµ t− b¶n tiÒn tÖ, mµ chóng ta sÏ nãi ®Õn vÊn nhuËn; ng−êi cã ruéng ®Êt, víi t− çch lµ ng−êi n¾m ®éc
®Ò chñ yÕu nhÊt: lý luËn vÒ ®Þa t«. V× diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ cã quyÒn, cã thÓ gi÷ gi¸ c¶ ë trªn møc trung b×nh, vµ gi¸ c¶ ®éc
h¹n, vµ trong çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, l¹i hoµn toµn bÞ t− quyÒn ®ã ®Î ra ®Þa t« tuyÖt ®èi. D−íi ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa
nh©n chiÕm h÷u, nªn gi¸ s¶n xuÊt çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp t− b¶n th× kh«ng thÓ xo¸ bá ®−îc ®Þa t« chªnh lÖch, nh−ng cã
lµ do chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét thöa ®Êt kh«ng thuéc h¹ng thÓ xo¸ bá ®−îc ®Þa t« tuyÖt ®èi, vÝ dô, b»ng çch quèc h÷u
trung mµ thuéc h¹ng xÊu nhÊt, quyÕt ®Þnh, vµ do ®iÒu kiÖn hãa ®Êt ®ai, b»ng çch chuyÓn nh÷ng ®Êt ®ai nµy thµnh së
vËn t¶i kh«ng ph¶i trung b×nh mµ lµ xÊu nhÊt ®Ó ®−a s¶n h÷u nhµ n−íc. ChuyÓn nh− thÕ cã nghÜa lµ ph¸ ho¹i ®éc
phÈm ®Õn thÞ tr−êng, quyÕt ®Þnh. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ Êy quyÒn cña nh÷ng ng−êi t− h÷u, lµ thiÕt lËp mét sù tù do
vµ gi¸ s¶n xuÊt trªn nh÷ng thöa ®Êt h¹ng tèt (hay cã nh÷ng c¹nh tranh triÖt ®Ó h¬n vµ hoµn toµn h¬n trong n«ng nghiÖp.
®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt) lµ ®Þa t« chªnh lÖch. Ph©n tÝch tØ mØ M¸c nãi, ®ã lµ lÏ t¹i sao, trong lÞch sö, nh÷ng ng−êi t− s¶n
®Þa t« ®ã, chøng minh r»ng ®Þa t« Êy sinh ra tõ sù kh¸c nhau cÊp tiÕn ®· nhiÒu lÇn ®Ò ra yªu s¸ch t− s¶n, tiÕn bé, lµ quèc
vÒ ®é ph× nhiªu gi÷a çc ruéng ®Êt vµ tõ sù kh¸c nhau vÒ t− h÷u ho¸ ®Êt ®ai; yªu s¸ch nµy, tuy vËy, còng lµm cho ®a sè
b¶n bá vµo viÖc khai th¸c ®Êt ®ai, M¸c ®· hoµn toµn v¹ch râ trong giai cÊp t− s¶n ho¶ng sî, v× nã "ch¹m" rÊt s¸t ®Õn mét
(xem thªm "Çc häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d−", trong ®ã ®o¹n ®éc quyÒn kh¸c hiÖn nay ®Æc biÖt quan träng vµ "nh¹y c¶m":
phª b×nh Rèt-bÐc-tót ®¸ng ®−îc ®Æc biÖt chó ý) sai lÇm cña ®éc quyÒn vÒ t− liÖu s¶n xuÊt nãi chung. (M¸c tr×nh bµy lý
Ri-çc-®« lµ ng−êi cho r»ng së dÜ cã ®Þa t« chªnh lÖch, ®ã chØ luËn vÒ lîi nhuËn trung b×nh do t− b¶n mang l¹i vµ vÒ ®Þa t«
lµ v× nh÷ng ®Êt tèt dÇn dÇn biÕn thµnh nh÷ng ®Êt xÊu. Tr¸i tuyÖt ®èi b»ng nh÷ng lêi lÏ rÊt ®¹i chóng, khóc chiÕt vµ s¸ng
l¹i, cã nh÷ng sù biÕn ®æi ng−îc l¹i, nh÷ng ®Êt thuéc mét sña trong bøc th− göi ¡ng-ghen ngµy 2 th¸ng T¸m 1862.
Xem "Th− tõ", t. III, tr. 77 - 81 vµ c¶ bøc th− cña M¸c ®Ò ngµy 9 nghÜa ë bªn ngoµi ph¹m vi n«ng nghiÖp" ("T− b¶n", quyÓn
th¸ng T¸m 1862, nh− trªn, tr. 86 – 87)72. VÒ lÞch sö ®Þa t«, còng III 2, tr. 332) 73... "Sù t−íc ®o¹t vµ ®uæi mét bé phËn n«ng
cÇn nªu lªn ®o¹n ph©n tÝch cña M¸c v¹ch râ sù biÕn ®æi ®Þa t« d©n kh«ng nh÷ng "gi¶i phãng" ®−îc cho t− b¶n c«ng
lao ®éng (khi n«ng d©n cµy cÊy ®Êt ®ai cña ®Þa chñ, t¹o ra mét nghiÖp, nh÷ng c«ng nh©n, t− liÖu sinh ho¹t vµ c«ng cô lao
s¶n phÈm thÆng d−) thµnh ®Þa t« s¶n phÈm hay ®Þa t« hiÖn vËt ®éng cña hä, mµ cßn t¹o ra thÞ tr−êng trong n−íc n÷a" ("T−
(khi n«ng d©n t¹o ra trªn thöa ®Êt cña m×nh mét s¶n phÈm b¶n", quyÓn I 2, tr. 778) 74. §Õn l−ît nã, sù bÇn cïng ho¸ vµ
thÆng d− mµ do "sù c−ìng b¸ch phi kinh tÕ" ng−êi n«ng d©n sù ph¸ s¶n cña d©n c− n«ng th«n l¹i t¹o ra ®¹o qu©n lao
®ã ph¶i ®em nép cho ®Þa chñ) råi thµnh ®Þa t« tiÒn (chÝnh ®Þa ®éng trõ bÞ cho t− b¶n. Trong bÊt cø n−íc t− b¶n chñ nghÜa
t« hiÖn vËt Êy biÕn thµnh tiÒn − ë n−íc Nga cò gäi lµ "«-brèc" − nµo, "mét phÇn nh©n khÈu n«ng th«n còng do ®ã mµ lu«n
do sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa), vµ cuèi cïng lu«n ë vµo chç biÕn thµnh d©n c− thµnh thÞ hay d©n c− c«ng
thµnh ®Þa t« t− b¶n chñ nghÜa, khi mµ, trong n«ng nghiÖp, tr−êng thñ c«ng (nghÜa lµ phi n«ng nghiÖp). Çi nguån
thay ch©n ng−êi n«ng d©n lµ nhµ kinh doanh dïng lao ®éng nh©n khÈu thõa t−¬ng ®èi Êy cø tu«n ch¶y liªn tôc... Bëi
lµm thuª ®Ó khai th¸c ®Êt ®ai. Nãi ®Õn sù ph©n tÝch Êy vÒ vËy, ng−êi c«ng nh©n n«ng nghiÖp buéc ph¶i nhËn mét
"nguån gèc cña ®Þa t« t− b¶n chñ nghÜa", chóng ta còng nªu ra tiÒn c«ng tèi thiÓu vµ lu«n lu«n cã mét ch©n ë trong vòng
mét lo¹t t− t−ëng s©u s¾c cña M¸c (®Æc biÖt quan träng cho bïn cña sù bÇn khèn" ("T− b¶n", quyÓn I 2 , tr. 668) 75 .
nh÷ng n−íc l¹c hËu nh− n−íc Nga) vÒ sù tiÕn triÓn cña chñ QuyÒn t− h÷u cña n«ng d©n vÒ ruéng ®Êt mµ anh ta cµy cÊy,
nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. "Cïng víi sù chuyÓn biÕn lµ c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt nhá, lµ ®iÒu kiÖn cho nÒn s¶n xuÊt nhá
cña ®Þa t« hiÖn vËt thµnh ®Þa t« tiÒn th× nhÊt thiÕt lµ cïng mét Êy phån thÞnh vµ ®¹t tíi mét h×nh thøc ®iÓn h×nh. Nh−ng nÒn
lóc, thËm chÝ tr−íc c¶ lóc ®ã n÷a, còng h×nh thµnh mét giai s¶n xuÊt nhá Êy chØ phï hîp víi nh÷ng khu«n khæ nguyªn
cÊp nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt tay kh«ng vµ ®i lµm thuª lÊy thuû chËt hÑp cña s¶n xuÊt vµ cña x· héi th«i. Trong chÕ ®é t−
tiÒn. Trong thêi kú giai cÊp Êy h×nh thµnh, khi giai cÊp Êy b¶n chñ nghÜa, "sù bãc lét n«ng d©n chØ kh¸c sù bãc lét giai cÊp
xuÊt hiÖn míi chØ d−íi tr¹ng th¸i h·y cßn cã tÝnh chÊt ç biÖt, v« s¶n c«ng nghiÖp vÒ h×nh thøc mµ th«i. KÎ bãc lét vÉn lµ mét:
th× nh÷ng n«ng d©n kh¸ gi¶ h¬n, buéc ph¶i nép t« hiÖn vËt, t− b¶n. Nh÷ng ng−êi t− b¶n ç biÖt bãc lét nh÷ng n«ng d©n ç
tÊt nhiªn sinh ra thãi quen bãc lét nh÷ng c«ng nh©n n«ng biÖt b»ng viÖc cÇm cè vµ cho vay nÆng l·i. Giai cÊp t− b¶n bãc lét
nghiÖp lµm thuª ®Ó thu lîi, gièng hÖt nh− d−íi chÕ ®é phong giai cÊp n«ng d©n b»ng s−u thuÕ nhµ n−íc" ("§Êu tranh giai cÊp
kiÕn, nh÷ng n«ng n« giµu chÝnh hä còng cã nh÷ng n«ng n« ë Ph¸p")76. "M¶nh ®Êt nhá cña ng−êi n«ng d©n chØ cßn lµ lý do
kh¸c. Do ®ã, nh÷ng n«ng d©n Êy cã thÓ dÇn dÇn gãp nhÆt cho nhµ t− b¶n bßn rót ë ruéng ®Êt ra lîi nhuËn, lîi tøc vµ ®Þa t«
®−îc mét sè cña c¶i nhÊt ®Þnh vµ cã thÓ biÕn thµnh nh÷ng vµ bá mÆc cho n«ng d©n tù m×nh lµm sao xoay së kiÕm ®−îc tiÒn
ng−êi t− b¶n sau nµy. ThÕ lµ, trong ®¸m ng−êi tr−íc kia cã c«ng th× lµm" ("Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï")77. Th−êng th−êng
ruéng ®Êt kinh doanh ®éc lËp, n¶y sinh ra mét v−ên −¬m ng−êi n«ng d©n ph¶i nép cho x· héi t− b¶n chñ nghÜa, nghÜa lµ
nh÷ng phÐc-mi-ª t− b¶n chñ nghÜa, mµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña cho giai cÊp bän t− b¶n, ngay c¶ mét phÇn tiÒn c«ng cña m×nh vµ
hä lµ tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn chung cña s¶n xuÊt t− b¶n chñ do ®ã r¬i "vµo hoµn c¶nh cña ng−êi t¸ ®iÒn Ai-r¬-len, mÆc
dÇu anh ta vÉn mang danh lµ ng−êi t− h÷u" ("§Êu tranh giai t¹o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chØ b»ng çch "hy sinh nh÷ng ng−êi s¶n
cÊp ë Ph¸p")78. "Mét trong nh÷ng lý do lµm cho gi¸ lóa m×, ë xuÊt". "T×nh tr¹ng nh÷ng ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp ë ph©n
nh÷ng n−íc mµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt tiÓu n«ng chiÕm −u t¸n trªn nh÷ng diÖn tÝch réng lín, lµm suy yÕu søc ph¶n
thÕ, h¹ h¬n ë nh÷ng n−íc cã ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n kh¸ng cña hä, cßn t×nh tr¹ng ë tËp trung lµm t¨ng søc ph¶n
chñ nghÜa", lµ g×? ("T− b¶n", quyÓn III 2, tr. 340). Lµ ë chç kh¸ng cña c«ng nh©n thµnh thÞ lªn. Trong n«ng nghiÖp hiÖn
ng−êi n«ng d©n nép kh«ng cho x· héi (nghÜa lµ cho giai cÊp ®¹i, t− b¶n chñ nghÜa, còng nh− trong c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i,
bän t− b¶n) mét phÇn s¶n phÈm thÆng d−. "VËy çi gi¸ h¹ Êy viÖc t¨ng søc s¶n xuÊt cña lao ®éng vµ tÝnh l−u ®éng cao cña
(cña lóa m× vµ çc n«ng phÈm kh¸c) lµ kÕt qu¶ cña t×nh tr¹ng lao ®éng chØ cã thÓ ®æi ®−îc b»ng mét çi gi¸ lµ ph¸ ho¹i vµ
nghÌo khæ cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, chø kh«ng ph¶i lµ kÕt lµm c¹n b¶n th©n søc lao ®éng. Ngoµi ra, mçi b−íc tiÕn trong
qu¶ cña n¨ng suÊt lao ®éng cao cña hä" ("T− b¶n", quyÓn III 2, n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i chØ lµ mét b−íc tiÕn
tr. 340). Trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa th× chÕ ®é tiÓu t− h÷u trong nghÖ thuËt bãc lét ng−êi lao ®éng, mµ cßn lµ mét b−íc
ruéng ®Êt, h×nh thøc th«ng th−êng cña tiÓu s¶n xuÊt, bÞ suy tiÕn trong nghÖ thuËt bãc lét ruéng ®Êt n÷a... Cho nªn s¶n
sôp, tiªu ®iÒu vµ diÖt vong. "Do b¶n chÊt cña nã, chÕ ®é t− xuÊt t− b¶n chñ nghÜa chØ ph¸t triÓn kü thuËt vµ sù liªn hîp
h÷u nh÷ng m¶nh ruéng nhá lo¹i trõ: sù ph¸t triÓn cña lùc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi, b»ng çch ®ång thêi lµm kiÖt
l−îng s¶n xuÊt x· héi cña lao ®éng, nh÷ng h×nh thøc x· héi quÖ c¶ hai nguån sinh ra mäi cña c¶i: ruéng ®Êt vµ ng−êi lao
cña lao ®éng, sù tÝch tô x· héi cña t− b¶n, viÖc ch¨n nu«i ®¹i ®éng" ("T− b¶n", quyÓn I, cuèi ch−¬ng 13)80.
quy m«, viÖc ¸p dông khoa häc ngµy mét nhiÒu. Nî l·i nÆng
vµ chÕ ®é thuÕ kho¸ nhÊt ®Þnh lµm cho chÕ ®é ®ã bÞ ph¸ s¶n
Chñ nghÜa x· héi
ë kh¾p n¬i. T− b¶n bá ra ®Ó mua ruéng ®Êt kh«ng ®−îc
dïng vµo viÖc trång trät. T− liÖu s¶n xuÊt bÞ ph©n t¸n ®Õn
Do nh÷ng ®iÒu nãi trªn, ta thÊy r»ng M¸c hoµn toµn dùa vµo
cùc ®é vµ b¶n th©n ng−êi s¶n xuÊt th× sèng lÎ tÎ". (Hîp t¸c
vµ chØ dùa vµo nh÷ng quy luËt kinh tÕ cña sù vËn ®éng cña x·
x·, tøc tæ chøc cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, mÆc dÇu cã mét
héi hiÖn ®¹i mµ kÕt luËn r»ng x· héi t− b¶n chñ nghÜa nhÊt ®Þnh
t¸c dông t− s¶n hÕt søc tiÕn bé, nh−ng vÉn chØ cã thÓ lµm yÕu
sÏ ph¶i chuyÓn biÕn thµnh x· héi x· héi chñ nghÜa. ViÖc x· héi
chø kh«ng thñ tiªu ®−îc xu thÕ Êy; còng ®õng nªn quªn r»ng
nh÷ng hîp t¸c x· Êy cã lîi nhiÒu cho nh÷ng n«ng d©n kh¸ ho¸ lao ®éng, − ngµy cµng tiÕn nhanh thªm d−íi mu«n vµn
gi¶, chø rÊt Ýt hay hÇu nh− kh«ng cã lîi g× cho quÇn chóng h×nh thøc, vµ trong nöa thÕ kû võa qua, kÓ tõ khi M¸c mÊt, − ®·
n«ng d©n nghÌo, vµ sau n÷a, b¶n th©n nh÷ng tæ chøc Êy råi biÓu hiÖn ®Æc biÖt râ rµng ë sù ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp,
còng ®i tíi chç bãc lét lao ®éng lµm thuª.) "Søc ng−êi bÞ l·ng cña nh÷ng çc-ten, xanh-®i-ca, t¬-rít t− b¶n chñ nghÜa vµ c¶ ë
phÝ rÊt lín. §iÒu kiÖn s¶n xuÊt ngµy cµng xÊu ®i vµ t− liÖu sù ph¸t triÓn ghª gím cña quy m« vµ thÕ lùc t− b¶n tµi chÝnh, −
s¶n xuÊt ®¾t thªm lªn, ®ã lµ nh÷ng quy luËt tÊt yÕu cña ®Êy lµ c¬ së vËt chÊt chñ yÕu cho sù ra ®êi kh«ng thÓ tr¸nh khái
chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt manh món (nhá)"79. Trong n«ng cña chñ nghÜa x· héi. §éng lùc trÝ tuÖ vµ tinh thÇn cña sù
nghiÖp còng nh− trong c«ng nghiÖp, chñ nghÜa t− b¶n c¶i chuyÓn biÕn ®ã, lùc l−îng thÓ chÊt thi hµnh sù chuyÓn biÕn ®ã,
lµ giai cÊp v« s¶n, giai cÊp ®· ®−îc b¶n th©n chñ nghÜa t− b¶n h¬n. Cho r»ng h×nh thøc gia ®×nh kiÓu GiÐc-manh C¬-®èc gi¸o
rÌn luyÖn. Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp lµ tuyÖt ®èi vµ vÜnh viÔn th× còng v« lý ch¼ng kh¸c g× cho r»ng
t− s¶n, − biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau vµ néi nh÷ng h×nh thøc gia ®×nh La-m· cæ hoÆc Hy-l¹p cæ hoÆc
dung cña nh÷ng h×nh thøc nµy ngµy cµng phong phó, − nhÊt ph−¬ng §«ng lµ tuyÖt ®èi vµ vÜnh viÔn; thËt ra, nh÷ng h×nh
®Þnh biÕn thµnh mét cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp v« thøc gia ®×nh ®ã, do mèi quan hÖ gi÷a chóng víi nhau, hîp
s¶n nh»m giµnh chÝnh quyÒn ("chuyªn chÝnh v« s¶n"). ViÖc x· thµnh mét chuçi lÞch sö duy nhÊt cña sù ph¸t triÓn. Còng râ
héi ho¸ s¶n xuÊt kh«ng thÓ kh«ng dÉn tíi viÖc chuyÓn t− liÖu rµng lµ ngay c¶ çi viÖc tËp hîp nh÷ng ç nh©n c¶ nam lÉn n÷
s¶n xuÊt thµnh tµi s¶n x· héi, tíi "viÖc t−íc ®o¹t nh÷ng kÎ ®i ®ñ løa tuæi thµnh nhãm lao ®éng kÕt hîp, viÖc ®ã, d−íi h×nh
t−íc ®o¹t". N¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn rÊt nhiÒu, ngµy lao thøc tù ph¸t, tµn b¹o, t− b¶n chñ nghÜa cña nã − d−íi h×nh thøc
®éng ®−îc rót ng¾n l¹i, lao ®éng tËp thÓ hoµn thiÖn thay thÕ nµy, ng−êi c«ng nh©n tån t¹i v× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chø kh«ng
cho dÊu vÕt, cho tµn tÝch cña tiÓu s¶n xuÊt nguyªn thuû vµ ph¶i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tån t¹i v× ng−êi c«ng nh©n − lµ nguån
ph©n t¸n, − ®ã lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña sù chuyÓn biÕn nãi trªn. ghª tëm sinh ra sù b¹i ho¹i vµ ¸ch n« lÖ, nh−ng trong nh÷ng
Chñ nghÜa t− b¶n c¾t ®øt h¼n mèi liªn hÖ gi÷a n«ng nghiÖp vµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp, nã nhÊt ®Þnh biÕn ®æi ng−îc l¹i thµnh çi
c«ng nghiÖp, nh−ng ®ång thêi, do ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nguån cña sù ph¸t triÓn nh©n ®¹o" ("T− b¶n", quyÓn I, cuèi
cao, nã còng chuÈn bÞ nh÷ng nh©n tè míi cho mèi liªn hÖ Êy: ch−¬ng 13). ChÕ ®é c«ng x−ëng cho chóng ta thÊy çi "mÇm
sù kÕt hîp gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp trªn c¬ së ¸p mèng cña nÒn gi¸o dôc t−¬ng lai, mét nÒn gi¸o dôc sÏ kÕt hîp
dông khoa häc mét çch cã ý thøc, trªn c¬ së sù liªn hîp cña lao ®éng s¶n xuÊt víi häc tËp vµ thÓ dôc cho tÊt c¶ çc trÎ em
lao ®éng tËp thÓ, trªn c¬ së ph©n phèi l¹i d©n c− (chÊm døt trªn mét h¹n tuæi nµo ®ã, nã kh«ng ph¶i chØ lµ mét ph−¬ng
t×nh tr¹ng n«ng th«n sèng biÖt lËp, bÞ bá r¬i, d· man, còng ph¸p ®Ó lµm t¨ng thªm s¶n xuÊt x· héi mµ cßn lµ mét ph−¬ng
nh− t×nh tr¹ng d©n c− tËp hîp mét çch cùc kú ®«ng ®¶o ph¸p duy nhÊt ®Ó t¹o ra nh÷ng con ng−êi ph¸t triÓn toµn
kh«ng b×nh th−êng ë nh÷ng thµnh thÞ lín). Nh÷ng h×nh thøc diÖn" (nh− trªn)81. Còng chÝnh trªn c¬ së lÞch sö Êy mµ chñ
cao cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i chuÈn bÞ mét h×nh thøc gia nghÜa x· héi cña M¸c ®Ò ra vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò nhµ
®×nh míi, nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cho ®Þa vÞ cña phô n÷ vµ cho n−íc, kh«ng ph¶i chØ ®Ó gi¶i thÝch qu¸ khø, mµ cßn ®Ó dù kiÕn
viÖc gi¸o dôc nh÷ng thÕ hÖ trÎ: trong x· héi hiÖn ®¹i, lao ®éng t−¬ng lai mét çch m¹nh d¹n vµ thùc hiÖn dù kiÕn Êy b»ng
cña phô n÷ vµ trÎ con, sù tan r· cña gia ®×nh gia tr−ëng do mét hµnh ®éng dòng c¶m. D©n téc lµ s¶n vËt vµ h×nh thøc tÊt
chñ nghÜa t− b¶n g©y nªn, ®Òu kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng nhiªn cña thêi ®¹i t− s¶n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.
h×nh thøc khñng khiÕp nhÊt, tai h¹i nhÊt vµ ghª tëm nhÊt. Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ m¹nh lªn ®−îc, kh«ng thÓ
Tuy nhiªn "khi giao cho phô n÷, cho thanh niªn vµ trÎ con tr−ëng thµnh vµ thµnh h×nh ®−îc nÕu kh«ng "tù tæ chøc trong
nam n÷ mét vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã tæ khu«n khæ cña d©n téc", nÕu kh«ng "cã tÝnh chÊt d©n téc"
chøc vµ cã tÝnh chÊt x· héi, ngoµi ph¹m vi gia ®×nh, nh− thÕ ("tuy nhiªn tÝnh chÊt d©n téc ®©y hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ hiÓu
lµ ®¹i c«ng nghiÖp còng t¹o ra c¬ së kinh tÕ cho mét h×nh theo nghÜa t− s¶n"). Nh−ng, sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n
thøc gia ®×nh cao h¬n vµ h×nh thøc quan hÖ nam n÷ cao kh«ng ngõng ph¸ vì ranh giíi d©n téc, ph¸ huû sù biÖt lËp
d©n téc, thay thÕ nh÷ng ®èi kh¸ng d©n téc b»ng nh÷ng ®èi sù t−íc ®o¹t t− liÖu s¶n xuÊt v× lîi Ých cña toµn thÓ x· héi, − th×
kh¸ng giai cÊp. V× thÕ, trong çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®· ®ång thêi còng lµ hµnh ®éng ®éc lËp cuèi cïng cña m×nh víi t−
ph¸t triÓn th× ®iÒu sau ®©y hoµn toµn lµ mét ch©n lý: "c«ng çch lµ nhµ n−íc. ViÖc chÝnh quyÒn nhµ n−íc can thiÖp vµo çc
nh©n kh«ng cã tæ quèc"; vµ Ýt ra trong nh÷ng n−íc v¨n minh, quan hÖ x· héi sÏ trë thµnh thõa tõ lÜnh vùc nµy qua lÜnh vùc
"hµnh ®éng chung" cña hä "lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Çu kia vµ sÏ tù ®×nh chØ. ViÖc qu¶n lý ng−êi sÏ nh−êng chç cho
tiªn ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n" ("Tuyªn ng«n cña §¶ng viÖc qu¶n lý vËt vµ viÖc chØ ®¹o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nhµ n−íc
céng s¶n")82. Nhµ n−íc, tøc c¬ quan b¹o lùc cã tæ chøc, nhÊt kh«ng bÞ "xãa bá", nã sÏ tù tiªu vong"84. "Çi x· héi tæ chøc s¶n
®Þnh ph¶i xuÊt hiÖn khi x· héi ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é xuÊt trªn c¬ së nh÷ng tæ chøc liªn hîp tù do vµ b×nh ®¼ng cña
nhÊt ®Þnh, lóc mµ x· héi ®· ph©n thµnh giai cÊp kh«ng thÓ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, sÏ xÕp toµn bé bé m¸y nhµ n−íc vµo chç
®iÒu hßa, lóc mµ x· héi kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu kh«ng cã lóc ®ã dµnh riªng cho bé m¸y ®ã: vµo viÖn b¶o tµng ®å cæ, bªn
mét "quyÒn lùc" tùa hå nh− ®øng lªn trªn x· héi vµ t¸ch rêi x· c¹nh çi xa quay sîi vµ chiÕc bóa b»ng ®ång" (Ph. ¡ng-ghen:
héi ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Ph¸t sinh tõ nh÷ng m©u thuÉn "Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ
giai cÊp, nhµ n−íc trë thµnh "nhµ n−íc cña giai cÊp m¹nh
n−íc")85.
nhÊt, cña giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ, çi giai cÊp mµ, nhê cã
Cuèi cïng, vÒ vÊn ®Ò th¸i ®é cña chñ nghÜa x· héi cña M¸c
nhµ n−íc, còng trë nªn giai cÊp thèng trÞ c¶ vÒ chÝnh trÞ vµ do
®èi víi tiÓu n«ng, lµ nh÷ng ng−êi cßn tån t¹i trong thêi kú t−íc
®ã l¹i cã thªm nh÷ng thñ ®o¹n míi ®Ó khèng chÕ vµ bãc lét
®o¹t nh÷ng kÎ ®i t−íc ®o¹t, th× chóng ta cÇn nªu ra lêi tuyªn bè
giai cÊp bÞ ¸p bøc. ChÝnh v× thÕ nhµ n−íc thêi cæ tr−íc hÕt lµ
cña ¡ng-ghen nãi lªn t− t−ëng cña M¸c: "Khi chóng ta n¾m
nhµ n−íc cña chñ n« dïng ®Ó khèng chÕ n« lÖ; nhµ n−íc
®−îc chÝnh quyÒn nhµ n−íc råi, chóng ta sÏ kh«ng thÓ nghÜ ®Õn
phong kiÕn lµ c¬ quan cña quý téc dïng ®Ó khèng chÕ n«ng
viÖc dïng b¹o lùc ®Ó t−íc ®o¹t tiÓu n«ng (dï cã hoÆc kh«ng båi
n«, vµ nhµ n−íc ®¹i nghÞ hiÖn ®¹i lµ mét c«ng cô ®Ó cho t−
th−êng còng vËy), nh− chóng ta sÏ buéc ph¶i lµm ®èi víi bän
b¶n bãc lét lao ®éng lµm thuª" (Ph. ¡ng-ghen: "Nguån gèc
®¹i ®Þa chñ. NhiÖm vô cña chóng ta ®èi víi tiÓu n«ng, tr−íc
cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc", trong ®ã
¡ng-ghen tr×nh bµy ý kiÕn cña «ng vµ cña M¸c)83. Ngay c¶ hÕt, sÏ lµ h−íng s¶n xuÊt t− nh©n vµ tµi s¶n t− h÷u cña hä vµo
h×nh thøc tù do nhÊt vµ tiÕn bé nhÊt cña nhµ n−íc t− s¶n lµ con ®−êng lµm ¨n hîp t¸c, kh«ng ph¶i b»ng çch c−ìng bøc mµ
nhµ n−íc céng hoµ d©n chñ còng kh«ng hÒ xo¸ bá hiÖn b»ng çch nªu g−¬ng vµ b»ng çch ®Ò ra biÖn ph¸p x· héi gióp
t−îng ®ã, mµ chØ thay ®æi h×nh thøc cña hiÖn t−îng ®ã ®i ®ì ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých Êy. Cè nhiªn, lóc ®ã chóng ta sÏ cã
th«i (liªn hÖ gi÷a chÝnh phñ vµ së giao dÞch, viÖc mua chuéc kh¸ ®ñ biÖn ph¸p ®Ó chØ cho tiÓu n«ng thÊy tÊt c¶ nh÷ng tÝnh
trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp çc viªn chøc vµ b¸o chÝ, v. v.). Trong −u viÖt cña b−íc chuyÓn ®ã mµ ngay tõ b©y giê chóng ta ®·
khi dÉn ®Õn chç xo¸ bá çc giai cÊp th× chñ nghÜa x· héi, do ph¶i gi¶i thÝch cho hä hiÓu råi" (¡ng-ghen: "VÒ vÊn ®Ò ruéng
®ã, còng dÉn tíi chç xo¸ bá c¶ nhµ n−íc n÷a. Trong t¸c phÈm ®Êt ë ph−¬ng T©y", Nha xuÊt b¶n A-lÕch-xª-ª-va, tr. 17. B¶n
"Chèng §uy-rinh", ¡ng-ghen viÕt: "Hµnh ®éng ®Çu tiªn, dÞch ra tiÕng Nga cã nh÷ng chç sai. Xem nguyªn b¶n trong tê
qua ®ã, nhµ n−íc thËt sù tá ra lµ ®¹i biÓu cña toµn thÓ x· héi, − "Neue Zeit")86.
S¸ch l−îc ®Êu tranh giai cÊp th−êng cña ph¸i "tiÕn hãa luËn" lµ ph¸i chØ thÊy nh÷ng biÕn ®æi
cña giai cÊp v« s¶n chËm ch¹p th«i. M¸c viÕt cho ¡ng-ghen: "Trong nh÷ng thêi ®¹i
ph¸t triÓn lÞch sö lín lao th× 20 n¨m còng kh«ng h¬n g× mét
Ngay tõ n¨m 1844 - 1845, M¸c ®· thÊy râ ®−îc r»ng mét ngµy, mÆc dÇu sau ®ã, cã thÓ cã nh÷ng ngµy b»ng c¶ hµng 20
trong nh÷ng thiÕu sãt chÝnh cña chñ nghÜa duy vËt cò lµ kh«ng n¨m" ("Th− tõ", tr. III, tr. 127)87. ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn,
hiÓu ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ còng kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc ý trong tõng lóc, s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n ph¶i tÝnh ®Õn biÖn
nghÜa cña ho¹t ®éng thùc tiÔn çch m¹ng, nªn, song song víi chøng kh¸ch quan tÊt nhiªn Êy cña lÞch sö loµi ng−êi; mét mÆt,
c«ng t¸c lý luËn cña m×nh, M¸c ®· suèt ®êi lu«n lu«n chó ý ®Õn ph¶i lîi dông nh÷ng thêi kú tr× trÖ vÒ chÝnh trÞ, hay lµ nh÷ng
vÊn ®Ò s¸ch l−îc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. VÒ mÆt thêi kú ph¸t triÓn gäi lµ ph¸t triÓn "hßa b×nh" tiÕn chËm nh−
nµy, tÊt c¶ nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c ®Òu cung cÊp nh÷ng tµi rïa, ®Ó ph¸t triÓn ý thøc, lùc l−îng vµ kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña
liÖu phong phó, nhÊt lµ bèn tËp th− trao ®æi gi÷a «ng vµ ¡ng- giai cÊp tiªn phong lªn; mÆt kh¸c, ph¶i h−íng toµn bé c«ng viÖc
ghen, xuÊt b¶n n¨m 1913. Nh÷ng tµi liÖu nµy ch−a hoµn toµn lîi dông nh÷ng thêi kú tr× trÖ vÒ chÝnh trÞ vµo "môc ®Ých cuèi
®−îc thu thËp, tËp hîp, nghiªn cøu vµ ph©n tÝch. Cho nªn ë cïng" cña cuéc vËn ®éng cña giai cÊp tiªn phong vµ lµm cho
®©y, chóng ta chØ nhËn xÐt mét çch tæng qu¸t nhÊt vµ v¾n t¾t giai cÊp nµy cã thÓ gi¶i quyÕt mét çch thùc tiÔn nh÷ng nhiÖm
nhÊt, ®ång thêi nhÊn m¹nh lµ M¸c ®· cã lý khi cho r»ng nÕu vô lín lao trong nh÷ng ngµy vÜ ®¹i, nh÷ng ngµy "b»ng c¶ hµng
thiÕu mÆt ®ã th× chñ nghÜa duy vËt sÏ kh«ng triÖt ®Ó, phiÕn diÖn 20 n¨m". VÒ vÊn ®Ò nµy, M¸c ®−a ra hai luËn ®iÓm ®Æc biÖt
vµ thiÕu sinh khÝ. M¸c c¨n cø chÆt chÏ vµo tÊt c¶ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng. Mét luËn ®iÓm vÒ ®Êu tranh kinh tÕ vµ tæ chøc
cña thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng cña m×nh mµ x¸c ®Þnh kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n trong quyÓn "Sù khèn cïng cña triÕt
nhiÖm vô c¨n b¶n cho s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n. ChØ cã häc"; mét luËn ®iÓm vÒ nhiÖm vô chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n
nghiªn cøu mét çch kh¸ch quan toµn bé nh÷ng mèi liªn hÖ trong "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n". LuËn ®iÓm thø nhÊt lµ:
qua l¹i gi÷a çc giai cÊp trong mét x· héi nhÊt ®Þnh, kh«ng trõ "§¹i c«ng nghiÖp tËp trung mét sè ®«ng ng−êi kh«ng quen biÕt
mét giai cÊp nµo, vµ do ®ã, hiÓu biÕt ®−îc tr×nh ®é ph¸t triÓn nhau vµo mét n¬i nhÊt ®Þnh. Sù c¹nh tranh chia rÏ hä vÒ mÆt
kh¸ch quan cña x· héi Êy vµ nh÷ng mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a x· quyÒn lîi. Nh−ng viÖc gi÷ v÷ng tiÒn c«ng, çi quyÒn lîi chung
héi Êy víi nh÷ng x· héi kh¸c, th× míi cã thÓ cã c¬ së cho mét Êy cña hä chèng l¹i ng−êi chñ cña hä, ®· ®oµn kÕt hä l¹i trong
s¸ch l−îc ®óng cña giai cÊp tiªn phong ®−îc. Ngoµi ra, mäi giai cïng mét t− t−ëng ph¶n kh¸ng, liªn hîp... Nh÷ng sù liªn hîp,
cÊp vµ mäi n−íc ®Òu ®−îc nhËn xÐt theo ph−¬ng diÖn ®éng lóc ®Çu cßn lÎ tÎ, vÒ sau häp thµnh tËp ®oµn vµ ®øng tr−íc t−
chø kh«ng theo ph−¬ng diÖn tÜnh, nghÜa lµ trong tr¹ng th¸i vËn b¶n lu«n lu«n liªn hiÖp víi nhau, th× hä coi viÖc duy tr× çc
®éng (sù vËn ®éng nµy cã nh÷ng quy luËt b¾t nguån tõ nh÷ng hiÖp héi cña m×nh lµ cÇn thiÕt h¬n viÖc duy tr× tiÒn c«ng...
®iÒu kiÖn kinh tÕ trong ®êi sèng cña mét giai cÊp) chø kh«ng Trong cuéc ®Êu tranh Êy − mét cuéc néi chiÕn thËt sù − mäi
ph¶i trong tr¹ng th¸i bÊt ®éng. Råi sù vËn ®éng l¹i ®−îc xÐt yÕu tè cÇn thiÕt cho cuéc chiÕn ®Êu s¾p tíi ®Òu ®−îc tÝch gãp
kh«ng nh÷ng vÒ mÆt qu¸ khø mµ c¶ vÒ mÆt t−¬ng lai n÷a, vµ l¹i vµ ph¸t triÓn. Khi ®· tíi møc Êy th× sù liªn hîp mang
xÐt mét çch biÖn chøng chø kh«ng ph¶i xÐt theo quan niÖm tÇm mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ"88. §Êy lµ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña
®Êu tranh kinh tÕ vµ cña phong trµo c«ng ®oµn trong hµng chôc Ých vµ nh÷ng môc ®Ých tr−íc m¾t cña giai cÊp c«ng nh©n,
n¨m, cho suèt c¶ thêi kú l©u dµi chuÈn bÞ lùc l−îng cña giai cÊp nh−ng ®ång thêi hä b¶o vÖ t−¬ng lai cña phong trµo"93. Do ®ã,
v« s¶n "cho cuéc chiÕn ®Êu s¾p tíi". Còng cÇn ®èi chiÕu ®iÒu n¨m 1848, M¸c ®· ñng hé ®¶ng "çch m¹ng ruéng ®Êt" ë Ba-lan,
nãi trªn víi nhiÒu ®iÒu chØ dÉn cña M¸c vµ ¡ng-ghen, nh÷ng "nghÜa lµ ®¶ng ®· lµm cuéc khëi nghÜa ë Cra-cèp n¨m 1846"94.
®iÒu chØ dÉn dùa trªn kinh nghiÖm cña phong trµo c«ng nh©n N¨m 1848 - 1849, M¸c ñng hé ph¸i d©n chñ çch m¹ng cùc ®oan
Anh vµ chØ cho chóng ta thÊy r»ng "sù phån thÞnh" c«ng nghiÖp ë §øc vµ vÒ sau kh«ng bao giê «ng rót lui ý kiÕn håi ®ã cña
®· g©y nªn nh− thÕ nµo nh÷ng m−u toan hßng "mua chuéc «ng vÒ s¸ch l−îc. ¤ng coi giai cÊp t− s¶n §øc lµ mét phÇn tö
c«ng nh©n" ("Th− tõ trao ®æi gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen", t. I, "ngay tõ ®Çu ®· cã khuynh h−íng ph¶n béi nh©n d©n" (chØ cã
tr. 136)89, hßng lµm cho c«ng nh©n xa l¸nh ®Êu tranh, r»ng sù liªn minh víi n«ng d©n míi lµm cho giai cÊp t− s¶n cã thÓ hoµn
phån thÞnh Êy, nãi chung, "lµm b¹i ho¹i ý thøc cña c«ng nh©n toµn ®¹t môc ®Ých cña nã) "vµ tháa hiÖp víi bän v−¬ng c«ng
nh− thÕ nµo" (t. II, tr. 218); r»ng giai cÊp v« s¶n Anh "t− s¶n trong x· héi cò". Sau ®©y lµ ®o¹n ph©n tÝch cã tÝnh chÊt tæng kÕt
hãa" nh− thÕ nµo − "d©n téc t− s¶n nhÊt trong çc d©n téc" (d©n cña M¸c vÒ ®Þa vÞ giai cÊp cña giai cÊp t− s¶n §øc trong thêi kú
téc Anh) "cuèi cïng h×nh nh− muèn cã, bªn c¹nh giai cÊp t− çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n, mét sù ph©n tÝch thËt ra lµ mét
s¶n, mét tÇng líp quý téc t− s¶n vµ mét giai cÊp v« s¶n t− s¶n" kiÓu mÉu ph©n tÝch duy vËt chñ nghÜa, xem xÐt x· héi trong sù
(t. II, tr. 290)90; r»ng "nghÞ lùc çch m¹ng" cña giai cÊp v« s¶n vËn ®éng cña nã, vµ h¬n n÷a, xem xÐt kh«ng ph¶i chØ tõ çi
Anh ®· biÕn mÊt nh− thÕ nµo (t. III, tr. 124); r»ng ph¶i chê ®îi ph−¬ng diÖn cña sù vËn ®éng h−íng vÒ qu¸ khø: "... kh«ng tin
t−¬ng ®èi l©u nh− thÕ nµo viÖc "c«ng nh©n Anh tho¸t khái sù t−ëng ë m×nh, kh«ng tin t−ëng ë nh©n d©n; c»n nh»n víi
trôy l¹c t− s¶n bÒ ngoµi cña hä" (t. III, tr. 127); r»ng phong trµo nh÷ng bän trªn, run sî tr−íc kÎ d−íi;... khiÕp sî c¬n b·o t¸p
c«ng nh©n Anh ®· thiÕu "tinh thÇn h¨ng h¸i cña nh÷ng ng−êi thÕ giíi; kh«ng chót nghÞ lùc nµo, hoµn toµn s¸o rçng;...
theo ph¸i hiÕn ch−¬ng" nh− thÕ nµo (1866; t. III, tr. 305)91; r»ng kh«ng cã s¸ng kiÕn;... nh− mét «ng giµ ®ang bÞ nguyÒn rña, bÞ
nh÷ng l·nh tô c«ng nh©n Anh ®· trë thµnh mét h¹ng ng−êi giam h·m trong nh÷ng lîi Ých giµ cçi cña b¶n th©n m×nh mµ
®øng trung gian "gi÷a nh÷ng ng−êi t− s¶n cÊp tiÕn vµ c«ng l¹i buéc ph¶i l·nh ®¹o nh÷ng b−íc tiÕn ®Çu tiªn cña mét d©n
nh©n" nh− thÕ nµo (¸m chØ G«-li-èc, t. IV, tr. 209); r»ng do sù téc trÎ trung vµ c−êng tr¸ng..." ("B¸o s«ng Ranh míi", 1848,
lòng ®o¹n ë Anh vµ chõng nµo sù lòng ®o¹n Êy vÉn cßn, th× "sÏ xem "Di s¶n v¨n häc", t. III, tr. 212)95. GÇn 20 n¨m sau, trong
kh«ng hy väng g× vµo ng−êi c«ng nh©n Anh c¶" (t. IV, tr. 433)92. mét bøc th− göi ¡ng-ghen (t. III, tr. 224), M¸c viÕt r»ng së dÜ
ë ®©y, s¸ch l−îc ®Êu tranh kinh tÕ, g¾n liÒn víi tiÕn tr×nh cuéc çch m¹ng 1848 thÊt b¹i, v× giai cÊp t− s¶n muèn cã hßa
chung (vµ víi kÕt côc) cña phong trµo c«ng nh©n, ®· ®−îc xÐt b×nh trong c¶nh n« lÖ h¬n lµ chØ cã çi triÓn väng duy nhÊt lµ
theo mét quan ®iÓm hÕt søc réng r·i, toµn diÖn, biÖn chøng vµ chiÕn ®Êu v× tù do. Khi thêi kú çch m¹ng 1848 - 1849 kÕt thóc,
thËt sù çch m¹ng. M¸c ph¶n ®èi mäi lèi ch¬i trß çch m¹ng (®Êu tranh chèng S¸p-
"Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" ®· nªu ra nguyªn lý p¬ - Vin-lÝch), ®ßi mäi ng−êi ph¶i biÕt çch c«ng t¸c trong thêi
c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ s¸ch l−îc ®Êu tranh chÝnh trÞ ®¹i míi lµ thêi ®¹i ®ang chuÈn bÞ, mét çch tùa hå nh− "hßa
nh− sau: "Nh÷ng ng−êi céng s¶n chiÕn ®Êu cho nh÷ng lîi b×nh", nh÷ng cuéc çch m¹ng míi. ViÖc ®¸nh gi¸ sau ®©y cña M¸c
vÒ t×nh h×nh §øc n¨m 1856, trong thêi kú ph¶n ®éng ®en tèi ¡ng-ghen", t. III, tr. 134, 136, 147, 179, 204, 210, 215, 418, 437,
nhÊt, chøng tá M¸c muèn c«ng t¸c ®ã ph¶i ®−îc thùc hiÖn 440 - 441)98. Trong bµi lêi kªu gäi bÊt hñ cña Quèc tÕ ngµy 9
theo tinh thÇn nh− thÕ nµo: "ë §øc, toµn bé vÊn ®Ò sÏ phô th¸ng ChÝn 1870, M¸c ®· khuyªn giai cÊp v« s¶n Ph¸p nªn ®Ò
thuéc vµo kh¶ n¨ng t¸i diÔn ®−îc hay kh«ng cuéc chiÕn tranh phßng ®õng khëi nghÜa qu¸ sím99, nh−ng khi cuéc khëi nghÜa
n«ng d©n ®Ó ñng hé çch m¹ng v« s¶n" ("Th− tõ trao ®æi gi÷a cø næ ra (1871) th× M¸c vÉn nhiÖt liÖt chµo mõng s¸ng kiÕn çch
M¸c vµ ¡ng-ghen", t. II, tr. 108)96. Chõng nµo çch m¹ng d©n m¹ng cña quÇn chóng "®ang x«ng lªn chäc trêi" (th− M¸c göi
chñ (t− s¶n) ë §øc ch−a hoµn thµnh th× vÒ ph−¬ng diÖn s¸ch Cu-ghen-man)100. Theo quan ®iÓm chñ nghÜa duy vËt biÖn
l−îc cña giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa, M¸c vÉn ®Æt tÊt c¶ chøng cña M¸c, sù thÊt b¹i cña hµnh ®éng ®Êu tranh çch m¹ng
t©m trÝ vµo viÖc ph¸t huy lùc l−îng d©n chñ cña n«ng d©n. trong t×nh thÕ ®ã còng nh− trong nhiÒu t×nh thÕ kh¸c, th× Ýt cã
¤ng cho r»ng th¸i ®é cña L¸t-xan "®øng vÒ mÆt kh¸ch quan h¹i cho tiÕn tr×nh chung vµ kÕt côc cña cuéc ®Êu tranh cña giai
mµ nãi, lµ mét sù ph¶n béi phong trµo c«ng nh©n ®Ó lµm lîi cÊp v« s¶n h¬n lµ rêi bá vÞ trÝ ®ang chiÕn ®Êu, ®Çu hµng mµ
cho n−íc Phæ" (t. III, tr. 210), chÝnh lµ v× y dung tóng bän ®Þa kh«ng chiÕn ®Êu: ®Çu hµng nh− thÕ sÏ lµm cho giai cÊp v« s¶n
chñ vµ chñ nghÜa d©n téc Phæ. N¨m 1865, khi trao ®æi ý kiÕn mÊt tinh thÇn vµ lµm tiªu hao søc chiÕn ®Êu cña nã. M¸c ®¸nh
víi M¸c vÒ lêi tuyªn bè chung cña M¸c vµ ¡ng-ghen s¾p tíi gi¸ rÊt ®óng viÖc sö dông nh÷ng thñ ®o¹n ®Êu tranh hîp ph¸p
sÏ ®¨ng trªn b¸o chÝ, ¡ng-ghen ®· viÕt: "Trong mét n−íc n«ng trong thêi kú tr× trÖ vÒ chÝnh trÞ, trong thêi kú chÕ ®é hîp ph¸p
nghiÖp, nÕu chØ thay mÆt c«ng nh©n c«ng nghiÖp mµ c«ng kÝch t− s¶n chiÕm −u thÕ, nh−ng n¨m 1877 - 1878, sau khi ®¹o luËt
giai cÊp t− s¶n, chø kh«ng nãi g× ®Õn sù bãc lét kiÓu gia ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa101 ®−îc c«ng bè,
tr−ëng, "sù bãc lét b»ng roi vät" cña bän quý téc phong kiÕn M¸c kÞch liÖt lªn ¸n "nh÷ng lêi çch m¹ng su«ng" cña M«-xt¬,
®èi víi c«ng nh©n n«ng nghiÖp, th× thËt lµ mét viÖc ®ª hÌn" vµ víi mét th¸i ®é kh«ng kÐm kÞch liÖt, nÕu kh«ng ph¶i lµ kÞch
(t. III, tr. 217)97. Trong thêi kú tõ 1864 ®Õn 1870, khi thêi ®¹i liÖt h¬n, M¸c ®· chª tr¸ch chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa nµy håi
çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n §øc, tøc thêi ®¹i çc giai cÊp bãc Êy t¹m thêi thèng trÞ trong ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc, lµ
lét Phæ vµ ¸o ®Êu tranh víi nhau vÒ vÊn ®Ò dïng nh÷ng ®¶ng kh«ng biÕt kÞp thêi tá ra cã tinh thÇn kiªn ®Þnh, tinh thÇn
ph−¬ng thøc nµo ®Ó hoµn thµnh çch m¹ng Êy tõ trªn xuèng, kiªn quyÕt, tinh thÇn çch m¹ng vµ kh«ng biÕt s½n sµng chuyÓn
s¾p chÊm døt th× M¸c kh«ng chØ lªn ¸n L¸t-xan, v× y ve v·n sang ®Êu tranh bÝ mËt ®Ó ®èi phã víi ®¹o luËt ®Æc biÖt ("Th−
Bi-xm¸c, mµ «ng cßn uèn n¾n LiÕp-nÕch n÷a, v× LiÕp-nÕch r¬i cña M¸c göi ¡ng-ghen", t. IV, tr. 397, 404, 418, 422, 424102. Nªn
vµo "bÖnh th©n ¸o" vµ bªnh vùc chñ nghÜa ph©n lËp; M¸c ®ßi xem c¶ nh÷ng th− cña M¸c göi cho Doãc-ghª).
ph¶i cã mét s¸ch l−îc çch m¹ng, ®Êu tranh mét çch quyÕt liÖt
chèng Bi-xm¸c còng nh− chèng nh÷ng ng−êi th©n ¸o, mét s¸ch
l−îc kh«ng nh»m thÝch øng víi "kÎ chiÕn th¾ng", − tøc bän
gioong-ke Phæ, − mµ nh»m t¸i diÔn lËp tøc cuéc ®Êu tranh çch
m¹ng chèng kÎ chiÕn th¾ng Êy, ngay c¶ trªn c¬ së do th¾ng lîi
qu©n sù cña n−íc Phæ ®· t¹o ra ("Th− tõ trao ®æi gi÷a M¸c vµ
trªn; do Nhµ xuÊt b¶n "Tri thøc" in thµnh s¸ch máng, lo¹i "Tñ
s¸ch Ýt tiÒn", sè 210). N¨m 1845, M¸c vµ ¡ng-ghen cïng nhau
xuÊt b¶n (ë Phran-pho trªn s«ng Manh) quyÓn "Gia ®×nh thÇn
th¸nh. Chèng Bru-n« Bau-¬ vµ ®ång bän" (®· ®−îc in trong
"Di s¶n v¨n häc", ngoµi ra cßn cã hai nhµ xuÊt b¶n in riªng
thµnh s¸ch: Nhµ xuÊt b¶n "TiÕng nãi míi", Xanh Pª-tÐc-bua.
Môc lôc s¸ch tham kh¶o 1906, vµ Nhµ xuÊt b¶n "TruyÒn tin tri thøc", Xanh Pª-tÐc-bua.
1907). Mïa xu©n 1845, luËn c−¬ng cña M¸c vÒ Ph¬-b¸ch ®−îc
Cho ®Õn nay, nh÷ng t¸c phÈm vµ th− tõ cña M¸c ch−a xuÊt b¶n (thµnh phô lôc cña cuèn "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch" cña
®−îc in thµnh toµn tËp. Nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c ®−îc Ph. ¡ng-ghen; cã mét b¶n dÞch ra tiÕng Nga). N¨m 1845 - 1847,
dÞch ra tiÕng Nga nhiÒu h¬n bÊt cø thø tiÕng nµo kh¸c. B¶n M¸c viÕt mét lo¹t bµi (phÇn lín ch−a ®−îc s−u tÇm, ch−a
kª sau ®©y lµ theo thø tù thêi gian. N¨m 1841 lµ n¨m mµ ®−îc in l¹i, còng ch−a ®−îc dÞch ra tiÕng Nga) trªn b¸o
M¸c viÕt luËn ¸n vÒ triÕt häc £-pi-quya (luËn ¸n nµy in sau "Vorwärts", in ë Pa-ri, "Brüsseler Deutsche Zeitung" (1847),
khi M¸c qua ®êi trong "Di s¶n v¨n häc", sau nµy sÏ nãi "Das Westphälische Dampfboot" (Bielefeld, 1845 - 1848), "Der
®Õn). Trong luËn ¸n nµy, M¸c cßn ph¸t biÓu mét quan ®iÓm Gesellschaftsspiegel" (1846, Elberfeld). N¨m 1847, ta thÊy xuÊt
hoµn toµn tiªm nhiÔm chñ nghÜa duy t©m kiÓu Hª-ghen. b¶n ë Bruy-xen vµ Pa-ri t¸c phÈm chñ yÕu cña M¸c ph¶n ®èi
N¨m 1842, «ng viÕt nh÷ng bµi trªn tê "B¸o s«ng Ranh" (ë Pru-®«ng: "Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi "TriÕt häc cña
C«-l«-nh¬), ®Æc biÖt lµ mét bµi phª ph¸n nh÷ng cuéc tranh sù khèn cïng" cña «ng Pru-®«ng" (Nhµ xuÊt b¶n "ThÕ giíi
luËn trong khãa s¸u cña NghÞ viÖn Ranh vÒ tù do b¸o chÝ, míi" xuÊt b¶n ba lÇn b»ng tiÕng Nga: mét b¶n cña G. Lv«-
mét bµi vÒ nh÷ng ®¹o luËt trõng ph¹t téi ¨n c¾p cñi trong vÝch, mét b¶n cña A-lÕch-xª-ª-va, mét b¶n cña "Gi¸o dôc", tÊt
rõng, råi mét bµi kh¸c n÷a trong ®ã M¸c ñng hé mét chÝnh c¶ ®Òu xuÊt b¶n trong hai n¨m 1905 - 1906). N¨m 1848, bµi
s¸ch tho¸t ra khái thÇn häc, v. v. (mét sè bµi trong nh÷ng "Bµn vÒ mËu dÞch tù do" (cã mét b¶n dÞch ra tiÕng Nga) ®−îc
bµi ®ã ®−îc in trong "Di s¶n v¨n häc"). Qua nh÷ng t¸c xuÊt b¶n ë Bruy-xen. Råi, ë Lu©n-®«n, M¸c cïng Ph. ¡ng-
phÈm ®ã, ta thÊy M¸c chuyÓn tõ chñ nghÜa duy t©m sang ghen cho xuÊt b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" næi tiÕng,
chñ nghÜa duy vËt, tõ chñ nghÜa d©n chñ çch m¹ng sang ®−îc dÞch ra hÇu hÕt çc thø tiÕng cña ch©u ¢u vµ cña nhiÒu
chñ nghÜa céng s¶n. N¨m 1844, d−íi sù chñ biªn cña M¸c n−íc kh¸c (®−îc dÞch ra tiÕng Nga vµ ®−îc xuÊt b¶n gÇn 8 lÇn
vµ ¸c-n«n Ru-ghª, tê "Niªn gi¸m Ph¸p - §øc" ®−îc xuÊt vµo kho¶ng 1905 - 1906: b¶n cña Nhµ xuÊt b¶n "ChiÕc bóa",
b¶n ë Pa-ri, th× b−íc chuyÓn nãi trªn ®−îc hoµn thµnh h¼n. cña Nhµ xuÊt b¶n “Çi chu«ng”, cña A-lÕch-xª-ª-va, v. v., ®Òu
Nh÷ng bµi b¸o sau ®©y cña M¸c ®¸ng ®−îc chó ý mét çch ®−îc xuÊt b¶n d−íi nh÷ng nhan ®Ò kh¸c nhau: "Tuyªn ng«n
®Æc biÖt: "Lêi nãi ®Çu cuèn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña §¶ng céng s¶n", "Bµn vÒ chñ nghÜa céng s¶n", "Nh÷ng giai
cña Hª-ghen" (®· ®−îc in trong "Di s¶n v¨n häc", ngoµi ra cÊp x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n", "Chñ nghÜa t− b¶n vµ chñ
cã in riªng thµnh s¸ch nhá) vµ bµi "VÒ vÊn ®Ò Do-th¸i" (nh− nghÜa céng s¶n", "TriÕt häc cña lÞch sö", nh÷ng b¶n nµy phÇn
lín ®Òu bÞ tÞch thu; b¶n dÞch ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nhÊt cña
t¸c phÈm ®ã, còng nh− nhiÒu t¸c phÈm kh¸c cña M¸c, lµ nh÷ng t¸c phÈm "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬"
b¶n xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi, vµ th−êng do nhãm "Gi¶i phãng lao cña M¸c ®−îc xuÊt b¶n riªng thµnh s¸ch máng ë Niu-oãc (b¶n
®éng" ®¶m nhiÖm). Tõ mång 1 th¸ng S¸u 1848 ®Õn 19 th¸ng dÞch ra tiÕng Nga cã in trong nh÷ng tËp s¸ch nãi trªn). Còng
N¨m 1849, tê b¸o "B¸o s«ng Ranh míi" xuÊt b¶n ë C«-l«-nh¬; trong n¨m ®ã, ë Lu©n-®«n, ng−êi ta ®· xuÊt b¶n t¸c phÈm
M¸c lµ chñ biªn trªn thùc tÕ. M¸c viÕt rÊt nhiÒu bµi trªn tê b¸o "V¹ch trÇn vô ¸n xö nh÷ng ng−êi céng s¶n ë C«-l«-nh¬" (b¶n
®ã. Cho ®Õn nay, tê b¸o nµy vÉn lµ mét kiÓu mÉu −u viÖt, lµ c¬ dÞch ra tiÕng Nga: "Vô ¸n xö nh÷ng chiÕn sÜ c«ng x· ë C«-l«-
quan tèt nhÊt cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng. Nh÷ng bµi ®ã nh¬", sè 43, "Tñ s¸ch khoa häc phæ th«ng", Xanh Pª-tÐc-bua.
hiÖn nay vÉn ch−a ®−îc s−u tÇm vµ ch−a ®−îc in l¹i toµn v¨n. 1906, 28 th¸ng M−êi). Tõ th¸ng T¸m 1851 ®Õn 1862*, M¸c céng
Nh÷ng bµi chñ yÕu nhÊt ®Òu ®−îc in trong tËp "Di s¶n v¨n t¸c th−êng xuyªn víi tê b¸o "DiÔn ®µn" ë Niu-oãc ("The New
häc". T¸c phÈm "Lao ®éng lµm thuª vµ t− b¶n", ®¨ng trªn tê York Tribune"), trong ®ã nhiÒu bµi «ng viÕt ®−îc ®¨ng thµnh
b¸o ®ã, ®· ®−îc nhiÒu lÇn in riªng thµnh s¸ch máng (cã bèn x· luËn, kh«ng ký tªn «ng. §Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ nh÷ng bµi:
b¶n in b»ng tiÕng Nga: K«-d¬-man, "ChiÕc bóa", Mi-a-gcèp vµ "Çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng ë §øc", nh÷ng bµi nµy ®−îc
Lv«-vÝch, 1905 - 1906). Mét bµi n÷a trong tê b¸o ®ã lµ: "Ph¸i tù dÞch ra tiÕng §øc vµ in l¹i sau khi M¸c vµ ¡ng-ghen qua ®êi
do n¾m chÝnh quyÒn" (Nhµ xuÊt b¶n "Tri thøc", "Tñ s¸ch Ýt tiÒn", (b¶n dÞch ra tiÕng Nga ®−îc in trong hai v¨n tËp, b¶n dÞch
sè 272. Xanh Pª-tÐc-bua. 1906). N¨m 1849, M¸c xuÊt b¶n ë C«- cña Ba-da-rèp vµ b¶n dÞch cña Xtª-pa-nèp, sau ®ã n¨m lÇn
l«-nh¬ "Hai vô ¸n chÝnh trÞ" (®©y lµ hai bµi M¸c ®äc tr−íc tßa xuÊt b¶n riªng thµnh s¸ch máng vµo 1905 - 1906: A-lÕch-xª-ª-
¸n ®¹i h×nh ®Ó tù biÖn hé. Lóc ®ã «ng bÞ buéc téi lµ ®· vi va, "Lîi Ých c«ng", "ThÕ giíi míi", "Tñ s¸ch thÕ giíi", "ChiÕc
ph¹m nh÷ng ®¹o luËt vÒ b¸o chÝ vµ ®· kªu gäi dïng vò trang bóa"). Mét sè t¸c phÈm cña M¸c ®¨ng trªn tê "DiÔn ®µn"
kh¸ng cù l¹i chÝnh phñ, nh−ng toµ ®· ph¶i tuyªn bè «ng ®−îc xuÊt b¶n riªng thµnh s¸ch máng ë Lu©n-®«n, ch¼ng
tr¾ng ¸n. N¨m 1905 - 1906, b¶n dÞch ra tiÕng Nga ®−îc xuÊt h¹n bµi viÕt vÒ Pan-mÐc-xt¬n vµo n¨m 1856: "Sù thËt vÒ lÞch
b¶n n¨m lÇn: A-lÕch-xª-ª-va, "ChiÕc bóa", Mi-a-gcèp, "Tri sö ngo¹i giao trong thÕ kû XVIII" (vÒ sù phô thuéc th−êng
thøc", "ThÕ giíi míi"). N¨m 1850, M¸c xuÊt b¶n ë H¨m-bua 6 xuyªn vµ vô lîi cña nh÷ng bé tr−ëng thuéc ph¸i tù do ë Anh
sè t¹p chÝ "B¸o s«ng Ranh míi". Nh÷ng bµi chñ yÕu nhÊt cña vµo n−íc Nga), v. v.. Sau khi M¸c mÊt, con g¸i «ng lµ £-lª-«-
M¸c ®¨ng trong nh÷ng sè t¹p chÝ ®ã ®Òu ®−îc in l¹i trong "Di n«-ra £-vª-linh xuÊt b¶n mét lo¹t bµi cña «ng ®¨ng trªn tê
"DiÔn ®µn" vÒ vÊn ®Ò ph−¬ng §«ng, d−íi nhan ®Ò: "The Eastern
s¶n v¨n häc". Nh÷ng bµi ¡ng-ghen cho t¸i b¶n n¨m 1895 riªng
thµnh s¸ch máng ®¸ng ®−îc chó ý mét çch ®Æc biÖt: "§Êu ____
tranh giai cÊp ë Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850" (b¶n dÞch ra tiÕng *
Trong bµi ¡ng-ghen viÕt vÒ M¸c in trong "Handwörterbuch der
Nga, Nhµ xuÊt b¶n M. Ma-løc, "Tñ s¸ch", sè 59 - 60; t¸c phÈm Staatswissenschaften", Bd. 6, S. 6031), «ng ®· viÕt lÇm 1853 - 1860. BÐc-
nµy còng ®−îc in trong v¨n tËp: "TËp t¸c phÈm lÞch sö", b¶n stanh còng ®· lÇm nh− vËy trong mét bµi viÕt vÒ M¸c in trong lÇn xuÊt
dÞch cña Ba-da-rèp vµ Xtª-pa-nèp, Nhµ xuÊt b¶n XkiÕc-mun-t¬, b¶n thø II cña cuèn "B¸ch khoa toµn th− cña Anh", 1911. Xem th− tõ
Xanh Pª-tÐc-bua. 1906, vµ c¶ trong tËp: "Nh÷ng ý nghÜ vµ quan trao ®æi gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen, xuÊt b¶n n¨m 1913.
®iÓm vÒ ®êi sèng thÕ kû XX", Xanh Pª-tÐc-bua. 1912). N¨m 1852, 1)
"Tõ ®iÓn khoa häc nhµ n−íc" t. 6, tr. 603.
Çc M¸c 101 102 V. I. L ª - n i n
Question". London. 1897. ("VÊn ®Ò ph−¬ng §«ng"). Mét sè dÞch ra tiÕng Nga, mét b¶n cña A. G«i-kh¬-b¸c, b¶n kia d−íi sù
nh÷ng t¸c phÈm ®ã ®−îc dÞch ra tiÕng Nga: "ChiÕn tranh chñ biªn cña Lª-nin). N¨m 1867, t¸c phÈm c¬ b¶n cña M¸c: "T−
vµ çch m¹ng". Thiªn I. M¸c vµ ¡ng-ghen: "T¸c phÈm ch−a b¶n. Phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc". QuyÓn I, ®−îc xuÊt b¶n ë
xuÊt b¶n (1852, 1853, 1854)". Kh¸c-cèp. 1919. (Tñ s¸ch "T− H¨m-bua. QuyÓn II vµ III lµ do ¡ng-ghen xuÊt b¶n sau khi
t−ëng chóng ta"). Tõ cuèi n¨m 1854 vµ trong suèt n¨m M¸c mÊt, vµo n¨m 1885 vµ 1894. B¶n dÞch ra tiÕng Nga: quyÓn
1855, M¸c viÕt cho tê "Neue Oder-Zeitung" vµ n¨m 1861 - I, n¨m b¶n in (hai b¶n cña §a-ni-en-x«n, n¨m 1872 vµ 1898; hai
1862, «ng viÕt cho tê b¸o "Presse" ë Viªn. Nh÷ng t¸c phÈm b¶n cña E. A. Guèc-vÝch vµ L. M. D¾c d−íi sù chñ biªn cña
®ã ch−a ®−îc s−u tÇm, vµ míi cã mét sè ®−îc in trªn tê Xt¬-ru-vª, b¶n thø nhÊt xuÊt b¶n n¨m 1899 vµ b¶n thø hai xuÊt
"Neue Zeit" cïng víi nhiÒu th− cña M¸c. §èi víi mét sè b¶n n¨m 1905; mét b¶n in n÷a d−íi sù chñ biªn cña Ba-da-rèp
bµi «ng viÕt cho tê b¸o "Das Volk" (Lu©n-®«n. 1859) vÒ vµ Xtª-pa-nèp). Çc quyÓn II vµ III ®−îc dÞch ra tiÕng Nga:
lÞch sö ngo¹i giao trong chiÕn tranh ý n¨m 1859, th× còng
b¶n dÞch cña §a-ni-en-x«n (ch−a ®¹t l¾m), vµ b¶n dÞch cña Ba-
vËy. N¨m 1859, t¸c phÈm "Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ
da-rèp vµ Xtª-pa-nèp (tèt h¬n). N¨m 1876, M¸c tham gia vµo
chÝnh trÞ häc" cña M¸c ®−îc xuÊt b¶n ë BÐc-lanh (b¶n dÞch
viÖc biªn so¹n t¸c phÈm cña ¡ng-ghen "Chèng §uy-rinh"
ra tiÕng Nga, M¸t-xc¬-va. 1896, d−íi sù chñ biªn cña Ma-
("Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft"); «ng
nu-i-lèp; vµ Xanh Pª-tÐc-bua. 1907, b¶n dÞch cña Ru-mi-an-
®äc l¹i toµn bé b¶n th¶o vµ viÕt toµn bé ch−¬ng vÒ lÞch sö cña
txÐp). N¨m 1860, t¸c phÈm cña M¸c "Herr Vogt" ("Ngµi
kinh tÕ chÝnh trÞ häc.
Ph«-gt¬") ®−îc xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n.
N¨m 1864, "Lêi kªu gäi cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc Nh÷ng t¸c phÈm sau ®©y ®−îc in sau khi M¸c mÊt: "Phª
tÕ", do M¸c th¶o ra, ®−îc xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n (cã mét b¶n ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta" (Xanh Pª-tÐc-bua. 1906, b¶n tiÕng §øc
dÞch ra tiÕng Nga). M¸c ®· viÕt mét sè lín nh÷ng tuyªn ng«n, ®¨ng trªn tê "Neue Zeit", 1890/91, sè 18). "TiÒn c«ng, gi¸ c¶ vµ
hiÖu triÖu vµ nghÞ quyÕt cña Héi ®ång trung −¬ng cña Quèc lîi nhuËn" (b¸o ço ®äc ngµy 26 th¸ng S¸u 1865. "Neue Zeit",
tÕ. Nh÷ng tµi liÖu nµy hoµn toµn ch−a ®−îc nghiªn cøu ®Õn vµ XVI, 1897/98, b¶n dÞch ra tiÕng Nga ®−îc Nhµ xuÊt b¶n "ChiÕc
thËm chÝ ch−a ®−îc s−u tÇm l¹i. ý ®Þnh ®Çu tiªn b¾t tay vµo bóa" in vµo n¨m 1906 vµ Nhµ xuÊt b¶n Lv«-vÝch in vµo n¨m
thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã lµ tËp s¸ch cña G. I-Õch-c¬: "Quèc tÕ" 1905). "Di s¶n v¨n häc cña C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen vµ Ph. L¸t-
(b¶n dÞch ra tiÕng Nga, Xanh Pª-tÐc-bua. 1906, Nhµ xuÊt b¶n xan", 3 tËp. Stót-ga. 1902. (B¶n dÞch ra tiÕng Nga d−íi sù chñ
"Tri thøc") trong ®ã còng cã mét sè th− cña M¸c vµ nh÷ng dù biªn cña ¸c-xen-rèt, v. v.. 2 tËp. Xanh Pª-tÐc-bua. 1908. TËp I
th¶o nghÞ quyÕt do M¸c viÕt. Trong sè nh÷ng tµi liÖu cña Quèc còng ®−îc dÞch d−íi sù chñ biªn cña E. Guèc-vÝch, M¸t-xc¬-va.
tÕ do M¸c viÕt ra, cã tuyªn ng«n cña Héi ®ång trung −¬ng 1907. Nh÷ng th− cña L¸t-xan göi M¸c ®−îc in riªng, vµ còng in
nh©n dÞp C«ng x· Pa-ri, in riªng thµnh s¸ch máng ë Lu©n-®«n trong "Di s¶n v¨n häc".) "Nh÷ng bøc th− cña C. M¸c, Ph. ¡ng-
n¨m 1871, d−íi nhan ®Ò: "Néi chiÕn ë Ph¸p" (b¶n dÞch ra tiÕng ghen, v. v., göi Doãc-ghª" (®· xuÊt b¶n hai b¶n dÞch ra tiÕng
Nga d−íi sù chñ biªn cña Lª-nin, Nhµ xuÊt b¶n "ChiÕc bóa", Nga, mét d−íi sù chñ biªn cña ¸c-xen-rèt, cßn mét do Lª-nin
v. v.). Nh÷ng th− tõ trao ®æi gi÷a M¸c vµ Cu-ghen-man, thµnh ®Ò tùa, Nhµ xuÊt b¶n §au-ghª). "Çc häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ
viªn cña Quèc tÕ, lµ thuéc vµo thêi kú 1862 - 1874 (hai b¶n thÆng d−", 3 tËp, 4 phÇn, Stót-ga, 1905 - 1910, b¶n th¶o quyÓn IV
Çc M¸c 103 104 V. I. L ª - n i n
bé "T− b¶n", do Cau-xky xuÊt b¶n (chØ cã quyÓn I lµ ®−îc dÞch Stammhammer: "Bibliographie des Sozialismus und Kommu-
ra tiÕng Nga, ba b¶n in: Xanh Pª-tÐc-bua. 1906, do Plª-kha-nèp nismus". Bd. I - III. Jena (1893 - 1909). Muèn cã mét môc lôc
chñ biªn; Ki-Ðp, 1906, do Giª-lª-d¬-nèp chñ biªn; Ki-Ðp, 1907, s¸ch ®Çy ®ñ h¬n n÷a, xin xem thªm "Bibliographie der
do Tu-ts¸p-xki chñ biªn). N¨m 1913, 4 tËp lín "Th− tõ trao Sozialwissenschaften". Berlin. Jahrgang 1, 1905 u. ff. Xem c¶ N.
®æi gi÷a C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen" ®−îc xuÊt b¶n ë Stót-ga; A. Ru-ba-kin, "§iÓm s¸ch" (tËp II, xuÊt b¶n lÇn thø 2). Chóng t«i
1386 th− ®ã viÕt tõ th¸ng ChÝn 1844 ®Õn 10 th¸ng Giªng 1883 chØ kÓ ra nh÷ng tr−íc t¸c thËt träng yÕu th«i. VÒ tiÓu sö cña
lµ nh÷ng tµi liÖu rÊt quý ®Ó nghiªn cøu tiÓu sö vµ nh÷ng quan M¸c, th× tr−íc hÕt ph¶i kÓ nh÷ng bµi cña Ph. ¡ng-ghen viÕt trªn
®iÓm cña C. M¸c. N¨m 1917, 2 tËp cña M¸c vµ ¡ng-ghen ®−îc "Volkskalender" do Br¾c-kª xuÊt b¶n ë Brau-svª-g¬ n¨m 1878,
xuÊt b¶n: Çc bµi b¸o ®· xuÊt b¶n tõ 1852 ®Õn 1862 (tiÕng vµ trong "Handwörterbuch der Staatswissenschaften". Bd. 6, S.
§øc). §Ó chÊm døt, chóng t«i còng xin nãi thªm r»ng trong 600 - 603. W. Liebknecht: "Karl Marx zum Gedächtniss". Nürnb.
nh÷ng t¸c phÈm cña M¸c, cßn cã mét sè bµi b¸o ng¾n vµ 1896. Lafargue: "K. Marx. Persönliche Erinnerungen". V. LiÕp-
nh÷ng th− cña M¸c, phÇn lín ®¨ng trªn tê "Neue Zeit", tê nÕch: "Çc M¸c", xuÊt b¶n lÇn thø 2. Xanh Pª-tÐc-bua. 1906. P.
"Vorwärts" vµ trong çc xuÊt b¶n phÈm th−êng kú d©n chñ - La-ph¸c-g¬: "Håi øc cña t«i vÒ C. M¸c". ¤-®Ðt-xa. 1905. (Xem
x· héi, xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc; còng ch¾c ch¾n r»ng chóng nguyªn b¶n trong tê "Neue Zeit", IX, I.) "§Ó kû niÖm C. M¸c".
t«i ch−a kÓ ra ®−îc hÕt nh÷ng b¶n dÞch t¸c phÈm cña M¸c ra Xanh Pª-tÐc-bua. 1908, 410 trang, ®©y lµ mét tËp gåm nh÷ng bµi
tiÕng Nga, nhÊt lµ nh÷ng cuèn s¸ch máng ®−îc in trong cña I-u. Nª-vd«-rèp, N. R«-gi¬-cèp, V. Ba-da-rèp, I-u. Xtª-clèp,
nh÷ng n¨m 1905 - 1906. A. Phi-n¬ - £-n«-ta-Ðp-xki, P. Ru-mi-an-txÐp, C. Ren-n¬, H. R«-
Nh÷ng s¸ch b¸o viÕt vÒ M¸c vµ chñ nghÜa M¸c th× nhiÒu v« l¨ng - H«n-xt¬, V. I-lin, R. Lóc-x¨m-bua, G. Di-n«-vi-Ðp, I-u. Ca-
cïng. Chóng t«i chØ xin kÓ nh÷ng s¸ch chñ yÕu, vµ chia t¸c gi¶ mª-nÐp, P. Oãc-lèp-xki vµ M. Ta-gan-xki. Ph. Mª-rinh: "Çc
thµnh ba lo¹i chÝnh: nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt, tøc lµ nh÷ng ng−êi M¸c". QuyÓn s¸ch dµy b»ng tiÕng Anh do nhµ x· héi chñ nghÜa
chñ yÕu t¸n thµnh nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c; nh÷ng t¸c gi¶ Mü Xp¸c-g« viÕt vÒ tiÓu sö cña M¸c (Spargo: "K. Marx, his life
t− s¶n, c¨n b¶n thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c, vµ nh÷ng kÎ xÐt and work". London, 1911), kh«ng lµm cho ng−êi ta võa ý l¾m.
l¹i, lµ nh÷ng kÎ tuy thõa nhËn nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n nµo ®ã Tæng qu¸t chung ho¹t ®éng cña M¸c, xem K. Kautsky: "Die
cña chñ nghÜa M¸c, nh−ng thùc tÕ l¹i ®em thay thÕ nh÷ng historische Leistung von K. Marx. Zum 25. Todestag des
nguyªn lý ®ã b»ng nh÷ng quan ®iÓm t− s¶n. ViÖc gi¶i thÝch Meisters". Berlin. 1908. B¶n dÞch ra tiÕng Nga: "C. M¸c vµ t¸c
M¸c theo kiÓu d©n tóy ph¶i ®−îc coi lµ mét lo¹i chñ nghÜa xÐt dông lÞch sö cña «ng". Xanh Pª-tÐc-bua, 1908. Xem c¶ cuèn s¸ch
l¹i cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt Nga. Trong t¸c phÈm "Ein Beitrag zur phæ th«ng cña Klara Zetkin: "K. M. und sein Lebenswerk"
Bibliographie des Marxismus" (Archiv für Sozialwissenschaft (1913). Håi øc vÒ M¸c: cña An-nen-cèp trong "TruyÒn tin ch©u
und Sozialpolitik, XX, 2. Heft, 1905, S. S. 413 - 430), «ng V. D«m- ¢u", 1880, sè 4 (vµ "Håi ký", tËp III. "M−êi n¨m ®¸ng chó ý".
b¸c-t¬ kÓ ra 300 nhan ®Ò, nh−ng ch−a ph¶i lµ ®· ®Çy ®ñ. Muèn Xanh Pª-tÐc-bua. 1882), vµ cña Çc-l¬ Suèc-tx¬, trong "Cña c¶i
cho ®Çy ®ñ, xin ®äc nh÷ng môc lôc cho nh÷ng n¨m 1883 - n−íc Nga". 1906, sè 12; cña M. C«-va-lÐp-xki trong "TruyÒn tin
1907 vµ nh÷ng n¨m sau ®ã cña tê "Neue Zeit"; xem c¶ Josef ch©u ¢u", 1909, VI vµ nh÷ng tËp sau.
Çc M¸c 105 106 V. I. L ª - n i n
VÒ triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c vµ vÒ chñ nghÜa duy vËt lÞch "Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft"
sö, th× nh÷ng t¸c phÈm cña G. V. Plª-kha-nèp lµ nh÷ng t¸c (Schmollers Jahrbuch). 1907, 3. Heft, S. 1 - 56, cuèn nµy ®−a ra
phÈm hay nhÊt: "Trong 20 n¨m". Xanh Pª-tÐc-bua. 1909, xuÊt nh÷ng c«ng thøc rÊt bæ Ých vÒ mét sè nguyªn lý c¨n b¶n cña
b¶n lÇn thø 3; "Tõ tù vÖ chuyÓn sang tÊn c«ng". Xanh Pª-tÐc- chñ nghÜa duy vËt triÕt häc cña M¸c, vµ còng lµ mét quyÓn s¸ch
bua. 1910; "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c". Xanh Pª- tËp häp nh÷ng ý kiÕn ph¶n ®èi nªu ra theo tinh thÇn cña chñ
tÐc-bua. 1908; "Phª ph¸n çc nhµ phª ph¸n ë n−íc ta". Xanh Pª- nghÜa Can-t¬ vµ chñ nghÜa bÊt kh¶ tri nãi chung. R. Stammler
tÐc-bua. 1906; "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn (ng−êi thuéc ph¸i Can-t¬): "Wirtschaft und Recht nach der
vÒ lÞch sö". Xanh Pª-tÐc-bua. 1908, vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cña materialistischen Geschichtsauffassung". XuÊt b¶n lÇn thø 2.
Lai-pxÝch. 1906. V«n-tman (còng thuéc ph¸i Can-t¬): "Chñ
t¸c gi¶ ®ã. An-t«-ni-« La-bri-«-la: "VÒ vÊn ®Ò quan ®iÓm duy vËt
nghÜa duy vËt lÞch sö", b¶n dÞch ra tiÕng Nga, 1901. Phoãc-len-
vÒ lÞch sö". Xanh Pª-tÐc-bua. 1898. Cña cïng t¸c gi¶ ®ã: "Chñ
®¬ (nh− trªn): "Can-t¬ vµ M¸c". Xanh Pª-tÐc-bua. 1909. Còng
nghÜa duy vËt lÞch sö vµ triÕt häc". Xanh Pª-tÐc-bua. 1906. Ph.
xem c¶ cuéc tranh luËn gi÷a A. B«-g®a-nèp, V. Ba-da-rèp, v. v.
Mª-rinh: "VÒ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö". Xanh Pª-tÐc-bua. 1906
("Kh¸i luËn vÒ triÕt häc m¸c-xÝt", Xanh Pª-tÐc-bua. 1908. A. B«-
(xuÊt b¶n ë hai nhµ xuÊt b¶n: "Gi¸o dôc" vµ "ChiÕc bóa"). Còng
g®a-nèp: "Sù khèn cïng cña mét b¸i vËt gi¸o vÜ ®¹i". M¸t-xc¬-
cña t¸c gi¶ ®ã: "TruyÒn thuyÕt vÒ Lª-xinh". Xanh Pª-tÐc-bua. 1908 va. 1909, vµ çc t¸c phÈm kh¸c) vµ V. I-lin ("Chñ nghÜa duy vËt
("Tri thøc"). Xem c¶ S. An-®le (kh«ng ph¶i lµ ng−êi m¸c-xÝt): vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n". M¸t-xc¬-va. 1909). VÒ vÊn
"Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n. LÞch sö, lêi nãi ®Çu, chó thÝch". ®Ò chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vµ lu©n lý: C. Cau-xky: "Lu©n lý
Xanh Pª-tÐc-bua. 1906. Xem c¶ "Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö". Xanh häc vµ quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö". Xanh Pª-tÐc-bua. 1906, vµ
Pª-tÐc-bua. 1908, ®©y lµ tËp s−u tÇm mét sè bµi cña ¡ng-ghen, nhiÒu t¸c phÈm kh¸c cña Cau-xky. Råi xem Boudin: "Das
Cau-xky, La-ph¸c-g¬ vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c. L. ¸c-xen-rèt: "Kh¸i theoretische System von K. Marx". Stuttg. 1909. (L. B. Bu-®in:
luËn vÒ triÕt häc. Tr¶ lêi çc nhµ triÕt häc phª ph¸n chñ nghÜa "HÖ thèng lý luËn cña C. M¸c, xÐt theo quan ®iÓm phª ph¸n
duy vËt lÞch sö". Xanh Pª-tÐc-bua. 1906. Nh÷ng viÖc lµm sai lÖch hiÖn ®¹i", dÞch tõ tiÕng Anh, d−íi sù chñ biªn cña V. Da-xu-lÝch.
chñ nghÜa M¸c mét çch ®¸ng tiÕc do §Ýt-x¬-ghen m¾c ph¶i ®· Xanh Pª-tÐc-bua. 1908). Hermann Gorter: "Der historische
®−îc «ng E. Untermann cè ý b¶o vÖ: "Die logischen Mängel des Materialismus", 1909. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm ph¶n ®èi chñ
engeren Marxismus". München. 1910 (753 trang— mét cuèn s¸ch nghÜa M¸c, chóng t«i xin kÓ: Tu-gan - Ba-ra-nèp-xki: "Nh÷ng c¬
rÊt dµy nh−ng kh«ng nghiªm tóc). Hugo Riekes: "Die së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c". Xanh Pª-tÐc-bua. 1907. X. Pr«-
philosophische Wurzel des Marxismus" trong "Zeitschrift für die c«-p«-vÝch: "Gãp phÇn phª ph¸n M¸c". Xanh Pª-tÐc-bua. 1901.
gesamte Staatswissenschaft", 62. Jahrgang, 1906, 3. Heft, S. 407 - Hammacher: "Das philosophisch - ökonomische System des
432, ®©y lµ mét c«ng tr×nh ®¸ng chó ý cña mét ng−êi ph¶n ®èi Marxismus" (Lpz. 1910, 730 trang, tËp s−u tÇm nh÷ng ®o¹n
nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c, «ng ®øng trªn quan ®iÓm duy vËt ®Ó trÝch dÉn). V. D«m-b¸c-t¬: "Chñ nghÜa x· héi vµ phong trµo x·
héi trong thÕ kû XIX". Xanh Pª-tÐc-bua. Max Adler (ng−êi thuéc
chøng minh r»ng nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c lµ chÆt chÏ vÒ mÆt
ph¸i Can-t¬): "Kausalität und Teleo-ogie" (Wien. 1909: "Marx-
triÕt häc. Benno Erdmann: "Die philosophischen Voraus-
Studien") vµ "Marx als Denker".
setzungen der materialistischen Geschichtsauffassung" trong
Çc M¸c 107 108 V. I. L ª - n i n
T¸c phÈm cña nhµ duy t©m thuéc ph¸i Hª-ghen Giov. ý kiÕn sai ®ã trong tê "Neue Zeit": "Gold, Papier und Ware" —
Gentile: "La philosophia di Marx" (Pisa. 1899) ®¸ng ®−îc chó ý. "Vµng, giÊy b¹c vµ hµng hãa" —30, I; 1912, S. 837, 886). V. I-lin:
T¸c gi¶ nªu lªn mét sè ph−¬ng diÖn quan träng cña phÐp biÖn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n",
chøng duy vËt cña M¸c, mµ ph¸i Can-t¬, ph¸i thùc chøng luËn, 1917. VÒ nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n, P. Ma-xlèp ®· xa rêi chñ nghÜa
v. v., th−êng kh«ng thÊy. Xem c¶ LÐvy: "Feuerbach" —nãi vÒ M¸c: "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" (2 tËp) vµ "Lý luËn vÒ sù ph¸t triÓn
mét tiÒn bèi cña M¸c. "Cuèn s¸ch tãm t¾t chñ nghÜa M¸c". Xanh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n" (Xanh Pª-tÐc-bua. 1910). Xem Cau-
Pª-tÐc-bua. ("Sù nghiÖp") 1908, cña TsÐc-n−-sÐp lµ mét cuèn s−u xky phª ph¸n mét sè nh÷ng sai lÇm ®ã, trong tê "Neue Zeit",
tÇm bæ Ých vÒ nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn trong nhiÒu t¸c phÈm cña XXIX, 1, 1911, bµi: "Chñ nghÜa Man-tuýt vµ chñ nghÜa x· héi".
M¸c. Nh÷ng s¸ch viÕt vÒ häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c th× cã: ViÖc ®øng trªn quan ®iÓm "thuyÕt h÷u dông giíi h¹n" ®Ó
C. Cau-xky: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c" (xuÊt b¶n nhiÒu lÇn phª ph¸n häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c lµ viÖc rÊt phæ biÕn trong
b»ng tiÕng Nga); cña cïng mét t¸c gi¶: "VÊn ®Ò ruéng ®Êt", çc gi¸o s− t− s¶n: Böhm-Bawerk: "Zum Abschluss des
"C−¬ng lÜnh Ðc-phuya" vµ nhiÒu cuèn s¸ch máng kh¸c. Xem c¶ Marxschen Systems" (Brl. 1896 trong "Staatswiss. Arbeiten",
BÐc-stanh: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c". QuyÓn 3 bé "T− b¶n" Festgabe für K. Knies). Cã mét b¶n dÞch ra tiÕng Nga: Xanh Pª-
(b¶n dÞch ra tiÕng Nga, 1905); Ga-bri-en §ª-vin: "T− b¶n" (tr×nh tÐc-bua. 1897, "Lý luËn cña M¸c vµ sù phª ph¸n lý luËn ®ã", vµ
bµy quyÓn I cña bé "T− b¶n", b¶n dÞch ra tiÕng Nga, 1907). cña cïng t¸c gi¶ ®ã: "Kapital und Kapitalzins", xuÊt b¶n lÇn thø
Trong chñ nghÜa M¸c th× vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, ®¹i biÓu cho çi 2, Insbr. 1900 - 1902, 2 tËp ("T− b¶n vµ lîi nhuËn". Xanh Pª-tÐc-
gäi lµ ph¸i xÐt l¹i lµ E. §a-vÝt: "Chñ nghÜa x· héi vµ n«ng bua. 1909). Xem thªm: Riekes: "Wert und Tauschwert" (1899);
nghiÖp" (b¶n dÞch ra tiÕng Nga, Xanh Pª-tÐc-bua. 1902). Xem v. Bortkiewicz: "Wertrechnung u. Preisrechnung im Marxschen
V. I-lin phª ph¸n chñ nghÜa xÐt l¹i trong: "VÊn ®Ò ruéng ®Êt", phÇn System" (Archiv f. Sozialw., 1906 - 1907); Leo v. Buch: "Über die
I. Xanh Pª-tÐc-bua. 1908. Còng xem V. I-lin: "Sù ph¸t triÓn cña Elemente d. polit. Ökonomie. I. Th. Die Intensität d. Arbeit,
chñ nghÜa t− b¶n ë Nga". XuÊt b¶n lÇn thø 2, Xanh Pª-tÐc-bua. Wert u. Preis" (còng xuÊt b¶n c¶ b»ng tiÕng Nga). C¨n cø vµo
1908, vµ cña cïng t¸c gi¶ ®ã: "Nh÷ng bµi nghiªn cøu vµ b×nh quan ®iÓm cña M¸c ®Ó phª ph¸n B«m-Ba-vÐc, xem Hilferding:
luËn vÒ kinh tÕ". Xanh Pª-tÐc-bua. 1899. V. I-lin: "Nh÷ng tµi liÖu "Böhm-Bawerks Marx-Kritik" ("Marx-Studien", Bd. I. Wien,
míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong 1904) vµ trong nh÷ng bµi ng¾n trªn tê "Neue Zeit".
n«ng nghiÖp", thiªn I. 1917. ¸p dông, cã ®«i chç bÞ sai lÖch, VÒ vÊn ®Ò hai khuynh h−íng chñ yÕu trong viÖc gi¶i thÝch
nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c ®Ó ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu míi nhÊt vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c —xu h−íng "xÐt l¹i" vµ xu
vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ruéng ®Êt ë Ph¸p, th× xem CompÌre-Morel: "La h−íng cÊp tiÕn ("chÝnh thèng"), xem E. BÐc-stanh: "Nh÷ng
question agraire et le socialisme en France". Paris. 1912 (455 tr.). tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng
Ph¸t triÓn nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña M¸c ®Ó ph©n tÝch nh÷ng d©n chñ - x· héi" (nguyªn b¶n tiÕng §øc, Stuttg. 1899; b¶n
hiÖn t−îng míi nhÊt cña ®êi sèng kinh tÕ th× xem Hin-phÐc-®in: dÞch ra tiÕng Nga, "Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö" Xanh Pª-tÐc-
"T− b¶n tµi chÝnh". Xanh Pª-tÐc-bua. 1911. (T¸c gi¶ cã nh÷ng ý bua. 1901. "Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi", M¸t-xc¬-va. 1901); còng
kiÕn rÊt sai vÒ häc thuyÕt gi¸ trÞ; Cau-xky ®· phª ph¸n nh÷ng xem cña cïng t¸c gi¶ ®ã: "Thö bµn vÒ lÞch sö cña chñ nghÜa
Çc M¸c 109 110 V. I. L ª - n i n
x· héi vµ lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi". Xanh Pª-tÐc-bua. 1902. ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi d©n tóy Nga vÒ chñ nghÜa M¸c: N. C.
C. Cau-xky ®· ph¶n ®èi l¹i trong cuèn: "BÐc-stanh vµ c−¬ng Mi-khai-lèp-xki ph¸t biÓu trong "Cña c¶i n−íc Nga", 1894, sè 10;
lÜnh d©n chñ - x· héi" (nguyªn b¶n tiÕng §øc, Stuttg. 1899. B¶n 1895, sè 1 vµ 2, sau ®−îc in l¹i trong Toµn tËp cña «ng, nh©n
dÞch ra tiÕng Nga: 4 lÇn xuÊt b¶n, 1905 - 1906). Nh÷ng t¸c phÈm "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n" cña P. Xt¬-ru-vª (Xanh Pª-tÐc-bua.
tiÕng Ph¸p viÕt vÒ chñ nghÜa M¸c cã: Jules Guesde: "Quatre ans 1894), t¸c phÈm nµy cña Xt¬-ru-vª ®−îc C. Tu-lin (V. I-lin) c¨n cø
de lutte des classes", "En garde!", "Questions d'hier et vµo quan ®iÓm m¸c-xÝt mµ ph©n tÝch trong "Nh÷ng tµi liÖu ®Ó nãi
d'aujourd'hui" (Paris, 1911); P. Lafargue: "Le dÐterminisme râ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë n−íc ta" (Xanh Pª-tÐc-bua. 1895, bÞ kiÓm
Ðconomique de K. Marx" (Paris, 1909). Ant. Pannekoek: "Zwei duyÖt hñy bá), t¸c phÈm nµy sau ®−îc in l¹i trong V. I-lin: "Trong
Tendenzen in der Arbeiter-Bewegung". 12 n¨m". Xanh Pª-tÐc-bua. 1908. VÉn trong sè nh÷ng t¸c phÈm
VÒ lý luËn m¸c-xÝt tr×nh bµy tÝch lòy t− b¶n, cã mét t¸c phÈm cña nh÷ng ng−êi d©n tóy: V. V.: "Nh÷ng ph−¬ng h−íng cña
míi cña Rosa Luxemburg: "Die Akkumulation des Kapitals" chóng ta". Xanh Pª-tÐc-bua. 1892. Cña cïng mét t¸c gi¶: "Tõ
(Brl. 1913) vµ cuèn s¸ch cña Otto Bauer ph©n tÝch viÖc Lóc-x¨m- nh÷ng n¨m 70 ®Õn nh÷ng n¨m 90". Xanh Pª-tÐc-bua. 1907. Ni-c«-
bua gi¶i thÝch sai lý luËn cña M¸c: "Die Akkumulation des lai-«n: "L−îc kh¶o vÒ kinh tÕ x· héi ë n−íc ta sau c¶i çch". Xanh
Kapitals" ("Neue Zeit", t. 31, 1913, I, S. S. 831 u. 862). Eckstein Pª-tÐc-bua. 1893. V. TsÐc-nèp: "Chñ nghÜa M¸c vµ vÊn ®Ò ruéng
trong tê "Vorwärts", 1913 vµ Pannekoek trong "Bremer Bürger- ®Êt". Xanh Pª-tÐc-bua. 1906. Cña cïng mét t¸c gi¶: "Nghiªn cøu
Zeitung", 1913. triÕt häc vµ x· héi häc". Xanh Pª-tÐc-bua. 1907.
Trong sè nh÷ng t¸c phÈm tiÕng Nga viÕt ®· l©u vÒ M¸c cã: Ngoµi nh÷ng ng−êi d©n tóy, cßn cã: N. Ca-rª-Ðp: "Nh÷ng
B. Tsi-tsª-rin: "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc" trong "V¨n bµi nghiªn cøu cò vµ míi vÒ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö". Xanh
tËp tri thøc quèc gia" cña Bª-d«-bra-dèp, Xanh Pª-tÐc-bua. 1888, Pª-tÐc-bua. 1896. XuÊt b¶n lÇn thø 2, n¨m 1913, d−íi nhan ®Ò:
vµ "LÞch sö çc häc thuyÕt chÝnh trÞ", phÇn 5. M¸t-xc¬-va. 1902, "Phª ph¸n chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ". Ma-xa-rÝch: “C¬ së triÕt
tr. 156. Di-be tr¶ lêi trong t¸c phÈm: "Nh÷ng nhµ kinh tÕ §øc häc vµ x· héi häc cña chñ nghÜa M¸c". M¸t-xc¬-va. 1900. Crèt-
d−íi con m¾t cña «ng Tsi-tsª-rin" trong "Toµn tËp", t. II, Xanh s¬: "Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vµ kinh tÕ häc m¸c-xÝt". Xanh Pª-
Pª-tÐc-bua. 1900. L. Xl«-nim-xki: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña tÐc-bua. 1902.
C. M¸c". Xanh Pª-tÐc-bua. 1898. N. Di-be: "§a-vÝt Ri-çc-®« vµ Muèn ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c, tuyÖt
C. M¸c víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña hai «ng trong lÜnh ®èi ph¶i ®äc nh÷ng t¸c phÈm cña ng−êi cïng t− t−ëng vµ
vùc kinh tÕ - x· héi". Xanh Pª-tÐc-bua. 1885 vµ "Toµn tËp", 2 tËp, ng−êi céng t¸c gÇn gòi nhÊt cña M¸c lµ Phri-®rÝch ¡ng-ghen.
Xanh Pª-tÐc-bua. 1900. I. Cau-phman (I. C—n) ®· b×nh luËn bé Kh«ng thÓ nµo hiÓu ®−îc chñ nghÜa M¸c vµ tr×nh bµy ®Çy ®ñ
"T− b¶n" trong tê "TruyÒn tin ch©u ¢u", 1872, sè 5; bµi b×nh ®−îc chñ nghÜa M¸c, nÕu kh«ng chó ý ®Õn toµn bé nh÷ng t¸c
luËn nµy ®¸ng ®−îc chó ý v× trong lêi b¹t viÕt cho lÇn xuÊt b¶n phÈm cña ¡ng-ghen.
thø 2 bé "T− b¶n", M¸c cho r»ng bµi ®ã tr×nh bµy ®óng ®¾n T¸c phÈm ®øng trªn quan ®iÓm v« chÝnh phñ ®Ó phª
ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö cña m×nh, vµ ®· trÝch dÉn nh÷ng ph¸n M¸c, xem V. TsÐc-kª-dèp: "Häc thuyÕt M¸c". Xanh
b×nh luËn cña I. C—n. Pª-tÐc-bua. 1905, 2 phÇn; V. Tª-ke: "Thay cho mét cuèn s¸ch".
Çc M¸c 111 112
M¸t-xc¬-va. 1907. Ng−êi c«ng ®oµn chñ nghÜa X«-ren. "Kh¸i

luËn x· héi vÒ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i". M¸t-xc¬-va. 1908.
mét ng−êi ®øc

nãi vÒ chiÕn tranh
"... Trong cã mét ®ªm mµ bé mÆt thÕ giíi ®· thay ®æi... Ng−êi nµy
®æ lçi t¹i ng−êi kia. Ai còng cho lµ m×nh ë vµo thÕ tù vÖ vµ qu¶
quyÕt r»ng m×nh hµnh ®éng chØ lµ ë trong t×nh tr¹ng cÇn thiÕt ph¶i tù
vÖ. Çc b¹n thÊy kh«ng, ai còng chØ b¶o vÖ h¹nh phóc thiªng liªng
nhÊt cña m×nh, gia ®×nh m×nh, tæ quèc m×nh... Lßng tù cao d©n téc vµ
lßng phÉn khÝch d©n téc th¾ng thÕ... Ngay c¶ giai cÊp v« s¶n quèc tÕ
vÜ ®¹i... còng nghe theo lÖnh cña chÝnh quyÒn quèc gia vµ chÐm giÕt
lÉn nhau trªn chiÕn tr−êng... NÒn v¨n minh cña chóng ta ®· bÞ ph¸
s¶n... Nh÷ng nhµ v¨n næi tiÕng toµn ch©u ¢u còng kh«ng thÊy hæ
thÑn khi hµnh ®éng nh− nh÷ng kÎ s«-vanh mï qu¸ng vµ ®iªn
cuång... Chóng ta ®· qu¸ tin vµo kh¶ n¨ng bän ®Õ quèc sÏ k×m chÕ
nh÷ng hµnh ®éng ®iªn cuång v× lo sî bÞ ph¸ s¶n vÒ kinh tÕ... Chóng
ta ®ang tr¶i qua mét cuéc ®Êu tranh râ rµng lµ ®Õ quèc chñ nghÜa
nh»m giµnh b¸ quyÒn thèng trÞ thÕ giíi. Kh«ng ë ®©u cã lÊy mét dÊu
vÕt chøng tá chiÕn tranh ®−îc tiÕn hµnh lµ ®Ó thùc hiÖn nh÷ng t−
t−ëng vÜ ®¹i, trõ phi, cã lÏ, nh÷ng dù ®Þnh lËt ®æ con yªu tinh Nga, ...
lËt ®æ Nga hoµng vµ çc vÞ v−¬ng c«ng ®¹i thÇn cña h¾n, tøc lµ nh÷ng
kÎ ®· ®em nép bé phËn −u tó trong n−íc cho nh÷ng tªn ®ao phñ...
Nh−ng n−íc Ph¸p cao quý, hiÖn th©n cña nh÷ng lý t−ëng tù do, h¸
ch¼ng ®· liªn minh víi tªn ®ao phñ Nga hoµng ®ã sao? vµ n−íc §øc
trung thùc h¸ ch¼ng ®·... nuèt lêi høa vµ bãp chÕt çi n−íc BØ trung lËp
bÊt h¹nh ®ã sao?.. KÕt qu¶ sÏ ra sao ®©y? NÕu sù khèn cïng trë thµnh
qu¸ lín, nÕu nçi tuyÖt väng th¾ng thÕ, nÕu anh em nhËn ra nhau trong
qu©n phôc cña kÎ thï, th× cã thÓ lµ sÏ ph¸t sinh nh÷ng sù viÖc hoµn
toµn bÊt ngê, cã thÓ lµ sóng èng sÏ quay l¹i b¾n vµo nh÷ng kÎ ®· ®Èy
ng−êi ta vµo chiÕn tranh, cã thÓ lµ nh÷ng d©n téc mµ ng−êi ta buéc
ph¶i thï h»n nhau, sÏ kh«ng thï h»n nhau n÷a ®Ó ®ét nhiªn tá t×nh
h÷u nghÞ víi nhau. Chóng t«i kh«ng muèn dù ®o¸n tr−íc lµm g×,
Mét ng−êi §øc nãi vÒ chiÕn tranh 113 114 V. I. L ª - n i n
nh−ng nÕu chiÕn tranh ch©u ¢u lµm cho chóng ta tiÕn gÇn thªm mét Cau-xky ®· däa lµm nh− thÕ. Çi mµ Cau-xky nãi ra ®Ó ®e däa
b−íc tíi n−íc céng hßa x· héi ë ch©u ¢u th× dï sao nã còng sÏ kh«ng su«ng ng−êi ta, th× rÊt cã thÓ thµnh sù thËt ®èi víi nh÷ng
cã ý nghÜa, nh− ngµy nay chóng ta vÉn t−ëng". ng−êi kh¸c.
Ai nãi ®iÒu ®ã? Cã thÓ ®ã lµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc
ch¨ng? "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 34, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
Kh«ng ®©u! Ngµy nay, hä —Cau-xky ®øng ®Çu —®· trë ngµy 5 th¸ng Ch¹p 1914. "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
thµnh "nh÷ng kÎ ba hoa ph¶n çch m¹ng th¶m h¹i"103, nh− M¸c
®· nhËn xÐt nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc mµ ngay sau khi
®¹o luËt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ra ®êi ®· xö sù
"nh− hiÖn nay", gièng nh− Ha-d¬, Cau-xky, Duy-®¬-cum vµ
®ång bän hiÖn nay.
Kh«ng, ®Êy lµ chóng t«i trÝch dÉn trong mét t¹p chÝ cña ph¸i
d©n chñ C¬-®èc gi¸o tiÓu t− s¶n, do mét nhãm môc s− tõ thiÖn
xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch ("Neue Wege, Blätter für religiöse Arbeit",
1914, September1)). ThËt xÊu hæ biÕt chõng nµo cho chóng ta:
nh÷ng ng−êi phi-li-xtanh tin Chóa mµ ®· ®i ®Õn chç nãi r»ng
quay sóng b¾n vµo "nh÷ng kÎ ®· ®Èy ng−êi ta vµo chiÕn tranh"
kh«ng ph¶i lµ mét hµnh ®éng xÊu, cßn nh÷ng ng−êi d©n chñ -
x· héi "cã uy tÝn" nh− Cau-xky th× l¹i b¶o vÖ "mét çch khoa
häc" çi chñ nghÜa s«-vanh hÌn h¹ nhÊt, hoÆc, nh− Plª-kha-nèp
th× l¹i gäi viÖc tuyªn truyÒn kªu gäi tiÕn hµnh néi chiÕn chèng
giai cÊp t− s¶n lµ "kh«ng t−ëng" nguy h¹i!!
Thùc ra, nÕu nh÷ng "ng−êi d©n chñ - x· héi" nh− thÕ l¹i
muèn lµ ®a sè vµ thµnh lËp "Quèc tÕ" chÝnh thøc (= mét
héi liªn hîp ®Ó biÖn hé trªn quy m« quèc tÕ cho chñ nghÜa
s«-vanh d©n téc), th× tõ bá çi tªn "ng−êi d©n chñ -x· héi",
çi tªn mµ hä ®· b«i nhä vµ h¹ thÊp ®i, ®Ó mang trë l¹i çi
tªn gäi m¸c-xÝt tr−íc kia lµ "ng−êi céng s¶n", nh− thÕ cã
ph¶i tèt h¬n kh«ng? Khi bän c¬ héi chñ nghÜa ph¸i BÐc-
stanh 104 hÇu nh− gÇn chÝnh thøc n¾m ®−îc ®¶ng §øc, th×
1)
—"Nh÷ng con ®−êng míi, b¸o truyÒn ®¹o", 1914, th¸ng ChÝn.
115 116 V. I. L ª - n i n
ký d−íi bÊt kú b¶n kh¸ng nghÞ s«-vanh rÎ tiÒn nµo cã thÓ lµm
cho c«ng nh©n kÐm gi¸c ngé bÞ lÇm lÉn. B¶n th©n nh÷ng c«ng
nh©n kÐm gi¸c ngé ®ã ch−a ®ñ søc ®Þnh râ ph−¬ng h−íng
trong nhiÒu t×nh huèng, cho nªn çi tªn cña Goãc-ki cã thÓ lµm
cho hä l¹c h−íng. Çi tªn cña Xt¬-ru-vª kh«ng lµm cho mét
c«ng nh©n nµo l¹c h−íng ®−îc, nh−ng çi tªn cña Goãc-ki th×
cã thÓ lµm cho hä bÞ lÇm lÉn.
göi t¸c gi¶ "bµi ca chim −ng" Cho nªn, nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé nµo hiÓu râ tÊt c¶ sù gi¶
dèi vµ ®ª tiÖn cña b¶n kh¸ng nghÞ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ph¶n ®èi
Toµn thÓ c«ng nh©n gi¸c ngé ®au lßng ®äc thÊy ch÷ ký cña "nh÷ng kÎ man rî - ng−êi §øc" ®ã ®Òu kh«ng thÓ kh«ng chª
Goãc-ki bªn c¹nh ch÷ ký cña P. Xt¬-ru-vª ë d−íi mét b¶n tr¸ch t¸c gi¶ "Bµi ca chim −ng". Hä sÏ nãi víi t¸c gi¶: "trong giê
kh¸ng nghÞ cã tÝnh chÊt s«-vanh - t¨ng l÷ ph¶n ®èi sù man rî phót khã kh¨n vµ cùc kú träng ®¹i mµ giai cÊp v« s¶n ë Nga
cña bän §øc105. ®ang ph¶i tr¶i qua hiÖn nay, chóng t«i mong ®îi anh sÏ kÒ vai
Mét h«m, khi m¹n ®µm vÒ ®Çu ãc t«n sïng cña Sa-li-a-pin, s¸t çnh víi çc chiÕn sÜ tiªn tiÕn cña giai cÊp v« s¶n, chø kh«ng
Goãc-ki nãi: "kh«ng nªn nhËn xÐt «ng ta qu¸ kh¾t khe; çc nghÖ ph¶i víi «ng Xt¬-ru-vª vµ ®ång bän!"
sÜ chóng ta, chóng ta cã mét t©m lý kh¸c". Nãi mét çch kh¸c:
hµnh ®éng cña nghÖ sÜ th−êng chÞu ¶nh h−ëng cña t©m tr¹ng,
mµ t©m tr¹ng cña nghÖ sÜ th× l¹i rÊt m¹nh ®Õn møc nã ¸t hÕt "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 34, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
mäi lý do kh¸c. ngµy 5 th¸ng Ch¹p 1914 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
Cø cho lµ nh− vËy ®i. Cø cho lµ kh«ng nªn nhËn xÐt Sa-li-a-
pin kh¾t khe ®i. ¤ng ta lµ mét nghÖ sÜ, thÕ th«i. ¤ng ta xa l¹ víi
sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n: tïy theo t©m tr¹ng mµ h«m nay
«ng ta lµ b¹n cña c«ng nh©n, ®Õn mai l¹i lµ mét kÎ Tr¨m ®en...
Nh−ng ®èi víi Goãc-ki th× c«ng nh©n ®· quen coi «ng lµ
ng−êi cña hä. Hä lu«n lu«n nghÜ r»ng Goãc-ki còng rÊt tha
thiÕt, nh− hä, víi sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n, r»ng Goãc-ki
®· ®em tµi n¨ng cña m×nh ra phôc vô sù nghiÖp ®ã.
ChÝnh v× thÕ hä lu«n lu«n viÕt th− bµy tá víi Goãc-ki
nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp, vµ còng chÝnh v× thÕ hä rÊt
quý çi tªn cña «ng. Vµ sù tÝn nhiÖm ®ã cña c«ng nh©n gi¸c
ngé ®Æt cho Goãc-ki mét tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh —gi÷ g×n
çi tªn tèt ®Ñp cña m×nh vµ kh«ng ®−îc ®em çi tªn Êy ra
117 118 V. I. L ª - n i n
m¹ng cña m¸y h¬i n−íc mµ "cßn theo mét ý nghÜa kh¸c n÷a".
Nã nh»m thùc hiÖn viÖc giai cÊp v« s¶n n¾m chÝnh quyÒn, thùc
hiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n. HÕt søc chÕ giÔu "nh÷ng kÎ hoµi nghi
çch m¹ng", Cau-xky viÕt: "Mçi khi cã mét phong trµo lín hay
chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt
mét cuéc khëi nghÜa, th× dÜ nhiªn lµ chóng ta ph¶i tÝnh ®Õn kh¶
vµ chñ nghÜa x· héi ®ang sèng n¨ng cã thÓ thÊt b¹i. Tr−íc khi b−íc vµo cuéc ®Êu tranh, chØ cã
kÎ ngèc míi hoµn toµn tin ch¾c lµ m×nh sÏ giµnh ®−îc th¾ng
(kh«i phôc l¹i quèc tÕ nh− thÕ nµo?) lîi". Nh−ng nÕu kh«ng chÞu tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng th¾ng lîi, th×
nh− thÕ lµ "trùc tiÕp ph¶n béi sù nghiÖp cña chóng ta". Mét
Trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, §¶ng d©n chñ - x· héi §øc cuéc çch m¹ng do chiÕn tranh g©y ra, cã thÓ næ ra trong thêi
lµ mét çi mÉu cho §¶ng d©n chñ - x· héi Nga, ¶nh h−ëng cña kú chiÕn tranh hay sau chiÕn tranh. Chóng ta kh«ng thÓ x¸c
nã ®èi víi §¶ng d©n chñ - x· héi Nga thËm chÝ cßn nhiÒu h¬n ®Þnh ®óng ®−îc lóc nµo th× nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp sÏ gay
mét chót so víi ¶nh h−ëng cña nã ®èi víi çc ®¶ng d©n chñ - g¾t ®Õn møc lµm bïng næ çch m¹ng; nh−ng "t«i cã thÓ qu¶
x· héi trªn toµn thÕ giíi. Cho nªn râ rµng lµ kh«ng thÓ cã quyÕt hoµn toµn ch¾c ch¾n r»ng çch m¹ng do chiÕn tranh
®−îc mét th¸i ®é cã ý thøc, tøc lµ mét th¸i ®é phª ph¸n ®èi mang l¹i, sÏ næ ra trong thêi kú chiÕn tranh hoÆc ngay sau chiÕn
víi chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc hay chñ nghÜa s«-vanh "x· héi tranh"; kh«ng cã g× tÇm th−êng b»ng thuyÕt "chuyÓn biÕn hßa
chñ nghÜa" hiÖn ®ang thèng trÞ, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh mét çch b×nh lªn chñ nghÜa x· héi". "Kh«ng cã g× sai lÇm b»ng ý kiÕn
hÕt søc chÝnh x¸c th¸i ®é cña m×nh ®èi víi §¶ng d©n chñ - x· cho r»ng nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ cã nghÜa lµ lµm nhôt ý
héi §øc. Tr−íc kia, ®¶ng ®ã lµ thÕ nµo? b©y giê nã lµ thÕ nµo? chÝ ®i". "ý chÝ, víi tÝnh çch lµ ý muèn ®Êu tranh, ®−îc quyÕt
sau nµy, nã sÏ lµ thÕ nµo? ®Þnh bëi: 1) gi¸ trÞ cña cuéc ®Êu tranh, 2) ý thøc vÒ lùc l−îng vµ
QuyÓn s¸ch nhá cña C. Cau-xky in n¨m 1909 vµ ®−îc dÞch 3) lùc l−îng thùc tÕ". Khi ng−êi ta cè thö (nhÊt lµ trªn tê
ra nhiÒu thø tiÕng ë ch©u ¢u: "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn", "Vorwärts") gi¶i thÝch theo quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa bµi lêi
cã thÓ tr¶ lêi c©u hái thø nhÊt. §ã lµ mét quyÓn s¸ch tr×nh bµy nãi ®Çu næi tiÕng cña ¡ng-ghen viÕt cho cuèn "§Êu tranh giai
nh÷ng quan ®iÓm vÒ çc nhiÖm vô cña thêi ®¹i chóng ta mét cÊp ë Ph¸p", th× ¡ng-ghen rÊt phÉn né vµ cho r»ng kÎ nµo g¸n
çch hoµn chØnh nhÊt, mét çch thuËn lîi nhÊt cho nh÷ng ng−êi cho «ng lµ "mét ng−êi yªn phËn sïng b¸i tÝnh hîp ph¸p víi
d©n chñ - x· héi §øc (vÒ nh÷ng triÓn väng mµ hä høa hÑn); ®ã bÊt cø gi¸ nµo" th× thËt lµ "®¸ng xÊu hæ"106. "Chóng ta cã ®ñ lý
lµ mét quyÓn s¸ch do mét t¸c gi¶ cã uy tÝn nhÊt cña Quèc tÕ II do ®Ó tin r»ng chóng ta ®ang b−íc vµo mét thêi kú ®Êu tranh
viÕt ra. Chóng ta sÏ nh¾c l¹i mét çch tØ mØ h¬n quyÓn s¸ch nhá giµnh chÝnh quyÒn nhµ n−íc"; cuéc ®Êu tranh nµy cã thÓ kÐo
®ã; nh− thÕ cµng cã Ých, v× hiÖn nay ng−êi ta th−êng vøt bá mét dµi hµng chôc n¨m, ®iÒu ®ã chóng ta kh«ng râ, nh−ng "ch¾c
çch khinh bØ nh÷ng "lêi nãi ®· bÞ bá quªn". r»ng cuéc ®Êu tranh ®ã nay mai sÏ khiÕn cho giai cÊp v« s¶n
§¶ng d©n chñ - x· héi lµ mét "®¶ng çch m¹ng" (c©u thø m¹nh lªn nhiÒu, nÕu kh«ng ph¶i sÏ dÉn ®Õn chuyªn chÝnh v«
nhÊt cña quyÓn s¸ch nhá ®ã), kh«ng nh÷ng theo ý nghÜa çch s¶n ë T©y ¢u". Sè phÇn tö çch m¹ng t¨ng lªn: n¨m 1895, trong
Chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa x· héi ®ang sèng 119 120 V. I. L ª - n i n
sè 10 triÖu cö tri §øc, cã 6 triÖu ng−êi v« s¶n vµ 31/2 triÖu ng−êi khi th¶o luËn vÒ th¸i ®é cña m×nh trong chiÕn tranh h¬n lµ th¶o
quan t©m ®Õn viÖc duy tr× chÕ ®é t− h÷u. N¨m 1907, sè ng−êi luËn vÒ çch ng¨n c¶n chiÕn tranh"… "Ch−a bao giê mét chÝnh
quan t©m ®Õn viÖc duy tr× chÕ ®é t− h÷u t¨ng thªm 30 000, vµ sè phñ l¹i m¹nh, ch−a bao giê çc ®¶ng l¹i yÕu nh− trong buæi ®Çu
ng−êi v« s¶n t¨ng thªm 1 600 000! Vµ "tèc ®é cña b−íc tiÕn lªn cña chiÕn tranh". "Thêi chiÕn lµ lóc Ýt thuËn lîi nhÊt cho viÖc
trë thµnh rÊt nhanh, khi b¾t ®Çu mét thêi kú s«i sôc çch th¶o luËn b×nh tÜnh". "VÊn ®Ò thùc tÕ hiÖn nay lµ: th¾ng lîi hay
m¹ng". M©u thuÉn giai cÊp kh«ng dÞu ®i mµ gay g¾t thªm, ®êi thÊt b¹i cña n−íc m×nh". Mét hiÖp nghÞ gi÷a çc ®¶ng trong
sèng ®¾t ®á thªm, çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa c¹nh tranh nh÷ng n−íc tham chiÕn vÒ hµnh ®éng ph¶n ®èi chiÕn tranh
nhau kÞch liÖt, chñ nghÜa qu©n phiÖt hoµnh hµnh. Mét "thêi ch¨ng? "Trong thùc tÕ, ch−a bao giê ng−êi ta thö lµm mét çi g×
®¹i çch m¹ng míi" ®ang ®Õn gÇn. ViÖc t¨ng thuÕ m¸ lªn mét gièng nh− thÕ c¶. Chóng ta lu«n lu«n cho r»ng kh«ng cã kh¶
çch ghª gím "lÏ ra tõ l©u ®· lµm næ ra chiÕn tranh, tøc lµ gi¶i n¨ng lµm nh− vËy"… Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi x·
ph¸p duy nhÊt, mµ ng−êi ta cã thÓ ®em ra ®èi lËp víi çch héi chñ nghÜa Ph¸p vµ §øc "kh«ng ph¶i lµ nh÷ng sù bÊt ®ång
m¹ng… nÕu nh− chÝnh çch m¹ng vÉn ch−a ph¶i lµ gÇn chiÕn vÒ nguyªn t¾c" (c¶ hai bªn ®Òu b¶o vÖ tæ quèc cña m×nh)…
tranh h¬n lµ gÇn hßa b×nh vò trang". "ChiÕn tranh thÕ giíi "Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë tÊt c¶ çc n−íc ®Òu cã quyÒn
ngµy cµng cã c¬ næ ra; mµ chiÕn tranh còng cã nghÜa lµ çch nh− nhau vµ cã nhiÖm vô nh− nhau lµ tham gia b¶o vÖ tæ quèc
m¹ng". N¨m 1891, ¡ng-ghen cßn cã thÓ sî r»ng n−íc §øc lµm cña m×nh: kh«ng mét d©n téc nµo ®−îc tr¸ch mét d©n téc kh¸c
çch m¹ng qu¸ sím107, nh−ng tõ ®ã ®Õn nay "t×nh h×nh ®· vÒ ®iÒu ®ã c¶"… "Quèc tÕ ®· ph¸ s¶n ch¨ng?" "§¶ng ®· tõ chèi
thay ®æi rÊt nhiÒu". Giai cÊp v« s¶n "kh«ng cßn cã thÓ nãi ®Õn kh«ng trùc tiÕp b¶o vÖ nh÷ng nguyªn t¾c cña m×nh trong chiÕn
mét cuéc çch m¹ng qu¸ sím n÷a" (do Cau-xky viÕt ng¶). Giai tranh sao?" (§o¹n v¨n nµy lµ do Mª-rinh viÕt trong cïng mét sè
cÊp tiÓu t− s¶n rÊt khã tin cËy, vµ ngµy cµng tá ra thï ®Þch víi b¸o ®ã108.) Sai råi… Kh«ng cã lý do nµo biÖn hé ®−îc cho mét
giai cÊp v« s¶n, nh−ng trong cuéc khñng ho¶ng giai cÊp ®ã sù bi quan nh− thÕ c¶… Sù bÊt ®ång kh«ng ph¶i lµ trªn nh÷ng
"cã thÓ ch¹y hµng lo¹t sang phÝa chóng ta". §èi víi ®¶ng d©n nguyªn t¾c… Sù nhÊt trÝ trªn nh÷ng nguyªn t¾c vÉn cã… ViÖc
chñ - x· héi, tÊt c¶ vÊn ®Ò lµ ë chç "kiªn ®Þnh v÷ng vµng, triÖt kh«ng tu©n theo nh÷ng luËt thêi chiÕn sÏ "hoµn toµn chØ" lµm
®Ó vµ kh«ng tháa hiÖp". Râ rµng lµ chóng ta ®ang b−íc vµo cho "b¸o chÝ cña chóng ta bÞ cÊm" mµ th«i. ViÖc tu©n theo
mét thêi kú çch m¹ng. nh÷ng ®¹o luËt Êy "còng Ýt cã nghÜa lµ tõ bá viÖc b¶o vÖ çc
§ã lµ ®iÒu mµ Cau-xky viÕt ®· l©u, rÊt l©u råi, çch ®©y ®· nguyªn t¾c cña ®¶ng, ch¼ng kh¸c g× sù ho¹t ®éng t−¬ng tù cña
n¨m n¨m ch½n. Lóc ®ã §¶ng d©n chñ - x· héi §øc lµ nh− thÕ b¸o chÝ ®¶ng cña chóng ta d−íi l−ìi g−¬m cña §a-m«-clÐt, tøc
®Êy, hay nãi cho ®óng h¬n cã thÓ sÏ lµ nh− thÕ. §ã lµ ®¶ng d©n lµ ®¹o luËt ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa".
chñ - x· héi mµ ng−êi ta cã thÓ vµ ph¶i kÝnh träng. Së dÜ chóng t«i cè ý dÉn nguyªn v¨n, lµ v× khã mµ tin
B©y giê çc b¹n h·y xem ®iÒu mµ còng vÉn «ng Cau-xky ®−îc r»ng ng−êi ta l¹i cã thÓ viÕt nh÷ng ®iÒu nh− vËy
®ã viÕt. §©y lµ nh÷ng lêi tuyªn bè quan träng nhÊt cña «ng ®−îc. Trong s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa (trõ "s¸ch b¸o" cña
ta trong bµi "Phong trµo d©n chñ - x· héi trong thêi gian bän ph¶n béi c«ng khai ra), khã mµ t×m thÊy ®−îc th¸i ®é
chiÕn tranh" ("Neue Zeit", sè 1, 2/X. 1914): "§¶ng ta rÊt Ýt tÇm th−êng tù m·n, thñ ®o¹n v« sØ ®Õn nh− vËy ®Ó… lÈn
tr¸nh ch©n lý, nhiÒu m−u ch−íc ®¸ng th−¬ng ®Õn nh− vËy ®Ó thêi gian nh÷ng cuéc khñng ho¶ng lín ®· cã ngay ®−îc mét
che giÊu th¸i ®é tõ bá mét çch c«ng khai nhÊt chñ nghÜa x· héi th¸i ®é m¸c-xÝt chiÕn ®Êu (chóng ta h·y nhí l¹i th¸i ®é do dù
nãi chung, còng nh− tõ bá nh÷ng nghÞ quyÕt quèc tÕ chÝnh x¸c, cña «ng ta vÒ vÊn ®Ò chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng109).
®· ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua (ë Stót-ga vµ nhÊt lµ ë Ba-l¬ ch¼ng ThÕ mµ hiÖn nay chóng ta ®ang sèng trong chÝnh çi thêi kú
h¹n), chÝnh lµ cã ý nãi ®Õn cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u nh− chóng nh− vËy ®ã. "Çc ngµi t− s¶n, çc ngµi h·y b¾n tr−íc ®i!", ―
ta thÊy hiÖn nay! NÕu "coi träng" nh÷ng lý lÏ cña Cau-xky vµ ¡ng-ghen ®· viÕt nh− vËy vµo n¨m 1891, khi b¶o vÖ (mét çch
®Þnh "ph©n tÝch" nh÷ng lý lÏ ®ã, nh− thÕ sÏ lµ kh«ng t«n träng hoµn toµn chÝnh ®¸ng) viÖc chóng ta, nh÷ng ng−êi çch m¹ng,
®éc gi¶: v× nÕu cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u kh¸c mét cuéc tµn s¸t lîi dông chÕ ®é hîp ph¸p t− s¶n, trong thêi kú mµ ng−êi ta gäi
"quy m« nhá" nh÷ng ng−êi Do-th¸i ë nhiÒu ®iÓm, th× nh÷ng lý lµ thêi kú ph¸t triÓn hßa b×nh d−íi chÕ ®é hiÕn ph¸p. ý nghÜ
lÏ "x· héi chñ nghÜa" biÖn hé cho viÖc tham gia cuéc chiÕn tranh cña ¡ng-ghen lóc ®ã thËt hÕt søc râ rµng: chóng ta, nh÷ng c«ng
®ã, l¹i hoµn toµn gièng nh÷ng lý lÏ "d©n chñ" biÖn hé cho viÖc nh©n gi¸c ngé, chóng ta sÏ b¾n sau; hiÖn nay, nÕu chóng ta lîi
tham gia nh÷ng cuéc tµn s¸t ng−êi Do-th¸i. Ng−êi ta kh«ng dông lóc giai cÊp t− s¶n tù nã vi ph¹m çi c¬ së hîp ph¸p do
ph©n tÝch nh÷ng lý lÏ biÖn hé cho mét cuéc tµn s¸t: ng−êi ta chØ nã t¹o ra, ®Ó rêi bá l¸ phiÕu mµ cÇm "sóng" th× cã lîi cho chóng
nªu nh÷ng lý lÏ ®ã ra ®Ó bªu diÕu nh÷ng kÎ cã nh÷ng lý lÏ ®ã ta h¬n. Vµ n¨m 1909, Cau-xky còng ®· ph¸t biÓu çi ý kiÕn
tr−íc toµn thÓ nh÷ng ng−êi lao ®éng gi¸c ngé. kh«ng ai b¾t bÎ ®−îc cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
B¹n ®äc sÏ hái r»ng: nh−ng lµm thÕ nµo mµ l¹i cã thÓ cã t×nh çch m¹ng, khi «ng ta nãi r»ng hiÖn nay ë ch©u ¢u kh«ng thÓ
tr¹ng lµ nh©n vËt cã uy tÝn nhÊt trong Quèc tÕ II, t¸c gi¶ tr−íc cã mét cuéc çch m¹ng nµo lµ qu¸ sím c¶, vµ chiÕn tranh cã
kia ®· b¶o vÖ nh÷ng t− t−ëng tr×nh bµy ë ®o¹n ®Çu bµi nµy, l¹i nghÜa lµ çch m¹ng.
r¬i xuèng mét vÞ trÝ "thÊp h¬n mét tªn ph¶n béi" ®−îc? Chóng Nh−ng hµng chôc n¨m "hßa b×nh" ®· tr«i qua kh«ng ph¶i
ta tr¶ lêi r»ng ®iÒu ®ã chØ kh«ng thÓ hiÓu ®−îc ®èi víi ai ®øng ― kh«ng ®Ó l¹i vÕt tÝch g× c¶: nh÷ng n¨m ®ã tÊt nhiªn ®· s¶n sinh
cã lÏ mét çch v« ý thøc ― trªn quan ®iÓm cho r»ng vÒ thùc ra chñ nghÜa c¬ héi trong tÊt c¶ çc n−íc, ®· ®¶m b¶o cho chñ
chÊt, kh«ng cã ®iÒu g× ®Æc biÖt c¶, kh«ng khã g× mµ kh«ng "hßa nghÜa c¬ héi chiÕm ®−îc −u thÕ trong sè nh÷ng "l·nh tô" ë nghÞ
gi¶i vµ quªn ®i" ®−îc, v. v., tøc lµ quan ®iÓm cña kÎ ph¶n béi. viÖn, ë c«ng ®oµn, trong giíi b¸o chÝ, v. v.. ë ch©u ¢u, kh«ng
Nh−ng ai ®· tuyªn truyÒn mét çch nghiªm tóc vµ ch©n thËt cã mét n−íc nµo mµ ë ®ã l¹i kh«ng diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh
nh÷ng t− t−ëng x· héi chñ nghÜa, ai ®· t¸n thµnh nh÷ng ý kiÕn l©u dµi vµ ngoan c−êng, d−íi mét h×nh thøc nµo ®ã, chèng chñ
tr×nh bµy ë ®o¹n ®Çu bµi nµy, ng−êi ®ã sÏ kh«ng lÊy lµm l¹ lµ tê nghÜa c¬ héi lµ chñ nghÜa ®· ®−îc toµn bé giai cÊp t− s¶n ñng
""Vorwärts" ®· chÕt" (çch diÔn ®¹t cña L. M¸c-tèp trªn tê hé b»ng hµng triÖu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh»m hñ hãa vµ lµm
yÕu giai cÊp v« s¶n çch m¹ng. Çch ®©y 15 n¨m, lóc míi b¾t
"TiÕng nãi" ë Pa-ri) vµ Cau-xky còng "®· chÕt". Sù ph¸ s¶n cña
®Çu cã "chñ nghÜa BÐc-stanh", còng vÉn «ng Cau-xky ®ã ®·
mét sè ng−êi kh«ng ph¶i lµ ®iÒu míi l¹ trong mét thêi kú cã
viÕt r»ng nÕu chñ nghÜa c¬ héi tõ chç lµ mét t©m tr¹ng biÕn
nhiÒu chuyÓn biÕn lín cã tÝnh chÊt thÕ giíi. MÆc dï cã nh÷ng
thµnh mét xu h−íng, th× sù ph©n liÖt sÏ trë thµnh vÊn ®Ò tr−íc
c«ng lao to lín, nh−ng Cau-xky ch−a bao giê lµ ng−êi mµ trong
m¾t. Vµ ë n−íc chóng ta, ë Nga, tê "Tia löa" cò110 ― tê b¸o ®·
s¸ng lËp ra ®¶ng d©n chñ -x· héi cña giai cÊp c«ng nh©n ― ®· héi chñ nghÜa §øc biÖn minh cho lêi giai cÊp t− s¶n §øc kªu gäi
®¨ng trªn sè 2, xuÊt b¶n håi ®Çu n¨m 1901, trong bµi "ë ng−ìng giÕt c«ng nh©n Ph¸p vµ viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
cöa thÕ kû XX", r»ng giai cÊp çch m¹ng ë thÕ kû XX còng cã Ph¸p biÖn minh cho lêi giai cÊp t− s¶n Ph¸p kªu gäi giÕt c«ng
ph¸i Gi-r«ng-®anh vµ ph¸i Nói 111 cña nã (hÖt nh− giai cÊp t− nh©n §øc "v× sù nghiÖp b¶o vÖ tæ quèc"!!! Quèc tÕ lµ n¬i lµm
s¶n, mét giai cÊp çch m¹ng ë thÕ kû XVIII). xÝch l¹i gÇn nhau (tr−íc hÕt, trªn lÜnh vùc t− t−ëng, sau ®ã, vµo
ChiÕn tranh ch©u ¢u cã nghÜa lµ mét cuéc khñng ho¶ng cã lóc thuËn lîi, c¶ trªn lÜnh vùc tæ chøc n÷a) nh÷ng ng−êi mµ
tÝnh chÊt lÞch sö cùc kú lín, nã më ®Çu mét thêi ®¹i míi. HÖt trong nh÷ng giê phót khã kh¨n nµy cã kh¶ n¨ng thùc tÕ b¶o vÖ
nh− mäi cuéc khñng ho¶ng, chiÕn tranh còng lµm cho nh÷ng chñ nghÜa quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, nghÜa lµ cã kh¶ n¨ng ― ai ë
m©u thuÉn ®· s©u s¾c cµng thªm s©u s¾c vµ béc lé râ ra, nã xÐ "tæ quèc" cña ng−êi Êy ― tËp hîp lùc l−îng cña m×nh l¹i vµ
toang bøc mµn dèi tr¸, vøt bá tÊt c¶ mäi −íc lÖ, ph¸ tan nh÷ng "b¾n sau" vµo nh÷ng chÝnh phñ vµ nh÷ng giai cÊp cÇm quyÒn.
uy tÝn ®· hoÆc ®ang môc n¸t. (Nh©n tiÖn xin nãi thªm r»ng ®ã §ã kh«ng ph¶i lµ viÖc dÔ lµm, nã ®ßi hái ph¶i chuÈn bÞ nhiÒu,
lµ t¸c dông lµnh m¹nh vµ tiÕn bé cña mäi cuéc khñng ho¶ng, ph¶i hy sinh nhiÒu, ― vµ kh«ng ph¶i kh«ng gÆp thÊt b¹i.
mµ chØ nh÷ng kÎ ngu ngèc t«n thê "sù ph¸t triÓn hßa b×nh" Nh−ng chÝnh v× ®ã kh«ng ph¶i lµ mét viÖc dÔ lµm, thµnh thö
míi kh«ng chÞu hiÓu.) Quèc tÕ II, çi Quèc tÕ mµ trong 25 hay chØ nªn tiÕn hµnh víi nh÷ng ng−êi nµo muèn lµm nh− vËy vµ
45 n¨m (tïy theo ta tÝnh tõ 1870 hay tõ 1889) ®· hoµn thµnh kh«ng sî ph¶i c¾t ®øt h¼n víi bän s«-vanh vµ bän biÖn hé cho
mét sù nghiÖp hÕt søc quan träng vµ cã Ých: phæ biÕn réng r·i chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.
chñ nghÜa x· héi vµ b−íc ®Çu tæ chøc lùc l−îng cña chñ nghÜa ChÝnh nh÷ng ng−êi nh− Pan-nª-cóc ― «ng nµy ®· viÕt trong
x· héi mét çch s¬ bé vµ hÕt søc ®¬n gi¶n, Quèc tÕ ®ã ®· lµm bµi "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ": "nÕu çc l·nh tô häp nhau l¹i vµ
xong vai trß lÞch sö cña m×nh vµ ®· chÕt, nã kh«ng h¼n lµ bÞ cè g¾ng dµn xÕp nh÷ng sù bÊt ®ång, th× ch¼ng cßn cã nghÜa lý
bän ph«n Cluých ®¸nh b¹i, mµ ®óng h¬n lµ bÞ chñ nghÜa c¬ g× c¶"113 ― lµ nh÷ng ng−êi ®· lµm nhiÒu h¬n c¶ ®Ó kh«i phôc l¹i
héi ®¸nh b¹i. B©y giê, chóng ta h·y cø mÆc cho nh÷ng kÎ ®· mét çch ch©n thùc, chø kh«ng ph¶i gi¶ dèi, mét quèc tÕ x· héi
chÕt ch«n nh÷ng kÎ chÕt. B©y giê, chóng ta h·y mÆc cho chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i lµ s«-vanh.
nh÷ng kÎ l¨ng x¨ng v« vÞ (nÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tªn ®Çy Chóng ta h·y c«ng khai nãi ra sù thËt: ®»ng nµo th× ngµy
tí quû quyÖt cña bän s«-vanh vµ cña bän c¬ héi chñ nghÜa) mai hay ngµy kia, chiÕn tranh còng sÏ b¾t buéc chóng ta
"cè g¾ng" lµm cho Van-®Ðc-ven-®¬ vµ Xam-ba xÝch l¹i gÇn ph¶i lµm nh− vËy. Cã ba ph¸i trong chñ nghÜa x· héi quèc
Cau-xky vµ Ha-d¬, ch¼ng kh¸c nµo "hßa gi¶i" I-van Ni-ki- tÕ: 1) bän s«-vanh, lµ bän thùc hµnh mét çch triÖt ®Ó chÝnh
ph«-r«-vÝch víi I-van I-va-n«-vÝch lµ ng−êi ®· gäi I-van Ni- s¸ch c¬ héi chñ nghÜa; 2) nh÷ng ng−êi triÖt ®Ó thï ®Þch víi
ki-ph«-r«-vÝch lµ "®å ngçng ®ùc" vµ cÇn "hßa gi¶i" mét çch bän c¬ héi chñ nghÜa, hä ®· b¾t ®Çu ph¸t biÓu c«ng khai ý
h÷u nghÞ víi ®èi ph−¬ng112. Quèc tÕ kh«ng ph¶i lµ mét chç kiÕn cña hä trong tÊt c¶ çc n−íc (sè ®«ng trong nh÷ng
®Ó qu©y quÇn bªn mét chiÕc bµn vµ th¶o ra mét nghÞ quyÕt ng−êi nµy ®· bÞ bän c¬ héi chñ nghÜa ®¸nh b¹i hoµn toµn,
gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ cã tÝnh chÊt h¹ch s¸ch, cña nh÷ng kÎ nh−ng "®éi qu©n nµo ®· nÕm mïi thÊt b¹i, ®Òu häc ®−îc
coi chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh chØ lµ viÖc nh÷ng ng−êi x· mét bµi häc bæ Ých") vµ hä cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh mét c«ng
t¸c çch m¹ng h−íng vÒ néi chiÕn; 3) nh÷ng kÎ hoang mang vµ thÕ nµo mµ nh÷ng ng−êi tr−íc kia trong nhiÒu n¨m ®èi ®Þch
do dù hiÖn ®ang theo ®u«i bän c¬ héi chñ nghÜa vµ lµm h¹i giai víi chóng t«i vÒ nhiÒu vÊn ®Ò th× nay l¹i ®i ®Õn chç nghÜ lµ cã
cÊp v« s¶n, chñ yÕu lµ b»ng nh÷ng m−u toan gi¶ dèi ®Þnh bµo thÓ cã mét sù ph©n liÖt nh− thÕ; nh− thÕ nµo mµ L. M¸c-tèp ®·
ch÷a mét çch khoa häc vµ m¸c-xÝt (xin chí ®ïa!) cho chñ nghÜa viÕt trong tê "TiÕng nãi" nh− sau: tê ""Vorwärts" ®· chÕt"; "®¶ng
c¬ héi. Bé phËn nh÷ng kÎ bÞ ®¾m trong çi ph¸i thø ba nµy cßn d©n chñ - x· héi nµo ®· tuyªn bè tõ bá ®Êu tranh giai cÊp, th×
cã thÓ cøu ch÷a ®−îc vµ ®−a trë l¹i chñ nghÜa x· héi, nh−ng chØ tèt h¬n lµ nã nªn th¼ng th¾n thõa nhËn nh÷ng sù thËt, nªn t¹m
khi nµo hä kiªn quyÕt c¾t ®øt vµ ph©n liÖt h¼n víi ph¸i thø thêi gi¶i t¸n tæ chøc cña nã vµ ®×nh b¶n çc c¬ quan b¸o chÝ cña
nhÊt, víi tÊt c¶ nh÷ng kÎ cã thÓ biÖn hé cho viÖc bá phiÕu t¸n nã ®i"; nh− thÕ nµo mµ theo lêi t−êng thuËt cña tê "TiÕng nãi",
thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh, biÖn hé cho "viÖc b¶o vÖ tæ quèc", Plª-kha-nèp ®· nãi trong mét buæi thuyÕt tr×nh nh− sau: "t«i
cho "viÖc tu©n theo nh÷ng luËt thêi chiÕn", cho viÖc tháa m·n hÕt søc ph¶n ®èi sù ph©n liÖt. Nh−ng nÕu ng−êi ta v× sù thèng
víi sù hîp ph¸p, cho viÖc tõ bá néi chiÕn. ChØ cã nh÷ng ai theo nhÊt cña tæ chøc mµ hy sinh nguyªn t¾c, th× ph©n liÖt cßn tèt
chÝnh s¸ch ®ã míi lµ nh÷ng ng−êi thùc sù x©y dùng Quèc tÕ x· h¬n lµ mét sù thèng nhÊt gi¶ dèi". Plª-kha-nèp ®· nãi nh− vËy
héi chñ nghÜa. VÒ phÇn chóng t«i, sau khi tiÕp xóc víi Ban l·nh vÒ ph¸i cÊp tiÕn §øc: «ng ta thÊy rÊt râ khuyÕt ®iÓm cña ng−êi
®¹o ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng chóng ta vµ §øc nh−ng l¹i kh«ng thÊy ®−îc khuyÕt ®iÓm to lín cña m×nh.
víi nh÷ng nhµ l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n Pª-t¬-r«-gr¸t, §ã lµ ®Æc tÝnh riªng cña Plª-kha-nèp, chóng ta ®· qu¸ quen víi
sau khi trao ®æi quan ®iÓm víi hä vµ tin ch¾c r»ng vÒ c¬ b¶n, ®Æc tÝnh ®ã tõ 10 n¨m nay råi, «ng ta cÊp tiÕn trªn lý luËn,
chóng ta ®· nhÊt trÝ, chóng t«i cã thÓ, víi t− çch lµ ban biªn nh−ng l¹i c¬ héi chñ nghÜa trong hµnh ®éng. Nh−ng khi nh÷ng
tËp cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng, nh©n danh ng−êi cã nh÷ng ®Æc tÝnh riªng… nh− vËy mµ l¹i nãi ®Õn mét sù
®¶ng chóng ta tuyªn bè r»ng chØ cã c«ng t¸c nµo tiÕn hµnh theo ph©n liÖt cña ng−êi §øc, th× thËt lµ ®Æc tr−ng cña thêi ®¹i.
h−íng nãi trªn míi cã thÓ gäi lµ c«ng t¸c cña ®¶ng vµ cña ph¸i
d©n chñ - x· héi ®−îc. "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 35, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
Cã nhiÒu ng−êi h×nh nh− ®· qu¸ sî sù ph©n liÖt cña §¶ng ngµy 12 th¸ng Ch¹p 1914 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
d©n chñ - x· héi §øc, v× hä thÊy ®ã lµ mét ®iÒu "bÊt th−êng".
Nh−ng t×nh h×nh kh¸ch quan chøng tá mét çch ch¾c ch¾n
r»ng: hoÆc lµ ®iÒu bÊt th−êng ®ã sÏ x¶y ra (¸t-l¬ vµ Cau-xky h¸
ch¼ng ®· tuyªn bè trong phiªn häp míi ®©y cña Côc quèc tÕ x·
héi chñ nghÜa114, häp th¸ng B¶y 1914, r»ng hä kh«ng tin nh÷ng
chuyÖn thÇn kú th× hä còng kh«ng tin lµ chiÕn tranh ch©u ¢u sÏ
næ ra, lµ g×?), hoÆc lµ chóng ta sÏ chøng kiÕn sù tan r· ®au khæ
cña çi mµ tr−íc kia ng−êi ta gäi lµ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc.
§Ó kÕt luËn, chóng t«i chØ xin nh¾c ®Õn nh÷ng ai ®· qu¸ quen
"tin t−ëng" vµo §¶ng d©n chñ - x· héi §øc (®· qu¸ cè) thÊy râ nh−
127 128 V. I. L ª - n i n
mµ trë thµnh s«-vanh nh− Plª-kha-nèp vµ Ma-xlèp, Ru-ba-n«-

vÝch vµ XmiÕc-nèp, Cr«-pèt-kin vµ Buèc-txÐp.
VÒ phÝa chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §¹i Nga,
chóng ta h·y thö x¸c ®Þnh th¸i ®é ®èi víi trµo l−u t− t−ëng Êy.
§èi víi chóng ta, nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cña mét d©n téc n−íc
lín ë Cùc-§«ng ch©u ¢u vµ ë mét vïng lín ë ch©u ¸, th×
®−¬ng nhiªn lµ kh«ng nªn quªn çi ý nghÜa to lín cña vÊn ®Ò
vÒ lßng tù hµo d©n téc d©n téc; ― nhÊt lµ ë trong mét n−íc mµ ng−êi ta th−êng gäi rÊt
cña ng−êi ®¹i nga ®óng lµ "nhµ tï cña çc d©n téc"; ― trong thêi kú mµ chÝnh ë
Cùc-§«ng ch©u ¢u vµ ë ch©u ¸, chñ nghÜa t− b¶n ®· lµm cho rÊt
HiÖn nay, ng−êi ta nghe thÊy kh«ng biÕt bao nhiªu lµ lêi nhiÒu d©n téc "míi", lín vµ nhá, thøc tØnh vµ gi¸c ngé; trong thêi
bµn t¸n, b×nh luËn, gµo thÐt vÒ vÊn ®Ò d©n téc, vÒ vÊn ®Ò tæ kú mµ chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng b¾t buéc hµng triÖu ng−êi
quèc! Çc bé tr−ëng thuéc ph¸i tù do vµ ph¸i cÊp tiÕn n−íc §¹i Nga vµ "nh÷ng ng−êi kh¸c d©n téc" ph¶i cÇm vò khÝ ®Ó "gi¶i
Anh, v« sè nh÷ng nhµ chÝnh luËn "tiªn tiÕn" cña Ph¸p (vèn lµ quyÕt" nhiÒu vÊn ®Ò d©n téc theo ®óng lîi Ých cña Héi ®ång liªn
nh÷ng ng−êi hoµn toµn nhÊt trÝ víi nh÷ng nhµ chÝnh luËn cña hiÖp quý téc115, cña bän Gu-ts¬-cèp vµ bän Cre-xtèp-ni-cèp, bän
thÕ lùc ph¶n ®éng), rÊt nhiÒu c©y bót quÌn trong bän quan §«n-g«-ru-cèp, bän Cót-le, bän R«-®i-tsÐp.
tr−êng, trong ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ ph¸i tiÕn bé (cho ®Õn §èi víi chóng ta, nh÷ng ng−êi v« s¶n §¹i Nga gi¸c ngé,
c¶ mét sè c©y bót quÌn thuéc ph¸i d©n tóy vµ "m¸c-xÝt" n÷a) ë lßng tù hµo d©n téc cã ph¶i lµ xa l¹ kh«ng? DÜ nhiªn lµ kh«ng!
Nga, ― tÊt c¶ bän chóng ®Òu ca tông, b»ng mu«n ngµn çch, Chóng ta yªu mÕn ng«n ng÷ vµ tæ quèc chóng ta; ®iÒu mµ
tù do vµ ®éc lËp cña "tæ quèc", sù vÜ ®¹i cña nguyªn t¾c ®éc chóng ta cè g¾ng h¬n hÕt ®Ó thùc hiÖn lµ n©ng quÇn chóng lao
lËp d©n téc. ThËt kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc trong bän hä, ai lµ ®éng cña tæ quèc ta (nghÜa lµ 9/10 d©n sè cña tæ quèc ta) lªn
kÎ hÌn h¹ nÞnh bî tªn ®ao phñ Ni-c«-lai R«-ma-nèp hay bän tr×nh ®é sinh ho¹t gi¸c ngé cña nh÷ng ng−êi d©n chñ vµ nh÷ng
giµy xÐo çc d©n da ®en vµ d©n Ên-®é, vµ ai lµ tªn tiÓu t− s¶n ng−êi x· héi chñ nghÜa. §iÒu ®au lßng nhÊt ®èi víi chóng ta lµ
tÇm th−êng, v× ngu si hay khiÕp nh−îc, mµ ®· tù "bu«ng tr«i nh×n thÊy vµ c¶m thÊy tæ quèc t−¬i ®Ñp cña chóng ta ph¶i chÞu
theo dßng". Song còng ch¼ng cÇn biÕt lµm g×. Tr−íc mÆt chóng biÕt bao sù ng−îc ®·i, biÕt bao ¸p bøc vµ giµy xÐo cña bän ®ao
ta cã mét trµo l−u t− t−ëng rÊt réng vµ rÊt s©u mµ cçi rÔ th× phñ Nga hoµng, bän quý téc vµ bän t− b¶n. Chóng ta lÊy lµm tù
g¾n rÊt chÆt víi lîi Ých cña çc ngµi ®Þa chñ vµ t− b¶n thuéc hµo r»ng nh÷ng hµnh ®éng tµn b¹o Êy ®· g©y ra sù ph¶n
çc d©n téc n−íc lín. §Ó tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng cã lîi kh¸ng trong nh©n d©n chóng ta, trong nh÷ng ng−êi §¹i Nga;
cho nh÷ng giai cÊp Êy, mçi n¨m ng−êi ta bá ra hµng chôc, r»ng nh©n d©n Êy ®· s¶n sinh ra Ra-®i-sÐp, nh÷ng ng−êi th¸ng
hµng tr¨m triÖu b¹c: çi cèi xay nµy kh«ng bÐ ®©u, nã lÊy n−íc Ch¹p, nh÷ng nhµ çch m¹ng trÝ thøc b×nh d©n trong nh÷ng
tõ kh¾p n¬i ®Õn, tõ tªn s«-vanh ngoan cè Men-si-cèp ®Õn n¨m 70 thÕ kû XIX, r»ng giai cÊp c«ng nh©n §¹i Nga ®· s¸ng
bän ng−êi, v× t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa hay v× khiÕp nh−îc, lËp n¨m 1905 mét chÝnh ®¶ng çch m¹ng lín m¹nh cña quÇn
VÒ lßng tù hµo d©n téc cña ng−êi §¹i Nga 129 130 V. I. L ª - n i n
chóng; r»ng ng−êi mu-gÝch §¹i Nga ®ã ®· b¾t ®Çu trë thµnh kh«ng mong muèn tù gi¶i phãng m×nh, l¹i cßn bµo ch÷a vµ t×m
nh÷ng ng−êi d©n chñ vµ b¾t ®Çu ®¸nh ®æ gi¸o tr−ëng vµ çch t« ®iÓm ®Þa vÞ n« lÖ cña m×nh (vÝ dô nh− gäi viÖc bãp chÕt
®Þa chñ. Ba-lan, U-cra-i-na, v. v., lµ "b¶o vÖ tæ quèc" cña nh÷ng ng−êi
Chóng ta cßn nhí r»ng tr−íc ®©y nöa thÕ kû, nhµ d©n chñ §¹i Nga), kÎ n« lÖ ®ã lµ tªn ®Çy tí th« bØ, lµ ®å khèn ®¸ng
§¹i Nga TsÐc-n−-sÐp-xki, ng−êi ®· hiÕn d©ng cuéc ®êi cho sù khinh, ®¸ng ghÐt, ®¸ng tëm.
nghiÖp çch m¹ng, ®· tõng nãi: "d©n téc khèn khæ, d©n téc n« "Mét d©n téc mµ ®i ¸p bøc nh÷ng d©n téc kh¸c, th× kh«ng thÓ
lÖ, tõ trªn xuèng d−íi, tÊt c¶ ®Òu lµ n« lÖ"116. Dï lµ n« lÖ c«ng lµ d©n téc tù do ®−îc"117, ®ã lµ lêi nãi cña nh÷ng ®¹i biÓu vÜ ®¹i
khai hay n« lÖ giÊu mÆt, th× nh÷ng ng−êi n« lÖ §¹i Nga (n« lÖ nhÊt cña ph¸i d©n chñ triÖt ®Ó thÕ kû XIX, M¸c vµ ¡ng-ghen,
cho nÒn qu©n chñ Nga hoµng) còng kh«ng thÝch nh¾c l¹i nh÷ng nh÷ng ng−êi ®· trë thµnh nh÷ng ng−êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n
lêi nãi Êy. Nh−ng theo ý chóng ta, th× ®ã lµ nh÷ng lêi nãi cña çch m¹ng. Cho nªn chóng ta, nh÷ng c«ng nh©n §¹i Nga, ®Çy
t×nh yªu ch©n chÝnh ®èi víi tæ quèc, mét t×nh yªu lo buån tr−íc lßng tù hµo d©n téc, chóng ta mong muèn bÊt luËn thÕ nµo còng
t×nh tr¹ng thiÕu tinh thÇn çch m¹ng trong quÇn chóng nh©n ph¶i cã mét n−íc §¹i Nga quang vinh, tù do vµ ®éc lËp, tù chñ,
d©n §¹i Nga. Lóc ®ã, ch−a cã tinh thÇn çch m¹ng Êy. HiÖn d©n chñ, céng hßa, thiÕt lËp quan hÖ víi çc n−íc l¸ng giÒng trªn
nay, tinh thÇn Êy ch−a ®−îc lín l¾m, nh−ng ®· cã råi. Chóng ta nguyªn t¾c nh©n ®¹o lµ b×nh ®¼ng, chø kh«ng ph¶i trªn nguyªn
®Çy lßng tù hµo d©n téc, v× d©n téc §¹i Nga còng ®· t¹o nªn t¾c phong kiÕn lµ ®Æc quyÒn, nguyªn t¾c h¹ thÊp gi¸ trÞ cña mét
mét giai cÊp çch m¹ng, còng ®· chøng minh lµ cã kh¶ n¨ng d©n téc vÜ ®¹i. ChÝnh v× chóng ta muèn cã mét n−íc §¹i Nga
nªu cho nh©n lo¹i nh÷ng tÊm g−¬ng vÜ ®¹i ®Êu tranh cho tù do ®−îc nh− thÕ, nªn chóng ta míi nãi r»ng: trong thÕ kû XX, ë
vµ chñ nghÜa x· héi, chø kh«ng ph¶i chØ cã t×nh tr¹ng tµn s¸t ch©u ¢u (dï lµ ë Cùc-§«ng ch©u ¢u) kh«ng thÓ cã çch nµo "b¶o
®¹i quy m«, hµng d·y gi¸ treo cæ, nh÷ng ngôc tèi, nh÷ng n¹n vÖ tæ quèc" kh¸c h¬n lµ ®Êu tranh, b»ng mäi biÖn ph¸p çch
®ãi lín vµ th¸i ®é cùc kú quþ lôy tr−íc bän gi¸o tr−ëng, bän m¹ng, chèng chÕ ®é qu©n chñ, chèng bän ®Þa chñ vµ bän t− b¶n
Nga hoµng, bän ®Þa chñ vµ bän t− b¶n. cña tæ quèc m×nh, tøc lµ chèng nh÷ng kÎ thï tÖ h¹i nhÊt cña tæ
Chóng ta ®Çy lßng tù hµo d©n téc, vµ chÝnh v× vËy mµ quèc chóng ta; nh÷ng ng−êi §¹i Nga kh«ng cã çch nµo "b¶o vÖ
chóng ta ®Æc biÖt c¨m ghÐt çi qu¸ khø n« lÖ cña chóng ta tæ quèc" kh¸c h¬n lµ mong cho chÕ ®é Nga hoµng thÊt b¹i trong
(khi bän ®Þa chñ quý téc b¾t n«ng d©n ra trËn ®Ó bãp chÕt mäi cuéc chiÕn tranh, coi ®ã lµ biÖn ph¸p khiÕn 9/10 d©n sè §¹i
tù do cña Hung-ga-ri, Ba-lan, Ba-t− vµ Trung-quèc) vµ çi Nga Ýt bÞ tai häa nhÊt, v× chÕ ®é Nga hoµng kh«ng nh÷ng chØ ¸p
hiÖn t¹i n« lÖ cña chóng ta, khi mµ chÝnh bän ®Þa chñ Êy, bøc sè 9/10 d©n sè Êy vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, mµ cßn lµm cho
®−îc bän t− b¶n gióp søc, l¹i ®Èy chóng ta ra trËn ®Ó bãp hä trôy l¹c, lµm cho hä mÊt gi¸ trÞ con ng−êi, mÊt liªm sØ, mÊt tiÕt
chÕt Ba-lan vµ U-cra-i-na, ®Ó ®Ì bÑp phong trµo d©n chñ ë th¸o, b»ng çch lµm cho hä quen thãi ¸p bøc çc d©n téc kh¸c,
Ba-t− vµ ë Trung-quèc, ®Ó cñng cè bÌ lò bän R«-ma-nèp, quen thãi che ®Ëy çi nhôc nh· cña m×nh b»ng nh÷ng lêi lÏ gi¶
bän B«-brin-xki, bän Pu-ri-skª-vÝch, lµ nh÷ng bän ®ang lµm nh©n gi¶ nghÜa, gi¶ yªu n−íc.
nh¬ nhuèc phÈm chÊt d©n téc §¹i Nga chóng ta. §Î ra ®· Cã lÏ ng−êi ta sÏ c·i l¹i chóng ta r»ng, ngoµi chÕ ®é Nga
lµ n« lÖ, th× kh«ng cã téi t×nh g× c¶; song kÎ n« lÖ nµo mµ hoµng ra, th× d−íi çnh Êp ñ cña nã, cßn cã mét lùc l−îng
VÒ lßng tù hµo d©n téc cña ng−êi §¹i Nga 131 132 V. I. L ª - n i n
lÞch sö kh¸c ®· ra ®êi vµ ®· ®−îc cñng cè, ®ã lµ chñ nghÜa t− Thø hai lµ, nÕu lÞch sö gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã lîi cho chñ nghÜa
b¶n §¹i Nga, nã cã mét t¸c dông tiÕn bé lµ tËp trung ®−îc vÒ t− b¶n n−íc lín §¹i Nga, th× do ®ã vai trß x· héi chñ nghÜa cña
mÆt kinh tÕ vµ liªn kÕt ®−îc çc khu vùc réng lín l¹i. Nh−ng giai cÊp v« s¶n §¹i Nga, vai trß ®éng lùc chÝnh cña çch m¹ng
çi ý kiÕn c·i l¹i nh− thÕ kh«ng bµo ch÷a mµ cßn kÕt téi h¬n céng s¶n chñ nghÜa do chñ nghÜa t− b¶n g©y ra, sÏ cµng lín lao.
n÷a nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - s«-vanh cña n−íc ta lµ Nh−ng muèn cho çch m¹ng v« s¶n th¾ng lîi, th× ph¶i gi¸o dôc
nh÷ng ng−êi mµ ta ph¶i gäi lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l©u dµi cho c«ng nh©n tinh thÇn b×nh ®¼ng vµ h÷u nghÞ d©n téc
cña Nga hoµng vµ cña bän Pu-ri-skª-vÝch (còng nh− M¸c ®· gäi ®Çy ®ñ nhÊt. V× vËy, chÝnh lµ ®øng vÒ lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n
ph¸i L¸t-xan lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cña nhµ vua §¹i Nga mµ cÇn ph¶i gi¸o dôc l©u dµi cho quÇn chóng tinh thÇn
Phæ)118. Gi¶ ®Þnh ngay c¶ r»ng lÞch sö gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã lîi ®Êu tranh kiªn quyÕt nhÊt, triÖt ®Ó nhÊt, can ®¶m nhÊt vµ çch
cho chñ nghÜa t− b¶n n−íc lín §¹i Nga vµ cã h¹i cho mét tr¨m m¹ng nhÊt, cho quyÒn b×nh ®¼ng hoµn toµn vµ quyÒn tù quyÕt
lÎ mét d©n téc nhá bÐ ®i n÷a. §iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ cña tÊt c¶ çc d©n téc bÞ ng−êi §¹i Nga ¸p bøc. Lîi Ých cña lßng
x¶y ra, v× toµn bé lÞch sö cña t− b¶n lµ mét lÞch sö ®Çy nh÷ng sù tù hµo d©n téc (kh«ng ph¶i lµ lßng tù hµo theo lèi n« lÖ) cña
tµn b¹o vµ c−íp ®o¹t, ®Çy m¸u vµ bïn nh¬. Chóng ta hoµn toµn nh÷ng ng−êi §¹i Nga phï hîp víi lîi Ých x· héi chñ nghÜa cña
kh«ng chñ tr−¬ng çc d©n téc nhÊt ®Þnh cø ph¶i nhá bÐ; trong nh÷ng ng−êi v« s¶n §¹i Nga (vµ cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi v« s¶n
nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− nhau kh¸c, chóng ta quyÕt chñ tr−¬ng tËp kh¸c). M¸c lu«n lu«n lµ tÊm g−¬ng cho chóng ta noi theo, M¸c
trung l¹i, vµ chèng çi lý t−ëng tiÓu t− s¶n vÒ quan hÖ liªn ®· sèng ë Anh hµng mÊy chôc n¨m, nªn ®· trë thµnh gÇn nh−
bang. Nh−ng ngay c¶ trong tr−êng hîp Êy n÷a, th× thø nhÊt, ng−êi Anh, ®· ®ßi tù do vµ ®éc lËp d©n téc cho Ai-r¬-len v× lîi
viÖc cña chóng ta, viÖc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ (ch−a nãi chi Ých cña phong trµo x· héi chñ nghÜa cña c«ng nh©n Anh.
®Õn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa n÷a) kh«ng ph¶i lµ gióp ®ì Trong tr−êng hîp thø hai mµ chóng ta gi¶ ®Þnh ra ®ã, th×
bän R«-ma-nèp - B«-brin-xki - Pu-ri-skª-vÝch bãp chÕt U-cra-i-na, nh÷ng kÎ s«-vanh x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta, ― Plª-kha-nèp vµ
v. v.. Theo kiÓu riªng cña nã, theo kiÓu cña bän gioong-ke, Bi- nh÷ng ng−êi kh¸c ― kh«ng nh÷ng sÏ tá ra lµ nh÷ng kÎ ph¶n
xm¸c ®· lµm trßn sù nghiÖp tiÕn bé cña nã trong lÞch sö, béi tæ quèc, ph¶n béi n−íc §¹i Nga tù do vµ d©n chñ, mµ cßn lµ
nh−ng nÕu ng−êi "m¸c-xÝt" nµo v× lý do Êy mµ hßng chøng nh÷ng kÎ ph¶n béi t×nh h÷u nghÞ v« s¶n gi÷a tÊt c¶ çc d©n téc
minh r»ng viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa gióp ®ì Bi- ë Nga, nghÜa lµ ph¶n béi sù nghiÖp chñ nghÜa x· héi.
xm¸c lµ ®óng, th× thËt lµ ®Ñp mÆt! H¬n n÷a, Bi-xm¸c ®· thóc
®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn v× ®· thèng nhÊt ®−îc nh÷ng d©n §øc "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 35, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
ph©n t¸n, bÞ çc d©n téc kh¸c ¸p bøc. Tr¸i l¹i, sù phån vinh ngµy 12 th¸ng Ch¹p 1914 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
cña nÒn kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn mau chãng cña §¹i Nga l¹i
®ßi hái ph¶i gi¶i tho¸t ®Êt n−íc khái b¹o lùc cña ng−êi §¹i
Nga ®èi víi çc d©n téc kh¸c. ChÝnh sù kh¸c nhau Êy ®· bÞ
nh÷ng kÎ sïng b¸i bän na n¸ nh− Bi-xm¸c nh−ng chÝnh cèng
lµ ng−êi Nga, ë n−íc ta, quªn ®i.
133 134 V. I. L ª - n i n
r»ng kh«ng mét s¾c th¸i quan ®iÓm nµo trong bÊt cø trµo l−u
nµo (hay ph¸i nµo) cña chñ nghÜa x· héi (vµ cña çi mÖnh danh
lµ chñ nghÜa x· héi) ë Nga mµ l¹i kh«ng biÓu hiÖn ra vµ kh«ng
®−îc phª ph¸n. Mäi ng−êi ®Òu c¶m thÊy ®· ®Õn lóc ph¶i nªu ra
lµm g× b©y giê ®©y? nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c, cô thÓ, cã thÓ dïng lµm c¬ së cho
mét ho¹t ®éng thùc tÕ vµ cã hÖ thèng, cho c«ng t¸c tuyªn
(vÒ nh÷ng nhiÖm vô truyÒn, cæ ®éng, tæ chøc: t×nh h×nh ®· trë nªn râ rµng h¬n, mäi
cña çc ®¶ng c«ng nh©n ng−êi ®Òu ®· ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh råi; vËy cuèi cïng,
®èi víi chñ nghÜa c¬ héi chóng ta h·y xÐt xem ai ®i víi ai vµ ai ®i ®©u?
vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh) Ngµy 23 th¸ng M−êi mét, theo lÞch míi, sau ngµy chÝnh
phñ th«ng b¸o vÒ viÖc b¾t ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n
Cuéc khñng ho¶ng lín nhÊt do chiÕn tranh thÕ giíi g©y ra chñ - x· héi Nga119, th× t¹i ®¹i héi cña §¶ng d©n chñ - x· héi
trong néi bé chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u, tr−íc hÕt ®· lµm n¶y
Thôy-®iÓn häp ë Xtèc-kh«n ®· x¶y ra mét viÖc lµm cho hai
sinh (trong nh÷ng cuéc khñng ho¶ng lín, th× th−êng nh− vËy)
vÊn ®Ò mµ chóng ta võa nhÊn m¹nh ë trªn kia, vÜnh viÔn vµ
mét t×nh tr¹ng rÊt hçn lo¹n; råi nã khiÕn cho nh÷ng ®¹i biÓu cña
døt kho¸t trë thµnh hai vÊn ®Ò bøc thiÕt120. B¹n ®äc sÏ thÊy
çc trµo l−u, s¾c th¸i vµ quan ®iÓm kh¸c nhau trong phong trµo
sau ®©y b¶n t−êng thuËt vÒ viÖc ®· x¶y ra ®ã, cô thÓ lµ: b¶n
x· héi chñ nghÜa ph©n hãa thµnh hµng lo¹t nh÷ng nhãm ph¸i
dÞch ― theo b¶n t−êng thuËt chÝnh thøc cña §¶ng d©n chñ - x·
míi; sau cïng, nã ®Ò ra mét çch ®Æc biÖt gay g¾t vµ m¹nh mÏ
vÊn ®Ò xÐt xem vÒ mÆt nh÷ng nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch x· héi héi Thôy-®iÓn ― toµn v¨n nh÷ng bµi diÔn v¨n cña Bª-lª-nin
chñ nghÜa, th× nh÷ng sù thay ®æi do cuéc khñng ho¶ng ®ã g©y ra (®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng) vµ cña La-rin (®¹i
vµ nhÊt ®Þnh ph¶i g©y ra, lµ nh÷ng sù thay ®æi nh− thÕ nµo. Tõ biÓu cña Ban tæ chøc121) còng nh− nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ
th¸ng T¸m ®Õn th¸ng Ch¹p 1914, ®Æc biÖt râ rµng lµ nh÷ng ng−êi vÊn ®Ò do Bran-tinh nªu ra.
x· héi chñ nghÜa Nga còng ®· tr¶i qua c¶ ba "giai ®o¹n" Êy. TÊt c¶ §©y lµ lÇn ®Çu tiªn kÓ tõ khi chiÕn tranh næ ra, mét ®¹i biÓu
chóng ta ®Òu biÕt r»ng lóc ®Çu, t×nh tr¹ng hçn lo¹n rÊt lín, mµ cña ®¶ng ta, cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, gÆp mét ®¹i biÓu
thªm vµo ®Êy l¹i cßn cã sù ®µn ¸p cña chÕ ®é Nga hoµng, hµnh vi cña Ban tæ chøc thuéc ph¸i thñ tiªu t¹i ®¹i héi nh÷ng ng−êi x·
cña nh÷ng ng−êi "¢u ch©u" vµ sù ®¶o lén do chiÕn tranh g©y ra. héi chñ nghÜa cña mét n−íc trung lËp. Nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña
ë Pa-ri vµ ë Thôy-sÜ, n¬i cã ng−êi l−u vong nhiÒu h¬n c¶, n¬i hä kh¸c nhau ë chç nµo? Bª-lª-nin cã lËp tr−êng râ rµng vÒ
mµ ng−êi ta liªn hÖ ®−îc víi n−íc Nga nhiÒu h¬n c¶ vµ ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i vµ khã kh¨n nh−ng thËt sù quan träng,
h−ëng tù do nhiÒu h¬n c¶, th× th¸ng ChÝn vµ th¸ng M−êi lµ nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn ®ang ®Æt ra cho phong trµo x· héi chñ nghÜa;
thêi kú mµ sù ph©n ®Þnh ranh giíi míi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò do vµ c¨n cø vµo C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng, tê
chiÕn tranh ®Ò ra, ®· diÔn ra mét çch réng r·i nhÊt vµ ®Çy ®ñ "Ng−êi d©n chñ - x· héi", ®ång chÝ ®ã ®· kiªn quyÕt tuyªn chiÕn
nhÊt trong nh÷ng cuéc tranh luËn, trong çc buæi thuyÕt tr×nh víi chñ nghÜa c¬ héi vµ coi hµnh vi cña çc l·nh tô cña §¶ng
vµ trªn çc b¸o chÝ. Chóng ta cã thÓ nãi mét çch ch¾c ch¾n d©n chñ - x· héi §øc (vµ cña "nhiÒu l·nh tô kh¸c" n÷a) lµ hµnh
Lµm g× b©y giê ®©y? 135 136 V. I. L ª - n i n
vi ph¶n béi. La-rin kh«ng gi÷ lËp tr−êng nµo c¶ vµ hoµn toµn th¼ng vµo sù thËt, mµ trªn thùc tÕ La-rin ®· ñng hé bän c¬ héi
kh«ng ®¶ ®éng ®Õn thùc chÊt cña vÊn ®Ò b»ng çch nÊp sau chñ nghÜa vµ bän x· héi - s«-vanh, ®ã sao?
nh÷ng lêi lÏ v« vÞ, trèng rçng vµ −¬n hÌn khiÕn cho bän c¬ Nh−ng b©y giê nãi chung chóng ta h·y xem xÐt ý nghÜa cña
héi chñ nghÜa vµ bän x· héi - s«-vanh tÊt c¶ çc n−íc nhÊt khÈu hiÖu "thèng nhÊt" d−íi ¸nh s¸ng cña çc sù kiÖn hiÖn t¹i.
luËt hoan nghªnh. ThÕ nh−ng Bª-lª-nin kh«ng nãi mét tiÕng Vò khÝ m¹nh nhÊt cña giai cÊp v« s¶n ®Ó ®Êu tranh cho çch
nµo vÒ th¸i ®é cña chóng ta ®èi víi çc ®¶ng vµ çc nhãm m¹ng x· héi chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt cña m×nh. Tõ ch©n lý
d©n chñ - x· héi kh¸c ë Nga: ®ång chÝ Êy nãi r»ng quan ®iÓm kh«ng tranh c·i ®−îc ®ã, ta cã thÓ rót ra mét kÕt luËn kh«ng
cña chóng t«i lµ nh− vËy; cßn vÒ çc ®¶ng vµ çc nhãm kh¸c, kÐm phÇn kh«ng thÓ tranh c·i ®−îc lµ: khi mét sè l−îng ®¸ng
chóng t«i kh«ng muèn nãi ®Õn, chóng t«i ®îi xem hä x¸c kÓ nh÷ng phÇn tö tiÓu t− s¶n cã thÓ lµm trë ng¹i cuéc ®Êu tranh
®Þnh lËp tr−êng cña hä nh− thÕ nµo. Tr¸i l¹i, La-rin gi−¬ng cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa mµ gia nhËp ®¶ng cña giai cÊp
ngän cê "thèng nhÊt" ra, than v·n mét chót vÒ "nh÷ng kÕt v« s¶n, th× sù thèng nhÊt víi nh÷ng phÇn tö nh− thÕ lµ cã h¹i vµ
qu¶ cay ®¾ng cña sù ph©n liÖt ë Nga", t¶ mét çch bay b−ím rÊt tai h¹i cho sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n. ChÝnh nh÷ng sù
c«ng t¸c "thèng nhÊt" cña Ban tæ chøc, lµ c«ng t¸c ®· tËp hîp kiÖn hiÖn t¹i ®· chØ ra r»ng: mét mÆt, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch
Plª-kha-nèp, nh÷ng ng−êi Çp-ca-d¬122, ph¸i Bun, nh÷ng quan cña mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa (nghÜa lµ mét
ng−êi Ba-lan vµ v©n v©n l¹i. Sau nµy, chóng ta sÏ l¹i ®Æc biÖt cuéc chiÕn tranh t−¬ng øng víi giai ®o¹n cao nhÊt, giai ®o¹n tét
nãi vÒ ý nghÜa cña nh÷ng lêi ph¸t biÓu ®ã (xem bµi b¸o ng¾n cïng cña chñ nghÜa t− b¶n) ®· chÝn muåi råi, vµ mÆt kh¸c, hµng
d−íi ®©y: "La-rin ®· tuyªn bè sù thèng nhÊt nµo?"1)). §iÒu chôc n¨m cña thêi kú gäi lµ thêi kú hßa b×nh ®· tÝch l¹i ë bªn
khiÕn chóng ta quan t©m tíi giê ®©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ çc n−íc ë ch©u ¢u mét
nguyªn t¾c vÒ sù thèng nhÊt. ®èng ph©n tiÓu t− s¶n c¬ héi chñ nghÜa. Çch ®©y gÇn m−êi
Chóng ta ®øng tr−íc hai khÈu hiÖu. Mét khÈu hiÖu lµ: l¨m n¨m, tõ thêi kú "chñ nghÜa BÐc-stanh" khÐt tiÕng ë §øc, ―
tuyªn chiÕn víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän x· héi - s«- thÕ mµ ë nhiÒu n−íc kh¸c th× cßn sím h¬n n÷a ― vÊn ®Ò vÒ
vanh, chóng lµ nh÷ng kÎ ph¶n béi. Mét khÈu hiÖu n÷a lµ: çi thµnh phÇn c¬ héi chñ nghÜa xa l¹ ®ã trong çc ®¶ng v«
thèng nhÊt ë Nga, ®Æc biÖt lµ thèng nhÊt víi Plª-kha-nèp s¶n ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò bøc thiÕt; vµ vÞ tÊt ®· cã mét
(nh©n tiÖn còng nãi thªm lµ Plª-kha-nèp ®· hµnh ®éng ë ng−êi m¸c-xÝt cã uy tÝn nµo l¹i kh«ng nhiÒu lÇn vµ do nh÷ng
n−íc ta hÖt nh− Duy-®¬-cum* hµnh ®éng ë §øc, nh− Hen-®man nguyªn nh©n kh¸c nhau, thõa nhËn r»ng bän c¬ héi chñ nghÜa
ë Anh, v. v.). Ch¼ng ph¶i râ rµng lµ v× sî kh«ng d¸m nh×n lµ nh÷ng phÇn tö phi v« s¶n, thËt sù thï ®Þch víi çch
m¹ng x· héi chñ nghÜa. Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, thµnh
________ phÇn x· héi ®ã ®· t¨ng lªn rÊt nhanh chãng trong mÊy n¨m
* Cuèn s¸ch nhá cña Plª-kha-nèp "VÒ chiÕn tranh" (Pa-ri, 1914), mµ gÇn ®©y: viªn chøc trong nh÷ng c«ng ®oµn hîp ph¸p, nghÞ
chóng t«i võa nhËn ®−îc, x¸c nhËn mét çch ®Æc biÖt râ rµng ®iÒu mµ viªn vµ nh÷ng phÇn tö trÝ thøc kh¸c chÔm chÖ trong phong
chóng t«i nãi ë ®©y. Chóng t«i sÏ cã dÞp l¹i bµn vÒ cuèn s¸ch ®ã123. trµo quÇn chóng hîp ph¸p, mét sè tÇng líp nh÷ng c«ng
1)
Xem tËp nµy, tr. 153 - 155. nh©n ®−îc tr¶ c«ng hËu nhÊt, nh÷ng c«ng chøc nhá, v. v., v. v..
ChiÕn tranh ®· chØ râ rµng r»ng trong lóc cã khñng ho¶ng (mµ ®¶ng ®· dung tóng chñ nghÜa c¬ héi trong néi bé cña m×nh, chñ
thêi ®¹i cña chñ nghÜa ®Õ quèc nhÊt ®Þnh ph¶i lµ mét thêi ®¹i nghÜa nµy dÇn dÇn ®−îc tÝch lòy trong suèt hµng chôc n¨m cña
nh÷ng cuéc khñng ho¶ng ®ñ mäi lo¹i) th× çi ®¸m rÊt ®«ng bän thêi kú "hßa b×nh", nh−ng nã giÊu mÆt ®i, nã uèn m×nh theo
c¬ héi chñ nghÜa, ®−îc giai cÊp t− s¶n ñng hé vµ mét phÇn do c«ng nh©n çch m¹ng, nã m−în cña hä nh÷ng lêi lÏ m¸c-xÝt, nã
giai cÊp nµy trùc tiÕp chØ huy (®©y lµ ®iÒu ®Æc biÖt quan träng!) tr¸nh kh«ng tù ph©n ®Þnh râ rµng ranh giíi vÒ mÆt nguyªn t¾c.
ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n, ph¶n béi chñ nghÜa x· héi, lµm Çi kiÓu ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®ã ®· qu¸ thêi råi. NÕu chiÕn
h¹i ®Õn sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n vµ lµm cho sù nghiÖp tranh chÊm døt n¨m 1915, th× ®Õn n¨m 1916 liÖu trong sè nh÷ng
®ã thÊt b¹i. Trong mäi cuéc khñng ho¶ng, giai cÊp t− s¶n lu«n ng−êi x· héi chñ nghÜa cã lý trÝ cßn cã ng−êi nµo muèn lËp l¹i
lu«n tiÕp tay cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ t×m çch ®Ì bÑp bé nh÷ng ®¶ng c«ng nh©n cïng víi bän c¬ héi chñ nghÜa n÷a
phËn çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, nã kh«ng tõ mét thñ ®o¹n kh«ng, khi mµ, do kinh nghiÖm, hä ®· biÕt r»ng ®Õn cuéc
nµo vµ dïng ®Õn c¶ nh÷ng biÖn ph¸p qu©n sù hÕt søc phi ph¸p khñng ho¶ng, sau v« luËn thÕ nµo th× tÊt c¶ bän c¬ héi chñ
vµ tµn b¹o. Bän c¬ héi chñ nghÜa lµ kÎ thï t− s¶n cña çch m¹ng nghÜa, kh«ng trõ mét tªn nµo, (cïng víi nh÷ng kÎ hoang mang
v« s¶n, nh÷ng kÎ thï mµ trong thêi b×nh, th× lÐn lót tiÕn hµnh vµ kh«ng cã khÝ tiÕt) sÏ ch¹y theo giai cÊp t− s¶n lµ giai cÊp nhÊt
c«ng t¸c t− s¶n cña chóng b»ng çch chui vµo nh÷ng ®¶ng c«ng ®Þnh sÏ t×m cí ®Ó cÊm ng−êi ta kh«ng ®−îc bµn b¹c g× vÒ thï
nh©n, nh−ng ®Õn thêi kú khñng ho¶ng th× lé mÆt ngay ra lµ h»n giai cÊp vµ vÒ ®Êu tranh giai cÊp c¶?
nh÷ng ®ång minh c«ng khai cña toµn bé giai cÊp t− s¶n thèng §¶ng ý lµ mét tr−êng hîp ngo¹i lÖ trong thêi kú Quèc tÕ II:
nhÊt, tõ bän b¶o thñ cho ®Õn bän t− s¶n cÊp tiÕn nhÊt vµ d©n ®¶ng ®ã ®· khai trõ bän c¬ héi chñ nghÜa do BÝt-x«-la-ti cÇm
chñ nhÊt, tõ bän tù do t− t−ëng cho ®Õn nh÷ng phÇn tö t«n ®Çu. Nh÷ng kÕt qu¶ trong thêi kú khñng ho¶ng rÊt tèt: nh÷ng
gi¸o vµ t¨ng l÷. Sau nh÷ng sù biÕn mµ chóng ta ®−îc chøng ng−êi thuéc çc xu h−íng kh¸c nhau ®· kh«ng lõa dèi c«ng
kiÕn, ai cßn kh«ng hiÓu ®iÒu ®ã th× ng−êi Êy hÕt søc tù lõa dèi nh©n, hä kh«ng lµm cho c«ng nh©n lãa m¾t b»ng nh÷ng c©u nãi
m×nh vµ lõa dèi c¶ c«ng nh©n n÷a. Lóc ®ã, kh«ng thÓ tr¸nh v¨n hoa vÒ "thèng nhÊt", mµ mçi ng−êi trong sè hä ®Òu ®· ®i
khái cã nh÷ng ç nh©n rêi bá hµng ngò, nh−ng chóng ta ph¶i theo con ®−êng cña m×nh. Bän c¬ héi chñ nghÜa (vµ bän ®µo
nhí r»ng ý nghÜa cña nh÷ng tr−êng hîp ®µo ngò ®ã lµ do sù ngò khái ®¶ng c«ng nh©n, nh− Mót-x«-li-ni) ®· thi thè chñ
tån t¹i cña mét tÇng líp vµ cña mét ph¸i nh÷ng kÎ c¬ héi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, chóng t¸n d−¬ng (nh− Plª-kha-nèp) çi
nghÜa tiÓu t− s¶n, quyÕt ®Þnh. Bän x· héi - s«-vanh Hen-®man, "n−íc BØ anh dòng" vµ do ®ã che giÊu chÝnh s¸ch cña çi n−íc
Van-®Ðc-ven-®¬, Ghe-®¬, Plª-kha-nèp, Cau-xky sÏ ch¼ng cã ý kh«ng anh dòng mµ cã tÝnh chÊt t− s¶n vµ muèn c−íp ph¸
nghÜa lý g×, nÕu hµng lo¹t nh÷ng tÇng líp x· héi bän c¬ héi chñ U-cra-i-na vµ Ga-li-xi-a… xin lçi, t«i muèn nãi c−íp ph¸ An-
nghÜa vµ hµng lo¹t nh÷ng çi ®¸m b¸o t− s¶n vµ bän chÝnh ba-ni, vµ Tuy-ni-di, v. v. vµ v. v.. Tr¸i l¹i víi bän c¬ héi chñ
kh¸ch t− s¶n kh«ng phô häa theo nh÷ng luËn ®iÖu −¬n hÌn vµ nghÜa ®ã, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa dïng chiÕn tranh ®Ó
tÇm th−êng mµ nh÷ng kÎ ®ã ®−a ra ®Ó ñng hé chñ nghÜa ¸i ®èi phã víi chiÕn tranh, vµ chuÈn bÞ néi chiÕn. Chóng t«i hoµn
quèc t− s¶n. toµn kh«ng lý t−ëng hãa §¶ng x· héi chñ nghÜa ý, vµ hoµn
§¶ng x· héi chñ nghÜa kiÓu thêi kú Quèc tÕ II lµ mét toµn kh«ng d¸m b¶o ®¶m lµ ®¶ng ®ã sÏ vÉn v÷ng vµng khi
n−íc ý tham gia chiÕn tranh. Chóng ta kh«ng nãi ®Õn t−¬ng lai kÎ tuyªn bè kh«ng chèng l¹i chiÕn tranh nh− nh÷ng t¸c gi¶ cã
cña ®¶ng ®ã, b©y giê chóng ta chØ nãi ®Õn hiÖn t¹i th«i. Chóng uy tÝn cña "v¨n kiÖn" (sè 34)124, ― sù thèng nhÊt nh− vËy cã Ých
ta nhËn thÊy sù thËt kh«ng thÓ b¸c bá nµy: c«ng nh©n ë phÇn hay cã h¹i cho phong trµo c«ng nh©n ë n−íc ta? ChØ cã nh÷ng
lín çc n−íc ch©u ¢u ®· bÞ lõa dèi v× sù thèng nhÊt gi¶ t¹o gi÷a kÎ nµo muèn nh¾m m¾t l¹i míi thÊy khã tr¶ lêi c©u hái ®ã.
bän c¬ héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng, vµ n−íc ý lµ Cã lÏ ng−êi ta sÏ c·i l¹i chóng ta r»ng: M¸c-tèp ®· luËn
mét ngo¹i lÖ may m¾n: ®ã lµ mét n−íc mµ hiÖn nay ng−êi ta chiÕn víi Plª-kha-nèp trong tê "TiÕng nãi" vµ, cïng víi mét vµi
kh«ng thÊy cã sù lõa dèi ®ã. Çi mµ ®èi víi Quèc tÕ II lµ mét ng−êi b¹n vµ ng−êi ñng hé Ban tæ chøc, «ng ta ®· ®Êu tranh
ngo¹i lÖ may m¾n th× ph¶i trë thµnh vµ sÏ trë thµnh th«ng lÖ chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh råi cßn g×. Chóng ta c«ng
®èi víi Quèc tÕ III. Chõng nµo chñ nghÜa t− b¶n cßn tån t¹i, nhËn ®iÒu ®ã vµ thËm chÝ chóng ta còng ®· th¼ng th¾n khen
th× bªn c¹nh giai cÊp v« s¶n vÉn cßn cã giai cÊp tiÓu t− s¶n. ngîi M¸c-tèp vÒ ®iÓm ®ã trong sè 33 cña C¬ quan ng«n luËn
NÕu kh«ng chÞu liªn minh t¹m thêi víi giai cÊp tiÓu t− s¶n trung −¬ng. NÕu qu¶ M¸c-tèp kh«ng "trë mÆt" th× chóng ta rÊt
trong mét sè tr−êng hîp nµo ®ã, th× thËt lµ kh«ng s¸ng suèt, lÊy lµm vui s−íng (xem bµi b¸o "M¸c-tèp trë mÆt"); chóng ta rÊt
nh−ng ngµy nay, chØ cã bän thï ®Þch víi giai cÊp v« s¶n hay mong r»ng ®−êng lèi kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa s«-vanh trë
nh÷ng kÎ thñ cùu mï qu¸ng cña thêi ®· qua míi ñng hé sù thµnh ®−êng lèi cña Ban tæ chøc. Nh−ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ
thèng nhÊt víi giai cÊp tiÓu t− s¶n ®ã, sù thèng nhÊt víi bän ë nh÷ng sù mong muèn cña chóng ta hay cña bÊt cø ng−êi nµo.
c¬ héi chñ nghÜa. Chóng ta h·y xem nh÷ng sù thËt kh¸ch quan ra sao. Tr−íc hÕt,
B©y giê ®©y, sau n¨m 1914, sù thèng nhÊt cña giai cÊp v«
La-rin, ®¹i biÓu chÝnh thøc cña Ban tæ chøc, kh«ng hiÓu v× sao
s¶n trong cuéc ®Êu tranh v× çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái
kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn tê "TiÕng nãi" c¶, nh−ng l¹i nãi ®Õn anh
çc ®¶ng c«ng nh©n ph¶i nhÊt thiÕt t¸ch rêi khái nh÷ng ®¶ng
chµng x· héi - s«-vanh Plª-kha-nèp còng nh− nãi ®Õn c¶ ¸c-
c¬ héi chñ nghÜa. Chóng t«i hiÓu nh÷ng ng−êi nh− thÕ nµo lµ c¬
xen-rèt, ng−êi ®· viÕt (trong tê "Berner Tagwacht")125 mét bµi
héi chñ nghÜa, ®iÒu ®ã ®· ®−îc tr×nh bµy râ rµng trong b¶n
b¸o ch¼ng ®©u vµo ®©u c¶. Ngoµi ®Þa vÞ chÝnh thøc cña «ng ta
Tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng (sè 33, "ChiÕn tranh
ra, La-rin ë gÇn çi h¹t nh©n cã thÕ lùc cña ph¸i thñ tiªu Nga,
vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga")1).
kh«ng ph¶i chØ vÒ mÆt ®Þa lý th«i. Thø hai, chóng ta xÐt ®Õn b¸o
Nh−ng chóng ta thÊy g× ë n−íc Nga? Sù thèng nhÊt gi÷a
chÝ ch©u ¢u. ë Ph¸p vµ ë §øc, çc b¸o chÝ kh«ng nãi g× vÒ tê
nh÷ng ng−êi, b»ng çch nµy hay çch kh¸c, víi mét tinh
"TiÕng nãi" c¶, mµ nãi vÒ Ru-ba-n«-vÝch, Plª-kha-nèp vµ Ts¬-
thÇn triÖt ®Ó Ýt hay nhiÒu, ®ang ph¶n ®èi chñ nghÜa s«-vanh
cña Pu-ri-skª-vÝch còng nh− ph¶n ®èi chñ nghÜa s«-vanh cña khª-Ýt-dª. (Trong sè ra ngµy 8 th¸ng Ch¹p, tê "Hamburger
bän d©n chñ - lËp hiÕn, víi nh÷ng kÎ ®ang noi g−¬ng Ma- Echo") ― mét trong sè nh÷ng tê b¸o s«-vanh nhÊt trong b¸o chÝ
xlèp, Plª-kha-nèp vµ XmiÕc-nèp phô häa víi chñ nghÜa s«- "d©n chñ - x· héi" s«-vanh ë §øc ― coi Ts¬-khª-Ýt-dª lµ ng−êi
vanh ®ã, gi÷a nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi chiÕn tranh vµ nh÷ng ñng hé Ma-xlèp vµ Plª-kha-nèp, çc b¸o chÝ kh¸c nhau ë Nga
còng ®· nãi nh− vËy. HiÓn nhiªn lµ nh÷ng ng−êi b¹n cã ý
________
1) thøc cña bän Duy-®¬-cum hoµn toµn t¸n thµnh viÖc Plª-kha-nèp
Xem tËp nµy, tr. 15 - 26.
ñng hé bän Duy-®¬-cum vÒ mÆt t− t−ëng). ë Nga, çc b¸o chÝ c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña ®¶ng, th× tê "Berner
t− s¶n in hµng triÖu b¶n ®· phæ biÕn "trong nh©n d©n" çi tin vÒ Tagwacht" (sè ra ngµy 12/XII) ®· lµm tiªu tan b»ng çch nãi
liªn minh Ma-xlèp ― Plª-kha-nèp ― XmiÕc-nèp, mµ kh«ng ®¶ th¼ng ra r»ng tê b¸o ®ã sÏ kh«ng cã mét tÝnh chÊt nh− vËy
®éng g× ®Õn ph¸i "TiÕng nãi" c¶. Thø ba, kinh nghiÖm cña b¸o ®©u127… (Nh©n tiÖn xin nãi thªm lµ trong sè 52 cña tê "TiÕng
chÝ c«ng khai cña c«ng nh©n tõ 1912 ®Õn 1914 ®· hoµn toµn nãi", ban biªn tËp tuyªn bè r»ng hiÖn nay nÕu vÉn tiÕp tôc chia
chøng minh r»ng lùc l−îng x· héi vµ ¶nh h−ëng x· héi cña xu rÏ víi ph¸i thñ tiªu th× ®ã lµ mét thø "chñ nghÜa d©n téc" tÖ h¹i
h−íng thñ tiªu b¾t nguån kh«ng ph¶i tõ giai cÊp c«ng nh©n, nhÊt; c©u nãi ®ã hoµn toµn kh«ng cã mét ý nghÜa nµo vÒ mÆt
mµ lµ tõ tÇng líp trÝ thøc d©n chñ - t− s¶n, mét tÇng líp s¶n v¨n ph¹m c¶, nã chØ cã thÓ cã mét ý nghÜa chÝnh trÞ lµ: ban biªn
sinh ra çi h¹t nh©n chñ yÕu nh÷ng t¸c gi¶ hîp ph¸p. Toµn bé tËp cña tê "TiÕng nãi" thÝch thèng nhÊt víi bän x· héi - s«-vanh
b¸o chÝ ë Nga, cïng víi nh÷ng bøc th− cña mét c«ng nh©n ë h¬n lµ gÇn gòi víi nh÷ng ng−êi thï ®Þch kh«ng khoan nh−îng
Pª-t¬-r«-gr¸t (sè 33 vµ 35 cña tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi") vµ víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Nh− thÕ lµ ban biªn tËp b¸o
"v¨n kiÖn" (sè 34) ®Òu chøng thùc t©m tr¹ng d©n téc - s«-vanh "TiÕng nãi" ®· lùa chän sai.)
cña tÇng líp ®ã, víi t− çch lµ mét tÇng líp. RÊt cã thÓ trong §Ó tr×nh bµy ®Çy ®ñ t×nh h×nh, chóng ta cßn cÇn nãi vµi lêi
tÇng líp ®ã sÏ cã nh÷ng sù thay ®æi lín vÒ lËp tr−êng ç nh©n, vÒ tê "T− t−ëng"128 ë Pa-ri, C¬ quan ng«n luËn cña ph¸i x· héi
nh−ng hoµn toµn kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò lµ, víi t− çch lµ mét chñ nghÜa - çch m¹ng, nã còng t¸n d−¬ng "sù thèng nhÊt", che
tÇng líp, tÇng líp ®ã l¹i kh«ng ph¶i lµ "¸i quèc chñ nghÜa" vµ giÊu chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña ng−êi l·nh tô ®¶ng cña nã
c¬ héi chñ nghÜa. lµ Ru-ba-n«-vÝch (xem tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 34), b¶o
§ã lµ nh÷ng sù thËt kh¸ch quan. C¨n cø vµo nh÷ng sù thËt vÖ ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i néi çc chñ nghÜa ë BØ vµ ë
®ã vµ nÕu chóng ta nhí r»ng ®iÒu rÊt cã lîi cho nh÷ng ®¶ng t− Ph¸p, kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn nh÷ng luËn ®iÓm ¸i quèc chñ
s¶n muèn cã ¶nh h−ëng trong c«ng nh©n, lµ cã ®−îc mét çnh nghÜa trong bµi diÔn v¨n cña Kª-ren-xki, mét ng−êi t¶ nhÊt
t¶ ®Ó ph« tr−¬ng (nhÊt lµ nÕu çnh t¶ nµy l¹i kh«ng ph¶i lµ trong ph¸i lao ®éng Nga, vµ c«ng bè nh÷ng ®iÒu tÇm th−êng
chÝnh thøc), th× chóng ta ph¶i coi t− t−ëng vÒ sù thèng nhÊt víi tiÓu t− s¶n hÕt søc nhµm tai vÒ viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c theo
Ban tæ chøc lµ mét ¶o t−ëng cã h¹i cho sù nghiÖp c«ng nh©n. tinh thÇn d©n tóy chñ nghÜa vµ c¬ héi chñ nghÜa. Hµnh vi ®ã
ChÝnh s¸ch cña Ban tæ chøc ë Thôy-®iÓn xa x«i ― ngµy cña tê "T− t−ëng" ®· hoµn toµn x¸c nhËn ®iÒu mµ nghÞ quyÕt
23/XI, Ban tæ chøc ®· tuyªn bè vÒ sù thèng nhÊt víi Plª- cña Héi nghÞ "mïa hÌ" (1913)129 cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
kha-nèp vµ ®· ®äc nh÷ng bµi diÔn v¨n lµm m¸t lßng bän x· x· héi Nga ®· nãi vÒ ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng.
héi - s«-vanh, ®Ó råi sau ®ã im h¬i lÆng tiÕng ë Pa-ri vµ Râ rµng lµ mét sè ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga t−ëng
Thôy-sÜ, tõ ngµy 13/IX (ngµy xuÊt b¶n tê "TiÕng nãi") ®Õn r»ng chñ nghÜa quèc tÕ lµ ë chç s½n sµng tiÕp nhËn nghÞ
ngµy 23/XI, còng nh− tõ ngµy 23/XI cho ®Õn ngµy nay quyÕt mµ Plª-kha-nèp vµ Duy-®¬-cum, Cau-xky vµ Ðc-vª,
(23/XII) ― hÕt søc gièng mét thø m¸nh khãe chÝnh trÞ tåi tÖ Ghe-®¬ vµ Hen-®man, Van-®Ðc-ven-®¬ vµ BÝt-x«-la-ti, v. v.
nhÊt. Cßn vÒ viÖc hy väng r»ng tê "TiÕng väng" 126, mµ ®ang chuÈn bÞ, çi nghÞ quyÕt sÏ biÖn hé trªn quy m« quèc
ng−êi ta tuyªn bè xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch, sÏ cã tÝnh chÊt mét tÕ cho chñ nghÜa x· héi - d©n téc ë tÊt c¶ mäi n−íc. Chóng
Lµm g× b©y giê ®©y? 143 144
t«i nghÜ r»ng chñ nghÜa quèc tÕ chØ lµ ë chç cã mét chÝnh s¸ch
quèc tÕ chñ nghÜa rµnh m¹ch trong ®¶ng cña m×nh. Céng t¸c
víi ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i x· héi - s«-vanh, th× kh«ng tµi
nµo tiÕn hµnh ®−îc mét chÝnh s¸ch v« s¶n thùc sù quèc tÕ chñ ph¸i duy-®¬-cum nga
nghÜa, kh«ng thÓ tuyªn truyÒn hµnh ®éng chèng chiÕn tranh vµ
tËp häp ®−îc lùc l−îng ®Ó ph¶n ®èi chiÕn tranh. Kh«ng nãi ®Õn Danh tõ "Duy-®¬-cum" ®· trë thµnh danh tõ chung dïng ®Ó
hay lÈn tr¸nh sù thËt chua ch¸t ®ã, nh−ng l¹i lµ sù thËt cÇn thiÕt chØ çi lo¹i ng−êi c¬ héi chñ nghÜa vµ ng−êi x· héi - s«-vanh tù
cho mäi ng−êi x· héi chñ nghÜa, th× thËt lµ nguy hiÓm vµ tai h¹i
m·n vµ v« sØ. Mäi ng−êi th−êng nãi ®Õn bän Duy-®¬-cum mét
cho phong trµo c«ng nh©n.
çch khinh bØ, ®ã lµ mét dÊu hiÖu tèt. Nh−ng chØ cã mét çch ®Ó
khái r¬i vµo chñ nghÜa s«-vanh: ®ã lµ hÕt søc cè g¾ng gãp phÇn
v¹ch mÆt bän Duy-®¬-cum Nga ra.
ngµy 9 th¸ng Giªng 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
XuÊt b¶n cuèn "VÒ chiÕn tranh" cña m×nh lµ Plª-kha-nèp ®·
hoµn toµn trë thµnh l·nh tô cña ph¸i Duy-®¬-cum Nga.
Nh÷ng lËp luËn cña «ng hoµn toµn thay thÕ phÐp biÖn chøng
b»ng thuËt ngôy biÖn. ¤ng ®· ngôy biÖn lªn ¸n chñ nghÜa c¬
héi §øc ®Ó che ®Ëy cho chñ nghÜa c¬ héi Ph¸p vµ Nga. KÕt côc
kh«ng ph¶i lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ mµ lµ
ñng hé chñ nghÜa ®ã. ¤ng ®· ngôy biÖn phµn nµn cho sè phËn
cña n−íc BØ, nh−ng l¹i kh«ng nãi g× ®Õn Ga-li-xi-a c¶. ¤ng ®·
ngôy biÖn lÉn lén thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc (tøc lµ thêi ®¹i
mµ ― theo ý kiÕn chung cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ― nh÷ng
®iÒu kiÖn kh¸ch quan khiÕn cho chñ nghÜa t− b¶n sôp ®æ ®·
chÝn muåi, thêi ®¹i mµ nh÷ng quÇn chóng v« s¶n x· héi chñ
nghÜa ®· xuÊt hiÖn) víi thêi ®¹i nh÷ng phong trµo d©n téc
d©n chñ - t− s¶n, lÉn lén thêi ®¹i nh÷ng tæ quèc t− s¶n ®·
®Õn ®é bÞ çch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n xãa bá víi
thêi ®¹i ph¸t sinh vµ cñng cè cña nh÷ng tæ quèc t− s¶n ®ã.
¤ng ®· ngôy biÖn buéc téi giai cÊp t− s¶n §øc lµ vi ph¹m
hßa b×nh, nh−ng l¹i kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn viÖc giai cÊp t−
s¶n cña "§ång minh tay ba"130 ®· l©u dµi vµ kiªn tr× chuÈn bÞ
chiÕn tranh chèng giai cÊp t− s¶n §øc. ¤ng ®· ngôy biÖn lê ®i
Ph¸i Duy-®¬-cum Nga 145 146 V. I. L ª - n i n
kh«ng nãi qua mét lêi nµo vÒ nghÞ quyÕt Ba-l¬. ¤ng ®· ngôy LiÖu tr−íc kia ngµi Plª-kha-nèp dòng c¶m cña chóng ta cã d¸m
biÖn thay thÕ chñ nghÜa d©n chñ - x· héi b»ng chñ nghÜa d©n téc - tuyªn bè r»ng n−íc Nga muèn ph¸t triÓn th× ph¶i chiÕm Ga-li-
tù do: «ng ®· viÖn nh÷ng lîi Ých cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ Nga xi-a, Txa-r¬-gr¸t, ¸c-mª-ni-a, Ba-t−, v. v., kh«ng? B©y giê «ng
lµm lý do cho viÖc «ng muèn cho chÕ ®é Nga hoµng chiÕn cã d¸m tuyªn bè nh− vËy n÷a kh«ng? N−íc §øc ph¶i ®i tõ t×nh
th¾ng, mµ thËm chÝ kh«ng hÒ nãi qua ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò d©n téc tr¹ng ph©n t¸n cña ng−êi §øc (bÞ c¶ n−íc Ph¸p lÉn n−íc Nga
ë Nga, ®Õn ®iÓm chÕ ®é Nga hoµng lµ mét trë ng¹i cho sù ph¸t ¸p bøc trong hai phÇn ba ®Çu thÕ kû XIX) ®Õn chç thèng nhÊt
triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc, ®Õn sù ph¸t triÓn v« cïng nhanh h¬n hä l¹i, cßn ë Nga, nh÷ng ng−êi §¹i Nga ®· kh«ng h¼n chØ lµ
vµ v« cïng phong phó h¬n cña nh÷ng lùc l−îng s¶n xuÊt ë thèng nhÊt çc d©n téc kh¸c l¹i mµ chñ yÕu lµ ¸p bøc hä, ― «ng
§øc, v. v., v. v.. Muèn ph©n tÝch ®−îc hÕt tÊt c¶ nh÷ng ngôy Plª-kha-nèp cã nghÜ ®Õn ®iÓm ®ã kh«ng? Kh«ng nghÜ ®Õn ®iÒu
biÖn cña Plª-kha-nèp, th× ph¶i viÕt kh«ng biÕt bao nhiªu bµi, vµ ®ã, Plª-kha-nèp chØ che ®Ëy çi chñ nghÜa s«-vanh cña «ng
chóng ta cã thÓ tù hái r»ng kh«ng biÕt mét sè lín nh÷ng lêi nãi b»ng çch xuyªn t¹c ý nghÜa c©u cña ¡ng-ghen viÕt n¨m 1870,
phi lý lè bÞch cña «ng cã ®¸ng cho ta ph¶i mÊt c«ng xem xÐt gièng nh− Duy-®¬-cum ®· xuyªn t¹c c©u cña ¡ng-ghen viÕt
kh«ng. Chóng ta chØ nãi ®Õn mét luËn cø gi¶ hiÖu cña «ng th«i. n¨m 1891 vÒ viÖc ng−êi §øc cÇn thiÕt ph¶i chiÕn ®Êu sèng m¸i
N¨m 1870, ¡ng-ghen ®· viÕt cho M¸c r»ng V. LiÕp-nÕch ®· m¾c chèng liªn qu©n Ph¸p - Nga.
sai lÇm khi lÊy chñ nghÜa chèng Bi-xm¸c131 lµm nguyªn t¾c chØ Trong nh÷ng sè 7, 8 vµ 9 cña tê "B×nh minh cña chóng ta"133,
®¹o duy nhÊt cña m×nh. Plª-kha-nèp v« cïng sung s−íng khi chñ nghÜa s«-vanh l¹i ®−îc biÖn hé b»ng mét luËn ®iÖu kh¸c vµ
ph¸t hiÖn ra c©u nãi ®ã: «ng nãi lµ ë Nga th× chñ nghÜa chèng trong mét hoµn c¶nh kh¸c. ¤ng Tsª-rª-va-nin dù ®o¸n vµ mong
chÕ ®é Nga hoµng còng nh− vËy! Nh−ng chóng ta h·y thö thay cho "n−íc §øc b¹i trËn", ®oan ch¾c r»ng "ch©u ¢u (!!) næi dËy"
thÕ thuËt ngôy biÖn (nghÜa lµ chØ n¾m lÊy sù t−¬ng tù bÒ ngoµi chèng l¹i n−íc §øc. ¤ng A. P«-t¬-rª-xèp tr¸ch ph¸i d©n chñ -
cña mét sè sù kiÖn nh−ng kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn mèi liªn hÖ x· héi §øc vÒ "sù sai sãt" cña hä, mét sù sai sãt "tÖ h¬n bÊt cø
néi t¹i cña nh÷ng sù kiÖn ®ã) b»ng phÐp biÖn chøng (nghÜa lµ téi ¸c nµo", v. v., «ng ®oan ch¾c r»ng chñ nghÜa qu©n phiÖt §øc
nghiªn cøu toµn bé nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mét sù kiÖn vµ ph¹m "nh÷ng téi ®Æc biÖt vµ kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc",
cña sù ph¸t triÓn cña sù kiÖn ®ã) xem sao. Thèng nhÊt n−íc r»ng "kh«ng ph¶i nh÷ng −íc mong ®¹i Xla-v¬ chñ nghÜa cña
§øc l¹i, ®ã lµ mét viÖc cÇn thiÕt; tr−íc còng nh− sau n¨m mét sè giíi ë Nga ®· uy hiÕp hßa b×nh ë ch©u ¢u", v. v..
1848, M¸c vÉn lu«n lu«n thõa nhËn nh− vËy. N¨m 1859, ¡ng- M« t¶ hÕt søc tØ mØ, trong b¸o chÝ c«ng khai, téi lçi
ghen ®· trùc tiÕp kªu gäi nh©n d©n §øc tiÕn hµnh chiÕn tranh "kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc" cña n−íc §øc vµ sù cÇn thiÕt
®Ó thèng nhÊt132. Khi viÖc thèng nhÊt b»ng ph−¬ng ph¸p ph¶i chiÕn th¾ng n−íc §øc, nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ phô
çch m¹ng ®· thÊt b¹i, th× Bi-xm¸c ®· hoµn thµnh sù thèng häa theo Pu-ri-skª-vÝch vµ bän x· héi - s«-vanh ®ã sao? Cßn
nhÊt b»ng ph−¬ng ph¸p ph¶n çch m¹ng, b»ng ph−¬ng ®èi víi chñ nghÜa qu©n phiÖt Nga, tøc lµ chñ nghÜa ®· m¾c
ph¸p cña bän gioong-ke. Chñ nghÜa chèng Bi-xm¸c, víi t− ph¶i nh÷ng téi lçi cßn tr¨m lÇn "kh«ng thÓ t−ëng t−îng
çch lµ nguyªn t¾c duy nhÊt, ®· trë thµnh v« nghÜa, v× sù thèng ®−îc" th× l¹i lê ®i kh«ng ®−îc nãi ®Õn d−íi søc Ðp cña
nhÊt cÇn thiÕt ®ã trë thµnh sù thËt råi. ë Nga th× thÕ nµo? c¬ quan kiÓm duyÖt cña Nga hoµng. Trong mét hoµn c¶nh
nh− vËy, th× nh÷ng ai kh«ng muèn r¬i vµo chñ nghÜa s«- ®ang thèng trÞ trong tÊt c¶ mäi n−íc vµ thêi c¬ ®· ®Õn ®Ó tiÕn
vanh, h¸ ch¼ng ph¶i Ýt ra còng nªn tr¸nh nãi ®Õn sù thÊt b¹i hµnh nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng dÉn tíi "çch m¹ng x· héi".
cña §øc vµ ®Õn nh÷ng téi lçi kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc Ph¸i x· héi - s«-vanh ®· "thô ®éng", khi phñ nhËn ch©n lý ®ã.
cña §øc hay sao? 2) Kh«ng thÓ "kh«ng ®Õm xØa ®Õn vÊn ®Ò xem xem ai thùc sù lµ
Tê "B×nh minh cña chóng ta" kh«ng ph¶i chØ theo ®−êng lèi
ng−êi më ®Çu" chiÕn tranh vµ "do ®ã mµ ®Æt tÊt c¶ mäi n−íc bÞ
"kh«ng hµnh ®éng chèng chiÕn tranh"; nã cßn trùc tiÕp gióp ®ì
tÊn c«ng, vµo t×nh tr¹ng cÇn ph¶i b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña m×nh".
chñ nghÜa s«-vanh §¹i Nga cã tÝnh chÊt Nga hoµng - Pu-ri-skª-
vÝch, tuyªn truyÒn sù thÊt b¹i cña §øc b»ng nh÷ng lËp luËn ThÕ nh−ng ngay trang ®ã, ng−êi ta l¹i thõa nhËn r»ng "râ rµng
"d©n chñ - x· héi" vµ biÖn hé nh÷ng kÎ chñ tr−¬ng chñ nghÜa lµ bän ®Õ quèc Ph¸p ®· nh»m môc ®Ých lµ sau ®©y hai hay ba
®¹i Xla-v¬. Mµ cÇn ph¶i biÕt r»ng kh«ng ph¶i ai kh¸c, mµ chÝnh n¨m sÏ g©y chiÕn"! Trong thêi gian ®ã, çc b¹n cã thÊy kh«ng,
nh÷ng céng t¸c viªn cña tê "B×nh minh cña chóng ta" lµ nh÷ng nhÊt ®Þnh lµ giai cÊp v« s¶n sÏ m¹nh lªn vµ ®ång thêi triÓn
kÎ, n¨m 1912 - 1914, ®· tuyªn truyÒn réng r·i xu h−íng thñ tiªu väng hßa b×nh còng m¹nh lªn theo!! Nh−ng chóng ta thÊy r»ng
trong c«ng nh©n. trong thêi gian ®ã, çi chñ nghÜa c¬ héi mµ ¸c-xen-rèt thiÕt tha
B©y giê chóng ta nãi ®Õn ¸c-xen-rèt, ng−êi mµ M¸c-tèp, che yªu mÕn ®· m¹nh lªn, vµ cïng m¹nh lªn víi chñ nghÜa c¬ héi
chë, ñng hé vµ biÖn hé cho mét çch còng h¨ng h¸i vµ còng ®ã, lµ çi kh¶ n¨ng: chñ nghÜa c¬ héi ph¶n béi chñ nghÜa x· héi
vông vÒ nh− ®èi víi nh÷ng céng t¸c viªn cña tê "B×nh minh cña
mét çch cßn ®ª tiÖn h¬n. Chóng ta biÕt r»ng trong hµng chôc
chóng ta".
n¨m rßng, ba tªn kÎ c−íp (giai cÊp t− s¶n vµ chÝnh phñ ë Anh,
Quan ®iÓm cña ¸c-xen-rèt ®· ®−îc tr×nh bµy ― theo sù
ë Nga, ë Ph¸p) ®· vò trang ®Ó c−íp bãc n−íc §øc. Hai tªn ¨n
®ång ý cña «ng ta ― trong çc sè 86 vµ 87 cña tê "TiÕng
nãi"134. §ã lµ mét quan ®iÓm x· héi - s«-vanh. ¸c-xen-rèt c−íp kh¸c ®· tÊn c«ng tr−íc khi ba tªn ¨n c−íp ®ã nhËn ®−îc
biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ BØ nh÷ng dao g¨m mµ chóng ®· ®Æt lµm, ®ã cã ph¶i lµ ®iÒu ®¸ng
tham gia néi çc t− s¶n b»ng nh÷ng luËn cø sau ®©y: 1) "§èi ng¹c nhiªn kh«ng? Nh÷ng c©u nãi su«ng vÒ "nh÷ng ng−êi më
víi M¸c th× tÊt yÕu lÞch sö, ― tÊt yÕu mµ ngµy nay ng−êi ta ®Çu" nh»m xãa mê "sù ph¹m téi" gièng nhau cña giai cÊp t− s¶n
thÝch viÖn ra nh−ng viÖn kh«ng ®óng chç, ― tuyÖt nhiªn cña tÊt c¶ çc n−íc ― sù ph¹m téi mµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi
kh«ng cã nghÜa lµ cã th¸i ®é thô ®éng ®èi víi mét tai häa chñ nghÜa ®· nhÊt trÝ vµ hoµn toµn thõa nhËn t¹i §¹i héi Ba-l¬ ―
cô thÓ, cã th¸i ®é chê ®îi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa". nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ ngôy biÖn ®ã sao? 3) "Tr¸ch nh÷ng
Çi mí bßng bong ®ã cã nghÜa lµ g×? Çi mí bßng bong ®ã ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ lµ ®· b¶o vÖ ®Êt n−íc cña hä", "®ã
cã ¨n nhËp g× ë ®©y ch¨ng? TÊt c¶ çi g× ®· ph¸t sinh ra
kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa M¸c mµ lµ sù v« sØ". M¸c còng ®· nãi
trong qu¸ tr×nh lÞch sö ®Òu lµ tÊt yÕu c¶. §ã lµ mét ch©n lý
®óng y nh− thÕ vÒ th¸i ®é cña Pru-®«ng ®èi víi cuéc khëi nghÜa
s¬ ®¼ng. Nh÷ng ng−êi chèng l¹i chñ nghÜa x· héi - s«-
vanh kh«ng nãi ®Õn tÊt yÕu lÞch sö mµ nãi ®Õn tÝnh chÊt ®Õ cña Ba-lan (1863)135. Tõ 1848, M¸c lu«n lu«n cho r»ng cuéc khëi
quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh kia. ¸c-xen-rèt gi¶ vê nghÜa cña Ba-lan chèng l¹i chÕ ®é Nga hoµng lµ theo ®óng
kh«ng hiÓu ®iÒu ®ã, kh«ng hiÓu ®−îc sù nhËn ®Þnh xuÊt h−íng tiÕn bé lÞch sö. Kh«ng mét ai l¹i d¸m phñ nhËn ®iÒu ®ã.
ph¸t tõ ®ã vÒ mèi "tai häa cô thÓ", tøc lµ: giai cÊp t− s¶n Lóc ®ã, vÊn ®Ò d©n téc cßn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt xong ë §«ng ¢u,
nãi mét çch kh¸c lµ lóc ®ã chiÕn tranh chèng chÕ ®é Nga c¶ n−íc BØ n÷a, g©y ra. §ång bµo kh«ng muèn lËt ®æ giai cÊp
hoµng lµ chiÕn tranh cã tÝnh chÊt d©n chñ - t− s¶n, chø kh«ng t− s¶n ®ã −, ®ång bµo kh«ng tin vµo lêi kªu gäi nh÷ng ng−êi
ph¶i cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ lóc x· héi chñ nghÜa §øc −? Chóng t«i lµ thiÓu sè, chóng t«i phôc
bÊy giê lµ nh− vËy. §ã lµ mét ch©n lý s¬ ®¼ng. tïng ý chÝ cña ®ång bµo vµ ra chiÕn tr−êng, nh−ng trong chiÕn
Trong cuéc chiÕn tranh cô thÓ hiÖn nay, nÕu ta cã mét th¸i tranh chóng t«i còng sÏ tuyªn truyÒn vµ sÏ chuÈn bÞ néi chiÕn
®é kh«ng t¸n thµnh, khã chÞu hay thê ¬ ®èi víi çch m¹ng x· cña v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc, v× ngoµi néi chiÕn ra, th× kh«ng cã
héi chñ nghÜa (nh− th¸i ®é cña bän ¸c-xen-rèt) th× kh«ng thÓ con ®−êng tho¸t nµo kh¸c cho n«ng d©n vµ c«ng nh©n BØ vµ
gióp "n−íc" BØ b»ng çch nµo kh¸c h¬n lµ gióp chÕ ®é Nga çc n−íc kh¸c!" Mét nghÞ viªn BØ, Ph¸p, hay çc n−íc kh¸c mµ
hoµng bãp chÕt U-cra-i-na. §ã lµ mét sù thËt. Mét ng−êi x· héi nãi nh− vËy th× thÕ nµo còng ®−îc ngåi tï chø kh«ng ph¶i lµ
chñ nghÜa nµo ë Nga mµ lÈn tr¸nh sù thËt ®ã, lµ v« sØ. Khi nãi ®−îc chøc bé tr−ëng; nh−ng ng−êi ®ã sÏ lµ mét ng−êi x· héi
®Õn BØ, th× to tiÕng, nh−ng l¹i lê ®i kh«ng nãi ®Õn Ga-li-xi-a, chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i lµ mét tªn ph¶n béi vµ ngµy nay,
nh− thÕ lµ v« sØ. trong çc chiÕn hµo, nh÷ng c«ng nh©n mÆc ¸o lÝnh cña n−íc
VËy nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ ph¶i lµm g×? V× hä Ph¸p vµ §øc sÏ nãi tíi ng−êi ®ã nh− nãi tíi l·nh tô cña hä
kh«ng thÓ cïng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, v. v., tiÕn chø kh«ng ph¶i nh− nãi tíi mét tªn ph¶n béi sù nghiÖp c«ng
hµnh çch m¹ng x· héi, nªn tr−íc m¾t, hä ph¶i tu©n theo ®a sè nh©n. 4) "Chõng nµo nh÷ng tæ quèc cßn tån t¹i, chõng nµo mµ
trong d©n téc vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh. Nh−ng trong khi ph¶i ®êi sèng vµ phong trµo cña giai cÊp v« s¶n cßn bÞ bã hÑp chÆt
tu©n theo ý kiÕn cña giai cÊp chñ n«, hä ph¶i trót toµn bé tr¸ch nh− tõ tr−íc ®Õn nay trong khu«n khæ nh÷ng tæ quèc ®ã, vµ
nhiÖm cho giai cÊp nµy, hä kh«ng ®−îc t¸n thµnh ng©n s¸ch, chõng nµo ngoµi nh÷ng tæ quèc ®ã ra, giai cÊp v« s¶n kh«ng
kh«ng ®−îc ph¸i Van-®Ðc-ven-®¬, víi t− çch lµ bé tr−ëng, tíi thÊy cã mét c¬ së nµo kh¸c, mét c¬ së cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt,
chç nh÷ng kÎ bãc lét, mµ ph¶i ®−a «ng ta (cïng nh÷ng ng−êi mét c¬ së quèc tÕ, ― chõng nµo cßn tÊt c¶ t×nh tr¹ng ®ã, th×
d©n chñ - x· héi çch m¹ng ë tÊt c¶ çc n−íc) vµo trong sè nh÷ng ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n, vÊn ®Ò chñ nghÜa ¸i quèc vµ b¶o vÖ
ng−êi tæ chøc c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng bÝ mËt cho "çch tæ quèc vÉn sÏ cßn tån t¹i". Nh÷ng tæ quèc t− s¶n sÏ vÉn tån
m¹ng x· héi chñ nghÜa" vµ cho néi chiÕn; ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c t¹i, chõng nµo mµ çch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n ch−a
®ã c¶ trong qu©n ®éi n÷a (kinh nghiÖm ®· chøng tá r»ng thËm tiªu diÖt nh÷ng tæ quèc ®ã. C¬ së cho cuéc çch m¹ng ®ã ®·
chÝ cã thÓ tæ chøc ngay c¶ "viÖc b¾t tay th©n thiÖn" gi÷a nh÷ng cã s½n råi ― nh− b¶n th©n Cau-xky ®· thõa nhËn n¨m 1909,
c«ng nh©n mÆc ¸o lÝnh ®ang chiÕn ®Êu trong chiÕn hµo cña qu©n nh− §¹i héi Ba-l¬ ®· nhÊt trÝ thõa nhËn, nh− hiÖn nay sù thËt
®éi çc n−íc tham chiÕn!). Nãi ba hoa vÒ phÐp biÖn chøng vµ chñ sau ®©y ®· chøng minh: c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc cã c¶m t×nh
nghÜa M¸c, mµ kh«ng biÕt kÕt hîp sù phôc tïng cÇn thiÕt (khi s©u s¾c víi nh÷ng ng−êi kh«ng biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n
t¹m thêi cÇn thiÕt) ®èi víi ®a sè, víi ho¹t ®éng çch m¹ng, dï s¸ch, kh«ng sî tï ®µy kh«ng sî nh÷ng sù hy sinh mµ, do "tÊt
trong bÊt cø tr−êng hîp nµo, ― thÕ lµ chÕ giÔu c«ng nh©n vµ xem yÕu lÞch sö", bÊt cø cuéc çch m¹ng nµo còng ®ßi hái ph¶i chÞu.
th−êng chñ nghÜa x· héi. "Hìi ®ång bµo BØ! Mét tai häa lín ®· C©u nãi cña ¸c-xen-rèt chØ lµ mét lý do tho¸i th¸c dïng ®Ó lÈn
®Ì lªn ®Êt n−íc chóng ta, do giai cÊp t− s¶n tÊt c¶ çc n−íc, kÓ tr¸nh mäi ho¹t ®éng çch m¹ng, chØ lµ l¾p l¹i nh÷ng lý lÏ cña
giai cÊp t− s¶n s«-vanh th«i. 5) Chóng ta thÊy ®óng lµ cïng ®Þnh cña ¸c-xen-rèt: "sù thÊt b¹i cña n−íc Nga ― sù thÊt b¹i
mét ý nghÜa ®ã khi ¸c-xen-rèt qu¶ quyÕt r»ng: th¸i ®é cña nµy kh«ng thÓ c¶n trë sù ph¸t triÓn h÷u c¬ cña ®Êt n−íc ― sÏ
ng−êi §øc kh«ng ph¶i lµ mét sù ph¶n béi vµ së dÜ ng−êi §øc gãp phÇn thanh to¸n chÕ ®é cò", nÕu t¸ch riªng ra mµ xÐt, th×
cã th¸i ®é nh− vËy, lµ v× hä "c¶m thÊy mét çch s©u s¾c vµ cã ý ®óng, nh−ng nÕu ®em g¾n liÒn víi viÖc biÖn hé cho bän s«-
thøc r»ng hä g¾n bã h÷u c¬ víi m¶nh ®Êt, víi tæ quèc, trªn ®ã vanh §øc, th× chØ lµ mét m−u ®å muèn ®−îc bän Duy-®¬-cum
giai cÊp v« s¶n §øc sèng vµ lµm viÖc". Thùc ra, th¸i ®é cña chiÕu cè ®Õn mµ th«i. Thõa nhËn r»ng sù thÊt b¹i cña n−íc Nga
nh÷ng ng−êi §øc, nh− th¸i ®é cña Ghe-®¬ vµ ®ång bän, lµ lµ cã Ých, mµ l¹i kh«ng c«ng khai buéc téi nh÷ng ng−êi d©n chñ
mét sù ph¶n béi kh«ng ai chèi c·i ®−îc; che giÊu th¸i ®é ®ã vµ - x· héi §øc vµ ¸o lµ ph¶n béi, th× thùc ra nh− vËy lµ gióp cho
biÖn hé cho th¸i ®é ®ã, th× thËt lµ v« sØ. ThËt ra, chÝnh nh÷ng tæ hä tù biÖn hé, tho¸t khái mét t×nh thÕ khã kh¨n, lõa g¹t c«ng
quèc t− s¶n lµ nh÷ng çi ®ang ph¸ hñy, lµm sai l¹c, ph¸ vì, c¾t nh©n. Bµi b¸o cña ¸c-xen-rèt mét mÆt th× ve v·n bän x· héi -
xÐn "mèi liªn hÖ sinh ®éng" gi÷a c«ng nh©n §øc víi ®Êt n−íc s«-vanh §øc, mÆt kh¸c th× ve v·n bän x· héi - s«-vanh Ph¸p.
§øc vµ t¹o ra mét "mèi liªn hÖ" gi÷a n« lÖ vµ chñ n«. Thùc ra, §em gép chung l¹i, th× nh÷ng hµnh vi ve v·n ®ã lµ mét ®iÓn
chØ cã ph¸ hñy nh÷ng tæ quèc t− s¶n ®i th× míi cã thÓ mang l¹i h×nh vÒ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh "kiÓu Nga - Bun".
cho c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc "mèi liªn hÖ víi ruéng ®Êt", B©y giê ®éc gi¶ h·y tù m×nh ®¸nh gi¸ tinh thÇn triÖt ®Ó cña
quyÒn tù do nãi tiÕng mÑ ®Î cña m×nh, còng nh− b¸nh m× vµ ban biªn tËp b¸o "TiÕng nãi" khi hä ®¨ng nh÷ng lêi tuyªn bè
nh÷ng lîi Ých cña nÒn v¨n minh. ¸c-xen-rèt chØ lµ kÎ biÖn hé hoµn toµn ®¸ng c¨m phÉn ®ã cña ¸c-xen-rèt, chØ nãi lªn sù bÊt
cho giai cÊp t− s¶n th«i. 6) Khuyªn c«ng nh©n kh«ng nªn "nhÑ ®ång ý kiÕn cña m×nh víi "mét vµi luËn ®iÓm" cña ¸c-xen-rèt
d¹ buéc téi" "nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ®· ®−îc t«i luyÖn nh− Ghe- th«i, råi sau ®ã, trong x· luËn sè 96, l¹i tuyªn truyÒn cho "mét
®¬" "lµ c¬ héi chñ nghÜa", v. v., nh− thÕ lµ tuyªn truyÒn cho sù ®o¹n tuyÖt h¼n hoi víi nh÷ng phÇn tö cña chñ nghÜa x· héi -
c«ng nh©n phôc tïng mét çch n« lÖ nh÷ng l·nh tô. Chóng ta ¸i quèc tÝch cùc". Ch¼ng lÏ ban biªn tËp tê "TiÕng nãi" ®· ng©y
sÏ nãi víi c«ng nh©n r»ng çc b¹n h·y noi g−¬ng toµn bé cuéc th¬ hay ®·ng trÝ ®Õn møc kh«ng nh×n thÊy sù thËt, kh«ng thÊy
®êi cña Ghe-®¬, trõ viÖc «ng ta c«ng nhiªn ph¶n béi chñ nghÜa r»ng nh÷ng luËn ®iÖu cña ¸c-xen-rèt ®Òu hoµn toµn lµ nh÷ng
x· héi, n¨m 1914. Cã thÓ lµ cã nh÷ng hoµn c¶nh ç nh©n vµ "yÕu tè cña chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc tÝch cùc" (v× tÝnh tÝch cùc
nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c gi¶m nhÑ lçi cña «ng ta ®Êy, nh−ng cña mét nhµ v¨n lµ nh÷ng t¸c phÈm cña nhµ v¨n ®ã), hay sao?
vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ sai sãt cña ç nh©n, mµ lµ ý nghÜa x· héi Mµ çc céng t¸c viªn cña tê "B×nh minh cña chóng ta", çc «ng
chñ nghÜa cña çc sù biÕn. 7) Vin vµo cí lµ trong nghÞ quyÕt Tsª-rª-va-nin, A. P«-t¬-rª-xèp vµ bÌ lò, ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng
cã mét ®iÓm nhá dù kiÕn ®Õn "nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt phÇn tö cña chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc tÝch cùc hay sao?
quan träng"136 mµ cho r»ng cã thÓ thõa nhËn "vÒ mÆt h×nh
thøc" viÖc tham gia néi çc, th× nh− vËy lµ dïng nh÷ng m¸nh "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 37, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
khãe cña bän thµy kiÖn thèi tha, v× ý nghÜa cña ®iÓm ®ã râ ngµy 1 th¸ng Hai 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
rµng lµ gãp phÇn thóc ®Èy çch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp v«
s¶n, chø kh«ng ph¶i lµ c¶n trë cuéc çch m¹ng ®ã. 8) Lêi kh¼ng
153 154 V. I. L ª - n i n
truyÒn cho b¸o chÝ bÝ mËt, cho mét ®¶ng c«ng khai (hoÆc cho
mét cuéc ®Êu tranh ®Ó thµnh lËp mét ®¶ng c«ng khai), kh«ng
®−îc ph¶n ®èi nh÷ng cuéc mÝt-tinh çch m¹ng, v. v. (®Êy lµ
hµnh vi cña tê "B×nh minh cña chóng ta" vµ "B¸o c«ng nh©n cña
chóng ta"141); 2) còng nh− vÒ nh÷ng lêi ph¸t biÓu chèng khÈu
la-rin ®· tuyªn bè hiÖu chÕ ®é céng hßa, v. v; 3) còng nh− vÒ viÖc ph¶n ®èi liªn
"sù thèng nhÊt" nµo minh víi ®¶ng kh«ng ph¶i d©n chñ - x· héi "ph¸i t¶"; 4) trong
t¹i ®¹i héi thôy-®iÓn?137 mçi ®Þa ph−¬ng, ph¶i cã mét tæ chøc d©n chñ - x· héi duy nhÊt,
kh«ng ph©n chia theo d©n téc; 5) b¸c bá "chÕ ®é tù trÞ d©n téc vÒ
v¨n hãa"142; 6) kªu gäi c«ng nh©n thùc hiÖn "sù thèng nhÊt tõ
Trong bµi diÔn v¨n cña La-rin mµ chóng t«i ®· dÉn (sè 36), bªn d−íi"; chØ cã gia nhËp mét tæ chøc bÝ mËt míi cã thÓ coi lµ
«ng ta chØ cã thÓ ¸m chØ çi khèi liªn minh "ngµy 3 th¸ng B¶y"138 ®¶ng viªn; trong b¸o chÝ hîp ph¸p, viÖc x¸c ®Þnh ai lµ ®a sè
lõng tiÕng th«i, nghÜa lµ ®Õn çi liªn minh ký kÕt ë Bruy-xen ph¶i c¨n cø vµo con sè quyªn gãp cña çc nhãm c«ng nh©n kÓ
ngµy 3. VII. 1914 gi÷a Ban tæ chøc, T¬-rèt-xki, R«-da Lóc-x¨m- tõ 1913; 7) kh«ng ®−îc cã nh÷ng tê b¸o c¹nh tranh nhau trong
bua, A-lÕch-xin-xki, Plª-kha-nèp, ph¸i Bun, nh÷ng ng−êi Çp- cïng mét thµnh phè; ®×nh b¶n tê "B¸o c«ng nh©n cña chóng ta";
ca-d¬, nh÷ng ng−êi LÝt-va, "ph¸i t¶"139, ph¸i ®èi lËp Ba-lan, v. v.. thµnh lËp mét tê t¹p chÝ tranh luËn; 8) x¸c nhËn nh÷ng nghÞ
T¹i sao La-rin l¹i chØ nãi ¸m chØ th«i? §ã lµ ®iÒu… kú l¹. Chóng quyÕt cña çc ®¹i héi n¨m 1903 vµ 1907 vÒ tÝnh chÊt t− s¶n cña
t«i cho r»ng nÕu Ban tæ chøc cßn sèng thËt sù, vµ nÕu sù liªn §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng143; kh«ng c«ng nhËn nh÷ng
minh ®ã lµ cã thËt, th× che giÊu sù thËt ®ã lµ cã h¹i. sù ký kÕt gi÷a mét bé phËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi víi §¶ng
Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ta vµ Ban chÊp hµnh trung x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; 9) nh÷ng nhãm ë n−íc ngoµi
−¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a kh«ng tham gia khèi liªn ph¶i n»m d−íi sù l·nh ®¹o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë
minh ®ã. Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ta ®· ®−a ra 14 ®iÒu Nga; 10) x¸c nhËn nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë
kiÖn râ rµng ®Ó thèng nhÊt mµ Ban tæ chøc vµ "çi khèi liªn Lu©n-®«n (1. 1908) vÒ c«ng t¸c trong çc c«ng ®oµn; cÇn ph¶i
minh" ®ã kh«ng chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, vµ chØ th«ng qua thµnh lËp nh÷ng chi bé bÝ mËt; 11) kh«ng ®−îc phÐp c«ng kÝch
mét nghÞ quyÕt cã tÝnh chÊt ngo¹i giao, cã tÝnh chÊt l¶ng tr¸nh "Héi ®ång b¶o hiÓm"144 vµ nh÷ng c¬ quan b¶o hiÓm kh¸c; ®ãng
vÊn ®Ò, mét nghÞ quyÕt kh«ng høa hÑn vµ thùc ra kh«ng ®¸nh dÊu cöa tê "B¶o hiÓm c«ng nh©n"145, víi tÝnh çch lµ mét c¬ quan
mét sù thay ®æi quyÕt ®Þnh nµo trong chÝnh s¸ch thñ tiªu chñ ng«n luËn c¹nh tranh; 12) nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi
nghÜa tr−íc kia c¶. §©y lµ thùc chÊt cña 14 §§ cña chóng ta ®Ò ra: 1) Çp-ca-d¬ ®Æc biÖt x¸c nhËn lµ hä ®ång ý víi çc §§ 5 vµ 4; 13)
X¸c nhËn mét çch râ rµng kh«ng mËp mê nh÷ng nghÞ quyÕt håi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª146 ph¶i tõ bá chñ tr−¬ng "tù trÞ d©n téc
th¸ng XII. 1908 vµ th¸ng 1. 1910140 vÒ ph¸i thñ tiªu, nghÜa lµ thõa vÒ v¨n hãa" vµ thõa nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn kÓ trªn; 14) vÒ
nhËn r»ng ®· gia nhËp ®¶ng d©n chñ - x· héi th× kh«ng ®−îc nh÷ng lêi "vu ço" (Ma-li-nèp-xki, Ých-x¬, v. v.) th× Ban tæ chøc
ph¶n ®èi ho¹t ®éng bÝ mËt, kh«ng ®−îc ph¶n ®èi c«ng t¸c tuyªn vµ b¹n bÌ cña hä ph¶i c¶i chÝnh, hoÆc hä göi ®¹i biÓu cña hä ®Õn
La-rin ®· tuyªn bè "sù thèng nhÊt" nµo t¹i §¹i héi Thôy-®iÓn? 155 156
®¹i héi s¾p tíi cña ®¶ng ta ®Ó biÖn hé cho nh÷ng lêi buéc téi
cña hä.
Kh«ng khã g× mµ kh«ng thÊy r»ng nÕu kh«ng cã nh÷ng ®iÒu dù th¶o tuyªn bè
kiÖn ®ã, th× dï cã "høa hÑn" bao nhiªu ®i n÷a r»ng sÏ tõ bá ph¸i
thñ tiªu (nh− trong héi nghÞ toµn thÓ n¨m 1910), kÕt côc råi cña ban chÊp hµnh trung −¬ng
còng hoµn toµn ch¼ng cã g× thay ®æi c¶; "sù thèng nhÊt" sÏ lµ ®¶ng c«ng nh©n
mét ¶o t−ëng vµ sÏ cã nghÜa lµ thõa nhËn cho ph¸i thñ tiªu d©n chñ - x· héi nga
®−îc "b×nh quyÒn".
Cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c cña chñ nghÜa x· héi, do chiÕn göi héi nghÞ
tranh thÕ giíi g©y ra, ®· khiÕn cho tÊt c¶ çc nhãm d©n chñ - x· nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
héi ph¶i nç lùc phi th−êng, vµ ®· lµm n¶y ra ý chÝ muèn tËp çc n−íc ®ång minh
häp nh÷ng ng−êi cã thÓ xÝch gÇn l¹i víi nhau trªn nh÷ng vÊn
®Ò c¬ b¶n vÒ th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh. Çi khèi liªn minh häp ë lu©n-®«n147
"ngµy 3 th¸ng B¶y", mµ La-rin ®· t¸n d−¬ng (nh−ng kh«ng d¸m
nãi râ tªn khèi ®ã ra) ®· tá ngay ra lµ mét sù h− t¹o. Çc ®¹i biÓu ký tªn d−íi ®©y cña çc tæ chøc d©n chñ - x· héi
Mét lÇn n÷a, chóng ta ®Ò phßng mét "sù thèng nhÊt" h− t¹o, Nga (Anh, v. v.) xuÊt ph¸t tõ chç thÊy râ r»ng chiÕn tranh hiÖn
v× cã nh÷ng sù bÊt ®ång thùc tÕ kh«ng thÓ ®iÒu hßa ®−îc. nay ― kh«ng nh÷ng ®øng vÒ phÝa §øc vµ ¸o - Hung mµ ®øng c¶
vÒ phÝa Anh vµ Ph¸p (liªn minh víi chÕ ®é Nga hoµng) mµ xÐt ―
"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 37, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o lµ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ chiÕn tranh cña thêi kú
ngµy 1 th¸ng Hai 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi" mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· ë vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cuèi cïng cña
nã, thêi kú mµ çc nhµ n−íc t− s¶n trong nh÷ng biªn giíi quèc
gia ®· trë nªn lçi thêi, cuéc chiÕn tranh hoµn toµn chØ nh»m môc
®Ých x©m chiÕm thuéc ®Þa, c−íp bãc çc n−íc ®èi thñ vµ lµm suy
yÕu phong trµo v« s¶n b»ng çch xói nh÷ng ng−êi v« s¶n n−íc
nµy ®i ®¸nh nh÷ng ng−êi v« s¶n n−íc kia.
Do ®ã, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ çc n−íc ®ang
tham chiÕn cã nghÜa vô tuyÖt ®èi lµ ngay tøc kh¾c vµ kiªn quyÕt
chÊp hµnh nghÞ quyÕt Ba-l¬, cô thÓ lµ:
1) ph¸ vì çc khèi liªn minh d©n téc vµ Burgfrieden1) ë tÊt c¶
çc n−íc;
________
1)
― hßa b×nh trong n−íc
Dù th¶o tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng 157 158 V. I. L ª - n i n
2) kªu gäi c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc ®ang tham chiÕn tiÕn c¬ bÞ khñng bè truy n·, vÉn tiÕn hµnh c«ng t¸c x· héi chñ nghÜa
hµnh ®Êu tranh giai cÊp kiªn quyÕt c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ, cña m×nh theo tinh thÇn d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ chñ
chèng l¹i giai cÊp t− s¶n ë n−íc m×nh, çi giai cÊp t− s¶n ®ang nghÜa.
kiÕm ®−îc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ch−a tõng thÊy trong viÖc
cung cÊp qu©n nhu vµ ®ang lîi dông sù ñng hé cña çc nhµ
®−¬ng côc qu©n sù ®Ó bÞt måm bÞt miÖng c«ng nh©n vµ t¨ng ViÕt tr−íc ngµy 27 th¸ng Giªng
c−êng ¸ch ¸p bøc c«ng nh©n; (9 th¸ng Hai) 1915
3) kiªn quyÕt lªn ¸n mäi sù biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
chiÕn tranh; In lÇn ®Çu n¨m 1931 trong Theo ®óng b¶n th¶o
4) ra khái çc chÝnh phñ t− s¶n BØ vµ Ph¸p vµ thõa nhËn r»ng V¨n tËp Lª-nin, t. XVII
viÖc tham gia chÝnh phñ vµ viÖc biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
còng lµ mét hµnh ®éng ph¶n béi sù nghiÖp cña chñ nghÜa x·
héi hÖt nh− tÊt c¶ mäi hµnh vi cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
héi §øc vµ ¸o;
5) ngay lËp tøc ch×a tay ra víi nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ
nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc lµ nh÷ng ng−êi tõ chèi
kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh, vµ cïng víi hä thµnh
lËp mét ñy ban quèc tÕ ®Ó cæ ®éng chÊm døt chiÕn tranh, kh«ng
ph¶i theo tinh thÇn bän hßa b×nh chñ nghÜa, bän theo ®¹o C¬-
®èc vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ tiÓu t− s¶n, mµ lµ g¾n liÒn kh¨ng
khÝt víi viÖc tuyªn truyÒn vµ tæ chøc nh÷ng hµnh ®éng çch
m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña nh÷ng ng−êi v« s¶n ë mçi
n−íc chèng l¹i chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n ë n−íc m×nh;
6) ñng hé tÊt c¶ mäi ý ®å xÝch l¹i gÇn nhau vµ b¾t tay th©n
thiÖn trong qu©n ®éi vµ trong çc chiÕn hµo gi÷a nh÷ng ng−êi
x· héi chñ nghÜa çc n−íc tham chiÕn, bÊt chÊp sù ng¨n cÊm
cña çc nhµ ®−¬ng côc qu©n sù Anh, §øc, v. v.;
7) kªu gäi n÷ ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa çc n−íc tham
chiÕn t¨ng c−êng c«ng t¸c cæ ®éng theo h−íng nãi trªn;
8) kªu gäi toµn thÓ giai cÊp v« s¶n quèc tÕ ñng hé cuéc
®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng vµ ñng hé nh÷ng ®¹i
biÓu d©n chñ - x· héi Nga kh«ng nh÷ng ®· kh«ng chÞu biÓu
quyÕt vÒ ng©n s¸ch mµ cßn kh«ng dõng b−íc tr−íc nguy
159 160 V. I. L ª - n i n
§iÒu ®em l¹i vinh dù cho hä lµ hä ®· biÕt t¸ch ra khái çi "Liªn
minh gi¶i phãng U-cra-i-na"149, mét tæ chøc ho¹t ®éng kh«ng cã
chót g× gièng víi ph¸i d©n chñ - x· héi.
chó dÉn "cña ban biªn tËp" ngµy 12 th¸ng Hai 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
vÒ bµi
"u-cra-i-na vµ chiÕn tranh"
Lêi chó dÉn cña ban biªn tËp
T¸c gi¶ cña bµi trªn ®©y lµ mét chiÕn sÜ cã tiÕng cña xu
h−íng "§¬-d¬-vin"148. Võa míi ®©y th«i, chóng t«i ®· cã dÞp
tiÕn hµnh mét cuéc luËn chiÕn gay g¾t víi xu h−íng ®ã. Nh÷ng
sù bÊt ®ång gi÷a chóng t«i vµ çc c©y bót cña xu h−íng ®ã vÉn
cßn. Chóng t«i vÉn kh«ng thõa nhËn nh÷ng sù nh−îng bé cña
hä ®èi víi chñ nghÜa d©n téc lµ ®óng, chóng t«i vÉn coi chñ
tr−¬ng "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa" lµ mét chñ tr−¬ng t− s¶n -
d©n téc chñ nghÜa, chóng t«i vÉn kh«ng t¸n thµnh luËn ®iÓm
cho r»ng con ®−êng tæ chøc giai cÊp v« s¶n tèt nhÊt lµ ph©n nhá
giai cÊp v« s¶n thµnh nh÷ng nhãm d©n téc, chóng t«i vÉn
kh«ng t¸n ®ång quan ®iÓm cña hä vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a "phi d©n
téc", d©n téc vµ quèc tÕ. Lµ nh÷ng ng−êi t¸n thµnh c h ñ n g h Ü a
q u è c t Õ triÖt ®Ó, chóng t«i hy väng r»ng t¸c gi¶ bµi trªn ®©y
vµ b¹n bÌ cña «ng ta sÏ tõ nh÷ng sù kiÖn cña chiÕn tranh ch©u
¢u rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc thÝch ®¸ng.
V« luËn thÕ nµo th× chóng t«i còng vui s−íng nªu ra
r»ng chÝnh trong thêi ®iÓm khã kh¨n hiÖn nay, nhãm çc
nhµ ho¹t ®éng U-cra-i-na mµ chóng ta võa nãi ®Õn ®· nhËn
râ h¬n bao giê hÕt sù gÇn gòi víi tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi".
161 162 V. I. L ª - n i n
d−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c150
ViÕt sau th¸ng Giªng 1915
In lÇn ®Çu n¨m 1917 trong V¨n tËp Theo ®óng b¶n in trong V¨n tËp
sè 1 cña Nhµ xuÊt b¶n "Thñy triÒu
lªn", M¸t-xc¬-va
Ký tªn: N. C « n - x t a n - t i - n è p
13*
163 164 V. I. L ª - n i n
d©n chñ cña cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, ph¸i d©n chñ mµ
«ng ta ®em ®èi lËp víi ph¸i d©n chñ cò, t− s¶n, tiªu biÓu cho
kho¶ng cuèi thÕ kû XVIII vµ hai phÇn ba ®Çu thÕ kû XIX.
Tho¹t míi nghe cã thÓ nghÜ r»ng h×nh nh− t− t−ëng cña t¸c
gi¶ hoµn toµn ®óng, r»ng tr−íc m¾t chóng ta lµ mét ®Þch thñ
cña çi xu h−íng d©n téc - tù do chñ nghÜa hiÖn ®ang thèng trÞ
trong lßng chñ nghÜa d©n chñ hiÖn ®¹i, r»ng t¸c gi¶ lµ mét
"ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa" chø kh«ng ph¶i mét ng−êi d©n téc -
tù do chñ nghÜa.
ThËt vËy, b¶o vÖ chñ nghÜa quèc tÕ, coi tÝnh hÑp hßi d©n téc
Tê "Sù nghiÖp cña chóng ta", sè 1 (th¸ng Giªng 1915, Pª-t¬- vµ chñ nghÜa ®Æc thï d©n téc lµ thuéc vÒ mét thêi ®¹i cò, ®·
r«-gr¸t)151, ®· ®¨ng mét bµi b¸o cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh hÕt søc qua h¼n råi, nh− vËy ch¼ng ph¶i lµ kiªn quyÕt c¾t ®øt víi bÖnh
tiªu biÓu cña ngµi A. P«-t¬-rª-xèp: "ë kho¶ng giao thêi gi÷a hai dÞch chñ nghÜa d©n téc - tù do, çi ung nhät ®ã cña ph¸i d©n
thêi ®¹i". Còng hÖt nh− trong bµi tr−íc cña cïng mét t¸c gi¶ chñ hiÖn ®¹i, hay nãi cho ®óng h¬n, cña nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh
võa míi ®¨ng trªn mét tê t¹p chÝ, bµi nµy tr×nh bµy nh÷ng t− thøc cña ph¸i ®ã, hay sao?
t−ëng c¨n b¶n cña c¶ mét trµo l−u t− s¶n cña t− t−ëng x· héi ë Míi tho¹t nghe, kh«ng nh÷ng ng−êi ta cã thÓ, mµ cßn hÇu
Nga vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vµ nãng hæi cña thêi ®¹i nh− nhÊt ®Þnh ph¶i nghÜ nh− thÕ. ThÕ mµ c¶m t−ëng Êy l¹i rÊt
chóng ta, cô thÓ lµ trµo l−u thñ tiªu chñ nghÜa. Nãi ®óng ra, ®©y sai. T¸c gi¶ ®· ngôy trang mãn hµng cña m×nh d−íi mét ngän
ch¼ng ph¶i lµ nh÷ng bµi b¸o mµ lµ b¶n tuyªn ng«n cña mét xu cê cña ng−êi kh¸c. T¸c gi¶ ®· dïng ― trong tr−êng hîp nµy th×
h−íng nhÊt ®Þnh vµ bÊt kú ai ®äc nh÷ng bµi nµy mét çch cÈn dïng mét çch cã ý thøc hay dïng mét çch kh«ng cã ý thøc,
thËn vµ cã suy nghÜ vÒ néi dung nh÷ng bµi ®ã, ®Òu sÏ nhËn ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng quan träng ― ®Õn mét m−u ch−íc
thÊy r»ng chØ cã nh÷ng lý do ngÉu nhiªn, ― nghÜa lµ nh÷ng lý qu©n sù nhá, kÐo l¸ cê "chñ nghÜa quèc tÕ" lªn ®Ó cã thÓ lÐn lót
do kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn nh÷ng mèi quan t©m thuÇn tóy vÒ ®−a ra mãn hµng d©n téc - tù do chñ nghÜa cña m×nh mµ Ýt gÆp
thÓ v¨n, ― ®· ng¨n c¶n t¸c gi¶ (vµ c¶ nh÷ng b¹n bÌ cña «ng ta bÊt tr¾c nhÊt. V× A. P«-t¬-rª-xèp râ rµng lµ mét ng−êi d©n téc -
n÷a, v× kh«ng ph¶i chØ cã mét m×nh t¸c gi¶) tr×nh bµy t− t−ëng tù do chñ nghÜa. Toµn bé néi dung c¬ b¶n cña bµi b¸o cña «ng
cña m×nh d−íi h×nh thøc thÝch hîp h¬n, h×nh thøc mét b¶n ta (còng nh− cña c−¬ng lÜnh, cña lËp tr−êng, cña b¶n "tÝn
tuyªn bè hay mét "tÝn ®iÒu" (b¶n bµy tá niÒm tin). ®iÒu" cña «ng ta) chÝnh lµ viÖc sö dông m−u ch−íc qu©n sù
T− t−ëng chñ yÕu cña A. P«-t¬-rª-xèp lµ ph¸i d©n chñ Êy, çi m−u nhá nhÆt gäi lµ ng©y th¬ còng ®−îc, cèt ®Ó ®−a ra
hiÖn ®¹i ®ang ë kho¶ng giao thêi gi÷a hai thêi ®¹i, vµ sù chñ nghÜa c¬ héi d−íi ngän cê cña chñ nghÜa quèc tÕ. CÇn
kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a thêi ®¹i cò vµ thêi ®¹i míi lµ ë chç ph¶i gi¶i thÝch néi dung c¨n b¶n Êy mét çch thËt hÕt søc tØ mØ,
chñ nghÜa quèc tÕ ®· thay thÕ cho tÝnh hÑp hßi d©n téc. v× ®©y lµ mét vÊn ®Ò cã tÇm quan träng to lín, bËc nhÊt. Vµ
A. P«-t¬-rª-xèp nãi ®Õn ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i ®Ó chØ ph¸i viÖc A. P«-t¬-rª-xèp dïng mét ngän cê cña ng−êi kh¸c l¹i cµng
D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c 165 166 V. I. L ª - n i n
nguy hiÓm, v× «ng ta kh«ng nh÷ng nÊp sau nguyªn t¾c "chñ "Th¾ng lîi cña phe nµo ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n" ― ®ã lµ
nghÜa quèc tÕ", mµ cßn nÊp sau danh hiÖu mét ng−êi theo vÊn ®Ò cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vµ x¸c ®Þnh theo quan ®iÓm quèc tÕ
"ph−¬ng ph¸p luËn m¸c-xÝt". Nãi mét çch kh¸c, A. P«-t¬-rª- chø kh«ng ph¶i d©n téc; ®©y lµ thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p luËn
xèp muèn lµ mét ng−êi häc trß vµ mét ®¹i biÓu ch©n chÝnh cña m¸c-xÝt; ®©y lµ ®iÒu mµ Cau-xky kh«ng nªu ra, do ®ã «ng ta
chñ nghÜa M¸c, nh−ng thùc ra «ng ta thay thÕ chñ nghÜa M¸c ®ång thêi kh«ng cßn lµ mét "thÈm ph¸n" (nghÜa lµ mét nhµ
b»ng chñ nghÜa d©n téc - tù do. A. P«-t¬-rª-xèp muèn "uèn n¾n" m¸c-xÝt) mµ l¹i trë thµnh mét "tr¹ng s−" (nghÜa lµ mét ng−êi
Cau-xky, buéc téi Cau-xky lµ ®· ®ãng vai "tr¹ng s−", nghÜa lµ d©n téc - tù do chñ nghÜa). ý kiÕn cña A. P«-t¬-rª-xèp lµ nh− thÕ
®· bµo ch÷a cho chñ nghÜa tù do d−íi s¾c th¸i d©n téc nµy hay ®Êy. B¶n th©n «ng ta còng tin t−ëng s©u s¾c r»ng «ng ta hoµn
d©n téc nä, d−íi s¾c th¸i çc d©n téc kh¸c nhau. A. P«-t¬-rª-xèp toµn kh«ng ®ãng vai "tr¹ng s−", khi «ng ta chñ tr−¬ng r»ng
muèn ®em chñ nghÜa quèc tÕ vµ chñ nghÜa M¸c ®èi lËp víi chñ th¾ng lîi cña mét trong nh÷ng phe (cô thÓ lµ phe cña «ng ta) lµ
nghÜa d©n téc - tù do (v× hoµn toµn râ rµng vµ kh«ng thÓ chèi ®¸ng mong muèn h¬n, mµ tr¸i l¹i «ng ta dùa theo nh÷ng lý do
c·i ®−îc lµ hiÖn nay Cau-xky ®· trë thµnh mét ng−êi d©n téc - thËt sù cã ý nghÜa quèc tÕ vÒ nh÷ng lçi lÇm "khã mµ t−ëng
tù do chñ nghÜa råi). Nh−ng thùc ra th× A. P«-t¬-rª-xèp ®em
t−îng ®−îc" cña phe kia…
chñ nghÜa d©n téc - tù do mét mµu ®èi lËp víi chñ nghÜa d©n
C¶ P«-t¬-rª-xèp, Ma-xlèp lÉn Plª-kha-nèp, v. v., ®Òu dùa
téc - tù do nhiÒu mµu. ThÕ nh−ng trong hoµn c¶nh lÞch sö cô
theo nh÷ng lý do thËt sù cã ý nghÜa quèc tÕ, vµ ®· ®i ®Õn nh÷ng
thÓ hiÖn nay th× chñ nghÜa M¸c, xÐt vÒ mäi mÆt, ®Òu thï nghÞch
kÕt luËn t−¬ng tù nh− cña P«-t¬-rª-xèp… ThËt lµ ng©y th¬ ®Õn
víi mäi thø chñ nghÜa d©n téc - tù do.
nçi… Nh−ng chóng ta kh«ng nªn nãi tr−íc, mµ tr−íc hÕt lµ ta
Sù viÖc lµ nh− thÕ vµ v× sao l¹i nh− thÕ, ®ã lµ ®iÒu mµ b©y
h·y ph©n tÝch cho xong vÊn ®Ò vÒ mÆt thuÇn tóy lý luËn ®·.
giê chóng ta sÏ nãi tíi.
"Th¾ng lîi cña phe nµo ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n", M¸c
®· x¸c ®Þnh, ch¼ng h¹n, trong cuéc chiÕn tranh ý n¨m 1859.
I
A. P«-t¬-rª-xèp ®· nãi ®Õn chÝnh vÝ dô ®ã, mét "vÝ dô cã mét ý
B¹n ®äc sÏ hiÓu ®−îc dÔ dµng h¬n mÊu chèt cña nh÷ng ®iÒu nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi chóng ta, do mét vµi ®Æc ®iÓm cña nã".
bÊt h¹nh cña A. P«-t¬-rª-xèp ®· dÉn ®Õn chç P«-t¬-rª-xèp ®i Cßn chóng ta, chóng ta còng ®ång ý lÊy vÝ dô mµ A. P«-t¬-rª-
d−íi ngän cê chñ nghÜa d©n téc - tù do, nÕu b¹n ®äc ®i s©u vµo xèp ®· chän.
®o¹n v¨n sau ®©y trong bµi b¸o cña «ng ta: Na-p«-lª-«ng III tuyªn chiÕn víi ¸o n¨m 1859 tuång nh− ®Ó
"… Víi tÊt c¶ nhiÖt t©m vèn cã, hä (M¸c vµ çc ®ång chÝ cña «ng gi¶i phãng ý, nh−ng thËt ra lµ ®Ó phôc vô lîi Ých triÒu ®¹i cña
ta) ®· lao ®i t×m çch kh¾c phôc vÊn ®Ò, dï cho vÊn ®Ò cã phøc t¹p «ng ta.
mÊy ®i n÷a; hä chÈn ®o¸n cuéc xung ®ét, hä cè g¾ng x¸c ®Þnh xem A. P«-t¬-rª-xèp viÕt: "§»ng sau Na-p«-lª-«ng III, xuÊt
th¾ng lîi cña phe nµo sÏ më réng ®−êng ph¸t triÓn cho nh÷ng kh¶ hiÖn bãng d¸ng cña Goãc-tsa-cèp, ng−êi võa míi ký mét
n¨ng mµ theo ý hä lµ ®¸ng mong muèn h¬n c¶, vµ b»ng çch Êy hä hiÖp −íc bÝ mËt víi hoµng ®Õ Ph¸p". Çi mí nh÷ng
x¸c lËp mét c¬ së nhÊt ®Þnh cho viÖc x©y dùng s¸ch l−îc cña hä" m©u thuÉn ®ang h×nh thµnh: mét bªn lµ chÕ ®é qu©n chñ
(tr. 73, do chóng t«i viÕt ng¶). ph¶n ®éng nhÊt ë ch©u ¢u, ®ang ¸p bøc n−íc ý, mét bªn lµ
nh÷ng ®¹i diÖn cña n−íc ý çch m¹ng ®ang tù gi¶i phãng, kÓ ®−îc mong muèn h¬n, cho nªn chóng ta, h¬n mét nöa thÕ kû
c¶ Ga-ri-ban-®i, hä ®ang tay n¾m tay cïng ®i víi tªn cùc kú sau, chóng ta còng ph¶i gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò y nh− thÕ.
ph¶n ®éng Na-p«-lª-«ng III, v. v.. A. P«-t¬-rª-xèp viÕt: "§øng A. P«-t¬-rª-xèp kh«ng nhËn thÊy r»ng vÊn ®Ò mµ M¸c ®Æt ra
bªn ngoµi téi lçi mµ nãi: "c¶ hai ®Òu qu¸ tåi tÖ", nh− thÕ cã ph¶i n¨m 1859 (còng nh− trong nhiÒu tr−êng hîp kh¸c vÒ sau): “th¾ng
®¬n gi¶n h¬n kh«ng? Tuy thÕ, c¶ ¡ng-ghen, c¶ M¸c lÉn L¸t-xan lîi cña phe nµo ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n” t−¬ng ®−¬ng víi
®Òu kh«ng bÞ "sù ®¬n gi¶n" cña lèi gi¶i quyÕt nh− vËy mª hoÆc, vÊn ®Ò: "th¾ng lîi cña giai cÊp t− s¶n nµo ®¸ng ®−îc mong muèn
hä b¾t tay vµo t×m tßi vÊn ®Ò" (A. P«-t¬-rª-xèp muèn nãi: h¬n". A. P«-t¬-rª-xèp kh«ng nhËn thÊy r»ng M¸c gi¶i ®¸p vÊn ®Ò
nghiªn cøu vµ ph©n tÝch vÊn ®Ò), "kÕt côc nµo cña cuéc xung nµy vµo gi÷a lóc kh«ng nh÷ng cã nh÷ng phong trµo t− s¶n râ rÖt
®ét lµ cã lîi h¬n cho sù nghiÖp mµ hä tha thiÕt ®eo ®uæi". lµ tiÕn bé mµ cßn lµ lóc nh÷ng phong trµo Êy ®ang chiÕm ®Þa vÞ
Tr¸i víi L¸t-xan, M¸c vµ ¡ng-ghen nghÜ r»ng n−íc Phæ ph¶i hµng ®Çu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö ë nh÷ng n−íc quan
can thiÖp. Theo sù thõa nhËn cña chÝnh ngay A. P«-t¬-rª-xèp th× träng nhÊt ë ch©u ¢u. HiÖn nay, ®èi víi nh÷ng thµnh viªn râ
M¸c, ¡ng-ghen ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, cßn cho r»ng "viÖc rµng lµ quan träng vµ chñ yÕu cña "çi khèi hµnh ®éng chung" ë
xung ®ét víi liªn minh thï ®Þch cã thÓ g©y ra ë §øc mét phong ch©u ¢u, nh− n−íc Anh vµ n−íc §øc ch¼ng h¹n, mµ l¹i nghÜ ®Õn
trµo d©n téc, phong trµo nµy sÏ lan réng bÊt chÊp ý muèn cña mét giai cÊp t− s¶n tiÕn bé, mét phong trµo t− s¶n tiÕn bé, th× thËt
nhiÒu tªn thèng trÞ ë xø nµy, vµ çc «ng tù hái: trong çi khèi nùc c−êi. "Ph¸i d©n chñ" t− s¶n cò cña çc n−íc nµy ― nh÷ng
hµnh ®éng chung ë ch©u ¢u Êy, c−êng quèc nµo sÏ lµ çi tÖ n−íc chiÕm mét vÞ trÝ trung t©m vµ quan träng nhÊt ― ®· trë nªn
chÝnh: chÕ ®é qu©n chñ ph¶n ®éng miÒn §a-nýp hay nh÷ng ®¹i ph¶n ®éng. Nh−ng «ng A. P«-t¬-rª-xèp ®· "quªn" ®iÒu ®ã vµ ®·
biÓu quan träng kh¸c cña khèi hµnh ®éng chung Êy". thay thÕ quan ®iÓm cña ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i (kh«ng ph¶i lµ t−
A. P«-t¬-rª-xèp kÕt luËn: ®èi víi chóng ta th× M¸c ®óng hay s¶n) b»ng quan ®iÓm cña ph¸i d©n chñ gi¶ hiÖu cò (t− s¶n).
L¸t-xan ®óng, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng mÊy; ®iÒu quan träng ChuyÓn sang quan ®iÓm cña mét giai cÊp kh¸c vµ h¬n n÷a cña
lµ c¶ hai ®Òu nhÊt trÝ cho r»ng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh theo quan mét giai cÊp cò, ®· lçi thêi råi, ®Êy chÝnh lµ chñ nghÜa c¬ héi
®iÓm quèc tÕ xem th¾ng lîi cña phe nµo ®¸ng ®−îc mong thuÇn tóy nhÊt. Kh«ng thÓ nµo bµo ch÷a ®−îc cho th¸i ®é Êy
muèn h¬n. b»ng çch ph©n tÝch néi dung kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t
§ã lµ vÝ dô mµ A. P«-t¬-rª-xèp ®· chän, ®ã lµ lËp luËn cña triÓn lÞch sö trong thêi ®¹i cò vµ trong thêi ®¹i míi.
«ng ta. A. P«-t¬-rª-xèp suy luËn: nÕu lóc ®ã M¸c ®· biÕt "®¸nh ChÝnh giai cÊp t− s¶n ― nh− giai cÊp t− s¶n ë §øc vµ c¶
gi¸ nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ" (theo lèi nãi cña A. P«-t¬-rª- ë Anh n÷a ch¼ng h¹n ― ®ang ra søc tiÕn hµnh çi trß ®¸nh
xèp), mÆc dï tÝnh chÊt tèi ph¶n ®éng cña chÝnh phñ c¶ hai bªn tr¸o mµ P«-t¬-rª-xèp ®· tiÕn hµnh: hä ®¸nh tr¸o thêi ®¹i
tham chiÕn, th× ngµy nay nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt còng ph¶i cã ®Õ quèc chñ nghÜa b»ng thêi ®¹i nh÷ng phong trµo t− s¶n
mét sù ®¸nh gi¸ gièng nh− vËy. tiÕn bé, phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ phong trµo gi¶i
Suy luËn ®ã ng©y th¬ - Êu trÜ hay lµ rÊt ngôy biÖn, v× phãng d©n chñ. A. P«-t¬-rª-xèp theo ®u«i giai cÊp t− s¶n
chung quy l¹i, nã cã nghÜa lµ: v× n¨m 1859, M¸c ®· gi¶i mét çch kh«ng cã phª ph¸n. Vµ ®iÒu ®ã l¹i cµng kh«ng
quyÕt vÊn ®Ò xÐt xem th¾ng lîi cña giai cÊp t− s¶n nµo ®¸ng thÓ tha thø ®−îc, nhÊt lµ v× A. P«-t¬-rª-xèp trong vÝ dô
mµ b¶n th©n «ng ta lùa chän, ®· buéc ph¶i thõa nhËn vµ ®Þnh n¨m. Trong thêi ®¹i Êy, kh«ng ph¶i giai cÊp t− s¶n ph−¬ng T©y
râ nh÷ng nhËn ®Þnh ®· h−íng dÉn M¸c, ¡ng-ghen vµ L¸t-xan dïng tiÒn b¹c ®Ó ñng hé mét vµi c−êng quèc kh¸c; tr¸i l¹i,
trong thêi ®¹i ®· qua tõ l©u råi Êy lµ thuéc lo¹i nµo∗. nh÷ng c−êng quèc nµythùc sù lµ "çi tÖ chÝnh". A. P«-t¬-rª-xèp
Thø nhÊt, ®ã lµ nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ phong trµo d©n téc (ë kh«ng thÓ kh«ng biÕt r»ng hiÖn nay kh«ng cã mét c−êng quèc
§øc vµ ý), vÒ sù thËt lµ phong trµo Êy lan réng bÊt chÊp ý muèn kh¸c nµo lµ vµ cã thÓ lµ "çi tÖ chÝnh" ― chÝnh «ng ta ®· thõa
cña "nh÷ng ®¹i biÓu thêi trung cæ"; thø hai, ®ã lµ nh÷ng nhËn nhËn ®iÒu Êy trong bµi b¸o ®ã.
®Þnh vÒ "çi tÖ chÝnh" qu©n chñ ph¶n ®éng (¸o, Ph¸p thêi Na- Giai cÊp t− s¶n (nh− giai cÊp t− s¶n §øc ch¼ng h¹n, nh−ng
p«-lª-«ng, v. v.) trong çi khèi hµnh ®éng chung ë ch©u ¢u. ®©u ph¶i chØ cã mét m×nh nã), v× nh÷ng môc ®Ých vô lîi, ®ang
Nh÷ng nhËn ®Þnh Êy rÊt râ rµng vµ kh«ng thÓ tranh c·i nhen l¹i hÖ t− t−ëng cña nh÷ng phong trµo d©n téc, t×m çch cè
®−îc. Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt kh«ng hÒ phñ nhËn tÝnh chÊt di chuyÓn nã vµo thêi kú ®Õ quèc chñ nghÜa, nghÜa lµ vµo mét
tiÕn bé cña çc phong trµo gi¶i phãng d©n téc - t− s¶n thêi kú kh¸c h¼n. Bao giê còng thÕ, bän c¬ héi chñ nghÜa ®Òu
chèng l¹i çc lùc l−îng cña chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é theo ®u«i giai cÊp t− s¶n, chóng tõ bá quan ®iÓm cña ph¸i d©n
chuyªn chÕ. A. P«-t¬-rª-xèp kh«ng thÓ kh«ng biÕt r»ng hiÖn chñ hiÖn ®¹i ®Ó chuyÓn sang quan ®iÓm cña ph¸i d©n chñ cò (t−
nay kh«ng cã vµ tr−íc kia còng ch¼ng cã ®iÒu g× gièng nh− s¶n). ChÝnh ®ã lµ sai lÇm chñ yÕu cña tÊt c¶ çc bµi b¸o, cña
vËy ë nh÷ng c−êng quèc chñ yÕu, nghÜa lµ ë nh÷ng c−êng toµn bé lËp tr−êng vµ toµn bé ®−êng lèi cña A. P«-t¬-rª-xèp vµ
quèc tham chiÕn quan träng nhÊt cña thêi ®¹i chóng ta. ë cña nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa thñ tiªu ®ång chÝ h−íng víi
ý còng nh− ë §øc, lóc bÊy giê cã nh÷ng phong trµo «ng ta. M¸c vµ ¡ng-ghen gi¶i quyÕt vÊn ®Ò xem xem th¾ng lîi
gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n ®· tõng kÐo dµi hµng chôc cña giai cÊp t− s¶n nµo ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n, chÝnh lµ
________ vµo thêi kú ph¸i d©n chñ cò (t− s¶n), hai «ng ch¨m lo ph¸t triÓn
∗
Nh©n ®©y xin nh¾c l¹i r»ng A. P«-t¬-rª-xèp kh«ng chÞu chøng mét phong trµo tù do chñ nghÜa quy m« nhá thµnh mét phong
minh xem M¸c hoÆc L¸t-xan, ai lµ ng−êi ®· ®¸nh gi¸ ®óng nh÷ng ®iÒu trµo d©n chñ m·nh liÖt. Cßn A. P«-t¬-rª-xèp th× tuyªn truyÒn
kiÖn cña cuéc chiÕn tranh n¨m 1859. Chóng t«i nghÜ (tr¸i víi Mª-rinh) cho chñ nghÜa d©n téc - tù do t− s¶n vµo thêi kú ph¸i d©n chñ
r»ng chÝnh M¸c nhËn xÐt ®óng vµ vÒ vÊn ®Ò ®ã, L¸t-xan còng lµ mét hiÖn ®¹i (kh«ng ph¶i lµ t− s¶n), gi÷a lóc ë Anh, ë §øc còng nh−
ng−êi c¬ héi chñ nghÜa, gièng nh− khi «ng ta ve v·n Bi-xm¸c. L¸t-xan ë Ph¸p ch¼ng ®©u cßn cã nh÷ng phong trµo t− s¶n tiÕn bé, hoÆc
thÝch øng víi th¾ng lîi cña Phæ vµ cña Bi-xm¸c, víi t×nh tr¹ng çc chØ lµ tù do chñ nghÜa quy m« nhá hay d©n chñ m·nh liÖt. M¸c
phong trµo d©n téc d©n chñ ë ý vµ ë §øc kh«ng cã lùc l−îng ®Çy ®ñ.
vµ ¡ng-ghen ®· tiÕn tr−íc so víi thêi ®¹i cña çc «ng, thêi ®¹i
Nh− thÕ, L¸t-xan thiªn vÒ mét chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n téc - tù do
cña nh÷ng phong trµo d©n téc - t− s¶n tiÕn bé, ®Èy nh÷ng
chñ nghÜa. Tr¸i l¹i, M¸c khuyÕn khÝch vµ ph¸t triÓn mét chÝnh s¸ch ®éc
phong trµo Êy tiÕn lªn h¬n n÷a, ch¨m lo lµm cho nh÷ng phong
lËp, triÖt ®Ó d©n chñ, chèng l¹i sù hÌn nh¸t d©n téc - tù do chñ nghÜa
trµo ®ã lan réng "bÊt chÊp" ý muèn cña nh÷ng ®¹i biÓu thêi
(n−íc Phæ mµ can thiÖp chèng l¹i Na-p«-lª-«ng III n¨m 1859 th× sÏ kÝch
thÝch phong trµo nh©n d©n ë §øc). L¸t-xan th−êng nh×n lªn h¬n lµ trung cæ.
nh×n xuèng, «ng ta bÞ Bi-xm¸c lµm cho lãa m¾t. "Th¾ng lîi" cña Bi- A. P«-t¬-rª-xèp còng nh− tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi -
xm¸c kh«ng biÖn hé ®−îc tÝ nµo cho chñ nghÜa c¬ héi cña L¸t-xan. s«-vanh, ®· thôt lïi so víi thêi ®¹i cña «ng ta, thêi ®¹i cña
ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i, vµ ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña ph¸i d©n giai cÊp t− s¶n, chø kh«ng ph¶i theo quan ®iÓm cña giai cÊp
chñ cò (t− s¶n), quan ®iÓm ®· lçi thêi l©u råi, ®· hÕt sinh khÝ míi ∗.
råi, vµ chÝnh do ®ã mµ lµ quan ®iÓm sai lÇm vÒ c¨n b¶n. A. P«-t¬-rª-xèp kh«ng suy nghÜ g× ®Õn ý nghÜa cña sù thËt
Cho nªn A. P«-t¬-rª-xèp lóng tóng tuyÖt väng khi «ng ta mµ «ng ta ®· ph¸t biÓu khi nãi nh− vËy. H·y cho r»ng hai n−íc
®−a ra lêi kªu gäi tèi ph¶n ®éng nµy víi ph¸i d©n chñ. ®ang ®¸nh nhau trong thêi ®¹i nh÷ng phong trµo gi¶i phãng
d©n téc - t− s¶n. §øng trªn quan ®iÓm cña ph¸i d©n chñ hiÖn
"… §õng lïi b−íc mµ h·y tiÕn lªn. Kh«ng ph¶i tiÕn tíi chñ nghÜa ®¹i, th× nªn mong muèn n−íc nµo th¾ng? LÏ dÜ nhiªn lµ n−íc
ç nh©n mµ tr¸i l¹i, tiÕn tíi ý thøc quèc tÕ thËt hoµn chØnh vµ thËt nµo mµ th¾ng sÏ kÝch thÝch m¹nh mÏ h¬n vµ lµm ph¸t triÓn
m¹nh. TiÕn lªn theo mét ý nghÜa nµo ®ã cßn cã nghÜa lµ lïi l¹i: lïi vÒ m·nh liÖt h¬n phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp t− s¶n vµ sÏ
¡ng-ghen, M¸c, L¸t-xan, vÒ ph−¬ng ph¸p çc «ng ®¸nh gi¸ nh÷ng lµm cho chÕ ®é phong kiÕn suy yÕu nhiÒu h¬n. Thø n÷a, h·y
cuéc xung ®ét quèc tÕ, vÒ quan niÖm cña çc «ng cho r»ng cã thÓ sö cho r»ng yÕu tè quyÕt ®Þnh cña hoµn c¶nh lÞch sö kh¸ch quan
dông nh÷ng hµnh ®éng quèc tÕ cña çc n−íc vµo môc ®Ých chung cña ®· thay ®æi, vµ t− b¶n cña thêi kú gi¶i phãng d©n téc ®· bÞ thay
ph¸i d©n chñ". thÕ bëi t− b¶n ®Õ quèc chñ nghÜa quèc tÕ, t− b¶n ph¶n ®éng, tµi
chÝnh. Gi¶ dô r»ng mét n−íc chiÕm 3/4 ch©u Phi vµ n−íc kia
A. P«-t¬-rª-xèp ®· lµm cho ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i lïi l¹i, chiÕm 1/4. Néi dung kh¸ch quan cña cuéc chiÕn tranh gi÷a
kh«ng ph¶i "theo mét ý nghÜa nµo ®ã" mµ lµ theo mäi ý nghÜa; chóng víi nhau lµ sù ph©n chia l¹i ch©u Phi. Nh− thÕ th× ta nªn
«ng ta kÐo ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i lïi vÒ nh÷ng khÈu hiÖu vµ hÖ cÇu mong cho n−íc nµo th¾ng? §Æt c©u hái nh− tr−íc kia, th×
t− t−ëng cña ph¸i d©n chñ - t− s¶n cò, lïi vÒ t×nh tr¹ng quÇn c©u hái ®ã thËt lµ v« nghÜa v× nh÷ng tiªu chuÈn cò kh«ng cßn
chóng phô thuéc vµo giai cÊp t− s¶n… Ph−¬ng ph¸p cña M¸c n÷a: kh«ng cßn cã sù ph¸t triÓn l©u dµi cña phong trµo gi¶i
tr−íc hÕt lµ xem xÐt néi dung kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh lÞch sö phãng t− s¶n, vµ còng kh«ng cßn cã qu¸ tr×nh ph¸ s¶n l©u dµi
trong mét thêi ®iÓm cô thÓ nhÊt ®Þnh, trong mét hoµn c¶nh cô cña chÕ ®é phong kiÕn. ViÖc lµm cña ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i
thÓ nhÊt ®Þnh ®Ó hiÓu xem tr−íc hÕt phong trµo cña giai cÊp kh«ng ph¶i lµ gióp n−íc thø nhÊt cñng cè "quyÒn hµnh" cña nã
trªn 3/4 ch©u Phi, còng kh«ng ph¶i lµ gióp n−íc thø hai chiÕm
nµo lµ ®éng lùc chÝnh cña sù tiÕn bé cã thÓ cã trong hoµn c¶nh
h÷u 3/4 nµy (dÇu cho nÒn kinh tÕ cña n−íc nµy ph¸t triÓn nhanh
cô thÓ Êy. Lóc ®ã, n¨m 1859, néi dung kh¸ch quan cña qu¸
h¬n n−íc thø nhÊt).
tr×nh lÞch sö trªn lôc ®Þa ch©u ¢u kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa ®Õ
Ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i chØ trung thµnh víi m×nh, nÕu nã
quèc mµ lµ çc phong trµo gi¶i phãng d©n téc - t− s¶n. §éng
kh«ng liªn minh víi bÊt cø mét giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc nµo,
lùc chÝnh lóc Êy lµ phong trµo cña giai cÊp t− s¶n chèng l¹i
nh÷ng lùc l−îng cña chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é chuyªn ________
∗
A. P«-t¬-rª-xèp viÕt: "ThËt ra, chÝnh suèt trong thêi ®¹i gäi lµ
chÕ. ThÕ mµ 55 n¨m sau, khi ®Þa vÞ cña bän phong kiÕn ph¶n
thêi ®¹i ®×nh trÖ nµy, nh÷ng qu¸ tr×nh ph©n liÖt ph©n tö réng lín ®·
®éng ®· bÞ bän trïm t− b¶n tµi chÝnh trong giai cÊp t− s¶n
diÔn ra bªn trong mçi n−íc vµ t×nh h×nh quèc tÕ ®· dÇn dÇn biÕn ®æi,
giµ cçi chiÕm mÊt vµ rèt cuéc l¹i còng gièng hÖt bän phong
v× yÕu tè quyÕt ®Þnh cña t×nh h×nh quèc tÕ ngµy cµng trë nªn râ rµng
kiÕn, A. P«-t¬-rª-xèp, con ng−êi rÊt th«ng minh Êy, l¹i muèn lµ chÝnh s¸ch chinh phôc thuéc ®Þa, chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc
®¸nh gi¸ nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ theo quan ®iÓm cña hiÕu chiÕn".
nÕu nã tuyªn bè r»ng "c¶ hai ®Òu qu¸ tåi tÖ", nÕu nã mong mái c¶, chóng ta ®ang sèng ë kho¶ng giao thêi gi÷a hai thêi ®¹i vµ
cho giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc ë bÊt cø n−íc nµo còng thÊt b¹i. chØ cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng biÕn cè lÞch sö cã ý nghÜa lín lao
Trong thùc tÕ, mäi çch gi¶i quyÕt kh¸c ®Òu cã tÝnh chÊt d©n téc - ®ang diÔn ra tr−íc m¾t chóng ta nÕu tr−íc hÕt chóng ta ph©n tÝch
tù do chñ nghÜa vµ kh«ng cã chót g× gièng víi chñ nghÜa quèc nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña b−íc chuyÓn tõ thêi ®¹i nµy
tÕ ch©n chÝnh. sang thêi ®¹i kia. VÊn ®Ò ë ®©y lµ nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö quan
träng: trong mçi thêi ®¹i ®Òu cã vµ sÏ cßn cã nh÷ng phong trµo
ç biÖt, côc bé, khi tiÕn, khi lïi; ®Òu cã vµ sÏ cßn cã nh÷ng thiªn
Mong b¹n ®äc kh«ng bÞ lõa dèi bëi çi thuËt ng÷ v¨n hoa h−íng kh¸c nhau ®i chÖch ra khái phong trµo chung vµ nhÞp ®é
mµ A. P«-t¬-rª-xèp dïng ®Ó che ®Ëy viÖc «ng ta chuyÓn sang chung cña phong trµo. Chóng ta kh«ng thÓ biÕt nh÷ng phong
quan ®iÓm cña giai cÊp t− s¶n. Khi A. P«-t¬-rª-xèp kªu lªn: trµo lÞch sö ç biÖt cña mét thêi ®¹i nµo ®ã sÏ ph¸t triÓn nhanh
"kh«ng ph¶i tiÕn tíi chñ nghÜa ç nh©n mµ tr¸i l¹i, tiÕn tíi ý chãng ®Õn møc nµo vµ sÏ ®¹t kÕt qu¶ nh− thÕ nµo. Nh−ng chóng
thøc quèc tÕ thËt hoµn chØnh vµ thËt m¹nh" lµ «ng ta muèn ®èi ta cã thÓ biÕt vµ chóng ta biÕt giai cÊp nµo ®øng ë trung t©m cña
lËp quan ®iÓm cña «ng ta víi quan ®iÓm cña Cau-xky. ¤ng ta thêi ®¹i nµy hay thêi ®¹i kh¸c vµ x¸c ®Þnh néi dung c¨n b¶n,
gäi quan ®iÓm cña Cau-xky (vµ cña nh÷ng ng−êi t−¬ng tù nh− ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn chÝnh cña thêi ®¹i Êy, nh÷ng ®Æc ®iÓm
Cau-xky) lµ "chñ nghÜa ç nh©n", cã ý muèn nãi r»ng Cau-xky chñ yÕu cña bèi c¶nh lÞch sö cña thêi ®¹i Êy, v. v.. ChØ trªn c¬ së
kh«ng chÞu c©n nh¾c xem "th¾ng lîi cña phe nµo ®¸ng ®−îc nµy, nghÜa lµ tr−íc hÕt xem xÐt nh÷ng nÐt kh¸c nhau c¬ b¶n cña
mong muèn h¬n" vµ biÖn hé cho chñ nghÜa d©n téc - tù do cña çc "thêi ®¹i" (chø kh«ng ph¶i cña çc giai ®o¹n lÞch sö ç biÖt ë
c«ng nh©n ë mçi n−íc "ç biÖt". ¤ng ta nãi: nh−ng chóng t«i, ― çc n−íc) th× chóng ta míi cã thÓ ®Þnh ra ®óng ®¾n s¸ch l−îc cña
nghÜa lµ A. P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin, Ma-xlèp, Plª-kha-nèp, chóng ta; vµ chØ cã dùa trªn c¬ së hiÓu biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬
v. v., ― chóng t«i dùa vµo "ý thøc quèc tÕ thËt hoµn chØnh vµ b¶n cña mét thêi ®¹i, chóng ta míi cã thÓ tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc
thËt m¹nh", v× nÕu nh− chóng t«i ®i theo chñ nghÜa d©n téc - tù ®iÓm chi tiÕt cña n−íc nµy hay n−íc nä.
do thuéc mét s¾c th¸i nµo ®ã th× ®Êy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ §iÓm c¬ b¶n cña sù ngôy biÖn cña A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-
theo quan ®iÓm cña mét n−íc ç biÖt (hay cña mét d©n téc ç xky (bµi b¸o cña Cau-xky ®· ®−îc ®¨ng còng trong sè Êy cña tê
biÖt) mµ lµ theo mét quan ®iÓm quèc tÕ ch©n chÝnh… NÕu çch "Sù nghiÖp cña chóng ta")152 hay lµ sù sai lÇm c¬ b¶n cã tÝnh
lËp luËn nµy kh«ng ph¶i lµ rÊt … bØ æi, th× còng lµ lè bÞch. chÊt lÞch sö ®· dÉn c¶ hai t¸c gi¶ ®Õn nh÷ng kÕt luËn d©n téc -
A. P«-t¬-rª-xèp vµ bÌ lò còng nh− Cau-xky, ®ang theo ®u«i tù do chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i nh÷ng kÕt luËn m¸c-xÝt, ―
giai cÊp t− s¶n, ph¶n l¹i quan ®iÓm cña giai cÊp mµ chóng tù chÝnh lµ ë mÆt ®ã.
nhËn m×nh lµ ®¹i biÓu. VÊn ®Ò lµ ë chç: çi vÝ dô mµ A. P«-t¬-rª-xèp ®· chän
II vµ cho r»ng cã mét "ý nghÜa ®Æc biÖt", cô thÓ lµ çi vÝ dô
vÒ cuéc chiÕn tranh ë ý n¨m 1859, còng nh− nhiÒu vÝ dô
A. P«-t¬-rª-xèp ®Æt tªn cho bµi b¸o cña «ng ta lµ "ë lÞch sö t−¬ng tù do Cau-xky nªu ra, ®Òu "kh«ng liªn
kho¶ng giao thêi gi÷a hai thêi ®¹i". Kh«ng nghi ngê g× quan ®Õn chÝnh nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö" cã çi "kho¶ng
giao thêi" mµ chóng ta hiÖn ®ang sèng trong ®ã. Chóng ta h·y ®Çu ®i xuèng, ®Êy lµ thêi ®¹i giai cÊp t− s¶n tiÕn bé chuyÓn
gäi thêi ®¹i mµ chóng ta ®ang b−íc vµo (hay nãi cho ®óng h¬n thµnh t− b¶n tµi chÝnh ph¶n ®éng vµ tèi ph¶n ®éng. §Êy lµ thêi
lµ thêi ®¹i mµ chóng ta ®· b−íc vµo nh−ng míi chØ ë giai ®o¹n ®¹i mét giai cÊp míi, giai cÊp d©n chñ hiÖn ®¹i, chuÈn bÞ vµ tËp
®Çu), lµ thêi ®¹i hiÖn ®¹i (hay lµ thêi ®¹i thø ba). Ta gäi thêi ®¹i hîp dÇn dÇn lùc l−îng cña m×nh. Thêi ®¹i thø ba, võa míi b¾t
mµ ta võa sèng xong lµ thêi ®¹i võa qua (hay thêi ®¹i thø hai). ®Çu, ®Æt giai cÊp t− s¶n vµo mét "®Þa vÞ" t−¬ng tù nh− ®Þa vÞ cña
Nh− thÕ th× ph¶i gäi thêi ®¹i, trong ®ã A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau- nh÷ng l·nh chóa phong kiÕn trong thêi ®¹i thø nhÊt. §©y lµ thêi
xky rót ra nh÷ng vÝ dô cña hä, lµ thêi ®¹i tr−íc kia (hay thêi ®¹i ®¹i cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ cña nh÷ng chÊn ®éng ®Õ quèc chñ
thø nhÊt). Lèi ngôy biÖn chèi tai, nh÷ng lý luËn sai tr¸i kh«ng nghÜa hay nh÷ng chÊn ®éng b¾t nguån tõ chñ nghÜa ®Õ quèc.
thÓ tha thø ®−îc cña A. P«-t¬-rª-xèp còng nh− cña Cau-xky râ ChÝnh b¶n th©n Cau-xky chø kh«ng ph¶i ai kh¸c ®· x¸c ®Þnh
rµng lµ xuÊt ph¸t tõ chç hä thay nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i mét çch hÕt søc chÝnh x¸c nh÷ng nÐt chñ yÕu cña thêi ®¹i thø
hiÖn ®¹i (thêi ®¹i thø ba) b»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i ba, thêi ®¹i ®ang b¾t ®Çu, trong c¶ mét lo¹t bµi b¸o vµ trong
tr−íc kia (thêi ®¹i thø nhÊt). quyÓn s¸ch cña «ng ta: "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn" (xuÊt
Chóng ta h·y nãi râ ý kiÕn cña chóng ta. b¶n n¨m 1909); Cau-xky ®· nªu râ thêi ®¹i thø ba kh¸c c¨n b¶n
Çch ph©n chia th«ng th−êng nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö, th−êng víi thêi ®¹i thø hai (thêi ®¹i võa qua) ë chç nµo vµ ®· thõa
®−îc nªu ra trong s¸ch b¸o m¸c-xÝt, mµ Cau-xky nh¾c ®i nh¾c nhËn r»ng nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t, còng nh− nh÷ng ®iÒu
l¹i nhiÒu lÇn vµ ®−îc A. P«-t¬-rª-xèp vËn dông trong bµi b¸o kiÖn vµ nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh cña ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i
cña «ng ta, lµ nh− sau: 1) 1789 - 1871; 2) 1871 - 1914; 3) 1914 - ? ®· kh¸c tr−íc v× nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö kh¸ch quan ®· thay
DÜ nhiªn lµ nh÷ng çch ph©n giíi h¹n ®ã, còng nh− nãi chung ®æi. B©y giê Cau-xky ®èt tÊt c¶ nh÷ng g× mµ tr−íc ®©y «ng ta
nh÷ng çch ph©n giíi h¹n trong giíi tù nhiªn hoÆc trong x· t«n thê; Cau-xky ®· lËt mÆt mét çch bÊt ngê nhÊt, mét çch
héi, ®Òu chØ cã tÝnh chÊt quy −íc vµ kh«ng cè ®Þnh, ®Òu lµ sèng s−îng nhÊt, mét çch v« sØ nhÊt. Trong quyÓn s¸ch nãi
t−¬ng ®èi chø kh«ng ph¶i lµ tuyÖt ®èi. Vµ nÕu ta lÊy nh÷ng sù trªn, «ng ta nãi th¼ng ra nh÷ng triÖu chøng cña chiÕn tranh,
kiÖn lÞch sö næi bËt nhÊt, ®¸ng chó ý nhÊt ®Ó lµm mèc cho h¬n n÷a, «ng ta ®· nãi th¼ng ra nh÷ng triÖu chøng cña chÝnh
nh÷ng phong trµo lÞch sö lín th× ®ã còng chØ lµm mét çch cuéc chiÕn tranh mµ ®Õn n¨m 1914 ®· trë thµnh sù thËt. ChØ cÇn
pháng chõng mµ th«i. Thêi ®¹i thø nhÊt, tõ cuéc §¹i çch so s¸nh qua vµi ®o¹n viÕt trong quyÓn s¸ch ®ã víi nh÷ng ®iÒu
m¹ng Ph¸p ®Õn cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Phæ lµ thêi ®¹i mµ mµ Cau-xky viÕt b©y giê, còng ®ñ ®Ó chøng minh mét çch râ
giai cÊp t− s¶n ®ang ph¸t triÓn m¹nh, ®ang th¾ng lîi trªn mäi rµng nhÊt r»ng «ng ta ®· ph¶n l¹i nh÷ng niÒm tin vµ nh÷ng lêi
mÆt. §©y lµ thêi ®¹i mµ giai cÊp t− s¶n ®ang lªn, ®©y lµ thêi tuyªn bè trÞnh träng nhÊt cña chÝnh «ng ta. Vµ vÒ ph−¬ng diÖn
®¹i cña nh÷ng phong trµo d©n chñ - t− s¶n nãi chung vµ cña nµy, Cau-xky kh«ng ph¶i lµ mét tr−êng hîp ç biÖt (vµ tuyÖt
nh÷ng phong trµo d©n téc - t− s¶n nãi riªng, ®©y lµ thêi ®¹i nhiªn ch¼ng ph¶i lµ mét tr−êng hîp ngo¹i lÖ chØ x¶y ra ë §øc),
nh÷ng thiÕt chÕ lçi thêi cña chÕ ®é phong kiÕn vµ chuyªn chÕ mµ lµ ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cho c¶ mét tÇng líp trªn cña ph¸i d©n
®ang biÕn ®i nhanh chãng. Thêi ®¹i thø hai lµ thêi ®¹i giai chñ hiÖn ®¹i lµ ph¸i mµ gÆp lóc nguy cÊp th× ch¹y sang hµng
cÊp t− s¶n giµnh ®−îc quyÒn thèng trÞ hoµn toµn vµ ®ang b¾t ngò giai cÊp t− s¶n.
TÊt c¶ nh÷ng vÝ dô lÞch sö mµ A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-xky trµo d©n chñ nãi chung, nghÜa lµ d©n chñ - t− s¶n, xÐt vÒ néi
nªu ra ®Òu thuéc vÒ thêi ®¹i thø nhÊt. Néi dung kh¸ch quan dung kinh tÕ vµ néi dung giai cÊp cña nã mµ nãi. Hoµn toµn tù
chñ yÕu cña nh÷ng hiÖn t−îng lÞch sö trong thêi ®¹i nh÷ng nhiªn lµ lóc ®ã kh«ng thÓ ®Æt mét vÊn ®Ò nµo kh¸c ngoµi vÊn
cuéc chiÕn tranh ― kh«ng ph¶i chØ nh÷ng cuéc chiÕn tranh n¨m ®Ò xem xem trong mét t×nh h×nh nµo ®ã dÉn tíi sù thÊt b¹i cña
1855, 1859, 1864, 1866, 1870 mµ c¶ cuéc chiÕn tranh n¨m 1877 nh÷ng lùc l−îng ph¶n ®éng nµo ®ã (nh÷ng lùc l−îng phong
(chiÕn tranh Nga - Thæ-nhÜ-kú) vµ n¨m 1896 - 1897 (chiÕn tranh kiÕn vµ chuyªn chÕ ®ang ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña giai cÊp t−
gi÷a Thæ-nhÜ-kú víi Hy-l¹p vµ nh÷ng cuéc biÕn lo¹n ë ¸c-mª- s¶n), th¾ng lîi cña giai cÊp t− s¶n nµo cã thÓ më réng "®−êng
ni-a), ― lµ nh÷ng phong trµo d©n téc - t− s¶n hoÆc nh÷ng "c¬n ph¸t triÓn" h¬n cho ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i.
co giËt" cña x· héi t− s¶n ®ang tù gi¶i phãng khái nh÷ng h×nh V¶ l¹i, ― ngay c¶ A. P«-t¬-rª-xèp còng buéc ph¶i c«ng nhËn
thøc kh¸c nhau cña chÕ ®é phong kiÕn. Trong nhiÒu n−íc ph¸t ®iÒu nµy, ― khi M¸c "®¸nh gi¸" nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ
triÓn lóc ®ã tuyÖt ®èi kh«ng thÓ nãi ®Õn viÖc ph¸i d©n chñ hiÖn dùa trªn c¬ së nh÷ng phong trµo t− s¶n - d©n téc vµ phong trµo
®¹i cã mét hµnh ®éng thËt sù ®éc lËp vµ t−¬ng øng víi giai gi¶i phãng, th× M¸c xuÊt ph¸t tõ viÖc x¸c ®Þnh xem th¾ng lîi
cña phe nµo cã thÓ t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho "sù
®o¹n r÷a n¸t vµ suy tµn cña giai cÊp t− s¶n. Trong nh÷ng giai
ph¸t triÓn" (tr. 74 bµi b¸o cña A. P«-t¬-rª-xèp) cña nh÷ng
cÊp tån t¹i lóc bÊy giê vµ cã tham gia chiÕn tranh ë thêi ®¹i Êy,
phong trµo d©n téc vµ nãi chung cña nh÷ng phong trµo d©n
th× giai cÊp t− s¶n lµ giai cÊp chñ yÕu, ®ang ®i lªn vµ lµ giai cÊp
chñ cña nh©n d©n. §iÒu Êy cã nghÜa lµ ®øng tr−íc nh÷ng cuéc
duy nhÊt cã thÓ cã mét søc m¹nh ¸p ®¶o ®Êu tranh chèng l¹i
xung ®ét vò trang do viÖc giai cÊp t− s¶n tiÕn lªn giµnh chÝnh
nh÷ng thiÕt chÕ phong kiÕn vµ chuyªn chÕ. Trong nhiÒu n−íc,
quyÒn g©y ra trong nh÷ng quèc gia kh¸c nhau, th× còng nh−
giai cÊp t− s¶n ®ã, do çc tÇng líp kh¸c nhau cña nh÷ng ng−êi
vµo n¨m 1848, M¸c quan t©m nhiÒu h¬n hÕt ®Õn sù më réng
s¶n xuÊt hµng hãa kh¸ gi¶ ®¹i biÓu, lµ giai cÊp tiÕn bé ë nhiÒu
vµ sù t¨ng c−êng h¬n n÷a cña çc phong trµo d©n chñ - t− s¶n
møc ®é kh¸c nhau vµ ®«i khi l¹i lµ giai cÊp çch m¹ng n÷a (vÝ
do sù tham gia cã tÝnh chÊt quÇn chóng ngµy cµng réng r·i vµ
dô nh− mét bé phËn cña giai cÊp t− s¶n ý n¨m 1859); nh−ng ngµy cµng "cã tÝnh chÊt b×nh d©n", cña giai cÊp tiÓu t− s¶n nãi
®Æc ®iÓm chung cña c¶ thêi ®¹i ®ã chÝnh lµ tÝnh chÊt tiÕn bé chung, cña n«ng d©n nãi riªng, nãi tãm l¹i, cña nh÷ng giai cÊp
cña giai cÊp t− s¶n, tøc lµ viÖc giai cÊp t− s¶n ch−a lµm xong, kh«ng cã cña. ChÝnh sù quan t©m cña M¸c ®Õn viÖc më réng
ch−a hoµn thµnh cuéc ®Êu tranh cña nã chèng chÕ ®é phong c¬ së x· héi cña phong trµo vµ ®Õn sù ph¸t triÓn cña phong
kiÕn. Hoµn toµn tù nhiªn lµ lóc ®ã nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i trµo, ®· lµm cho s¸ch l−îc triÖt ®Ó d©n chñ cña M¸c c¨n b¶n
d©n chñ hiÖn ®¹i ― vµ c¶ M¸c, lµ ®¹i biÓu cña nh÷ng ng−êi ®ã, ― kh¸c víi s¸ch l−îc kh«ng triÖt ®Ó cña L¸t-xan lµ s¸ch l−îc
xuÊt ph¸t tõ nguyªn lý kh«ng thÓ phñ nhËn ®−îc lµ ph¶i ñng thiªn vÒ tháa hiÖp víi bän d©n téc - tù do chñ nghÜa.
hé giai cÊp t− s¶n tiÕn bé (giai cÊp t− s¶n cã n¨ng lùc ®Êu Trong thêi ®¹i thø ba còng thÕ, nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ
tranh) chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn, ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò xem còng gièng nhau vÒ h×nh thøc víi nh÷ng cuéc xung ®ét trong
xem "th¾ng lîi cña phe nµo", nghÜa lµ cña giai cÊp t− s¶n nµo, thêi ®¹i thø nhÊt, nh−ng néi dung x· héi vµ giai cÊp cña nh÷ng
lµ ®¸ng mong muèn h¬n. Lóc ®ã, phong trµo nh©n d©n trong cuéc xung ®ét ®ã ®· hoµn toµn thay ®æi. Hoµn c¶nh lÞch sö
nh÷ng n−íc chÝnh bÞ l«i cuèn vµo chiÕn tranh, lµ mét phong kh¸ch quan ®· kh¸c h¼n tr−íc.
Cuéc ®Êu tranh cña t− b¶n ®ang lªn chèng chÕ ®é phong l¾m. Vµ M¸c ®· "nhËn ®Þnh": ë n−íc nµo, trong mét hoµn c¶nh
kiÕn ®Ó tù gi¶i phãng trong khu«n khæ quèc gia, ®· nh−êng (t×nh h×nh) cô thÓ nµo ®ã, th¾ng lîi cña phong trµo gi¶i phãng -
b−íc cho cuéc ®Êu tranh cña t− b¶n tµi chÝnh tèi ph¶n ®éng, giµ t− s¶n lµ quan träng h¬n cho viÖc ph¸ vì nh÷ng thµnh tr× cña
cçi, lçi thêi, ®ang b−íc vµo con ®−êng suy vong, chèng nh÷ng chÕ ®é phong kiÕn toµn ch©u ¢u.
lùc l−îng míi. Khu«n khæ d©n téc - t− s¶n cña çc n−íc mµ HiÖn nay, trong thêi ®¹i thø ba, kh«ng cßn nh÷ng thµnh tr×
trong thêi ®¹i thø nhÊt ®· lµm chç dùa cho sù ph¸t triÓn cña phong kiÕn cã tÇm quan träng toµn ch©u ¢u n÷a. Ph¸i d©n chñ
nh÷ng lùc l−îng s¶n xuÊt cña nh©n lo¹i ®ang tù gi¶i phãng hiÖn ®¹i dÜ nhiªn lµ cã nhiÖm vô "sö dông" nh÷ng cuéc xung ®ét
khái chÕ ®é phong kiÕn, th× hiÖn nay, trong thêi ®¹i thø ba, ®· quèc tÕ nh−ng, tr¸i víi chñ tr−¬ng cña A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-
trë thµnh mét ch−íng ng¹i cho sù ph¸t triÓn vÒ sau nµy cña xky, viÖc sö dông nµy râ rµng lµ ph¶i cã tÝnh chÊt quèc tÕ, vµ
nh÷ng lùc l−îng Êy. Tõ chç lµ mét giai cÊp tiªn tiÕn vµ ®ang nh»m kh«ng ph¶i chèng l¹i t− b¶n tµi chÝnh n−íc nµy hay n−íc
lªn, hiÖn nay giai cÊp t− s¶n ®· trë thµnh mét giai cÊp suy ®åi, kia, mµ lµ chèng t− b¶n tµi chÝnh quèc tÕ. H¬n n÷a, kh«ng ph¶i
tµn t¹, hÊp hèi, ph¶n ®éng. Mét giai cÊp hoµn toµn kh¸c ®· trë giai cÊp ®ang lªn çch ®©y 50 hay 100 n¨m lµ giai cÊp ph¶i tiÕn
thµnh giai cÊp ®ang lªn, hiÓu theo nghÜa lÞch sö réng lín. hµnh viÖc sö dông nµy. VÊn ®Ò lóc Êy lµ "hµnh ®éng quèc tÕ"
A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-xky ®· tõ bá quan ®iÓm cña giai cÊp (theo çch nãi cña A. P«-t¬-rª-xèp) cña ph¸i d©n chñ - t− s¶n tiªn
®ã vµ ®· quay trë l¹i ®»ng sau, lÆp l¹i lêi nãi l¸o cña giai cÊp t− tiÕn nhÊt, cßn hiÖn nay th× lÞch sö vµ hoµn c¶nh kh¸ch quan ®ang
s¶n dùa vµo çi ý kiÕn cho r»ng c¶ hiÖn nay n÷a th× néi dung ®Æt ra mét nhiÖm vô ®¹i lo¹i nh− thÕ cho mét giai cÊp kh¸c h¼n.
kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh lÞch sö vÉn lµ phong trµo tiÕn bé cña
giai cÊp t− s¶n chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn. Thùc ra, hiÖn nay III
ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i kh«ng thÓ theo ®u«i giai cÊp t− s¶n ph¶n
®éng, ®Õ quèc chñ nghÜa ®−îc, dï giai cÊp nµy mang "mµu s¾c" A. P«-t¬-rª-xèp nãi mét çch rÊt kh«ng ®Çy ®ñ vÒ ®Æc ®iÓm
nµo ®i n÷a th× còng vËy. cña thêi ®¹i thø hai hay, "mét ®o¹n bèn m−¬i l¨m n¨m" (1870 -
Trong thêi ®¹i thø nhÊt, kh¸ch quan mµ nãi, nhiÖm vô 1914) nãi theo çch nãi cña «ng ta. T¸c phÈm do T¬-rèt-xki xuÊt
lÞch sö lµ: trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng ®¹i biÓu b¶n b»ng tiÕng §øc th× còng vËy, tuy r»ng T¬-rèt-xki kh«ng t¸n
chñ yÕu cña chÕ ®é phong kiÕn ®ang hÊp hèi, giai cÊp t− thµnh nh÷ng kÕt luËn thùc tÕ cña A. P«-t¬-rª-xèp (®iÒu nµy
s¶n tiÕn bé nªn "sö dông" nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ nh− chøng tá T¬-rèt-xki s¸ng suèt h¬n P«-t¬-rª-xèp); v¶ l¹i, hai t¸c
thÕ nµo cho cã lîi nhiÒu nhÊt cho toµn bé ph¸i d©n chñ - t−
gi¶ nµy vÞ tÊt ®· nh×n thÊy râ çi nguyªn nh©n ®· lµm hä gÇn
s¶n thÕ giíi nãi chung. Lóc Êy, trong thêi ®¹i thø nhÊt, tøc
nhau trong mét chõng mùc nµo ®ã.
lµ thêi ®¹i ë vµo h¬n mét nöa thÕ kû vÒ tr−íc, dÜ nhiªn vµ
VÒ thêi ®¹i mµ chóng ta gäi lµ thêi ®¹i thø hai hay lµ thêi
kh«ng thÓ tr¸nh khái lµ giai cÊp t− s¶n, bÞ lÖ thuéc vµo chÕ
®¹i võa qua, A. P«-t¬-rª-xèp viÕt:
®é phong kiÕn, rÊt mong muèn cho bän phong kiÕn, tøc lµ
bän ¸p chÕ "nã" bÞ thÊt b¹i; v¶ l¹i, con sè nh÷ng thµnh tr× "Sù h¹n chÕ ë nh÷ng vÊn ®Ò chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng vµ vÒ ®Êu tranh
chñ yÕu cña chÕ ®é phong kiÕn, nh÷ng thµnh tr× trung vµ t− t−ëng phæ biÕn vÒ mét sù ph¸t triÓn tuÇn tù, nh÷ng dÊu hiÖu
t©m, cã tÇm quan träng toµn ch©u ¢u, kh«ng ph¶i lµ nhiÒu nµy cña thêi ®¹i, mµ mét sè ng−êi ®· nªu lªn thµnh nguyªn t¾c, th×
®èi víi nh÷ng ng−êi kh¸c ®· trë thµnh mét viÖc th«ng th−êng vµ, víi ®Êu tranh gay g¾t h¬n vµ m·nh liÖt h¬n ®· xuÊt hiÖn, vÝ nh−
tÝnh çch Êy, ®· trë thµnh mét yÕu tè cÊu thµnh t©m lý cña hä, mét s¾c nh÷ng cuéc b·i c«ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, gi¸ sinh ho¹t
th¸i t− t−ëng cña hä" (71). "Kh¶ n¨ng tiÕn triÓn ®Òu ®Æn vµ chÝn ch¾n cña t¨ng lªn, ¸ch ¸p bøc cña t− b¶n tµi chÝnh trë thµnh kh«ng thÓ
nã (thêi ®¹i ®ã) cã hai mÆt tr¸i: thø nhÊt, kh¶ n¨ng Êy hiÓn nhiªn lµ bÊt
chÞu næi n÷a, v. v., v. v..
lùc kh«ng thÝch nghi ®−îc víi nh÷ng thêi ®¹i mµ sù ph¸t triÓn tuÇn tù
Thùc ra, kh«ng ph¶i nh− vËy, ― chóng ta biÕt rÊt râ ®iÒu ®ã.
®ã bÞ rèi lo¹n vµ trong ®ã x¶y ra mäi tai häa, thø hai, kh¶ n¨ng Êy ®Æc
biÖt bÞ h¹n chÕ trong khu«n khæ cña hµnh ®éng d©n téc, trong ph¹m vi Trong thêi ®¹i Êy, kh«ng cã mét n−íc nµo, tuyÖt ®èi kh«ng cã
d©n téc" (72)… "Ch¼ng cã çch m¹ng, còng ch¼ng cã chiÕn tranh" (70)… mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa lín nµo ë ch©u ¢u l¹i tr¸nh ®−îc
"Ph¸i d©n chñ cµng dÔ cã mét tÝnh chÊt d©n téc nhÊt lµ khi mµ thêi kú cuéc ®Êu tranh gi÷a hai trµo l−u tr¸i ng−îc nhau trong néi bé
"chiÕn tranh trËn ®Þa" cña nã kÐo dµi vµ khi mµ thêi ®¹i ®ã cña lÞch sö ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i. Trong mçi n−íc lín, mÆc dÇu tÝnh chÊt
ch©u ¢u cßn kÐo dµi ch−a chÊm døt.., thêi ®¹i kh«ng cã nh÷ng cuéc "hßa b×nh", "®×nh ®èn", tr× trÖ chung cña thêi ®¹i, cuéc ®Êu
xung ®ét quèc tÕ ë trong lßng ch©u ¢u, vµ v× vËy còng kh«ng cã nh÷ng tranh Êy vÉn cã nh÷ng h×nh thøc kÞch liÖt nhÊt, kÓ c¶ sù ph©n
cuéc rèi lo¹n v−ît qu¸ biªn giíi çc quèc gia d©n téc, vµ kh«ng say mª
liÖt. Nh−ng trµo l−u tr¸i ng−îc nhau Êy, biÓu hiÖn trong mäi
nh÷ng quyÒn lîi trªn ph¹m vi toµn ch©u ¢u hay toµn thÕ giíi" (75 - 76).
lÜnh vùc cña cuéc sèng vµ trong mäi vÊn ®Ò cña ph¸i d©n chñ
ThiÕu sãt chÝnh cña ®o¹n nhËn ®Þnh ®ã, còng nh− cña ®o¹n hiÖn ®¹i: th¸i ®é ®èi víi giai cÊp t− s¶n, liªn minh víi bän tù do
mµ T¬-rèt-xki nãi vÒ thêi ®¹i Êy, lµ ë chç nã kh«ng muèn thÊy vµ chñ nghÜa, biÓu quyÕt ng©n s¸ch, th¸i ®é ®èi víi chÝnh s¸ch
kh«ng muèn thõa nhËn nh÷ng m©u thuÉn néi bé s©u s¾c trong thuéc ®Þa, nh÷ng cuéc c¶i çch, tÝnh chÊt cña cuéc ®Êu tranh
ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i lµ ph¸i ®· ph¸t triÓn trªn c¬ së Êy. Thµnh kinh tÕ, tÝnh chÊt trung lËp cña çc c«ng ®oµn, v. v..
thö ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i cña thêi ®¹i "T− t−ëng phæ biÕn vÒ mét sù ph¸t triÓn tuÇn tù" ch−a hÒ
®ã vÉn lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt, mét chØnh thÓ nãi chung ®· bao giê thèng trÞ hoµn toµn trong néi bé ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i
thÊm nhuÇn t− t−ëng vÒ sù ph¸t triÓn tuÇn tù, ®· mang tÝnh chÊt nh− P«-t¬-rª-xèp vµ T¬-rèt-xki ®· nãi. Kh«ng, t− t−ëng Êy ®·
d©n téc, ®· mÊt thãi quen víi nh÷ng sù rèi lo¹n cña sù ph¸t triÓn kÕt tinh l¹i thµnh mét trµo l−u nhÊt ®Þnh, trµo l−u nµy, trong
tuÇn tù ®ã vµ víi nh÷ng tai häa, ®· co hÑp l¹i vµ mèc meo.
thêi kú nµy ë ch©u ¢u, ®· bao phen dÉn ®Õn sù h×nh thµnh
Thùc ra, kh«ng thÓ nh− thÕ ®−îc, v× song song víi
nh÷ng phe ph¸i, ®«i khi c¶ nh÷ng ®¶ng ph¸i riªng biÖt trong
nh÷ng xu h−íng nµy, th× râ rµng lµ nh÷ng xu h−íng kh¸c,
néi bé ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i. Trµo l−u nµy cã nh÷ng l·nh tô
nh÷ng xu h−íng tr¸i ng−îc l¹i, còng t¸c ®éng: "sù tån t¹i"
cña nã, cã c¬ quan b¸o chÝ, chÝnh s¸ch vµ cã ¶nh h−ëng riªng
cña quÇn chóng c«ng nh©n ®· quèc tÕ hãa, ― sù thu hót vµo
çc thµnh phè vµ sù san b»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña nã ― vµ ¶nh h−ëng ®Æc biÖt cã tæ chøc ― ®èi víi quÇn
trong nh÷ng thµnh phè lín trªn toµn thÕ giíi, sù quèc tÕ chóng nh©n d©n. Vµ cßn h¬n thÕ n÷a. Trµo l−u nµy ngµy cµng
hãa cña t− b¶n, sù x¸o trén d©n c− thµnh thÞ vµ n«ng th«n, dùa vµo ― vµ cuèi cïng ®· "dùa" h¼n vµo, nÕu cã thÓ nãi vËy ―
d©n c− ng−êi b¶n xø vµ ng−êi çc d©n téc kh¸c, trong nh÷ng lîi Ých cña mét tÇng líp x· héi nhÊt ®Þnh trong néi bé
nh÷ng xÝ nghiÖp lín, v. v. ― nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp trë ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i.
nªn s©u s¾c h¬n, nh÷ng nghiÖp ®oµn chñ g©y ¸p lùc ngµy LÏ tù nhiªn lµ “t− t−ëng phæ biÕn vÒ mét sù ph¸t triÓn
cµng lín ®èi víi nh÷ng c«ng ®oµn thî, nh÷ng h×nh thøc tuÇn tù" ®· thu hót vµo hµng ngò cña ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i
c¶ mét lo¹t b¹n ®−êng tiÓu t− s¶n, råi nh÷ng ®Æc ®iÓm tiÓu t− trªn mét tÇng líp x· héi nµo ®ã ë trong néi bé ph¸i d©n chñ
s¶n xuÊt hiÖn trong ®êi sèng vµ, do ®ã, trong "ph−¬ng h−íng" hiÖn ®¹i, ― tÇng líp nµy g¾n liÒn víi giai cÊp t− s¶n cïng "mµu
chÝnh trÞ cña mét tÇng líp nµo ®ã nh÷ng nghÞ sÜ, nhµ b¸o, viªn s¾c" d©n téc víi nã bëi v« vµn mèi liªn hÖ vÒ quyÒn lîi kinh tÕ,
chøc nghiÖp ®oµn; trong giai cÊp c«ng nh©n h×nh thµnh ra mét x· héi vµ chÝnh trÞ chung, ― mét trµo l−u thï ®Þch mét çch døt
lo¹i tÇng líp quan liªu, quý téc, tÇng líp nµy hoÆc lín hoÆc kho¸t, c«ng nhiªn, rÊt tù gi¸c vµ triÖt ®Ó víi mäi quan ®iÓm vÒ
nhá, t¸ch riªng mét çch râ rÖt, hoÆc kh«ng râ rÖt. "nh÷ng rèi lo¹n trong sù ph¸t triÓn tuÇn tù".
Ta h·y xÐt viÖc chiÕm thuéc ®Þa, viÖc më réng l·nh thæ thuéc C¶ mét lo¹t sai lÇm mµ T¬-rèt-xki (Êy lµ ch−a nãi g× ®Õn A.
®Þa, ch¼ng h¹n. Ch¾c ch¾n ®Êy lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm P«-t¬-rª-xèp) ph¹m ph¶i trong lÜnh vùc s¸ch l−îc hay tæ chøc
cña thêi ®¹i ta ®ang bµn ®Õn vµ cña phÇn ®«ng çc n−íc lín. ®Òu b¾t nguån tõ chÝnh viÖc sî kh«ng d¸m hoÆc kh«ng chÞu,
§øng vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ mµ nãi, ®iÒu Êy cã nghÜa lµ g×? §ã hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thõa nhËn r»ng sù "chÝn muåi" hoµn
lµ mét khèi lín nh÷ng siªu lîi nhuËn vµ nh÷ng ®Æc quyÒn riªng toµn cña trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa còng nh− mèi liªn hÖ chÆt chÏ,
cho giai cÊp t− s¶n, vµ nhÊt ®Þnh ®ã lµ kh¶ n¨ng, tr−íc hÕt cña keo s¬n, gi÷a trµo l−u ®ã víi bän d©n téc - tù do chñ nghÜa (hay
mét sè rÊt Ýt tiÓu t− s¶n råi sau n÷a lµ cña nh÷ng nh©n viªn cã víi chñ nghÜa x· héi - d©n téc) ngµy nay, lµ ®iÒu ®· x¶y ra trong
®Þa vÞ cao, nh÷ng c«ng chøc cña phong trµo c«ng nh©n, v. v., thùc tÕ. Trong thùc tiÔn, nÕu ng−êi ta phñ nhËn sù "chÝn muåi"
®−îc h−ëng nh÷ng mÈu thõa cña nh÷ng "phÇn b¸nh ngät Êy". ®ã vµ sù g¾n bã keo s¬n ®ã th× Ýt ra ng−êi ta còng sÏ hoµn toµn bÞ
§©y lµ mét sù viÖc kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc mµ M¸c vµ ¡ng- mÊt ph−¬ng h−íng vµ bÊt lùc tr−íc tai häa x· héi - d©n téc chñ
ghen ®· thõa nhËn vµ nhÊn m¹nh: mét thiÓu sè kh«ng ®¸ng kÓ nghÜa (hay d©n téc - tù do chñ nghÜa) hiÖn ®ang thÞnh hµnh.
cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ch¼ng h¹n, ®−îc "h−ëng" theo çch Mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - d©n
Êy nh÷ng mÈu thõa cña nh÷ng lîi nhuËn thuéc ®Þa vµ cña téc, nãi chung ®Òu bÞ A. P«-t¬-rª-xèp còng nh− M¸c-tèp, ¸c-
nh÷ng ®Æc quyÒn ®ã. Nh−ng ®iÒu mµ lóc Êy lµ mét hiÖn t−îng xen-rèt, VI. C«-xèp-xki («ng nµy ®· ®i ®Õn chç bµo ch÷a cho
hoµn toµn riªng cña n−íc Anh th× ®· dÇn dÇn trë thµnh chung viÖc nh÷ng ng−êi d©n chñ §øc ®· theo tinh thÇn d©n téc - tù do
cho tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n lín ë ch©u ¢u khi chóng ngµy cµng chñ nghÜa mµ biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh) vµ c¶ T¬-rèt-
x©m chiÕm ®−îc nhiÒu thuéc ®Þa réng lín vµ, nãi chung, song xki n÷a phñ nhËn.
song víi sù lín lªn vµ sù ph¸t triÓn cña giai ®o¹n ®Õ quèc chñ "Lý lÏ" chÝnh cña hä lµ kh«ng cã sù ¨n khíp hoµn toµn
nghÜa cña chñ nghÜa t− b¶n. gi÷a viÖc tr−íc kia ph©n chia ph¸i d©n chñ "c¨n cø theo chñ
Tãm l¹i, "t− t−ëng phæ biÕn vÒ mét sù ph¸t triÓn tuÇn nghÜa c¬ héi" víi viÖc ph©n chia hiÖn nay "c¨n cø theo chñ
tù" cña thêi ®¹i thø hai (hay lµ thêi ®¹i võa qua) kh«ng nghÜa x· héi - d©n téc". Thø nhÊt, xÐt nh÷ng sù thËt th× lý lÏ
ph¶i chØ g©y ra mét "sù bÊt lùc nµo ®ã kh«ng thÝch nghi ®ã kh«ng ®óng, nh− chóng ta sÏ chøng minh, vµ thø hai, nã
®−îc víi nh÷ng rèi lo¹n trong sù ph¸t triÓn tuÇn tù ®ã", hoµn toµn phiÕn diÖn, thiÕu sãt vµ xÐt theo quan ®iÓm m¸c-
nh− A. P«-t¬-rª-xèp nghÜ, nã kh«ng ph¶i chØ t¹o ra mét sè xÝt th× nã kh«ng ®øng v÷ng vÒ nguyªn t¾c. NhiÒu ng−êi vµ
xu h−íng "kh¶ n¨ng chñ nghÜa" 153 nh− T¬-rèt-xki nãi, nhiÒu nhãm cã thÓ ch¹y tõ phe nµy sang phe kh¸c, ®iÒu
mµ nã ®· s¶n sinh ra c¶ mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa dùa Êy kh«ng nh÷ng cã thÓ x¶y ra mµ cßn lµ kh«ng thÓ tr¸nh
khái, mçi khi x¶y ra mét cuéc "®¶o lén" x· héi lín; tÝnh chÊt cña vµ t− t−ëng nh÷ng nguyªn t¾c c¨n b¶n, chñ yÕu cña nh÷ng trµo
mét trµo l−u nµo ®ã sÏ kh«ng m¶y may v× thÕ mµ thay ®æi, vµ l−u ®ã.
mèi liªn hÖ t− t−ëng gi÷a nh÷ng trµo l−u nhÊt ®Þnh vµ ý nghÜa §Ò cËp ®Õn ®Ò tµi ®ã d−íi mét khÝa c¹nh h¬i kh¸c mét tÝ,
giai cÊp cña nh÷ng trµo l−u ®ã còng kh«ng thay ®æi. H×nh nh− chóng ta sÏ ®Æt c©u hái: chñ nghÜa x· héi - d©n téc tõ ®©u mµ
nh÷ng nhËn ®Þnh nµy hÕt søc phæ biÕn vµ hiÓn nhiªn ®Õn nçi ra? Nã ph¸t triÓn nh− thÕ nµo vµ lín lªn nh− thÕ nµo? Çi g×
ng−êi ta c¶m thÊy khã chÞu, khi ph¶i nhÊn m¹nh qu¸ ®Õn lµm cho nã cã t¸c dông vµ cã søc m¹nh? Ai kh«ng tr¶ lêi ®−îc
nh÷ng nhËn ®Þnh ®ã. Êy vËy mµ nh÷ng t¸c gi¶ chóng ta ®Ò cËp nh÷ng c©u hái ®ã, th× hoµn toµn ch¼ng hiÓu g× vÒ chñ nghÜa x·
®Õn, l¹i quªn mÊt chÝnh nh÷ng nhËn ®Þnh ®ã. ý nghÜa giai cÊp héi - d©n téc vµ, lÏ tÊt nhiªn lµ hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng
c¨n b¶n cña chñ nghÜa c¬ héi, ― hay, nãi çch kh¸c, néi dung "ph©n râ ranh giíi vÒ t− t−ëng" víi chñ nghÜa Êy, dï cho hä cã
kinh tÕ vµ x· héi cña nã, ― lµ ë chç mét sè phÇn tö cña ph¸i d©n thÒ sèng thÒ chÕt r»ng hä s½n sµng "ph©n râ ranh giíi vÒ t−
chñ hiÖn ®¹i ®· ng¶ theo (®· thùc tÕ ng¶ theo, tøc lµ ngay c¶ khi t−ëng" víi chñ nghÜa x· héi - d©n téc.
hä kh«ng tù gi¸c) giai cÊp t− s¶n trong nhiÒu vÊn ®Ò. Chñ nghÜa ThÕ mµ chØ cã thÓ cã mét c©u gi¶i ®¸p duy nhÊt cho c©u hái
c¬ héi lµ mét chÝnh s¸ch c«ng nh©n tù do chñ nghÜa. Ai sî nãi Êy: chñ nghÜa x· héi - d©n téc s¶n sinh ra tõ chñ nghÜa c¬ héi, vµ
nh− vËy lµ tá ra "cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i" th× chóng t«i khuyªn hä chÝnh chñ nghÜa c¬ héi ®· lµm cho nã m¹nh. Lµm thÕ nµo mµ
chÞu khã nghiªn cøu nh÷ng lêi tuyªn bè cña M¸c, ¡ng-ghen vµ chñ nghÜa x· héi - d©n téc cã thÓ sinh ra "ngay mét lóc" ®−îc?
cña Cau-xky (mét "ng−êi cã uy tÝn", ®Æc biÖt tiÖn lîi cho nh÷ng Hoµn toµn gièng nh− çch mét ®øa trÎ ra ®êi "ngay mét lóc"
kÎ thï cña "chñ nghÜa bÌ ph¸i", cã ®óng thÕ kh«ng?) dï chØ lµ sau chÝn th¸ng thai nghÐn. Mçi biÓu hiÖn trong v« sè nh÷ng
nh÷ng lêi tuyªn bè vÒ chñ nghÜa c¬ héi Anh. Kh«ng nghi ngê biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi trong suèt thêi ®¹i thø hai (hay
chót nµo c¶, nghiªn cøu nh− vËy sÏ ®−a ta ®Õn chç thõa nhËn lµ thêi ®¹i võa qua) trong tÊt c¶ çc n−íc ch©u ¢u lµ mét trong
r»ng chñ nghÜa c¬ héi vµ chÝnh s¸ch c«ng nh©n tù do chñ nghÜa nh÷ng con suèi nhá ®· nhËp "ngay mét lóc" l¹i ®Ó hiÖn nay trë
lµ hoµn toµn gièng hÖt nhau. ý nghÜa giai cÊp c¨n b¶n cña chñ thµnh con s«ng lín x· héi - d©n téc chñ nghÜa dï lµ víi dßng
nghÜa x· héi - d©n téc trong thêi ®¹i chóng ta hoµn toµn gièng n−íc kh«ng s©u l¾m (ta h·y nãi thªm: ®ôc vµ bÈn). Sau khi
nh− thÕ. T− t−ëng c¨n b¶n cña chñ nghÜa c¬ héi lµ sù liªn ®−îc thai nghÐn chÝn th¸ng, ®øa con ph¶i t¸ch khái ng−êi mÑ;
minh hay lµ sù gÇn gòi (®«i khi lµ sù tháa hiÖp, sù kÕt thµnh sau khi ®−îc thai nghÐn hµng mÊy chôc n¨m, chñ nghÜa x· héi -
khèi, v. v.) gi÷a giai cÊp t− s¶n víi kÎ ®èi lËp víi nã. T− t−ëng d©n téc, çi kÕt qu¶ chÝn muåi nµy cña chñ nghÜa c¬ héi, trong
c¨n b¶n cña chñ nghÜa x· héi - d©n téc còng gièng hÖt nh− mét thêi gian t−¬ng ®èi ng¾n (so víi hµng chôc n¨m ®ã) ph¶i
vËy. TuyÖt ®èi kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, chñ nghÜa c¬ héi vµ t¸ch khái chñ nghÜa d©n chñ hiÖn ®¹i. Dï nh÷ng ng−êi thiÖn ý
chñ nghÜa x· héi - d©n téc gièng nhau vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ vÒ cã kªu gµo, giËn dçi, næi giËn ®Õn mÊy ®i n÷a khi nghe ph¸t
t− t−ëng, cã liªn hÖ víi nhau vµ thËm chÝ gièng hÖt nhau n÷a. biÓu nh÷ng ý kiÕn ®ã vµ nh÷ng lêi ®ã, th× ®iÒu ®ã vÉn kh«ng
V¶ l¹i, cè nhiªn lµ chóng ta kh«ng c¨n cø vµo ç nh©n hay thÓ tr¸nh khái, v× ®Êy lµ hËu qu¶ cña toµn bé sù ph¸t triÓn x·
nhãm, mµ c¨n cø vµo viÖc ph©n tÝch néi dung giai cÊp héi cña ph¸i d©n chñ hiÖn ®¹i vµ cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch
cña nh÷ng trµo l−u x· héi vµ viÖc nghiªn cøu vÒ mÆt chÝnh trÞ quan cña thêi ®¹i thø ba.
Nh−ng nÕu kh«ng cã sù phï hîp hoµn toµn gi÷a sù ph©n quanh hai tê nhËt b¸o ― dÊu hiÖu kh¸ch quan x¸c thùc nhÊt vÒ
chia ph¸i d©n chñ "c¨n cø theo chñ nghÜa c¬ héi" vµ sù ph©n tÝnh chÊt quÇn chóng cña mét trµo l−u: cô thÓ lµ tê "NhËt b¸o
chia ph¸i ®ã "c¨n cø theo chñ nghÜa x· héi - d©n téc", th× ph¶i ng−êi c«ng d©n"155 cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ tê "TruyÒn tin
ch¨ng ®iÒu ®ã chøng minh r»ng kh«ng cã mèi liªn hÖ vÒ b¶n hµng ngµy"156 cña nhãm ®Þch thñ cña chñ nghÜa c¬ héi. Hai tê
chÊt gi÷a nh÷ng hiÖn t−îng ®ã? Mét lµ: ®iÒu Êy kh«ng chøng nhËt b¸o nµy bÞ ch×m ngËp d−íi ngän sãng cña chñ nghÜa d©n
minh g× c¶, ch¼ng kh¸c g× viÖc mét sè ng−êi t− s¶n, håi cuèi thÕ téc; nh−ng gÇn 1/10 sè ng−êi ñng hé tê thø nhÊt vµ ®é 3/7 sè
kû XVIII, khi th× ng¶ vÒ phÝa phong kiÕn, khi th× ng¶ vÒ phÝa ng−êi ñng hé tê thø hai ®· tá ra ®èi lËp. Ph−¬ng ph¸p so s¸nh
nh©n d©n, kh«ng chøng minh r»ng "kh«ng cã nh÷ng mèi liªn th«ng th−êng ®èi lËp mét çch ®¬n gi¶n "§¶ng x· héi chñ
hÖ" gi÷a sù ph¸t triÓn cña giai cÊp t− s¶n víi §¹i çch m¹ng nghÜa Anh" víi "§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp" lµ ph−¬ng ph¸p
Ph¸p n¨m 1789. Hai lµ, nãi mét çch tæng qu¸t ― vµ ®©y chÝnh kh«ng ®óng, v× ng−êi ta quªn sù liªn minh cã thËt gi÷a §¶ng
lµ ®iÒu chóng ta muèn nãi ®Õn ― th× cã sù phï hîp Êy. Chóng c«ng nh©n ®éc lËp víi c¶ ph¸i Pha-biªng157 lÉn "C«ng ®¶ng"158.
ta h·y chän kh«ng ph¶i chØ mét n−íc mµ nhiÒu n−íc, vÝ dô nh− Nh− vËy, trong 10 n−íc chØ cã hai n−íc lµ ngo¹i lÖ, nh−ng c¶ ë
m−êi n−íc ë ch©u ¢u: §øc, Anh, Ph¸p, BØ, Nga, ý, Thôy-®iÓn, ®Êy n÷a, ngo¹i lÖ còng kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ tuyÖt ®èi, v× çc
Thôy-sÜ, Hµ-lan vµ Bun-ga-ri. Riªng ba n−íc viÕt ng¶ h×nh nh−, trµo l−u kh«ng ®æi vÞ trÝ, mµ chØ lµ mét lµn sãng ®· trµn ngËp
trong mét møc ®é nµo ®ã, lµ nh÷ng ngo¹i lÖ, cßn trong tÊt c¶ lªn hÇu hÕt nh÷ng ®Þch thñ cña chñ nghÜa c¬ héi (v× nh÷ng lý
çc n−íc kh¸c, th× çc trµo l−u cña nh÷ng ng−êi kiªn quyÕt ®èi do râ rµng ®Õn nçi ta kh«ng cÇn ph¶i nãi ®Õn). §iÒu ®ã chøng
lËp víi chñ nghÜa c¬ héi ®· s¶n sinh ra chÝnh nh÷ng trµo l−u minh mét çch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc søc m¹nh cña lµn sãng
thï ®Þch víi chñ nghÜa x· héi - d©n téc. H·y so s¸nh tê "NguyÖt Êy, nh−ng ®iÒu Êy tuyÖt nhiªn kh«ng xãa bá sù phï hîp
san" næi tiÕng víi nh÷ng ®Þch thñ cña tê ®ã ë §øc, tê "Sù chung, ë kh¾p ch©u ¢u, gi÷a sù ph©n chia cò víi ph©n chia
nghiÖp cña chóng ta" víi nh÷ng ®Þch thñ cña nã ë Nga, ®¶ng míi.
cña BÝt-x«-la-ti vµ ®Þch thñ cña nã ë ý; phe cña Gr©y-lÝch víi Cã ng−êi b¶o chóng ta: sù ph©n chia "c¨n cø theo chñ
phe cña Grim ë Thôy-sÜ, phe cña Bran-tinh víi phe cña H¬- nghÜa c¬ héi" ®· lçi thêi råi; chØ riªng sù ph©n chia thµnh
glung ë Thôy-®iÓn, phe cña T¬-run-xt¬-ra víi phe cña Pan-nª- nh÷ng ng−êi t¸n thµnh chñ nghÜa quèc tÕ vµ nh÷ng ng−êi t¸n
cóc - Goãc-t¬ ë Hµ-lan, cuèi cïng ph¸i "èp-sª-®en-tx¬" víi ph¸i thµnh tÝnh hÑp hßi d©n téc lµ cã ý nghÜa mµ th«i. ý kiÕn nµy lµ
"che-xni-¸c" ë Bun-ga-ri154. Sù phï hîp chung gi÷a sù ph©n chia sai vÒ c¨n b¶n. Kh¸i niÖm "ng−êi t¸n thµnh chñ nghÜa quèc tÕ"
cò vµ sù ph©n chia míi lµ mét ®iÒu cã thËt, nh−ng kh«ng bao sÏ mÊt hÕt c¶ néi dung vµ ý nghÜa, nÕu ta kh«ng ph¸t triÓn nã
giê ta thÊy cã mét sù phï hîp hoµn toµn, ngay c¶ trong nh÷ng mét çch cô thÓ, mµ mçi b−íc ph¸t triÓn cô thÓ nh− thÕ sÏ lµ
hiÖn t−îng ®¬n gi¶n nhÊt cña giíi tù nhiªn; ch¼ng kh¸c g× s«ng mét sù liÖt kª nh÷ng dÊu hiÖu cña sù thï ®Þch víi chñ nghÜa
V«n-ga sau khi nhËp víi s«ng Ca-ma còng kh«ng gièng h¼n víi c¬ héi. Trªn thùc tiÔn th× ®iÒu ®ã l¹i cµng ®óng h¬n n÷a. T¸n
s«ng V«n-ga tr−íc ng· ba nµy, hoÆc con kh«ng gièng hÖt cha thµnh chñ nghÜa quèc tÕ mµ l¹i kh«ng triÖt ®Ó vµ kiªn quyÕt
mÑ. N−íc Anh cã vÎ lµ mét ngo¹i lÖ; thùc ra, trong n−íc nµy, chèng chñ nghÜa c¬ héi, ®ã chØ lµ mét ¶o t−ëng mµ th«i. Cã thÓ
tr−íc chiÕn tranh, ®· cã hai trµo l−u chÝnh h×nh thµnh chung lµ mét vµi ng−êi thuéc lo¹i nµy thµnh thËt tù xem m×nh lµ nh÷ng
D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c 189 190
"ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa", nh−ng ta xÐt ®o¸n con ng−êi dùa
vµo th¸i ®é chÝnh trÞ cña hä chø kh«ng ph¶i dùa vµo nh÷ng
®iÒu hä tù nhËn xÐt vÒ m×nh: th¸i ®é chÝnh trÞ cña nh÷ng "ng−êi c¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng
quèc tÕ chñ nghÜa" kh«ng hµnh ®éng triÖt ®Ó vµ kiªn quyÕt
chèng chñ nghÜa c¬ héi, bao giê còng sÏ gióp ®ì hay ñng hé b¶o vÖ sù thèng nhÊt
trµo l−u d©n téc chñ nghÜa. MÆt kh¸c, bän d©n téc chñ nghÜa cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®øc
còng tù x−ng m×nh lµ nh÷ng "ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa" (Cau- nh− thÕ nµo
xky, Lªn-s¬, Hª-ni-s¬, Van-®Ðc-ven-®¬, Hen-®man vµ nhiÒu
ng−êi kh¸c); vµ kh«ng nh÷ng hä tù x−ng nh− thÕ mµ hä cßn Mét tê b¸o d©n chñ - x· héi §øc ë G«-ta "B¸o nh©n d©n G«-
hoµn toµn thõa nhËn sù gÇn gòi, sù liªn minh vµ sù ®oµn kÕt ta khæ nhá", sè ra ngµy 9 th¸ng Giªng, cã ®¨ng mét bµi nhan ®Ò:
quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi nghÜ gièng nh− hä. Bän c¬ héi chñ "ChÝnh s¸ch cña ®¶ng ®oµn nghÞ viÖn d©n chñ - x· héi d−íi sù
nghÜa kh«ng chèng l¹i "chñ nghÜa quèc tÕ", chóng chØ chñ b¶o hé cña c¶nh s¸t".
tr−¬ng: chñ nghÜa c¬ héi ph¶i ®−îc thõa nhËn trªn ph¹m vi
"Sau hai ngµy ®Çu thi hµnh chÕ ®é kiÓm duyÖt tr−íc, ― çi tê b¸o
quèc tÕ vµ bän c¬ héi chñ nghÜa ph¶i liªn minh víi nhau trªn
®· ®−îc sù b¶o trî dÔ chÞu cña nh÷ng nhµ ®−¬ng côc qu©n sù ®ã viÕt, ―
ph¹m vi quèc tÕ. hoµn toµn râ rµng lµ chÝnh quyÒn trung −¬ng ®· ®Æc biÖt chó ý ®Õn
…………………………………………………………………………. viÖc khãa måm nh÷ng kÎ nµo trong hµng ngò chóng ta ®· ®−a ra
…………………………………………………………………………. nh÷ng lêi phª ph¸n khã chÞu ®èi víi chÝnh s¸ch cña ®¶ng ®oµn d©n
…………………………………………………………………………. chñ - x· héi. Môc ®Ých cña ban kiÓm duyÖt lµ cè g¾ng duy tr× "hßa b×nh
…………………………………………………………………………. trong néi bé ®¶ng" cña ®¶ng d©n chñ - x· héi hay, nãi çch kh¸c, cè
g¾ng b¶o tån "sù thèng nhÊt", "sù cè kÕt" vµ søc m¹nh cña §¶ng d©n
chñ - x· héi §øc. §¶ng d©n chñ - x· héi ®−îc chÝnh phñ b¶o trî, ― ®ã
lµ sù kiÖn quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch ®èi néi cña thêi ®¹i "vÜ ®¹i"
cña chóng ta, thêi ®¹i phôc h−ng cña d©n téc §øc.
§· mÊy tuÇn nay, çc chÝnh kh¸ch ë trong ®¶ng ®oµn d©n chñ - x·
héi chóng ta ®· ra søc cæ ®éng s«i næi cho quan ®iÓm cña hä. T¹i mét
sè c¬ quan trung t©m rÊt quan träng cña ®¶ng, hä bÞ ph¶n ®èi kÞch liÖt.
Sù tuyªn truyÒn cña hä ®· g©y cho c«ng nh©n t©m tr¹ng kh«ng ®ång
t×nh ñng hé nh÷ng nghÞ sÜ ®· biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn
tranh, mµ chÝnh lµ chèng l¹i nh÷ng nghÞ sÜ ®ã. Vµ v× vËy çc nhµ
®−¬ng côc qu©n sù ®· t×m çch gióp ®ì nh÷ng nghÞ sÜ Êy b»ng çch
khi th× dïng quyÒn kiÓm duyÖt ®Ó cÊm s¸ch b¸o xuÊt b¶n, khi th× thñ
tiªu quyÒn tù do héi häp. T¹i ®©y, ë G«-ta, ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi
®−îc ban kiÓm duyÖt qu©n sù gióp ®ì; ë H¨m-bua, lÖnh cÊm héi häp
khÐt tiÕng ®ã ®· trî lùc hä".
C¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng b¶o vÖ sù thèng nhÊt nh− thÕ nµo 191 192 V. I. L ª - n i n
§¨ng l¹i ®o¹n v¨n nµy, tê b¸o d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ ë sù hy sinh nµo trong cuéc chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh. Nh−ng
BÐc-n¬159 ®· chØ ra r»ng nhiÒu tê b¸o d©n chñ - x· héi ë §øc ®· ngµy 28 th¸ng ChÝn 1914, èt-t« Brau-n¬, ñy viªn Ban chÊp hµnh
chÞu tu©n theo chÕ ®é kiÓm duyÖt tr−íc, vµ nãi thªm ý kiÕn cña trung −¬ng, dÉn chøng sè vèn 20 triÖu ®Çu t− vµo b¸o chÝ hîp
m×nh lµ: ph¸p vµ sè 11000 nh©n viªn lµm viÖc trong çc c¬ quan b¸o chÝ
"Nh− vËy ch¼ng bao l©u n÷a sÏ kh«ng cã g× cã thÓ ng¨n c¶n ®−îc Êy. Hµng v¹n ng−êi l·nh ®¹o, viªn chøc vµ c«ng nh©n cã ®Æc
sù nhÊt trÝ cña b¸o chÝ §øc. NÕu ë ®©u ®ã ng−êi ta t×m çch ph¸ sù quyÒn, bÞ chñ nghÜa hîp ph¸p hñ hãa, ®· lµm rèi lo¹n ®éi qu©n
nhÊt trÝ nµy th× chuyªn chÝnh qu©n sù sÏ chÊm døt m−u toan ®ã mét ®«ng ®¶o hµng triÖu nh÷ng ng−êi v« s¶n d©n chñ - x· héi.
çch nhanh chãng vµ kiªn quyÕt, nhê sù tè gi¸c trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp Tõ nh÷ng ®iÒu trªn ®©y, ta cã thÓ rót ra mét bµi häc rÊt râ
cña nh÷ng “ng−êi d©n chñ - x· héi" t¸n thµnh chñ tr−¬ng hßa b×nh rµng: ph¶i ®o¹n tuyÖt h¼n víi chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa
trong néi bé ®¶ng". c¬ héi. Nh−ng ®¸ng lÏ ph¶i lµm nh− thÕ th× bän x· héi chñ
Vµ ®óng lµ nh÷ng tê b¸o d©n chñ - x· héi c¬ héi chñ nghÜa nghÜa - çch m¹ng ba hoa v« vÞ (I-u. G¸c-®ª-nin vµ bÌ lò) cña
®ang tè gi¸c trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp b¸o chÝ cÊp tiÕn! çi tê b¸o v« vÞ lµ tê "T− t−ëng" ë Pa-ri l¹i tõ bá chñ nghÜa M¸c,
Nh− vËy, nh÷ng sù thùc chøng tá r»ng chóng t«i hoµn toµn ñng hé t− t−ëng tiÓu t− s¶n! Ng−êi ta ®· quªn nh÷ng ®iÒu
®óng khi chóng t«i viÕt trong tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 36, th−êng thøc vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ quªn sù ph¸t triÓn toµn
r»ng: "bän c¬ héi chñ nghÜa lµ kÎ thï t− s¶n cña çch m¹ng v« thÕ giíi cña chñ nghÜa t− b¶n lµ sù ph¸t triÓn s¶n sinh ra chØ
s¶n… ®Õn thêi kú khñng ho¶ng th× chóng lé mÆt ngay ra lµ mét giai cÊp çch m¹ng, ®ã lµ giai cÊp v« s¶n. Ng−êi ta ®· quªn
nh÷ng ®ång minh c«ng khai cña toµn bé giai cÊp t− s¶n thèng phong trµo hiÕn ch−¬ng160, th¸ng S¸u 1848161, C«ng x· Pa-ri,
nhÊt"1). Thèng nhÊt, víi tÝnh çch lµ khÈu hiÖu cña ®¶ng d©n chñ th¸ng M−êi vµ th¸ng Ch¹p 1905162. Trªn b−íc ®−êng tiÕn ®Õn
- x· héi hiÖn nay, cã nghÜa lµ thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa çch m¹ng toµn thÕ giíi, c«ng nh©n kh«ng thÓ tr¸nh khái
vµ phôc tïng chóng (hoÆc phôc tïng khèi liªn minh cña chóng nhiÒu thÊt b¹i vµ sai lÇm, nhiÒu ®iÒu kÐm cái vµ non yÕu,
víi giai cÊp t− s¶n). Trong thùc tÕ, khÈu hiÖu nµy gióp cho bän nh−ng hä vÉn tiÕn b−íc ®Õn cuéc çch m¹ng Êy. Ph¶i lµ mï
c¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng, vµ cã h¹i cho phong trµo c«ng nh©n.
qu¸ng míi kh«ng thÊy r»ng nguyªn nh©n c¨n b¶n, träng yÕu,
Nh©n ®©y, cÇn nªu lªn mét quyÓn s¸ch rÊt hay cña Boãc-
chñ yÕu cña sù nhôc nh· vµ cña sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ n¨m
kh¸c-t¬ (viÕt b»ng tiÕng §øc) võa míi xuÊt b¶n: "Tr−íc vµ
1914 lµ ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n ®èi víi
sau ngµy 4 th¸ng T¸m 1914", víi phô ®Ò nh− sau: "§¶ng
giai cÊp v« s¶n. ThÕ mµ bän ¨n nãi v¨n hoa nh− G¸c-®ª-nin
d©n chñ - x· héi §øc cã tù phñ nhËn m×nh kh«ng?". Cã, t¸c
vµ bÌ lò l¹i muèn trÞ bÖnh cho chñ nghÜa x· héi b»ng çch
gi¶ tr¶ lêi nh− vËy, b»ng çch v¹ch ra m©u thuÉn râ rÖt gi÷a
buéc chñ nghÜa x· héi ph¶i tõ bá hoµn toµn c¬ së x· héi - lÞch
nh÷ng lêi tuyªn bè cña ®¶ng tr−íc ngµy 4 th¸ng T¸m vµ
sö duy nhÊt cña nã lµ ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n,
chÝnh s¸ch "ngµy 4 th¸ng T¸m". Tr−íc ngµy 4 th¸ng T¸m
vµ b»ng çch hßa tan vÜnh viÔn chñ nghÜa M¸c vµo çi n−íc
1914, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc (vµ nhiÒu n−íc
ch¸o lo·ng tiÓu t− s¶n cña bän trÝ thøc d©n tóy. §¸ng lÏ ph¶i
kh¸c) tuyªn bè: chóng t«i quyÕt kh«ng lïi b−íc tr−íc mét
ho¹t ®éng kiªn tr× nh»m lµm cho phong trµo çch m¹ng
1)
Xem tËp nµy, tr. 137. cña giai cÊp v« s¶n ®o¹n tuyÖt hoµn toµn víi chñ nghÜa c¬
C¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng b¶o vÖ sù thèng nhÊt nh− thÕ nµo 193 194
héi, hä l¹i ®Ò nghÞ hîp nhÊt phong trµo nµy víi bän c¬ héi chñ
nghÜa lo¹i nh− Rèp-sin vµ TsÐc-nèp lµ nh÷ng kÎ, h«m kia th×
theo ph¸i tù do víi mét qu¶ bom «m d−íi n¸ch, h«m qua th×
theo g−¬ng bän tù do chñ nghÜa mµ gië trß ph¶n béi, vµ h«m
nay l¹i tiÕp tôc say s−a víi nh÷ng lêi lÏ t− s¶n ngät ngµo vÒ vÒ héi nghÞ Lu©n-®«n
nguyªn lý "lao ®éng"!! Bän G¸c-®ª-nin kh«ng h¬n g× bän Duy-
®¬-cum, bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ch¼ng h¬n g× bän
thñ tiªu chñ nghÜa: kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ hai bän ®ã ©u Chóng t«i ®¨ng tãm t¾t bøc th− cña ®¹i biÓu §¶ng c«ng
yÕm «m h«n nhau trong t¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi"163 lµ t¹p chÝ nh©n d©n chñ - x· héi Nga:
®· cè ý v¹ch c−¬ng lÜnh hîp nhÊt nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi "Lu©n-®«n, ngµy 14 th¸ng Hai 1915. Tèi h«m qua, bÝ th− chi
vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng l¹i víi nhau. bé Anh cña Quèc tÕ ®· cho t«i biÕt ®Þa ®iÓm cña cuéc héi nghÞ
®Ó tr¶ lêi bøc th− cña t«i trong ®ã t«i cho biÕt ®Þa chØ cña m×nh
"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 39, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o nh−ng kh«ng n»ng nÆc ®ßi ®−îc mêi dù héi nghÞ. T«i quyÕt
ngµy 3 th¸ng Ba 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®Þnh ®Õn héi nghÞ nµy ®Ó t×m çch ®äc b¶n tuyªn bè. Trong
cuéc héi nghÞ nµy, ®¹i biÓu cho ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch
m¹ng cã Ru-ba-n«-vÝch (®¹i biÓu nhãm x· héi - s«-vanh), ®¹i
biÓu cho tê "T− t−ëng" cã TsÐc-nèp vµ B«-brèp; ®¹i biÓu cho
Ban tæ chøc cã Mai-xki cïng víi M¸c-tèp ― M¸c-tèp kh«ng ®Õn
dù ®−îc v× kh«ng ®−îc cÊp giÊy th«ng hµnh. Cã 11 ®¹i biÓu
Anh (Kª-r¬ H¸c-®i lµm tr−ëng ®oµn, M¸c - §«-nan, v. v.), 16
®¹i biÓu Ph¸p (Xam-ba, Va-li-¨ng, v. v.), 3 ®¹i biÓu BØ (trong ®ã
cã Van-®Ðc-ven-®¬, v. v.).
Chñ tÞch khai m¹c héi nghÞ, cho biÕt môc ®Ých cña héi nghÞ
lµ trao ®æi ý kiÕn chø kh«ng ph¶i th«ng qua nghÞ quyÕt. Mét
®¹i biÓu Ph¸p ®−a ra kiÕn nghÞ söa ®æi: t¹i sao kh«ng th«ng qua
mét nghÞ quyÕt ghi nhËn ý kiÕn cña ®a sè? KiÕn nghÞ nµy ®·
®−îc mäi ng−êi mÆc nhiªn t¸n thµnh.
Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù gåm cã: 1) quyÒn cña çc d©n téc ―
BØ, Ba-lan; 2) çc thuéc ®Þa; 3) nh÷ng ®¶m b¶o cho hßa b×nh.
BÇu tiÓu ban thÈm tra t− çch ®¹i biÓu (Ru-ba-n«-vÝch, v. v.).
Héi nghÞ quyÕt ®Þnh mçi n−íc mét ®¹i biÓu tr×nh
bµy mét b¸o ço ng¾n vÒ th¸i ®é ®èi víi vÊn ®Ò chiÕn tranh.
VÒ Héi nghÞ Lu©n-®«n 195 196 V. I. L ª - n i n
T«i ph¸t biÓu ý kiÕn vµ ph¶n ®èi viÖc kh«ng mêi ®¹i biÓu chÝnh Chñ tÞch ng¾t lêi t«i ®Ó cÊm t«i kh«ng ®−îc ®Æt "®iÒu kiÖn" cho
thøc cña ®¶ng ta ë Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa (®ång chÝ M¸c- héi nghÞ. Lóc bÊy giê, t«i xin phÐp nãi râ nh÷ng lý do khiÕn t«i
xi-m«-vÝch ®· tõ l©u, h¬n mét n¨m råi, lµ ñy viªn trong Côc quèc sÏ kh«ng dù héi nghÞ. Héi nghÞ tõ chèi. T«i nãi: nh− thÕ th× cho
tÕ x· héi chñ nghÜa, víi t− çch lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng ta th−êng phÐp t«i tuyªn bè lµ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
tró t¹i Lu©n-®«n). Chñ tÞch phiªn häp c¾t lêi t«i, viÖn lÏ ®· mêi kh«ng tham gia héi nghÞ v× nh÷ng lý do ®· tr×nh bµy trong v¨n
tÊt c¶ nh÷ng ng−êi mµ ng−êi ta "biÕt tªn". T«i l¹i ph¶n kh¸ng vÒ kiÖn mµ t«i trao tËn tay chñ tÞch héi nghÞ. T«i thu nhÆt giÊy tê
viÖc cã nh÷ng ®¹i biÓu thùc thô mµ kh«ng ®−îc b¸o ®Õn häp. vµ rêi khái héi nghÞ…
Sau ®ã, t«i ®Ò cËp ®Õn Tuyªn ng«n cña chóng ta (xem tê "Ng−êi Chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi
L¸t-vi-a (BÐc-din) ®−a cho chñ tÞch héi nghÞ mét b¶n viÕt tay, tá
d©n chñ - x· héi", sè 33: "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x·
ý hoµn toµn t¸n thµnh lêi tuyªn bè cña chóng t«i".
héi Nga")1) trong ®ã nãi râ th¸i ®é chung ®èi víi chiÕn tranh vµ
Çc ®¹i biÓu cña héi nghÞ kh«ng cã quyÒn truyÒn ®¹t cho
®· ®−îc göi ®Õn Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Tr−íc khi nãi ®Õn
b¸o chÝ bÊt cø ®iÒu g×, nh−ng lÖnh cÊm nµy dÜ nhiªn lµ kh«ng
nh÷ng ®iÒu kiÖn hßa b×nh, cÇn ph¶i biÕt râ chóng ta sÏ phÊn ®Êu
liªn quan ®Õn viÖc ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch bá ra vÒ, vµ tê
®¹t tíi hßa b×nh b»ng çch nµo, mµ muèn thÕ th× cÇn ph¶i x¸c
"Labour Leader"164 mµ Kª-r¬ H¸c-®i céng t¸c, cã nªu lªn viÖc
®Þnh xem ®· cã mét c¬ së d©n chñ - x· héi çch m¹ng chung M¸c-xi-m«-vÝch bá ra vÒ, ®ång thêi kÓ l¹i mét çch ®¹i c−¬ng
ch−a, vµ ph¶i x¸c ®Þnh xem chóng ta sÏ th¶o luËn víi t− çch lµ quan ®iÓm cña M¸c-xi-m«-vÝch.
nh÷ng ng−êi s«-vanh, lµ nh÷ng ng−êi hßa b×nh chñ nghÜa hay lµ V× thiÕu chç nªn chóng ta sÏ ®Ò cËp trë l¹i cuéc Héi nghÞ
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi. T«i ®äc b¶n tuyªn bè cña chóng ta Lu©n-®«n vµ nh÷ng nghÞ quyÕt cña cuéc héi nghÞ nµy trong sè
nh−ng chñ tÞch héi nghÞ kh«ng ®Ó t«i ®äc hÕt, lÊy cí lµ t− çch b¸o sau. H«m nay, chóng ta chØ cÇn nªu lªn r»ng nh÷ng nghÞ
®¹i biÓu cña t«i ch−a ®−îc thËt râ rµng (!!) vµ héi nghÞ ®−îc triÖu quyÕt Êy hoµn toµn v« Ých vµ chØ bµo ch÷a cho chñ nghÜa x· héi -
tËp "kh«ng ph¶i ®Ó chØ trÝch çc ®¶ng nµy ®¶ng nä" (!!!). T«i s«-vanh mµ th«i.
tuyªn bè lµ t«i sÏ tiÕp tôc ®äc bµi diÔn v¨n cña t«i sau b¶n b¸o Trong ®oµn ®¹i biÓu Nga cã t×nh h×nh sau ®©y: Ban chÊp
ço cña tiÓu ban thÈm tra t− çch ®¹i biÓu". (B¶n tuyªn bè mµ hµnh trung −¬ng vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a
ng−êi ta kh«ng cho chóng t«i ®äc sÏ ®¨ng trªn sè b¸o sau). tuyªn bè kiªn quyÕt vµ râ rµng r»ng hä chèng l¹i chñ nghÜa x·
"Va-li-¨ng, Van-®Ðc-ven-®¬, M¸c - §«-nan, Ru-ba-n«- héi - s«-vanh. Ban tæ chøc cña ph¸i thñ tiªu th× kh«ng ®Õn dù
vÝch nãi v¾n t¾t vÒ lËp tr−êng chung. TiÕp ®ã, theo b¸o hoÆc cè ý ph¸ rèi. Trong ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng,
ço cña tiÓu ban thÈm tra t− çch ®¹i biÓu, Mai-xki ®−îc "®¶ng" (Ru-ba-n«-vÝch) ñng hé chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, tê
mêi tù quyÕt ®Þnh xem mét m×nh m×nh cã thÓ ®¹i diÖn cho "T− t−ëng" (B«-brèp vµ TsÐc-nèp) th× tá th¸i ®é chèng ®èi,
Ban tæ chøc ®−îc kh«ng; cßn t«i th× "®−îc phÐp" tham gia. chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ th¸i ®é Êy khi chóng ta biÕt ®−îc lêi
T«i c¶m ¬n héi nghÞ vÒ "nh· ý" nµy vµ t«i muèn tiÕp tôc tuyªn bè cña hä.
®äc b¶n tuyªn bè ®Ó biÕt râ xem t«i cã thÓ ë l¹i hay kh«ng. "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 39, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
1) ngµy 3 th¸ng Ba 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
197 198 V. I. L ª - n i n
vÒ tÝnh chÊt cña ChiÕn tranh
Cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa.
héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i
Cuéc chiÕn tranh nµy ph¸t sinh ra tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi
cña ®¶ng c«ng nh©n ®¹i trong ®ã chñ nghÜa t− b¶n ®· ®¹t tíi giai ®o¹n ph¸t triÓn tét
d©n chñ - x· héi nga165 cïng cña nã, trong ®ã kh«ng nh÷ng viÖc xuÊt c¶ng hµng hãa
mµ c¶ viÖc xuÊt c¶ng t− b¶n còng trë thµnh chñ yÕu, trong ®ã
viÖc çc-ten hãa nÒn s¶n xuÊt vµ viÖc quèc tÕ hãa sinh ho¹t kinh
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - tÕ ®· cã mét quy m« to lín, chÝnh s¸ch thuéc ®Þa ®· dÉn ®Õn sù
x· héi Nga häp ë Thôy-sÜ, võa bÕ m¹c. Ngoµi cuéc tranh luËn ph©n chia hÇu hÕt qu¶ ®Êt, lùc l−îng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t−
vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuÇn tóy cã tÝnh chÊt lµ nh÷ng vÊn ®Ò ë n−íc b¶n thÕ giíi ®· v−ît khái khu«n khæ chËt hÑp cña nh÷ng biªn
ngoµi mµ Ýt ra chóng t«i còng sÏ cè g¾ng nãi v¾n t¾t trong giíi quèc gia, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®Ó thùc hiÖn chñ
nh÷ng sè b¸o sau cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng, héi nghÞ nghÜa x· héi ®· ®¹t ®Õn ®é chÝn muåi hoµn toµn.
®· th¶o ra nh÷ng nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh, mét vÊn ®Ò
quan träng vµ nãng hæi. Chóng t«i cho xuÊt b¶n ngay nh÷ng vÒ khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc"
nghÞ quyÕt Êy, hy väng r»ng nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã sÏ gióp Ých
cho tÊt c¶ nh÷ng ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi muèn nghiªm tóc Thùc chÊt cña cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i lµ cuéc ®Êu tranh
t×m kiÕm mét ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng tÝch cùc ®Ó tho¸t khái gi÷a Anh, Ph¸p vµ §øc ®Ó ph©n chia thuéc ®Þa vµ c−íp bãc
mí hçn ®én nh÷ng ý kiÕn mµ thùc ra chØ lµ nh÷ng ý kiÕn thõa n−íc ®èi thñ, vµ lµ mét ©m m−u cña chÕ ®é Nga hoµng vµ
nhËn chñ nghÜa quèc tÕ trªn lêi nãi, cßn trong thùc tÕ, th× b»ng nh÷ng giai cÊp thèng trÞ ë Nga ®Þnh chiÕm Ba-t−, M«ng-cæ,
çch nµy çch kh¸c cè g¾ng tháa hiÖp cho b»ng ®−îc víi chñ phÇn ch©u ¸ cña Thæ-nhÜ-kú, C«n-xtan-ti-n«-p«n, Ga-li-xi-a, v. v..
nghÜa x· héi - s«-vanh. CÇn nãi thªm r»ng vÒ vÊn ®Ò khÈu hiÖu Nh©n tè d©n téc cña chiÕn tranh ¸o - XÐc-bi-a cã mét ý nghÜa
"Liªn bang ch©u ¢u", ng−êi ta ®· tiÕn hµnh mét cuéc tranh luËn hoµn toµn thø yÕu, nã kh«ng lµm thay ®æi tÝnh chÊt ®Õ quèc
cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ phiÕn diÖn vµ héi nghÞ ®· quyÕt ®Þnh ho·n chñ nghÜa chung cña cuéc chiÕn tranh.
vÊn ®Ò Êy l¹i cho ®Õn khi b¸o chÝ tiÕn hµnh th¶o luËn mÆt kinh LÞch sö kinh tÕ vµ ngo¹i giao trong mÊy m−¬i n¨m gÇn ®©y chØ
tÕ cña nã. râ r»ng hai nhãm n−íc giao chiÕn ®· chuÈn bÞ mét çch cã hÖ
thèng chÝnh cuéc chiÕn tranh theo kiÓu Êy. VÊn ®Ò xem xem nhãm
nghÞ quyÕt cña héi nghÞ nµo gi¸ng ®ßn qu©n sù ®Çu tiªn hay lµ tuyªn chiÕn ®Çu tiªn, kh«ng
§øng trªn c¬ së b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung cã ý nghÜa g× trong viÖc x¸c ®Þnh s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi x· héi
−¬ng ®¨ng trong sè 331), ®Ó tuyªn truyÒn mét çch cã kÕ ho¹ch chñ nghÜa. Nh÷ng c©u nãi su«ng vÒ b¶o vÖ tæ quèc, kh¸ng chiÕn
h¬n, héi nghÞ th«ng qua nh÷ng luËn ®iÓm sau ®©y: chèng kÎ thï x©m l−îc, chiÕn tranh tù vÖ, v. v., do bÊt cø bªn nµo
®−a ra th× còng chØ lµ ®Ó lõa bÞp nh©n d©n mµ th«i.
1)
Xem tËp nµy, tr. 15 - 26. C¬ së cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh thùc sù d©n téc x¶y
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi 199 200 V. I. L ª - n i n
ra, nhÊt lµ trong thêi kú 1789 - 1871, lµ qu¸ tr×nh l©u dµi nh÷ng nh»m t−íc ®o¹t giai cÊp t− b¶n trong nh÷ng n−íc t− b¶n tiÒn
phong trµo d©n téc cã tÝnh chÊt quÇn chóng, ®Êu tranh chèng tiÕn, nh»m lµm çch m¹ng d©n chñ ë Nga (thùc hiÖn chÕ ®é
l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chÕ ®é phong kiÕn, lËt ®æ ¸ch ¸p bøc céng hßa d©n chñ, ngµy lµm 8 giê, tÞch thu ruéng ®Êt cña bän
d©n téc vµ thµnh lËp çc quèc gia trªn c¬ së d©n téc, tiÒn ®Ò cña ®Þa chñ), nh»m lËp nÒn céng hßa ë nh÷ng n−íc qu©n chñ l¹c
sù ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa. hËu nãi chung, v. v..
HÖ t− t−ëng d©n téc do thêi kú nµy g©y ra ®· ¨n s©u vµo Nh÷ng ®iÒu cùc kú bÊt h¹nh cho quÇn chóng, do chiÕn tranh
quÇn chóng tiÓu t− s¶n vµ mét bé phËn cña giai cÊp v« s¶n. g©y ra, kh«ng thÓ kh«ng lµm n¶y sinh nh÷ng t©m tr¹ng çch
HiÖn nay, trong mét thêi ®¹i hoµn toµn kh¸c, thêi ®¹i ®Õ quèc m¹ng vµ nh÷ng phong trµo çch m¹ng mµ ng−êi ta ph¶i dïng
chñ nghÜa, th× ®ã lµ çi mµ bän ngôy biÖn cña giai cÊp t− s¶n vµ ®Õn khÈu hiÖu néi chiÕn ®Ó kh¸i qu¸t vµ chØ ®¹o.
nh÷ng tªn ph¶n béi chñ nghÜa x· héi lÕt theo ®u«i bän ngôy HiÖn nay, tæ chøc cña giai cÊp c«ng nh©n ®· bÞ ph¸ ho¹i
biÖn ®ã, ®· lîi dông ®Ó chia rÏ c«ng nh©n vµ lµm cho hä xa rêi nghiªm träng. Nh−ng tuy thÕ cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng
nh÷ng nhiÖm vô giai cÊp vµ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng vÉn chÝn muåi. Sau chiÕn tranh, giai cÊp thèng trÞ ë tÊt c¶ çc
giai cÊp t− s¶n. n−íc cµng cè g¾ng h¬n n÷a ®Ó kÐo lïi phong trµo gi¶i phãng
"C«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc", nh÷ng lêi nµy trong "Tuyªn cña giai cÊp v« s¶n l¹i hµng mÊy chôc n¨m. Trong tr−êng hîp
ng«n cña §¶ng céng s¶n" giê ®©y tá ra ®óng h¬n bao giê hÕt. ChØ çch m¹ng ph¸t triÓn víi mét nhÞp ®é nhanh chãng, còng nh−
cã cuéc ®Êu tranh quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i giai cÊp trong tr−êng hîp cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt kÐo dµi, nhiÖm
t− s¶n th× míi cã thÓ gi÷ nh÷ng thµnh qu¶ cña hä vµ më ®−êng vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng lµ kh«ng tõ bá c«ng t¸c
cho quÇn chóng bÞ ¸p bøc tiÕn ®Õn mét t−¬ng lai x¸n l¹n h¬n. kiªn tr× hµng ngµy, lµ kh«ng coi th−êng bÊt cø ph−¬ng ph¸p
®Êu tranh giai cÊp nµo tr−íc ®©y. NhiÖm vô cña ®¶ng vÉn lµ
nh÷ng khÈu hiÖu h−íng cuéc ®Êu tranh ë nghÞ tr−êng còng nh− cuéc ®Êu tranh
cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng kinh tÕ nh»m chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ theo tinh thÇn cña cuéc
®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng.
"BiÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn t¹i thµnh néi chiÕn, CÇn ph¶i nªu ra nh÷ng b−íc sau ®©y, coi ®ã lµ nh÷ng
®ã lµ khÈu hiÖu v« s¶n duy nhÊt ®óng, khÈu hiÖu do bµi häc b−íc ®Çu trªn con ®−êng biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
kinh nghiÖm cña C«ng x· mµ cã, do nghÞ quyÕt Ba-l¬ (1912) chØ nghÜa hiÖn nay thµnh cuéc néi chiÕn: 1) tuyÖt ®èi tõ chèi
ra, do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh vµ rót v« ®iÒu kiÖn
gi÷a çc n−íc t− s¶n ®· ph¸t triÓn cao mµ ra"1). ra khái nh÷ng néi çc t− s¶n; 2) hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi
Cuéc néi chiÕn mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng h« chÝnh s¸ch "hßa b×nh trong n−íc" (bloc national,
hµo trong thêi kú hiÖn t¹i lµ mét cuéc ®Êu tranh cña giai Burgfrieden); 3) thµnh lËp mét tæ chøc bÊt hîp ph¸p ë kh¾p
cÊp v« s¶n cã vò khÝ trong tay chèng l¹i giai cÊp t− s¶n mäi n¬i mµ çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n ban bè qu©n
luËt, hñy bá nh÷ng quyÒn tù do ghi trong hiÕn ph¸p; 4) ñng
1)
Xem tËp nµy, tr. 26. hé viÖc b¾t tay th©n thiÖn cña binh sÜ çc n−íc tham chiÕn, trong
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi 201 202 V. I. Lª-nin
çc chiÕn hµo vµ trªn chiÕn ®Þa nãi chung; 5) nãi chung, ñng hé nghÞ quyÕt quan träng nhÊt cña Quèc tÕ vµ lµ sù c«ng khai
mäi h×nh thøc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng ph¶n béi chñ nghÜa x· héi.
cña giai cÊp v« s¶n.
Quèc tÕ III
Chñ nghÜa c¬ héi
Cuéc khñng ho¶ng do chiÕn tranh g©y ra ®· bãc trÇn b¶n
vµ sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II
chÊt thùc sù cña chñ nghÜa c¬ héi lµ chñ nghÜa ®· c«ng khai
Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II lµ sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa c¬ héi ®ång lo· víi giai cÊp t− s¶n chèng l¹i giai cÊp v« s¶n. Çi gäi lµ
x· héi chñ nghÜa. Chñ nghÜa nµy lµ s¶n phÈm cña thêi kú ph¸t “ph¸i gi÷a” d©n chñ – x· héi ®øng ®Çu lµ Cau-xky trªn thùc tÕ
triÓn “hoµ b×nh” cña phong trµo c«ng nh©n. Thêi kú nµy ®· d¹y ®· hoµn toµn sa vµo chñ nghÜa c¬ héi, che ®Ëy nã b»ng nh÷ng
cho giai cÊp c«ng nh©n nh÷ng ph−¬ng thøc ®Êu tranh quan c©u gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®Æc biÖt nguy hiÓm vµ b»ng çch xuyªn
träng nh− lîi dông chÕ ®é nghÞ viÖn vµ tÊt c¶ mäi kh¶ n¨ng hîp t¹c chñ nghÜa M¸c cho hîp víi khÈu vÞ bän ®Õ quèc. Kinh
ph¸p, thµnh lËp nh÷ng tæ chøc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt nghiÖm chøng tá r»ng, ë §øc ch¼ng h¹n, chØ cã kiªn quyÕt ph¸
quÇn chóng còng nh− b¸o chÝ c«ng nh©n réng r·i, v.v.. MÆt vì ý chÝ cña ®¹i ®a sè nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cña ®¶ng th× míi cã
kh¸c, thêi kú nµy ®· ®Î ra khuynh h−íng phñ nhËn ®Êu tranh thÓ b¶o vÖ quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa ®−îc. Hy väng phôc håi
giai cÊp vµ ca tông hoµ b×nh x· héi, phñ nhËn çch m¹ng x· héi mét Quèc tÕ thùc sù x· héi chñ nghÜa mµ kh«ng hoµn toµn
ph©n râ ranh giíi vÒ mÆt tæ chøc víi bän c¬ héi chñ nghÜa th×
chñ nghÜa, phñ nhËn vÒ nguyªn t¾c çc tæ chøc bÝ mËt, thõa nhËn
thËt lµ mét ¶o t−ëng cã h¹i.
chñ nghÜa ¸i quèc t− s¶n, v.v.. Mét sè tÇng líp nhÊt ®Þnh cña giai
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga ph¶i ñng hé mäi
cÊp c«ng nh©n (bän quan liªu trong néi bé phong trµo c«ng nh©n
hµnh ®éng quèc tÕ vµ çch m¹ng cña quÇn chóng v« s¶n, cè
vµ bän c«ng nh©n quý téc ®−îc thõa h−ëng mét phÇn nhá
g¾ng lµm cho tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö chèng chñ nghÜa s«-vanh
nh÷ng thu nhËp cã ®−îc do sù bãc lét çc thuéc ®Þa vµ do ®Þa vÞ
trong Quèc tÕ xÝch l¹i gÇn nhau.
®Æc quyÒn cña “tæ quèc” hä trªn thÞ tr−êng quèc tÕ), cïng víi çc
b¹n ®−êng tiÓu t− s¶n trong nh÷ng ®¶ng x· héi chñ nghÜa, lµ chç
chñ nghÜa hoµ b×nh
dùa x· héi chñ yÕu cña nh÷ng khuynh h−íng Êy vµ lµ nh÷ng kÎ
vµ khÈu hiÖu hoµ b×nh
®i gieo r¾c ¶nh h−ëng t− s¶n trong giai cÊp v« s¶n.
¶nh h−ëng tai h¹i cña chñ nghÜa c¬ héi ®· biÓu lé ®Æc
Mét trong nh÷ng h×nh thøc mª hoÆc giai cÊp c«ng nh©n
biÖt râ rµng trong chÝnh s¸ch cña ®a sè ®¶ng d©n chñ – x·
lµ chñ nghÜa hoµ b×nh vµ viÖc tuyªn truyÒn hoµ b×nh mét
héi chÝnh thøc cña Quèc tÕ II trong thêi gian chiÕn tranh.
çch trõu t−îng. D−íi chÕ ®é t− b¶n, vµ ®Æc biÖt lµ trong
ViÖc biÓu quyÕt çc ng©n s¸ch, viÖc tham gia néi çc, chÝnh
giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa cña chÕ ®é ®ã, chiÕn tranh lµ
s¸ch “hoµ b×nh trong n−íc”, viÖc tõ chèi kh«ng chÞu thµnh
®iÒu kh«ng sao tr¸nh ®−îc. Nh−ng, mÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi
lËp nh÷ng tæ chøc bÊt hîp ph¸p khi kh¶ n¨ng hîp ph¸p
d©n chñ – x· héi l¹i kh«ng thÓ phñ nhËn ý nghÜa tÝch cùc
bÞ lo¹i trõ, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chÝnh lµ sù ph¸ ho¹i nh÷ng
cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh çch m¹ng, tøc lµ nh÷ng cuéc
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi 203 204 V. I. Lª-nin
chiÕn tranh kh«ng cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, ch¼ng h¹n ChÝnh v× thÕ mµ trong bÊt cø tr−êng hîp nµo, thÊt b¹i cña n−íc
nh− nh÷ng cuéc chiÕn tranh tiÕn hµnh tõ n¨m 1789 ®Õn 1871 Nga còng lµ Ýt cã h¹i nhÊt.
nh»m lËt ®æ ¸ch ¸p bøc d©n téc vµ nh»m tõ nh÷ng n−íc phong
kiÕn çt cø mµ thµnh lËp nªn nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa d©n Th¸i ®é ®èi víi çc ®¶ng
téc, hoÆc lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra nh»m b¶o vÖ
vµ çc nhãm kh¸c
nh÷ng thµnh qu¶ cña giai cÊp v« s¶n ®ang th¾ng lîi trong cuéc
®Êu tranh chèng l¹i giai cÊp t− s¶n. ChiÕn tranh, sau khi t¹o cho chñ nghÜa s«-vanh hoµnh hµnh,
HiÖn giê, tuyªn truyÒn cho hoµ b×nh mµ kh«ng kÌm theo ®· biÓu lé mét sù thËt lµ c¶ giíi trÝ thøc d©n chñ (d©n tuý) lÉn
lêi kªu gäi quÇn chóng ®øng lªn hµnh ®éng çch m¹ng th× §¶ng x· héi chñ nghÜa – çch m¹ng, trong t×nh h×nh çi trµo l−u
chØ gieo r¾c ¶o t−ëng, chØ lµm truþ l¹c giai cÊp v« s¶n b»ng ®èi lËp cña hä trong tê “T− t−ëng” hoµn toµn bÊp bªnh dao
çch nhåi nhÐt cho giai cÊp ®ã niÒm tin t−ëng vµo lßng nh©n ®éng, - vµ c¶ çi h¹t nh©n chñ yÕu cña ph¸i thñ tiªu (“B×nh
®¹o cña giai cÊp t− s¶n, vµ biÕn giai cÊp ®ã thµnh mét ®å minh cña chóng ta”) mµ Plª-kha-nèp ñng hé còng vËy, tÊt c¶
ch¬i trong tay giíi ngo¹i giao bÝ mËt cña nh÷ng n−íc giao ®Òu ®· bÞ chñ nghÜa s«-vanh chi phèi. Trªn thùc tÕ, Ban tæ chøc –
chiÕn. NhÊt lµ ý nghÜ cho r»ng ng−êi ta cã thÓ ®¹t ®−îc mét tõ La-rin vµ M¸c-tèp lµ nh÷ng ng−êi lÐn lót ñng hé nã, cho ®Õn
nÒn hoµ b×nh gäi lµ hoµ b×nh d©n chñ mµ kh«ng cÇn ph¶i tiÕn ¸c-xen-rèt lµ ng−êi b¶o vÖ vÒ nguyªn t¾c chñ nghÜa ¸i quèc, -
hµnh mét lo¹t cuéc çch m¹ng th× thËt lµ sai lÇm nghiªm vµ c¶ ph¸i Bun trong ®ã thèng trÞ chñ nghÜa s«-vanh th©n
träng. §øc166, ®Òu theo chñ nghÜa s«-vanh. Khèi liªn minh Bruy-xen
(ngµy 3 th¸ng B¶y 1914) ®· tan r· hoµn toµn. Cßn nh÷ng phÇn
Sù thÊt b¹i tö tËp hîp xung quanh tê “Lêi nãi cña chóng ta”167 th× do dù
ng¶ nghiªng gi÷a mèi c¶m t×nh cao th−îng ®èi víi chñ nghÜa
cña nÒn qu©n chñ nga hoµng
quèc tÕ vµ ý muèn b»ng bÊt cø gi¸ nµo còng ph¶i thèng nhÊt
Trong mçi n−íc mµ chÝnh phñ ®· tiÕn hµnh chiÕn tranh ®Õ cho b»ng ®−îc víi tê “B×nh minh cña chóng ta” vµ Ban tæ chøc.
quèc chñ nghÜa th× cuéc ®Êu tranh chèng chÝnh phñ kh«ng §¶ng ®oµn d©n chñ – x· héi cña Ts¬-khª-Ýt-dª còng dao ®éng:
®−îc dõng l¹i tr−íc kh¶ n¨ng lµ viÖc tuyªn truyÒn cho çch mét mÆt, nã ®· khai trõ kÎ theo lËp tr−êng cña Plª-kha-nèp, tøc
m¹ng cã thÓ ®em l¹i thÊt b¹i cho n−íc m×nh. ThÊt b¹i cña qu©n tªn s«-vanh Manh-cèp, mÆt kh¸c, nã nhÊt ®Þnh t×m hÕt mäi çch
®éi chÝnh phñ sÏ lµm yÕu chÝnh phñ ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó che giÊu chñ nghÜa s«-vanh cña Plª-kha-nèp, cña tê “B×nh
cho sù gi¶i phãng nh÷ng d©n téc bÞ chÝnh phñ ®ã ¸p bøc vµ cho minh cña chóng ta”, cña ¸c-xen-rèt, cña ph¸i Bun, v.v..
cuéc néi chiÕn chèng l¹i nh÷ng giai cÊp cÇm quyÒn. NhiÖm vô cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi ë Nga
VËn dông vµo n−íc Nga, luËn ®iÓm nµy rÊt ®óng. Th¾ng lµ ph¶i tiÕp tôc cñng cè sù ®oµn kÕt v« s¶n ®−îc x©y dùng
lîi cña n−íc Nga sÏ lµm cho lùc l−îng cña bän ph¶n ®éng nªn trong kho¶ng 1912 – 1914 chñ yÕu nhê tê “Sù thËt” 168,
quèc tÕ vµ bän ph¶n ®éng ë trong n−íc ®−îc cñng cè vµ ph¶i kh«i phôc l¹i nh÷ng tæ chøc d©n chñ – x· héi cña
vµ nh©n d©n trong çc vïng bÞ chiÕm hoµn toµn bÞ n« dÞch. giai cÊp c«ng nh©n b»ng çch kiªn quyÕt ph©n râ ranh giíi
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi 205 206
vÒ mÆt tæ chøc víi bän x· héi – s«-vanh. ChØ ®−îc tho¶ thuËn
t¹m thêi víi nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi nµo chñ tr−¬ng
®o¹n tuyÖt h¼n vÒ mÆt tæ chøc víi Ban tæ chøc, tê “B×nh minh
cña chóng ta” vµ ph¸i Bun. Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn
§¶ng c«ng nh©n
ViÕt chËm nhÊt lµ ngµy 19 d©n chñ – x· héi Nga
th¸ng Hai (4 th¸ng Ba) 1915
chøng tá ®iÒu g×?
§¨ng ngµy 29 th¸ng Ba 1915 Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
trªn b¸o “Ng−êi d©n chñ – x· Toµ ¸n Nga hoµng võa xö ¸n n¨m ng−êi trong ®¶ng ®oµn
héi”, sè 40 §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga vµ s¸u ®¶ng viªn kh¸c
cña §¶ng d©n chñ – x· héi, bÞ b¾t trong mét cuéc héi nghÞ ë
gÇn Pª-t¬-r«-gr¸t, ngµy 4 th¸ng M−êi mét 1914169. TÊt c¶ ®Òu bÞ
¸n ®i ®µy. Çc b¸o c«ng khai ®· ®¨ng bµi t−êng thuËt phiªn toµ,
nh−ng nh÷ng ®o¹n nµo kh«ng võa ý chÕ ®é Nga hoµng vµ bän
¸i quèc chñ nghÜa ®Òu bÞ kiÓm duyÖt c¾t bá. Nh÷ng “kÎ thï
trong n−íc” ®Òu bÞ trõng ph¹t nhanh chãng, vµ ngoµi nh÷ng lêi
la lèi ®iªn cuång cña ®¸m ng−êi s«-vanh t− s¶n ®«ng lóc nhóc,
cïng nh÷ng lêi phô ho¹ cña mét nhóm d¨m kÎ x· héi – s«-
vanh, th× trªn bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi, ng−êi ta kh«ng thÊy
vµ kh«ng nghe thÊy cã g× c¶.
VËy vô xö ¸n ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi
Nga chøng tá ®iÒu g×?
Thø nhÊt, nã chøng tá r»ng, tr−íc toµ ¸n, ®éi ngò tiªn
phong ®ã cña ph¸i d©n chñ – x· héi çch m¹ng Nga ®· tá ra
kh«ng kiªn c−êng l¾m. Môc ®Ých cña çc bÞ ço lµ muèn
lµm cho c«ng tè viªn khã ph¸t hiÖn ®−îc ai lµ uû viªn Ban
chÊp hµnh trung −¬ng ë Nga, vµ ai lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng
trong nh÷ng mèi liªn l¹c nhÊt ®Þnh nµo ®ã víi çc tæ chøc
c«ng nh©n. Hä ®· ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã. Muèn ®¹t môc
®Ých ®ã th× tr−íc toµ ¸n, ph¶i tiÕp tôc theo ®óng ph−¬ng
ph¸p mµ ®¶ng ®· chÝnh thøc c¨n dÆn tõ l©u: kh«ng khai g×
Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn §¶ng d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu g×? 207 208 V. I. Lª-nin
c¶. Nh−ng ra søc chøng minh r»ng m×nh nhÊt trÝ víi «ng I-oãc- cña vô xö ¸n ng−êi ta ®· do¹ ®−a çc ®¹i biÓu ra toµ ¸n qu©n sù
®an-xki, mét ng−êi x· héi - ¸i quèc, nh− ®ång chÝ R«-den-phen vµ xö tö h×nh.
®· lµm, hoÆc chøng minh r»ng m×nh bÊt ®ång ý kiÕn víi Ban §¸ng lý çc ®ång chÝ chóng ta ph¶i cù tuyÖt kh«ng chÞu khai
chÊp hµnh trung −¬ng, th× ®ã lµ mét ph−¬ng ph¸p sai, lµ ®iÒu g× vÒ vÊn ®Ò tæ chøc bÝ mËt, vµ ph¶i hiÓu râ thêi ®iÓm cã ý
mµ mét ng−êi d©n chñ – x· héi çch m¹ng kh«ng thÓ dung nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi mµ lîi dông diÔn ®µn c«ng khai do
nhËn ®−îc. vô ¸n t¹o ra cho hä ®Ó c«ng khai tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm
CÇn ph¶i chØ ra r»ng theo b¶n t−êng thuËt ®−îc ®¨ng trªn tê cña nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi kh«ng nh÷ng thï ®Þch víi
“Ban ngµy”, (sè 40)170 – kh«ng cã bµi t−êng thuËt chÝnh thøc vµ chÕ ®é Nga hoµng nãi chung, mµ cßn thï ®Þch c¶ víi ®ñ mäi
®Çy ®ñ vÒ vô ¸n – ®ång chÝ Pª-t¬-rèp-xki ®· tuyªn bè: “Còng lo¹i chñ nghÜa x· héi – s«-vanh.
d¹o Êy (th¸ng M−êi mét) t«i nhËn ®−îc nghÞ quyÕt cña Ban MÆc cho b¸o chÝ cña chÝnh phñ vµ t− s¶n c«ng kÝch d÷ déi
chÊp hµnh trung −¬ng… h¬n n÷a, ng−êi ta còng ®−a cho t«i ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga, mÆc cho ph¸i
xem nh÷ng nghÞ quyÕt cña c«ng nh©n thuéc b¶y ®Þa ph−¬ng x· héi chñ nghÜa – çch m¹ng, ph¸i thñ tiªu, ph¸i x· héi – s«-
vanh vui thÝch mét çch cã ¸c ý mµ “n¾m lÊy” nh÷ng biÓu hiÖn
kh¸c nhau, nh÷ng nghÞ quyÕt nµy nãi vÒ th¸i ®é cña hä ®èi víi
cña nh−îc ®iÓm vµ cña çi gäi lµ “bÊt ®ång ý kiÕn víi Ban chÊp
chiÕn tranh vµ phï hîp víi lËp tr−êng cña Ban chÊp hµnh
hµnh trung −¬ng” (hä cÇn ph¶i t×m ra mét çch nµo ®ã ®Ó ®Êu
trung −¬ng”.
tranh chèng chóng ta, v× hä kh«ng thÓ ®Êu tranh ®−îc trªn
Lêi tuyªn bè ®ã ®em l¹i vinh dù cho Pª-t¬-rèp-xki. Lóc ®ã,
nguyªn t¾c kia mµ!). §¶ng cña giai cÊp v« s¶n ®ñ m¹nh ®Ó tù
chñ nghÜa s«-vanh rÊt ¸c h¹i. Kh«ng ph¶i v« cí mµ trong nhËt
phª b×nh mét çch c«ng khai, ®Ó nãi th¼ng ra r»ng mét khuyÕt
ký Pª-t¬-rèp-xki ghi r»ng ngay c¶ Ts¬-khª-Ýt-dª lµ ng−êi cã xu
®iÓm lµ mét khuyÕt ®iÓm vµ mét nh−îc ®iÓm lµ mét nh−îc
h−íng triÖt ®Ó, còng ®· nhiÖt t×nh nãi ®Õn chiÕn tranh “gi¶i
®iÓm. C«ng nh©n gi¸c ngé cña n−íc Nga ®· thµnh lËp mét
phãng”. §èi víi chñ nghÜa s«-vanh ®ã, nh÷ng ®¹i biÓu trong
®¶ng vµ x©y dùng ®−îc mét ®éi tiÒn phong, lµ ®¶ng vµ ®éi tiÒn
®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga chõng nµo phong ®· tá ra cã kh¶ n¨ng lµm trßn nhiÖm vô ng−êi d©n chñ –
cßn ®−îc tù do th× hä vÉn chèng l¹i; nh−ng ngay c¶ khi ®øng x· héi çch m¹ng quèc tÕ chñ nghÜa cña m×nh, h¬n bÊt cø ai,
tr−íc toµ ¸n hä vÉn cã nhiÖm vô ph¶i t¸ch rêi çi chñ nghÜa ®ã. trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ gi÷a lóc chñ nghÜa c¬ héi
Tê “Ng«n luËn”171 cña ph¸i d©n chñ – lËp hiÕn “c¶m ¬n” mét quèc tÕ sôp ®æ trªn thÕ giíi. Con ®−êng chóng ta ®i theo ®· tr¶i
çch quþ luþ toµ ¸n Nga hoµng lµ ®· “ph¸ tan çi c©u chuyÖn qua mét cuéc khñng ho¶ng lín nhÊt, vµ mét lÇn n÷a ®· tá ra lµ
hoang ®−êng” cho r»ng çc ®¹i biÓu d©n chñ – x· héi cÇu mong mét con ®−êng duy nhÊt ®óng: chóng ta sÏ ®i theo con ®−êng
cho qu©n ®éi Nga hoµng thÊt b¹i. Lîi dông t×nh tr¹ng nh÷ng ®ã mét çch kiªn quyÕt h¬n, kiªn ®Þnh h¬n, chóng ta sÏ thµnh
ng−êi d©n chñ – x· héi Nga bÞ trãi ch©n trãi tay, bän d©n chñ – lËp lËp thªm nh÷ng ®éi tiÒn phong míi, vµ, chóng ta sÏ lµm sao cho
hiÕn lµm bé coi çi chuyÖn t−ëng t−îng vÒ “sù xung ®ét” gi÷a nh÷ng ®éi tiÒn phong ®ã kh«ng nh÷ng tiÕn hµnh còng c«ng t¸c
®¶ng vµ ®¶ng ®oµn lµ chuyÖn cã thËt, vµ hä ®oan ch¾c r»ng, kh«ng ®ã mµ cßn hoµn thµnh c«ng t¸c ®ã tèt h¬n.
ph¶i v× sî quan toµ mµ çc bÞ ço ®· cung khai tr−íc toµ. ThËt ng©y Thø hai, vô ¸n ®· cho ta thÊy mét vÝ dô, ch−a bao
th¬ lµm sao! Lµm nh− thÕ hä kh«ng biÕt r»ng trong giai ®o¹n ®Çu giê cã trong lÞch sö cña chñ nghÜa x· héi quèc tÕ, vÒ viÖc ®¶ng
d©n chñ – x· héi çch m¹ng sö dông chÕ ®é nghÞ viÖn. VÝ dô Kh«ng cã mét ng−êi c«ng nh©n biÕt suy xÐt ë bÊt cø mét n−íc
nµy sÏ cã ¶nh h−ëng ®Õn khèi ãc vµ tr¸i tim cña quÇn chóng v« nµo chÞu tho¶ m·n nh− tr−íc ®©y víi tÝnh hîp ph¸p cña chÕ ®é
s¶n, nhiÒu h¬n nh÷ng bµi diÔn v¨n dµi dßng; h¬n bÊt cø lý lÏ nghÞ viÖn t− s¶n, sau khi mµ ë tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn, chÕ ®é
nµo kh¸c, nã sÏ b¸c bá mét çch hïng hån nh÷ng luËn ®iÓm cña ®ã ®· bÞ xo¸ toÑt ®i råi vµ chØ khiÕn cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ
bän c¬ héi – hîp ph¸p chñ nghÜa vµ cña bän ba hoa v« chÝnh giai cÊp t− s¶n thùc sù liªn minh chÆt chÏ víi nhau th«i. KÎ nµo
phñ chñ nghÜa. Trong mét thêi gian l©u dµi, b¶n b¸o ço cña m¬ −íc “sù thèng nhÊt” gi÷a nh÷ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi
Mu-ra-nèp vÒ c«ng t¸c bÊt hîp ph¸p vµ nh÷ng dßng nhËt ký çch m¹ng víi bän hîp ph¸p chñ nghÜa d©n chñ – x· héi “ch©u
cña Pª-t¬-rèp-xki sÏ vÉn lµ kiÓu mÉu vÒ kiÓu c«ng t¸c cña çc ¢u” kiÓu ngµy h«m qua vµ kiÓu ngµy h«m nay, kÎ ®ã kh«ng
nghÞ sÜ, c«ng t¸c mµ chóng ta ®· cã nhiÖm vô ph¶i che giÊu cÈn häc tËp ®−îc g× vµ ®· quªn hÕt mäi ®iÒu råi; kÎ ®ã thùc ra lµ
thËn, mµ hiÖn nay tÊt c¶ c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga sÏ ngµy cµng ®ång minh cña giai cÊp t− s¶n vµ lµ kÎ thï cña giai cÊp v« s¶n.
chó ý suy nghÜ s©u vÒ ý nghÜa cña nã. Trong mét thêi kú mµ KÎ nµo cho ®Õn nay vÉn cßn ch−a hiÓu t¹i sao ®¶ng ®oµn §¶ng
hÇu hÕt çc nghÞ sÜ “x· héi chñ nghÜa” (chóng t«i xin lçi lµ ®· c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga ®· t¸ch khái ®¶ng ®oµn d©n
l¹m dông danh tõ ®ã!) ë ch©u ¢u ®· tá ra lµ nh÷ng ng−êi s«- chñ – x· héi lµ ®¶ng ®oµn ®· tho¶ hiÖp víi ph¸i hîp ph¸p chñ
vanh hoÆc lµ ®Çy tí cña bän s«-vanh, trong mét thêi kú mµ çi nghÜa vµ ph¸i c¬ héi chñ nghÜa, th× b©y giê kÎ ®ã h·y häc ë b¶n
“tinh thÇn ch©u ¢u” khÐt tiÕng, - çi tinh thÇn ®· mª hoÆc ph¸i t−êng thuËt cña toµ ¸n vÒ ho¹t ®éng cña Mu-ra-nèp vµ Pª-t¬-
tù do vµ ph¸i thñ tiªu ë n−íc ta - ®· tá ra lµ mét tËp qu¸n ngu rèp-xki. Hai nghÞ sÜ ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ®éc nhÊt
xuÈn quen víi chÕ ®é hîp ph¸p, th× ë Nga, cã mét ®¶ng c«ng ho¹t ®éng nh− vËy, vµ chØ nh÷ng ng−êi hÕt søc ng©y th¬ míi cã
nh©n mµ çc nghÞ sÜ cña nã kh«ng “ra vµo” çc phßng kh¸ch t− thÓ m¬ t−ëng r»ng mét ho¹t ®éng nh− vËy cã thÓ dung hoµ
s¶n vµ trÝ thøc, kh«ng næi tiÕng vÒ nh÷ng lêi v¨n hoa s¸o ng÷, ®−îc víi mét “th¸i ®é th©n thiÖn, tha thø” ®èi víi tê “B×nh minh
vÒ nh÷ng sù tÕ nhÞ cña viªn thµy kiÖn hay cña nhµ nghÞ sÜ “ch©u cña chóng ta”, hay tê “B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c”172, ®èi víi tê
¢u”, mµ næi tiÕng vÒ mèi liªn hÖ cña hä víi quÇn chóng c«ng “Ng−êi ®−¬ng thêi”, ®èi víi Ban tæ chøc hay ph¸i Bun.
nh©n, vÒ c«ng t¸c tËn tuþ cña hä trong nh÷ng quÇn chóng ®ã, Khi ®−a nh÷ng ng−êi trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n
vÒ viÖc hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô b×nh th−êng, kh«ng cã g× d©n chñ – x· héi Nga ®i ®µy ë Xi-bi-ri, chÝnh phñ hy väng sÏ
næi bËt, gian khæ, kh«ng cã thï lao vµ ®Æc biÖt nguy hiÓm cña uy hiÕp ®−îc c«ng nh©n ch¨ng? LÇm råi. C«ng nh©n ®·
ng−êi tuyªn truyÒn vµ tæ chøc bÊt hîp ph¸p. Leo bËc thang x· ch¼ng sî, mµ cßn hiÓu râ h¬n nh÷ng nhiÖm vô cña hä,
héi, trë thµnh mét «ng nghÞ viªn hay mét ngµi bé tr−ëng cã nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng c«ng nh©n, kh¸c víi ph¸i thñ tiªu
quyÒn thÕ trong “x· héi th−îng l−u”, ®ã lµ ý nghÜa thùc sù cña chñ nghÜa vµ ph¸i x· héi – s«-vanh. C«ng nh©n sÏ häc tËp chØ
chÕ ®é nghÞ viÖn “x· héi chñ nghÜa ch©u ¢u” (xin ®äc lµ: chÕ ®é bÇu vµo §u-ma nh÷ng ng−êi nh− nh÷ng thµnh viªn cña
nghÞ viÖn cña bän t«i tí). Nh×n xuèng d−íi – gióp ®ì gi¸o dôc ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga, ®Ó tiÕn
vµ ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét vµ bÞ ¸p bøc, - ®ã lµ khÈu hµnh trong quÇn chóng mét c«ng t¸c t−¬ng tù vµ réng h¬n
hiÖu mµ Mu-ra-nèp vµ Pª-t¬-rèp-xki ®· ®Ò ra. n÷a, ®ång thêi bÝ mËt h¬n n÷a. ChÝnh phñ t−ëng giÕt ®−îc
Vµ khÈu hiÖu ®ã sÏ cã mét ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi. “chÕ ®é nghÞ viÖn bÊt hîp ph¸p” ë Nga ch¨ng? Nã sÏ chØ
cñng cè thªm nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a giai cÊp v« s¶n chØ víi chÕ néi dung t−¬ng tù. Ngoµi nh÷ng tµi liÖu ®ã ra th× héi nghÞ
®é nghÞ viÖn ®ã th«i. kh«ng cã tµi liÖu nµo kh¸c c¶. Çc nghÞ sÜ kh«ng cã ý ®Þnh b¸o
Thø ba, - vµ ®©y lµ ®iÓm chñ yÕu nhÊt, - vô xö ®¶ng ®oµn ço víi héi nghÞ vÒ nh÷ng xu h−íng kh¸c trong néi bé giai cÊp
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga, lÇn ®Çu tiªn, ®· phæ c«ng nh©n, v× kh«ng cã nh÷ng xu h−íng kh¸c.
biÕn c«ng khai ë Nga hµng triÖu b¶n mét tµi liÖu kh¸ch quan vÒ Cã thÓ lµ nh÷ng thµnh viªn cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng
vÊn ®Ò chñ chèt, c¬ b¶n, chñ yÕu lµ th¸i ®é cña çc giai cÊp kh¸c nh©n d©n chñ – x· héi Nga chØ nãi lªn ý kiÕn cña mét thiÓu
nhau cña x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh. H¸ ch¼ng ph¶i lµ sè c«ng nh©n th× sao? Chóng ta kh«ng cã quyÒn gi¶ ®Þnh nh−
ng−êi ta ®· ®−îc nghe qu¸ nhiÒu nh÷ng lêi nãi ba hoa ch¸n vËy, v× trong 2 1 2 n¨m, tõ mïa xu©n 1912 ®Õn mïa thu 1914,
ngÊy cña bän trÝ thøc vÒ vÊn ®Ò sù phï hîp gi÷a “b¶o vÖ tæ th× 4/5 c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga ®Òu tËp häp chung quanh
quèc” víi chñ nghÜa quèc tÕ “trªn nguyªn t¾c” (xin ®äc lµ trªn tê “Sù thËt”, lµ tê b¸o mµ çc ®¹i biÓu nãi trªn ®· ho¹t ®éng
®Çu l−ìi hay gi¶ dèi) råi ®ã sao? Ch¼ng ph¶i lµ ®· ®Õn lóc ph¶i mét çch hoµn toµn nhÊt trÝ víi nã vÒ mÆt t− t−ëng. §ã lµ
quay vÒ nh÷ng sù viÖc cã liªn quan ®Õn çc giai cÊp, nghÜa lµ mét sù thËt. NÕu trong c«ng nh©n cã mét ®iÒu ph¶n ®èi nµo
®Õn hµng triÖu ng−êi chø kh«ng ph¶i ®Õn mét vµi chôc anh Ýt nhiÒu quan träng chèng l¹i lËp tr−êng cña Ban chÊp hµnh
hïng ba hoa trèng rçng, råi ®ã sao? trung −¬ng, th× nhÊt ®Þnh ®iÒu ph¶n ®èi ®ã ph¶i biÓu lé ra
Tõ khi næ ra chiÕn tranh ®Õn giê ®· ®−îc h¬n s¸u th¸ng trong mét dù th¶o hay nhiÒu dù th¶o nghÞ quyÕt. Vô ¸n
råi. B¸o chÝ hîp ph¸p vµ bÊt hîp ph¸p cña tÊt c¶ mäi ph¸i ®Òu kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc ®iÓm nµo nh− vËy c¶, tuy r»ng vô ¸n
®· tá râ th¸i ®é vµ tÊt c¶ çc ®¶ng ®oµn – nh÷ng biÓu hiÖn rÊt ®· “ph¸t hiÖn” ®−îc cã thÓ nãi lµ nhiÒu ®iÓm vÒ ho¹t ®éng
kh«ng ®Çy ®ñ tuy vËy còng vÉn lµ kh¸ch quan duy nhÊt mµ cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga.
chóng ta cã ®−îc vÒ sù ph©n ho¸ giai cÊp – trong §u-ma ®Òu Nh÷ng sù söa ch÷a cña Pª-t¬-rèp-xki tuyÖt nhiªn còng
®· tá râ lËp tr−êng cña m×nh råi. Vô xö ¸n ®¶ng ®oµn §¶ng kh«ng ph¶i lµ mét sù ph¶n ®èi.
c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga vµ nh÷ng bµi b×nh phÈm cña Nh÷ng sù thËt chøng tá r»ng ngay c¶ nh÷ng th¸ng ®Çu cña
b¸o chÝ ®· tæng kÕt toµn bé tµi liÖu ®ã. Vô ¸n ®· chøng tá r»ng chiÕn tranh, ®éi tiÒn phong gi¸c ngé cña giai cÊp c«ng nh©n
nh÷ng ®¹i biÓu tiªn tiÕn cña giai cÊp v« s¶n Nga kh«ng nh÷ng Nga ®· thùc tÕ tËp hîp chung quanh Ban chÊp hµnh trung
thï ghÐt chñ nghÜa s«-vanh nãi chung, mµ nãi riªng cßn t¸n −¬ng vµ chung quanh C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng. §ã lµ
thµnh chÝnh lËp tr−êng cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng mét sù thËt kh«ng chèi c·i ®−îc, dï sù thËt ®ã cã khã chÞu ®èi
cña ®¶ng ta. Nh÷ng nghÞ sÜ ®· bÞ b¾t h«m 4 th¸ng M−êi mét víi mét “ph¸i” nµo ®ã. Nh÷ng lêi mµ b¶n ço tr¹ng ®· dÉn ra:
1914. VËy lµ hä ®· tiÕn hµnh c«ng t¸c cña hä trong h¬n hai “Ph¶i quay sóng chèng l¹i çc chÝnh phñ vµ çc ®¶ng ph¸i ph¶n
th¸ng. Víi ai vµ nh− thÕ nµo? Hä ®· ph¶n ¸nh vµ biÓu hiÖn ®éng t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc, chø kh«ng ph¶i chèng l¹i anh em
nh÷ng xu h−íng nµo trong giai cÊp c«ng nh©n? Sù thËt sau chóng ta, nh÷ng ng−êi n« lÖ lµm thuª ë çc n−íc kh¸c”, - nh÷ng
®©y tr¶ lêi ®iÒu ®ã: nh÷ng “luËn c−¬ng” vµ tê “Ng−êi d©n chñ – lêi ®ã, nhê vô ¸n, sÏ truyÒn ®i vµ thùc tÕ ®· truyÒn ®i kh¾p
x· héi” dïng lµm tµi liÖu cho héi nghÞ, Ban chÊp hµnh Pª-t¬- n−íc Nga lêi kªu gäi h·y cã tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n, h·y
r«-gr¸t cña ®¶ng ta ®· nhiÒu lÇn ph©n ph¸t nh÷ng truyÒn ®¬n cã tiÕn hµnh çch m¹ng v« s¶n. Nhê vô ¸n mµ hiÖn nay khÈu hiÖu
giai cÊp cña ®éi tiÒn phong cña c«ng nh©n Nga ®· th©m nhËp ®−êng duy nhÊt khiÕn cho phong trµo c«ng nh©n Nga cã thÓ
vµo quÇn chóng réng r·i nhÊt. ph¸t triÓn theo h−íng çch m¹ng x· héi, chø kh«ng ph¶i theo
Chñ nghÜa s«-vanh phæ biÕn cña giai cÊp t− s¶n vµ cña mét kiÓu d©n téc – tù do chñ nghÜa “ch©u ¢u”.
bé phËn giai cÊp tiÓu t− s¶n, nh÷ng sù dao ®éng cña bé phËn
cßn l¹i cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ lêi kªu gäi ®ã cña giai cÊp
c«ng nh©n - ®ã lµ t×nh h×nh thùc tÕ, kh¸ch quan, cña nh÷ng con “Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 40, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
®−êng ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ mÆt chÝnh trÞ ë n−íc ta. “ý ®å”, ngµy 29 th¸ng Ba 1915 “Ng−êi d©n chñ – x· héi”
hy väng, khÈu hiÖu cña chóng ta ph¶i kÕt hîp víi t×nh h×nh
thùc tÕ ®ã, chø kh«ng ph¶i víi nh÷ng nguyÖn väng thµnh kÝnh
cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc vµ cña nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra
nh÷ng nhãm nhá.
Nh÷ng tê b¸o thuéc ph¸i “Sù thËt” vµ c«ng t¸c “kiÓu Mu-ra-
nèp” ®· thùc hiÖn ®−îc sù thèng nhÊt cña 4/5 c«ng nh©n gi¸c
ngé ë Nga. GÇn 40 000 c«ng nh©n mua tê “Sù thËt”, sè ®äc tê “Sù
thËt” cßn nhiÒu h¬n thÕ n÷a. Dï cho chiÕn tranh, tï ®µy. Xi-bi-ri,
khæ sai cã lµm cho sè ®ã gi¶m ®i n¨m lÇn, m−êi lÇn th× còng
kh«ng thÓ nµo tiªu diÖt ®−îc tÇng líp ®ã. TÇng líp ®ã vÉn sèng.
Nã ®· thÊm nhuÇn tinh thÇn çch m¹ng vµ tinh thÇn chèng chñ
nghÜa s«-vanh. Trong quÇn chóng nh©n d©n vµ s©u trong quÇn
chóng ®ã, chØ cã ®éc mét m×nh tÇng líp ®ã ®øng ra lµm ng−êi
tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng,
nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, bÞ ¸p bøc. ChØ cã ®éc mét m×nh tÇng líp
®ã lµ ®øng v÷ng gi÷a sù sôp ®æ chung. ChØ cã ®éc mét m×nh nã
lµ kÐo nh÷ng tÇng líp nöa v« s¶n ra khái chñ nghÜa x· héi – s«-
vanh cña bän d©n chñ – lËp hiÕn, cña ph¸i lao ®éng, cña Plª-kha-
nèp, cña tê “B×nh minh cña chóng ta”, ®Ó ®−a hä tiÕn tíi chñ
nghÜa x· héi. Sù tån t¹i cña nã, nh÷ng t− t−ëng cña nã, ho¹t
®éng cña nã, lêi nã kªu gäi “t×nh h÷u nghÞ cña nh÷ng n« lÖ lµm
thuª ë çc n−íc kh¸c” ®· ®−îc vô ¸n xö ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng
nh©n d©n chñ – x· héi Nga chØ ra cho toµn thÓ n−íc Nga thÊy râ.
Ph¶i céng t¸c víi tÇng líp ®ã, ph¶i b¶o tån sù thèng
nhÊt cña tÇng líp ®ã chèng bän x· héi – s«-vanh; ®ã lµ con
217 218 V. I. Lª-nin
Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, bän ph¶n ®éng th«ng minh cña
giai cÊp t− s¶n Ph¸p ®· nãi hí ®Ó lé ra çi sù thËt mét tr¨m
phÇn tr¨m. ChiÕn tranh lµ do giai cÊp t− s¶n Anh – Ph¸p, céng
víi giai cÊp t− s¶n Nga, tiÕn hµnh ®Ó lµm suy tµn vµ c−íp ph¸
§øc, ¸o vµ Thæ-nhÜ-kú. Giai cÊp t− s¶n cÇn ®Õn nh÷ng kÎ mé
lÝnh cho nã, cÇn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®ång ý tiÕn
hµnh chiÕn tranh cho ®Õn lóc th¾ng n−íc §øc; ngoµi ra chØ lµ
nh÷ng lêi nãi trèng rçng vµ v« sØ, vµ lµ b¸n rÎ nh÷ng danh tõ
Nh©n héi nghÞ lu©n-®«n lín nh− chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa quèc tÕ, v.v.. Trªn thùc tÕ
th× ®i theo giai cÊp t− s¶n vµ gióp ®ì giai cÊp nµy c−íp ph¸
Lêi tuyªn bè cña ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch, ®¹i biÓu cña Ban nh÷ng n−íc kh¸c, nh−ng ngoµi miÖng l¹i thÕt ®·i quÇn chóng
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga, nh÷ng lêi gi¶ nh©n gi¶ nghÜa thõa nhËn “chñ nghÜa x· héi vµ
mµ chóng t«i cho ®¨ng, hoµn toµn nãi râ quan ®iÓm cña ®¶ng Quèc tÕ”, - ®ã chÝnh lµ téi lçi chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi, lµ
vÒ héi nghÞ ®ã. B¸o chÝ t− s¶n Ph¸p ®· nãi lªn rÊt râ ý nghÜa cña nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y ra sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II.
héi nghÞ ®ã, víi tÝnh çch lµ c«ng cô hay thñ ®o¹n cña giai cÊp Bëi vËy, nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi thï ®Þch víi bän x· héi –
t− s¶n Anh - Ph¸p. Çc vai trß ®· ®−îc ph©n c«ng nh− sau: tê s«-vanh ë Héi nghÞ Lu©n-®«n rÊt râ rµng: rêi cuéc héi nghÞ ®ã
“Le Temps” vµ tê “L’Ðcho de Paris”173 c«ng kÝch nh÷ng ng−êi x· v× nh÷ng nguyªn t¾c râ rµng chèng chñ nghÜa s«-vanh, mµ
héi chñ nghÜa Ph¸p vÒ ®iÓm mµ chóng cho lµ hä ®· qu¸ − kh«ng r¬i vµo chñ nghÜa th©n §øc. V× chÝnh lµ do nh÷ng lý do
nh−îng bé chñ nghÜa quèc tÕ. Nh÷ng lêi c«ng kÝch ®ã chØ lµ s«-vanh, chø kh«ng ph¶i do nh÷ng lý do nµo kh¸c, mµ bän th©n
mét thñ ®o¹n nh»m chuÈn bÞ c¬ së cho lêi ph¸t biÓu næi tiÕng §øc trë thµnh nh÷ng kÎ thï kiªn quyÕt cña Héi nghÞ Lu©n-
theo tinh thÇn ¸i quèc – th«n tÝnh cña thñ t−íng Vi-vi-a-ni tr−íc ®«n!! Khi nãi râ rµng vÒ sù ph¶n béi cña nh÷ng ng−êi x· héi
nghÞ viÖn. MÆt kh¸c, tê “Journal des DÐbats”174 nãi to¹c ©m m−u chñ nghÜa §øc, lµ ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch ®· lµm trßn nhiÖm
®ã ra: thùc chÊt vÊn ®Ò lµ ë chç lµm sao cho nh÷ng ng−êi x· héi vô cña m×nh.
chñ nghÜa Anh – do Kª-r¬ H¸c-®i cÇm ®Çu – tõ tr−íc ®Õn giê Ph¸i Bun vµ nh÷ng kÎ ñng hé Ban tæ chøc hoµn toµn kh«ng sao
vÉn chèng chiÕn tranh vµ chèng viÖc b¾t lÝnh th× nay ph¶i t¸n hiÓu ®−îc çi ®iÒu ®¬n gi¶n vµ râ rµng ®ã. Bän thø nhÊt lµ nh÷ng
thµnh tiÕn hµnh chiÕn tranh cho ®Õn khi th¾ng n−íc §øc. Môc kÎ th©n §øc kiÓu C«-xèp-xki, kÎ ®· c«ng khai biÖn hé cho viÖc
®Ých ®ã ®· ®¹t ®−îc. §ã lµ ®iÒu quan träng. §ã lµ kÕt qu¶ chÝnh nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi §øc biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
trÞ cña viÖc l«i cuèn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh còng chiÕn tranh (xem tê “B¶n tin” cña ph¸i Bun, sè 7, th¸ng Giªng
nh− Ph¸p ch¹y sang hµng ngò giai cÊp t− s¶n Anh – Ph¸p. Cßn 1915, tr. 7, ®Çu §V)175. Ban biªn tËp tê b¸o nµy kh«ng hÐ r¨ng
nh÷ng lêi nãi vÒ chñ nghÜa quèc tÕ, vÒ chñ nghÜa x· héi, vÒ nãi mét tiÕng nµo lµ m×nh kh«ng ®ång ý víi C«-xèp-xki (trong
tr−ng cÇu ý d©n, v.v.., tÊt c¶ ®ã chØ lµ nh÷ng c©u nãi su«ng, khi nã ®Æc biÖt nhÊn m¹nh lµ nã kh«ng ®ång ý víi B«-ri-xèp,
nh÷ng lêi nãi trèng rçng, kh«ng cã ý nghÜa g× c¶! ng−êi b¶o vÖ chñ nghÜa ¸i quèc Nga). B¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp
Nh©n Héi nghÞ Lu©n-®«n 219 220 V. I. Lª-nin
hµnh trung −¬ng cña ph¸i Bun (nh− trªn, tr. 3) ch¼ng cã lÊy mét c−¬ng lÜnh hoµn toµn râ rµng vÒ sù “x¸ téi” vµ hoµ b×nh víi chñ
lêi nµo lµ râ rµng chèng chñ nghÜa x· héi – s«-vanh c¶! nghÜa x· héi – s«-vanh. Chóng ta ®· cè g¾ng ®−a ra mét c−¬ng
Nh÷ng kÎ ñng hé Ban tæ chøc chñ tr−¬ng hoµ gi¶i chñ lÜnh râ rµng ®Ó chèng l¹i c−¬ng lÜnh ®ã, - ®Æc biÖt xem tê
nghÜa s«-vanh th©n §øc víi chñ nghÜa s«-vanh th©n Ph¸p. “Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 33 vµ nh÷ng nghÞ quyÕt ®¨ng trªn
Nh÷ng lêi tuyªn bè cña ¸c-xen-rèt (sè 86 vµ 87 tê “TiÕng tê ®ã. Chóng ta chØ cßn hy väng r»ng tê “Lêi nãi cña chóng ta”
nãi”) vµ sè 1 tê “Tin tøc” cña Th−êng vô ë n−íc ngoµi cña sÏ th«i kh«ng ng¶ nghiªng gi÷a “mèi c¶m t×nh cao siªu víi chñ
Ban tæ chøc176 (ra ngµy 22 th¸ng Hai 1915) ®· chøng tá ®iÒu nghÜa quèc tÕ” vµ sù hoµ b×nh víi chñ nghÜa x· héi – s«-vanh vµ
®ã. Khi ban biªn tËp tê “Lêi nãi cña chóng ta” ®Ò nghÞ chóng sÏ cã mét lËp tr−êng râ rÖt h¬n.
ta hµnh ®éng chung chèng “chñ nghÜa x· héi – s«-vanh chÝnh
thøc”, chóng ta tr¶ lêi th¼ng víi hä, b»ng çch göi kÌm theo
b¶n dù th¶o lêi tuyªn bè cña chóng ta vµ dÉn lêi ph¸t ng«n “Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 40, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
rÊt träng yÕu cña ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch, r»ng chÝnh b¶n ngµy 29 th¸ng Ba 1915. “Ng−êi d©n chñ – x· héi”
th©n Ban tæ chøc vµ ph¸i Bun ®· ®øng vÒ phÝa chñ nghÜa x·
héi - ¸i quèc chÝnh thøc177.
T¹i sao tê “Lêi nãi cña chóng ta” l¹i tù dèi m×nh vµ dèi
ng−êi, im h¬i lÆng tiÕng kh«ng nãi g× ®Õn ®iÒu ®ã trong x·
luËn ë sè 32? T¹i sao nã l¹i kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn sù thËt lµ dù
th¶o tuyªn bè cña chóng ta còng cã nãi vÒ sù ph¶n béi cña
nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi §øc? B¶n tuyªn bè cña tê “Lêi
nãi cña chóng ta” ®· bá sãt ®iÓm “c¨n b¶n” hÕt søc quan träng
®ã; b¶n th©n chóng ta còng nh− ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch ®Òu
®· kh«ng chÊp nhËn vµ kh«ng thÓ chÊp nhËn b¶n tuyªn bè ®ã.
ChÝnh v× thÕ mµ ®· kh«ng cã sù thèng nhÊt hµnh ®éng gi÷a
Ban tæ chøc vµ chóng ta. VËy t¹i sao tê “Lêi nãi cña chóng ta”
l¹i tù dèi m×nh vµ dèi ng−êi, qu¶ quyÕt r»ng cã c¬ së cho sù
thèng nhÊt hµnh ®éng??
“Chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc chÝnh thøc” lµ çi tÖ chñ yÕu
nhÊt hiÖn nay cña chñ nghÜa x· héi hiÖn thêi. Muèn ®Êu
tranh chèng l¹i nã (chø kh«ng ph¶i hoµ gi¶i víi nã, còng
kh«ng ph¶i t×m çch “x¸ téi” lÉn cho nhau trªn ph¹m vi thÕ
giíi vÒ ®iÓm ®ã), ph¶i chuÈn bÞ vµ tËp hîp tÊt c¶ çc
lùc l−îng l¹i. Cau-xky vµ nhiÒu ng−êi kh¸c ®· ®−a ra mét
221 222 V. I. Lª-nin
gi÷a nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc tham chiÕn nh»m
ph¶n ®èi chiÕn tranh lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc (®ã lµ
nguyªn v¨n lêi cña Cau-xky viÕt trªn tê “Neue Zeit”179)!!
Chóng ta h·y gi¶ ®Þnh lµ Hen-®man, Ghe-®¬, Van-®Ðc-ven-
®¬, Plª-kha-nèp, Cau-xky, v.v., kh«ng hµnh ®éng nh− hiÖn nay,
®Ó minh häa khÈu hiÖu néi chiÕn nghÜa lµ kh«ng lµm ®ång lo· víi giai cÊp t− s¶n, mµ l¹i thµnh
lËp mét uû ban quèc tÕ ®Ó cæ ®éng cho “hµnh ®éng b¾t tay th©n
Ngµy 8 th¸ng Giªng lÞch míi, tõ BÐc-lanh ng−êi ta b¸o tin thiÖn vµ nh÷ng ý ®å xÝch l¹i gÇn nhau” gi÷a nh÷ng ng−êi x· héi
chñ nghÜa çc n−íc tham chiÕn, “trong chiÕn hµo” còng nh−
cho çc b¸o Thuþ-sÜ r»ng:
trong çc ®éi qu©n nãi chung. NÕu hiÖn nay, chØ míi 6 th¸ng
“Nh÷ng ngµy gÇn ®©y, çc b¸o ®· nhiÒu lÇn ®¨ng nh÷ng tin
sau khi tuyªn chiÕn, tr¸i víi ý muèn cña tÊt c¶ nh÷ng bän tai to
tøc vÒ nh÷ng ý ®å hoµ b×nh muèn xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a çc chiÕn
mÆt lín, bän l·nh tô vµ nh÷ng ng«i sao lín bËc nhÊt ®· ph¶n
hµo §øc vµ Ph¸p. Tê “Tägliche Rundschau” 178 th«ng b¸o r»ng mét
béi chñ nghÜa x· héi, ë ®©u ®©u ng−êi ta còng ph¶n ®èi nh÷ng
qu©n lÖnh ngµy 29 th¸ng Ch¹p cÊm mäi hµnh ®éng b¾t tay th©n
kÎ ®· bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh vµ ph¶n ®èi
thiÖn, vµ nãi chung, mäi hµnh ®éng xÝch gÇn l¹i víi qu©n thï
nh÷ng kÎ ch¹y theo nh÷ng ghÕ bé tr−ëng, vµ bän chØ huy qu©n
trong çc chiÕn hµo; vi ph¹m lÖnh ®ã, sÏ bÞ trõng trÞ nh− téi ph¶n
sù l¹i do¹ xö tö nh÷ng ai ®· cã “hµnh ®éng b¾t tay th©n thiÖn”, -
quèc”.
th× sau nhiÒu th¸ng n÷a, kÕt qu¶ sÏ ra sao!
Nh− vËy lµ hµnh ®éng b¾t tay th©n thiÖn vµ ý ®å xÝch l¹i gÇn Cau-xky, tªn ®µy tí cña bän c¬ héi chñ nghÜa, kÎ hoµn toµn
nhau lµ ®iÒu cã thËt. Bän chØ huy qu©n sù §øc lo ng¹i vÒ ®iÒu phô häa víi Ghe-®¬, Plª-kha-nèp vµ bÌ lò, ®· viÕt: “ChØ cã mét
®ã: vËy lµ hä coi ®iÒu ®ã lµ nghiªm träng. Tê b¸o c«ng nh©n ë vÊn ®Ò thùc tiÔn lµ: n−íc m×nh th¾ng hay b¹i”. §óng thÕ, nÕu
Anh “Labour Leader” ra ngµy 7 th¸ng Giªng 1915 ®· ®¨ng l¹i c¶ ng−êi ta quªn mÊt chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh giai cÊp råi,
mét lo¹t nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn trong çc b¸o t− s¶n Anh nãi th× nãi nh− thÕ lµ ®óng. Nh−ng nÕu kh«ng quªn mÊt chñ nghÜa
®Õn nh÷ng tr−êng hîp b¾t tay th©n thiÖn gi÷a binh lÝnh Anh vµ x· héi, th× nãi thÕ l¹i lµ sai: cã mét vÊn ®Ò thùc tiÔn kh¸c. Nªn
§øc, hä ®· tæ chøc (nh©n dÞp lÔ N«-en) nh÷ng “cuéc ngõng hy sinh trong cuéc chiÕn tranh gi÷a bän chñ n«, mµ vÉn lµ mét
b¾n trong 48 giê”, nh÷ng cuéc tiÕp xóc th©n thiÖn ë ®o¹n çch ng−êi n« lÖ mï qu¸ng vµ bÊt lùc; hoÆc nªn hy sinh v× “nh÷ng ý
gi÷a hai tuyÕn chiÕn hµo, v.v.. Bän chØ huy qu©n sù Anh ®· ra ®å b¾t tay th©n thiÖn” gi÷a nh÷ng ng−êi n« lÖ nh»m môc ®Ých
mét mÖnh lÖnh ®Æc biÖt ®Ó ng¨n cÊm hµnh ®éng b¾t tay th©n lËt ®æ chÕ ®é n« lÖ?
thiÖn. ThÕ mµ bän c¬ héi x· héi chñ nghÜa vµ bän ng−êi b¶o Thùc ra, vÊn ®Ò “thùc tiÔn” lµ nh− vËy.
vÖ chóng (hay bän t«i tí cña chóng?), trong b¸o chÝ cña chóng
(nh− Cau-xky), l¹i ra c«ng thuyÕt phôc c«ng nh©n mét çch
hÕt søc tù m·n vµ tù tin r»ng kiÓm duyÖt qu©n sù sÏ b¶o ®¶m “Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 40, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
cho chóng kh«ng bÞ ng−êi ta b¸c l¹i, r»ng nh÷ng sù tho¶ thuËn ngµy 29 th¸ng Ba 1915. “Ng−êi d©n chñ – x· héi”
223 224 V. I. Lª-nin
ý nghÜa cña nh÷ng lêi nµy thËt râ rµng: «ng A. P«-t¬-rª-xèp

nÊp sau bän Anh – Ph¸p ®Ó bªnh vùc chñ nghÜa s«-vanh Nga,
biÖn hé cho s¸ch l−îc ¸i quèc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
cña §ång minh tay ba. ¤ng A. P«-t¬-rª-xèp tranh luËn víi Cau-
xky kh«ng ph¶i nh− mét ng−êi m¸c-xÝt tranh luËn víi mét
ng−êi s«-vanh, mµ nh− mét ng−êi s«-vanh Nga tranh luËn víi
mét ng−êi s«-vanh §øc. §ã lµ mét ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc dïng
®i dïng l¹i qu¸ nhiÒu nªn ho¸ tÇm th−êng råi; chóng ta chØ cÇn
Nh÷ng lêi ngôy biÖn cña nãi thªm lµ «ng A. P«-t¬-rª-xèp ®· lµm ®ñ mäi çch ®Ó che giÊu
nh÷ng ng−êi x· héi - s« -vanh vµ lµm rèi ý nghÜa ®¬n gi¶n vµ râ rµng cña nh÷ng lêi cña «ng.
Thùc chÊt cña vÊn ®Ò lµ ë chç «ng A. P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-
T¹p chÝ “Sù nghiÖp cña chóng ta” (1915, sè 1) cña ph¸i thñ xky nhÊt trÝ víi nhau ë ®iÓm nµo. Ch¼ng h¹n hä nhÊt trÝ nãi
tiªu xuÊt b¶n ë Pª-t¬-r«-gr¸t ®· ®¨ng b¶n dÞch quyÓn s¸ch cña r»ng “chñ nghÜa quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n hiÖn ®¹i lµ t−¬ng
Cau-xky: “Chñ nghÜa quèc tÕ vµ chiÕn tranh”180. Nh©n vÊn ®Ò hîp víi viÖc b¶o vÖ tæ quèc” (C. Cau-xky, tr. 34, b¶n tiÕng §øc
nµy, «ng A. P«-t¬-rª-xèp nãi r»ng «ng kh«ng ®ång ý víi Cau- quyÓn s¸ch cña «ng). ¤ng A. P«-t¬-rª-xèp viÕt vÒ t×nh h×nh
xky, «ng cho r»ng Cau-xky lóc th× nãi nh− mét “tr¹ng s−” (tøc lµ ®Æc biÖt cña mét n−íc “mµ ng−êi ta ®· tµn ph¸”. Cau-xky viÕt:
nh− ng−êi bªnh vùc chñ nghÜa x· héi – s«-vanh §øc, ng−êi ®· “Nh©n d©n ch¼ng sî çi g× b»ng n¹n ngo¹i x©m… NÕu nh©n
phñ nhËn mäi tÝnh chÊt chÝnh ®¸ng cña chñ nghÜa x· héi – s«- d©n thÊy nguyªn nh©n g©y ra chiÕn tranh kh«ng ph¶i lµ
vanh ë hai n−íc Ph¸p, Nga), lóc th× nãi nh− mét “thÈm ph¸n” nh÷ng hµnh ®éng cña chÝnh phñ cña m×nh, mµ lµ nh÷ng m−u
(tøc lµ nh− mét ng−êi m¸c-xÝt cè g¾ng ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®å ®en tèi cña mét n−íc l¸ng giÒng, - mµ cã n−íc nµo l¹i
cña M¸c mét çch v« t−). kh«ng t×m çch dïng b¸o chÝ, v.v., ®Ó nhåi ý kiÕn Êy vµo ®Çu
ThËt ra, c¶ «ng A. P«-t¬-rª-xèp lÉn Cau-xky vÒ c¬ b¶n ®Òu ãc quÇn chóng nh©n d©n kia chø! – th×… nh©n d©n sÏ nhÊt tÒ
ph¶n béi chñ nghÜa M¸c, khi dïng nh÷ng lêi râ rµng lµ nguþ ®øng lªn ®Ó b¶o vÖ biªn thuú chèng qu©n thï… QuÇn chóng
biÖn ®Ó bªnh vùc chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ ph¸t khïng lªn sÏ tù tay giÕt chÕt nh÷ng kÎ m−u ng¨n c¶n
nghÜa. ¤ng A. P«-t¬-rª-xèp lµm cho b¹n ®äc kh«ng chó ý ®Õn viÖc göi qu©n ®éi ra biªn thuú” (C. Cau-xky, tr. 33, trÝch mét
®iÒu c¬ b¶n, khi «ng tranh luËn víi Cau-xky vÒ nh÷ng ®iÓm chi bµi viÕt n¨m 1911)181.
tiÕt. Theo ý kiÕn cña «ng A. P«-t¬-rª-xèp, ph−¬ng ph¸p mµ §ã lµ mét sù bªnh vùc mÖnh danh lµ sù bªnh vùc m¸c-xÝt
“ph¸i d©n chñ” Anh – Ph¸p (t¸c gi¶ muèn nãi ph¸i d©n chñ cho t− t−ëng c¬ b¶n cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi – s«-vanh.
c«ng nh©n) ®· “gi¶i quyÕt” vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh Ngay tõ n¨m 1911, b¶n th©n Cau-xky còng ®· thÊy rÊt
“nãi chung lµ tèt” (tr. 69); “hä (nh÷ng ph¸i d©n chñ ®ã) ®· hµnh râ r»ng chÝnh phñ (vµ giai cÊp t− s¶n) sÏ lõa bÞp “nh©n
®éng ®óng”, - mÆc dï lµ do mét “sù may m¾n” h¬n lµ do tù gi¸c d©n, d©n chóng, quÇn chóng”, ®æ téi cho nh÷ng “m−u ®å
mµ gi¶i ph¸p cña hä… “khíp víi gi¶i ph¸p d©n téc”. ®en tèi” cña mét n−íc kh¸c. VÊn ®Ò lµ xÐt xem viÖc ñng hé
Nh÷ng lêi nguþ biÖn cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh 225 226 V. I. Lª-nin
sù lõa bÞp ®ã – bÊt luËn lµ ñng hé b»ng çch bá phiÕu t¸n tranh ®−îc tiÕn hµnh ®Ó ph©n chia thuéc ®Þa vµ c−íp bãc ®Êt
thµnh ng©n s¸ch, b»ng nh÷ng bµi diÔn v¨n, nh÷ng bµi b¸o, ®ai cña çc n−íc kh¸c; bän ¨n trém ®¸nh lÉn nhau, vµ nÕu viÖn
v.v, th× còng thÕ – cã dung hîp víi chñ nghÜa quèc tÕ vµ chñ dÉn ®Õn sù thÊt b¹i, vµo mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, cña mét
nghÜa x· héi kh«ng, hay lµ nã t−¬ng ®−¬ng víi mét chÝnh s¸ch trong sè nh÷ng tªn ¨n trém ®ã, ®Ó miªu t¶ lîi Ých cña bän ¨n
c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ nghÜa th«i. Cau-xky xö sù nh− trém thµnh lîi Ých cña nh©n d©n hay tæ quèc, th× thËt lµ mét sù
mét tªn “tr¹ng s−” v« liªm sØ nhÊt, nh− mét tªn cùc kú nguþ lõa bÞp cã tÝnh chÊt t− s¶n v« liªm sØ. Chóng ta cÇn ph¶i nãi sù
biÖn, khi «ng ta thay vÊn ®Ò ®ã b»ng vÊn ®Ò xÐt xem nh÷ng thËt nh− sau víi “nh©n d©n” bÞ ®au khæ v× chiÕn tranh: kh«ng
ng−êi “®¬n ®éc” mµ “ng¨n c¶n viÖc göi qu©n ®éi ®i” bÊt chÊp ý thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng th¶m ho¹ cña chiÕn tranh nÕu kh«ng lËt
chÝ cña ®a sè nh©n d©n bÞ chÝnh phñ n−íc m×nh lõa g¹t, th× ®æ chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n ë mçi n−íc tham chiÕn. B¶o vÖ
nh− thÕ cã hîp lý kh«ng? VÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë chç ®ã. n−íc BØ b»ng çch bãp chÕt Ga-li-xi-a hay Hung-ga-ri, nh− thÕ
Thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ ë chç ®ã. CÇn ph¶i khuyªn can kh«ng ph¶i lµ “b¶o vÖ tæ quèc”.
nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n bÞ lõa dèi, cÇn ph¶i gi¶i thÝch cho hä Nh−ng chÝnh b¶n th©n M¸c, khi lªn ¸n chiÕn tranh, ch¼ng
thÊy râ sù lõa bÞp; ®«i khi cÇn ph¶i cïng hä xuÊt trËn vµ biÕt h¹n nh− çc cuéc chiÕn tranh tõ 1854 ®Õn 1876, còng ®· ®øng
chê ®îi cho kinh nghiÖm chiÕn tranh thay ®æi ®Çu ãc cña hä vÒ phÝa mét n−íc tham chiÕn, khi mµ cuéc chiÕn tranh, tr¸i víi
®i. VÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë chç ®ã, mµ lµ ë chç xÐt xem nh÷ng ý muèn cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, ®· trë thµnh mét sù
ng−êi x· héi chñ nghÜa cã ®−îc phÐp tham gia vµo viÖc giai thËt. §ã lµ néi dung chñ yÕu vµ “con chñ bµi” cña quyÓn s¸ch
cÊp t− s¶n lõa bÞp “nh©n d©n” kh«ng. Cau-xky vµ A. P«-t¬-rª- cña Cau-xky. Vµ ®ã còng lµ lËp tr−êng cña «ng A. P«-t¬-rª-xèp,
xèp biÖn b¹ch cho sù lõa bÞp ®ã. V× hä biÕt ch¾c ch¾n r»ng ng−êi ®· hiÓu r»ng cã “th¸i ®é quèc tÕ chñ nghÜa”, cã nghÜa lµ
nh÷ng “m−u ®å ®en tèi” cña çc chÝnh phñ vµ cña giai cÊp t− x¸c ®Þnh, - ®øng trªn quan ®iÓm lîi Ých cña toµn bé giai cÊp v«
s¶n ë tÊt c¶ çc “c−êng” quèc nh− Anh, Ph¸p, §øc vµ Nga, ®Òu s¶n thÕ giíi, chø kh«ng ph¶i trªn quan ®iÓm lîi Ých cña giai cÊp
cã téi nh− nhau vÒ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m v« s¶n d©n téc, - xem th¾ng lîi cña phe nµo trong chiÕn tranh
1914. §ã lµ ®iÒu mµ ch¼ng h¹n nghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua ë lµ ®¸ng ®−îc mong muèn nhÊt hoÆc lµ cã h¹i Ýt nhÊt. ChiÕn
Ba-l¬ n¨m 1912 ®· nãi râ. tranh lµ do çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n tiÕn hµnh; giai cÊp
Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a lµ “nh©n d©n”, tøc quÇn chóng v« s¶n ph¶i x¸c ®Þnh râ th¾ng lîi cña chÝnh phñ nµo Ýt nguy
tiÓu t− s¶n vµ mét bé phËn c«ng nh©n bÞ lõa g¹t, vÉn cßn tin vµo hiÓm nhÊt cho c«ng nh©n toµn thÕ giíi.
c©u chuyÖn hoang ®−êng cña giai cÊp t− s¶n vÒ nh÷ng “m−u ®å Sù nguþ biÖn cña nh÷ng lËp luËn ®ã lµ ë chç thay thÕ
®en tèi” cña qu©n thï. Nh−ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ – x· thêi kú lÞch sö hiÖn nay b»ng mét thêi kú lÞch sö tr−íc kia,
héi lµ ®Êu tranh chèng sù lõa bÞp, chø kh«ng ph¶i lµ ñng hé nã. ®· qua tõ l©u. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña çc cuéc chiÕn
Tr−íc chiÕn tranh tõ l©u, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi cña tranh tr−íc kia mµ Cau-xky dÉn chøng, lµ: 1) çc cuéc chiÕn
tÊt c¶ çc n−íc ®Òu ®· nãi vµ ®· kh¼ng ®Þnh ë Ba-l¬ r»ng mçi tranh tr−íc kia ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh÷ng c¶i çch d©n chñ –
c−êng quèc ®Òu thùc tÕ ra søc cñng cè vµ më réng nÒn thèng trÞ t− s¶n vµ lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ hay ¸ch ¸p bøc cña mét
cña nã ë çc thuéc ®Þa, ra søc ¸p bøc çc d©n téc nhá, v.v.. ChiÕn n−íc ngoµi; 2) lóc ®ã, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña cuéc
Nh÷ng lêi nguþ biÖn cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh 227 228 V. I. Lª-nin
çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cßn ch−a chÝn muåi vµ tr−íc ng−êi ph¸i tù do n¨m 1848 lµ nh÷ng ng−êi chØ dòng c¶m ngoµi
chiÕn tranh th× kh«ng mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo l¹i cã miÖng, nh−ng thùc tÕ th× l¹i ph¶n béi.
thÓ nãi ®Õn chuyÖn lîi dông chiÕn tranh “®Ó xóc tiÕn sù sôp Trong néi bé chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u, m©u thuÉn gi÷a
®æ cña chñ nghÜa t− b¶n” nh− çc nghÞ quyÕt Stót-ga (1907) vµ çc phÇn tö d©n chñ – x· héi çch m¹ng vµ bän c¬ héi chñ
Ba-l¬ (1912) ®· tuyªn bè; 3) lóc ®ã, ë çc n−íc thuéc hai phe nghÜa ®· t¨ng lªn trong hµng chôc n¨m. Cuéc khñng ho¶ng ®·
tham chiÕn, kh«ng cã nh÷ng ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®«i chót chÝn muåi. ChiÕn tranh ®· ph¸ vì çi nhät. §a sè çc ®¶ng
m¹nh mÏ, cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ ®−îc thö th¸ch trong chÝnh thøc ®· bÞ çc chÝnh kh¸ch c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ
nhiÒu cuéc ®Êu tranh. nghÜa ®¸nh b¹i, nh÷ng ng−êi nµy b¶o vÖ ®Æc quyÒn cña giai cÊp
Tãm l¹i: M¸c vµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt chØ giíi h¹n ë viÖc x¸c t− s¶n cña “n−íc hä”, cña giai cÊp t− s¶n cña “tæ quèc” hä, vµ
®Þnh xem th¾ng lîi cña giai cÊp t− s¶n nµo Ýt cã h¹i h¬n (hay cã thõa nhËn r»ng giai cÊp t− s¶n nµy ®−îc quyÒn −u tiªn x©m
lîi h¬n) cho giai cÊp v« s¶n toµn thÕ giíi, khi ch−a cã thÓ nãi chiÕm thuéc ®Þa, ¸p bøc çc d©n téc nhá bÐ, v.v.. §¸ng lÏ ph¶i
®Õn mét phong trµo chung cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i çc v¹ch trÇn chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ nghÜa tr−íc
giai cÊp v« s¶n th× c¶ Cau-xky lÉn A. P«-t¬-rª-xèp l¹i che ®Ëy,
chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n cña tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, -
bªnh vùc vµ biÖn hé cho chÝnh s¸ch ®ã. Thùc chÊt cña nh÷ng lêi
nh− vËy th× cã g× lµ l¹?
nguþ biÖn cña ph¸i x· héi – s«-vanh lµ ë chç ®ã.
LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö thÕ giíi, nh÷ng ng−êi x· héi chñ
¤ng A. P«-t¬-rª-xèp l¹i cßn s¬ suÊt buét miÖng nãi lé ra
nghÜa cña tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn ®· héi häp vµ tuyªn bè tõ
r»ng “c«ng thøc cña Stót-ga lµ kh«ng v÷ng ch¾c vÒ mÆt nguyªn
l©u tr−íc khi chiÕn tranh x¶y ra r»ng: chóng ta sÏ lîi dông
t¾c” (tr. 79). Tèt l¾m! Nh÷ng tªn ph¶n béi c«ng khai cã Ých cho
chiÕn tranh “®Ó xóc tiÕn sù sôp ®æ cña chñ nghÜa t− b¶n” (1907,
giai cÊp v« s¶n h¬n lµ nh÷ng tªn ph¶n béi giÊu mÆt. Cø tiÕp tôc
nghÞ quyÕt Stót-ga). Nh− vËy lµ hä thõa nhËn r»ng nh÷ng ®iÒu
®i, «ng A. P«-t¬-rª-xèp ¹, cø phñ nhËn thµnh thËt h¬n n÷a nghÞ
kiÖn kh¸ch quan cña viÖc “xóc tiÕn sù sôp ®æ”, tøc lµ cña cuéc
quyÕt Stót-ga vµ Ba-l¬ ®i!
çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, ®· chÝn muåi råi. Nh− vËy lµ hä Nhµ ngo¹i giao Cau-xky th× khÐo h¬n «ng A. P«-t¬-rª-xèp:
®−a çch m¹ng ra ®Ó do¹ çc chÝnh phñ. ë Ba-l¬ (1912) ng−êi ta «ng ta kh«ng phñ nhËn nghÞ quyÕt Stót-ga vµ Ba-l¬, «ng ta
nãi ®iÒu ®ã cßn râ h¬n b»ng çch dÉn ra C«ng x· vµ cuéc çch chØ… “chØ”!.. trÝch dÉn b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬, mµ l¹i bá tÊt c¶
m¹ng th¸ng M−êi – th¸ng Ch¹p 1905, tøc lµ cuéc néi chiÕn. nh÷ng ®o¹n nãi tíi çch m¹ng!! Cã lÏ kiÓm duyÖt ®· g©y trë
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, ngµy h«m qua cßn dïng çch ng¹i cho P«-t¬-rª-xèp vµ Cau-xky ®Êy. Cã lÏ A. P«-t¬-rª-xèp vµ
m¹ng ®Ó do¹ çc chÝnh phñ, cßn kªu gäi giai cÊp v« s¶n lµm çch Cau-xky sÏ ®ång ý nãi tíi çch m¹ng, khi ®−îc phÐp cña c¬
m¹ng, th× khi chiÕn tranh næ ra, l¹i dÉn chøng nh÷ng sù kiÖn çch quan kiÓm duyÖt…
®©y nöa thÕ kû, vµ biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Chóng ta hy väng r»ng A. P«-t¬-rª-xèp, Cau-xky hay
ñng hé çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n! Goãc-t¬, mét ng−êi m¸c- nh÷ng ng−êi theo hä sÏ ®Ò nghÞ thay çc nghÞ quyÕt Stót-ga
xÝt Hµ-lan ®· hoµn toµn cã lý khi so s¸nh, trong quyÓn s¸ch cña vµ Ba-l¬ b»ng mét nghÞ quyÕt ®¹i lo¹i nh− thÕ nµy: “nÕu
«ng: “Chñ nghÜa ®Õ quèc, chiÕn tranh thÕ giíi vµ phong trµo d©n chiÕn tranh næ ra bÊt chÊp nh÷ng cè g¾ng cña chóng ta, th×
chñ – x· héi” (tr. 84), nh÷ng ng−êi “cÊp tiÕn” kiÓu Cau-xky víi nh÷ng chóng ta ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm giai cÊp v« s¶n quèc tÕ
Nh÷ng lêi nguþ biÖn cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh 229 230
mµ x¸c ®Þnh râ çi g× cã lîi cho giai cÊp v« s¶n h¬n: Ên ®é bÞ

n−íc Anh c−íp ph¸ hay bÞ n−íc §øc c−íp ph¸, nh÷ng ng−êi
da ®en ch©u Phi bÞ ng−êi Ph¸p hay bÞ ng−êi §øc c−íp s¹ch vµ
b¾t ph¶i uèng r−îu, Thæ-nhÜ-kú bÞ nh÷ng ng−êi ¸o - §øc hay
nh÷ng ng−êi Anh – Ph¸p – Nga bãp chÕt, nh÷ng ng−êi §øc VÊn ®Ò liªn hiÖp
bãp chÕt n−íc BØ hay n−íc Nga bãp nghÑt Ga-li-xi-a, Trung- nh÷ng ng−êi
quèc bÞ ng−êi NhËt hay ng−êi Mü chia xÐ, ®»ng nµo cã lîi cho quèc tÕ chñ nghÜa l¹i
giai cÊp v« s¶n quèc tÕ h¬n”, v.v..
ChiÕn tranh ®· g©y ra mét cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c trong
toµn bé chñ nghÜa x· héi quèc tÕ. Cuéc khñng ho¶ng nµy, còng
“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 41, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
nh− mäi cuéc khñng ho¶ng kh¸c, ®· lµm cho nh÷ng m©u thuÉn
ngµy 1 th¸ng N¨m 1915 “Ng−êi d©n chñ - x· héi”
néi t¹i cña chñ nghÜa x· héi béc lé ra hÕt søc s©u s¾c vµ hÕt søc
râ rµng; nã ®· xÐ to¹c nhiÒu tÊm mµn gi¶ dèi vµ cã tÝnh chÊt
−íc lÖ, ®ång thêi v¹ch trÇn mét çch hÕt søc phò phµng vµ hÕt
søc râ rµng nh÷ng ®iÒu thèi tha vµ lçi thêi trong chñ nghÜa x·
héi, vµ v¹ch râ ®©u lµ ®iÒu ®¶m b¶o cho chñ nghÜa x· héi tiÕp
tôc ph¸t triÓn vµ tiÕn tíi th¾ng lîi.
HÇu hÕt nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi Nga ®Òu c¶m thÊy
r»ng nh÷ng sù ph©n chia vµ ph©n nhãm cò ®Òu, chóng t«i
kh«ng nãi lµ ®· lçi thêi, mµ ®ang thay ®æi. §iÒu næi bËt lªn
hµng ®Çu lµ sù ph©n nhãm theo vÊn ®Ò c¬ b¶n do chiÕn tranh
®Æt ra, cô thÓ lµ: chia ra thµnh “nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa”
vµ “nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc”. Chóng t«i m−în nh÷ng danh
tõ nµy ë bµi x· luËn cña tê “Lêi nãi cña chóng ta”, sè 42, vµ t¹m
thêi, lóc nµy ch−a ®Æt vÊn ®Ò xem xem cã nªn bæ sung cho
nh÷ng danh tõ ®ã b»ng çch ®em nh÷ng ng−êi d©n chñ – x·
héi çch m¹ng ®èi lËp víi nh÷ng chÝnh kh¸ch c«ng nh©n d©n
téc – tù do chñ nghÜa hay kh«ng.
DÜ nhiªn, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë tªn gäi. Tê “Lêi nãi
cña chóng ta” ®· nªu ®óng thùc chÊt cña sù ph©n nhãm
chñ yÕu hiÖn nay. Tê b¸o viÕt: nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ
VÊn ®Ò liªn hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i 231 232 V. I. Lª-nin
nghÜa “®Òu nhÊt trÝ kh«ng t¸n thµnh chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc, ta biÕt r»ng çc ph¸i cña Plª-kha-nèp vµ A-lÕch-xin-xki ®Òu cã
mµ ®¹i biÓu lµ Plª-kha-nèp”… Vµ ban biªn tËp kªu gäi “nh÷ng ®¹i biÓu ë Bruy-xen). NghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ – x·
nhãm hiÖn nay cßn ph©n t¸n” h·y “tho¶ thuËn víi nhau vµ liªn héi ë NÐc-vi (tê “Lêi nãi cña chóng ta”, sè 53), ®−îc th«ng qua
hîp víi nhau dï chØ lµ ®Ó tá th¸i ®é cña §¶ng d©n chñ – x· héi sau khi th¶o luËn b¸o ço cña I-«-nèp (vµ thÓ hiÖn râ rµng
Nga ®èi víi cuéc chiÕn tranh hiÖn nay vµ ®èi víi chñ nghÜa x· nh÷ng quan ®iÓm cña ng−êi ®¹i biÓu ®ã cña çc phÇn tö t¶ nhÊt
héi - ¸i quèc Nga”. hay nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa cña ph¸i Bun)183 còng cã
Ban biªn tËp tê “Lêi nãi cña chóng ta” kh«ng ph¶i chØ ph¸t mét tinh thÇn ®óng y nh− vËy.
biÓu nh− vËy trªn s¸ch b¸o; hä ®· göi th− cho chóng t«i còng NghÞ quyÕt nµy, - mét nghÞ quyÕt nãi chung lµ hÕt søc ®Æc
nh− cho Ban tæ chøc ®Ò nghÞ më mét cuéc häp vÒ vÊn ®Ò nµy, biÖt vµ cùc kú quý gi¸ ®èi víi ng−êi nµo muèn cã mét ý niÖm
cã hä tham dù. Chóng t«i ®· tr¶ lêi, vµ chØ ra r»ng cÇn ph¶i vÒ çi “con ®−êng trung dung” Êy, con ®−êng mµ nhiÒu ng−êi ë
“lµm s¸ng tá mét vµi vÊn ®Ò tiªn quyÕt, ®Ó xem vÒ c¨n b¶n n−íc ngoµi ®ang t×m kiÕm, - nghÞ quyÕt nµy t¸n thµnh nh÷ng
chóng ta cã nhÊt trÝ kh«ng”. Chóng t«i chñ yÕu lµ nhÊn m¹nh “nguyªn t¾c” cña tê “Lêi nãi cña chóng ta”, nh−ng ®ång thêi
tuyªn bè lµ kh«ng ®ång ý víi lËp tr−êng cña tê b¸o nµy, “mét
hai vÊn ®Ò tiªn quyÕt sau ®©y: 1) kh«ng cã lêi tuyªn bè nµo
lËp tr−êng nh»m ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ mÆt tæ chøc, tËp häp
gióp vµo viÖc v¹ch mÆt nh÷ng ng−êi “x· héi - ¸i quèc” (ban biªn
riªng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa – quèc tÕ chñ nghÜa l¹i víi
tËp ®· kÓ ra Plª-kha-nèp, A-lÕch-xin-xki vµ çi nhãm næi tiÕng nhau vµ biÖn hé cho sù cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng sù ph©n liÖt
nh÷ng nhµ tr−íc t¸c thuéc ph¸i thñ tiªu ë Pª-tÐc-bua, ®ang ñng trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa, v« s¶n, ®−îc h×nh thµnh trong
hé t¹p chÝ X. Y. Z.182) “lµ nh÷ng ng−êi xuyªn t¹c ý chÝ cña giai qu¸ tr×nh lÞch sö”. Héi nghÞ cho r»ng çch “gi¶i thÝch” “phiÕn
cÊp v« s¶n tiÒn phong ë Nga” (®©y lµ theo çch nãi cña ban biªn diÖn” (vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã) “cña tê “Lêi nãi cña chóng ta”” lµ
tËp tê “Lêi nãi cña chóng ta”). CÇn ph¶i cã mét cuéc ®Êu tranh “cùc kú cã h¹i cho viÖc t×m hiÓu râ nh÷ng nhiÖm vô g¾n liÒn víi
l©u dµi. 2) Dùa vµo lý do g× mµ kÓ Ban tæ chøc vµo trong sè viÖc thiÕt lËp l¹i Quèc tÕ”.
“nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa”? Chóng t«i ®· chØ râ r»ng nh÷ng quan ®iÓm cña ¸c-xen-rèt,
MÆt kh¸c, Th−êng vô ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc ®· ®¹i biÓu chÝnh thøc cña Ban tæ chøc, lµ cã tÝnh chÊt x· héi – s«-
chuyÓn cho chóng t«i b¶n sao th− tr¶ lêi cña hä cho tê “Lêi nãi vanh. Tê “Lêi nãi cña chóng ta” kh«ng tr¶ lêi g× vÒ ®iÓm nµy, c¶
cña chóng ta”. Th− tr¶ lêi nµy nãi r»ng mäi viÖc lùa chän “tr−íc” trªn b¸o chÝ lÉn trong th− tõ göi cho chóng t«i. Chóng t«i ®· chØ
ra r»ng lËp tr−êng cña ph¸i Bun còng hoµn toµn gièng nh− vËy,
mét vµi nhãm vµ viÖc “lo¹i trõ nh÷ng nhãm kh¸c” lµ kh«ng thÓ
nh−ng nÆng mµu s¾c chñ nghÜa s«-vanh th©n §øc h¬n. NghÞ
chÊp nhËn ®−îc vµ “ph¶i mêi tíi dù héi nghÞ, nh÷ng ®¹i biÓu ë
quyÕt ë NÐc-vi ®· ®−a ra mét sù x¸c nhËn thùc tÕ tuy gi¸n tiÕp
n−íc ngoµi cña tÊt c¶ çc trung t©m vµ çc nhãm cña ®¶ng ®· nh−ng cùc kú quan träng: tuyªn bè viÖc liªn hîp chØ riªng
tham dù… héi nghÞ do Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa triÖu tËp ë nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa th«i lµ cã h¹i vµ cã tÝnh chÊt
Bruy-xen tr−íc chiÕn tranh” (th− ngµy 25 th¸ng Ba 1915). ph©n liÖt; vÊn ®Ò ®· ®−îc ®Æt ra mét çch râ rµng ®¸ng ®−îc
Nh− vËy lµ, trªn nguyªn t¾c Ban tæ chøc tõ chèi tham mäi ng−êi c«ng nhËn.
dù mét héi nghÞ cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa; hä Th− tr¶ lêi cña Ban tæ chøc cßn râ rµng h¬n, nã nãi
muèn th¶o luËn c¶ víi nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc (ng−êi lªn kh«ng ph¶i mét th¸i ®é gi¸n tiÕp mµ lµ mét th¸i ®é hÕt søc
VÊn ®Ò liªn hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i 233 234 V. I. Lª-nin
trùc tiÕp, vµ chÝnh thøc ®èi víi vÊn ®Ò: cÇn ph¶i bµn b¹c víi ®Þnh ë Nga ñng hé? Vµ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay h¸ ch¼ng d¹y
nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc, chø kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã hä chóng ta r»ng tÊt c¶ nh÷ng g× ch−a chÝn muåi hay tÊt c¶ nh÷ng g×
tham gia. ®· thèi tha, tÊt c¶ nh÷ng g× lµ cã tÝnh chÊt −íc lÖ hay cã tÝnh chÊt
Chóng ta ph¶i çm ¬n Ban tæ chøc ®· chøng thùc tr−íc tê ngo¹i giao th× chØ ®Èy mét çi lµ sÏ tan thµnh tro bôi ®ã sao?
“Lêi nãi cña chóng ta” r»ng quan ®iÓm cña chóng ta ®èi víi Ban Trong t¸m th¸ng chiÕn tranh võa qua, tÊt c¶ çc trung t©m,
tæ chøc lµ ®óng. çc nhãm, çc trµo l−u vµ s¾c th¸i d©n chñ – x· héi ®· häp ®ñ
Ph¶i ch¨ng ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ toµn bé ý kiÕn vÒ viÖc tËp çc lo¹i héi nghÞ tuú theo kh¶ n¨ng vµ ý muèn cña hä; hä ®· ra
hîp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa mµ tê “Lêi nãi cña chóng nh÷ng lêi “tuyªn bè”, tøc lµ tuyªn bè c«ng khai ý kiÕn cña hä.
ta” tung ra ®· ph¸ s¶n? Kh«ng. Kh«ng mét sù thÊt b¹i nµo cña Ngµy nay, nhiÖm vô ®· kh¸c vµ gÇn víi hµnh ®éng h¬n. H·y
mét héi nghÞ nµo sÏ c¶n trë nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa liªn bít tin vµo nh÷ng lêi tuyªn bè vµ héi nghÞ cã tÝnh chÊt ®Ó ph«
hîp l¹i, v× hä nhÊt trÝ víi nhau vÒ mÆt t− t−ëng vµ cã ý muèn tr−¬ng, cÇn ph¶i kiªn quyÕt h¬n trong viÖc th¶o ra nh÷ng c©u
thµnh thùc lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc. Ban tr¶ lêi vµ nh÷ng lêi khuyªn thËt chÝnh x¸c cho nh÷ng nhµ tr−íc
biªn tËp tê “Lêi nãi cña chóng ta” cã mét vò khÝ m¹nh mÏ lµ tê t¸c, nh÷ng nhµ tuyªn truyÒn, nh÷ng ng−êi cæ ®éng vµ tÊt c¶
b¸o hµng ngµy. Hä cã thÓ lµm mét çi g× cùc kú nghiªm tóc h¬n
nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé, ®Ó nh÷ng lêi khuyªn ®ã cã thÓ hiÓu
vµ cùc kú cã hiÖu qu¶ h¬n nh÷ng cuéc héi nghÞ vµ nh÷ng lêi
®−îc. CÇn ph¶i râ rµng vµ cô thÓ h¬n trong viÖc tËp hîp lùc
tuyªn bè: cô thÓ lµ mêi tÊt c¶ çc nhãm, vµ tù m×nh b¾t tay
l−îng cho c«ng t¸c l©u dµi cÇn thiÕt ®Ó thùc hµnh nh÷ng lêi
ngay lËp tøc vµo viÖc 1) so¹n ra nh÷ng c©u ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c
khuyªn ®ã.
kh«ng lËp lê vµ hoµn toµn râ rµng ®Ó tr¶ lêi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
Chóng t«i nh¾c l¹i r»ng ban biªn tËp tê “Lêi nãi cña chóng
néi dung cña chñ nghÜa quèc tÕ (v× Van-®Ðc-ven-®¬, Cau-xky,
ta” cã −u thÕ – hä cã trong tay mét tê b¸o hµng ngµy! – r»ng
Plª-kha-nèp, Lªn-s¬, Hª-ni-s¬ còng tù cho m×nh lµ nh÷ng ng−êi
ng−êi ta chê ®îi ë hä nhiÒu vµ hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ
quèc tÕ chñ nghÜa!), vÒ chñ nghÜa c¬ héi, vÒ sù ph¸ s¶n cña
hµnh ®éng cña hä nÕu hä kh«ng thùc hiÖn ngay c¶ çi “c−¬ng
Quèc tÕ II, vÒ nh÷ng nhiÖm vô vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh chèng
chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc, v.v.; 2) tËp hîp lùc l−îng nh»m ®Êu lÜnh tèi thiÓu” ®ã.
tranh thËt sù cho nh÷ng nguyªn lý nhÊt ®Þnh, kh«ng nh÷ng ë Xin nhËn xÐt thªm mét ®iÒu n÷a: çch ®©y võa ®óng 5 n¨m,
n−íc ngoµi mµ chñ yÕu lµ ë Nga. vµo th¸ng N¨m 1910, chóng t«i ®· v¹ch ra trªn b¸o chÝ xuÊt b¶n ë
ThËt vËy, ai d¸m phñ nhËn r»ng kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã n−íc ngoµi mét sù kiÖn chÝnh trÞ träng ®¹i nhÊt, “m¹nh” h¬n nhiÒu
con ®−êng nµo kh¸c khiÕn cho chñ nghÜa quèc tÕ cã thÓ so víi nh÷ng cuéc héi nghÞ vµ lêi tuyªn bè cña nhiÒu trong sè
th¾ng ®−îc chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc? LÞch sö nöa thÕ kû di nh÷ng trung t©m d©n chñ – x· héi rÊt “m¹nh”, tøc lµ sù liªn hîp ë
c− ë Nga (trong ®ã cã lÞch sö 30 n¨m di c− cña ®¶ng viªn d©n Nga cña mét nhãm nh÷ng nhµ tr−íc t¸c hîp ph¸p chñ nghÜa cña
chñ – x· héi) h¸ ch¼ng chøng minh r»ng tÊt c¶ nh÷ng lêi chÝnh ngay tê t¹p chÝ X. Y. Z. VËy nh÷ng sù kiÖn trong vßng 5
tuyªn bè, héi nghÞ, v.v., ë n−íc ngoµi, ®Òu bÊt lùc, v« Ých vµ n¨m ®ã, 5 n¨m cã kh¸ nhiÒu sù kiÖn trong lÞch sö phong trµo c«ng
h− kh«ng nÕu nh÷ng lêi tuyªn bè, héi nghÞ ®ã kh«ng nh©n Nga vµ toµn thÕ giíi, ®· chøng tá çi g×? H¸ ch¼ng
®−îc mét phong trµo l©u dµi cña mét tÇng líp x· héi nhÊt ph¶i nh÷ng sù kiÖn ®ã chøng tá r»ng chóng ta ®· cã tr−íc mÆt
VÊn ®Ò liªn hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i 235 236
m×nh mét h¹t nh©n x· héi kh¶ dÜ tËp hîp nh÷ng phÇn tö cña
mét ®¶ng c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ nghÜa ë Nga (theo
kiÓu “ch©u ¢u”!) ®ã sao? NÕu, hiÖn nay ë Nga, trõ tê “VÊn ®Ò
Nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n
b¶o hiÓm x· héi”184 ra, chØ cã xu h−íng ®ã, tøc lµ tê “Sù
nghiÖp cña chóng ta”, tê “B¶o hiÓm c«ng nh©n”, tê “TiÕng nãi vµ phong trµo d©n chñ – x· héi
miÒn B¾c”185, Ma-xlèp vµ Plª-kha-nèp, lµ lªn tiÕng c«ng khai çch m¹ng
th«i, th× tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi ph¶i rót ra
nh÷ng kÕt luËn g×? §èi víi chiÕn tranh, t¹p chÝ cña bän triÖu phó Anh, tê “Nhµ
Mét lÇn n÷a: h·y bít tin vµo nh÷ng lêi nãi cã tÝnh chÊt ®Ó kinh tÕ häc” (“The Economist”)186, ®· cã mét ®−êng lèi hÕt søc
ph« tr−¬ng, vµ h·y can ®¶m h¬n mµ nh×n th¼ng vµo nh÷ng sù ®¸ng chó ý. Çc ®¹i biÓu cña t− b¶n tiªn tiÕn cña n−íc t− b¶n
kiÖn chÝnh trÞ träng ®¹i! giµ nhÊt vµ giµu cã nhÊt chua xãt khãc than v× ®· x¶y ra chiÕn
tranh vµ kh«ng ngõng tá ra mong muèn hoµ b×nh. Nh÷ng
ng−êi d©n chñ – x· héi nµo theo gãt bän c¬ héi chñ nghÜa vµ
“Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 41, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o Cau-xky nghÜ r»ng c−¬ng lÜnh x· héi chñ nghÜa lµ nh»m tuyªn
ngµy 1 th¸ng N¨m 1915 “Ng−êi d©n chñ – x· héi”
truyÒn hoµ b×nh, ®Òu cã thÓ hoµn toµn thÊy râ lµ m×nh ®· sai
lÇm, khi ®äc tê “Nhµ kinh tÕ häc” cña n−íc Anh. C−¬ng lÜnh cña
hä kh«ng ph¶i lµ c−¬ng lÜnh x· héi chñ nghÜa mµ lµ c−¬ng lÜnh
hoµ b×nh chñ nghÜa t− s¶n. Kh«ng tuyªn truyÒn cho nh÷ng
hµnh ®éng çch m¹ng, th× nh÷ng m¬ −íc vÒ hoµ b×nh chØ biÓu
thÞ sù sî h·i ®èi víi chiÕn tranh vµ kh«ng cã chót g× gièng víi
chñ nghÜa x· héi c¶.
H¬n thÕ n÷a. Së dÜ tê “Nhµ kinh tÕ häc” cña n−íc Anh t¸n
thµnh hoµ b×nh, chÝnh lµ v× nã sî çch m¹ng. Ch¼ng h¹n, trong
sè ra ngµy 13 th¸ng Hai 1915, chóng ta ®äc thÊy:
“Nh÷ng nhµ tõ thiÖn mong mái r»ng hoµ b×nh sÏ mang l¹i mét sù
h¹n chÕ vÒ qu©n bÞ trªn ph¹m vi quèc tÕ… Nh−ng nh÷ng ai biÕt râ
nh÷ng lùc l−îng nµo chØ ®¹o thùc tÕ chÝnh s¸ch ngo¹i giao ë ch©u ¢u,
®Òu kh«ng ®Ó bÞ l«i cuèn vµo bÊt cø mét kh«ng t−ëng nµo. TiÒn ®å mµ
chiÕn tranh më ra, lµ nh÷ng cuéc çch m¹ng ®Ém m¸u, nh÷ng cuéc
giao chiÕn tµn khèc gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, hay gi÷a quÇn chóng
nh©n d©n vµ giai cÊp thèng trÞ ë lôc ®Þa ch©u ¢u”.
Nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n vµ phong trµo d©n chñ - x· héi 237 238 V. I. Lª-nin
Mét bµi b¸o kh¸c, trong sè ra ngµy 27 th¸ng Ba 1915, còng 3) Bé phËn tiÒn phong gi¸c ngé cña giai cÊp v« s¶n, nh÷ng
mong mái hoµ b×nh, mét nÒn hoµ b×nh b¶o ®¶m quyÒn tù do ng−êi d©n chñ – x· héi çch m¹ng, ch¨m chó theo dâi t©m
cña çc d©n téc mµ E-®u-a Gr©y høa hÑn, v.v.. NÕu hy väng ®ã tr¹ng cña quÇn chóng, vµ sö dông lßng mong muèn hoµ b×nh
kh«ng ®−îc thùc hiÖn th×… “cuéc chiÕn tranh sÏ dÉn tíi mét ngµy mét t¨ng cña hä kh«ng ph¶i lµ ®Ó ñng hé nh÷ng kh«ng
tr¹ng th¸i hçn lo¹n çch m¹ng. Kh«ng ai cã thÓ nãi r»ng tr¹ng t−ëng tÇm th−êng vÒ hoµ b×nh “d©n chñ” trong chÕ ®é t− b¶n
th¸i hçn lo¹n ®ã sÏ b¾t ®Çu tõ ®©u còng nh− sÏ chÊm døt ë chñ nghÜa, kh«ng ph¶i lµ ®Ó khÝch lÖ nh÷ng hy väng vµo nh÷ng
®©u…” nhµ tõ thiÖn, nhµ ®−¬ng côc, giai cÊp t− s¶n, mµ lµ ®Ó lµm s¸ng
Bän triÖu phó hoµ b×nh chñ nghÜa Anh hiÓu ®óng chÝnh s¸ch tá mét t©m tr¹ng çch m¹ng h·y cßn m¬ hå; - ®Ó, mét çch cã
hiÖn nay h¬n c¶ bän c¬ héi chñ nghÜa, bän m«n ®å cña Cau-xky ph−¬ng ph¸p, kiªn nhÉn vµ bÒn bØ, b»ng çch dùa vµo kinh
vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh¸c ®ang khao kh¸t hoµ nghiÖm cña quÇn chóng vµ t©m tr¹ng cña hä, b»ng çch gi¸o
b×nh. Tr−íc hÕt, çc ngµi t− s¶n hiÓu r»ng nh÷ng lêi nãi vÒ hoµ dôc hä b»ng hµng ngh×n sù kiÖn lÊy trong chÝnh s¸ch tr−íc
b×nh d©n chñ lµ mét kh«ng t−ëng rçng tuÕch vµ ng©y th¬ mét chiÕn tranh, - chøng minh sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng
çch lè bÞch, chõng nµo mµ nh÷ng “lùc l−îng” cò vÉn “chØ ®¹o
hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng chèng l¹i giai
thùc tÕ chÝnh s¸ch ngo¹i giao”, tøc lµ chõng nµo mµ giai cÊp çc
cÊp t− s¶n vµ chÝnh phñ cña n−íc hä, coi ®ã lµ con ®−êng duy
nhµ t− b¶n, ch−a bÞ t−íc ®o¹t; thø hai, çc ngµi t− s¶n hiÓu rÊt
nhÊt dÉn tíi d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi.
râ vÒ tiÒn ®å: “nh÷ng cuéc çch m¹ng ®Ém m¸u”, “tr¹ng th¸i
hçn lo¹n çch m¹ng”. Giai cÊp t− s¶n bao giê còng h×nh dung
“Ng−êi d©n chñ – x· héi”, sè 41, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa lµ mét “tr¹ng th¸i hçn lo¹n
çch m¹ng”.
Trong chÝnh s¸ch cô thÓ cña çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa,
chóng ta thÊy cã ba lo¹i ng−êi cã c¶m t×nh víi hoµ b×nh.
1) Bän triÖu phó cã ý thøc mong muèn sím cã hoµ b×nh, v×
chóng sî çch m¹ng. Chóng tuyªn bè mét çch s¸ng suèt vµ
®óng ®¾n r»ng hoµ b×nh “d©n chñ” (kh«ng cã th«n tÝnh, cã h¹n
chÕ qu©n bÞ, v.v.) lµ mét ®iÒu kh«ng t−ëng trong chÕ ®é t− b¶n
chñ nghÜa.
Bän c¬ héi chñ nghÜa, bän ñng hé Cau-xky, v.v. th× tuyªn
truyÒn ®iÒu kh«ng t−ëng tiÓu thÞ d©n ®ã.
2) Khi mong mái hoµ b×nh, quÇn chóng nh©n d©n Ýt gi¸c
ngé (nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, nöa v« s¶n, mét bé phËn c«ng
nh©n, v.v.) biÓu hiÖn, d−íi mét h×nh thøc hÕt søc kh«ng râ
rµng, mét th¸i ®é ph¶n ®èi chiÕn tranh ngµy cµng m¹nh, mét
t©m tr¹ng çch m¹ng cßn m¬ hå nh−ng ®ang ph¸t triÓn.
239 240 V. I. Lª-nin
cÇn thiÕt ph¶i nªu lªn tÊt c¶ nh÷ng kiÓu bãc lét t− b¶n chñ
nghÜa míi trë thµnh kÎ thï cña chñ nghÜa t− b¶n. Nh−ng cã thÓ
vµ cÇn ph¶i ph©n ®Þnh ranh giíi døt kho¸t víi nh÷ng khuynh
h−íng chñ yÕu cña chñ nghÜa x· héi - d©n téc, ch¼ng h¹n víi
khuynh h−íng cña Plª-kha-nèp, cña P«-t¬-rª-xèp (tê “Sù
Sù ph¸ s¶n nghiÖp cña chóng ta”), cña ph¸i Bun, cña ¸c-xen-rèt, cña Cau-
xky. NghÞ quyÕt høa hÑn qu¸ nhiÒu, nh−ng kh«ng mang l¹i mét
cña chñ nghÜa quèc tÕ h− kh«ng çi g×; nã däa hoµn toµn ph©n ®Þnh ranh giíi víi tÊt c¶ çc
khuynh h−íng, nh−ng thËm chÝ nã kh«ng d¸m nªu tªn dï chØ
Chóng t«i ®· nãi (xem tê “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 41) lµ nh÷ng khuynh h−íng chñ yÕu.
r»ng tê “Lêi nãi cña chóng ta” Ýt ra còng ph¶i tr×nh bµy mét çch ...T¹i nghÞ viÖn Anh, nÕu gäi ®Ých danh mét ng−êi ra th× nh−
chÝnh x¸c c−¬ng lÜnh cña m×nh, nÕu nã muèn ng−êi ta coi träng thÕ lµ khiÕm nh·, vµ ng−êi ta th−êng nãi “çc ngµi quý téc” vµ
chñ nghÜa quèc tÕ cña nã1). Tùa nh− ®Ó tr¶ lêi chóng t«i, tê “Lêi “nh÷ng ®¹i biÓu rÊt t«n quý cña quËn nµy hay quËn nä”. Nh÷ng
nãi cña chóng ta”, sè 85 (ra ngµy 9/V) ®¨ng mét nghÞ quyÕt céng t¸c viªn cña tê “Lêi nãi cña chóng ta” thËt ®¸ng lµ nh÷ng
®−îc th«ng qua t¹i cuéc häp cña ban biªn tËp vµ nhãm nh÷ng ng−êi th©n Anh tuyÖt vêi, nh÷ng nhµ ngo¹i giao tinh tÕ! Hä lÈn
céng t¸c viªn ë Pa-ri cña tê “Lêi nãi cña chóng ta”; nh−ng cÇn tr¸nh thùc chÊt cña vÊn ®Ò mét çch thËt hÕt søc hµo hoa phong
chó ý r»ng “trong khi t¸n thµnh néi dung chung cña nghÞ quyÕt, nh·, hä lÞch thiÖp mím cho ®éc gi¶ nh÷ng c«ng thøc dïng ®Ó
2 ®¹i biÓu cña ban biªn tËp ®· tuyªn bè ý kiÕn riªng cña hä vÒ che giÊu t− t−ëng cña hä. Hä tuyªn bè “quan hÖ th©n thiÖn” (qu¶
nh÷ng ph−¬ng ph¸p tæ chøc cña chÝnh s¸ch néi bé cña ®¶ng ë lµ mét Ghi-d« b»ng x−¬ng b»ng thÞt! ― nh− lêi mét nh©n vËt cña
Nga”187. NghÞ quyÕt nµy lµ mét b»ng chøng hÕt søc næi bËt vÒ sù Tuèc-ghª-nÐp ®· nãi188) víi tÊt c¶ çc tæ chøc, “trong chõng mùc
ho¶ng hèt vµ sù bÊt lùc vÒ mÆt chÝnh trÞ. nh÷ng tæ chøc nµy ¸p dông... nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa
Danh tõ chñ nghÜa quèc tÕ th−êng ®−îc nh¾c tíi lu«n; quèc tÕ çch m¹ng”... thÕ mµ hä l¹i “quan hÖ th©n thiÖn” chÝnh lµ
ng−êi ta tuyªn bè “hoµn toµn ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ t− víi nh÷ng tæ chøc kh«ng ¸p dông nh÷ng nguyªn lý Êy.
t−ëng víi tÊt c¶ çc lo¹i khuynh h−íng cña chñ nghÜa d©n Sù “ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ t− t−ëng”, ― nh÷ng ng−êi cña tê
téc x· héi chñ nghÜa”; ng−êi ta trÝch dÉn nh÷ng nghÞ quyÕt “Lêi nãi cña chóng ta” tuyªn bè cµng khoa tr−¬ng bao nhiªu th×
hä l¹i cµng Ýt muèn vµ cµng Ýt cã thÓ lµm nh− thÕ, ― lµ ë chç t×m
Stót-ga vµ Ba-l¬. ý ®Þnh th× hÕt søc tèt, kh«ng cßn nghi
hiÓu xem chñ nghÜa x· héi - d©n téc b¾t nguån tõ ®©u, çi g×
ngê g× n÷a. Nh−ng... nh−ng râ rµng lµ nãi su«ng, v× kh«ng
®−a l¹i søc m¹nh cho nã, ®Êu tranh víi nã nh− thÕ nµo. Nh÷ng
thÓ vµ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thËt sù “hoµn toµn” ph©n ®Þnh
ng−êi x· héi - d©n téc chñ nghÜa kh«ng tù ®Æt cho m×nh çi tªn
ranh giíi thËt sù víi “tÊt c¶” çc lo¹i khuynh h−íng cña
®ã vµ kh«ng tù c«ng nhËn lµ nh÷ng ng−êi x· héi - d©n téc chñ
chñ nghÜa x· héi - d©n téc, còng nh− kh«ng thÓ vµ kh«ng
nghÜa. Hä dïng ®ñ mäi çch, vµ hä buéc ph¶i dïng ®ñ mäi
1)
Xem tËp nµy, tr. 230 – 235. çch, ®Ó tù che giÊu b»ng mét bÝ danh, ®Ó mª hoÆc quÇn chóng c«ng
Sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ h− kh«ng 241 242 V. I. Lª-nin
nh©n, ®Ó xo¸ bá nh÷ng vÕt tÝch cña sù liªn hÖ cña hä víi chñ chñ nghÜa, nh−ng còng cã thÓ coi lµ mét dÊu hiÖu tá t×nh th©n
nghÜa c¬ héi, ®Ó che giÊu sù ph¶n béi cña hä, tøc lµ viÖc hä thËt thiÖn. RÊt cã thÓ lµ nh÷ng kÎ c¬ héi chñ nghÜa thËt sù kh«n
sù chuyÓn sang ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n, sù liªn minh cña khÐo, nh÷ng kÎ biÕt coi träng sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng lêi nãi t¶
hä víi çc chÝnh phñ vµ çc bé tæng tham m−u. Dùa vµo sù liªn víi mét hµnh ®éng thùc tiÔn «n hoµ, sÏ tr¶ lêi nghÞ quyÕt cña tê
minh ®ã vµ n¾m gi÷ tÊt c¶ çc ®Þa vÞ, nh÷ng ng−êi x· héi - d©n “Lêi nãi cña chóng ta” (nÕu ng−êi ta buéc hä ph¶i tr¶ lêi) gÇn
téc chñ nghÜa ngµy nay kªu gµo nhiÒu h¬n ai hÕt vÒ sù “thèng gièng nh− hai ®¹i biÓu nãi trªn cña ban biªn tËp: chóng t«i t¸n
nhÊt” cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi, vµ buéc téi nh÷ng kÎ thï thµnh “néi dung chung” (v× chóng t«i hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ
cña chñ nghÜa c¬ héi lµ nh÷ng ng−êi ph©n liÖt ― xem th«ng tri nh÷ng ng−êi x· héi - d©n téc chñ nghÜa, tuyÖt ®èi kh«ng ph¶i
chÝnh thøc gÇn ®©y cña ban l·nh ®¹o (“phoãc-stan”) §¶ng d©n nh− thÕ!), cßn vÒ nh÷ng “ph−¬ng ph¸p tæ chøc cña chÝnh s¸ch
chñ - x· héi §øc chèng l¹i çc t¹p chÝ thËt sù quèc tÕ chñ nghÜa: néi bé cña ®¶ng”, th× chóng t«i “cã ý kiÕn riªng cña chóng t«i”
“Lichtstrahlen” (“Tia s¸ng”)189 vµ “Die Internationale” (“Quèc vµo lóc cÇn thiÕt. Nh− thÕ lµ chã sãi còng no, mµ cõu còng
tÕ”)190. Nh÷ng t¹p chÝ nµy kh«ng cÇn tuyªn bè r»ng hä cã nh÷ng ch¼ng mÊt.
“quan hÖ th©n thiÖn” víi nh÷ng ng−êi çch m¹ng, còng nh− hä
Khi ph¶i nãi ®Õn n−íc Nga th× chÝnh s¸ch ngo¹i giao khÐo
“hoµn toµn ph©n ®Þnh ranh giíi vÒ t− t−ëng víi tÊt c¶ çc lo¹i
lÐo cña tê “Lêi nãi cña chóng ta” ®· hoµn toµn sôp ®æ.
khuynh h−íng cña chñ nghÜa x· héi - d©n téc”; hä ®· trùc tiÕp
B¶n nghÞ quyÕt tuyªn bè: “ViÖc thèng nhÊt ®¶ng lµ kh«ng
b¾t ®Çu thùc hiÖn sù ph©n ®Þnh ranh giíi vµ hä ®· b¾t ®Çu mét
thÓ thùc hiÖn ®−îc ë Nga trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi kú
çch khiÕn cho “tÊt c¶ çc lo¹i khuynh h−íng” cña bän c¬ héi
tr−íc ®©y”. Xin ®äc lµ: viÖc thèng nhÊt ®¶ng c«ng nh©n víi
chñ nghÜa ®Òu la lèi ®iªn cuång lªn, qua ®ã chøng tá lµ çc mòi
nhãm thñ tiªu - hîp ph¸p chñ nghÜa lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn
tªn ®· tróng ®Ých.
®−îc. Nh− vËy lµ gi¸n tiÕp thõa nhËn sù ph¸ s¶n cña çi khèi
Cßn tê “Lêi nãi cña chóng ta” th× sao?
liªn minh ®· ®−îc thùc hiÖn ë Bruy-xen ®Ó cøu ph¸i thñ tiªu.
Nã quú gèi mµ ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - d©n téc, v× tê
“Lêi nãi cña chóng ta” kh«ng v¹ch mÆt nh÷ng ng−êi bªnh T¹i sao tê “Lêi nãi cña chóng ta” sî thõa nhËn c«ng khai sù ph¸
vùc nguy hiÓm nhÊt cho khuynh h−íng t− s¶n ®ã (nh− Cau- s¶n ®ã? T¹i sao nã sî gi¶i thÝch c«ng khai tr−íc c«ng nh©n
xky), nã kh«ng tuyªn chiÕn víi chñ nghÜa c¬ héi, mµ tr¸i l¹i, nh÷ng lý do cña sù ph¸ s¶n ®ã? Ph¶i ch¨ng v× sù ph¸ s¶n cña
nã kh«ng nãi g× ®Õn nh÷ng ®iÒu ®ã, nã kh«ng tiÕn hµnh vµ khèi liªn minh ®ã ®· thùc tÕ chøng minh r»ng chÝnh s¸ch mµ tÊt
kh«ng chØ ra mét biÖn ph¸p thùc tÕ nµo ph¶i tiÕn hµnh ®Ó c¶ nh÷ng ng−êi tham gia çi khèi ®ã theo ®uæi, lµ gi¶ dèi? Ph¶i
gi¶i tho¸t chñ nghÜa x· héi khái sù lÖ thuéc nhôc nh· cña chñ ch¨ng v× tê “Lêi nãi cña chóng ta” muèn duy tr× nh÷ng “quan hÖ
nghÜa nµy vµo chñ nghÜa ¸i quèc. Khi nãi r»ng: kh«ng b¾t th©n thiÖn” víi (Ýt ra) hai “lo¹i khuynh h−íng” cña chñ nghÜa x·
buéc ph¶i thèng nhÊt nh−ng còng kh«ng b¾t buéc ph¶i ph©n héi - d©n téc, tøc ph¸i Bun vµ Ban tæ chøc (¸c-xen-rèt) mµ
liÖt víi nh÷ng ng−êi ®· ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n, tê nh÷ng lêi tuyªn bè ®¨ng trªn b¸o chÝ chøng minh ý ®Þnh vµ
“Lêi nãi cña chóng ta” ®· thùc sù ®Çu hµng bän c¬ héi chñ lßng mong mái kh«i phôc l¹i khèi liªn minh Bruy-xen?
nghÜa, tuy nhiªn nã vÉn cã mét hµnh vi ®Ñp ®Ï mµ ng−êi “Nh÷ng ®iÒu kiÖn míi... ®ang ph¸ ho¹i c¬ së cña nh÷ng bÌ
ta cã thÓ coi lµ mét sù ®e däa ghª gím ®èi víi bän c¬ héi ph¸i cò...”
Sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ h− kh«ng 243 244 V. I. Lª-nin
Ph¶i ch¨ng lµ tr¸i l¹i thÕ? Nh÷ng ®iÒu kiÖn míi kh«ng m¶y nh÷ng nguyªn t¾c thñ tiªu chñ nghÜa mµ lµ trªn nh÷ng nguyªn
may lo¹i trõ ph¸i thñ tiªu, thËm chÝ còng kh«ng lµm lay chuyÓn t¾c quèc tÕ chñ nghÜa, do ®ã chóng t«i tõ chèi kh«ng ®oµn kÕt
h¹t nh©n c¬ b¶n (tê “B×nh minh cña chóng ta”) cña ph¸i ®ã, mÆc nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i, v× nh− vËy sÏ lµ “gi¶ t¹o”!
dÇu tÊt c¶ nh÷ng sù do dù vµ tÊt c¶ nh÷ng sù thay ®æi cña ç §ã lµ ®Ønh cao nhÊt cña sù bÊt lùc vÒ chÝnh trÞ.
nh©n; nh÷ng ®iÒu kiÖn míi ®· lµm cho sù bÊt ®ång víi h¹t Sau 200 ngµy tuyªn truyÒn chñ nghÜa quèc tÕ, tê “Lêi nãi cña
nh©n ®ã thªm s©u s¾c vµ trÇm träng, v× h¹t nh©n ®ã hiÖn nay chóng ta” ®· thó nhËn sù ph¸ s¶n hoµn toµn cña nã vÒ mÆt chÝnh
kh«ng nh÷ng ®· trë thµnh mét h¹t nh©n thñ tiªu chñ nghÜa, mµ
trÞ: kh«ng “phôc tïng” çc nhãm cò (t¹i sao l¹i dïng nh÷ng ch÷
cßn lµ mét h¹t nh©n x· héi - d©n téc chñ nghÜa n÷a! Tê “Lêi nãi
hèt ho¶ng nh− vËy? T¹i sao kh«ng nãi kh«ng “gia nhËp”, kh«ng
cña chóng ta” l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò ph¸i thñ tiªu, mét vÊn ®Ò
“ñng hé” çc nhãm cò, kh«ng “®ång ý víi çc nhãm ®ã”?), kh«ng
kh«ng thÝch thó g× ®èi víi nã, v× theo nã th× c¬ së cò bÞ c¬ së
thµnh lËp thªm nh÷ng nhãm míi. Ng−êi ta sÏ sèng nh− tr−íc
míi ph¸ ho¹i, vµ nã kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn c¬ së míi x· héi -
d©n téc chñ nghÜa, cña... ph¸i thñ tiªu cò! ThËt lµ quanh co ®Õn ®©y trong nh÷ng tæ chøc cña ph¸i thñ tiªu, ng−êi ta sÏ “phôc
tøc c−êi. Ng−êi ta kh«ng nãi g× ®Õn tê “B×nh minh cña chóng tïng” nh÷ng tæ chøc thñ tiªu, cßn tê “Lêi nãi cña chóng ta” th× cø
ta”, v× nã kh«ng tån t¹i n÷a, kh«ng nãi g× ®Õn tê “Sù nghiÖp cña tiÕp tôc tån t¹i ®Ó lµm nhiÖm vô ®¹i lo¹i nh− rao hµng inh ái hay
chóng ta”, cã lÏ v× P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin, Ma-xlèp vµ ®ång d¹o ch¬i ngµy chñ nhËt trong çc c«ng viªn x«n xao nh÷ng luËn
bän cã thÓ bÞ coi lµ nh÷ng trÎ s¬ sinh vÒ mÆt chÝnh trÞ... ®iÖu quèc tÕ chñ nghÜa trèng rçng. Çc c©y bót cña tê “Lêi nãi
Nh−ng çc biªn tËp viªn tê “Lêi nãi cña chóng ta” kh«ng cña chóng ta” sÏ viÕt nh÷ng ®iÒu hä muèn vµ çc ®éc gi¶ cña tê
ph¶i chØ muèn coi P«-t¬-rª-xèp vµ ®ång bän lµ nh÷ng kÎ s¬ “Lêi nãi cña chóng ta” sÏ ®äc nh÷ng ®iÒu mµ hä thÝch.
sinh; hä còng muèn ®−îc ng−êi ta coi b¶n th©n hä lµ nh− vËy. Ng−êi ta ®· nãi trong 200 ngµy vÒ viÖc tËp hîp nh÷ng ng−êi
Xin nghe hä nãi: quèc tÕ chñ nghÜa l¹i vµ ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng kh«ng thÓ tËp
“§øng tr−íc sù thËt lµ ngay c¶ hiÖn nay, trong thêi kú qu¸ ®é, çc hîp ®−îc mét ng−êi nµo c¶, thËm chÝ kh«ng tËp hîp ®−îc c¶
ph¸i vµ liªn ph¸i ®−îc thµnh lËp trong thêi kú tr−íc ®©y, vÉn cßn lµ
b¶n th©n m×nh, nh÷ng biªn tËp viªn vµ céng t¸c viªn cña tê “Lêi
nh÷ng ®iÓm tËp hîp duy nhÊt” (xin chó ý ®iÓm nµy!) ― “dï lµ hÕt søc
ch−a hoµn h¶o ― cña nh÷ng c«ng nh©n tiÒn phong, - tê “Lêi nãi cña nãi cña chóng ta”, vµ ng−êi ta tuyªn bè r»ng mét sù tËp hîp
chóng ta” cho r»ng lîi Ých cña ho¹t ®éng chñ yÕu cña m×nh ®Ó liªn hîp nh− vËy lµ “gi¶ t¹o”. Mét th¾ng lîi cho P«-t¬-rª-xèp, ph¸i Bun,
nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i, kh«ng cho phÐp tê b¸o ®−îc phôc ¸c-xen-rèt ®Êy! Cßn c«ng nh©n th× bÞ lõa dèi khÐo lÐo lµm sao:
tïng vÒ mÆt tæ chøc, d−íi h×nh thøc trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, mét nhãm mÆt ph¶i ― th× nh÷ng lêi v¨n hoa quèc tÕ chñ nghÜa cña tê “Lêi
cò cña ®¶ng, còng nh− kh«ng cho phÐp ®oµn kÕt mét çch gi¶ t¹o nãi cña chóng ta”, mét tê b¸o thùc sù kh«ng bÌ ph¸i vµ ®· tho¸t
nh÷ng ng−êi cïng t− t−ëng víi m×nh vµo trong mét ph¸i ®Æc biÖt, ®èi
khái çc nhãm lçi thêi cò; mÆt tr¸i ― l¹i lµ nh÷ng ®iÓm tËp hîp
lËp vÒ mÆt chÝnh trÞ víi çc nhãm cò”.
T¹i sao vËy? ThÕ lµ thÕ nµo? V× nh÷ng ®iÒu kiÖn míi ph¸ “duy nhÊt”, nh÷ng nhãm cò...
ho¹i nh÷ng nhãm cò, do ®ã chóng t«i thõa nhËn nh÷ng Sù ph¸ s¶n vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ t− t−ëng mµ hiÖn nay tê
nhãm cò lµ nh÷ng nhãm duy nhÊt tån t¹i thùc tÕ! V× nh÷ng “Lêi nãi cña chóng ta” thó nhËn, kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu
®iÒu kiÖn míi ®ßi hái mét sù tËp hîp míi kh«ng ph¶i trªn ngÉu nhiªn, mµ lµ kÕt qu¶ kh«ng tr¸nh ®−îc cña nh÷ng m−u
Sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ h− kh«ng 245 246
toan l¶ng tr¸nh b»ng lêi nãi nh÷ng mèi quan hÖ so s¸nh thËt sù
gi÷a çc lùc l−îng. Trong phong trµo c«ng nh©n Nga, nh÷ng
mèi quan hÖ so s¸nh nµy chung quy l¹i lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a
ph¸i thñ tiªu vµ nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc (tê “Sù nghiÖp cña
chóng ta”) víi ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi m¸c-xÝt ®−îc
thµnh lËp l¹i t¹i Héi nghÞ th¸ng Giªng 1912191, ®−îc t¨ng c−êng VÒ cuéc ®Êu tranh chèng
qua çc cuéc bÇu cö trong ®oµn tuyÓn cö c«ng nh©n192 vµo §u-
ma nhµ n−íc IV, ®−îc çc tê b¸o cña ph¸i “Sù thËt” cñng cè tõ
chñ nghÜa x· héi - s«-vanh
1912 ®Õn 1914, vµ ®−îc ®¹i biÓu bëi ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n
Cuéc héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ võa häp
d©n chñ - x· héi Nga. §¶ng nµy ®· tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh
xong ë BÐc-n¬193 ®· cung cÊp nh÷ng tµi liÖu cã ý nghÜa nhÊt vµ
chèng ph¸i thñ tiªu t− s¶n b»ng mét cuéc ®Êu tranh chèng ph¸i
míi nhÊt vÒ vÊn ®Ò nãng hæi ®ã. B¹n ®äc sÏ thÊy sau ®©y mét
x· héi - ¸i quèc kh«ng kÐm phÇn t− s¶n. TÝnh ®óng ®¾n cña
b¶n t−êng thuËt cuéc héi nghÞ ®ã vµ toµn v¨n hai nghÞ quyÕt:
®−êng lèi cña ®¶ng ®ã, cña ®¶ng ta, ®−îc chøng thùc bëi kinh
mét nghÞ quyÕt ®· ®−îc th«ng qua, vµ mét nghÞ quyÕt ®· bÞ b¸c
nghiÖm to lín cã ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi cña cuéc chiÕn
bá. Trong bµi nµy chóng t«i cã ý ®Þnh chØ nãi ®Õn mét mÆt cña
tranh ë ch©u ¢u, vµ bëi kinh nghiÖm nhá bÐ, tÝ xÝu tøc lµ m−u
vÊn ®Ò th«i.
toan míi, m−u toan lÇn thø mét ngh×n linh mét cña tê “Lêi nãi
Nh÷ng ®¹i biÓu cña çc tæ chøc phô n÷ trùc thuéc Ban tæ
cña chóng ta” nh»m thèng nhÊt mét çch kh«ng cã tÝnh chÊt bÌ
chøc, çc ®¹i biÓu Hµ-lan cña ®¶ng T¬-run-xt¬-ra, çc ®¹i biÓu
ph¸i: m−u toan nµy ®· ph¸ s¶n, nh− vËy lµ nghÞ quyÕt cña Héi
Thuþ-sÜ thuéc çc tæ chøc kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng tê
nghÞ BÐc-n¬ (tê “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 40) vÒ nh÷ng ng−êi
“Berner Tagwacht”, v× tê nµy cã xu h−íng mµ ng−êi ta cho lµ
quèc tÕ chñ nghÜa “h− kh«ng” ®· ®−îc x¸c nhËn1).
qu¸ t¶; ®¹i biÓu Ph¸p hoµn toµn kh«ng muèn, trong bÊt kú mét
Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ch©n chÝnh còng sÏ tõ chèi
vÊn ®Ò t−¬ng ®èi quan träng nµo, cã sù bÊt ®ång víi çi chÝnh
kh«ng ®øng vµo (giÊu kh«ng cho c«ng nh©n biÕt) hµng ngò
®¶ng chÝnh thøc, lµ chÝnh ®¶ng, nh− ng−êi ta biÕt, ®· t¸n thµnh
nh÷ng nhãm thñ tiªu cò còng nh− tõ chèi kh«ng ®øng ë ngoµi
quan ®iÓm x· héi - s«-vanh; ®¹i biÓu Anh chèng ®èi víi ý kiÕn
tÊt c¶ çc nhãm. Hä sÏ gia nhËp hµng ngò ®¶ng chóng ta.
muèn ph©n biÖt râ rµng chñ nghÜa hoµ b×nh vµ s¸ch l−îc v« s¶n
çch m¹ng, - tÊt c¶ çc ®¹i biÓu ®ã ®· cïng víi nh÷ng ng−êi
d©n chñ - x· héi §øc “çnh t¶”, t¸n thµnh mét nghÞ quyÕt chung.
“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 42, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
Çc ®¹i biÓu çc tæ chøc phô n÷ trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung
−¬ng ®¶ng ta kh«ng ®ång ý víi çc ®¹i biÓu ®ã, hä muèn t¹m
thêi ®øng c« lËp cßn h¬n lµ tham gia vµo mét khèi nh− vËy.
Thùc chÊt cña sù bÊt ®ång lµ çi g×? ý nghÜa vÒ mÆt nguyªn
t¾c vµ vÒ mÆt chÝnh trÞ chung cña sù bÊt hoµ ®ã lµ g×?
1)
Xem tËp nµy, tr. 203 – 205.
VÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh 247 248 V. I. Lª-nin
Tho¹t nh×n, th× çi nghÞ quyÕt “trung dung” ®· tËp hîp bän héi - s«-vanh. NÕu nh÷ng phô n÷ c¬ héi chñ nghÜa vµ ®¶ng
c¬ héi chñ nghÜa vµ mét bé phËn ph¸i t¶, cã vÎ rÊt tho¶ ®¸ng vµ viªn çc ®¶ng chÝnh thøc ngµy nay cã thÓ thõa nhËn nghÞ quyÕt
®óng vÒ mÆt nguyªn t¾c. NghÞ quyÕt thõa nhËn tÝnh chÊt ®Õ cña ®a sè, chÝnh lµ v× nghÞ quyÕt nµy hoµn toµn tiªm nhiÔm ®Çy
quèc chñ nghÜa cña cuéc chiÕn tranh, lªn ¸n t− t−ëng “b¶o vÖ tæ tinh thÇn ngo¹i giao. ChÝnh çi hµnh ®éng ngo¹i giao nh− vËy
quèc”, kªu gäi c«ng nh©n tæ chøc çc cuéc biÓu t×nh quÇn ®· bÞt m¾t nh÷ng quÇn chóng c«ng nh©n hiÖn nay ®ang chÞu sù
chóng, v.v, v.v.. Ng−êi ta cã thÓ t−ëng r»ng nghÞ quyÕt cña l·nh ®¹o cña chÝnh nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc chÝnh thøc.
chóng ta chØ kh¸c nghÞ quyÕt ®ã vÒ vµi tõ ng÷ gay g¾t h¬n, Ng−êi ta nhåi cho quÇn chóng c«ng nh©n t− t−ëng hÕt søc sai
nh− “ph¶n béi”, “chñ nghÜa c¬ héi”, “ra khái néi çc t− s¶n”, v.v.. vµ nguy h¹i cho r»ng çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ngµy nay vµ çc
Kh«ng nghi ngê g× c¶, chÝnh lµ trªn quan ®iÓm ®ã mµ ng−êi ban l·nh ®¹o hiÖn nay cña çc ®¶ng ®ã cã kh¶ n¨ng thay ®æi
ta sÏ phª b×nh viÖc çc ®¹i biÓu çc tæ chøc phô n÷ trùc thuéc ph−¬ng h−íng, vµ tõ bá ph−¬ng h−íng sai ®Ó theo ph−¬ng
Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ta t¸ch ra. h−íng ®óng.
ChØ cÇn nghiªn cøu t−êng tËn h¬n n÷a çc sù viÖc vµ kh«ng §iÒu ®ã kh«ng ®óng. §ã lµ mét sai lÇm nÆng nhÊt vµ nguy
giíi h¹n ë viÖc thõa nhËn “mét çch h×nh thøc” ch©n lý nµy hay h¹i nhÊt. Çc ®¶ng d©n chñ - x· héi hiÖn nay vµ çc ban l·nh ®¹o
ch©n lý nä, lµ chóng ta thÊy ®−îc r»ng phª b×nh nh− vËy lµ cña çc ®¶ng ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng thay ®æi thËt sù ph−¬ng
hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø. h−íng cña hä. ThËt ra, mäi viÖc ®Òu vÉn nh− cò, vµ nh÷ng
T¹i héi nghÞ ®· diÔn ra cuéc xung ®ét gi÷a hai thÕ giíi quan, nguyÖn väng “t¶” thÓ hiÖn trong nghÞ quyÕt cña ®a sè vÉn chØ lµ
hai ý kiÕn ®¸nh gi¸ chiÕn tranh vµ nh÷ng nhiÖm vô cña Quèc nh÷ng nguyÖn väng ng©y th¬ mµ th«i: ®ã lµ ®iÒu mµ nh÷ng
tÕ, hai s¸ch l−îc cña çc ®¶ng v« s¶n. Quan ®iÓm thø nhÊt: ng−êi phô n÷ ®i theo ®¶ng cña T¬-run-xt¬-ra hay ®i theo ban
Quèc tÕ kh«ng ph¸ s¶n, kh«ng cã nh÷ng trë ng¹i s©u s¾c vµ l·nh ®¹o hiÖn nay cña ®¶ng Ph¸p, ®· hiÓu râ nhê mét b¶n n¨ng
nghiªm träng cho viÖc chuyÓn tõ chñ nghÜa s«-vanh trë vÒ chñ chÝnh trÞ ®óng ®¾n, khi hä bá phiÕu t¸n thµnh nghÞ quyÕt ®ã. Lêi
nghÜa x· héi, chñ nghÜa c¬ héi kh«ng ph¶i lµ “mét kÎ thï néi bé” kªu gäi quÇn chóng biÓu t×nh thËt ra chØ cã thÓ cã ý nghÜa lín lao
m¹nh mÏ, kh«ng cã sù ph¶n béi c«ng khai, kh«ng chèi c·i vÒ mÆt thùc tiÔn, nÕu nã ®−îc çc ban l·nh ®¹o çc ®¶ng d©n chñ -
®−îc, râ rµng cña chñ nghÜa c¬ héi ®èi víi chñ nghÜa x· héi. Tõ x· héi hiÖn nay ñng hé mét çch tÝch cùc nhÊt.
®ã rót ra kÕt luËn: chóng ta kh«ng nªn lªn ¸n ai c¶, chóng ta LiÖu cã thÓ hy väng cã mét sù ñng hé nh− vËy ®−îc kh«ng?
h·y “x¸ téi” cho nh÷ng ng−êi ®· vi ph¹m çc nghÞ quyÕt Stót-ga Râ rµng lµ kh«ng. Ng−êi ta biÕt r»ng lêi kªu gäi ®ã kh«ng
vµ Ba-l¬, chóng ta chØ ®ãng khung trong viÖc khuyªn nªn nh÷ng hoµn toµn kh«ng ®−îc ñng hé, mµ cßn vÊp ph¶i sù ph¶n
h−íng nhiÒu sang phÝa t¶, kªu gäi quÇn chóng biÓu t×nh. ®èi quyÕt liÖt (vµ th−êng lµ giÊu giÕm) cña çc ban l·nh ®¹o.
Quan ®iÓm thø hai vÒ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng t«i NÕu ng−êi ta nãi th¼ng ®iÒu ®ã víi c«ng nh©n, th× c«ng
võa nªu lªn ë trªn, th× hoµn toµn tr¸i h¼n l¹i. Kh«ng cã g× nh©n sÏ biÕt sù thËt. Hä sÏ hiÓu r»ng, muèn biÕn nh÷ng
nguy h¹i h¬n vµ tai h¹i h¬n cho sù nghiÖp cña giai cÊp v« nguyÖn väng “t¶” thµnh sù thËt, th× çc ®¶ng d©n chñ - x·
s¶n b»ng viÖc tiÕp tôc hµnh ®éng mét çch ngo¹i giao héi ph¶i c¨n b¶n thay ®æi ph−¬ng h−íng, vµ cÇn ph¶i tiÕn
trong néi bé ®¶ng ®èi víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän x· hµnh mét cuéc ®Êu tranh ngoan c−êng nhÊt chèng bän c¬
VÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh 249 250 V. I. Lª-nin
héi chñ nghÜa vµ bän bÌ b¹n “ph¸i gi÷a” cña chóng. B©y giê trÞ t− b¶n chñ nghÜa ”, vµ hµnh ®éng theo tinh thÇn cña
ng−êi ta l¹i ru ngñ c«ng nh©n b»ng nh÷ng nguyÖn väng t¶, C«ng x·, cña th¸ng M−êi vµ th¸ng Ch¹p 1905 (®ã lµ
®ång thêi l¹i tõ chèi kh«ng chÞu gäi râ rµng vµ døt kho¸t ®Ých nh÷ng tiÕng dïng trong nghÞ quyÕt Ba-l¬!!!), theo tinh
danh çi tai häa mµ nÕu kh«ng ®Êu tranh chèng l¹i nã th× thÇn coi viÖc “c«ng nh©n n−íc nµy” b¾n vµo “c«ng nh©n
nh÷ng nguyÖn väng ®ã kh«ng thÓ trë thµnh sù thËt ®−îc. n−íc kh¸c” lµ mét “ téi ¸c ”.
Nh÷ng ng−êi l·nh tô - ngo¹i giao, nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh §−êng lèi hµnh ®éng theo tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa, v«
chÝnh s¸ch s«-vanh trong néi bé çc ®¶ng d©n chñ - x· héi hiÖn s¶n, çch m¹ng, ®· ®−îc nªu ra ë ®©y mét çch hÕt søc râ rµng,
nay, rÊt giái lîi dông sù non nít, nh÷ng sù do dù vµ sù thiÕu râ rµng hÕt møc mµ khu«n khæ hîp ph¸p cã thÓ cho phÐp.
chÝnh x¸c cña nghÞ quyÕt mµ ®a sè ®· t¸n thµnh. Lµ nh÷ng nghÞ ChiÕn tranh næ ra; ®óng lµ mét cuéc chiÕn tranh nh− ng−êi
sÜ kh«n khÐo, hä sÏ chia nhau ®ãng çc vai kÞch; bän th× nãi: ta ®· dù ®o¸n ë Ba-l¬, vµ cuéc chiÕn tranh còng ®· diÔn ra
nh÷ng luËn cø “träng yÕu” cña Cau-xky vµ ph¸i cña «ng ta ch−a ®óng lµ theo çi ph−¬ng h−íng mµ ng−êi ta ®· dù ®o¸n ë Ba-
®−îc ®¸nh gi¸ hay ph©n tÝch, chóng ta h·y th¶o luËn nh÷ng l¬. Çc ®¶ng chÝnh thøc hµnh ®éng theo tinh thÇn hoµn toµn
luËn cø ®ã trong mét tËp thÓ ®«ng h¬n. Bän kh¸c nãi: nh÷ng
ng−îc l¹i: kh«ng ph¶i theo tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa, mµ theo
phô n÷ ®i theo ®¶ng cña T¬-run-xt¬-ra vµ ®¶ng cña Ghe-®¬ vµ
tinh thÇn d©n téc; kh«ng ph¶i theo tinh thÇn v« s¶n, mµ theo
Xam-ba ®Òu ®· nhÊt trÝ víi nh÷ng phô n÷ §øc çnh t¶, vËy
tinh thÇn t− s¶n; kh«ng ph¶i theo tinh thÇn çch m¹ng, mµ theo
chóng ta h¸ ch¼ng cã lý khi kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã nh÷ng
tinh thÇn hÕt søc c¬ héi chñ nghÜa. NÕu chóng ta nãi víi c«ng
®iÓm bÊt ®ång s©u s¾c, ®ã sao?
nh©n r»ng ng−êi ta ®· c«ng khai ph¶n béi sù nghiÖp x· héi chñ
Héi nghÞ phô n÷ lÏ ra kh«ng nªn gióp Sai-®ª-man, Ha-d¬,
nghÜa, th× nh− thÕ chóng ta sÏ quÐt ph¨ng ngay tÊt c¶ nh÷ng
Cau-xky, Van-®Ðc-ven-®¬, Hen-®man, Ghe-®¬ vµ Xam-ba, Plª-
m−u mÑo, tÊt c¶ nh÷ng lêi tho¸i th¸c, tÊt c¶ nh÷ng lêi nguþ
kha-nèp, v.v., ru ngñ quÇn chóng c«ng nh©n, mµ tr¸i l¹i, ph¶i
biÖn µ la Cau-xky vµ ¸c-xen-rèt; chóng ta sÏ v¹ch râ tÊt c¶ sù
thøc tØnh quÇn chóng ®ã vµ kiªn quyÕt tuyªn chiÕn víi chñ
nghÜa c¬ héi. ChØ cã nh− vËy héi nghÞ míi ®¹t ®−îc çi kÕt qu¶ nghiªm träng cña tai ho¹ vµ chóng ta kªu gäi râ rµng ®Êu tranh
thùc tÕ kh«ng ph¶i lµ g©y hy väng r»ng çc “l·nh tô” ®ã “hèi chèng tai ho¹ ®ã, chø kh«ng ph¶i t×m çch tho¶ hiÖp víi nã.
c¶i”, mµ lµ tËp hîp lùc l−îng cho mét cuéc ®Êu tranh khã kh¨n Cßn nghÞ quyÕt cña ®a sè th× thÕ nµo? Kh«ng cã mét lêi nµo
vµ quan träng. lªn ¸n bän ph¶n béi c¶, kh«ng cã mét lêi nµo chèng chñ nghÜa
H·y lÊy viÖc bän c¬ héi chñ nghÜa vµ “ph¸i gi÷a” ph¸ ho¹i c¬ héi c¶, ng−êi ta hoµn toµn chØ lÆp l¹i nh÷ng t− t−ëng cña
nh÷ng nghÞ quyÕt Stót-ga vµ Ba-l¬: ®ã lµ toµn bé mÊu chèt cña nghÞ quyÕt Ba-l¬ th«i!!! HÖt nh− kh«ng cã g× nghiªm träng ®·
vÊn ®Ò! Chóng ta h·y h×nh dung nh÷ng sù viÖc mét çch râ x¶y ra, trõ mét sai lÇm ngÉu nhiªn nhá mµ ng−êi ta cã thÓ söa
rµng, minh b¹ch, kh«ng ngo¹i giao, ®óng nh− nh÷ng sù viÖc ®ã ch÷a b»ng çch chØ lÆp l¹i nghÞ quyÕt cò; sù bÊt ®ång còng
®· x¶y ra. kh«ng s©u vµ kh«ng ®ông ch¹m ®Õn nguyªn t¾c, chØ cÇn d¸n
Dù kiÕn lµ chiÕn tranh sÏ x¶y ra, Quèc tÕ ®· häp vµ nhÊt kÝn l¹i còng ®ñ råi!!!
trÝ quyÕt nghÞ lµ, trong tr−êng hîp chiÕn tranh næ ra, sÏ Nh−ng nh− vËy lµ c«ng khai nh¹o b¸ng çc nghÞ quyÕt
cè g¾ng “®Èy nhanh sù sôp ®æ cña nÒn thèng cña Quèc tÕ, nh− vËy lµ nh¹o b¸ng c«ng nh©n. Thùc ra th×
VÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh 251 252
nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh kh«ng cè g¾ng ®¹t ®−îc mét çi
g× kh¸c h¬n lµ chØ lÆp l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt cò, miÔn lµ trªn Dù th¶o nghÞ quyÕt
thùc tÕ kh«ng cã g× thay ®æi c¶. Thùc ra, ®ã chÝnh lµ mét sù x¸
téi mÆc nhiªn vµ che giÊu mét çch gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cho bän
cña héi nghÞ
x· héi - s«-vanh ñng hé ®a sè cña çc ®¶ng hiÖn nay. Chóng ta phô n÷ x· héi chñ nghÜa
biÕt r»ng cã mét “sè ®«ng thÝch” theo chÝnh con ®−êng ®ã, hä quèc tÕ
tho¶ m·n víi mét vµi c©u t¶. Chóng ta kh«ng ®i cïng ®−êng
víi nh÷ng con ng−êi nh− vËy. Chóng ta ®· theo vµ sÏ theo mét NghÞ quyÕt do ®oµn ®¹i biÓu
con ®−êng kh¸c, chóng ta muèn gióp phong trµo c«ng nh©n vµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®−a ra
gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng mét ®¶ng c«ng nh©n mét çch thùc
tÕ, theo tinh thÇn kh«ng khoan nh−îng ®èi víi chñ nghÜa c¬
ChiÕn tranh thÕ giíi hiÖn nay, cuéc chiÕn tranh, ®· g©y ra
héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.
biÕt bao tai ho¹ ë kh¾p nh÷ng n¬i cã chiÕn tranh, ®· tµn ph¸ vµ
Mét bé phËn n÷ ®¹i biÓu §øc h×nh nh− sî t¸n thµnh mét
ph¸ huû BØ vµ Ga-li-xi-a, ®· lµm thiÖt m¹ng hµng ngh×n vµ hµng
nghÞ quyÕt thËt chÝnh x¸c, v× nh÷ng lý do chØ liªn quan tíi tèc
ngh×n c«ng nh©n, - lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
®é ph¸t triÓn cña cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh
do cuéc ®Êu tranh cña çc giai cÊp cÇm quyÒn ë çc n−íc ®Ó
trong néi bé chØ mét ®¶ng, tøc lµ ®¶ng cña hä. Nh−ng nh÷ng lý
ph©n chia thuéc ®Þa vµ thèng trÞ thÞ tr−êng thÕ giíi vµ do
do ®ã râ rµng lµ kh«ng ®óng lóc vµ sai lÇm, v× nãi chung nghÞ
nh÷ng lîi Ých triÒu ®¹i g©y ra. Nã lµ sù tiÕp tôc tù nhiªn cña
quyÕt cã tÝnh chÊt quèc tÕ kh«ng nãi ®Õn vµ kh«ng thÓ nãi ®Õn
tèc ®é còng nh− nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp çc nhµ t− b¶n vµ cña çc chÝnh phñ tÊt c¶
chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong mçi n−íc riªng biÖt; çc n−íc, cho nªn, ®øng trªn quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa mµ
trong lÜnh vùc nµy, sù tù trÞ cña tõng ®¶ng lµ ®iÒu kh«ng thÓ nãi th× vÊn ®Ò xÐt xem ai lµ ng−êi næ sóng ®Çu tiªn, kh«ng cã ý
b¸c bá ®−îc. Tõ trªn diÔn ®µn quèc tÕ nµy, ph¶i tuyªn bè ®o¹n nghÜa g× c¶.
tuyÖt h¼n víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, trong toµn bé ph−¬ng Ch¼ng nh÷ng cuéc chiÕn tranh nµy hoµn toµn kh«ng phôc
h−íng vµ toµn bé tÝnh chÊt cña c«ng t¸c d©n chñ - x· héi; thÕ vô lîi Ých cña c«ng nh©n, nã cßn lµ mét c«ng cô mµ çc giai cÊp
nh−ng, ®¸ng lÏ ph¶i nh− thÕ th× nghÞ quyÕt cña ®a sè l¹i mét cÇm quyÒn n¾m trong tay ®Ó ph¸ vì sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña
lÇn n÷a ph¹m l¹i sai lÇm cò, sai lÇm cña Quèc tÕ II, ®· che giÊu c«ng nh©n vµ ®Ó lµm suy yÕu phong trµo c«ng nh©n vµ cuéc
mét çch ngo¹i giao chñ nghÜa c¬ héi vµ sù bÊt nhÊt gi÷a lêi nãi ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n ë trong néi bé tõng n−íc.
vµ viÖc lµm. Chóng ta nh¾c l¹i: con ®−êng ®ã chóng ta kh«ng Còng hÖt nh− vËy, khÈu hiÖu “b¶o vÖ tæ quèc” do giai cÊp t− s¶n
®i theo l©u. ®−a ra vµ ®−îc bän c¬ héi chñ nghÜa ñng hé, ch¼ng qua còng
chØ lµ çi måi ®Ó giai cÊp t− s¶n dùa vµo mµ ra søc thuyÕt phôc
Phô tr−¬ng sè 42 cña b¸o Theo ®óng b¶n in trong giai cÊp v« s¶n hy sinh tÝnh m¹ng vµ x−¬ng m¸u nh»m b¶o vÖ
“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, Phô tr−¬ng lîi Ých cña chóng.
ngµy 1 th¸ng S¸u 1915 Chó ý ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, dùa vµo nghÞ quyÕt
Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 253 254 V.I.Lª-nin
Stót-ga lµ nghÞ quyÕt ®Ò nghÞ lîi dông cuéc khñng ho¶ng kinh chóng, t¨ng c−êng vµ ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh x· héi chñ
tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y ra ®Ó ph¸t ®éng nh©n d©n nghÜa, n÷ c«ng nh©n míi sÏ ®¹t ®−îc môc ®Ých cña m×nh trong
nh»m ®Èy nhanh sù sôp ®æ cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, dùa cuéc ®Êu tranh ®ã. Nh− vËy, nghÜa vô thø nhÊt cña hä lµ ñng
vµo nghÞ quyÕt C«-pen-ha-g¬ lµ nghÞ quyÕt ghi r»ng çc ®¹i hé çc tæ chøc c«ng ®oµn vµ x· héi chñ nghÜa, ph¸ vì hoµ b×nh
biÓu cã tr¸ch nhiÖm ph¶i bá phiÕu chèng l¹i ng©n s¸ch chiÕn trong n−íc b»ng çch tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng
tranh, vµ dùa vµo nghÞ quyÕt Ba-l¬ lµ nghÞ quyÕt nãi r»ng c«ng ng©n s¸ch chiÕn tranh, chèng l¹i viÖc tham gia néi çc t− s¶n,
nh©n coi viÖc b¾n giÕt lÉn nhau lµ mét téi ¸c, - héi nghÞ quèc tÕ b»ng çch ñng hé vµ tuyªn truyÒn nh÷ng hµnh ®éng b¾t tay
bÊt th−êng cña phô n÷ x· héi chñ nghÜa tuyªn bè r»ng çc ®¹i th©n thiÖn cña binh sÜ trong chiÕn hµo ë chiÕn tr−êng, b»ng
biÓu cña ®a sè çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa çc n−íc tham chiÕn çch x©y dùng nh÷ng tæ chøc bÊt hîp ph¸p ë kh¾p nh÷ng n¬i
®· hµnh ®éng hoµn toµn tr¸i víi tinh thÇn cña çc nghÞ quyÕt mµ chÝnh phñ ®· xo¸ bá çc quyÒn tù do ®−îc quy ®Þnh trong
®ã vµ, lïi b−íc tr−íc ¸p lùc cña çc sù biÕn, ®· cã mét hµnh hiÕn ph¸p vµ, cuèi cïng, b»ng çch thu hót quÇn chóng tham
®éng thËt sù ph¶n béi l¹i chñ nghÜa x· héi, ®· thay thÕ chñ gia çc cuéc biÓu t×nh tuÇn hµnh vµ çc phong trµo çch m¹ng.
nghÜa x· héi b»ng chñ nghÜa d©n téc; - héi nghÞ kh¼ng ®Þnh Héi nghÞ quèc tÕ cña phô n÷ x· héi chñ nghÜa kªu gäi n÷
r»ng nh÷ng ng−êi v« s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc kh«ng cã mét kÎ thï c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc h·y tiÕn hµnh ngay cuéc ®Êu tranh
nµo kh¸c ngoµi kÎ thï giai cÊp cña hä: giai cÊp çc nhµ t− b¶n. ®ã, tæ chøc cuéc ®Êu tranh ®ã trªn ph¹m vi quèc tÕ vµ g¾n chÆt
Nh÷ng nçi ®au khæ khñng khiÕp do cuéc chiÕn tranh nµy ho¹t ®éng cña m×nh víi ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ
g©y ra, ®· lµm thøc dËy trong lßng tÊt c¶ mäi ng−êi phô n÷, nghÜa tÊt c¶ çc n−íc ®ang, nh− LiÕp-nÕch, ®Êu tranh chèng chñ
nhÊt lµ nh÷ng phô n÷ v« s¶n, mét niÒm mong muèn hoµ b×nh nghÜa d©n téc vµ ®ang tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh çch m¹ng x·
ngµy cµng m¹nh mÏ. Tuyªn chiÕn víi tÊt c¶ mäi cuéc chiÕn héi chñ nghÜa.
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, héi nghÞ ®ång thêi cho r»ng muèn §ång thêi, héi nghÞ còng nh¾c nhë n÷ c«ng nh©n r»ng ë çc
niÒm mong muèn hoµ b×nh ®ã biÕn thµnh mét lùc l−îng chÝnh n−íc ch©u ¢u tiªn tiÕn nhÊt, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cÇn
trÞ tù gi¸c, n÷ c«ng nh©n cÇn ph¶i hiÓu râ r»ng çc giai cÊp cã thiÕt cho mét nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®· chÝn muåi, r»ng
cña chØ mong muèn th«n tÝnh, chinh phôc vµ thèng trÞ, r»ng toµn bé phong trµo ®ang b−íc vµo mét giai ®o¹n míi, r»ng cuéc
trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, chiÕn tranh lµ ®iÒu kh«ng chiÕn tranh thÕ giíi hiÖn nay ®Æt cho hä nh÷ng tr¸ch nhiÖm míi
thÓ tr¸nh khái vµ chñ nghÜa ®Õ quèc sÏ tiÕp tôc ®e do¹ thÕ giíi vµ quan träng, r»ng phong trµo cña hä cã thÓ lµ tiªn khu cña
b»ng c¶ mét lo¹t çc cuéc chiÕn tranh, nÕu giai cÊp v« s¶n mét hµnh ®éng chung cña quÇn chóng, mét hµnh ®éng cã thÓ
kh«ng cã ®ñ søc m¹nh ®Ó kÕt liÔu chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, lËt ®−a l¹i cho toµn bé phong trµo x· héi chñ nghÜa mét quy m«
®æ vÜnh viÔn chñ nghÜa t− b¶n. NÕu n÷ c«ng nh©n muèn rót míi vµ lµm xÝch gÇn l¹i giê phót gi¶i phãng hoµn toµn. §¶m
ng¾n thêi kú ®au khæ g¾n liÒn víi thêi ®¹i chiÕn tranh ®Õ quèc nhËn vai trß chñ ®éng trong viÖc tæ chøc nh÷ng cuéc tuÇn hµnh
chñ nghÜa, th× ®iÒu cÇn thiÕt lµ hä ph¶i tõ chç mong muèn hoµ vµ biÓu t×nh çch m¹ng, cïng kÒ vai s¸t çnh víi giai cÊp v« s¶n,
b×nh chuyÓn sang c¨m phÉn vµ ®Êu tranh cho chñ nghÜa n÷ c«ng nh©n nhÊt ®Þnh sÏ cã thÓ më ra mét kû nguyªn míi
x· héi. ChØ cã th«ng qua phong trµo çch m¹ng cña quÇn trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, trong qu¸ tr×nh ®ã, giai cÊp
Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 255
v« s¶n sÏ giµnh ®−îc chñ nghÜa x· héi ë nh÷ng n−íc tiªn tiÕn
h¬n vµ giµnh ®−îc chÕ ®é céng hoµ d©n chñ ë nh÷ng n−íc l¹c
hËu h¬n.
Phô tr−¬ng sè 42 cña b¸o Theo ®óng b¶n in trong

“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, ngµy Phô tr−¬ng
1 th¸ng S¸u 1915
257
Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II194
ViÕt vµo kho¶ng nöa cuèi

th¸ng N¨m - nöa ®Çu th¸ng
S¸u 1915
In th¸ng ChÝn 1915 trong t¹p Theo ®óng b¶n in trong t¹p chÝ
chÝ “Ng−êi céng s¶n”, sè 1 - 2,
Gi¬-ne-v¬
Ký tªn: N. Lª-nin
259 260 V.I.Lª-nin
nh©n gi¸c ngé hiÓu sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ lµ viÖc sè ®«ng çc
®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc ®· ph¶n béi mét çch ®¸ng
c«ng phÉn nh÷ng niÒm tin cña hä, nh÷ng lêi tuyªn bè long träng
trong çc bµi diÔn v¨n vµ trong nh÷ng nghÞ quyÕt ë çc cuéc héi
nghÞ quèc tÕ ë Stót-ga vµ Ba-l¬, v.v.. ChØ cã nh÷ng ng−êi kh«ng
muèn thÊy sù ph¶n béi Êy, thÊy nh− thÕ lµ kh«ng cã lîi cho hä,
míi kh«ng thÊy sù ph¶n béi Êy mµ th«i. Muèn nãi ®Õn ®iÒu ®ã
mét çch khoa häc, nghÜa lµ trªn quan ®iÓm quan hÖ gi÷a çc giai
cÊp cña x· héi hiÖn nay, chóng ta ph¶i nãi lµ phÇn ®«ng çc ®¶ng
d©n chñ - x· héi ― ®øng ®Çu vµ tr−íc hÕt lµ ®¶ng §øc, ®¶ng lín
§«i khi ng−êi ta hiÓu sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II ®¬n thuÇn nhÊt vµ cã ¶nh h−ëng nhÊt trong Quèc tÕ II ― ®Òu ®øng vÒ phÝa
vÒ mÆt h×nh thøc cña sù viÖc, nh− hiÓu ®ã lµ sù gi¸n ®o¹n cña bé tæng tham m−u cña n−íc m×nh, vÒ phÝa chÝnh phñ cña n−íc
çc quan hÖ quèc tÕ gi÷a çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ë nh÷ng m×nh, vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n cña n−íc m×nh ®Ó chèng l¹i giai cÊp
n−íc tham chiÕn, hoÆc hiÓu lµ viÖc kh«ng thÓ häp ®−îc héi v« s¶n. §ã lµ mét sù kiÖn cã ý nghÜa lÞch sö thÕ giíi, cho nªn
nghÞ quèc tÕ, còng nh− kh«ng thÓ häp ®−îc Côc quèc tÕ x· héi chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ph©n tÝch mét çch thËt toµn diÖn sù
chñ nghÜa, v.v.. §øng trªn quan ®iÓm nµy lµ mét sè nh÷ng kiÖn Êy. Ng−êi ta ®· thõa nhËn tõ l©u r»ng çc cuéc chiÕn tranh,
ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc trung lËp nhá, thËm chÝ cã lÏ mÆc dï ®· g©y ra rÊt nhiÒu ®iÒu khñng khiÕp vµ tai ho¹, nh−ng
lµ c¶ mét sè lín ®¶ng ph¸i chÝnh thøc ë çc n−íc nµy, råi ®Õn còng Ýt nhiÒu cã Ých, v× çc cuéc chiÕn tranh ®ã ®· v¹ch trÇn, tè
bän c¬ héi chñ nghÜa vµ nh÷ng kÎ b¶o vÖ chóng. Trong b¸o chÝ ço vµ ph¸ huû th¼ng tay rÊt nhiÒu yÕu tè môc n¸t, lçi thêi, ®·
Nga, «ng Vl. C«-xèp-xki ®· b¶o vÖ, b»ng mét tÊm lßng thµnh chÕt, trong çc thiÕt chÕ cña loµi ng−êi. Cuéc chiÕn tranh ë ch©u
thùc ®¸ng ®−îc c¶m t¹ hÕt søc, lËp tr−êng Êy trªn tê “B¶n tin” ¢u n¨m 1914 - 1915 còng ®· b¾t ®Çu ®em l¹i lîi Ých râ rÖt cho loµi
sè 8 cña ph¸i Bun. Chóng ta nªn nhí r»ng ban biªn tËp cña tê ng−êi, v× nã ®· chØ ra cho giai cÊp tiªn tiÕn cña çc n−íc v¨n
“B¶n tin”, kh«ng hÒ cã mét chót g× tá ra lµ kh«ng ®ång ý víi t¸c minh thÊy r»ng mét thø ung nhät ghª tëm ®ang nung mñ s¾p vì
gi¶. Ng−êi ta cã thÓ hy väng r»ng viÖc «ng C«-xèp-xki b¶o vÖ trong çc ®¶ng cña hä, vµ mét mïi x¸c chÕt khã ngöi ®ang bèc ra
chñ nghÜa d©n téc, ― «ng ta ®· ®i ®Õn chç biÖn hé cho nh÷ng kh«ng biÕt tõ ®©u.
ng−êi d©n chñ - x· héi §øc ®· bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch
chiÕn tranh, ― sÏ gióp cho nhiÒu c«ng nh©n nhËn thøc ®−îc i
triÖt ®Ó çi b¶n chÊt d©n téc chñ nghÜa t− s¶n cña ph¸i Bun.
§èi víi c«ng nh©n gi¸c ngé, chñ nghÜa x· héi lµ mét Çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa chñ yÕu ë ch©u ¢u cã thùc ®·
niÒm tin v÷ng ch¾c, chø kh«ng ph¶i lµ mét çi g× tiÖn cho ph¶n béi l¹i tÊt c¶ nh÷ng niÒm tin vµ tÊt c¶ nh÷ng nhiÖm vô
viÖc che ®Ëy nh÷ng khuynh h−íng cña ph¸i ®iÒu hoµ tiÓu cña m×nh hay kh«ng? Râ rµng lµ c¶ b¶n th©n nh÷ng kÎ
thÞ d©n vµ cña ph¸i ®èi lËp d©n téc chñ nghÜa. Nh÷ng c«ng ph¶n béi, lÉn nh÷ng ng−êi ®· biÕt mét çch râ rÖt, hoÆc ®·
Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II 261 262 V.I.Lª-nin
pháng ®o¸n mét çch lê mê thÊy r»ng hä ®µnh ph¶i tho¶ hiÖp nµo hÕt søc ng©y th¬ cã ý muèn x¶o quyÖt lµ duy tr× çi lèi gi¶
vµ th©n thiÖn víi bän ph¶n béi, ®Òu kh«ng thÝch nãi ®Õn ®iÒu nh©n gi¶ nghÜa ngµy x−a, th× b©y giê míi cã thÓ tin r»ng chØ
®ã. Nh−ng dï ®iÒu ®ã cã lµm cho nh÷ng “ng−êi cã uy quyÒn” dïng nh÷ng nghÞ quyÕt lµ cã thÓ “söa ®æi” ®−îc chñ nghÜa x·
cña Quèc tÕ II, hoÆc nh÷ng b¹n h÷u cïng mét phe víi hä trong héi, lµ cã thÓ “uèn n¾n l¹i ®−îc ®−êng lèi cña chñ nghÜa x· héi”.
§¶ng d©n chñ - x· héi Nga khã chÞu nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a, Míi h«m qua ®©y, cã thÓ nãi lµ, khi, tr−íc chiÕn tranh, Hen-
chóng ta vÉn cø nh×n th¼ng vµo sù vËt, gäi ®óng tªn nã, nãi râ ®man trë mÆt ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc, th× tÊt c¶ nh÷ng
sù thùc cho c«ng nh©n biÕt. ng−êi x· héi chñ nghÜa “®¸ng kÝnh” ®Òu coi h¾n lµ mét kÎ ®iªn
§· cã tµi liÖu cô thÓ nµo ®Ó biÕt ®−îc r»ng tr−íc cuéc chiÕn rå l¹ lïng vµ kh«ng cã mét ng−êi nµo lµ kh«ng nãi ®Õn h¾n
tranh hiÖn t¹i vµ khi dù kiÕn vÒ cuéc chiÕn tranh nµy, çc ®¶ng b»ng mét giäng khinh bØ. Nh−ng ngµy nay, çc l·nh tô d©n chñ -
x· héi chñ nghÜa nhËn ®Þnh nhiÖm vô vµ s¸ch l−îc cña hä nh− x· héi cã tªn tuæi nhÊt trong tÊt c¶ çc n−íc ®Òu hoµn toµn ng¶
thÕ nµo ch−a? Cã, ch¾c ch¾n lµ cã. §ã lµ nghÞ quyÕt cña §¹i theo lËp tr−êng cña Hen-®man, vµ chØ cã kh¸c nhau vÒ s¾c th¸i
héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Ba-l¬ n¨m 1912, mµ hiÖn nay vµ møc ®é mµ th«i. Chóng ta thËt kh«ng thÓ dïng mét lêi lÏ
chóng ta ®ang cho in cïng víi b¶n nghÞ quyÕt cña §¹i héi nµo cã chót Ýt tÝnh chÊt nghÞ tr−êng ®Ó ®¸nh gi¸ vµ nãi râ ®Æc
§¶ng d©n chñ - x· héi §øc còng häp trong n¨m ®ã ë Hem-ni- ®iÓm cña çi dòng khÝ c«ng d©n cña nh÷ng con ng−êi, vÝ dô
tx¬195, coi ®ã lµ mét sù nh¾c nhë ®Õn nh÷ng “lêi nãi ®· bÞ bá nh− çc c©y bót cña b¸o “Lêi nãi cña chóng ta” ®· viÕt vÒ “«ng”
quªn” cña chñ nghÜa x· héi. Khi tæng kÕt v« vµn nh÷ng s¸ch Hen-®man b»ng mét giäng khinh miÖt, nh−ng vÒ “®ång chÝ”
b¸o xuÊt b¶n ë tÊt c¶ çc n−íc ®Ó tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng Cau-xky th× l¹i nãi ― hoÆc lµm thinh ― víi mét vÎ kÝnh träng
chèng chiÕn tranh, b¶n nghÞ quyÕt Êy lµ b¶n tr×nh bµy chÝnh (hay nÞnh hãt?). Cã thÓ dung hoµ ®−îc th¸i ®é Êy víi sù t«n
x¸c nhÊt vµ ®Çy ®ñ nhÊt, long träng nhÊt vµ triÖt ®Ó nhÊt träng chñ nghÜa x· héi vµ t«n träng nh÷ng niÒm tin chung cña
nh÷ng quan ®iÓm vµ s¸ch l−îc x· héi chñ nghÜa ®èi víi chiÕn m×nh ®−îc kh«ng? NÕu tin ch¾c r»ng chñ nghÜa s«-vanh cña
tranh. Kh«ng mét ng−êi cã quyÒn uy nµo trong Quèc tÕ h«m Hen-®man lµ cã tÝnh chÊt gi¶ dèi vµ nguy h¹i, th× cã nªn phª
qua vµ trong ph¸i x· héi - s«-vanh ngµy nay, dï lµ Hen-®man, ph¸n vµ c«ng kÝch mét ng−êi cã ¶nh h−ëng h¬n vµ nguy hiÓm
lµ Ghe-®¬, lµ Cau-xky, lµ Plª-kha-nèp, mµ l¹i d¸m nh¾c nhë h¬n hiÖn ®ang b¶o vÖ nh÷ng quan ®iÓm ®ã, tøc lµ Cau-xky,
víi ®éc gi¶ cña hä vÒ b¶n nghÞ quyÕt ®ã, b¶n nghÞ quyÕt mµ kh«ng?
hä tuyÖt ®èi im ®i kh«ng nãi ®Õn, hoÆc chØ dÉn ra (nh− Cau- Trong thêi gian gÇn ®©y, nh÷ng quan ®iÓm cña Ghe-®¬ ®·
xky ®· lµm) nh÷ng ®o¹n phô vµ g¹t bá tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm ®−îc tr×nh bµy mét çch cã lÏ lµ tØ mØ nhÊt trong quyÓn s¸ch
quan träng, ― chØ mét viÖc Êy còng ®ñ ®Ó gäi lµ ph¶n béi nhá cña S¸c-l¬ §uy-ma, mét phÇn tö theo ph¸i Ghe-®¬, nhan
®−îc. Th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt “t¶” nhÊt, çch m¹ng cùc ®Ò lµ: “NÒn hoµ b×nh mµ chóng ta mong muèn”. Çi «ng
®oan nhÊt, råi sau ®ã quªn ®i mét çch rÊt v« liªm sØ hoÆc “ch¸nh v¨n phßng cña Giuy-l¬ Ghe-®¬” nµy ― «ng ta ®· ký ë
vøt bá ®i, ®ã lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn râ rµng nhÊt cña trang ®Çu quyÓn s¸ch nh− vËy, ― cè nhiªn lµ ®· “dÉn” nh÷ng
sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ vµ ®ång thêi ®ã còng lµ mét trong lêi tr−íc ®©y cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tuyªn
nh÷ng b»ng chøng râ rÖt nhÊt chøng tá r»ng chØ cã nh÷ng ng−êi bè theo tinh thÇn ¸i quèc (còng gièng nh− §a-vÝt, tªn
§øc x· héi - s«-vanh chñ nghÜa ®· dÉn còng nh÷ng lêi tuyªn Vµ nÕu hiÖn nay Plª-kha-nèp vµ Cau-xky ― chóng ta h·y lÊy
bè t−¬ng tù trong t¸c phÈm gÇn ®©y nhÊt cña m×nh vÒ vÊn ®Ò hai ng−êi x· héi chñ nghÜa cã uy tÝn, ®iÓn h×nh nhÊt vµ gÇn
b¶o vÖ tæ quèc)196, nh−ng «ng ta kh«ng dÉn b¶n tuyªn ng«n Ba- chóng ta nhÊt lµm vÝ dô; mét ng−êi th× viÕt b»ng tiÕng Nga, cßn
l¬! Plª-kha-nèp còng lê ®i kh«ng ®¶ ®éng ®Õn b¶n tuyªn ng«n t¸c phÈm cña ng−êi kia th× ®−îc ph¸i thñ tiªu dÞch ra tiÕng Nga ―
nµy, vµ «ng ta ®−a ra nh÷ng ®iÒu tÇm th−êng s«-vanh chñ t×m (víi sù gióp ®ì cña ¸c-xen-rèt) nh÷ng “lêi cña nh©n d©n
nghÜa víi mét çi vÎ hÕt søc tù ®¾c tù m·n. Cau-xky còng gièng biÖn hé” cho chiÕn tranh (hay nãi cho ®óng h¬n lµ cña nh÷ng
nh− Plª-kha-nèp: khi trÝch dÉn tuyªn ng«n Ba-l¬, «ng ta bá tÊt ng−êi d©n th−êng, lÊy trong b¸o chÝ ®Çu ®−êng xã chî cña giai
c¶ nh÷ng ®o¹n cã tÝnh chÊt çch m¹ng (nghÜa lµ toµn bé néi cÊp t− s¶n), nÕu hä viÖn dÉn, víi mét vÎ häc gi¶ vµ víi mét mí
dung quan träng cña b¶n tuyªn ng«n!), ch¾c lµ m−în cí sî nh÷ng lêi trÝch dÉn xuyªn t¹c M¸c, ®Õn nh÷ng “vÝ dô”, ®Õn
kiÓm duyÖt... C¶nh s¸t vµ nh÷ng nhµ ®−¬ng côc qu©n sù dïng nh÷ng cuéc chiÕn tranh 1813 vµ 1870 (Plª-kha-nèp) hoÆc ®Õn
biÖn ph¸p kiÓm duyÖt ®Ó ng¨n cÊm kh«ng cho nãi ®Õn ®Êu nh÷ng cuéc chiÕn tranh 1854 - 1871, 1876 - 1877, 1897 (Cau-xky), -
tranh giai cÊp vµ çch m¹ng, nh− vËy lµ gióp ®ì “rÊt ®óng lóc” th× thËt ra chØ cã nh÷ng ng−êi kh«ng cßn mét chót niÒm tin x·
cho bän ph¶n béi chñ nghÜa x· héi! héi chñ nghÜa nµo, kh«ng hÒ cã mét tÝ ý thøc x· héi chñ nghÜa
Nh−ng, cã lÏ b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ lµ mét b¶n kªu gäi trèng nµo, míi cã thÓ “tin vµo” nh÷ng lý lÏ nh− thÕ, míi cã thÓ kh«ng
rçng, kh«ng cã mét chót néi dung chÝnh x¸c nµo, néi dung lÞch gäi nh÷ng lêi ®ã lµ x¶o quyÖt ch−a tõng thÊy, lµ gi¶ nh©n gi¶
sö nµo vµ néi dung s¸ch l−îc nµo liªn quan hoµn toµn ®Õn cuéc nghÜa vµ lµ hñ ho¸ chñ nghÜa x· héi! Cø ®Ó cho ban l·nh ®¹o cña
chiÕn tranh cô thÓ hiÖn nay ch¨ng? ®¶ng §øc (“phoãc-stan”) chöi rña tê t¹p chÝ míi cña Mª-rinh vµ
Tr¸i h¼n l¹i. B¶n nghÞ quyÕt Ba-l¬ so víi çc b¶n nghÞ quyÕt cña R«-da Lóc-x¨m-bua (tê “Quèc tÕ”), v× t¹p chÝ ®ã ®· ®¸nh gi¸
kh¸c, th× Ýt cã nh÷ng lêi lÏ trèng rçng, mµ l¹i cã nhiÒu néi dung ®óng Cau-xky; cø ®Ó cho Van-®Ðc-ven-®¬, Plª-kha-nèp, Hen-
cô thÓ h¬n. B¶n nghÞ quyÕt Ba-l¬ chÝnh lµ nãi vÒ cuéc chiÕn ®man vµ bÌ lò, ®−îc sù gióp ®ì cña c¶nh binh cña “§ång minh
tranh ®· næ ra ®ã, chÝnh lµ nãi vÒ nh÷ng cuéc xung ®ét gi÷a tay ba” còng ®èi xö nh− thÕ víi ®èi ph−¬ng cña hä, ― chóng ta sÏ
bän ®Õ quèc víi nhau, x¶y ra vµo n¨m 1914 - 1915. Nh÷ng cuéc chØ tr¶ lêi b»ng çch in l¹i b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ trong ®ã v¹ch
xung ®ét gi÷a ¸o vµ XÐc-bi-a vÒ vÊn ®Ò Ban-c¨ng, gi÷a ¸o vµ ý trÇn sù trë mÆt cña çc l·nh tô, mét sù trë mÆt mµ ng−êi ta
vÒ vÊn ®Ò An-ba-ni, v.v., gi÷a Anh vµ §øc vÒ thÞ tr−êng vµ vÒ kh«ng thÓ dµnh cho nã çi tªn nµo kh¸c h¬n lµ sù ph¶n béi.
çc thuéc ®Þa nãi chung, gi÷a Nga vµ Thæ-nhÜ-kú, v.v., vÒ vÊn B¶n nghÞ quyÕt Ba-l¬ kh«ng nãi vÒ chiÕn tranh d©n téc,
®Ò ¸c-mª-ni-a vµ C«n-xtan-ti-n«-p«n, ― ®ã lµ ®iÒu mµ b¶n nghÞ kh«ng nãi vÒ chiÕn tranh nh©n d©n mµ chóng ta ®· tõng
quyÕt Ba-l¬ ®· nãi ®Õn khi dù kiÕn vÒ chÝnh cuéc chiÕn tranh thÊy x¶y ra ë ch©u ¢u vµ thËm chÝ lµ ®iÓn h×nh ®èi víi thêi
hiÖn nay. ChÝnh lµ vÒ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay gi÷a çc “c−êng ®¹i 1789 - 1871, kh«ng nãi vÒ chiÕn tranh çch m¹ng mµ
quèc lín ë ch©u ¢u” mµ b¶n nghÞ quyÕt Ba-l¬ nãi r»ng “ng−êi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ch−a hÒ bao giê cù tuyÖt, mµ
ta kh«ng thÓ m−în bÊt cø mét çi cí dï lµ nhá nhÊt nµo vÒ bÊt nãi vÒ cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, mét cuéc chiÕn tranh næ ra
cø mét lîi Ých d©n téc nµo ®Ó bµo ch÷a” cho cuéc chiÕn tranh Êy trªn c¬ së “chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa” vµ nh÷ng
®−îc! “lîi Ých triÒu ®¹i”, trªn c¬ së “chÝnh s¸ch x©m l−îc” cña c¶ hai
tËp ®oµn çc n−íc giao chiÕn, cña tËp ®oµn ¸o - §øc còng nh− cña chóng ta”), v.v., vµ v.v.. Nãi nh− vËy lµ nguþ biÖn, v× nghiªn
tËp ®oµn Anh - Ph¸p - Nga. Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ bÌ lò râ cøu chñ nghÜa ®Õ quèc mét çch khoa häc vµ toµn diÖn lµ mét
rµng lµ chØ lõa dèi c«ng nh©n, lÆp l¹i sù dèi tr¸ vô lîi cña giai cÊp vÊn ®Ò; c«ng viÖc nghiªn cøu nµy chØ míi b¾t ®Çu vµ do b¶n chÊt
t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc, lµ giai cÊp ®ang ra søc miªu t¶ cuéc cña nã, nã lµ v« tËn, còng nh− khoa häc nãi chung, lµ v« tËn.
chiÕn tranh c−íp bãc, ®Õ quèc chñ nghÜa vµ thùc d©n ®ã, nh− Nh÷ng c¬ së cña s¸ch l−îc x· héi chñ nghÜa chèng chñ nghÜa ®Õ
mét cuéc chiÕn tranh nh©n d©n, tù vÖ (bÊt cø lµ cña ai), vµ ®ang quèc t− b¶n, tr×nh bµy trªn hµng triÖu tê b¸o cña çc ®¶ng d©n
t×m çch bµo ch÷a cho cuéc chiÕn tranh ®ã b»ng nh÷ng vÝ dô lÞch chñ - x· héi vµ trong nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ, ®ã l¹i lµ mét vÊn ®Ò
sö vÒ nh÷ng cuéc chiÕn tranh kh«ng ph¶i ®Õ quèc chñ nghÜa. kh¸c. Çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c©u l¹c bé
®Ó tranh c·i, mµ lµ nh÷ng tæ chøc cña giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu
Tõ l©u råi, vÊn ®Ò tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, ¨n c−íp,
tranh, vµ khi cã mét sè ®¬n vÞ ch¹y sang phÝa kÎ thï th× cÇn ph¶i
chèng l¹i giai cÊp v« s¶n, cña cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i nµy,
v¹ch mÆt hä ra vµ gäi hä lµ ph¶n béi, kh«ng ®Ó “bÞ m¾c” vµo
kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò thuÇn tuý lý luËn n÷a. HiÖn nay,
nh÷ng lêi lÏ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nãi r»ng “kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi
kh«ng ph¶i chØ vÒ mÆt lý luËn, chñ nghÜa ®Õ quèc, víi nh÷ng
ng−êi” ®Òu hiÓu chñ nghÜa ®Õ quèc “mét çch nh− nhau”; r»ng,
®Æc tr−ng chÝnh cña nã, míi ®−îc x¸c nhËn lµ mét cuéc ®Êu
ch¼ng h¹n, tªn s«-vanh Cau-xky vµ tªn s«-vanh Cu-nèp ®Òu cã
tranh cña giai cÊp t− s¶n suy ®åi, giµ yÕu, thèi n¸t, nh»m ph©n thÓ viÕt ®−îc v« sè s¸ch vÒ vÊn ®Ò Êy; r»ng vÊn ®Ò “ch−a ®−îc
chia thÕ giíi vµ n« dÞch çc d©n téc “nhá”; nh÷ng kÕt luËn nµy th¶o luËn ®Çy ®ñ” v©n v©n vµ v©n v©n. Chñ nghÜa t− b¶n víi tÊt
kh«ng ph¶i chØ ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i hµng ngµn lÇn trong v« c¶ nh÷ng biÓu hiÖn c−íp bãc cña nã vµ nh÷ng chi tiÕt nhá vÒ sù
vµn s¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong tÊt c¶ çc ph¸t triÓn lÞch sö cña nã, còng nh− vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm d©n téc
n−íc; kh«ng ph¶i chØ cã mét ng−êi ®¹i diÖn cña n−íc “®ång cña nã, sÏ kh«ng bao giê cã thÓ nghiªn cøu hÕt ®−îc; çc nhµ
minh” víi chóng ta, lµ §¬-lai-xi, ng−êi Ph¸p, ch¼ng h¹n, míi häc gi¶ (nhÊt lµ bän th«ng th¸i rëm) kh«ng bao giê ngít tranh c·i
gi¶i thÝch trong cuèn s¸ch nhá cña «ng: “Cuéc chiÕn tranh s¾p vÒ nh÷ng ®iÓm riªng biÖt. “C¨n cø vµo ®iÓm ®ã” ®Ó cù tuyÖt cuéc
tíi” (xuÊt b¶n n¨m 1911!) b»ng mét thÓ v¨n b×nh d©n r»ng, ®Êu tranh x· héi chñ nghÜa chèng l¹i chñ nghÜa t− b¶n, ®Ó tõ chèi
®øng c¶ vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n Ph¸p mµ nãi th× cuéc chiÕn kh«ng chÞu ®èi lËp l¹i nh÷ng kÎ ®· ph¶n béi cuéc ®Êu tranh Êy,
tranh hiÖn nay còng lµ mét cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp. Kh«ng th× thËt lµ nùc c−êi, - thÕ nh−ng Cau-xky, Cu-nèp, ¸c-xen-rèt,
ph¶i chØ cã nh− vËy mµ th«i. ë Ba-l¬, ®¹i biÓu çc ®¶ng v« s¶n v.v., cã ®Ò nghÞ víi chóng ta çi g× kh¸c ®©u?
cña tÊt c¶ çc n−íc ®· nhÊt trÝ vµ chÝnh thøc ph¸t biÓu r»ng hä V× cuèi cïng th× ngµy nay, khi chiÕn tranh ®· næ ra råi, vÉn
tin ch¾c cuéc chiÕn tranh s¾p tíi ®©y sÏ chÝnh lµ mét cuéc chiÕn kh«ng cã ai thö tiÕn hµnh ngay c¶ viÖc ph©n tÝch b¶n nghÞ quyÕt
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ do ®ã hä ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn Ba-l¬ vµ chøng minh r»ng nghÞ quyÕt Êy lµ sai.
vÒ s¸ch l−îc. V× thÕ, nh©n thÓ nãi thªm, còng cÇn ph¶i b¸c ngay
lËp tøc, coi ®ã lµ nh÷ng lêi nguþ biÖn, tÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÖu II
cho r»ng sù kh¸c nhau gi÷a s¸ch l−îc d©n téc víi s¸ch l−îc
quèc tÕ ch−a ®−îc th¶o luËn ®Çy ®ñ (xem lêi ¸c-xen-rèt tr¶ lêi Nh−ng cã lÏ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ch©n thùc,
cuéc pháng vÊn gÇn ®©y, ®¨ng trªn sè 87 vµ 90 cña tê “Lêi nãi v× dù ®o¸n lµ chiÕn tranh cã thÓ t¹o ra mét t×nh thÕ çch
m¹ng, nªn ®· t¸n thµnh b¶n nghÞ quyÕt Ba-l¬, song nh÷ng sù t− t−ëng hoµn toµn râ rµng, vµ ®Òu kh«ng cam ®oan lµ çch
biÕn x¶y ra l¹i tr¸i víi dù kiÕn cña hä vµ çch m¹ng ®· trë m¹ng sÏ næ ra; nh÷ng t− t−ëng Êy nhÊn m¹nh vµo ®Æc ®iÓm
thµnh kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, - cã lÏ nh− thÕ ch¨ng? chÝnh x¸c cña nh÷ng sù thùc vµ cña nh÷ng xu thÕ. KÎ nµo khi
Cu-nèp dïng chÝnh çi lèi nguþ biÖn Êy (trong cuèn “§¶ng bµn vÒ nh÷ng t− t−ëng vµ nghÞ luËn Êy, mµ tuyªn bè r»ng hy
®· ph¸ s¶n ch¨ng?” vµ trong nhiÒu bµi b¸o) ®Ó t×m çch bµo väng s¾p cã çch m¹ng lµ ¶o t−ëng, th× nh− vËy lµ ®èi víi çch
ch÷a cho viÖc «ng ta ch¹y sang phe giai cÊp t− s¶n; chóng ta m¹ng kÎ Êy biÓu lé kh«ng ph¶i th¸i ®é cña mét ng−êi m¸c-xÝt,
thÊy hÇu hÕt nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh ®øng ®Çu lµ Cau- mµ lµ th¸i ®é cña kÎ theo ph¸i Xt¬-ru-vª, th¸i ®é cña c¶nh s¸t vµ
xky, ®Òu bãng giã ®−a ra nh÷ng “lý lÏ” nh− vËy. Cu-nèp ®· lËp cña kÎ ph¶n béi.
luËn nh− thÕ nµy: hy väng cã mét cuéc çch m¹ng ®· trë thµnh Ng−êi m¸c-xÝt tin ch¾c r»ng kh«ng thÓ cã çch m¹ng nÕu
¶o t−ëng, mµ bªnh vùc cho ¶o t−ëng th× kh«ng ph¶i lµ viÖc cña kh«ng cã t×nh thÕ çch m¹ng, nh−ng kh«ng ph¶i bÊt cø mét
mét ng−êi m¸c-xÝt; lËp luËn nh− thÕ, çi vÞ m«n ®å Êy cña Xt¬- t×nh thÕ çch m¹ng nµo còng ®Òu dÉn ®Õn çch m¹ng. Nãi
ru-vª vÉn kh«ng nãi qua mét lêi nµo vÒ “¶o t−ëng” cña tÊt c¶ chung, dÊu hiÖu cña mét t×nh thÕ çch m¹ng lµ nh÷ng g×?
Chóng t«i tin ch¾c r»ng chóng t«i kh«ng lÇm nÕu chóng t«i chØ
nh÷ng ng−êi ®· ký vµo b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬, nh−ng «ng ta l¹i
ra ba dÊu hiÖu chÝnh d−íi ®©y: 1) Çc giai cÊp thèng trÞ kh«ng
lµm ra vÎ mét ng−êi v« cïng cao th−îng, ra søc trót tÊt c¶ çc
thÓ nµo duy tr× ®−îc nÒn thèng trÞ cña m×nh d−íi mét h×nh thøc
téi lçi lªn ®Çu nh÷ng ng−êi cùc t¶ nh− Pan-nª-cóc vµ Ra-®Õch!
bÊt di bÊt dÞch; sù khñng ho¶ng nµo ®ã cña “tÇng líp trªn”, tøc
Chóng ta h·y nghiªn cøu, vÒ thùc chÊt, çi luËn cø nãi r»ng
lµ khñng ho¶ng chÝnh trÞ cña giai cÊp thèng trÞ, nã t¹o ra mét
nh÷ng ng−êi th¶o ra b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· thµnh thùc cho
chç hë më ®−êng cho nçi bÊt b×nh vµ lßng phÉn né cña çc giai
r»ng çch m¹ng s¾p næ ra, nh−ng çc sù biÕn ®· b¸c bá nh÷ng ý
cÊp bÞ ¸p bøc. Muèn cho çch m¹ng næ ra, mµ chØ cã t×nh tr¹ng
kiÕn cña hä. B¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ nãi r»ng: 1) chiÕn tranh sÏ
“tÇng líp d−íi kh«ng muèn” sèng nh− tr−íc, th× th−êng th−êng
g©y ra mét cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; 2) c«ng nh©n
lµ kh«ng ®ñ, mµ cßn cÇn ph¶i cã t×nh tr¹ng “tÇng líp trªn còng
sÏ thÊy râ r»ng m×nh sÏ cã téi nÕu tham gia chiÕn tranh, nÕu kh«ng thÓ nµo” sèng nh− cò ®−îc n÷a. 2) Nçi cïng khæ vµ quÉn
“b¾n giÕt lÉn nhau v× lîi nhuËn cña bän t− b¶n hoÆc v× tÝnh hiÕu b¸ch cña çc giai cÊp bÞ ¸p bøc trë nªn nÆng nÒ h¬n møc b×nh
danh cña çc triÒu ®¹i, v× sù thi hµnh nh÷ng hiÖp −íc ngo¹i th−êng. 3) Do nh÷ng nguyªn nh©n nãi trªn, tÝnh tÝch cùc cña
giao bÝ mËt”; chiÕn tranh sÏ g©y ra “sù c¨m giËn vµ phÉn né” quÇn chóng ®−îc n©ng cao râ rÖt, nh÷ng quÇn chóng nµy trong
trong c«ng nh©n; 3) nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i lîi thêi kú “hoµ b×nh” ph¶i nhÉn nhôc chÞu ®Ó cho ng−êi ta c−íp
dông sù khñng ho¶ng nãi trªn vµ t©m tr¹ng Êy cña c«ng nh©n bãc, nh−ng ®Õn thêi kú b·o t¸p th× hä bÞ toµn bé cuéc khñng
®Ó “kÝch ®éng nh©n d©n vµ thóc ®Èy sù tan r· cña chñ nghÜa t− ho¶ng còng nh− bÞ ngay c¶ b¶n th©n “tÇng líp trªn” ®Èy ®Õn
b¶n”; 4) çc “chÝnh phñ” - kh«ng trõ mét chÝnh phñ nµo - ®Òu chç ph¶i cã mét hµnh ®éng lÞch sö ®éc lËp.
kh«ng thÓ tr¸nh khái “nguy hiÓm cho b¶n th©n” nÕu g©y ra Kh«ng cã nh÷ng thay ®æi kh¸ch quan Êy, nh÷ng thay ®æi
chiÕn tranh; 5) çc chÝnh phñ ®Òu “sî çch m¹ng v« s¶n”; 6) çc kh«ng nh÷ng kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ cña mét tËp ®oµn
chÝnh phñ ®Òu “cÇn ph¶i nhí l¹i” C«ng x· Pa-ri (tøc lµ néi nµy hay cña mét ®¶ng kia, mµ còng kh«ng phô thuéc vµo ý
chiÕn) vµ cuéc çch m¹ng 1905 ë Nga, v.v.. §ã lµ nh÷ng chÝ cña giai cÊp nµy hay giai cÊp kh¸c, th× theo quy luËt chung,
çch m¹ng kh«ng thÓ nµo næ ra ®−îc. Toµn bé nh÷ng thay ®æi nµo, kh«ng cã mét chÝnh phñ nµo tho¸t khái nguy c¬ bÞ ph¸ s¶n
kh¸ch quan Êy gäi lµ t×nh thÕ çch m¹ng. T×nh thÕ nµy ®· tõng vÒ tµi chÝnh, bÞ mÊt ®Êt ®ai, bÞ trôc xuÊt ra khái n−íc m×nh (nh−
diÔn ra n¨m 1905 ë Nga vµ trong tÊt c¶ çc thêi kú çch m¹ng ë chÝnh phñ BØ ®· bÞ trôc xuÊt). TÊt c¶ çc chÝnh phñ ®Òu ®ang ë
ph−¬ng T©y; nh−ng nã còng ®· tõng diÔn ra trong nh÷ng n¨m trªn nói löa; tÊt c¶ ®Òu tù m×nh kªu gäi tÝnh chñ ®éng vµ tinh
60 cña thÕ kû võa qua ë §øc, còng nh− ë Nga n¨m 1859 - 1861 thÇn anh hïng cña quÇn chóng. ChÕ ®é chÝnh trÞ ë ch©u ¢u ®·
vµ 1879 - 1880, tuy r»ng trong nh÷ng thêi kú ®ã çch m¹ng bÞ lung lay toµn bé, vµ ch¾c ch¾n kh«ng ai d¸m phñ nhËn lµ
kh«ng næ ra. T¹i sao? V× kh«ng ph¶i t×nh thÕ çch m¹ng nµo chóng ta ®· b−íc vµo (mµ ngµy cµng b−íc vµo s©u h¬n ― t«i
còng lµm næ ra çch m¹ng, mµ chØ cã trong tr−êng hîp lµ cïng viÕt nh÷ng dßng nµy vµo gi÷a h«m n−íc ý tuyªn chiÕn) thêi
víi tÊt c¶ nh÷ng thay ®æi kh¸ch quan nãi trªn, l¹i cßn cã thªm ®¹i nh÷ng cuéc ®¶o lén rÊt lín vÒ chÝnh trÞ. NÕu hai th¸ng sau
mét thay ®æi chñ quan, tøc lµ: giai cÊp çch m¹ng cã kh¶ n¨ng khi tuyªn chiÕn (2 th¸ng M−êi 1914), Cau-xky ®· viÕt trong t¹p
ph¸t ®éng nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chÝ (“Neue Zeit”) lµ “ch−a bao giê chÝnh phñ l¹i hïng m¹nh vµ
chóng, kh¸ m¹nh mÏ ®Ó ®Ëp tan (hoÆc lËt ®æ) chÝnh phñ cò lµ çc chÝnh ®¶ng l¹i suy yÕu b»ng khi b¾t ®Çu næ ra mét cuéc
chÝnh phñ, ngay c¶ trong thêi kú cã nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, chiÕn tranh”, th× ®ã chØ lµ mét vÝ dô vÒ viÖc Cau-xky xuyªn t¹c
còng sÏ kh«ng bao giê “®æ” nÕu kh«ng ®Èy cho nã “ng·”. khoa häc lÞch sö chiÒu theo ý bän Duy-®¬-cum vµ çc phÇn tö
§ã lµ quan ®iÓm m¸c-xÝt vÒ çch m¹ng, quan ®iÓm ®· nhiÒu c¬ héi chñ nghÜa kh¸c. Ch−a bao giê chÝnh phñ l¹i cÇn ®Õn sù
lÇn ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ph¸t triÓn vµ thõa nhËn lµ ®ång t×nh gi÷a tÊt c¶ çc chÝnh ®¶ng cña çc giai cÊp thèng trÞ,
kh«ng cÇn ph¶i bµn c·i n÷a, vµ ®èi víi ng−êi Nga chóng ta, vµ ®Õn sù phôc tïng “mét çch yªn æn” cña tÊt c¶ nh÷ng giai
nh÷ng quan ®iÓm Êy ®· ®−îc kinh nghiÖm n¨m 1905 chøng cÊp bÞ ¸p bøc ®èi víi nÒn thèng trÞ Êy, nh− trong thêi kú chiÕn
thùc mét çch ®Æc biÖt râ rµng. Thö hái b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ tranh. §ã lµ ®iÓm thø nhÊt; cßn ®iÓm thø hai lµ, nÕu “khi b¾t
n¨m 1912 ®· dù kiÕn tr−íc nh÷ng g× vÒ ph−¬ng diÖn nµy, vµ ®Çu næ ra chiÕn tranh”, nhÊt lµ ë mét n−íc ®ang chê ®îi mét
®Õn n¨m 1914 - 1915 t×nh h×nh ®· x¶y ra nh− thÕ nµo? th¾ng lîi mau lÑ, mµ chÝnh phñ l¹i h×nh nh− cã mét quyÒn lùc
Ng−êi ta dù kiÕn lµ cã mét t×nh thÕ çch m¹ng, t×nh thÕ v¹n n¨ng, th× ch−a bao giê vµ ch−a ë ®©u l¹i cã ng−êi ®em g¾n
®ã ®· ®−îc diÔn ®¹t tãm t¾t b»ng nh÷ng tiÕng “khñng ho¶ng liÒn sù chê ®îi mét t×nh thÕ çch m¹ng víi lóc “b¾t ®Çu” mét
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ”. T×nh thÕ Êy cã x¶y ra kh«ng? HiÓn cuéc chiÕn tranh, vµ nhÊt lµ coi “bÒ ngoµi” vµ hiÖn thùc lµ mét.
nhiªn lµ cã. Lªn-s¬, mét ng−êi x· héi - s«-vanh («ng ta b¶o Cuéc chiÕn tranh ë ch©u ¢u sÏ tµn khèc h¬n tÊt c¶ nh÷ng
vÖ chñ nghÜa s«-vanh mét çch ngay th¼ng h¬n, c«ng khai cuéc chiÕn tranh kh¸c tr−íc kia, ®iÒu ®ã mäi ng−êi ®Òu biÕt,
h¬n, ch©n thùc h¬n bän gi¶ nh©n gi¶ nghÜa Cu-nèp, Cau-xky, ®Òu thÊy vµ thõa nhËn. Kinh nghiÖm cña chiÕn tranh ngµy
Plª-kha-nèp vµ bÌ lò) thËm chÝ còng nãi r»ng: “chóng ta cµng chøng thùc ®iÒu ®ã. ChiÕn tranh ®ang lan réng. NÒn
®−¬ng tr¶i qua mét thø gÇn nh− lµ çch m¹ng” (tr. 6 cña mãng chÝnh trÞ cña ch©u ¢u ngµy cµng lung lay. C¶nh khèn
quyÓn s¸ch cña «ng: “§¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cuéc cïng cña quÇn chóng thËt lµ khñng khiÕp, vµ nh÷ng nç lùc
chiÕn tranh”, BÐc-lanh, 1915). Khñng ho¶ng chÝnh trÞ ®ang cña çc chÝnh phñ, cña giai cÊp t− s¶n vµ bän c¬ héi
tån t¹i: kh«ng mét chÝnh phñ nµo biÕt ch¾c ngµy mai sÏ thÕ chñ nghÜa nh»m lê c¶nh khèn cïng ®ã ®i, th× ngµy cµng lu«n
lu«n bÞ thÊt b¹i. Do chiÕn tranh, mét sè tËp ®oµn çc nhµ t− b¶n héi” (sè 34, 40 vµ 41), chóng t«i ®· dÉn chøng mét sè tµi liÖu
thu ®−îc lîi nhuËn kÕch xï lµm x«n xao ch−a tõng thÊy. M©u chøng tá r»ng nh÷ng ng−êi sî h·i çch m¹ng, tøc lµ nh÷ng
thuÉn ngµy cµng cùc kú gay g¾t. Sù phÉn né ©m thÇm cña quÇn linh môc phi-li-xtanh cña ®¹o C¬-®èc, nh÷ng bé tæng tham
chóng, niÒm mong −íc m¬ hå cña nh÷ng tÇng líp bÞ ¸p bøc vµ m−u, nh÷ng b¸o chÝ cña bän triÖu phó, ®Òu b¾t buéc ph¶i c«ng
ngu tèi vÒ mét nÒn hoµ b×nh tèt lµnh (“d©n chñ”), “tÇng líp nhËn lµ cã nh÷ng dÊu hiÖu cña t×nh thÕ çch m¹ng ë ch©u ¢u1).
d−íi” b¾t ®Çu ta th¸n ― tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu lµ sù thùc. Mµ T×nh thÕ Êy cßn kÐo dµi bao l©u vµ cßn trÇm träng ®Õn møc
chiÕn tranh cµng kÐo dµi vµ quyÕt liÖt, th× çc chÝnh phñ sÏ cµng nµo n÷a? LiÖu nã cã dÉn tíi çch m¹ng kh«ng? Chóng ta kh«ng
tù m×nh ph¸t triÓn vµ ph¶i ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc cña quÇn biÕt vµ còng kh«ng ai cã thÓ biÕt ®−îc ®iÒu ®ã. ChØ cã kinh
chóng, kªu gäi quÇn chóng cè g¾ng phi th−êng vµ hy sinh h¬n nghiÖm cña sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn çch m¹ng vµ kinh
n÷a. Kinh nghiÖm cña chiÕn tranh, còng gièng nh− kinh nghiÖm cña sù chuyÓn sang hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp
nghiÖm cña mçi cuéc khñng ho¶ng trong lÞch sö, cña mçi tai tiÒn phong, tøc giai cÊp v« s¶n, míi cã thÓ nãi râ ®−îc ®iÒu ®ã.
n¹n lín lao vµ cña mçi sù biÕn ®æi trong ®êi sèng con ng−êi, Trong tr−êng hîp nµy, nãi chung lµ kh«ng thÓ nãi ®Õn bÊt cø
®Òu lµm ngu muéi vµ lµm mÊt tinh thÇn mét sè ng−êi nµy, “¶o t−ëng” nµo, còng kh«ng thÓ nãi ®Õn viÖc b¸c bá çc ¶o
nh−ng ng−îc l¹i còng gi¸o dôc vµ rÌn luyÖn mét sè ng−êi kh¸c, t−ëng Êy, v× kh«ng bao giê vµ kh«ng ë ®©u l¹i cã mét ng−êi x·
vµ nãi chung, trong lÞch sö toµn thÕ giíi, trõ vµi tr−êng hîp ç héi chñ nghÜa nµo nhËn b¶o ®¶m r»ng çch m¹ng sÏ næ ra chÝnh
biÖt vÒ sù suy ®åi vµ vÒ sù sôp ®æ cña nh÷ng n−íc nµo ®ã ra, lµ tõ cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i (chø kh«ng ph¶i tõ cuéc chiÕn
cßn th× nh÷ng ng−êi ®−îc gi¸o dôc vµ rÌn luyÖn bao giê còng tranh sau nµy), chÝnh lµ tõ t×nh thÕ çch m¹ng hiÖn nay (chø
®«ng h¬n vµ m¹nh h¬n nh÷ng ng−êi bÞ ngu muéi vµ mÊt tinh kh«ng ph¶i tõ t×nh thÕ çch m¹ng t−¬ng lai). VÊn ®Ò ë ®©y lµ
thÇn. nãi ®Õn nghÜa vô râ rµng nhÊt vµ c¬ b¶n nhÊt cña tÊt c¶ nh÷ng
ViÖc ký kÕt hoµ −íc ch¼ng nh÷ng kh«ng thÓ chÊm døt ng−êi x· héi chñ nghÜa: chØ ra cho quÇn chóng thÊy sù tån t¹i
“ngay” ®−îc tÊt c¶ mäi tai ho¹ vµ toµn bé nh÷ng m©u thuÉn cña t×nh thÕ çch m¹ng, gi¶i thÝch bÒ réng vµ bÒ s©u cña t×nh thÕ
ngµy cµng gay g¾t Êy, mµ tr¸i l¹i, vÒ nhiÒu mÆt, nã cßn lµm cho ®ã, thøc tØnh ý thøc çch m¹ng vµ quyÕt t©m çch m¹ng cña
®¸m quÇn chóng l¹c hËu nhÊt trong nh©n d©n, cµng c¶m thÊy giai cÊp v« s¶n, gióp ®ì giai cÊp nµy chuyÓn sang hµnh ®éng
s©u s¾c h¬n vµ cµng nh×n thÊy hÕt søc râ h¬n nh÷ng tai ho¹ Êy. çch m¹ng vµ x©y dùng nh÷ng tæ chøc phï hîp víi t×nh thÕ
Tãm l¹i, t×nh thÕ çch m¹ng lµ mét sù thËt hiÓn nhiªn ë çch m¹ng ®Ó lµm viÖc theo h−íng nµy.
phÇn ®«ng çc n−íc tiªn tiÕn vµ çc c−êng quèc lín ë ch©u Kh«ng bao giê cã mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo cã
¢u. VÒ ph−¬ng diÖn ®ã, dù kiÕn cña b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ tr¸ch nhiÖm vµ cã uy tÝn l¹i d¸m nghi ngê r»ng nghÜa vô
®· hoµn toµn ®−îc chøng thùc. Phñ nhËn mét çch trùc cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa lµ ®óng nh− vËy; vµ b¶n
tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp sù thùc ®ã, hoÆc lê ®i kh«ng nãi ®Õn, tuyªn ng«n Ba-l¬ kh«ng truyÒn b¸ vµ còng kh«ng nu«i mét
nh− Cu-nèp, Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ bÌ lò, lµ ph¶n l¹i sù “¶o t−ëng” nhá nµo c¶, nã nãi tíi chÝnh lµ nhiÖm vô nµy cña
thËt mét çch nghiªm träng, lµ lõa dèi giai cÊp c«ng nh©n
vµ phôc vô giai cÊp t− s¶n. Trong tê “Ng−êi d©n chñ - x·
1)
Xem tËp nµy, tr. 112 – 114, 221 – 222, 236 – 238.
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa: kÝch thÝch, “lay chuyÓn” nh©n ph¶i t×m ra kÎ chñ m−u, vµ trõng trÞ nã, cßn tÊt c¶ nh÷ng vÊn
d©n (chø kh«ng ph¶i dïng chñ nghÜa s«-vanh ®Ó ru ngñ nh©n ®Ò kh¸c th× ho·n l¹i cho ®Õn mét t×nh h×nh kh¸c (xem quyÓn
d©n, nh− Plª-kha-nèp, ¸c-xen-rèt, Cau-xky ®· lµm), “lîi dông” s¸ch nhá cña Plª-kha-nèp “VÒ chiÕn tranh”, Pa-ri, n¨m 1914, vµ
khñng ho¶ng ®Ó “thóc ®Èy” sù tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n; lÊy xem nh÷ng lêi ¸c-xen-rèt lÆp l¹i lËp luËn ®ã trªn b¸o “TiÕng
nh÷ng vÝ dô vÒ C«ng x· vµ vÒ th¸ng M−êi ― th¸ng Ch¹p 1905 nãi”, sè 86 vµ 87). Trong çi viÖc cao c¶ lµ dïng thuËt nguþ biÖn
lµm kim chØ nam. Çc chÝnh ®¶ng hiÖn nay kh«ng thi hµnh ®Ó thay thÕ cho phÐp biÖn chøng nh− vËy, Plª-kha-nèp ®· ph¸
nghÜa vô ®ã cña m×nh, ®ã lµ ®iÒu chøng tá r»ng hä ®· ph¶n béi, kû lôc. Ng−êi nguþ biÖn th× ví lÊy mét “lý lÏ” nµo ®ã; thÕ
hä ®· chÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ, hä ®· tõ bá vai trß cña hä, hä ®· nh−ng tõ l©u råi Hª-ghen ®· nãi rÊt ®óng r»ng ng−êi ta cã thÓ
ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n. t×m ra ®−îc “lý lÏ” ®Ó b¶o vÖ bÊt cø çi g× trªn thÕ giíi. PhÐp
biÖn chøng ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn mçi hiÖn t−îng
III x· héi, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hiÖn t−îng ®ã, vµ ®ßi hái
ph¶i ®i tõ çi bÒ ngoµi, çi mÆt bªn ngoµi, ®Õn nh÷ng ®éng lùc
Nh−ng lµm thÕ nµo mµ çc ®¹i biÓu vµ çc l·nh tô næi tiÕng chÝnh, ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ ®Õn cuéc ®Êu
nhÊt cña Quèc tÕ II l¹i cã thÓ ph¶n l¹i chñ nghÜa x· héi ®−îc? tranh giai cÊp. Plª-kha-nèp ví lÊy mét c©u trÝch dÉn trong b¸o
Chóng ta h·y nghiªn cøu tr−íc hÕt nh÷ng m−u toan ®Þnh bµo chÝ d©n chñ - x· héi §øc, «ng ta nãi: tr−íc chiÕn tranh, b¶n th©n
ch÷a “vÒ mÆt lý luËn” cho sù ph¶n béi Êy; sau ®ã chóng ta sÏ nh÷ng ng−êi §øc còng ®· c«ng nhËn n−íc ¸o vµ n−íc §øc lµ
kÎ chñ m−u ― vµ ®èi víi «ng, thÕ lµ ®ñ råi. Plª-kha-nèp im lÆng
bµn tØ mØ vÒ vÊn ®Ò nµy. Chóng ta h·y thö nãi râ nh÷ng lý luËn
kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga
chñ yÕu cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, mµ Plª-kha-nèp («ng ta
®· nhiÒu lÇn tè ço nh÷ng kÕ ho¹ch cña Nga hoµng nh»m x©m
lËp l¹i chñ yÕu lµ nh÷ng lý lÏ cña nh÷ng phÇn tö s«-vanh Anh
l−îc Ga-li-xi-a, ¸c-mª-ni-a, v.v.. ¤ng ta kh«ng cã mét tý ý ®Þnh
― Ph¸p, cña Hen-®man vµ cña nh÷ng m«n ®å míi cña y) vµ
nµo ®Ò cËp ®Õn lÞch sö kinh tÕ vµ ngo¹i giao, dï chØ lµ lÞch sö
Cau-xky («ng nµy ®Ò ra nh÷ng lý lÏ “tinh vi” h¬n nhiÒu, vµ vÒ kinh tÕ vµ ngo¹i giao trong 30 n¨m gÇn ®©y, mµ lÞch sö Êy l¹i ®·
mÆt lý luËn cã vÎ v« cïng v÷ng ch¾c h¬n nhiÒu) cã thÓ ®−îc coi chøng minh mét çch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng chÝnh viÖc
lµ nh÷ng ®¹i biÓu. x©m chiÕm thuéc ®Þa, viÖc c−íp ®o¹t ®Êt ®ai cña n−íc kh¸c,
Lý luËn th« s¬ nhÊt cã lÏ lµ lý luËn vÒ “kÎ chñ m−u”. Chóng viÖc hÊt c¼ng vµ lµm ph¸ s¶n mét kÎ c¹nh tranh may m¾n h¬n
ta ®· bÞ tÊn c«ng, chóng ta chèng cù l¹i; lîi Ých cña giai cÊp v« m×nh, lµ träng t©m chÝnh s¸ch cña c¶ hai nhãm c−êng quèc
s¶n ®ßi hái ph¶i chèng cù l¹i bän ph¸ ho¹i hoµ b×nh ë ch©u ¢u. ®ang giao chiÕn*.
Nãi thÕ lµ nh¾c l¹i nh÷ng lêi tuyªn bè cña tÊt c¶ çc chÝnh phñ ____________
vµ nh÷ng luËn ®iÖu cña tÊt c¶ çc b¸o chÝ t− s¶n vµ b¸o chÝ vµng * Cuèn “Cuéc chiÕn tranh thÐp vµ vµng” (Lu©n-®«n, 1914; trªn t¸c
toµn thÕ giíi. Ngay c¶ mét ®iÒu tÇm th−êng cò rÝch nh− thÕ, mµ phÈm l¹i cã ®Ò th¸ng Ba 1914!) lµ mét t¸c phÈm hÕt søc ®¸ng chó
Plª-kha-nèp còng kh«ng quªn t« ®iÓm b»ng çch gi¶ dèi viÖn ý, t¸c gi¶ lµ Br©y-xpho, mét ng−êi thuéc ph¸i hoµ b×nh chñ nghÜa
Anh, nh−ng l¹i muèn gi¶ lµm ng−êi x· héi chñ nghÜa. T¸c gi¶ nhËn
®Õn ― Plª-kha-nèp s½n lßng viÖn ®Õn ― “phÐp biÖn chøng”: lÊy cí
thøc râ rµng, nãi chung, nh÷ng vÊn ®Ò d©n téc kh«ng cßn tån t¹i
lµ ph¶i tÝnh ®Õn t×nh h×nh cô thÓ, nªn «ng ta cho r»ng tr−íc hÕt cÇn
n÷a vµ ®· ®−îc gi¶i quyÕt råi (tr. 35), r»ng hiÖn nay vÊn ®Ò kh«ng
*
Nguyªn lý c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng (®· bÞ Plª-kha- tranh chØ lµ mét sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p
nèp xuyªn t¹c mét çch v« liªm sØ ®Ó chiÒu lßng giai cÊp kh¸c” (cô thÓ lµ b»ng b¹o lùc). §ã lµ c«ng thøc cña Clau-dª-vi-
t− s¶n) ®−îc vËn dông vµo çc cuéc chiÕn tranh, lµ: “ chiÕn tx¬*,1mét trong nh÷ng c©y bót vÜ ®¹i viÕt vÒ lÞch sö chiÕn tranh;
____________ nh÷ng t− t−ëng cña «ng ®· ®−îc Hª-ghen lµm cho phong phó
ph¶i lµ ë chç Êy n÷a, r»ng “vÊn ®Ò ®iÓn h×nh vÒ mÆt ngo¹i giao hiÖn t¹i” (tr. thªm. Vµ quan ®iÓm cña M¸c vµ ¡ng-ghen lu«n lu«n còng
36) lµ con ®−êng xe löa B¸t-®a, lµ viÖc cung cÊp çc ®−êng ray ®Ó x©y chÝnh lµ nh− vËy, çc «ng coi bÊt cø cuéc chiÕn tranh nµo còng
dùng con ®−êng Êy, lµ nh÷ng hÇm má ë Ma-rèc, v.v.. T¸c gi¶ ®· nhËn xÐt ®Òu lµ sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ cña mét sè c−êng quèc h÷u
rÊt ®óng r»ng mét trong nh÷ng “sù kiÖn ®¸ng ®−îc chó ý nhÊt trong lÞch quan nµo ®ã ― vµ cña çc giai cÊp kh¸c nhau trong néi bé
sö ngo¹i giao cËn ®¹i ë ch©u ¢u” lµ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng nhµ ¸i quèc nh÷ng c−êng quèc ®ã ― trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Ph¸p vµ cña bän ®Õ quèc Anh chèng l¹i nh÷ng m−u toan cña Cay-« (håi
Chñ nghÜa s«-vanh th« lç cña Plª-kha-nèp hoµn toµn cã
1911 vµ 1913) ®Þnh tho¶ thuËn víi n−íc §øc trªn c¬ së hiÖp nghÞ vÒ viÖc
cïng mét lËp tr−êng lý luËn víi chñ nghÜa s«-vanh tÕ nhÞ h¬n,
ph©n chia ph¹m vi thÕ lùc thùc d©n vµ cho phÐp çc chøng kho¸n cña §øc
dung hoµ h¬n, dÞu ngät h¬n cña Cau-xky, khi Cau-xky t¸n
®−îc l−u hµnh t¹i së giao dÞch Pa-ri. Giai cÊp t− s¶n Anh vµ Ph¸p ®· ph¸
ho¹i hiÖp nghÞ nµy (tr. 38 - 40). Môc ®Ých cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ xuÊt thµnh viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc ch¹y
c¶ng t− b¶n vµo nh÷ng n−íc nhá yÕu h¬n (tr. 74). ë Anh, n¨m 1899, sè t− sang phÝa çc nhµ t− b¶n cña “n−íc hä”, b»ng lËp luËn sau ®©y:
b¶n nµy ®· mang l¹i mét sè lîi nhuËn tõ 90 ®Õn 100 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh “TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu cã quyÒn vµ cã nghÜa vô b¶o vÖ tæ quèc
(GÝp-phªn); n¨m 1909 - 140 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh (P©y-s¬); chóng ta nãi cña m×nh; chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh lµ ë chç thõa nhËn quyÒn ®ã
thªm lµ trong mét bµi diÔn v¨n võa míi ®äc gÇn ®©y, L«-Ýt Gioãc-gi¬ ®· ____________
−íc tÝnh sè lîi nhuËn ®ã lµ 200 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh, nghÜa lµ t−¬ng ®−¬ng míi mÎ g×, ®óng thÕ kh«ng? TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, mäi ng−êi ®Òu biÕt
víi non 2 tû róp. Nh÷ng ©m m−u hÌn h¹ vµ sù mua chuéc bän quý téc vµ ®· ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i hµng ngh×n lÇn trong çc b¸o chÝ d©n chñ -
Thæ-nhÜ-kú, nh÷ng ®Þa vÞ bÐo bë ë Ên-®é vµ Ai-cËp dµnh cho bän con nhµ x· héi trªn toµn thÕ giíi. Ngay tr−íc chiÕn tranh, mét nhµ t− s¶n Anh
quyÒn quý, ®ã lµ thùc chÊt cña vÊn ®Ò (tr. 85 - 87). Mét sè rÊt Ýt ng−êi th× ®· thÊy râ nh− vËy. Nh−ng tr−íc nh÷ng sù thùc ®¬n gi¶n vµ mäi
ph¸t tµi vÒ qu©n trang vµ chiÕn tranh, nh−ng chóng ®−îc x· héi vµ bän t− ng−êi ®Òu ®· biÕt c¶ ®Êy råi, th× nh÷ng lý luËn cña Plª-kha-nèp vµ P«-
b¶n tµi chÝnh ñng hé; cßn ñng hé nh÷ng ng−êi t¸n thµnh hoµ b×nh th× chØ t¬-rª-xèp vÒ téi lçi cña §øc, hoÆc nh÷ng lý luËn cña Cau-xky vÒ nh÷ng
cã nh©n d©n ph©n t¸n th«i (tr. 93). Ng−êi thuéc ph¸i hoµ b×nh chñ “triÓn väng” gi¶i trõ qu©n bÞ vµ hoµ b×nh l©u dµi d−íi chÕ ®é t− b¶n,
nghÜa h«m nay ®ang ba hoa vÒ hoµ b×nh vµ gi¶i trõ qu©n bÞ, th× ngµy mai thËt lµ ®Çy dÉy nh÷ng ®iÒu v« lý tr¾ng trîn, ®Çy dÉy sù gi¶ nh©n gi¶
®· l¹i lµ ®¶ng viªn cña mét ®¶ng hoµn toµn phô thuéc vµo bän l¸i sóng nghÜa kh«ng thÓ tha thø ®−îc, ®Çy dÉy nh÷ng lêi dèi tr¸ ®−êng mËt!
(tr. 161). NÕu khèi §ång minh tay ba mµ m¹nh h¬n th× nã sÏ chiÕm Ma- *1Karl von Clausewitz: “Vom Kriege”, Werke, I Bd., S. 28. Xem t. III,
rèc vµ sÏ chia nhau Ba-t−; vµ nÕu khèi Liªn minh tay ba th¾ng th× nã sÏ tr. 139 – 140: “Ai còng biÕt r»ng chiÕn tranh chØ lµ do çc quan hÖ chÝnh
chiÕm T¬-ri-p«-li, sÏ cñng cè nh÷ng vÞ trÝ cña nã ë B«-xni-a, sÏ chinh trÞ gi÷a çc chÝnh phñ vµ gi÷a çc d©n téc g©y ra; nh−ng ng−êi ta
phôc Thæ-nhÜ-kú (tr. 167). Lu©n-®«n vµ Pa-ri ®· cung cÊp, håi th¸ng Ba th−êng t−ëng r»ng khi x¶y ra chiÕn tranh th× nh÷ng quan hÖ ®ã sÏ bÞ
1906, cho n−íc Nga hµng ngh×n triÖu b¹c ®Ó gióp ®ì Nga hoµng trÊn c¾t ®øt vµ mét t×nh thÕ hoµn toµn kh¸c h¼n sÏ diÔn ra vµ chØ tu©n theo
¸p phong trµo gi¶i phãng (tr. 225 - 228); hiÖn nay n−íc Anh ®ang gióp nh÷ng quy luËt riªng cña nã th«i. Chóng ta kh¼ng ®Þnh tr¸i l¹i: chiÕn
Nga bãp nghÑt Ba-t− (tr. 229). N−íc Nga ®· ch©m ngßi löa chiÕn tranh ch¼ng qua chØ lµ sù tiÕp tôc nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ b»ng nh÷ng
tranh ë vïng Ban-c¨ng (tr. 230). ― TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p kh¸c mµ th«i”.
cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong tÊt c¶ çc n−íc, kÓ c¶ nh÷ng 1870 - 1871, th× th¾ng lîi cña phe nµo (tøc lµ cña giai cÊp t− s¶n
n−íc ®ang giao chiÕn víi n−íc m×nh...” (xem b¸o “Neue Zeit”, ngµy 2 nµo) ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n, vµ ®ã còng lµ vÊn ®Ò mµ
th¸ng M−êi 1914, vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cña cïng t¸c gi¶ ®ã). nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ®· nghiªn cøu ®èi víi çc cuéc chiÕn
Lèi lËp luËn tuyÖt diÖu Êy lµ mét sù nh¹o b¸ng chñ nghÜa x· tranh 1876 - 1877 vµ 1897. §ã lµ thñ ®o¹n cña tÊt c¶ nh÷ng phÇn
héi mét çch hÕt søc tÇm th−êng cho nªn çch tr¶ lêi tèt nhÊt lµ tö nguþ biÖn ë bÊt cø thêi nµo: lÊy nh÷ng vÝ dô râ rµng cã liªn
®Æt lµm mét çi hu©n ch−¬ng cã mét mÆt kh¾c h×nh Vin-hem II quan ®Õn nh÷ng tr−êng hîp kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c. Nh÷ng
vµ Ni-c«-lai II vµ mÆt kia th× kh¾c h×nh cña Plª-kha-nèp vµ Cau- cuéc chiÕn tranh tr−íc ®©y mµ hä nªu ra lµm vÝ dô, ®Òu lµ mét
xky. Çc b¹n thÊy kh«ng, chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh lµ ë chç sù “tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” tõ bao nhiªu n¨m cña nh÷ng phong
biÖn hé cho viÖc c«ng nh©n Ph¸p b¾n c«ng nh©n §øc, c«ng trµo d©n téc t− s¶n, tøc lµ nh÷ng phong trµo chèng l¹i ¸ch ¸p
nh©n §øc b¾n c«ng nh©n Ph¸p v× sù nghiÖp “b¶o vÖ tæ quèc”! bøc cña n−íc kh¸c, vµ chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ (Thæ-nhÜ-kú
Nh−ng nÕu chóng ta nghiªn cøu kü nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn vµ Nga). Nh− vËy, kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò nµo kh¸c ngoµi vÊn ®Ò
cña nh÷ng nghÞ luËn cña Cau-xky chóng ta sÏ l¹i thÊy chÝnh çi xÐt xem nªn mong muèn giai cÊp t− s¶n nµy hay giai cÊp t− s¶n
quan ®iÓm mµ Clau-dª-vi-tx¬ ®· chÕ nh¹o çch ®©y gÇn 80 kia th¾ng lîi; nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt cã thÓ kªu gäi tr−íc ®Ó
n¨m: khi chiÕn tranh b¾t ®Çu næ ra th× nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ nh©n d©n tham gia nh÷ng cuéc chiÕn tranh lo¹i Êy, khªu lªn
®· ®−îc h×nh thµnh trong lÞch sö gi÷a çc d©n téc vµ çc giai mèi h»n thï d©n téc, nh− M¸c ®· lµm n¨m 1848, vµ sau ®ã,
cÊp, bÞ c¾t ®øt, vµ mét t×nh thÕ hoµn toµn kh¸c h¼n ®−îc h×nh trong cuéc chiÕn tranh chèng l¹i Nga, vµ nh− ¡ng-ghen, n¨m
thµnh! “chØ” cã nh÷ng kÎ tÊn c«ng vµ nh÷ng ng−êi tù vÖ mµ 1859, ®· khªu lªn mèi h»n thï d©n téc cña nh÷ng ng−êi §øc
th«i, ng−êi ta “chØ” ®¸nh l¹i “kÎ thï cña tæ quèc” mµ th«i! Sù ¸p chèng l¹i nh÷ng kÎ ¸p bøc hä, lµ Na-p«-lª-«ng III vµ chÕ ®é
bøc cña nh©n d©n çc c−êng quèc lín ®Õ quèc chñ nghÜa ®èi Nga hoµng*.
víi mét sè lín çc d©n téc chiÕm h¬n mét nöa d©n sè trªn hoµn ____________
cÇu, sù c¹nh tranh gi÷a çc giai cÊp t− s¶n cña çc c−êng quèc Nh©n tiÖn, cÇn nãi thªm lµ «ng G¸c-®ª-nin, trªn tê b¸o “§êi sèng”,
*
buéc téi M¸c lµ theo “chñ nghÜa s«-vanh çch m¹ng”, tuy thÕ còng vÉn
Êy trong viÖc ph©n chia nh÷ng cña ¨n c−íp ®−îc, nh÷ng cè
lµ chñ nghÜa s«-vanh, v× n¨m 1848 M¸c ®· ñng hé cuéc chiÕn tranh
g¾ng cña t− b¶n nh»m chia rÏ vµ ®µn ¸p phong trµo c«ng nh©n, - çch m¹ng chèng l¹i nh÷ng d©n téc ch©u ¢u mµ trªn thùc tÕ ®· tá ra lµ
tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu biÕn ngay khái tÇm m¾t cña Plª-kha- ph¶n çch m¹ng, cô thÓ lµ: “d©n téc Xla-v¬ vµ nhÊt lµ d©n téc Nga”. Sù
nèp vµ Cau-xky, tuy r»ng tr−íc chiÕn tranh, b¶n th©n hä ®· tr¸ch cø M¸c nh− vËy chØ chøng minh râ thªm çi chñ nghÜa c¬ héi
miªu t¶ trong hµng chôc n¨m chÝnh lµ çi “chÝnh trÞ” Êy. (hoÆc lµ thiÕu tÝnh nghiªm tóc, nÕu kh«ng ph¶i võa lµ chñ nghÜa c¬
Nh÷ng lêi trÝch dÉn sai M¸c vµ ¡ng-ghen ®ång thêi còng héi, võa lµ thiÕu tÝnh nghiªm tóc) cña con ng−êi x· héi – çch m¹ng
“ph¸i t¶” Êy. Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt chóng ta, tr−íc kia còng nh− sau
lµ nh÷ng lý lÏ “chñ chèt” cña hai vÞ thñ lÜnh cña chñ nghÜa x·
nµy, bao giê còng ñng hé chiÕn tranh çch m¹ng chèng l¹i çc d©n
héi - s«-vanh: Plª-kha-nèp nh¾c tíi cuéc chiÕn tranh d©n téc téc ph¶n çch m¹ng. VÝ dô: nÕu n¨m 1920, chñ nghÜa x· héi giµnh
cña Phæ n¨m 1813 vµ cña §øc n¨m 1870; Cau-xky, víi çi vÎ ®−îc th¾ng lîi ë ch©u Mü hoÆc ch©u ¢u, vµ nÕu lóc Êy, NhËt-b¶n vµ
mét nhµ b¸c häc, chøng minh r»ng M¸c ®· gi¶i quyÕt Trung-quèc, ch¼ng h¹n, ®−a nh÷ng Bi-xm¸c cña hä ra chèng l¹i
vÊn ®Ò xÐt xem trong çc cuéc chiÕn tranh 1854 - 1855, 1859, chóng ta, - dï cho lóc ®Çu chØ trªn mÆt ngo¹i giao th«i – th× chóng ta còng
§em sù “tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” ®Êu tranh chèng chÕ ®é n−íc t«i sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc t«i, vµ do ®ã
phong kiÕn vµ chÕ ®é chuyªn chÕ, tøc lµ ®em sù “tiÕp tôc cña lµm cho chñ nghÜa x· héi chËm xuÊt hiÖn. Tr×nh bµy çi lo¹i lý
chÝnh trÞ” cña giai cÊp t− s¶n ®ang tù gi¶i phãng mµ so s¸nh víi luËn kiÓu Xt¬-ru-vª197 Êy th× ë n−íc ta cã Plª-kha-nèp, ë n−íc
sù “tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” cña mét giai cÊp t− s¶n giµ cçi, - tøc lµ §øc cã Lªn-s¬ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Cau-xky ®· bót chiÕn
giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ giai cÊp t− s¶n ®· chèng l¹i lo¹i lý luËn th« lç Êy, ph¶n ®èi Lªn-s¬ lµ kÎ ®· c«ng
c−íp bãc toµn thÕ giíi, - vµ ph¶n ®éng, giai cÊp ®· c©u kÕt víi khai b¶o vÖ lý luËn Êy, ph¶n ®èi Cu-nèp lµ kÎ ®· ngÊm ngÇm
phong kiÕn ®Ó ®µn ¸p giai cÊp v« s¶n, - nh− thÕ cã nghÜa lµ so b¶o vÖ lý luËn Êy, nh−ng Cau-xky bót chiÕn chØ lµ ®Ó ®iÒu hoµ
s¸nh ¸c-sin víi pót1). Nh− vËy ch¼ng kh¸c nµo so s¸nh nh÷ng bän x· héi ― s«-vanh trong tÊt c¶ çc n−íc, trªn c¬ së mét thø
“®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n” R«-be-xpi-e, Ga-ri-ban-®i, Giª-li-a- lý luËn s«-vanh tinh vi h¬n vµ x¶o tr¸ h¬n mµ th«i.
bèp víi nh÷ng “®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n” Min-l¬-r¨ng, Xa- Chóng ta kh«ng cÇn ph©n tÝch tØ mØ çi lý luËn th« lç Êy n÷a.
lan-®ra, Gu-ts¬-cèp. Kh«ng thÓ lµ ng−êi m¸c-xÝt mµ l¹i kh«ng TËp “Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n” cña Xt¬-ru-vª ®· ®−îc xuÊt b¶n
tá lßng kÝnh mÕn s©u s¾c nh÷ng nhµ çch m¹ng t− s¶n vÜ ®¹i ®· n¨m 1894, vµ trong 20 n¨m nay, nh÷ng ng−êi d©n chñ ― x· héi
Nga ®· nghiªn cøu t×m hiÓu ®Õn ®Çu ®Õn ®òa çi “thñ ®o¹n” mµ
tõng ®−îc lÞch sö thÕ giíi trao cho quyÒn nh©n danh nh÷ng “tæ
nh÷ng ng−êi t− s¶n Nga cã häc thøc ®· dïng ®Ó ®−a ra nh÷ng
quèc” t− s¶n mµ ph¸t biÓu vµ, trong cuéc ®Êu tranh chèng chÕ
quan ®iÓm vµ ý muèn cña m×nh che ®Ëy d−íi çi vá cña mét
®é phong kiÕn, ®· tõng ®−a hµng chôc triÖu ng−êi cña çc d©n
thø “chñ nghÜa M¸c” ®· bÞ tÈy trõ hÕt tinh thÇn çch m¹ng. Chñ
téc míi, ®Õn mét ®êi sèng v¨n minh. Kh«ng thÓ lµ ng−êi m¸c-
nghÜa Xt¬-ru-vª kh«ng chØ lµ mét khuynh h−íng Nga, mµ nh−
xÝt mµ l¹i kh«ng khinh bØ sù nguþ biÖn cña Plª-kha-nèp vµ cña
nh÷ng biÕn cè gÇn ®©y ®· chøng tá mét çch ®Æc biÖt râ rÖt, nã
Cau-xky, v× hä ®· coi viÖc bän ®Õ quèc §øc bãp nghÑt n−íc BØ
cßn lµ mét khuynh h−íng quèc tÕ cña çc nhµ lý luËn t− s¶n
hoÆc viÖc bän ®Õ quèc Anh, Ph¸p, Nga vµ ý cïng nhau c−íp
muèn dïng “thñ ®o¹n dÞu ngät” ®Ó tiªu diÖt chñ nghÜa M¸c,
®o¹t ¸o vµ Thæ-nhÜ-kú, lµ “b¶o vÖ tæ quèc”.
muèn «m h«n chñ nghÜa M¸c ®Ó bãp chÕt chñ nghÜa M¸c, b»ng
*
Mét lý luËn “m¸c-xÝt” kh¸c cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh
çch gi¶ vê nhËn “tÊt c¶” nh÷ng khÝa c¹nh vµ nh÷ng yÕu tè
lµ: chñ nghÜa x· héi lÊy sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña chñ
“thËt sù khoa häc” cña chñ nghÜa M¸c, trõ nh÷ng khÝa c¹nh
nghÜa t− b¶n lµm c¬ së; th¾ng lîi cña n−íc t«i sÏ ®Èy m¹nh
“khÝch ®éng”, “mÞ d©n”, “kh«ng t−ëng kiÓu Bl¨ng-ki” cña chñ
sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n−íc t«i vµ do
nghÜa M¸c. Nãi mét çch kh¸c lµ: lÊy cña chñ nghÜa M¸c tÊt c¶
®ã lµm cho chñ nghÜa x· héi mau xuÊt hiÖn; thÊt b¹i cña
nh÷ng çi g× mµ giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa cã thÓ tiÕp nhËn
____________
®−îc, kÓ c¶ ®Êu tranh ®ßi nh÷ng cuéc c¶i çch, kÓ c¶ ®Êu tranh
sÏ t¸n thµnh më mét cuéc chiÕn tranh cã tÝnh chÊt tÊn c«ng, çch
giai cÊp (nh−ng kh«ng cã chuyªn chÝnh v« s¶n), kÓ c¶ viÖc thõa
m¹ng, chèng l¹i hä. Ngµi G¸c-®ª-nin, ngµi lÊy lµm l¹ l¾m ph¶i kh«ng?
ChÝnh v× ngµi lµ mét ng−êi çch m¹ng lo¹i Rèp-sin!
nhËn “nãi chung” nh÷ng “lý t−ëng x· héi chñ nghÜa”, kÓ c¶ viÖc
thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n b»ng mét “chÕ ®é míi”, mµ “chØ” vøt
1)
¸c-sin lµ ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi, pót lµ ®¬n vÞ ®o träng l−îng ë Nga bá linh hån sèng cña chñ nghÜa M¸c, “chØ” vøt bá tinh thÇn çch
tr−íc ®©y. m¹ng cña nã ®i th«i.
Chñ nghÜa M¸c lµ lý luËn cña phong trµo gi¶i phãng cña giai häc vµ çi vá chñ nghÜa quèc tÕ, lµ lý luËn vÒ “chñ nghÜa siªu
cÊp v« s¶n. V× thÕ, hiÓn nhiªn lµ nh÷ng ng−êi c«ng nh©n gi¸c ®Õ quèc” do Cau-xky ®Ò ra. D−íi ®©y lµ lêi tr×nh bµy râ rµng
ngé ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn qu¸ tr×nh lÊy chñ nghÜa Xt¬-ru-vª nhÊt, chÝnh x¸c nhÊt vµ míi nhÊt cña b¶n th©n t¸c gi¶ vÒ thø
thay cho chñ nghÜa M¸c. §éng lùc cña qu¸ tr×nh nµy th× rÊt lý luËn Êy:
nhiÒu vµ mu«n h×nh v¹n tr¹ng. Chóng ta chØ kÓ ra ba lo¹i chÝnh. “Sù suy yÕu cña phong trµo b¶o hé mËu dÞch ë Anh, viÖc gi¶m møc
1) Sù ph¸t triÓn cña khoa häc ®· cung cÊp ngµy cµng nhiÒu tµi thuÕ quan ë Mü, khuynh h−íng muèn tµi gi¶m binh bÞ, sù thu hÑp nhanh
liÖu chøng minh r»ng M¸c ®óng. Bëi vËy, ph¶i chèng l¹i M¸c chãng cña viÖc xuÊt c¶ng t− b¶n cña Ph¸p vµ §øc trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y tr−íc chiÕn tranh, cuèi cïng, sù cè kÕt quèc tÕ ngµy cµng lín cña çc
mét çch gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, kh«ng c«ng khai ph¶n ®èi nh÷ng
tËp ®oµn t− b¶n tµi chÝnh, - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· lµm cho t«i ph¶i tù hái
c¬ së cña chñ nghÜa M¸c, mµ ph¶i lµm ra vÎ thõa nhËn nã, ®ång r»ng kh«ng biÕt cã thÓ thay thÕ chÝnh s¸ch ®Õ quèc hiÖn nay b»ng mét
thêi dïng thuËt nguþ biÖn ®Ó t−íc bá néi dung cña nã, lµm cho chÝnh s¸ch míi ®−îc ch¨ng, b»ng mét chÝnh s¸ch siªu ®Õ quèc, mét chÝnh
nã trë thµnh mét thø “t−îng th¸nh” kh«ng cã h¹i g× cho giai cÊp s¸ch sÏ lÊy viÖc t− b¶n tµi chÝnh liªn minh trªn quy m« thÕ giíi cïng chung
t− s¶n c¶. 2) Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa c¬ héi trong çc ®¶ng nhau bãc lét thÕ giíi, thay thÕ cho ®Êu tranh gi÷a çc t− b¶n tµi chÝnh çc
n−íc ®−îc ch¨ng. Dï sao, mét giai ®o¹n míi nh− thÕ cña chñ nghÜa t− b¶n
d©n chñ - x· héi ñng hé viÖc “söa l¹i” chñ nghÜa M¸c nh− vËy,
còng cã thÓ quan niÖm ®−îc. Cã thÓ thùc hiÖn ®−îc giai ®o¹n ®ã kh«ng?
b»ng çch vËn dông chñ nghÜa M¸c sao cho cã thÓ biÖn hé cho HiÖn nay, ch−a cã mét tiÒn ®Ò nµo ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¶” (“Neue
tÊt c¶ nh÷ng sù nh−îng bé chñ nghÜa c¬ héi. 3) Thêi kú chñ Zeit”, sè 5, 30. IV. 1915, tr. 144).
nghÜa ®Õ quèc lµ thêi kú ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc d©n téc “...Qu¸ tr×nh tiÕn triÓn vµ kÕt côc cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay cã
“lín” cã ®Æc quyÒn ®ang ¸p bøc tÊt c¶ çc d©n téc kh¸c. Nh÷ng thÓ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh vÒ ph−¬ng diÖn Êy. ChiÕn tranh cã thÓ hoµn
mÈu vôn cña nh÷ng cña ¨n c−íp ®−îc nhê çc ®Æc quyÒn vµ toµn ®Ëp n¸t nh÷ng mÇm mèng non yÕu cña chñ nghÜa siªu ®Õ quèc
b»ng çch khªu lªn hÕt søc s©u lßng c¨m thï d©n téc c¶ gi÷a bän t−
nhê sù ¸p bøc ®ã mµ cã, ch¾c ch¾n sÏ lät vµo tay mét sè tÇng
b¶n tµi chÝnh, b»ng çch t¨ng c−êng cuéc ch¹y ®ua vò trang vµ cè v−ît
líp nµo ®ã cña giai cÊp tiÓu t− s¶n còng nh− vµo tay bän c«ng nhau trong lÜnh vùc nµy, b»ng çch lµm cho cuéc chiÕn tranh thÕ giíi
nh©n quý téc vµ bän quan liªu trong giai cÊp c«ng nh©n. Nh÷ng thø hai kh«ng sao tr¸nh næi. Lóc ®ã, dù kiÕn mµ t«i ®· tr×nh bµy trong
tÇng líp nµy lµ mét bé phËn rÊt nhá trong giai cÊp v« s¶n vµ quyÓn s¸ch cña t«i: “Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn”, sÏ ®−îc thùc hiÖn
trong quÇn chóng lao ®éng, së dÜ ng¶ theo “chñ nghÜa Xt¬-ru- víi mét quy m« hÕt søc to lín, çc m©u thuÉn giai cÊp còng nh− sù
suy ®åi ®¹o ®øc (“Abwirtschaftung”, theo nghÜa ®en lµ: “suy ®åi kinh
vª”, v× chñ nghÜa nµy bµo ch÷a cho viÖc hä liªn hiÖp víi giai cÊp
tÕ”, ph¸ s¶n) cña chñ nghÜa t− b¶n sÏ ngµy cµng s©u s¾c mét çch
t− s¶n d©n téc cña “n−íc hä” chèng l¹i quÇn chóng bÞ ¸p bøc nhanh chãng”... (Nªn chó ý lµ nh÷ng lêi nãi cÇu kú Êy cña Cau-xky
cña tÊt c¶ çc d©n téc. Khi nãi ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n cña sù ch¼ng qua chØ biÓu thÞ sù “thï h»n”, ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n, cña
ph¸ s¶n Quèc tÕ, chóng t«i sÏ l¹i nãi tíi ®iÓm ®ã. “nh÷ng tÇng líp trung gian gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ bän t− b¶n tµi
chÝnh”, tøc lµ “nh÷ng nhµ trÝ thøc, nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, vµ c¶
nh÷ng nhµ t− b¶n nhá n÷a”)... “Nh−ng, chiÕn tranh còng cã thÓ chÊm
IV døt mét çch kh¸c. Nã cã thÓ chÊm døt mét çch khiÕn cho nh÷ng
mÇm mèng non yÕu cña chñ nghÜa siªu ®Õ quèc m¹nh thªm lªn. Bµi
häc cña chiÕn tranh” (xin chó ý ®iÓm nµy!) “cã thÓ ®Èy m¹nh sù ph¸t
Lý luËn tinh vi nhÊt cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, çi
triÓn mµ trong thêi kú hoµ b×nh, cÇn ph¶i cã mét thêi gian dµi míi cã
lý luËn khÐo nguþ trang nhÊt b»ng mét çi vÎ bÒ ngoµi khoa thÓ ®¹t ®Õn ®−îc. NÕu ®¹t ®−îc sù tho¶ hiÖp gi÷a çc d©n téc, viÖc tµi
gi¶m binh bÞ vµ mét nÒn hoµ b×nh l©u dµi, th× lóc ®ã nh÷ng nguyªn ng−êi ta kh«ng thÓ nãi ®Õn hµnh ®éng çch m¹ng. Cau-xky biÕt
nh©n s©u xa mµ tr−íc chiÕn tranh ®· g©y ra sù suy ®åi ®¹o ®øc cña x· rÊt râ lµ ph¸i t¶ yªu cÇu ®¶ng lËp tøc tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ
héi t− b¶n trªn nh÷ng quy m« lín, sÏ cã thÓ mÊt ®i”. Giai ®o¹n míi dÜ hµnh ®éng çch m¹ng, chø hoµn toµn kh«ng yªu cÇu “thùc hiÖn
nhiªn sÏ ®−a l¹i “nh÷ng tai ho¹ míi” cho giai cÊp v« s¶n, “nh÷ng tai chñ nghÜa x· héi ngay tøc kh¾c trªn thùc tiÔn”.
ho¹ cã thÓ cßn tÖ h¬n n÷a”; nh−ng “t¹m thêi”, “chñ nghÜa siªu ®Õ quèc”
Tõ tÝnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc, nh÷ng ng−êi ph¸i t¶
“cã thÓ t¹o ra mét kû nguyªn nh÷ng hy väng míi vµ nh÷ng sù mong
rót ra kÕt luËn vÒ tÝnh tÊt yÕu cña hµnh ®éng çch m¹ng. Cau-
®îi míi trong khu«n khæ cña chñ nghÜa t− b¶n” (tr. 145).
xky dïng “lý luËn vÒ chñ nghÜa siªu ®Õ quèc” ®Ó biÖn hé cho
Çi lý lÏ ®Ó bµo ch÷a cho chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ®−îc bän c¬ héi chñ nghÜa, ®Ó tr×nh bµy sù viÖc khiÕn cho ng−êi ta
rót ra tõ “lý luËn” ®ã b»ng çch nµo? tin r»ng bän ®ã kh«ng hÒ ng¶ vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n, mµ chØ
§èi víi mét “nhµ lý luËn” mµ nãi, b»ng mét çch kh¸ lµ kú “kh«ng tin t−ëng” cã thÓ thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ®−îc ngay
qu¸i. Çch ®ã nh− sau: lËp tøc, hy väng r»ng “cã thÓ cã” mét “kû nguyªn” míi, kû
Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i t¶ §øc nãi r»ng chñ
nguyªn tµi gi¶m binh bÞ vµ hoµ b×nh l©u dµi. “Lý luËn” Êy
nghÜa ®Õ quèc vµ çc cuéc chiÕn tranh do nã ®Î ra kh«ng ph¶i
chung quy l¹i chØ lµ Cau-xky lÊy niÒm hy väng vµo mét kû
lµ mét hiÖn t−îng ngÉu nhiªn, mµ lµ mét s¶n phÈm tÊt nhiªn
cña chñ nghÜa t− b¶n lµ chñ nghÜa ®· lµm cho t− b¶n tµi chÝnh nguyªn hoµ b×nh míi cña chñ nghÜa t− b¶n, ®Ó biÖn hé cho
chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ. Bëi vËy cÇn ph¶i chuyÓn sang ®Êu tranh viÖc bän c¬ héi chñ nghÜa vµ çc ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh
çch m¹ng cña quÇn chóng, v× thêi ®¹i ph¸t triÓn t−¬ng ®èi hoµ thøc, bÊt chÊp nh÷ng lêi tuyªn bè long träng cña b¶n nghÞ
b×nh ®· qua råi. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi “ph¸i h÷u” quyÕt Ba-l¬, ®· ch¹y theo giai cÊp t− s¶n, vµ vøt bá s¸ch l−îc
tuyªn bè mét çch th« b¹o: nÕu chñ nghÜa ®Õ quèc lµ “cÇn thiÕt” çch m¹ng (tøc lµ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n) trong kû
th× chóng ta còng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ®Õ quèc chñ nghÜa. Cau- nguyªn b·o t¸p hiÖn nay!
xky trong vai trß mét kÎ thuéc “ph¸i gi÷a” hoµ gi¶i: Xin chó ý lµ lóc Êy Cau-xky kh«ng nh÷ng kh«ng tuyªn bè
“Ph¸i cùc t¶”, - «ng ta ®· viÕt trong quyÓn s¸ch cña m×nh nhan ®Ò lµ r»ng mét giai ®o¹n míi s¶n sinh ra vµ tÊt ph¶i s¶n sinh ra tõ
“Nhµ n−íc d©n téc, nhµ n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa vµ liªn minh çc n−íc” nh÷ng hoµn c¶nh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã, mµ tr¸i l¹i, cßn
(Nuyn-bÐc, 1915), - muèn “®èi lËp” chñ nghÜa x· héi víi çi chñ nghÜa døt kho¸t tuyªn bè r»ng: ngay c¶ vÊn ®Ò lµ giai ®o¹n míi ®ã cã
®Õ quèc kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, nh− thÕ nghÜa lµ “kh«ng nh÷ng muèn thÓ “thùc hiÖn ®−îc” hay kh«ng, t«i còng kh«ng thÓ biÕt ®−îc.
tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi mµ tõ nöa thÕ kû nay chóng ta ®· ®em Thùc thÕ, ta h·y xem “nh÷ng xu h−íng” ®i tíi kû nguyªn míi,
®èi lËp víi mäi h×nh thøc cña nÒn thèng trÞ t− b¶n chñ nghÜa, mµ cßn mµ Cau-xky ®· nãi ®Õn. §iÒu ®¸ng lÊy lµm l¹ lµ t¸c gi¶ còng kÓ
muèn thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ngay tøc kh¾c. §iÓm nµy xem ra cã çi “xu h−íng ®i tíi tµi gi¶m binh bÞ” vµo trong sè nh÷ng nh©n tè
vÎ rÊt cÊp tiÕn, nh−ng, nh− vËy th× chØ cã thÓ ®Èy sang phe ®Õ quèc tÊt kinh tÕ! Nh− thÕ lµ lÈn tr¸nh nh÷ng sù viÖc kh«ng sao chèi c·i
c¶ nh÷ng kÎ nµo kh«ng tin vµo sù thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ngay tøc ®−îc, nh÷ng sù viÖc kh«ng phï hîp mét chót nµo víi çi lý luËn
kh¾c trªn thùc tiÔn, mµ th«i” (tr. 17, do chóng t«i viÕt ng¶).
cho r»ng m©u thuÉn trë thµnh bít gay g¾t, ®Ó råi Èn nÊp d−íi
Khi nãi ®Õn viÖc thùc hiÖn ngay tøc kh¾c chñ nghÜa x· nh÷ng lêi nãi d«ng dµi v« th−ëng v« ph¹t vµ nh÷ng ¶o t−ëng
héi, Cau-xky ®· “thùc hiÖn” mét ngãn gian lËn, lîi dông tiÓu thÞ d©n. “Chñ nghÜa siªu ®Õ quèc” cña Cau-xky - nh©n tiÖn,
t×nh h×nh ë §øc, nhÊt lµ d−íi chÕ ®é kiÓm duyÖt thêi chiÕn, xin nãi r»ng mÊy ch÷ ®ã ch−a diÔn t¶ ®−îc hÕt ý cña t¸c gi¶ - cã nghÜa
lµ nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n gi¶m bít ®i rÊt cña Ham-x¬, hai n−íc ®ã, tøc lµ Ph¸p vµ §øc, mçi n−íc cã ë
nhiÒu. Ng−êi ta nãi víi chóng ta r»ng: “ChÕ ®é b¶o hé mËu ngo¹i quèc mét sè t− b¶n kho¶ng 35 tû m¸c (gÇn 17 tû róp); chØ
dÞch cña Anh vµ Mü ®· suy yÕu”. Nh−ng thö hái ë ®Êy, cã mét mét m×nh n−íc Anh ®· cã gÊp ®«i sè ®ã*. D−íi chÕ ®é t− b¶n
tý xu h−íng nµo ®i tíi mét kû nguyªn míi, kh«ng? ChÕ ®é b¶o chñ nghÜa, viÖc t¨ng thªm xuÊt c¶ng t− b¶n tõ tr−íc ®Õn nay
hé mËu dÞch cøng r¾n cña Mü ®· suy yÕu, nh−ng chÕ ®é ®ã vÉn kh«ng ®−îc ®Òu ®Æn, vµ còng kh«ng thÓ nµo ®Òu ®Æn ®−îc.
cßn tån t¹i, còng nh− nh÷ng ®Æc quyÒn, nh÷ng thuÕ suÊt −u ®·i Cßn nh− nãi r»ng sù tÝch luü t− b¶n ®· bÞ gi¶m sót råi, hoÆc kh¶
ë çc thuéc ®Þa Anh cã lîi cho Anh vÉn cßn tån t¹i. Chóng ta n¨ng tiªu thô cña thÞ tr−êng trong n−íc ®· thay ®æi rÊt nhiÒu,
h·y håi t−ëng l¹i xem trªn c¬ së nµo mµ thêi ®¹i ®Õ quèc chñ vÝ dô, do t×nh h×nh sinh ho¹t cña quÇn chóng ®−îc c¶i thiÖn râ
rÖt, th× Cau-xky còng kh«ng d¸m nãi nh− thÕ. Trong nh÷ng
nghÜa hiÖn nay ®· thay thÕ cho thêi ®¹i “hoµ b×nh” cña chñ
®iÒu kiÖn ®ã, kh«ng thÓ c¨n cø vµo t×nh h×nh xuÊt c¶ng t− b¶n
nghÜa t− b¶n tr−íc ®©y: trªn c¬ së sù c¹nh tranh tù do ®·
cña hai n−íc trong mÊy n¨m nay bÞ gi¶m sót, mµ kÕt luËn r»ng
nh−êng chç cho ®ång minh cña bän t− b¶n ®éc quyÒn, vµ trªn
s¾p cã mét kû nguyªn míi.
c¬ së toµn bé thÕ giíi ®· bÞ ph©n chia. Râ rµng lµ hai sù kiÖn (vµ
“Sù cè kÕt quèc tÕ ngµy cµng lín cña çc tËp ®oµn t− b¶n tµi
nh©n tè) ®ã cã mét ý nghÜa thùc sù toµn thÕ giíi: tr−íc ®©y mËu
chÝnh”. §ã kh«ng ph¶i lµ mét xu h−íng míi cã trong vµi n¨m
dÞch tù do vµ c¹nh tranh hoµ b×nh lµ cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc vµ lµ nay, vµ còng kh«ng ph¶i lµ xu h−íng cña hai n−íc, mµ lµ mét
tÊt yÕu khi mµ t− b¶n cã thÓ tho¶i m¸i më réng çc thuéc ®Þa xu h−íng duy nhÊt thùc sù phæ biÕn vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc
cña nã vµ c−íp ®o¹t nh÷ng ®Êt ®ai ch−a bÞ x©m chiÕm ë ch©u cña toµn thÕ giíi, cña toµn bé chñ nghÜa t− b¶n. Nh−ng, t¹i sao
Phi, v.v., h¬n n÷a, lóc ®ã sù tÝch tô t− b¶n cßn rÊt yÕu vµ ch−a tõ ®ã l¹i n¶y ra çi xu h−íng tµi gi¶m binh bÞ, mµ kh«ng ph¶i lµ
cã nh÷ng xÝ nghiÖp ®éc quyÒn, nghÜa lµ kh¸ to lín ®Ó cã thÓ xu h−íng t¨ng c−êng binh bÞ, nh− tõ tr−íc ®Õn nay? Chóng ta
thèng trÞ ®−îc toµn bé mét ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã. Sù ph¸t h·y lÊy bÊt cø mét c«ng ty “s¶n xuÊt ®¹i b¸c” nµo næi tiÕng trªn
sinh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng xÝ nghiÖp ®éc quyÒn nh− vËy (cã thÕ giíi (hoÆc nãi chung lµ s¶n xuÊt nh÷ng dông cô chiÕn tranh)
lÏ qu¸ tr×nh ®ã ë Anh còng nh− ë Mü ®Òu kh«ng ngõng l¹i? lµm vÝ dô, nh− c«ng ty ¸c-m¬-xt¬-r«ng ch¼ng h¹n. Míi ®©y, t¹p
ngay c¶ Cau-xky còng ch−a ch¾c ®· d¸m cho r»ng chiÕn tranh chÝ “Nhµ kinh tÕ häc” cña Anh (ngµy 1 th¸ng N¨m 1915) loan
kh«ng ®Èy m¹nh vµ lµm gay g¾t thªm qu¸ tr×nh ®ã) ®· lµm cho ____________
*
sù c¹nh tranh tù do tr−íc kia trë thµnh kh«ng thÓ tiÕn hµnh Xem Bernhard Harms. “Probleme der Weltwirtschaft”. Jena,
®−îc n÷a, ®· ph¸ ho¹i c¬ së cña c¹nh tranh tù do, cßn sù ph©n 19121). George Paish. “Great Britains Capital Investments in Colonies
etc.” trong “Journal of the Royal Statist. Soc.”, vol. LXXIV, 1910/11, p.
chia thÕ giíi th× b¾t buéc ng−êi ta ph¶i chuyÓn tõ bµnh tr−íng
1672). L«-Ýt Gioãc-gi¬ trong bµi diÔn v¨n ®äc håi ®Çu n¨m 1915, ®· −íc
hoµ b×nh sang ®Êu tranh vò trang ®Ó ph©n chia l¹i çc thuéc
tÝnh sè t− b¶n cña Anh ë ngo¹i quèc lµ 4 tû li-vr¬ xtÐc-linh, tøc vµo
®Þa vµ çc ph¹m vi ¶nh h−ëng. ThËt lµ ®¸ng tøc c−êi, nÕu cho kho¶ng 80 tû m¸c.
r»ng sù suy yÕu cña chÕ ®é b¶o hé mËu dÞch trong hai n−íc cã
thÓ thay ®æi ®−îc mét çi g× trong t×nh h×nh ®ã.
1)
BÐc-na Ham-x¬. “Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi”. I-ª-na, 1912.
Råi ®Õn vÊn ®Ò xuÊt c¶ng t− b¶n cña hai n−íc ®· gi¶m
2)
Gioãc-gi¬ P©y-s¬. “§Çu t− cña Anh ë çc thuéc ®Þa” trong “T¹p chÝ
cña Héi thèng kª hoµng gia”, tËp LXXIV, 1910/11, tr. 167.
®i trong mÊy n¨m nay. N¨m 1912 ch¼ng h¹n, theo thèng kª
b¸o r»ng lîi nhuËn cña c«ng ty nµy ®· tõ 606 000 li-vr¬ xtÐc- sù thùc Êy víi mét vÎ tù m·n kh¸c th−êng vµ b»ng nh÷ng lêi
linh (gÇn 6 triÖu róp) n¨m 1905 - 1906, lªn ®Õn 856 000 li-vr¬ ngon ngät. Cau-xky xÐt lîi Ých cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, kh«ng
xtÐc-linh n¨m 1913 vµ 940 000 li-vr¬ xtÐc-linh (9 triÖu róp) n¨m c¨n cø vµo hµnh ®éng cña giai cÊp ®ã, mµ l¹i c¨n cø vµo lêi nãi
1914. Sù cè kÕt víi nhau cña t− b¶n tµi chÝnh ë ®©y rÊt mËt thiÕt cña mét sè phÇn tö tiÓu t− s¶n, mÆc dÇu nh÷ng lêi nãi ®ã lu«n
vµ ngµy cµng t¨ng; bän t− b¶n §øc “tham gia” vµo c«ng viÖc cña lu«n tr¸i ng−îc víi nh÷ng viÖc lµm cña hä. Nh− vËy còng hÖt
c«ng ty Anh; çc c«ng ty Anh chÕ t¹o tµu ngÇm cho ¸o, v.v.. T− nh− ta xÐt “lîi Ých” cña giai cÊp t− s¶n nãi chung, kh«ng c¨n cø
b¶n cè kÕt víi nhau trong ph¹m vi quèc tÕ ®ang ph¸t tµi nhê vµo viÖc lµm cña giai cÊp ®ã, mµ l¹i c¨n cø vµo nh÷ng bµi diÔn
t¨ng c−êng binh bÞ vµ chiÕn tranh. C¨n cø vµo viÖc bän t− b¶n v¨n ®Çy tinh thÇn b¸c ¸i cña nh÷ng cha cè t− s¶n lµ bän thÒ trêi
çc n−íc ®· tËp häp víi nhau vµ cè kÕt víi nhau thµnh mét thÒ ®Êt r»ng chÕ ®é hiÖn nay lµ mét chÕ ®é ®−îm mµu lý t−ëng
khèi quèc tÕ thèng nhÊt, mµ kÕt luËn r»ng ®· cã mét çi xu C¬-®èc gi¸o. Cau-xky vËn dông chñ nghÜa M¸c sao cho toµn bé
h−íng kinh tÕ lµ tµi gi¶m binh bÞ, - nh− thÕ th× kh¸c nµo lÊy néi dung cña chñ nghÜa ®ã biÕn ®i hÕt vµ chØ cßn l¹i cã hai ch÷
nh÷ng nguyÖn väng phi-li-xtanh thµnh t©m mong muèn cho “lîi Ých” víi ý nghÜa siªu tù nhiªn vµ duy linh, v× ë ®©y hai ch÷
m©u thuÉn giai cÊp gi¶m bít ®i, ®Ó thay vµo t×nh tr¹ng nh÷ng
®ã kh«ng biÓu hiÖn nÒn kinh tÕ hiÖn thùc mµ biÓu hiÖn nh÷ng
m©u thuÉn giai cÊp ngµy cµng thùc sù gay g¾t thªm.
nguyÖn väng ng©y th¬ vÒ phóc lîi chung.
V Chñ nghÜa M¸c xÐt “lîi Ých”, c¨n cø vµo nh÷ng m©u thuÉn
giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp biÓu hiÖn ra qua hµng triÖu sù
Cau-xky nãi ®Õn “nh÷ng bµi häc” cña chiÕn tranh víi mét
viÖc cña cuéc sèng hµng ngµy. Giai cÊp tiÓu t− s¶n m¬ t−ëng
tinh thÇn hoµn toµn phi-li-xtanh, y coi nh÷ng “bµi häc” Êy lµ mét
sù khñng khiÕp tinh thÇn nh− thÕ nµo ®ã tr−íc nh÷ng tai ho¹ mét sù hoµ ho·n cña nh÷ng m©u thuÉn vµ nãi ba hoa vÒ vÊn ®Ò
cña chiÕn tranh. VÝ dô, Cau-xky ®· lËp luËn trong quyÓn s¸ch ®ã, ®−a ra “lý lÏ” cho r»ng t×nh tr¹ng nh÷ng m©u thuÉn ngµy
nhan ®Ò lµ “Nhµ n−íc d©n téc”, v.v., nh− sau: cµng gay g¾t Êy sÏ ®−a ®Õn nh÷ng “hËu qu¶ tai h¹i”. Chñ nghÜa
®Õ quèc lµ sù lÖ thuéc cña tÊt c¶ çc tÇng líp cña giai cÊp h÷u
“Kh«ng nghi ngê g× c¶ vµ kh«ng cÇn ph¶i chøng minh còng thÊy s¶n vµo t− b¶n tµi chÝnh vµ lµ sù chia nhau thÕ giíi gi÷a n¨m
r»ng cã nh÷ng tÇng líp hÕt søc mong mái hoµ b×nh thÕ giíi vµ tµi gi¶m hay s¸u c−êng quèc “lín”, mµ phÇn lín hiÖn ®ang tham chiÕn.
binh bÞ. Nh÷ng lîi Ých g¾n bã nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n vµ tiÓu n«ng, vµ
Sù ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc c−êng quèc lín cã nghÜa lµ tÊt c¶
ngay c¶ nhiÒu nhµ t− b¶n vµ trÝ thøc, víi chñ nghÜa ®Õ quèc, th× kh«ng
nh÷ng tÇng líp h÷u s¶n cña çc c−êng quèc lín ®ã ®Òu quan
bï l¹i ®−îc sù thiÖt h¹i mµ nh÷ng tÇng líp ®ã ph¶i chÞu v× chiÕn tranh
t©m ®Õn viÖc chiÕm h÷u çc thuéc ®Þa vµ çc ph¹m vi ¶nh
vµ ch¹y ®ua vò trang” (tr. 21).
h−ëng, ®Õn viÖc ¸p bøc çc d©n téc kh¸c, ®Õn viÖc ®−îc h−ëng
Nh÷ng dßng ch÷ nµy viÕt vµo th¸ng Hai 1915 ®Êy! Sù nh÷ng vÞ trÝ Ýt nhiÒu bÐo bë vµ nh÷ng ®Æc quyÒn do chç chóng
thùc ®· chøng tá r»ng tÊt c¶ çc giai cÊp h÷u s¶n, cho ®Õn thuéc mét c−êng quèc “lín”, vµ thuéc mét d©n téc ®i ¸p bøc*.
c¶ nh÷ng phÇn tö tiÓu t− s¶n vµ phÇn tö “trÝ thøc”, còng ____________
*
®Òu ch¹y c¶ lò sang phÝa bän ®Õ quèc, nh−ng Cau-xky, E. Sun-txª thuËt l¹i lµ n¨m 1915, tæng sè çc chøng kho¸n
ch¼ng kh¸c g× con ng−êi trong vá èc, ®· lÈn tr¸nh nh÷ng trªn toµn thÕ giíi lµ 732 tû phr¨ng, kÓ c¶ c«ng tr¸i quèc gia vµ c«ng
Kh«ng thÓ sèng theo lèi cò ®−îc n÷a, trong hoµn c¶nh t−¬ng vµ giai cÊp tiÓu t− s¶n, nãi r»ng chiÕn tranh lµ çi ®¸ng ghª sî,
®èi yªn tÜnh, v¨n minh vµ hoµ b×nh cña mét chñ nghÜa t− b¶n cßn tµi gi¶m binh bÞ lµ mét viÖc tèt; h¾n thuyÕt phôc mét çch
®ang tiÕn mét çch ®Òu ®Æn vµ ®ang lan réng dÇn dÇn ®Õn çc gièng hÖt nh− ― vµ kÕt qu¶ mang l¹i còng hoµn toµn gièng nh− ―
n−íc míi, v× mét thêi ®¹i míi ®· ®Õn råi. T− b¶n tµi chÝnh ®ang mét gi¸o sÜ theo ®¹o C¬-®èc ®øng trªn gi¶ng ®µn, muèn thuyÕt
g¹t vµ sÏ g¹t mét n−íc nµo ®ã ra khái hµng çc c−êng quèc phôc çc nhµ t− b¶n r»ng lßng yªu nh©n lo¹i lµ lêi r¨n cña
lín, sÏ c−íp thuéc ®Þa vµ nh÷ng ph¹m vi ¶nh h−ëng cña n−íc Chóa, lµ niÒm −íc väng cña linh hån vµ lµ phÐp t¾c ®¹o ®øc cña
®ã (gièng nh− viÖc §øc, lµ n−íc ®¸nh nhau víi Anh, ®ang do¹ nÒn v¨n minh. Çi mµ Cau-xky gäi lµ xu h−íng kinh tÕ ®i tíi
lµm nh− vËy); t− b¶n tµi chÝnh sÏ c−íp cña giai cÊp tiÓu t− s¶n “chñ nghÜa siªu ®Õ quèc”, th× thùc tÕ lµ lêi thuyÕt phôc tiÓu t−
nh÷ng ®Æc quyÒn vµ thu nhËp phô mµ giai cÊp nµy ®−îc h−ëng s¶n dç dµnh bän t− b¶n tµi chÝnh ®õng lµm ®iÒu ¸c.
v× nã thuéc mét “c−êng quèc lín”. §ã lµ ®iÒu mµ chiÕn tranh XuÊt c¶ng t− b¶n −? Nh−ng, ng−êi ta xuÊt c¶ng t− b¶n sang
®ang chøng minh. Trªn thùc tÕ, t×nh tr¹ng çc m©u thuÉn ngµy nh÷ng n−íc ®éc lËp, vÝ dô sang Mü, nhiÒu h¬n sang çc thuéc
cµng gay g¾t, - ®iÒu mµ mäi ng−êi ®· thõa nhËn tõ l©u, kÓ c¶ ®Þa. ChiÕm thuéc ®Þa −? Nh−ng, çc thuéc ®Þa ®Òu ®· bÞ chiÕm
Cau-xky trong quyÓn s¸ch cña m×nh: “Con ®−êng giµnh chÝnh c¶ råi, vµ hÇu hÕt ®Òu ®ang mong muèn ®−îc gi¶i phãng: “Ên-
quyÒn”, - ®· dÉn ®Õn kÕt qu¶ nh− trªn. ®é cã thÓ sÏ kh«ng cßn lµ thuéc ®Þa cña Anh n÷a, nh−ng víi
*
Vµ giê ®©y, khi cuéc ®Êu tranh vò trang giµnh nh÷ng t− çch mét ®Õ quèc toµn vÑn, nã sÏ kh«ng bao giê ®Ó r¬i vµo
®Æc quyÒn lµ c−êng quèc lín ®Õ quèc chñ nghÜa ®· thµnh ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi n÷a” (xem s¸ch ®· dÉn, tr. 49).
mét sù thùc råi, th× Cau-xky b¾t ®Çu thuyÕt phôc bän t− b¶n “Mäi cè g¾ng cña bÊt cø mét n−íc t− b¶n c«ng nghiÖp nµo
____________ nh»m c−íp lÊy mét ®Õ quèc thùc d©n ®Ó khái ph¶i phô thuéc
tr¸i thµnh phè, biªn lai cÇm cè vµ cæ phÇn cña çc c«ng ty c«ng th−¬ng, vµo n−íc ngoµi vÒ mÆt cung cÊp nguyªn liÖu, ®Òu nhÊt ®Þnh sÏ
v.v.. Trong sè nµy, Anh chiÕm 130 tû phr¨ng, Hîp chóng quèc Mü lµm cho tÊt c¶ nh÷ng n−íc t− b¶n kh¸c liªn kÕt víi nhau
chiÕm 115 tû, Ph¸p chiÕm 100 tû vµ §øc chiÕm 75 tû phr¨ng, - nh− vËy
chèng l¹i n−íc ®ã, vµ ®Òu ®−a n−íc ®ã l©m vµo nh÷ng cuéc
lµ 4 c−êng quèc lín nµy chiÕm tÊt c¶ 420 tû phr¨ng, tøc qu¸ nöa cña
chiÕn tranh tr−êng kú vµ tiªu hao, mµ kh«ng ®−a nã ®Õn gÇn
tæng sè. Qua ®ã cã thÓ xÐt ®o¸n çc d©n téc c−êng quèc lín tiªn tiÕn -
®· v−ît çc d©n téc kh¸c, vµ ®ang ¸p bøc vµ bãc lét nh÷ng d©n téc nµy
môc ®Ých cña nã. ChÝnh s¸ch ®ã sÏ lµ con ®−êng ch¾c ch¾n
- ®· cã ®−îc nh÷ng −u thÕ vµ ®Æc quyÒn to lín biÕt chõng nµo (Dr. nhÊt ®−a tíi sù ph¸ s¶n cña toµn bé sinh ho¹t kinh tÕ cña nhµ
Ernst-Schultze: “Das fran-zösische Kapital in Russland” ®¨ng trong n−íc” (tr. 72 - 73).
“Finanz-Archiv”. Berlin, 1915, Jahrg. 32, S. 127)1). “B¶o vÖ tæ quèc” cña Ph¶i ch¨ng ®ã lµ nh÷ng lêi thuyÕt phôc kiÓu phi-li-xtanh
çc d©n téc c−êng quèc lín lµ b¶o vÖ quyÒn chiÕm h÷u cña c¶i do c−íp dç dµnh bän t− b¶n tµi chÝnh tõ bá chñ nghÜa ®Õ quèc? LÊy
bãc çc d©n téc kh¸c mµ cã. ë Nga, nh− ng−êi ta ®· biÕt, chñ nghÜa ®Õ sù ph¸ s¶n ®Ó däa bän t− b¶n, th× ch¼ng kh¸c nµo khuyªn
quèc t− b¶n chñ nghÜa yÕu h¬n, nh−ng chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n sù – bän ®Çu c¬ vÒ viÖc giao dÞch chøng kho¸n ®õng ch¬i trß
phong kiÕn l¹i m¹nh h¬n.
giao dÞch chøng kho¸n n÷a, v× “nhiÒu ng−êi ®· v× thÕ mµ
1)
TiÕn sÜ Eng-xt¬ Sun-txª. “T− b¶n Ph¸p ë Nga” ®¨ng trong “V¨n s¹t nghiÖp”. T− b¶n cã lîi vÒ sù ph¸ s¶n cña nhµ t− b¶n
khè tµi chÝnh”. BÐc-lanh, 1915, n¨m xuÊt b¶n thø 32, tr. 127. c¹nh tranh vµ cña d©n téc c¹nh tranh, nã tÝch tô l¹i cµng
m¹nh h¬n n÷a; cho nªn, c¹nh tranh kinh tÕ, tøc lµ hµnh ®éng dùa vµo nh÷ng nh©n tè kinh tÕ th× viÖc bu«n b¸n víi n−íc nµy
kinh tÕ ®Èy ®èi thñ tíi chç ph¸ s¶n, cµng gay g¾t vµ “r¸o riÕt”, sÏ ph¸t triÓn chËm h¬n” (tr. 72). “Nh÷ng xu h−íng bµnh tr−íng
th× xu h−íng cña bän t− b¶n muèn dïng thªm c¶ hµnh ®éng cña t− b¶n” “cã thÓ cã ®−îc ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n c¶, nÕu
qu©n sù ®Ó ®Èy ®èi thñ tíi chç ph¸ s¶n, còng cµng m·nh liÖt. dïng biÖn ph¸p d©n chñ hoµ b×nh, chø kh«ng dïng biÖn ph¸p
Cµng cßn l¹i Ýt nh÷ng n−íc mµ ng−êi ta cã thÓ xuÊt khÈu t− b¶n vò lùc cña chñ nghÜa ®Õ quèc” (tr. 70).
sang ®ã còng cã lîi nh− sang çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc phô ThËt lµ mét sù ph©n tÝch ®Æc biÖt nghiªm chØnh, khoa häc,
thuéc, nh− Thæ-nhÜ-kú ch¼ng h¹n, - v× ®Çu t− sang nh÷ng n−íc “m¸c-xÝt”! Cau-xky ®· “söa ch÷a” mét çch kú diÖu çi ®o¹n lÞch
Êy, t− b¶n tµi chÝnh sÏ thu ®−îc lîi nhuËn nhiÒu gÊp ba lÇn so sö bÊt hîp lý ®ã, y “chøng minh” r»ng ng−êi Anh hoµn toµn
kh«ng cÇn ph¶i chiÕm Ai-cËp trong tay ng−êi Ph¸p, vµ nh÷ng
víi ®Çu t− sang mét n−íc tù do, ®éc lËp vµ v¨n minh, nh− Mü
nhµ t− b¶n tµi chÝnh §øc th× døt kho¸t kh«ng cÇn g× ph¶i g©y
ch¼ng h¹n, - th× cuéc ®Êu tranh ®Ó n« dÞch vµ chia c¾t Thæ-nhÜ-
chiÕn tranh, tæ chøc cuéc viÔn chinh ®¸nh Thæ-nhÜ-kú vµ dïng
kú, Trung-quèc, v.v., l¹i cµng khèc liÖt h¬n. Lý luËn kinh tÕ nãi
nh÷ng ph−¬ng s¸ch kh¸c ®Ó ®uæi ng−êi Anh ra khái Ai-cËp!
nh− vËy ®ã vÒ thêi ®¹i cña t− b¶n tµi chÝnh vµ cña chñ nghÜa ®Õ
TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ch¼ng qua chØ lµ mét sù hiÓu lÇm th«i!
quèc. Sù thùc còng chøng minh nh− vËy. Nh−ng Cau-xky l¹i
Ng−êi Anh h×nh nh− vÉn ch−a hiÓu r»ng, “tèt nhÊt” lµ nªn tõ bá
biÕn tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã thµnh mét thø “®¹o ®øc” phi-li-xtanh viÖc dïng b¹o lùc ®èi víi Ai-cËp vµ chuyÓn sang dïng (theo ý
tÇm th−êng: «ng ta nãi r»ng kh«ng cÇn ph¶i næi nãng, h¬n n÷a Cau-xky, lµ nh»m më réng viÖc xuÊt c¶ng t− b¶n!) biÖn ph¸p
l¹i cµng kh«ng cÇn ph¶i ®¸nh nhau ®Ó chia c¾t Thæ-nhÜ-kú hoÆc “d©n chñ hoµ b×nh”...
lµ x©m chiÕm Ên-®é, v× “dï thÕ nµo ®i n÷a, còng ch¼ng ®−îc
“§−¬ng nhiªn, nÕu nh÷ng ng−êi t− s¶n thuéc ph¸i mËu dÞch tù do
bao l©u ®©u”, vµ tèt nhÊt lµ nªn ph¸t triÓn chñ nghÜa t− b¶n mét
t−ëng r»ng mËu dÞch tù do cã thÓ hoµn toµn thñ tiªu ®−îc nh÷ng m©u
çch hoµ b×nh... LÏ cè nhiªn, tèt h¬n lµ nªn ph¸t triÓn chñ nghÜa
thuÉn kinh tÕ do chñ nghÜa t− b¶n g©y ra, th× ®ã lµ ¶o t−ëng. C¶ mËu
t− b¶n vµ më réng thÞ tr−êng b»ng çch t¨ng l−¬ng: ®iÒu nµy dÞch tù do lÉn biÖn ph¸p d©n chñ ®Òu kh«ng thÓ trõ bá ®−îc nh÷ng m©u
hoµn toµn “cã thÓ quan niÖm ®−îc” vµ h« hµo bän t− b¶n tµi thuÉn ®ã. Nh−ng vÒ mäi mÆt, chóng ta ®Òu quan t©m sao cho nh÷ng
chÝnh theo tinh thÇn Êy, chÝnh lµ mét ®Ò tµi thÝch ®¸ng nhÊt cho m©u thuÉn ®ã ®−îc gi¶i quyÕt b»ng nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh nµo g©y
mét bµi gi¶ng ®¹o cña bän gi¸o sÜ... ¤ng Cau-xky tèt bông hÇu cho quÇn chóng lao ®éng Ýt ®au khæ vµ Ýt hy sinh nhÊt” (tr. 73)...
nh− ®· hoµn toµn thuyÕt phôc vµ dç dµnh ®−îc bän t− b¶n tµi CÇu Chóa h·y nhËn lêi cÇu nguyÖn cña chóng t«i! L¹y Chóa
chÝnh §øc r»ng kh«ng cÇn ph¶i g©y chiÕn víi Anh ®Ó tranh h·y tha téi cho chóng t«i! L¸t-xan hái: thÕ nµo lµ mét ng−êi phi-
c−íp thuéc ®Þa, vµ ®»ng nµo th× råi nh÷ng thuéc ®Þa nµy còng li-xtanh? Vµ L¸t-xan dïng mét c©u çch ng«n næi tiÕng cña mét
sÏ tù gi¶i phãng trong thêi h¹n rÊt ng¾n!.. nhµ th¬ ®Ó tr¶ lêi: “ng−êi phi-li-xtanh lµ mét çi ruét rçng, chøa
XuÊt khÈu cña Anh sang Ai-cËp vµ nhËp khÈu cña Anh ®Çy nh÷ng nçi lo sî vµ nh÷ng niÒm hy väng r»ng trêi sÏ
tõ Ai-cËp, tõ n¨m 1872 ®Õn 1912, ph¸t triÓn chËm h¬n so th−¬ng ®Õn m×nh”198.
víi toµn bé xuÊt nhËp khÈu cña Anh. §¹o lý cña “nhµ m¸c- Cau-xky ®· b«i nhä chñ nghÜa M¸c mét çch ch−a tõng
xÝt” Cau-xky lµ: “chóng ta kh«ng cã mét lý do nµo ®Ó gi¶ thÊy vµ ®· biÕn thµnh mét gi¸o sÜ thùc thô. Gi¸o sÜ khuyªn
®Þnh r»ng nÕu kh«ng chiÕm cø Ai-cËp b»ng qu©n ®éi mµ chØ b¶o nh÷ng nhµ t− b¶n nªn chuyÓn sang dïng biÖn ph¸p d©n
chñ hoµ b×nh, - vµ gäi ®ã lµ biÖn chøng: nÕu lóc ®Çu ®· cã Cau-xky tuyªn bè r»ng: kh«ng thÓ cã mét cuéc çch m¹ng “non”
mËu dÞch tù do, råi tiÕp ®Õn lµ çc ®éc quyÒn vµ chñ nghÜa ®−îc vµ cho r»ng, mÆc dÇu tr−íc khi ®Êu tranh, ng−êi ta kh«ng
®Õ quèc, th× t¹i sao l¹i kh«ng cã “chñ nghÜa siªu ®Õ quèc”, vµ thÓ phñ nhËn kh¶ n¨ng thÊt b¹i, nh−ng kh«ng tÝnh ®Õn kh¶
t¹i sao mËu dÞch tù do l¹i kh«ng xuÊt hiÖn trë l¹i? Gi¸o sÜ an n¨ng th¾ng lîi cña khëi nghÜa th× nh− thÕ lµ “trùc tiÕp ph¶n l¹i
ñi nh÷ng quÇn chóng bÞ ¸p bøc b»ng çch m« t¶ nh÷ng çi sù nghiÖp cña chóng ta”.
tèt cña “chñ nghÜa siªu ®Õ quèc” Êy, tuy nhiªn vÞ gi¸o sÜ ®ã
ChiÕn tranh ®· x¶y ra. M©u thuÉn cµng thªm s©u s¾c.
thËm chÝ kh«ng d¸m nãi r»ng chñ nghÜa siªu ®Õ quèc cã thÓ
Nh÷ng ®au khæ cña quÇn chóng ®· lªn ®Õn møc ®é v« cïng to
“thùc hiÖn” ®−îc hay kh«ng! §èi víi nh÷ng kÎ b¶o vÖ t«n
lín. ChiÕn tranh kÐo dµi vµ tiÕp tôc lan réng. Cau-xky viÕt hÕt
gi¸o b»ng çi lý lÏ nãi r»ng t«n gi¸o an ñi con ng−êi, Ph¬-
quyÓn s¸ch nµy ®Õn quyÓn s¸ch kh¸c, ngoan ngo·n lµm theo lêi
b¸ch ®· v¹ch râ mét çch cã lý çi ý nghÜa ph¶n ®éng cña
nh÷ng lêi an ñi ®ã, «ng nãi: kÎ nµo an ñi n« lÖ, chø kh«ng yªu cÇu cña c¬ quan kiÓm duyÖt, kh«ng dÉn ra nh÷ng tµi liÖu
ph¸t ®éng hä næi dËy chèng chÕ ®é n« lÖ, th× kÎ Êy ch¼ng vÒ viÖc ¨n c−íp ®Êt ®ai vµ vÒ nh÷ng th¶m ho¹ cña chiÕn tranh,
qua chØ gióp ®ì bän chñ n« mµ th«i. vÒ nh÷ng lîi nhuËn ghª ng−êi cña bän l¸i sóng, vÒ ®êi sèng ®¾t
TÊt c¶ nh÷ng giai cÊp ¸p bøc ®Òu cÇn ®Õn hai chøc n¨ng x· ®á, vÒ c¶nh “n« lÖ qu©n sù” cña nh÷ng c«ng nh©n bÞ ®éng viªn
héi, ®Ó gi÷ g×n nÒn thèng trÞ cña m×nh: chøc n¨ng ®ao phñ vµ nhËp ngò; tr¸i l¹i, Cau-xky kh«ng ngõng an ñi giai cÊp v« s¶n, -
chøc n¨ng gi¸o sÜ. §ao phñ ph¶i dÑp tan sù ph¶n kh¸ng vµ sù y an ñi giai cÊp v« s¶n b»ng nh÷ng vÝ dô vÒ nh÷ng cuéc chiÕn
tranh trong ®ã giai cÊp t− s¶n cßn lµ giai cÊp çch m¹ng hoÆc
c¨m phÉn cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc. Gi¸o sÜ ph¶i an ñi nh÷ng
tiÕn bé, nh÷ng cuéc chiÕn tranh mµ “b¶n th©n M¸c” còng mong
ng−êi bÞ ¸p bøc, v¹ch ra cho hä thÊy triÓn väng (khi ng−êi ta
muèn cho giai cÊp t− s¶n nµy hay giai cÊp t− s¶n nä th¾ng lîi; y
kh«ng d¸m ®¶m b¶o r»ng triÓn väng ®ã lµ “cã thÓ thùc hiÖn
an ñi b»ng hµng lo¹t vµ hµng l« nh÷ng con sè mµ y dïng ®Ó
®−îc” th× v¹ch ra triÓn väng nh− thÕ lµ mét viÖc ®Æc biÖt dÔ
chøng minh “kh¶ n¨ng” cã mét thø chñ nghÜa t− b¶n kh«ng cÇn
lµm...) lµ nh÷ng tai ho¹ vµ hy sinh sÏ gi¶m ®i trong ®iÒu kiÖn
®Õn thuéc ®Þa vµ kh«ng cÇn ®Õn c−íp bãc, kh«ng cÇn ®Õn chiÕn
duy tr× sù thèng trÞ giai cÊp vµ, chÝnh do ®ã lµm cho hä chÞu
tranh vµ còng ch¼ng cÇn ®Õn vò trang, ®Ó chøng minh nh÷ng
nhËn nÒn thèng trÞ Êy, lµm cho hä xa rêi hµnh ®éng çch m¹ng,
çi hay cña biÖn ph¸p “d©n chñ hoµ b×nh”. Kh«ng d¸m phñ
lµm tiªu tan tinh thÇn çch m¹ng cña hä vµ ph¸ vì nghÞ lùc
nhËn r»ng nh÷ng ®au khæ cña quÇn chóng ngµy cµng trÇm
çch m¹ng cña hä. Cau-xky ®· biÕn chñ nghÜa M¸c thµnh mét
träng vµ trªn thùc tÕ tr−íc m¾t chóng ta ®· b¾t ®Çu mét t×nh thÕ
thø lý luËn ph¶n çch m¹ng ghª tëm nhÊt vµ ngu ®én nhÊt, çch m¹ng (chí cã nãi ®Õn ®iÓm nµy! c¬ quan kiÓm duyÖt
thµnh mét thø chñ nghÜa thÇy tu d¬ bÈn nhÊt. kh«ng cho phÐp ®©u...), Cau-xky khóm nóm tr−íc giai cÊp t−
N¨m 1909, trong quyÓn “Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn”, s¶n vµ tr−íc bän c¬ héi chñ nghÜa, v¹ch ra mét “triÓn väng” (mµ
Cau-xky ®· thõa nhËn r»ng nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− y kh«ng ®¶m b¶o “lµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc”) vÒ nh÷ng h×nh
b¶n trë nªn ngµy cµng gay g¾t, - ®iÒu nµy kh«ng ai b¸c bá c¶ vµ thøc ®Êu tranh, trong giai ®o¹n míi, trong ®ã sÏ cã “Ýt hy sinh
còng kh«ng thÓ b¸c næi, - r»ng thêi ®¹i cña nh÷ng cuéc chiÕn h¬n vµ Ýt ®au khæ h¬n”... Phr. Mª-rinh vµ R«-da Lóc-x¨m-bua
tranh vµ çch m¹ng, “thêi kú çch m¹ng” míi, ®· ®Õn gÇn. ®· hoµn toµn cã lý khi gäi Cau-xky lµ ®å ®Ü (Mädchen für alle).
* * VI
*
Th¸ng T¸m 1905, ë Nga, ®· cã mét t×nh thÕ çch m¹ng, Nga Khi t«i võa viÕt xong nh÷ng dßng trªn ®©y th× trong t¹p chÝ
hoµng ®· høa triÖu tËp “§u-ma Bu-l−-ghin” ®Ó “an ñi” quÇn “Neue Zeit” ra ngµy 28 th¸ng N¨m (sè 9), cã ®¨ng mét bµi nghÞ
chóng ®ang phÉn né199. NÕu cã thÓ gäi viÖc bän t− b¶n tµi chÝnh luËn cã tÝnh chÊt tæng kÕt cña Cau-xky vÒ “sù ph¸ s¶n cña ®¶ng
tõ bá vò trang vµ sù tho¶ hiÖp gi÷a chóng vÒ mét nÒn “hoµ b×nh d©n chñ - x· héi” (§7 Cau-xky b¸c l¹i Cu-nèp). Cau-xky ®· tËp
l©u dµi”, lµ “chñ nghÜa siªu ®Õ quèc” th× còng cã thÓ gäi chÕ ®é hîp tÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÖu nguþ biÖn cò vµ mét luËn ®iÖu nguþ
nghÞ viÖn t− vÊn do Bu-l−-ghin chñ tr−¬ng lµ “chÕ ®é siªu biÖn míi vÒ viÖc b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ tù kÕt
chuyªn chÕ” ®−îc. Chóng ta h·y t¹m gi¶ dô r»ng ngµy mai ®©y, luËn nh− sau:
cã kho¶ng mét tr¨m nhµ t− b¶n tµi chÝnh lín nhÊt trªn thÕ giíi “ThËt lµ hoµn toµn tr¸i víi sù thËt, khi nãi r»ng chiÕn tranh lµ thuÇn
“cè kÕt víi nhau” trong hµng tr¨m xÝ nghiÖp khæng lå, høa víi tuý cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, r»ng khi chiÕn tranh næ ra, ng−êi ta
nh©n d©n çc n−íc lµ chóng ñng hé viÖc gi¶i trõ qu©n bÞ sau ®øng tr−íc hai con ®−êng: hoÆc lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hoÆc lµ chñ
nghÜa x· héi, r»ng çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ quÇn chóng v« s¶n ë
chiÕn tranh (chóng ta t¹m thêi ®−a ra gi¶ thuyÕt nµy chØ cèt ®Ó
§øc, ë Ph¸p, vµ vÒ nhiÒu mÆt, c¶ ë Anh n÷a, ®Òu kh«ng suy nghÜ g× c¶
nghiªn cøu nh÷ng kÕt luËn chÝnh trÞ rót ra tõ çi lý luËn ngu vµ chØ cÇn mét lêi hiÖu triÖu cña mét dóm nghÞ viÖn, lµ lao vµo tay chñ
xuÈn cña Cau-xky). Ngay nh− thÕ n÷a, mµ khuyªn ng¨n giai nghÜa ®Õ quèc, ph¶n l¹i chñ nghÜa x· héi vµ do ®ã g©y ra mét sù ph¸
cÊp v« s¶n kh«ng nªn hµnh ®éng çch m¹ng th× nh− thÕ còng lµ s¶n ch−a tõng cã trong toµn bé lÞch sö”.
trùc tiÕp ph¶n béi giai cÊp v« s¶n, v× nÕu kh«ng cã hµnh ®éng L¹i nguþ biÖn n÷a vµ l¹i lõa dèi c«ng nh©n: chiÕn tranh, çc
çch m¹ng th× tÊt c¶ nh÷ng lêi høa hÑn, tÊt c¶ nh÷ng triÓn väng anh thÊy ®Êy, kh«ng ph¶i lµ “thuÇn tuý” cã tÝnh chÊt ®Õ quèc
tèt ®Ñp ®Òu chØ lµ ¶o ¶nh mµ th«i. chñ nghÜa!
ChiÕn tranh kh«ng nh÷ng chØ ®em l¹i cho giai cÊp t− b¶n VÒ vÊn ®Ò tÝnh chÊt vµ ý nghÜa cña cuéc chiÕn tranh hiÖn
nh÷ng mãn l·i kÕch xï vµ nh÷ng viÔn c¶nh rùc rì vÒ çc cuéc nay, Cau-xky nghiªng ng¶ l¹ th−êng; h¬n n÷a, vÞ l·nh tô Êy cña
c−íp bãc míi (Thæ-nhÜ-kú, Trung-quèc, v.v.), vÒ nh÷ng ®¬n ®Æt ®¶ng ®· thËn träng lê ®i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng b¶n tuyªn bè
hµng míi trÞ gi¸ ®Õn hµng tû, vÒ nh÷ng mãn cho vay míi víi sè chÝnh x¸c vµ chÝnh thøc cña çc ®¹i héi Ba-l¬ vµ Hem-ni-tx¬,
l·i t¨ng lªn. Kh«ng ph¶i chØ ®em l¹i cã thÕ. ChiÕn tranh cßn ch¼ng kh¸c g× mét kÎ ¨n trém kh«ng muèn trë l¹i n¬i h¾n võa
®em l¹i cho giai cÊp t− b¶n nh÷ng −u thÕ chÝnh trÞ to lín h¬n, ¨n trém xong. Trong quyÓn “Nhµ n−íc d©n téc, v.v.”, viÕt vµo
b»ng çch chia rÏ vµ hñ ho¸ giai cÊp v« s¶n. Cau-xky ®ang gióp th¸ng Hai 1915, Cau-xky qu¶ quyÕt r»ng chiÕn tranh “xÐt ®Õn
vµo viÖc hñ ho¸ Êy; v× sù thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa cïng, còng cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa” (tr. 64). B©y giê,
trong n−íc “m×nh”, víi bän Duy-®¬-cum, Cau-xky t¸n thµnh sù Cau-xky l¹i ®−a ra mét rµo ®ãn míi: chiÕn tranh kh«ng ph¶i lµ
chia rÏ quèc tÕ Êy cña nh÷ng ng−êi v« s¶n ®ang ®Êu tranh! ThÕ thuÇn tuý cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa. VËy thö hái chiÕn
mµ cã nh÷ng ng−êi kh«ng hiÓu ®−îc r»ng khÈu hiÖu thèng tranh cßn cã tÝnh chÊt g×?
nhÊt mµ çc chÝnh ®¶ng cò ®−a ra cã nghÜa lµ “thèng nhÊt” giai Th× ra nã cßn cã tÝnh chÊt d©n téc n÷a! Cau-xky ®i ®Õn chç
cÊp v« s¶n trong mét n−íc víi giai cÊp t− s¶n n−íc ®ã vµ cã thèt ra çi ®iÒu qu¸i gë Êy b»ng çch dïng çi gäi lµ phÐp biÖn
nghÜa lµ chia rÏ giai cÊp v« s¶n çc n−íc... chøng kiÓu “Plª-kha-nèp”. Cau-xky nãi:
“ChiÕn tranh hiÖn nay kh«ng nh÷ng lµ con ®Î cña chñ nghÜa ®Õ quèc uy tÝn trong lÜnh vùc “chñ nghÜa M¸c” vµ lµ ®¹i biÓu cña Quèc tÕ
mµ cßn lµ con ®Î cña çch m¹ng Nga n÷a”. Çc b¹n thÊy kh«ng, Cau-xky, II, cã quyÒn lµm cho quÇn chóng tin theo sù lõa dèi ®ã b»ng çi
ngay tõ 1904, còng ®· nh×n thÊy tr−íc r»ng çch m¹ng Nga sÏ lµm sèng
l¹i chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ d−íi mét h×nh thøc míi, r»ng “n−íc Nga d©n chñ
“c«ng thøc” sau ®©y: çc giai cÊp thèng trÞ th× cã xu h−íng ®Õ
tÊt ph¶i khªu lªn mét çch m¹nh mÏ nh÷ng nguyÖn väng cña nh÷ng quèc chñ nghÜa, cßn “nh©n d©n” vµ quÇn chóng v« s¶n th× cã xu
ng−êi Xla-v¬ ¸o vµ Thæ-nhÜ-kú muèn giµnh ®éc lËp d©n téc... Lóc ®ã, h−íng “d©n téc”.
vÊn ®Ò Ba-lan còng l¹i sÏ ®−îc ®Æt ra mét çch gay g¾t... Vµ n−íc ¸o tan PhÐp biÖn chøng biÕn thµnh thuËt nguþ biÖn xÊu xa nhÊt,
r· v× sù sôp ®æ cña chÕ ®é Nga hoµng sÏ lµm tan vì chiÕc ®ai s¾t hiÖn
hÌn h¹ nhÊt!
®ang cßn bã chÆt nh÷ng phÇn tö kh¸c nhau ®ang muèn xa rêi nhau”
(®o¹n v¨n sau ®©y lµ do chÝnh Cau-xky trÝch trong bµi y viÕt håi 1904)... ChØ cã chiÕn tranh cña XÐc-bi-a chèng l¹i ¸o míi cã nh©n tè
“Çch m¹ng Nga... ®· t¹o ra mét çi ®µ míi thóc ®Èy m¹nh mÏ nh÷ng d©n téc trong chiÕn tranh hiÖn nay mµ th«i (®óng nh− ®¶ng ta ®·
nguyÖn väng d©n téc cña ph−¬ng §«ng, nã ®· céng thªm nh÷ng vÊn ®Ò nhÊn m¹nh trong nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ BÐc-n¬ råi)1). ChØ cã ë
ch©u ¸ vµo nh÷ng vÊn ®Ò ch©u ¢u. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, trong thêi XÐc-bi-a vµ trong nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a, míi cã mét phong trµo
kú chiÕn tranh hiÖn nay, biÓu hiÖn ra mét çch m¹nh mÏ vµ cã mét ý
nghÜa hÕt søc quyÕt ®Þnh ®èi víi t©m tr¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n, kÓ gi¶i phãng d©n téc tån t¹i trong nhiÒu n¨m vµ tËp hîp hµng triÖu
c¶ quÇn chóng v« s¶n, cßn trong çc giai cÊp thèng trÞ th× nh÷ng xu ng−êi trong “quÇn chóng nh©n d©n”, vµ sù “tiÕp tôc” cña phong
h−íng ®Õ quèc chñ nghÜa chiÕm −u thÕ” (tr. 273; do chóng t«i viÕt ng¶). trµo Êy lµ cuéc chiÕn tranh cña XÐc-bi-a chèng l¹i ¸o. NÕu cuéc
§Êy lµ l¹i mét vÝ dô n÷a vÒ lèi b«i nhä chñ nghÜa M¸c! V× chiÕn tranh ®ã lµ riªng biÖt h¼n, nghÜa lµ nÕu nã kh«ng g¾n liÒn
mét “n−íc Nga d©n chñ” sÏ khªu lªn nh÷ng nguyÖn väng víi cuéc chiÕn tranh toµn ch©u ¢u, víi môc ®Ých vô lîi vµ c−íp
muèn tù do cña çc d©n téc §«ng ¢u (®iÒu ®ã kh«ng thÓ chèi bãc cña Anh, Nga, v.v., th× tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
c·i ®−îc), cho nªn chiÕn tranh hiÖn nay, - mét cuéc chiÕn ®Òu ph¶i mong cho giai cÊp t− s¶n XÐc-bi-a thµnh c«ng - ®ã lµ
tranh kh«ng gi¶i phãng ®−îc mét d©n téc nµo c¶, vµ dï kÕt kÕt luËn duy nhÊt ®óng vµ tuyÖt ®èi cÇn ph¶i rót ra tõ nh©n tè
côc ra sao th× còng l¹i n« dÞch nhiÒu d©n téc, - kh«ng ph¶i lµ d©n téc cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay. Nh−ng nhµ nguþ biÖn
mét cuéc chiÕn tranh “thuÇn tuý” ®Õ quèc chñ nghÜa. V× “sù Cau-xky hiÖn ®ang phông sù cho bän t− s¶n, bän t¨ng l÷ vµ bän
sôp ®æ cña chÕ ®é Nga hoµng” cã nghÜa lµ n−íc ¸o sÏ tan vì t−íng t¸ ¸o, l¹i kh«ng rót ra kÕt luËn nh− vËy!
do c¬ cÊu d©n téc cña nã kh«ng cã tÝnh chÊt d©n chñ, cho Chóng ta h·y bµn tiÕp. PhÐp biÖn chøng cña M¸c,
nªn chÕ ®é Nga hoµng ph¶n çch m¹ng t¹m thêi ®−îc ph−¬ng ph¸p tiÕn ho¸ luËn khoa häc míi nhÊt, chÝnh lµ
cñng cè, - do ®· c−íp bãc n−íc ¸o vµ lµm cho çc d©n téc kh«ng cho phÐp ng−êi ta nghiªn cøu ®èi t−îng mét çch
cña ¸o chÞu sù ¸p bøc nÆng nÒ h¬n, - ®· lµm cho “chiÕn riªng biÖt, nghÜa lµ phiÕn diÖn vµ xuyªn t¹c. Nh©n tè d©n téc
tranh hiÖn nay” cã tÝnh chÊt kh«ng ph¶i thuÇn tuý ®Õ quèc cña cuéc chiÕn tranh XÐc-bi-a - ¸o kh«ng cã vµ còng kh«ng
chñ nghÜa mµ cã tÝnh chÊt d©n téc trong mét møc ®é nµo thÓ cã mét ý nghÜa quan träng nµo trong cuéc chiÕn tranh toµn
®ã. V× “çc giai cÊp thèng trÞ” dïng nh÷ng c©u chuyÖn hoang ch©u ¢u c¶. NÕu §øc th¾ng, nã sÏ bãp nghÑt BØ vµ mét phÇn
®−êng vÒ môc ®Ých d©n téc cña chiÕn tranh ®Õ quèc chñ Ba-lan vµ cã thÓ c¶ mét phÇn n−íc Ph¸p n÷a, v.v.. NÕu Nga
nghÜa ®Ó ®¸nh lõa nh÷ng ng−êi tiÓu thÞ d©n ®Çn ®én vµ
1)
n«ng d©n bÞ ¸p bøc, cho nªn nhµ khoa häc, ng−êi cã Xem tËp nµy, tr. 198.
th¾ng, nã sÏ bãp nghÑt Ga-li-xi-a vµ mét phÇn Ba-lan, ¸c-mª-ni- çc giai cÊp thèng trÞ, th× ®ã lµ “nh÷ng xu h−íng ®Õ quèc chñ
a, v.v.. NÕu “hoµ” th× sù ¸p bøc d©n téc tr−íc kia vÉn nguyªn. nghÜa” (tr. 273), vµ khi Cau-xky “cñng cè thªm” lêi kh¼ng ®Þnh
§èi víi XÐc-bi-a, tøc lµ ®èi víi kho¶ng mét phÇn tr¨m nh÷ng ®ã mµ viÖn ra mét çch cã vÎ lµ biÖn chøng “çi hiÖn thùc v«
ng−êi tham gia chiÕn tranh hiÖn nay, chiÕn tranh lµ sù “tiÕp tôc cïng nhiÒu vÎ” (tr. 274). Kh«ng nghi ngê g× c¶, hiÖn thùc lµ v«
cña chÝnh trÞ” cña phong trµo gi¶i phãng t− s¶n. §èi víi 99% cïng nhiÒu vÎ, ®ã lµ mét ch©n lý thuÇn tuý! Nh−ng còng kh«ng
nh÷ng ng−êi tham gia chiÕn tranh, chiÕn tranh lµ sù tiÕp tôc cña nghi ngê g× n÷a lµ trong çi hiÖn thùc v« cïng nhiÒu vÎ ®ã cã
chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ giai cÊp t− hai trµo l−u c¨n b¶n vµ chñ yÕu: néi dung kh¸ch quan cña chiÕn
s¶n ®· giµ yÕu ®i, cã thÓ lµm ®åi b¹i chø kh«ng ph¶i lµ gi¶i tranh lµ sù “tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” cña chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ
phãng çc d©n téc. Çc n−íc §ång minh tay ba “khi gi¶i phãng” sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ c−íp bãc çc d©n téc kh¸c, do giai cÊp
XÐc-bi-a, ®· ®em b¸n nh÷ng quyÒn tù do cña XÐc-bi-a cho ®Õ t− s¶n ®ang giµ yÕu ®i cña çc “c−êng quèc lín” (vµ çc chÝnh
quèc ý ®Ó ®−îc ý gióp ®ì trong viÖc c−íp ®o¹t n−íc ¸o. phñ ë nh÷ng n−íc ®ã) tiÕn hµnh; cßn vÒ hÖ t− t−ëng “chñ quan”
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy mäi ng−êi ®Òu biÕt vµ ®· bÞ Cau-xky ®ang chiÕm −u thÕ, ®ã lµ nh÷ng c©u nãi “cã tÝnh chÊt d©n téc”
bãp mÐo mét çch tr¾ng trîn ®Ó bªnh vùc cho bän c¬ héi chñ rçng tuÕch ®−îc ®−a ra ®Ó lõa dèi quÇn chóng.
nghÜa. BÊt kú trong giíi tù nhiªn hay trong x· héi ®Òu kh«ng cã Chóng ta ®· ph©n tÝch luËn ®iÖu nguþ biÖn cò cña Cau-xky,
vµ kh«ng thÓ cã hiÖn t−îng “thuÇn tuý”, - ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ luËn ®iÖu mµ Cau-xky lu«n lu«n lÆp l¹i, luËn ®iÖu cho r»ng
phÐp biÖn chøng cña M¸c ®· d¹y chóng ta, phÐp biÖn chøng ®ã theo nh÷ng ng−êi “ph¸i t¶”, “khi chiÕn tranh næ ra”, ng−êi ta
v¹ch cho chóng ta thÊy r»ng b¶n th©n çi kh¸i niÖm thuÇn tuý ®øng tr−íc hai con ®−êng: hoÆc lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hoÆc lµ
còng cã mét tÝnh chÊt phiÕn diÖn vµ hÑp trong nhËn thøc cña chñ nghÜa x· héi. Cau-xky ®· xuyªn t¹c sù thËt mét çch bØ æi,
con ng−êi, nã lµm cho ng−êi ta kh«ng nhËn thøc ®−îc ®Çy ®ñ v× h¾n biÕt rÊt râ r»ng ph¸i t¶ ®· ®Æt vÊn ®Ò kh¸c thÕ: hoÆc lµ
®èi t−îng trong tÊt c¶ tÝnh phøc t¹p cña nã. Trªn thÕ giíi, ®¶ng ®i theo bän ®Õ quèc mµ c−íp bãc vµ lõa dèi, hoÆc lµ ®¶ng
kh«ng cã vµ còng kh«ng thÓ cã thø chñ nghÜa t− b¶n nµo lµ tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ hµnh ®éng çch m¹ng. Cau-xky còng
“thuÇn tuý” c¶, v× chñ nghÜa t− b¶n lu«n lu«n cã lÉn nh÷ng hiÓu râ lµ chØ cã c¬ quan kiÓm duyÖt míi cã thÓ che chë cho h¾n
yÕu tè phong kiÕn, tiÓu thÞ d©n, hoÆc nh÷ng çi kh¸c n÷a. Bëi khái bÞ “ph¸i t¶” ë §øc v¹ch trÇn c©u chuyÖn hoang ®−êng v« lý
vËy, nãi r»ng chiÕn tranh kh«ng ph¶i lµ “thuÇn tuý” ®Õ quèc mµ h¾n ®· truyÒn b¸ ®Ó bî ®ì bän Duy-®¬-cum.
chñ nghÜa, trong khi bän ®Õ quèc ®ang che giÊu mét çch lé Bµn vÒ quan hÖ gi÷a “quÇn chóng v« s¶n” vµ “mét dóm nghÞ
liÔu nh÷ng môc ®Ých c−íp ®o¹t tr¾ng trîn, b»ng nh÷ng c©u viªn”, Cau-xky l¹i nhai l¹i mét trong nh÷ng lêi mµ h¾n ®· dïng
nãi “d©n téc” rçng tuÕch, ®Ó lõa dèi “quÇn chóng nh©n d©n” kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn ®Ó ph¶n ®èi:
mét çch xÊu xa, - nh− thÕ lµ th«ng th¸i rëm cùc kú ®Çn ®én,
hoÆc gian gi¶o vµ lõa dèi. Toµn bé vÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç Cau- “§Ó khái biÖn hé cho b¶n th©n m×nh, chóng ta h·y ®Ó ng−êi §øc ra
mét bªn; nh−ng vËy th× ai l¹i muèn nãi qu¶ quyÕt nghiªm chØnh r»ng
xky ñng hé viÖc bän ®Õ quèc lõa dèi nh©n d©n, khi y nãi r»ng nh÷ng ng−êi nh− Va-li-¨ng vµ Ghe-®¬, Hen-®man vµ Plª-kha-nèp,
“çi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n, kÓ mµ trong mét ngµy l¹i ®i ch¹y sang phe ®Õ quèc vµ ph¶n l¹i chñ nghÜa
c¶ quÇn chóng v« s¶n” lµ nh÷ng vÊn ®Ò d©n téc, cßn ®èi víi x· héi? Chóng ta h·y ®Ó çc nghÞ viªn vµ çc “c¬ quan” sang mét bªn...”
(râ rµng lµ Cau-xky ¸m chØ t¹p chÝ “Quèc tÕ” cña R«-da Lóc-x¨m-bua hiÖn nay cña çc xu h−íng trong chñ nghÜa x· héi ― tøc lµ cña
vµ Phr. Mª-rinh, trong ®ã ng−êi ta ®· tá sù khinh miÖt ®Ých ®¸ng ®èi xu h−íng lín tiÕng tè ço sù ph¶n béi, b¸o ®éng sù ph¶n béi,
víi chÝnh s¸ch cña çc c¬ quan tøc lµ cña çc giíi l·nh ®¹o chÝnh thøc
vµ cña xu h−íng kh«ng nh×n thÊy sù ph¶n béi ― víi cuéc ®Êu
cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng
®ã (“phoãc-stan”), cña ®¶ng ®oµn ®¶ng ®ã ë nghÞ viÖn, v.v.) ― “... tranh ®· tiÕn hµnh tr−íc ®ã trong hµng chôc n¨m rßng r·. VÒ
nh−ng ai d¸m qu¶ quyÕt r»ng 4 triÖu ng−êi v« s¶n gi¸c ngé cña §øc, ®iÓm nµy, Cau-xky kh«ng hÒ ®¶ ®éng ®Õn, thËm chÝ còng
mµ chØ cÇn cã mÖnh lÖnh cña mét dóm nghÞ viªn lµ trong 24 giê quay kh«ng muèn nªu ra vÊn ®Ò xu h−íng vµ trµo l−u n÷a. Tr−íc
sang phÝa h÷u vµ trùc tiÕp ph¶n l¹i nh÷ng môc tiªu tr−íc ®©y cña ®©y, cã nh÷ng trµo l−u Êy, nh−ng b©y giê th× kh«ng cßn n÷a!
m×nh? NÕu ®iÒu ®ã lµ ®óng th× ®−¬ng nhiªn nã chøng minh sù ph¸
HiÖn nay chØ cßn cã nh÷ng tªn gäi rÊt kªu cña “çc ng−êi cã
s¶n ghª gím kh«ng nh÷ng cña riªng ®¶ng ta, mµ c¶ cña quÇn chóng
n÷a (do Cau-xky viÕt ng¶). NÕu quÇn chóng ®ã lµ mét ®µn cõu kh«ng quyÒn uy”, mµ nh÷ng linh hån t«i tí lu«n lu«n ®−a ra ph«
cã khÝ tiÕt ®Õn nh− vËy th× chóng ta chØ cßn cã çch lµ ®Ó cho ng−êi ta tr−¬ng. Trong tr−êng hîp nµy, ®iÒu ®Æc biÖt tiÖn lîi lµ ng−êi nä
ch«n vïi m×nh th«i” (tr. 274). nh¾c l¹i lêi ng−êi kia vµ th«ng ®ång víi nhau ®Ó che giÊu
Çc-l¬ Cau-xky, mét con ng−êi rÊt cã uy tÝn vÒ mÆt chÝnh trÞ nh÷ng “téi lçi” cña m×nh, t−¬ng ®¾c nh− nh÷ng tªn ¨n c¾p ë héi
vµ khoa häc, ®· tù ch«n vïi m×nh b»ng hµnh ®éng vµ b»ng sù chî. Ph¶i ch¨ng lµ chñ nghÜa c¬ héi khi... Ghe-®¬, Plª-kha-nèp,
lùa chän nh÷ng lêi lÏ quanh co th¶m h¹i cña m×nh. NÕu ai Cau-xky! ― L. M¸c-tèp ®· kªu lªn nh− vËy trong mét buæi
kh«ng hiÓu nh− vËy, hoÆc Ýt nhÊt lµ kh«ng c¶m thÊy nh− vËy, thuyÕt tr×nh ë BÐc-n¬ (xem b¸o “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 36).
th× ®èi víi chñ nghÜa x· héi, ng−êi ®ã lµ ng−êi bá ®i; cho nªn ¸c-xen-rèt (trªn b¸o “TiÕng nãi”, sè 86 vµ 87) ®· viÕt: cÇn ph¶i
Mª-rinh, R«-da Lóc-x¨m-bua vµ çc ®ång chÝ cña hä, trong t¹p thËn träng h¬n, khi buéc téi nh÷ng ng−êi nh− Ghe-®¬ lµ c¬ héi
chÝ “Quèc tÕ”, ®· cã th¸i ®é duy nhÊt ®óng lµ coi Cau-xky vµ bÌ chñ nghÜa. Cau-xky, ë BÐc-lanh, còng phô ho¹ theo: t«i kh«ng
lò lµ nh÷ng kÎ ®¸ng khinh nhÊt. bµo ch÷a cho t«i ®©u, nh−ng... Va-li-¨ng vµ Ghe-®¬, Hen-®man
Çc b¹n thö nghÜ xem: chØ cã mét “dóm nghÞ viªn” (hä cã vµ Plª-kha-nèp! Con tu hó t¸n d−¬ng con gµ trèng, v× con gµ
quyÒn tù do biÓu quyÕt; hä hoµn toµn cã thÓ bá phiÕu chèng trèng ®· t¸n d−¬ng con tu hó.
ngay c¶ ë Nga n÷a, hä còng kh«ng v× thÕ mµ bÞ ®¸nh ®Ëp vµ bÞ Do h¨ng say muèn tá ra lµ kÎ t«i tí ®¾c lùc, nªn trong çc
nhòng nhiÔu, thËm chÝ kh«ng bÞ b¾t n÷a), mét dóm quan l¹i, tr−íc t¸c cña m×nh, Cau-xky ®· ®i ®Õn chç h«n tay chÝnh ngay
nhµ b¸o, v.v., lµ cã thÓ phÇn nµo tù do (nghÜa lµ kh«ng bÞ b¾t Hen-®man vµ giíi thiÖu Hen-®man lµ ng−êi chØ míi ng¶ theo
ngay lËp tøc vµ gi¶i vÒ tr¹i lÝnh, kh«ng sî bÞ b¾n ngay lËp tøc) chñ nghÜa ®Õ quèc h«m qua th«i. Nh−ng còng trong t¹p chÝ
bµy tá th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh. HiÖn nay, Cau-xky ®æ mét “Neue Zeit” Êy vµ trªn hµng chôc tê b¸o cña çc ®¶ng d©n chñ -
çch cao th−îng lªn ®Çu quÇn chóng, sù ph¶n béi vµ tÝnh nhu x· héi trªn toµn thÕ giíi, ng−êi ta ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa ®Õ quèc
nh−îc cña tÇng líp x· héi ®ã, mét tÇng líp x· héi mµ mèi liªn
cña Hen-®man tõ hµng bao nhiªu n¨m nay råi! NÕu Cau-xky
hÖ cña nã víi s¸ch l−îc vµ hÖ t− t−ëng cña bän c¬ héi chñ
thËt lßng chó ý ®Õn tiÓu sö chÝnh trÞ cña nh÷ng nh©n vËt mµ
nghÜa ®· ®−îc chÝnh Cau-xky nhÊn m¹nh hµng chôc lÇn trong
m×nh nªu ra, th× ®¸ng lÏ Cau-xky ph¶i cè nhí l¹i vµ tù hái xem tiÓu
nhiÒu n¨m! Quy t¾c c¨n b¶n vµ chñ yÕu cña c«ng t¸c nghiªn
sö Êy cã hay kh«ng cã nh÷ng triÖu chøng vµ nh÷ng sù viÖc chøng
cøu khoa häc nãi chung, vµ cña phÐp biÖn chøng m¸c-xÝt nãi
riªng, ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a cuéc ®Êu tranh tá r»ng hä ®· chuÈn bÞ, kh«ng ph¶i lµ “chØ trong mét ngµy” mµ
trong hµng chôc n¨m, ch¹y theo chñ nghÜa ®Õ quèc; xem Va-li- “... Mét khèi quÇn chóng 4 triÖu ng−êi mµ chØ do mét mÖnh lÖnh
¨ng cã ph¶i ®· bÞ ph¸i Gi«-re-x¬200 khèng chÕ vµ Plª-kha-nèp ®· cña mét dóm nghÞ viªn lµ ®· quay sang phÝa h÷u...”
bÞ bän men-sª-vÝch vµ ph¸i thñ tiªu khèng chÕ kh«ng? Xem cã Mçi ch÷ ®ã ®Òu tr¸i víi sù thËt. Tæ chøc cña ®¶ng §øc
ph¶i xu h−íng Ghe-®¬201 ®ang hÊp hèi tr−íc m¾t mäi ng−êi kh«ng cã ®Õn 4 triÖu, mµ chØ cã 1 triÖu ®¶ng viªn th«i, vµ ý chÝ
trong tê “Chñ nghÜa x· héi”202 cña ph¸i Ghe-®¬, mét tê t¹p chÝ chung cña tæ chøc quÇn chóng Êy (còng nh− cña mäi tæ chøc
râ rµng lµ kh« khan vµ bÊt tµi bÊt lùc, kh«ng cã kh¶ n¨ng gi÷ kh¸c) chØ do trung t©m chÝnh trÞ thèng nhÊt cña nã, tøc lµ mét
®−îc lËp tr−êng ®éc lËp trong bÊt cø mét vÊn ®Ò quan träng “dóm ng−êi” ®· ph¶n l¹i chñ nghÜa x· héi, nãi lªn mµ th«i. Çi
nµo, hay kh«ng; xem trong vÊn ®Ò chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng, khi dóm ng−êi Êy ®· ®−îc ng−êi ta hái ý kiÕn, ®−îc mêi biÓu
quyÕt; nã ®· cã thÓ biÓu quyÕt, viÕt nh÷ng bµi b¸o, v.v.. Cßn
míi b¾t ®Çu ®Êu tranh víi chñ nghÜa BÐc-stanh, v.v., cã ph¶i
quÇn chóng th× kh«ng ®−îc ai hái ý kiÕn c¶. Kh«ng nh÷ng
Cau-xky ®· tá ra (chóng ta bæ sung thªm cho nh÷ng ai ®· ®Æt
ng−êi ta kh«ng cho phÐp quÇn chóng biÓu quyÕt, mµ ng−êi ta
Cau-xky, mét çch hoµn toµn ®óng, vµo cïng hµng víi Hen-
cßn ph©n t¸n hä vµ thóc Ðp hä “theo mÖnh lÖnh” cña nhµ ®−¬ng
®man vµ Plª-kha-nèp) lµ ng−êi thiÕu khÝ tiÕt kh«ng, v.v.?
côc qu©n sù chø kh«ng ph¶i cña mét dóm nghÞ viªn. Tæ chøc
Nh−ng chóng ta kh«ng thÊy Cau-xky cã m¶y may høng thó
qu©n sù ®ang tån t¹i, trong ®ã kh«ng cã bän cÇm ®Çu ph¶n béi;
nµo trong viÖc nghiªn cøu mét çch khoa häc tiÓu sö cña nh÷ng tæ chøc Êy gäi “quÇn chóng” ra tõng ng−êi mét vµ ®Æt mét tèi
l·nh tô Êy. ThËm chÝ còng kh«ng thÊy Cau-xky thö nghiªn cøu hËu th− nh− sau: hoÆc lµ anh ®i tßng qu©n (theo lêi khuyªn cña
xem hiÖn nay çc l·nh tô Êy tù bªnh vùc b»ng lËp luËn cña b¶n çc l·nh tô cña anh) hoÆc lµ anh bÞ xö b¾n. QuÇn chóng kh«ng
th©n hä hay lµ lÆp l¹i lËp luËn cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän thÓ hµnh ®éng mét çch cã tæ chøc ®−îc, v× tæ chøc cña hä thµnh
t− s¶n. ý nghÜa chÝnh trÞ träng ®¹i cña nh÷ng hµnh vi cña çc lËp tr−íc ®©y, mµ hiÖn th©n lµ “çi dóm nhá” bän Lª-ghin, Cau-
l·nh tô Êy cã ph¶i lµ do ¶nh h−ëng ®Æc biÖt cña hä hay do chç hä xky, Sai-®ª-man, ®· ph¶n béi quÇn chóng; vµ muèn x©y dùng
ch¹y theo mét trµo l−u xa l¹ víi chñ nghÜa x· héi, trµo l−u thùc mét tæ chøc míi, cÇn ph¶i cã thêi gian, cÇn ph¶i cã quyÕt t©m
sù “cã ¶nh h−ëng” vµ ®−îc tæ chøc qu©n sù ñng hé, tøc lµ trµo vøt bá çi tæ chøc cò kü, môc n¸t vµ lçi thêi vµo sät r¸c.
*
l−u t− s¶n, ch¨ng? Cau-xky thËm chÝ còng kh«ng b¾t ®Çu nghiªn Cau-xky cè g¾ng ®¸nh b¹i ®èi thñ cña m×nh tøc lµ
cøu vÊn ®Ò Êy; h¼n chØ quan t©m ®Õn mçi mét ®iÒu lµ loÌ bÞp ph¸i t¶, b»ng çch g¸n cho hä lËp tr−êng v« lý lµ: ®Ó “®¸p l¹i”
quÇn chóng, lµm ®iÕc tai hä b»ng çch nªu vang tªn tuæi çc ____________
ng−êi cã uy tÝn, ng¨n c¶n kh«ng cho hä ®Æt ra mét çch râ rÖt ng−êi ®ã, chóng nãi lªn sù thùc vÒ ph−¬ng diÖn lµ chÝnh s¸ch cña hai
vÊn ®Ò ®ang ®−îc tranh luËn vµ ph©n tÝch toµn diÖn vÊn ®Ò ®ã*. bªn chØ lµ mét. Cßn Cau-xky th× nãi mét çch khinh bØ ®Õn Lªn-s¬ vµ
Hª-ni-s¬ lµ bän cÊp tiÕn ®· ng¶ theo chñ nghÜa ®Õ quèc. Cau-xky çm
____________
* ¬n Th−îng ®Õ lµ ®· kh«ng gièng nh÷ng kÎ thu thuÕ ®ã, lµ ®· kh«ng
ViÖc Cau-xky viÖn dÉn Va-li-¨ng vµ Ghe-®¬, Hen-®man vµ Plª-
®ång ý víi hä, lµ vÉn cßn lµ mét ng−êi çch m¹ng – kh«ng nãi ®ïa
kha-nèp cßn cã mét ®Æc ®iÓm kh¸c n÷a. Bän ®Õ quèc chñ nghÜa
®©u! Nh−ng thùc ra, lËp tr−êng cña Cau-xky còng gièng hÖt nh− vËy.
c«ng khai nh− Lªn-s¬ vµ Hª-ni-s¬ (chø ®õng nãi g× ®Õn bän c¬ héi
Tªn s«-vanh gi¶ nh©n gi¶ nghÜa Cau-xky víi nh÷ng luËn ®iÖu ngon
chñ nghÜa), ®ang viÖn ®Õn chÝnh Hen-®man vµ Plª-kha-nèp ®Ó
ngät cña h¾n cßn ghª tëm h¬n bän s«-vanh ng©y th¬ §a-vÝt vµ Hai-n¬,
biÖn hé cho chÝnh s¸ch cña chóng. Chóng cã quyÒn viÖn ®Õn nh÷ng Lªn-s¬ vµ Hª-ni-s¬ nhiÒu.
22 - B
chiÕn tranh, “quÇn chóng” ph¶i “trong 24 giê” lµm çch m¹ng vµ Cau-xky hiÓu rÊt râ r»ng çi mµ ph¸i “t¶” ë §øc cã ý muèn
thiÕt lËp “chñ nghÜa x· héi” chèng l¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, nÕu nãi ®Õn chÝnh lµ nh÷ng hµnh ®éng nh− vËy, hay nãi cho ®óng
kh«ng, “quÇn chóng” sÏ tá ra lµ “nhu nh−îc vµ ph¶n béi”. Nh−ng h¬n, lµ nh÷ng hµnh ®éng gièng nh− vËy vµ v× chÕ ®é kiÓm
®ã hoµn toµn chØ lµ sù nh¶m nhÝ mµ t¸c gi¶ cña nh÷ng s¸ch b¸o duyÖt qu©n sù, hä kh«ng thÓ nãi ®Õn ®iÒu ®ã mét çch trùc
tiÕp, c«ng khai ®−îc. Lßng mong muèn b¶o vÖ bän c¬ héi chñ
l¸ c¶i xÊu xa cña giai cÊp t− s¶n vµ c¶nh s¸t cho ®Õn nay vÉn
nghÜa cho b»ng ®−îc, ®· ®−a Cau-xky ®Õn chç hÌn h¹ kh«ng
dïng ®Ó “®¸nh b¹i” nh÷ng ng−êi çch m¹ng, vµ ngµy nay còng thÓ t−ëng t−îng næi, khi nÊp sau l−ng bän kiÓm duyÖt qu©n sù,
®−îc Cau-xky ®−a ra ph« tr−¬ng. Nh÷ng ng−êi ph¸i t¶ ®èi thñ h¾n g¾n cho nh÷ng ng−êi cña ph¸i t¶ mét ®iÒu hÕt søc nh¶m
cña Cau-xky hiÓu rÊt râ r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ “nÆn” ra çch nhÝ, vµ h¾n tin t−ëng r»ng bän kiÓm duyÖt sÏ che chë cho h¾n
m¹ng ®−îc, r»ng çc cuéc çch m¹ng ®Òu ph¸t sinh tõ nh÷ng khái bÞ v¹ch mÆt.
cuéc khñng ho¶ng vµ chuyÓn biÕn lÞch sö ®· chÝn muåi mét çch
kh¸ch quan (kh«ng lÖ thuéc vµo ý chÝ cña çc chÝnh ®¶ng vµ çc VII
giai cÊp), r»ng kh«ng cã tæ chøc th× quÇn chóng kh«ng thÓ cã ý
chÝ thèng nhÊt, r»ng cuéc ®Êu tranh chèng l¹i tæ chøc qu©n sù VÊn ®Ò khoa häc vµ chÝnh trÞ quan träng mµ Cau-xky lÈn
m¹nh mÏ, c«ng cô khñng bè cña çc nhµ n−íc tËp trung, lµ mét tr¸nh mét çch cã ý thøc, b»ng ®ñ mäi m¸nh khoÐ, khiÕn cho
cuéc ®Êu tranh khã kh¨n vµ l©u dµi. QuÇn chóng kh«ng thÓ lµm bän c¬ héi chñ nghÜa hÕt søc vui lßng, ®ã lµ vÊn ®Ò xÐt xem lµm
®−îc g×, mét khi çc l·nh tô cña hä ®· ph¶n béi trong giê phót thÕ nµo mµ nh÷ng ®¹i biÓu næi tiÕng nhÊt cña Quèc tÕ II l¹i cã
nguy kÞch; cßn nh÷ng “dóm” l·nh tô ®ã l¹i hoµn toµn cã thÓ vµ thÓ ph¶n béi ®−îc chñ nghÜa x· héi?
cÇn ph¶i bá phiÕu chèng l¹i ng©n s¸ch, chèng l¹i “hoµ b×nh trong DÜ nhiªn lµ chóng ta kh«ng ®−îc ®øng trªn gi¸c ®é tiÓu sö
n−íc” vµ chèng l¹i viÖc biÖn hé cho chiÕn tranh, t¸n thµnh chÝnh ç nh©n cña nh÷ng nh©n sÜ cã uy tÝn nµo ®ã ®Ó ®Ò xuÊt vÊn ®Ò
phñ n−íc m×nh thÊt b¹i, thµnh lËp mét tæ chøc quèc tÕ ®Ó tuyªn nµy. Nh÷ng ng−êi sau nµy viÕt tiÓu sö cña hä tÊt sÏ ph¶i xÐt
truyÒn cho viÖc b¾t tay th©n thiÖn ë çc chiÕn hµo, ra s¸ch b¸o bÊt vÊn ®Ò theo ph−¬ng diÖn ®ã, nh−ng hiÖn nay phong trµo x·
hîp ph¸p* ®Ó tuyªn truyÒn cho sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang héi chñ nghÜa chó ý ®Õn mét ®iÒu hoµn toµn kh¸c, tøc lµ chó ý
hµnh ®éng çch m¹ng, v.v.. nghiªn cøu nguån gèc lÞch sö, nh÷ng ®iÒu kiÖn, ý nghÜa vµ søc
m¹nh cña trµo l−u x· héi - s«-vanh. 1) Chñ nghÜa x· héi - s«-
* Lu«n tiÖn xin nãi thªm. Muèn thÕ, th× hoµn toµn kh«ng cÇn ph¶i ®×nh vanh sinh ra tõ ®©u? 2) çi g× ®· lµm cho nã cã søc m¹nh? 3)
b¶n tÊt c¶ çc tê b¸o d©n chñ – x· héi ®Ó ®¸p l¹i viÖc cÊm nãi vÒ lßng ®Êu tranh víi nã nh− thÕ nµo? *ChØ cã çch ®Æt vÊn ®Ò nh−
c¨m thï giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. NhËn sÏ kh«ng viÕt vÒ vÊn ®Ò ®ã vËy míi nghiªm tóc, cßn chuyÓn vÊn ®Ò vÒ phÝa “ç nh©n” th×
(nh− b¸o “Vorwärts” ®· nhËn), nh− thÕ lµ ®ª tiÖn vµ hÌn nh¸t. L. M¸c-tèp
thùc tÕ chØ lµ mét lèi quanh co lÈn tr¸nh, mét m¸nh khoÐ cña
®· cã lý khi nãi r»ng lµm nh− vËy lµ b¸o “Vorwärts” ®· chÕt vÒ mÆt chÝnh
bän nguþ biÖn mµ th«i.
trÞ. Nh−ng còng cã thÓ duy tr× nh÷ng tê b¸o hîp ph¸p b»ng çch tuyªn
bè nh÷ng tê b¸o nµy kh«ng ph¶i lµ b¸o cña ®¶ng, kh«ng ph¶i lµ b¸o d©n ____________
chñ – x· héi, mµ chØ lµ nh÷ng tê b¸o phôc vô nhu cÇu kü thuËt cña mét tranh, cßn b¸o chÝ hîp ph¸p cña c«ng nh©n th× kh«ng b×nh luËn, nh−
bé phËn c«ng nh©n, nghÜa lµ nh÷ng tê b¸o kh«ng cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ. vËy, kh«ng nãi sai sù thËt, nh−ng lµm thinh kh«ng nãi lªn sù thËt, - sao
B¸o chÝ bÊt hîp ph¸p cña ®¶ng d©n chñ - x· héi th× b×nh luËn vÒ chiÕn l¹i kh«ng thÓ nh− vËy ®−îc?
§Ó tr¶ lêi c©u hái thø nhÊt, cÇn ph¶i xÐt xem: mét lµ, néi nãi çch kh¸c tøc lµ sù liªn minh gi÷a mét bé phËn c«ng
dung t− t−ëng vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cã nh©n víi giai cÊp t− s¶n ®Ó chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n.
liªn hÖ g× víi mét trµo l−u nµo tr−íc ®©y trong chñ nghÜa x· ChiÕn tranh lµm cho sù liªn minh nµy cµng thªm ®Æc biÖt râ
héi hay kh«ng? hai lµ, ®øng vÒ ph−¬ng diÖn nh÷ng sù ph©n rÖt vµ cã tÝnh chÊt c−ìng b¸ch. Chñ nghÜa c¬ héi ®−îc s¶n
chia thùc tÕ vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ nãi th× sù ph©n chia hiÖn nay sinh ra trong hµng chôc n¨m tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thêi kú
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thµnh kÎ thï cña chñ nghÜa x· ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, khi mµ ®êi sèng t−¬ng ®èi
héi - s«-vanh vµ kÎ b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, cã quan hoµ b×nh vµ cã v¨n ho¸ cña tÇng líp c«ng nh©n cã ®Æc quyÒn
hÖ g× víi nh÷ng sù ph©n chia cò ®· cã tõ tr−íc trong lÞch sö ®· lµm cho hä “t− s¶n ho¸”, ®em l¹i cho hä nh÷ng mÈu nhá
kh«ng? trong sè lîi nhuËn cña bän t− b¶n n−íc hä, lµm cho hä tr¸nh
Chóng ta hiÓu chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù thõa nhËn t− khái bÇn cïng, ®au khæ vµ lµm cho hä xa rêi nh÷ng t×nh c¶m
t−ëng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc hiÖn nay, çch m¹ng cña quÇn chóng bÞ ph¸ s¶n vµ nghÌo khæ. ChiÕn
lµ sù biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa liªn minh tranh ®Õ quèc lµ sù tiÕp tôc trùc tiÕp vµ lµ kÕt côc cña t×nh
h×nh Êy, v× ®ã lµ mét cuéc chiÕn tranh v× ®Æc quyÒn cña
víi giai cÊp t− s¶n vµ çc chÝnh phñ cña n−íc “hä” trong cuéc
nh÷ng n−íc lín, v× sù ph©n chia l¹i thuéc ®Þa gi÷a nh÷ng
chiÕn tranh nµy, lµ sù tõ chèi kh«ng cæ vò vµ kh«ng ñng hé
n−íc ®ã víi nhau, v× sù thèng trÞ cña chóng ®èi víi nh÷ng
nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i giai
d©n téc kh¸c. Gi÷ g×n vµ cñng cè ®Þa vÞ ®Æc quyÒn cña chóng,
cÊp t− s¶n cña n−íc “hä”, v.v.. RÊt râ rµng lµ néi dung t− t−ëng
tøc lµ ®Þa vÞ “tÇng líp trªn”, tiÓu thÞ d©n hoÆc c«ng nh©n quý
vµ chÝnh trÞ chñ yÕu cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh hoµn toµn
téc (vµ c«ng nh©n quan liªu), ®ã lµ sù tiÕp tôc tù nhiªn, trong
nhÊt trÝ víi nguyªn lý cña chñ nghÜa c¬ héi. §ã còng chØ lµ mét
thêi kú chiÕn tranh, cña nh÷ng hy väng c¬ héi chñ nghÜa tiÓu
trµo l−u mµ th«i. Trong hoµn c¶nh chiÕn tranh n¨m 1914 - 1915,
t− s¶n vµ cña s¸ch l−îc t−¬ng øng, ®ã lµ c¬ së kinh tÕ cña
chÝnh chñ nghÜa c¬ héi ®· s¶n sinh ra chñ nghÜa x· héi - s«-
chñ nghÜa x· héi - ®Õ quèc trong thêi ®¹i chóng ta*. Vµ, cè nhiªn,
vanh. Çi chñ yÕu trong chñ nghÜa c¬ héi lµ t− t−ëng hîp t¸c ____________
gi÷a çc giai cÊp. ChiÕn tranh ®· lµm cho t− t−ëng nµy ®−îc *
Xin kÓ mét vµi vÝ dô ®Ó chøng minh r»ng bän ®Õ quèc vµ bän t−
ph¸t huy triÖt ®Ó, b»ng çch g¾n thªm vµo nh÷ng nh©n tè vµ s¶n ®· coi träng nhiÒu ®Õn nh− thÕ nµo ý nghÜa cña nh÷ng ®Æc
kÝch thÝch tè th«ng th−êng cña t− t−ëng Êy mét lo¹t nh÷ng quyÒn “c−êng quèc lín” vµ d©n téc ®èi víi viÖc chia rÏ c«ng nh©n vµ
lµm cho hä xa rêi chñ nghÜa x· héi. Mét phÇn tö ®Õ quèc ng−êi Anh,
nh©n tè vµ kÝch thÝch tè ®Æc biÖt, b»ng çch dùa vµo sù uy hiÕp
Luy-ca-x¬, trong t¸c phÈm cña h¾n: “§¹i La-m· vµ n−íc GrÐt-Bri-ten”
vµ nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc ®Æc biÖt ®Ó b¾t buéc nh÷ng quÇn (èc-pho, 1912), ®· thõa nhËn lµ nh÷ng ng−êi da ®á hiÖn nay ë §Õ
chóng phi-li-xtanh vµ ph©n t¸n ph¶i hîp t¸c víi giai cÊp t− s¶n: quèc Anh kh«ng ®−îc b×nh ®¼ng vÒ nh©n quyÒn (tr. 96 – 97) vµ
t×nh h×nh nµy cè nhiªn sÏ lµm t¨ng thªm sè ng−êi ñng hé chñ v¹ch ra r»ng: “Trong §Õ quèc chóng ta, khi ng−êi c«ng nh©n da
nghÜa c¬ héi, vµ sÏ nãi lªn ®Çy ®ñ v× sao nhiÒu ng−êi h«m qua tr¾ng lµm viÖc bªn c¹nh ng−êi c«ng nh©n da ®á, th× hä lµm viÖc
kh«ng ph¶i nh− nh÷ng b¹n ®ång nghiÖp mµ thùc ra ng−êi c«ng
lµ cÊp tiÕn nay l¹i ch¹y sang phe c¬ héi chñ nghÜa.
nh©n da tr¾ng lµ ng−êi cai cña ng−êi c«ng nh©n da ®á” (tr. 98). Ðc-vin
Chñ nghÜa c¬ héi lµ sù hy sinh lîi Ých c¨n b¶n cña quÇn Ben-g¬, nguyªn th− ký cña Liªn minh §Õ quèc chèng ph¸i d©n chñ –
chóng cho lîi Ých t¹m thêi cña mét sè hÕt søc Ýt c«ng nh©n, x· héi, trong quyÓn: “§¶ng d©n chñ – x· héi sau chiÕn tranh” (1915)
søc m¹nh cña thãi quen, ®Çu ãc cæ hñ n¶y sinh tõ sù ph¸t møc ®é cao nhÊt, ®· t¨ng thªm sè l−îng vµ s¾c th¸i cña nã, ®·
triÓn t−¬ng ®èi “hoµ b×nh”, nh÷ng thµnh kiÕn d©n téc, nçi lo më réng thªm hµng ngò nh÷ng ng−êi ñng hé nã, lµm cho
sî nh÷ng biÕn chuyÓn ®ét nhiªn vµ sù nghi ngê nh÷ng biÕn nh÷ng lý lÏ cña hä cã thªm mét l« nh÷ng lêi nguþ biÖn míi; cã
chuyÓn Êy, - tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu lµ nh÷ng nh©n tè phô thÓ nãi lµ chiÕn tranh ®· hoµ nhiÒu dßng suèi vµ nh¸nh s«ng
®· t¨ng c−êng c¶ chñ nghÜa c¬ héi lÉn th¸i ®é ®iÒu hoµ gi¶ míi vµo con s«ng chÝnh tøc chñ nghÜa c¬ héi, nh−ng con s«ng
dèi vµ hÌn nh¸t víi chñ nghÜa ®ã, th¸i ®é cã vÎ nh− chØ lµ chÝnh ®ã kh«ng mÊt ®i. Tr¸i h¼n l¹i.
t¹m thêi, chØ lµ do nh÷ng nguyªn nh©n vµ lý do ®Æc biÖt mµ Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ thø chñ nghÜa c¬ héi ®· chÝn
cã.*ChiÕn tranh ®· lµm thay ®æi bé mÆt cña chñ nghÜa c¬ muåi ®Õn møc çi ung nhät t− s¶n Êy kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc
héi ®−îc nu«i d−ìng trong hµng chôc n¨m, ®· ®−a nã lªn nh− tr−íc kia trong lßng çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa n÷a.
____________ Nh÷ng ng−êi kh«ng muèn thÊy mèi liªn hÖ hÕt søc kh¨ng
cña h¾n, ®· t¸n d−¬ng hµnh ®éng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi vµ
tuyªn bè lµ hä ph¶i trë thµnh “mét ®¶ng c«ng nh©n thuÇn tuý” (tr. 43), khÝt vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a chñ nghÜa x· héi - s«-vanh víi
“mét ®¶ng c«ng nh©n §øc”, “cã tÝnh chÊt d©n téc” (tr. 45), kh«ng cã t− chñ nghÜa c¬ héi, ®Òu n¾m lÊy nh÷ng sù kiÖn vµ nh÷ng
t−ëng “çch m¹ng”, “quèc tÕ chñ nghÜa, kh«ng t−ëng” (tr. 44). ― Mét “tr−êng hîp” ç biÖt ®Ó nãi r»ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa nµy
phÇn tö ®Õ quèc ng−êi §øc, X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xen, trong ®· trë thµnh ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, cßn ng−êi cÊp tiÕn kia
t¸c phÈm cña h¾n viÕt vÒ viÖc ®Çu t− ra n−íc ngoµi (1907)203, ®· tr¸ch
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc lµ kh«ng biÕt g× ®Õn “lîi Ých cña d©n l¹i trë thµnh ng−êi s«-vanh. Nh−ng ®ã lµ mét lý lÏ kh«ng cã
téc” (tr. 438), tøc lµ viÖc x©m chiÕm çc thuéc ®Þa, vµ h¾n t¸n d−¬ng mét tý g× lµ nghiªm tóc c¶, khi tranh luËn vÒ sù ph¸t triÓn cña
“chñ nghÜa hiÖn thùc” cña c«ng nh©n Anh, vÝ dô t¸n d−¬ng cuéc ®Êu çc trµo l−u. Mét lµ, chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi
tranh cña hä chèng viÖc nhËp c−. ― Nhµ ngo¹i giao §øc lµ Ruy-®oãc-
cã cïng mét c¬ së kinh tÕ trong phong trµo c«ng nh©n lµ: sù
ph¬, trong quyÓn s¸ch y viÕt vÒ nguyªn t¾c cña chÝnh trÞ thÕ giíi204, ®·
nhÊn m¹nh mét sù thùc mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt lµ: quèc tÕ ho¸ t− b¶n liªn minh gi÷a nh÷ng tÇng líp trªn, Ýt ng−êi, cña giai cÊp v«
kh«ng m¶y may lo¹i trõ ®−îc cuéc ®Êu tranh ngµy cµng kÞch liÖt gi÷a s¶n víi tÇng líp tiÓu thÞ d©n, - tøc lµ nh÷ng tÇng líp ®−îc
t− b¶n çc n−íc ®Ó tranh giµnh quyÒn lùc, tranh giµnh ¶nh h−ëng, h−ëng c¬m thõa canh cÆn do ®Æc quyÒn cña bän t− b¶n d©n
tranh giµnh “®a sè cæ phÇn” (tr. 161) vµ y v¹ch ra r»ng c«ng nh©n sÏ bÞ
téc n−íc “hä” mang l¹i, - nh»m chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n,
l«i cuèn vµo cuéc ®Êu tranh ngµy cµng kÞch liÖt ®ã (tr. 175). QuyÓn
s¸ch nµy ®Ò th¸ng M−êi 1913, nh−ng t¸c gi¶ nãi hÕt søc râ rµng vÒ “lîi chèng l¹i quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ ¸p bøc nãi chung. Hai lµ,
Ých cña çc nhµ t− b¶n” (tr. 157), coi ®ã lµ nguyªn nh©n g©y ra çc cuéc néi dung t− t−ëng vµ chÝnh trÞ cña hai trµo l−u nµy còng vÉn
chiÕn tranh hiÖn nay; vµ nãi r»ng vÊn ®Ò “xu h−íng d©n téc” ®· trë lµ mét. Ba lµ, nãi chung sù ph©n chia tr−íc ®©y nh÷ng ng−êi
thµnh “mÊu chèt” cña chñ nghÜa x· héi (tr. 176), r»ng çc chÝnh phñ
x· héi chñ nghÜa, - sù ph©n chia nµy lµ ®Æc ®iÓm cña thêi ®¹i
kh«ng viÖc g× ph¶i sî nh÷ng biÓu hiÖn quèc tÕ chñ nghÜa cña nh÷ng
ng−êi d©n chñ – x· héi (tr. 177), v× thùc ra nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· cña Quèc tÕ II (1889 - 1914), - thµnh ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ
héi ngµy cµng cã nhiÒu s¾c th¸i d©n téc (tr. 103, 110, 176). Chñ nghÜa x· ph¸i çch m¹ng, lµ mét sù ph©n chia phï hîp víi sù ph©n chia
héi quèc tÕ sÏ th¾ng, nÕu nã lµm cho c«ng nh©n tho¸t khái ¶nh h−ëng míi thµnh nh÷ng ng−êi s«-vanh vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ
cña chñ nghÜa d©n téc, v× chØ dùa vµo b¹o lùc th× kh«ng lµm ®−îc g× c¶,
nghÜa.
nh−ng chñ nghÜa x· héi sÏ thÊt b¹i, nÕu t×nh c¶m d©n téc th¾ng thÕ
(tr. 173 – 174). Muèn tin ch¾c r»ng luËn ®iÓm sau lµ ®óng, cÇn ph¶i nhí
mét nguyªn t¾c lµ trong khoa häc x· héi (còng gièng nh− trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, tøc nh÷ng ng−êi ®−îc
khoa häc nãi chung), ph¶i nghiªn cøu nh÷ng hiÖn t−îng phæ coi lµ ®¹i biÓu cña nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn ®· tæ chøc l¹i
biÕn, chø kh«ng ph¶i nh÷ng sù kiÖn ç biÖt. H·y lÊy vÝ dô 10 ®¶ng vµo th¸ng Giªng 1912.
n−íc ë ch©u ¢u: §øc, Anh, Nga, ý, Hµ-lan, Thuþ-®iÓn, Bun-ga- ë ý, ®¶ng thuÇn tuý c¬ héi chñ nghÜa ë BÝt-x«-la-ti vµ phe
ri, Thuþ-sÜ, Ph¸p, BØ. Trong 8 n−íc ®Çu, sù ph©n chia míi lò ®· trë thµnh ®¶ng s«-vanh. §¹i biÓu cho chñ nghÜa quèc tÕ lµ
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa (c¨n cø vµo chç hä cã lµ quèc tÕ ®¶ng c«ng nh©n. QuÇn chóng c«ng nh©n ñng hé ®¶ng nµy; cßn
chñ nghÜa hay kh«ng) phï hîp víi sù ph©n chia cò (c¨n cø vµo bän c¬ héi chñ nghÜa, çc nghÞ viªn, nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n th×
chç hä cã lµ c¬ héi chñ nghÜa hay kh«ng): ë §øc, tê “NguyÖt san ñng hé chñ nghÜa s«-vanh. ë ý, ng−êi ta cã thÓ tù do lùa chän
x· héi chñ nghÜa” (“Sozialistische Monatshefte”), thµnh tr× cña trong vßng nhiÒu th¸ng, vµ viÖc lùa chän nµy kh«ng ph¶i lµm
chñ nghÜa c¬ héi, ®· trë thµnh thµnh tr× cña chñ nghÜa s«-vanh. mét çch ngÉu nhiªn, mµ tuú theo sù kh¸c nhau vÒ ®Þa vÞ x· héi
Nh÷ng t− t−ëng quèc tÕ chñ nghÜa ®Òu ®−îc ph¸i cùc t¶ ñng cña quÇn chóng v« s¶n vµ cña nh÷ng tÇng líp tiÓu t− s¶n.
hé. ë Anh, §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh cã gÇn 3/7 ng−êi quèc tÕ ë Hµ-lan, ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa cña T¬-run-xt¬-ra, nãi
chñ nghÜa (theo thèng kª gÇn ®©y, 66 phiÕu t¸n thµnh nghÞ
chung, gi÷ th¸i ®é ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa s«-vanh (kh«ng nªn
quyÕt quèc tÕ chñ nghÜa, 84 phiÕu chèng), cßn trong khèi
m¾c lõa v× thÊy r»ng ë Hµ-lan, bän t− s¶n nhá vµ t− s¶n lín
nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa (tøc lµ C«ng ®¶ng + ph¸i Pha-
®Æc biÖt c¨m thï n−íc §øc, mét n−íc s½n sµng “nuèt t−¬i” hä
biªng + §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp), th× nh÷ng ng−êi theo chñ
dÔ dµng h¬n c¶). Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa triÖt ®Ó,
nghÜa quèc tÕ chiÕm kh«ng ®Çy 1/7 *. ë Nga, h¹t nh©n c¬ b¶n
thµnh thËt, nhiÖt t×nh vµ kiªn ®Þnh ®Òu thuéc ®¶ng m¸c-xÝt,
cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa, tøc lµ tê “B×nh minh cña
®øng ®Çu lµ Goãc-t¬ vµ Pan-nª-cóc. ë Thuþ-®iÓn, l·nh tô cña
chóng ta” thuéc ph¸i thñ tiªu, ®· trë thµnh h¹t nh©n c¬ b¶n
bän c¬ héi chñ nghÜa lµ Bran-tinh tá vÎ tøc giËn vÒ viÖc ng−êi
cña nh÷ng ng−êi s«-vanh. Plª-kha-nèp cïng víi A-lÕch-xin-
ta buéc téi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc lµ ph¶n béi, cßn
xki lµm rÇm ré h¬n, nh−ng dï chØ lµ do kinh nghiÖm trong n¨m
n¨m tõ 1910 ®Õn 1914, chóng ta còng ®· biÕt r»ng hä kh«ng l·nh tô ph¸i t¶ lµ H¬-glung l¹i tuyªn bè r»ng trong sè nh÷ng
thÓ tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn mét çch cã hÖ thèng ng−êi thuéc ph¸i m×nh, cã nh÷ng ng−êi ®ang nh×n nhËn ®óng
trong quÇn chóng ë Nga ®−îc. H¹t nh©n c¬ b¶n cña nh÷ng nh− vËy (xem b¸o “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 36). ë Bun-ga-
ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë Nga lµ ph¸i “Sù thËt” vµ ®¶ng ®oµn ri, ph¸i “che-xni-¸c”, kÎ thï cña chñ nghÜa c¬ héi, ®· ®¨ng bµi
____________ trªn c¬ quan ng«n luËn cña hä (“Thêi míi”205) buéc téi nh÷ng
*
Th−êng th−êng, ng−êi ta chØ so s¸nh mét m×nh “§¶ng c«ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc lµ ®· “lµm nh÷ng viÖc bÈn thØu”. ë
nh©n ®éc lËp” víi “§¶ng x· héi chñ nghÜa Anh”. Nh− vËy lµ kh«ng Thuþ-sÜ nh÷ng ng−êi ñng hé tªn c¬ héi chñ nghÜa Gr©y-lÝch cã
®óng. Chóng ta kh«ng nªn chØ nh×n h×nh thøc tæ chøc, mµ kh«ng chó ý muèn biÖn hé cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc (xem
ý ®Õn b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Chóng ta h·y xem nh÷ng tê b¸o hµng
ngµy: cã hai tê - mét tê (“Daily Herald”) thuéc §¶ng x· héi chñ
c¬ quan ng«n luËn cña hä: tê “D©n quyÒn” ë Xuy-rÝch), tr¸i l¹i,
nghÜa Anh, vµ tê kia (“Daily Citizen”) thuéc khèi c¬ héi chñ nghÜa. nh÷ng ng−êi cïng ph¸i víi R. Grim, cÊp tiÕn h¬n, ®· biÕn tê
Nh÷ng tê b¸o hµng ngµy nãi lªn c«ng t¸c thùc tÕ cña viÖc tuyªn b¸o ë BÐc-n¬ (“Berner Tagwacht”) thµnh c¬ quan ng«n luËn
truyÒn, cæ ®éng vµ tæ chøc. cña ph¸i t¶ §øc. Trong 10 n−íc th× chØ cã hai n−íc, Ph¸p vµ
BØ, lµ thuéc ngo¹i lÖ, nh−ng ngay c¶ ë hai n−íc ®ã, chóng ta chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n, lµ nh÷ng ng−êi truyÒn b¸ ¶nh
cßn thÊy r»ng, thùc ra kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nh÷ng ng−êi h−ëng cña giai cÊp ®ã, nh÷ng tay ch©n cña giai cÊp ®ã trong
theo chñ nghÜa quèc tÕ, mµ chØ cã ®iÒu lµ hä qu¸ mÒm yÕu vµ phong trµo c«ng nh©n. Khi tªn c¬ héi chñ nghÜa Duy-®¬-cum,
n¶n lßng ®Õn cùc ®iÓm (mét phÇn nµo lµ do nh÷ng nguyªn næi tiÕng theo kiÓu £-r«-xt¬-r¸t, ®· tá râ cho ng−êi ta thÊy çi
nh©n hoµn toµn dÔ hiÓu); chóng ta kh«ng nªn quªn lµ b¶n th©n ch©n lý x· héi, giai cÊp Êy, th× nhiÒu ng−êi l−¬ng thiÖn ®Òu
Va-li-¨ng ®· thõa nhËn trong b¸o “L'HumanitÐ” lµ «ng ta ®· söng sèt. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ Plª-kha-nèp
nhËn ®−îc cña ®éc gi¶ nhiÒu th− cã khuynh h−íng quèc tÕ b¾t ®Çu chØ trÝch Duy-®¬-cum, nh−ng chØ cÇn Van-®Ðc-ven-®¬,
chñ nghÜa, nh−ng «ng ch−a hÒ ®¨ng toµn v¨n mét bøc nµo Xam-ba vµ Plª-kha-nèp soi g−¬ng lµ hä còng sÏ thÊy trong
lªn b¸o c¶! g−¬ng cã ®ñ bÊy nhiªu Duy-®¬-cum víi mét bé mÆt d©n téc
Nãi chung, nÕu xÐt ®Õn nh÷ng trµo l−u vµ khuynh h−íng, h¬i kh¸c nhau mµ th«i. Nh÷ng ng−êi trong Ban chÊp hµnh
ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng chÝnh çnh c¬ héi trung −¬ng cña ®¶ng §øc (“phoãc-stan”), lµ nh÷ng ng−êi t¸n
chñ nghÜa trong chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u lµ çnh ®· ph¶n d−¬ng Cau-xky vµ ®−îc Cau-xky t¸n d−¬ng l¹i, véi vµng
béi chñ nghÜa x· héi vµ ®· chuyÓn sang chñ nghÜa s«-vanh. Søc tuyªn bè mét çch thËn träng, khiªm tèn vµ lÔ phÐp (kh«ng
m¹nh cña chñ nghÜa c¬ héi, çi cã vÎ lµ søc m¹nh toµn n¨ng cña nªu tªn Duy-®¬-cum) lµ hä “kh«ng ®ång ý” víi ®−êng lèi cña
nã trong çc ®¶ng chÝnh thøc do ®©u mµ cã? Cau-xky rÊt giái Duy-®¬-cum.
trong viÖc ®Ò ra nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö, ®Æc biÖt lµ khi nãi ®Õn ThËt nùc c−êi, v× thùc ra, trong chÝnh s¸ch thùc tÕ cña §¶ng
vÊn ®Ò cæ La-m· vµ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c t−¬ng tù, kh«ng d©n chñ - x· héi §øc th× trong giê phót quyÕt ®Þnh, mét m×nh
qu¸ gÇn gòi víi ®êi sèng thùc tÕ; nh−ng hiÖn nay, khi sù viÖc Duy-®¬-cum còng m¹nh h¬n mét tr¨m Ha-d¬ vµ Cau-xky
liªn quan ®Õn b¶n th©n m×nh th× Cau-xky l¹i gi¶ nh©n gi¶ nghÜa (gièng nh− mét m×nh t¹p chÝ “B×nh minh cña chóng ta” còng
lµm ra vÎ kh«ng hiÓu g× vÒ vÊn ®Ò ®ã. Nh−ng sù viÖc ®· s¸ng m¹nh h¬n tÊt c¶ mäi trµo l−u cña khèi Bruy-xen lµ nh÷ng trµo
nh− ban ngµy. Çi ®em l¹i søc m¹nh to lín cho bän c¬ héi chñ l−u ®ang sî ph¶i chia rÏ víi t¹p chÝ ®ã).
nghÜa vµ bän s«-vanh, chÝnh lµ sù liªn minh cña chóng víi giai T¹i sao vËy? ChÝnh lµ v× ®»ng sau Duy-®¬-cum cã giai cÊp t−
cÊp t− s¶n, víi çc chÝnh phñ vµ çc bé tæng tham m−u. ë n−íc s¶n, chÝnh phñ vµ bé tæng tham m−u cña mét c−êng quèc.
Nga chóng ta, ng−êi ta rÊt th−êng quªn mÊt ®iÒu ®ã vµ cho r»ng Chóng ñng hé chÝnh s¸ch cña Duy-®¬-cum b»ng ®ñ mäi çch,
bän c¬ héi chñ nghÜa lµ mét bé phËn cña çc ®¶ng x· héi chñ vµ ph¸ ho¹i chÝnh s¸ch cña nh÷ng ®èi thñ cña Duy-®¬-cum
nghÜa, r»ng trong nh÷ng ®¶ng nµy, tr−íc ®©y vµ sau nµy lu«n b»ng ®ñ mäi çch, kÓ c¶ b»ng nhµ tï vµ b¾n giÕt. TiÕng nãi cña
lu«n bao giê còng cã hai çnh cùc ®oan, r»ng chung quy l¹i lµ Duy-®¬-cum ®−îc b¸o chÝ t− s¶n ph¸t hµnh hµng triÖu b¶n
ph¶i tr¸nh cã th¸i ®é “cùc ®oan”, v.v. vµ v.v., nh− tÊt c¶ nh÷ng t¸c truyÒn ®i kh¾p n¬i (còng gièng nh− tiÕng nãi cña Van-®Ðc-ven-
phÈm tÇm th−êng cña nh÷ng ng−êi phi-li-xtanh ®· viÕt. ®¬, Xam-ba, Plª-kha-nèp), cßn tiÕng nãi cña nh÷ng ®èi thñ cña
Trong thùc tÕ, bän c¬ héi chñ nghÜa, tuy vÒ h×nh thøc, lµ Duy-®¬-cum th× kh«ng thÓ nµo nghe thÊy trªn b¸o chÝ c«ng
thuéc çc ®¶ng c«ng nh©n, nh−ng tuyÖt nhiªn kh«ng v× khai ®−îc, v× trong thÕ giíi nµy cã mét c¬ quan kiÓm duyÖt
thÕ mµ vÒ mÆt kh¸ch quan, chóng kh«ng ph¶i lµ ®éi qu©n qu©n sù!
Mäi ng−êi ®Òu ®ång ý r»ng chñ nghÜa c¬ héi kh«ng ph¶i lµ môc n¸t cña Lª-ghin ― Duy-®¬-cum ― Cau-xky ― Ha-d¬ - Sai-
mét hiÖn t−îng ngÉu nhiªn, kh«ng ph¶i lµ mét téi lçi, mét sù s¬ ®ª-man vµ bÌ lò*.
suÊt, mét sù ph¶n béi cña nh÷ng ç nh©n riªng lÎ nµo, mµ lµ s¶n Cho nªn Monitor, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, ®· v« ý
phÈm x· héi cña c¶ mét thêi ®¹i lÞch sö. Nh−ng kh«ng ph¶i lµ ®Ó lé mét sù thËt lÞch sö rÊt s©u s¾c trong tê t¹p chÝ b¶o thñ
tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ngÉm nghÜ kü vÒ ý nghÜa cña sù thËt Êy. “Niªn gi¸m Phæ” 207, khi h¾n nãi r»ng nÕu ®¶ng d©n chñ - x·
Chñ nghÜa c¬ héi ®−îc chÕ ®é hîp ph¸p nu«i d−ìng. Nh÷ng héi hiÖn nay nghiªng vÒ h÷u th× thËt lµ cã h¹i cho nh÷ng
®¶ng c«ng nh©n vµo thêi kú 1889 - 1914 ph¶i lîi dông chÕ ®é ng−êi c¬ héi chñ nghÜa (xin ®äc lµ: cho giai cÊp t− s¶n), v×
hîp ph¸p t− s¶n. Khi x¶y ra khñng ho¶ng th× ph¶i chuyÓn vµo khi Êy c«ng nh©n sÏ bá r¬i ®¶ng d©n chñ - x· héi. Nh÷ng
c«ng t¸c bÝ mËt (nh−ng kh«ng thÓ nµo chuyÓn nh− thÕ ®−îc ng−êi c¬ héi chñ nghÜa (vµ giai cÊp t− s¶n) cÇn cã chÝnh çi
nÕu kh«ng cã mét nghÞ lùc vµ quyÕt t©m m¹nh mÏ nhÊt, phèi ®¶ng hiÖn nay, çi ®¶ng ®ang liªn hîp c¶ ph¸i h÷u lÉn
hîp víi c¶ mét lo¹t m−u kÕ qu©n sù). Muèn ng¨n c¶n kh«ng ph¸i t¶, çi ®¶ng mµ ®¹i biÓu chÝnh thøc lµ Cau-xky, ng−êi
cho chuyÓn nh− vËy, chØ cÇn mét Duy-®¬-cum còng ®ñ, v× tÊt cã thÓ ®iÒu hoµ bÊt cø çi g× b»ng nh÷ng c©u l−u lo¸t vµ
c¶ “thÕ giíi cò” - ®©y lµ nãi theo lèi nãi lÞch sö triÕt häc - ®Òu “hoµn toµn m¸c-xÝt”. Tr−íc mÆt nh©n d©n, quÇn chóng vµ
ñng hé h¾n, vµ nãi theo lèi nãi chÝnh trÞ thùc tiÔn th× lµ v× Duy- c«ng nh©n, th× nãi chñ nghÜa x· héi vµ çch m¹ng, nh−ng viÖc
®¬-cum tr−íc ®©y vµ sau nµy vÉn lu«n lu«n tiÕt lé cho giai cÊp lµm l¹i lµ chñ nghÜa Duy-®¬-cum, nghÜa lµ trong mäi giê phót
t− s¶n biÕt tÊt c¶ nh÷ng kÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña kÎ thï giai cÊp khñng ho¶ng nghiªm träng th× ch¹y theo giai cÊp t− s¶n.
cña giai cÊp t− s¶n. Chóng t«i nãi: mäi giê phót khñng ho¶ng, v× kh«ng nh÷ng
Sù thùc lµ toµn bé §¶ng d©n chñ - x· héi ë §øc (c¶ ë Ph¸p vµ lµ trong lóc chiÕn tranh mµ c¶ trong mäi cuéc b·i c«ng chÝnh
ë çc n−íc kh¸c còng ®Òu nh− vËy) chØ lµm nh÷ng ®iÒu mµ ____________
*
Duy-®¬-cum võa ý hoÆc nh÷ng ®iÒu mµ Duy-®¬-cum cã thÓ ViÖc x¶y ra tr−íc ngµy bá phiÕu cã ý nghÜa lÞch sö, ngµy 4 th¸ng T¸m,
lµ mét viÖc hÕt søc ®iÓn h×nh. §¶ng chÝnh thøc ®· che ®Ëy sù viÖc nµy
dung nhËn ®−îc. Cßn bÊt cø viÖc nµo kh¸c ®Òu kh«ng thÓ lµm
b»ng nh÷ng c©u gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña nhµ ®−¬ng côc: v× ®a sè ®· quyÕt
c«ng khai ®−îc. TÊt c¶ nh÷ng g× lµ trung thùc, thùc sù x· héi chñ ®Þnh, nªn mu«n ng−êi nh− mét ®Òu bá phiÕu t¸n thµnh. Nh−ng St¬-r¬-
nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc th× ®Òu nh»m chèng l¹i ben ®· v¹ch mÆt sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ã vµ nãi râ sù thËt trong t¹p chÝ
nh÷ng trung t©m cña ®¶ng ®ã, phít Ban chÊp hµnh trung −¬ng “Die Internationale”. Lóc ®ã trong ®¶ng ®oµn d©n chñ – x· héi cã hai ph¸i,
vµ C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng ®ã, vi ph¹m kû luËt hai ph¸i nµy ®Òu mang s½n mét tèi hËu th−, nãi mét çch kh¸c, tøc lµ mét
nghÞ quyÕt cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i, nghÜa lµ cã tÝnh chÊt chia rÏ. Mét ph¸i lµ
cña tæ chøc, hµnh ®éng mét çch bÌ ph¸i víi danh nghÜa nh÷ng bän c¬ héi chñ nghÜa cã kho¶ng 30 ng−êi, ®· quyÕt ®Þnh dï sao còng bá
trung t©m Èn danh míi cña mét ®¶ng míi, còng Èn danh ch¼ng phiÕu t¸n thµnh; cßn ph¸i kia lµ ph¸i t¶ cã kho¶ng 15 ng−êi th× quyÕt ®Þnh
h¹n nh− lêi kªu gäi cña “ph¸i t¶” §øc ®¨ng trong tê “Berner – kh«ng kiªn quyÕt l¾m – bá phiÕu chèng. Khi “ph¸i gi÷a” hoÆc “ph¸i ®Çm
Tagwacht” ngµy 31 th¸ng N¨m n¨m nay206 vËy. Trong thùc tÕ, lÇy”, nghÜa lµ ph¸i kh«ng cã mét lËp tr−êng nµo kiªn quyÕt c¶, bá phiÕu
theo bän c¬ héi chñ nghÜa, th× ph¸i t¶ bÞ ®¸nh b¹i hoµn toµn vµ… ®· ph¶i
mét chÝnh ®¶ng míi ®ang mäc ra, ®−îc cñng cè vµ ®−îc tæ
khuÊt phôc! Sù “nhÊt trÝ” cña §¶ng d©n chñ – x· héi §øc lµ hoµn toµn gi¶
chøc, ®ã lµ ®¶ng thËt sù c«ng nh©n, thËt sù d©n chñ - x· héi çch dèi; thùc tÕ, nã che ®Ëy çi viÖc kh«ng tr¸nh khái ph¶i khuÊt phôc ®èi víi
m¹ng, chø kh«ng ph¶i çi ®¶ng d©n téc - tù do chñ nghÜa giµ cçi, çc tèi hËu th− cña bän c¬ héi chñ nghÜa.
trÞ quan träng, c¶ n−íc §øc “phong kiÕn” còng nh− n−íc Anh chÝnh s¸ch cña ®¶ng c«ng nh©n theo çi h−íng ®ã. Cuéc chiÕn
hoÆc n−íc Ph¸p lµ “nh÷ng n−íc cã chÕ ®é nghÞ viÖn vµ tù do”, tranh 1914 - 1915 lµ mét b−íc ngoÆt to lín trong lÞch sö, nªn
®Òu lËp tøc tuyªn bè thiÕt qu©n luËt d−íi tªn gäi nµy hay tªn th¸i ®é ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi kh«ng thÓ cø y nguyªn nh− cò
gäi kh¸c. BÊt kú ai cã ®Çu ãc lµnh m¹nh vµ trÝ nhí v÷ng vµng ®−îc n÷a. Ng−êi ta kh«ng thÓ xo¸ bá ®−îc çi ®· qua; ng−êi ta
®Òu kh«ng thÓ nghi ngê g× vÒ ®iÓm ®ã ®−îc. kh«ng thÓ xo¸ bá khái ý thøc cña c«ng nh©n, khái kinh nghiÖm
Tõ ®ã cã thÓ rót ra c©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò ®· nªu ra ë trªn: cña giai cÊp t− s¶n, còng nh− khái nh÷ng thµnh qu¶ chÝnh trÞ
®Êu tranh víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh nh− thÕ nµo? Chñ cña thêi ®¹i chóng ta nãi chung, çi sù thËt lµ bän c¬ héi chñ
nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi ®· hÕt søc chÝn nghÜa, trong giê phót khñng ho¶ng, ®· tá ra lµ h¹t nh©n cña
muåi, ®· hÕt søc ®−îc cñng cè vµ hÕt søc v« sØ trong thêi ®¹i nh÷ng phÇn tö thuéc ®¶ng c«ng nh©n ®· nh¶y sang phÝa giai
l©u dµi cña chñ nghÜa t− b¶n t−¬ng ®èi “hoµ b×nh”, ®· hÕt søc cÊp t− s¶n. Tr−íc chiÕn tranh, chñ nghÜa c¬ héi ― nÕu nh− nãi
râ rÖt vÒ mÆt t− t−ëng vµ chÝnh trÞ, ®· hÕt søc gÇn gòi víi giai trong ph¹m vi toµn bé ch©u ¢u ― cã thÓ nãi lµ ®ang ë tuæi
cÊp t− s¶n vµ çc chÝnh phñ, khiÕn cho kh«ng thÓ dung thø thanh niªn. ChiÕn tranh næ ra, nã ®· hoµn toµn trë thµnh ng−êi
cho trµo l−u Êy tån t¹i trong néi bé çc ®¶ng c«ng nh©n d©n lín, vµ ng−êi ta kh«ng tµi nµo tr¶ l¹i vÎ “ng©y th¬” vµ tuæi
chñ - x· héi ®−îc n÷a. NÕu ng−êi ta cßn cã thÓ võa lßng víi thanh niªn cho nã ®−îc. C¶ mét tÇng líp x· héi ®· chÝn muåi,
®Õ giµy máng vµ yÕu, khi ®i trªn nh÷ng hÌ phè v¨n minh cña ®ã lµ tÇng líp çc nghÞ viªn, nhµ b¸o, viªn chøc cña phong trµo
mét thµnh phè nhá, th× khi leo nói ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng c«ng nh©n, nh÷ng nh©n viªn cã ®Æc quyÒn vµ mét sè phÇn tö
dïng ®Õn ®Õ giµy ®inh dµy dÆn. Chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u trong giai cÊp v« s¶n; tÇng líp nµy liªn hîp víi giai cÊp t− s¶n
®· b−íc ra khái çi giai ®o¹n t−¬ng ®èi hoµ b×nh vµ bÞ h¹n chÕ d©n téc n−íc m×nh lµ giai cÊp tá ra hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®¸nh
trong ph¹m vi d©n téc nhá hÑp. Víi cuéc chiÕn tranh 1914 - gi¸ vµ “lµm cho nã thÝch øng”. Kh«ng thÓ quay ng−îc hoÆc ng¨n
1915, chñ nghÜa x· héi ®· b−íc vµo giai ®o¹n hµnh ®éng çch chÆn b¸nh xe lÞch sö l¹i ®−îc: cã thÓ vµ cÇn ph¶i dòng c¶m tiÕn
m¹ng, vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc n÷a r»ng viÖc hoµn toµn lªn tõ chç lµ nh÷ng tæ chøc dù bÞ, hîp ph¸p cña giai cÊp c«ng
®o¹n tuyÖt víi ph¸i c¬ héi, ®uæi nã ra khái çc ®¶ng c«ng nh©n, nh÷ng tæ chøc cßn bÞ chñ nghÜa c¬ héi chi phèi, ®Õn chç
nh©n, lµ mét viÖc cÊp thiÕt. thµnh nh÷ng tæ chøc çch m¹ng ― biÕt kh«ng tù giíi h¹n ë c«ng
LÏ cè nhiªn, tõ chç x¸c ®Þnh nh− vËy nh÷ng nhiÖm vô t¸c c«ng khai, cã kh¶ n¨ng ®Ò phßng chèng l¹i sù ph¶n béi c¬ héi
mµ thêi ®¹i míi trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi chñ nghÜa ― cña giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp tiÕn hµnh “®Êu tranh
trªn thÕ giíi ®· ®Ò ra cho chñ nghÜa x· héi, ng−êi ta vÉn ®Ó giµnh chÝnh quyÒn”, ®Êu tranh ®Ó lËt ®æ giai cÊp t− s¶n.
ch−a cã thÓ trùc tiÕp thÊy ®−îc r»ng, trong tõng n−íc, qu¸ Tõ ®ã ng−êi ta thÊy râ ®−îc tÊt c¶ sai lÇm trong çch
tr×nh nh÷ng ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi çch m¹ng nh×n cña nh÷ng ng−êi tù lµm lo¸ ý thøc cña m×nh vµ lµm
t¸ch ra khái nh÷ng ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n sÏ lo¸ ý thøc cña c«ng nh©n b»ng çch ®Æt vÊn ®Ò lµ cÇn ®èi
diÔn ra chÝnh lµ víi tèc ®é nµo vµ chÝnh lµ d−íi nh÷ng h×nh xö nh− thÕ nµo víi nh÷ng ng−êi cã uy thÕ trong Quèc tÕ
thøc g×. Nh−ng tõ ®ã, cÇn ph¶i thÊy râ r»ng sù chia rÏ Êy lµ II, tøc lµ víi Ghe-®¬, Plª-kha-nèp, Cau-xky, v.v.. Thùc ra,
kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái ®−îc vµ cÇn ph¶i h−íng toµn bé ë ®©y kh«ng cã mét vÊn ®Ò g× c¶: nÕu nh÷ng ng−êi Êy
kh«ng hiÓu ®−îc nhiÖm vô míi th× hä ph¶i ®øng sang mét bªn, çi gäi lµ “tµi liÖu cho nh÷ng ng−êi b¸o ço cña khu Ni-®Ðc-b¸c-
hoÆc lµ cø tiÕp tôc bÞ bän c¬ héi chñ nghÜa khèng chÕ nh− hiÖn nim” (mét vïng ngo¹i « BÐc-lanh) ― lµ mét b¶n tr×nh bµy quan
nay. NÕu nh÷ng ng−êi ®ã tù gi¶i tho¸t khái “sù khèng chÕ” th× ®iÓm cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc ph¸i t¶, tr×nh bµy
ch−a ch¾c hä sÏ gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i vÒ chÝnh trÞ, khi hä trë lêi kh¸ng nghÞ cña hä ®èi víi ®¶ng. Trong v¨n kiÖn ®ã, cã nãi
vÒ hµng ngò nh÷ng ng−êi çch m¹ng. DÇu sao th× còng thËt lµ r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng kh«ng dù kiÕn
v« lý, nÕu lÊy vÊn ®Ò t¸c dông cña ng−êi nµy hay ng−êi kh¸c ®Õn vµ kh«ng thÓ nµo dù kiÕn tr−íc ®−îc mét nh©n tè lµ:
mµ thay cho vÊn ®Ò ®Êu tranh cña çc trµo l−u vµ vÊn ®Ò sù “Toµn bé lùc l−îng cã tæ chøc cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ
thay ®æi vÒ thêi ®¹i trong phong trµo c«ng nh©n. cña çc c«ng ®oµn ®· ®øng vÒ phÝa çi chÝnh phñ ®ang tiÕn hµnh chiÕn
tranh, toµn bé lùc l−îng nµy ®· ®−îc dïng ®Ó bãp nghÑt nghÞ lùc çch
VIII m¹ng cña quÇn chóng” (tr. 34 trong s¸ch cña Lª-ghin).
§ã lµ mét ch©n lý tuyÖt ®èi. Trong v¨n kiÖn ®ã, lêi kh¼ng
Nh÷ng tæ chøc quÇn chóng hîp ph¸p cña giai cÊp c«ng
®Þnh sau ®©y còng ®óng:
nh©n, cã lÏ lµ ®Æc ®iÓm träng yÕu nhÊt cña çc ®¶ng x· héi chñ
nghÜa trong thêi kú Quèc tÕ II. Trong ®¶ng §øc, nh÷ng tæ chøc "ViÖc bá phiÕu cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi ngµy 4 th¸ng T¸m
nµy m¹nh nhÊt, vµ ë ®ã, cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915 ®· t¹o ra ®· chøng tá r»ng quan ®iÓm kia, dï cho nã ®· ¨n s©u ®Õn mÊy vµo
quÇn chóng ch¨ng n÷a, còng chØ cã thÓ më ra cho nã mét con ®−êng,
sù chuyÓn biÕn s©u s¾c nhÊt, vµ ®Æt vÊn ®Ò mét çch døt kho¸t nÕu nã kh«ng chÞu sù l·nh ®¹o cña ®¶ng cã kinh nghiÖm, nÕu nã
nhÊt. Râ rµng lµ chuyÓn sang hµnh ®éng çch m¹ng cã nghÜa lµ chèng l¹i ý chÝ cña çc c¬ quan ®¶ng, v−ît qua sù ph¶n kh¸ng cña
nh÷ng tæ chøc c«ng khai sÏ bÞ c¶nh s¸t gi¶i t¸n, vµ ®¶ng cò, kÓ ®¶ng vµ cña çc c«ng ®oµn" (nh− trªn).
tõ Lª-ghin ®Õn Cau-xky ®· hy sinh nh÷ng môc tiªu çch m¹ng
§ã lµ mét ch©n lý tuyÖt ®èi.
cña giai cÊp v« s¶n ®Ó gi÷ lÊy nh÷ng tæ chøc hîp ph¸p hiÖn
nay. Kh«ng sao cã thÓ phñ nhËn ®−îc ®iÒu Êy, sù thùc vÉn sê “NÕu ngµy 4 th¸ng T¸m, ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi lµm trßn
sê ra ®ã. Hä ®· b¸n quyÒn giai cÊp v« s¶n tiÕn hµnh çch m¹ng nhiÖm vô cña nã, th× cã lÏ lµ h×nh thøc bÒ ngoµi cña tæ chøc ®· bÞ ph¸
®Ó lÊy mét b¸t ch¸o hoa, tøc lµ nh÷ng tæ chøc hîp víi luËt c¶nh huû, nh−ng vÉn cßn l¹i mét tinh thÇn, çi tinh thÇn ®· cæ vò ®¶ng
trong thêi gian thi hµnh ®¹o luËt ®Æc biÖt, vµ ®· gióp ®¶ng kh¾c phôc
s¸t hiÖn nay.
tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n” (nh− trªn).
H·y lÊy quyÓn s¸ch cña Çc-l¬ Lª-ghin, l·nh tô nh÷ng
c«ng ®oµn d©n chñ - x· héi §øc: “T¹i sao nh÷ng viªn chøc Trong quyÓn s¸ch cña m×nh, Lª-ghin viÕt r»ng ®¸m “l·nh tô”
cña çc c«ng ®oµn ph¶i tham gia nhiÒu h¬n n÷a vµo sinh tù x−ng lµ nhµ l·nh ®¹o, viªn chøc cña c«ng ®oµn, ®−îc Lª-
ho¹t néi bé cña ®¶ng?” (BÐc-lanh, 1915) lµm vÝ dô. §ã lµ b¶n ghin triÖu tËp ®Õn ®Ó nghe b¸o ço cña m×nh, ®· c−êi Çm c¶ lªn
b¸o ço do t¸c gi¶ ®äc ngµy 27 th¸ng Giªng 1915 trong ®¹i khi nghe ®Õn ®iÓm ®ã. Hä lÊy lµm buån c−êi, khi nghe nãi lµ
héi viªn chøc cña phong trµo c«ng ®oµn. Trong khi b¸o ço, trong thêi kú khñng ho¶ng, cã thÓ vµ cÇn ph¶i thµnh lËp nh÷ng
Lª-ghin ®· ®äc mét v¨n kiÖn ®¸ng chó ý mµ sau nµy h¾n tæ chøc çch m¹ng bÊt hîp ph¸p (gièng nh− trong thêi kú thi
cho in l¹i trong quyÓn s¸ch cña h¾n vµ còng chØ cã thÕ th× hµnh ®¹o luËt ®Æc biÖt). Vµ Lª-ghin, con chã gi÷ nhµ trung
c¬ quan kiÓm duyÖt qu©n sù míi cho phÐp. V¨n kiÖn ®ã ― thµnh nhÊt cña giai cÊp t− s¶n, ®· vç ngùc gµo to:
“§ã lµ mét t− t−ëng râ rµng cã tÝnh chÊt v« chÝnh phñ: ph¸ huû çc nh÷ng l·nh tô bÞ bän c¬ héi chñ nghÜa nguyÒn rña lµ v« chÝnh
tæ chøc, ®Ó cho quÇn chóng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. T«i kh«ng cßn hoµi nghi phñ chñ nghÜa, míi lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trung
g× n÷a, ®ã thùc lµ mét t− t−ëng v« chÝnh phñ chñ nghÜa”.
thùc...
Nh÷ng tªn ®Çy tí cña giai cÊp t− s¶n, nh÷ng tªn tù x−ng lµ Chóng ta h·y lÊy qu©n ®éi hiÖn ®¹i lµm vÝ dô. §ã lµ mét
l·nh tô cña nh÷ng tæ chøc d©n chñ - x· héi cña giai cÊp c«ng mÉu mùc rÊt tèt vÒ tæ chøc. Tæ chøc Êy së dÜ tèt, chØ lµ v× nã rÊt
nh©n, ®ång thanh h« lín: “§óng qu¸!” (nh− trªn, tr. 37). linh ho¹t, ®ång thêi cã thÓ lµm cho hµng triÖu ng−êi cã mét ý
§ã lµ mét c¶nh t−îng rÊt ®¸ng chó ý. Nh÷ng ng−êi nµy ®· chÝ thèng nhÊt. H«m nay, hµng triÖu ng−êi Êy h·y cßn ë nhµ
bÞ chÕ ®é hîp ph¸p t− s¶n lµm h− háng vµ ®Çn ®én ®Õn nçi hä hä, ph©n t¸n ë kh¾p n¬i trong n−íc. Ngµy mai, khi cã lÖnh
thËm chÝ kh«ng thÓ hiÓu ®−îc r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng tæ chøc ®éng viªn, hä sÏ ®Õn tËp hîp ë ®Þa ®iÓm ®· ®Þnh. H«m nay, hä
kh¸c, bÊt hîp ph¸p, ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh çch m¹ng. ë trong çc chiÕn hµo, cã khi mÊy th¸ng liÒn. Ngµy mai ®©y, tæ
Nh÷ng ng−êi ®ã ®· ®i ®Õn chç t−ëng t−îng r»ng h×nh nh− chøc l¹i ®éi ngò, hä sÏ tiÕn lªn xung phong. H«m nay, hä lËp
nh÷ng c«ng ®oµn hîp ph¸p ®−îc c¶nh s¸t cho phÐp thµnh lËp, ®−îc kú c«ng trong khi tr¸nh bom, ®¹n. Ngµy mai ®©y, hä sÏ
lµ mét giíi h¹n kh«ng ®−îc v−ît qua; r»ng trong thêi kú khñng lËp ®−îc nh÷ng kú c«ng trong cuéc chiÕn ®Êu gi¸p mÆt víi kÎ
ho¶ng, th× duy tr× nh÷ng c«ng ®oµn nh− vËy lµm c«ng ®oµn ®Þch. H«m nay, nh÷ng ®¬n vÞ tiÒn tiªu cña hä ch«n m×n; ngµy
l·nh ®¹o, nãi chung lµ cã thÓ ®−îc! §ã lµ biÖn chøng sinh ®éng mai, theo sù chØ dÉn cña çc phi c«ng bay trªn kh«ng, hä sÏ di
cña chñ nghÜa c¬ héi: sù ph¸t triÓn ®¬n thuÇn cña çc c«ng ®oµn chuyÓn ®i hµng mÊy chôc vÐc-xta. §óng, ®ã lµ mét tæ chøc, khi
hîp ph¸p, thãi quen ®¬n gi¶n cña nh÷ng kÎ phi-li-xtanh ngê mµ hµng triÖu ng−êi v× cïng mét môc ®Ých, cã cïng mét ý chÝ,
nghÖch nh−ng tèt bông chØ ®ãng khung trong viÖc gi÷ sæ s¸ch, ®ang thay ®æi h×nh thøc liªn hÖ vµ h×nh thøc ho¹t ®éng cña hä,
®· lµm cho nh÷ng kÎ tiÓu thÞ d©n tèt bông Êy, trong giê phót thay ®æi ®Þa ®iÓm ho¹t ®éng vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña hä,
nguy biÕn, trë thµnh nh÷ng kÎ ph¶n béi, ph¶n phóc, nh÷ng kÎ thay ®æi dông cô vµ vò khÝ cho phï hîp víi t×nh h×nh ®ang
bãp nghÑt nghÞ lùc çch m¹ng cña quÇn chóng. Vµ ®ã kh«ng thay ®æi vµ víi nh÷ng yªu cÇu cña ®Êu tranh.
ph¶i lµ ®iÒu ngÉu nhiªn. ChuyÓn sang tæ chøc çch m¹ng lµ mét Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n chèng l¹i giai cÊp t−
sù cÇn thiÕt; hoµn c¶nh lÞch sö míi ®ßi hái ph¶i lµm nh− vËy; s¶n còng nh− vËy. H«m nay, t×nh thÕ kh«ng ph¶i lµ t×nh thÕ çch
thêi ®¹i hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ®ßi hái ph¶i m¹ng, kh«ng cã ®iÒu kiÖn lµm cho quÇn chóng sôc s«i vµ n©ng
lµm nh− vËy; nh−ng b−íc chuyÓn nµy, chØ cã v−ît qua ®Çu cao tÝnh tÝch cùc cña hä; h«m nay, ng−êi ta giao cho anh mét l¸
nh÷ng l·nh tô cò, nh÷ng kÎ ®· bãp nghÑt nghÞ lùc çch m¹ng, phiÕu bÇu cö, - anh h·y cÇm lÊy nã, ph¶i biÕt çch tæ chøc ®Ó
v−ît qua ®Çu çi ®¶ng cò vµ ph¸ bá nã ®i, th× míi thùc hiÖn dïng nã ®¸nh l¹i kÎ thï cña m×nh, chø kh«ng ph¶i ®Ó ®−a vµo
®−îc. nghÞ viÖn, vµo nh÷ng chøc vÞ bÐo bë, çi bän ng−êi v× sî tï ®µy
Nh−ng bän tiÓu thÞ d©n ph¶n çch m¹ng dÜ nhiªn sÏ mµ cø muèn b¸m lÊy chç ngåi cña chóng. Ngµy mai, ng−êi ta
gµo lªn: “chñ nghÜa v« chÝnh phñ!” ― gièng nh− tªn c¬ héi t−íc cña anh l¸ phiÕu bÇu cö, giao cho anh sóng tr−êng vµ ®¹i
chñ nghÜa £. §a-vÝt ®· gµo thÐt vÒ “chñ nghÜa v« chÝnh b¸c b¾n nhanh kiÓu míi nhÊt, - anh h·y cÇm lÊy nh÷ng dông cô
phñ”, khi m¾ng nhiÕc Çc-l¬ LiÕp-nÕch. ë §øc ch¾c lµ chØ cã b¾n giÕt vµ ph¸ ho¹i Êy, ®õng cã nghe theo bän ng−êi rªn rØ ®a sÇu
®a c¶m, sî chiÕn tranh; trªn ®êi nµy, h·y cßn qu¸ nhiÒu nh÷ng nhót nh¸t. Cau-xky thùc ra ñng hé vµ biÖn hé cho viÖc bän Lª-
çi cÇn ph¶i tiªu diÖt ®i b»ng sóng ®¹n ®Ó gi¶i phãng cho giai ghin tõ bá mét çch hÌn nh¸t hµnh ®éng çch m¹ng, nh−ng
cÊp c«ng nh©n; vµ nÕu sù c¨m giËn vµ lßng tuyÖt väng cña quÇn Cau-xky ®· lµm viÖc ®ã mét çch kÝn ®¸o, kh«ng tuyªn bè râ
chóng t¨ng lªn, nÕu t×nh thÕ çch m¹ng h×nh thµnh, anh ph¶i rµng, mµ nÊp sau nh÷ng c©u nãi bãng giã, mét mÆt th× ca tông
chuÈn bÞ thµnh lËp nh÷ng tæ chøc míi vµ sö dông nh÷ng dông Lª-ghin, mÆt kh¸c l¹i ca tông nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña
cô b¾n giÕt vµ ph¸ ho¹i v« cïng cã lîi Êy, ®Ó chèng l¹i chÝnh ng−êi Nga. Nh÷ng ng−êi Nga chóng ta th−êng thÊy chØ cã ph¸i
phñ n−íc anh vµ giai cÊp t− s¶n n−íc anh. tù do lµ cã th¸i ®é nh− vËy ®èi víi ng−êi çch m¹ng mµ th«i:
Cè nhiªn, ®ã kh«ng ph¶i lµ viÖc dÔ. Nã ®ßi hái nh÷ng c«ng ph¸i tù do lu«n lu«n s½n sµng thõa nhËn lßng “dòng c¶m” cña
t¸c chuÈn bÞ gian khæ. Nã ®ßi hái nh÷ng hy sinh to lín. §ã lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng, nh−ng ®ång thêi hä còng kh«ng v×
mét ph−¬ng thøc tæ chøc vµ ®Êu tranh míi, cÇn ph¶i häc; bÊt cø çi g× mµ tõ bá s¸ch l−îc v« cïng c¬ héi chñ nghÜa cña
kh«ng cã sai lÇm vµ thÊt b¹i th× kh«ng thÓ giµnh ®−îc khoa häc. hä. Nh÷ng ng−êi çch m¹ng tù träng sÏ kh«ng tiÕp nhËn “sù
Quan hÖ gi÷a ph−¬ng thøc ®Êu tranh giai cÊp Êy víi viÖc tham t¸n thµnh” cña Cau-xky, vµ sÏ tøc giËn mµ vøt bá çch ®Æt vÊn
gia tuyÓn cö còng gièng nh− quan hÖ gi÷a xung phong víi viÖc ®Ò nh− vËy. NÕu thùc sù lµ tr−íc ®©y kh«ng cã t×nh thÕ çch
®iÒu binh, hµnh qu©n hay viÖc n»m trong chiÕn hµo. Trong lÞch m¹ng, nÕu kh«ng cÇn thiÕt ph¶i tuyªn truyÒn hµnh ®éng çch
sö, ph−¬ng thøc ®Êu tranh Êy rÊt Ýt khi ®−îc ghi vµo ch−¬ng m¹ng, th× hµnh vi cña ng−êi Nga vµ ng−êi XÐc-bi-a lµ sai lÇm,
tr×nh nghÞ sù hµng ngµy, nh−ng tr¸i l¹i, ý nghÜa vµ hËu qu¶ cña vµ s¸ch l−îc cña hä lµ kh«ng ®óng. Çc hiÖp sÜ nh− Cau-xky vµ
nã kÐo dµi hµng chôc n¨m. Nh÷ng ngµy mµ ng−êi ta cã thÓ vµ Lª-ghin cø viÖc can ®¶m mµ ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh ®i, hä cø
ph¶i sö dông nh÷ng ph−¬ng thøc ®Êu tranh nh− thÕ lµ nh÷ng viÖc nãi th¼ng ra ®i.
ngµy cã gi¸ trÞ b»ng hµng 20 n¨m cña nh÷ng thêi kú lÞch sö NÕu s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga vµ
kh¸c. XÐc-bi-a ®¸ng ®−îc “t¸n thµnh”, th× biÖn hé cho thø s¸ch l−îc
... H·y so s¸nh C. Cau-xky víi C. Lª-ghin: tr¸i ng−îc h¼n, tøc lµ s¸ch l−îc cña çc ®¶ng “lín m¹nh” ë §øc,
Cau-xky viÕt: “Chõng nµo ®¶ng h·y cßn nhá yÕu th× bÊt cø mét sù Ph¸p, v.v., lµ mét viÖc kh«ng ®−îc phÐp lµm, lµ cã téi. “HËu
ph¶n ®èi nµo chèng chiÕn tranh còng ®Òu lµ hµnh ®éng dòng c¶m vÒ qu¶ thùc tÕ”, së dÜ Cau-xky cè ý dïng mÊy ch÷ tèi nghÜa ®ã,
mÆt tuyªn truyÒn... hµnh ®éng gÇn ®©y cña çc ®ång chÝ Nga vµ XÐc- chÝnh lµ ®Ó che ®Ëy çi ch©n lý gi¶n ®¬n nµy: nh÷ng chÝnh ®¶ng
bi-a ®· ®−îc mäi ng−êi t¸n thµnh. §¶ng cµng lín m¹nh, vµ trong lín vµ m¹nh sî chÝnh phñ gi¶i t¸n nh÷ng tæ chøc cña hä, tÞch
nh÷ng ®éng c¬ cña nghÞ quyÕt cña ®¶ng, nÕu nh÷ng chñ tr−¬ng tuyªn
thu quü cña hä, b¾t l·nh tô cña hä. Nh− vËy lµ Cau-xky biÖn hé
truyÒn cµng xen lÉn víi sù tÝnh to¸n ®Õn hËu qu¶ thùc tÕ, th× cµng khã
lµm cho hai ®éng c¬ cã ®Þa vÞ ngang nhau; thÕ mµ ta l¹i kh«ng thÓ coi cho sù ph¶n béi chñ nghÜa x· héi, b»ng çch viÖn ®Õn nh÷ng
nhÑ ®éng c¬ nµo ®−îc c¶. Do ®ã, chóng ta cµng lín m¹nh, th× trong “hËu qu¶ thùc tÕ” kh«ng tèt cña s¸ch l−îc çch m¹ng. Nh− vËy,
mçi t×nh thÕ phøc t¹p míi, cµng dÔ x¶y ra nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a h¸ ch¼ng ph¶i lµ chµ ®¹p lªn chñ nghÜa M¸c hay sao?
chóng ta víi nhau” (“Chñ nghÜa quèc tÕ vµ chiÕn tranh”, tr. 30). NÕu kh«ng, chóng ta sÏ bÞ b¾t! ― ng−êi ta nãi ®Êy lµ lêi
Nh÷ng luËn ®iÖu ®ã cña Cau-xky chØ kh¸c víi luËn tuyªn bè, t¹i héi nghÞ c«ng nh©n BÐc-lanh, cña mét trong
®iÖu cña Lª-ghin ë chç lµ chóng cã tÝnh chÊt ®¹o ®øc gi¶ vµ sè nghÞ viªn d©n chñ - x· héi ®· bá phiÕu vµo ngµy 4 th¸ng
T¸m, t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh. Vµ c«ng nh©n ®· hÐt lªn 1914, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ®· chøng
tr¶ lêi l¹i: “hõ, bÞ b¾t th× cã g× lµ xÊu?”. minh lµ vÊn ®Ò Êy cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc. NghÞ viªn c«ng nh©n
NÕu kh«ng cã tÝn hiÖu nµo kh¸c ®Ó lµm cho quÇn chóng Mu-ra-nèp, ng−êi ®· cã mét th¸i ®é ®óng ®¾n h¬n nh÷ng
c«ng nh©n §øc vµ Ph¸p cã tinh thÇn çch m¹ng vµ cã ý nghÜa ng−êi kh¸c tr−íc toµ ¸n vµ ®· bÞ chÕ ®é Nga hoµng ®µy ®i Xi-
lµ cÇn thiÕt ph¶i chuÈn bÞ hµnh ®éng çch m¹ng, th× viÖc mét bi-ri, ®· v¹ch râ r»ng ngoµi çi chñ nghÜa nghÞ tr−êng bé
nghÞ viªn bÞ b¾t v× mét bµi diÔn v¨n dòng c¶m, sÏ cã t¸c dông tr−ëng chñ nghÜa ra (kÓ tõ Hen-®Ðc-x¬n, Xam-ba, Van-®Ðc-ven-
tèt ch¼ng kh¸c g× mét lêi hiÖu triÖu nh÷ng ng−êi v« s¶n çc b¬ ®Õn Duy-®¬-cum vµ Sai-®ª-man, hä còng ®Òu hoµn toµn lµ
n−íc ®oµn kÕt l¹i ®Ó lµm c«ng t¸c çch m¹ng. Sù ®oµn kÕt Êy bän “bé tr−ëng chñ nghÜa” c¶, chØ cã ®iÒu lµ ng−êi ta kh«ng ®Ó
kh«ng ph¶i dÔ dµng: chÝnh nh÷ng nghÞ viªn, ®øng ë trªn vµ bao cho hä ®i qu¸ phßng ®îi mµ th«i!), cßn cã chñ nghÜa nghÞ
qu¸t ®−îc toµn bé chÝnh s¸ch, cµng ph¶i chñ ®éng. tr−êng bÊt hîp ph¸p vµ çch m¹ng n÷a. H·y ®Ó cho C«-xèp-
Kh«ng cø lµ trong lóc chiÕn tranh, mµ ch¾c ch¾n lµ trong bÊt xki vµ P«-t¬-rª-xèp t¸n tông çi chñ nghÜa nghÞ tr−êng “ch©u
cø lóc nµo mµ t×nh thÕ chÝnh trÞ trë nªn gay g¾t (ch−a nãi lóc ¢u” cña bän t«i tí, hoÆc thÝch øng víi chñ nghÜa ®ã, - cßn
quÇn chóng cã mét hµnh ®éng çch m¹ng nµo ®ã), chÝnh phñ chóng ta cø nh¾c ®i nh¾c l¹i m·i cho c«ng nh©n râ r»ng çi chñ
cña nh÷ng n−íc t− s¶n tù do nhÊt lu«n lu«n ®em nh÷ng viÖc nghÜa hîp ph¸p Êy, çi chñ nghÜa d©n chñ - x· héi Êy cña bän
gi¶i t¸n çc tæ chøc hîp ph¸p, tÞch thu quü, b¾t l·nh tô vµ tÊt c¶ Lª-ghin, Cau-xky, Sai-®ª-man chØ lµ hoµn toµn ®¸ng khinh bØ.
nh÷ng “hËu qu¶ thùc tÕ” kh¸c t−¬ng tù ra ®Ó ®e do¹. ThÕ th× lµm
thÕ nµo? Dùa vµo ®ã mµ biÖn hé cho bän c¬ héi chñ nghÜa, nh− IX
Cau-xky ®· lµm hay sao? Nh−ng, nh− vËy cã nghÜa lµ ca tông
viÖc çc ®¶ng d©n chñ - x· héi biÕn thµnh nh÷ng ®¶ng c«ng Chóng ta h·y kÕt luËn.
nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa. Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II biÓu hiÖn næi bËt nhÊt trong viÖc
§èi víi mét ng−êi x· héi chñ nghÜa th× chØ cã thÓ cã mét sè ®«ng çc ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc ë ch©u ¢u ph¶n
kÕt luËn: chñ nghÜa hîp ph¸p thuÇn tuý, chñ nghÜa hîp béi mét çch hÌn h¹ niÒm tin cña hä vµ nh÷ng nghÞ quyÕt mµ
ph¸p cña çc ®¶ng “ë ch©u ¢u” ®· hÕt thêi vµ do sù ph¸t hä ®· trÞnh träng th«ng qua ë Stót-ga vµ Ba-l¬. Nh−ng sù ph¸
triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong giai ®o¹n tiÒn ®Õ quèc chñ s¶n Êy, sù ph¸ s¶n chøng tá chñ nghÜa c¬ héi ®· th¾ng lîi hoµn
nghÜa, ®· trë thµnh c¬ së cña chÝnh s¸ch c«ng nh©n cña giai toµn, çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®· chuyÓn biÕn thµnh nh÷ng
cÊp t− s¶n. CÇn ph¶i bæ sung chñ nghÜa ®ã b»ng mét c¬ së ®¶ng c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa, sù ph¸ s¶n Êy chØ lµ
bÊt hîp ph¸p, mét tæ chøc bÊt hîp ph¸p, mét c«ng t¸c d©n kÕt qu¶ cña toµn bé thêi kú lÞch sö cña Quèc tÕ II tõ cuèi thÕ kû
chñ - x· héi bÊt hîp ph¸p, ®ång thêi còng kh«ng v× thÕ mµ XIX ®Õn ®Çu thÕ kû XX. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña thêi
bá bÊt cø mét vÞ trÝ hîp ph¸p nµo. Lµm thÕ nµo thùc hiÖn ®¹i qu¸ ®é nµy, - tõ lóc çc cuéc çch m¹ng t− s¶n vµ çch m¹ng
®−îc ®iÒu ®ã, - kinh nghiÖm sÏ chØ dÉn chóng ta, miÔn lµ ta d©n téc ë T©y ¢u chÊm døt ®Õn lóc b¾t ®Çu næ ra nh÷ng cuéc
cã ý muèn ®i theo con ®−êng ®ã, miÔn lµ ta nhËn thøc ®−îc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, - ®· sinh ra vµ nu«i d−ìng chñ
sù cÇn thiÕt cña con ®−êng ®ã. Trong nh÷ng n¨m 1912 - nghÜa c¬ héi. ë mét sè n−íc ch©u ¢u, chóng ta thÊy, trong thêi kú
®ã, cã sù chia rÏ trong phong trµo c«ng nh©n vµ x· héi chñ kh«ng tøc giËn quay l−ng l¹i çi h¹ng “ng−êi cã quyÒn uy” Êy
nghÜa, sù chia rÏ ®ã, nãi chung, lµ do ng−êi th× t¸n thµnh ®−êng ®−îc bän Duy-®¬-cum vµ Sai-®ª-man hÕt lßng b¶o vÖ.
lèi c¬ héi chñ nghÜa, ng−êi th× kh«ng (ë Anh, ý, Hµ-lan, Bun- QuÇn chóng v« s¶n ― cã lÏ lµ gÇn 9/10 líp ng−êi l·nh ®¹o cò
ga-ri, Nga); ë mét sè n−íc kh¸c (§øc, Ph¸p, BØ, Thuþ-®iÓn, cña hä ®· nh¶y sang phÝa giai cÊp t− s¶n - ®· bÞ ph©n t¸n vµ bÊt
Thuþ-sÜ), ®ang diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh l©u dµi vµ dai d¼ng lùc tr−íc sù hoµnh hµnh cña chñ nghÜa s«-vanh, tr−íc sù ¸p chÕ
gi÷a çc trµo l−u vÒ cïng vÊn ®Ò ®ã. Khñng ho¶ng do cuéc ®¹i cña nh÷ng luËt qu©n sù vµ cña c¬ quan kiÓm duyÖt qu©n sù.
chiÕn g©y nªn, ®· xÐ toang tÊm mµn che phñ, quÐt s¹ch nh÷ng Nh−ng t×nh thÕ çch m¹ng kh¸ch quan do chiÕn tranh t¹o ra,
khu«n s¸o cò, chÝch vì çi nhät ®· chÝn tõ l©u, vµ ®· chØ râ cho ngµy cµng ph¸t triÓn s©u réng, nhÊt ®Þnh sÏ t¹o nªn tinh thÇn
thÊy r»ng vai trß thËt sù cña chñ nghÜa c¬ héi lµ lµm b¹n ®ång çch m¹ng, sÏ rÌn luyÖn vµ gi¸o dôc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi v« s¶n
minh cña giai cÊp t− s¶n. §iÒu rÊt cÇn thiÕt hiÖn nay lµ, vÒ mÆt −u tó vµ gi¸c ngé nhÊt. Mét sù biÕn ®æi nhanh chãng vÒ t©m
tæ chøc, ph¶i hoµn toµn t¸ch h¼n nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ tr¹ng cña quÇn chóng kh«ng nh÷ng cã thÓ x¶y ra mµ h¬n n÷a
nghÜa Êy ra khái çc ®¶ng c«ng nh©n. Trong thêi ®¹i ®Õ quèc ngµy cµng ch¾c ch¾n x¶y ra, gièng nh− sù biÕn ®æi ®· diÔn ra ë
chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®Ó cho trong cïng mét ®¶ng l¹i cã c¶ Nga vµo ®Çu n¨m 1905 do “chñ nghÜa Ga-p«n”208 g©y ra, khi mµ
nh÷ng ng−êi tiÒn phong cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng, lÉn bän chØ trong kho¶ng mÊy th¸ng vµ thËm chÝ ®«i khi chØ mÊy tuÇn,
nh÷ng tÇng líp v« s¶n l¹c hËu lËp nªn mét ®¹o qu©n m¹nh
quý téc nöa tiÓu thÞ d©n cña giai cÊp c«ng nh©n, lµ bän ®ang
hµng triÖu ng−êi ®i theo ®éi tiªn phong çch m¹ng cña giai cÊp
®−îc h−ëng nh÷ng mÈu ®Æc quyÒn do ®Þa vÞ “c−êng quèc lín”
v« s¶n. Kh«ng thÓ biÕt ch¾c ®−îc r»ng mét phong trµo çch
®em l¹i cho d©n téc “cña chóng”. HiÖn nay, çi lý luËn cò rÝch vÒ
m¹ng m¹nh mÏ cã sÏ ph¸t triÓn ngay Ýt l©u sau cuéc chiÕn tranh
chñ nghÜa c¬ héi, coi ®ã lµ mét “s¾c th¸i hîp ph¸p” trong mét
nµy hay trong thêi gian chiÕn tranh, v.v., hay kh«ng, nh−ng v«
®¶ng thèng nhÊt, vµ kh«ng cã tÝnh chÊt “cùc ®oan”, lµ mét sù
luËn thÕ nµo th× còng chØ cã c«ng t¸c theo h−íng ®ã míi ®¸ng
lõa dèi xÊu xa nhÊt ®èi víi c«ng nh©n, mét ch−íng ng¹i to lín
®−îc gäi lµ c«ng t¸c x· héi chñ nghÜa. Çi khÈu hiÖu tæng hîp
nhÊt ®èi víi phong trµo c«ng nh©n. Chñ nghÜa c¬ héi c«ng
vµ chØ ®¹o c«ng t¸c nµy, gióp cho viÖc tËp hîp vµ ®oµn kÕt
khai, mµ quÇn chóng c«ng nh©n míi thÊy ®· ghª tëm ngay,
nh÷ng ng−êi muèn gióp cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp
th× kh«ng ®¸ng sî vµ Ýt cã h¹i nh− çi thø lý luËn trung dung v« s¶n chèng l¹i chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh, ®ã lµ
®ã, çi lý luËn dïng nh÷ng c©u kÖ m¸c-xÝt ®Ó biÖn hé cho thùc khÈu hiÖu néi chiÕn.
tiÔn c¬ héi chñ nghÜa, dïng mét lo¹t nh÷ng lêi nguþ biÖn ®Ó ë Nga, viÖc nh÷ng phÇn tö v« s¶n d©n chñ - x· héi çch
chøng minh r»ng hµnh ®éng çch m¹ng lµ kh«ng hîp thêi, v.v.. m¹ng hoµn toµn t¸ch khái nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa
§¹i biÓu næi tiÕng nhÊt cña lý luËn ®ã, ®ång thêi l¹i lµ mét tiÓu t− s¶n, lµ mét viÖc ®· ®−îc toµn bé lÞch sö cña phong
ng−êi cã quyÒn uy næi tiÕng nhÊt trong Quèc tÕ II, tøc lµ Cau- trµo c«ng nh©n chuÈn bÞ. Kh«ng nãi ®Õn ®o¹n lÞch sö ®ã,
xky, ®· tá ra lµ mét nhµ ®¹o ®øc gi¶ h¹ng nhÊt vµ lµ mét tay lªn tiÕng ph¶n ®èi “chñ nghÜa bÌ ph¸i”, lµm cho b¶n th©n
cã biÖt tµi trong viÖc b«i nhä chñ nghÜa M¸c. Trong ®¶ng §øc, m×nh kh«ng hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh thùc tÕ cña viÖc thµnh lËp
víi sè ®¶ng viªn mét triÖu ng−êi, kh«ng mét ng−êi d©n chñ - ra ®¶ng v« s¶n ë Nga, mét ®¶ng ®· ®−îc h×nh thµnh qua
x· héi nµo t−¬ng ®èi trung thµnh, tù gi¸c vµ çch m¹ng, mµ l¹i cuéc ®Êu tranh kÐo dµi trong nhiÒu n¨m víi chñ nghÜa c¬ héi
®ñ çc lo¹i, ― nh− vËy lµ lµm h¹i ®Õn phong trµo c«ng nh©n. ®Õn møc nh÷ng ®¹i biÓu cõ nhÊt cña nã kh«ng ngít chèng l¹i
Trong tÊt c¶ nh÷ng c−êng quèc “lín” tham gia cuéc chiÕn tranh chÝnh s¸ch cña nhãm “B×nh minh cña chóng ta”. Cßn nhãm nµy ―
hiÖn nay, chØ cã n−íc Nga, trong thêi gian gÇn ®©y, lµ ®· tr¶i lµ nhãm duy nhÊt ®· tiÕn hµnh mét c«ng t¸c cã hÖ thèng trong
qua mét cuéc çch m¹ng: néi dung t− s¶n cña cuéc çch m¹ng quÇn chóng trong 5 - 6 n¨m gÇn ®©y ®Ó chèng l¹i chÝnh ®¶ng
nµy, trong ®ã giai cÊp v« s¶n gi÷ mét vai trß quyÕt ®Þnh, kh«ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, - ®· trë thµnh, trong
thÓ kh«ng g©y ra sù ph©n liÖt cña phong trµo c«ng nh©n thµnh cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915, mét ph¸i x· héi - s«-vanh! H¬n
nh÷ng trµo l−u t− s¶n vµ v« s¶n. Trong suèt c¶ mét thêi gian n÷a, ®iÒu nµy l¹i x¶y ra ë mét n−íc mµ trong ®ã h·y cßn cã chÕ
chõng hai m−¬i n¨m (tõ 1894 ®Õn 1914), trong ®ã §¶ng d©n chñ - ®é chuyªn chÕ, trong ®ã çch m¹ng t− s¶n cßn hoµn toµn ch−a
x· héi Nga tån t¹i víi tÝnh çch lµ mét tæ chøc cã liªn hÖ víi hoµn thµnh vµ 43% d©n sè ®ang ¸p bøc sè ®«ng nh÷ng d©n téc
phong trµo c«ng nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng (chø kh«ng ph¶i “dÞ chñng”. Sù ph¸t triÓn theo kiÓu “ch©u ¢u”, - tøc lµ mét sè
chØ lµ mét trµo l−u t− t−ëng nh− håi 1883 - 1894), cuéc ®Êu tÇng líp tiÓu t− s¶n nµo ®ã, nhÊt lµ nh÷ng phÇn tö trÝ thøc vµ
tranh vÉn diÔn ra gi÷a nh÷ng trµo l−u çch m¹ng v« s¶n víi mét dóm c«ng nh©n quý téc ®−îc “h−ëng” nh÷ng ®Æc quyÒn do
nh÷ng trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n. “Chñ nghÜa kinh tÕ” ®Þa vÞ “c−êng quèc lín” ®em l¹i cho d©n téc “m×nh” ― còng
cña thêi kú 1894 - 1902, kh«ng chót nghi ngê g× n÷a, lµ mét trµo kh«ng thÓ kh«ng xuÊt hiÖn ë Nga.
l−u thuéc lo¹i sau209. NhiÒu lý lÏ vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ t− t−ëng Giai cÊp c«ng nh©n vµ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
cña chñ nghÜa ®ã, - viÖc bãp mÐo chñ nghÜa M¸c nh− “kiÓu Xt¬- së dÜ ®· cã ®−îc mét s¸ch l−îc “quèc tÕ chñ nghÜa”, nghÜa lµ
ru-vª”, viÖc viÖn ®Õn “quÇn chóng” ®Ó biÖn hé cho chñ nghÜa c¬ mét s¸ch l−îc ch©n chÝnh çch m¹ng vµ triÖt ®Ó çch m¹ng, lµ
héi, v.v., - gièng mét çch l¹ lïng víi thø chñ nghÜa M¸c tÇm do toµn bé qu¸ tr×nh lÞch sö cña nã.
th−êng hiÖn nay cña Cau-xky, Cu-nèp, Plª-kha-nèp vµ bÌ lò.
Nh¾c l¹i cho thÕ hÖ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ngµy nay biÕt
nh÷ng tê b¸o tr−íc kia nh− tê “T− t−ëng c«ng nh©n” vµ t¹p chÝ P. S. Khi bµi nµy ®· ®−a in th× çc b¸o ®· ®¨ng b¶n “tuyªn
“Sù nghiÖp c«ng nh©n”210 ®Ó so s¸nh víi con ng−êi Cau-xky ng«n” cña Cau-xky vµ Ha-d¬ cïng ®øng tªn víi BÐc-stanh, hä
hiÖn nay, lµ mét nhiÖm vô rÊt cã Ých. thÊy r»ng quÇn chóng nghiªng vÒ t¶, nªn hiÖn nay hä còng s½n
“Chñ nghÜa men-sª-vÝch” cña thêi kú sau (1903 - 1908) sµng “gi¶ng hoµ” víi ph¸i t¶, lÏ cè nhiªn lµ víi ®iÒu kiÖn vÉn
kh«ng nh÷ng ®· trùc tiÕp kÕ thõa “chñ nghÜa kinh tÕ”, vÒ t− duy tr× “hoµ b×nh” ®−îc víi bän Duy-®¬-cum211. ThËt ®óng lµ
t−ëng, mµ c¶ vÒ tæ chøc n÷a. Trong cuéc çch m¹ng Nga, Mädchen für alle!
s¸ch l−îc cña nã, vÒ kh¸ch quan, cã nghÜa lµ sù phô thuéc
cña giai cÊp v« s¶n vµo giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, vµ
biÓu hiÖn nh÷ng xu h−íng c¬ héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n. §Õn
thêi kú tiÕp sau ®ã (1908 - 1914), khi çi nhãm chñ yÕu cña
trµo l−u men-sª-vÝch ®· ®Î ra trµo l−u thñ tiªu, th× ý
nghÜa giai cÊp cña trµo l−u men-sª-vÝch ®· trë nªn râ rÖt
331 332 V.I.Lª-nin
çc n−íc d©n chñ, ë çc n−íc qu©n phiÖt vµ ë çc n−íc kh«ng
cã chÕ ®é qu©n dÞch, thùc chÊt cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh
®Òu gièng nhau; mÆt kh¸c, çc ®Æc ®iÓm ®ã gióp chóng ta c¨n
cø vµo çc sù viÖc ®Ó nhËn xÐt ý nghÜa cña chÝnh s¸ch tho¶ hiÖp
víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, chÝnh s¸ch nµy biÓu hiÖn ra
ch¼ng h¹n, ë sù t¸n d−¬ng khÈu hiÖu hoµ b×nh, v.v..
BiÓu hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt cña chñ nghÜa c¬ héi vµ cña chÝnh
Chñ nghÜa hoµ b×nh ë Anh
s¸ch c«ng nh©n kiÓu ph¸i tù do, kh«ng nghi ngê g× c¶, ®ã lµ
vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh “Héi Pha-biªng”. B¹n ®äc h·y xem tËp th− cña M¸c vµ ¡ng-
ghen göi cho Doãc-ghª (cã hai b¶n dÞch ra tiÕng Nga)212, b¹n sÏ
Cho ®Õn nay, quyÒn tù do chÝnh trÞ ë Anh vÉn v« cïng réng thÊy ®−îc çi ®Þnh nghÜa xuÊt s¾c cña ¡ng-ghen vÒ héi ®ã, «ng
r·i h¬n ë çc n−íc ch©u ¢u kh¸c. Giai cÊp t− s¶n ë n−íc ®ã ®· gäi çc ngµi XÝt-n©y Ve-b¬ vµ ®ång bän lµ nh÷ng tªn gian
quen qu¶n lý vµ cã nghÖ thuËt qu¶n lý h¬n bÊt cø mét giai cÊp hïng t− s¶n ®ang t×m çch hñ ho¸ c«ng nh©n vµ lµm cho hä
t− s¶n nµo kh¸c. So víi çc n−íc kh¸c, mèi liªn hÖ gi÷a çc giai chÞu ¶nh h−ëng ph¶n çch m¹ng. Cã thÓ qu¶ quyÕt r»ng bÊt cø
cÊp ë ®ã ph¸t triÓn h¬n vµ, vÒ nhiÒu mÆt, râ rµng h¬n. ë ®ã,
mét l·nh tô nµo cã Ýt nhiÒu tr¸ch nhiÖm vµ uy tÝn trong Quèc tÕ
kh«ng thi hµnh chÕ ®é qu©n dÞch b¾t buéc, nªn nh©n d©n cã thÓ
II ®Òu kh«ng nh÷ng kh«ng bao giê cã ý muèn b¸c bá nhËn xÐt
tù do tá râ th¸i ®é cña m×nh ®èi víi chiÕn tranh h¬n theo nghÜa
®ã cña ¡ng-ghen, mµ thËm chÝ còng kh«ng bao giê tá ý nghi
lµ ai nÊy ®Òu cã quyÒn tù do kh«ng tßng qu©n; do ®ã chÝnh
ngê sù ®óng ®¾n cña nhËn xÐt ®ã.
phñ (ë Anh, chÝnh phñ chØ thuÇn tuý lµ mét uû ban qu¶n lý
H·y t¹m thêi g¸c lý luËn sang mét bªn vµ b©y giê chóng ta
c«ng viÖc cña giai cÊp t− s¶n) b¾t buéc ph¶i dèc søc ph¸t triÓn
h·y so s¸nh nh÷ng sù viÖc. Chóng ta sÏ thÊy r»ng trong thêi
nhiÖt t×nh “nh©n d©n” ®èi víi chiÕn tranh; vµ chÝnh phñ sÏ hoµn
gian chiÕn tranh, nh÷ng ng−êi thuéc Héi Pha-biªng (xem tuÇn
toµn kh«ng ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã nÕu kh«ng triÖt ®Ó söa ®æi l¹i
b¸o “The new Statesman”213 cña hä ch¼ng h¹n) vµ §¶ng d©n chñ -
çc luËt lÖ, nÕu quÇn chóng v« s¶n kh«ng hoµn toµn bÞ tan r· vÒ
x· héi §øc, kÓ c¶ Cau-xky, ®Òu cã mét hµnh vi hoµn toµn gièng
mÆt tæ chøc vµ bÞ mÊt tinh thÇn v× mét thiÓu sè c«ng nh©n cã
®Þa vÞ nhÊt, thµnh th¹o nhÊt, ®oµn kÕt trong çc nghiÖp ®oµn, ®· nhau. Bän nµo còng ®Òu biÖn hé trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cho chñ
ch¹y theo chÝnh s¸ch cña ph¸i tù do, tøc lµ cña giai cÊp t− s¶n. nghÜa x· héi - s«-vanh vµ trong khi biÖn hé nh− vËy, còng ®Òu
Çc c«ng liªn ë Anh tËp hîp gÇn 1/5 c«ng nh©n lµm thuª. PhÇn s½n sµng ®−a ra ®ñ mäi lêi lÏ ®−êng mËt, nh©n ®¹o, cã vÎ t¶, vÒ
lín l·nh tô cña çc c«ng liªn ®ã ®Òu thuéc ph¸i tù do vµ ®· tõ hoµ b×nh, vÒ gi¶i trõ qu©n bÞ, v.v. vµ v.v..
l©u M¸c gäi hä lµ bän tay sai cña giai cÊp t− s¶n. §ã lµ mét sù thËt hiÓn nhiªn, vµ kÕt luËn rót ra tõ ®ã, dï
TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã ë Anh gióp chóng ta, mét nã cã thÓ lµm cho nhiÒu ng−êi khã chÞu ®i n÷a, tÊt nhiªn vµ
mÆt, hiÓu ®−îc dÔ dµng h¬n thùc chÊt cña chñ nghÜa x· héi kh«ng chèi c·i ®−îc lµ nh− sau: trªn thùc tÕ, nh÷ng
- s«-vanh hiÖn nay, v× ë çc n−íc qu©n chñ chuyªn chÕ vµ ë ng−êi l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc hiÖn nay, kÓ c¶
Chñ nghÜa hßa b×nh ë Anh vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh 333 334 V.I.Lª-nin
Cau-xky, ®Òu lµ nh÷ng tªn tay sai cña giai cÊp t− s¶n hoµn HiÖp héi nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i tù do ë BÐc-ken-hÐt, ngµy 2
toµn cïng mét lo¹i nh− nh÷ng héi viªn cña Héi Pha-biªng mµ th¸ng M−êi 1914, göi th− b¸o cho M«-ren biÕt r»ng nh÷ng
tõ rÊt l©u ¡ng-ghen ®· gäi lµ tay sai cña giai cÊp t− s¶n. ng−êi thuéc ph¸i tù do kh«ng thÓ coi M«-ren lµ øng cö viªn cña
Nh÷ng ng−êi thuéc Héi Pha-biªng kh«ng thõa nhËn chñ m×nh n÷a, nãi ®óng ra, nh− thÕ lµ tuyªn bè khai trõ M«-ren
nghÜa M¸c, cßn Cau-xky vµ ®ång bän th× “thõa nhËn” chñ khái ®¶ng. Ngµy 14 th¸ng M−êi, M«-ren tr¶ lêi b»ng mét bøc
nghÜa M¸c, nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng lµm cho thùc chÊt cña vÊn th− mµ sau ®ã «ng ta ®· in ra thµnh s¸ch máng, d−íi nhan ®Ò lµ
“The outbreak of the war” (“ChiÕn tranh ®· næ ra nh− thÕ nµo”).
®Ò, cho chÝnh s¸ch cô thÓ, thay ®æi mét tÝ g×; ®iÒu ®ã chØ chøng
Trong cuèn s¸ch ®ã, còng nh− trong nhiÒu bµi b¸o kh¸c, M«-
tá r»ng ë mét sè t¸c gi¶, chÝnh kh¸ch, v.v., chñ nghÜa M¸c ®·
ren tè ço chÝnh phñ n−íc m×nh, chøng minh tÝnh chÊt dèi tr¸
biÕn thµnh chñ nghÜa Xt¬-ru-vª. Sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña hä
cña viÖc viÖn dÉn nh÷ng lêi cho r»ng viÖc vi ph¹m nÒn trung
kh«ng ph¶i lµ mét cè tËt ç nh©n; trong mét sè tr−êng hîp lËp cña BØ lµ nguyªn nh©n g©y ra chiÕn tranh, r»ng môc ®Ých
nµo ®ã, hä cã thÓ lµ nh÷ng ng−êi cha cã ®øc ®é g−¬ng mÉu cña chiÕn tranh lµ ph¸ huû chñ nghÜa ®Õ quèc Phæ, v.v. vµ v.v..
cña gia ®×nh. Sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña hä lµ kÕt qu¶ cña biÓu M«-ren bªnh vùc c−¬ng lÜnh cña “Héi gi¸m s¸t d©n chñ” lµ
hiÖn sai lÖch kh¸ch quan cña ®Þa vÞ x· héi cña hä: tù hä cho c−¬ng lÜnh chñ tr−¬ng hoµ b×nh, gi¶i trõ qu©n bÞ, dµnh cho mäi
m×nh lµ ®¹i biÓu cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng, nh−ng thùc ra d©n téc ®Òu cã quyÒn quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña m×nh b»ng
hä chØ lµ nh÷ng kÎ truyÒn b¸ trong giai cÊp v« s¶n nh÷ng t− tr−ng cÇu ý d©n, vµ chñ tr−¬ng gi¸m s¸t d©n chñ ®èi víi chÝnh
t−ëng t− s¶n, s«-vanh. s¸ch ®èi ngo¹i.
Nh÷ng ng−êi thuéc Héi Pha-biªng thµnh thËt vµ trung thùc TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá lµ vÒ mÆt ç nh©n, th× ®−¬ng
h¬n Cau-xky vµ ®ång bän, v× hä kh«ng høa hÑn ñng hé çch nhiªn M«-ren ®¸ng ®−îc ng−êi ta biÕt ¬n, v× «ng ta ®· biÓu lé
m¹ng; nh−ng ®øng vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ nãi, th× hä lµ cïng mét mèi c¶m t×nh thµnh thËt ®èi víi nÒn d©n chñ vµ ®· rêi bá giai
giuéc. cÊp t− s¶n s«-vanh ®Ó ®i theo giai cÊp t− s¶n hoµ b×nh chñ
V× “tõ cæ chÝ kim”, ë Anh vÉn cã tù do chÝnh trÞ, v× ë ®Êy, ®êi nghÜa. Khi M«-ren chøng minh b»ng nh÷ng sù viÖc r»ng chÝnh
sèng chÝnh trÞ nãi chung vµ nhÊt lµ giai cÊp t− s¶n ®Òu ph¸t phñ n−íc m×nh ®· lõa phØnh nh©n d©n b»ng çch tuyªn bè lµ
triÓn, nªn ë ®Êy, nh÷ng d− luËn t− s¶n thuéc mäi mµu s¾c ®Òu kh«ng cã nh÷ng hiÖp −íc bÝ mËt, trong khi thËt ra qu¶ lµ cã
nhanh chãng, dÔ dµng vµ tù do thÓ hiÖn ra d−íi h×nh thøc nh÷ng hiÖp −íc nh− vËy, - r»ng ngay tõ 1887 giai cÊp t− s¶n
nh÷ng tæ chøc chÝnh trÞ míi. Mét trong nh÷ng tæ chøc Êy lµ Anh ®· nhËn thøc hÕt søc râ rµng lµ trong tr−êng hîp cã chiÕn
“Héi gi¸m s¸t d©n chñ” (Union of De-mocratic Control). Th− ký tranh gi÷a §øc vµ Ph¸p th× nhÊt ®Þnh nÒn trung lËp cña BØ ph¶i
kiªm thñ quü cña héi lµ M«-ren (E. D. Morel), «ng nµy hiÖn nay bÞ vi ph¹m vµ giai cÊp ®ã ®· c−¬ng quyÕt b¸c bá mäi t− t−ëng
còng lµ céng t¸c viªn th−êng xuyªn cña tê “Labour Leader”, C¬ can thiÖp (lóc ®ã, §øc ch−a ph¶i lµ ®èi thñ nguy hiÓm!); - r»ng bän
quan ng«n luËn trung −¬ng cña “§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp”. Trong theo chñ nghÜa qu©n phiÖt ë Ph¸p, nh− ®¹i t¸ Bu-sª (Boucher),
mét thêi gian, nh©n vËt ®ã lµ øng cö viªn cña ®¶ng tù do chñ trong nhiÒu t¸c phÈm xuÊt b¶n tr−íc chiÕn tranh, ®· c«ng
nghÜa ë khu BÐc-ken-hÐt (Birkenhead). Ýt l©u sau khi chiÕn tranh khai thó nhËn nh÷ng kÕ ho¹ch cña chóng vÒ cuéc chiÕn tranh tÊn
næ ra, th× M«-ren ph¶n ®èi chiÕn tranh, nªn Ban chÊp hµnh cña
c«ng cña Ph¸p vµ cña Nga chèng l¹i n−íc §øc; - r»ng n¨m ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc kh¸c thÊy ®−îc néi dung
1911, ®¹i t¸ Rª-pinh-t¬n, chuyªn viªn qu©n sù cã uy tÝn ë thËt d−íi çi vá bÊt cø c©u s¸o rçng nµo (kÓ c¶ nh÷ng c©u s¸o
Anh, ®· thõa nhËn trªn b¸o chÝ lµ sù lín m¹nh vÒ lùc l−îng rçng “cã tÝnh chÊt m¸c-xÝt”). VÒ mÆt ®ã, cuèn “Chñ nghÜa x· héi
vò trang cña Nga sau 1905 lµ mét mèi ®e däa ®èi víi §øc; - vµ chiÕn tranh”, ph¸t hµnh tr−íc chiÕn tranh, do tê b¸o s«-vanh
khi M«-ren chøng minh tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, chóng ta kh«ng “Clarion” xuÊt b¶n, rÊt ®¸ng chó ý*. Cuèn s¸ch ®ã gåm mét
thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng M«-ren lµ mét ng−êi t− s¶n ch©n “b¶n tuyªn ng«n” chèng chiÕn tranh cña nhµ x· héi chñ nghÜa
thµnh vµ can ®¶m phi th−êng, «ng ta ®· kh«ng sî ®o¹n tuyÖt ng−êi Mü lµ Ðp-t«n Xin-cle (Upton Sinclair) th¶o ra vµ mét vµi
víi ®¶ng m×nh. bµi tr¶ lêi cña tªn s«-vanh R«-be BlÕt-spho (Blatchford), kÎ ®·
Nh−ng mäi ng−êi còng sÏ ®ång ý ngay r»ng M«-ren, tuy theo quan ®iÓm ®Õ quèc chñ nghÜa cña Hen-®man tõ l©u.
vËy, còng lµ mét ng−êi t− s¶n vµ nh÷ng c©u nãi cña «ng ta vÒ Xin-cle lµ mét nhµ x· héi chñ nghÜa cã t×nh c¶m vµ kh«ng
hoµ b×nh, vÒ gi¶i trõ qu©n bÞ vÉn lµ nh÷ng c©u trèng rçng, v× ®−îc rÌn luyÖn vÒ mÆt lý luËn. §Çy c¨m phÉn ®èi víi cuéc
nÕu kh«ng cã nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n chiÕn tranh s¾p x¶y ra vµ t×m ë chñ nghÜa x· héi con ®−êng
th× sÏ kh«ng thÓ cã c¶ hoµ b×nh d©n chñ lÉn gi¶i trõ qu©n bÞ. Vµ tho¸t khái chiÕn tranh, «ng ta ®Æt vÊn ®Ò “mét çch rÊt gi¶n dÞ”.
M«-ren, ng−êi hiÖn nay bÊt ®ång víi ph¸i tù do vÒ vÊn ®Ò chiÕn Xin-cle viÕt: “Ng−êi ta b¶o chóng ta r»ng phong trµo x· héi chñ
tranh, vÉn lµ ng−êi tù do chñ nghÜa trong tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nghÜa cßn rÊt yÕu, nªn chóng ta ph¶i ®îi cho phong trµo ®ã ph¸t triÓn
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ kh¸c. VËy th× t¹i sao trong khi ë §øc Cau- lªn ®·. Nh−ng sù ph¸t triÓn diÔn ra ë trong tim mäi ng−êi; chóng ta lµ
nh÷ng c«ng cô cña sù ph¸t triÓn, vµ nÕu chóng ta kh«ng ®Êu tranh th×
xky kho¸c çi m· m¸c-xÝt cho còng nh÷ng c©u s¸o rçng t− s¶n
sÏ kh«ng cã sù ph¸t triÓn nµo c¶. Ng−êi ta b¶o chóng ta r»ng phong
Êy vÒ hoµ b×nh vµ gi¶i trõ qu©n bÞ, th× ng−êi ta kh«ng nh×n thÊy trµo cña chóng ta” (phong trµo chèng chiÕn tranh) “sÏ bÞ ®Ì bÑp; nh−ng
®Êy lµ sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña Cau-xky mµ l¹i coi ®ã lµ thµnh t«i tin t−ëng s©u s¾c r»ng viÖc ®Ì bÑp bÊt cø mét cuéc næi dËy nµo cã
tÝch cña y? ChØ v× ë §øc mèi liªn hÖ chÝnh trÞ ph¸t triÓn yÕu vµ ë môc ®Ých ng¨n c¶n chiÕn tranh v× nh÷ng lý do nh©n ®¹o cao c¶, sÏ lµ
§øc kh«ng cã tù do chÝnh trÞ nªn ë §øc kh«ng thÓ thµnh lËp mét th¾ng lîi lín nhÊt mµ chñ nghÜa x· héi ch−a bao giê ®¹t ®−îc;
r»ng viÖc ®Ì bÑp ®ã sÏ khÝch ®éng l−¬ng t©m cña thÕ giíi v¨n minh vµ
®−îc mét çch nhanh chãng vµ dÔ dµng, nh− ë Anh, mét liªn
lay ®éng c«ng nh©n toµn thÕ giíi h¬n bao giê hÕt trong lÞch sö. Chóng
minh t− s¶n ñng hé hoµ b×nh vµ gi¶i trõ qu©n bÞ, theo nh− ta kh«ng nªn qu¸ sî cho phong trµo chóng ta, kh«ng nªn chó träng
c−¬ng lÜnh cña Cau-xky. qu¸ nhiÒu ®Õn sè l−îng vµ ®Õn vÎ bÒ ngoµi cña lùc l−îng. Mét ngh×n
VËy h·y thõa nhËn sù thùc lµ Cau-xky ®øng trªn lËp tr−êng ng−êi cã mét niÒm tin vµ mét lßng c−¬ng quyÕt nång nhiÖt th× m¹nh
cña mét nhµ t− s¶n hoµ b×nh chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i trªn lËp h¬n mét triÖu ng−êi ®· trë thµnh dÌ dÆt vµ ®¸ng kÝnh. Vµ ®èi víi
phong trµo x· héi chñ nghÜa th× kh«ng cã nguy c¬ nµo lín h¬n lµ nguy
tr−êng cña mét ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng. c¬ trë thµnh mét thiÕt chÕ cè ®Þnh”.
Nh÷ng sù biÕn mµ chóng ta ®ang tr¶i qua kh¸ lín, ®ñ cho Ai còng thÊy r»ng nh÷ng lêi ®ã lµ nh÷ng lêi ng©y th¬,
chóng ta cã can ®¶m nãi lªn sù thËt “bÊt kÓ lµ ai”. kh«ng cã suy nghÜ s©u s¾c vÒ mÆt lý luËn, nh−ng v« cïng
Vèn kh«ng −a nh÷ng lý luËn trõu t−îng vµ tù hµo vÒ ____________
ãc thùc tiÔn cña m×nh, ng−êi Anh th−êng ®Æt nh÷ng vÊn *
“Socialism and war”. “The Clarion Press”, 44. Warship Street,
®Ò chÝnh trÞ mét çch døt kho¸t h¬n, do ®ã gióp cho nh÷ng London E. C.
®óng, ngõa tr−íc viÖc tÇm th−êng ho¸ chñ nghÜa x· héi, vµ lµ tranh gi÷a çc trµo l−u trong néi bé chñ nghÜa ®ã, v× kh«ng
nh÷ng lêi kªu gäi ®Êu tranh çch m¹ng. ®Õm xØa ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn cho phÐp nh÷ng ho¹t ®éng çch
VËy BlÕt-spho tr¶ lêi Xin-cle nh− thÕ nµo? m¹ng cã thÓ ph¸t triÓn réng r·i khi cã t×nh thÕ çch m¹ng kh¸ch
BlÕt-spho nãi: chiÕn tranh lµ do lîi Ých cña bän t− b¶n vµ quan vµ cã mét tæ chøc çch m¹ng. Kh«ng thÓ thay thÕ ®iÒu ®ã
bän qu©n phiÖt g©y ra, ®iÒu ®ã lµ ®óng. T«i còng thiÕt tha b»ng “t×nh c¶m” ®−îc. Kh«ng thÓ dïng nh÷ng çch nãi khoa
mong muèn hoµ b×nh vµ mong muèn chñ nghÜa x· héi chiÕn tr−¬ng mµ lÈn tr¸nh cuéc ®Êu tranh gian khæ vµ kh«ng nh©n
th¾ng chñ nghÜa t− b¶n ch¼ng kÐm g× bÊt cø ng−êi x· héi chñ nh−îng gi÷a çc trµo l−u lín, c¬ héi chñ nghÜa vµ çch m¹ng, ë
nghÜa nµo kh¸c. Nh−ng Xin-cle sÏ kh«ng thuyÕt phôc ®−îc trong néi bé chñ nghÜa x· héi.
t«i, «ng ta sÏ kh«ng xo¸ bá ®−îc nh÷ng sù thËt b»ng nh÷ng BlÕt-spho nãi mét çch th¼ng th¾n vµ tiÕt lé lý lÏ bÝ mËt cña
“c©u nãi v¨n hoa vµ çch nãi khoa tr−¬ng cña «ng ta”. “B¹n Cau-xky vµ ®ång bän lµ nh÷ng ng−êi sî nãi sù thËt. BlÕt-spho
Xin-cle ¹, nh÷ng sù thËt ®Òu cøng ®Çu cøng cæ, vµ nguy c¬ nãi: chóng ta h·y cßn yÕu, cã thÕ th«i. Nh−ng do nãi ngay
do n−íc §øc g©y ra lµ mét sù thËt”. C¶ nh÷ng ng−êi x· héi th¼ng nh− vËy, nªn «ng ta ®· ®Ó lé râ vµ bãc trÇn chñ nghÜa c¬
chñ nghÜa §øc lÉn b¶n th©n chóng ta n÷a, ®Òu kh«ng ®ñ søc héi, chñ nghÜa s«-vanh cña «ng ta ra. ChØ nh×n qua còng thÊy
ng¨n c¶n chiÕn tranh. Xin-cle ®¸nh gi¸ qu¸ cao lùc l−îng cña ngay r»ng BlÕt-spho phôc vô cho giai cÊp t− s¶n vµ cho bän c¬
chóng ta. Chóng ta kh«ng ®oµn kÕt, kh«ng cã tiÒn, kh«ng cã héi chñ nghÜa. ¤ng ta võa thõa nhËn “sù yÕu ít” cña chñ nghÜa
vò khÝ, “kh«ng cã kû luËt”. Chóng ta chØ cßn çch lµ gióp ®ì
x· héi, l¹i võa tù m×nh lµm yÕu nã v× ®· tuyªn truyÒn cho
chÝnh phñ Anh t¨ng c−êng h¹m ®éi cña hä, v× ngoµi ra
chÝnh s¸ch ph¶n x· héi chñ nghÜa, t− s¶n.
kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã çch nµo kh¸c b¶o ®¶m ®−îc hoµ
Gièng hÖt nh− Xin-cle, nh−ng theo h−íng tr¸i ng−îc víi
b×nh n÷a.
Xin-cle, tøc theo kiÓu mét ng−êi nhót nh¸t chø kh«ng ph¶i mét
Tr−íc chiÕn tranh còng nh− tõ khi chiÕn tranh bïng næ,
chiÕn sÜ, mét ng−êi ph¶n béi chø kh«ng ph¶i mét ng−êi “dòng
ch−a bao giê nh÷ng ng−êi s«-vanh ë lôc ®Þa ch©u ¢u l¹i tá râ
c¶m phi th−êng”, BlÕt-spho còng coi th−êng nh÷ng ®iÒu kiÖn
th¸i ®é mét çch th¼ng th¾n nh− thÕ. Çi thÞnh hµnh nhÊt ë §øc
t¹o ra mét t×nh thÕ çch m¹ng.
lµ sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña Cau-xky vµ çi trß nguþ biÖn, chø
Nh−ng víi nh÷ng kÕt luËn thùc tiÔn cña m×nh, víi chÝnh
kh«ng ph¶i sù th¼ng th¾n; vµ Plª-kha-nèp th× còng thÕ. ChÝnh
v× vËy, nghiªn cøu nh÷ng mèi liªn hÖ hiÖn cã ë mét n−íc ph¸t s¸ch cña m×nh (tõ bá nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng, tõ chèi
triÓn h¬n lµ ®iÒu bæ Ých. ë ®Êy, ng−êi ta kh«ng thÓ lõa bÞp næi kh«ng tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ nh÷ng ho¹t ®éng ®ã), nhµ s«-
ai b»ng nh÷ng lêi nguþ biÖn vµ biÕm häa chñ nghÜa M¸c. Çc vanh tÇm th−êng BlÕt-spho hoµn toµn t©m ®Çu ý hîp víi Plª-
vÊn ®Ò ®Òu ®−îc ®Æt ra mét çch th¼ng th¾n h¬n vµ ch©n thËt kha-nèp vµ Cau-xky.
h¬n. Chóng ta h·y häc tËp ng−êi Anh “tiªn tiÕn”. Ngµy nay, nh÷ng danh tõ m¸c-xÝt ®−îc dïng ®Ó che
Xin-cle tá ra ng©y th¬ trong lêi kªu gäi cña m×nh, mÆc giÊu th¸i ®é hoµn toµn tõ bá chñ nghÜa M¸c; muèn lµ ng−êi
dï néi dung cña lêi kªu gäi ®ã v« cïng ®óng; ng©y th¬ v× m¸c-xÝt, th× ph¶i v¹ch trÇn “sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa m¸c-xÝt”
«ng ta coi th−êng sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi cã cña nh÷ng l·nh tô cña Quèc tÕ II, ph¶i dòng c¶m xem xÐt
tÝnh chÊt quÇn chóng trong mét nöa thÕ kû nay vµ cuéc ®Êu cuéc ®Êu tranh gi÷a hai trµo l−u trong néi bé chñ nghÜa x· héi,
Chñ nghÜa hßa b×nh ë Anh vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh 339 340
ph¶i suy nghÜ kü cµng nh÷ng vÊn ®Ò mµ cuéc ®Êu tranh ®ã ®Ò

ra. Tõ nh÷ng mèi liªn hÖ hiÖn hµnh ë Anh, nh÷ng mèi liªn hÖ
®· chØ cho chóng ta thÊy thùc chÊt m¸c-xÝt cña vÊn ®Ò, ta cã thÓ
rót ra kÕt luËn nh− thÕ, mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn nh÷ng danh tõ
m¸c-xÝt.
Ng−êi ta ®· kÕt hîp nh− thÕ nµo
ViÕt vµo th¸ng S¸u 1915
viÖc phôc vô ph¸i ph¶n ®éng
víi viÖc ®ãng çi trß d©n chñ?
§¨ng lÇn ®Çu ngµy 27 th¸ng B¶y Theo ®óng b¶n th¶o
1924 trªn b¸o “Sù thËt”, sè 169. TËp “N−íc Nga chê ®îi ®iÒu g× ë chiÕn tranh” (Pª-t¬-r«-gr¸t,
1915) do bän d©n chñ - lËp hiÕn xuÊt b¶n lµ mét tËp s¸ch rÊt cã
Ých cho ng−êi nµo muèn hiÓu chÝnh s¸ch cña nh÷ng ng−êi trÝ
thøc thuéc ph¸i tù do. Ng−êi ta biÕt kh¸ râ nh÷ng ng−êi d©n
chñ - lËp hiÕn vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i tù do ë n−íc ta ®·
trë thµnh nh÷ng ng−êi s«-vanh nµo; trong t¹p chÝ cña chóng ta
xuÊt b¶n lÇn nµy214 cã mét bµi chuyªn nãi vÒ vÊn ®Ò Êy. Nh−ng
khi tËp hîp nh÷ng bµi cña mét sè ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn viÕt
vÒ çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chiÕn tranh, th× nh− vËy lµ tËp
®ã ®· chØ ra mét çch ®Æc biÖt râ rµng t¸c dông kh«ng nh÷ng
cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, mµ c¶ t¸c dông cña nh÷ng ng−êi
trÝ thøc thuéc ph¸i tù do nãi chung trong chÝnh s¸ch ®Õ quèc
chñ nghÜa hiÖn nay.
Chøc n¨ng ®Æc biÖt cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc ®ã vµ ®¶ng
®ã lµ che ®Ëy thÕ lùc ph¶n ®éng vµ chñ nghÜa ®Õ quèc b»ng
®ñ çc lo¹i nh÷ng lêi nãi su«ng, nh÷ng lêi høa hÑn, nh÷ng
lêi nguþ biÖn vµ nh÷ng lêi tho¸i th¸c cã tÝnh chÊt d©n chñ.
Bµi chñ yÕu trong tËp ®ã: “Nh÷ng ®Êt ®ai mµ n−íc Nga lÊy
®−îc” lµ t¸c phÈm cña l·nh tô nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp
hiÕn, tøc «ng Mi-li-u-cèp. Kh«ng thÓ kh«ng tr×nh bµy ra
®©y b¶n chÊt cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay mµ n−íc Nga
Ng−êi ta ®· kÕt hîp nh− thÕ nµo viÖc phôc vô ph¸i ph¶n ®éng... 341 342 V.I.Lª-nin
®ang tiÕn hµnh: ý muèn chiÕm Ga-li-xi-a, giËt cña ¸o vµ §øc chøng minh r»ng “lêi vu ço” ®ã lµ mét sù thËt râ rµng
mét phÇn Ba-lan vµ giËt cña Thæ-nhÜ-kú C«n-xtan-ti-n«-p«n, çc nhÊt.
eo biÓn vµ ¸c-mª-ni-a. §Ó che ®Ëy tÊt c¶ çi ®ã b»ng mét tÊm H·y xem nh÷ng bµi kh¸c trong tËp ®ã:
mµn d©n chñ, ng−êi ta tung ra nh÷ng luËn ®iÖu vÒ nh÷ng “... T−¬ng lai cña chóng ta chØ cã thÓ sung s−íng vµ rùc rì nÕu
ng−êi “Xla-v¬”, vÒ quyÒn lîi cña nh÷ng “d©n téc nhá”, vÒ “mèi chÝnh s¸ch quèc tÕ dùa trªn nguyªn t¾c chÝnh nghÜa. Lßng tin t−ëng
®e däa” cña n−íc §øc ®èi víi “nÒn hoµ b×nh ch©u ¢u”. ChØ lµ vµo ®êi sèng vµ gi¸ trÞ cña ®êi sèng còng sÏ lµ th¾ng lîi cña hoµ b×nh”
ngÉu nhiªn vµ gÇn nh− v« t×nh mµ trong mét c©u, ngµi Mi-li-u- (215)... “Ng−êi phô n÷ Nga vµ tÊt c¶ nh©n lo¹i biÕt suy nghÜ ®Òu”... hy
väng r»ng “khi ký kÕt hoµ b×nh th× tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn... sÏ lËp
cèp ®· ®Ó lé sù thËt:
tøc ký ngay mét hiÖp −íc quy ®Þnh r»ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu hiÓu lÇm
“Tõ l©u viÖc s¸p nhËp §«ng Ga-li-xi-a ®· lµ môc tiªu cña gi÷a çc n−íc”... (®ã lµ danh tõ thÝch ®¸ng nhÊt! chØ lµ nh÷ng ®iÒu
nh÷ng sù cè g¾ng cña mét trong nh÷ng chÝnh ®¶ng ë Nga, “hiÓu lÇm” gi÷a çc n−íc, cã thÕ th«i!)... “tõ nay trë ®i ph¶i ®−îc gi¶i
®¶ng nµy ®· ®−îc sù ñng hé cña mét trong nh÷ng chÝnh ®¶ng ë quyÕt b»ng con ®−êng träng tµi” (216)...
Ga-li-xi-a mµ ng−êi ta gäi lµ ®¶ng nh÷ng “ng−êi th©n M¸t-xc¬- “Ng−êi phô n÷ Nga, ®¹i biÓu cho nh©n d©n, sÏ mang vµo trong
nh©n d©n nh÷ng t− t−ëng b¸c ¸i cña ®¹o C¬-®èc vµ t− t−ëng h÷u nghÞ
va”” (49). ChÝnh thÕ ®Êy! “Mét trong nh÷ng chÝnh ®¶ng ë Nga”, gi÷a çc d©n téc” (216)... (chç nµy kiÓm duyÖt l¹i c¾t ®i mét dßng r−ìi,
®ã lµ ®¶ng ph¶n ®éng nhÊt, bän Pu-ri-skª-vÝch vµ ®ång lo·, chç nµy ch¾c ch¾n cã tÝnh chÊt hÕt søc “nh©n ®¹o”, ®ã lµ mét çi g× ®¹i
®¶ng cña bän chñ n«ng n«, ®øng ®Çu lµ chÕ ®é Nga hoµng. lo¹i nh− tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i...)... “§èi víi ai ®· biÕt r»ng t¸c gi¶
“§¶ng” ®ã ― tøc lµ chÕ ®é Nga hoµng, bän Pu-ri-skª-vÝch, v.v., - nh÷ng dßng nµy khã mµ cã thÓ bÞ nghi lµ theo chñ nghÜa d©n téc h¬n
c¶, th× sÏ kh«ng cÇn ph¶i thuyÕt phôc ng−êi ®ã r»ng nh÷ng ý kiÕn ph¸t
®· ©m m−u tõ l©u ë Ga-li-xi-a, ë ¸c-mª-ni-a vµ ë nh÷ng n¬i
biÓu ë ®©y dï sao còng kh«ng cã dÝnh d¸ng g× víi bÊt cø mét chñ
kh¸c n÷a, mµ kh«ng tiÕc ph¶i bá ra hµng triÖu b¹c ®Ó mua nghÜa ®Æc thï d©n téc nµo c¶” (83)... “ChØ b©y giê chóng ta míi thùc sù
chuéc nh÷ng “ng−êi th©n M¸t-xc¬-va”, kh«ng lïi b−íc tr−íc c¶m thÊy vµ hiÓu r»ng ®iÒu nguy hiÓm cña chiÕn tranh hiÖn nay cã thÓ
mét téi ¸c nµo, v× çi môc ®Ých cao c¶ lµ “s¸p nhËp”. ChiÕn g©y ra cho chóng ta kh«ng ph¶i lµ mÊt çc thuéc ®Þa, mÆc dï çc thuéc
tranh lµ “sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” cña ®¶ng ®ã. ChiÕn tranh ®Þa lµ quý, còng kh«ng ph¶i lµ sù thÊt b¹i trong viÖc gi¶i phãng çc
d©n téc kh¸c, mµ lµ sù tan r· cña b¶n th©n nhµ n−íc...” (147).
cã ®iÓm tèt lµ vøt bá mäi ®iÒu gi¶ ®Þnh, xÐ bá mäi bøc mµn
che ®Ëy vµ chØ cho nh©n d©n thÊy râ sù thËt ®Çy ®ñ vµ hoµn Çc b¹n h·y ®äc nghiÒn ngÉm vµ xem viÖc ®ã ®−îc tiÕn
toµn: duy tr× chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng tøc lµ ph¶i hy sinh hµnh nh− thÕ nµo! H·y nghiªn cøu xem mét ®¶ng tù x−ng lµ
hµng triÖu sinh mÖnh (vµ hµng tû tiÒn cña nh©n d©n) ®Ó n« d©n chñ thi hµnh chÝnh s¸ch cña m×nh nh− thÕ nµo, tøc lµ nã l«i
dÞch çc d©n téc kh¸c. Vµ thùc ra, chÝnh trÞ ®ã lµ chÝnh trÞ mµ cuèn quÇn chóng nh− thÕ nµo!
§¶ng d©n chñ - lËp hiÕn ®· ñng hé, chÝnh trÞ ®ã lµ chÝnh trÞ mµ Muèn phôc vô giai cÊp cña bän Pu-ri-skª-vÝch th× ph¶i
®¶ng ®ã ®· phôc vô. gióp ®ì giai cÊp ®ã trong nh÷ng giê phót quyÕt ®Þnh cña
Sù thËt ®ã lµm cho ng−êi trÝ thøc thuéc ph¸i tù do khã lÞch sö (trong nh÷ng lóc mµ giai cÊp ®ã ®Þnh thùc hiÖn
chÞu, anh ta tù cho lµ m×nh nh©n ®¹o, yªu chuéng tù do vµ nh÷ng môc ®Ých cña nã b»ng chiÕn tranh), hoÆc “kh«ng chèng
d©n chñ, vµ hÕt søc c¨m phÉn vÒ “lêi vu ço” cho r»ng anh l¹i chiÕn tranh”. Vµ ®ång thêi ph¶i xoa dÞu “nh©n d©n”, “quÇn
ta lµ ®Çy tí cña bän Pu-ri-skª-vÝch. Nh−ng chiÕn tranh ®· chóng”, “ph¸i d©n chñ”, b»ng nh÷ng lêi lÏ tèt ®Ñp: chÝnh
Ng−êi ta ®· kÕt hîp nh− thÕ nµo viÖc phôc vô ph¸i ph¶n ®éng... 343 344 V.I.Lª-nin
nghÜa, hoµ b×nh, gi¶i phãng d©n téc, gi¶i quyÕt b»ng con ®−êng truyÒn, trong c«ng nh©n, chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa d©n téc vµ
träng tµi nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ, t×nh h÷u nghÞ gi÷a çc t− t−ëng kh«ng chèng chiÕn tranh, trªn çc t¹p chÝ vµ b¸o chÝ
d©n téc, tù do, nh÷ng c¶i çch, nÒn d©n chñ, quyÒn ®Çu phiÕu cña m×nh.
phæ th«ng, v.v.. Ngoµi ra, cßn b¾t buéc ph¶i vç ngùc thÒ sèng “ViÖc ®ã ®−îc tiÕn hµnh” nh− vËy ®Êy.
thÒ chÕt r»ng “chóng t«i” khã mµ cã thÓ bÞ “nghi lµ theo chñ
nghÜa d©n téc h¬n c¶”, r»ng ®Æc ®iÓm cña ý kiÕn “cña chóng t«i”
lµ ë chç nh÷ng ý kiÕn ®ã “dï sao còng kh«ng cã dÝnh d¸ng g× ViÕt vµo th¸ng S¸u 1915
víi bÊt cø mét chñ nghÜa ®Æc thï d©n téc nµo c¶”, r»ng chóng
t«i chØ ®Êu tranh ®Ò phßng “sù tan r· cña nhµ n−íc” mµ th«i! In lÇn ®Çu n¨m 1925 trong t¹p chÝ Theo ®óng b¶n th¶o
“ViÖc ®ã ®−îc tiÕn hµnh” nh− thÕ ®ã. “Trªn con ®−êng cña Lª-nin” (sè ®Æc
Nh÷ng ng−êi trÝ thøc thuéc ph¸i tù do thi hµnh chÝnh s¸ch biÖt cña t¹p chÝ “Ng−êi dÉn ®−êng
cña hä nh− thÕ ®ã... céng s¶n”) Ký tªn: N. Lª-nin
VÒ thùc chÊt th× nh÷ng chÝnh kh¸ch c«ng nh©n tù do chñ
nghÜa, - tõ t¹p chÝ “B×nh minh cña chóng ta”, lµ t¹p chÝ ®· cæ
vò nh©n d©n vµ giai cÊp v« s¶n “®õng chèng l¹i chiÕn tranh”,
qua nhãm t¹p chÝ “Sù nghiÖp cña chóng ta” lµ t¹p chÝ t¸n
thµnh nh÷ng quan niÖm cña çc ngµi P«-t¬-rª-xèp vµ ®ång
bän (sè 2, tr. 19) vµ Plª-kha-nèp (sè 2, tr. 103), vµ ®¨ng l¹i,
kh«ng mét lêi ph¶n ®èi, nh÷ng t− t−ëng t−¬ng tù nh− thÕ cña
¸c-xen-rèt (sè 2, tr. 107 - 110), qua Xem-cèp-xki, lµ ng−êi ®Êu
tranh ®Ò phßng “sù tan r·” trong tê “Lêi nãi cña chóng ta” vµ
trong tê “Tin tøc cña Ban tæ chøc”, cho ®Õn ®¶ng ®oµn Ts¬-
khª-Ýt-dª, Ban tæ chøc vµ ph¸i Bun, lµ nh÷ng tæ chøc c−¬ng
quyÕt chèng l¹i “sù ph©n liÖt” (víi nhãm “Sù nghiÖp cña chóng
ta”), - còng ®Òu cã th¸i ®é ®óng y nh− thÕ, nh−ng trong mét
hoµn c¶nh kh¸c vµ d−íi mét h×nh thøc h¬i kh¸c chót Ýt. Vµ tÊt
c¶ hä ®Òu t¸n thµnh t×nh h÷u nghÞ c«ng nh©n, hoµ b×nh, chñ
nghÜa quèc tÕ, t¸n thµnh bÊt cø ®iÒu g×, s½n sµng ký kÕt bÊt cø
çi g×, s½n sµng tõ bá “chñ nghÜa d©n téc” hµng triÖu lÇn ― víi
mét ®iÒu kiÖn “nhá” duy nhÊt lµ ®õng ph¸ vì “sù thèng nhÊt”
víi nhãm chÝnh trÞ duy nhÊt tån t¹i thùc sù (trong sè tÊt c¶
nh÷ng ng−êi ®ã) ë Nga vµ ®· tuyªn truyÒn vµ ®ang cßn tuyªn
345 346 V. I. Lª-nin
Lµ mét ng−êi c¬ héi chñ nghÜa ®Õn tËn x−¬ng tuû, §a-vÝt ®·
hîp t¸c tõ l©u víi tê t¹p chÝ §øc “Sù nghiÖp cña chóng ta” ―
“NguyÖt san x· héi chñ nghÜa”; «ng ta lµ t¸c gi¶ mét cuèn s¸ch
dµy viÕt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, cuèn s¸ch nµy kh«ng cã mét chót
chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa M¸c nµo c¶215. Mét con ng−êi
nh− thÕ, mét con ng−êi suèt ®êi chuyªn dïng t− t−ëng t− s¶n
®Ó hñ ho¸ phong trµo c«ng nh©n mµ l¹i cã thÓ trë thµnh mét
T¸c phÈm chñ yÕu trong nhiÒu nh÷ng l·nh tô cña ®¶ng, tøc lµ nh÷ng ng−êi còng
Cña chñ nghÜa c¬ héi §øc c¬ héi chñ nghÜa ch¼ng kÐm «ng ta chót nµo, mét con ng−êi
ViÕt vÒ chiÕn tranh nh− thÕ mµ cã thÓ trë thµnh nghÞ viªn vµ thËm chÝ uû viªn cña
ban l·nh ®¹o cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi §øc trong nghÞ
Cuèn s¸ch “Phong trµo d©n chñ - x· héi trong chiÕn tranh viÖn (“phoãc-stan”), - chØ bÊy nhiªu còng ®ñ lµm cho ng−êi ta
thÕ giíi” (“Vorwärts”, xuÊt b¶n ë BÐc-lanh, 1915) cña £-®u-a §a- thÊy râ r»ng qu¸ tr×nh thèi n¸t trong néi bé §¶ng d©n chñ - x·
vÝt lµ mét b¶n tãm t¾t tèt nh÷ng sù viÖc vµ nh÷ng lý lÏ vÒ s¸ch héi §øc ®· diÔn ra s©u s¾c vµ m¹nh mÏ tõ l©u.
l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc ë §øc trong cuéc Cuèn s¸ch cña §a-vÝt kh«ng cã mét gi¸ trÞ khoa häc nµo c¶,
chiÕn tranh hiÖn nay. §èi víi nh÷ng ng−êi nµo theo dâi b¸o chÝ v× t¸c gi¶ thËm chÝ kh«ng thÓ hay kh«ng muèn ®Æt vÊn ®Ò xem
c¬ héi chñ nghÜa vµ nãi chung theo dâi s¸ch b¸o d©n chñ - x· nh÷ng giai cÊp chÝnh cña x· héi hiÖn ®¹i ®· chuÈn bÞ, rÌn luyÖn
héi §øc th× trong cuèn s¸ch nµy kh«ng cã ®iÒu g× míi c¶. Tuy vµ t¹o ra nh− thÕ nµo, trong hµng chôc n¨m trêi, th¸i ®é hiÖn
nhiªn, nã rÊt cã Ých, vµ kh«ng ph¶i chØ cã vÒ mÆt lµ tµi liÖu ®Ó nay cña hä ®èi víi chiÕn tranh b»ng çch thi hµnh mét chÝnh
tham kh¶o th«i ®©u. B¹n ®äc nµo muèn suy nghÜ nghiªm tóc vÒ s¸ch nµo ®ã b¾t nguån tõ nh÷ng lîi Ých giai cÊp nµo ®ã. ThËm
sù ph¸ s¶n cã ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi cña §¶ng d©n chñ - chÝ §a-vÝt còng hoµn toµn kh«ng nghÜ ®−îc ra r»ng kh«ng
x· héi §øc, b¹n nµo muèn thùc sù hiÓu lµm thÕ nµo vµ t¹i sao nghiªn cøu nh− thÕ th× sÏ kh«ng tr×nh bµy ®−îc vÊn ®Ò th¸i ®é
®¶ng d©n chñ - x· héi tiªn phong l¹i “®ét nhiªn” (bÒ ngoµi th× cã m¸c-xÝt ®èi víi chiÕn tranh vµ chØ cã nghiªn cøu nh− vËy míi
vÎ ®ét nhiªn) trë thµnh ®¶ng cña bän t«i tí cña giai cÊp t− s¶n cã thÓ ph©n tÝch ®−îc hÖ t− t−ëng cña çc giai cÊp vÒ vÊn ®Ò
vµ cña bän gioong-ke §øc, b¹n nµo muèn nghiªn cøu vµ t×m chiÕn tranh. §a-vÝt lµ ng−êi biÖn hé cho chÝnh s¸ch c«ng nh©n
hiÓu s©u ý nghÜa cña nh÷ng lêi nguþ biÖn th−êng dïng ®Ó tù do chñ nghÜa; tÊt c¶ nh÷ng lêi thuyÕt minh vµ tÊt c¶ lËp luËn
chøng minh vµ che ®Ëy sù ph¸ s¶n ®ã, th× sÏ kh«ng thÊy cuèn cña «ng ta ®Òu nh»m ¶nh h−ëng ®Õn thÝnh gi¶ c«ng nh©n cña
s¸ch ®¸ng ch¸n cña £. §a-vÝt lµ ®¸ng ch¸n. Thùc ra, t¸c gi¶ ®ã «ng ta, nh»m che giÊu kh«ng cho hä thÊy nh÷ng ®iÓm yÕu
cã mét sù nhÊt qu¸n nµo ®ã trong nh÷ng quan ®iÓm cña m×nh trong lËp tr−êng cña «ng ta, nh»m lµm cho s¸ch l−îc cña ph¸i
vµ cã lßng tin cña mét chÝnh kh¸ch c«ng nh©n tù do chñ nghÜa, tù do thÝch hîp víi c«ng nh©n, nh»m bãp nghÑt b¶n n¨ng çch
®iÒu mµ Cau-xky, çi ng−êi “giã chiÒu nµo theo chiÒu Êy” vµ gi¶ m¹ng cña giai cÊp v« s¶n b»ng çch ®−a ra hÕt søc nhiÒu vÝ dô
nh©n gi¶ nghÜa, hoµn toµn kh«ng cã. tèt “vÒ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc ph−¬ng
T¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi §øc viÕt vÒ chiÕn tranh 347 348 V. I. Lª-nin
T©y” (®Çu ®Ò cña ch−¬ng VII cuèn s¸ch cña §a-vÝt), v.v., Cuèn s¸ch cña §a-vÝt chøng tá mét çch hÕt søc hiÓn nhiªn
v.v.. r»ng muèn g©y ¶nh h−ëng trong c«ng nh©n vµ trong quÇn
Do ®ã, toµn bé ý t−ëng cña cuèn s¸ch cña §a-vÝt chung chóng nãi chung th× bän t− s¶n tù do chñ nghÜa (vµ bän tay
quy l¹i lµ: nã khiÕn ng−êi ta cã thÓ ph©n tÝch ®−îc ph−¬ng ch©n cña chóng trong phong trµo c«ng nh©n, tøc bän c¬ héi chñ
ph¸p mµ giai cÊp t− s¶n ph¶i dïng khi nãi víi c«ng nh©n ®Ó nghÜa) s½n sµng x¸c nhËn ― bao nhiªu lÇn còng ®−îc ― r»ng
¶nh h−ëng ®Õn hä. XÐt theo quan ®iÓm ®ã (quan ®iÓm duy chóng theo chñ nghÜa quèc tÕ, r»ng chóng thõa nhËn khÈu hiÖu
nhÊt ®óng), th× thùc chÊt lËp tr−êng t− t−ëng cña £. §a-vÝt hoµ b×nh, r»ng chóng tõ bá nh÷ng môc tiªu cña chiÕn tranh
biÓu hiÖn tùu trung n»m trong çi luËn ®iÓm nµy cña «ng ta: x©m l−îc, lªn ¸n chñ nghÜa s«-vanh, v.v., v.v.. S½n sµng chÊp
“ý nghÜa cña viÖc chóng t«i bá phiÕu” (t¸n thµnh ng©n s¸ch nhËn bÊt cø ®iÒu g× - trõ nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng chèng l¹i
chiÕn tranh) = “kh«ng t¸n thµnh chiÕn tranh, nh−ng chèng l¹i chÝnh phñ n−íc chóng; bÊt cø ®iÒu g× - miÔn lµ ng−êi ta “chèng
sù thÊt b¹i” (tr. 3, môc lôc vµ nhiÒu ®o¹n trong s¸ch). §ã lµ l¹i sù thÊt b¹i”. Vµ, thùc ra, nãi theo ng«n ng÷ to¸n häc th× t−
chñ ®Ò cña toµn bé cuèn s¸ch cña §a-vÝt. Vµ ng−êi ta cßn “l¾p” t−ëng ®ã ®óng lµ cÇn vµ ®ñ ®Ó lõa bÞp c«ng nh©n: ®ã lµ ®iÒu
vµo ®ã c¶ nh÷ng vÝ dô vÒ th¸i ®é cña M¸c, ¡ng-ghen, L¸t-xan
tèi thiÓu mµ ng−êi ta cã thÓ høa víi hä, v× kh«ng thÓ l«i cuèn
®èi víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh d©n téc cña §øc (ch. II), c¶
®−îc quÇn chóng theo m×nh nÕu kh«ng høa hÑn ®em l¹i cho hä
nh÷ng tµi liÖu vÒ “chÝnh s¸ch x©m l−îc lín lao cña çc n−íc
mét nÒn hoµ b×nh c«ng b»ng, kh«ng do¹ hä b»ng nguy c¬ x©m
§ång minh tay ba” (ch. IV), c¶ lÞch sö ngo¹i giao cña chiÕn
l−îc, kh«ng tá râ lµ m×nh trung thµnh víi chñ nghÜa quèc tÕ; vµ
tranh (ch. V), nh»m minh oan cho n−íc §øc b»ng çch dÉn ra
kh«ng cÇn thiÕt ph¶i høa g× nhiÒu h¬n n÷a, v× çi nhiÒu h¬n ®ã,
viÖc trao ®æi c«ng ®iÖn tr−íc ngµy chiÕn tranh bïng næ, mét
tøc lµ x©m chiÕm thuéc ®Þa, th«n tÝnh nh÷ng ®Êt ®ai ngo¹i quèc,
viÖc lµm hÕt søc v« vÞ vµ hÕt søc kh«ng nghiªm tóc, v.v..
c−íp bãc nh÷ng n−íc thua trËn, ký kÕt nh÷ng hiÖp −íc th−¬ng
Trong mét ch−¬ng riªng (ch. VI): “Ph¹m vi cña nguy c¬”, «ng
m¹i cã lîi, v.v., th× kh«ng ph¶i do giai cÊp t− s¶n tù do chñ
ta tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn vµ nh÷ng tµi liÖu vÒ −u thÕ lùc
nghÜa trùc tiÕp thùc hiÖn mµ lµ do tËp ®oµn ®Õ quèc chñ nghÜa
l−îng cña §ång minh tay ba, vÒ tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña chÕ
®é Nga hoµng, v.v.. Cè nhiªn lµ §a-vÝt hoµn toµn t¸n thµnh vµ qu©n phiÖt, do tËp ®oµn cña chÝnh phñ qu©n sù thùc hiÖn,
hoµ b×nh. ¤ng ta kÕt thóc lêi tùa cho cuèn s¸ch cña m×nh, - lêi sau chiÕn tranh.
tùa ®Ò ngµy 1 th¸ng N¨m 1915, - b»ng khÈu hiÖu: “Hoµ b×nh Çc vai trß ®· ®−îc ph©n ®óng: dùa vµo bän tû phó vµ toµn
trªn thÕ giíi!”. Cè nhiªn §a-vÝt lµ ng−êi theo chñ nghÜa quèc bé giíi “kinh doanh” t− s¶n, chÝnh phñ vµ bän qu©n phiÖt tiÕn
tÕ: §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, çc b¹n thÊy kh«ng, “kh«ng hµnh chiÕn tranh, cßn ph¸i tù do th× xoa dÞu vµ lõa phØnh quÇn
ph¶n béi tinh thÇn cña Quèc tÕ” (8), ®¶ng “®· ®Êu tranh chèng chóng b»ng t− t−ëng d©n téc - vÖ quèc, b»ng nh÷ng lêi høa hÑn
nh÷ng mÇm ®éc cña lßng c¨m thï gi÷a çc d©n téc” (8); “ngay vÒ hoµ b×nh d©n chñ, v.v.. T− t−ëng cña bän t− s¶n tù do chñ
tõ ngµy ®Çu chiÕn tranh, ®¶ng ®· tuyªn bè r»ng vÒ nguyªn t¾c nghÜa, nh©n ®¹o, hoµ b×nh chñ nghÜa, chÝnh lµ t− t−ëng cña £.
®¶ng s½n sµng chÊp nhËn hoµ −íc kh¶ dÜ b¶o ®¶m ®−îc sù an §a-vÝt vµ còng lµ t− t−ëng cña bän c¬ héi chñ nghÜa Nga ë trong
toµn cho ®Êt n−íc cña m×nh” (8). Ban tæ chøc, hä ®ang ®Êu tranh chèng sù mong muèn thÊt b¹i, chèng
T¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi §øc viÕt vÒ chiÕn tranh 349 350 V. I. Lª-nin
l¹i sù tan r· cña n−íc Nga, t¸n thµnh khÈu hiÖu hoµ b×nh, Xem-cèp-xki thÊy khã chÞu khi thÊy nhan ®Ò cña t¹p chÝ cña
v.v.. chóng ta, çi nhan ®Ò gîi cho ng−êi ta nhí ®Õn b¶n tuyªn ng«n
S¸ch l−îc kh¸c, s¸ch l−îc cã tÝnh nguyªn t¾c, s¸ch l−îc ®ã. “C«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc” ― nguyªn lý Êy cña “Tuyªn
kh«ng cã tÝnh chÊt tù do chñ nghÜa, chØ cã thÓ cã ®−îc, chõng ng«n cña §¶ng céng s¶n”, §a-vÝt tin r»ng nã ®· “bÞ ®¸nh ®æ tõ
nµo ng−êi ta b¾t ®Çu ®o¹n tuyÖt c−¬ng quyÕt víi mäi thø luËn l©u råi” (tr. 176 vµ nh÷ng trang kh¸c). VÒ vÊn ®Ò çc d©n téc th×
®iÖu muèn biÖn hé cho hµnh ®éng tham gia chiÕn tranh, chõng trong suèt ch−¬ng kÕt luËn cña m×nh, §a-vÝt ®· nhai ®i nhai l¹i
nµo ng−êi ta thùc tÕ thi hµnh mét chÝnh s¸ch tuyªn truyÒn vµ nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ tÇm th−êng nhÊt cña giai cÊp t− s¶n vÒ
chuÈn bÞ nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng trong thêi gian chiÕn “quy luËt sinh vËt häc cña sù ph©n ho¸” (!!), v.v..
tranh vµ lîi dông nh÷ng khã kh¨n cña chiÕn tranh, chèng l¹i Quèc tÕ kh«ng cã nghÜa lµ ph¶n d©n téc, chóng ta t¸n
chÝnh phñ n−íc m×nh. §a-vÝt tiÕn gÇn tíi ®−êng gi¸p giíi ®ã, thµnh quyÒn d©n téc tù quyÕt, chóng ta ph¶n ®èi viÖc dïng
®Õn ®−êng gi¸p giíi thùc sù gi÷a chÝnh s¸ch t− s¶n vµ chÝnh b¹o lùc ®èi víi d©n téc yÕu, §a-vÝt qu¶ quyÕt nh− thÕ mµ
s¸ch v« s¶n, nh−ng «ng ta chØ tiÕn gÇn ®Õn ®−êng gi¸p giíi ®ã kh«ng hiÓu (hay nãi cho ®óng h¬n lµ gi¶ vê kh«ng hiÓu) r»ng
®Ó lÈn tr¸nh mét vÊn ®Ò mµ «ng ta kh«ng −a. ¤ng ta ®· nhiÒu kÎ nµo biÖn hé cho viÖc tham gia cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
lÇn nh¾c ®Õn b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬, nh−ng cè ý tr¸nh tÊt c¶ nghÜa, r»ng trong cuéc chiÕn tranh ®ã, kÎ nµo tung ra khÈu
nh÷ng ®o¹n çch m¹ng cña tuyªn ng«n Êy; «ng ta nh¾c l¹i viÖc hiÖu “chèng l¹i sù thÊt b¹i”, th× chÝnh kÎ ®ã lµ mét chÝnh kh¸ch
Va-li-¨ng, ë Ba-l¬, ®· kªu gäi “b·i c«ng qu©n sù vµ tiÕn hµnh kh«ng nh÷ng ph¶n l¹i chñ nghÜa x· héi mµ cßn lµ ph¶n l¹i d©n
çch m¹ng x· héi” nh− thÕ nµo (tr. 119), nh−ng chØ lµ ®Ó lîi téc n÷a. V× cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn nay lµ
dông çi vÝ dô vÒ ng−êi s«-vanh Va-li-¨ng ®Ó biÖn hé cho mét cuéc chiÕn tranh cña çc c−êng quèc lín (= ¸p bøc nhiÒu
m×nh, chø kh«ng ph¶i ®Ó dÉn ra vµ ph©n tÝch nh÷ng chØ thÞ çch n−íc kh¸c), nh»m môc ®Ých ¸p bøc thªm nhiÒu n−íc n÷a.
m¹ng trong b¶n th©n nghÞ quyÕt cña §¹i héi Ba-l¬. Trong mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, ng−êi ta
§a-vÝt ®¨ng l¹i mét ®o¹n kh¸ quan träng cña b¶n tuyªn ng«n kh«ng thÓ lµ mét chÝnh kh¸ch “d©n téc” mµ l¹i kh«ng ph¶i lµ
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña chóng ta vµ nhÊt lµ khÈu x· héi chñ nghÜa, tøc lµ ng−êi thõa nhËn cho çc d©n téc bÞ ¸p
hiÖu chñ yÕu cña nã lµ biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa bøc ®−îc quyÒn tù gi¶i phãng, ®−îc quyÒn t¸ch khái çc
thµnh cuéc néi chiÕn, nh−ng chØ lµ ®Ó tuyªn bè r»ng s¸ch l−îc c−êng quèc lín ®· ¸p bøc m×nh. ë thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa,
“Nga” ®ã lµ “®iªn rå” vµ s¸ch l−îc ®ã “xuyªn t¹c th« b¹o nh÷ng th× ®a sè çc d©n téc trªn thÕ giíi kh«ng cã mét con ®−êng
nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ” (169, 172). ¤ng ta nãi ®ã lµ chñ nghÜa sèng nµo kh¸c h¬n lµ ho¹t ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v«
Ðc-vª (tr. 176): t¸c phÈm cña Ðc-vª “chøa ®ùng toµn bé häc s¶n çc c−êng quèc lín, mét ho¹t ®éng v−ît khái khu«n khæ
thuyÕt cña Lª-nin, Lóc-x¨m-bua, Ra-®Õch, Pan-nª-cóc, v.v.”. d©n téc, ®Ëp tan khu«n khæ ®ã, vµ lËt ®æ giai cÊp t− s¶n quèc
Th−a «ng b¹n §a-vÝt rÊt th©n mÕn, ph¶i ch¨ng trong nh÷ng ®o¹n tÕ. Kh«ng lËt ®æ ®−îc giai cÊp ®ã, th× çc c−êng quèc lín sÏ
çch m¹ng cña nghÞ quyÕt Ba-l¬ vµ “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng vÉn tån t¹i, nghÜa lµ vÉn cßn chÝn phÇn m−êi çc n−íc trªn
s¶n” kh«ng cã “chñ nghÜa Ðc-vª”? §a-vÝt mµ nghe thÊy nh¾c ®Õn thÕ giíi ph¶i chÞu ¸ch ¸p bøc. Mµ lËt ®æ ®−îc bän ®ã,
“Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n” th× còng khã chÞu ch¼ng kh¸c g× th× nh÷ng bøc t−êng ng¨n d©n téc ®ñ mäi lo¹i sÏ tiªu tan
T¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi §øc viÕt vÒ chiÕn tranh 351 352
hÕt søc nhanh chãng, nh−ng kh«ng v× thÕ mµ lµm gi¶m, tr¸i l¹i,
l¹i t¨ng c−êng v« h¹n sù “ph©n ho¸” nh©n lo¹i theo çi h−íng lµ
Dù th¶o nghÞ quyÕt
®êi sèng tinh thÇn, nh÷ng trµo l−u, nh÷ng nguyÖn väng vµ
nh÷ng mµu s¾c t− t−ëng, sÏ trë nªn phong phó vµ cã mu«n cña nh÷ng ng−êi
mµu mu«n vÎ. d©n chñ – x· héi çnh t¶
®Ó ®−a ra héi nghÞ
ViÕt vµo th¸ng S¸u - th¸ng B¶y
x· héi chñ nghÜa quèc tÕ
1915 lÇn thø nhÊt216
§¨ng lÇn ®Çu ngµy 27 th¸ng B¶y Theo ®óng b¶n th¶o Cuéc chiÕn tranh hiÖn nay lµ do chñ nghÜa ®Õ quèc g©y ra.
1924 trªn b¸o “Sù thËt”, sè 16. Chñ nghÜa t− b¶n ®· ®¹t tíi giai ®o¹n cao nhÊt ®ã. Lùc l−îng
s¶n xuÊt cña x· héi vµ quy m« cña t− b¶n ®· v−ît ra ngoµi
khu«n khæ chËt hÑp cña çc quèc gia d©n téc riªng biÖt. Tõ ®ã
n¶y sinh ra khuynh h−íng cña çc c−êng quèc lín muèn n«
dÞch çc d©n téc kh¸c, muèn chiÕm thuéc ®Þa, coi ®ã lµ nh÷ng
nguån nguyªn liÖu vµ lµ nh÷ng n¬i ®Ó xuÊt khÈu t− b¶n. Toµn
thÕ giíi hîp l¹i thµnh mét c¬ cÊu kinh tÕ, toµn thÕ giíi bÞ ph©n
chia gi÷a mét dóm c−êng quèc lín. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch
quan cña chñ nghÜa x· héi ®· hoµn toµn chÝn muåi, vµ cuéc
chiÕn tranh hiÖn nay lµ cuéc chiÕn tranh cña bän t− b¶n ®Ó
giµnh lÊy nh÷ng ®Æc quyÒn vµ sù ®éc quyÒn lµ nh÷ng thø cã
thÓ tr× ho·n ®−îc sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa t− b¶n.
Trong khi h−íng tíi sù gi¶i phãng lao ®éng khái ¸ch ¸p bøc
cña bän t− b¶n, b¶o vÖ t×nh ®oµn kÕt anh em cña c«ng nh©n trªn
toµn thÕ giíi, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®Êu tranh chèng
mäi sù ¸p bøc vµ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a çc d©n téc. ë thêi kú mµ
giai cÊp t− s¶n lµ tiÕn bé, mµ viÖc lËt ®æ chÕ ®é phong kiÕn, chÕ
®é chuyªn chÕ, ¸ch ¸p bøc cña d©n téc kh¸c, ®· trë thµnh mét
vÊn ®Ò bøc thiÕt vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö, ë mét thêi kú nh− vËy,
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, vèn bao giê còng lµ nh÷ng ng−êi
d©n chñ triÖt ®Ó nhÊt vµ kiªn quyÕt nhÊt, ®· thõa nhËn sù “b¶o vÖ
Dù th¶o nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ 353 354 V. I. Lª-nin
tæ quèc” theo ý nghÜa ®ã vµ chØ theo ý nghÜa ®ã mµ th«i. Vµ hiÖn c«ng nh©n sù hoµnh hµnh cña thÕ lùc ph¶n ®éng chÝnh trÞ næi
nay, nÕu nh− ë §«ng ¢u hoÆc ë thuéc ®Þa næ ra cuéc chiÕn lªn ë kh¾p çc n−íc, ngay c¶ ë nh÷ng n−íc tù do nhÊt.
tranh cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc chèng l¹i nh÷ng kÎ ¸p bøc hä, ý nghÜa thËt sù cña khÈu hiÖu “b¶o vÖ tæ quèc” trong cuéc
tøc lµ chèng l¹i nh÷ng c−êng quèc lín th× dÜ nhiªn lµ nh÷ng chiÕn tranh nµy lµ b¶o vÖ “quyÒn” cña giai cÊp t− s¶n d©n téc
ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ hoµn toµn ®ång t×nh víi nh÷ng ng−êi “m×nh” ®i ¸p bøc çc d©n téc kh¸c, lµ chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n
bÞ ¸p bøc. téc - tù do chñ nghÜa, lµ sù liªn minh cña mét bé phËn nhá nhoi
Nh−ng cuéc chiÕn tranh hiÖn nay næ ra trong mét thêi kú nh÷ng c«ng nh©n cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi víi giai cÊp t− s¶n d©n
lÞch sö hoµn toµn kh¸c h¼n, thêi kú mµ giai cÊp t− s¶n ®· tõ téc “m×nh” chèng l¹i khèi ®«ng ®¶o nh÷ng ng−êi v« s¶n vµ
chç lµ giai cÊp tiÕn bé trë thµnh giai cÊp ph¶n ®éng. §øng vÒ nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thi hµnh
phÝa c¶ hai nhãm c−êng quèc ®ang giao chiÕn mµ nãi th× mét chÝnh s¸ch nh− vËy thùc ra lµ nh÷ng kÎ s«-vanh, nh÷ng kÎ
cuéc chiÕn tranh nµy lµ cuéc chiÕn tranh cña bän chñ n« tiÕn x· héi - s«-vanh. ChÝnh s¸ch biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
hµnh ®Ó duy tr× vµ cñng cè chÕ ®é n« lÖ: ®Ó ph©n chia thuéc chiÕn tranh, tham gia néi çc, Burgfrieden1), v.v., lµ sù ph¶n béi
®Þa, ®Ó giµnh “quyÒn” ¸p bøc çc d©n téc kh¸c, ®Ó giµnh lÊy chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa c¬ héi, do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña
nh÷ng ®Æc quyÒn vµ sù ®éc quyÒn cña t− b¶n n−íc lín, ®Ó thêi kú “hoµ b×nh” ®· qua nu«i d−ìng, b©y giê ®· ph¸t triÓn tíi
kÐo dµi vÜnh viÔn chÕ ®é n« lÖ lµm thuª b»ng çch chia rÏ møc hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa x· héi vµ trë thµnh kÎ
c«ng nh©n çc n−íc vµ ¸p dông thñ ®o¹n ®µn ¸p ph¶n ®éng thï trùc tiÕp cña phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n.
®èi víi hä. Do ®ã, nh÷ng luËn ®iÖu vÒ “b¶o vÖ tæ quèc” cña c¶ Giai cÊp c«ng nh©n sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu cã
hai nhãm ®ang giao chiÕn ®Òu lµ sù lõa dèi cña giai cÊp t− s¶n tÝnh chÊt lÞch sö toµn thÕ giíi cña m×nh nÕu kh«ng tiÕn hµnh
®èi víi nh©n d©n. Cho dï nhãm nµo giµnh ®−îc th¾ng lîi hay ®Êu tranh hÕt søc kiªn quyÕt víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa
lµ quay trë l¹i status quo1) th× còng ®Òu kh«ng thÓ b¶o vÖ ®−îc x· héi - s«-vanh c«ng khai (®a sè cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi
nÒn tù do cña ®a sè çc d©n téc trªn thÕ giíi chèng l¹i sù ¸p Ph¸p, §øc, ¸o, Hen-®man, bän Pha-biªng vµ bän c«ng liªn ë
bøc ®Õ quèc chñ nghÜa cña mét dóm c−êng quèc lín ®èi víi Anh, Ru-ba-n«-vÝch, Plª-kha-nèp vµ nhãm “B×nh minh cña
hä, kh«ng thÓ ®¶m b¶o cho giai cÊp c«ng nh©n gi÷ ®−îc ngay chóng ta” ë Nga, v.v.) còng nh− víi çi gäi lµ “ph¸i gi÷a” ®· tõ
c¶ nh÷ng thµnh qu¶ v¨n ho¸ Ýt ái cña hä hiÖn nay. Thêi ®¹i bá lËp tr−êng chñ nghÜa M¸c ®Ó ®i theo bän s«-vanh.
chñ nghÜa t− b¶n t−¬ng ®èi hoµ b×nh ®· vÜnh viÔn qua h¼n råi. B¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ n¨m 1912, ®−îc nh÷ng ng−êi x·
Çi mµ chñ nghÜa ®Õ quèc ®em l¹i cho giai cÊp c«ng nh©n lµ héi chñ nghÜa toµn thÕ giíi nhÊt trÝ th«ng qua khi thÊy
t×nh tr¹ng trë nªn gay g¾t thªm ch−a tõng thÊy cña cuéc ®Êu tr−íc ®−îc chÝnh cuéc chiÕn tranh ®ang diÔn ra hiÖn nay
tranh giai cÊp, cña sù bÇn cïng vµ n¹n thÊt nghiÖp, cña ®êi gi÷a çc c−êng quèc lín, ®· thõa nhËn râ rµng tÝnh chÊt
sèng ®¾t ®á, cña ¸ch ¸p bøc cña çc t¬-rít vµ cña chñ ®Õ quèc vµ ph¶n ®éng cña cuéc chiÕn tranh ®ã, tuyªn bè
nghÜa qu©n phiÖt; chñ nghÜa ®Õ quèc cßn ®em l¹i cho giai cÊp coi viÖc c«ng nh©n n−íc nµy b¾n giÕt c«ng nh©n n−íc kh¸c
1) 1)
- nguyªn tr¹ng - hoµ b×nh trong n−íc
Dù th¶o nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ 355 356 V. I. Lª-nin
lµ mét träng téi, vµ tuyªn bè r»ng chÝnh lµ do cuéc chiÕn tranh tranh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a çc d©n téc thµnh néi chiÕn cña
®ã nªn çch m¹ng v« s¶n tíi gÇn h¬n. ThËt vËy, chiÕn tranh t¹o çc giai cÊp bÞ ¸p bøc chèng l¹i nh÷ng kÎ ¸p bøc hä, chiÕn tranh
ra t×nh thÕ çch m¹ng, lµm nÈy sinh tinh thÇn çch m¹ng vµ sù ®Ó t−íc ®o¹t giai cÊp bän t− b¶n, ®Ó giai cÊp v« s¶n chiÕm chÝnh
bÊt b×nh trong quÇn chóng, lµm cho bé phËn −u tó cña giai cÊp quyÒn, ®Ó thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi.
v« s¶n ë bÊt cø n¬i nµo còng nhËn thøc râ sù nguy h¹i cña chñ
nghÜa c¬ héi, vµ lµm cho cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi
trë nªn gay g¾t. Lßng mong muèn hoµ b×nh ngµy cµng t¨ng ViÕt tr−íc ngµy 13 (26) th¸ng B¶y
trong quÇn chóng lao ®éng biÓu hiÖn sù thÊt väng cña hä, nã 1915
nãi lªn r»ng nh÷ng luËn ®iÖu dèi tr¸ cña giai cÊp t− s¶n vÒ b¶o
vÖ tæ quèc ®· bÞ ph¸ s¶n, r»ng ý thøc gi¸c ngé çch m¹ng cña In lÇn ®Çu n¨m 1930 trong V¨n Theo ®óng b¶n th¶o
quÇn chóng ®· b¾t ®Çu râ dÇn ra. Khi lîi dông t©m tr¹ng ®ã tËp Lª-nin, t. XIV
cho c«ng t¸c cæ ®éng çch m¹ng cña m×nh vµ trong c«ng t¸c cæ
®éng çch m¹ng cña m×nh dïng c¶ nh÷ng lý lÏ vÒ sù thÊt b¹i
cña tæ quèc “m×nh”, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ kh«ng lõa
phØnh lµm cho nh©n d©n hy väng vµo kh¶ n¨ng cã thÓ sím cã
hoµ b×nh, - mét nÒn hoµ b×nh t−¬ng ®èi v÷ng ch¾c, d©n chñ, lo¹i
trõ sù ¸p bøc d©n téc, - cã thÓ gi¶i trõ qu©n bÞ, v.v., mµ kh«ng
cÇn ph¶i lËt ®æ chÝnh phñ hiÖn t¹i b»ng con ®−êng çch m¹ng.
ChØ cã çch m¹ng x· héi cña giai cÊp v« s¶n míi më ®−êng ®i
tíi hoµ b×nh vµ tù do cña çc d©n téc.
ChiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa më ra kû nguyªn çch
m¹ng x· héi. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña thêi
®¹i hiÖn nay lµm cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh
chÊt quÇn chóng cña giai cÊp v« s¶n trë thµnh mét vÊn ®Ò
bøc thiÕt tr−íc m¾t. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ
nghÜa lµ: kh«ng tõ chèi bÊt kú mét thñ ®o¹n ®Êu tranh hîp
ph¸p nµo cña giai cÊp c«ng nh©n ®ång thêi l¹i ph¶i lµm
cho nh÷ng thñ ®o¹n ®Êu tranh hîp ph¸p ®ã phôc tïng
toµn bé çi nhiÖm vô bøc thiÕt vµ quan träng nhÊt Êy; ph¸t
triÓn ý thøc çch m¹ng cña c«ng nh©n; ®oµn kÕt c«ng nh©n
trong cuéc ®Êu tranh çch m¹ng quèc tÕ; ñng hé vµ thóc
®Èy mäi ho¹t ®éng çch m¹ng; cè g¾ng phÊn ®Êu biÕn chiÕn
357 358 V. I. Lª-nin
n−íc m×nh th× ch¾c ch¾n vµ hiÓn nhiªn cã nghÜa kh«ng nh÷ng
lµ ph¶i mong cho chÝnh phñ ®ã thÊt b¹i mµ thùc ra cßn cã nghÜa
VÒ thÊt b¹i
lµ gãp phÇn lµm cho chÝnh phñ ®ã thÊt b¹i. (Chóng t«i xin nh¾c
Cña chÝnh phñ n−íc m×nh “b¹n ®äc minh mÉn” r»ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ “ph¸ cÇu”, tæ
Trong cuéc chiÕn tranh chøc nh÷ng cuéc binh biÕn kh«ng cã hy väng th¾ng lîi, vµ nãi
®Õ quèc chñ nghÜa chung lµ gióp ®ì chÝnh phñ ®¸nh b¹i nh÷ng ng−êi çch m¹ng).
Trong khi khua m«i móa mÐp, T¬-rèt-xki ®· ®i l¹c h−íng.
Trong mét cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng, giai cÊp çch m¹ng H×nh nh− «ng ta thÊy r»ng mong n−íc Nga thÊt b¹i cã nghÜa lµ
kh«ng thÓ kh«ng mong cho chÝnh phñ n−íc m×nh thÊt b¹i. mong cho §øc th¾ng trËn (Bóc-v«-Õt vµ Xem-cèp-xki diÔn t¶
§ã lµ mét ®Þnh lý. Vµ chØ cã nh÷ng ng−êi tù nguyÖn t¸n mét çch th¼ng th¾n h¬n “ý nghÜ” ®ã, hay nãi cho ®óng h¬n: sù
thµnh bän x· héi - s«-vanh hay nh÷ng tay ch©n bÊt lùc cña bän thiÕu suy nghÜ ®ã mµ hä vµ T¬-rèt-xki ®Òu cã). Vµ T¬-rèt-xki
x· héi - s«-vanh míi b¸c bá ®Þnh lý ®ã. Trong bän thø nhÊt th× cho r»ng ®ã lµ “ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa x· héi - ¸i
cã, ch¼ng h¹n, Xem-cèp-xki, thuéc Ban tæ chøc (sè 2, “Tin tøc”). quèc”! §Ó gióp nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ suy nghÜ ®−îc, nghÞ
Trong bän thø hai cã T¬-rèt-xki vµ Bóc-v«-Õt, vµ ë §øc th× cã quyÕt BÐc-n¬ (“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 40) ®· gi¶i thÝch r»ng
Cau-xky. T¬-rèt-xki viÕt: mong cho n−íc Nga thÊt b¹i “lµ mét trong tÊt c¶ çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa, b©y giê giai cÊp v« s¶n
sù nh−îng bé kh«ng cÇn thiÕt vµ kh«ng cã c¨n cø ®èi víi ph¶i mong cho chÝnh phñ n−íc m×nh thÊt b¹i1). Bóc-v«-Õt vµ T¬-
ph−¬ng ph¸p luËn chÝnh trÞ cña chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc lµ rèt-xki ®Òu thÝch lê ®i kh«ng nãi ®Õn ch©n lý ®ã, cßn Xem-cèp-
thø chñ nghÜa ®em çi ph−¬ng ch©m tuú tiÖn nhÊt trong nh÷ng xki (trong sè nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa th× Xem-cèp-xki lµ
hoµn c¶nh hiÖn nay, tøc lµ ph−¬ng ch©m t×m hiÓu Ýt cã h¹i nhÊt, ng−êi gióp Ých nhiÒu h¬n c¶ cho giai cÊp c«ng nh©n b»ng çch
mµ thay thÕ vµo cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng l¹i chiÕn nhai l¹i nh÷ng luËn ®iÖu cao siªu cña giai cÊp t− s¶n mét çch
tranh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· g©y ra chiÕn tranh” (“Lêi nãi cña ngay th¬ thµnh thËt) ®· “nãi hí mét çch dÔ th−¬ng” r»ng ®ã lµ
chóng ta”, sè 105). mét ®iÒu v« nghÜa v× nhÊt ®Þnh lµ hoÆc §øc th¾ng, hoÆc Nga
§ã lµ mét kiÓu mÉu vÒ nh÷ng c©u khoa tr−¬ng mµ T¬- th¾ng (“Tin tøc”, sè 2).
rèt-xki lu«n lu«n dïng ®Ó biÖn hé cho chñ nghÜa c¬ héi. H·y lÊy C«ng x· lµm vÝ dô. §øc ®· th¾ng Ph¸p. Bi-xm¸c vµ
“Cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng l¹i chiÕn tranh” sÏ chØ lµ Chi-e ®· th¾ng c«ng nh©n!! NÕu Bóc-v«-Õt vµ T¬-rèt-xki suy
mét trong nh÷ng lêi thèt ra rçng tuÕch vµ v« nghÜa ― mµ nghÜ th× hä sÏ thÊy r»ng hä ®øng trªn quan ®iÓm cuéc chiÕn
tranh cña çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n, tøc hä ®· sïng b¸i
çc anh hïng cña Quèc tÕ II rÊt th¹o ― nÕu ng−êi ta kh«ng
“ph−¬ng ph¸p luËn chÝnh trÞ cña chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc”, ®ã
hiÓu ®ã lµ nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng chèng l¹i chÝnh phñ
lµ nãi theo çch nãi hoa mü cña T¬-rèt-xki.
n−íc m×nh c¶ trong thêi kú chiÕn tranh n÷a. ChØ cÇn suy
Çch m¹ng trong thêi kú chiÕn tranh chÝnh lµ néi chiÕn;
nghÜ mét chót lµ hiÓu ®−îc ®iÒu ®ã. Mµ nh÷ng ho¹t ®éng
çch m¹ng trong thêi kú chiÕn tranh chèng l¹i chÝnh phñ 1)
Xem tËp nµy, tr. 203.
VÒ thÊt b¹i cña chÝnh phñ n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh... 359 360 V. I. Lª-nin
nh−ng mét mÆt, viÖc biÕn cuéc chiÕn tranh cña çc chÝnh phñ Nga. §ã lµ mét sù thËt. LÈn tr¸nh sù thËt ®ã th× thËt lµ kh«ng
thµnh néi chiÕn ®−îc nh÷ng cuéc b¹i trËn (sù “thÊt b¹i”) cña çc th«ng minh chót nµo.
chÝnh phñ lµm cho dÔ dµng h¬n; mÆt kh¸c, kh«ng thÓ thùc tÕ Nh÷ng kÎ ph¶n ®èi khÈu hiÖu vÒ thÊt b¹i chØ lµ sî chÝnh b¶n
gãp phÇn vµo viÖc chuyÓn ®ã nÕu ng−êi ta kh«ng ®ång thêi th©n hä, v× hä kh«ng d¸m nh×n th¼ng vµo sù thËt cùc kú hiÓn
thóc ®Èy sù thÊt b¹i. nhiªn lµ cã mét mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a c«ng t¸c cæ ®éng
NÕu bän s«-vanh (còng nh− Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬- çch m¹ng chèng l¹i chÝnh phñ víi viÖc xóc tiÕn sù thÊt b¹i cña
khª-Ýt-dª) tõ bá “khÈu hiÖu” vÒ thÊt b¹i ®ã, chÝnh v× ®ã lµ khÈu chÝnh phñ ®ã.
hiÖu duy nhÊt kiªn quyÕt kªu gäi tiÕn hµnh ho¹t ®éng çch Phong trµo çch m¹ng theo nghÜa d©n chñ - t− s¶n ë Nga vµ
m¹ng chèng l¹i chÝnh phñ n−íc m×nh trong thêi kú chiÕn tranh. phong trµo x· héi chñ nghÜa ë ph−¬ng T©y cã kh¶ n¨ng phèi
Mµ kh«ng cã nh÷ng hµnh ®éng nh− thÕ th× hµng triÖu c©u nãi hîp víi nhau vµ thóc ®Èy lÉn nhau kh«ng? Trong 10 n¨m võa
cùc kú çch m¹ng vÒ ®Êu tranh chèng “chiÕn tranh vµ nh÷ng qua, kh«ng mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo tá ra nghi ngê kh¶
®iÒu kiÖn, v.v.”, còng kh«ng ®¸ng gi¸ lÊy mét xu. n¨ng ®ã khi ph¸t biÓu c«ng khai, vµ phong trµo diÔn ra trong
Ai muèn b¸c bá thùc sù “khÈu hiÖu” lµm cho chÝnh phñ giai cÊp v« s¶n ¸o sau ngµy 17 th¸ng M−êi 1905217 ®· thùc tÕ
n−íc m×nh thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa chøng minh kh¶ n¨ng ®ã.
H·y hái bÊt cø mét ai trong sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
th× ph¶i chøng minh ®−îc mét trong ba ®iÓm nµy: hoÆc lµ 1)
tù x−ng lµ quèc tÕ chñ nghÜa xem hä cã ®ång t×nh víi mét sù
cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915 kh«ng ph¶i lµ mét cuéc chiÕn
liªn minh gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë çc n−íc tham
tranh ph¶n ®éng; hoÆc lµ 2) kh«ng thÓ lµm çch m¹ng trong
chiÕn nh»m tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng chung
dÞp chiÕn tranh nµy ®−îc; hoÆc lµ 3) kh«ng thÓ cã ®−îc sù
chèng l¹i tÊt c¶ nh÷ng chÝnh phñ tham chiÕn hay kh«ng. NhiÒu
phèi hîp vµ sù thóc ®Èy lÉn nhau gi÷a nh÷ng phong trµo çch
ng−êi sÏ tr¶ lêi r»ng sù liªn minh ®ã lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn
m¹ng ë tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn. §iÓm cuèi cïng nµy ®Æc
®−îc, - Cau-xky ®· nãi nh− thÕ (“Neue Zeit”, ngµy 2 th¸ng
biÖt quan träng ®èi víi n−íc Nga, v× n−íc Nga lµ n−íc l¹c hËu
M−êi 1914), ®ã lµ mét b»ng chøng ®Çy ®ñ vÒ chñ nghÜa x· héi -
nhÊt, vµ ë ®ã, kh«ng thÓ trùc tiÕp ph¸t ®éng ®−îc cuéc çch
s«-vanh cña «ng ta. V×, mét mÆt, ®ã lµ mét ®iÒu râ rµng tr¸i víi
m¹ng x· héi chñ nghÜa. V× thÕ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi sù thËt, tr¸i víi nh÷ng sù viÖc mµ ai còng biÕt vµ tr¸i víi tuyªn
Nga ®· lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ph¶i ®Ò ra, “vÒ mÆt lý luËn vµ ng«n Ba-l¬. Vµ, mÆt kh¸c, nÕu ®iÒu ®ã lµ mét sù thËt th× nh÷ng
thùc tiÔn”, “khÈu hiÖu” vÒ thÊt b¹i. Vµ chÝnh phñ cña Nga ng−êi c¬ héi chñ nghÜa sÏ cã lý vÒ nhiÒu mÆt!
hoµng ®· hoµn toµn cã lý khi kh¼ng ®Þnh r»ng c«ng t¸c cæ NhiÒu ng−êi sÏ tr¶ lêi lµ ®ång t×nh. Vµ lóc ®ã chóng ta
®éng cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ sÏ nãi víi hä: nÕu sù ®ång t×nh nµy kh«ng ph¶i lµ gi¶ nh©n
çi g−¬ng duy nhÊt - trong Quèc tÕ - kh«ng nh÷ng vÒ c«ng gi¶ nghÜa, th× thËt lµ lè bÞch khi nghÜ r»ng trong chiÕn tranh
t¸c cæ ®éng cña ph¸i ®èi lËp trong nghÞ viÖn mµ c¶ vÒ c«ng t¸c vµ v× chiÕn tranh cÇn ph¶i cã sù tho¶ thuËn “®óng thÓ thøc”:
cæ ®éng thùc sù çch m¹ng trong quÇn chóng chèng l¹i chÝnh bÇu çc ®¹i biÓu, gÆp nhau, ký mét b¶n quy −íc, Ên ®Þnh
phñ cña n−íc m×nh, r»ng c«ng t¸c cæ ®éng ®ã lµm yÕu “søc ngµy vµ giê! ChØ cã bän Xem-cèp-xki míi cã thÓ nghÜ
m¹nh qu©n sù” cña n−íc Nga vµ xóc tiÕn sù thÊt b¹i cña n−íc ®−îc nh− thÕ. ChØ cã nªu g−¬ng vÒ nh÷ng hµnh ®éng çch
m¹ng thùc sù, tiÕn hµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng hµnh ®éng çch chóng t«i bá phiÕu t¸n thµnh vµo ngµy 4 th¸ng T¸m lµ: chóng
m¹ng thùc sù, th× míi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc mét sù liªn minh t«i kh«ng bá phiÕu ®Ó t¸n thµnh chiÕn tranh, mµ ®Ó chèng l¹i sù
nh»m tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng, ngay c¶ trong thÊt b¹i”. “Nh÷ng ng−êi trong Ban tæ chøc” cïng víi Bóc-v«-Õt
mét n−íc, chø ch−a nãi trong nhiÒu n−íc. Nh−ng xin nh¾c l¹i vµ T¬-rèt-xki, còng hoµn toµn ®øng trªn lËp tr−êng cña §a-vÝt
lµ chØ cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc nh÷ng hµnh ®éng ®ã, nÕu ng−êi ta khi hä b¶o vÖ khÈu hiÖu: kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i!
mong muèn sù thÊt b¹i, nÕu ng−êi ta xóc tiÕn sù thÊt b¹i. NÕu ng−êi ta suy nghÜ vÒ khÈu hiÖu ®ã th× sÏ thÊy khÈu
Kh«ng thÓ “t¹o ra” sù chuyÓn biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ hiÖu ®ã cã nghÜa lµ “hoµ b×nh trong n−íc”, lµ tõ bá cuéc ®Êu
nghÜa thµnh néi chiÕn ®−îc, còng nh− ng−êi ta kh«ng thÓ “t¹o tranh giai cÊp cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc trong tÊt c¶ çc
ra” çch m¹ng; sù chuyÓn biÕn ®ã b¾t nguån tõ c¶ mét lo¹t n−íc tham chiÕn, v× kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®Êu tranh giai cÊp
mu«n mµu mu«n vÎ nh÷ng hiÖn t−îng, khÝa c¹nh, ®Æc ®iÓm, mµ l¹i kh«ng ®¸nh vµo giai cÊp t− s¶n n−íc “m×nh” vµ vµo
tÝnh chÊt vµ hËu qu¶ cña chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Vµ chÝnh phñ n−íc “m×nh”, mµ trong thêi kú chiÕn tranh, th×
kh«ng thÓ cã sù chuyÓn biÕn ®ã ®−îc, nÕu kh«ng cã mét lo¹t ®¸nh vµo chÝnh phñ n−íc m×nh, cã nghÜa lµ (xin «ng Bóc-v«-
nh÷ng thÊt b¹i vµ chiÕn b¹i cña nh÷ng chÝnh phñ ®ang bÞ ®¶ Õt h·y chó ý!) ph¶n béi tæ quèc, cã nghÜa lµ xóc tiÕn sù thÊt
ph¸ bëi çc giai cÊp mµ chÝnh nh÷ng chÝnh phñ ®ã ¸p bøc. b¹i cña n−íc m×nh. Ai thõa nhËn khÈu hiÖu “kh«ng chiÕn
Kh«ng thõa nhËn khÈu hiÖu vÒ thÊt b¹i, cã nghÜa lµ biÕn tinh th¾ng, kh«ng thÊt b¹i”, th× ng−êi ®ã chØ lµ kÎ t¸n thµnh mét
thÇn çch m¹ng cña m×nh thµnh mét c©u trèng rçng hay thµnh çch gi¶ dèi ®Êu tranh giai cÊp, t¸n thµnh mét çch gi¶ dèi
sù gi¶ dèi thuÇn tuý. “ph¸ bá hoµ b×nh trong n−íc”, th× thùc ra, ng−êi ®ã tõ bá
VËy ng−êi ta ®Ò nghÞ chóng ta thay “khÈu hiÖu” vÒ thÊt b¹i chÝnh s¸ch ®éc lËp, v« s¶n vµ b¾t giai cÊp v« s¶n ë tÊt c¶ çc
b»ng khÈu hiÖu nµo? B»ng khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn th¾ng, n−íc tham chiÕn ph¶i phôc tïng çi nhiÖm vô cã tÝnh chÊt
kh«ng thÊt b¹i” (Xem-cèp-xki, trong “Tin tøc”, sè 2 vµ c¶ toµn hoµn toµn t− s¶n, tøc lµ nhiÖm vô b¶o vÖ cho nh÷ng chÝnh
thÓ Ban tæ chøc n÷a, trong “Tin tøc”, sè 1). Nh−ng ®ã ch¼ng qua phñ ®Õ quèc nµo ®ã, khái bÞ thÊt b¹i. ChØ cã chÝnh s¸ch mµ
chØ lµ khÈu hiÖu “b¶o vÖ tæ quèc” ®−îc diÔn t¶ mét çch kh¸c ®i giai cÊp v« s¶n lîi dông nh÷ng khã kh¨n cña chÝnh phñ vµ
cña giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh ®Ó lËt ®æ chóng, míi lµ chÝnh
mµ th«i! §ã chÝnh lµ ®øng trªn ph−¬ng diÖn cuéc chiÕn tranh
s¸ch ph¸ bá thùc sù “hoµ b×nh trong n−íc”, chø kh«ng ph¶i
cña çc chÝnh phñ (theo khÈu hiÖu ®ã, th× çc chÝnh phñ ph¶i
chØ trªn ®Çu l−ìi, vµ thõa nhËn ®Êu tranh giai cÊp. Vµ kh«ng
gi÷ v÷ng ®Þa vÞ cò cña chóng, “gi÷ v÷ng trËn ®Þa cña chóng”),
thÓ ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã, kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®−îc theo
chø kh«ng ph¶i trªn ph−¬ng diÖn cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng
h−íng ®ã, nÕu kh«ng mong cho chÝnh phñ n−íc m×nh thÊt
giai cÊp bÞ ¸p bøc chèng l¹i chÝnh phñ n−íc hä! Nh− vËy lµ
b¹i, kh«ng xóc tiÕn sù thÊt b¹i ®ã.
biÖn hé cho chñ nghÜa s«-vanh cña tÊt c¶ çc n−íc ®Õ quèc Tr−íc chiÕn tranh, khi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ý
chñ nghÜa, trong ®ã giai cÊp t− s¶n lu«n lu«n s½n sµng nãi ― ®Æt vÊn ®Ò b·i c«ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng th× giai cÊp t−
vµ nãi víi nh©n d©n ― r»ng hä chiÕn ®Êu “chØ” lµ ®Ó “chèng l¹i sù s¶n tr¶ lêi hä rÊt ®óng theo quan ®iÓm cña nã, r»ng: nh−
thÊt b¹i”. £. §a-vÝt, l·nh tô cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa thÕ lµ ph¶n béi tæ quèc vµ çc anh sÏ bÞ coi lµ ph¶n
®· viÕt trong cuèn s¸ch cña «ng ta nh− sau: “ý nghÜa cña viÖc béi. §óng. Nh÷ng viÖc b¾t tay th©n thiÖn trong çc chiÕn
hµo còng ®óng lµ téi ph¶n béi tæ quèc. Ai viÕt chèng l¹i “sù “sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ” cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ hä ®¸p l¹i
ph¶n béi tæ quèc” nh− Bóc-v«-Õt, chèng l¹i “sù tan r· cña ®iÒu ®ã b»ng “sù tiÕp tôc” c¨m thï chèng l¹i kÎ thï giai cÊp cña
n−íc Nga” nh− Xem-cèp-xki, ®Òu lµ nh÷ng ng−êi ®øng trªn hä; mÆt kh¸c, hä hiÓu r»ng c«ng thøc “chiÕn tranh chèng l¹i
quan ®iÓm t− s¶n chø kh«ng ph¶i quan ®iÓm v« s¶n. Ng−êi chiÕn tranh” lµ mét c©u nãi s¸o tÇm th−êng nÕu kh«ng tiÕn
v« s¶n kh«ng thÓ ®¸nh mét ®ßn giai cÊp vµo chÝnh phñ hµnh çch m¹ng chèng l¹i chÝnh phñ n−íc m×nh. Kh«ng thÓ
n−íc m×nh, kh«ng thÓ (thùc tÕ) b¾t tay anh em cña m×nh, khÝch ®éng lßng c¨m thï ®èi víi chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n
b¾t tay ng−êi v« s¶n mét n−íc “ngoµi” ®ang tiÕn hµnh chiÕn n−íc m×nh mµ l¹i kh«ng mong muèn cho chÝnh phñ vµ giai cÊp
tranh chèng n−íc “ta”, mµ l¹i kh«ng ph¹m “téi ph¶n béi tæ t− s¶n n−íc m×nh thÊt b¹i, vµ kh«ng thÓ lµ mét kÎ thï kh«ng
quèc”, mµ l¹i kh«ng xóc tiÕn sù thÊt b¹i, kh«ng xóc tiÕn sù gi¶ dèi cña “hoµ b×nh trong n−íc (= hoµ b×nh gi÷a çc giai cÊp)”
tan r· cña çi c−êng quèc “lín” ®Õ quèc chñ nghÜa “cña nÕu kh«ng khÝch ®éng lßng c¨m thï ®èi víi chÝnh phñ vµ giai
m×nh”. cÊp t− s¶n n−íc m×nh!!
Ai bªnh vùc khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i”, Nh÷ng ng−êi t¸n thµnh khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn th¾ng,
th× dï lµ tù gi¸c hay kh«ng tù gi¸c, còng vÉn lµ mét kÎ s«-vanh; kh«ng thÊt b¹i” thùc ra ®ang ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n vµ
cã giái l¾m th× còng lµ mét tªn tiÓu t− s¶n tho¶ hiÖp; nh−ng v« nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa, v× hä “kh«ng tin” lµ cã thÓ cã
luËn thÕ nµo còng lµ kÎ thï cña chÝnh s¸ch v« s¶n, lµ kÎ ñng hé nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n
çc chÝnh phñ hiÖn nay, çc giai cÊp thèng trÞ hiÖn nay. chèng l¹i çc chÝnh phñ n−íc hä, vµ hä kh«ng muèn gãp phÇn
Chóng ta h·y xÐt ph−¬ng diÖn kh¸c cña vÊn ®Ò. ChiÕn tranh vµo viÖc ph¸t triÓn çc hµnh ®éng ®ã, - nhiÖm vô nµy ch¾c ch¾n
kh«ng thÓ kh«ng thøc tØnh trong quÇn chóng nh÷ng t×nh c¶m lµ khã kh¨n nh−ng nã lµ nhiÖm vô duy nhÊt xøng ®¸ng víi
m·nh liÖt nhÊt khiÕn ng−êi ta tho¸t khái tr¹ng th¸i m¬ m¬ ng−êi v« s¶n, lµ nhiÖm vô duy nhÊt cã tÝnh chÊt x· héi chñ
mµng mµng th−êng ngµy cña hä. Kh«ng thÓ cã s¸ch l−îc çch nghÜa. ChÝnh giai cÊp v« s¶n cña mét c−êng quèc lín tham
m¹ng nµo mµ l¹i kh«ng phï hîp víi nh÷ng t×nh c¶m míi mÎ chiÕn l¹c hËu nhÊt ®· ph¶i th«ng qua ®¶ng cña nã ®Ó tiÕn hµnh ―
m·nh liÖt ®ã. nhÊt lµ tr−íc sù ph¶n béi ®ª hÌn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ -x·
VËy nh÷ng t×nh c¶m m·nh liÖt ®ã cã nh÷ng luång chÝnh héi §øc vµ Ph¸p ― mét s¸ch l−îc çch m¹ng, lµ s¸ch l−îc hoµn
nµo? 1) Kinh h·i vµ thÊt väng. Do ®ã t«n gi¸o l¹i m¹nh lªn. Çc toµn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc nÕu kh«ng “xóc tiÕn sù thÊt b¹i”
nhµ thê l¹i ®«ng ®¶o thªm, bän ph¶n ®éng hoan hØ. Tªn cùc kú cña chÝnh phñ n−íc m×nh, nh−ng lµ s¸ch l−îc duy nhÊt dÉn ®Õn
ph¶n ®éng Ba-re ®· nãi: “ë ®©u cã ®au khæ th× ë ®ã cã t«n gi¸o”. cuéc çch m¹ng ë ch©u ¢u, ®Õn nÒn hoµ b×nh v÷ng bÒn cña chñ
Vµ h¾n nãi nh− thÕ lµ cã lý. 2) Lßng c¨m giËn “kÎ thï”, t×nh c¶m nghÜa x· héi, ®Õn chç lµm cho nh©n lo¹i tho¸t khái nh÷ng nçi
nµy ®−îc giai cÊp t− s¶n ®Æc biÖt nhen lªn (h¬n c¶ bän cha cè kinh h·i, nh÷ng tai ho¹, t×nh tr¹ng tho¸i ho¸, nh÷ng hµnh ®éng
n÷a), vµ vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, th× lßng c¨m giËn ®ã chØ cã d· man, hiÖn nay ®ang hoµnh hµnh.
lîi riªng cho nã th«i. 3) Lßng c¨m thï chÝnh phñ n−íc m×nh vµ
giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh, t×nh c¶m nµy lµ cña tÊt c¶ nh÷ng “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 43, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
c«ng nh©n gi¸c ngé, mét mÆt, hä hiÓu r»ng chiÕn tranh lµ ngµy 26 th¸ng B¶y 1915 “Ng−êi d©n chñ - x· héi”
365 366 V. I. Lª-nin
muèn nh¾m m¾t lµm ng¬ còng ®Òu kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng
nh− thÕ lµ ban biªn tËp tê “Sù nghiÖp cña chóng ta” tr−íc hÕt ®·
thÇn th¸nh ho¸ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh Nga, vµ hai lµ s½n
sµng “x¸ téi” cho chñ nghÜa x· héi - s«-vanh quèc tÕ vµ s½n sµng
th−¬ng l−îng víi nã.
Môc “Trong n−íc vµ ngoµi n−íc” tr×nh bµy nh÷ng quan
VÒ t×nh h×nh ®iÓm cña Plª-kha-nèp vµ cña ¸c-xen-rèt, mµ ban biªn tËp coi
(mét çch hoµn toµn ®óng) lµ kh«ng kh¸c nhau. Trong mét lêi
cña §¶ng d©n chñ – x· héi Nga chó thÝch riªng còng cña ban biªn tËp (tr. 103), ban biªn tËp
tuyªn bè r»ng nh÷ng ý kiÕn cña Plª-kha-nèp “phï hîp vÒ nhiÒu
Tê “Tin tøc” cña Ban tæ chøc, sè 2 vµ tê “Sù nghiÖp cña
ph−¬ng diÖn víi nh÷ng ý kiÕn” cña tê “Sù nghiÖp cña chóng ta”.
chóng ta”, sè 2, ®· ®−a ra mét sù gi¶i thÝch bæ Ých nhÊt vµ s¸ng
T×nh h×nh thËt hÕt søc râ rµng. “Trµo l−u” hîp ph¸p chñ
tá nhÊt vÒ t×nh h×nh ®ã. C¶ hai xuÊt b¶n phÈm, mçi tê theo
nghÜa ― hiÖn th©n cña trµo l−u nµy lµ tê “Sù nghiÖp cña chóng
ph−¬ng thøc riªng cña m×nh, phï hîp víi n¬i ph¸t hµnh vµ sø
ta” vµ ®©y lµ trµo l−u duy nhÊt cña “khèi liªn minh Bruy-xen” ®·
mÖnh chÝnh trÞ cña mçi tê, ®Òu c−¬ng quyÕt ®i theo con ®−êng
thùc sù tån t¹i ë Nga vµo nh÷ng n¨m 1910 - 1915, nhê cã hµng
cñng cè chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.
ngh×n mèi liªn hÖ cña nã víi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa -
Kh«ng nh÷ng tê “Sù nghiÖp cña chóng ta” kh«ng nãi ®Õn
®· hoµn toµn cñng cè vµ hoµn thµnh sù ph¸t triÓn c¬ héi chñ
mét sù kh¸c nhau nµo, mét sù bÊt ®ång ý kiÕn nµo trong néi bé
nghÜa cña nã, ®· sö dông mét çch thuËn lîi chñ nghÜa x· héi -
ban biªn tËp, kh«ng nh÷ng nã kh«ng hÒ phª b×nh “xu h−íng
s«-vanh ®Ó bæ sung cho chñ nghÜa thñ tiªu. C−¬ng lÜnh thËt cña
P«-t¬-rª-xèp”, mµ tr¸i l¹i, nã cßn ®ång t×nh víi xu h−íng ®ã
çi nhãm bÞ khai trõ ra khái ®¶ng ta håi th¸ng Giªng 1912, cã
trong mét b¶n tuyªn bè ®Æc biÖt ký tªn “ban biªn tËp” (tr. 19), nã
thªm ®−îc mét ®iÓm míi hÕt søc quan träng: truyÒn b¸ trong
tuyªn bè r»ng “chñ nghÜa quèc tÕ” chÝnh lµ ®ßi hái ph¶i “x¸c
giai cÊp c«ng nh©n nh÷ng t− t−ëng cho r»ng cÇn ph¶i b¶o vÖ vµ
®Þnh ph−¬ng h−íng trong t×nh h×nh quèc tÕ” theo nghÜa lµ
cñng cè, - dï lµ b»ng nh÷ng cuéc chiÕn tranh, - nh÷ng quyÒn
ph¶i ®Þnh râ xem trong cuéc chiÕn tranh nµy, th¾ng lîi cña
−u tiªn vµ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi n−íc lín cña bän ®Þa chñ
giai cÊp t− s¶n nµo lµ ®¸ng ®−îc mong muèn h¬n c¶ ®èi víi
vµ cña giai cÊp t− s¶n §¹i Nga.
giai cÊp t− s¶n. Nh− thÕ cã nghÜa lµ vÒ nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n vµ
Che giÊu çi thùc tÕ chÝnh trÞ ®ã b»ng nh÷ng c©u “t¶” vµ
chñ yÕu, toµn bé ban biªn tËp ®ã theo chñ nghÜa x· héi - s«-
b»ng t− t−ëng gi¶ danh d©n chñ - x· héi, ®ã lµ ý nghÜa chÝnh
vanh. Ngoµi ra, do chØ kh¸c Cau-xky vÒ mÆt s¾c th¸i cña chñ
trÞ thùc sù cña ho¹t ®éng hîp ph¸p cña ®¶ng ®oµn Ts¬-
nghÜa x· héi - s«-vanh, nªn ban biªn tËp ®· ca tông quyÓn
khª-Ýt-dª vµ cña ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p cña Ban tæ chøc.
s¸ch mµ Cau-xky ®· hoµn toµn dµnh ®Ó biÖn hé cho chñ nghÜa
VÒ mÆt t− t−ëng, ®Ò ra khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn th¾ng,
x· héi - s«-vanh tr−íc d− luËn quèc tÕ, vµ ®· khen ngîi quyÓn
kh«ng thÊt b¹i” vµ vÒ mÆt thùc tiÔn, ®Ò ra cuéc ®Êu tranh
s¸ch ®ã lµ “xuÊt s¾c”, “®Çy ®ñ”, “quý gi¸ vÒ mÆt lý luËn”. Ai kh«ng
chèng “chñ nghÜa ph©n liÖt”, ®ã lµ ®iÒu to¸t ra trong tÊt c¶
VÒ t×nh h×nh cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga 367 368 V. I. Lª-nin
mäi bµi trong tê “Tin tøc”, sè 2, nhÊt lµ trong nh÷ng bµi cña rÊt thÝch hîp cho viÖc che giÊu mét t×nh h×nh chÝnh trÞ thèi n¸t.
M¸c-tèp, cña I-«-nèp vµ cña Ma-si-n¸t-dª; ®ã lµ c−¬ng lÜnh “hoµ Th¸ng B¶y 1914, nã ®· phôc vô cho viÖc che giÊu tê “B×nh minh
b×nh” víi tê “Sù nghiÖp cña chóng ta” vµ Plª-kha-nèp, - mét cña chóng ta” vµ tê “B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c” b»ng nh÷ng nghÞ
c−¬ng lÜnh thiÕt thùc vµ hoµn toµn ®óng (xÐt theo quan ®iÓm c¬ quyÕt gÇn nh− t¶ nh−ng kh«ng høa hÑn g× c¶. Th¸ng B¶y 1915,
héi chñ nghÜa). H·y ®äc bøc th− cña ngµi A-lÕch-xin-xki, mét ch−a cã “sù gÆp gì th©n thiÖn”, ch−a cã “biªn b¶n”, nh−ng
ng−êi “tr−íc kia lµ nhµ çch m¹ng”, ®¨ng trªn tê “Ng«n luËn”, nh÷ng “kÐp” chÝnh ®Òu ®· nhÊt trÝ vÒ nguyªn t¾c lµ cïng nhau
sè 143 (ngµy 27 th¸ng N¨m 1915), vÒ vÊn ®Ò “b¶o vÖ ®Êt n−íc”, che giÊu chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña tê “Sù nghiÖp cña
coi ®ã lµ “nhiÖm vô cña ph¸i d©n chñ”, th× b¹n sÏ thÊy tªn hÇu chóng ta”, cña Plª-kha-nèp vµ cña ¸c-xen-rèt b»ng mét sè c©u
cËn nhiÖt thµnh ®ã cña çi «ng Plª-kha-nèp hiÖn nay ®· trë còng hÇu nh− t¶. Mét n¨m qua, mét n¨m vÜ ®¹i vµ gian khæ cña
thµnh s«-vanh, rÊt s½n sµng thõa nhËn khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn lÞch sö ch©u ¢u. Ai còng cã thÓ thÊy r»ng çi ung nhät chÝnh
th¾ng, kh«ng thÊt b¹i”. §ã chÝnh lµ khÈu hiÖu chung cña Plª- s¸ch c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa ®· bãp nghÑt ®a sè
kha-nèp, cña tê “Sù nghiÖp cña chóng ta”, cña ¸c-xen-rèt vµ cña nh÷ng ®¶ng d©n chñ - x· héi ch©u ¢u vµ nã ®· ®Õn ®é hoµn
C«-xèp-xki, cña M¸c-tèp vµ cña Xem-cèp-xki, vµ gi÷a hä víi toµn chÝn muåi trong c¶ ph¸i thñ tiªu, cßn nh÷ng ng−êi “b¹n”
nhau cè nhiªn (å, cè nhiªn!) lµ vÉn cßn nh÷ng “s¾c th¸i kh¸c gièng nh− nh÷ng nh¹c sÜ trong bµi ngô ng«n “Tø tÈu” cña Cr−-
nhau chÝnh ®¸ng” vµ nh÷ng “ý kiÕn bÊt ®ång côc bé”. TÊt c¶ çi lèp, th× chØ thay ®æi chç ®øng ®Ó l¹i ª a ®ång ca b»ng nh÷ng
tËp ®oµn ®ã, vÒ c¨n b¶n, ®Òu tho¶ m·n vÒ mÆt t− t−ëng trong giäng kh«ng ¨n nhÞp: thèng nhÊt, thèng nhÊt... (víi tê “Sù
khi tiÕp nhËn khÈu hiÖu: “kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i” nghiÖp cña chóng ta”)!
lµm c¬ së tho¶ thuËn víi nhau (nh©n tiÖn h·y xÐt xem: ai Çi vÝ dô vÒ tê “Lêi nãi cña chóng ta” ë Pa-ri lµ ®Æc biÖt bæ
kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i? Râ rµng lµ çc chÝnh phñ Ých ®èi víi nh÷ng ng−êi thùc lßng chñ tr−¬ng “thèng nhÊt”. Sè
hiÖn nay, çc giai cÊp thèng trÞ hiÖn nay!). VÒ mÆt chÝnh trÞ 2, tê “Tin tøc” cña Ban tæ chøc ®· ®¸nh mét ®ßn trÝ m¹ng vµo
thùc tiÔn, nh÷ng ng−êi ®ã b»ng lßng víi khÈu hiÖu “thèng tê “Lêi nãi cña chóng ta” khiÕn cho hiÖn nay giê ço chung (vÒ
nhÊt”. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ thèng nhÊt víi “Sù nghiÖp cña mÆt chÝnh trÞ hay vÒ mÆt “thÓ chÊt”, çi ®ã kh«ng quan träng
chóng ta”, tøc lµ thùc tÕ hä hoµn toµn dung nhËn viÖc tê “Sù l¾m) cña tê nµy chØ cßn lµ vÊn ®Ò thêi gian th«i. Tê “Tin tøc”
nghiÖp cña chóng ta”, ®−îc sù gióp ®ì cña ®¶ng ®oµn Ts¬- cña Ban tæ chøc (sè 2) ®· “giÕt chÕt” tê “Lêi nãi cña chóng ta”
khª-Ýt-dª, tiÕp tôc tiÕn hµnh ë Nga mét ho¹t ®éng chÝnh trÞ b»ng mét b¶n tuyªn bè trong ®ã chØ nãi lµ M¸c-tèp (hiÖn lµ uû
thùc tÕ vµ tiÕn hµnh mét c«ng t¸c thùc tÕ (“thùc tÕ” theo kiÓu viªn trong Th−êng vô cña Ban tæ chøc ; d−êng nh− M¸c-tèp
t− s¶n) trong quÇn chóng, cßn ë n−íc ngoµi vµ trong hoµn ®· ®−îc Xem-cèp-xki vµ ¸c-xen-rèt "nhÊt trÝ" bæ tuyÓn vµo
c¶nh bÊt hîp ph¸p th× Ban tæ chøc vµ ®ång bän sÏ cã thÓ ®−a Th−êng vô, cã lÏ v× M¸c-tèp ®· ®ång ý kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng
ra nh÷ng ®iÒu rµo ®ãn nhá cã tÝnh chÊt “t¶”, cã thÓ nãi nh÷ng c©u thiÕu suy nghÜ vÒ çi “chÕt” cña tê “Vorwärts” n÷a) ― M¸c-
tèp vµ “qu¸ nöa sè céng t¸c viªn cña tê “Lêi nãi cña chóng ta”,
c©u hÇu nh− çch m¹ng, v.v., v.v.. Chóng t«i kh«ng ¶o t−ëng:
nh÷ng ng−êi gia nhËp Ban tæ chøc vÒ mÆt tæ chøc” ®Òu nhËn
chÝnh do chç khèi liªn minh Bruy-xen bÞ tan r· ngay vµ ®·
thÊy sai lÇm cña hä vµ nãi lµ chØ v× “ng©y th¬” (M¸c-tèp ®ãng vai
chøng tá r»ng nã chØ lµ gi¶ dèi th«i, nªn khèi liªn minh Bruy-xen
ingÐnu 1) - kh¸ l¾m) mµ hä coi tê “Lêi nãi cña chóng ta” lµ lµ do chç sù thèng nhÊt cña nh÷ng c«ng nh©n d©n chñ ― x· héi
“c¬ quan chung cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa Nga”, víi nh÷ng ng−êi cña tê “Sù nghiÖp cña chóng ta”, tøc nh÷ng
nh−ng thËt ra ®ã l¹i lµ mét c¬ quan “cã tÝnh chÊt chia rÏ”, ng−êi truyÒn b¸ ¶nh h−ëng t− s¶n (thùc ra lµ nh÷ng tay sai cña
“cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i” (riªng Xem-cèp-xki cßn thªm: “cã tÝnh giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ s«-vanh), lµ kh«ng thÓ thùc
chÊt v« chÝnh phñ ― c«ng ®oµn chñ nghÜa”), vµ c¬ quan ®ã hiÖn ®−îc vµ cã h¹i ch¨ng?
“t×m çch tù biÖn hé tr−íc tê “Ng−êi d©n chñ - x· héi" cña Nh÷ng ng−êi t¸n thµnh “sù thèng nhÊt” h·y suy nghÜ vÒ
Lª-nin”. ®iÓm ®ã!
Ba lo¹i ng−êi trong tê “Lêi nãi cña chóng ta”, - hä ®· liªn Trong ph¸i d©n chñ - x· héi ë ch©u ¢u, ng−êi ta võa míi
minh mét çch v« Ých víi nhau trong b¶y t¸m th¸ng, - ®· c«ng thÊy Cau-xky, Ha-d¬ vµ c¶ chÝnh b¶n th©n BÐc-stanh tuyªn bè
khai ph¸t biÓu ý kiÕn cña hä. §ã lµ: 1) hai uû viªn thuéc ph¸i t¶ t¸n thµnh “sù thèng nhÊt” trong nh÷ng hoµn c¶nh vµ d−íi
cña ban biªn tËp (“Lêi nãi cña chóng ta”, sè 107), thµnh thËt nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau ®«i chót. §¸nh h¬i thÊy quÇn
®ång t×nh víi chñ nghÜa quèc tÕ vµ muèn tiÕn l¹i gÇn tê “Ng−êi chóng h−íng vÒ phÝa t¶, nh÷ng “nh©n vËt cã uy tÝn” ®ã ®Ò nghÞ
d©n chñ - x· héi” (xem nghÞ quyÕt chµo mõng cña chi bé Pa-ri hoµ h¶o víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i t¶ víi ®iÒu kiÖn
cña ®¶ng ta ®èi víi hä, trong “Lêi nãi cña chóng ta”, sè 122); 2) mÆc nhiªn lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i t¶ hoµ h¶o víi
M¸c-tèp vµ “nh÷ng ng−êi trong Ban tæ chøc” (“qu¸ nöa”); 3) T¬- bän Duy-®¬-cum. Phñ nhËn trªn lêi nãi “chÝnh s¸ch ngµy 4
rèt-xki lµ ng−êi kh«ng bao giê ®ång ý chót g× víi nh÷ng ng−êi th¸ng T¸m”, lÊp çi hè gi÷a çc chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n téc -
x· héi - s«-vanh vÒ nguyªn t¾c, nh−ng trong thùc tÕ th× l¹i hoµn tù do chñ nghÜa vµ d©n chñ - x· héi b»ng mét vµi c©u kh«ng
toµn ®ång ý víi hä (chñ yÕu lµ nhê “sù m«i giíi tèt lµnh” ― cã cam kÕt g× (vµ kh«ng bÊt lîi g× vÒ mét sè ph−¬ng diÖn ngay c¶
lÏ ®ã lµ çi lèi ph¸t biÓu mét çch ngo¹i giao cña hä ― cña ®¶ng ®èi víi Hin-®en-buèc vµ Giãp-phr¬) vÒ “hoµ b×nh” (khÈu hiÖu
®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª). hoµ b×nh hoµn toµn thÝch hîp víi ®iÒu ®ã), b»ng nh÷ng lêi
Nh÷ng ng−êi thµnh thËt t¸n thµnh sù thèng nhÊt cÇn ph¶i buéc téi v« Ých ®èi víi nh÷ng cuéc th«n tÝnh, v.v.. §¹i kh¸i ®ã
®Æt vÊn ®Ò nh− sau: t¹i sao tê “Lêi nãi cña chóng ta” bÞ ph¸ s¶n lµ chÝnh c−¬ng cña Cau-xky vµ BÐc-stanh, chÝnh c−¬ng mµ
vµ bÞ ph©n liÖt? PhÇn nhiÒu ng−êi ta gi¶i thÝch nh÷ng sù ph©n nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh Ph¸p còng sÏ vui lßng ®i theo,
liÖt b»ng “tinh thÇn chia rÏ” c¨m ghÐt con ng−êi cña nh÷ng nh− mét sè luËn ®iÖu cña tê “L'HumanitÐ” ®· chøng tá. Nh÷ng
“ng−êi theo Lª-nin” ®éc ¸c (nh÷ng bµi cña Xem-cèp-xki trong tê ng−êi Anh thuéc “§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp” ch¾c ch¾n sÏ lµ
“Tin tøc”, sè 2, cña ¸c-xen-rèt trong tê “Lêi nãi cña chóng ta”, nh÷ng ng−êi nhiÖt liÖt t¸n thµnh viÖc x¸ téi nh− vËy cho chñ
v.v., v.v.). Nh−ng nh÷ng ng−êi ®éc ¸c ®ã kh«ng hÒ tham gia tê nghÜa x· héi - s«-vanh, viÖc x¸ téi ®· ®−îc nguþ trang b»ng
“Lêi nãi cña chóng ta” vµ v× lý do ®¬n gi¶n ®ã, hä kh«ng thÓ nh÷ng th¸i ®é kÝnh cÈn ®èi víi phÝa t¶. TÊt nhiªn lµ chóa Trêi
g©y chia rÏ ®−îc, còng nh− kh«ng thÓ tù t¸ch ra ®−îc. ®· buéc “nh÷ng ng−êi trong Ban tæ chøc” vµ T¬-rèt-xki giê ®©y
VËy th× do çi g×? Cã ph¶i lµ ngÉu nhiªn kh«ng? HoÆc ph¶i b¸m chÆt lÊy ®u«i ¸o cña Cau-xky vµ BÐc-stanh.
Chóng t«i coi b−íc ngoÆt sang t¶ ®ã cña nhµ l·nh tô
1)
― con ng−êi chÊt ph¸c ngay thËt ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ cña nhµ l·nh tô ph¸i s«-vanh gi¶
nh©n gi¶ nghÜa trong ph¸i “cÊp tiÕn” lµ mét hµi kÞch nh»m cøu tranh”. §ã lµ mét v¨n tËp nh÷ng lêi nguþ biÖn, nh÷ng lêi dèi
v·n çi thèi n¸t trong ph¸i d©n chñ - x· héi b»ng mét hµnh tr¸ x· héi - s«-vanh tr×nh bµy cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng nhÊt,
®éng thiªn vÒ phÝa t¶, nh»m thùc tÕ cñng cè chÝnh s¸ch c«ng cuéc chiÕn tranh c−íp bãc cña chÕ ®é Nga hoµng thµnh mét
nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa b»ng nh÷ng nh−îng bé kh«ng cuéc chiÕn tranh “chÝnh nghÜa”, “tù vÖ”, v.v.! Chóng t«i giíi
®¸ng kÓ trªn lêi nãi ®èi víi ph¸i “t¶”. thiÖu tËp v¨n ®ã, tËp v¨n nhôc nh· cã tÝnh chÊt n« lÖ ®èi víi
T×nh h×nh kh¸ch quan ë ch©u ¢u ®· ®i ®Õn chç lµm t¨ng chÕ ®é Nga hoµng, víi tÊt c¶ nh÷ng ai muèn nghiªn cøu
thªm trong quÇn chóng sù thÊt väng, sù bÊt b×nh, sù ph¶n nghiªm tóc nh÷ng nguyªn nh©n cña sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II.
kh¸ng, lßng c¨m tøc vµ mét tinh thÇn çch m¹ng cã kh¶ n¨ng §iÒu ®¸ng chó ý lµ nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh ra mÆt ®ã ®Òu
biÕn thµnh hµnh ®éng mét çch chíp nho¸ng khi ®· ph¸t triÓn hoµn toµn hµi lßng vÒ Ts¬-khª-Ýt-dª vµ tÊt c¶ ®¶ng ®oµn cña
®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Thùc tÕ, b©y giê vÊn ®Ò ®Æt ra nh− h¾n. §¶ng ®oµn ®ã lµm võa lßng c¶ Ban tæ chøc, c¶ T¬-rèt-xki
thÕ nµy vµ chØ nh− thÕ nµy th«i: hoÆc lµ gióp lµm t¨ng lªn, lµm lÉn Plª-kha-nèp, cïng A-lÕch-xin-xki vµ ®ång bän; vµ ®iÒu ®ã lµ
ph¸t triÓn lªn nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng chèng l¹i giai cÊp t− tÊt nhiªn v× ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ®· tõng nhiÒu n¨m chøng
s¶n n−íc m×nh vµ chÝnh phñ n−íc m×nh, hoÆc lµ ng¨n c¶n, bãp tá r»ng nã cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ vµ phôc vô bän c¬ héi chñ nghÜa.
nghÑt, tiªu diÖt tinh thÇn çch m¹ng. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých sau, Cßn vÒ ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga bÞ
ph¸i t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ ph¸i c¬ héi chñ nghÜa sÏ vui lßng ®−a ®i ®µy ë Xi-bi-ri th× çc ngµi Plª-kha-nèp vµ A-lÕch-xin-xki
(vµ ph¶i vui lßng, ®øng vÒ mÆt lîi Ých cña hä mµ nãi) ph¸t ®· ®−a ra nh÷ng lêi bÞa ®Æt tr¾ng trîn vÒ nã. Nh−ng ch¾c ch¾n
biÓu bÊt cø mét luËn ®iÖu t¶ khuynh nµo, høa rÊt nhiÒu vÒ gi¶i lµ ®· gÇn ®Õn lóc mµ chóng ta cã thÓ dùa vµo nh÷ng b»ng
trõ qu©n bÞ, vÒ hoµ b×nh, vÒ viÖc tõ bá çc cuéc th«n tÝnh, vÒ chøng ®Ó v¹ch mÆt bän gian dèi ra.
mäi thø c¶i çch, vÒ tÊt c¶ nh÷ng g× mµ ng−êi ta muèn, miÔn lµ
tr¸nh ®−îc viÖc quÇn chóng ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng l·nh tô c¬
héi chñ nghÜa cña hä vµ tr¸nh ®−îc viÖc chuyÓn sang tiÕn hµnh “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 43, Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng ngµy cµng lín. ngµy 26 th¸ng B¶y 1915 “Ng−êi d©n chñ - x· héi”
Chóng ta sÏ nãi víi quÇn chóng r»ng ®õng tin t−ëng vµo bÊt
kú mét c−¬ng lÜnh khoa tr−¬ng nµo, h·y tin ë b¶n th©n hµnh
®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña çc b¹n chèng l¹i
chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh; h·y cè g¾ng ph¸t triÓn
nh÷ng hµnh ®éng ®ã; ngoµi cuéc néi chiÕn v× chñ nghÜa x· héi,
kh«ng cßn cã con ®−êng nµo tho¸t khái c¶nh d· man, kh«ng
thÓ cã tiÕn bé ë ch©u ¢u.
P. S. Bµi nµy ®· ®−îc xÕp ch÷ xong khi chóng t«i nhËn ®−îc
tËp s¸ch cña ngµi Plª-kha-nèp, cña G. A-lÕch-xin-xki ―
con ng−êi “tr−íc kia lµ nhµ çch m¹ng” ― vµ ®ång bän: “ChiÕn
373 374 V. I. Lª-nin
Thø hai lµ chÝnh phñ §øc “Ýt ra còng t¸n thµnh ngÊm ngÇm
viÖc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn
truyÒn quèc tÕ ñng hé hoµ b×nh, vµ thËm chÝ chÝnh phñ cßn thÊy
c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®ã lµ mét ph−¬ng tiÖn thÝch hîp ®Ó x©y
dùng c¬ së ban ®Çu cho viÖc bµn vÒ nh÷ng kh¶ n¨ng hoµ b×nh”.
Cè nhiªn, tê b¸o d©n téc - tù do chñ nghÜa ®ã cho r»ng
kh«ng thÓ gi¶i thÝch theo çch thø hai ®−îc vµ tê b¸o cña chÝnh
phñ ®· chÝnh thøc t¸n thµnh quan ®iÓm ®ã, vµ cßn nãi thªm
VÒ çch gi¶i thÝch r»ng “chÝnh phñ kh«ng hÒ cã dÝnh d¸ng g× víi c«ng t¸c tuyªn
khÈu hiÖu “hoµ b×nh” truyÒn quèc tÕ ñng hé hoµ b×nh vµ chÝnh phñ sÏ kh«ng cho
phÐp c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lÉn mét ng−êi trung gian
Tê “B¸o c«ng nh©n” ë Viªn, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng nµo lµm viÖc ®ã c¶”.
cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o, trong sè ra ngµy 27/VI 1915, H¸ ch¼ng ph¶i ®ã lµ mét hµi kÞch ®¸ng chó ý sao? LiÖu cã ai
®¨ng b¶n tuyªn bè ®¸ng chó ý cña mét tê b¸o cña chÝnh phñ muèn tin r»ng chÝnh phñ §øc, mét chÝnh phñ ®· cÊm tê
§øc (“Norddeutsche Allgemeine Zeitung”). “Vorwärts” kh«ng ®−îc bµn ®Õn ®Êu tranh giai cÊp, mét chÝnh
§©y muèn nãi ®Õn bµi b¸o cña mét trong sè nh÷ng ng−êi c¬ phñ ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p qu©n sù nghiÖt ng· ®Ó cÊm
héi chñ nghÜa cã tiÕng nhÊt (vµ ®ª hÌn nhÊt) cña §¶ng “d©n chñ - nh÷ng cuéc héi häp cña nh©n d©n vµ thiÕt lËp mét “chÕ ®é n« lÖ
x· héi” §øc lµ Kvo¸c, y ®· nãi: “Chóng t«i, nh÷ng ng−êi d©n qu©n sù” thËt sù ®èi víi nh÷ng ng−êi v« s¶n, liÖu cã ai muèn
chñ - x· héi §øc vµ nh÷ng ®ång chÝ ¸o cña chóng t«i, chóng t«i tin r»ng do chñ nghÜa tù do mµ chÝnh phñ ®ã l¹i “kh«ng c¶n
kh«ng ngõng tuyªn bè r»ng chóng t«i hoµn toµn s½n sµng ®Æt trë” çc ngµi Kvo¸c vµ Duy-®¬-cum? liÖu cã ai muèn tin r»ng
quan hÖ (víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Anh vµ Ph¸p) ®Ó b¾t chÝnh phñ ®ã kh«ng th−êng xuyªn liªn l¹c víi çc ngµi ®ã?
Nãi r»ng chÝnh Kvo¸c v« t×nh ®· ®Ó lé sù thËt (tøc lµ nãi
®Çu th−¬ng l−îng vÒ hoµ b×nh. ChÝnh phñ ®Õ chÕ §øc biÕt viÖc
r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc ®· më cuéc tuyªn
®ã vµ kh«ng hÒ c¶n trë chóng t«i”.
truyÒn cho hoµ b×nh theo ®óng sù tho¶ thuËn trùc tiÕp hay gi¸n
B×nh luËn nh÷ng lêi tuyªn bè ®ã, mét tê b¸o d©n téc - tù do
tiÕp víi chÝnh phñ n−íc hä) vµ nãi r»ng së dÜ ng−êi ta ®·
chñ nghÜa ë §øc (tê “Nationalliberale Korrespondenz”) ®· viÕt
“chÝnh thøc c¶i chÝnh” lêi «ng ta nãi, chÝnh lµ nh»m che giÊu sù
r»ng nh÷ng lêi ®ã cã thÓ gi¶i thÝch hai çch. Thø nhÊt lµ chÝnh
thËt, - nãi nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ mét ngh×n lÇn ®óng h¬n
phñ kh«ng c¶n trë nh÷ng “hµnh ®éng chÝnh trÞ quèc tÕ” cña
hay sao?
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi khi nµo nh÷ng hµnh ®éng Êy
§ã lµ mét bµi häc cho nh÷ng ng−êi ham chuéng nh÷ng
kh«ng v−ît qu¸ ph¹m vi hîp ph¸p vµ “kh«ng nguy hiÓm ®èi
c©u v¨n hoa, nh÷ng ng−êi gièng nh− T¬-rèt-xki (xem “Lêi
víi nhµ n−íc”. §øng vÒ quan ®iÓm “tù do chÝnh trÞ” mµ nãi, nãi cña chóng ta”, sè 105), b¶o vÖ khÈu hiÖu hoµ b×nh chèng
®iÒu ®ã hoµn toµn cã thÓ hiÓu ®−îc. l¹i chóng ta, viÖn ®Õn luËn ®iÖu cho r»ng “tÊt c¶ ph¸i t¶”
VÒ çch gi¶i thÝch khÈu hiÖu "hßa b×nh" 375 376 V. I. Lª-nin
liªn hiÖp mét çch gäi lµ “cã hiÖu qu¶” xung quanh chÝnh vµ ®ång bän vµ bän Sai-®ª-man (“phoãc-stan” §øc = Ban chÊp
çi khÈu hiÖu ®ã!! ChÝnh phñ cña bän gioong-ke nay ®· hµnh trung −¬ng) l¹m dông, ai kh«ng hiÓu ®iÒu nãi trªn kia th×
chøng minh tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña b¶n nghÞ quyÕt cña ®ã lµ ng−êi tham gia mét çch hoµn toµn kh«ng tù gi¸c vµo viÖc
chóng ta ë BÐc-n¬ (“Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 40), trong mª hoÆc nh©n d©n theo kiÓu x· héi - s«-vanh.
®ã chóng ta nãi r»ng tuyªn truyÒn cho hoµ b×nh “mµ kh«ng
kÌm theo lêi kªu gäi quÇn chóng ®øng lªn hµnh ®éng çch
m¹ng” th× chØ “gieo r¾c ¶o t−ëng” vµ “biÕn giai cÊp v« s¶n ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng T¸m
thµnh mét ®å ch¬i trong tay giíi ngo¹i giao bÝ mËt cña 1915
nh÷ng n−íc giao chiÕn”1).
§iÒu ®ã ®· ®−îc x¸c minh ®óng tõng li tõng tÝ! In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong t¹p chÝ Theo ®óng b¶n th¶o
Trong mét vµi n¨m, lÞch sö ho¹t ®éng ngo¹i giao sÏ chøng “Çch m¹ng v« s¶n”, sè 5
nhËn r»ng ®· cã vµ kh«ng nh÷ng chØ ë §øc, sù tho¶ thuËn trùc
tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp gi÷a nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa vµ çc
chÝnh phñ vÒ nh÷ng luËn ®iÖu ba hoa rçng tuÕch tuyªn truyÒn
cho hoµ b×nh! Giíi ngo¹i giao che giÊu nh÷ng sù viÖc ®ã, nh−ng
kim giÊu trong tói l©u ngµy còng lßi ra.
Khi ph¸i t¶ b¾t ®Çu liªn hiÖp l¹i xung quanh khÈu hiÖu hoµ
b×nh, ta cã thÓ khuyÕn khÝch sù liªn hiÖp ®ã nÕu nã thÓ hiÖn
b−íc ®Çu cña cuéc ph¶n ®èi nh÷ng ng−êi s«-vanh, gièng nh−
ng−êi c«ng nh©n Nga dèt n¸t biÓu hiÖn sù ph¶n ®èi rôt rÌ
chèng l¹i Nga hoµng b»ng chñ nghÜa Ga-p«n. Nh−ng khi ph¸i
t¶ tiÕp tôc tù h¹n chÕ ë khÈu hiÖu ®ã (®Ò ra khÈu hiÖu lµ c«ng
viÖc cña nh÷ng chÝnh kh¸ch cã ý thøc) th× ph¸i ®ã qu¶ thËt chØ
lµ mét ph¸i t¶ v« gi¸ trÞ, trong nh÷ng nghÞ quyÕt cña nã kh«ng
cã lÊy mét chót “hiÖu qu¶” nµo, ph¸i ®ã chØ lµ mét thø ®å ch¬i
trong tay bän Duy-®¬-cum, bän Kvo¸c, bän Xam-ba, bän Hen-
®man, Giãp-phr¬ vµ Hin-®en-buèc.
Ngay c¶ b©y giê n÷a, lóc mµ khÈu hiÖu hoµ b×nh (“mµ
kh«ng kÌm theo lêi kªu gäi quÇn chóng ®øng lªn hµnh
®éng çch m¹ng”) ®· bÞ héi nghÞ Viªn218, BÐc-stanh + Cau-xky
1)
Xem tËp nµy, tr. 203.
377 378 V. I. Lª-nin
weiters). Trong tr−êng hîp sau th× râ rµng lµ chóng ta ®øng

tr−íc mét khÈu hiÖu kh«ng nh÷ng kh«ng cã tÝnh chÊt x· héi
chñ nghÜa, mµ cßn kh«ng cã néi dung, kh«ng cã nghÜa g× c¶. TÊt
c¶ mäi ng−êi, kh«ng trõ mét ai, ®Òu t¸n thµnh hoµ b×nh nãi
chung, cho ®Õn c¶ KÝt-si-n¬, Giãp-phr¬, Hin-®en-buèc vµ Ni-c«-
lai Kh¸t m¸u còng vËy, v× mçi ng−êi trong bän chóng ®Òu
muèn chiÕn tranh chÊm døt: vÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç chóng ®Òu
VÊn ®Ò hoµ b×nh ®Ò ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ b×nh ®Õ quèc chñ nghÜa (tøc nh÷ng
®iÒu kiÖn ®Ó c−íp bãc vµ ¸p bøc çc d©n téc kh¸c) cã lîi cho
VÊn ®Ò hoµ b×nh, vÒ mÆt lµ c−¬ng lÜnh cÊp b¸ch cña nh÷ng n−íc “chóng”. Çc khÈu hiÖu ph¶i ®−îc ®Æt ra nh»m gi¶i thÝch
ng−êi x· héi chñ nghÜa, còng nh− vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn nã lµ cho quÇn chóng, b»ng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng, sù
vÊn ®Ò nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ b×nh, ®Òu ®−îc mäi ng−êi quan kh¸c nhau kh«ng thÓ nµo ®iÒu hoµ ®−îc gi÷a chñ nghÜa x· héi
t©m ®Õn. Chóng ta kh«ng thÓ kh«ng c¶m ¬n tê “Berner vµ chñ nghÜa t− b¶n (chñ nghÜa ®Õ quèc), chø kh«ng nh»m ®iÒu
Tagwacht” lµ ®· thö ®Æt vÊn ®Ò ®ã kh«ng ph¶i trªn quan ®iÓm hoµ hai giai cÊp thï ®Þch vµ hai chÝnh s¸ch thï ®Þch b»ng çi
th«ng th−êng, trªn quan ®iÓm d©n téc chñ nghÜa - tiÓu t− s¶n, danh tõ “thèng nhÊt” nh÷ng çi hoµn toµn kh¸c nhau.
mµ trªn quan ®iÓm thùc sù v« s¶n, quèc tÕ chñ nghÜa. Lêi b×nh Chóng ta h·y bµn tiÕp, liÖu cã thÓ liªn hîp ®−îc nh÷ng
luËn cña ban biªn tËp trong sè 73 (“Friedenssehnsucht”1)) rÊt ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ
hay: nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc muèn hoµ b×nh th× ph¶i b×nh nhÊt ®Þnh kh«ng? NÕu ®−îc, th× nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã tuyÖt
®o¹n tuyÖt (sich lossagen) víi chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cña ®èi ph¶i bao gåm viÖc thõa nhËn quyÒn tù quyÕt cña tÊt c¶ çc
bän gioong-ke. Bµi diÔn v¨n cña ®ång chÝ A. P. (sè 73 vµ 75) d©n téc vµ viÖc tõ bá mäi “cuéc th«n tÝnh”, tøc mäi hµnh ®éng
ph¶n ®èi “çi thãi tá vÎ quan träng cña nh÷ng kÎ kho¸c l¸c bÊt vi ph¹m quyÒn ®ã. Nh−ng nÕu chØ thõa nhËn quyÒn ®ã cho mét
lùc” (Wichtigtuerei machtloser Schönredner) lµ nh÷ng kÎ ®· vµi n−íc th«i th× nh− thÕ cã nghÜa lµ b¶o vÖ ®Æc quyÒn cña
uæng c«ng toan tÝnh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoµ b×nh theo quan ®iÓm mét sè n−íc, tøc lµ cã th¸i ®é d©n téc chñ nghÜa vµ ®Õ quèc
tiÓu t− s¶n, - bµi diÔn v¨n ®ã còng rÊt hay. chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i x· héi chñ nghÜa. Ng−îc l¹i, nÕu
Chóng ta h·y xem nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i ®Æt thõa nhËn quyÒn ®ã cho tÊt c¶ çc d©n téc th× kh«ng nªn chØ
vÊn ®Ò ®ã nh− thÕ nµo. ®−a ra ch¼ng h¹n cã n−íc BØ th«i; mµ cÇn ph¶i nãi ®Õn tÊt c¶
KhÈu hiÖu hoµ b×nh cã thÓ ®Æt ra víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc c¶ ë ch©u ¢u (ng−êi Ai-r¬-len ë Anh,
b×nh nhÊt ®Þnh, hoÆc ®Æt ra kh«ng cã mét ®iÒu kiÖn nµo, nh− ng−êi ý ë Ni-x¬, ng−êi §an-m¹ch, v.v. ë §øc, 57% d©n c− ë
mét cuéc ®Êu tranh kh«ng ph¶i cho mét nÒn hoµ b×nh Nga, v.v.) lÉn ë ngoµi ch©u ¢u, tøc lµ tÊt c¶ çc thuéc ®Þa mµ
nhÊt ®Þnh mµ cho mét nÒn hoµ b×nh nãi chung (Frieden ohne ®ång chÝ A. P. ®· nh¾c ®Õn rÊt ®óng lóc. Anh, Ph¸p, §øc cã
tÊt c¶ gÇn 150 triÖu ng−êi vµ ba n−íc ®ã ¸p bøc h¬n 400 triÖu
1)
― “Khao kh¸t hoµ b×nh” ng−êi ë çc thuéc ®Þa cña chóng!! Thùc chÊt cña cuéc chiÕn
VÊn ®Ò hßa b×nh 379 380 V. I. Lª-nin
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ cuéc chiÕn tranh tiÕn hµnh v× c¶ çc n−íc tiªn tiÕn. H¬n n÷a, yªu s¸ch ®ã kh«ng thÓ thùc
lîi Ých cña bän t− b¶n, kh«ng ph¶i chØ lµ ë chç cuéc chiÕn hiÖn ®−îc, nÕu kh«ng cã th¾ng lîi cña çch m¹ng x· héi chñ
tranh ®ã nh»m môc ®Ých ¸p bøc thªm nh÷ng n−íc kh¸c, chia nghÜa.
nhau çc thuéc ®Þa, mµ còng lµ ë chç cuéc chiÕn tranh ®ã Ph¶i ch¨ng nh− thÕ cã nghÜa lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
chñ yÕu ®−îc tiÕn hµnh bëi çc n−íc tiªn tiÕn ®ang ¸p bøc cã thÓ thê ¬ tr−íc viÖc ngµy cµng cã ®«ng ®¶o quÇn chóng ®ßi
mét sè d©n téc kh¸c, ®ang ¸p bøc phÇn d©n c− lín nhÊt cña hái hoµ b×nh? TuyÖt ®èi kh«ng ph¶i thÕ. Nh÷ng khÈu hiÖu cña
thÕ giíi. ®éi tiªn phong gi¸c ngé cña c«ng nh©n lµ mét viÖc, vµ nh÷ng yªu
Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc nµo biÖn hé cho viÖc x©m s¸ch tù ph¸t cña quÇn chóng l¹i lµ mét viÖc kh¸c. NguyÖn väng
chiÕm n−íc BØ hay dung thø viÖc ®ã th× thùc ra ®Òu kh«ng ph¶i thiÕt tha mong muèn hoµ b×nh lµ mét trong nh÷ng triÖu chøng
lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi mµ lµ nh÷ng ng−êi ®Õ quèc quan träng nhÊt chøng tá ng−êi ta ®· b¾t ®Çu thÊt väng ®èi víi
chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi d©n téc chñ nghÜa v× hä b¶o vÖ nh÷ng lêi dèi tr¸ cña giai cÊp t− s¶n vÒ nh÷ng môc tiªu “gi¶i
“quyÒn” cña giai cÊp t− s¶n §øc (vµ còng mét phÇn c«ng nh©n phãng” cña chiÕn tranh, vÒ “sù b¶o vÖ tæ quèc” vµ nh÷ng ®iÒu
§øc) ®−îc ¸p bøc nh÷ng ng−êi BØ, nh÷ng ng−êi An-da-x¬, kh¸c mµ giai cÊp t− b¶n ®Æt ra ®Ó lõa dèi d©n ®en. Nh÷ng
§an-m¹ch, Ba-lan, nh÷ng ng−êi da ®en ë ch©u Phi, v.v.. Hä ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i hÕt søc chó ý triÖu chøng ®ã. Ph¶i
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, mµ lµ nh÷ng kÎ hÕt søc cè g¾ng lîi dông t©m tr¹ng cña quÇn chóng t¸n thµnh
t«i tí cña giai cÊp t− s¶n §øc, gióp ®ì giai cÊp t− s¶n §øc ®i hoµ b×nh. Nh−ng lîi dông t©m tr¹ng ®ã nh− thÕ nµo? T¸n
c−íp bãc nh÷ng n−íc kh¸c. Nh−ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ thµnh khÈu hiÖu hoµ b×nh vµ phô ho¹ víi khÈu hiÖu ®ã, th×
nghÜa BØ nµo mµ chØ ®Ò ra cã mçi mét yªu s¸ch lµ gi¶i phãng nh− thÕ lµ khuyÕn khÝch “çi thãi tá vÎ quan träng cña nh÷ng
n−íc BØ vµ båi th−êng cho n−íc BØ th× thùc ra hä còng chØ b¶o kÎ kho¸c l¸c bÊt lùc” (vµ tÖ h¬n n÷a lµ th−êng th−êng gi¶ dèi).
vÖ yªu s¸ch cña giai cÊp t− s¶n BØ lµ bän muèn tiÕp tôc c−íp Nh− thÕ lµ lõa dèi nh©n d©n, lµm cho hä cã ¶o t−ëng r»ng çc
bãc 15 triÖu ng−êi ë C«ng-g« nh− cò vµ muèn ®−îc h−ëng t« chÝnh phñ, çc giai cÊp thèng trÞ hiÖn nay kh«ng cÇn ®−îc mét
nh−îng vµ nh÷ng ®Æc quyÒn ë çc n−íc kh¸c. Bän t− s¶n BØ ®· lo¹t cuéc çch m¹ng “gi¸o dôc” (hay nãi cho ®óng h¬n lµ: g¹t
®Çu t− ra n−íc ngoµi gÇn 3 tû phr¨ng; b¶o tån lîi nhuËn cña ra), còng vÉn cã thÓ ký kÕt ®−îc mét hoµ −íc Ýt nhiÒu lµm võa
nh÷ng tû ®ã b»ng ®ñ mäi trß lõa bÞp, mäi trß gian gi¶o, thùc ra lßng ph¸i d©n chñ vµ giai cÊp c«ng nh©n. Kh«ng cã g× tai h¹i
®ã lµ “lîi Ých d©n téc” cña “n−íc BØ anh hïng”. §èi víi çc n−íc b»ng sù lõa dèi ®ã. Kh«ng cã g× h¬n ®−îc sù lõa dèi ®ã trong
Nga, Anh, Ph¸p, NhËt th× còng nh− thÕ, vµ cµng lµ nh− thÕ. viÖc lµm mê m¾t c«ng nh©n, trong viÖc kh¾c s©u vµo t©m trÝ
Bëi vËy, nÕu yªu s¸ch ®ßi tù do cho çc d©n téc kh«ng c«ng nh©n çi ¶o t−ëng r»ng m©u thuÉn gi÷a chñ nghÜa t− b¶n
ph¶i lµ mét c©u gi¶ dèi che ®Ëy chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ vµ chñ nghÜa x· héi kh«ng s©u s¾c g× ®©u, trong viÖc t« ®iÓm
nghÜa d©n téc cña mét vµi n−íc th× yªu s¸ch ®ã ph¶i ®−îc cho chÕ ®é n« lÖ t− b¶n chñ nghÜa. Kh«ng, chóng ta ph¶i lîi
¸p dông cho tÊt c¶ çc d©n téc vµ tÊt c¶ çc thuéc ®Þa. dông t©m tr¹ng t¸n thµnh hoµ b×nh ®Ó gi¶i thÝch cho quÇn
Nh−ng mét yªu s¸ch nh− thÕ râ rµng lµ kh«ng cã néi dung chóng thÊy r»ng kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng lîi Ých mµ hä mong
nÕu kh«ng cã mét lo¹t çc cuéc çch m¹ng næ ra trong tÊt hoµ b×nh mang l¹i cho hä, nÕu kh«ng cã mét lo¹t cuéc çch m¹ng.
ChÊm døt chiÕn tranh, hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc, chÊm døt ChØ ®øng trªn quan ®iÓm ®ã míi cã thÓ ®Êu tranh kh«ng gi¶
nh÷ng cuéc c−íp bãc vµ nh÷ng hµnh vi b¹o lùc: chÝnh ®ã lµ lý dèi, ®Êu tranh triÖt ®Ó chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, míi cã thÓ ®Æt
t−ëng cña chóng ta; nh−ng chØ cã bän nguþ biÖn t− s¶n míi cã vÊn ®Ò d©n téc (ë thêi ®¹i chóng ta) mét çch v« s¶n, chø kh«ng
thÓ biÕn nã thµnh mét c«ng cô ®Ó mª hoÆc quÇn chóng b»ng ph¶i tiÓu thÞ d©n. ChØ cã quan ®iÓm ®ã míi triÖt ®Ó dÉn tíi
çch t¸ch lý t−ëng ®ã khái viÖc tuyªn truyÒn cÊp b¸ch vµ trùc nguyªn t¾c lµ ®Êu tranh chèng mäi sù ¸p bøc çc d©n téc, míi
tiÕp cho nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng. HiÖn nay, ta cã c¬ së ®Ó g¹t bá ®−îc sù nghi ngê gi÷a v« s¶n çc n−íc ®i ¸p bøc vµ çc
tiÕn hµnh mét cuéc tuyªn truyÒn nh− thÕ: ®Ó tiÕn hµnh tuyªn n−íc bÞ ¸p bøc, míi dÉn ®Õn mét cuéc ®Êu tranh nhÊt trÝ, quèc
truyÒn nh− thÕ, chØ cÇn ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng ®ång minh cña tÕ, cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa (tøc cho chÕ ®é duy nhÊt
giai cÊp t− s¶n, víi bän c¬ héi chñ nghÜa lµ bän võa trùc tiÕp (kÓ thùc hiÖn ®−îc sù b×nh ®¼ng hoµn toµn gi÷a çc d©n téc), chø
c¶ b»ng çch tè gi¸c) võa gi¸n tiÕp c¶n trë ho¹t ®éng çch kh«ng ph¶i cho sù kh«ng t−ëng tiÓu thÞ d©n lµ thùc hiÖn quyÒn
m¹ng. tù do cho tÊt c¶ çc n−íc nhá nãi chung ë thêi ®¹i t− b¶n chñ
KhÈu hiÖu quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc còng ph¶i ®−îc nghÜa.
®Æt ra mét çch g¾n liÒn víi thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa cña chñ ChÝnh ®ã lµ quan ®iÓm cña ®¶ng ta, tøc lµ cña nh÷ng ng−êi
nghÜa t− b¶n. Chóng ta kh«ng t¸n thµnh gi÷ status quo, chóng d©n chñ - x· héi Nga ñng hé Ban chÊp hµnh trung −¬ng. ChÝnh
ta kh«ng t¸n thµnh çi kh«ng t−ëng tiÓu thÞ d©n lµ kh«ng tham ®ã lµ quan ®iÓm cña M¸c, ng−êi ®· d¹y giai cÊp v« s¶n r»ng
gia vµo nh÷ng cuéc ®¹i chiÕn. Chóng ta t¸n thµnh cuéc ®Êu “mét d©n téc mµ ®i ¸p bøc nh÷ng d©n téc kh¸c, th× kh«ng thÓ lµ
tranh çch m¹ng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, nghÜa lµ chèng chñ mét d©n téc tù do ®−îc”. ChÝnh trªn quan ®iÓm ®ã mµ M¸c ®ßi
nghÜa t− b¶n1). Chñ nghÜa ®Õ quèc chÝnh lµ khuynh h−íng cña cho Ai-r¬-len quyÒn t¸ch khái n−íc Anh: trªn quan ®iÓm nh÷ng
çc n−íc ®i ¸p bøc mét sè n−íc kh¸c, nh»m më réng vµ cñng cè lîi Ých cña phong trµo gi¶i phãng cña c«ng nh©n Anh (chø
sù ¸p bøc ®ã, nh»m tiÕn hµnh chia l¹i çc thuéc ®Þa. Bëi thÕ cho kh«ng ph¶i chØ cña c«ng nh©n Ai-r¬-len).
nªn, ë thêi ®¹i cña chóng ta, ®iÓm mÊu chèt cña vÊn ®Ò quyÒn NÕu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh kh«ng thõa nhËn vµ
tù quyÕt cña çc d©n téc chÝnh lµ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· kh«ng bªnh vùc quyÒn ph©n lËp cña Ai-r¬-len; ng−êi x· héi chñ
héi chñ nghÜa ë çc n−íc ®i ¸p bøc. Ng−êi x· héi chñ nghÜa nghÜa Ph¸p kh«ng thõa nhËn vµ bªnh vùc quyÒn ph©n lËp cña
nµo ë mét n−íc ®i ¸p bøc (Anh, Ph¸p, §øc, NhËt, Nga, Mü, Ni-x¬ thuéc ý; ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc kh«ng thõa nhËn vµ
v.v.) mµ kh«ng thõa nhËn vµ kh«ng b¶o vÖ quyÒn tù quyÕt cña bªnh vùc quyÒn ph©n lËp cña An-da-x¬ - Lo-ren, cña Slª-xvÝch
çc d©n téc bÞ ¸p bøc (tøc quyÒn tù do ph©n lËp) th× thùc tÕ
thuéc §an-m¹ch, cña Ba-lan; ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga
ng−êi ®ã lµ s«-vanh chø kh«ng ph¶i x· héi chñ nghÜa.
kh«ng thõa nhËn vµ bªnh vùc quyÒn ph©n lËp cña Ba-lan, cña
1)
Trong b¶n th¶o, tiÕp theo ®ã lµ c©u bÞ xo¸ ®i nh− sau: “Nh−ng PhÇn-lan, cña U-cra-i-na, v.v.; ng−êi x· héi chñ nghÜa Ba-lan
viÖc tuyªn truyÒn theo h−íng nµy, viÖc tuyªn truyÒn thËt sù çch kh«ng thõa nhËn vµ bªnh vùc quyÒn ph©n lËp cña U-cra-i-na, ― nÕu
m¹ng sÏ lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc nÕu kh«ng ®Æt vÊn ®Ò tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cña nh÷ng c−êng quèc “lín” ―
quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc theo tinh thÇn x· héi chñ nghÜa”. tøc lµ nh÷ng n−íc tiÕn hµnh nh÷ng cuéc c−íp bãc lín ― kh«ng
bªnh vùc còng çi quyÒn ®ã cña çc thuéc ®Þa, th× chÝnh lµ v× vµ m¹ng, hoÆc lµ chÞu phôc tïng chñ nghÜa ®Õ quèc. Kh«ng cã con
chØ lµ v× thùc ra hä lµ nh÷ng ng−êi ®Õ quèc chñ nghÜa, chø ®−êng trung dung. Vµ nh÷ng kÎ gi¶ dèi (hay ®Çn ®én) thñ
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. ThËt lµ lè bÞch x−íng ra mét chÝnh s¸ch “trung dung” lµ nh÷ng kÎ lµm h¹i
nÕu tù ru ngñ b»ng ¶o t−ëng r»ng nh÷ng ng−êi thuéc nh÷ng nhiÒu nhÊt cho giai cÊp v« s¶n.
d©n téc ®i ¸p bøc mµ kh«ng bªnh vùc “quyÒn tù quyÕt” cña
nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc, còng vÉn cã thÓ tiÕn hµnh mét chÝnh ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng
s¸ch x· héi chñ nghÜa ®−îc. T¸m 1915
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng ®−îc ®Ó cho bän Ký tªn: Lª-nin
kho¸c l¸c ®¹o ®øc gi¶ cã thÓ lõa phØnh nh©n d©n b»ng nh÷ng In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong t¹p chÝ Theo ®óng b¶n th¶o
c©u nãi su«ng vµ nh÷ng lêi høa hÑn vÒ kh¶ n¨ng cã mét nÒn “Çch m¹ng v« s¶n”, sè 5
hoµ b×nh d©n chñ, mµ ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy
kh«ng thÓ cã mét nÒn hoµ b×nh cã chót Ýt tÝnh chÊt d©n chñ nµo
mµ l¹i kh«ng ph¶i tiÕn hµnh mét lo¹t cuéc çch m¹ng vµ mét
cuéc ®Êu tranh çch m¹ng trong mçi n−íc chèng l¹i chÝnh phñ
n−íc ®ã. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng ®−îc ®Ó cho
bän chÝnh kh¸ch t− s¶n lõa bÞp nh©n d©n b»ng nh÷ng c©u nãi
su«ng vÒ tù do cña çc d©n téc, mµ ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn
chóng ë çc n−íc ®i ¸p bøc r»ng hä kh«ng thÓ tù gi¶i phãng
®−îc nÕu hä gióp ®ì c«ng cuéc ¸p bøc çc d©n téc kh¸c, nÕu hä
kh«ng thõa nhËn vµ kh«ng bªnh vùc quyÒn tù quyÕt cña çc
d©n téc, tøc lµ quyÒn tù do ph©n lËp. §ã lµ chÝnh s¸ch x· héi
chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i ®Õ quèc chñ nghÜa, chÝnh s¸ch mµ tÊt
c¶ çc n−íc cã thÓ ¸p dông trong vÊn ®Ò hoµ b×nh vµ trong vÊn
®Ò d©n téc. Tuy vËy, chÝnh s¸ch ®ã kh«ng phï hîp mét phÇn
lín víi nh÷ng ®¹o luËt vÒ ph¶n béi tæ quèc; nh−ng, ngay c¶
nghÞ quyÕt Ba-l¬ - nghÞ quyÕt mµ hÇu hÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x·
héi chñ nghÜa ë çc n−íc ®i ¸p bøc ®· ph¶n béi l¹i mét çch
nhôc nh· - còng hoµn toµn kh«ng phï hîp nh− thÕ víi nh÷ng
®¹o luËt ®ã.
Ph¶i chän: hoÆc lµ t¸n thµnh chñ nghÜa x· héi, hoÆc lµ
®ång ý tu©n theo nh÷ng ®¹o luËt cña çc ngµi Giãp-phr¬
vµ Hin-®en-buèc; hoÆc lµ t¸n thµnh cuéc ®Êu tranh çch
385
Chñ nghÜa x· héi

vµ chiÕn tranh
(Th¸i ®é
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga
®èi víi chiÕn tranh)219
ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng T¸m

1915
In th¸ng T¸m 1915 thµnh s¸ch

riªng t¹i Gi¬-ne-v¬ do ban biªn Theo ®óng b¶n in trong s¸ch
tËp b¸o “Ng−êi d©n chñ - x· héi”
xuÊt b¶n
387 388 V. I. Lª-nin
cuèn s¸ch tæng kÕt s¸ch l−îc d©n chñ - x· héi ®èi víi chiÕn
tranh, trë nªn ®Æc biÖt cÊp b¸ch. Chóng t«i in l¹i toµn bé çc
v¨n kiÖn nãi trªn cña ®¶ng, ®ång thêi kÌm thªm nh÷ng lêi b×nh
luËn ng¾n, trong ®ã chóng t«i cã chó ý ®Õn tÊt c¶ nh÷ng lý lÏ
Lêi tùa chñ yÕu ®· ®−a ra ®Ó bªnh vùc s¸ch l−îc t− s¶n vµ s¸ch l−îc v«
viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt s¶n, nh÷ng lý lÏ ®· ®−îc nªu lªn trong s¸ch b¸o, còng nh−
(ë n−íc ngoµi) trong çc cuéc häp cña ®¶ng.
ChiÕn tranh ®· kÐo dµi mét n¨m nay råi. Ngay tõ khi chiÕn
tranh míi b¾t ®Çu, ®¶ng ta ®· ®Þnh râ th¸i ®é cña m×nh ®èi víi
cuéc chiÕn tranh ®ã, trong mét b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp
hµnh trung −¬ng, th¶o ra håi th¸ng ChÝn 1914 vµ ®· ®−îc c«ng
bè (sau khi tuyªn ng«n Êy ®−îc göi cho çc uû viªn Ban chÊp
hµnh trung −¬ng vµ cho çc ®¹i biÓu cã träng tr¸ch cña ®¶ng ta
ë Nga, vµ sau khi ®−îc hä t¸n thµnh) ngµy 1 th¸ng M−êi mét
1914, trªn b¸o “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 33, C¬ quan ng«n
luËn trung −¬ng cña ®¶ng ta1). Sau ®ã, nh÷ng nghÞ quyÕt cña
Héi nghÞ BÐc-n¬2) ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o “Ng−êi d©n chñ - x·
héi”, sè 40 (ngµy 29 th¸ng Ba 1915), nh÷ng nghÞ quyÕt nµy tr×nh
bµy nh÷ng nguyªn lý cña chóng ta vµ s¸ch l−îc cña chóng ta
mét çch chÝnh x¸c h¬n.
HiÖn nay, ë Nga tinh thÇn çch m¹ng cña quÇn chóng
ngµy cµng ph¸t triÓn râ rÖt. ë kh¾p çc n−íc kh¸c ®Òu thÊy
cã nh÷ng dÊu hiÖu cña còng hiÖn t−îng Êy, mÆc dÇu nh÷ng
khuynh h−íng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n bÞ ®a sè çc
®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc, - nh÷ng ®¶ng ®ang ®øng
vÒ phÝa çc chÝnh phñ cña hä vµ giai cÊp t− s¶n cña hä, -
bãp nghÑt ®i. T×nh tr¹ng Êy khiÕn cho viÖc xuÊt b¶n mét
1)
2)
Nh− trªn, tr. 197 - 205.
Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh 389 390
Ch−¬ng I
Nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x· héi
vµ chiÕn tranh 1914 – 1915
Lêi tùa
viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai Th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
®èi víi çc cuéc chiÕn tranh
Cuèn s¸ch nµy viÕt xong vµo mïa hÌ 1915, ngay tr−íc ngµy
häp Héi nghÞ Xim-mÐc-van. Nã còng ®· ®−îc xuÊt b¶n b»ng
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lu«n lu«n lªn ¸n çc cuéc
tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p, vµ ®· ®−îc in l¹i toµn v¨n b»ng tiÕng
chiÕn tranh gi÷a çc d©n téc, coi ®ã lµ mét hµnh ®éng d· man
Na-uy trªn tê b¸o cña ®oµn thanh niªn d©n chñ - x· héi Na-uy.
vµ hung b¹o. Nh−ng th¸i ®é cña chóng ta ®èi víi chiÕn tranh,
B¶n dÞch ra tiÕng §øc ®· ®−îc bÝ mËt ®−a vµo n−íc §øc, - BÐc-
th× c¨n b¶n kh¸c víi th¸i ®é cña bän hoµ b×nh chñ nghÜa t− s¶n
lanh, Lai-pxÝch, Brª-m¬ vµ çc thµnh phè kh¸c, - vµ ®· ®−îc
(bän t¸n thµnh vµ tuyªn truyÒn cho hoµ b×nh) vµ cña bän v«
nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van vµ nhãm Çc-l¬ LiÕp-
chÝnh phñ chñ nghÜa. Chóng ta kh¸c bän hoµ b×nh chñ nghÜa ë
nÕch bÝ mËt truyÒn b¸. B¶n dÞch ra tiÕng Ph¸p, bÝ mËt in ë Pa-ri,
chç chóng ta hiÓu râ mèi liªn hÖ tÊt nhiªn gi÷a çc cuéc chiÕn
®· ®−îc ph¸i Xim-mÐc-van ë Ph¸p truyÒn b¸. B¶n tiÕng Nga chØ
tranh víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë trong n−íc; chóng ta hiÓu
®−a vµo n−íc Nga ®−îc mét sè rÊt Ýt; ë M¸t-xc¬-va, c«ng nh©n
r»ng kh«ng thÓ xo¸ bá ®−îc chiÕn tranh, nÕu kh«ng xo¸ bá çc
®· chÐp tay l¹i b¶n ®ã.
giai cÊp vµ kh«ng thiÕt lËp chñ nghÜa x· héi; chóng ta cßn
B©y giê, chóng t«i cho in l¹i toµn v¨n cuèn s¸ch nµy ®Ó lµm
kh¸c hä ë chç chóng ta hoµn toµn thõa nhËn tÝnh chÊt hîp lý,
tµi liÖu. B¹n ®äc cÇn lu«n lu«n chó ý r»ng s¸ch nµy ®−îc viÕt
tÝnh chÊt tiÕn bé vµ sù cÇn thiÕt cña nh÷ng cuéc néi chiÕn,
håi th¸ng T¸m 1915. CÇn ph¶i chó ý ®Õn ®iÓm ®ã, nhÊt lµ khi
nghÜa lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh do giai cÊp bÞ ¸p bøc tiÕn
®äc ®Õn nh÷ng ®o¹n nãi vÒ n−íc Nga: lóc bÊy giê n−íc Nga
hµnh chèng giai cÊp ¸p bøc m×nh, do nh÷ng ng−êi n« lÖ tiÕn
cßn ë d−íi chÕ ®é Nga hoµng, cßn lµ n−íc Nga cña dßng hä R«-
hµnh chèng bän chñ n«, do nh÷ng n«ng n« tiÕn hµnh chèng
ma-nèp...
bän ®Þa chñ, do nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª tiÕn hµnh chèng
giai cÊp t− s¶n. Chóng ta, nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt, chóng ta
In thµnh s¸ch máng Theo ®óng b¶n in
kh¸c bän hoµ b×nh chñ nghÜa vµ bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa ë
xuÊt b¶n n¨m 1918 trong s¸ch máng
chç chóng ta thõa nhËn lµ cÇn thiÕt ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm
lÞch sö (trªn quan ®iÓm chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña
M¸c) mµ nghiªn cøu riªng tõng cuéc chiÕn tranh mét. Trong
lÞch sö, ®· tõng nhiÒu lÇn cã nh÷ng cuéc chiÕn tranh tiÕn bé, -
mÆc dï nh÷ng cuéc chiÕn tranh nµy, còng nh− bÊt cø cuéc
Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh 391 392 V. I. Lª-nin
chiÕn tranh nµo kh¸c, kh«ng tr¸nh khái ®em l¹i nh÷ng nçi chiÕn tranh Ph¸p - Phæ, n−íc §øc ®· c−íp bãc n−íc Ph¸p,
khñng khiÕp, tai ho¹, ®au khæ, - nghÜa lµ nh÷ng cuéc chiÕn nh−ng ®iÒu ®ã còng kh«ng hÒ lµm thay ®æi chót nµo ý nghÜa
tranh cã Ých cho sù ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, gãp phÇn tiªu diÖt lÞch sö c¨n b¶n cña chiÕn tranh ®ã, chiÕn tranh ®· gi¶i tho¸t
nh÷ng chÕ ®é ®Æc biÖt cã h¹i vµ ph¶n ®éng (ch¼ng h¹n nh− chÕ hµng chôc triÖu ng−êi §øc khái chÕ ®é çt cø phong kiÕn vµ
®é chuyªn chÕ hay chÕ ®é n«ng n«), nh÷ng chÝnh thÓ chuyªn khái chÕ ®é ¸p bøc cña hai tªn b¹o chóa, Nga hoµng vµ Na-p«-
chÕ d· man nhÊt ë ch©u ¢u (Thæ-nhÜ-kú vµ Nga). Bëi vËy cÇn lª-«ng III.
ph¶i xÐt ®Õn chÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö cña cuéc chiÕn tranh
hiÖn t¹i. Sù kh¸c nhau gi÷a chiÕn tranh tiÕn c«ng
vµ chiÕn tranh tù vÖ
Nh÷ng lo¹i h×nh lÞch sö
cña chiÕn tranh cËn ®¹i Thêi kú 1789 - 1871 ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu vÕt s©u s¾c vµ
nh÷ng hoµi niÖm çch m¹ng. Tr−íc khi chÕ ®é phong kiÕn, chÕ
Cuéc ®¹i çch m¹ng Ph¸p ®· më ra mét thêi ®¹i míi trong ®é chuyªn chÕ vµ ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi bÞ lËt ®æ, th×
lÞch sö nh©n lo¹i. Tõ ®ã cho ®Õn C«ng x· Pari, tõ 1789 ®Õn kh«ng thÓ nãi ®Õn ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n
1871, çc cuéc chiÕn tranh cã tÝnh chÊt gi¶i phãng d©n téc t− ®Ó thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ®−îc. Khi nãi tíi tÝnh chÊt chÝnh
s¶n - tiÕn bé, lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh chiÕn tranh. Nãi ®¸ng cña chiÕn tranh “tù vÖ” so víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh cña
mét çch kh¸c, néi dung chÝnh vµ ý nghÜa lÞch sö cña nh÷ng thêi kú ®ã, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa bao giê còng cã ý nãi
cuéc chiÕn tranh Êy lµ lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chÕ ®é ®Õn chÝnh nh÷ng môc ®Ých ®ã, môc ®Ých lµm mét cuéc çch
phong kiÕn, lµ triÖt h¹ nh÷ng chÕ ®é ®ã, lµ lËt ®æ ¸ch ¸p bøc m¹ng chèng chÕ ®é trung cæ vµ chÕ ®é n«ng n«. Nh÷ng ng−êi
cña n−íc ngoµi. V× thÕ, ®ã lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh tiÕn bé; x· héi chñ nghÜa lu«n lu«n hiÓu chiÕn tranh “tù vÖ” lµ mét cuéc
cho nªn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ trung thùc vµ çch m¹ng, chiÕn tranh “chÝnh nghÜa” theo nghÜa ®ã (chÝnh V. LiÕp-nÕch ®·
còng nh− tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, trong nh÷ng cã lÇn ph¸t biÓu nh− vËy)220. ChØ theo ý nghÜa Êy mµ nh÷ng
cuéc chiÕn tranh thuéc lo¹i Êy, bao giê còng ®ång t×nh víi sù ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· thõa nhËn vµ ®ang tiÕp tôc thõa
thµnh c«ng cña n−íc (nghÜa lµ cña giai cÊp t− s¶n) ®· gãp nhËn tÝnh chÊt chÝnh ®¸ng, tiÕn bé, chÝnh nghÜa cña viÖc “b¶o vÖ
phÇn ®¸nh ®æ hay triÖt h¹ nh÷ng c¬ së nguy hiÓm nhÊt cña tæ quèc” hay cña mét cuéc chiÕn tranh “tù vÖ”. Ch¼ng h¹n, nÕu
chÕ ®é phong kiÕn, cña chÕ ®é chuyªn chÕ vµ cña chÕ ®é ¸p mai ®©y Ma-rèc tuyªn chiÕn víi Ph¸p, Ên-®é tuyªn chiÕn víi
bøc ®Ì nÆng lªn çc d©n téc kh¸c. Ch¼ng h¹n, trong nh÷ng Anh, Ba-t− hay Trung-quèc tuyªn chiÕn víi Nga, v.v., th×
cuéc chiÕn tranh çch m¹ng cña n−íc Ph¸p, ng−êi Ph¸p ®· nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®ã ®Òu sÏ lµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh
c−íp bãc vµ x©m chiÕm ®Êt ®ai cña ng−êi kh¸c, nh−ng ®iÒu “chÝnh nghÜa”, “tù vÖ”, kh«ng kÓ ai lµ kÎ tÊn c«ng ®Çu tiªn, vµ
®ã còng kh«ng hÒ lµm thay ®æi ý nghÜa lÞch sö c¨n b¶n cña bÊt cø ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo còng ®Òu sÏ ®ång t×nh víi
nh÷ng cuéc chiÕn tranh Êy, nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®· ph¸ tan th¾ng lîi cña çc n−íc ®ang bÞ ¸p bøc, bÞ phô thuéc vµ kh«ng
vµ lµm rung chuyÓn chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é chuyªn chÕ ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ quyÒn lîi cña m×nh, ®èi víi çc c−êng
cña toµn thÓ ch©u ¢u tr−íc kia, ch©u ¢u thêi n«ng n«. Trong quèc “lín” ®i ¸p bøc, n« dÞch vµ c−íp bãc.
Nh−ng çc b¹n h·y gi¶ ®Þnh mét chñ n« cã 100 ng−êi n« lÖ, x©m l−îc nhiÒu ®Êt ®ai ®Ó bá vèn ra kinh doanh, ®Ó nhËp khÈu
®i g©y chiÕn víi mét chñ n« kh¸c cã 200 ng−êi n« lÖ ®Ó ph©n nguyªn liÖu, v.v., ®· thay thÕ cho tù do bu«n b¸n vµ tù do c¹nh
chia n« lÖ cho ®−îc “c«ng b»ng” h¬n. Râ rµng lµ trong tr−êng tranh. Tõ chç tr−íc kia chñ nghÜa t− b¶n vèn lµ ng−êi gi¶i
hîp nh− thÕ mµ ¸p dông kh¸i niÖm chiÕn tranh “tù vÖ” hay lµ phãng çc d©n téc trong cuéc ®Êu tranh cña nã chèng chÕ ®é
“b¶o vÖ tæ quèc” th× thËt lµ xuyªn t¹c lÞch sö, vµ trªn thùc tÕ ®ã phong kiÕn, ngµy nay chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ®·
lµ mét lèi cña bän chñ n« kh«n ngoan dïng ®Ó lõa phØnh nh÷ng trë thµnh mét kÎ ¸p bøc m¹nh mÏ çc d©n téc. Chñ nghÜa t−
ng−êi d©n th−êng, tÇng líp tiÓu thÞ d©n vµ nh÷ng ng−êi ngu b¶n tõ chç lµ mét nh©n tè tiÕn bé nay ®· trë thµnh ph¶n ®éng;
dèt. Giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ngµy nay dïng chÝnh çi nã ®· ph¸t triÓn çc lùc l−îng s¶n xuÊt ®Õn møc lµ nh©n lo¹i chØ
t− t−ëng “d©n téc” vµ kh¸i niÖm b¶o vÖ tæ quèc ®ã ®Ó lõa dèi cßn cã viÖc hoÆc lµ ph¶i chuyÓn qua chñ nghÜa x· héi, hoÆc lµ
çc d©n téc, trong chiÕn tranh hiÖn t¹i gi÷a çc chñ n« nh»m ph¶i tr¶i qua nhiÒu n¨m vµ thËm chÝ hµng chôc n¨m, mét cuéc
t¨ng c−êng vµ cñng cè chÕ ®é n« lÖ. ®Êu tranh vò trang gi÷a çc c−êng quèc “lín” nh»m dïng çc
thuéc ®Þa, çc tæ chøc ®éc quyÒn, nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi vµ
Cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i ®ñ mäi thø ¸p bøc d©n téc ®Ó duy tr× mét çch gi¶ t¹o chñ
lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nghÜa t− b¶n.
HÇu hÕt mäi ng−êi ®Òu thõa nhËn r»ng cuéc chiÕn tranh Cuéc chiÕn tranh gi÷a çc chñ n« lín nhÊt
®Ó duy tr× vµ cñng cè chÕ ®é n« lÖ
hiÖn t¹i lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, nh−ng
ng−êi ta th−êng xuyªn t¹c kh¸i niÖm Êy, hoÆc lµ ng−êi ta ¸p
§Ó nãi râ ý nghÜa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, chóng ta sÏ dÉn ra
dông kh¸i niÖm Êy mét çch phiÕn diÖn, hoÆc ng−êi ta ¸m chØ
nh÷ng tµi liÖu chÝnh x¸c vÒ sù ph©n chia thÕ giíi gi÷a nh÷ng
r»ng cuéc chiÕn tranh nµy cã thÓ cã ý nghÜa t− s¶n tiÕn bé, ý
n−íc mµ ng−êi ta gäi lµ nh÷ng c−êng quèc “lín” (nghÜa lµ
nghÜa gi¶i phãng d©n téc. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n tét
nh÷ng c−êng quèc ®· thµnh c«ng trong viÖc c−íp bãc ®¹i quy
cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, giai ®o¹n mµ m·i ®Õn thÕ kû XX chñ
m«) (xem biÓu ®å, tr. 395. - BT.).
nghÜa t− b¶n míi ®¹t tíi. Chñ nghÜa t− b¶n hiÖn nay c¶m thÊy
Do ®ã, chóng ta thÊy r»ng çc d©n téc mµ trong kho¶ng
chËt chéi trong çc quèc gia d©n téc cò, mµ nÕu kh«ng cã sù
tõ 1789 ®Õn 1871 ®· tõng phÇn lín lµ ®øng ®Çu çc d©n téc
h×nh thµnh nh÷ng quèc gia d©n téc nµy th× tr−íc ®©y nã ®·
kh¸c ®Ó chiÕn ®Êu cho tù do, th× ngµy nay, sau 1876, trªn
kh«ng thÓ nµo lËt ®æ ®−îc chÕ ®é phong kiÕn. Chñ nghÜa t− b¶n
c¬ së chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn cao vµ ®· “qu¸ chÝn
®· ph¸t triÓn sù tÝch tô ®Õn tr×nh ®é khiÕn nh÷ng xanh-®i-ca, muåi”, l¹i biÕn thµnh nh÷ng kÎ ¸p bøc vµ bãc lét phÇn lín
nh÷ng t¬-rít, nh÷ng héi liªn hiÖp cña bän t− b¶n tû phó chiÕm d©n c− vµ d©n téc trªn ®Þa cÇu. Tõ 1876 ®Õn 1914, s¸u
®o¹t ®−îc toµn bé çc ngµnh c«ng nghiÖp, vµ khiÕn nh÷ng c−êng quèc “lín” ®· chiÕm ®o¹t 25 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng
“chóa tÓ t− b¶n” ®ã ®· chia nhau hÇu hÕt tr¸i ®Êt, hoÆc lµ d−íi ®Êt ®ai, nghÜa lµ mét diÖn tÝch réng b»ng hai lÇn r−ìi toµn
h×nh thøc thuéc ®Þa, hoÆc lµ dïng çi m¹ng l−íi bãc lét tµi ch©u ¢u! S¸u c−êng quèc ®· n« dÞch h¬n nöa tû (523
chÝnh mµ quÊn chÆt lÊy çc n−íc kh¸c. Nh÷ng ý ®å lòng ®o¹n, triÖu) d©n c− çc thuéc ®Þa. Cø 4 ng−êi d©n ë çc c−êng quèc
Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh 395
Sù ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc c−êng quèc chñ n« “lín”:
Thuéc ®Þa ChÝnh quèc Tæng céng

1876 1914 1914
ki-l«-mÐt
ki-l«-mÐt
ki-l«-mÐt
ki-l«-mÐt
d©n c−
d©n c−
d©n c−
d©n c−
vu«ng
vu«ng
vu«ng
vu«ng
Çc c−êng quèc “lín”
Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh

tÝnh thµnh triÖu tÝnh thµnh triÖu tÝnh thµnh triÖu tÝnh thµnh triÖu
Anh............................................................... 22,5 251,9 33,5 393,5 0,3 46,5 33,8 440,0
Nga............................................................... 17,0 15,9 17,4 33,2 5,4 136,2 22,8 169,4
Ph¸p ............................................................. 0,9 6,0 10,6 55,5 0,5 39,6 11,1 95,1
§øc ............................................................... ― ― 2,9 12,3 0,5 64,9 3,4 77,2
NhËt ............................................................. ― ― 0,3 19,2 0,4 53,0 0,7 72,2
Hîp chóng quèc B¾c Mü .......................... ― ― 0,3 9,7 9,4 97,0 9,7 106,7
S¸u c−êng quèc “lín”............................. 40,4 273,8 65,0 523,4 16,5 437,2 81,5 960,6
Thuéc ®Þa kh«ng ph¶i cña çc c−êng
quèc lín (mµ lµ cña BØ, Hµ-lan vµ çc
n−íc kh¸c). 9,9 45,3 9,9 45,3
Ba n−íc “nöa thuéc ®Þa” (Thæ-nhÜ-kú,
Trung-quèc vµ Ba-t−). 14,5 361,2
Tæng céng . . . . . 105,9 1367,1
Çc quèc gia vµ xø kh¸c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28,0 289,9
Toµn bé tr¸i ®Êt (trõ miÒn b¨ng cùc) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133,9 1657,0
395
396 V. I. Lª-nin Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh 397
“lín”, th× cã 5 ng−êi ë çc thuéc ®Þa “cña chóng”. Ai nÊy ®Òu ®é n« lÖ. §Êy lµ cuéc chiÕn tranh, thø nhÊt lµ ®Ó cñng cè chÕ ®é
biÕt r»ng ng−êi ta ®· dïng sóng vµ l−ìi lª ®Ó chiÕm çc thuéc n« dÞch çc thuéc ®Þa b»ng çch ph©n chia çc thuéc ®Þa cho
®Þa, ng−êi ta ®èi ®·i d· man víi d©n c− çc thuéc ®Þa, ng−êi ta “c«ng b»ng” h¬n vµ b»ng çch sau nµy bãc lét çc thuéc ®Þa Êy
dïng tr¨m ph−¬ng ngh×n kÕ (b»ng çch xuÊt khÈu t− b¶n, b»ng cho cã “phèi hîp” h¬n; thø hai lµ ®Ó t¨ng c−êng sù ¸p bøc çc
nh÷ng t« nh−îng, v.v.; b»ng çch lõa dèi khi b¸n hµng ho¸ cho d©n téc kh¸c ë chÝnh ngay trong çc c−êng quèc “lín”, v× c¶
hä, b»ng çch b¾t hä ph¶i phô thuéc vµo bän cÇm quyÒn cña n−íc ¸o lÉn n−íc Nga (n−íc Nga cßn tÖ h¬n nhiÒu vµ tÖ h¬n
d©n téc “thèng trÞ”, vµ v.v., v.v.) ®Ó bãc lét d©n c− çc thuéc ®Þa. n−íc ¸o rÊt nhiÒu) ®Òu chØ ®øng v÷ng ®−îc lµ nhê cã sù ¸p bøc
Giai cÊp t− s¶n Anh - Ph¸p lõa dèi nh©n d©n nãi r»ng chóng ®ã, sù ¸p bøc mµ çc n−íc Êy dïng chiÕn tranh ®Ó t¨ng c−êng
tiÕn hµnh chiÕn tranh v× tù do cña çc d©n téc vµ cña n−íc BØ: thªm; thø ba lµ ®Ó cñng cè vµ kÐo dµi chÕ ®é n« lÖ lµm thuª, v×
kú thùc, chóng tiÕn hµnh chiÕn tranh lµ ®Ó gi÷ lÊy çc thuéc ®Þa giai cÊp v« s¶n bÞ chia rÏ vµ bÞ kiÖt quÖ, cßn bän t− b¶n th× cã lîi
mªnh m«ng mµ chóng ®· chiÕm ®−îc. Bän ®Õ quèc chñ nghÜa trong khi chóng nhê chiÕn tranh mµ lµm giµu, trong khi chóng
§øc cã lÏ ®· rót qu©n ngay khái n−íc BØ, v.v., nÕu Anh vµ Ph¸p kÝch thÝch nh÷ng thµnh kiÕn d©n téc vµ t¨ng c−êng thÕ lùc ph¶n
®· cïng víi chóng ph©n chia thuéc ®Þa cña m×nh “mét çch ®éng ®· ngãc ®Çu dËy trong tÊt c¶ çc n−íc, ngay c¶ trong çc
c«ng b»ng hîp lý”. §Æc ®iÓm cña t×nh h×nh lµ, trong cuéc n−íc céng hoµ tù do nhÊt.
chiÕn tranh nµy, sè phËn çc thuéc ®Þa l¹i do chiÕn tranh trªn
lôc ®Þa quyÕt ®Þnh. §øng vÒ mÆt c«ng lý t− s¶n vµ vÒ mÆt tù “chiÕn tranh lµ sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ
do d©n téc (hay lµ quyÒn sinh tån cña çc d©n téc) mµ nãi, th× b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c”
cã lÏ lµ §øc cã lý h¬n Anh vµ Ph¸p, v× §øc ®· “bÞ thiÖt” vÒ mÆt (Cô thÓ lµ b»ng b¹o lùc)
thuéc ®Þa; so víi §øc th× nh÷ng ®Þch thñ cña §øc ¸p bøc v«
cïng nhiÒu n−íc h¬n vµ trong n−íc ®ång minh cña nã lµ n−íc C©u danh ng«n ®ã lµ cña Clau-dª-vi-xt¬221, mét trong nh÷ng
¸o th× râ rµng lµ ng−êi Xla-v¬ bÞ ¸p bøc ®−îc h−ëng nhiÒu t¸c gi¶ s©u s¾c nhÊt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò qu©n sù. Nh÷ng ng−êi
quyÒn tù do h¬n lµ ë n−íc Nga Nga hoµng, mét “nhµ tï” thËt m¸c-xÝt vÉn lu«n lu«n coi mét çch rÊt ®óng nguyªn lý Êy lµ c¬
sù “cña çc d©n téc”. Nh−ng b¶n th©n n−íc §øc còng tiÕn së lý luËn cho viÖc nhËn xÐt tõng cuéc chiÕn tranh nhÊt ®Þnh.
hµnh chiÕn tranh, kh«ng ph¶i ®Ó gi¶i phãng, mµ ®Ó ¸p bøc çc M¸c vµ ¡ng-ghen lu«n lu«n xuÊt ph¸t chÝnh lµ tõ quan ®iÓm ®ã
d©n téc. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng ®Ó nhËn ®Þnh çc cuéc chiÕn tranh kh¸c nhau.
ph¶i lµ gióp ®ì mét tªn kÎ c−íp trÎ h¬n vµ m¹nh h¬n (n−íc H·y ¸p dông quan ®iÓm ®ã ®Ó xÐt cuéc chiÕn tranh hiÖn
§øc) ®i c−íp nh÷ng tªn c−íp giµ h¬n vµ giµu h¬n. Nh÷ng t¹i. Çc b¹n sÏ thÊy r»ng, suèt mÊy chôc n¨m, trong gÇn
ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i lîi dông cuéc chiÕn tranh gi÷a mét nöa thÕ kû, çc chÝnh phñ vµ çc giai cÊp thèng trÞ ë
bän kÎ c−íp ®Ó ®¸nh ®æ tÊt c¶ bän chóng. Muèn thÕ th× tr−íc Anh, Ph¸p, §øc, ý, ¸o vµ Nga, ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch
hÕt, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i nãi sù thËt víi nh©n c−íp bãc çc thuéc ®Þa, ¸p bøc çc d©n téc n−íc ngoµi, ®µn
d©n, cô thÓ lµ nãi r»ng cuéc chiÕn tranh nµy, vÒ c¶ ba mÆt, ¸p phong trµo c«ng nh©n. ChÝnh çi chÝnh s¸ch Êy, vµ chØ
vÉn lµ mét cuéc chiÕn tranh cña bän chñ n« ®Ó cñng cè chÕ cã chÝnh s¸ch Êy lµ ®ang ®−îc tiÕp tôc trong chiÕn tranh
398 V. I. Lª-nin Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh 399
hiÖn t¹i. NhÊt lµ ë ¸o vµ Nga, chÝnh s¸ch thêi b×nh còng nh− minh tay ba (vµ tay t−)” tiÕn hµnh chiÕn tranh, kh«ng ph¶i lµ v×
thêi chiÕn lµ nh»m n« dÞch çc d©n téc, chø kh«ng nh»m gi¶i n−íc BØ; ®iÒu ®ã ai còng biÕt rÊt râ, vµ chØ cã nh÷ng ng−êi gi¶
phãng hä. Tr¸i l¹i, ë Trung-quèc, ë Ba-t−, ë Ên-®é vµ çc n−íc nh©n gi¶ nghÜa míi che giÊu ®iÒu ®ã mµ th«i. N−íc Anh c−íp
phô thuéc kh¸c, trong kho¶ng mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, chóng ta bãc thuéc ®Þa cña §øc vµ Thæ-nhÜ-kú; Nga còng c−íp bãc Ga-li-
l¹i thÊy mét chÝnh s¸ch thøc tØnh lµm cho hµng chôc vµ hµng xi-a vµ Thæ-nhÜ-kú, n−íc Ph¸p ®ßi An-da-x¬ - Lo-ren vµ c¶ vïng
tr¨m triÖu ng−êi tham gia vµo sinh ho¹t quèc gia, chÝnh s¸ch t¶ ng¹n s«ng Ranh n÷a; mét hiÖp −íc ®· ®−îc ký víi ý vÒ viÖc
nh»m gi¶i phãng hä khái ¸ch thèng trÞ cña çc c−êng quèc “lín” ph©n chia cña ®· c−íp ®−îc (An-ba-ni vµ TiÓu ¸); mét cuéc mÆc
ph¶n ®éng. Cuéc chiÕn tranh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nh− c¶ t−¬ng tù ®ang ®−îc tiÕn hµnh víi Bun-ga-ri vµ Ru-ma-ni.
thÕ th× c¶ ngµy nay n÷a còng cã thÓ lµ mét cuéc chiÕn tranh t− Trong ®iÒu kiÖn cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i cña çc chÝnh phñ hiÖn
s¶n tiÕn bé, mét cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc. thêi, kh«ng thÓ gióp ®ì n−íc BØ b»ng çch nµo kh¸c h¬n lµ tiÕp
ChØ cÇn xÐt cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, trªn ph−¬ng diÖn lµ tay bãp chÕt n−íc ¸o hoÆc n−íc Thæ-nhÜ-kú, v.v.! ThÕ th× khÈu
mét sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ cña nh÷ng c−êng quèc “lín” vµ cña hiÖu “b¶o vÖ tæ quèc” cã ¨n nhËp g× ë ®©y kh«ng?? §ã chÝnh lµ
nh÷ng giai cÊp chñ yÕu trong çc c−êng quèc Êy, lµ ®ñ thÊy ®Æc ®iÓm cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, cuéc chiÕn
ngay ®−îc tÝnh chÊt ph¶n lÞch sö rµnh rµnh, tÝnh chÊt lõa bÞp, tranh tiÕn hµnh gi÷a çc chÝnh phñ t− s¶n ph¶n ®éng ®· hÕt thêi
gi¶ dèi cña çi ý kiÕn cho r»ng cã thÓ biÖn hé cho t− t−ëng “b¶o trong lÞch sö, nh»m ¸p bøc çc d©n téc kh¸c. KÎ nµo biÖn b¹ch
vÖ tæ quèc” trong cuéc chiÕn tranh nµy. cho viÖc tham gia cuéc chiÕn tranh Êy, lµ kÎ Êy kÐo dµi vÜnh viÔn
¸ch ¸p bøc ®Õ quèc chñ nghÜa ®èi víi çc d©n téc. Ai chñ tr−¬ng
VÝ dô n−íc BØ lîi dông nh÷ng khã kh¨n hiÖn t¹i cña çc chÝnh phñ nh»m môc
®Ých lµm çch m¹ng x· héi, lµ ng−êi Êy b¶o vÖ nÒn tù do thùc sù
cña tÊt c¶ çc d©n téc vµ mét nÒn tù do thùc sù nh− thÕ th× chØ cã
Bän x· héi - s«-vanh cña phe §ång minh tay ba (ngµy nay
thÓ thùc hiÖn ®−îc d−íi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa mµ th«i.
lµ tay t−)222 ― ë Nga cã Plª-kha-nèp vµ ®ång bän ― thÝch dÉn
chøng vÝ dô n−íc BØ nhÊt. Nh−ng çi vÝ dô ®ã l¹i ph¶n l¹i hä.
n−íc Nga tiÕn hµnh chiÕn tranh
Bän ®Õ quèc chñ nghÜa §øc ®· tr¾ng trîn x©m ph¹m nÒn trung
nh»m môc ®Ých g×?
lËp cña n−íc BØ, còng nh− tr−íc kia çc n−íc giao chiÕn lu«n
lu«n lµm nh− thÕ ë kh¾p mäi n¬i, vµ khi cÇn, th× chóng giµy xÐo
Chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa kiÓu hiÖn ®¹i ë
lªn tÊt c¶ nh÷ng hiÖp −íc vµ nh÷ng lêi cam kÕt. Gi¶ sö r»ng tÊt
Nga ®· ®−îc biÓu hiÖn ®Çy ®ñ trong chÝnh s¸ch cña chÕ ®é
c¶ çc n−íc quan t©m ®Õn viÖc t«n träng çc hiÖp −íc quèc tÕ
Nga hoµng ®èi víi Ba-t−, M·n-ch©u, M«ng-cæ; nh−ng nãi
mµ tuyªn chiÕn víi n−íc §øc vµ ®ßi n−íc nµy ph¶i rót qu©n vµ
chung, çi hiÖn ®ang thèng trÞ ë Nga, chÝnh lµ chñ nghÜa
båi th−êng cho n−íc BØ. Trong tr−êng hîp Êy, lÏ cè nhiªn lµ
®Õ quèc qu©n sù vµ phong kiÕn. Kh«ng cã n¬i nµo trªn thÕ
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ ®ång t×nh víi nh÷ng kÎ
giíi mµ sù ¸p bøc l¹i ®Ì nÆng lªn ®a sè d©n c− trong n−íc
thï cña n−íc §øc. Nh−ng vÊn ®Ò l¹i chÝnh lµ ë chç khèi “§ång
nh− ë Nga; ng−êi §¹i Nga chØ gåm cã 43% d©n sè nghÜa
400 V. I. Lª-nin
lµ ch−a ®−îc mét nöa d©n sè, cßn tÊt c¶ nh÷ng c− d©n kh¸c ®Òu
bÞ t−íc hÕt quyÒn, v× hä lµ nh÷ng ng−êi dÞ téc. Trong sè 170
triÖu d©n ë n−íc Nga, th× cã gÇn 100 triÖu bÞ ¸p bøc vµ bÞ t−íc
hÕt quyÒn. ChÕ ®é Nga hoµng tiÕn hµnh chiÕn tranh ®Ó chiÕm
®o¹t Ga-li-xi-a vµ xo¸ bá h¼n tù do cña ng−êi U-cra-i-na, chiÕm
lÊy ¸c-mª-ni-a, C«n-xtan-ti-n«-p«n, v.v.. ChÕ ®é Nga hoµng coi
chiÕn tranh lµ mét thñ ®o¹n ®Ó ®¸nh l¹c h−íng lßng c«ng phÉn
ngµy cµng t¨ng ë trong n−íc vµ ®Ó ®Ì bÑp phong trµo çch
m¹ng ®ang lªn. HiÖn nay, ë Nga, cø hai ng−êi §¹i Nga th× tÝnh
ra cã ®Õn hai hay ba “ng−êi dÞ téc”, bÞ t−íc hÕt quyÒn: b»ng
chiÕn tranh, chÕ ®é Nga hoµng ra søc t¨ng con sè çc d©n téc bÞ
n−íc Nga ¸p bøc, t¨ng c−êng ¸p bøc ®èi víi hä vµ do ®ã mµ
ph¸ vì cuéc ®Êu tranh v× tù do cña chÝnh b¶n th©n nh÷ng ng−êi
§¹i Nga. ViÖc cã thÓ n« dÞch vµ c−íp bãc çc d©n téc kh¸c lµm
cho nÒn kinh tÕ thªm suy ®åi, v× th−êng th−êng nguån thu
nhËp Ýt dùa vµo sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt h¬n lµ dùa vµo
sù bãc lét theo lèi nöa phong kiÕn nh÷ng “ng−êi dÞ téc”. Nh−
vËy lµ vÒ phÝa n−íc Nga, chiÕn tranh cã mét tÝnh chÊt hÕt søc
ph¶n ®éng vµ thï ®Þch víi çc phong trµo gi¶i phãng.
ThÕ nµo lµ chñ nghÜa x· héi – s«-vanh?
Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù bªnh vùc t− t−ëng “b¶o vÖ tæ

quèc” trong chiÕn tranh hiÖn t¹i. Tõ t− t−ëng nµy sau ®ã ®i ®Õn
chç rêi bá ®Êu tranh giai cÊp trong chiÕn tranh, bá phiÕu chÊp
thuËn ng©n s¸ch chiÕn tranh, v.v.. Thùc ra, bän x· héi - s«-vanh
thi hµnh mét chÝnh s¸ch ph¶n béi giai cÊp v« s¶n, mét chÝnh s¸ch
t− s¶n, v× thùc tÕ hä kh«ng chñ tr−¬ng “b¶o vÖ tæ quèc” theo ý
nghÜa lµ ®Êu tranh chèng ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi, mµ theo
ý nghÜa lµ çc c−êng quèc “lín” nµy nä “®−îc quyÒn” c−íp bãc
thuéc ®Þa vµ ¸p bøc çc d©n téc kh¸c. Bän x· héi - s«-vanh t¸i diÔn
çi lèi lõa phØnh nh©n d©n cña giai cÊp t− s¶n cho r»ng chiÕn cuéc chiÕn tranh nµy, ®· x¸c ®Þnh s¸ch l−îc ®Êu tranh çch
tranh ®−îc tiÕn hµnh ®Ó b¶o vÖ tù do vµ sù tån t¹i cña çc d©n m¹ng cña c«ng nh©n, trªn ph¹m vi quèc tÕ, chèng çc chÝnh
téc, vµ do ®ã hä ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n ®Ó chèng l¹i giai phñ cña hä, tøc lµ s¸ch l−îc çch m¹ng v« s¶n. B¶n tuyªn ng«n
cÊp v« s¶n. C¶ nh÷ng kÎ nµo biÖn hé vµ t« vÏ cho nh÷ng chÝnh Ba-l¬ nh¾c l¹i nh÷ng lêi trong nghÞ quyÕt Stót-ga nãi r»ng trong
phñ vµ giai cÊp t− s¶n cña mét trong nh÷ng tËp ®oµn çc c−êng tr−êng hîp næ ra chiÕn tranh th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
quèc tham chiÕn, lÉn nh÷ng kÎ theo ®u«i Cau-xky, thõa nhËn ph¶i lîi dông "cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ" do chiÕn
cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong tÊt c¶ çc c−êng quèc tranh g©y nªn, ®Ó "®Èy nhanh sù sôp ®æ cña chñ nghÜa t− b¶n",
tham chiÕn ®Òu cã quyÒn "b¶o vÖ tæ quèc" nh− nhau, ― ®Òu lµ nghÜa lµ lîi dông nh÷ng khã kh¨n do chiÕn tranh g©y ra cho çc
nh÷ng phÇn tö x· héi - s«-vanh. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chÝnh phñ, còng nh− lîi dông sù phÉn né cña quÇn chóng, ®Ó
chñ nghÜa thùc tÕ chñ tr−¬ng bªnh vùc nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lµm çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.
lîi, nh÷ng hµnh ®éng c−íp bãc vµ tµn b¹o cña giai cÊp t− s¶n ChÝnh s¸ch cña bän x· héi - s«-vanh, ― chóng biÖn hé cho
®Õ quèc chñ nghÜa cña n−íc "m×nh", (hay nãi chung, cña bÊt cø chiÕn tranh theo quan ®iÓm cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi phong
giai cÊp t− s¶n nµo), nªn nã hoµn toµn ph¶n béi tÊt c¶ nh÷ng trµo gi¶i phãng, chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc", bá phiÕu chÊp
niÒm tin x· héi chñ nghÜa vµ ph¶n béi nghÞ quyÕt cña §¹i héi x· thuËn ng©n s¸ch chiÕn tranh, tham gia néi çc, v. v., v. v., ― lµ
héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Ba-l¬. sù ph¶n béi trùc tiÕp chñ nghÜa x· héi, nguyªn nh©n cña sù
ph¶n béi nµy, nh− chóng ta sÏ thÊy râ d−íi ®©y, chØ lµ do chñ
tuyªn ng«n ba-l¬ nghÜa c¬ héi vµ chÝnh s¸ch c«ng nh©n cña ph¸i d©n téc - tù do
chñ nghÜa ®· th¾ng trong néi bé phËn lín çc ®¶ng ¢u ch©u.
B¶n tuyªn ng«n vÒ chiÕn tranh, ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua n¨m
1912 ë Ba-l¬, chÝnh lµ nãi vÒ cuéc chiÕn tranh ®· næ ra n¨m 1914 nh÷ng lêi viÖn dÉn m¸c
gi÷a Anh vµ §øc víi nh÷ng ®ång minh hiÖn t¹i cña hä. B¶n vµ ¡ng-ghen mét çch dèi l¸o
tuyªn ng«n nãi râ r»ng kh«ng cã mét lîi Ých nµo cña nh©n d©n
cã thÓ biÖn hé cho mét cuéc chiÕn tranh nh− thÕ, mét cuéc Bän x· héi - s«-vanh Nga (®øng ®Çu lµ Plª-kha-nèp)
chiÕn tranh tiÕn hµnh v× "lîi nhuËn cña bän t− b¶n hoÆc v× lîi viÖn dÉn s¸ch l−îc cña M¸c trong cuéc chiÕn tranh 1870;
léc cña çc triÒu ®¹i", trªn c¬ së chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa, bän x· héi - s«-vanh §øc (lo¹i Lªn-s¬, §a-vÝt vµ ®ång bän)
c−íp bãc, cña çc c−êng quèc lín. B¶n tuyªn ng«n nãi râ r»ng viÖn dÉn nh÷ng lêi tuyªn bè cña ¡ng-ghen n¨m 1891 vÒ
chiÕn tranh lµ mét nguy c¬ "cho çc chÝnh phñ" (cho tÊt c¶, viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc cÇn thiÕt ph¶i b¶o
kh«ng trõ mét chÝnh phñ nµo); nªu râ nçi lo sî cña çc chÝnh vÖ tæ quèc trong tr−êng hîp cã chiÕn tranh víi n−íc Nga
phñ ®èi víi "çch m¹ng v« s¶n"; nh¾c l¹i mét çch hoµn toµn vµ n−íc Ph¸p liªn hîp; sau hÕt, nh÷ng ng−êi x· héi - s«-
chÝnh x¸c çi g−¬ng cña C«ng x· n¨m 1871 vµ çi g−¬ng vanh lo¹i Cau-xky, muèn ®iÒu hßa víi chñ nghÜa s«-vanh
th¸ng M−êi - th¸ng Ch¹p 1905, nghÜa lµ çi g−¬ng çch m¹ng quèc tÕ vµ hîp ph¸p hãa nã, nªn l¹i viÖn dÉn viÖc M¸c vµ
vµ néi chiÕn. Nh− vËy lµ b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬, ®èi víi chÝnh ¡ng-ghen, tuy lªn ¸n çc cuéc chiÕn tranh, nh−ng tõ 1854 -
1855 ®Õn 1870 - 1871 vµ 1876 - 1877, lÇn nµo còng ®øng vÒ phÝa Ngµy nay, viÔn dÉn ra th¸i ®é cña M¸c ®èi víi çc cuéc
mét n−íc tham chiÕn nµo ®ã, mét khi chiÕn tranh næ ra. chiÕn tranh trong thêi kú giai cÊp t− s¶n cßn tiÕn bé vµ quªn
nh÷ng lêi cña M¸c: "c«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc" ― nh÷ng lêi
TÊt c¶ nh÷ng lêi viÖn dÉn Êy chØ lµ xuyªn t¹c mét çch bØ æi
¸p dông cho chÝnh çi thêi kú giai cÊp t− s¶n ph¶n ®éng ®· hÕt
nh÷ng quan ®iÓm cña M¸c vµ ¡ng-ghen, ®Ó lµm võa lßng giai
thêi, cho thêi kú çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, ― nh− thÕ lµ
cÊp t− s¶n vµ bän c¬ héi chñ nghÜa, còng nh− çc tr−íc t¸c cña
tr¾ng trîn xuyªn t¹c M¸c vµ lÊy quan ®iÓm t− s¶n thay cho
bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa (bän Ghi-«m vµ ®ång bän) xuyªn quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa.
t¹c çc quan ®iÓm cña M¸c vµ ¡ng-ghen, ®Ó biÖn hé cho chñ
nghÜa v« chÝnh phñ. ChiÕn tranh n¨m 1870 - 1871, ®øng vÒ phÝa
sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II
§øc mµ nãi, lµ mét cuéc chiÕn tranh tiÕn bé xÐt vÒ mÆt lÞch sö,
cho tíi khi Na-p«-lª-«ng III b¹i trËn; v× Na-p«-lª-«ng III ®· Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi ®· trÞnh
cïng víi Nga hoµng ¸p bøc n−íc §øc l©u n¨m b»ng çch duy träng tuyªn bè n¨m 1912, ë Ba-l¬, r»ng hä xem cuéc chiÕn tranh
tr× t¹i ®Êy t×nh tr¹ng çt cø phong kiÕn. Khi chiÕn tranh chuyÓn ¢u ch©u sau nµy nh− mét hµnh ®éng "®Çy téi ¸c" vµ tèi ph¶n
®éng cña tÊt c¶ çc chÝnh phñ, hµnh ®éng nµy ¾t ph¶i lµm cho
thµnh hµnh ®éng c−íp bãc n−íc Ph¸p (th«n tÝnh An-da-x¬ vµ
chñ nghÜa t− b¶n mau sôp ®æ, v× nã nhÊt ®Þnh sÏ lµm nÈy sinh
Lo-ren), th× M¸c vµ ¡ng-ghen c−¬ng quyÕt lªn ¸n ng−êi §øc.
ra cuéc çch m¹ng chèng l¹i chñ nghÜa t− b¶n. ChiÕn tranh ®·
Ngoµi ra, ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®ã, M¸c vµ ¡ng-ghen
®Õn, khñng ho¶ng ®· næ ra. §¸ng lÏ ph¶i cã s¸ch l−îc çch
®· t¸n thµnh viÖc Bª-ben vµ LiÕp-nÕch cù tuyÖt kh«ng bá phiÕu m¹ng, th× phÇn lín çc ®¶ng d©n chñ - x· héi l¹i ¸p dông mét
chÊp thuËn ng©n s¸ch chiÕn tranh, vµ hai «ng khuyªn nh÷ng s¸ch l−îc ph¶n ®éng vµ l¹i ®øng vÒ phÝa çc chÝnh phñ vµ giai
ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng nªn hîp nhÊt víi giai cÊp t− s¶n, cÊp t− s¶n n−íc hä. Sù ph¶n béi ®ã ®èi víi chñ nghÜa x· héi
mµ ph¶i b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých giai cÊp riªng biÖt cña giai cÊp v« ®¸nh dÊu b−íc ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II (1889 - 1914), vËy chóng
s¶n. §em nhËn ®Þnh vÒ cuéc chiÕn tranh t− s¶n - tiÕn bé vµ gi¶i ta ph¶i t×m hiÓu nguyªn nh©n cña sù ph¸ s¶n ®ã, do ®©u mµ cã
phãng d©n téc lóc bÊy giê mµ ¸p dông vµo cuéc chiÕn tranh ®Õ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ çi g× ®· lµm cho chñ nghÜa nµy
quèc chñ nghÜa hiÖn t¹i, nh− thÕ lµ nh¹o b¸ng sù thËt. §èi víi cã søc m¹nh.
chiÕn tranh 1854 - 1855 vµ ®èi víi tÊt c¶ çc cuéc chiÕn tranh
trong thÕ kû XIX th× l¹i cµng nh− vËy, v× lóc bÊy giê ch−a cã chñ chñ nghÜa x· héi s«-vanh
nghÜa ®Õ quèc ngµy nay, ch−a cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan lµ chñ nghÜa c¬ héi hoµn chØnh
®· chÝn muåi cña chñ nghÜa x· héi, ch−a cã çc ®¶ng x· héi chñ
Suèt c¶ thêi kú tån t¹i cña Quèc tÕ II, mét cuéc ®Êu tranh
nghÜa cã tÝnh chÊt quÇn chóng trong tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, ®· diÔn ra trong néi bé tÊt c¶ çc ®¶ng d©n chñ - x· héi, gi÷a
nghÜa lµ ch−a cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ tõ çnh çch m¹ng vµ çnh c¬ héi chñ nghÜa. Trong nhiÒu
®ã rót ra ®−îc s¸ch l−îc "çch m¹ng v« s¶n" cã liªn quan víi n−íc, ®Êu tranh ®· dÉn tíi sù ph©n liÖt (Anh, ý, Hµ-lan,
cuéc chiÕn tranh gi÷a çc c−êng quèc lín. Bun-ga-ri). Kh«ng mét ng−êi m¸c-xÝt nµo l¹i kh«ng thÊy
râ r»ng chñ nghÜa c¬ héi biÓu hiÖn chÝnh s¸ch t− s¶n trong sÏ nhËn thÊy r»ng chÝnh trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa ®· trë thµnh
phong trµo c«ng nh©n, biÓu hiÖn lîi Ých cña giai cÊp tiÓu t− s¶n thµnh lòy chÝnh cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, r»ng hÇu kh¾p
vµ cña liªn minh cña mét bé phËn rÊt nhá c«ng nh©n bÞ t− s¶n mäi n¬i trong hµng ngò nh÷ng ng−êi çch m¹ng, ®ang næi lªn
hãa, víi giai cÊp t− s¶n n−íc "hä" chèng l¹i lîi Ých cña quÇn mét phong trµo ph¶n ®èi Ýt nhiÒu triÖt ®Ó chèng l¹i trµo l−u Êy.
chóng v« s¶n, cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc. Vµ nÕu xÐt, ch¼ng h¹n, sù ph©n hãa theo xu h−íng t¹i §¹i héi
Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cuèi thÕ kû XIX ®· ®Æc biÖt x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Stót-ga, n¨m 1907, ng−êi ta sÏ nhËn
t¨ng c−êng chñ nghÜa c¬ héi, khiÕn cho viÖc lîi dông ho¹t ®éng thÊy r»ng chñ nghÜa M¸c quèc tÕ ®· chèng l¹i chñ nghÜa ®Õ
hîp ph¸p t− s¶n biÕn thµnh sù n« lÖ ®èi víi nã, t¹o ra mét tÇng quèc, cßn chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ th× ngay tõ lóc ®ã ®· ñng hé
líp nhá bÐ nh÷ng c«ng nh©n quan liªu vµ quý téc vµ l«i cuèn chñ nghÜa ®Õ quèc råi.
vµo hµng ngò çc ®¶ng d©n chñ - x· héi v« sè nh÷ng "b¹n
®−êng" tiÓu t− s¶n. sù thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa
ChiÕn tranh ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®ã, biÕn chñ nghÜa c¬ lµ sù liªn minh cña c«ng nh©n
héi thµnh chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, biÕn sù liªn minh bÝ mËt víi giai cÊp t− s¶n d©n téc n−íc "m×nh"
cña bän c¬ héi chñ nghÜa víi giai cÊp t− s¶n thµnh sù liªn minh vµ sù ph©n liÖt trong giai cÊp c«ng nh©n
c«ng khai. Ngoµi ra, nh÷ng nhµ ®−¬ng côc qu©n sù ®· thi hµnh çch m¹ng quèc tÕ
lÖnh giíi nghiªm kh¾p mäi n¬i vµ bÞt måm khãa miÖng quÇn
Tr−íc kia, tr−íc chiÕn tranh, chñ nghÜa c¬ héi th−êng ®−îc
chóng c«ng nh©n mµ hÇu hÕt çc thñ lÜnh kú cùu ®Òu ®· ch¹y
coi lµ mét "sù lÖch l¹c", mét "sù cùc ®oan", nh−ng tuy vËy nã
sang phÝa giai cÊp t− s¶n.
vÉn ®−îc coi lµ mét bé phËn cÊu thµnh hîp ph¸p cña ®¶ng d©n
Chñ nghÜa c¬ héi cã cïng mét c¬ së kinh tÕ víi chñ nghÜa x· chñ - x· héi. ChiÕn tranh ®· chøng minh r»ng tõ nay trë ®i,
héi - s«-vanh: lîi Ých cña tÇng líp rÊt nhá nh÷ng c«ng nh©n cã kh«ng thÓ nh− thÕ ®−îc n÷a. Chñ nghÜa c¬ héi ®· "chÝn muåi",
®Æc quyÒn ®Æc lîi vµ cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, tøc lµ cña nh÷ng nã ®· triÖt ®Ó hoµn thµnh sø mÖnh lµm tay sai cho giai cÊp t−
kÎ b¶o vÖ ®Þa vÞ ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña hä, b¶o vÖ "quyÒn" cña s¶n trong phong trµo c«ng nh©n. Sù thèng nhÊt víi bän c¬ héi
hä ®−îc h−ëng nh÷ng mÈu vôn trong sè lîi nhuËn mµ giai cÊp chñ nghÜa ®· trë thµnh mét viÖc hoµn toµn gi¶ dèi, §¶ng d©n
t− s¶n d©n téc n−íc "hä" ®· thu ®−îc do c−íp bãc çc d©n téc chñ - x· héi §øc lµ mét vÝ dô. Trong tÊt c¶ nh÷ng tr−êng hîp
kh¸c, do −u thÕ cña ®Þa vÞ n−íc lín, v.v.. träng yÕu (ch¼ng h¹n, trong dÞp bá phiÕu ngµy 4 th¸ng T¸m),
Néi dung chÝnh trÞ - t− t−ëng cña chñ nghÜa c¬ héi vµ bän c¬ héi chñ nghÜa ®−a tèi hËu th− cña chóng ra vµ dùa vµo
cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh còng lµ mét: hîp t¸c giai cÊp rÊt nhiÒu mèi liªn hÖ cña hä víi giai cÊp t− s¶n, vµo ®a sè cña
chø kh«ng ph¶i ®Êu tranh giai cÊp, tõ bá nh÷ng biÖn ph¸p hä trong çc ban l·nh ®¹o c«ng ®oµn, v. v., ®Ó thùc hiÖn tèi
®Êu tranh çch m¹ng, gióp ®ì chÝnh phñ n−íc "m×nh" hËu th− ®ã. Trªn thùc tÕ, th× hiÖn nay thèng nhÊt víi bän c¬
®ang gÆp khã kh¨n, chø kh«ng lîi dông nh÷ng khã kh¨n héi chñ nghÜa cã nghÜa lµ lµm cho giai cÊp c«ng nh©n ph¶i
®ã cña chÝnh phñ ®Ó lµm çch m¹ng. NÕu xÐt toµn bé çc khuÊt phôc giai cÊp t− s¶n n−íc "hä", lµ liªn minh víi giai
n−íc ¢u ch©u, nÕu kh«ng kÓ ®Õn mét vµi nh©n vËt (dÇu cÊp t− s¶n ®Ó ¸p bøc çc d©n téc kh¸c vµ ®Ó ®Êu tranh cho
uy tÝn cña hä to lín nh− thÕ nµo mÆc lßng) , th × n g − ê i t a nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi n−íc lín, v× sù thèng nhÊt ®ã chØ
lµ sù ph©n liÖt cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ë tÊt c¶ çc n−íc. m¹ng s¾p x¶y ra vµ nãi vÒ nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a chiÕn tranh
Dï r»ng trong mét sè tr−êng hîp, cuéc ®Êu tranh chèng vµ çch m¹ng; Cau-xky n¨m 1912 ®· ký b¶n tuyªn ng«n Ba-l¬
bän c¬ héi chñ nghÜa hiÖn ®ang chi phèi trong nhiÒu tæ chøc, nãi vÒ viÖc lîi dông cuéc chiÕn tranh s¾p ®Õn ®Ó tiÕn hµnh çch
cã gay go ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a, dï r»ng ë mét sè n−íc, qu¸ m¹ng, thÕ mµ ngµy nay l¹i dïng mäi çch ®Ó biÖn hé vµ t« son
tr×nh thanh trõ bän c¬ héi chñ nghÜa khái çc ®¶ng c«ng nh©n vÏ phÊn cho chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, vµ còng nh− Plª-kha-
cã kh¸c nhau nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× qu¸ tr×nh ®ã còng nèp, Cau-xky ®· hïa theo giai cÊp t− s¶n ®Ó chÕ giÔu mäi t−
kh«ng thÓ kh«ng x¶y ra vµ cã rÊt nhiÒu hiÖu qu¶. Chñ nghÜa t−ëng vÒ çch m¹ng, mäi biÖn ph¸p tiÕn tíi mét cuéc ®Êu tranh
x· héi c¶i l−¬ng ®ang hÊp hèi; chñ nghÜa x· héi t¸i sinh "sÏ cã çch m¹ng trùc tiÕp.
tÝnh chÊt çch m¹ng, kh«ng ®iÒu hßa vµ cã tÝnh chÊt khëi Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ lµm trßn vai trß çch m¹ng
nghÜa", nãi theo c©u nãi rÊt ®óng cña nhµ x· héi chñ nghÜa toµn thÕ giíi cña m×nh nÕu kh«ng tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh
Ph¸p P«n G«-l©y223. quyÕt liÖt chèng th¸i ®é ph¶n béi, th¸i ®é b¹c nh−îc, th¸i ®é bî
®ì ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi vµ hµnh vi tÇm th−êng hãa chñ
nghÜa M¸c mét çch ch−a tõng cã nh− thÕ trªn lÜnh vùc lý luËn.
"chñ nghÜa cau-xky"
Chñ nghÜa Cau-xky kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ cã, nã lµ s¶n
Cau-xky, mét nh©n vËt cã uy tÝn nhÊt cña Quèc tÕ II, lµ mét phÈm x· héi cña nh÷ng m©u thuÉn cña Quèc tÕ II, cña th¸i ®é
thÝ dô hÕt søc ®iÓn h×nh vµ râ rµng, nãi lªn r»ng viÖc thõa nhËn miÖng th× nãi trung thµnh víi chñ nghÜa M¸c, nh−ng trªn thùc
chñ nghÜa M¸c ngoµi miÖng ®· thùc tÕ ®−a ®Õn chç biÕn chñ tÕ th× l¹i phôc tïng chñ nghÜa c¬ héi.
nghÜa M¸c thµnh "chñ nghÜa Xt¬-ru-vª" hoÆc "chñ nghÜa Bren- ë çc n−íc, sù lõa bÞp c¬ b¶n ®ã cña "chñ nghÜa Cau-xky"
ta-n«"224 nh− thÕ nµo. Mét thÝ dô kh¸c n÷a lµ Plª-kha-nèp. B»ng biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. ë Hµ-lan, R«-l¨ng -
nh÷ng lêi ngôy biÖn tr¾ng trîn, ng−êi ta ®· trót bá hÕt linh hån H«n-xt¬ phñ nhËn t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc, nh−ng l¹i bªnh vùc
sinh ®éng vµ çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, trong chñ nghÜa sù thèng nhÊt víi ®¶ng cña bän c¬ héi chñ nghÜa. T¬-rèt-xki ë
M¸c, ng−êi ta thõa nhËn tÊt c¶, chØ trõ nh÷ng biÖn ph¸p ®Êu Nga còng phñ nhËn t− t−ëng Êy, nh−ng l¹i bªnh vùc sù thèng
tranh çch m¹ng, trùc viÖc tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ nh÷ng nhÊt víi nhãm c¬ héi chñ nghÜa vµ s«-vanh "B×nh minh cña
biÖn ph¸p ®Êu tranh ®ã, trõ viÖc gi¸o dôc quÇn chóng theo chóng ta". Ra-cèp-xki ë Ru-ma-ni tuyªn chiÕn víi chñ nghÜa c¬
chÝnh çi h−íng ®ã. Cau-xky "®iÒu hßa" mét çch v« nguyªn héi lµ thñ ph¹m g©y ra sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, nh−ng ®ång
t¾c t− t−ëng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, tøc lµ viÖc thêi l¹i s½n sµng thõa nhËn t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc lµ chÝnh
thõa nhËn b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, ®¸ng. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña çi tai häa mµ
víi nh÷ng sù nh−îng bé cã tÝnh çch ngo¹i giao vµ huªnh nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt Hµ-lan (Goãc-t¬, Pan-nª-cóc) gäi lµ "chñ
hoang bÒ ngoµi ®èi víi ph¸i t¶, nh− ®· kh«ng bá phiÕu biÓu nghÜa cÊp tiÕn tiªu cùc", çi tai häa Êy chung quy l¹i lµ sù thay
quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh, nh− ®· ph¸t biÓu thõa nhËn r»ng thÕ chñ nghÜa M¸c çch m¹ng b»ng chñ nghÜa chiÕt trung vÒ
m×nh ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i ph¶n ®èi, v. v.. Cau-xky, mÆt lý luËn, lµ th¸i ®é quy lôy hay sù bÊt lùc ®èi víi chñ nghÜa
n¨m 1909 ®· viÕt c¶ mét cuèn s¸ch nãi vÒ mét thêi kú çch c¬ héi trong thùc tiÔn.
khÈu hiÖu cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho C«ng x· thÊt b¹i. Nöa
lµ khÈu hiÖu cña §¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng thÕ kû sau ®ã, nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm suy yÕu cuéc çch m¹ng lóc
bÊy giê kh«ng cßn n÷a, nªn hiÖn nay mét ng−êi x· héi chñ
Kh«ng nghi ngê g× c¶, chiÕn tranh ®· g©y ra cuéc khñng
nghÜa nµo kh«ng chÞu ho¹t ®éng theo ®óng tinh thÇn cña
ho¶ng d÷ déi nhÊt vµ lµm cho c¶nh khèn cïng cña quÇn chóng
nh÷ng ng−êi tham gia C«ng x· Pa-ri, th× kh«ng thÓ tha thø
trÇm träng ®Õn cùc ®é. TÝnh chÊt ph¶n ®éng cña cuéc chiÕn
®−îc.
tranh nµy, lêi dèi tr¸ tr¾ng trîn cña giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc
n−íc, ― giai cÊp nµy lÊy t− t−ëng "d©n téc chñ nghÜa" ®Ó che
®Ëy nh÷ng môc ®Ých c−íp bãc cña nã, ― tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã tÊt g−¬ng b¾t tay th©n thiÖn trong çc chiÕn hµo
nhiªn ph¶i t¹o ra, trong mét t×nh thÕ çch m¹ng kh¸ch quan,
nh÷ng xu h−íng çch m¹ng trong quÇn chóng. Bæn phËn cña B¸o chÝ t− s¶n cña tÊt c¶ nh÷ng n−íc tham chiÕn ®· nªu ra
chóng ta lµ ph¶i gióp cho quÇn chóng hiÓu nh÷ng xu h−íng Êy, nh÷ng g−¬ng vÒ viÖc b¾t tay th©n thiÖn gi÷a binh lÝnh çc n−íc
nghiªn cøu s©u nh÷ng xu h−íng Êy vµ lµm cho nh÷ng xu tham chiÕn ngay c¶ trong chiÕn hµo. Vµ nh÷ng s¾c lÖnh kh¾c
h−íng Êy thµnh h×nh. ChØ cã khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ nghiÖt do çc nhµ ®−¬ng côc qu©n sù ban hµnh (§øc, Anh)
quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn míi biÓu hiÖn ®−îc ®óng chèng l¹i viÖc b¾t tay th©n thiÖn ®ã, ®· chøng minh r»ng çc
nhiÖm vô Êy, vµ mäi cuéc ®Êu tranh giai cÊp triÖt ®Ó trong chiÕn chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n rÊt quan t©m ®Õn viÖc ®ã. NÕu,
tranh, mäi s¸ch l−îc "hµnh ®éng quÇn chóng" ®−îc ¸p dông gi÷a lóc chñ nghÜa c¬ héi hoµn toµn thèng trÞ nh÷ng phÇn tö
mét çch nghiªm chØnh, nhÊt ®Þnh ph¶i dÉn tíi ®iÒu ®ã. Kh«ng l·nh ®¹o çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ë T©y ¢u, vµ trong lóc tÊt c¶
thÓ biÕt ®−îc lµ nh©n cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thø b¸o chÝ d©n chñ - x· héi vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã uy quyÒn
nhÊt hay thø hai gi÷a çc c−êng quèc lín, kh«ng biÕt ®−îc lµ trong Quèc tÕ II ®Òu ñng hé chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, mµ
trong hay sau cuéc chiÕn tranh nµy, sÏ næ ra mét phong trµo nh÷ng g−¬ng vÒ viÖc b¾t tay th©n thiÖn vÉn cã thÓ cã ®−îc, th×
çch m¹ng m·nh liÖt, nh−ng v« luËn thÕ nµo th× nhiÖm vô bøc ®iÒu ®ã chøng minh cho chóng ta thÊy r»ng chóng ta cã nhiÒu
thiÕt cña chóng ta còng lµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c mét çch cã kh¶ n¨ng ®Ó rót ng¾n cuéc chiÕn tranh téi lçi, ph¶n ®éng vµ n«
hÖ thèng vµ kh«ng mÖt mái theo chÝnh ph−¬ng ch©m ®ã. dÞch hiÖn nay l¹i vµ ®Ó tæ chøc phong trµo quèc tÕ çch m¹ng,
B¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ trùc tiÕp dÉn ra çi g−¬ng C«ng x· miÔn lµ mét c«ng t¸c triÖt ®Ó theo ph−¬ng ch©m ®ã ph¶i ®−îc
Pa-ri, nghÜa lµ viÖc biÕn chiÕn tranh gi÷a çc chÝnh phñ thµnh tiÕn hµnh, dï cho c«ng t¸c Êy chØ do nh÷ng ng−êi x· héi chñ
néi chiÕn. Çch ®©y nöa thÕ kû, giai cÊp v« s¶n cßn qu¸ yÕu, nghÜa ph¸i t¶ cña tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn tiÕn hµnh.
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña chñ nghÜa x· héi cßn ch−a
®Õn ®é chÝn muåi, nªn kh«ng thÓ cã ®−îc sù phï hîp còng
nh− sù phèi hîp gi÷a nh÷ng phong trµo çch m¹ng trong tÊt ý nghÜa cña tæ chøc bÊt hîp ph¸p
c¶ çc n−íc tham chiÕn; sù say mª cña mét bé phËn c«ng
nh©n Pa-ri ®èi víi "t− t−ëng d©n téc chñ nghÜa" (truyÒn Bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa næi tiÕng trªn toµn thÕ giíi,
thèng cña n¨m 1792) lµ nh−îc ®iÓm tiÓu t− s¶n cña hä, còng kh«ng kÐm g× bän c¬ héi chñ nghÜa, ®· chuèc lÊy nhôc
nh−îc ®iÓm ®· ®−îc M¸c kÞp thêi v¹ch ra, vµ ®ã còng lµ vµo th©n víi çi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, (theo tinh thÇn
cña Plª-kha-nèp vµ Cau-xky) mµ chóng ®· thÓ hiÖn trong cuéc ng−êi bªnh vùc khÈu hiÖu "kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt
chiÕn tranh nµy. Ch¾c ch¾n lµ mét trong nh÷ng kÕt qu¶ h÷u Ých b¹i", ®Òu ®øng trªn quan ®iÓm x· héi - s«-vanh c¶. Trong mét
cña cuéc chiÕn tranh nµy lµ nã sÏ giÕt chÕt chñ nghÜa c¬ héi cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng, giai cÊp çch m¹ng kh«ng thÓ
còng nh− chñ nghÜa v« chÝnh phñ. kh«ng mong cho chÝnh phñ n−íc m×nh thÊt b¹i; giai cÊp ®ã
Trong bÊt cø tr−êng hîp nµo vµ trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo kh«ng thÓ kh«ng nh×n thÊy mèi liªn quan gi÷a nh÷ng thÊt b¹i
còng kh«ng tõ chèi lîi dông kh¶ n¨ng hîp ph¸p nhá nhÊt ®Ó tæ qu©n sù cña chÝnh phñ n−íc m×nh, víi viÖc dÔ dµng lËt ®æ
chøc quÇn chóng vµ truyÒn b¸ chñ nghÜa x· héi, çc ®¶ng d©n chÝnh phñ ®ã. ChØ cã anh t− s¶n nµo t−ëng r»ng cuéc chiÕn
chñ - x· héi ph¶i tõ bá th¸i ®é n« lÖ ®èi víi ho¹t ®éng hîp tranh do çc chÝnh phñ ph¸t ®éng nhÊt thiÕt sÏ kÕt thóc nh−
ph¸p. "Çc ngµi t− s¶n, çc ngµi h·y b¾n tr−íc ®i", ― ¡ng-ghen mét cuéc chiÕn tranh gi÷a çc chÝnh phñ, vµ tá ý mong muèn
viÕt, khi cã ý muèn nãi ®Õn chÝnh cuéc néi chiÕn vµ ®Õn viÖc nh− thÕ, th× míi cho çi ý kiÕn nãi r»ng nh÷ng ng−êi x· héi
chóng ta cÇn ph¶i vi ph¹m sù hîp ph¸p sau khi nã ®· bÞ giai chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn chñ tr−¬ng mong cho
cÊp t− s¶n vi ph¹m. Cuéc khñng ho¶ng ®· chøng tá r»ng giai tÊt c¶ çc chÝnh phñ n−íc "hä" thÊt b¹i, lµ ý kiÕn "lè bÞch" vµ
cÊp t− s¶n vi ph¹m sù hîp ph¸p ë tÊt c¶ çc n−íc vµ ngay c¶ ë "v« lý". Tr¸i l¹i, chñ tr−¬ng nh− thÕ lµ phï hîp víi ý nghÜ
nh÷ng n−íc tù do nhÊt, vµ ®· chøng tá r»ng kh«ng thÓ d¾t dÉn thÇm kÝn cña bÊt cø ng−êi c«ng nh©n gi¸c ngé nµo, vµ phï
quÇn chóng tiÕn tíi çch m¹ng ®−îc, nÕu kh«ng thµnh lËp mét hîp víi ®−êng lèi hµnh ®éng cña chóng ta nh»m biÕn chiÕn
tæ chøc bÊt hîp ph¸p ®Ó tuyªn truyÒn, th¶o luËn, ®¸nh gi¸ vµ tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn.
chuÈn bÞ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng. ë §øc Kh«ng nghi ngê g× c¶, c«ng t¸c cæ ®éng nghiªm tóc chèng
ch¼ng h¹n, tÊt c¶ mäi çi g× lµ chÝnh trùc mµ nh÷ng ng−êi x· chiÕn tranh do mét bé phËn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh,
héi chñ nghÜa lµm ®−îc, ®Òu ®· ®−îc tiÕn hµnh chèng l¹i chñ §øc vµ Nga tiÕn hµnh, "®· lµm yÕu lùc l−îng qu©n sù" cña çc
nghÜa c¬ héi bØ æi vµ "chñ nghÜa Cau-xky" gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ chÝnh phñ çc n−íc ®ã, nh−ng c«ng t¸c cæ ®éng ®ã l¹i lµ mét
®Òu ®· ®−îc tiÕn hµnh bÊt hîp ph¸p. ë Anh, ai in nh÷ng lêi thµnh tÝch cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng ng−êi x·
kªu gäi tõ chèi nghÜa vô qu©n sù, ®Òu bÞ ®µy khæ sai. héi chñ nghÜa ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu r»ng hä
Cho r»ng võa cã thÓ lµ ®¶ng viªn ®¶ng d©n chñ - x· héi mµ kh«ng cßn cã con ®−êng tho¸t nµo kh¸c, ngoµi con ®−êng dïng
võa cã thÓ phñ nhËn çc ph−¬ng ph¸p tuyªn truyÒn bÊt hîp çch m¹ng ®Ó lËt ®æ chÝnh phñ n−íc "hä", r»ng chÝnh v× môc
ph¸p, vµ chÕ giÔu çc ph−¬ng ph¸p Êy trªn b¸o chÝ c«ng khai, ®Ých ®ã mµ ph¶i lîi dông nh÷ng khã kh¨n cña çc chÝnh phñ
nh− thÕ lµ ph¶n béi chñ nghÜa x· héi. ®ã trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i.
vÒ sù thÊt b¹i cña chÝnh phñ n−íc "m×nh" vÒ chñ nghÜa hßa b×nh
trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ vÒ khÈu hiÖu hßa b×nh
Nh÷ng ng−êi bªnh vùc cho sù th¾ng lîi cña chÝnh phñ T©m tr¹ng quÇn chóng ñng hé hßa b×nh th−êng lµ b−íc
n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, còng nh− nh÷ng ®Çu cña mét sù ph¶n ®èi, cña mét sù c«ng phÉn vµ cña
sù nhËn thøc cña quÇn chóng vÒ b¶n chÊt ph¶n ®éng cña chiÕn hoÆc n−íc cã thuéc ®Þa, mµ kh«ng b¶o vÖ quyÒn Êy, lµ mét
tranh. Bæn phËn cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lµ ph¶i ng−êi s«-vanh.
lîi dông t©m tr¹ng ®ã. Hä ph¶i hÕt søc tÝch cùc tham gia mäi ViÖc b¶o vÖ quyÒn Êy kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch sù
phong trµo vµ mäi cuéc biÓu t×nh ph¸t sinh trªn c¬ së Êy, nh−ng thµnh lËp nh÷ng quèc gia nhá, mµ tr¸i l¹i, dÉn ®Õn chç lËp ra
hä kh«ng ®−îc lõa dèi nh©n d©n b»ng çch ®Ó cho nh©n d©n mét çch tù do h¬n, ch¾c ch¾n h¬n vµ, do ®ã, mét çch réng lín
t−ëng lÇm r»ng kh«ng cã phong trµo çch m¹ng còng cã thÓ h¬n vµ phæ biÕn h¬n, nh÷ng quèc gia lín vµ nh÷ng liªn minh
thùc hiÖn ®−îc mét nÒn hßa b×nh kh«ng cã th«n tÝnh, kh«ng cã çc quèc gia, cã lîi h¬n cho quÇn chóng vµ thÝch hîp h¬n víi sù
¸p bøc d©n téc, kh«ng cã c−íp bãc, kh«ng cßn mÇm mèng cña ph¸t triÓn kinh tÕ.
nh÷ng cuéc chiÕn tranh míi gi÷a çc giai cÊp hiÖn ®ang thèng Cßn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc d©n téc bÞ ¸p bøc, th×
trÞ vµ çc chÝnh phñ hiÖn t¹i. Lõa dèi nh©n d©n nh− thÕ chØ lµm l¹i ph¶i ®Êu tranh mét çch v« ®iÒu kiÖn cho sù thèng nhÊt
lîi cho nÒn ngo¹i giao bÝ mËt cña çc chÝnh phñ tham chiÕn vµ hoµn toµn (kÓ c¶ vÒ mÆt tæ chøc) gi÷a c«ng nh©n çc d©n téc bÞ
cho nh÷ng kÕ ho¹ch ph¶n çch m¹ng cña chóng. Ai muèn cã ¸p bøc vµ ®i ¸p bøc. T− t−ëng chñ tr−¬ng d©n téc nµy t¸ch rêi
mét nÒn hßa b×nh v÷ng ch¾c vµ d©n chñ, th× ph¶i ñng hé cuéc d©n téc kia vÒ mÆt ph¸p quyÒn (çi gäi lµ "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n
néi chiÕn chèng çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n. hãa" cña Bau-¬ vµ Ren-n¬) lµ mét t− t−ëng ph¶n ®éng.
Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ thêi kú mµ mét nhóm c−êng quèc "lín"
vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt ngµy cµng ¸p bøc çc d©n téc trªn toµn thÕ giíi; bëi vËy, nÕu
Lèi lõa bÞp nh©n d©n, mµ giai cÊp t− s¶n thùc hµnh réng r·i kh«ng thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt th× kh«ng thÓ ®Êu tranh
nhÊt trong cuéc chiÕn tranh nµy, lµ lÊy t− t−ëng "gi¶i phãng thùc hiÖn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi chèng
d©n téc" ®Ó ngôy trang cho nh÷ng môc ®Ých c−íp bãc cña nã. chñ nghÜa ®Õ quèc ®−îc. "Mét d©n téc mµ ®i ¸p bøc nh÷ng d©n
Ng−êi Anh høa cho n−íc BØ ®−îc tù do; ng−êi §øc høa cho Ba- téc kh¸c, th× kh«ng thÓ lµ d©n téc tù do ®−îc" (M¸c vµ ¡ng-ghen).
lan, v. v.. Kú thùc, nh− chóng ta ®· thÊy râ, ®ã lµ mét cuéc Mét giai cÊp v« s¶n mµ l¹i dung thø cho d©n téc “m×nh” cã mét
chiÕn tranh gi÷a bän ng−êi ¸p bøc ®a sè çc d©n téc trªn thÕ hµnh ®éng b¹o lùc dï lµ hÕt søc nhá ®i n÷a ®èi víi çc d©n téc
giíi, ®Ó cñng cè vµ më réng sù ¸p bøc Êy. kh¸c, th× kh«ng thÓ lµ mét giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa ®−îc.
Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ ®¹t ®−îc môc
®Ých vÜ ®¹i cña hä, nÕu kh«ng ®Êu tranh chèng mäi sù ¸p ch−¬ng II
bøc çc d©n téc. Bëi vËy hä tuyÖt ®èi ph¶i ®ßi hái çc ®¶ng çc giai cÊp vµ chÝnh §¶ng ë nga
d©n chñ - x· héi ë çc n−íc ®i ¸p bøc (nhÊt lµ çc n−íc giai cÊp t− s¶n vµ chiÕn tranh
gäi lµ c−êng quèc "lín") ph¶i thõa nhËn vµ b¶o vÖ quyÒn
tù quyÕt cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, ®óng theo ý nghÜa Cã mét ®iÓm mµ chÝnh phñ Nga kh«ng chÞu thua kÐm
chÝnh trÞ cña tõ ng÷ ®ã, nghÜa lµ quyÒn ®−îc t¸ch riªng ra nh÷ng b¹n ®ång nghiÖp cña nã ë ch©u ¢u, ®ã lµ: còng hÖt
vÒ mÆt chÝnh trÞ. Ng−êi x· héi chñ nghÜa ë mét n−íc lín nh− çc chÝnh phñ ®ã, chÝnh phñ Nga ®· biÕt lõa bÞp d©n
"cña nã" trªn mét quy m« ®å sé. Mét bé m¸y khæng lå vµ ghª nh− hiÖn t−îng x¶y ra ë §øc vµo nh÷ng n¨m 70, khi chñ nghÜa
gím nh»m lõa bÞp vµ dïng m¸nh khãe kh«n khÐo, còng ®· tù do "tù do t− t−ëng" ®· bÞ tan r· vµ ®· ®Î ra ®¶ng d©n téc - tù
®−îc dïng ë Nga ®Ó tiªm chñ nghÜa s«-vanh vµo quÇn chóng do chñ nghÜa. Giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa Nga ®· ®i h¼n
vµ lµm cho hä tin r»ng chÝnh phñ Nga hoµng ®ang tiÕn hµnh vµo con ®−êng ph¶n çch m¹ng. Quan ®iÓm cña §¶ng c«ng
mét cuéc chiÕn tranh "chÝnh nghÜa", ®ang b¶o vÖ mét çch v« t− nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong vÊn ®Ò nµy ®· hoµn toµn ®−îc
"nh÷ng ng−êi Xla-v¬ anh em", v. v.. x¸c nhËn. Quan ®iÓm cña bän c¬ héi chñ nghÜa ë n−íc ta cho
Giai cÊp ®Þa chñ vµ nh÷ng phÇn tö líp trªn cña giai cÊp t− r»ng chñ nghÜa tù do Nga vÉn cßn lµ ®éng lùc cña çch m¹ng ë
s¶n c«ng th−¬ng nghiÖp ®· h¨ng h¸i ñng hé chÝnh s¸ch g©y Nga, ®· bÞ thùc tÕ ®¸nh tan.
chiÕn cña chÝnh phñ Nga hoµng. Trong viÖc chia gia tµi cña Trong n«ng d©n, bän n¾m quyÒn l·nh ®¹o, ®−îc b¸o chÝ t−
Thæ-nhÜ-kú vµ ¸o, hä ®ang mong mái mét çch chÝnh ®¸ng s¶n, bän t¨ng l÷, v. v., gióp søc, còng ®· g©y ®−îc t©m tr¹ng
nh÷ng lîi Ých vËt chÊt to lín vµ nh÷ng ®Æc quyÒn. RÊt nhiÒu s«-vanh chñ nghÜa. Nh−ng binh lÝnh tõ çc chiÕn tr−êng cµng
cuéc ®¹i héi cña hä ®· tÝnh ®Õn nh÷ng mãn lîi chóng sÏ nhÐt trë vÒ nhiÒu th× t©m tr¹ng ë n«ng th«n nhÊt ®Þnh sÏ cµng thay
®Çy tói nÕu qu©n ®éi Nga hoµng th¾ng trËn. Ngoµi ra, bän ph¶n ®æi kh«ng cã lîi cho chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng. Çc ®¶ng
®éng cßn hiÓu rÊt râ r»ng nÕu cã çi g× cã thÓ tr× ho·n sù sôp ®æ d©n chñ - t− s¶n gÇn víi n«ng d©n, còng kh«ng c−ìng l¹i næi
cña chÕ ®é qu©n chñ cña dßng hä R«-ma-nèp vµ k×m h·m mét lµn sãng chñ nghÜa s«-vanh. T¹i §u-ma nhµ n−íc, ®¶ng lao
cuéc çch m¹ng míi ë Nga, th× çi ®ã chØ cã thÓ lµ viÖc Nga ®éng ®· cù tuyÖt kh«ng bá phiÕu chÊp thuËn ng©n s¸ch chiÕn
hoµng th¾ng trong mét cuéc chiÕn tranh víi n−íc ngoµi... tranh. Nh−ng Kª-ren-xki, l·nh tô cña ®¶ng ®ã, ®· nh©n danh
Nh÷ng tÇng líp réng r·i trong giai cÊp t− s¶n "trung l−u" ë ®¶ng ®ã ®äc mét b¶n tuyªn ng«n "¸i quèc" hoµn toµn cã lîi
thµnh thÞ, çc phÇn tö trÝ thøc t− s¶n, nh÷ng ng−êi lµm nghÒ tù cho chÕ ®é qu©n chñ. TÊt c¶ b¸o chÝ hîp ph¸p cña "ph¸i d©n
do, v. v., Ýt ra trong thêi kú ®Çu cña chiÕn tranh, còng ®· bÞ tiªm tóy" ®Òu ®· ®i theo ph¸i tù do. Ngay c¶ çnh t¶ cña ph¸i d©n
nhiÔm chñ nghÜa s«-vanh. §¶ng cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ chñ - t− s¶n ― çi gäi lµ §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng
nghÜa ë Nga ― bän d©n chñ - lËp hiÕn ― ®· ñng hé hoµn toµn cã ch©n trong Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ― còng ®i theo
vµ v« ®iÒu kiÖn chÝnh phñ Nga hoµng. VÒ mÆt chÝnh s¸ch ®èi trµo l−u Êy. §¹i biÓu cña ®¶ng ®ã ë Côc quèc tÕ x· héi chñ
ngo¹i, bän d©n chñ - lËp hiÕn tõ l©u ®· lµ mét ®¶ng ®øng vÒ nghÜa lµ «ng Ru-ba-n«-vÝch ®· lé râ lµ mét ng−êi x· héi - s«-
phe chÝnh phñ. Chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ mµ chÝnh s¸ch ngo¹i giao vanh c«ng khai. Mét nöa sè ®¹i biÓu ®¶ng ®ã t¹i Héi nghÞ
cña Nga hoµng nhiÒu lÇn dïng ®Ó g©y ra nh÷ng vô lõa ®¶o nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc trong phe "§ång
chÝnh trÞ lín, ®· trë thµnh hÖ t− t−ëng chÝnh thøc cña bän d©n minh" ë Lu©n-®«n, ®· bá phiÕu t¸n thµnh nghÞ quyÕt s«-
chñ - lËp hiÕn. Chñ nghÜa tù do Nga ®· tho¸i hãa thµnh chñ vanh (cßn nöa kia th× bá phiÕu tr¾ng). Trong b¸o chÝ bÊt hîp
nghÜa d©n téc - tù do chñ nghÜa. Nã ganh ®ua vÒ "chñ nghÜa ¸i ph¸p cña bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng (b¸o "Tin tøc"225,
quèc" víi bän Tr¨m ®en, vµ lu«n lu«n s½n sµng bá phiÕu t¸n v. v.), bän s«-vanh ®· n¾m ®−îc −u thÕ. Nh÷ng ng−êi çch
thµnh chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt h¶i qu©n, m¹ng "thuéc giíi t− s¶n", nghÜa lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng
v. v.. Trong phe chñ nghÜa tù do Nga, còng cã hiÖn t−îng gièng t− s¶n kh«ng cã liªn hÖ víi giai cÊp c«ng nh©n, ®· thÊt b¹i
®au ®ín trong cuéc chiÕn tranh Êy. Sè phËn ®¸ng buån cña ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa cña BÝt-x«-la-ti ®· gióp Ých cho çc ®ång
Cr«-pèt-kin, Buèc-txÐp, Ru-ba-n«-vÝch lµ ®iÒu v« cïng cã ý chÝ ý.
nghÜa. T×nh h×nh chung trong n−íc ta kh«ng thuËn lîi cho sù nÈy
në cña chñ nghÜa c¬ héi "x· héi chñ nghÜa" ë trong néi bé quÇn
giai cÊp c«ng nh©n vµ chiÕn tranh chóng c«ng nh©n. ë Nga, chóng ta thÊy cã rÊt nhiÒu s¾c th¸i
cña chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng trong çc phÇn tö
Giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp duy nhÊt ë Nga mµ ng−êi ta ®· trÝ thøc, trong tÇng líp tiÓu t− s¶n, v. v.. Nh−ng chñ nghÜa c¬
kh«ng tiªm vµo ®−îc çi näc ®éc cña chñ nghÜa s«-vanh. Mét sè héi Êy chØ nhiÔm vµo mét thiÓu sè kh«ng ®¸ng kÓ trong çc tÇng
hµnh vi qu¸ khÝch håi ®Çu chiÕn tranh th× chØ cã nh÷ng tÇng líp líp c«ng nh©n tÝch cùc vÒ mÆt chÝnh trÞ. TÇng líp c«ng nh©n vµ
mª muéi nhÊt trong c«ng nh©n tham gia mµ th«i. Ng−êi ta ®·
viªn chøc cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi ë n−íc ta th× rÊt Ýt. Sù sïng b¸i
qu¸ thæi phång sù tham gia cña c«ng nh©n vµo nh÷ng vô bµi
ho¹t ®éng hîp ph¸p kh«ng thÓ nÈy në ®−îc trong n−íc ta. Ph¸i
§øc ë M¸t-xc¬-va. Nãi chung th× giai cÊp c«ng nh©n Nga tá ra
thñ tiªu (®¶ng cña bän c¬ héi chñ nghÜa, do ¸c-xen-rèt, P«-t¬-
®· ®−îc g©y miÔn dÞch chèng chñ nghÜa s«-vanh.
rª-xèp, Tsª-rª-va-nin, Ma-xlèp vµ nh÷ng phÇn tö kh¸c cÇm
§ã lµ do t×nh thÕ çch m¹ng trong n−íc vµ ®iÒu kiÖn sinh ®Çu) tr−íc chiÕn tranh kh«ng hÒ ®−îc mét sù ñng hé nµo ®¸ng
ho¹t chung cña giai cÊp v« s¶n ë Nga t¹o nªn.
kÓ trong quÇn chóng c«ng nh©n. T¹i §u-ma nhµ n−íc IV, cã s¸u
Nh÷ng n¨m 1912 - 1914 ®· ®¸nh dÊu b−íc ®Çu cña mét cao ®¹i biÓu c«ng nh©n th× tÊt c¶ ®Òu chèng trµo l−u thñ tiªu. Sè
trµo çch m¹ng míi vµ rÊt lín ë Nga. Chóng ta l¹i ®−îc chøng l−îng in cña b¸o chÝ hîp ph¸p cña c«ng nh©n xuÊt b¶n ë Pª-t¬-
kiÕn mét phong trµo b·i c«ng réng lín, ch−a tõng cã trªn thÕ r«-gr¸t vµ M¸t-xc¬-va vµ nh÷ng mãn tiÒn ñng hé mµ çc b¸o chÝ
giíi. N¨m 1913, nh÷ng cuéc b·i c«ng çch m¹ng cã tÝnh chÊt nµy thu ®−îc ®· chøng minh rµnh rµnh r»ng 4/5 c«ng nh©n
quÇn chóng, theo con sè −íc l−îng tèi thiÓu, ®· bao gåm ®Õn
gi¸c ngé ®Òu chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ trµo l−u thñ tiªu.
1 1 2 triÖu ng−êi tham gia; n¨m 1914, phong trµo b·i c«ng ®ã
Ngay tõ ®Çu chiÕn tranh, chÝnh phñ Nga hoµng ®· b¾t bí vµ
t¨ng lªn ®Õn h¬n 2 triÖu ng−êi vµ ®· gÇn b»ng møc n¨m 1905.
Ngay tr−íc chiÕn tranh, ë Pª-tÐc-bua, t×nh h×nh ®· ®i ®Õn møc ®−a ®i ®µy hµng ngµn vµ hµng ngµn c«ng nh©n tiªn tiÕn, ®¶ng
x¶y ra nh÷ng trËn ®¸nh nhau ®Çu tiªn trªn lòy ch−íng ng¹i ë viªn cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga bÊt hîp ph¸p
çc ®−êng phè. cña chóng ta. Sù kiÖn Êy, ®i ®«i víi viÖc thiÕt qu©n luËt trong
n−íc, víi viÖc cÊm chØ çc b¸o cña chóng ta, v. v., ®· lµm chËm
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, chÝnh ®¶ng bÊt
b−íc tiÕn cña phong trµo. Nh−ng ®¶ng ta kh«ng v× thÕ mµ
hîp ph¸p, ®· lµm trßn bæn phËn cña m×nh ®èi víi Quèc tÕ.
Nã ®· n¾m v÷ng ngän cê chñ nghÜa quèc tÕ. VÒ mÆt tæ chøc, kh«ng tiÕp tôc ho¹t ®éng çch m¹ng bÊt hîp ph¸p. ë Pª-t¬-r«-
®¶ng chóng ta, tõ l©u, ®· ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng nhãm vµ gr¸t, Ban chÊp hµnh ®¶ng ta xuÊt b¶n mét tê b¸o bÊt hîp ph¸p,
nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa. §¶ng chóng ta ®· kh«ng tê "TiÕng nãi v« s¶n"226.
cßn ph¶i kÐo çi g¸nh nÆng chñ nghÜa c¬ héi vµ "chñ nghÜa Nh÷ng bµi cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan
hîp ph¸p tuyÖt ®èi". Vµ chÝnh ®iÒu ®ã ®· gióp cho nã lµm ng«n luËn trung −¬ng xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi, ®· ®−îc in
trßn ®−îc nhiÖm vô çch m¹ng, còng nh− sù ph©n liÖt víi l¹i ë Pª-t¬-r«-gr¸t vµ göi ®i çc tØnh. Ng−êi ta in ra nh÷ng
truyÒn ®¬n bÊt hîp ph¸p vµ ®em ph©n ph¸t ®Õn tËn çc tr¹i Håi ®Çu chiÕn tranh, sù bÊt ®ång ý kiÕn biÓu hiÖn mét çch
lÝnh. Bªn ngoµi thµnh thÞ, trong çc vïng hÎo l¸nh nhÊt th× cã hÕt søc râ rÖt. §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª chØ kh− kh− tiÕn hµnh
nh÷ng cuéc héi nghÞ bÊt hîp ph¸p cña c«ng nh©n. GÇn ®©y, ho¹t ®éng nghÞ tr−êng th«i. Nã kh«ng th«ng qua ng©n s¸ch, v×
ng−êi ta ®· thÊy nhiÒu cuéc b·i c«ng lín cña c«ng nh©n kim nÕu kh«ng lµm nh− thÕ, th× nã ®· g©y nªn mét lµn sãng c«ng
khÝ næ ra ë Pª-t¬-r«-gr¸t. Nh©n nh÷ng cuéc b·i c«ng Êy, Ban phÉn trong c«ng nh©n chèng l¹i nã råi. (Chóng ta ®· thÊy r»ng
chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t cña ta ®· ®−a ra mét sè lêi ë Nga, ngay c¶ nh÷ng ®¹i biÓu cña ph¸i lao ®éng tiÓu t− s¶n
kªu gäi c«ng nh©n. còng kh«ng bá phiÕu chÊp thuËn ng©n s¸ch). Nh−ng nã còng
kh«ng lªn tiÕng ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.
®¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi nga §¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ph¶n
t¹i §u-ma nhµ n−íc vµ chiÕn tranh ¸nh ®−êng lèi chÝnh trÞ cña ®¶ng ta, nã hµnh ®éng mét çch
kh¸c. Nã truyÒn b¸ chñ tr−¬ng chèng chiÕn tranh ®Õn tËn
N¨m 1913, gi÷a çc ®¹i biÓu d©n chñ - x· héi t¹i §u-ma nhµ nh÷ng tÇng líp s©u xa nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n, nã tuyªn
n−íc ®· x¶y ra sù ph©n liÖt. Mét bªn lµ 7 ®¹i biÓu thuéc ph¸i c¬ truyÒn chèng chñ nghÜa ®Õ quèc trong qu¶ng ®¹i quÇn chóng
héi chñ nghÜa, do Ts¬-khª-Ýt-dª cÇm ®Çu, do 7 tØnh kh«ng cã tÝnh v« s¶n Nga.
chÊt v« s¶n, gåm cã 214000 c«ng nh©n, bÇu ra. Mét bªn kh¸c lµ 6 Vµ nã ®· ®−îc c«ng nh©n hÕt søc ®ång t×nh khiÕn chÝnh phñ
®¹i biÓu, tÊt c¶ ®Òu thuéc ®oµn tuyÓn cö c«ng nh©n, nh÷ng ®¹i lo ng¹i vµ buéc ph¶i vi ph¹m mét çch hiÓn nhiªn ngay c¶ luËt
biÓu nµy lµ nh÷ng ng−êi do çc trung t©m nhiÒu c«ng nghiÖp lÖ cña chÝnh m×nh ®Æt ra, lµ cho b¾t bí vµ xö ®µy chung th©n ®i
nhÊt cña n−íc Nga, gåm cã 1008000 c«ng nh©n, bÇu ra. Xi-bi-ri çc ®ång chÝ ®¹i biÓu cña chóng ta. Ngay trong b¶n
Lý do chÝnh cña sù bÊt ®ång ý kiÕn lµ: theo s¸ch l−îc cña th«ng ço chÝnh thøc ®Çu tiªn vÒ viÖc b¾t bí çc ®ång chÝ cña
chóng ta, chÝnh phñ Nga hoµng ®· viÕt:
chñ nghÜa M¸c çch m¹ng hay theo s¸ch l−îc cña chñ nghÜa c¶i
l−¬ng c¬ héi chñ nghÜa. Trªn thùc tiÔn, sù bÊt ®ång ý kiÕn biÓu "VÒ ph−¬ng diÖn ®ã, mét sè héi viªn çc héi d©n chñ - x· héi ®· cã
mét lËp tr−êng kh¸c, hä tù ®Æt cho m×nh môc ®Ých lµm lung lay thÕ lùc
lé râ nhÊt lµ trong lÜnh vùc ho¹t ®éng ngoµi nghÞ tr−êng, trong
qu©n sù cña n−íc Nga b»ng çch tung ra nh÷ng lêi tuyªn ço bÝ mËt
quÇn chóng. Ho¹t ®éng nµy ë Nga còng ph¶i tiÕn hµnh bÊt hîp
vµ b»ng çch tuyªn truyÒn miÖng ®Ó cæ ®éng chèng chiÕn tranh".
ph¸p nÕu nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng muèn ®øng v÷ng trªn ®Þa h¹t
çch m¹ng. §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª lµ ®ång minh trung thµnh Khi xuÊt hiÖn lêi kªu gäi mµ ai còng ®Òu biÕt lµ cña Van-
®Ðc-ven-®¬ ®ßi "t¹m thêi" ®×nh chØ cuéc ®Êu tranh chèng
nhÊt cña ph¸i thñ tiªu lµ ph¸i cù tuyÖt c«ng t¸c bÊt hîp ph¸p;
chÕ ®é Nga hoµng, ― hiÖn nay, do c«ng t−íc Cu-®a-sÐp,
®¶ng ®oµn nµy bªnh vùc bän thñ tiªu chñ nghÜa trong tÊt c¶
ph¸i viªn cña Nga hoµng ë BØ ®Ó lé ra, ng−êi ta biÕt r»ng
nh÷ng cuéc nãi chuyÖn víi c«ng nh©n, trong tÊt c¶ nh÷ng cuéc
kh«ng ph¶i Van-®Ðc-ven-®¬ tù tay th¶o ra b¶n kªu gäi ®ã,
héi häp. Do ®ã x¶y ra sù ph©n liÖt. S¸u ®¹i biÓu häp thµnh ®¶ng
mµ chÝnh lµ ®· hîp t¸c víi ng−êi ph¸i viªn ®ã cña Nga
®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Mét n¨m c«ng t¸c hoµng, ― th× chØ cã ®¶ng ta, do Ban chÊp hµnh trung −¬ng
®· chøng minh hïng hån r»ng ®¶ng ®oµn ®ã ®· tËp hîp ®−îc ®¹i diÖn, chèng l¹i. Trung t©m l·nh ®¹o cña ph¸i thñ tiªu
tuyÖt ®¹i ®a sè c«ng nh©n Nga xung quanh m×nh. chÊp nhËn ®Ò nghÞ cña Van-®Ðc-ven-®¬, vµ ®· chÝnh thøc
tuyªn bè trªn b¸o chÝ r»ng "trong ho¹t ®éng cña m×nh, nã ®ì c«ng nh©n nhËn ®Þnh cuéc chiÕn tranh, theo quan ®iÓm chñ
kh«ng chèng l¹i chiÕn tranh". nghÜa M¸c.
Tr−íc hÕt chÝnh phñ Nga hoµng buéc téi çc ®ång chÝ ®¹i §ång chÝ Mu-ra-nèp, ®¹i biÓu c«ng nh©n tØnh Kh¸c-cèp, ®·
biÓu cña chóng ta lµ ®· tuyªn truyÒn trong c«ng nh©n ®Ó chèng nãi tr−íc tßa ¸n:
l¹i lêi kªu gäi cña Van-®Ðc-ven-®¬. "HiÓu râ r»ng nh©n d©n cö t«i vµo §u-ma nhµ n−íc kh«ng
T¹i phiªn tßa, viªn biÖn lý cña chÝnh phñ Nga hoµng lµ ngµi ph¶i lµ ®Ó ngåi ®ãng ®inh vµo chiÕc ghÕ nghÞ sÜ, nªn t«i ®· ®i vÒ
Nª-na-r«-c«-mèp ®· nªu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc vµ çc ®Þa ph−¬ng ®Ó t×m hiÓu t©m tr¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n".
Ph¸p lµm g−¬ng cho çc ®ång chÝ ta. Viªn ®ã nãi: "Çc ®¶ng Tr−íc tßa ¸n, ®ång chÝ Êy còng nhËn lµ ®· lµm nhiÖm vô ng−êi
viªn d©n chñ - x· héi §øc ®· bá phiÕu chÊp thuËn ng©n s¸ch cæ ®éng bÊt hîp ph¸p cña ®¶ng ta; lµ ®· tæ chøc trong miÒn U-
chiÕn tranh vµ ®· tá ra lµ b¹n cña chÝnh phñ. Çc ®¶ng viªn d©n ran mét ñy ban c«ng nh©n t¹i nhµ m¸y VÐc-kh¬-ni-a I-xÐt vµ t¹i
chñ - x· héi §øc ®· hµnh ®éng nh− vËy, nh−ng çc nhµ hiÖp sÜ çc n¬i kh¸c. Vô ¸n ®· chøng tá r»ng ngay sau khi cuéc chiÕn
®¸ng th−¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga th× l¹i hµnh ®éng tranh b¾t ®Çu næ ra th× çc nghÞ sÜ trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng
mét çch kh¸c... TÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®i hÇu kh¾p n−íc Nga ®Ó tuyªn
Ph¸p mu«n ng−êi nh− mét ®Òu bá qua nh÷ng mèi bÊt hßa cña truyÒn; r»ng Mu-ra-nèp, Pª-t¬-rèp-xki, Ba-®a-Ðp, v. v., ®· tæ
m×nh víi çc giai cÊp kh¸c, bá qua nh÷ng cuéc tranh chÊp gi÷a chøc nhiÒu cuéc häp c«ng nh©n vµ trong çc cuéc häp Êy nhiÒu
çc chÝnh ®¶ng vµ ®· kh«ng do dù ®øng vµo hµng ngò". Cßn nghÞ quyÕt chèng chiÕn tranh ®· ®−îc th«ng qua, v. v..
nh÷ng ®¹i biÓu trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· ChÝnh phñ Nga hoµng däa kÕt ¸n tö h×nh çc bÞ ço. §iÒu ®ã
héi Nga th× tu©n theo chØ thÞ cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña khiÕn cho ngay trong khi xö ¸n, kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu tá ra can
®¶ng nªn ®· hµnh ®éng mét çch kh¸c... ®¶m ®−îc nh− ®ång chÝ Mu-ra-nèp. Hä ra søc t×m çch lµm cho
Phiªn tßa ®ã ®· nãi lªn mét çch hïng hån çi c«ng t¸c cæ çc viªn biÖn lý cña Nga hoµng khã kÕt ¸n ®−îc hä. §ã chÝnh lµ
®éng bÊt hîp ph¸p réng lín cña ®¶ng ta chèng chiÕn tranh ®iÒu mµ hiÖn nay bän x· héi - s«-vanh Nga lîi dông mét çch
trong quÇn chóng giai cÊp v« s¶n. Tßa ¸n Nga hoµng ch¾c ch¾n hÌn h¹ ®Ó lµm mê néi dung cña vÊn ®Ò: giai cÊp c«ng nh©n cÇn
kh«ng ®êi nµo "ph¸t hiÖn ra" ®−îc toµn bé ho¹t ®éng cña çc ®Õn chÕ ®é nghÞ viÖn nµo?
®ång chÝ chóng ta vÒ mÆt ®ã. Nh−ng nh÷ng ®iÒu nã ®· ph¸t ChÕ ®é nghÞ viÖn ®· ®−îc Duy-®¬-cum vµ Hai-n¬,
hiÖn ra ®−îc còng ®ñ chøng thùc ®−îc quy m« lín lao cña c«ng Xam-ba vµ Va-li-¨ng, BÝt-x«-la-ti vµ Mót-x«-li-ni, Ts¬-khª-
t¸c ®· lµm ®−îc trong mét thêi gian ng¾n ngñi vµi th¸ng. Ýt-dª vµ Plª-kha-nèp thõa nhËn. ChÕ ®é nghÞ viÖn còng
Trong phiªn tßa, ng−êi ta ®· ®äc lªn nh÷ng lêi çc tiÓu ®−îc ngay c¶ çc ®ång chÝ chóng ta trong ®¶ng ®oµn §¶ng
tæ vµ ban chÊp hµnh cña chóng ta kªu gäi chèng chiÕn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga thõa nhËn, còng nh− ®−îc
tranh vµ ñng hé s¸ch l−îc quèc tÕ chñ nghÜa. Nh÷ng c«ng çc ®ång chÝ Bun-ga-ri vµ ý ®· ®o¹n tuyÖt víi bän s«-
nh©n gi¸c ngé trªn toµn n−íc Nga ®· liªn hÖ víi çc nghÞ vanh, thõa nhËn. Nh−ng cã ba b¶y thø chÕ ®é nghÞ viÖn.
sÜ trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; Cã bän th× lîi dông diÔn ®µn nghÞ viÖn ®Ó g©y c¶m t×nh
vµ ®¶ng ®oµn nµy ®· ®em hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh ra gióp víi çc chÝnh phñ n−íc chóng, hoÆc nhiÒu l¾m lµ ®Ó phñi
hÕt tr¸ch nhiÖm, nh− ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª. Nh÷ng ng−êi ®o¹n nµy kh«ng phiÒn phøc l¾m: chØ cÇn ®îi cho chiÕn tranh
kh¸c l¹i lîi dông chÕ ®é nghÞ viÖn ®Ó lµm çch m¹ng triÖt ®Ó, ®Ó kÕt thóc; tõ nay cho ®Õn ngµy chiÕn tranh kÕt thóc th× nh÷ng
lµm trßn bæn phËn cña m×nh lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ng−êi x· héi chñ nghÜa ë mçi n−íc sÏ ph¶i b¶o vÖ "tæ quèc" cña
vµ quèc tÕ chñ nghÜa, ngay c¶ trong nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n m×nh vµ ñng hé chÝnh phñ n−íc "m×nh"; chiÕn tranh kÕt thóc,
nhÊt. Ho¹t ®éng nghÞ tr−êng cña bän trªn dÉn hä ®Õn nh÷ng th× ng−êi ta sÏ "x¸ téi" lÉn cho nhau, ng−êi ta sÏ thõa nhËn r»ng
ghÕ bé tr−ëng; ho¹t ®éng nghÞ tr−êng cña nh÷ng ng−êi d−íi mäi ng−êi ®Òu cã lý c¶, r»ng trong thêi b×nh chóng ta sèng víi
nµy th× dÉn hä ®Õn chèn tï, ®µy, khæ sai. Mét bªn th× phôc vô nhau nh− anh em, cßn trong thêi chiÕn th×, dùa mét çch chÝnh
lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n, cßn mét bªn th× phôc vô lîi Ých cña x¸c vµo nh÷ng nghÞ quyÕt nµo ®ã, chóng ta kªu gäi c«ng nh©n
giai cÊp v« s¶n. Mét bªn lµ nh÷ng ng−êi x· héi - ®Õ quèc chñ §øc tiªu diÖt anh em ng−êi Ph¸p cña hä, vµ ng−îc l¹i.
nghÜa, cßn mét bªn l¹i lµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng. Cau-xky, Plª-kha-nèp, VÝch-to ¸t-l¬ vµ Hai-n¬ ®Òu hoµn
toµn nhÊt trÝ nh− vËy. VÝch-to ¸t-l¬ viÕt r»ng "khi thêi kú ®au
khæ Êy ®· qua råi, th× bæn phËn ®Çu tiªn cña chóng ta sÏ lµ
ch−¬ng III ®õng lý sù b¾t bÎ nhau"227. Cau-xky kh¼ng ®Þnh r»ng "cho ®Õn
nay, ch−a hÒ nghe cã nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®øng ®¾n
Kh«i phôc l¹i quèc tÕ
nµo tuyªn bè ®iÒu g× lµm cho ng−êi ta ph¶i lo ng¹i" cho sè phËn
Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ b»ng çch nµo? Nh−ng, tr−íc hÕt, xin cña Quèc tÕ. Plª-kha-nèp nãi r»ng "®iÒu khã chÞu lµ b¾t nh÷ng
nãi vµi lêi vÒ ®iÓm kh«i phôc l¹i Quèc tÕ b»ng çch nµo th× bµn tay (cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc) nhuèm ®Çy
kh«ng nªn. m¸u cña nh÷ng ng−êi bÞ giÕt h¹i mét çch v« téi". Nh−ng «ng
còng l¹i ®Ò ra ngay viÖc "x¸ téi": "ë ®©y ®iÒu hoµn toµn hîp
ph−¬ng ph¸p cña bän x· héi - s«-vanh thêi, Plª-kha-nèp viÕt, lµ lµm cho tr¸i tim tu©n theo lÏ ph¶i. V×
vµ cña "Ph¸i gi÷a" sù nghiÖp vÜ ®¹i cña m×nh, Quèc tÕ sÏ ph¶i kÓ ®Õn c¶ nh÷ng sù
hèi tiÕc qu¸ chËm". Hai-n¬ viÕt trªn t¹p chÝ "Sozialistische Mo-
å, bän x· héi - s«-vanh ë tÊt c¶ çc n−íc ®Òu lµ nh÷ng natshefte" r»ng hµnh vi cña Van-®Ðc-ven-®¬ lµ mét hµnh vi
ng−êi "quèc tÕ chñ nghÜa" vÜ ®¹i! Tõ ®Çu chiÕn tranh, hä "dòng c¶m vµ tù hµo" vµ nªu hµnh vi ®ã lµm g−¬ng cho ph¸i t¶
hÕt søc lo l¾ng v× Quèc tÕ. Mét mÆt, hä qu¶ quyÕt r»ng nãi §øc228.
Quèc tÕ ®· ph¸ s¶n, nh− thÕ lµ nãi "ngoa". Thùc ra, kh«ng Tãm l¹i, khi nµo chiÕn tranh kÕt thóc xin h·y cö ra mét
cã viÖc g× kh¸c th−êng x¶y ra c¶. H·y nghe Cau-xky nãi: ban gåm cã Cau-xky vµ Plª-kha-nèp, Van-®Ðc-ven-®¬ vµ
ch¼ng qua Quèc tÕ chØ lµ mét "c«ng cô trong thêi b×nh", lÏ ¸t-l¬, thÕ lµ mét nghÞ quyÕt "nhÊt trÝ" theo tinh thÇn x¸ téi
tù nhiªn lµ trong thêi chiÕn, c«ng cô Êy ®· tá ra kh«ng lÉn cho nhau sÏ ®−îc th¶o ra nhanh nh− chíp. Cuéc tranh
thÝch hîp. MÆt kh¸c, bän x· héi - s«-vanh ë tÊt c¶ çc n−íc luËn sÏ ®−îc xãa mê ®i mét çch thuËn lîi. §¸ng lÏ ph¶i
®· t×m ®−îc mét thñ ®o¹n rÊt ®¬n gi¶n ― vµ h¬n n÷a l¹i gióp c«ng nh©n hiÓu râ nh÷ng viÖc ®· x¶y ra, ng−êi ta l¹i
lµ thñ ®o¹n cã tÝnh chÊt quèc tÕ ― ®Ó ra khái n−íc bÝ. Thñ lõa hä b»ng mét "sù nhÊt trÝ" bÒ ngoµi trªn giÊy. Sù liªn
hiÖp gi÷a bän x· héi - s«-vanh vµ bän gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ë tÊt t×nh h×nh trong néi bé ph¸i ®èi lËp
c¶ çc n−íc sÏ ®−îc gäi lµ sù kh«i phôc l¹i Quèc tÕ.
Ch¾c ch¾n r»ng t×nh h×nh trong néi bé ph¸i ®èi lËp d©n chñ -
Kh«ng nªn tù dèi m×nh lµm g× v« Ých: "kh«i phôc l¹i" kiÓu ®ã x· héi §øc ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa hÕt søc
lµ mét mèi nguy rÊt lín. Bän x· héi - s«-vanh ë tÊt c¶ çc n−íc quan t©m ®Õn. §¶ng d©n chñ - x· héi §øc chÝnh thøc, vèn lµ
®Òu cïng cã lîi trong viÖc ®ã. TÊt c¶ bän chóng ®Òu gièng nhau ®¶ng m¹nh h¬n hÕt, mét ®¶ng l·nh ®¹o trong néi bé Quèc tÕ II,
kh«ng muèn cho chÝnh ngay quÇn chóng c«ng nh©n n−íc m×nh ®· ®¸nh mét ®ßn ®au h¬n c¶ vµo tæ chøc quèc tÕ cña c«ng
hiÓu râ vÊn ®Ò nµy: chñ nghÜa x· héi hay chñ nghÜa d©n téc. TÊt nh©n. Nh−ng trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc th× ph¸i ®èi lËp
c¶ bän chóng ®Òu cã lîi trong viÖc che giÊu téi lçi cho nhau. TÊt l¹i ®· tá ra lµ m¹nh nhÊt. Trong çc chÝnh ®¶ng lín ë ch©u ¢u,
c¶ bän chóng ®Òu kh«ng thÓ ®−a ra ®−îc mét ®Ò nghÞ nµo kh¸c th× chÝnh trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, nh÷ng ®ång chÝ vÉn
h¬n lµ ®Ò nghÞ cña Cau-xky, bËc kú tµi Êy vÒ sù gi¶ nh©n gi¶ trung thµnh víi ngän cê chñ nghÜa x· héi lµ nh÷ng ng−êi ®Çu
tiªn ®· ®øng lªn ph¶n kh¸ng m¹nh mÏ. Chóng t«i rÊt sung
nghÜa "quèc tÕ chñ nghÜa".
s−íng khi ®äc çc t¹p chÝ "Lichtstrahlen" vµ "Die Internationale".
ThÕ mµ ng−êi ta ch−a nh×n thÊy râ nguy c¬ ®ã. Chóng ta ®· Chóng t«i cßn vui mõng h¬n n÷a khi biÕt tin cã nh÷ng lêi tuyªn
thÊy, suèt trong mét n¨m chiÕn tranh, cã nhiÒu m−u toan ®Þnh bè çch m¹ng bÊt hîp ph¸p ®−îc truyÒn b¸ ë §øc, ch¼ng h¹n
kh«i phôc l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ quèc tÕ. Chóng ta sÏ kh«ng nãi nh− b¶n tuyªn bè nhan ®Ò: "KÎ thï chÝnh ë ngay trong n−íc
®Õn nh÷ng cuéc héi nghÞ ë Lu©n-®«n vµ Viªn, trong ®ã bän s«- chóng ta". §iÒu ®ã chøng tá r»ng tinh thÇn chñ nghÜa x· héi vÉn
vanh ra mÆt ®· héi häp nhau l¹i ®Ó gióp çc bé tæng tham m−u cßn cã trong c«ng nh©n §øc, r»ng ë §øc cßn cã nh÷ng ng−êi cã
vµ giai cÊp t− s¶n cña "tæ quèc" chóng. Chóng ta muèn nãi ®Õn kh¶ n¨ng b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c çch m¹ng.
Héi nghÞ Lu-ga-n«, Héi nghÞ C«-pen-ha-g¬229, Héi nghÞ phô n÷ Sù ph©n liÖt trong chñ nghÜa x· héi hiÖn t¹i biÓu lé ra râ nhÊt
quèc tÕ vµ Héi nghÞ thanh niªn quèc tÕ230. Çc cuéc héi nghÞ Êy lµ trong néi bé §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. ë ®©y, chóng ta thÊy
®· cã nh÷ng ý muèn rÊt tèt. Nh−ng çc cuéc héi nghÞ Êy ®· rÊt râ 3 xu h−íng: bän c¬ héi chñ nghÜa s«-vanh, ë §øc bän nµy
®· ®i ®Õn møc ®åi b¹i vµ ph¶n béi cao h¬n bÊt kú n¬i nµo kh¸c;
hoµn toµn kh«ng nh×n thÊy nguy c¬ nãi trªn. Çc cuéc héi nghÞ
bän "ph¸i gi÷a" theo chñ nghÜa Cau-xky, ph¸i nµy ®· tá ra hoµn
Êy ®· kh«ng ®Þnh ra ®−êng lèi chiÕn ®Êu cña nh÷ng ng−êi quèc
toµn bÊt lùc kh«ng cã mét t¸c dông nµo kh¸c ngoµi t¸c dông
tÕ chñ nghÜa. Çc cuéc héi nghÞ Êy ®· kh«ng chØ cho giai cÊp v« lµm t«i tí cho bän c¬ héi chñ nghÜa; vµ ph¸i t¶, ®¹i biÓu cho
s¶n thÊy r»ng çi nguy c¬ ®ang ®e däa hä lµ ph−¬ng ph¸p cña ph¸i d©n chñ - x· héi duy nhÊt ë §øc.
bän x· héi - s«-vanh nh»m "kh«i phôc l¹i" Quèc tÕ. NhiÒu l¾m LÏ tù nhiªn, çi lµm cho chóng ta quan t©m h¬n hÕt lµ t×nh
th× çc héi nghÞ Êy còng chØ lÆp l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt ®· cò mµ h×nh trong néi bé ph¸i t¶ §øc. Chóng ta coi ph¸i ®ã lµ nh÷ng
kh«ng chØ ra ®−îc cho c«ng nh©n thÊy r»ng nÕu kh«ng ®Êu ®ång chÝ cña chóng ta, hä lµ hy väng cña tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö
tranh chèng bän x· héi - s«-vanh th× sù nghiÖp cña chñ nghÜa x· quèc tÕ chñ nghÜa.
héi kh«ng cã hy väng g× c¶. NhiÒu l¾m th× çc cuéc héi nghÞ Êy VËy t×nh h×nh ®ã nh− thÕ nµo?
còng chØ lµ dÉm ch©n t¹i chç. T¹p chÝ "Die Internationale" ®· hoµn toµn cã lý, khi
kh¼ng ®Þnh r»ng trong ph¸i t¶ §øc, tÊt c¶ mäi çi ®ang cßn ë ®Ó lÈn tr¸nh vÊn ®Ò b»ng mét nghÞ quyÕt lÇn thø mét ngh×n linh
trong qu¸ tr×nh lªn men; r»ng sÏ cßn cã nh÷ng sù ph©n hãa lín mét, trèng rçng, ®−îc th¶o ra theo mét tinh thÇn "t¶ khuynh"
n÷a; r»ng trong néi bé ph¸i ®ã cã nh÷ng phÇn tö kiªn quyÕt m¬ hå mµ çc nhµ ngo¹i giao cña Quèc tÕ II rÊt thµnh th¹o.
h¬n vµ còng cã nh÷ng phÇn tö kÐm kiªn quyÕt. Ng−êi ta hoµn toµn hiÓu r»ng trong cuéc ®Êu tranh khã
Cè nhiªn, chóng t«i, nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa Nga, kh¨n chèng "çc cÊp ñy", ph¸i ®èi lËp §øc còng ph¶i dïng çi
chóng t«i kh«ng hÒ cã ý muèn can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé lèi c«ng kÝch kh«ng cã nguyªn t¾c ®ã cña chñ nghÜa Cau-xky.
cña çc ®ång chÝ cña chóng t«i, nh÷ng ®ång chÝ ph¸i t¶ §øc. Nh−ng th¸i ®é phñ nhËn chñ nghÜa Cau-xky míi, ®ã lµ hßn ®¸
Chóng t«i hiÓu r»ng chØ cã hä míi thËt sù cã ®ñ thÈm quyÒn ®Ó thö vµng ®èi víi mäi ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa. ChØ cã ng−êi
®Þnh ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh chèng bän c¬ héi chñ nµo ®Êu tranh chèng chñ nghÜa Cau-xky, hiÓu r»ng bän "ph¸i
gi÷a", vÒ ph−¬ng diÖn nguyªn t¾c, vÉn lµ ®ång minh cña bän
nghÜa, c¨n cø vµo nh÷ng hoµn c¶nh thêi gian vµ kh«ng gian.
s«-vanh vµ bän c¬ héi chñ nghÜa, ngay c¶ sau çi gäi lµ b−íc
Nh−ng chóng t«i cho r»ng chóng t«i cã quyÒn vµ cã bæn phËn
chuyÓn biÕn cña çc thñ lÜnh cña hä, ― th× míi thËt lµ mét
c«ng khai bµy tá ý kiÕn cña chóng t«i ®èi víi t×nh h×nh.
ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ch©n chÝnh.
Chóng t«i tin ch¾c r»ng t¸c gi¶ bµi x· luËn cña t¹p chÝ "Die Th¸i ®é cña chóng ta ®èi víi nh÷ng phÇn tö do dù trong
Internationale" ®· hoµn toµn cã lý khi kh¼ng ®Þnh r»ng so víi Quèc tÕ nãi chung cã mét ý nghÜa rÊt lín. Nh÷ng phÇn tö Êy
ph¸i x· héi - s«-vanh c«ng khai th× "ph¸i gi÷a" theo chñ nghÜa ― nhÊt lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cã xu h−íng hßa
Cau-xky cßn nguy h¹i cho chñ nghÜa M¸c h¬n. HiÖn nay kÎ nµo b×nh chñ nghÜa ― ®Òu cã ë çc n−íc trung lËp còng nh− ë
lµm lu mê nh÷ng sù bÊt ®ång, kho¸c çi vá chñ nghÜa M¸c ®Ó mét sè n−íc tham chiÕn (ch¼ng h¹n nh− §¶ng c«ng nh©n ®éc
tuyªn truyÒn cho c«ng nh©n nh÷ng ®iÒu mµ chñ nghÜa Cau-xky lËp ë Anh). Nh÷ng phÇn tö Êy cã thÓ lµ b¹n ®−êng cña
tuyªn truyÒn ra, tøc lµ kÎ ®ã ru ngñ c«ng nh©n, kÎ ®ã cã h¹i chóng ta. ViÖc xÝch l¹i gÇn víi hä ®Ó chèng l¹i bän x· héi -
h¬n bän Duy-®¬-cum vµ bän Hai-n¬ lµ bän ®Æt th¼ng vÊn ®Ò ra s«-vanh lµ cÇn thiÕt. Nh−ng kh«ng ®−îc quªn r»ng hä chØ lµ
vµ khiÕn cho c«ng nh©n ph¶i xem xÐt nhËn râ vÊn ®Ò. nh÷ng b¹n ®−êng mµ th«i; r»ng vÒ c¬ b¶n, khi vÊn ®Ò lµ kh«i
ViÖc c«ng kÝch "çc cÊp ñy" mµ Cau-xky vµ Ha-d¬ vÉn lµm phôc l¹i Quèc tÕ th× nh÷ng phÇn tö Êy sÏ kh«ng ®i víi chóng
bÊy l©u nay kh«ng thÓ ®¸nh lõa ®−îc ai. Nh÷ng mèi bÊt ®ång ta n÷a, mµ sÏ chèng l¹i chóng ta, hä sÏ ®i theo Cau-xky, Sai-
®ª-man, Van-®Ðc-ven-®¬, Xam-ba. T¹i çc cuéc héi nghÞ quèc
gi÷a hä vµ bän Sai-®ª-man kh«ng ph¶i lµ nh÷ng bÊt ®ång vÒ
tÕ, kh«ng thÓ chØ giíi h¹n c−¬ng lÜnh cña m×nh ë nh÷ng ®iÓm
nguyªn t¾c. Mét bªn cho r»ng Hin-®en-buèc vµ Ma-ken-xen ®·
mµ çc phÇn tö Êy cã thÓ thõa nhËn ®−îc. NÕu kh«ng th×
th¾ng råi, vµ nay th× ng−êi ta cã thÓ tha hå ph¶n ®èi nh÷ng
chÝnh b¶n th©n chóng ta còng sÏ bÞ tïy thuéc vµo bän hßa
cuéc th«n tÝnh. Mét bªn l¹i cho r»ng Hin-®en-buèc vµ Ma-ken- b×nh chñ nghÜa do dù. §iÒu ®ã ®· x¶y ra, ch¼ng h¹n, t¹i Héi
xen ch−a th¾ng, nªn do ®ã, cÇn ph¶i "gi÷ v÷ng ®Õn cïng". nghÞ phô n÷ quèc tÕ ë BÐc-n¬. Ph¸i ®oµn phô n÷ §øc, tuy
Chñ nghÜa Cau-xky chØ tiÕn hµnh ®Êu tranh bÒ ngoµi t¸n thµnh quan ®iÓm cña n÷ ®ång chÝ Cla-ra TxÐt-kin, nh−ng
chèng "çc cÊp ñy", chÝnh lµ ®Ó, sau chiÕn tranh, lµm trªn thùc tÕ th× ®· ®ãng vai trß "ph¸i gi÷a" t¹i cuéc héi nghÞ
cho c«ng nh©n kh«ng thÊy râ cuéc tranh luËn vÒ nguyªn t¾c vµ ®ã. Héi nghÞ phô n÷ ®ã chØ nãi nh÷ng ®iÒu mµ çc ®¹i biÓu
cña chÝnh ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa Hµ-lan cña T¬-run-xt¬-ra vµ ®¹i phÇn hay toµn bé c−¬ng lÜnh vÒ chñ nghÜa hßa b×nh ®¬n thuÇn.
biÓu cña I. L. P. (§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp) cã thÓ thõa nhËn ®−îc; Chñ nghÜa M¸c kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa hßa b×nh. §Êu tranh ®Ó
chóng ta kh«ng nªn quªn r»ng t¹i cuéc Héi nghÞ ë Lu©n-®«n cña mau chãng chÊm døt chiÕn tranh lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Nh−ng chØ
bän s«-vanh thuéc çc n−íc "§ång minh", ®¶ng nµy ®· bá phiÕu khi nµo kªu gäi ®Êu tranh çch m¹ng, th× yªu s¸ch ®ßi "hßa
t¸n thµnh nghÞ quyÕt cña Van-®Ðc-ven-®¬. Chóng ta rÊt kÝnh träng b×nh" míi cã mét ý nghÜa v« s¶n. NÕu kh«ng cã mét lo¹t çc
I. L. P. v× ®¶ng ®ã ®· ®Êu tranh dòng c¶m chèng chÝnh phñ Anh cuéc çch m¹ng, th× çi hßa b×nh gäi lµ cã tÝnh chÊt d©n chñ chØ
trong thêi kú chiÕn tranh. Nh−ng chóng ta biÕt r»ng ®¶ng Êy, lµ mét kh«ng t−ëng tiÓu thÞ d©n. ChØ cã c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt míi
tr−íc kia còng nh− ngµy nay, vÉn kh«ng ®øng trªn lËp tr−êng chñ thùc sù lµ mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng, nã ®−a ra cho quÇn
nghÜa M¸c. V¶ l¹i chóng ta cho r»ng nhiÖm vô chñ yÕu cña ph¸i chóng mét lêi gi¶i ®¸p ®Çy ®ñ vµ s¸ng tá vÒ ®iÒu ®· x¶y ra, gi¶i
®èi lËp d©n chñ - x· héi trong thêi kú hiÖn nay lµ gi−¬ng cao ngän thÝch râ thÕ nµo lµ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ph¶i chèng l¹i nã nh−
cê cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng, lµ nãi víi c«ng nh©n mét çch thÕ nµo, c«ng khai tuyªn bè r»ng sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II lµ do
ch¾c ch¾n vµ râ rµng quan ®iÓm cña chóng ta vÒ çc cuéc chiÕn chñ nghÜa c¬ héi g©y ra, vµ c«ng khai kªu gäi thµnh lËp mét
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, lµ ®Ò ra khÈu hiÖu hµnh ®éng çch m¹ng Quèc tÕ m¸c-xÝt kh«ng cã bän c¬ héi chñ nghÜa vµ chèng l¹i bän
cã tÝnh chÊt quÇn chóng, nghÜa lµ ph¶i biÕn thêi kú çc cuéc chiÕn chóng. ChØ cã mét c−¬ng lÜnh nh− vËy, ― mét c−¬ng lÜnh chøng
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh b−íc ®Çu cña thêi kú néi chiÕn. tá r»ng chóng ta tù tin ë chóng ta, tin ë chñ nghÜa M¸c, r»ng
chóng ta ®Êu tranh sèng m¸i chèng chñ nghÜa c¬ héi, ― míi
Dï sao, trong nhiÒu n−íc, vÉn cã çc phÇn tö d©n chñ - x·
lµm cho chóng ta sím muén thÕ nµo còng tranh thñ ®−îc sù
héi çch m¹ng. Hä ®Òu cã ë §øc, ë Nga, ë Xcan-®i-na-v¬ (xu
®ång t×nh cña nh÷ng quÇn chóng thËt sù v« s¶n.
h−íng cã thÕ lùc do ®ång chÝ H¬-glung ®¹i biÓu), trong vïng
Ban-c¨ng (§¶ng "che-xni-¸c" Bun-ga-ri), ë ý, ë Anh (mét nhãm
cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh), ë Ph¸p (b¶n th©n Va-li-¨ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi nga
còng ®· thõa nhËn trong b¸o "L'HumanitÐ" lµ ®· nhËn ®−îc vµ quèc tÕ III
nhiÒu th− ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ l©u ®· t¸ch khái
nh−ng «ng kh«ng hÒ cho ®¨ng toµn v¨n mét th− nµo), ë Hµ-lan bän c¬ héi chñ nghÜa n−íc m×nh. Ngµy nay, bän c¬ héi chñ
(nhãm "DiÔn ®µn"231), v. v.. G¾n bã çc phÇn tö m¸c-xÝt Êy l¹i nghÜa Nga l¹i ®· trë thµnh s«-vanh n÷a. Çi ®ã chØ lµm cho
víi nhau ― dÇu lóc ®Çu hä Ýt ái ®Õn ®©u ch¨ng n÷a ―, nh©n chóng ta x¸c nhËn thªm ®−îc r»ng v× lîi Ých cña chñ nghÜa x·
danh hä mµ nh¾c l¹i nh÷ng lêi hiÖn nay ®· bÞ quªn ®i cña chñ héi, th× t¸ch ra nh− thÕ lµ cÇn thiÕt. Chóng ta tin ch¾c r»ng
nghÜa x· héi ch©n chÝnh, kªu gäi c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc nh÷ng sù bÊt ®ång hiÖn t¹i gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
®o¹n tuyÖt víi bän s«-vanh vµ cïng ®øng d−íi ngän cê cò cña vµ bän x· héi - s«-vanh kh«ng ph¶i kh«ng s©u s¾c b»ng nh÷ng
chñ nghÜa M¸c: ®ã lµ nhiÖm vô tr−íc m¾t. sù bÊt ®ång tr−íc kia gi÷a nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ
Tõ tr−íc ®Õn nay, nh÷ng cuéc héi nghÞ víi nh÷ng çi bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa, lóc mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
gäi lµ c−¬ng lÜnh "hµnh ®éng" chØ biÕt cã tuyªn bè mét héi t¸ch khái bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa. Tªn c¬ héi chñ nghÜa
Monitor ®· cã lý khi h¾n nãi trong t¹p chÝ "Preußische chøc c«ng nh©n quèc tÕ ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa M¸c
Jahrbücher" r»ng sù thèng nhÊt hiÖn nay lµ cã lîi cho nh÷ng çch m¹ng ®−îc thµnh lËp ë çc n−íc.
ng−êi c¬ héi chñ nghÜa vµ cho giai cÊp t− s¶n, v× sù thèng nhÊt Chóng ta kh«ng biÕt vµ kh«ng thÓ biÕt ®−îc lµ trong nh÷ng
®ã buéc ph¸i t¶ ph¶i phôc tïng bän s«-vanh vµ lµm cho c«ng n¨m sau ®©y t×nh h×nh quèc tÕ sÏ ph¸t triÓn nh− thÕ nµo.
nh©n kh«ng hiÓu râ ®−îc çc cuéc tranh luËn vµ kh«ng lËp lªn Nh−ng ®iÒu mµ chóng ta biÕt ch¾c ch¾n, ®iÒu mµ chóng ta hÕt
®−îc mét ®¶ng thùc sù c«ng nh©n, thùc sù x· héi chñ nghÜa cña søc tin t−ëng, lµ ®¶ng ta trong n−íc ta, trong néi bé giai cÊp v«
m×nh. Chóng ta tin t−ëng hÕt søc s©u s¾c r»ng, trong t×nh h×nh s¶n n−íc ta, sÏ cè g¾ng kh«ng ngõng theo h−íng ®ã, vµ nhê
hiÖn t¹i, th× t¸ch khái bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän s«-vanh lµ toµn bé ho¹t ®éng hµng ngµy cña m×nh, sÏ t¹o ra ®−îc mét chi
nhiÖm vô ®Çu tiªn cña mét ng−êi çch m¹ng, còng nh− tr−íc bé Nga cña Quèc tÕ m¸c-xÝt.
kia t¸ch khái bän vµng, bän bµi Do-th¸i, nh÷ng héi liªn hiÖp C¶ ë Nga n÷a, còng kh«ng thiÕu g× nh÷ng ng−êi x· héi - s«-
c«ng nh©n theo ph¸i tù do, v. v., lµ cÇn thiÕt ®Ó gi¸o dôc thËt vanh ra mÆt, kh«ng thiÕu g× nh÷ng tËp ®oµn "ph¸i gi÷a". Bän
nhanh chãng nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu vµ l«i cuèn hä vµo hµng ng−êi ®ã sÏ ®Êu tranh chèng viÖc thµnh lËp mét Quèc tÕ m¸c-
ngò ®¶ng d©n chñ - x· héi. xÝt. Chóng ta biÕt r»ng Plª-kha-nèp còng ®øng trªn cïng mét
Theo ý kiÕn chóng t«i, Quèc tÕ III ph¶i ®−îc thµnh lËp chÝnh lËp tr−êng nguyªn t¾c víi Duy-®¬-cum, vµ biÕt r»ng ngay tõ
trªn c¬ së çch m¹ng ®ã. §èi víi ®¶ng ta, kh«ng cã vÊn ®Ò xÐt b©y giê «ng ta ch×a tay cho Duy-®¬-cum. Chóng ta biÕt r»ng çi
xem ®o¹n tuyÖt víi bän x· héi - s«-vanh lµ cã ®óng lóc hay mµ ng−êi ta gäi lµ "Ban tæ chøc", do ¸c-xen-rèt cÇm ®Çu, ®ang
kh«ng ®óng lóc. §¶ng ta ®· gi¶i quyÕt døt kho¸t vÊn ®Ò ®ã råi. tuyªn truyÒn chñ nghÜa Cau-xky trªn ®Êt Nga. D−íi chiªu bµi
§èi víi ®¶ng ta, chØ cã mét vÊn ®Ò duy nhÊt lµ xem viÖc ®ã cã thèng nhÊt giai cÊp c«ng nh©n, bän ng−êi ®ã tuyªn truyÒn sù
thÓ thùc hiÖn ®−îc trong mét t−¬ng lai rÊt gÇn ®©y, trªn ph¹m thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ, th«ng qua bän ®ã,
vi quèc tÕ kh«ng. thèng nhÊt víi giai cÊp t− s¶n. Nh−ng tÊt c¶ t×nh h×nh mµ
Ai nÊy ®Òu hoµn toµn hiÓu r»ng muèn thµnh lËp ®−îc mét chóng ta n¾m ®−îc vÒ phong trµo c«ng nh©n hiÖn nay ë Nga,
tæ chøc m¸c-xÝt quèc tÕ, th× trong çc n−íc kh¸c nhau ph¶i cã sù lµm cho chóng ta hoµn toµn tin ch¾c r»ng giai cÊp v« s¶n gi¸c
s½n sµng thµnh lËp nh÷ng ®¶ng m¸c-xÝt ®éc lËp. N−íc §øc, xø ngé ë Nga sÏ vÉn ®i víi ®¶ng ta nh− tr−íc.
së cña phong trµo c«ng nh©n l©u ®êi nhÊt vµ m¹nh nhÊt, cã mét
tÇm quan träng quyÕt ®Þnh. T−¬ng lai gÇn ®©y sÏ chØ cho ta thÊy ch−¬ng Iv
®· cã nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝn muåi ®Ó thµnh lËp mét Quèc tÕ
lÞch sö sù ph©n liÖt
m¸c-xÝt míi hay ch−a. NÕu cã råi, th× ®¶ng ta sÏ vui mõng
vµ t×nh h×nh hiÖn nay
gia nhËp Quèc tÕ III ®ã, çi Quèc tÕ ®· thanh trõ ®−îc chñ
cña ®¶ng d©n chñ - x· héi nga
nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa s«-vanh. NÕu ch−a cã, th× ®iÒu ®ã cã
nghÜa lµ viÖc thanh trõ ®ã cßn ®ßi hái ph¶i cã mét qu¸ tr×nh tiÕn S¸ch l−îc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi
triÓn t−¬ng ®èi l©u dµi n÷a. Vµ ®¶ng ta sÏ lµ phe ®èi lËp cùc víi chiÕn tranh ®· tr×nh bµy trªn kia, lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn
®oan ë bªn trong Quèc tÕ cò, cho ®Õn khi nµo c¬ së cña mét tæ cña ba m−¬i n¨m ph¸t triÓn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi trong
n−íc Nga. Kh«ng suy nghÜ kü vÒ lÞch sö cña ®¶ng ta, th× kh«ng ®Êu tranh kinh tÕ vµ vµo viÖc ñng hé vÒ mÆt chÝnh trÞ chñ nghÜa
thÓ hiÓu ®−îc ®óng ®¾n s¸ch l−îc Êy, còng nh− kh«ng thÓ hiÓu tù do, mµ kh«ng tù ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ ®éc
®−îc t×nh h×nh hiÖn nay cña ®¶ng d©n chñ - x· héi trong n−íc lËp nµo c¶, còng kh«ng ®Æt cho m×nh mét nhiÖm vô çch m¹ng
ta. Cho nªn chóng t«i ph¶i nh¾c l¹i cho b¹n ®äc nh÷ng nÐt lín nµo hÕt.
cña lÞch sö ®ã. Ph¸i "Tia löa" cò (1900 - 1903), ®Ó b¶o vÖ nh÷ng nguyªn t¾c
§¶ng d©n chñ - x· héi lµ mét trµo l−u t− t−ëng ph¸t sinh cña chñ nghÜa d©n chñ - x· héi çch m¹ng, ®· tiÕn hµnh th¾ng
n¨m 1883, khi mµ lÇn ®Çu tiªn, nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· lîi cuéc ®Êu tranh chèng "chñ nghÜa kinh tÕ". Toµn thÓ bé phËn
tr×nh bµy mét çch cã hÖ thèng ë n−íc ngoµi nh÷ng quan ®iÓm −u tó nhÊt cña giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé ®· ®i víi tê "Tia löa".
d©n chñ - x· héi ¸p dông vµo n−íc Nga 232. Cho ®Õn ®Çu nh÷ng Tr−íc çch m¹ng vµi n¨m, ®¶ng d©n chñ - x· héi ®· ®−a ra mét
n¨m 90, ph¸i d©n chñ - x· héi vÉn lµ mét trµo l−u t− t−ëng, c−¬ng lÜnh triÖt ®Ó nhÊt vµ c−¬ng quyÕt nhÊt. Cuéc ®Êu tranh
kh«ng cã liªn hÖ g× víi phong trµo quÇn chóng cña c«ng nh©n ë giai cÊp vµ hµnh ®éng cña quÇn chóng trong cuéc çch m¹ng
Nga c¶. §Çu nh÷ng n¨m 90, cao trµo x· héi, t×nh h×nh s«i sôc vµ 1905 ®· chøng thùc c−¬ng lÜnh Êy. "Ph¸i kinh tÕ" th× khu«n
m×nh theo t×nh tr¹ng l¹c hËu cña quÇn chóng. Cßn tê "Tia löa"
phong trµo b·i c«ng cña c«ng nh©n ®· lµm cho ®¶ng d©n chñ -
th× ®µo t¹o mét bé phËn tiÒn phong cña c«ng nh©n cã kh¶ n¨ng
x· héi trë thµnh mét lùc l−îng chÝnh trÞ tÝch cùc, liªn hÖ chÆt
dÉn quÇn chóng tiÕn lªn. Nh÷ng lý lÏ hiÖn nay cña bän x· héi -
chÏ víi cuéc ®Êu tranh (kinh tÕ vµ chÝnh trÞ) cña giai cÊp c«ng
s«-vanh (vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i chiÕu cè ®Õn quÇn chóng, vÒ tÝnh
nh©n. Vµ chÝnh tõ ®Êy, b¾t ®Çu cã sù ph©n liÖt trong ®¶ng d©n
chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa ®Õ quèc, vÒ nh÷ng "¶o t−ëng" cña
chñ - x· héi thµnh "ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i "Tia löa". nh÷ng ng−êi çch m¹ng,v. v.) ®Òu ®· ®−îc "ph¸i kinh tÕ" ®Ò ra
tÊt c¶ råi. ViÖc söa ®æi mét çch c¬ héi chñ nghÜa chñ nghÜa M¸c
"ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i "tia löa" cò thµnh "chñ nghÜa Xt¬-ru-vª", th× n−íc Nga d©n chñ - x· héi ®·
(1894 - 1903) tõng ®−îc thÊy çch ®©y 20 n¨m råi.
"Chñ nghÜa kinh tÕ" lµ mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa
chñ nghÜa men-sª-vÝch
trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. Thùc chÊt chÝnh trÞ
vµ chñ nghÜa b«n-sª-vÝch (1903 - 1908)
cña nã chung quy lµ ë c−¬ng lÜnh nµy: "c«ng nh©n th× ®Êu
tranh kinh tÕ; ph¸i tù do th× ®Êu tranh chÝnh trÞ". C¬ së lý Thêi kú çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ®· g©y ra mét cuéc ®Êu
luËn chñ yÕu cña nã lµ çi mµ ng−êi ta gäi lµ "chñ nghÜa tranh míi gi÷a çc ph¸i trong néi bé ®¶ng d©n chñ - x· héi, mét
M¸c hîp ph¸p" hay "chñ nghÜa Xt¬-ru-vª", thø chñ nghÜa cuéc ®Êu tranh trùc tiÕp kÕ tôc cuéc ®Êu tranh tr−íc. "Chñ
"thõa nhËn" mét "chñ nghÜa M¸c" hoµn toµn bÞ trót hÕt mäi nghÜa kinh tÕ" ®· biÕn thµnh "chñ nghÜa men-sª-vÝch". ViÖc b¶o
tinh thÇn çch m¹ng vµ ®−îc lµm cho thÝch øng víi nhu cÇu vÖ s¸ch l−îc çch m¹ng cña b¸o "Tia löa" cò ®· ®Î ra "chñ nghÜa
cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa. ViÖn lÏ lµ ®a sè quÇn b«n-sª-vÝch".
chóng c«ng nh©n n−íc Nga l¹c hËu, vµ muèn "cïng ®i víi Trong thêi kú b·o t¸p 1905 - 1907, chñ nghÜa men-sª-
quÇn chóng", nªn "ph¸i kinh tÕ" giíi h¹n nhiÖm vô cña vÝch lµ mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa ®−îc ph¸i t− s¶n tù
m×nh vµ quy m« cña phong trµo c«ng nh©n vµo cuéc do chñ nghÜa ñng hé, vµ lµ trµo l−u ®−a nh÷ng khuynh
h−íng cña ph¸i t− s¶n tù do chñ nghÜa vµo phong trµo c«ng ®Êu tranh çch m¹ng, ― ®· ñng hé, ngîi khen vµ chiÒu chuéng
nh©n. Thùc chÊt cña chñ nghÜa ®ã lµ lµm cho cuéc ®Êu tranh b»ng ®ñ mäi çch.
cña giai cÊp c«ng nh©n thÝch øng víi chñ nghÜa tù do. Tr¸i l¹i, Nhãm c¬ héi chñ nghÜa Êy ®· bÞ ®uæi ra khái ®¶ng t¹i cuéc
chñ nghÜa b«n-sª-vÝch ®· ®Ò ra cho c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Héi nghÞ th¸ng Giªng n¨m 1912 cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
nhiÖm vô ph¶i ph¸t ®éng n«ng d©n d©n chñ tiÕn hµnh ®Êu x· héi Nga, lµ héi nghÞ ®· kh«i phôc l¹i ®¶ng, bÊt chÊp sù ph¶n
tranh çch m¹ng, bÊt chÊp nh÷ng sù ng¶ nghiªng vµ nh÷ng sù kh¸ng ®iªn cuång cña c¶ mét lo¹t nh÷ng bé phËn vµ nhãm nhá
ph¶n béi cña ph¸i tù do. Vµ trong thêi kú çch m¹ng th× quÇn ho¹t ®éng ë n−íc ngoµi. Trong h¬n hai n¨m (tõ ®Çu 1912 ®Õn
chóng c«ng nh©n, nh− chÝnh ngay bän men-sª-vÝch còng ®· gi÷a n¨m 1914), mét cuéc ®Êu tranh kÞch liÖt ®· diÔn ra gi÷a hai
nhiÒu lÇn thõa nhËn, ®· ®i theo nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch trong ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ: Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®−îc bÇu
hÕt th¶y çc ho¹t ®éng quan träng. ra håi th¸ng Giªng 1912 vµ "Ban tæ chøc", ban nµy kh«ng thõa
Cuéc çch m¹ng 1905 ®· kiÓm nghiÖm, cñng cè, lµm cho s©u nhËn Héi nghÞ th¸ng Giªng vµ muèn kh«i phôc l¹i ®¶ng b»ng
s¾c thªm vµ t«i luyÖn s¸ch l−îc d©n chñ - x· héi çch m¹ng mét çch kh¸c, mµ vÉn gi÷ sù thèng nhÊt víi nhãm "B×nh minh
kh«ng ®iÒu hßa ë Nga. Hµnh ®éng c«ng khai cña çc giai cÊp cña chóng ta". Mét cuéc ®Êu tranh kÞch liÖt diÔn ra gi÷a hai tê
vµ cña çc ®¶ng ®· nhiÒu lÇn v¹ch trÇn mèi liªn hÖ cña chñ b¸o c«ng nh©n hµng ngµy (tê "Sù thËt" vµ tê "Tia s¸ng"233 víi
nghÜa c¬ héi d©n chñ - x· héi ("chñ nghÜa men-sª-vÝch") víi chñ nh÷ng b¸o kÕ tôc hai b¸o ®ã) vµ gi÷a hai ®¶ng ®oµn d©n chñ -
nghÜa tù do. x· héi t¹i §u-ma nhµ n−íc IV ("§¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n
d©n chñ - x· héi Nga" thuéc ph¸i "Sù thËt" hay ph¸i m¸c-xÝt vµ
"®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi" thuéc ph¸i thñ tiªu do Ts¬-khª-Ýt-
chñ nghÜa m¸c
dª cÇm ®Çu).
vµ trµo l−u thñ tiªu (1908 - 1914)
Trong khi b¶o vÖ sù trung thµnh víi nh÷ng nguyªn t¾c çch
Thêi kú ph¶n çch m¹ng l¹i ®Æt ra thµnh vÊn ®Ò bøc thiÕt vµ m¹ng cña ®¶ng, ñng hé cao trµo ®· b¾t ®Çu d©ng lªn cña phong
d−íi mét h×nh thøc hoµn toµn míi, vÊn ®Ò sau ®©y: theo s¸ch trµo c«ng nh©n (nhÊt lµ sau mïa xu©n 1912), kÕt hîp tæ chøc
l−îc c¬ héi chñ nghÜa hay theo s¸ch l−îc çch m¹ng cña ®¶ng hîp ph¸p víi tæ chøc bÊt hîp ph¸p, b¸o chÝ víi c«ng t¸c cæ
d©n chñ - x· héi. Trµo l−u chÝnh cña chñ nghÜa men-sª-vÝch, ®éng, th× ph¸i "Sù thËt" ®· tËp hîp ®−îc xung quanh m×nh
mÆc dÇu nã bÞ nhiÒu ®¹i biÓu tèt nhÊt cña nã ph¶n ®èi, ®· ®Î ra tuyÖt ®¹i ®a sè c«ng nh©n gi¸c ngé, cßn bän thñ tiªu ― mét lùc
trµo l−u thñ tiªu, sù tõ bá cuéc ®Êu tranh cho mét cuéc çch l−îng chÝnh trÞ mµ ®¹i biÓu duy nhÊt lµ nhãm "B×nh minh cña
m¹ng míi ë Nga, tõ bá tæ chøc bÊt hîp ph¸p vµ ho¹t ®éng bÊt chóng ta", th× l¹i dùa vµo sù ñng hé toµn diÖn cña nh÷ng phÇn
hîp ph¸p, g©y ra nh÷ng lêi chÕ nh¹o dÌ bØu "ho¹t ®éng bÝ mËt" tö t− s¶n tù do chñ nghÜa.
vµ khÈu hiÖu céng hßa, v. v.. ChÝnh nhãm nh÷ng nhµ tr−íc t¸c Nh÷ng nhãm tiÒn ®ãng gãp c«ng khai cña çc nhãm c«ng
hîp ph¸p cña t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" (çc quý «ng nh©n göi cho hai tê b¸o cña hai ®¶ng, ― ®©y lµ çch quyªn
P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin,v. v.) lµ mét h¹t nh©n kh«ng phô gãp mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi ®· tiÕn hµnh, c¨n cø vµo hoµn
thuéc vµo ®¶ng d©n chñ - x· héi cò, h¹t nh©n mµ ph¸i t− s¶n tù c¶nh n−íc Nga thêi bÊy giê (çch quyªn gãp duy nhÊt cã
do chñ nghÜa ë Nga, ― lµ ph¸i muèn lµm cho c«ng nh©n xa rêi thÓ tiÕn hµnh ®−îc mét çch hîp ph¸p, mµ ai nÊy ®Òu cã
thÓ dÔ dµng kiÓm so¸t) ― ®· x¸c nhËn râ rÖt r»ng çi nguån gèc chñ nghÜa m¸c vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh
cña lùc l−îng vµ cña ¶nh h−ëng cña ph¸i "Sù thËt" (m¸c-xÝt) lµ (1914 - 1915)
nguån gèc cã tÝnh chÊt v« s¶n, cßn nguån gèc cña lùc l−îng vµ
¶nh h−ëng cña bän thñ tiªu (vµ cña "Ban tæ chøc" cña hä) lµ Cuéc ®¹i chiÕn ch©u ¢u 1914 - 1915 ®· cho phÐp tÊt c¶
nguån gèc cã tÝnh chÊt t− s¶n tù do chñ nghÜa. Sau ®©y lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ch©u ¢u, vµ c¶ Nga n÷a kiÓm
nh÷ng tµi liÖu s¬ l−îc vÒ nh÷ng sù quyªn gãp ®ã, c¨n cø theo nghiÖm l¹i s¸ch l−îc cña m×nh trong mét cuéc khñng ho¶ng cã
nh÷ng tµi liÖu tØ mØ ®· in trong cuèn "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ ph¹m vi toµn thÕ giíi. VÒ phÝa chÕ ®é Nga hoµng th× tÝnh chÊt
nghÜa thñ tiªu"234, vµ tãm t¾t trong tê b¸o d©n chñ - x· héi §øc, ph¶n ®éng, c−íp ®o¹t, n« dÞch cña chiÕn tranh, cßn v« cïng râ
"B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch"235, ra ngµy 21 th¸ng B¶y 1914. rÖt h¬n lµ vÒ phÝa çc chÝnh phñ kh¸c. Tuy nhiªn, nhãm thñ tiªu
chñ yÕu (trong n−íc ta th×, ngoµi ®¶ng ta ra, ®ã lµ mét nhãm
Sè mãn quyªn gãp vµ sè tiÒn quyªn gãp cho çc b¸o hµng
duy nhÊt cã mét ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ, nhê nh÷ng sù liªn hÖ cña
ngµy ë Pª-tÐc-bua, thuéc ph¸i m¸c-xÝt (nhãm "Sù thËt") vµ ph¸i
nã víi ph¸i tù do) ®· ng¶ theo chñ nghÜa x· héi - s«-vanh! N¾m
thñ tiªu, tõ ngµy 1 th¸ng Giªng ®Õn ngµy 13 th¸ng N¨m 1914:
gi÷ kh¸ l©u ®éc quyÒn ho¹t ®éng hîp ph¸p, nhãm “B×nh minh
cña chóng ta” ®ã ®· tuyªn truyÒn trong quÇn chóng ph−¬ng
Ph¸i Ph¸i
"Sù thËt" thñ tiªu
ch©m “kh«ng chèng l¹i chiÕn tranh”, muèn cho phe §ång minh
Sè mãn Sè tiÒn Sè mãn Sè tiÒn tay ba (nay lµ tay t−) th¾ng trËn, tr¸ch cø chñ nghÜa ®Õ quèc
quyªn thµnh quyªn thµnh §øc vÒ tÊt c¶ nh÷ng “téi lín qu¸ møc”, v. v.. Plª-kha-nèp, ng−êi
gãp róp gãp róp mµ tõ n¨m 1903 ®· nhiÒu lÇn tá ra hoµn toµn kh«ng cã khÝ tiÕt
vÒ chÝnh trÞ vµ ch¹y theo bän c¬ héi chñ nghÜa, th× nay l¹i cµng
Do çc nhãm c«ng gi÷ lËp tr−êng cò mét çch râ rÖt h¬n, thµnh thö «ng ta ®−îc tÊt
nh©n gãp …………… 2873 18934 671 5296 c¶ b¸o chÝ t− s¶n ë Nga ca ngîi. Plª-kha-nèp ®· h¹ m×nh xuèng
Kh«ng ph¶i do çc ®Õn chç tuyªn bè r»ng cuéc chiÕn tranh cña Nga hoµng lµ mét
nhãm c«ng nh©n gãp
cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa, vµ cho ®¨ng trªn çc b¸o quan
………………………… 713 2650 453 6760
ph−¬ng ë ý mét bµi phßng vÊn, l«i kÐo n−íc nµy tham gia
chiÕn tranh!!
Nh− vËy lµ ®Õn n¨m 1914, ®¶ng ta ®· tËp hîp ®−îc xung
Nh− vËy lµ sù nhËn xÐt cña chóng ta vÒ trµo l−u thñ tiªu,
quanh s¸ch l−îc çch m¹ng d©n chñ - x· héi 4/5 c«ng nh©n gi¸c
vµ viÖc ®uæi nhãm thñ tiªu chñ yÕu ra khái ®¶ng ta ®· ®−îc
ngé ë Nga. Suèt trong c¶ n¨m 1913, sè mãn quyªn gãp do çc
hoµn toµn x¸c nhËn lµ ®óng. C−¬ng lÜnh thùc tÕ cña ph¸i
nhãm c«ng nh©n gãp cho ph¸i “Sù thËt” lªn ®Õn 2181 vµ cho thñ tiªu vµ ý nghÜa thùc tÕ cña ph−¬ng ch©m cña hä, ngµy
ph¸i thñ tiªu lµ 661. Tõ 1 th¸ng Giªng 1913 ®Õn 13 th¸ng N¨m nay kh«ng ph¶i chØ lµ chñ nghÜa c¬ héi nãi chung, mµ
1914, tæng sè mãn quyªn gãp lªn ®Õn 5054 do çc nhãm c«ng cßn lµ viÖc b¶o vÖ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi n−íc lín cña bän
nh©n ®ãng cho ph¸i “Sù thËt” (nghÜa lµ cho ®¶ng ta) vµ 1332, ®Þa chñ vµ cña giai cÊp t− s¶n §¹i Nga. §ã lµ mét ph−¬ng
nghÜa lµ 20, 8%, cho ph¸i thñ tiªu. h − í n g c ñ a c h Ý n h s ¸ c h c « n g n h © n d©n téc - tù do chñ
nghÜa. §ã lµ sù liªn minh gi÷a mét bé phËn nh÷ng ng−êi tiÓu ®Òu ®· "liªn kÕt" víi nhau ®Ó nãi xÊu chóng ta. Nh−ng ngay tõ
t− s¶n cÊp tiÕn vµ mét bé phËn rÊt nhá nh÷ng c«ng nh©n ®−îc th¸ng T¸m 1912, khi çi gäi lµ "Khèi th¸ng T¸m" ®· ®−îc thµnh
h−ëng ®Æc quyÒn ®Æc lîi, víi giai cÊp t− s¶n d©n téc n−íc "hä" lËp ®Ó chèng l¹i chóng ta, th× trong bän hä liÒn x¶y ra sù tan
chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n. r·236. Mét bé phËn cña çc nhãm ®ã t¸ch ra. Nh÷ng nhãm cßn
l¹i kh«ng thÓ thµnh lËp ®−îc mét ®¶ng, còng kh«ng thÓ thµnh
t×nh h×nh hiÖn nay trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga lËp ®−îc mét Ban chÊp hµnh trung −¬ng n÷a. Hä chØ lËp ra
®−îc mét Ban tæ chøc "®Ó kh«i phôc l¹i sù thèng nhÊt". Nh−ng
Nh− chóng ta ®· nãi, c¶ ph¸i thñ tiªu, lÉn mét lo¹t nh÷ng thùc ra, ban Êy ®· tá ra lµ mét çi b×nh phong máng manh cña
nhãm ë n−íc ngoµi (Plª-kha-nèp, A-lÕch-xin-xki, T¬-rèt-xki vµ nhãm thñ tiªu ë Nga. Trong suèt thêi gian cã sù ph¸t triÓn phi
nh÷ng ng−êi kh¸c), còng nh− nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi gäi th−êng cña phong trµo c«ng nh©n ë Nga vµ nh÷ng cuéc b·i
lµ d©n chñ - x· héi "d©n téc" (nghÜa lµ kh«ng ph¶i ng−êi §¹i c«ng quÇn chóng vµo nh÷ng n¨m 1912 - 1914, th× trong tÊt c¶
Nga) ®Òu kh«ng thõa nhËn cuéc Héi nghÞ th¸ng Giªng 1912 cña çi "Khèi th¸ng T¸m", çi nhãm ®éc nhÊt ®· ho¹t ®éng trong
chóng ta. Trong v« sè lêi hä chöi rña chóng ta, th× lêi g¸n cho quÇn chóng vÉn lµ nhãm "B×nh minh cña chóng ta", nhãm nµy
chóng ta lµ "tiÕm vÞ", lµ "chñ nghÜa ph©n liÖt" th−êng ®−îc nh¾c cã søc m¹nh lµ nhê vµo nh÷ng mèi liªn hÖ víi ph¸i tù do. §Çu
®Õn nhiÒu h¬n c¶. §Ó tr¶ lêi, chóng ta dÉn ra nh÷ng con sè n¨m 1914, ph¸i d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a (nh÷ng ng−êi d©n chñ -
chÝnh x¸c, cã thÓ kiÓm tra ®−îc mét çch kh¸ch quan, vµ chøng x· héi Ba-lan kh«ng ë trong ph¸i nµy) chÝnh thøc rêi bá "Khèi
thùc r»ng ®¶ng ta tËp hîp ®−îc 4/5 c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga. th¸ng T¸m", trong lóc Êy th× T¬-rèt-xki, mét trong nh÷ng l·nh
Nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ Ýt, nÕu ng−êi ta tÝnh ®Õn tÊt c¶ nh÷ng tô cña khèi, ®· ra khái khèi mét çch kh«ng chÝnh thøc, vµ l¹i
khã kh¨n cña c«ng t¸c bÊt hîp ph¸p trong mét thêi kú ph¶n lËp ra mét nhãm riªng n÷a. Th¸ng B¶y 1914, t¹i héi nghÞ ë
çch m¹ng. Bruy-xen, trong ®ã cã Ban chÊp hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ
nghÜa, Cau-xky vµ Van-®Ðc-ven-®¬ tham dù, "Khèi Bruy-xen"
NÕu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc sù "thèng nhÊt" ë Nga dùa trªn
®−îc thµnh lËp chèng l¹i chóng ta; trong khèi nµy kh«ng cã
s¸ch l−îc d©n chñ - x· héi mµ kh«ng ph¶i khai trõ nhãm "B×nh
ph¸i L¸t-vi-a, vµ ngay sau ®ã th× nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
minh cña chóng ta" ra khái ®¶ng, th× t¹i sao nh÷ng ®Þch thñ
Ba-lan, tøc ph¸i ®èi lËp, t¸ch ra khái khèi. Sau khi chiÕn tranh
®«ng ®¶o cña chóng ta l¹i kh«ng tiÕn hµnh thèng nhÊt Ýt ra lµ
bïng næ, khèi nµy liÒn tan r·. Nhãm "B×nh minh cña chóng
gi÷a hä víi nhau? Tõ th¸ng Giªng 1912 tíi nay, rßng r· ba n¨m ta", Plª-kha-nèp, A-lÕch-xin-xki vµ An, l·nh tô cña ph¸i d©n
r−ìi trêi råi, thÕ mµ suèt trong thêi gian Êy, nh÷ng ®Þch thñ cña chñ - x· héi ë Çp-ca-d¬, trë thµnh nh÷ng ng−êi x· héi - s«-
chóng ta, dÇu hÕt søc mong muèn, còng ®· kh«ng thÓ t¹o nªn vanh ra mÆt, −íc mong n−íc §øc b¹i trËn. Ban tæ chøc vµ
®−îc mét ph¸i d©n chñ - x· héi chèng l¹i chóng ta. Sù thËt Êy lµ ph¸i Bun bªnh vùc bän x· héi - s«-vanh vµ nh÷ng nguyªn t¾c
lêi biÖn hé tèt nhÊt cho ®¶ng ta. cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª,
Toµn bé lÞch sö cña nh÷ng nhãm d©n chñ - x· héi ®Êu mÆc dÇu ®· bá phiÕu chèng ng©n s¸ch chiÕn tranh (ë Nga,
tranh chèng l¹i ®¶ng ta, lµ lÞch sö cña sù tan r· vµ suy ngay c¶ bän d©n chñ - t− s¶n, ph¸i lao ®éng còng bá phiÕu
tµn. Th¸ng Ba 1912, tÊt c¶ çc nhãm, kh«ng trõ nhãm nµo, chèng), nh−ng vÉn lµ kÎ ®ång minh trung thµnh cña nhãm
"B×nh minh cña chóng ta". Bän x· héi - s«-vanh cùc ®oan ë Vµi hµng ch÷ ®ã diÔn ®¹t ®−îc tÊt c¶ çi b¶n chÊt cña chñ
n−íc ta, nh− Plª-kha-nèp, A-lÕch-xin-xki vµ ®ång bän, hoµn nghÜa x· héi - s«-vanh lµ: biÖn hé vÒ mÆt nguyªn t¾c cho t− t−ëng
toµn hµi lßng vÒ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª. ë Pa-ri, ng−êi ta "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, vµ chÕ nh¹o ―
thµnh lËp mét tê b¸o lÊy tªn lµ "Lêi nãi cña chóng ta" (tr−íc kia víi sù t¸n thµnh cña bän kiÓm duyÖt nhµ binh ― viÖc tuyªn
lµ "TiÕng nãi"), víi sù céng t¸c chñ yÕu cña M¸c-tèp vµ T¬-rèt- truyÒn vµ chuÈn bÞ çch m¹ng. VÊn ®Ò hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ
xki, lµ nh÷ng ng−êi ®ang muèn kÕt hîp viÖc b¶o vÖ chñ nghÜa
xem xem §¶ng d©n chñ - x· héi §øc tr−íc kia cã kh¶ n¨ng ng¨n
quèc tÕ mét çch thuÇn tóy lý t−ëng víi viÖc ®ßi hái tuyÖt ®èi
c¶n ®−îc chiÕn tranh hay kh«ng, còng kh«ng ph¶i lµ xem xem
ph¶i thèng nhÊt víi nhãm "B×nh minh cña chóng ta", víi Ban tæ
nãi chung nh÷ng ng−êi çch m¹ng cã thÓ ®¶m b¶o ®−îc cho
chøc hay ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª. Ra ®−îc 250 sè th× b¸o nµy
buéc ph¶i tù nhËn lµ ®· tan r·: mét bé phËn biªn tËp ng¶ theo çch m¹ng thµnh c«ng kh«ng. VÊn ®Ò lµ xem xem cã nªn hµnh
®¶ng ta, M¸c-tèp vÉn trung thµnh víi Ban tæ chøc, ban nµy ®éng nh− nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng, hay lµ thùc sù
c«ng khai tr¸ch cø tê "Lêi nãi cña chóng ta" lµ "v« chÝnh phñ" "chÞu chÕt" trong tay giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa.
(gièng nh− bän c¬ héi chñ nghÜa ë §øc, §a-vÝt vµ ®ång bän, t¹p
chÝ "Internationale Korrespondenz"237, Lª-ghin vµ ®ång bän nhiÖm vô cña ®¶ng ta
buéc téi ®ång chÝ LiÕp-nÕch lµ v« chÝnh phñ chñ nghÜa); T¬-rèt-
xki tuyªn bè ®o¹n tuyÖt víi Ban tæ chøc, nh−ng l¹i muèn ®i §¶ng d©n chñ - x· héi Nga sinh ra tr−íc çch m¹ng d©n chñ -
theo ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª. §©y lµ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc t− s¶n (1905) ë n−íc ta vµ nã ®· ®−îc cñng cè trong thêi kú
cña ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª, do mét trong nh÷ng l·nh tô cña çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng. V× t×nh tr¹ng l¹c hËu cña n−íc
nã tr×nh bµy. Trong sè 5 cña t¹p chÝ "ThÕ giíi ngµy nay"238 n¨m Nga nªn trong n−íc chóng ta cã rÊt nhiÒu trµo l−u vµ s¾c th¸i
1915, ― t¹p chÝ theo khuynh h−íng Plª-kha-nèp vµ A-lÕch-xin- cña chñ nghÜa c¬ héi tiÓu t− s¶n, trong lóc Êy th× ¶nh h−ëng
xki, ― Ts¬-khªn-kª-li viÕt: cña chñ nghÜa M¸c ë ch©u ¢u vµ sù v÷ng ch¾c cña çc ®¶ng
"Nãi r»ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc cã thÓ ng¨n trë n−íc d©n chñ - x· héi hîp ph¸p tr−íc chiÕn tranh ®· biÕn ph¸i tù
m×nh tham gia chiÕn tranh mµ ®· kh«ng lµm nh− thÕ, th× ch¼ng do ®iÓn h×nh ë n−íc chóng ta thµnh nh÷ng kÎ gÇn nh− sïng
kh¸c g× bÝ mËt cÇu mong cho kh«ng nh÷ng §¶ng d©n chñ - x· b¸i lý luËn vµ phong trµo d©n chñ - x· héi "cã lý trÝ", "kiÓu ¢u
héi §øc sÏ thë h¬i cuèi cïng trªn çc lòy ch−íng ng¹i, mµ cßn ch©u" (kh«ng çch m¹ng), "m¸c-xÝt" "hîp ph¸p". Giai cÊp
cÇu mong cho ®¶ng ®ã kÐo c¶ tæ quèc cña nã vµo sù sôp ®æ, c«ng nh©n ë Nga chØ cã thÓ thµnh lËp chÝnh ®¶ng cña m×nh
hoÆc còng ch¼ng kh¸c g× nh×n nh÷ng vËt ®Ó ngay bªn c¹nh
qua ba m−¬i n¨m ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng tÊt c¶ nh÷ng
m×nh qua èng thiªn lý kÝnh v« chÝnh phñ chñ nghÜa"*.
lo¹i chñ nghÜa c¬ héi. Kinh nghiÖm cña cuéc chiÕn tranh thÕ
_____________ giíi, cuéc chiÕn tranh ®· g©y ra sù ph¸ s¶n nhôc nh· cña chñ
* "ThÕ giíi ngµy nay", 1915, sè 5, tr. 148. Míi ®©y T¬-rèt-xki tuyªn nghÜa c¬ héi ch©u ¢u vµ cñng cè sù liªn minh cña bän d©n
bè r»ng y cho nhiÖm vô cña m×nh lµ n©ng cao uy tÝn cña ®¶ng ®oµn téc - tù do chñ nghÜa ë n−íc ta víi trµo l−u thñ tiªu x· héi -
Ts¬-khª-Ýt-dª trong néi bé Quèc tÕ. Ch¾c ch¾n r»ng vÒ phÇn Ts¬-khªn-
kª-li, h¾n sÏ chó träng mét çch còng c−¬ng quyÕt nh− thÕ ®Ó n©ng cao s«-vanh, lµm cho chóng ta cµng tin ch¾c h¬n r»ng ®¶ng ta
uy tÝn cña T¬-rèt-xki trong néi bé Quèc tÕ... vÉn ph¶i tiÕp tôc ®i theo con ®−êng çch m¹ng triÖt ®Ó ®ã.
443 444 V. I. Lª-nin
m¹ng chÝnh trÞ, còng kh«ng bao giê cã thÓ che lÊp hoÆc lµm yÕu
khÈu hiÖu çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®−îc. Tr¸i l¹i, nh÷ng c¶i
biÕn ®ã bao giê còng lµm cho cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa
xÝch gÇn l¹i, më réng c¬ së cña cuéc çch m¹ng ®ã, l«i cuèn
nh÷ng tÇng líp míi cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ cña quÇn chóng
bµn vÒ khÈu hiÖu nöa v« s¶n vµo cuéc ®Êu tranh x· héi chñ nghÜa. MÆt kh¸c,
liªn bang ch©u ©u trong qu¸ tr×nh cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ― ng−êi ta
kh«ng thÓ coi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa lµ mét c«ng cuéc lµm
Trong b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40, chóng t«i mét lÇn th× xong, mµ ph¶i coi ®ã lµ mét thêi ®¹i chÊn ®éng vò
®· b¸o tin r»ng héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña ®¶ng ta b·o vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, thêi ®¹i ®Êu tranh giai cÊp gay g¾t
®· quyÕt ®Þnh ho·n vÊn ®Ò khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u nhÊt, thêi ®¹i néi chiÕn, thêi ®¹i çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng, ―
¢u" cho ®Õn khi b¸o chÝ tiÕn hµnh th¶o luËn mÆt kinh tÕ th× nhÊt ®Þnh ph¶i x¶y ra çc cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ.
cña nã 1) .
Song nÕu khÈu hiÖu Liªn bang céng hßa ch©u ¢u, ®−îc ®Æt ra
Cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò Êy trong héi nghÞ cña g¾n liÒn víi viÖc dïng thñ ®o¹n çch m¹ng ®Ó lËt ®æ ba nÒn qu©n
chóng ta cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ - mét chiÒu. Çi ®ã cã lÏ chñ tèi ph¶n ®éng ë ch©u ¢u, do nÒn qu©n chñ Nga ®øng ®Çu, lµ
mét phÇn lµ do b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung mét khÈu hiÖu chÝnh trÞ hoµn toµn kh«ng thÓ ®¸nh ®æ ®−îc, th×
−¬ng ®· trùc tiÕp ®Ò khÈu hiÖu ®ã thµnh mét khÈu hiÖu cßn mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng n÷a: vÊn ®Ò néi dung kinh tÕ
chÝnh trÞ (trong tuyªn ng«n cã viÕt: "khÈu hiÖu chÝnh trÞ vµ ý nghÜa kinh tÕ cña khÈu hiÖu ®ã. XÐt vÒ mÆt ®iÒu kiÖn kinh tÕ
tr−íc m¾t..."); b¶n tuyªn ng«n ®ã kh«ng nh÷ng ®· chñ
cña chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ xÐt vÒ mÆt xuÊt khÈu t− b¶n vµ
tr−¬ng lËp Liªn bang céng hßa ch©u ¢u, mµ cßn ®Æc biÖt
ph©n chia thÕ giíi gi÷a nh÷ng c−êng quèc thùc d©n "tiªn tiÕn" vµ
nhÊn m¹nh r»ng "nÕu kh«ng dïng thñ ®o¹n çch m¹ng
"v¨n minh", th× d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa Liªn bang ch©u ¢u
®Ó lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ ë §øc, ë ¸o vµ ë Nga", th×
hoÆc lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc hoÆc lµ ph¶n ®éng.
khÈu hiÖu ®ã lµ v« nghÜa vµ gi¶ dèi.
T− b¶n ®· trë nªn cã tÝnh chÊt quèc tÕ vµ cã tÝnh chÊt ®éc
Ph¶n ®èi çch ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy trong ph¹m vi
quyÒn. ThÕ giíi ®· bÞ ph©n chia gi÷a mét nhóm mÊy c−êng
®¸nh gi¸ khÈu hiÖu ®ã vÒ mÆt chÝnh trÞ, ch¼ng h¹n,
quèc lín, tøc lµ gi÷a mÊy c−êng quèc ®ang lµm giµu b»ng çch
b»ng çch nãi r»ng khÈu hiÖu Êy che lÊp hoÆc lµm
c−íp bãc ®¹i quy m« vµ ¸p bøc çc d©n téc kh¸c. Bèn c−êng
yÕu, v. v., khÈu hiÖu çch m¹ng x· héi chñ nghÜa,
quèc lín ë ch©u ¢u: Anh, Ph¸p, Nga vµ §øc, d©n sè cã tõ 250
th× sÏ lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. BÊt cø trong
®Õn 300 triÖu ng−êi, ®Êt ®ai réng gÇn 7 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng,
tr−êng hîp nµo, dï trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ
nµo ch¨ng n÷a, th× nh÷ng sù c¶i biÕn chÝnh trÞ theo thÕ mµ cã nh÷ng thuéc ®Þa víi d©n sè gÇn nöa tû ng−êi
h−íng d©n chñ thËt sù, vµ nhÊt lµ nh÷ng cuéc çch (494,5 triÖu), vµ diÖn tÝch réng 64,6 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng,
tøc lµ gÇn nöa tr¸i ®Êt (133 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng, kh«ng
1)
Xem tËp nµy, tr. 197. tÝnh Nam vµ B¾c-cùc). Céng thªm vµo ®ã, ba n−íc ë ch©u
Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u 445 446 V. I. Lª-nin
¸ n÷a: Trung-quèc, Thæ-nhÜ-kú, Ba-t− lµ nh÷ng n−íc hiÖn nay nµo, còng kh«ng thÓ chia b»ng çch nµo kh¸c, ngoµi çch chia
®ang bÞ chia n¨m xÎ b¶y bëi bän ¨n c−íp ®ang tiÕn hµnh chiÕn "theo tû lÖ t− b¶n" (h¬n n÷a cßn thªm mét ®iÓm lµ sè t− b¶n nµo
tranh "gi¶i phãng", tøc lµ NhËt, Nga, Anh vµ Ph¸p. D©n sè ba to nhÊt sÏ ®−îc h−ëng sè tiÒn lêi nhiÒu h¬n sè nã ®¸ng ®−îc
n−íc ch©u ¸ ®ã ― mµ ng−êi ta cã thÓ gäi lµ nh÷ng n−íc nöa h−ëng). Chñ nghÜa t− b¶n lµ chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt
thuéc ®Þa (thùc ra th× nh÷ng n−íc ®ã hiÖn nay lµ nh÷ng n−íc vµ t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ trong s¶n xuÊt. H« hµo ph©n chia
thuéc ®Þa ®Õn chÝn phÇn m−êi) ― cã tíi 360 triÖu ng−êi, vµ diÖn "c«ng b»ng" tiÒn thu nhËp trªn c¬ së Êy, ®ã lµ chñ nghÜa Pru-
tÝch réng tíi 14, 5 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng (nghÜa lµ gÇn gÊp 1 1 2 ®«ng, lµ ®Çu ãc ngu ®én tiÓu thÞ d©n vµ phi-li-xtanh. Kh«ng thÓ
diÖn tÝch toµn ch©u ¢u). chia theo çch nµo kh¸c, ngoµi çch chia "theo tiªu chuÈn søc
Chóng ta nãi tiÕp. Anh, Ph¸p vµ §øc ®· ®Çu t− vµo çc n−íc m¹nh". Mµ søc m¹nh th× l¹i thay ®æi theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn
ngoµi Ýt nhÊt lµ 70 tû róp. §Ó thu ®−îc mét sè lîi nhuËn "chÝnh kinh tÕ. Sau n¨m 1871, §øc m¹nh lªn nhanh h¬n Anh vµ Ph¸p
®¸ng" ®¸ng kÓ tõ çi sè tiÒn ®¸ng yªu ®ã, ― lîi nhuËn nµy hµng gÊp ba hay bèn lÇn. NhËt m¹nh lªn nhanh h¬n Nga gÊp m−êi
n¨m lµ trªn ba tû róp, ― th× cã çc uû ban toµn quèc gåm nh÷ng lÇn. Muèn thö th¸ch søc m¹nh thËt sù cña nhµ n−íc t− b¶n chñ
bän triÖu phó, gäi lµ chÝnh phñ, nh÷ng ñy ban nµy cã qu©n ®éi nghÜa, th× kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã çch nµo kh¸c, ngoµi chiÕn
va h¹m ®éi, vµ "®Æt" con em cña "ngµi tû phó" lªn lµm phã tranh. ChiÕn tranh kh«ng m©u thuÉn víi nh÷ng c¬ së cña chÕ
v−¬ng, l·nh sù, ®¹i sø, quan l¹i ®ñ mäi thø, thÇy tu vµ nh÷ng ®é t− h÷u, mµ nã lµ sù ph¸t triÓn trùc tiÕp vµ tÊt nhiªn cña
bän hót m¸u kh¸c, ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa. nh÷ng c¬ së ®ã. D−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ cã sù
Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cao nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n, ph¸t triÓn ngang nhau gi÷a çc ®¬n vÞ kinh tÕ vµ gi÷a çc n−íc.
viÖc mét nhóm mÊy c−êng quèc lín c−íp bãc gÇn mét tû ng−êi D−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ngoµi nh÷ng cuéc khñng ho¶ng
trªn qu¶ ®Êt, ®· ®−îc tæ chøc nh− thÕ ®ã. Nh−ng d−íi chÕ ®é trong c«ng nghiÖp vµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh trong chÝnh trÞ ra,
t− b¶n chñ nghÜa th× kh«ng thÓ cã çch tæ chøc nµo kh¸c thÕ th× kh«ng thÓ cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµo kh¸c ®Ó thØnh tho¶ng
®−îc. Bá thuéc ®Þa, bá "çc khu vùc ¶nh h−ëng", th«i kh«ng kh«i phôc l¹i thÕ th¨ng b»ng ®· bÞ ph¸ ho¹i.
xuÊt khÈu t− b¶n n÷a −? NÕu nghÜ nh− vËy th× cã nghÜa lµ tù h¹ TÊt nhiªn, cã thÓ cã nh÷ng sù tháa hiÖp t¹m thêi gi÷a
m×nh xuèng ngang tr×nh ®é mét tªn thÇy tu nhá, chñ nhËt nµo bän t− b¶n vµ gi÷a çc c−êng quèc. §øng vÒ ý nghÜa ®ã mµ
còng gi¶ng cho bän nhµ giµu vÒ sù cao c¶ cña ®¹o C¬-®èc vµ nãi, th× cã thÓ lËp ra Liªn bang ch©u ¢u, coi ®ã lµ mét sù
khuyªn hä hµng n¨m bè thÝ cho ®¸m c−íi nghÌo... nÕu kh«ng tho¶ hiÖp cña bän t− b¶n ch©u ¢u..., nh−ng nh»m môc ®Ých
®−îc vµi tû róp, th× Ýt nhÊt còng ph¶i ®−îc vµi tr¨m róp. g× chø? Nh»m môc ®Ých duy nhÊt lµ cïng nhau bãp chÕt
D−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, Liªn bang ch©u ¢u sÏ chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u, cïng nhau b¶o vÖ nh÷ng thuéc
ch¼ng kh¸c nµo mét hiÖp ®Þnh ph©n chia thuéc ®Þa. Mµ d−íi ®Þa ®· c−íp ®−îc chèng l¹i NhËt vµ Mü lµ nh÷ng n−íc hÕt
chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa th× ngoµi søc m¹nh ra, viÖc ph©n søc thiÖt thßi trong cuéc ph©n chia thuéc ®Þa hiÖn nay, vµ
chia kh«ng thÓ cã mét c¬ së nµo kh¸c, mét nguyªn t¾c nµo trong n¨m chôc n¨m võa qua ®· m¹nh lªn v« cïng nhanh
kh¸c ®−îc. Mét tªn tû phó, khi ph©n chia "kho¶n thu nhËp chãng h¬n ch©u ¢u qu©n chñ l¹c hËu, ®· thèi n¸t v× giµ
quèc d©n" cña n−íc t− b¶n chñ nghÜa víi bÊt cø mét ng−êi cçi. So víi Hîp chóng quèc Mü, th× ch©u ¢u nãi chung cã
Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u 447 448 V. I. Lª-nin
nghÜa lµ sù ®×nh ®èn vÒ kinh tÕ. Trªn c¬ së kinh tÕ hiÖn nay, tøc cña giai cÊp v« s¶n cña mét d©n téc hay cña nhiÒu d©n téc,
lµ d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, Liªn bang ch©u ¢u sÏ cã nghÜa trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng quèc gia ch−a chuyÓn lªn
lµ viÖc tæ chøc thÕ lùc ph¶n ®éng l¹i, nh»m k×m h·m sù ph¸t chñ nghÜa x· héi. Kh«ng cã chuyªn chÝnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc,
triÓn nhanh chãng h¬n cña n−íc Mü. Thêi kú mµ sù nghiÖp cña tøc lµ cña giai cÊp v« s¶n th× kh«ng thÓ xãa bá ®−îc giai cÊp.
phong trµo d©n chñ vµ sù nghiÖp cña chñ nghÜa x· héi chØ g¾n Kh«ng cã ®Êu tranh bÒn bØ vµ t−¬ng ®èi l©u dµi cña çc n−íc
liÒn riªng víi ch©u ¢u th«i, thêi kú ®ã ®· qua h¼n råi. céng hßa x· héi chñ nghÜa chèng çc quèc gia l¹c hËu, th×
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc sù liªn hiÖp tù do gi÷a çc d©n téc,
Liªn bang thÕ giíi (chø kh«ng ph¶i Liªn bang ch©u ¢u), lµ
trªn c¬ së chñ nghÜa x· héi.
çi h×nh thøc nhµ n−íc ― h×nh thøc liªn hiÖp vµ tù do cña çc
ChÝnh v× nh÷ng lÏ ®ã vµ do kÕt qu¶ cña nhiÒu cuéc th¶o
d©n téc ― mµ chóng ta g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, trong khi
luËn vÒ vÊn ®Ò ®ã, trong vµ sau héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i
chê th¾ng lîi hoµn toµn cña chñ nghÜa céng s¶n dÉn tíi chç tiªu
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ban biªn tËp C¬
diÖt h¼n mäi nhµ n−íc, kÓ c¶ nhµ n−íc d©n chñ. Song, vÒ mÆt lµ
quan ng«n luËn trung −¬ng ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng khÈu hiÖu
mét khÈu hiÖu ®éc lËp, khÈu hiÖu Liªn bang thÕ giíi vÞ tÊt ®·
Liªn bang ch©u ¢u lµ kh«ng ®óng.
®óng, thø nhÊt lµ v× khÈu hiÖu ®ã sÏ lÉn lén víi chñ nghÜa x·
héi; thø hai, v× khÈu hiÖu ®ã cã thÓ ®Î ra mét lèi gi¶i thÝch
"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o
kh«ng ®óng cho r»ng chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ th¾ng lîi ë
44, ngµy 23 th¸ng T¸m 1915 "Ng−êi d©n chñ - x· héi"
riªng mét n−íc ®−îc vµ gi¶i thÝch kh«ng ®óng vÒ quan hÖ gi÷a
n−íc ®ã víi çc n−íc kh¸c.
Sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ quy
luËt tuyÖt ®èi cña chñ nghÜa t− b¶n. Do ®ã, chóng ta thÊy r»ng
chñ nghÜa x· héi cã thÓ th¾ng tr−íc hÕt lµ trong mét sè Ýt n−íc
t− b¶n chñ nghÜa hoÆc thËm chÝ chØ trong mét n−íc t− b¶n chñ
nghÜa, t¸ch riªng ra mµ nãi. Giai cÊp v« s¶n chiÕn th¾ng cña
n−íc ®ã, sau khi ®· t−íc ®o¹t bän t− b¶n vµ ®· tæ chøc nÒn
s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong n−íc m×nh, sÏ ®øng lªn chèng
l¹i çi phÇn thÕ giíi t− b¶n chñ nghÜa cßn l¹i, l«i cuèn nh÷ng
giai cÊp bÞ ¸p bøc ë çc n−íc kh¸c theo m×nh, thóc ®Èy hä næi
dËy chèng bän t− b¶n, sö dông khi cÇn, ngay c¶ lùc l−îng
qu©n sù, ®Ó chèng l¹i çc giai cÊp bãc lét vµ nhµ n−íc cña
chóng. H×nh thøc chÝnh trÞ cña x· héi, trong ®ã giai cÊp v«
s¶n chiÕn th¾ng b»ng çch lËt ®æ giai cÊp t− s¶n, sÏ lµ chÕ ®é
céng hßa d©n chñ, chÕ ®é nµy ngµy cµng tËp trung lùc l−îng
449 450 V. I. Lª-nin
¶nh h−ëng, v. v., l¹i bÞ ph©n chia gi÷a çc n−íc. HoÆc, ®ã lµ mét
khÈu hiÖu ph¶n ®éng, cã nghÜa lµ mét sù liªn minh t¹m thêi
gi÷a çc c−êng quèc lín ë ch©u ¢u ®Ó ¸p bøc çc thuéc ®Þa mét
çch cã hiÖu lùc h¬n vµ ®Ó c−íp bãc NhËt vµ Mü lµ nh÷ng n−íc
®ang ph¸t triÓn nhanh h¬n hä.
ViÕt vµo th¸ng T¸m 1915
In th¸ng T¸m 1915 trong cuèn: Theo ®óng b¶n in trong s¸ch
"Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh",
do ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n
chó thÝch cña ban biªn tËp b¸o chñ - x· héi" xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬
"ng−êi d©n chñ - x· héi"
cho b¶n tuyªn ng«n
vÒ chiÕn tranh
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
§¶ng c«ng nh©n
d©n chñ - x· héi nga
bµn vÒ khÈu hiÖu liªn bang ch©u ©u239
Yªu s¸ch ®ßi thµnh lËp Liªn bang ch©u ¢u nh− tuyªn ng«n
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®· ®−a ra, ― cã kÌm theo mét
b¶n kªu gäi lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ ë Nga, ¸o vµ §øc, ― th×
kh¸c lêi gi¶i thÝch theo quan ®iÓm hßa b×nh chñ nghÜa vÒ khÈu
hiÖu ®ã mµ Cau-xky vµ mét sè ng−êi kh¸c ®−a ra.
B¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung
−¬ng cña ®¶ng ta, sè 44, ®· ®¨ng mét bµi x· luËn chøng
minh r»ng khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u" lµ sai vÒ mÆt
kinh tÕ 1). HoÆc, ®ã lµ mét yªu s¸ch kh«ng thÓ thùc hiÖn
®−îc d−íi chÕ ®é t− b¶n, v× nã gi¶ ®Þnh nÒn kinh tÕ thÕ giíi
ph¶i cã tÝnh kÕ ho¹ch trong khi çc thuéc ®Þa, çc khu vùc
1)
451 452
®Ò c−¬ng
Ba Quellen3):
Çc tµi liÖu chuÈn bÞ Etwa 1)
Kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh.
100 µ 2) TriÕt häc cæ ®iÓn §øc.
600 trang §Êu tranh chÝnh trÞ Ph¸p
Çc M¸c
Etwa:
1. TiÓu sö. 1. TiÓu sö.
2. TriÕt häc. Chñ nghÜa duy
vËt biÖn chøng.
Quan niÖm duy vËt vÒ lÞch
sö.
3. Häc thuyÕt kinh tÕ vÒ chñ 4. Häc thuyÕt kinh tÕ.
nghÜa t− b¶n .
4. §Êu tranh giai cÊp, ®Æc 6. Chñ nghÜa x· héi.
biÖt lµ cña giai cÊp v« s¶n. 3. Quan niÖm duy vËt lÞch
sö.
5. Chñ nghÜa x· héi. 2. TriÕt häc
1)
− Kho¶ng chõng, −íc chõng
2)
− ®Õn
3)
− nguån gèc
453 454 V. I. Lª-nin
Häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ. Mensch xem P h i l o s o p h i e

Mehrwert1). Trong Register... Methodolo-
Bµi “çc m¸c” S¶n xuÊt hµng ho¸ vs2) chñ gie. Naturphilosophie trong
nghÜa t− b¶n. Register...3)
ChÝnh trÞ: Sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n 5. Ho¹t ®éng chÝnh trÞ trong
TÝnh chÊt toµn diÖn cña ®Êu §Êu tranh giai cÊp çch xuÊt lín vµ m¸y mãc. mèi liªn hÖ víi cuéc ®Êu
tranh giai cÊp, theo häc m¹ng thÕ kû XVIII vµ çch Xu h−íng lÞch sö cña ph−¬ng tranh cña giai cÊp c«ng nh©n.
thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c. m¹ng thÕ kû XIX. thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ
Çc nhµ sö häc thêi kú nghÜa.
Phôc h−ng.
Kinh nghiÖm §¬n vÞ cña giai cÊp c«ng nh©n trong C«ng ®oµn
nh÷ng n¨m ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. (nghÞ quyÕt n¨m
1830, 1840 §Æc ®iÓm cña ng−êi v« s¶n vs 1866)...241
(phong trµo hiÕn ch−¬ng) ng−êi lao §Þnh nghÜa
®éng nãi giai cÊp Lý luËn
Thêi kú chuÈn bÞ. chung. v« s¶n s− ph¹m...
Thêi kú nh÷ng trËn chiÕn 1848, 1871...
" " " (Register)
®Êu quyÕt liÖt.
vs giai cÊp §Þa vÞ cña
tiÓu t− s¶n phô n÷ vµ
Sù lín m¹nh cña giai cÊp Th¸i ®é ®èi víi çch m¹ng
vµ n«ng d©n. gia ®×nh
c«ng nh©n trong sù tham gia b¹o lùc
ý nghÜa cña phong trµo c«ng nh©n
cña hä vµo sinh ho¹t chÝnh
(nguyªn nh©n cña sù lín m¹nh cña nã). Çc thµnh
trÞ.
Sø mÖnh cña phong trµo c«ng nh©n. phè lín...
( )
Çc h×nh thøc cña nã vs chñ nghÜa
TÊt c¶ mäi h×nh thøc ®Êu Chñ nghÜa duy vËt triÕt häc. biÖt ph¸i vµ
tranh, ®Êu tranh giai cÊp vµ ThÕ kû XVIII chñ nghÜa duy sù t− s¶n ho¸
sù chuyÓn biÕn cña nã tõ ®Êu vËt vs chñ nghÜa M¸c.
tranh kinh tÕ “hoµ b×nh” Ph−¬ng ph¸p biÖn chøng. − Gi¸ trÞ thÆng d−
1)
thµnh néi chiÕn... Khoa häc tù nhiªn cuèi thÕ − versus − ®èi víi
2)
kû XIX.
3)
− Con ng−êi xem TriÕt häc trong B¶n chØ dÉn... Ph−¬ng ph¸p
luËn. TriÕt häc tù nhiªn trong B¶n chØ dÉn... 240.
§Ò c−¬ng bµi “Çc M¸c” 455 456 V. I. Lª-nin
Chñ nghÜa duy vËt vs thuyÕt

Hi-um vµ thuyÕt Can-t¬... Giai cÊp v« s¶n vµ Ackerbau2) (Register)
(Marx bµn vÒ H¬-xli)... n«ng d©n... Chñ nghÜa T« lao dÞch.
Khoa häc tù nhiªn thÕ kû XX. Bauer1) t− b¶n vµ etc.
Th¸i ®é ®èi víi t«n gi¸o. (trong Register). n«ng T« tiÒn.
VÊn ®Ò d©n téc. nghiÖp. T« t− b¶n chñ nghÜa.
(“Tuyªn ng«n cña §¶ng céng law of diminishing returns3)...
s¶n”, “Th− tõ”)... Quy luËt nh©n khÈu.
TiÓu sö vµ ®Æc ®iÓm ç 60 ngh×n ch÷.
nh©n...
Tr×nh bµy toµn bé häc thuyÕt + 15 ngh×n ch÷
cña Ng−êi nãi chung, nh−ng vÒ th− môc
chñ yÕu lµ mÆt kinh tÕ cña (võa ®óng
häc thuyÕt ®ã. 15 000)242
(Chñ nghÜa M¸c nh− mét häc
thuyÕt khoa häc).
Cã lÏ, ®iÒu tèt Cã thÓ ®Ò cËp ®Õn nguån gèc

h¬n lµ nªn ®Ò cña chñ nghÜa M¸c trong
cËp ®Õn tõng vÊn nh÷ng nÐt chung nhÊt.
®Ò mét
Mehrwert
sù bãc lét
sù tÝch tô
tiÒn l−¬ng
1)
− n«ng d©n
2)
− N«ng nghiÖp
3)
− Quy luËt gi¶m bít mµu mì...
§Ò c−¬ng bµi “Çc M¸c” 457 458
VÒ khÈu hiÖu
Kh«ng thÓ kh«ng xem xÐt
nh÷ng ý kiÕn ph¶n ®èi BiÕn chiÕn tranh ®Õ quèc
(chñ nghÜa xÐt l¹i)... Thµnh néi chiÕn243
sù tiÕp tôc ph¸t triÓn vÒ sau
nµy (Hin-phÐc-®inh). KhÈu hiÖu v« s¶n duy nhÊt lµ khÈu hiÖu biÕn cuéc chiÕn
tranh ®Õ quèc hiÖn nay thµnh néi chiÕn. ViÖc biÕn cuéc chiÕn
? C. SmÝt? tranh ®Õ quèc hiÖn nay thµnh néi chiÕn nh− thÕ chÝnh lµ b¾t
nguån tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña th¶m ho¹
chiÕn tranh hiÖn nay vµ chØ cã tiÕn hµnh tuyªn truyÒn vµ cæ
®éng mét çch cã hÖ thèng theo h−íng ®ã th× çc ®¶ng c«ng
ViÕt vµo th¸ng Ba – th¸ng B¶y nh©n míi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nh÷ng lêi cam kÕt cña hä ë
1914 Ba-l¬.
ChØ cã s¸ch l−îc nh− vËy míi sÏ lµ s¸ch l−îc thËt sù çch
In lÇn ®Çu n¨m 1959 trong t¹p Theo ®óng b¶n th¶o m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cña
chÝ “Nh÷ng vÊn ®Ò LÞch sö §¶ng thêi kú lÞch sö míi.
céng s¶n Liªn-x«”, sè 4
ViÕt sím nhÊt lµ In lÇn ®Çu,
th¸ng ChÝn 1914 theo ®óng b¶n th¶o
459 460 V. I. Lª-nin
5. ViÖc giai cÊp t− s¶n sö dông nh÷ng truyÒn

§Ò c−¬ng cuèn s¸ch
thèng cña chiÕn tranh d©n téc: “La patrie”,
“chiÕn tranh ch©u ©u Luzzatti1).
Vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ©u”244 6. “Tæ quèc”. TrÝch dÉn “Tuyªn ng«n cña
§¶ng céng s¶n”. Ph©n tÝch ®o¹n trÝch dÉn
ChiÕn tranh ch©u ¢u nµy.
vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u 7. (α) C«ng nh©n kh«ng
cã tæ quèc.
1. TÝnh chÊt cuéc chiÕn tranh: chñ nghÜa (β) T h o ¹ t ® Ç u trong
ph¹m vi quèc gia → cf.2) çc cuéc chiÕn tranh 1790-
®Õ quèc (lµ çi c¬ b¶n).
Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng 1814, 1859, 1866, 1870.
cña chñ nghÜa t− b¶n. cuéc chiÕn tranh hiÖn nay cña Ên-
®é hoÆc lµ cña Trung-quèc chèng
2. Çc cuéc chiÕn ChiÕn tranh d©n téc: thèng nhÊt l·nh thæ l¹i NhËt-b¶n ((eventuell3)))
tranh d©n téc d©n téc lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña
(γ) vµ ®iÒu ®ã, kh«ng ph¶i theo ý nghÜa
håi ®Çu thêi kú chñ nghÜa t− b¶n, quÐt s¹ch mäi tµn tÝch t− s¶n.
t− s¶n vs → tiÒn t− b¶n chñ nghÜa. (δ) Kh«ng cã nh÷ng nç lùc chung cña
çc cuéc chiÕn ChiÕn tranh ®Õ quèc: mäi ng−êi ®Òu ®· nh÷ng ng−êi v« s¶n th× kh«ng thÓ thùc
tranh ®Õ quèc c¶m thÊy chËt chéi trong con tµu t− b¶n hiÖn ®−îc s− gi¶i phãng.
håi cuèi thêi chñ nghÜa ®ang bÞ ®¾m, g¹t bá nh÷ng kÎ (ε) ThÊt b¹i cña nh÷ng sù ng¨n çch d©n
kú nµy. kh¸c vµ tr× ho·n ngµy ço chung cña téc.
chñ nghÜa t− b¶n. 8. Th¸i ®é ®èi víi ch©n lý ®ã: viÖc bän c¬ héi
chñ nghÜa bªnh vùc chñ nghÜa d©n téc
3. Cuéc chiÕn tranh ®· ®−îc ho¹t ®éng (JaurÌs trong “L’ArmÐe nouvelle”)...246.
ngo¹i giao chuÈn bÞ tõ l©u (30 – 40 (H. Wendel trong “Neue Zeit”, 1914,
n¨m): nã lµ “®iÒu tù nhiªn” vµ lµ N 19, S. 8 4 3 ; t¸n thµnh Gi«-re-x¬)247.
“®iÒu mong ®îi” (vµ “ng−êi ta ®· mÊt 9. Nh÷ng sù dao ®éng trong Quèc tÕ: chiÕn
thãi quen”: ¸t-l¬ t¹i phiªn häp míi tranh tù vÖ vµ tiÕn c«ng hay lµ “quan ®iÓm
®©y cña Côc quèc tÕ245). lîi Ých v« s¶n”?
4. TÝnh chÊt thø yÕu cña chiÕn tranh d©n 1)
− “Tæ quèc”, Lót-d¸t-ti
téc (XÐc-bi-a) trong cuéc chiÕn tranh 2)
− confer − so s¸nh, ®èi chiÕu
hiÖn nay. 3)
− gi¶ ®Þnh
§Ò c−¬ng cuèn s¸ch "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u" 461 462 V. I. Lª-nin
( )
10.TrÝch dÉn çc lêi tuyªn bè cò cña Bª-ben vµ 15. Nh÷ng ng−êi viÖc bá ra khái phßng
cña nh÷ng ng−êi kh¸c vµ sù im lÆng kh«ng d©n chñ - kh«ng cã t¸c dông, xem
nãi ®Õn nghÞ quyÕt n¨m 1912. x· héi Nga Fischer.251
11. Tuyªn ng«n Ba-l¬ (α) trÝch dÉn nghÞ quyÕt Stuttgart Ad 15.
(β) nguy c¬ néi chiÕn (1871 vµ 1905) ViÖc nh÷ng ng−êi Nga "t×nh nguyÖn
(γ) "téi ¸c" ®Çu qu©n" ë Pa-ri??
12. "Nh÷ng tai häa cña in-va-di1)" = ngôy biÖn (Cau-xky)... (1) Tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga.
"Chñ nghÜa T«n-xt«i" = id.2) (2) " cña Lª-®e vµ ®ång bän252.
cña tê "TiÕng nãi", sè 9.253.
"VÊn ®Ò thùc tiÔn: th¾ng lîi hay lµ thÊt b¹i cña
LËp tr−êng cña Plª-kha-nèp
n−íc m×nh" = ngôy biÖn 248.
"TiÕng nãi ngµy nay" n h ÷ n g ® o ¹ n t r Ý c h 254.
TÊt c¶ ®iÒu ®ã chung quy l¹i lµ vÊn ®Ò 2 phe.
"T i Õ n g n ã i ", sè 3 (15. IX).255
§óng, nh−ng lµ 2 phe nµo? D©n téc hay lµ giai
XmiÕc-nèp (E) vµ P. Ma-xlèp256.
cÊp?
Víi tæ quèc c«ng nh©n mÊt g×? "Çi vÜnh cöu" 16. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ BØ.
trong tæ quèc. Ng−êi ta bãp nghÑt? V× thÕ... lµm bé
Tæ quèc, vÒ mÆt lµ nhµ n−íc t− s¶n víi nh÷ng tr−ëng t− s¶n??
biªn giíi cña nã, - tæ quèc, vÒ mÆt lµ ng«n Van-®Ðc-ven-®¬. Guesde. (Nh÷ng ng−êi cã uy quyÒn?)
BiÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch?
ng÷, l·nh thæ etc.
Lµm g×? Tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ néi chiÕn.
13. Hµnh vi thùc tÕ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ
ChuyÓn sang thµnh nh÷ng çn bé tuyªn
nghÜa ®èi víi cuéc chiÕn tranh nµy:
truyÒn bÊt hîp ph¸p chø kh«ng ph¶i
Tr−íc chiÕn tranh: H. Wendel trong "Neue Zeit". 1914
thµnh çc bé tr−ëng!!
N 18. 249 C h ñ n g h Ü a s « - v a n h cña Vaillant vµ ®ång bän
id. " V o w ä r t s " trong " L'HumanitÐ"257.
"Leipziger Volkszeitung" vÒ cuéc chiÕn tranh CompÌre-Morel vÒ 1792258 vµ...
chèng "chÕ ®é Nga hoµng" ... nh÷ng ng−êi Nga ë Ba-lan.
id. " V o w ä r t s " 250. Tªn G. HervÐ ®¸ng khinh bØ vµ bän v« chÝnh
14. Sau chiÕn tranh: nh÷ng ng−êi x©m l−îc? tr. 10. phñ - c«ng ®oµn chñ nghÜa259.
x· héi chñ nghÜa chinh phôc? ®o¹n trÝch. "D©n chñ" ― thÕ cßn sù liªn minh víi Nga hoµng??
XÐc-bi-a. 17. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh
Hyndman vµ th¸i ®é cña b¸o chÝ d©n chñ - x· héi
1)
― x©m l−îc §øc tr−íc chiÕn tranh ®èi víi y260.
2)
― idem ― còng vËy Kair-Hardie vµ M¸c-§«-nan.
§Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh n−íc "Bremer Bürger VÒ sù

m×nh. Zeitung"271 ph¸ s¶n
22. Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ
Chñ nghÜa qu©n phiÖt Phæ, thÕ cßn Ai-cËp? Mehring cña Quèc tÕ
cßn sù g«ng cïm ng−êi phô n÷? b¸o chÝ Thôy-sÜ
Sù tham gia tuyÓn mé. "Volksrecht"272
LuËn chiÕn gi÷a ng−êi Ph¸p vµ "Mét Quèc tÕ
18. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc. §iÒu chñ yÕu.
ng−êi §øc ®−îc kh«i phôc
B¸ quyÒn trong Quèc tÕ. "Ai chÞu tr¸ch nhiÖm
Tuyªn ng«n cña ng−êi Ph¸p vµ vµ kh«ng cßn cã
nhiÒu"...
ng−êi BØ (Côc quèc tÕ?)278. bän ®µo ngò n÷a".
DiÔn v¨n cña Haase... BiÖn hé cho chiÕn "Quan ®iÓm cña chÝnh phñ ë "Mét Quèc tÕ
tranh261. nh÷ng ng−êi Ph¸p" kh«ng cßn cã
BiÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch = ph¶n béi! (thÕ cßn ë nh÷ng ng−êi §øc??) bän ®µo ngò n÷a"
"ChÕ ®é Nga hoµng". Ngôy biÖn vµ dèi tr¸!! ("TiÕng nãi",
Dèi tr¸ kiÓu t− s¶n!! sè 12)274
Bernstein trong "Vorwärts" vÒ ¡ng-ghen (1859)...262 23 T « s o n ® i Ó m p h Ê n
¡ng-ghen 1890263 (contra Mª - rinh)264 cho sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ.
"Hamburger Echo" vs " Vorwärts"265. Van-®Ðc-ven-®¬ vµ Cau-xky NB
"Tu hó vµ gµ trèng". ChuyÕn ®i cña Südekum275
19. Chñ nghÜa s«-vanh hung ¸c vs chñ nghÜa s«-vanh "C¶ hai ®Òu cã lý" Lîi Ých cña giai cÊp t−
tÎ nh¹t vµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa. "kleinmütige Freunde"??1) s¶n Ph¸p vµ §øc.
20. R. Fischer vµ lêi ®¸p l¹i266. 24. Nguyªn nh©n cña sù ph¸ s¶n cña
(Bªnh vùc hµnh ®éng vi ph¹m sù trung lËp cña Quèc tÕ: chñ nghÜa c¬ héi.
BØ) Stuttgart n¨m 1907.
"Sozialistische Monatshefte": sù biÖn hé vÒ mÆt Héi nghÞ çnh t¶ n¨m 1910 ë
tinh thÇn cho hµnh ®éng vi ph¹m sù trung lËp C«-pen-ha-g¬276.
cña BØ267. 25. T− t−ëng cña bän c¬ héi chñ
nghÜa vµ hµnh vi hiÖn nay
21. Hai trµo l−u trong chñ nghÜa x· héi §øc K. Lieb- trÝch nghÞ quyÕt §an-m¹ch
knecht ("TiÕng nãi", sè 12268, vµ çc b¸o chÝ vÒ chñ nghÜa c¬ héi277.
Anh). 26. Cã ph¶i toµn bé Quèc tÕ kh«ng?
"Bremer Bürger Zeitung"269 ― Mehring ― Halle270 Kh«ng !!! Nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a
(ph¶n kh¸ng rôt rÌ)...
1)
― "Nh÷ng ng−êi b¹n nhót nh¸t"??
32 ― В. И. Ленин, том 26
Kª-r¬ H¸c-®i So s¸nh víi "TiÕng nãi", sè 18, cét 1

Tr¶ lêi Phi-s¬. qu©n ®éi vµ sè 18, cét 4.281
Nh÷ng nh©n tè cña Quèc tÕ thø ba. 3 0 b i s . "Vorwärts" vµ ("W. C. Modell 70")282
Nh÷ng ng−êi cã uy tÝn: Cau-xky, G h e - ® ¬ , ®Êu tranh kh«ng tõ chèi tæ chøc
Van-®Ðc-ven-®¬?? giai cÊp. hîp ph¸p, nh−ng kh«ng
(th¸i ®é ®èi víi nh÷ng ng−êi cã uy tÝn)...
chØ giíi h¹n ë tæ chøc
27. Chñ nghÜa c¬ héi vs "ph¸i gi÷a" trong Quèc tÕ.
hîp ph¸p
"Sozialistische Monatshefte". Sù gi¶ nh©n gi¶
31. "Volskrieg" 1). §óng!
§a sè çc b¸o d©n chñ - x· héi. nghÜa hay lµ sù
Nh÷ng biÖn ph¸p cña "Vorwärts" t« son ®iÓm Nh−ng do ®ã nh÷ng
Cau-xky. phÊn. kÕt luËn l¹i kh¸c
d©n c¶nh hoµn toµn
28. Hßa b×nh chèng l¹i chiÕn "Hßa b×nh tèt lµnh" ― khÈu kh«ng ph¶i chØ ®Ó tù vÖ.
tranh hay lµ néi chiÕn hiÖu cña ph¸i cÊp tiÕn tiÓu t− Vinh quang thay chiÕn
chèng l¹i chiÕn tranh d©n s¶n, cña giai cÊp tiÓu t− s¶n tranh vµ 42 cm.!!283
téc? (Hßa b×nh cña bän c¬ (xem Trevelyan vµ ®ång bän
héi chñ nghÜa liªn hiÖp ë Anh278.) 31. Frank vµ "Opfertod"2)
víi giai cÊp t− s¶n). cf. "F r a n k f u r t e r ... "trªn quan ®iÓm d©n chñ - x· héi"...
Z e i t u n g ", trÝch dÉn279.
29. BiÕn chiÕn tranh d©n téc TÝnh chÊt lÞch sö cña 3 2 . b i s . ChiÕn tranh ®· v¹ch trÇn tÊt c¶ nh÷ng
thµnh néi chiÕn viÖc chuyÓn biÕn nµy. nh−îc ®iÓm cña çc chÝnh phñ vµ çc
1871 ®¶ng x· héi chñ nghÜa.
"W e g z u r M a c h t " vµ
1905 "k h u y n h h − í n g m u è n 33. Nh÷ng th¶m häa chiÕn tranh vµ nh÷ng hËu
l Ë t ® æ ". qu¶ cña chiÕn tranh. Phong trµo çch m¹ng ―
Tèc ®é nhanh chãng cña vµ sù ph¸ s¶n cña ho¹t ®éng ngo¹i giao th¶m
viÖc chuyÓn biÕn nµy lµ h¹i cña "ph¸i gi÷a".
mét viÖc; h−íng tíi viÖc
®ã l¹i lµ mét viÖc kh¸c. 33. b i s . Nh÷ng môc ®Ých E. XmiÕc-nèp trong "Tin
30. TÝnh hîp ph¸p Ri-ga vµ Ban chÊp Contra ®iÒu mµ C. ph¶n ®éng cña chiÕn tøc n−íc Nga", sè 202.287
vµ tÝnh bÊt hîp hµnh ®¶ng bé Pª- Cau-xky vµ ®ång tranh "Kreuz Zei- Chñ nghÜa d©n téc ë N g a .
ph¸p cña tæ t¬-r«-gr¸t ë Nga (ý bän nãi vÒ "tinh
chøc kiÕn cña "Ngän cê thÇn ¸i quèc" cña 1)
― "ChiÕn tranh nh©n d©n"
n−íc Nga")280 c«ng nh©n ë Nga. 2)
― Phr¨ng-c¬ vµ "sù hy sinh cuéc ®êi cña m×nh"
32*
§Ò c−¬ng cuèn s¸ch "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u" 467 468
tung"284 vµ "Thêi Ph¸i d©n chñ - lËp Dù th¶o

míi" 285. h i Õ n vµ nh÷ng ng−êi x· héi
"Th¸i ®é bi quan" chñ nghÜa - çch m¹ng. ®iÓm thø ba cña nghÞ quyÕt
cña M¸c-§«-nan?286 "Nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn "c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng
Sù t¨ng c−êng ®Çu qu©n": xem 15.
Vµ tê b¸o míi"
cña chñ nghÜa d©n
téc. ®· ®−îc th«ng qua t¹i
Cuéc chiÕn tranh Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i
cuèi cïng?
Cña ®¶ng c«ng nh©n
34. H−íng c«ng t¸c: (1) Kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch.
biÓu quyÕt ng©n §ã lµ mét sù ph¶n béi. D©n chñ - x· héi nga289
s¸ch = anh lÝnh (2) Chèng l¹i bän s«-vanh ë
thæi kÌn xung trËn n−íc m×nh... 3. Trong khi tá ra hoµn toµn ®ång t×nh víi ý kiÕn muèn C¬
(3) Kh«ng chØ giíi h¹n ë tæ quan ng«n luËn trung −¬ng sau nµy ra th−êng xuyªn h¬n n÷a
chøc hîp ph¸p. vµ muèn thµnh lËp mét tê b¸o ®¹i chóng ra hµng ngµy do C¬
(4) Kh«ng quªn tuyªn ng«n quan ng«n luËn trung −¬ng chØ ®¹o biªn tËp, héi nghÞ cho r»ng
Ba-l¬ vÒ nguy c¬ néi chiÕn. chØ cã thÓ b¾t tay vµo viÖc xuÊt b¶n míi sau khi ®· ®¶m b¶o
35. Cã thÓ lµ sÏ cßn cã mét nöa thÕ kû chÕ ®é ®−îc nhiÖm vô chñ yÕu lµ tæ chøc tèt C¬ quan ng«n luËn trung
n« lÖ n÷a tr−íc khi næ ra cuéc çch m¹ng −¬ng.
x· héi chñ nghÜa, nh−ng thêi ®¹i chóng ta Héi nghÞ kªu gäi tÊt c¶ mäi ®ång chÝ ë chÝ ë n−íc ngoµi h·y
sÏ ®Ó l¹i çi g×, chóng ta sÏ ®em l¹i ®−îc tÝch cùc ho¹t ®éng ngay theo h−íng nµy, ®Æc biÖt lµ h·y ñng hé
çi g×? Sù khinh bØ ®èi víi bän c¬ héi chñ C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng mét çch th−êng xuyªn h¬n
nghÜa vµ bän bän ph¶n béi hay lµ s ù b»ng çch göi bµi nh©n viÖc tæ chøc çc cuéc héi nghÞ céng t¸c
c h u È n b Þ néi chiÕn?? viªn, v.v..
M¸c-tèp trong "TiÕng nãi", sè 21
ch−a thÓ ®−a ra khÈu hiÖu cña C«ng x·: sÏ ViÕt kho¶ng tõ ngµy 14 ®Õn 19
lµ mét sù c« lËp víi qu¶ng ®¹i quÇn chóng th¸ng Hai (ngµy 27 th¸ng Hai
nh©n d©n!!?288 ®Õn 4 th¸ng Ba) 1915
ViÕt vµo th¸ng ChÝn - th¸ng M−êi In n¨m 1915 trªn tê truyÒn ®¬n
1914 in th¹ch "Héi nghÞ çc chi bé h¶i Theo ®óng b¶n th¶o
In lÇn ®Çu n¨m 1930 trong V¨n tËp Theo ®óng b¶n th¶o ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n
Lª-nin, t. XIV chñ - x· héi Nga"
469 470 V. I. Lª-nin
Sù ph¸ s¶n
Cña çc tæ quèc t− s¶n - d©n téc
4. ViÖc "b¶o vÖ tæ quèc" vµ tÝnh chÊt thùc sù cña chiÕn tranh.
Ngµy 1 th¸ng n¨m Thùc chÊt lµ g×? Chñ nghÜa d©n téc versus chñ nghÜa ®Õ
Vµ chiÕn tranh290 quèc.
5. 1789 - 1871 (gÇn 100 n¨m)...
vµ 1905 ― ?
NhËp ®Ò 6. "B¶o vÖ tæ quèc" (BØ? Ga-li-xi-a? §Ó ph©n chia nh÷ng cña ¨n
c−íp ®−îc cña chñ n«)
1. Cuéc biÓu d−¬ng lùc l−îng cña phong trµo v« s¶n quèc tÕ vs "®¶ ®¶o biªn giíi". Sù ph¸ s¶n cña çc tæ quèc d©n téc?
n¨m nay ®óng vµo thêi kú ®ang diÔn ra cuéc chiÕn tranh ThËt ®¸ng ®êi chóng!!
ch©u ¢u hÕt søc to lín. 7. Chñ nghÜa ®Õ quèc cò vµ míi, ― R « - m a v µ A n h
vs §øc.
2. Cã lÏ, kh«ng thÓ lµm g× trong n¨m 1915 ®Ó "®iÓm l¹i lùc C−íp bãc ®Êt ®ai
l−îng"? Thuéc ®Þa
®Ó so s¸nh "thµnh c«ng vµ thÊt b¹i"? ®Ó ®èi chiÕu hßa b×nh t− Ph©n chia thÕ giíi
s¶n vµ hßa b×nh v« s¶n? ― v× vÎ bªn ngoµi = tÊt c¶ ®· sôp ®æ. XuÊt khÈu t− b¶n
8. Sù chÝn muåi cña çc ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®Ó x©y dùng chñ
3. Nh−ng kh«ng ph¶i nh− thÕ. ChiÕn tranh = cuéc khñng nghÜa x· héi.
ho¶ng hÕt søc to lín. BÊt kú cuéc khñng ho¶ng nµo còng 9. B¶o vÖ nh− thÕ nµo çi status quo?
®Òu cã nghÜa (trong ®iÒu kiÖn cã thÓ cã mét sù ®×nh trÖ hay TiÕn hµnh nh− thÕ nµo cuéc ®Êu tranh çch m¹ng v× chñ
mét sù tho¸i lui t¹m thêi) lµ nghÜa x· héi?
(α) thóc ®Èy sù ph¸t triÓn 10. Tù do d©n téc vs chñ nghÜa ®Õ quèc. Giai cÊp v« s¶n çc d©n
(γ) (β) lµm cho nh÷ng m©u thuÉn cµng téc ®i ¸p bøc vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc.
gay g¾t thªm 11. "TÝnh quèc tÕ" trong th¸i ®é ®èi víi çc cuéc chiÕn tranh.
(β) (γ) sù béc lé nh÷ng m©u thuÉn ®ã (("Giai cÊp t− s¶n cña n−íc nµo tèt h¬n"? hay lµ hµnh ®éng
(δ) sù ph¸ s¶n cña tÊt c¶ mäi çi g× ®éc lËp cña giai cÊp v« s¶n?))
®· môc n¸t, v. v.. 12. Quay trë l¹i (tæ quèc d©n téc) hay Σ1) =
Ph¶i ®øng chÝnh lµ trªn quan ®iÓm ®ã ®Ó xem xÐt cuéc lµ tiÕn lªn (çch m¹ng x· héi chñ sù ph¸ s¶n cña tÝnh
nghÜa). hÑp hßi d©n téc.
khñng ho¶ng (ngµy 1 th¸ng N¨m): ph¶i ch¨ng nã kh«ng cã
nh÷ng nÐt tiÕn bé, cã Ých cña bÊt kú mét cuéc khñng ho¶ng
nµo. 1)
― KÕt qu¶
Ngµy 1 th¸ng N¨m vµ chiÕn tranh 471 472 V. I. Lª-nin
Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin

“Ngµy 1 th¸ng N¨m vµ chiÕn tranh”. ― 1915
¶nh thu nhá
Sù ph¸ s¶n 19. L¸ cê r¸ch b−¬m? Stót-ga 1907

Cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh thøc Hem-ni-tx¬ 19101)
(mÊt ¶o t−ëng) Ba-l¬ 1912
13. Mäi ng−êi ®Òu c¶m thÊy (nÕu nh− kh«ng nhËn thøc râ) 20. "TÊt c¶ mäi kh¶ n¨ng" trõ hµnh ®éng çch m¹ng.
b−íc ngoÆt trong lÞch sö phong trµo c«ng nh©n. Cuéc 21. Chñ nghÜa v« chÝnh phñ = chñ nghÜa c¬ héi (tiÓu t− s¶n).
khñng ho¶ng vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ. ViÖc g× vËy? Quèc
tÕ lµ nhÊt trÝ hay lµ cã hai xu h−íng? "La Bataille Syndicaliste"292 Cornelissen
14. §iÓm qua th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh ë trong néi bé phong Grave
trµo c«ng nh©n çc n−íc chñ yÕu: Kropotkine
§øc: 4 th¸ng T¸m vs Borchardt vµ "Die Interna-
tionale" 291 22. Abdankung der deutschen Sozialdemokratie2).
Anh: Çc tæ chøc v« dông ®· bÞ ®Ëp tan hay lµ nãi cho ®óng
Ph¸p: (Ghe-®¬ + Xam-ba versus Merrheim)
h¬n, ®· bÞ tiªu diÖt ― dän s¹ch ®Êt cho çc tæ chøc tèt h¬n.
Nga.
"ChÝn nhòn" (kh«ng ph¶i lµ giai cÊp v« s¶n ch−a chÝn
muåi): so s¸nh 1907.
ý
Thôy-sÜ Trªn thùc tÕ ë ®©u còng cã hai ®¶ng
Thôy-®iÓn Sù ph¸ s¶n
15. Thùc chÊt lµ çi g×? H·y so s¸nh çc phong trµo c«ng nh©n Cña çc ¶o t−ëng tiÓu t− s¶n
Anh vµ §øc = vÒ chñ nghÜa t− b¶n
Çc xu h−íng vµ ¶nh h−ëng t− s¶n
trong phong trµo c«ng nh©n. 23. ChiÕn tranh ®−îc h×nh dung mét mÆt lµ mét vÊn ®Ò chung
16. 15 n¨m ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸t triÓn cña d©n téc, mÆt kh¸c lµ mét hiÖn t−îng bÊt b×nh th−êng, lµ
cña nã ë T©y ¢u. Sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa c¬ héi lµ cã Ých sù ph¸ ho¹i chñ nghÜa t− b¶n "hßa b×nh" etc.
cho phong trµo c«ng nh©n. C¶ hai ¶o t−ëng ®Òu cã h¹i. Vµ chiÕn tranh ®· ph¸ vì c¶
((Ghe-®¬ - Hen-®man - Cau-xky - Plª-kha-nèp)). hai ¶o t−ëng nµy.
17. Cuéc khñng ho¶ng cña chñ nghÜa M¸c chÝnh thøc (1895 - 24. "Burgfrieden"3), "khèi liªn minh d©n téc", "l'union sacrÐe"4)
1915). trong thêi gian chiÕn tranh??
Kh«ng lµm sèng l¹i mét x¸c chÕt, mµ ph¶i ph¸t triÓn chñ
1)
nghÜa M¸c çch m¹ng chèng l¹i "chñ nghÜa M¸c gi¶ danh" ë ®©y cã lÏ cã ý nãi §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë C«-pen-
ha-g¬.
c¬ héi chñ nghÜa. 2)
― Sù phñ nhËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc
18. Chñ nghÜa M¸c versus chñ nghÜa Xt¬-ru-vª... 3)
― "Hßa b×nh trong n−íc"
PhÐp biÖn chøng versus chñ nghÜa chiÕt trung... 4)
― "liªn minh thiªng liªng"
25. ChiÕn tranh - mét ®iÒu "kinh khñng"? §óng. Nh−ng nã lµ 32. VÒ mÆt lý luËn (nãi mét çch trõu t−îng) thËm chÝ cã thÓ
mét ®iÒu ®em l¹i lîi nhuËn kinh khñng. kh«ng cã thuéc ®Þa etc.
160 tû > 60 tû róp. 33. Còng hÖt nh− víi ngµy lµm viÖc 4 giê, 3000 c«ng nh©n
Mehrwert = 10 ― 20 tû róp. minimum...
26. Lµm cho c«ng nghiÖp "thÝch nghi" víi ®iÒu kiÖn chiÕn tranh. a d 33 "Chñ nghÜa t− b¶n cã thÓ ph¸t triÓn mµ kh«ng cã chñ
(Sù ph¸ s¶n. Sù tÝch tô nhanh chãng.) nghÜa ®Õ quèc, kh«ng cã chiÕn tranh, kh«ng cã thuéc ®Þa,
trong ®iÒu kiÖn hoµn toµn tù do bu«n b¸n".
27. ChiÕn tranh vµ c¬ së cña chñ nghÜa t− b¶n. ThËt −?
"Chñ nghÜa d©n chñ hßa b×nh", "v¨n hãa", "trËt tù Chñ nghÜa t− b¶n cã thÓ ®−a ra hµng chôc tû kh«ng
ph¸p quyÒn" etc. versus th¶m häa chiÕn tranh?? ph¶i ®Ó tiÕn hµnh chiÕn tranh mµ lµ ®Ó gióp ®ì ng−êi
Kh«ng ®óng. nghÌo vµ c«ng nh©n, b»ng çch ®ã kÐo dµi vÜnh viÔn sù
ChÕ ®é t− h÷u vµ sù trao ®æi. thèng trÞ cña giai cÊp t− b¶n!
§iÒu ®¶m b¶o cho sù ph¸ s¶n cña mét sè ng−êi, ®iÒu
VÒ mÆt lý luËn lµ nh÷ng luËn ®iÓm gièng nhau. "¸p lùc
®¶m b¶o vµ c¬ së cña b¹o lùc. b¾t buéc cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh÷ng biÖn ph¸p nh©n
28. Thuéc ®Þa vµ t« nh−îng. ®¹o cña nhµ t− s¶n". Thùc chÊt vÊn ®Ò lµ ë chç muèn lµm
"Ng−êi h−ëng t« nh−îng thµnh thùc"? nh÷ng ®iÒu nh− vËy kh«ng thÓ dïng ¸p lùc nãi chung ®Ó b¾t
Tªn thùc d©n "nh©n ®¹o"? buéc, mµ cÇn ph¶i thùc hiÖn ¸p lùc víi søc m¹nh cña mét
cuéc çch m¹ng ch©n chÝnh. Çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng
29. ChiÕn tranh = mét ®iÒu ®em l¹i lîi nhuËn kinh khñng lµm gay g¾t thªm cuéc ®Êu tranh tíi mét ®iÓm c¬ b¶n h¬n.
= s¶n phÈm trùc tiÕp vµ tÊt yÕu cña chñ nghÜa
t− b¶n. VÊn ®Ò chung quy l¹i lµ ®Êu tranh ®Ó giµnh nh÷ng c¶i
çch. Cuéc ®Êu tranh nµy lµ chÝnh ®¸ng vµ cÇn thiÕt trong
30. Nh÷ng ¶o t−ëng cã h¹i th× chØ cã thÓ k×m h·m cuéc ®Êu nh÷ng ph¹m vi nhÊt ®Þnh, viz.1): 1) kh«ng cã t×nh thÕ çch
tranh chèng chñ nghÜa t− b¶n. m¹ng; ― 2) tÝnh chÊt côc bé cña nh÷ng sù c¶i thiÖn, kh«ng
lµm gay g¾t thªm cuéc ®Êu tranh giai cÊp tíi møc cã çch
m¹ng. ―
34. V× sao? v× nh÷ng nçi kinh khñng cña chiÕn tranh? (thÕ cßn
Sù ph¸ s¶n nh÷ng mãn lîi nhuËn kinh khñng?)
V× ¸p lùc cña giai cÊp v« s¶n?
Cña nh÷ng −íc m¬ hßa b×nh chñ nghÜa
(thÕ cßn sù ph¶n béi cña chñ nghÜa c¬ héi?)
31. Chñ nghÜa t− b¶n k h « n g c ã chñ nghÜa ®Õ quèc?
(Nh×n trë l¹i?) 1) ― videlicet ― cô thÓ lµ
35. Hßa −íc kh«ng cã th«n tÝnh, “Thñ tiªu 41. ChiÕn tranh vµ sù tËp hîp l¹i.
sù gi¶i trõ qu©n bÞ etc. etc. ngo¹i giao bÝ (c«ng nh©n versus n«ng d©n)
mËt"?
ý nghÜa kh¸ch quan: "Utopia or hell"? 1) 42. Ba lo¹i t©m lý
sù an ñi cña bän NB [ý kiÕn cña (α) thÊt väng vµ t«n gi¸o
cè ®¹o ((Ph¬-b¸ch: "Volksrecht" vÒ Forel] (β) c¨m giËn kÎ thï
t«n gi¸o an ñi. Cã Ých (γ) c¨m ghÐt chñ nghÜa t− b¶n, kh«ng nh÷ng nãi
ch¨ng?)). chung, mµ cßn c¨m ghÐt chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n
36. §Êu tranh cho nh÷ng c¶i çch?
n−íc m×nh.
§óng. ― Nh÷ng giíi h¹n cña nã. 43. "Chñ nghÜa Ga-p«n".
Çi côc bé.
Thêi ®¹i c¶i çch, k h « n g c ã t×nh thÕ çch m¹ng. 44. Th−: "Mundspitzen"
MÊu chèt lµ ë ®ã. ("Kamarades")
45. BÊt kú cuéc khñng ho¶ng nµo th× còng lµm mÊt tinh thÇn
KÕt qu¶ cña sù ph¸ s¶n mét sè ng−êi nµy vµ t « i l u y Ö n mét sè ng−êi kh¸c.
Cña çc ¶o t−ëng
46. T«i luyÖn ― cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa
37. Nh÷ng t×nh thÕ çch m¹ng ∑∑1) =
(α) çc tÇng líp d−íi kh«ng muèn, çc tÇng líp trªn th×
kh«ng thÓ Sù ph¸ s¶n cña çi cã h¹i, çi thèi n¸t trong phong trµo
(β) nçi quÉn b¸ch trë nªn nÆng nÒ h¬n c«ng nh©n = sù xãa bá nh÷ng trë ng¹i cho çc trËn chiÕn
(γ) sù tÝch cùc phi th−êng. ®Êu çch m¹ng.
38. TÝnh chËm ch¹p vµ tÝnh quanh co Lîi nhuËn cña bän t− b¶n.
khóc khuûu cña sù ph¸t triÓn.
So s¸nh 1900 versus 1905. Nh©n tiÖn nãi thªm. C«ng tr¸i 10 tû ë §øc. Lîi tøc cña c«ng tr¸i
lµ 5%. ChÝnh phñ s¾p xÕp nh− sau: quü tiÕt kiÖm (®Ó nhËn
39. Sù c−íp bãc cña bän t− b¶n vµ sù lõa "Kriegs-
mua c«ng tr¸i nµy) nhËn tiÒn cña quü tÝn dông
dèi cña chÝnh phñ? sklaverei"2)
(Darlehenskassen), tr¶ cho quü nµy 5 1 4 % lîi tøc. Mµ l¹i
40. ChiÕn tranh vµ nh÷ng sù kú l¹ cña chÝnh chÝnh phñ cÊp tiÒn cho quü tÝn dông!! Lõa bÞp.
kü thuËt?
"D a s V o l k s r e c h t " (Zürich), den 27. IV. 1915. 293
1)
― "Kh«ng t−ëng hay lµ ®Þa ngôc"?
2)
― "n« lÖ chiÕn tranh"
1)
― KÕt qu¶ chung
Ngµy 1 th¸ng N¨m vµ chiÕn tranh 479 480
Sù phi lý cña nh÷ng kh«ng t−ëng "thiÖn ý": kh«ng cã ngo¹i

giao bÝ mËt, ― ch¼ng h¹n nh− nh÷ng môc ®Ých cña chiÕn
tranh ― hßa −íc kh«ng cã th«n tÝnh etc. etc. Mét sù ngu
xuÈn ®a c¶m vµ ph¶n ®éng.
Çc d©n téc cò (respective1) çc nhµ n−íc t− s¶n)
versus "®¶ ®¶o biªn giíi"!
Kinh nghiÖm cña n−íc Nga: 1900 versus 1905 ®Ò c−¬ng bµi
®¶ ®¶o chÕ ®é chuyªn chÕ (1900) vµ
VÒ sù thÊt b¹i cña n−íc m×nh
"nh©n d©n"...
çc khÈu hiÖu çch m¹ng vµ sù ph¸t triÓn Trong cuéc chiÕn tranh
cña phong trµo çch m¹ng... ®Õ quèc chñ nghÜa
ViÕt cuèi th¸ng T− 1915
Bµi ng¾n:
In lÇn ®Çu n¨m 1929 trong Theo ®óng b¶n th¶o
t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", VÒ sù thÊt b¹i cña n−íc m×nh
sè 1 trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
1. ¸c-xen-rèt çch thø nhÊt (t¸n thµnh sù thÊt b¹i, nh−ng kh«ng
cã c¬ së).
2. ¸c-xen-rèt çch thø hai (ph¶n ®èi).
3. Giai cÊp t− s¶n vµ nh÷ng cuéc çch m¹ng cña nã
1870 ph¸i ®èi lËp céng hßa
1905 n−íc Nga
4. N−íc nµo còng thÊt b¹i vµ tÊt c¶ mäi chÝnh phñ ®Òu thÊt b¹i -
®iÒu phi lý hay lµ sù chuyÓn sang néi chiÕn.
5. Theo sù tháa thuËn cña tÊt c¶ çc n−íc? §îi chê −?
6. Nga: çch m¹ng t− s¶n
vÊn ®Ò d©n téc.
7. Sù thÊt b¹i cña n−íc Nga + chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ ¸o.
8. "Kh«ng chiÕn th¾ng, kh«ng thÊt b¹i"? = Status quo...
9. 1) "Hochland" vÒ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi.294
1)
― t−¬ng øng 1)
Nh÷ng ®iÓm nµy ghi thªm sau ë bªn trªn vµ bªn c¹nh lÒ b¶n th¶o.
VÒ sù thÊt b¹i cña n−íc m×nh 481 482
101). "KÎ thï chÝnh ë n−íc m×nh".

Ph−¬ng ¸n dù th¶o nghÞ quyÕt
11. Lèi tho¸t cña chñ nghÜa s«-vanh = phñ nhËn "sù thÊt b¹i"...
12.1). Sù thÊt b¹i vµ nh÷ng tai häa cña nh©n d©n... (ngôy biÖn)... Cña nh÷ng ng−êi
13.1). "Tho¸t khái" çc thuéc ®Þa (vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc) lµ D©n chñ – x· héi çnh t¶
®iÒu h¹nh phóc cho çch m¹ng. (ChiÕn tranh ®Õ quèc chñ
®Ó ®−a ra héi nghÞ
nghÜa = ®Ó ph©n chia thuéc ®Þa vµ v× nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc
lîi cña n−íc lín.) X· héi chñ nghÜa quèc tÕ
14.1). "B¶o vÖ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña n−íc lín"? lÇn thø nhÊt
151). Ba khuynh h−íng c¨m hên.
ViÕt tr−íc ngµy 8 (21)

Dù th¶o
th¸ng B¶y 1915
Cuéc chiÕn tranh hiÖn nay lµ do chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ
In lÇn ®Çu n¨m 1934 trong Theo ®óng b¶n th¶o giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, g©y ra; ë giai ®o¹n
V¨n tËp Lª-nin, t. XXIX nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña t−
b¶n ®· v−ît khái khu«n khæ chËt hÑp cña çc quèc gia d©n téc
riªng biÖt vµ thóc ®Èy çc c−êng quèc “lín” t×m çch n« dÞch çc
d©n téc kh¸c vµ x©m chiÕm çc thuéc ®Þa, coi ®ã lµ nh÷ng
nguån nguyªn liÖu vµ lµ nh÷ng n¬i ®Ó xuÊt khÈu t− b¶n.
Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña chñ nghÜa x· héi ®· hoµn
toµn chÝn muåi, vµ trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay çc c−êng
quèc lín ®Êu tranh ®Ó tr× ho·n mét çch gi¶ t¹o sù diÖt vong
cña chñ nghÜa t− b¶n b»ng çch duy tr× vµ t¨ng c−êng sù lÖ
thuéc cña çc thuéc ®Þa, chiÕm lÊy nh÷ng ®Æc quyÒn trªn thÞ
tr−êng toµn thÕ giíi, chia rÏ vµ ®µn ¸p cuéc ®Êu tranh çch
m¹ng quèc tÕ cña c«ng nh©n.
Nh÷ng ng−êi d©n chñ – x· héi hoµn toµn thõa nhËn lµ tÊt c¶
mäi d©n téc ®Òu cÇn ph¶i cã tù do. Trong thêi ®¹i ®Êu tranh
chèng chÕ ®é phong kiÕn, chÕ ®é chuyªn chÕ vµ ¸ch ¸p bøc cña
d©n téc kh¸c, hä thõa nhËn sù b¶o vÖ tæ quèc, − vµ giê ®©y hä
thõa nhËn r»ng cuéc chiÕn tranh cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc (®Æc
1)
Nh÷ng ®iÓm nµy ghi thªm sau ë bªn trªn vµ bªn c¹nh lÒ b¶n biÖt lµ çc thuéc ®Þa) chèng l¹i nh÷ng kÎ ¸p bøc hä, tøc lµ çc
th¶o. c−êng quèc “lín” lµ chÝnh ®¸ng.
Ph−¬ng ¸n dù th¶o nghÞ quyÕt 483 484 V. I. Lª-nin
Nh−ng cuéc chiÕn tranh hiÖn nay gi÷a çc c−êng quèc lín B¶n tuyªn ng«n Ba-l¬ n¨m 1912 − ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua
lµ cuéc chiÕn tranh cña bän chñ n« tiÕn hµnh ®Ó t¨ng c−êng vµ theo tinh thÇn ®· ®o¸n tr−íc ®−îc chÝnh cuéc chiÕn tranh hiÖn
cñng cè chÕ ®é n« lÖ, ph©n chia thuéc ®Þa, giµnh “quyÒn” ¸p ®ang diÔn ra gi÷a çc c−êng quèc lín − ®· thõa nhËn râ rµng
bøc çc d©n téc kh¸c, giµnh lÊy nh÷ng ®Æc quyÒn cho t− b¶n tÝnh chÊt ph¶n ®éng, ®Õ quèc cña cuéc chiÕn tranh nµy vµ ®·
n−íc lín vµ ®Ó bän ph¶n ®éng tiÕn hµnh ®µn ¸p phong trµo tuyªn bè râ rµng r»ng cuéc chiÕn tranh nµy sÏ lµm cho çch
c«ng nh©n. Do ®ã, nh÷ng c©u nãi su«ng vÒ “b¶o vÖ tæ quèc” m¹ng v« s¶n tiÕn gÇn l¹i. Vµ qu¶ thËt, cuéc chiÕn tranh ®· t¹o ra
cña c¶ hai nhãm c−êng quèc ®ang giao chiÕn ®Òu chØ lµ sù lõa t×nh thÕ çch m¹ng, ®· lµm nÈy sinh t©m tr¹ng çch m¹ng vµ sù
dèi cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi nh©n d©n. Th¾ng lîi cña bÊt kú bÊt b×nh cã tÝnh chÊt çch m¹ng. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi
mét chÝnh phñ nµo hiÖn nay hoÆc lµ viÖc quay trë l¹i status d©n chñ – x· héi lµ : ñng hé vµ ph¸t triÓn nh÷ng t©m tr¹ng ®ã,
quo ante bellum1) còng ®Òu kh«ng thÓ b¶o vÖ ®−îc tù do cña gãp phÇn lµm cho ý thøc çch m¹ng cña quÇn chóng s¸ng râ ra
çc d©n téc chèng l¹i çc c−êng quèc lín ®Õ quèc chñ nghÜa vµ vµ lµm cho ý thøc cña quÇn chóng tho¸t khái sù dèi tr¸ cña chñ
còng kh«ng thÓ ®−a l¹i kh¶ n¨ng cã mét cuéc sèng tµm t¹m nghÜa s«-vanh t− s¶n vµ chñ nghÜa x· héi – s«-vanh, ñng hé mäi
cho giai cÊp c«ng nh©n ®ang ngµy cµng bÞ ®Ì nÆng bëi sinh m−u toan ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng chèng chñ
ho¹t ®¾t ®á, bëi çc t¬-rít, bëi chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ g¾n nghÜa ®Õ quèc v× chñ nghÜa x· héi, ra søc biÕn chiÕn tranh ®Õ
liÒn víi chñ nghÜa qu©n phiÖt lµ sù ph¶n ®éng vÒ chÝnh trÞ quèc thµnh néi chiÕn v× chñ nghÜa x· héi.
ngay c¶ ë nh÷ng n−íc tù do nhÊt. §Ó t¨ng c−êng c«ng t¸c cæ ®éng çch m¹ng, nh÷ng ng−êi
ý nghÜa thËt sù cña khÈu hiÖu “b¶o vÖ tæ quèc” trong cuéc d©n chñ – x· héi ph¶i lîi dông lßng mong muèn hßa b×nh ®ang
chiÕn tranh nµy lµ b¶o vÖ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña çc n−íc ngµy cµng t¨ng lªn trong quÇn chóng; lßng mong muèn hßa
lín, b¶o vÖ “quyÒn” cña giai cÊp t− s¶n nµy ®−îc ¸p bøc çc d©n b×nh ®ã biÓu hiÖn sù thÊt väng cña quÇn chóng vµ nãi lªn r»ng
téc kh¸c, lµ chÝnh s¸ch c«ng nh©n d©n téc – tù do chñ nghÜa, lµ ý thøc gi¸c ngé çch m¹ng cña hä ®· b¾t ®Çu thÓ hiÖn râ.
sù liªn minh cña mét bé phËn nhá c«ng nh©n víi giai cÊp t− s¶n Nh−ng ®ång thêi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng ®−îc
d©n téc “m×nh” chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n vµ nh÷ng ng−êi bÞ lõa phØnh nh©n d©n lµm cho hä hy väng vµo kh¶ n¨ng cã thÓ
bãc lét. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tiÕn hµnh mét chÝnh sím cã hßa b×nh, mét nÒn hßa b×nh t−¬ng ®èi v÷ng ch¾c, d©n
s¸ch nh− vËy, thùc ra lµ nh÷ng kÎ s«-vanh, nh÷ng kÎ x· héi – chñ, lo¹i trõ sù ¸p bøc d©n téc, mµ kh«ng cÇn ph¶i lËt ®æ çc
s«-vanh. ChÝnh s¸ch biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn chÝnh phñ hiÖn t¹i b»ng con ®−êng çch m¹ng.
tranh, tham gia néi çc, Burgfrieden, v. v., lµ chÝnh s¸ch cña chñ
nghÜa c¬ héi, lµ sù ph¶n béi chñ nghÜa x· héi. Vµ giai cÊp c«ng ViÕt tr−íc ngµy 13 (26)
nh©n sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých cao c¶ cña m×nh lµ th¸ng B¶y 1915
gi¶i phãng lao ®éng nÕu kh«ng tiÕn hµnh ®Êu tranh kiªn quyÕt
In lÇn ®Çu n¨m 1937 trong Theo ®óng b¶n th¶o
chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi ― s«-vanh. V¨n tËp Lª-nin, t. XXX
1)
− t×nh tr¹ng tr−íc chiÕn tranh
485
Danh môc çc t¸c phÈm

Ch−a t×m thÊy
Cña v. i. Lª-nin
Chó thÝch
Çc b¶n chØ dÉn
Th©n thÕ vµ sù nghiÖp

Cña v. i. Lª-nin
487 488 Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin
Danh môc çc t¸c phÈm cña v. i. Lª-nin ®iÖn göi C.-I-a. BRAN-TINH
Cho ®Õn nay ch−a t×m thÊy
Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp ngµy 12 (25) th¸ng M−êi mét
(Th¸ng B¶y 1914 – th¸ng T¸m 1915)
1914, V. I. Lª-nin viÕt: “Tèi qua chóng t«i ®· ®äc tin b¸o vÒ vô b¾t 11
ng−êi (trong ®ã cã 5 ng−êi thuéc ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ
- x· héi Nga) ë gÇn Pª-t¬-r«-gr¸t vµ h«m nay ®· göi mét bøc ®iÖn cho
1914 Bran-tinh ®Ó anh t×m hiÓu xem (le cas ÐchÐant1) th«ng qua ng−êi PhÇn-
lan) cã ®óng lµ 5 ng−êi thuéc ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x·
ý kiÕn nhËn xÐt bøc th− héi Nga ®· bÞ b¾t giam hay kh«ng” (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n
cña ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i ®u-ma TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.49, tr.45).
tr¶ lêi bøc ®iÖn cña e. van-®Ðc-ven-®¬
Çc bøc th− göi A. G. SLI-¸P-NI-CèP
Th− cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga tr¶ lêi VÒ çc bøc th− nµy, V. I. Lª-nin cã nh¾c ®Õn trong bøc th− göi A. G.
bøc ®iÖn cña E. Van-®Ðc-ven-®¬ kªu gäi c«ng nh©n Nga ñng hé chiÕn Sli-¸p-ni-cèp viÕt vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1914: “§óng lµ nh÷ng l¸ th− t«i
tranh, lµ do ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma th¶o ra t¹i cuéc häp ngµy göi cho anh ®· bÞ thÊt l¹c hoÆc bÞ chËm: t«i ®· viÕt nhiÒu lÇn göi ®Õn chç
30 th¸ng ChÝn – 1 th¸ng M−êi (13 – 14 th¸ng M−êi) 1914 vµ ®· ®−îc göi C«-bª-tx¬-ki” (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,
t. 49, tr. 59). Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin cã nh¾c ®Õn mét
cho Lª-nin ë n−íc ngoµi. Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp ngµy 4 (17)
trong nh÷ng bøc th− ®ã: “§ång chÝ h·y yªu cÇu A-lÕch-xan-®r¬ lµm
th¸ng M−êi 1914, V. I. Lª-nin viÕt: “T«i ®· ®äc th− tr¶ lêi Van-®Ðc-ven- quen víi C«-bª-tx¬-ki... vµ lÊy ë anh ta bøc th− cña t«i göi cho anh Êy”
®¬, vµ t«i tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña t«i vÒ bøc th− tr¶ lêi Êy” (Toµn (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.49, tr. 58).
tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 19).
Çc bøc th− göi M. M. lÝt-vi-nèp
®iÖn göi chi bé l«-da-n¬ Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, V. I. Lª-nin ®· trao
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga ®æi nhiÒu th− tõ víi M. M. LÝt-vi-nèp lóc ®ã sèng ë Lu©n-®«n.
“T«i ®ang trao ®æi th− víi mét ®ång chÝ ë Lu©n-®«n (Mr. Litvinoff)”, -
Trong håi ký cña m×nh, Ph. I-lin viÕt r»ng, tr¶ lêi bøc ®iÖn cña chi bé Lª-nin ®· b¸o tin nh− vËy vµo th¸ng M−êi mét 1914 trong th− göi A.
M. C«n-l«n-tai (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-
L«-da-n¬ göi V.I. Lª-nin, cho biÕt lµ buæi thuyÕt tr×nh cña G.V. Plª-kha-
va, t.49, tr.51).
nèp ®−îc Ên ®Þnh vµo ngµy 11 th¸ng M−êi 1914, V. I. Lª-nin ®· göi cho
chi bé L«-da-n¬ mét bøc ®iÖn trong ®ã Ng−êi b¸o râ ngµy giê Ng−êi Th− vÒ vÊn ®Ò th¸i ®é
®Õn L«-da-n¬ (xem “Ký sù cña ViÖn Lª-nin”, tiÕng Nga, t.1, 1931, tr.123). ®èi víi khÈu hiÖu “hßa b×nh”
Th− göi a. c. v«-r«n-xki (va-len-tin) ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ
nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng
Trong th− göi I. Ph. ¸c-m¨ng ngµy 18 (31) th¸ng M−êi 1914, A. C. V«- s¶n Liªn-x« cßn gi÷ ®−îc trang cuèi (trang 21) cña b¶n th¶o bøc th−
®ã d−íi ký tªn Lª-nin. Tµi liÖu nµy cã lÏ lµ th− cña Lª-nin tr¶ lêi th−
r«n-xki cho biÕt lµ ®· nhËn ®−îc bøc th− nµy. Néi dung bøc th− cña Lª-
nin lµ yªu cÇu hái M. Ph. Vla-®i-mia-xki vÒ çc b¶n th¶o vµ çc bøc th−. 1)
― nÕu cã dÞp
Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin 489 490 Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin
chÊt vÊn cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh nhê A. M. C«n-l«n-tai Çc bøc th− göi L. N. xtan
chuyÓn cho Ng−êi håi th¸ng Ch¹p 1914
VÒ sù trao ®æi th− tõ cña V. I. Lª-nin víi L. N. Xtan vµo cuèi 1914 -
1914 – 1915 ®Çu 1915, ng−êi ta biÕt ®−îc th«ng qua nh÷ng bøc th− cña Xtan göi
Lª-nin hiÖn cßn gi÷ ®−îc ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc
Th− göi G. L. xa-pha-rèp
ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh
V. I. Lª-nin ®· göi bøc th− nµy ®Ó tr¶ lêi th− cña G. L. Xa-pha-rèp, trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«.
viÕt vµo cuèi n¨m 1914 hoÆc ®Çu n¨m 1915; trong th− Ng−êi b¸o tin vÒ
viÖc triÖu tËp héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc trung 1915
lËp (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ
Th− göi N. i. bu-kha-rin
s¶n Liªn-x«).
Trong th− göi V. I. Lª-nin, viÕt vµo ®Çu n¨m 1915, N. I. Bu-kha-rin
b¸o tin ®· nhËn ®−îc th− cña Ng−êi nãi vÒ vÊn ®Ò khÈu hiÖu “sù thÊt
Çc bøc th− göi X. G. Boa-tsÝt-dª
b¹i” (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ
Trong thêi kú chiÕn tranh, vµo nh÷ng n¨m 1914-1915, V. I. Lª-nin
s¶n Liªn-x«).
®· nhiÒu lÇn nhËn ®−îc th− cña X. G. Boa-tsÝt-dª tõ X«-phi-a göi ®Õn
cho biÕt tin tøc vÒ phong trµo çch m¹ng vµ ho¹t ®éng cña ®¶ng d©n
Th− göi xa-d«-nèp (m¸c-t−n)
chñ – x· héi ë Ban-c¨ng. HiÖn cßn gi÷ ®−îc nh÷ng bøc th− cña Boa-
tsÝt-dª göi Lª-nin; nh÷ng bøc th− nµy chøng tá r»ng Lª-nin ®· cã trao
®æi th− tõ víi Boa-tsÝt-dª (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn Trong th− göi V. I. Lª-nin, ®Ò ngµy 12 (25) vµ 13 (26) th¸ng Hai
nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c – Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung 1915, A. G. Sli-¸p-ni-cèp b¸o tin lµ ®· göi bøc th− cña Ng−êi cho Xa-
−¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«) d«-nèp (M¸c-t−n) (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn
nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung
Çc bøc th− göi G. I-a. Bª-len-ki −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).
VÒ viÖc nhËn ®−îc çc bøc th− cña V. I. Lª-nin, G. I-a. Bª-len-ki ®· Th− göi N. I. bu-kha-rin
nhiÒu lÇn b¸o tin trong çc bøc th− göi Lª-nin, viÕt vµo cuèi 1914 - ®Çu
1915 (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ Trong th− göi V. I. Lª-nin, viÕt vµo th¸ng Hai 1915, N. I. Bu-kha-rin
nghÜa M¸c – Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng b¸o tin lµ ®· nhËn ®−îc th− cña Ng−êi (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña
s¶n Liªn-x«). ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c – Lª-nin trùc thuéc Ban
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).
Çc bøc th− göi X. I. Gèp-ne
Th− göi N. I. bu-kha-rin
B»ng chøng vÒ sù trao ®æi th− tõ cña V. I. Lª-nin víi X. I. Gèp-ne
vµo cuèi 1914- ®Çu 1915 lµ nh÷ng bøc th− cña X. I. Gèp-ne göi N. C. Trong th− göi V.I. Lª-nin, ®Ò ngµy 17 th¸ng Hai (2 th¸ng Ba) 1915,
Cróp-xcai-a hiÖn cßn gi÷ ®−îc ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng Bu-kha-rin b¸o tin lµ ®· nhËn ®−îc th− cña Ng−êi (Côc l−u tr÷ trung
thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc
hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«. thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).
Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin 491 492 Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin
Th− göi M. N. P«-crèp-xki (b−u thiÕp) vµ ®ång thêi göi c¶ V¨n tËp” (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 108).
VÒ bøc th− nµy, M. N. P«-crèp-xki cã nh¾c ®Õn trong th− viÕt tr¶ lêi
V. I. Lª-nin ®Ò ngµy 14 (27) th¸ng N¨m 1915 (Côc l−u tr÷ trung −¬ng
Th− göi G. E. di-n«-vi-Ðp
cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc
Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«). Bøc th− nµy ®−îc nh¾c ®Õn trong bøc th− cña V. I. Lª-nin göi X.
Th− göi I-a. B«-grèp-xki N. Ra-vÝch, viÕt ngµy 2 (15) hoÆc 3 (16) th¸ng T¸m 1915: “T«i viÕt
cho Gri-g«-ri biÕt lµ t«i xuÊt b¶n cuèn...” (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng
Trong th− göi V.I. Lª-nin, I-a. B«-grèp-xki b¸o tin: “T«i ®· nhËn Nga, t. XI, tr. 162).
®−îc th− b¶o ®¶m cña ®ång chÝ viÕt ngµy 23 th¸ng S¸u 1915” (Côc
l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c –
Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).
Çc bøc th− göi M. C. d¾c-x¬ - gl¸t-nÐp
Trong th− göi V. I. Lª-nin ®Ò ngµy 16 (29) th¸ng S¸u 1915, M. C.
D¾c-x¬ - Gl¸t-nÐp b¸o tin: “... t«i ®· nhËn ®−îc cña ®ång chÝ mét sè
b−u thiÕp...” (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu
chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng
céng s¶n Liªn-x«).
®iÖn göi V. A. çc-pin-xki
VÒ bøc ®iÖn nµy, V. I. Lª-nin ®· viÕt trong bøc th− göi V. A. Çc-
pin-xki ngµy 8 (21) th¸ng B¶y 1915: “H«m nay t«i ®· göi ®iÖn cho ®ång
chÝ ®Ò nghÞ, trong sè s¾p tíi cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng, thay
bµi cña t«i “VÒ t×nh h×nh cña §¶ng d©n chñ - x· héi” b»ng bµi (cña Gri-
g«-ri) vÒ chñ nghÜa hoµ b×nh” (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XI, tr. 156).
Çc bøc th− göi §. Vanh-cèp
VÒ nh÷ng bøc th− nµy, V. I. Lª-nin cã nh¾c ®Õn trong th− göi C. B.
Ra-®Õch viÕt vµo th¸ng B¶y 1915 nh©n chuÈn bÞ cho Héi nghÞ Xim-mÐc-
van: “§ång chÝ h·y ®äc bøc th− cña t«i göi cho Wynkoop vµ göi tiÕp
®i. T«i hy väng r»ng ®ång chÝ ®· göi bøc th− tr−íc ®i råi” (Toµn tËp,
tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 129).
Th− göi C. B. ra-®Õch
Trong th− göi C. B. Ra-®Õch, viÕt vµo th¸ng B¶y 1915, Lª-nin
viÕt: “Khi ®ång chÝ viÕt th− cho t«i, th× còng lµ lóc t«i viÕt cho ®ång chÝ
493 494
Danh môc çc t¸c phÈm Danh môc çc t¸c phÈm
Mµ v. i. Lª-nin ®· tham gia hiÖu ®Ýnh Cã thÓ lµ cña V. I. Lª-nin
B¸o "ng−êi d©n chñ - x· héi" Bµi "Lêi ban biªn tËp"
Sè 33 − 1 th¸ng M−êi mét 1914 Bµi “Lêi ban biªn tËp” kh«ng ký tªn t¸c gi¶ ®−îc ®¨ng trªn tê
Sè 34 − 5 th¸ng Ch¹p 1914 “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 38, ra ngµy 12 th¸ng Hai 1915. §©y lµ bµi
Sè 35 − 12 th¸ng Ch¹p 1914 tr¶ lêi bøc th− cña M. I-u. La-rin göi ban biªn tËp tê “Ng−êi d©n chñ –
Sè 36 − 9 th¸ng Giªng 1915 x· héi” nhËn xÐt vÒ bµi cña V. I. Lª-nin “Lµm g× b©y giê ®©y? (NhiÖm
Sè 37 − 1 th¸ng Hai 1915 vô cña çc ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x·
Sè 38 − 12 th¸ng Hai 1915 héi – s«-vanh)”; bµi nµy phª ph¸n lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cña La-
Sè 39 − 3 th¸ng Ba 1915 rin vµ cña Ban tæ chøc men-sª-vÝch. §ã lµ c¬ së ®Ó cho r»ng bµi nµy lµ
Sè 40 − 29 th¸ng Ba 1915 do V. I. Lª-nin viÕt.
Sè 41 − 1 th¸ng N¨m 1915
Sè 42 − 21 th¸ng N¨m 1915 nghÞ quyÕt cña c©u l¹c bé
Phô tr−¬ng cña sè 42 − 1 th¸ng S¸u 1915
nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa
Sè 43 − 26 th¸ng B¶y 1915
Sè 44 − 23 th¸ng T¸m 1915 ë Pa-ri
T¹p chÝ "ng−êi céng s¶n" Trong th− göi V. I. Lª-nin ngµy 9 (22) th¸ng T− 1915, G. I-a. Bª-len-
ki yªu cÇu viÕt b¶n tuyªn bè cho c©u l¹c bé nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ
Sè 1 - 2 − th¸ng ChÝn 1915 nghÜa. Trong th− göi G. E. Di-n«-vi-Ðp, viÕt vµo cuèi th¸ng S¸u 1915,
Lª-nin b¸o tin lµ ®· göi cho Di-n«-vi-Ðp b¶n nghÞ quyÕt cña c©u l¹c bé
nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ®Ó t×m hiÓu; trong mét bøc th− kh¸c,
viÕt vµo th¸ng B¶y 1915, Lª-nin yªu cÇu göi trë l¹i cho Ng−êi b¶n nghÞ
quyÕt cña c©u l¹c bé nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa (Côc l−u tr÷ trung
−¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc
thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«). §ã lµ c¬ së
®Ó cho r»ng nghÞ quyÕt nµy lµ do V. I. Lª-nin viÕt.
"nhãm ¸c-xen-rèt liªn minh

Víi nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh"
Bµi nµy ®¨ng trªn b¸o “Ng−êi d©n chñ - x· héi”, sè 43, ra ngµy 26 th¸ng
B¶y 1915. Bµi nµy phª ph¸n chñ nghÜa quèc tÕ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa
Danh môc çc t¸c phÈm cã thÓ lµ cña V. I. Lª-nin 495 496
cña P. B. ¸c-xen-rèt, trÝch dÉn bøc th− göi tõ Nga − ®· ®−îc ®¨ng trªn
tê “Arbeiter Zeitung” ë Viªn − trong ®ã v¹ch râ r»ng nhãm ¸c-xen-rèt
®· cã nh÷ng nh−îng bé ®èi víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. HiÖn cßn
gi÷ ®−îc ®o¹n c¾t ra tõ tê “Arbeiter Zeitung” trªn ®ã cã bót tÝch cña V.
I. Lª-nin. Trong th− göi G. E. Di-n«-vi-Ðp, viÕt vµo mïa hÌ 1915, Lª-nin
viÕt: “Trong Wiener Arb. Ztg. cã mét h¹t ngäc: bøc th− göi tõ Nga nãi
r»ng ¸c-xen-rèt ®· cã nh÷ng nh−îng bé ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi” (Côc chó thÝch
l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c –
Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«). 1
§ã lµ c¬ së ®Ó cho r»ng bµi nµy lµ do V. I. Lª-nin viÕt. Tµi liÖu nµy, ®i vµo lÞch sö d−íi çi tªn "Nh÷ng luËn c−¬ng vÒ chiÕn
tranh", lµ tµi liÖu ®Çu tiªn x¸c ®Þnh lËp tr−êng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch
vµ phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ ®èi víi chiÕn
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi. Nh÷ng luËn c−¬ng nµy ®· ®−îc V.
I. Lª-nin suy nghÜ kü ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña chiÕn tranh vµ
viÕt vµo ®Çu th¸ng ChÝn n¨m 1914.
Ngµy 6 th¸ng ChÝn (lÞch míi) n¨m 1914, sau h«m tõ P«-r«-nin
(¸o - Hung) ®Õn BÐc-n¬ (Thôy-sÜ) ®−îc mét ngµy, V. I. Lª-nin ®· ®äc
t¹i héi nghÞ cña nhãm nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch sèng l−u vong ë
BÐc-n¬ mét b¶n b¸o ço vÒ th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh, trong ®ã
Ng−êi tr×nh bµy vµ gi¶i thÝch nh÷ng luËn ®iÓm nªu trong "Nh÷ng
luËn c−¬ng vÒ chiÕn tranh". Tham dù héi nghÞ nµy cã I. Ph. ¸c-
m¨ng, N. C. Cróp-xcai-a, ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV Ph. N. Xa-
m«i-lèp, V. M. Ca-xpa-rèp, G. L. Sc¬-lèp-xki, v. v.. LuËn c−¬ng cña
Lª-nin ®· ®−îc th¶o luËn tØ mØ vµ th«ng qua lµm nghÞ quyÕt cña héi
nghÞ. LuËn c−¬ng d−íi ký tªn "Mét nhãm ng−êi d©n chñ - x· héi,
®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" ®· ®−îc göi ®i cho
çc ph©n bé b«n-sª-vÝch ë n−íc ngoµi kh¸c. §Ó gi÷ bÝ mËt cho b¶n
do N. C. Cróp-xcai-a sao l¹i, V. I. Lª-nin viÕt: "B¶n sao lêi kªu gäi
ph¸t hµnh ë §an-m¹ch". Trªn mét b¶n kh¸c l¹i ghi: "B¶n sao lêi kªu
gäi ph¸t hµnh ë Nga". Th«ng qua Ph. N. Xa-m«i-lèp, luËn c−¬ng
®−îc göi vÒ Nga ®Ó ®−a ra th¶o luËn t¹i bé phËn ë trong n−íc cña
Ban chÊp hµnh trung −¬ng, trong ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma
nhµ n−íc IV vµ trong çc ®¶ng bé. ë Nga, luËn c−¬ng ®−îc phæ biÕn
réng r·i. Ng−êi ta ®· th¶o luËn luËn c−¬ng ®ã ë Pª-t¬-r«-gr¸t, M¸t-
xc¬-va, I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt, V«-l«-
g®a, Cra-xn«i-¸c-xc¬, Ki-Ðp, £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, Kh¸c-cèp, Ba-cu, Ti-
phlÝt vµ nhiÒu thµnh phè kh¸c.
Chó thÝch 497 498 Chó thÝch
Th«ng qua nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, b¶n luËn tíi anh nh÷ng ®iÓm söa ®æi nhá trong b¶n tuyªn ng«n vµ bót danh
c−¬ng còng ®· ®−îc göi ®Õn héi nghÞ liªn tÞch cña nh÷ng ng−êi x· k h ¸ c (v× sau khi cã liªn hÖ víi n−íc Nga chóng ta ®· cã thÓ ph¸t
héi chñ nghÜa ý vµ Thôy-sÜ tiÕn hµnh ë Lu-ga-n« (Thôy-sÜ) ngµy 27 ng«n c h Ý n h t h ø c h ¬ n)" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn
th¸ng ChÝn 1914; mét sè luËn ®iÓm trong luËn c−¬ng ®· ®−îc ®−a bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 14). B¶n tuyªn ng«n d−íi tiªu ®Ò "ChiÕn
vµo nghÞ quyÕt cña héi nghÞ. tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" d−íi ký tªn "Ban chÊp
Nh»m môc ®Ých phæ biÕn b¶n luËn c−¬ng mét çch réng r·i h¬n hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" ®· ®−îc
n÷a, ng−êi ta dù ®Þnh c«ng bè b¶n luËn c−¬ng Êy lµm nghÞ quyÕt cña ®¨ng lµm x· luËn trªn tê C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng
héi nghÞ BÐc-n¬ cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, in thµnh tê riªng. Do c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ― b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè
®ã, V. I. Lª-nin ®· viÕt lêi më ®Çu cho luËn c−¬ng. Nh−ng Ýt l©u sau, 33, ra ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914 (xem tËp nµy, tr. 15 - 26). ― 1.
ng−êi ta l¹i quyÕt ®Þnh kh«ng c«ng bè luËn c−¬ng ®ã mµ sÏ c«ng bè, 2
Ngµy 4 th¸ng T¸m 1914, ë Quèc héi §øc ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi
còng trªn danh nghÜa nhãm ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
®· cïng víi çc ®¹i biÓu t− s¶n biÓu quyÕt t¸n thµnh cÊp cho chÝnh
héi Nga, mét b¶n tuyªn ng«n víi tiªu ®Ò "ChiÕn tranh vµ phong trµo
phñ §øc hoµng 5 tû c«ng tr¸i chiÕn tranh, nh− vËy lµ t¸n thµnh chÝnh
d©n chñ - x· héi Nga". Lª-nin viÕt b¶n tuyªn ng«n nµy dùa trªn c¬ së
s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña Vin-hem II. Nh− ng−êi ta thÊy râ sau nµy,
b¶n luËn c−¬ng cña Ng−êi. "Chóng t«i ®· quyÕt ®Þnh, ― V. I. Lª-nin
viÕt cho V. A. Çc-pin-xki, ― thay b¶n luËn c−¬ng kh«ng ®−îc dÔ ®äc khi ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi th¶o luËn vÊn ®Ò nµy tr−íc phiªn häp
cho l¾m, b»ng çch ph¸t hµnh b¶n tuyªn ng«n göi kÌm theo ®©y" cña Quèc héi th× nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ ph¶n ®èi viÖc
(Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 10). ë cÊp cho chÝnh phñ ng©n s¸ch ®Ó tiÕn hµnh chiÕn tranh, nh−ng hä l¹i
cuèi b¶n sao tuyªn ng«n, hiÖn cßn gi÷ ®−îc ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng phôc tïng quyÕt ®Þnh cña ®a sè c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng ®oµn d©n
cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc chñ - x· héi vµ ®· biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch. Nh©n danh toµn thÓ
Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«, cã ghi: "P. S. Lêi ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi, H. Ha-d¬ ®äc mét b¶n tuyªn bè trong ®ã
kªu gäi nµy lµ do nhãm ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi nãi: "HiÖn nay chóng ta ®ang ®øng tr−íc mét sù thËt hiÓn nhiªn: chiÕn
Nga ë Xcan-®i-na-v¬ c«ng bè; hä thõa nhËn sù l·nh ®¹o cña Ban chÊp tranh. Nh÷ng nçi khñng khiÕp vÒ çc cuéc x©m l−îc thï ®Þch ®ang ®e
hµnh trung −¬ng, lÊy luËn c−¬ng cña héi nghÞ nh÷ng ng−êi d©n chñ - däa chóng ta. VÊn ®Ò chóng ta ph¶i biÓu quyÕt hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ
x· héi Nga ë §an-m¹ch lµm c¬ së vµ cã kh¶ n¨ng, th«ng qua mèi liªn t¸n thµnh chiÕn tranh hay lµ ph¶n ®èi chiÕn tranh; chóng ta ph¶i gi¶i
hÖ víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cã uy tÝn ë Nga, thÊy râ r»ng quyÕt vÊn ®Ò cÊp tiÒn cña cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ ®Êt n−íc". B¶n
luËn c−¬ng ®ã thùc sù nãi lªn ý kiÕn cña ®¶ng". tuyªn bè ®−îc kÕt thóc b»ng lêi cam kÕt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
Th¸ng M−êi 1914, khi b¶n tuyªn ng«n ®· ®−îc xÕp ch÷ thµnh tê in héi lµ "biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch cÇn thiÕt". ― 2.
riªng th× V. I. Lª-nin nhËn ®−îc tin ë Nga cho biÕt r»ng bé phËn ë 3
trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, §¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch Çc l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ çc ®¶ng bé ®Òu t¸n BØ gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh ngay tõ tr−íc khi næ ra cuéc
thµnh b¶n luËn c−¬ng. Ng−êi ta ®· quyÕt ®Þnh c«ng bè b¶n tuyªn chiÕn tranh. Ngµy 2 th¸ng T¸m 1914, phiªn häp cña Héi ®ång
ng«n trªn danh nghÜa Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n BØ, sau khi th¶o luËn vÊn ®Ò nguy c¬
chñ - x· héi Nga. V× ®óng vµo lóc ®ã th× xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng phôc håi chiÕn tranh, ®· th«ng qua quyÕt ®Þnh kh−íc tõ nh÷ng cuéc biÓu
l¹i C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· t×nh tuÇn hµnh ngoµi ®−êng phè, trong ®ã cã cuéc biÓu t×nh ®·
héi Nga ― b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ― nªn ng−êi ta ®· quyÕt ®Þnh ®−îc Ên ®Þnh vµo ngµy 3 th¸ng T¸m, vµ ñy nhiÖm cho çc nghÞ sÜ
kh«ng c«ng bè tuyªn ng«n thµnh tê riªng mµ sÏ c«ng bè ngay trong sè lµ ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch
®Çu cña tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi". B¸o tin vÒ quyÕt ®Þnh nµy, ngµy chiÕn tranh t¹i phiªn häp cña nghÞ viÖn. Ngµy h«m sau, ban l·nh
17 th¸ng M−êi 1914 Lª-nin viÕt cho V. A. Çc-pin-xki ë Gi¬-ne-v¬, n¬i ®¹o §¶ng c«ng nh©n BØ göi nh©n d©n mét b¶n hiÖu triÖu ®Çy tÝnh
sÏ xuÊt b¶n tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi": "§Õn thø hai chóng t«i sÏ göi chÊt s«-vanh, kªu gäi ñng hé chiÕn tranh. T¹i viÖn d©n biÓu, çc ®¶ng
viªn x· héi chñ nghÜa nhÊt trÝ biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn Bän d©n chñ - lËp hiÕn ®· r¸o riÕt chuÈn bÞ cho n−íc Nga tiÕn hµnh
tranh. L·nh tô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ chñ tÞch Côc chiÕn tranh. ñng hé v« ®iÒu kiÖn nh÷ng kÕ ho¹ch x©m l−îc cña chÝnh
quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ II £. Van-®Ðc-ven-®¬ tham gia phñ Nga hoµng, bän d©n chñ - lËp hiÕn hy väng ví bë nhê ë nh÷ng
chÝnh phñ BØ, gi÷ c−¬ng vÞ bé tr−ëng Bé t− ph¸p. ®¬n ®Æt hµng qu©n sù vµ cung cÊp hµng qu©n sù, hy väng cñng cè vÞ
Çc l·nh tô §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p còng thi hµnh mét trÝ cña giai cÊp t− s¶n vµ ®Ëp tan phong trµo çch m¹ng ë trong n−íc.
®−êng lèi nh− thÕ. Ngµy 2 th¸ng T¸m 1914, t¹i héi nghÞ ®¶ng ë Pa-ri, Khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu næ ra,
mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lµ bän d©n chñ - lËp hiÕn ®−a ra khÈu hiÖu: "ChiÕn tranh cho ®Õn th¾ng
£. Va-li-¨ng, ― ng−êi tr−íc ®©y ®· ®ßi tæ chøc tæng b·i c«ng ®Ó ®¸p lîi cuèi cïng!". N¨m 1915, khi qu©n ®éi cña chÝnh phñ Nga hoµng bÞ
l¹i cuéc chiÕn tranh do giai cÊp t− s¶n g©y ra, ― ®äc mét bµi diÔn v¨n thÊt b¹i ë ngoµi mÆt trËn, cßn ë trong n−íc, cuéc khñng ho¶ng çch
®Çy tÝnh chÊt s«-vanh cuång nhiÖt, tuyªn bè r»ng nÕu chiÕn tranh næ m¹ng trë nªn trÇm träng thªm, th× çc ®¹i biÓu d©n chñ - lËp hiÕn
ra th× "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh trong §u-ma nhµ n−íc do P. N. Mi-li-u-cèp ®øng ®Çu, ®· cïng víi
tr−íc tæ quèc,tr−íc nÒn céng hßa vµ çch m¹ng". Ngµy 4 th¸ng T¸m, çc ®¹i biÓu kh¸c cña giai cÊp t− s¶n vµ ®Þa chñ lËp thµnh khèi liªn
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· nhÊt trÝ biÓu quyÕt ë nghÞ viÖn t¸n minh "tiÕn bé" víi môc ®Ých ®Ò ra lµ: kh«ng ®Ó cho næ ra çch m¹ng,
thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh, t¸n thµnh thiÕt qu©n luËt vµ chÕ ®é duy tr× chÕ ®é qu©n chñ vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh "cho ®Õn th¾ng lîi
kiÓm duyÖt qu©n sù, v. v., tøc lµ t¸n thµnh cÊm b·i c«ng, héi häp, cuèi cïng". Bän d©n chñ - lËp hiÕn ®· r¸o riÕt tham gia vµo viÖc
v. v.. Cuèi th¸ng T¸m, nh÷ng ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa G. Ghe-®¬ thµnh lËp çc Uû ban c«ng nghiÖp - qu©n sù. ― 6.
vµ M. Xam-ba, vµ Ýt l©u sau, c¶ A. T«-ma, ®· tham gia chÝnh phñ ®Õ 7
ý muèn nãi tíi §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, §¶ng lao ®éng
quèc chñ nghÜa Ph¸p (Néi çc "phßng thñ quèc gia"). Trong çc bé x· héi chñ nghÜa nh©n d©n vµ Nhãm lao ®éng.
vµ çc c¬ quan tù qu¶n thµnh phè, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ― ®¶ng tiÓu t− s¶n ë
nh÷ng nhµ ho¹t ®éng l·nh ®¹o c«ng ®oµn còng b¾t ®Çu tÝch cùc gióp Nga; xuÊt hiÖn vµo cuèi 1901 - ®Çu 1902 do kÕt qu¶ cña sù hîp nhÊt
®ì giai cÊp t− s¶n tiÕn hµnh chiÕn tranh. ― 2. çc nhãm vµ tiÓu tæ d©n tóy kh¸c nhau ("Liªn minh nh÷ng ng−êi x·
4
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø héi chñ nghÜa - çch m¹ng", §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng,
2, t. 4, tr. 444. ― 5. v.v.). Quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ
mét sù pha trén cã tÝnh chÊt chiÕt trung nh÷ng t− t−ëng cña chñ
5
"NguyÖt san x· héi chñ nghÜa" ("Sozialistischen Monatshefte") ― t¹p
nghÜa d©n tóy vµ chñ nghÜa xÐt l¹i; hä m−u toan, theo çch nãi cña
chÝ, c¬ quan ng«n luËn chÝnh cña bän c¬ héi chñ nghÜa §øc vµ lµ mét
Lª-nin, v¸ vÝu "nh÷ng chç r¸ch cña chñ nghÜa d©n tóy" b»ng "nh÷ng
trong nh÷ng c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa xÐt l¹i quèc tÕ; xuÊt
m¶nh v¸ "phª ph¸n" hîp thêi trang c¬ héi chñ nghÜa ®èi víi chñ
b¶n ë BÐc-lanh tõ 1897 ®Õn 1933. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc
nghÜa M¸c" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,
chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. ― 5.
t. 11, tr. 357 - 358).
6
Bän d©n chñ - lËp hiÕn ― ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, ®¶ng Nh÷ng ng−êi lao ®éng x· héi chñ nghÜa nh©n d©n ― ®¶ng viªn
chñ chèt cña giai cÊp t− s¶n qu©n chñ - tù do chñ nghÜa ë Nga. §¶ng §¶ng lao ®éng x· héi chñ nghÜa nh©n d©n, mét ®¶ng tiÓu t− s¶n t¸ch
d©n chñ - lËp hiÕn ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng M−êi 1905; tham gia ra tõ çnh h÷u cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµo n¨m
®¶ng nµy cã çc ®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n, çc nhµ ho¹t ®éng héi 1906. Nh÷ng ng−êi lao ®éng x· héi chñ nghÜa nh©n d©n t¸n thµnh
®ång ®Þa ph−¬ng xuÊt th©n lµ ®Þa chñ vµ trÝ thøc t− s¶n. Çc nhµ liªn minh víi bän d©n chñ - lËp hiÕn. Lª-nin gäi hä lµ "nh÷ng ng−êi
ho¹t ®éng quan träng cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn lµ: P. N. Mi-li-u- d©n chñ - lËp hiÕn x· héi chñ nghÜa", "bän c¬ héi chñ nghÜa phi-li-
cèp, X. A. Mu-r«m-txÐp, V. A. Ma-cla-cèp, A. I. Sin-ga-rÐp, P. B. Xt¬- xtanh", "nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng"
ru-vª, Ph. I. R«-®i-tsÐp, v. v.. ng¶ nghiªng gi÷a bän d©n chñ - lËp hiÕn vµ bän x· héi chñ nghÜa -
çch m¹ng; ®ång thêi, Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng ®¶ng ®ã "kh«ng kh¸c ®iÓm tãm t¾t vÒ viÖc H. Gr©y-lÝch b¶o vÖ sù b¶o vÖ tæ quèc", "VÒ
mÊy so víi §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, bëi v× nã g¹t bá khái c−¬ng lÜnh nhiÖm vô cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong cuéc çch
c¶ chÕ ®é céng hßa lÉn yªu s¸ch vÒ toµn bé ruéng ®Êt" (Toµn tËp, m¹ng Nga", "M−u kÕ cña nh÷ng ng−êi s«-vanh - céng hßa",
tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 14, tr. 30). §øng ®Çu v. v.. ― 10.
®¶ng nµy lµ A. V. Pª-sª-kh«-nèp, N. Ph. An-nen-xki, V. A. Mi-a-c«- 11
"Bremer Bürger-Zeitung" ("B¸o c«ng d©n Brª-m¬") ― b¸o d©n chñ - x·
tin, v. v..
héi ra hµng ngµy, xuÊt b¶n tõ 1890 ®Õn 1919; tr−íc n¨m 1916, chÞu
Nhãm lao ®éng (ph¸i lao ®éng) ― nhãm nh÷ng ng−êi d©n chñ ¶nh h−ëng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Brª-m¬, vÒ sau,
tiÓu t− s¶n trong çc §u-ma nhµ n−íc, gåm nh÷ng n«ng d©n vµ trÝ chuyÓn vµo tay bän x· héi - s«-vanh. ― 10.
thøc theo khuynh h−íng d©n tóy. §¶ng ®oµn cña ph¸i lao ®éng 12
"Vorwärts" ("TiÕn lªn") ― b¸o ra hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn
®−îc thµnh lËp vµo th¸ng T− 1906, gåm çc ®¹i biÓu n«ng d©n trong
trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; theo quyÕt ®Þnh cña
§u-ma nhµ n−íc I. Trong §u-ma, ph¸i lao ®éng ng¶ nghiªng gi÷a
§¹i héi Han-l¬ cña ®¶ng, tê b¸o ®· xuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ n¨m
bän d©n chñ - lËp hiÕn vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi.
1891 mang tªn "Vorwärts. Berliner Volksblatt" ®Ó tiÕp tôc tê b¸o
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®a sè "Berliner Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n BÐc-lanh") ®· xuÊt b¶n tõ
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, lao ®éng x· héi chñ n¨m 1884. Trªn çc trang b¸o nµy, Ph. ¡ng-ghen ®· ®Êu tranh
nghÜa nh©n d©n vµ ph¸i lao ®éng ®· ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - chèng mäi biÓu hiÖn c¬ héi chñ nghÜa. Tõ nöa phÇn sau cña
s«-vanh. ― 6. nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, sau khi ¡ng-ghen mÊt, ban biªn tËp
8 cña b¸o "Vorwärts" ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh; sau
VÒ khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u", xem çc bµi cña V. I. Lª-nin "Héi
Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, b¸o nµy ®· tuyªn
nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga",
truyÒn chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt. XuÊt b¶n ë BÐc-lanh cho ®Õn
"Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u" vµ "Chó thÝch cña ban biªn
n¨m 1933. ― 11.
tËp tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" cho b¶n tuyªn ng«n vÒ chiÕn tranh
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi 13
Wiener "Arbeiter-Zeitung" ("B¸o c«ng nh©n" ë Viªn) ― b¸o ra hµng
Nga" (tËp nµy, tr. 197 - 205, 443 - 448 vµ 453 - 454). ― 7. ngµy, c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o.
Do V. ¸t-l¬ thµnh lËp ë Viªn n¨m 1889. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh
9
"Avanti!" ("TiÕn lªn!") ― b¸o ra hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn trung
−¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý; thµnh lËp håi th¸ng Ch¹p 1896 ë ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), b¸o nµy gi÷ lËp tr−êng x·
R«-ma. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi héi - s«-vanh. Lª-nin gäi b¸o nµy lµ b¸o cña "bän ph¶n béi chñ nghÜa
(1914 - 1918), tê b¸o theo lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa kh«ng triÖt ®Ó, x· héi ë Viªn" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,
kh«ng c¾t quan hÖ víi bän c¶i l−¬ng. N¨m 1926, tê b¸o bÞ chÝnh phñ t. 38, tr. 474). N¨m 1934, tê Wiener "Arbeiter-Zeitung" bÞ ®ãng cöa;
ph¸t-xÝt Mót-x«-li-ni ®ãng cöa, nh−ng tiÕp tôc xuÊt b¶n (kh«ng ®Òu) ë n¨m 1945, l¹i xuÊt b¶n víi danh nghÜa lµ c¬ quan ng«n luËn trung
n−íc ngoµi; tõ n¨m 1943, l¹i xuÊt b¶n ë ý. HiÖn nay, tê "Avanti!" lµ c¬ −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ¸o. ―11.
quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý. ― 10. 14
"Hamburger Echo" ("TiÕng vang H¨m-bua") ― b¸o ra hµng ngµy, c¬
10
"Volksrecht" ("D©n quyÒn") ― b¸o ra hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn quan ng«n luËn cña ®¶ng bé H¨m-bua §¶ng d©n chñ - x· héi §øc;
cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ; xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch tõ 1898 cho thµnh lËp n¨m 1875 víi tªn gäi lµ "Hamburg - Altonaer Volksblatt"
®Õn nay. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ("B¸o nh©n d©n H¨m-bua - An-t«-na"), tõ n¨m 1887 cho ®Õn nay,
(1914 - 1918), tê b¸o ®¨ng bµi cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· xuÊt b¶n víi tªn gäi lµ "Hamburger Echo". Trong nh÷ng n¨m chiÕn
héi çnh t¶. B¸o ®· ®¨ng nh÷ng bµi cña Lª-nin: "M−êi hai luËn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), gi÷ lËp tr−êng x·
héi - s«-vanh. Th¸ng Ba 1933, tê b¸o bÞ chÝnh phñ quèc x· ®ãng cöa. nh÷ng ng−êi ñng hé chiÕn tranh vµ sù hîp t¸c víi chÝnh phñ vµ giai cÊp
L¹i tiÕp tôc xuÊt b¶n vµo th¸ng T− 1946. ― 11. t− s¶n (B«-n«-mi, BÝt-x«-la-ti) ®· bÞ khai trõ ra khái ®¶ng. Tõ khi b¾t ®Çu
næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi cho ®Õn khi ý tham
15
"L'HumanitÐ" ("Nh©n ®¹o") ― b¸o ra hµng ngµy do Gi. Gi«-re-x¬
gia chiÕn tranh, §¶ng x· héi chñ nghÜa ý chèng l¹i chiÕn tranh, ®−a ra
thµnh lËp n¨m 1904, lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng x· héi chñ nghÜa
khÈu hiÖu: "Chèng chiÕn tranh, t¸n thµnh trung lËp!". Th¸ng Ch¹p 1914,
Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi
®¶ng ®· khai trõ nhãm ph¶n béi (Mót-x«-li-ni, v. v.), chóng b¶o vÖ
(1914 - 1918), tê b¸o n»m trong tay çnh cùc h÷u cña §¶ng x· héi
chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña giai cÊp t− s¶n vµ t¸n thµnh chiÕn
chñ nghÜa Ph¸p, gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh.
tranh. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý tiÕn hµnh héi nghÞ chung víi
N¨m 1918, ng−êi ®øng ®Çu tê b¸o vµ lµm gi¸m ®èc chÝnh trÞ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Thôy-sÜ ë Lu-ga-n« (1914), tÝch cùc tham
nã lµ M¸c-xen Ca-sanh, nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng gia çc cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van (1915) vµ
nh©n Ph¸p vµ quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920, b¸o lªn tiÕng ë Ki-en-tan (1916). Song vÒ c¬ b¶n, §¶ng x· héi chñ nghÜa ý ®øng trªn
chèng l¹i chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña chÝnh phñ Ph¸p ®· ®−a lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Th¸ng N¨m 1915, khi n−íc ý tham gia chiÕn tranh
lùc l−îng vò trang cña m×nh ®i chèng l¹i n−íc Céng hßa x«-viÕt. Tõ ®øng vÒ phÝa §ång minh th× §¶ng x· héi chñ nghÜa ý tõ bá cuéc ®Êu
th¸ng Ch¹p 1920, sau khi cã sù ph©n liÖt trong §¶ng x· héi chñ tranh chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ ®−a ra khÈu hiÖu: "Kh«ng
nghÜa Ph¸p vµ sau khi thµnh lËp §¶ng céng s¶n Ph¸p, tê b¸o trë tham gia chiÕn tranh mµ còng kh«ng ph¸ ho¹i chiÕn tranh"; thùc tÕ khÈu
thµnh C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng nµy. ― 11. hiÖu nµy cã nghÜa lµ ñng hé chiÕn tranh. ─ 13.
19
16
Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn lêi kªu gäi cña çc ®oµn ®¹i biÓu Ph¸p vµ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") — t¹p chÝ lý luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi
BØ trong Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa göi nh©n d©n §øc. Lêi kªu gäi §øc; xuÊt b¶n ë Stót-ga tõ 1883 ®Õn 1923. Tr−íc th¸ng M−êi 1917, chñ
®−îc c«ng bè trªn tê "L'HumanitÐ", sè 3794, ra ngµy 6 th¸ng ChÝn biªn t¹p chÝ lµ C. Cau-xky, vÒ sau lµ H. Cu-nèp. Mét sè t¸c phÈm cña
1914. Trong lêi kªu gäi ®ã, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ Ph¸p C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè trªn tê "Die Neue
buéc téi chÝnh phñ §øc lµ cã nh÷ng kú väng x©m l−îc, vµ buéi téi Zeit". ¡ng-ghen ®· chØ b¶o gióp ®ì ban biªn tËp vµ nhiÒu lÇn nghiªm
nh÷ng binh lÝnh §øc lµ cã nh÷ng hµnh ®éng man rî ë vïng chóng kh¾c phª ph¸n t¹p chÝ ®ã khi nã ®¨ng nh÷ng bµi xa rêi chñ nghÜa M¸c. Tõ
chiÕm ®ãng. Ngµy 10 th¸ng ChÝn, Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi nöa cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, sau khi Ph. ¡ng-ghen mÊt, t¹p chÝ b¾t
§øc cho ®¨ng trªn b¸o "Vorwärts", sè 247, mét bµi ph¶n ®èi lêi kªu gäi ®Çu ®¨ng mét çch cã hÖ thèng nh÷ng bµi cña bän xÐt l¹i, trong ®ã cã lo¹t
®ã. VÒ vÊn ®Ò nµy, trªn b¸o chÝ ®· diÔn ra mét cuéc luËn chiÕn gi÷a bµi cña E. BÐc-stanh: "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", më ®Çu cuéc
nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh Ph¸p vµ §øc, trong ®ã c¶ hai bªn ®Òu tiÕn qu©n cña bän xÐt l¹i chèng chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn
t×m çch biÖn hé cho viÖc chÝnh phñ n−íc hä tham gia chiÕn tranh vµ tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), t¹p chÝ nµy gi÷ lËp tr−êng
®æ téi cho chÝnh phñ çc n−íc kh¸c. ― 11. ph¸i gi÷a, thùc tÕ lµ ñng hé bän x· héi - s«-vanh. — 14.
20
17
Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ nh÷ng Tuyªn ng«n "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" lµ tµi
ng−êi b«n-sª-vÝch ë BÐc-n¬ (xem tËp nµy, tr. 1 - 8). ― 11. liÖu chÝnh thøc ®Çu tiªn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng
nh©n d©n chñ - x· héi Nga nãi lªn lËp tr−êng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch
18
Ngay tõ khi míi thµnh lËp (1892), trong néi bé §¶ng x· héi chñ ®èi víi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· b¾t ®Çu.
nghÜa ý ®· diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh t− t−ëng gay g¾t gi÷a hai Ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914, tuyªn ng«n ®−îc ®¨ng d−íi h×nh thøc
khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa vµ çch m¹ng, hai khuynh h−íng mét bµi x· luËn trong sè 33 tê C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña
nµy bÊt ®ång víi nhau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch vµ s¸ch l−îc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga — b¸o "Ng−êi d©n chñ - x·
®¶ng. N¨m 1912, t¹i ®¹i héi ë RÕt-gi-« - E-mi-li-a, d−íi søc héi", Ên hµnh 1500 b¶n. Tuyªn ng«n ®−îc phæ biÕn réng r·i
Ðp cña çnh t¶, nh÷ng ng−êi c¶i l−¬ng chñ nghÜa c«ng khai nhÊt ― ë Nga vµ ë n−íc ngoµi. Sè 33 b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", ®−îc
göi ®i cho çc ph©n bé b«n-sª-vÝch ë n−íc ngoµi vµ ë Nga, ®· gióp ®ì d©n cña chiÕn tranh, gi¶i thÝch cho c«ng nh©n thÊy râ sù thËt vÒ
rÊt nhiÒu cho çc ®¶ng bé ®Þa ph−¬ng vµ ®−îc dïng lµm kim chØ nam chiÕn tranh, ph¸t ®éng c«ng nh©n ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga
cho hµnh ®éng. §ång chÝ C«n-®ra-chi-Ðp, mét c«ng nh©n b«n-sª-vÝch hoµng, giai cÊp t− s¶n vµ bän ®Þa chñ. V× ho¹t ®éng çch m¹ng trong
Pª-tÐc-bua, ng−êi mµ trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®· tæ chøc ho¹t thêi gian chiÕn tranh, çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch bÞ truy tè tr−íc tßa ¸n
®éng bÊt hîp ph¸p ë mét trong nh÷ng khu phè cña thñ ®«, sau nµy vµ bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri. VÒ vÊn ®Ò nµy, xem bµi cña V. I. Lª-nin "Vô ¸n
®· viÕt trong tËp håi ký cña m×nh vÒ "Ên t−îng to lín" mµ sè 33 tê xö ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu
"Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· g©y cho çc ®¶ng bé b«n-sª-vÝch ë Pª-tÐc- g×?" (tËp nµy, tr. 206 - 216). ―22.
bua. B¶n tin Êy, ®ång chÝ C«n-®ra-chi-Ðp viÕt, ®Õn Pª-tÐc-bua vµo ®Çu
22
th¸ng M−êi mét, "®· ®em l¹i cho chóng t«i mét luång kh«ng khÝ míi Ch¼ng bao l©u sau khi chiÕn tranh næ ra, Ban chÊp hµnh b«n-sª-vÝch
m¸t r−îi, ®· cæ vò vµ ®éng viªn chóng t«i, ®· lµm cho tr¸i tim chóng Pª-tÐc-bua ®· ph¸t hµnh mét tê truyÒn ®¬n kªu gäi c«ng nh©n vµ
t«i ch¸y báng v× nh÷ng −íc väng kh«ng k×m nÐn ®−îc lµ muèn tiÕn xa binh sÜ tæ chøc nhau l¹i ®Ó ®Êu tranh chèng chiÕn tranh vµ chÕ ®é
h¬n n÷a, kh«ng chïn b−íc tr−íc bÊt cø mét çi g×… T«i cßn nhí r»ng chuyªn chÕ, víi nh÷ng khÈu hiÖu: "§¶ ®¶o chÕ ®é qu©n chñ chuyªn
chóng t«i ®· ®äc sè b¸o Êy tíi møc ®é lµ kh«ng cßn cã thÓ ®äc ®−îc chÕ!", "Chñ nghÜa x· héi mu«n n¨m!", "Céng hßa d©n chñ mu«n
n÷a, nã bÞ lÊm dÇu mì vµ r¸ch b−¬m nªn kh«ng lµm sao ®äc næi" n¨m!". §Õn th¸ng T¸m, Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua l¹i ra thªm mét lêi
("Biªn niªn ®á", 1922, sè 5, tr. 236). Víi tÝnh çch lµ v¨n kiÖn chÝnh thøc kªu gäi bÊt hîp ph¸p chèng chiÕn tranh, trong ®ã kªu gäi mäi ng−êi
tr×nh bµy lËp tr−êng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi tæ chøc nhau l¹i vµ chuÈn bÞ vò khÝ s½n sµng. ―22.
chiÕn tranh, tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng 23
nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc göi ®i cho Côc quèc tÕ x· héi chñ
§¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Stót-ga (§¹i héi VII cña Quèc tÕ II)
häp tõ 18 ®Õn 24 th¸ng T¸m 1907. Tham dù ®¹i héi cã 886 ®¹i biÓu ― ®¹i
nghÜa (c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc tÕ II) vµ mét sè tê b¸o x· héi chñ
nghÜa Anh, §øc, Ph¸p, Thôy-®iÓn, Thôy-sÜ. Ngµy 13 th¸ng M−êi mét diÖn cho çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ çc c«ng ®oµn. §¶ng c«ng nh©n
1914, tuyªn ng«n ®· ®−îc ®¨ng ― cã rót gän ®i chót Ýt ― trªn sè 265 d©n chñ - x· héi Nga cã 37 ®¹i biÓu dù ®¹i héi. §oµn ®¹i biÓu b«n-sª-
cña tê b¸o x· héi chñ nghÜa "La Sentinelle", b¸o nµy xuÊt b¶n ë Thôy- vÝch gåm cã V. I. Lª-nin, A. A. B«-g®a-nèp, I. P. G«n-®en-bÐc (Mª-scèp-
sÜ (ë S«-®¬-Ph«ng) vµ ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa. Theo xki), B. A. Knu-ni-an-tx¬, M. M. LÝt-vi-nèp, A. V. Lu-na-ts¸c-xki, N. A.
chØ thÞ cña V. I. Lª-nin, tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Xª-ma-sc«, M. Tx¬-kha-cai-a vµ nh÷ng ng−êi kh¸c.
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc göi ®Õn héi nghÞ §¹i héi xem xÐt çc vÊn ®Ò: 1) Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc trung lËp. cuéc xung ®ét quèc tÕ; 2) Nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc chÝnh
ë Nga, toµn v¨n b¶n tuyªn ng«n ®· ®−îc ®¨ng trªn tê b¸o b«n-sª- ®¶ng vµ çc c«ng ®oµn; 3) VÊn ®Ò thuéc ®Þa; 4) Sù nhËp c− vµ di c−
vÝch "TiÕng nãi v« s¶n", sè 1, do Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua cña §¶ng cña c«ng nh©n vµ 5) QuyÒn bÇu cö cña phô n÷.
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga xuÊt b¶n vµo th¸ng Hai 1915. Çc Trong thêi gian häp ®¹i héi, V. I. Lª-nin ®· lµm viÖc rÊt nhiÒu ®Ó ®oµn
luËn ®iÓm quan träng nhÊt vµ çc khÈu hiÖu cña ®¶ng nªu trong tuyªn kÕt çc lùc l−îng t¶ trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ, kiªn quyÕt
®Êu tranh chèng bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän xÐt l¹i. Nh÷ng cuéc héi
ng«n ®Òu ®−îc ph¶n ¸nh trong çc truyÒn ®¬n b«n-sª-vÝch ph¸t hµnh
nghÞ ― do V. I. Lª-nin tæ chøc ― víi çc ®¹i biÓu ph¸i t¶ (C. TsÐt-kin, R.
ë nhiÒu trung t©m c«ng nghiÖp lín ë Nga. ― 15.
Lóc-x¨m-bua, L. T−-sca, G. Lª-®ª-bua vµ nh÷ng ng−êi kh¸c) lµ b−íc ®Çu
21
Tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh, çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch trong §u-ma ®i tíi ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng trong phong trµo x· héi
nhµ n−íc IV lµ A. E. Ba-®a-Ðp, M. C. Mu-ra-nèp, G. I. Pª-t¬-rèp-xki, chñ nghÜa quèc tÕ trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc.
Ph. N. Xa-m«i-lèp vµ N. R. Sa-gèp ®· kiªn quyÕt ®Êu tranh b¶o C«ng viÖc chñ yÕu cña ®¹i héi tËp trung trong çc tiÓu ban; çc
vÖ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n. Thùc hµnh ®−êng lèi cña ®¶ng, hä tiÓu ban ®· so¹n çc dù th¶o nghÞ quyÕt ®Ó ®−a ra çc phiªn häp
cù tuyÖt kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh cho chÝnh toµn thÓ. V. I. Lª-nin ®· tham gia tiÓu ban nghiªn cøu vÊn ®Ò chñ
phñ Nga hoµng, tiÕn hµnh v¹ch trÇn tÝnh chÊt ®Õ quèc vµ ph¶n yÕu "Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ". Khi
th¶o luËn b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt do A. Bª-ben ®−a ra, V. I. Lª-nin ®· luËt c«ng nh©n vµ vÊn ®Ò n¹n thÊt nghiÖp; tiÓu ban so¹n th¶o çc
®Ò nghÞ mét sè ®iÓm söa ®æi vµ ®−îc çc ®¹i biÓu §¶ng d©n chñ - x· nghÞ quyÕt, trong ®ã cã nghÞ quyÕt vÒ sù thèng nhÊt x· héi chñ
héi Ba-lan ñng hé, do ®ã ®· lµm cho b¶n dù th¶o nµy ®−îc söa ®æi nghÜa, vÒ ¸n tö h×nh, vÒ PhÇn-lan, ¸c-hen-ti-na, Ba-t−, v. v.. Lª-nin
mét çch c¨n b¶n theo tinh thÇn chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. LuËn ®iÓm tham gia mét trong nh÷ng tiÓu ban chñ yÕu cña ®¹i héi: tiÓu ban vÒ
cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c hÕt søc quan träng sau ®©y ®· ®−îc ®−a vµo hîp t¸c hãa.
nghÞ quyÕt: “Trong tr−êng hîp mµ chiÕn tranh vÉn cø næ ra th× hä (giai Trong thêi gian häp ®¹i héi, nh»m môc ®Ých ®oµn kÕt nh÷ng
cÊp c«ng nh©n çc n−íc vµ ®¹i biÓu cña hä trong çc nghÞ viÖn ― B. T.) ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng trªn vò ®µi quèc tÕ, Lª-nin ®· tiÕn hµnh héi
ph¶i... cè g¾ng b»ng mäi ph−¬ng tiÖn lîi dông cuéc khñng ho¶ng kinh nghÞ víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ tham dù ®¹i héi.
tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y ra, ®Ó kÝch thÝch quÇn chóng nh©n Trong nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh chèng chiÕn tranh ― "Çc
d©n vµ ®Èy nhanh sù sôp ®æ cña sù thèng trÞ giai cÊp cña chñ nghÜa t− tßa ¸n träng tµi vµ gi¶i trõ qu©n bÞ", ®¹i héi ®· phª chuÈn nghÞ quyÕt
b¶n" ("Ng−êi v« s¶n", sè 17, ngµy 20 th¸ng M−êi 1907, tr. 6). cña §¹i héi Stót-ga (1907) "Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng cuéc
Sau nµy, V.I. Lª-nin ®· viÕt: "T«i nhí kü r»ng, tr−íc khi biªn tËp xung ®ét quèc tÕ" bao gåm mét sè ®iÓm söa ®æi do V. I. Lª-nin vµ R.
Lóc-x¨m-bua ®Ò xuÊt; nh÷ng ®iÓm söa ®æi nµy ®ßi hái nh÷ng ng−êi
lÇn cuèi cïng ®o¹n söa ®æi nµy, ®· diÔn ra nh÷ng cuéc th¶o luËn trùc
x· héi chñ nghÜa tÊt c¶ çc n−íc ph¶i lîi dông cuéc khñng ho¶ng
tiÕp vµ kÐo dµi gi÷a chóng t«i víi Bª-ben. B¶n s¬ th¶o ®· nãi trùc tiÕp
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y ra ®Ó lËt ®æ giai cÊp t− s¶n.
h¬n rÊt nhiÒu ®Õn viÖc cæ ®éng çch m¹ng vµ çc ho¹t ®éng çch NghÞ quyÕt cña §¹i héi C«-pen-ha-g¬ còng buéc çc ®¶ng x· héi chñ
m¹ng. Chóng t«i ®−a cho Bª-ben xem b¶n s¬ th¶o ®ã. Bª-ben tr¶ lêi lµ nghÜa vµ nh÷ng ®¹i biÓu cña hä trong çc nghÞ viÖn ph¶i ®ßi chÝnh
kh«ng t¸n thµnh b¶n ®ã, v× lµm nh− vËy th× ñy viªn c«ng tè sÏ gi¶i t¸n phñ n−íc m×nh gi¶m bít vò trang vµ gi¶i quyÕt nh÷ng cuéc xung
tæ chøc ®¶ng cña chóng ta, vµ khi ch−a cã g× nghiªm träng th× chóng ®ét gi÷a çc quèc gia th«ng qua tßa ¸n träng tµi; nghÞ quyÕt kªu gäi
t«i kh«ng chÊp nhËn ®−îc ®iÒu ®ã. Sau khi trao ®æi víi çc nhµ luËt c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc tæ chøc nh÷ng cuéc ph¶n kh¸ng chèng l¹i
häc chuyªn nghiÖp vµ sau nhiÒu lÇn söa l¹i v¨n b¶n ®Ó cã thÓ vÉn thÓ nguy c¬ chiÕn tranh. ― 23.
hiÖn ®−îc còng t− t−ëng ®ã d−íi h×nh thøc hîp ph¸p, chóng t«i ®·
t×m ®−îc mét c«ng thøc cuèi cïng mµ Bª-ben ®· ®ång ý" (Toµn tËp,
25
§¹i héi Ba-l¬ ― §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ bÊt th−êng, häp ë
Ba-l¬ trong nh÷ng ngµy 24 - 25 th¸ng M−êi mét 1912. §¹i héi ®−îc
tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 30, tr. 238).
triÖu tËp ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Êu tranh chèng nguy c¬ ®ang tiÕn
ViÖc th«ng qua nghÞ quyÕt "Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng cuéc
®Õn cña mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi; sau khi næ
xung ®ét quèc tÕ" lµ mét th¾ng lîi hÕt søc to lín cña çnh çch m¹ng ra cuéc chiÕn tranh Ban-c¨ng thø nhÊt th× mèi nguy c¬ nµy ®· ngµy
®èi víi bän c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cµng t¨ng lªn. Cã 555 ®¹i biÓu tham dù ®¹i héi. Ban chÊp hµnh
(xem çc bµi cña V. I. Lª-nin "§¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Stót- trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cö ®i 6 ®¹i biÓu.
ga", Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 16, tr. H«m khai m¹c ®¹i héi, mét cuéc biÓu t×nh chèng chiÕn tranh cã rÊt
83 - 91, 97 - 109). ― 23. ®«ng ng−êi tham gia vµ mét cuéc mÝt-tinh quèc tÕ ph¶n ®èi chiÕn
24 tranh, ®· ®−îc tiÕn hµnh.
§¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë C«-pen-ha-g¬ (§¹i héi VIII cña
Ngµy 25 th¸ng M−êi mét, ®¹i héi ®· nhÊt trÝ th«ng qua tuyªn
Quèc tÕ II) häp tõ 28 th¸ng T¸m ®Õn 3 th¸ng ChÝn 1910. Tham dù
ng«n vÒ chiÕn tranh. Tuyªn ng«n b¸o tr−íc cho nh©n d©n phßng
®¹i héi cã 896 ®¹i biÓu. §¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
ngõa nguy c¬ mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi s¾p næ ra. Trong tuyªn
x· héi Nga t¹i ®¹i héi gåm cã V. I. Lª-nin, G. V. Plª-kha-nèp, A. ng«n cã viÕt: "BÊt kú lóc nµo, çc d©n téc lín ë ch©u ¢u còng cã thÓ
M. C«n-l«n-tai, A. V. Lu-na-ts¸c-xki vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. N¨m x«ng vµo cÊu xÐ lÉn nhau, bÊt kú çi cí nhá nhÊt nµo vÒ bÊt kú mét
tiÓu ban ®· ®−îc thµnh lËp ®Ó th¶o luËn s¬ bé vµ so¹n th¶o çc lîi Ých d©n téc nµo còng ®Òu kh«ng thÓ biÖn hé cho mét träng téi
nghÞ quyÕt, ®ã lµ: tiÓu ban vÒ hîp t¸c hãa; tiÓu ban vÒ c«ng ®oµn, nh− thÕ ®èi víi nh©n lo¹i vµ lý trÝ... ThËt lµ ®iªn cuång nÕu çc chÝnh
®oµn kÕt quèc tÕ vµ sù thèng nhÊt cña phong trµo c«ng ®oµn phñ kh«ng hiÓu r»ng chØ mét ý nghÜ vÒ sù qu¸i gë cña cuéc chiÕn
ë ¸o; tiÓu ban vÒ ®Êu tranh chèng chiÕn tranh; tiÓu ban vÒ tranh thÕ giíi còng nhÊt ®Þnh sÏ g©y ra sù bÊt b×nh vµ lßng
c¨m phÉn cña giai cÊp c«ng nh©n. B¾n giÕt lÉn nhau v× lîi nhuËn ý cã: Gi. Xe-ra-ti, C. L¸t-xa-ri, O. Moãc-ga-ri, Ph. Tu-ra-ti, §. M«-®i-
cña bän t− b¶n, v× sù hiÕu danh cña çc triÒu ®¹i, ®Ó thùc hiÖn li-a-ni, A. Ba-la-ba-n«-va, v. v.; vÒ phÝa Thôy-sÜ cã: R. Grim P. P¬-
nh÷ng hiÖp −íc ngo¹i giao bÝ mËt, giai cÊp v« s¶n coi viÖc b¾n phluy-g¬ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. §©y lµ héi nghÞ ®Çu tiªn cña nh÷ng
giÕt nµy lµ mét téi ¸c" (xem Außerordentlicher Internationaler ng−êi x· héi chñ nghÜa trong thêi kú chiÕn tranh, lµ m−u toan t×m
Sozialistenkongreß zu Basel am 24. und 25. November 1912". Berlin, çch kh«i phôc l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ quèc tÕ.
1912, S. 23, 26). §Ó giíi thiÖu cho çc ®¹i biÓu biÕt lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi
Tuyªn ng«n v¹ch ra nh÷ng môc ®Ých ¨n c−íp cña chiÕn tranh mµ b«n-sª-vÝch ®èi víi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, nh÷ng luËn
bän ®Õ quèc ®ang chuÈn bÞ, ®ång thêi kªu gäi c«ng nh©n tÊt c¶ çc c−¬ng cña Lª-nin vÒ chiÕn tranh ®· ®−îc göi ®Õn héi nghÞ th«ng qua
n−íc ®Êu tranh kiªn quyÕt v× hßa b×nh, chèng l¹i nguy c¬ chiÕn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ. Mét sè luËn ®iÓm trong çc
tranh, "lÊy søc m¹nh cña sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n ®èi luËn c−¬ng ®ã ®· ®−îc ®−a vµo nghÞ quyÕt cña héi nghÞ.
lËp l¹i chñ nghÜa ®Õ quèc cña bän t− b¶n". NÕu x¶y ra chiÕn tranh ®Õ Héi nghÞ v¹ch ra r»ng chiÕn tranh thÕ giíi, "hËu qu¶ cña chÝnh
quèc chñ nghÜa, tuyªn ng«n ®Ò nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña çc c−¬ng quèc lín" lµ "cuéc ®Êu tranh
lîi dông cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, do chiÕn tranh g©y cña bän t− b¶n ®Ó chiÕm thªm thÞ tr−êng míi ë çc n−íc kh¸c... lµ
ra, ®Ó ®Êu tranh cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.
m−u toan téi lçi ®Þnh thñ tiªu phong trµo cña giai cÊp v« s¶n vµ
T¹i ®¹i héi, çc l·nh tô cña Quèc tÕ II (Cau-xky, Van-®Ðc-ven-®¬,
phong trµo d©n chñ - x· héi". NghÞ quyÕt còng chØ râ r»ng "mét sè
v. v.) ®· biÓu quyÕt t¸n thµnh th«ng qua tuyªn ng«n chèng chiÕn
ph¸i trong giai cÊp c«ng nh©n ®· bÞ ¶nh h−ëng cña nh÷ng xu h−íng
tranh. Nh−ng ngay khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa b¾t ®Çu
s«-vanh", r»ng nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lµ b¶o vÖ
næ ra th× hä ®· quªn b½ng tuyªn ng«n Ba-l¬ còng nh− nh÷ng quyÕt
nguyªn t¾c thèng nhÊt cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. Nh−ng héi nghÞ
®Þnh kh¸c vÒ viÖc ®Êu tranh chèng chiÕn tranh cña çc ®¹i héi x· héi
chñ nghÜa quèc tÕ vµ ®øng vÒ phÝa çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa kh«ng ñng hé nh÷ng khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch vÒ viÖc biÕn chiÕn tranh
n−íc hä. ― 23. ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn, vÒ sù thÊt b¹i cña chÝnh phñ
"n−íc m×nh" trong chiÕn tranh; kh«ng t¸n thµnh kiªn quyÕt ®o¹n
26
Buæi thuyÕt tr×nh cña G. V. Plª-kha-nèp "VÒ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi tuyÖt víi bän x· héi - s«-vanh. Héi nghÞ chØ giíi h¹n ë chç kªu gäi
x· héi chñ nghÜa ®èi víi chiÕn tranh", tiÕn hµnh ngµy 28 th¸ng ChÝn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®Êu tranh b»ng mäi ph−¬ng tiÖn
(11 th¸ng M−êi) 1914 ë L«-da-n¬, lµ do nhãm men-sª-vÝch ®Þa kh«ng ®Ó cho chiÕn tranh tiÕp tôc lan réng h¬n n÷a ra çc n−íc kh¸c;
ph−¬ng tæ chøc. ®Ò nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc trung lËp kªu gäi
Trong çc cuéc th¶o luËn vÒ b¶n thuyÕt tr×nh cña G. V. Plª-kha- chÝnh phñ n−íc hä "lµm sao ®Ó cã thÓ më ®−îc nh÷ng cuéc ®µm
nèp chØ cã mçi mét m×nh V. I. Lª-nin ph¸t biÓu. Bµi t−êng thuËt vÒ ph¸n ngo¹i giao gi÷a çc n−íc tham chiÕn nh»m môc ®Ých chÊm døt
cuéc häp, vÒ b¶n b¸o ço cña Plª-kha-nèp vµ lêi ph¸t biÓu cña Lª- ®−îc cuéc tµn s¸t v« nh©n ®¹o trong mét thêi gian ng¾n nhÊt". Héi
nin ®· ®−îc ®¨ng trªn tê b¸o men-sª-vÝch "TiÕng nãi", sè 31, 32 vµ nghÞ ñy nhiÖm Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ cïng víi
33, ra ngµy 18, 20 vµ 21 th¸ng M−êi 1914 theo b¶n ghi chÐp cña çc ñy viªn Ban l·nh ®¹o §¶ng x· héi chñ nghÜa ý tæ chøc triÖu tËp
phãng viªn b¸o ®ã, d−íi ký tªn "I. C.". ®¹i héi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc trung lËp ®Ó th¶o
HiÖn cßn gi÷ ®−îc nh÷ng b¶n ghi chÐp cña V. I. Lª-nin vÒ b¶n luËn t×nh h×nh quèc tÕ. ― 27.
thuyÕt tr×nh vµ lêi kÕt luËn cña G. V. Plª-kha-nèp, còng nh− nh÷ng
28
ghi chÐp cña Lª-nin ®Ó ph¸t biÓu vÒ b¶n thuyÕt tr×nh cña Plª-kha- Cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña C. Cau-xky "Die Sozialdemokratie im
nèp (xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 124 - 131). ― 27. Kriege" ("Phong trµo d©n chñ - x· héi trong thêi gian chiÕn tranh") ®¨ng
trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit", sè 1, ra ngµy 2 th¸ng M−êi 1914. ― 28.
27
"NghÞ quyÕt Lu-ga-n«" ― nghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ liªn
29
tÞch cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý vµ Thôy-sÜ, häp ngµy 27 §¶ng d©n chñ - x· héi XÐc-bi-a ®−îc thµnh lËp n¨m 1903. Ngay tõ
th¸ng ChÝn 1914 ë Lu-ga-n« (Thôy-sÜ). Tham gia héi nghÞ, vÒ phÝa khi míi thµnh lËp ®¶ng, çnh çch m¹ng trong ®¶ng, do R. §ra-g«-
vi-ts¬ vµ §. Tu-tx¬-vi-ts¬ ®øng ®Çu, ®· ®Êu tranh chèng bän c¬ héi çc n−íc ngoµi", trong ®ã t¸c gi¶ nãi lªn mét çch dÌ dÆt ý nghÜ cho r»ng
chñ nghÜa. §¶ng d©n chñ - x· héi XÐc-bi-a tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng c«ng nh©n §øc vµ Ph¸p ®· bÞ l«i cuèn vµo chiÕn tranh ngoµi ý muèn
giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh vµ nh÷ng ý ®å x©m l−îc cña chñ nghÜa ®Õ cña hä. Do ®ã, viªn t−íng chØ huy khu Bran-®en-buèc lµ Ph«n KÐt-xen
quèc quèc tÕ ®èi víi vïng Ban-c¨ng. §¶ng ®Ò x−íng viÖc triÖu tËp ®· ®ãng cöa tê b¸o "Vorwärts". Ban biªn tËp tê b¸o (H. Ha-d¬ vµ R. Phi-
héi nghÞ çc ®¶ng d©n chñ - x· héi çc n−íc vïng Ban-c¨ng häp vµo s¬) xin bá lÖnh cÊm. KÐt-xen ®ång ý, nh−ng víi ®iÒu kiÖn lµ tê
n¨m 1909. Khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu "Vorwärts" "th«i kh«ng ®Ò cËp ®Õn çc ®Ò tµi c¨m thï giai cÊp vµ ®Êu
næ ra, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi XÐc-bi-a gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ tranh giai cÊp n÷a". Ban biªn tËp chÊp nhËn ®iÒu kiÖn Êy. Ngµy 1 th¸ng
chñ nghÜa, çc ®¹i biÓu cña ®¶ng ë trong nghÞ viÖn ®· biÓu quyÕt M−êi, tê "Vorwärts" l¹i ph¸t hµnh, vµ ë ngay trang ®Çu ®¨ng lÖnh cña
chèng ng©n s¸ch chiÕn tranh. t−íng KÐt-xen hñy bá lÖnh ®ãng cöa tê b¸o. ― 35.
Th¸ng T− 1919, theo s¸ng kiÕn cña §¶ng d©n chñ - x· héi XÐc-bi-a, 33
Bµi "T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa" ®¨ng trªn
ë Ben-gr¸t ®· triÖu tËp ®¹i héi thèng nhÊt cña çc ®¶ng d©n chñ - x· b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 33, ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914.
héi Nam-t−; ®¹i héi nµy ®· hîp nhÊt çc ®¶ng ®ã (trõ nh÷ng ng−êi "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ― b¸o bÊt hîp ph¸p, C¬ quan ng«n
d©n chñ - x· héi Xl«-ven) thµnh mét ®¶ng thèng nhÊt: §¶ng c«ng luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; xuÊt b¶n
nh©n x· héi chñ nghÜa Nam-t− (céng s¶n). §¹i héi ®· th«ng qua nghÞ tõ th¸ng Hai 1908 ®Õn th¸ng Giªng 1917. Sau nh÷ng lÇn thÊt b¹i
quyÕt vÒ viÖc ®¶ng míi nµy gia nhËp Quèc tÕ III, Quèc tÕ céng s¶n. trong viÖc thö t×m çch xuÊt b¶n sè 1 cña tê b¸o ë Nga, ng−êi ta
― 29. chuyÓn viÖc xuÊt b¶n b¸o nµy ra n−íc ngoµi; çc sè 2 - 32 (th¸ng Hai
30
ThuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "Giai cÊp v« s¶n vµ chiÕn tranh" do V. I. Lª-nin 1909 - th¸ng Ch¹p 1913) xuÊt b¶n ë Pa-ri, çc sè 33 - 58 (th¸ng M−êi
tr×nh bµy ë L«-da-n¬ ngµy 1 (14) th¸ng M−êi 1914, hai ngµy sau khi mét 1914 - th¸ng Giªng 1917) ― ë Gi¬-ne-v¬. TÊt c¶ ra ®−îc 58 sè,
G. V. Plª-kha-nèp tr×nh bµy ë thµnh phè nµy b¶n thuyÕt tr×nh b¶o vÖ trong ®ã cã 5 sè cã phô tr−¬ng. Tõ th¸ng Ch¹p 1911, V. I. Lª-nin lµm
lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña çc l·nh tô çc ®¶ng d©n chñ - x· héi chñ biªn tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi". B¸o ®· ®¨ng h¬n 80 bµi vµ bót
çc n−íc tham chiÕn n»m trong khèi ®ång minh Anh - Ph¸p. B¶n ký cña Lª-nin.
thuyÕt tr×nh cña Lª-nin kh«ng cßn gi÷ ®−îc, do ®ã trong tËp nµy còng Trong nh÷ng n¨m ®en tèi d−íi chÕ ®é ph¶n ®éng vµ trong thêi
kú cã cao trµo çch m¹ng míi, tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" cã mét ý
nh− trong çc xuÊt b¶n phÈm tr−íc ®©y, b¶n thuyÕt tr×nh ®· ®−îc
nghÜa rÊt lín trong cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch
c«ng bè theo b¶n ghi cña phãng viªn b¸o "TiÕng nãi". Trong b¶n tin vÒ
chèng ph¸i thñ tiªu, ph¸i T¬-rèt-xki, ph¸i triÖu håi nh»m duy tr×
buæi thuyÕt tr×nh nµy, ®¨ng trªn çc sè 37 vµ 38 b¸o "TiÕng nãi" ngµy
®¶ng m¸c-xÝt bÊt hîp ph¸p, cñng cè sù thèng nhÊt cña ®¶ng, t¨ng
25 vµ 27 th¸ng M−êi 1914, d−íi ký tªn "I. C.", cã nªu r»ng "buæi b¸o
c−êng mèi liªn hÖ cña ®¶ng víi quÇn chóng.
ço cña Lª-nin cã rÊt ®«ng ng−êi dù".
Sau sè 32, ra ngµy 15 (28) th¸ng Ch¹p 1913, viÖc xuÊt b¶n tê
Ngµy h«m sau, 2 (15) th¸ng M−êi, V. I. Lª-nin tr×nh bµy ë Gi¬-
"Ng−êi d©n chñ - x· héi" t¹m thêi ph¶i ®×nh l¹i vµ tiÕp tôc xuÊt
ne-v¬ b¶n thuyÕt tr×nh "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi".
b¶n trë l¹i trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
V¨n b¶n b¶n thuyÕt tr×nh nµy còng kh«ng cßn gi÷ ®−îc. H×nh nh−
giíi. Ngay sau khi ®Õn Thôy-sÜ vµo th¸ng ChÝn 1914, V. I. Lª-nin
trong b¶n thuyÕt tr×nh nµy, V. I. Lª-nin sö dông nh÷ng tµi liÖu mµ
triÓn khai mét khèi l−îng c«ng viÖc to lín nh»m kh«i phôc viÖc
Ng−êi ®· thu thËp ®−îc ®Ó so¹n cuèn "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ xuÊt b¶n tê C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng ― b¸o
nghÜa x· héi ch©u ¢u" (xem tËp nµy, tr. 460 - 468). ―30. "Ng−êi d©n chñ - x· héi". Ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914, sè b¸o
31
Ph. ¡ng-ghen. "Chñ nghÜa x· héi ë §øc" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng- th−êng kú (sè 33) ®−îc ph¸t hµnh. MÆc dÇu nh÷ng khã kh¨n cña
ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 245). ― 35. thêi chiÕn, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vÉn ra ®−îc ®Òu ®Æn.
Lª-nin l·nh ®¹o mäi c«ng viÖc xuÊt b¶n b¸o, quy ®Þnh néi dung
32
Ngµy 27 th¸ng ChÝn 1914, tê "Vorwärts", C¬ quan ng«n luËn trung cña tõng sè, hiÖu ®Ýnh çc tµi liÖu, phô tr¸ch çc vÊn ®Ò tr×nh bµy
−¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, ®· ®¨ng bµi "N−íc §øc vµ vµ Ên hµnh tê b¸o.
34
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, tê §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh thµnh lËp n¨m 1911 ë Man-se-xt¬ do kÕt
"Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®ãng mét vai trß xuÊt s¾c trong cuéc ®Êu qu¶ cña sù hîp nhÊt §¶ng d©n chñ - x· héi víi çc nhãm x· héi chñ
tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ, chñ nghÜa d©n téc vµ chñ nghÜa nghÜa kh¸c. §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh tiÕn hµnh cæ ®éng theo tinh
s«-vanh, trong viÖc tuyªn truyÒn çc khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch, trong viÖc thÇn t− t−ëng chñ nghÜa M¸c vµ lµ ®¶ng "kh«ng ph¶i lµ mét ®¶ng c¬
ph¸t ®éng giai cÊp c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng ®Êu tranh héi chñ nghÜa, thËt sù ®éc lËp ®èi víi ph¸i tù do" (V. I. Lª-nin Toµn
chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ nh÷ng kÎ cæ vò cuéc chiÕn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 23, tr. 434).
tranh ®ã, chèng chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chñ nghÜa t− b¶n. Tê "Ng−êi Nh−ng do ®¶ng cã Ýt ®¶ng viªn vµ mèi liªn hÖ víi quÇn chóng cßn
d©n chñ - x· héi" ®· lµm s¸ng tá tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt yÕu nªn phÇn nµo mang tÝnh chÊt biÖt ph¸i.
cña phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng, v¹ch râ nh÷ng môc tiªu ®Õ Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918),
quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh, v¹ch trÇn nh÷ng c©u nãi gi¶ nh©n gi¶ trong ®¶ng ®· diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a xu h−íng quèc
nghÜa vµ nh÷ng hµnh ®éng c¬ héi chñ nghÜa cña bän x· héi - s«-vanh vµ tÕ chñ nghÜa (U. Gan-la-x¬, A. In-cpin, Gi.Ma-clin, Ph. Rèt-stanh vµ
bän ph¸i gi÷a, chØ ra nh÷ng con ®−êng ®Êu tranh çch m¹ng duy nhÊt nh÷ng ng−êi kh¸c) vµ xu h−íng x· héi - s«-vanh do H. Hen-®man cÇm
®óng ®¾n cña giai cÊp v« s¶n trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ ®Çu. Trong néi bé xu h−íng quèc tÕ chñ nghÜa cã nh÷ng phÇn tö kh«ng
nghÜa. Trªn çc trang b¸o ®ã ®· ®¨ng bµi cña V. I. Lª-nin "Bµn vÒ khÈu triÖt ®Ó, hä ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i gi÷a trong nhiÒu vÊn ®Ò. Th¸ng
hiÖu Liªn bang ch©u ¢u", trong ®ã, lÇn ®Çu tiªn Ng−êi tr×nh bµy kÕt Hai 1916, nhãm çc nhµ ho¹t ®éng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh
luËn vÒ kh¶ n¨ng th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi tho¹t tiªn ë mét n−íc thµnh lËp b¸o "The Call" ("Lêi kªu gäi"); tê b¸o nµy ®· ®ãng mét vai trß
riªng biÖt. ViÖc truyÒn b¸ tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ë Nga, viÖc in l¹i quan träng trong viÖc ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa. Héi
nh÷ng bµi quan träng nhÊt cña b¸o ®ã trªn çc tê b¸o b«n-sª-vÝch ë nghÞ hµng n¨m cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh häp håi th¸ng T− 1916 ë
®Þa ph−¬ng, ®· gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc chÝnh trÞ, gi¸o dôc chñ X«n-phoãc ®· lªn ¸n lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña Hen-®man vµ
nghÜa quèc tÕ cho giai cÊp v« s¶n Nga, chuÈn bÞ cho quÇn chóng tham nh÷ng kÎ theo y, vµ thÕ lµ bän nµy ra khái ®¶ng.
gia çch m¹ng. §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh ®· chµo mõng cuéc Çch m¹ng x·
Tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®ãng mét vai trß to lín trong sù nghiÖp héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. Çc ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ
®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - nghÜa Anh ®· ®ãng mét vai trß to lín trong phong trµo cña nh©n
x· héi quèc tÕ. Kh¾c phôc mäi trë ng¹i do t×nh h×nh chiÕn tranh t¹o ra, d©n lao ®éng Anh b¶o vÖ n−íc Nga x«-viÕt chèng l¹i sù can thiÖp
tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· ®−îc l−u hµnh ë nhiÒu n−íc. ViÖc quyªn cña n−íc ngoµi. N¨m 1919, ®a sè çc tæ chøc ®¶ng ë çc ®Þa ph−¬ng
gãp tiÒn vµ nh÷ng buæi d¹ héi mõng ngµy ra sè 50 vµ nh÷ng lêi chµo (98 trªn 4) ®· t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n.
mõng ban biªn tËp tõ Pa-ri, Lu©n-®«n, Ly-«ng, Xuy-rÝch, Gi¬-ne-v¬, L«- §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh cïng víi Nhãm thèng nhÊt céng s¶n
da-n¬, BÐc-n¬, S«-®¬-Ph«n, C«-pen-ha-g¬, Si-ca-g«, Tu-lu-d¬, Giª-n¬, ®· ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc thµnh lËp §¶ng céng s¶n Anh. T¹i
Niu-oãc, Khri-xti-a-ni-a (¤-xl«), Xtèc-kh«n, Gl¸t-g« vµ çc thµnh phè ®¹i héi thèng nhÊt lÇn thø nhÊt häp vµo n¨m 1920, tuyÖt ®¹i ®a sè
kh¸c göi ®Õn, — lµ nh÷ng b»ng chøng nãi lªn tÝnh chÊt phæ biÕn réng çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh ®· gia nhËp
r·i vµ ¶nh h−ëng cña tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi". §¶ng céng s¶n. — 42.
§¸nh gi¸ cao c«ng lao cña tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" trong
35
thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, V. I. Lª-nin vÒ sau viÕt r»ng §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh (Independent Labour Party) — tæ
"mét c«ng nh©n gi¸c ngé kh«ng thÓ kh«ng nghiªn cøu nh÷ng bµi chøc c¶i l−¬ng chñ nghÜa, do nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc "c«ng liªn
®¨ng trªn b¸o ®ã nÕu muèn hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña míi" thµnh lËp n¨m 1893 trong ®iÒu kiÖn cuéc ®Êu tranh b·i c«ng
nh÷ng t− t−ëng vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa quèc tÕ vµ th¾ng ®ang diÔn ra s«i næi vµ phong trµo ®Êu tranh cho sù ®éc lËp cña
lîi ®Çu tiªn cña cuéc çch m¹ng ®ã, th¾ng lîi ngµy 25 th¸ng M−êi giai cÊp c«ng nh©n Anh ®èi víi çc ®¶ng t− s¶n, ®ang ®−îc t¨ng
1917" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, c−êng. Tham gia §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh cã çc ®oµn viªn çc
t. 36, tr. 155 - 156). — 41. "c«ng liªn míi" vµ nhiÒu c«ng ®oµn cò, çc ®¹i biÓu cña trÝ thøc
39
vµ cña giai cÊp tiÓu t− s¶n chÞu ¶nh h−ëng cña ph¸i Pha-biªng. §øng "TiÕng nãi" — b¸o ra hµng ngµy cña bän men-sª-vÝch; xuÊt b¶n ë
®Çu ®¶ng lµ Kª-r¬ H¸c-®i. Pa-ri tõ th¸ng ChÝn 1914 ®Õn th¸ng Giªng 1915. Gi÷ vai trß l·nh
Ngay tõ khi míi b¾t ®Çu thµnh lËp, §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh ®¹o trong tê b¸o lµ L. T¬-rèt-xki. 5 sè ®Çu ra d−íi tªn gäi "TiÕng
®· gi÷ lËp tr−êng t− s¶n - c¶i l−¬ng chñ nghÜa, ®· chó ý chñ yÕu lµ nãi cña chóng ta". B¸o gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Trong nh÷ng
h×nh thøc ®Êu tranh nghÞ tr−êng vµ nh÷ng sù cÊu kÕt nghÞ tr−êng ngµy ®Çu cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, b¸o
víi ®¶ng tù do chñ nghÜa. Khi nhËn ®Þnh §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, "TiÕng nãi" ®· ®¨ng nh÷ng bµi cña L. M¸c-tèp chèng bän x· héi -
Lª-nin viÕt r»ng ®¶ng ®ã "trªn thùc tÕ l¹i lµ mét ®¶ng c¬ héi lu«n s«-vanh. V. I. Lª-nin cã ý kiÕn nhËn xÐt tèt vÒ ho¹t ®éng cña b¸o
lu«n phô thuéc vµo giai cÊp t− s¶n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt trong chÝnh thêi gian nµy. Sau khi M¸c-tèp quay sang phÝa h÷u
b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 39, tr. 103). th× tê b¸o ngµy cµng bªnh vùc bän x· héi - s«-vanh, thÝch "thèng
Khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi míi b¾t ®Çu, nhÊt víi bän x· héi - s«-vanh h¬n lµ gÇn gòi víi nh÷ng ng−êi thï
§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp ®· ra tuyªn ng«n ph¶n ®èi chiÕn tranh, ®Þch kh«ng khoan nh−îng víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh" (tËp
song ch¼ng bao l©u sau, nã theo lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. — 42. nµy, tr. 142). Tõ th¸ng Giªng 1915, tê "Lêi nãi cña chóng ta" ®·
36
®−îc xuÊt b¶n thay cho tê "TiÕng nãi". — 48.
Khi chiÕn tranh b¾t ®Çu næ ra, bé phËn ñy viªn Ban chÊp hµnh çc tæ
40
chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®ãng Bµi "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu sö, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa
trô së ë Pa-ri vµ bé phËn ®¶ng viªn chi bé b«n-sª-vÝch Pa-ri — N. M¸c)" V. I. Lª-nin viÕt cho cuèn Tõ ®iÓn b¸ch khoa Gra-n¸t hÕt søc
I.Xa-p«-gi¬-cèp (Cu-d¬-nª-txèp), A. V. BrÝt-man (An-t«-nèp), v. v., næi tiÕng ë Nga lóc bÊy giê. Trong lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n bµi
cïng víi nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nµy thµnh s¸ch riªng n¨m 1918, Lª-nin, theo trÝ nhí, chØ ra r»ng
nghÜa - çch m¹ng ®· ra mét b¶n tuyªn bè nh©n danh "nh÷ng chiÕn Ng−êi viÕt bµi nµy vµo n¨m 1913. Sù thËt th× Ng−êi b¾t tay viÕt bµi
sÜ céng hßa Nga" ®¨ng trªn b¸o chÝ Ph¸p råi lªn ®−êng ra mÆt trËn. nµy vµo mïa xu©n 1914 ë P«-r«-nin; song v× hÕt søc bËn trong c«ng
B¸o "L'HumanitÐ" còng ®¨ng b¶n tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi d©n t¸c l·nh ®¹o ®¶ng vµ tê b¸o "Sù thËt" nªn Lª-nin ®· buéc ph¶i t¹m
chñ - x· héi Ba-lan t×nh nguyÖn ®Çu qu©n. — 44. ngõng viÕt bµi nµy. Trong th− göi ban biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n Gra-
37
n¸t ngµy 8 (21) th¸ng B¶y 1914, Lª-nin viÕt: "T«i hÕt søc tiÕc r»ng
Chi bé Pa-ri hay lµ nhãm ñng hé §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi mét lo¹t nh÷ng hoµn c¶nh hoµn toµn ®Æc biÖt vµ bÊt ngê... ®· b¾t
Nga ®−îc thµnh lËp ngµy 5 (18) th¸ng M−êi mét 1908. Nhãm nµy buéc t«i ph¶i ngõng ngay tõ ®Çu bµi viÕt vÒ M¸c mµ t«i ®· b¾t ®Çu,
t¸ch ra khái nhãm Pa-ri, mét tæ chøc chung víi nh÷ng ng−êi men- vµ sau mét lo¹t nh÷ng cè g¾ng v« hiÖu ®Ó dµnh th× giê viÕt tiÕp, t«i
sª-vÝch, vµ thèng nhÊt nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch l¹i; vÒ sau, tham gia ®µnh ph¶i ®i tíi kÕt luËn lµ t«i kh«ng thÓ lµm c«ng viÖc nµy tr−íc
nhãm nµy còng cã c¶ nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch ñng hé ®¶ng vµ mïa thu ®−îc. T«i hÕt søc xin lçi vÒ viÖc nµy vµ hy väng r»ng ban
nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i "TiÕn lªn". biªn tËp cña Nhµ xuÊt b¶n h÷u Ých cña «ng sÏ t×m ®−îc mét ng−êi
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gia m¸c-xÝt kh¸c vµ ng−êi Êy sÏ göi bµi b¸o nãi trªn ®Õn ®óng thêi
nhËp chi bé Pa-ri cã N. A. Xª-ma-sc«, M. Ph. Vla-®i-mia-xki, I. Ph. gian quy ®Þnh" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, M¸t-xc¬-
¸c-m¨ng, X. I. Gèp-ne, L. N. Xtan, V. C. Ta-ra-tu-ta, A. X. Sa-p«-va- va, t. 48, tr. 325). Ngµy 12 (25) th¸ng B¶y, viªn th− ký ban biªn tËp
lèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Chi bé Pa-ri gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ Nhµ xuÊt b¶n Gra-n¸t tr¶ lêi V. I. Lª-nin: "Bøc th− h«m nay cña
nghÜa vµ, d−íi sù l·nh ®¹o cña V. I. Lª-nin, tÝch cùc ®Êu tranh chèng Ngµi, gÇn t−¬ng ®−¬ng nh− mét lêi kh−íc tõ bµi viÕt vÒ M¸c vµ
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ bän c¬ héi chñ nghÜa. — 44. chñ nghÜa M¸c, lµm cho chóng t«i hÕt søc lóng tóng... Chóng t«i ®·
38
Cã ý muèn nãi ®Õn b¶n ph¶n kh¸ng cña Ph. Mª-rinh v¹ch mÆt bän xem ®i xÐt l¹i kh«ng nh÷ng nh÷ng ng−êi Nga cã tªn tuæi mµ c¶
x· héi s«-vanh; bän nµy, ®Ó biÖn hé cho chÝnh s¸ch ph¶n béi cña nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi cã tªn tuæi n÷a, nh−ng kh«ng t×m ra ®−îc
m×nh, ®· viÖn dÉn bµi cña Ph. ¡ng-ghen "Chñ nghÜa x· héi ë §øc". mét t¸c gi¶ nµo. Chóng t«i hÕt søc tha thiÕt mong Ngµi cø gi÷
B¶n ph¶n kh¸ng nµy ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Bremer Bürger-Zeitung", lÊy bµi Êy. Cã lÏ lµ nh÷ng lý do vÒ tÇm quan träng to lín mµ hiÖn
sè 214, ngµy 14 th¸ng ChÝn 1914. — 45. nay bµi cña Ngµi cã thÓ cã ®èi víi çc b¹n ®äc d©n chñ cña
Tõ ®iÓn, nh÷ng lý do ®· quyÕt ®Þnh sù ®ång ý cña Ngµi lóc ban ®Çu, céng s¶n Liªn-x« xuÊt b¶n. Trong tËp nµy ë phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn
cã lÏ ngay c¶ b©y giê n÷a th× nh÷ng lý do Êy còng vÉn cã ý nghÜa bÞ" cã in c¶ ®Ò c−¬ng bµi "Çc M¸c" (xem tr. 452 - 457). ― 51.
quyÕt ®Þnh vµ khiÕn chóng t«i gi÷ l¹i lêi høa cña Ngµi. Chóng t«i 41
®ång ý thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu sau ®©y ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t.
c«ng viÖc, ®ång ý ho·n l¹i mét thêi gian ®¸ng kÓ: ho·n ®Õn 15 th¸ng 29, tr. 37. ― 53.
T¸m vµ ®ång ý, nÕu Ngµi thÊy thuËn tiÖn, t¸ch vÊn ®Ò vÒ gi¸ trÞ trao 42
Ph. ¡ng-ghen. "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ
®æi ra, chóng t«i cã thÓ ho·n nã l¹i mét Ýt l©u. Chóng t«i cã thÓ chê
s¸ch tham kh¶o thªm mét tuÇn n÷a. Chóng t«i mét lÇn n÷a v« cïng ®iÓn §øc" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt
tha thiÕt mong Ngµi kh«ng kh−íc tõ viÕt bµi ®ã, vµ cïng víi chóng t«i b¶n lÇn thø 2, t. 21, tr. 281). ― 55.
coi bµi ®ã lµ mét c«ng viÖc quý gi¸ vµ cÇn thiÕt" (Côc l−u tr÷ trung 43
Cã ý muèn nãi ®Õn môc lôc s¸ch tham kh¶o do V. I. Lª-nin so¹n cho
−¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc
bµi "Çc M¸c" (xem tËp nµy, tr. 97 - 111). ― 55.
thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).
V. I. Lª-nin ®ång ý tiÕp tôc viÕt bµi, nh−ng ch¼ng bao l©u th× chiÕn 44
§©y lµ nãi vÒ bµi cña C. M¸c "Sù biÖn hé cña th«ng tin viªn ë M«-
tranh næ ra vµ Ng−êi bÞ çc nhµ ®−¬ng côc ¸o b¾t gi÷. M·i ®Õn th¸ng den" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n
ChÝn, sau khi ®Õn ë BÐc-n¬, Lª-nin míi l¹i b¾t tay viÕt vµ viÕt xong vµo lÇn thø 2, t. 1, tr. 187 - 217). ― 55.
nöa ®Çu th¸ng M−êi mét. Trong th− göi ban biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n
Gra-n¸t ngµy 4 (17) th¸ng M−êi mét, Ng−êi viÕt: "H«m nay t«i ®·
45
C. M¸c. “Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hª-ghen. Lêi
göi ― b»ng b−u phÈm ®¶m b¶o ― bµi viÕt cho cuèn tõ ®iÓn nµy, phÇn nãi ®Çu” (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt
M¸c vµ chñ nghÜa M¸c. T«i kh«ng ph¶i lµ ng−êi ph¸n xÐt xem t«i ®· b¶n lÇn thø 2, t. 1, tr. 422). ― 56.
gi¶i quyÕt ®Õn chõng mùc nµo nhiÖm vô khã kh¨n lµ tr×nh bµy trong 46
khu«n khæ 75 ngh×n ch÷ hoÆc kho¶ng tõng Êy. T«i xin nªu râ r»ng t«i Cã ý muèn nãi ®Õn cuéc çch m¹ng t− s¶n ë Ph¸p håi th¸ng Hai
®· ph¶i thu gän tµi liÖu l¹i rÊt nhiÒu (kh«ng ®−îc qu¸ 15 000), vµ t«i 1848. ― 57.
®· ph¶i chän lÊy nh÷ng g× quan träng trong nhiÒu khuynh h−íng (dÜ 47
§©y lµ nãi vÒ cuéc çch m¹ng t− s¶n ë §øc vµ ¸o næ ra vµo th¸ng Ba
nhiªn, chñ yÕu lµ theo ®óng M¸c)" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n 1848. ― 57.
TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 38).
48
Bµi "Çc M¸c" ®· ®−îc ®¨ng kh«ng ®Çy ®ñ vµo n¨m 1915 trong §©y lµ nãi vÒ cuéc biÓu t×nh nh©n d©n ë Pa-ri, do mét ®¶ng tiÓu
tËp 28 cña Tõ ®iÓn b¸ch khoa (xuÊt b¶n lÇn thø 7) d−íi ký tªn V. I-lin. t− s¶n (ph¸i "Nói") tæ chøc nh»m ph¶n ®èi viÖc tæng thèng vµ ®a
Do ®iÒu kiÖn kiÓm duyÖt, ban biªn tËp tõ ®iÓn kh«ng ®¨ng hai môc sè trong Héi nghÞ lËp ph¸p vi ph¹m nh÷ng quy chÕ lËp hiÕn do
cña bµi lµ "Chñ nghÜa x· héi" vµ "S¸ch l−îc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cuéc çch m¹ng 1848 lËp ra. Cuéc biÓu t×nh ®· bÞ chÝnh phñ gi¶i
cÊp v« s¶n" vµ ®· söa ®æi mét sè chç. ë cuèi bµi cã ®¨ng, d−íi d¹ng t¸n. ― 57.
phô lôc, "Môc lôc s¸ch tham kh¶o chñ nghÜa M¸c".
49
N¨m 1918, bµi nµy ®−îc Nhµ xuÊt b¶n "Sãng vç" in thµnh s¸ch V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn viÖc xuÊt b¶n nh÷ng th− tõ trao
riªng, c¨n cø theo b¶n in trong Tõ ®iÓn b¸ch khoa, nh−ng kh«ng cã ®æi gi÷a C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, xuÊt b¶n ë §øc vµo th¸ng ChÝn
"Môc lôc s¸ch tham kh¶o chñ nghÜa M¸c". Lª-nin ®· viÕt lêi tùa cho 1913, gåm bèn tËp, d−íi nhan ®Ò "Der Briefwechsel zwischen
lÇn xuÊt b¶n nµy; trong tËp nµy cã in lêi tùa ®ã. Friedrich Engels und Karl Marx 1844 bis 1883", herausgeben von
LÇn ®Çu tiªn toµn v¨n bµi nµy ®−îc in theo ®óng b¶n th¶o A. Bebel und Ed. Bernstein. Vier Bände, Stuttgart, 1913 ("Th− tõ
vµo n¨m 1925 trong v¨n tËp V. I. Lª-nin: "M¸c, ¡ng-ghen, chñ nghÜa trao ®æi gi÷a Phri-®rÝch ¡ng-ghen vµ Çc M¸c tõ 1844 ®Õn 1883",
M¸c", do ViÖn Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng do A. Bª-ben vµ E. BÐc-stanh xuÊt b¶n. Bèn tËp, Stót-ga, 1913).
Th− tõ trao ®æi gi÷a C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, tÝnh ra cã h¬n 1500 53
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
bøc, lµ bé phËn cÊu thµnh hÕt søc quan träng cña di s¶n lý luËn cña 2, t. 23, tr. 21. ― 60.
hai «ng. Bªn c¹nh nh÷ng t− liÖu quý gi¸ vÒ tiÓu sö, nh÷ng bøc th−
54
nµy cßn bao gåm nh÷ng v¨n kiÖn hÕt søc phong phó ph¶n ¸nh ho¹t Ph. ¡ng-ghen. "Chèng §uy-rinh" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn
®éng vÒ mÆt tæ chøc vµ vÒ mÆt lý luËn cña nh÷ng nhµ s¸ng lËp chñ tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 20, tr. 43, 59, 34 - 35, 24). ― 61.
nghÜa céng s¶n khoa häc. Lª-nin ®· nghiªn cøu s©u s¾c nh÷ng th− tõ 55
trao ®æi gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen. Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng Ph. ¡ng-ghen. "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ
thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp ®iÓn §øc" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n
hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc cuèn lÇn thø 2, t. 21, tr. 282 - 283, 284). ― 62.
b¶n th¶o dµy (gåm 76 trang) cña Lª-nin, trong ®ã cã: trÝch yÕu xuÊt 56
b¶n phÈm gåm bèn tËp "Th− tõ", nh÷ng ®o¹n trÝch cña nh÷ng bøc
th− quan träng nhÊt vÒ lý luËn cña M¸c vµ ¡ng-ghen vµ b¶n chØ dÉn 2, t. 32, tr. 182). ― 62.
tãm t¾t ®Ò tµi trong trÝch yÕu. Còng cßn gi÷ ®−îc c¶ bèn tËp "Th− tõ" 57
Ph. ¡ng-ghen. "Chèng §uy-rinh" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn
cã bót tÝch cña Lª-nin ë trong v¨n b¶n vµ ë bªn lÒ, ghi b»ng bót ch×
tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 20, tr. 116, 10, 22). ― 64.
nhiÒu mµu kh¸c nhau.
Lª-nin ®· nhiÒu n¨m dïng trÝch yÕu "Th− tõ" lµm nguån tµi liÖu 58
tham kh¶o vµ ®· sö dông nã cho nhiÒu t¸c phÈm: "VÒ quyÒn d©n téc ®iÓn §øc" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt
tù quyÕt", "Çc M¸c", "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña b¶n lÇn thø 2, t. 21, tr. 302, 276, 302). ― 64.
chñ nghÜa t− b¶n", "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ sù ph©n liÖt trong phong
59
trµo x· héi chñ nghÜa", "Nhµ n−íc vµ çch m¹ng", "BÖnh Êu trÜ "t¶ Ph. ¡ng-ghen. "Chèng §uy-rinh" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn
khuynh" trong phong trµo céng s¶n", v. v.. tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 20, tr. 25). ― 64.
N¨m 1959, b¶n th¶o cña Lª-nin mµ néi dung lµ tµi liÖu "Th− tõ",
60
®· ®−îc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« xuÊt b¶n thµnh s¸ch 2, t. 32, tr. 7. ― 66.
riªng d−íi nhan ®Ò "Tãm t¾t "Th− tõ trao ®æi gi÷a C. M¸c vµ 61
Ph. ¡ng-ghen trong nh÷ng n¨m 1844 - 1883""; ®Õn n¨m 1968 th× xuÊt
b¶n lÇn thø hai. ― 57. ®iÓn §øc" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt
50
b¶n lÇn thø 2, t. 21, tr. 289). ― 66.
Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi v¨n ®¶ kÝch cña C. M¸c "Ngµi
62
Ph«-gt¬", ®¸p l¹i cuèn s¸ch ®Çy tÝnh chÊt vu khèng cña tªn tay sai Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
cña ph¸i B«-na-p¸c-t¬ lµ C. Ph«-gt¬ "T«i kiÖn tê "Allgemeine 2, t. 23, tr. 383. ― 66.
Zeitung"" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt 63
b¶n lÇn thø 2, t. 14, tr. 395 - 691). ― 58. Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
51
2, t. 13, tr. 6 - 7. ― 67.
§©y muèn nãi ®Õn "Tuyªn ng«n thµnh lËp cña Héi liªn hiÖp c«ng
64
nh©n quèc tÕ" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 16, tr. 3 - 11). ― 58. 2, t. 31, tr. 197. ― 67.
52
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 65
2, t. 2, tr. 139. ― 60. 2, t. 4, tr. 424 - 425, 433, 434. ― 71.
66 80
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
2, t. 23, tr. 10. ― 72. 2, t. 23, tr. 514 - 515. ― 86.
67
C. M¸c. "T− b¶n", q. I (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng 81
Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 23, tr. 84). ― 73. 2, t. 23, tr. 500 - 501 vµ 495. ― 88.
68
C. M¸c. "Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc" (xem C. M¸c 82
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 4,
vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 13,
tr. 444. ― 89.
tr. 16). ― 73.
83
69 C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2,
t. 21, tr. 171 - 172. ― 89.
2, t. 23, tr. 180 - 181. ― 74.
84
70 Xem Ph. ¡ng-ghen. "Chèng §uy-rinh" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-
C. M¸c. "T− b¶n", q. I (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng
Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 23, tr. 177). ― 75. ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 20, tr. 292). ― 90.
85
71
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2,
2, t. 23, tr. 170, 771 - 773. ― 79. t. 21, tr. 173. ― 90.
86
72
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
2, t. 30, tr. 215 - 220, 225 - 227. ― 83. 2, t. 22, tr. 518. ― 90.
73 87
Xem C. M¸c. "T− b¶n", q. III (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 25, ph. 2, tr. 363). ― 84. 2, t. 30, tr. 280. ― 92.
74
2, t. 23, tr. 757. ― 84. tr. 183. ― 92.
75
2, t. 23, tr. 657. ― 84. 2, t. 27, tr. 169. ― 93.
76
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 7, 90
tr. 85 - 86. ― 84.
2, t. 29, tr. 190 - 293. ― 93.
77
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 8, 91
tr. 211. ― 84.
2, t. 30, tr. 276, 280; t. 31, tr. 166. ― 93.
78
92
tr. 85. ― 85. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2,
t. 32, tr. 318; t. 35, tr. 14. ― 93.
79
Xem C. M¸c. "T− b¶n", q. III (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn
93
tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 25, ph. 2, tr. 371 - 372). ― Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
85. 2, t. 4, tr. 458. ― 94.
94
§©y lµ nãi vÒ cuéc khëi nghÜa d©n chñ, gi¶i phãng - d©n téc ë n−íc bÞ truy n·, trôc xuÊt. N¨m 1890, d−íi søc Ðp cña phong trµo c«ng
Céng hßa Cra-cèp lµ n−íc thuéc quyÒn kiÓm so¸t chung cña ¸o, Phæ nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ ®ang ngµy cµng lín m¹nh, ®¹o
vµ Nga tõ n¨m 1815. Trong qu¸ tr×nh khëi nghÜa, nghÜa qu©n ®· luËt ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· bÞ hñy bá. ―
thµnh lËp ChÝnh phñ d©n téc; chÝnh phñ nµy ra tuyªn ng«n xãa bá 96.
nh÷ng nghÜa vô phong kiÕn, ®ång thêi, høa chuyÓn giao ruéng ®Êt 102
cho n«ng d©n së h÷u mµ kh«ng mÊt tiÒn chuéc l¹i. Trong nh÷ng lêi
2, t. 34, tr. 45 - 46, 54 - 55, 75 - 76, 85, 87, 325. ― 96.
hiÖu triÖu kh¸c, chÝnh phñ tuyªn bè thµnh lËp çc x−ëng quèc gia,
n©ng cao tiÒn l−¬ng trong çc x−ëng ®ã, thiÕt lËp sù b×nh ®¼ng trong 103
n−íc. Nh−ng Ýt l©u sau, cuéc khëi nghÜa ®· bÞ dÑp tan. 2, t. 34, tr. 326. ― 113.
"Cuéc çch m¹ng ë Cra-cèp, ― C. M¸c nãi, ― lµ mét tÊm g−¬ng 104
quang vinh cho toµn ch©u ¢u, nã ®· ®ång nhÊt sù nghiÖp d©n téc §©y lµ nãi vÒ nh÷ng ng−êi cïng chÝ h−íng vµ m«n ®å cña nhµ
víi sù nghiÖp d©n chñ vµ víi viÖc gi¶i phãng giai cÊp bÞ ¸p bøc" d©n chñ - x· héi §øc E. BÐc-stanh, mét phÇn tö xÐt l¹i; BÐc-stanh
(C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, cÇm ®Çu trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa xuÊt hiÖn ë §øc vµo cuèi thÕ kû
t. 4, tr. 490). ― 94. XIX vµ gäi theo tªn cña y ― chñ nghÜa BÐc-stanh. BÐc-stanh lµ ®¹i
biÓu c«ng khai cña chñ nghÜa xÐt l¹i trong néi bé §¶ng d©n chñ -
95
Xem C. M¸c. "Giai cÊp t− s¶n vµ cuéc ph¶n çch m¹ng" (C. M¸c vµ x· héi §øc, nã biÓu hiÖn ®Æc biÖt râ rÖt sau khi Ph. ¡ng-ghen qua
Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 6, tr. 116 - ®êi. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, BÐc-stanh tiÕn hµnh xÐt
117). ― 94. l¹i nh÷ng luËn ®iÓm chñ yÕu cña häc thuyÕt M¸c, ®−a ra khÈu
96
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hiÖu "tù do phª ph¸n”, cã nghÜa lµ ®ßi tù do xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c.
2, t. 29, tr. 37. ― 95. BÐc-stanh phñ nhËn häc thuyÕt cña C. M¸c vÒ sù bÇn cïng hãa cña
giai cÊp c«ng nh©n, vÒ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp
97
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø vµ t×nh tr¹ng nh÷ng m©u thuÉn ®ã ngµy cµng gay g¾t thªm, vÒ çc
2, t. 31, tr. 38 - 39, 47. ― 95. cuéc khñng ho¶ng, vÒ sù ph¸ s¶n kh«ng tr¸nh khái cña chñ nghÜa
98
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø t− b¶n, vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ chuyªn chÝnh v« s¶n.
2, t. 30, tr. 290 - 291, 291 - 292, 308, 349; t. 31, tr. 32, 38 - 39, 45, 313 - BÐc-stanh ®· ®em ®èi lËp víi c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt vÒ ®Êu tranh cho
314, 340, 348. ― 96. sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n, cho chñ nghÜa x· héi, çi
c−¬ng lÜnh cña chñ nghÜa x· héi - c¶i l−¬ng thÓ hiÖn trong c«ng
99
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, thøc "phong trµo lµ tÊt c¶, môc ®Ých cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶". T¹i
t. 17, tr. 274 - 282. ― 96. çc ®¹i héi cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, C. Cau-xky ®· lªn
100
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø tiÕng phª ph¸n ph¸i BÐc-stanh, nh−ng kh«ng kiªn quyÕt ®Æt ra
2, t. 33, tr. 172. ― 96. vÊn ®Ò lµ viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c kh«ng thÓ t−¬ng dung ®−îc
víi viÖc ë l¹i trong hµng ngò d©n chñ - x· héi. V. I. Lª-nin ®· phª
101
§¹o luËt ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa do chÝnh ph¸n ph¸i BÐc-stanh trong çc t¸c phÈm sau ®©y: "Lêi ph¶n kh¸ng
phñ Bi-xm¸c ban hµnh ë §øc n¨m 1878 nh»m ®Êu tranh chèng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", "C−¬ng lÜnh cña chóng ta",
phong trµo c«ng nh©n vµ x· héi chñ nghÜa. Th«ng qua ®¹o luËt "Lµm g×?", "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i", "Nh÷ng ý kiÕn bÊt
®ã, ng−êi ta ®· cÊm tÊt c¶ çc tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, ®ång trong phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u" (xem Toµn tËp, tiÕng
çc tæ chøc quÇn chóng cña c«ng nh©n, b¸o chÝ c«ng nh©n, tÞch ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 207 - 224, 230 - 235;
thu s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa; nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi t. 6, tr. 1 - 245; t. 17, tr. 17 - 30; t. 20, tr. 74 - 82), v. v.. ― 113.
105
Cã ý muèn nãi ®Õn lêi kªu gäi “Thay mÆt çc nhµ v¨n, çc häa sÜ vµ 108
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña Ph. Mª-rinh. "Erinnerungen aus dem
çc nghÖ sÜ", viÕt theo tinh thÇn chñ nghÜa ¸i quèc t− s¶n vµ biÖn hé Kriegsjahre 1870" ("Nh÷ng håi øc vÒ cuéc chiÕn tranh 1870"), ®¨ng
cho cuéc chiÕn tranh cña n−íc Nga Nga hoµng chèng n−íc §øc. trong sè 1, t¹p chÝ "Die Neue Zeit", ngµy 2 th¸ng M−êi 1914. — 120.
D−íi lêi kªu gäi ký tªn çc viÖn sÜ danh dù, çc häa sÜ næi tiÕng A. 109
Chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng — trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa, gäi theo tªn cña
Va-xnª-txèp, V. Va-xnª-txèp, C. C«-r«-vin, nhµ ®iªu kh¾c X. MÐc-
mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, A. £. Min-l¬-r¨ng; n¨m 1899,
cu-rèp, Ph. Sa-li-a-pin vµ nhiÒu nghÖ sÜ næi tiÕng kh¸c cña çc nhµ
Min-l¬-r¨ng tham gia chÝnh phñ t− s¶n ph¶n ®éng Ph¸p vµ gióp ®ì
h¸t M¸t-xc¬-va, çc nhµ v¨n M. Goãc-ki, A. Xª-ra-phi-m«-vÝch, Xki-
giai cÊp t− s¶n thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña nã.
ta-lª-tx¬, v. v., çc biªn tËp viªn çc t¹p chÝ P. Xt¬-ru-vª, N. Mi-khai-
VÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng ®· ®−îc ®−a ra th¶o luËn n¨m
lèp, §. Ti-kh«-mi-rèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c.
1900 ë §¹i héi Pa-ri cña Quèc tÕ II. §¹i héi ®· th«ng qua nghÞ quyÕt
Lêi kªu gäi ®−îc ®¨ng ngµy 28 th¸ng ChÝn (11 th¸ng M−êi) 1914
cã tÝnh chÊt ®iÒu hßa do C. Cau-xky ®−a ra; nghÞ quyÕt nµy lªn ¸n
trong sè 223, b¸o "Lêi nãi n−íc Nga". — 115.
sù tham gia cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµo chÝnh phñ t−
106 s¶n, nh−ng ®ång thêi l¹i cho phÐp cã thÓ lµm nh− thÕ trong nh÷ng
§©y lµ nãi vÒ "Lêi më ®Çu" cña Ph. ¡ng-ghen viÕt cho t¸c phÈm cña
C. M¸c "§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850". Khi tr×nh bµy "Lêi tr−êng hîp "®Æc biÖt". Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· lîi
më ®Çu" vµ c«ng bè nh÷ng ®o¹n trÝch cña nã trªn tê C¬ quan ng«n dông ®iÒu kiÖn ®ã ®Ó biÖn hé viÖc hä tham gia chÝnh phñ cña giai
luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc — b¸o "Vorwärts" cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
("TiÕn lªn"), sè ra ngµy 30 th¸ng Ba 1895, ng−êi ta ®· bá nh÷ng luËn nghÜa thÕ giíi. — 122.
®iÓm quan träng nhÊt vÒ ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n; 110
"Tia löa" cò — tê b¸o m¸c-xÝt toµn Nga bÊt hîp ph¸p ®Çu tiªn, do
¡ng-ghen ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi viÖc lµm ®ã. Trong th− göi C. Cau-xky
V. I. Lª-nin s¸ng lËp n¨m 1900 vµ ®ãng mét vai trß quyÕt ®Þnh trong
ngµy 1 th¸ng T− 1895, ¡ng-ghen viÕt: "T«i hÕt søc söng sèt h«m nay
viÖc thµnh lËp ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n Nga.
thÊy trªn tê "Vorwärts" ®¨ng, mµ kh«ng cho t«i biÕt, ®o¹n trÝch ë bµi
Sè ®Çu tiªn b¸o "Tia löa" cña Lª-nin, ®Ò th¸ng Ch¹p 1900, xuÊt b¶n ë
"Lêi më ®Çu" cña t«i mµ hä ®· c¾t xÐn vµ tr×nh bµy nh− thÓ t«i lµ mét
Lai-pxÝch; nh÷ng sè sau xuÊt b¶n ë Muyn-khen, tõ th¸ng B¶y 1902 ë
ng−êi yªn phËn sïng b¸i tÝnh hîp ph¸p víi bÊt cø gi¸ nµo" (C. M¸c vµ
Lu©n-®«n vµ tõ mïa xu©n 1903 ë Gi¬-ne-v¬. Theo s¸ng kiÕn cña
Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 39, tr. 373;
Lª-nin vµ víi sù tham gia trùc tiÕp cña Ng−êi, ban biªn tËp b¸o "Tia
còng xem th− göi P. La-ph¸c-g¬, tr. 376 - 379).
löa" ®· so¹n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng (c«ng bè trong sè 21 b¸o
¡ng-ghen ®· cè g¾ng sao cho "Lêi më ®Çu" ®−îc ®¨ng toµn
"Tia löa") vµ ®· chuÈn bÞ §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
v¨n. N¨m 1895, bµi nµy ®−îc ®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit",
x· héi Nga; ®¹i héi nµy ®· ®Æt c¬ së cho mét ®¶ng m¸c-xÝt çch
nh−ng theo yªu cÇu cña ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc,
m¹ng ë Nga.
nã ®· bÞ rót gän ®i rÊt nhiÒu. VÒ sau, nh÷ng l·nh tô c¬ héi chñ
Sau §¹i héi II ®−îc Ýt l©u, bän men-sª-vÝch, ®−îc Plª-kha-nèp
nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, nh»m môc ®Ých biÖn hé cho
ñng hé, ®· chiÕm tê "Tia löa". Tõ sè 52 trë ®i, b¸o "Tia löa" kh«ng
s¸ch l−îc c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña m×nh, ®· tr×nh bµy v¨n kiÖn —
cßn lµ c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng n÷a. —
mµ chóng xuyªn t¹c ®i — nh− thÓ ¡ng-ghen ®· tõ bá çch m¹ng,
122.
tõ bá khëi nghÜa vò trang vµ ®Êu tranh trªn chiÕn lòy. Toµn v¨n
111
"Lêi më ®Çu" ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn chØ lµ ë Liªn-x« (xem Ph¸i Nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh — tªn gäi cña hai nhãm chÝnh trÞ
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, cña giai cÊp t− s¶n thêi kú çch m¹ng t− s¶n Ph¸p cuèi thÕ kû XVIII.
t. 22, tr. 529 - 548). — 118. Ph¸i Nói — ph¸i Gia-c«-banh — lµ tªn gäi nh÷ng ®¹i biÓu kiªn
107
quyÕt nhÊt cña giai cÊp çch m¹ng lóc bÊy giê lµ giai cÊp t− s¶n,
Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hä chñ tr−¬ng cÇn thiÕt ph¶i thñ tiªu chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chÕ
2, t. 38, tr. 163 – 164. — 119. ®é phong kiÕn. Ph¸i Gi-r«ng-®anh, kh¸c víi ph¸i Gia-c«-banh,
ng¶ nghiªng gi÷a çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng vµ ®i theo con chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu næ ra th× Côc quèc tÕ
®−êng c©u kÕt víi chÕ ®é qu©n chñ. x· héi chñ nghÜa biÕn thµnh mét c«ng cô ngoan ngâan cña bän x·
Lª-nin gäi trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - héi s«-vanh. — 125.
x· héi lµ "ph¸i Gi-r«ng-®anh x· héi chñ nghÜa"; vµ gäi nh÷ng 115
Héi ®ång liªn hiÖp quý téc — tæ chøc ph¶n çch m¹ng cña bän
ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng lµ ph¸i Gia-c«-banh v« s¶n,
®Þa chñ - chñ n«, h×nh thµnh vµo th¸ng N¨m 1906 t¹i ®¹i héi thø
"ph¸i Nói". Sau khi trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã
nhÊt cña çc ®¹i biÓu çc héi liªn hiÖp quý téc tØnh vµ tån t¹i ®Õn
sù ph©n liÖt chia thµnh nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi
th¸ng M−êi 1917. Môc ®Ých chñ yÕu cña tæ chøc nµy lµ b¶o vÖ
men-sª-vÝch, Lª-nin ®· nhiÒu lÇn chØ ra r»ng nh÷ng ng−êi men-sª-
chÕ ®é chuyªn chÕ, chÕ ®é ®Þa chñ chiÕm h÷u nhiÒu ruéng ®Êt vµ
vÝch lµ mét trµo l−u Gi-r«ng-®anh trong phong trµo c«ng nh©n. —
123. nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña quý téc. §øng ®Çu Héi ®ång liªn
hiÖp quý téc lµ b¸ t−íc A. A. B«-brin-xki, c«ng t−íc N. Ph. Ca-
112
Cã ý muèn nãi ®Õn nh÷ng nh©n vËt trong t¸c phÈm cña N. V. G«- x¸t-kin - R«-xtèp-xki, b¸ t−íc §. A. ¤n-xu-phi-Ðp, V. M. Pu-ri-
g«n "C©u chuyÖn xÝch mÝch gi÷a I-van I-va-n«-vÝch vµ I-van Ni-ki- skª-vÝch, v. v.. Lª-nin gäi Héi ®ång liªn hiÖp quý téc lµ "héi
ph«-r«-vÝch". — 123. ®ång liªn hiÖp chñ n«ng n«". Héi ®ång liªn hiÖp quý téc thùc tÕ
113
Bµi cña A. Pan-nª-cóc "Der Zusammenbruch der Internationale" ®· biÕn thµnh mét c¬ quan cã tÝnh chÊt nöa chÝnh phñ, buéc
("Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ") ®¨ng ngµy 20, 21 vµ 22 th¸ng M−êi 1914 chÝnh phñ ph¶i thùc hµnh nh÷ng biÖn ph¸p ph¸p luËt nh»m b¶o
trªn tê b¸o x· héi chñ nghÜa Thôy-sÜ "Berner Tagwacht", sè 245, 246 vÖ lîi Ých cña bän chñ n«ng n«. Mét sè lín ñy viªn Héi ®ång liªn
vµ 247. — 124. hiÖp quý téc tham gia Héi ®ång nhµ n−íc vµ trung t©m l·nh ®¹o
cña çc tæ chøc Tr¨m ®en.— 128.
114
Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa — c¬ quan chÊp hµnh - th«ng tin 116
th−êng trùc cña Quèc tÕ II. NghÞ quyÕt thµnh lËp Côc quèc tÕ x· héi V. I. Lª-nin trÝch dÉn tiÓu thuyÕt cña N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki "Më
chñ nghÜa ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi Pa-ri cña Quèc tÕ II (1900). ®Çu" (xem N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki . Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XIII, 1949,
Trô së cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®ãng ë thµnh phè Bruy- tr. 197). — 129.
xen. §¶ng ë mçi n−íc cã 2 ®¹i biÓu tham gia Côc quèc tÕ x· héi chñ 117
Ph. ¡ng-ghen. "S¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi l−u vong" (xem C. M¸c
nghÜa. Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa mçi n¨m häp bèn lÇn, cßn vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 18,
trong kho¶ng thêi gian gi÷a çc phiªn häp th× l·nh ®¹o c«ng viÖc tr. 509). — 130.
cña Côc giao cho Ban chÊp hµnh §¶ng c«ng nh©n BØ. Chñ tÞch Côc
118
quèc tÕ x· héi chñ nghÜa lµ £. Van-®Ðc-ven-®¬, th− ký lµ C. Huy- Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø
xman. V. I. Lª-nin tham gia Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa víi t− çch 2, t. 16, tr. 79). — 131.
lµ ®¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1905. 119
Çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV bÞ b¾t ®ªm
N¨m 1912, Héi nghÞ VI toµn Nga cña ®¶ng (Héi nghÞ Pra-ha) l¹i bÇu
mïng 5 r¹ng ngµy mïng 6 (19) th¸ng M−êi mét 1914. Çi cí trùc
V. I. Lª-nin lµm ®¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
tiÕp cña vô b¾t bí nµy lµ viÖc hä tham gia cuéc héi nghÞ do hä triÖu
trong Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. VÒ sau, theo ®Ò nghÞ cña V. I.
tËp ë lµng «-dÐc-ki, gÇn Pª-t¬-r«-gr¸t.
Lª-nin, M. M. LÝt-vi-nèp ®· ®−îc chØ ®Þnh lµm ®¹i biÓu cña Ban
Héi nghÞ ë «-dÐc-ki tiÕn hµnh vµo nh÷ng ngµy 2 - 4 (15 - 17)
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong
th¸ng M−êi mét 1914. Tham gia héi nghÞ nµy, ngoµi nh÷ng ng−êi
Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa.
b«n-sª-vÝch — ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV — cßn cã çc ®¹i biÓu
Phiªn häp cuèi cïng cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa mµ
Lª-nin nãi ®Õn, ®−îc tiÕn hµnh ë Bruy-xen ngµy 29 th¸ng B¶y cña çc ®¶ng bé b«n-sª-vÝch Pª-t¬-r«-gr¸t, I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-
1914 nh©n viÖc ¸o - Hung tuyªn chiÕn víi XÐc-bi-a. Khi cuéc xen-xc¬, Kh¸c-cèp vµ Ri-ga.
121
Ngµy 4 (17) th¸ng M−êi mét, khi héi nghÞ võa kÕt thóc th× bän Ban tæ chøc — trung t©m l·nh ®¹o cña ph¸i men-sª-vÝch; thµnh lËp
c¶nh s¸t bÊt th×nh l×nh xuÊt hiÖn ë ¤-dÐc-ki; bän nµy ®−îc mét tªn n¨m 1912 t¹i héi nghÞ th¸ng T¸m cña ph¸i thñ tiªu. Trong nh÷ng
khiªu khÝch b¸o cho biÕt ®Þa ®iÓm héi nghÞ. Trong khi lôc so¸t, n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Ban tæ chøc ®øng trªn
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch — ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV nh− G. I. lËp tr−êng x· héi - s«-vanh, biÖn hé cho viÖc chÕ ®é Nga hoµng tiÕn
Pª-t¬-rèp-xki, A. E. Ba-®a-Ðp, v. v., ®· bÞ bän c¶nh s¸t thu mÊt b¶n hµnh chiÕn tranh, tuyªn truyÒn t− t−ëng chñ nghÜa d©n téc vµ chñ
luËn c−¬ng cña Lª-nin vÒ chiÕn tranh vµ tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· nghÜa s«-vanh. Ban tæ chøc xuÊt b¶n t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng
héi", sè 33, trong ®ã cã ®¨ng tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung ta", sau khi tê t¹p chÝ nµy bÞ ®ãng cöa th× xuÊt b¶n tê "Sù nghiÖp cña
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong chóng ta", sau ®ã lµ tê "Sù nghiÖp", vµ b¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n"
trµo d©n chñ - x· héi Nga". TÊt c¶ nh÷ng ng−êi dù héi nghÞ ®Òu bÞ vµ sau ®ã lµ b¸o "Buæi s¸ng". Ban tæ chøc ho¹t ®éng cho ®Õn khi bÇu
b¾t, trõ çc ng−êi b«n-sª-vÝch — ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc tho¸t Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng men-sª-vÝch vµo th¸ng T¸m 1917.
®−îc nhê cã quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña ®¹i biÓu. Nh−ng hai Ngoµi Ban tæ chøc ho¹t ®éng ë Nga, cßn cã Th−êng vô ë n−íc
ngµy sau th× hä còng bÞ b¾t, sau ®ã, bÞ ®−a ra truy tè tr−íc tßa vµ bÞ ngoµi cña Ban tæ chøc, gåm cã n¨m th− ký (P. B. ¸c-xen-rèt, I. X. A-
®µy biÖt xø chung th©n ®i §«ng Xi-bi-ri. Lª-nin ®· dµnh riªng mét xt¬-rèp - P«-vÐt, I-u. ¤. M¸c-tèp, A. X. M¸c-t−-nèp, X. I-u. Xem-cèp-
bµi viÕt vÒ b¶n ¸n xö çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch: "Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn xki); tæ chøc nµy gi÷ mét lËp tr−êng gÇn víi ph¸i gi÷a, Èn nÊp d−íi
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu g×?", ®¨ng trªn nh÷ng lêi lÏ quèc tÕ chñ nghÜa nh−ng thùc ra th× ñng hé bän x· héi -
b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40, ngµy 29 th¸ng Ba 1915 (xem tËp s«-vanh Nga. Tæ chøc nµy còng xuÊt b¶n c¬ quan ng«n luËn cña
nµy, tr. 206 - 216). — 134. m×nh, ®ã lµ tê "Tin tøc cña Th−êng vô ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc
120 §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", ph¸t hµnh tõ th¸ng Hai 1915
§¹i héi cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn mµ V. I. Lª-nin nh¾c
®Õn th¸ng Ba 1917. — 134.
®Õn, häp ë Xtèc-kh«n ngµy 23 th¸ng M−êi mét 1914. VÊn ®Ò chñ yÕu
cña ®¹i héi lµ vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh. T¹i ®¹i héi, A. G. Sli- 122
Cã ý muèn nãi ®Õn ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa ë Çp-ca-
¸p-ni-cèp ®· ®äc lêi chµo mõng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng d¬, ph¸i Bun ("Tæng héi c«ng nh©n Do-th¸i ë LÝt-va, Ba-lan vµ
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; ®ång chÝ Êy ®äc mét b¶n tuyªn bè Nga") vµ çc ®¹i biÓu cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan
kªu gäi ®Êu tranh chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ lªn ¸n sù vµ LÝt-va, nh÷ng kÎ ñng hé ph¸i thñ tiªu. — 135.
ph¶n béi cña çc l·nh tô §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ çc ®¶ng x·
123
héi chñ nghÜa çc n−íc kh¸c ®· ®i theo con ®−êng x· héi - s«-vanh. Cuèn s¸ch cña G. V. Plª-kha-nèp "VÒ chiÕn tranh. Tr¶ lêi ®ång chÝ
Do ®ã, C. - I-a. Bran-tinh, ng−êi l·nh ®¹o çnh h÷u §¶ng d©n chñ - x· D. P.", ph¸t hµnh vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1914, ®· bÞ V. I. Lª-nin phª
héi Thôy-®iÓn, ®Ò nghÞ tá th¸i ®é lÊy lµm tiÕc vÒ ®o¹n chØ trÝch hµnh ph¸n trong bµi "Ph¸i Duy-®¬-cum Nga" (xem tËp nµy, tr. 144 - 152)
vi cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ tuyªn bè r»ng "chØ trÝch çc ®¶ng vµ trong mét sè t¸c phÈm kh¸c. — 135.
kh¸c nh− thÕ kh«ng hîp víi” ®¹i héi cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· 124
héi Thôy-®iÓn. Ng−êi l·nh ®¹o ph¸i t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy- Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi — ®¨ng trong "Ng−êi d©n chñ - x·
®iÓn lóc bÊy giê lµ D. H¬-glung ®· tuyªn bè ph¶n ®èi lêi ®Ò nghÞ cña héi", sè 34 — cña ph¸i thñ tiªu ë Pª-tÐc-bua (P. P. Ma-xlèp, A. N.
C. - I-a. Bran-tinh vµ chØ ra r»ng cã nhiÒu ng−êi d©n chñ - x· héi P«-t¬-rª-xèp, N. Tsª-rª-va-nin (Ph. A. LÝp-kin), v.v.) tr¶ lêi bøc ®iÖn
Thôy-®iÓn t¸n thµnh ý kiÕn nªu trong b¶n tuyªn bè cña Ban chÊp cña £. Van-®Ðc-ven-®¬ kªu gäi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga
hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Nh−ng ®¹i ®õng chèng l¹i chiÕn tranh. Trong bµi tr¶ lêi cña m×nh, ph¸i thñ tiªu
héi, víi ®a sè phiÕu ®· th«ng qua lêi ®Ò nghÞ cña Bran-tinh. I-u. La- biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ, Ph¸p vµ Anh
rin ®· thay mÆt Ban tæ chøc thuéc ph¸i men-sª-vÝch ph¸t biÓu t¹i ®¹i tham gia çc chÝnh phñ t− s¶n, hoµn toµn t¸n thµnh lËp tr−êng cña
héi. B¶n t−êng thuËt vÒ c«ng viÖc cña ®¹i héi ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi bän x· héi - s«-vanh vµ tuyªn bè r»ng, trong ho¹t ®éng cña hä ë
d©n chñ - x· héi”, sè 36, ngµy 9 th¸ng Giªng 1915. — 134. Nga, hä sÏ kh«ng chèng l¹i chiÕn tranh. — 140.
125
"Berner Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh canh thµnh BÐc-n¬") — b¸o, C¬ NhËt, ý vµ nhiÒu n−íc kh¸c ®· gia nhËp khèi liªn minh qu©n sù -
quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ; xuÊt b¶n tõ n¨m chÝnh trÞ Anh, Ph¸p vµ Nga. ― 144.
1893 ë BÐc-n¬. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1918, chñ nhiÖm cña b¸o 131
nµy lµ R. Grim. Thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
2, t. 33, tr. 32 - 35. ― 145.
giíi, b¸o ®· ®¨ng çc bµi cña C. LiÕp-nÕch, Ph. Mª-rinh vµ cña
132
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ kh¸c. Tõ n¨m 1917, b¸o c«ng Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn t¸c phÈm cña Ph. ¡ng-ghen "P« vµ Ranh"
khai ñng hé bän x· héi - s«-vanh. HiÖn nay, trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn
b¶n cña chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, lËp tr−êng cña b¸o nµy thø 2, t. 13, tr. 233 - 281). ― 145.
gièng víi lËp tr−êng cña çc b¸o t− s¶n. —140. 133
"B×nh minh cña chóng ta" ― t¹p chÝ hîp ph¸p ra hµng th¸ng cña
126
Ban tæ chøc cña ph¸i men-sª-vÝch tuyªn bè xuÊt b¶n c¬ quan ng«n ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ
luËn cña hä lµ tê "TiÕng väng", nh−ng viÖc xuÊt b¶n ®ã ®· kh«ng th¸ng Giªng 1910 ®Õn th¸ng ChÝn 1914. T¹p chÝ do A. N. P«-t¬-rª-
®−îc thùc hiÖn. — 141. xèp l·nh ®¹o; céng t¸c víi t¹p chÝ cã Ph. I. §an, X. ¤. Txª-®Ðc-bau-
127
m¬, v. v.. Xung quanh tê "B×nh minh cña chóng ta" h×nh thµnh
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi "Von der russischen Sozialdemokratie im
trung t©m cña ph¸i thñ tiªu ë Nga. NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ VI toµn
Auslande" ("Tõ çc giíi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi"), ®¨ng
Nga (Héi nghÞ Pra-ha) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
trªn b¸o "Berner Tagwacht", sè 291, ngµy 12 th¸ng Ch¹p 1914. —
(1912) nªu râ r»ng: "mét bé phËn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tËp
142. hîp chung quanh çc t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" vµ "Sù
128
"T− t−ëng" — b¸o ra hµng ngµy cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch nghiÖp cuéc sèng", ®· c«ng khai bªnh vùc mét trµo l−u mµ toµn
m¹ng; xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ th¸ng M−êi mét 1914 ®Õn th¸ng Ba 1915, ®¶ng ®· coi lµ s¶n phÈm cña ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi
do M. Na-tan-x«n vµ V. TsÐc-nèp l·nh ®¹o biªn tËp. BÞ ®ãng cöa giai cÊp v« s¶n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-
theo lÖnh cña chÝnh phñ Ph¸p. — 142. xc¬-va, t. 21, tr. 194). ― 146.
134
129
Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt "VÒ ph¸i d©n tuý" ®−îc th«ng V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña P. B. ¸c-xen-rèt tr¶ lêi pháng
qua t¹i héi nghÞ cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n vÊn cña çn bé b¸o "TiÕng nãi" lµ R. Gri-g«-ri-Ðp ngµy 2 th¸ng Ch¹p
d©n chñ - x· héi Nga cã çc çn bé ®¶ng tham gia häp tõ 23 th¸ng 1914 ë Xuy-rÝch. Bµi tr¶ lêi pháng vÊn nµy ®−îc ®¨ng trªn b¸o
ChÝn ®Õn 1 th¸ng M−êi ( 6 - 14 th¸ng M−êi) 1913 ë lµng P«-r«-nin "TiÕng nãi", sè 86 vµ 87, ngµy 22 vµ 23 th¸ng Ch¹p 1914. ― 1947.
(gÇn Cra-cèp); ®Ó gi÷ bÝ mËt, héi nghÞ nµy ®−îc gäi lµ héi nghÞ "mïa 135
hÌ" hay lµ héi nghÞ "th¸ng T¸m" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt 2, t. 16, tr. 30. ― 148.
b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 24, tr. 78 - 80). —142.
136
Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt "ChiÕm chÝnh quyÒn vµ liªn
`130
§ång minh tay ba — khèi liªn minh ®Õ quèc chñ nghÜa Anh, Ph¸p minh víi çc ®¶ng t− s¶n", ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi Pa-ri cña
vµ n−íc Nga Nga hoµng, h×nh thµnh h¼n hoi vµo n¨m 1907 nh»m Quèc tÕ II (1900) khi th¶o luËn vÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng.
chèng l¹i Liªn minh tay ba cña bän ®Õ quèc §øc, ¸o - Hung vµ Trong nghÞ quyÕt, do Cau-xky ®−a ra, cã nãi: "viÖc mét ng−êi x·
ý. Tr−íc khi §ång minh h×nh thµnh th× cã liªn minh Ph¸p - Nga héi chñ nghÜa riªng lÎ tham gia chÝnh phñ t− s¶n kh«ng thÓ
1891 - 1893 vµ hiÖp −íc Anh - Ph¸p 1904. ViÖc ký kÕt hiÖp −íc ®−îc coi lµ b−íc ®Çu b×nh th−êng cña viÖc chiÕm chÝnh quyÒn,
Anh - Nga 1907 hoµn tÊt sù h×nh thµnh cña §ång minh. Trong mµ ph¶i ®−îc coi lµ mét ph−¬ng s¸ch b¾t buéc t¹m thêi vµ
nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, çc n−íc Mü, ®Æc biÖt trong cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n".
VÒ sau, bän c¬ héi chñ nghÜa th−êng viÖn dÉn ®iÓm ®ã cña nghÞ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cö ®oµn ®¹i biÓu cña m×nh ®i
quyÕt ®Ó biÖn hé cho viÖc chóng hîp t¸c víi giai cÊp t− s¶n. ― 151. dù héi nghÞ, ®oµn gåm cã: I. Ph. ¸c-m¨ng (Pª-t¬-r«-va), M. Ph. Vla-
137
®i-mia-xki (Cam-xki), I. Ph. P«-pèp (Pa-vlèp). Lª-nin ®· chuÈn bÞ
Bµi "La-rin ®· tuyªn bè "sù thèng nhÊt" nµo t¹i §¹i héi Thôy-®iÓn?" chu ®¸o cho ®oµn ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®i dù héi
do V. I. Lª-nin viÕt nh©n bµi ph¸t biÓu cña ®¶ng viªn men-sª-vÝch I- nghÞ: viÕt b¸o ço vµ çc chØ thÞ chi tiÕt cho ®oµn, cung cÊp cho ®oµn
u. La-rin (M. A. Lu-ri-ª) ngµy 23 th¸ng M−êi mét 1914 t¹i ®¹i héi nh÷ng tµi liÖu, v¨n kiÖn cÇn thiÕt vµ nh÷ng sè liÖu thùc tÕ v¹ch trÇn
cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn ë Xtèc-kh«n. chñ nghÜa c¬ héi cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa vµ cña
14 ®iÓm cña ®iÒu kiÖn thèng nhÊt trong §¶ng c«ng nh©n d©n nh÷ng kÎ ®i theo chóng. Tuy sèng ë P«-r«-nin, Lª-nin vÉn hµng
chñ - x· héi Nga mµ V. I. Lª-nin dÉn chøng ®ã lµ lÊy trong bµi cña ngµy l·nh ®¹o ®oµn ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ― ®oµn
Ng−êi: "B¸o ço cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n liªn hÖ hÕt søc chÆt chÏ víi Ng−êi ― vµ cho ®oµn nh÷ng chØ thÞ vµ
d©n chñ - x· héi Nga vµ nh÷ng chØ thÞ cho ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp nh÷ng lêi khuyªn thùc tÕ.
hµnh trung −¬ng t¹i Héi nghÞ Bruy-xen" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, I. Ph. ¸c-m¨ng ®· tr×nh bµy t¹i héi nghÞ b¶n b¸o ço cña Ban
Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 425 - 477). ― 153. chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.
138
Khèi liªn minh "ngµy 3 th¸ng B¶y" hay lµ khèi liªn minh Bruy-xen ― Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa kh«ng ®Ó cho
khèi liªn minh ®−îc ký kÕt nh»m chèng l¹i nh÷ng ng−êi b«n-sª- bµ ®äc hÕt toµn v¨n b¶n b¸o ço, do ®ã, ¸c-m¨ng buéc ph¶i tr×nh
vÝch. Khèi liªn minh nµy ®· ®−îc ký kÕt t¹i cuéc héi nghÞ riªng cña bµy chØ mét phÇn b¸o ço vµ chuyÓn sang nãi vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn
ph¸i thñ tiªu, ph¸i T¬-rèt-xki, ph¸i "TiÕn lªn", ph¸i Plª-kha-nèp, thèng nhÊt do nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®Ò ra. Nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy
ph¸i Bun, çc ®¹i biÓu cña ®¶ng bé vïng Da-çp-ca-d¬, häp sau khiÕn cho ph¸i men-sª-vÝch vµ nh÷ng l·nh tô cña Quèc tÕ II rÊt c¨m
cuéc héi nghÞ "thèng nhÊt" ë Bruy-xen, khai m¹c vµo ngµy 3 (16) tøc, hä tung ra nh÷ng lêi h¨m däa nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Thay
th¸ng B¶y 1914. mÆt Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, C. Cau-xky ®−a ra mét nghÞ
Héi nghÞ "thèng nhÊt" ë Bruy-xen, do Ban chÊp hµnh Côc quèc quyÕt vÒ viÖc thèng nhÊt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga;
tÕ x· héi chñ nghÜa triÖu tËp theo nghÞ quyÕt cña kú häp th¸ng nghÞ quyÕt nµy kh¼ng ®Þnh r»ng trong §¶ng d©n chñ - x· héi Nga
Ch¹p 1913 cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, vµ häp tõ 16 ®Õn 18 kh«ng cã mét sù bÊt ®ång quan träng nµo c¶n trë sù thèng nhÊt c¶.
th¸ng B¶y 1914. Dù héi nghÞ cã çc ®¹i biÓu cña: Ban chÊp hµnh Cau-xky ®−îc çc ®¹i biÓu cña Ban tæ chøc vµ Plª-kha-nèp ñng hé,
trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (b«n-sª-vÝch); hä kÞch liÖt c«ng kÝch ®oµn ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
Ban tæ chøc (men-sª-vÝch); nhãm "Thèng nhÊt" cña Plª-kha-nèp; vµ Lª-nin. R. Lóc-x¨m-bua ®· gi÷ mét lËp tr−êng sai lÇm t¹i héi
nhãm "TiÕn lªn"; ph¸i Bun; §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a; nghÞ, bµ ®· cïng víi Plª-kha-nèp, Van-®Ðc-ven-®¬, Cau-xky, v. v.,
§¶ng d©n chñ - x· héi LÝt-va; nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba- bªnh vùc viÖc thèng nhÊt nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch víi nh÷ng
lan; ph¸i d©n chñ - x· héi ®èi lËp Ba-lan; §¶ng x· héi chñ nghÜa ng−êi men-sª-vÝch. V× viÖc th«ng qua nghÞ quyÕt v−ît ra ngoµi
Ba-lan ("ph¸i t¶"). Dù héi nghÞ cßn cã çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp ph¹m vi quyÒn h¹n cña héi nghÞ, ― theo quy −íc ®· tháa thuËn th×
hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa lµ £. Van-®Ðc-ven-®¬, C. Huy- héi nghÞ nµy chØ ®−îc giíi h¹n ë viÖc trao ®æi ý kiÕn th«i, ― nªn
xman, C. Cau-xky, A. Nª-mª-tx¬, v. v.. RÊt l©u tr−íc khi häp héi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a
nghÞ, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· bÝ ®· kh−íc tõ tham gia biÓu quyÕt nghÞ quyÕt. Nh−ng nghÞ quyÕt vÉn
mËt tháa thuËn víi ph¸i thñ tiªu vÒ hµnh ®éng chung chèng l¹i ®−îc th«ng qua víi ®a sè phiÕu.
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, do Lª-nin l·nh ®¹o, kh«ng chÞu phôc
Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch hiÓu râ nh÷ng môc ®Ých tïng çc nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Bruy-xen vµ ®· v¹ch trÇn cho giai
thËt sù mµ nh÷ng ng−êi tæ chøc héi nghÞ theo ®uæi, nh−ng cho cÊp v« s¶n quèc tÕ thÊy râ nh÷ng môc ®Ých thËt sù cña "nh÷ng kÎ
r»ng nªn tham gia héi nghÞ v× nÕu kh−íc tõ th× c«ng nh©n Nga thèng nhÊt". M−u toan cña nh÷ng l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa cña
sÏ kh«ng hiÓu ®−îc sù kh−íc tõ ®ã. Ban chÊp hµnh trung −¬ng Quèc tÕ II hßng thñ tiªu ®¶ng b«n-sª-vÝch, ®· bÞ ph¸ s¶n.
Khèi liªn minh "Bruy-xen" lµ mét tÊm mµn gi¶ nh©n gi¶ nghÜa do çc ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi ¸o lµ ¤. Ban-¬ vµ C. Ren-n¬
che ®Ëy lËp tr−êng thèi n¸t vÒ chÝnh trÞ cña tÊt c¶ nh÷ng kÎ tham th¶o ra vµ ®· ®−îc §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o vµ çc ®¶ng kh¸c
gia héi nghÞ, vµ ch¼ng bao l©u th× sôp ®æ. ― 153. trong Quèc tÕ II th«ng qua. Khi chèng l¹i ®iÓm c¬ b¶n trong c−¬ng
lÜnh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d©n téc cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch lµ
139
"Ph¸i t¶" ― çnh t¶ cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan ― mét ®¶ng x·
"quyÒn d©n téc tù quyÕt", ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa vµ
héi chñ nghÜa c¶i l−¬ng; n¨m 1906, khi ®¶ng nµy cã sù ph©n liÖt,
ph¸i Bun ë Nga ®−a ra yªu cÇu "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa". Lª-nin
t¸ch ra thµnh mét ph¸i ®éc lËp. "Ph¸i t¶", tuy kh«ng b¸c bá hoµn
®· kÞch liÖt phª ph¸n yªu cÇu "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa" trong çc
toµn chñ nghÜa d©n téc nh−ng ®· kh−íc tõ nhiÒu yªu cÇu d©n téc
t¸c phÈm "ý kiÕn phª ph¸n vÒ vÊn ®Ò d©n téc", "VÒ quyÒn d©n téc
chñ nghÜa cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p
tù quyÕt" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-
®Êu tranh khñng bè. Trong çc vÊn ®Ò s¸ch l−îc, nã gÇn víi bän
xc¬-va, t. 24, tr. 145 - 190 vµ t. 25, tr. 299 - 376) vµ trong mét sè t¸c
men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa Nga vµ ®· thèng nhÊt víi chóng
phÈm kh¸c. ― 154.
trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa b«n-sª-vÝch. T¹i Héi nghÞ
143
Bruy-xen, ®¹i biÓu cña "ph¸i t¶" còng ®· liªn minh víi ph¸i men-sª- Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n
vÝch chèng l¹i nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. chñ - x· héi Nga "VÒ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng"
ChÞu ¶nh h−ëng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch vµ còng chÞu sù t¸c ®éng (1903) vµ nghÞ quyÕt cña §¹i héi V (§¹i héi Lu©n-®«n) §¶ng c«ng
cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va, "ph¸i t¶" ®· nh©n d©n chñ - x· héi Nga "VÒ th¸i ®é ®èi víi çc ®¶ng kh«ng ph¶i
dÇn dÇn chuyÓn sang lËp tr−êng çch m¹ng triÖt ®Ó. Trong nh÷ng lµ v« s¶n" (1907) (xem §¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ
n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, mét bé phËn lín cña quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ
§¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan - "ph¸i t¶" ®· gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, ph. I, 1954, tr. 49 - 50 vµ 164
chñ nghÜa. Th¸ng Ch¹p 1918, nã cïng víi §¶ng d©n chñ - x· héi - 165). ― 154.
V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va hîp nhÊt l¹i thµnh §¶ng c«ng nh©n 144
Héi ®ång b¶o hiÓm do c«ng nh©n Pª-tÐc-bua bÇu ra ngµy 2 (15)
céng s¶n Ba-lan (®ã lµ tªn gäi cña §¶ng céng s¶n Ba-lan tõ 1925 trë
th¸ng Ba 1914. Ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa ®· hoµn toµn
vÒ tr−íc). ― 153.
thÊt b¹i trong cuéc bÇu cö héi ®ång ― ba phÇn t− nh÷ng ng−êi
140
Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt vÒ çc b¸o ço, ®−îc th«ng qua t¹i tham gia héi nghÞ cö tri ®· t¸n thµnh ñy nhiÖm th− cña nh÷ng
Héi nghÞ V (toµn Nga) §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, häp ng−êi b«n-sª-vÝch vµ b¸c bá ñy nhiÖm th− cña khèi liªn minh gi÷a
tõ 21 ®Õn 27 th¸ng Ch¹p 1908 (3 - 9 th¸ng Giªng 1909) ë Pa-ri, vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa -
nghÞ quyÕt "T×nh h×nh trong ®¶ng" ®−îc th«ng qua t¹i cuéc héi nghÞ çch m¹ng ®Ö tr×nh. Tham gia Héi ®ång b¶o hiÓm lµ nh÷ng c«ng
toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· nh©n ë trong danh s¸ch do ph¸i b«n-sª-vÝch ®Ò nghÞ. Tróng cö ñy
héi Nga häp ë Pa-ri tõ 2 ®Õn 23 th¸ng Giªng (15 th¸ng Giªng - 5 viªn Héi ®ång cã: G. M. Sca-pin (nhµ m¸y Pu-ti-lèp), X. §. Tsu-®in
th¸ng Hai) 1910 (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ (nhµ m¸y kim khÝ), G. I. ¤-xi-pèp (nhµ m¸y chÕ t¹o thiÕt bÞ qu©n
quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ sù), N. I. I-lin (nhµ m¸y xtª-a-rin NÐp-xki), X. I. I-an-kin (nhµ m¸y
Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, ph. I, 1954, tr. 195 - 205, ®inh); phã ñy viªn cã: N. M. SvÐc-nÝch (nhµ m¸y E-rÝch-x«n), A. X.
234 - 236). ― 153. Cu-clin (nhµ m¸y LÐt-xne míi), Ph. A. A-m«-xèp (nhµ m¸y xtª-a-rin
NÐp-xki), V. M. Txa-plin (nhµ m¸y ®ãng tµu NÐp-xki), P. I. Xu-®a-
141
"B¸o c«ng nh©n cña chóng ta" ― b¸o ra hµng ngµy cña ph¸i men-sª- cèp (nhµ m¸y kim khÝ) vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Bän men-sª-vÝch - thñ
vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa; xuÊt b¶n hîp ph¸p ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng tiªu chñ nghÜa kªu gäi c«ng nh©n ®õng phôc tïng çc quyÕt ®Þnh
N¨m ®Õn th¸ng B¶y 1914. ― 154. cña Héi ®ång b¶o hiÓm. ― 154.
142
“ChÕ ®é tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa" ― c−¬ng lÜnh gi¶i quyÕt vÊn 145
"B¶o hiÓm c«ng nh©n" ― t¹p chÝ men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa;
®Ò d©n téc cã tÝnh chÊt ph¶n m¸c-xÝt, t− s¶n - d©n téc chñ nghÜa; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua trong nh÷ng n¨m 1912 - 1918. ― 154.
146
§¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ― ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch trong §u-ma bè gåm nh÷ng yªu cÇu: nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i rót
nhµ n−íc IV, do N. X. Ts¬-khª-Ýt-dª ®øng ®Çu. Trong nh÷ng n¨m ra khái çc chÝnh phñ t− s¶n, ph¶i ®o¹n tuyÖt h¼n víi bän ®Õ
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch quèc, ph¶i cù tuyÖt kh«ng hîp t¸c víi chóng, ph¶i ®Êu tranh
trong §u-ma tuy gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a nh−ng kú thùc th× trong kiªn quyÕt chèng çc chÝnh phñ ®Õ quèc vµ lªn ¸n viÖc biÓu
mäi vÊn ®Ò ®Òu ñng hé chÝnh s¸ch cña bän x· héi - s«-vanh Nga. quyÕt cho ng©n s¸ch chiÕn tranh. Khi LÝt-vi-nèp ®äc b¶n tuyªn
V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n ®−êng lèi c¬ héi chñ nghÜa cña ®¶ng ®oµn bè th× bÞ ng¾t lêi vµ kh«ng ®−îc ph¸t biÓu n÷a; LÝt-vi-nèp bÌn
Ts¬-khª-Ýt-dª trong çc bµi "§¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ vai trß cña trao b¶n tuyªn bè cho chñ tÞch ®oµn vµ rêi bá héi nghÞ. B¶n
nã", "Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª cã ®−êng lèi cña m×nh tuyªn bè ®ã ®¨ng trªn tê C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña
kh«ng?" vµ trong mét sè t¸c phÈm kh¸c (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ― b¸o "Ng−êi d©n chñ - x·
xuÊt b¶n lÇn thø 5, M¸t-xc¬-va, t. 30). ― 154. héi", sè 40, ngµy 29 th¸ng Ba 1915. Xem çc bµi cña V. I. Lª-nin
"VÒ Héi nghÞ Lu©n-®«n" vµ "Nh©n Héi nghÞ Lu©n-®«n" (tËp nµy,
147
"Dù th¶o tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n tr. 194 - 196, 217 - 220). ― 156.
d©n chñ - x· héi Nga göi héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc
n−íc §ång minh häp ë Lu©n-®«n" lµ do V. I. Lª-nin viÕt khi nhËn
148
"§¬-d¬-vin" ("Çi chu«ng") ― t¹p chÝ t− s¶n - d©n téc chñ nghÜa hîp
®−îc tin cña M. M. LÝt-vi-nèp b¸o cho biÕt vÒ viÖc triÖu tËp héi nghÞ ph¸p ra hµng th¸ng; xuÊt b¶n b»ng tiÕng U-cra-i-na ë Ki-Ðp tõ th¸ng
vµ göi ®i cho LÝt-vi-nèp ë Lu©n-®«n ®Ó ®äc t¹i héi nghÞ. Trong th− Giªng 1913 ®Õn gi÷a n¨m 1914. Ra tÊt c¶ ®−îc 18 sè. Tham gia t¹p
göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, ®ång thêi víi viÖc b¸o tin vÒ viÖc triÖu tËp chÝ nµy cã V. Lª-vin-xki, V. Vin-ni-tsen-c«, L. I-ua-kª-vÝch (R−-ban-
Héi nghÞ Lu©n-®«n, N. C. Cróp-xcai-a ®· göi cho Sli-¸p-ni-cèp b¶n ca), §. §«n-txèp, X. PÕt-li-u-ra, G. A-lÕch-xin-xki, P. ¸c-xen-rèt, L.
sao dù th¶o tuyªn bè vµ th«ng b¸o lµ b¶n dù th¶o ®· ®−îc göi cho T¬-rèt-xki, v. v.. T¹p chÝ nµy chÊm døt sù tån t¹i cña m×nh khi
LÝt-vi-nèp. chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu næ ra.
Héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc "§ång minh T¸c gi¶ cña bµi "U-cra-i-a vµ chiÕn tranh" lµ V. Lª-vin-xki. ― 159.
tay ba" ®−îc triÖu tËp häp ë Lu©n-®«n ngµy 14 th¸ng Hai 1915. Dù 149
"Liªn minh gi¶i phãng U-cra-i-na" ― tæ chøc t− s¶n - d©n téc chñ
héi nghÞ cã ®¹i biÓu cña çc nhãm x· héi - s«-vanh vµ hßa b×nh chñ nghÜa, do nhãm nh÷ng ng−êi d©n téc chñ nghÜa t− s¶n U-cra-i-na
nghÜa Anh, Ph¸p, BØ vµ Nga: §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp (B. Kª-r¬ H¸c- thµnh lËp n¨m 1914, khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi
®i, R. M¸c - §«-nan, v. v.), §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh, C«ng ®¶ng, b¾t ®Çu næ ra. Hy väng lµ n−íc Nga Nga hoµng sÏ thÊt b¹i trong
Héi Pha-biªng; §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p (M. Xam-ba, E. Va-li- cuéc chiÕn tranh, "Liªn minh" ®Æt nhiÖm vô lµ cè g¾ng t¸ch U-cra-i-
¨ng, Gi. L«ng-ghª, A. T«-ma, A. C«m-pe-r¬ - M«-ren), Tæng liªn na ra khái Nga vµ thµnh lËp chÕ ®é qu©n chñ U-cra-i-na t− s¶n - ®Þa
®oµn lao ®éng (L. Giu-«); §¶ng x· héi chñ nghÜa BØ (£. Van-®Ðc-ven- chñ d−íi sù b¶o hé cña §øc. ― 160.
®¬, v. v.), §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng (V. M. TsÐc-nèp, B«-
150
brèp (M. A. Na-tan-x«n), I. A. Ru-ba-n«-vÝch). §¹i biÓu cña Ban tæ Bµi "D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c" do V. I. Lª-nin viÕt cho mét v¨n
chøc men-sª-vÝch ®i dù héi nghÞ lµ V. Mai-xki. tËp m¸c-xÝt hîp ph¸p dù tÝnh xuÊt b¶n ë Nga n¨m 1915. V¨n tËp
Trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ cã çc vÊn ®Ò: nµy bÞ së kiÓm duyÖt Nga hoµng gi÷ l¹i vµ m·i sau Çch m¹ng
1) QuyÒn cña çc d©n téc; 2) Thuéc ®Þa; 3) Sù ®¶m b¶o cho hßa th¸ng Hai míi ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng b¶n ®−îc l−u l¹i sau khi së
b×nh t−¬ng lai. kiÓm duyÖt ®· söa ch÷a.
Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch kh«ng ®−îc mêi ®i dù héi nghÞ, V¨n tËp ®−îc xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt vµo th¸ng Ba 1917 ë M¸t-
nh−ng theo sù ñy nhiÖm cña V. I. Lª-nin, M. M. LÝt-vi-nèp ®· cã xc¬-va, do Nhµ xuÊt b¶n "Thñy triÒu lªn" xuÊt b¶n. V¨n tËp gåm
mÆt t¹i héi nghÞ ®Ó ®äc b¶n tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung cã bµi cña V. I. Lª-nin "D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c" (ký tªn
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. B¶n dù th¶o do N. C«n-xtan-ti-nèp); bµi cña I-a. M. XvÐc-®lèp "Sù ph©n liÖt
V. I. Lª-nin viÕt ®−îc lÊy lµm c¬ së cho b¶n tuyªn bè. B¶n tuyªn trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc" (ký tªn A. Mi-khai-l«-vÝch);
bµi cña V. P. N«-ghin "ChiÕn tranh vµ t×nh h×nh kinh tÕ cña giai cÊp lËp vµ l·nh tô cña ph¸i "che-xni-¸c" lµ §. Bla-g«-Ðp, vÒ sau ®øng
c«ng nh©n" (ký tªn M. Pha-brÝch-n−i); bµi cña M. X. ¤n-min-xki "ý ®Çu ph¸i "che-xni-¸c" lµ nh÷ng häc trß cña Bla-g«-Ðp: G. §i-mi-t¬-
®å cña ph¸i tù do Nga", v. v.. ― 161. rèp, V. C«-la-rèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Trong nh÷ng n¨m 1914 -
1918, ph¸i nµy gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n vµ thµnh lËp §¶ng céng
151
"Sù nghiÖp cña chóng ta" ― c¬ quan ng«n luËn ra hµng th¸ng cña
s¶n Bun-ga-ri. ― 187.
ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa, b¾t ®Çu xuÊt b¶n vµo th¸ng
Giªng 1915 thay cho t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" bÞ ®ãng cöa. 155
"NhËt b¸o ng−êi c«ng d©n" ("The Daily Citizen") ― b¸o hµng ngµy,
"Sù nghiÖp cña chóng ta" lµ c¬ quan ng«n luËn chÝnh cña bän x· héi - c¬ quan ng«n luËn cña khèi liªn minh c¬ héi chñ nghÜa gi÷a C«ng
s«-vanh ë Nga. Céng t¸c víi tê "Sù nghiÖp cña chóng ta" cã: A. N. ®¶ng, ph¸i Pha-biªng vµ §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh; xuÊt b¶n ë
P«-t¬-rª-xèp, N. Tsª-rª-va-nin, P. P. Ma-xlèp, E. Ma-Ðp-xki, v.v.. Ra Lu©n-®«n vµ Man-se-xt¬ tõ 1912 ®Õn 1915. ― 188.
tÊt c¶ ®−îc 6 sè. ― 163.
156
"TruyÒn tin hµng ngµy" ("The Daily Herald") ― c¬ quan ng«n luËn
152
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi b¸o cña C. Cau-xky "Chñ nghÜa quèc tÕ vµ cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh; xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n tõ th¸ng T−
chiÕn tranh", ®¨ng n¨m 1915 trong t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta", 1912; tõ n¨m 1922, tê b¸o trë thµnh c¬ quan ng«n luËn cña C«ng
sè 1 vµ sè 2. ― 174. ®¶ng. ―188.
153
Ph¸i kh¶ n¨ng ― trµo l−u c¶i l−¬ng tiÓu t− s¶n trong phong trµo x· 157
Ph¸i Pha-biªng gåm nh÷ng thµnh viªn cña Héi Pha-biªng, mét tæ
héi chñ nghÜa Ph¸p. Ph¸i kh¶ n¨ng chñ tr−¬ng giíi h¹n cuéc ®Êu
chøc c¶i l−¬ng chñ nghÜa ë Anh, thµnh lËp n¨m 1884; héi mang tªn
tranh cña c«ng nh©n trong ph¹m vi "cã thÓ" (possible) ― do ®ã mµ
cña mét thèng so¸i La-m· ë thÕ kû III tr−íc c«ng nguyªn: Pha-bi-i
cã tªn gäi lµ ph¸i kh¶ n¨ng. ― 183.
M¸c-xim, ®−îc mÖnh danh lµ "Cun-ta-to" ("Ng−êi chê thêi") v×
154
Ph¸i "èp-sª-®en-tx¬" (còng cßn gäi lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chiÕn thuËt chê thêi c¬ cña «ng, kh«ng chÞu më nh÷ng trËn ®¸nh
"réng") ― trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi quyÕt ®Þnh trong cuéc chiÕn tranh víi Han-ni-ban. Çc héi viªn cña
Bun-ga-ri, tõ n¨m 1900, xuÊt b¶n tê t¹p chÝ "Sù nghiÖp chung". Sau Héi Pha-biªng gåm chñ yÕu lµ nh÷ng ®¹i biÓu cña giíi trÝ thøc t−
khi x¶y ra sù ph©n liÖt t¹i §¹i héi X cña §¶ng d©n chñ - x· héi n¨m s¶n: b¸c häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ (ch¼ng h¹n nh− X. vµ
1903 ë thµnh phè Ru-xª, hä thµnh lËp §¶ng d©n chñ - x· héi Bun- B. Ve-b¬, B. S«, R. M¸c-§«-nan, v. v.); hä phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu cña
ga-ri (®¶ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa "réng"), mét ®¶ng cã cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n vµ cña çch m¹ng x· héi
xu h−íng c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ kh¼ng ®Þnh r»ng b−íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn
chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), ph¸i "èp-sª-®en-tx¬" gi÷ lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng nh÷ng cuéc c¶i
s«-vanh. çch nhá, c¶i t¹o x· héi dÇn dÇn. V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh chñ
N¨m 1942, çnh t¶ cña §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri gia nhËp
nghÜa Pha-biªng lµ mét "khuynh h−íng cña chñ nghÜa c¬ héi cùc
MÆt trËn tæ quèc ®−îc thµnh lËp d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng
®oan" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 16,
s¶n. Sau khi ®· thanh läc nh÷ng phÇn tö xa l¹ ra khái hµng ngò cña
tr. 428). N¨m 1900, Héi Pha-biªng gia nhËp C«ng ®¶ng. "Chñ nghÜa
m×nh, nã hîp nhÊt víi §¶ng céng s¶n vµo th¸ng T¸m 1948 trªn c¬
x· héi Pha-biªng" lµ mét trong nh÷ng nguån gèc cña hÖ t− t−ëng
së t− t−ëng vµ nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc cña chñ nghÜa M¸c -
cña C«ng ®¶ng.
Lª-nin; §¶ng céng s¶n Bun-ga-ri b¾t ®Çu lÊy tªn lµ §¶ng c«ng nh©n
Bun-ga-ri (céng s¶n). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 -
Ph¸i "che-xni-¸c" ― trµo l−u çch m¹ng trong §¶ng d©n chñ - x· 1918), ph¸i Pha-biªng gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. NhËn ®Þnh vÒ
héi Bun-ga-ri, h×nh thµnh n¨m 1903 thµnh mét ®¶ng ®éc lËp, ph¸i Pha-biªng, xin xem bµi cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa hßa b×nh ë
lÊy tªn lµ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri. Ng−êi s¸ng Anh vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh" (tËp nµy, tr. 331 - 339). ― 188.
158
C«ng ®¶ng (Labour Party) ― thµnh lËp n¨m 1900 víi t− çch lµ mét t©m tæ chøc cña phong trµo nµy lµ "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n Lu©n-
sù hîp nhÊt çc c«ng ®oµn ― çc c«ng liªn, çc tæ chøc vµ çc nhãm ®«n". Ban l·nh ®¹o Héi liªn hiÖp ®· th¶o b¶n thØnh cÇu HiÕn
x· héi chñ nghÜa nh»m môc ®Ých ®−a ®¹i biÓu c«ng nh©n vµo nghÞ ch−¬ng nh©n d©n göi nghÞ viÖn, ®−îc c«ng bè vµo th¸ng N¨m 1838.
viÖn ("ñy ban ®¹i diÖn c«ng nh©n"). N¨m 1906, ñy ban nµy ®−îc ®æi B¶n HiÕn ch−¬ng nh©n d©n ®· ®Ò ra mét ch−¬ng tr×nh gåm s¸u
tªn lµ C«ng ®¶ng. §oµn viªn çc c«ng liªn mÆc nhiªn trë thµnh ®iÓm: quyÒn bÇu cö phæ th«ng cho nam giíi ®· ®ñ 21 tuæi, bá phiÕu
®¶ng viªn ®¶ng nµy víi ®iÒu kiÖn ph¶i nép ®¶ng phÝ. §øng ®Çu kÝn, çc khu vùc bÇu cö ngang nhau, b·i bá chÕ ®é ph¶i ®−a tµi s¶n
C«ng ®¶ng cã mét Ban chÊp hµnh; Ban chÊp hµnh nµy cïng víi ra ®Ó ®¶m b¶o t− çch bÇu cö ®èi víi nh÷ng øng cö viªn øng cö
Tæng héi c«ng liªn vµ Ban chÊp hµnh §¶ng hîp t¸c x· lËp thµnh çi nghÞ sÜ, tiÒn l−¬ng cña nghÞ sÜ, hµng n¨m bÇu l¹i nghÞ viÖn. Phong
gäi lµ Héi ®ång lao ®éng toµn quèc. Liªn kÕt chÆt chÏ víi C«ng trµo b¾t ®Çu b»ng nh÷ng cuéc mÝt-tinh - biÓu t×nh khæng lå vµ diÔn
®¶ng lµ §¶ng hîp t¸c x· ― ®¶ng nµy gia nhËp C«ng ®¶ng víi t− ra d−íi khÈu hiÖu ®Êu tranh cho viÖc thùc hiÖn HiÕn ch−¬ng nh©n
çch mét thµnh viªn tËp thÓ ― vµ §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp. C«ng d©n. Th¸ng B¶y 1840, “Héi liªn hiÖp d©n téc theo phong trµo hiÕn
®¶ng tuy ban ®Çu h×nh thµnh ― xÐt vÒ thµnh phÇn mµ nãi ― lµ mét ch−¬ng” ®−îc ®−îc thµnh lËp, ®ã lµ ®¶ng c«ng nh©n cã tÝnh chÊt
®¶ng c«ng nh©n (vÒ sau, mét sè kh¸ lín phÇn tö tiÓu t− s¶n ®· gia quÇn chóng ®Çu tiªn trong lÞch sö phong trµo c«ng nh©n. Ngµy 2
nhËp ®¶ng), nh−ng thùc ra, xÐt vÒ mÆt t− t−ëng vµ s¸ch l−îc mµ th¸ng N¨m 1842, ph¸i hiÕn ch−¬ng göi cho nghÞ viÖn b¶n thØnh cÇu
nãi, lµ mét tæ chøc c¬ héi chñ nghÜa. Tõ khi ®¶ng nµy ra ®êi, nh÷ng thø hai, b¶n nµy còng gåm mét sè yªu s¸ch cã tÝnh chÊt x· héi (rót
ng−êi l·nh ®¹o cña nã thi hµnh chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp víi giai ng¾n ngµy lao ®éng, t¨ng l−¬ng, v.v.). B¶n thØnh cÇu nµy ®· bÞ nghÞ
cÊp t− s¶n. "C«ng ®¶ng lµ ®¶ng cã tÝnh chÊt thùc sù t− s¶n, v× dï nã viÖn b¸c bá. §¸p l¹i viÖc nµy, ph¸i hiÕn ch−¬ng ®· tiÕn hµnh tæng
bao gåm c«ng nh©n, nh−ng l¹i bÞ l·nh ®¹o bëi nh÷ng tªn ph¶n b·i c«ng. N¨m 1848, ph¸i hiÕn ch−¬ng dù ®Þnh tæ chøc mét cuéc ®i
®éng, nh÷ng tªn ph¶n ®éng tÖ h¹i nhÊt, hµnh ®éng hoµn toµn theo bé cã tÝnh chÊt quÇn chóng ®Õn nghÞ viÖn ®Ó ®−a b¶n thØnh cÇu thø
tinh thÇn cña giai cÊp t− s¶n..." (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, ba, nh−ng chÝnh phñ ®· tËp trung qu©n ®éi vµ ph¸ vì cuéc ®i bé
Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 41, tr. 313). Trong thêi gian nµy. NhiÒu th¸ng sau, b¶n thØnh cÇu ®−îc ®−a ra xÐt vµ bÞ b¸c bá.
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 - 1918), nh÷ng ng−êi Sau n¨m 1848, phong trµo hiÕn ch−¬ng ®i vµo tho¸i trµo.
Nguyªn nh©n chÝnh dÉn tíi sù thÊt b¹i cña phong trµo hiÕn
l·nh ®¹o C«ng ®¶ng gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh.
ch−¬ng lµ t×nh tr¹ng kh«ng cã c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc râ rµng vµ
Nh÷ng ®¶ng viªn C«ng ®¶ng ®· nhiÒu lÇn ®øng ra thµnh lËp
kh«ng cã sù l·nh ®¹o triÖt ®Ó çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. Song
chÝnh phñ (n¨m 1924, 1929, 1945 vµ 1950); nh÷ng chÝnh phñ nµy
ph¸i hiÕn ch−¬ng ®· cã ¶nh h−ëng rÊt to lín ®èi víi lÞch sö chÝnh trÞ
th−êng xuyªn thi hµnh chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh. Sù
cña n−íc Anh còng nh− ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng
bÊt b×nh cña nh©n d©n lao ®éng Anh ®èi víi chÝnh s¸ch ph¶n ®éng
nh©n quèc tÕ. V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh phong trµo hiÕn ch−¬ng lµ
cña ban l·nh ®¹o C«ng ®¶ng ®· dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh mét ph¸i
"phong trµo çch m¹ng v« s¶n to lín ®Çu tiªn, thËt sù cã tÝnh chÊt
t¶ trong ®¶ng nh»m chèng l¹i chÝnh s¸ch chÝnh thøc cña ban l·nh
quÇn chóng vµ cã h×nh thøc chÝnh trÞ" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
®¹o C«ng ®¶ng. ― 188.
xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 38, tr. 365). ― 192.
159
§©y lµ nãi vÒ tê b¸o "Berner Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh canh thµnh 161
Cã ý muèn nãi ®Õn cuéc khëi nghÜa cña giai cÊp v« s¶n Pa-ri ngµy
BÐc-n¬"). Trong sè 9 b¸o nµy, ra ngµy 13 th¸ng Giªng 1915, ë môc 23 - 26 th¸ng S¸u 1848. Cã 40 - 45 ngh×n ng−êi tham gia khëi
"Parteinachrichten" ("Tin tøc vÒ ®¶ng") cã ®¨ng mét ®o¹n trÝch cña nghÜa. Trong qu¸ tr×nh chiÕn ®Êu cã h¬n 600 chiÕn lòy ®−îc dùng
"B¸o nh©n d©n G«-ta khæ nhá"; ®ã lµ ®o¹n mµ V. I. Lª-nin trÝch dÉn lªn. KhÈu hiÖu phæ biÕn nhÊt cña nh÷ng ng−êi khëi nghÜa lµ: "NÒn
ë ®©y. ― 191. céng hßa d©n chñ vµ x· héi mu«n n¨m!". Cuéc khëi nghÜa ®· bÞ
160
Phong trµo hiÕn ch−¬ng (tõ tiÕng Anh charter, cã nghÜa lµ hiÕn ®µn ¸p khèc liÖt. Cuéc khëi nghÜa th¸ng S¸u lµ ®iÓm ph¸t triÓn
ch−¬ng) ― mét phong trµo çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña cao nhÊt cña çch m¹ng 1848 - 1849 ë ch©u ¢u. Lª-nin gäi ®ã lµ
c«ng nh©n Anh trong nh÷ng n¨m 30 - 40 thÕ kû XIX. Trung cuéc néi chiÕn lín ®Çu tiªn gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp
t− s¶n (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, vò trang tõ ngµy 19 th¸ng Ch¹p 1905 (1 th¸ng Giªng 1906) nh»m
t. 38, tr. 365). ― 192. b¶o toµn ®−îc lùc l−îng çch m¹ng vµ chuÈn bÞ cho cuéc ®Êu tranh
162 sau nµy.
Cã ý muèn nãi ®Õn cuéc B·i c«ng th¸ng M−êi toµn Nga vµ cuéc TiÕp theo sau cuéc khëi nghÜa ë M¸t-xc¬-va cã nhiÒu cuéc khëi
khëi nghÜa vò trang th¸ng Ch¹p ë M¸t-xc¬-va n¨m 1905 trong thêi nghÜa næ ra ë nh÷ng n¬i kh¸c vµo th¸ng Ch¹p 1905 vµ th¸ng Giªng
kú cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt. 1906: Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt, R«-xtèp trªn s«ng §«n, N«-v«-rèt-xi-
Con sè ng−êi tham gia cuéc Tæng b·i c«ng th¸ng M−êi lªn ®Õn xc¬, §«n-b¸t, £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, PÐc-m¬ (M«-t«-vi-li-kha), U-pha,
h¬n hai triÖu. Cuéc b·i c«ng th¸ng M−êi diÔn ra d−íi çc khÈu hiÖu: Cra-xn«-i-¸c-xc¬, Tsi-ta. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh vò trang lín ®·
lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ, tÝch cùc tÈy chay §u-ma Bu-l−-ghin, triÖu diÔn ra ë Da-çp-ca-d¬, Ba-lan, vïng Pri-ban-tÝch, PhÇn-lan. Nh−ng
tËp Quèc héi lËp hiÕn vµ thiÕt lËp nÒn céng hßa d©n chñ. Cuéc b·i tÊt c¶ nh÷ng cuéc khëi nghÜa rêi r¹c Êy ®Òu ®· bÞ chÝnh phñ Nga
c«ng chÝnh trÞ toµn Nga nµy cho thÊy râ lùc l−îng vµ søc m¹nh cña hoµng th¼ng tay ®µn ¸p.
phong trµo c«ng nh©n, t¹o ®µ cho viÖc triÓn khai ®Êu tranh çch Cuéc khëi nghÜa vò trang th¸ng Ch¹p lµ ®Ønh cao nhÊt cña çch
m¹ng ë n«ng th«n, trong qu©n ®éi vµ h¹m ®éi. Cuéc b·i c«ng th¸ng m¹ng. §¸nh gi¸ cao ý nghÜa cña cuéc khëi nghÜa vò trang th¸ng
M−êi ®· ®−a giai cÊp v« s¶n tíi cuéc khëi nghÜa vò trang th¸ng Ch¹p, Lª-nin viÕt: nh©n d©n "®· qua trËn thö löa ®Çu tiªn. Hä ®·
Ch¹p. VÒ cuéc b·i c«ng th¸ng M−êi, xem bµi cña V. I. Lª-nin "Cuéc ®−îc t«i luyÖn trong cuéc khëi nghÜa. Hä ®· ®µo t¹o ®éi ngò nh÷ng
b·i c«ng chÝnh trÞ toµn Nga" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n chiÕn sÜ ®· chiÕn th¾ng trong n¨m 1917" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 12, tr. 1 - 5). xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 42, tr. 247). VÒ cuéc khëi nghÜa vò
Ngµy 5 (18) th¸ng Ch¹p 1905, Héi nghÞ toµn thµnh M¸t-xc¬-va trang th¸ng Ch¹p, xem bµi cña Lª-nin "Nh÷ng bµi häc cña cuéc
cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch biÓu thÞ ý chÝ cña c«ng nh©n ®· khëi nghÜa M¸t-xc¬-va" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé,
M¸t-xc¬-va, t. 13, tr. 463 - 473). ― 192.
quyÕt ®Þnh tuyªn bè tæng b·i c«ng vµ b¾t ®Çu cuéc ®Êu tranh vò
trang. Theo lêi kªu gäi cña X«-viÕt M¸t-xc¬-va ngµy 7 (20) th¸ng 163
"Ng−êi ®−¬ng thêi" ― t¹p chÝ v¨n häc - chÝnh trÞ ra hµng th¸ng; xuÊt
Ch¹p, cuéc tæng b·i c«ng chÝnh trÞ b¾t ®Çu. Ngµy 10 (23) th¸ng b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1911 ®Õn 1915. Ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu, ph¸i
Ch¹p, cuéc b·i c«ng chuyÓn thµnh khëi nghÜa vò trang. Çc trung x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, ph¸i "x· héi chñ nghÜa nh©n d©n" vµ
t©m khëi nghÜa lµ: Pre-xnha, Da-m«-xc¬-v«-rª-tsi-ª, khu R«-g«- ph¸i tù do çnh t¶ ®· tËp hîp xung quanh t¹p chÝ nµy. A. V. Am-
gi¬-xc¬ - Xi-m«-nèp-xki vµ khu ®−êng s¾t Ca-dan. Cuéc ®Êu tranh phi-tª-a-t¬-rèp ®ãng mét vai trß næi bËt trong t¹p chÝ nµy khi nã
kÐo dµi chÝn ngµy. C«ng nh©n M¸t-xc¬-va ®· chiÕn ®Êu quªn míi ra ®êi; N. Xu-kha-nèp (N. N. Ghim-me) l·nh ®¹o t¹p chÝ tõ
m×nh, nh−ng nh÷ng ng−êi khëi nghÜa ch−a cã kinh nghiÖm ®Êu 1913 ®Õn 1915. Trong danh s¸ch çn bé cña t¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng
tranh vò trang, kh«ng cã vò khÝ cÇn thiÕt, ch−a liªn l¹c ®−îc chÆt thêi" cã Ph. I. §an, E. §. Cu-xc«-va, L. M¸c-tèp, G. V. Plª-kha-nèp,
chÏ víi qu©n ®éi. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, ng−êi ta ®· ¸p dông X. N. Pr«-c«-p«-vÝch, V. M. TsÐc-nèp, v. v.. T¹p chÝ nµy kh«ng cã
chiÕn thuËt phßng ngù, chø kh«ng ph¶i chiÕn thuËt tiÕn c«ng. Ban liªn hÖ g× víi quÇn chóng c«ng nh©n. N¨m 1914, Lª-nin ®· nhËn
l·nh ®¹o khëi nghÜa nãi chung kh«ng theo kÞp phong trµo quÇn ®Þnh xu h−íng cña t¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi" lµ "hæ lèn gi÷a chñ
chóng ®· ph¸t triÓn lªn mét çch tù ph¸t. Thêi gian ®Çu cuéc khëi nghÜa d©n tóy víi chñ nghÜa M¸c" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt
nghÜa, çc çn bé l·nh ®¹o cña Ban chÊp hµnh b«n-sª-vÝch M¸t-xc¬- b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 176). Trong nh÷ng n¨m chiÕn
va ®· bÞ b¾t. Ph¸i men-sª-vÝch vµ ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, t¹p chÝ nµy gi÷ lËp tr−êng x· héi -
s«-vanh. ― 193.
®· c¶n ph¸ viÖc më réng çc hµnh ®éng t¸c chiÕn, hä ®ßi chÊm
døt ®Êu tranh vò trang. ChÝnh phñ Nga hoµng ®· nÐm vµo M¸t- 164
"Labour Leader" ("Ng−êi l·nh ®¹o c«ng nh©n") ― b¸o ra hµng tuÇn,
xc¬-va rÊt nhiÒu qu©n ®iÒu ®Õn tõ Pª-tÐc-bua, Tve, MiÒn T©y. xuÊt b¶n tõ n¨m 1891; tõ n¨m 1893, lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng
Ngµy 17 (30) th¸ng Ch¹p, cuéc tÊn c«ng Pre-xnha b¾t ®Çu, mét c«ng nh©n ®éc lËp Anh. Tõ n¨m 1922, b¸o nµy lÊy tªn lµ "New
cuéc tÊn c«ng ®Ém m¸u. Ban chÊp hµnh ®¶ng bé M¸txc¬va vµ Leader" ("Ng−êi l·nh ®¹o míi"); tõ n¨m 1946, lÊy tªn lµ "Socialist
X«-viÕt M¸t-xc¬-va ®· quyÕt ®Þnh chÊm døt cuéc kh¸ng cù Leader" ("Ng−êi l·nh ®¹o x· héi chñ nghÜa"). ― 196.
165
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ra khÈu hiÖu hßa b×nh, hä kh«ng nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt vµ tÇm
Nga häp ë BÐc-n¬ tõ 14 ®Õn 19 th¸ng Hai (27 th¸ng Hai ®Õn 4 th¸ng quan trong cña cuéc ®Êu tranh víi ph¸i gi÷a. Trong qu¸ tr×nh th¶o
Ba) 1915. Héi nghÞ nµy ®−îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn cña Lª-nin vµ luËn ë héi nghÞ, çc vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc lµm s¸ng râ vµ çc luËn
cã ý nghÜa mét cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu toµn ®¶ng, v×, trong thêi gian ®iÓm cña Lª-nin ®· ®−îc héi nghÞ nhÊt trÝ ñng hé. ChØ riªng Bu-
chiÕn tranh, triÖu tËp ®¹i héi ®¶ng hay lµ héi nghÞ ®¹i biÓu toµn kha-rin vÉn kiªn tr× nh÷ng luËn ®iÓm sai lÇm trong nghÞ quyÕt cña
quèc §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc nhãm B«-gi, ph¶n ®èi nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¶ng vµ cña phong trµo
hiÖn ®−îc. d©n chñ - x· héi quèc tÕ do Lª-nin ®−a ra. Trong çc ®Ò c−¬ng cña
Dù héi nghÞ nµy cã çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng m×nh, ― nh÷ng ®Ò c−¬ng mµ sau nµy V. I. Lª-nin gäi lµ "v« cïng phi
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, cña C¬ quan ng«n luËn lý; mét ®iÒu nhôc nh·; mét chñ nghÜa nöa v« chÝnh phñ" (Toµn tËp,
trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tøc lµ tê tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 263), ― Bu-
"Ng−êi d©n chñ - x· héi", cña tæ chøc phô n÷ d©n chñ - x· héi, ®¹i kha-rin chèng l¹i yªu cÇu vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt, vµ nãi chung
biÓu cña çc chi bé h¶i ngo¹i §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga: lµ tÊt c¶ nh÷ng yªu cÇu trong c−¬ng lÜnh tèi thiÓu, tuyªn bè r»ng
Pa-ri, Xuy-rÝch, BÐc-n¬, L«-da-n¬, Gi¬-ne-v¬, Lu©n-®«n vµ c¶ nhãm nh÷ng yªu cÇu ®ã "tr¸i víi" çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Nh−ng ë
B«-gi n÷a. Tham dù héi nghÞ cã: V. I. Lª-nin, N. C. Cróp-xcai-a, héi nghÞ kh«ng mét ai ñng hé nh÷ng ®Ò c−¬ng cña Bu-kha-rin.
I. Ph. ¸c-m¨ng, V. M. Ca-xpa-rèp, G. L. Sc¬-lèp-xki, Ph. I-lin, N. V. VÊn ®Ò vÒ khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u” ®· lµm næ ra mét cuéc
Cr−-len-c«, I. Coãc-n¬-bli-um, M. M. Kha-ri-t«-nèp, G. I-a. Bª-len-ki, tranh luËn s«i næi. Nh− Lª-nin ®· nãi khi Ng−êi ph¸t biÓu vÒ çc
G. E. Di-n«-vi-Ðp, N. I. Bu-kha-rin, v. v.. Kh¸ch dù héi nghÞ cã: tÊt c¶ nghÞ quyÕt cña héi nghÞ, cuéc tranh luËn nµy cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ
çc ®¶ng viªn cña chi bé BÐc-n¬, mét sè ®¶ng viªn cña chi bé L«-da- phiÕn diÖn, vµ vÊn ®Ò ®−îc quyÕt ®Þnh ho·n l¹i cho ®Õn khi cã cuéc
n¬ vµ cña nhãm B«-gi. V. I. Lª-nin dù héi nghÞ víi t− çch lµ ®¹i th¶o luËn trªn b¸o chÝ vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ cña vÊn ®Ò. Nh−ng trªn
biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ C¬ quan ng«n luËn trung b¸o chÝ kh«ng cã cuéc th¶o luËn réng r·i vÒ khÈu hiÖu "Liªn bang
−¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Ng−êi l·nh ®¹o ch©u ¢u". VÊn ®Ò ®−îc kÕt thóc khi tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè
toµn bé c«ng viÖc cña héi nghÞ. 44, c«ng bè bµi cña V. I. Lª-nin "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u
Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ nh− sau: 1) B¸o ço cña çc ¢u”, trong ®ã V. I. Lª-nin gi¶i thÝch râ sai lÇm cña khÈu hiÖu ®ã
®Þa ph−¬ng; 2) ChiÕn tranh vµ nhiÖm vô cña ®¶ng (th¸i ®é ®èi víi (xem tËp nµy, tr. 443 - 448).
çc nhãm chÝnh trÞ kh¸c); 3) NhiÖm vô cña çc tæ chøc ë n−íc ngoµi Trong çc nghÞ quyÕt ®· ®−îc th«ng qua sau khi th¶o luËn b¸o
(th¸i ®é ®èi víi çc ho¹t ®éng vµ chñ tr−¬ng chung cña çc nhãm); ço cña V. I. Lª-nin, Héi nghÞ BÐc-n¬ ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vô vµ s¸ch
4) C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê b¸o míi; 5) Th¸i ®é ®èi víi l−îc cña ®¶ng b«n-sª-vÝch trong ®iÒu kiÖn cã cuéc chiÕn tranh ®Õ
vÊn ®Ò "çc nhãm ng−êi di c−" (ra ë n−íc ngoµi"); 6) BÇu cö Ban quèc chñ nghÜa.
chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi; 7) Linh tinh. §iÓm chñ yÕu Héi nghÞ còng ®· th«ng qua nghÞ quyÕt: "NhiÖm vô cña çc tæ
trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ lµ vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", "Th¸i
nhiÖm vô cña ®¶ng. Lª-nin ®· ®äc b¸o ço vÒ vÊn ®Ò nµy. ®é ®èi víi vÊn ®Ò "çc nhãm ng−êi di c−"" vµ "VÒ sù quyªn gãp
Trong b¸o ço cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· ph¸t triÓn nh÷ng ñng hé C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng". Do nhãm B«-gi m−u toan
luËn ®iÓm cña tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng tæ chøc mét tê b¸o riªng cña m×nh, t¸ch khái tê C¬ quan ng«n
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ §¶ng d©n chñ - luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, héi
x· héi Nga". Nh− ng−êi ta cã thÓ thÊy râ qua çc nghÞ quyÕt cña nghÞ ®· ®Æt vÊn ®Ò "C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê b¸o
chi bé M«ng-pª-li-ª vµ nhÊt lµ cña nhãm B«-gi ®−îc th«ng qua míi". Trong nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò nµy, héi nghÞ tuyªn bè hoµn
tr−íc khi cã héi nghÞ nµy, mét sè ®¶ng viªn çc chi bé b«n-sª- toµn nhÊt trÝ víi h−íng t− t−ëng cña C¬ quan ng«n luËn trung
vÝch ch−a hiÓu çch ®Æt vÊn ®Ò cña Lª-nin vÒ néi chiÕn; hä ph¶n −¬ng vµ víi lËp tr−êng cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vÒ
®èi khÈu hiÖu vÒ sù thÊt b¹i cña chÝnh phñ n−íc "m×nh", hä ®−a th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh vµ thõa nhËn r»ng C¬ quan ng«n luËn
trung −¬ng cÇn ph¶i ra ®Òu ®Æn h¬n n÷a; trong ®iÓm 3, do Lª-nin 168
"Sù thËt"― b¸o b«n-sª-vÝch hîp ph¸p ra hµng ngµy; sè b¸o ®Çu tiªn
viÕt (xem tËp nµy, tr. 468), cã nãi r»ng héi nghÞ kªu gäi ®¶ng viªn ph¸t hµnh ë Pª-tÐc-bua ngµy 22 th¸ng T− (5 th¸ng N¨m) 1912.
çc chi bé h¶i ngo¹i h·y th−êng xuyªn gióp ®ì C¬ quan ng«n luËn NghÞ quyÕt vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt b¶n mét tê b¸o c«ng nh©n
trung −¬ng. Trong phÇn bæ sung vµo nghÞ quyÕt, ― kh«ng c«ng bè, ― hµng ngµy cã tÝnh chÊt quÇn chóng ®· ®−îc th«ng qua trong qu¸
héi nghÞ chØ râ r»ng nhãm B«-gi kh«ng nªn xuÊt b¶n tê b¸o riªng tr×nh lµm viÖc cña Héi nghÞ VI toµn Nga (Héi nghÞ Pra-ha) cña §¶ng
cña m×nh, héi nghÞ kªu gäi ®oµn kÕt tÊt c¶ mäi lùc l−îng cña ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.
xung quanh nh÷ng c«ng viÖc chung cña ®¶ng ®· ®−îc v¹ch ra trong B¸o "Sù thËt" xuÊt hiÖn trong hoµn c¶nh cã cao trµo çch m¹ng
çc nghÞ quyÕt cña héi nghÞ. Héi nghÞ ®· bÇu Ban chÊp hµnh míi míi, khi lµn sãng b·i c«ng chÝnh trÞ cña quÇn chóng lan nhanh kh¾p
çc tæ chøc ë n−íc ngoµi cña ®¶ng. n−íc nh©n vô tµn s¸t ë Lª-na. B¸o ®−îc xuÊt b¶n dùa vµo sè tiÒn do
V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ cao ý nghÜa cña Héi nghÞ BÐc-n¬ vµ ®· chÝnh b¶n th©n c«ng nh©n quyªn gãp; nã ®−îc ph¸t hµnh víi sè
cè g¾ng rÊt nhiÒu ®Ó phæ biÕn réng r·i çc nghÞ quyÕt cña héi nghÞ; l−îng tíi 4 v¹n b¶n, mét vµi sè in tíi 6 v¹n b¶n. Lª-nin ®¸nh gi¸
çc nghÞ quyÕt nµy, nh− Ng−êi ®· chØ râ, tr×nh bµy rÊt chÝnh x¸c viÖc tæ chøc b¸o c«ng nh©n hµng ngµy nh− mét sù nghiÖp lÞch sö vÜ
nh÷ng nguyªn t¾c vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng. TÊt c¶ nh÷ng nghÞ quyÕt ®¹i mµ c«ng nh©n Pª-tÐc-bua ®· lµm nªn ®−îc.
c¬ b¶n cña héi nghÞ vµ phÇn më ®Çu cho nghÞ quyÕt, do Lª-nin viÕt, Lª-nin l·nh ®¹o tê "Sù thËt" vÒ mÆt t− t−ëng, hÇu nh− hµng ngµy
®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vµ ®−îc in lµm phô Ng−êi ®Òu viÕt bµi cho b¸o, ra chØ thÞ cho ban biªn tËp b¸o. Ng−êi cè
g¾ng lµm cho tê b¸o ®−îc xuÊt b¶n theo tinh thÇn çch m¹ng, tinh
lôc trong cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn
thÇn chiÕn ®Êu. ñy viªn ban biªn tËp tê "Sù thËt" vµ nh÷ng céng t¸c
tranh" xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga vµ tiÕng §øc. NghÞ quyÕt cña Héi
viªn tÝch cùc cña b¸o trong nh÷ng thêi gian kh¸c nhau lµ: N. N. Ba-
nghÞ BÐc-n¬ còng ®−îc xuÊt b¶n thµnh tê riªng b»ng tiÕng Ph¸p, vµ
ru-rin, §ª-mi-an BÕt-n−i, A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va, C. X. £-rª-
ph©n ph¸t cho çc ®¹i biÓu dù Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa Xim-mÐc-
mª-Ðp, M. I. Ca-li-nin, N. C. Cróp-xcai-a, X. V. Ma-l−-sÐp, L. R. vµ V.
van vµ göi cho nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i t¶ trong phong trµo d©n chñ -
R. Men-gin-xki, V. M. M«-l«-tèp, V. I. NÐp-xki, M. C. ¤n-min-xki, N.
x· héi quèc tÕ. VÒ nghÞ quyÕt cña héi nghÞ, xem "§¶ng céng s¶n
I. Pèt-v«i-xki, N. G. P«-lª-ta-Ðp, M. A. Xa-vª-li-Ðp, C. N. Xa-m«i-l«-va,
Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ I-a. M. XvÐc-®lèp, N. A. Xc¬-røp-nÝch, I. V. Xta-lin, P. I. Xtu-ts¬-ca vµ
®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, nh÷ng ng−êi kh¸c. Céng t¸c tÝch cùc víi tê b¸o cßn cã nh÷ng ng−êi
ph. I, 1954, tr. 324-331). ― 197. b«n-sª-vÝch - ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV. M. Goãc-ki ®· cho in
166
LËp tr−êng chÝnh thøc cña ph¸i Bun vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh ®· ®−îc nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh trªn tê "Sù thËt".
nªu trong b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun, Tê "Sù thËt" hµng ngµy g¾n liÒn ®¶ng víi qu¶ng ®¹i quÇn
th«ng qua håi th¸ng M−êi mét 1914 vµ c«ng bè trong tê "B¶n tin", chóng nh©n d©n. Mét ®éi qu©n ®«ng ®¶o th«ng tÝn viªn c«ng nh©n
sè 7 (th¸ng Giªng 1915). Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun kªu ®−îc h×nh thµnh xung quanh tê b¸o. Mçi sè b¸o cã ®¨ng hµng
gäi ®Êu tranh cho hßa b×nh "b»ng çch g©y ¸p lùc mét çch cã tæ chôc bµi cña c«ng nh©n. Trong h¬n hai n¨m tê b¸o ®· ®¨ng ®−îc
chøc ®èi víi chÝnh phñ tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn". Khi nãi vÒ chñ h¬n 17 ngh×n bµi cña c«ng nh©n. Tê b¸o ®· viÕt vÒ t×nh tr¹ng
ng−êi lao ®éng kh«ng cã quyÒn, ®−a ra nh÷ng dÉn chøng vÒ sù
nghÜa s«-vanh th©n §øc, Lª-nin ch¾c cã ý muèn nãi ®Õn b¶n thuyÕt
thiÕu thèn vÒ kinh tÕ cña c«ng nh©n, gi¶i thÝch râ qu¸ tr×nh diÔn
tr×nh cña mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i Bun lµ V. C«-xèp-xki
biÕn cña çc cuéc b·i c«ng vµ ®×nh c«ng, thi hµnh ®−êng lèi chÝnh
(M. I-a. Lª-vin-x«n) tr×nh bµy ë BÐc-n¬ ngµy 10 th¸ng M−êi vµ bµi
trÞ cña ®¶ng trong viÖc l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n ®ang ph¸t
"TruyÒn thuyÕt gi¶i phãng" cña C«-xèp-xki ®¨ng trong tê "B¶n tin",
triÓn, gi¸o dôc quÇn chóng theo tinh thÇn ®oµn kÕt v« s¶n vµ chñ
sè 7. ― 204.
nghÜa quèc tÕ v« s¶n. ViÖc gi¶i thÝch t×nh c¶nh cña n«ng d©n trong
167
"Lêi nãi cña chóng ta" ― mét tê b¸o men-sª-vÝch; xuÊt b¶n víi sù n−íc Nga Nga hoµng chiÕm mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong tê b¸o; trong
tham gia trùc tiÕp cña T¬-rèt-xki ë Pa-ri tõ th¸ng Giªng 1915 ®Õn b¸o cã "Môc n«ng d©n". Trªn çc trang b¸o "Sù thËt" Lª-nin triÖt
th¸ng ChÝn 1916 thay cho tê b¸o "TiÕng nãi". ― 204. ®Ó ®Êu tranh cho ®éc quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n trong
cuéc çch m¹ng s¾p tíi, cho sù liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n vµ ®¶ng víi quÇn chóng. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña tê "Sù thËt" lµ ®· ®Æt
n«ng d©n, v¹ch trÇn tÝnh chÊt ph¶n çch m¹ng cña giai cÊp t− s¶n tù ®−îc nÒn mãng v÷ng ch¾c cña ®¶ng b«n-sª-vÝch g¾n bã víi quÇn
do chñ nghÜa. chóng. ThÕ hÖ nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn ®−îc tê "Sù thËt" gi¸o
Mét phÇn ®¸ng kÓ c«ng viÖc tæ chøc cña ®¶ng ®· ®−îc tËp dôc ®· ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong cuéc Çch m¹ng x· héi chñ
trung vµo ban biªn tËp b¸o "Sù thËt". T¹i ®©y ®· tæ chøc nh÷ng nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i vµ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa
cuéc gÆp gì víi çc ®¹i biÓu cña çc chi bé ®¶ng ë ®Þa ph−¬ng; x· héi.
nh÷ng tin tøc vÒ ho¹t ®éng cña ®¶ng t¹i çc c«ng x−ëng vµ nhµ Tê "Sù thËt" gi÷ mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng trong lÞch sö b¸o
m¸y ®Òu ®−îc chuyÓn ®Õn ®©y vµ tõ ®©y l¹i truyÒn ®i nh÷ng chØ chÝ b«n-sª-vÝch. Nã lµ tê b¸o c«ng nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng
thÞ cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua vµ Ban chÊp hµnh hîp ph¸p ®Çu tiªn vµ ®· ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña
trung −¬ng ®¶ng. b¸o chÝ cña giai cÊp c«ng nh©n Nga vµ cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ.
Tê "Sù thËt" bÞ c¶nh s¸t th−êng xuyªn truy n·. Nã ®· bÞ chÝnh Tõ n¨m 1914, ngµy xuÊt b¶n sè ®Çu tiªn cña b¸o "Sù thËt" ®· trë
phñ Nga hoµng ®ãng cöa 8 lÇn, nh−ng vÉn tiÕp tôc ®−îc xuÊt b¶n thµnh ngµy héi cña b¸o chÝ c«ng nh©n.
d−íi nh÷ng tªn gäi kh¸c: "Sù thËt c«ng nh©n", "Sù thËt miÒn B¾c", Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ tê "Sù thËt" trong çc bµi "Tæng kÕt nöa n¨m
"Sù thËt cña lao ®éng", "V× ch©n lý", "Sù thËt cña giai cÊp v« s¶n", c«ng t¸c", "C«ng nh©n vµ b¸o "Sù thËt"", "Giai cÊp c«ng nh©n vµ b¸o
"Con ®−êng sù thËt", "Ng−êi c«ng nh©n", "Sù thËt lao ®éng". Trong chÝ c«ng nh©n", "B¸o ço cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng
nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®ã, ph¸i b«n-sª-vÝch ®· ra ®−îc 636 sè nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ nh÷ng chØ thÞ cho ®oµn ®¹i biÓu Ban
"Sù thËt" trong vßng h¬n hai n¨m. Ngµy 8 (21) th¸ng B¶y 1914, tê chÊp hµnh trung −¬ng t¹i Héi nghÞ Bruy-xen", "Tæng kÕt ngµy b¸o
b¸o bÞ ®ãng cöa. chÝ c«ng nh©n", "Nh©n ngµy kû niÖm lÇn thø m−êi ngµy s¸ng lËp
Tê "Sù thËt" chØ ®−îc tôc b¶n sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n b¸o "Sù thËt"" vµ nh÷ng bµi kh¸c (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
th¸ng Hai 1917. Tõ ngµy 5 (18) th¸ng Ba 1917, tê "Sù thËt" b¾t ®Çu xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 21, tr. 545 - 563; t. 22, tr. 88 - 90;
®−îc xuÊt b¶n víi tÝnh çch lµ C¬ quan ng«n luËn cña Ban chÊp hµnh t. 45, tr. 205 - 209). ― 204.
trung −¬ng vµ Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng 169
Vô ¸n ngµy 10 (23) th¸ng Hai 1915 xö nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ― ®¹i
nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Trong qu·ng thêi gian tõ th¸ng B¶y ®Õn
biÓu §u-ma nhµ n−íc IV (A. E. Ba-®a-Ðp, M. C. Mu-ra-nèp, G. I. Pª-
th¸ng M−êi 1917, tê "Sù thËt" bÞ ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n ph¶n çch
m¹ng truy n· nªn ®· nhiÒu lÇn ®æi tªn gäi vµ xuÊt b¶n víi tªn ""Sù t¬-rèp-xki, Ph. N. Xa-m«i-lèp, N. R. Sa-gèp) vµ nh÷ng ng−êi d©n
thËt" khæ nhá", "Ng−êi v« s¶n", "Ng−êi c«ng nh©n", "Con ®−êng c«ng chñ - x· héi kh¸c v× ®· tham gia cuéc héi nghÞ ®¶ng bÊt hîp ph¸p ë
nh©n". Sau th¾ng lîi cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ¤-dÐc-ki. Phiªn xö diÔn ra ë Tßa ¸n ®Æc biÖt ViÖn t− ph¸p Pª-t¬-r«-
®¹i, tõ ngµy 27 th¸ng M−êi (9 th¸ng M−êi mét) 1917, tê b¸o b¾t ®Çu gr¸t. B¶n ¸n ®−îc ®−a ra c¨n cø theo ®iÒu 102 (tham gia mét tæ chøc
xuÊt b¶n víi tªn gäi cò cña m×nh lµ "Sù thËt". mµ nhiÖm vô ®Ò ra lµ lËt ®æ chÕ ®é nhµ n−íc hiÖn hµnh). Tµi liÖu
ý nghÜa cña tê "Sù thËt" trong lÞch sö cña ®¶ng b«n-sª-vÝch vµ chÝnh ®Ó buéc téi çc nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch lµ nh÷ng tµi liÖu mµ bän
cña çch m¹ng lµ v« cïng to lín. Tê b¸o lµ ng−êi tuyªn truyÒn, c¶nh s¸t lÊy ®−îc ë çc nghÞ sÜ khi tiÕn hµnh lôc so¸t: luËn c−¬ng
ng−êi cæ ®éng vµ ng−êi tæ chøc tËp thÓ trong cuéc ®Êu tranh cña Lª-nin "Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch
nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña ®¶ng. Nã lµ trung t©m cña cuéc m¹ng trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u" vµ tuyªn ng«n cña Ban chÊp
®Êu tranh ®Ó b¶o vÖ tÝnh ®¶ng, nã ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn
kiªn quyÕt chèng ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu, ph¸i triÖu håi, bän tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga"; b¶n tuyªn ng«n nµy
T¬-rèt-xki, ®· v¹ch trÇn vai trß ph¶n béi cña bän chóng. Tê "Sù ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" (xem tËp nµy, tr. 1 - 8
thËt" ®· ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ vµ chñ nghÜa vµ 15 - 16).
ph¸i gi÷a. Nã ®· gi¸o dôc c«ng nh©n theo tinh thÇn chñ nghÜa M¸c TÊt c¶ n¨m nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch ®Òu bÞ kÕt ¸n ®µy chung th©n ®i
çch m¹ng. Nã ®· gãp phÇn lµm cho ®¶ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, gãp khu Tu-ru-khan-xc¬ (§«ng Xi-bi-ri). T−êng thuËt vÒ vô xö ®¶ng
phÇn siÕt chÆt hµng ngò cña ®¶ng vµ cñng cè mèi liªn hÖ gi÷a ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ban ngµy",
176
çc sè 40 - 43, ngµy 11 - 14 th¸ng Hai 1915 d−íi ®Çu ®Ò "Vô ¸n çc "Tin tøc cña Th−êng vô ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc §¶ng c«ng
nghÞ sÜ". ― 206. nh©n d©n chñ - x· héi Nga" ― b¸o men-sª-vÝch; xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-
v¬ tõ th¸ng Hai 1915 ®Õn th¸ng Ba 1917. Ra ®−îc 10 sè. ― 219.
170
"Ban ngµy" ― b¸o t− s¶n - tù do chñ nghÜa ra hµng ngµy; xuÊt b¶n ë
177
Pª-tÐc-bua tõ n¨m 1912. Tham gia b¸o nµy cã nh÷ng ng−êi men-sª- Ýt l©u tr−íc cuéc Héi nghÞ Lu©n-®«n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ
vÝch - thñ tiªu; sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, tê "Ban ngµy" nghÜa çc n−íc thuéc khèi §ång minh häp ngµy 14 th¸ng Hai 1915,
chuyÓn hoµn toµn vµo tay bän nµy. B¸o nµy ®· bÞ ñy ban qu©n sù - ban biªn tËp tê "Lêi nãi cña chóng ta" göi th− cho P. B. ¸c-xen-rèt
çch m¹ng trùc thuéc X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t ®ãng cöa ngµy 26 th¸ng (Ban tæ chøc) vµ V. I. Lª-nin (Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng
M−êi (8 th¸ng M−êi mét) 1917. ― 209. nh©n d©n chñ - x· héi Nga) ®Ò nghÞ nªn cã hµnh ®éng chung cña
nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
171
"Ng«n luËn" ― b¸o ra hµng ngµy, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña
héi Nga t¹i cuéc héi nghÞ s¾p tíi.
§¶ng d©n chñ - lËp hiÕn; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 23 th¸ng Hai (8
Trong th− tr¶ lêi ban biªn tËp tê "Lêi nãi cña chóng ta" ngµy 9
th¸ng Ba) 1906, do P. N. Mi-li-u-cèp vµ I. V. GhÐt-xen thùc sù l·nh
th¸ng Hai 1915, Lª-nin cho biÕt r»ng Ban chÊp hµnh trung −¬ng
®¹o biªn tËp, víi sù tham gia trùc tiÕp cña M. M. Vi-na-ve, P. §.
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga chÊp nhËn ®Ò nghÞ th¶o luËn
§«n-g«-ru-cèp, P. B. Xt¬-ru-vª vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Tê b¸o nµy ®·
kÕ ho¹ch hµnh ®éng chung, vµ tr×nh bµy dù th¶o tuyªn bè ®Ó ®äc t¹i
bÞ ñy ban qu©n sù - çch m¹ng trùc thuéc X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t
Héi nghÞ Lu©n-®«n; Ng−êi cho r»ng cã thÓ tháa thuËn trªn c¬ së
®ãng cöa ngµy 26 th¸ng M−êi (8 th¸ng M−êi mét) 1917. Sau ®ã tê
b¸o l¹i tiÕp tôc xuÊt b¶n cho ®Õn th¸ng T¸m 1918 d−íi nh÷ng tªn: b¶n tuyªn bè ®ã. Trong th− Lª-nin v¹ch ra lËp tr−êng x· héi - s«-
"Ng«n luËn cña chóng ta", "Ng«n luËn tù do", "ThÕ kû", "Ng«n luËn vanh cña Ban tæ chøc men-sª-vÝch vµ cña ph¸i Bun (xem Toµn tËp,
míi", "ThÕ kû chóng ta". ― 209. tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 80 - 84). Ban
biªn tËp tê "Lêi nãi cña chóng ta" kh«ng t¸n thµnh b¶n dù th¶o
172
"B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c" ― b¸o hîp ph¸p cña bän men-sª-vÝch - thñ tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ th¶o ra b¶n tuyªn bè cña
tiªu, ra hµng ngµy; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 30 th¸ng Giªng (12 hä, bªnh vùc lËp tr−êng cña Ban tæ chøc vµ cña ph¸i Bun. Tuyªn bè
th¸ng Hai) ®Õn 1 (14) th¸ng N¨m 1914. V. I. Lª-nin ®· mØa mai gäi cña "Lêi nãi cña chóng ta" ®−îc ®¨ng trong b¸o ®ã, sè 26, ngµy 27
nã lµ "B¸o thñ tiªu chñ nghÜa miÒn B¾c". ―212. th¸ng Hai 1915. ― 220.
"Le Temps" ("Thêi b¸o") ― b¸o ra hµng ngµy; xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ
1861 ®Õn 1942. Ph¶n ¸nh lîi Ých cña giíi cÇm quyÒn Ph¸p vµ trªn
178
"Tägliche Rundschau" ("T¹p chÝ hµng ngµy") ― b¸o ra hµng ngµy cña
thùc tÕ lµ c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña Bé ngo¹i giao. giai cÊp t− s¶n, cã xu h−íng d©n téc chñ nghÜa; xuÊt b¶n ë BÐc-lanh
tõ th¸ng M−êi 1880. N¨m 1922, tê "Tägliche Rundschau" ®· bÞ
173
L'Ðcho de Paris" ("TiÕng vang Pa-ri") ― b¸o t− s¶n, cùc kú ph¶n nh−îng l¹i cho tê "Deutsche Allgemeine Zeitung" ("B¸o toµn n−íc
®éng; xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ 1884 ®Õn 1938. ― 217. §øc"). Tõ th¸ng Ch¹p 1924 ®Õn 1928 l¹i xuÊt b¶n d−íi tªn gäi "Neue
174
"Journal des DÐbats Politiques et LittÐraires" ("B¸o tranh luËn chÝnh Tägliche Rundschau"; ®Õn n¨m 1933 th× ®×nh b¶n. ― 221.
trÞ vµ v¨n häc") ― t¹p chÝ t− s¶n ra hµng tuÇn; xuÊt b¶n tõ 1894 ®Õn 179
§©y lµ nãi vÒ bµi cña C. Cau-xky "Die Sozialdemokratie im
1934 ë Pa-ri. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi "Héi nghÞ nh÷ng ng−êi Kriege" ("Phong trµo d©n chñ - x· héi trong thêi gian chiÕn
x· héi chñ nghÜa ë Lu©n-®«n", ®¨ng trong sè 15 cña t¹p chÝ nµy ra tranh"), ®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit", sè 1, ngµy 2 th¸ng
ngµy 19 th¸ng Hai 1915. ― 217. M−êi 1914. ― 222.
175
"B¶n tin cña Tæ chøc ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun" ― xuÊt b¶n ë Gi¬- 180
T¸c phÈm cña C. Cau-xky "Die Internationalität und der Krieg"
ne-v¬ tõ th¸ng S¸u 1911 ®Õn th¸ng S¸u 1916. TÊt c¶ ra ®−îc 11 sè. ("Chñ nghÜa quèc tÕ vµ chiÕn tranh") ®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue
Tê kÕ tiÕp "B¶n tin" lµ tê "B¶n tin cña Ban chÊp hµnh Tæng héi Bun Zeit", sè 8, ngµy 27 th¸ng M−êi mét 1914. N¨m 1915, ban biªn
ë n−íc ngoµi". ― 218. tËp tê "Vorwärts" ®em in thµnh s¸ch riªng. T¸c phÈm nµy ®−îc
c«ng bè b»ng tiÕng Nga trong t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta", sè 1 188
Cã ý muèn nãi viªn thèng ®èc thµnh phè X. ― nh©n vËt trong tiÓu
vµ sè 2. Còng sè t¹p chÝ nµy ®· ®¨ng bµi cña A. N. P«-t¬-rª-xèp "ë thuyÕt "§Êt hoang" cña I. X. Tuèc-ghª-nÐp. ― 240.
kho¶ng giao thêi gi÷a hai thêi ®¹i" lµ bµi mµ V. I. Lª-nin phª ph¸n ë
®©y. ― 223.
189
"Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng") ― t¹p chÝ ra hµng th¸ng, c¬ quan ng«n
luËn cña nhãm d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc ("Nh÷ng ng−êi x· héi
181
§©y lµ nãi vÒ bµi cña C. Cau-xky "Krieg und Frieden" ("ChiÕn tranh chñ nghÜa quèc tÕ chñ nghÜa §øc"), do I-u. Boãc-kh¸c-t¬ lµm chñ
vµ hßa b×nh"), ®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit", sè 30, ngµy 28 biªn. T¹p chÝ nµy xuÊt b¶n kh«ng ®Òu tõ 1913 ®Õn 1921 ë BÐc-lanh.
th¸ng T− 1911. ― 224. Céng t¸c víi t¹p chÝ nµy cã A. Pan-nª-cóc, A. Ba-la-ba-n«-va, v. v..
182
― 241.
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn t¹p chÝ cña nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch -
thñ tiªu "B×nh minh cña chóng ta". ― 231.
190
"Quèc tÕ" ("Die Internationale") ― t¹p chÝ "vÒ çc vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ
183
lý luËn cña chñ nghÜa M¸c", do R. Lóc-x¨m-bua vµ Ph. Mª-rinh s¸ng
B¸o ço cña I-«-nèp (Ph. M. C«i-ghen), mét phÇn tö thuéc ph¸i Bun, lËp; sè ®Çu ra vµo th¸ng T− 1915. Trong sè nµy cã ®¨ng bµi cña
vÒ ®Ò tµi "Nh÷ng ph−¬ng ph¸p tæ chøc nh»m phôc håi Quèc tÕ", R. Róc-x¨m-bua "Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ", bµi cña Ph. Mª-rinh
®äc ë NÐc-vi (Thôy sÜ) vµo cuèi th¸ng Ba 1915. ― 232. "Nh÷ng ng−êi thÇy cña chóng ta vµ chÝnh s¸ch cÊp bËc trong ®¶ng";
184
"VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi" ― t¹p chÝ hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi b«n- bµi cña C. TxÐt-kin "V× hßa b×nh" vµ mét sè bµi kh¸c. T¹p chÝ nµy in
sª-vÝch; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng M−êi 1913 ®Õn th¸ng Ba ë §uýt-xen-®oãc-ph¬ víi sè l−îng 9000 b¶n. Nh÷ng khu«n ®óc ch÷
cña t¹p chÝ nµy ®−îc göi ®i BÐc-n¬ cho R. Grim ®Ó in cho Thôy-sÜ vµ
1918, cã nh÷ng thêi gian bÞ gi¸n ®o¹n. T¹p chÝ nµy ®Êu tranh ch¼ng
çc n−íc kh¸c. T¹p chÝ ®−îc tiÕp tôc xuÊt b¶n n¨m 1918 sau cuéc
nh÷ng ®ßi thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm c«ng nh©n mµ cßn ®ßi thùc
Çch m¹ng th¸ng M−êi mét ë §øc. T¹p chÝ còng ®−îc tiÕp tôc xuÊt
hiÖn "nh÷ng khÈu hiÖu kh«ng thÓ c¾t xÐn ®−îc" cña nh÷ng ng−êi
b¶n bÊt hîp ph¸p c¶ trong thêi kú ®éc tµi ph¸t-xÝt, cho ®Õn n¨m
b«n-sª-vÝch ― ngµy lµm viÖc 8 giê, tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ
1939. ― 241.
thiÕt lËp nÒn céng hßa d©n chñ. Tham gia t¹p chÝ nµy cã nh÷ng
191
ng−êi b«n-sª-vÝch nh− A. N. Vi-n«-cu-rèp, N. A. Xc¬-røp-nÝch, P. I. Cã ý muèn nãi ®Õn Héi nghÞ VI toµn Nga (Héi nghÞ Pra-ha) cña §¶ng
Xtu-ts¬-ca, N. M. SvÐc-nÝch vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. ― 235. c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp ngµy 5 - 17 (18 - 30) th¸ng Giªng
n¨m 1912 ë Pra-ha. Héi nghÞ Pra-ha thùc tÕ ®· ®ãng vai trß mét ®¹i
185
"TiÕng nãi miÒn B¾c" ― b¸o ra hµng tuÇn cña ph¸i men-sª-vÝch; xuÊt héi. V. I. Lª-nin ®· l·nh ®¹o héi nghÞ. Ng−êi ®· ®äc b¸o ço vÒ t×nh
b¶n ë Pª-t¬-r«-gr¸t tõ th¸ng Giªng ®Õn th¸ng Ba 1915. ― 235. h×nh hiÖn t¹i vµ çc nhiÖm vô cña ®¶ng, vÒ c«ng t¸c cña Côc quèc tÕ
186
"The Economist" ("Nhµ kinh tÕ häc") ― t¹p chÝ Anh ra hµng tuÇn, x· héi chñ nghÜa, vµ còng ®· ph¸t biÓu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Lª-nin
chuyªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; c¬ quan ng«n luËn cña lµ t¸c gi¶ cña çc dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ tÊt c¶ çc vÊn ®Ò quan träng
giai cÊp t− s¶n c«ng nghiÖp lín; xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n tõ n¨m 1843. nhÊt trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ.
Nh÷ng nghÞ quyÕt ®· ®−îc héi nghÞ th«ng qua nh− "VÒ chñ
―236.
nghÜa thñ tiªu vµ vÒ nhãm thñ tiªu", "VÒ tæ chøc ®¶ng ë n−íc
187
Trong b¸o "Lêi nãi cña chóng ta", sè 85, cã ®¨ng nghÞ quyÕt cña ngoµi", cã ý nghÜa rÊt to lín vÒ nguyªn t¾c vµ vÒ thùc tiÔn. Héi
cuéc häp cña ban biªn tËp vµ nhãm nh÷ng céng t¸c viªn ë Pa-ri nghÞ tuyªn bè r»ng b»ng hµnh vi cña m×nh, ph¸i thñ tiªu ®· hoµn
cña tê "Lêi nãi cña chóng ta", trong ®ã nªu lªn quan ®iÓm cña ban toµn ®Æt m×nh ra ngoµi ®¶ng vµ héi nghÞ ®· khai trõ hä ra khái
biªn tËp vÒ vÊn ®Ò nhiÖm vô cña ban biªn tËp, lËp tr−êng chÝnh trÞ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Héi nghÞ ®· lªn ¸n ho¹t
cña ban biªn tËp. Cã hai ñy viªn biªn tËp tuyªn bè ý kiÕn riªng ®éng cña çc nhãm chèng ®¶ng ë n−íc ngoµi: nh÷ng ng−êi men-
cña m×nh, ®ã lµ V. A. An-t«-nèp - èp-xª-en-c« vµ §. D. Ma-nu-in- sª-vÝch thuéc nhãm "TiÕng nãi", ph¸i 'TiÕn lªn", ph¸i T¬-rèt-xki.
xki. ― 239. Héi nghÞ thõa nhËn r»ng sù tån t¹i cña mét tæ chøc ®¶ng thèng
nhÊt ë n−íc ngoµi ®Ò tiÕn hµnh ho¹t ®éng hç trî ®¶ng d−íi sù kiÓm thiÕt cña cuéc sèng. Nh÷ng c©u chÊt vÊn sau ®©y ®· ®−îc ®−a ra
tra vµ l·nh ®¹o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt §u-ma IV: vÒ nh÷ng sù kiÖn ë Lª-na, vÒ viÖc truy bøc çc c«ng ®oµn
vµ chØ râ r»ng çc nhãm ë n−íc ngoµi "kh«ng phôc tïng trung t©m c«ng nh©n; vÒ viÖc cÊm héi häp vµ bÇu cö çc c¬ quan b¶o hiÓm; vÒ
ho¹t ®éng d©n chñ - x· héi Nga, tøc Ban chÊp hµnh trung −¬ng, vµ vô bïng næ ë nhµ m¸y ¤-khta vµ nh÷ng sù hµnh h¹ ng−îc ®·i tï
ph¸ ho¹i tæ chøc b»ng çch tiÕn hµnh liªn hÖ riªng víi n−íc Nga bÊt chÝnh trÞ trong çc nhµ tï khæ sai, vÒ nh÷ng cuéc ®µn ¸p b·i c«ng,
chÊp Ban chÊp hµnh trung −¬ng th× ®Òu kh«ng thÓ mang danh vÒ nh÷ng hiÖn t−îng gi·n thî ë çc x−ëng dÖt, v. v.. Khi cuéc chiÕn
nghÜa §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga". Héi nghÞ ®· th«ng tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu næ ra, çc ®¹i biÓu b«n-sª-
qua nghÞ quyÕt "VÒ tÝnh chÊt vµ çc h×nh thøc tæ chøc c«ng t¸c cña vÝch trong §u-ma kh−íc tõ biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh vµ hä
®¶ng", ®· chuÈn y b¶n dù th¶o ®iÒu lÖ tæ chøc cña ®¶ng do V. I. Lª- tiÕn hµnh ho¹t ®éng çch m¹ng trong quÇn chóng. ― 245.
nin ®Ò nghÞ, ®· chuÈn y lÊy tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" lµm C¬ 193
Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë BÐc-n¬ vµo nh÷ng
quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ngµy 26 - 28 th¸ng Ba 1915. Héi nghÞ nµy ®−îc triÖu tËp theo s¸ng
Nga, ®· bÇu ra Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng vµ thµnh lËp Bé kiÕn cña tæ chøc ë n−íc ngoµi cña t¹p chÝ "N÷ c«ng nh©n" víi sù
phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng. tham gia trùc tiÕp cña Cla-ra TxÐt-kin lóc ®ã lµ chñ tÞch Côc quèc tÕ
Héi nghÞ Pra-ha cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· çc phô n÷ x· héi chñ nghÜa. Toµn bé c«ng viÖc chuÈn bÞ triÖu tËp
®ãng mét vai trß xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng ®¶ng b«n-sª-vÝch, héi nghÞ lµ do I. Ph. ¸c-m¨ng, N. C. Cróp-xcai-a, v.v., tiÕn hµnh
®¶ng kiÓu míi, vµ trong viÖc cñng cè sù thèng nhÊt cña ®¶ng. Héi d−íi sù l·nh ®¹o cña V. I. Lª-nin. VÒ sau N. C. Cróp-xcai-a viÕt nh−
nghÞ ®· tæng kÕt c¶ mét giai ®o¹n lÞch sö, giai ®o¹n ®Êu tranh cña sau: "Víi tÊt c¶ tÊm lßng tha thiÕt, I-lÝch quªn m×nh dèc søc tËp hîp
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch chèng ph¸i men-sª-vÝch, vµ, sau khi tèng lùc l−îng ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh trªn mÆt trËn quèc tÕ. "Sè
cæ bän men-sª-vÝch - thñ tiªu ra khái ®¶ng, ®· cñng cè th¾ng lîi cña l−îng chóng ta cßn Ýt, ®iÒu ®ã kh«ng sao, ― cã lÇn Lª-nin nãi, ― råi
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch; héi nghÞ ®· x¸c ®Þnh ®−êng lèi chÝnh trÞ sÏ cã hµng triÖu ng−êi ®i víi chóng ta". Ng−êi ®· so¹n c¶ nghÞ
vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng trong ®iÒu kiÖn cao trµo çch m¹ng míi. quyÕt cña chóng t«i cho Héi nghÞ phô n÷ ë BÐc-n¬, theo dâi toµn bé
Héi nghÞ Pra-ha cã ý nghÜa quèc tÕ to lín. Héi nghÞ ®· chØ ra cho c«ng viÖc cña héi nghÞ" (N. C. Cróp-xcai-a. Håi ký vÒ Lª-nin, tiÕng
çc phÇn tö çch m¹ng trong çc ®¶ng thuéc Quèc tÕ II mét kiÓu Nga, 1957, tr. 244). Çc nhµ ®−¬ng côc t×m ®ñ mäi çch g©y trë ng¹i
mÉu ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa c¬ héi, b»ng çch tiÕn cho çc ®¹i biÓu ®i dù héi nghÞ ë Thôy-sÜ, hä kh«ng muèn cÊp hé
hµnh cuéc ®Êu tranh ®ã cho ®Õn khi hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi bän chiÕu cho çc ®¹i biÓu; çc nhµ l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa cña çc
c¬ héi chñ nghÜa vÒ mÆt tæ chøc. Muèn biÕt tØ mØ h¬n vÒ Héi nghÞ ®¶ng x· héi chñ nghÜa còng t×m mäi çch g©y trë ng¹i cho çc ®¹i
Pra-ha, xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, biÓu, hä däa sÏ khai trõ çc ®¹i biÓu ra khái ®¶ng. Dù héi nghÞ cã 29
t. 21, tr. 157 - 201. ― 245. ®¹i biÓu cña çc tæ chøc phô n÷ Anh, §øc, Hµ-lan, Ph¸p, Ba-lan,
192 Nga, Thôy-sÜ. §oµn ®¹i biÓu Nga cã 7 ng−êi: 4 ®¹i biÓu cña Ban
Cuéc bÇu cö §u-ma nhµ n−íc IV diÔn ra vµo mïa thu 1912, cã s¸u
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (¸c-
ng−êi b«n-sª-vÝch tróng cö. Çc nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch nµy lµ ®¹i biÓu
m¨ng, Cróp-xcai-a, v. v.) vµ 3 ®¹i biÓu cña Ban tæ chøc.
cña nh÷ng tØnh c«ng nghiÖp chñ yÕu, n¬i tËp trung tíi bèn phÇn
§a sè çc ®¹i biÓu dù héi nghÞ chÞu ¶nh h−ëng cña ph¸i gi÷a,
n¨m giai cÊp v« s¶n Nga. Ho¹t ®éng d−íi sù chØ ®¹o cña Lª-nin, hä
do ®ã ®¸ng lÏ th¶o luËn nh÷ng nhiÖm vô x· héi chñ nghÜa chung
b¶o vÖ quan ®iÓm cña ®¶ng trong §u-ma, dòng c¶m tuyªn bè
do cuéc chiÕn tranh ®Ò ra th× héi nghÞ l¹i chØ giíi h¹n ë viÖc th¶o
nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n. Hä chèng l¹i nh÷ng hµnh
luËn b¶n b¸o ço cña C. TxÐt-kin "VÒ nh÷ng ho¹t ®éng quèc tÕ cã
®éng chuÈn bÞ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, ph¸t biÓu vÒ t×nh
lîi cho hßa b×nh cña phô n÷ x· héi chñ nghÜa". NghÞ quyÕt vÒ vÊn
c¶nh nghÌo khæ cña c«ng nh©n vµ n«ng d©n, vÒ ¸ch ¸p bøc d©n téc.
®Ò nµy do C. TxÐt-kin th¶o ra víi sù tham gia cña çc ®¹i biÓu Anh
V¹ch trÇn chÝnh s¸ch ph¶n d©n cña chÕ ®é Nga hoµng, çc nghÞ sÜ
vµ Hµ-lan vµ mang tÝnh chÊt ph¸i gi÷a. Çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp
b«n-sª-vÝch vËn dông réng r·i h×nh thøc tuyªn truyÒn nh−: ®−a
hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−a ra
vµo §u-ma nh÷ng c©u chÊt vÊn chÝnh phñ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò bøc
héi nghÞ b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt do Lª-nin viÕt, trong ®ã chØ cho néi bé ban biªn tËp t¹p chÝ, Lª-nin ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thÊy râ con ®−êng ®Êu tranh çch nhãm Bu-kha-rin - Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬, v¹ch trÇn nh÷ng quan ®iÓm
m¹ng chèng chiÕn tranh vµ chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. T¹i héi nghÞ, chèng b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng hµnh ®éng bÌ ph¸i cña hä, kÞch liÖt phª
I. Ph. ¸c-m¨ng ®· b¶o vÖ dù th¶o ®ã. Héi nghÞ ®· th«ng qua b¶n ph¸n lËp tr−êng ®iÒu hßa cña Di-n«-vi-Ðp vµ Sli-¸p-ni-cèp ®èi víi
nghÞ quyÕt do C. TxÐt-kin th¶o. nhãm ®ã.
V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ héi nghÞ nµy lµ m−u toan ®Þnh kh«i Do hµnh vi chèng ®¶ng cña nhãm ®ã, ban biªn tËp b¸o "Ng−êi
phôc l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ quèc tÕ vµ Ng−êi ®· cè g¾ng sö dông d©n chñ - x· héi", theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin, tuyªn bè lµ kh«ng thÓ
nã nh»m ®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa trªn c¬ së tiÕp tôc xuÊt b¶n t¹p chÝ ®−îc. Bé phËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng
lËp tr−êng çch m¹ng. Nh−ng, nh− Ng−êi ®· chØ râ sau nµy, ë trong n−íc, sau khi ®−îc nghe b¸o ço vÒ nh÷ng sù bÊt ®ång
cuéc héi nghÞ nµy vµ nh÷ng cuéc héi nghÞ quèc tÕ kh¸c cña trong néi bé ban biªn tËp tê "Ng−êi céng s¶n", ®· tuyªn bè hoµn
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tiÕn hµnh trong thêi kú Êy, tuy cã toµn nhÊt trÝ víi ban biªn tËp C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng
nh÷ng ý muèn rÊt tèt, nh−ng "kh«ng ®Þnh ra ®−êng lèi chiÕn "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vµ tá ý mong muèn r»ng "tÊt c¶ nh÷ng
®Êu cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa", "chØ lÆp l¹i nh÷ng nghÞ xuÊt b¶n phÈm cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®Òu sÏ ®−îc biªn tËp
quyÕt ®· cò" vµ "nhiÒu l¾m còng chØ lµ dÉm ch©n t¹i chç" (tËp theo mét ph−¬ng ch©m thËt kiªn ®Þnh, mét çch hoµn toµn phï hîp
nµy, tr. 425). víi ®−êng lèi mµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®· ®i theo tõ khi b¾t
Çc v¨n kiÖn cña Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ®Çu næ ra chiÕn tranh". Tõ th¸ng M−êi 1916, ban biªn tËp b¸o
®−îc ®¨ng thµnh Phô tr−¬ng cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè "Ng−êi d©n chñ - x· héi" b¾t ®Çu xuÊt b¶n "V¨n tËp "Ng−êi d©n chñ -
42, ngµy 1 th¸ng S¸u 1915. ― 246. x· héi"". ― 257.
195
194
Bµi "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" ®¨ng trong t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña §¹i héi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc
sè 1 - 2, xuÊt b¶n vµo th¸ng ChÝn 1915. ë Hem-ni-tx¬ vÒ vÊn ®Ò chñ nghÜa ®Õ quèc vµ th¸i ®é cña nh÷ng
T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" do Lª-nin thµnh lËp, do ban biªn tËp b¸o ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi chiÕn tranh, ®−îc th«ng qua ngµy 20
"Ng−êi d©n chñ - x· héi" xuÊt b¶n chung víi G. L. Pi-a-ta-cèp vµ E. B. th¸ng ChÝn 1912. NghÞ quyÕt lªn ¸n chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa vµ
B«-s¬ lµ nh÷ng ng−êi cung cÊp tiÒn cho viÖc xuÊt b¶n. Tham gia ban nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña cuéc ®Êu tranh cho hßa b×nh: "§¹i héi
biªn tËp cña t¹p chÝ cßn cã N. I. Bu-kha-rin. Ra ®−îc vÎn vÑn mét sè (sè ®¶ng tuyªn bè ý chÝ kiªn quyÕt cña m×nh sÏ lµm tÊt c¶ ®Ó t¹o ra mét
kÐp). Ngoµi bµi "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", trong t¹p chÝ nµy cßn cã hai sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a çc d©n téc vµ b¶o vÖ hßa b×nh. §¹i héi
bµi n÷a cña Lª-nin: "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ ®¶ng ®ßi hái chÊm døt, b»ng nh÷ng hiÖp −íc quèc tÕ, cuéc ch¹y ®ua
nghÜa Ph¸p" vµ "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý". vò trang ®iªn cuång ®ang ®e däa hßa b×nh vµ sÏ nhanh chãng ®−a
Ngay tõ mïa xu©n 1915 Lª-nin ®· v¹ch kÕ ho¹ch xuÊt b¶n t¹p loµi ng−êi ®Õn tai häa khñng khiÕp... §¹i héi ®¶ng hy väng r»ng çc
chÝ nµy. D−íi sù l·nh ®¹o cña Ng−êi, mét cuéc häp ®· ®−îc triÖu ®¶ng viªn sÏ kh«ng ngõng dèc hÕt søc m×nh... ®Ó t¨ng c−êng ®Êu
tËp ®Ó thµnh lËp ban biªn tËp t¹p chÝ. Lª-nin ®Þnh lÊy tê "Ng−êi tranh kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa ®Õ quèc cho ®Õn khi nã bÞ lËt ®æ"
céng s¶n" lµm c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ("Handbuch der sozialdemokratischen Parteitage von 1910 bis 1913",
çnh t¶. Nh−ng míi ®−îc Ýt l©u th× ®· xuÊt hiÖn nh÷ng sù bÊt ®ång München, 1917, S. 243 - 244). ― 261.
nghiªm träng gi÷a ban biªn tËp tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" víi 196
Cã ý muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña E. §a-vÝt "Die Sozialdemokratie
Bu-kha-rin ― Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬; sau khi t¹p chÝ ra ®−îc sè 1 - 2 und Vaterlandsverteidigung" ("§¶ng d©n chñ - x· héi vµ viÖc b¶o vÖ
th× nh÷ng sù bÊt ®ång Êy cµng trë nªn gay g¾t thªm. Nhãm Bu- tæ quèc"), BÐc-lanh, 1915. ― 263.
kha-rin ― Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬ cã mét lËp tr−êng kh«ng ®óng
trong nhiÒu vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c vÒ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch
197
"Lý luËn kiÓu Xt¬-ru-vª" ― chñ nghÜa Xt¬-ru-vª ― mét thø lý luËn
l−îc cña ®¶ng ― vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt, vÒ vai trß cña nh÷ng cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c, ®−îc
yªu s¸ch d©n chñ vµ c−¬ng lÜnh tèi thiÓu nãi chung, v. v., vµ hä gäi theo tªn cña ng−êi ®¹i biÓu chÝnh cña "chñ nghÜa M¸c hîp
muèn sö dông t¹p chÝ vµo nh÷ng môc ®Ých bÌ ph¸i cña hä. Trong ph¸p" ë Nga lµ P. B. Xt¬-ru-vª. "Chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p" ra
®êi nh− mét trµo l−u chÝnh trÞ - x· héi trong giíi trÝ thøc t− s¶n - "quyÒn ®¹i biÓu cña nh©n d©n"" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n
tù do chñ nghÜa Nga vµo nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX. "Ph¸i m¸c-xÝt TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 11, tr. 233).
hîp ph¸p" do Xt¬-ru-vª ®øng ®Çu, m−u toan lîi dông chñ nghÜa Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch kªu gäi c«ng nh©n vµ n«ng d©n tÝch cùc
M¸c ®Ó phôc vô lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. Lª-nin chØ râ r»ng chñ tÈy chay §u-ma Bu-l−-ghin; hä tËp trung toµn bé c«ng t¸c cæ ®éng
nghÜa Xt¬-ru-vª lÊy cña chñ nghÜa M¸c tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ chÊp xung quanh nh÷ng khÈu hiÖu: khëi nghÜa vò trang, qu©n ®éi çch
nhËn ®−îc ®èi víi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, vµ vøt bá çi m¹ng, chÝnh phñ çch m¹ng l©m thêi. ChiÕn dÞch tÈy chay §u-ma Bu-
linh hån sèng cña chñ nghÜa M¸c ― tÝnh çch m¹ng cña nã, häc l−-ghin ®−îc nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch lîi dông ®Ó ®éng viªn toµn bé
thuyÕt vÒ sù diÖt vong tÊt yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n, vÒ çch m¹ng nh÷ng lùc l−îng çch m¹ng, ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng cuéc b·i c«ng chÝnh
v« s¶n vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. Xt¬-ru-vª ca tông trËt tù t− b¶n
trÞ cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang.
chñ nghÜa, kªu gäi "®i häc tËp chñ nghÜa t− b¶n". Trong t¸c phÈm
Cuéc bÇu cö §u-ma Bu-l−-ghin kh«ng ®−îc tiÕn hµnh, cho nªn
"Néi dung kinh tÕ cña chñ nghÜa d©n tóy vµ sù phª ph¸n trong
chÝnh phñ kh«ng triÖu tËp ®−îc §u-ma nµy; cao trµo çch m¹ng
cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª vÒ néi dung ®ã", Lª-nin ®· kÞch liÖt
phª ph¸n "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p", gäi nã lµ sù ph¶n ¸nh chñ ®ang lªn vµ cuéc B·i c«ng chÝnh trÞ th¸ng M−êi toµn Nga n¨m 1905
nghÜa M¸c trong s¸ch b¸o t− s¶n, v¹ch trÇn "ph¸i m¸c-xÝt hîp ®· quÐt b¨ng §u-ma nµy ®i.
ph¸p" lµ nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa. VÒ §u-ma Bu-l−-ghin, xem çc bµi cña V. I. Lª-nin: "Chî lËp
Sù nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ "ph¸i m¸c-xÝt hîp ph¸p", vÒ sau nµy, hiÕn", "TÈy chay §u-ma Bu-l−-ghin vµ khëi nghÜa", ""Sù thèng nhÊt
®−îc hoµn toµn chøng thùc: nhiÒu ng−êi trong bän hä ®· trë cña Nga hoµng víi nh©n d©n, vµ sù thèng nhÊt cña nh©n d©n víi
thµnh nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn næi tiÕng, råi sau thµnh Nga hoµng"", "Theo ®u«i giai cÊp t− s¶n qu©n chñ hay lµ ®øng ®Çu
nh÷ng tªn b¹ch vÖ cuång nhiÖt. giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ n«ng d©n?" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
Cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt cña Lª-nin chèng "chñ nghÜa M¸c xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 10, tr. 78 - 83; t. 11, tr. 212 - 222, 229 -
hîp ph¸p" ë Nga ®ång thêi còng lµ cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa 240, 249 - 264). ― 295.
xÐt l¹i quèc tÕ vµ lµ tÊm g−¬ng cña sù kh«ng ®iÒu hßa vÒ t− t−ëng 200
Ph¸i Gi«-re-x¬ ― nh÷ng ng−êi t¸n thµnh nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p
®èi víi nh÷ng hiÖn t−îng xuyªn t¹c häc thuyÕt M¸c. ― 280. Gi. Gi«-re-x¬; hä ®· xÐt l¹i nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa
198
Danh ng«n nµy lµ cña nhµ th¬ lín ng−êi §øc Gi. V. G¬-t¬. ― 292. M¸c vµ tuyªn truyÒn cho sù hîp t¸c giai cÊp gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ
giai cÊp t− s¶n. N¨m 1902, ph¸i Gi«-re-x¬ thµnh lËp §¶ng x· héi chñ
199
Cã ý muèn nãi ®Õn ®¹o dô cña Nga hoµng ― s¾c luËt thµnh lËp nghÜa Ph¸p theo lËp tr−êng c¶i l−¬ng chñ nghÜa. N¨m 1905, ®¶ng
§u-ma nhµ n−íc vµ ®iÒu lÖ bÇu cö §u-ma ®ã, c«ng bè ngµy 6 (19) nµy thèng nhÊt víi §¶ng x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p cña Ghe-®¬ thµnh
th¸ng T¸m 1905. §u-ma nµy ®−îc gäi lµ §u-ma Bu-l−-ghin, gäi mét ®¶ng lÊy tªn lµ §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p.
theo tªn cña viªn bé tr−ëng Bé néi vô A. G. Bu-l−-ghin, ng−êi Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi (1914 -
®−îc Nga hoµng ñy nhiÖm so¹n dù th¶o vÒ §u-ma. ChØ cã bän ®Þa 1918), ph¸i Gi«-re-x¬, chiÕm ®a sè trong ban l·nh ®¹o §¶ng x· héi
chñ, t− b¶n vµ mét sè Ýt n«ng d©n - chñ hé lµ ®−îc h−ëng quyÒn chñ nghÜa Ph¸p, ®· c«ng khai ñng hé cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
bÇu cö §u-ma. §a sè d©n c− - c«ng nh©n, bÇn n«ng, cè n«ng, nghÜa vµ gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. ― 303.
nh÷ng ng−êi trÝ thøc d©n chñ - kh«ng cã quyÒn bÇu cö; phô n÷,
qu©n nh©n, häc sinh, nh÷ng ng−êi ch−a ®ñ 20 tuæi vµ nhiÒu d©n
201
Xu h−íng Ghe-®¬ ― ph¸i Ghe-®¬, trµo l−u Ghe-®¬ ― trµo
téc bÞ ¸p bøc ë n−íc Nga Nga hoµng, ®Òu kh«ng ®−îc tham gia l−u m¸c-xÝt çch m¹ng trong phong trµo x· héi chñ nghÜa
bÇu cö. §u-ma nhµ n−íc kh«ng cã quyÒn ra bÊt kú mét s¾c luËt Ph¸p cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX, do Gi. Ghe-®¬ l·nh
nµo mµ chØ cã thÓ th¶o luËn mét sè vÊn ®Ò víi t− çch lµ c¬ quan ®¹o. N¨m 1901, nh÷ng ng−êi ñng hé cuéc ®Êu tranh giai
t− vÊn bªn c¹nh Nga hoµng. Khi nhËn ®Þnh vÒ §u-ma Bu-l−-ghin, cÊp çch m¹ng do Gi. Ghe-®¬ ®øng ®Çu ®· thµnh lËp §¶ng
Lª-nin viÕt r»ng nã lµ "mét trß chÕ giÔu tr¾ng trîn nhÊt ®èi víi x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p. N¨m 1905, ph¸i Ghe-®¬ t h è n g
nhÊt víi §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p mang tÝnh
38 – В. И. Ленин, том 26
chÊt c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Trong néi bé §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, 208
"Chñ nghÜa Ga-p«n" ― gäi theo tªn cña cè ®¹o Ga-p«n. Ngay tr−íc
ph¸i Ghe-®¬ gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Trong nh÷ng n¨m chiÕn khi næ ra cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, hä ®øng vÒ phÝa chñ nghÜa x· cña Së mËt th¸m giao cho, Ga-p«n ®· lËp ra mét tæ chøc kiÓu Du-
héi - s«-vanh. Gi. Ghe-®¬, M. Xam-ba ®· tham gia chÝnh phñ ®Õ ba-tèp lÊy tªn lµ "Héi c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë Nga",
quèc chñ nghÜa cña Ph¸p. ― 303. nh»m môc ®Ých lµm cho c«ng nh©n l·ng quªn cuéc ®Êu tranh çch
m¹ng. Ngµy 9 (22) th¸ng Giªng 1905, Ga-p« khiªu khÝch c«ng nh©n
202
"Chñ nghÜa x· héi" ("Le Socialisme") ― t¹p chÝ; xuÊt b¶n tõ 1907 ®Õn tæ chøc mét cuéc biÓu t×nh tuÇn hµnh ®i tíi Cung ®iÖn mïa ®«ng ®Ó
th¸ng S¸u 1914 ë Pa-ri; do nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p Gi. Ghe-®¬ ®−a ®¬n thØnh cÇu cho Nga hoµng. Theo lÖnh cña Nga hoµng ng−êi
xuÊt b¶n vµ lµm chñ biªn. ― 303. ta ®· b¾n x¶ vµo ®oµn biÓu t×nh. Nh−ng ®ång thêi ®ã còng lµ b¾n x¶
203 vµo lßng tin ng©y th¬ cña çc c«ng nh©n chËm tiÕn ®èi víi Nga
Cã ý muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña A. Sartorius Von Waltershausen.
hoµng. Sù kiÖn ngµy 9 th¸ng Giªng ®· t¹o ra b−íc më ®Çu cña cuéc
"Das Volkswirtschaftliche System der Kapitalanlage im Auslande".
çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, nã lµ çi ®µ thóc ®Èy quÇn chóng v«
Ber-lin, 1907 (A. X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xen. "ChÕ ®é ®Çu t−
s¶n Nga thøc tØnh vÒ chÝnh trÞ; kh¾p n−íc d©ng lªn mét lµn sãng b·i
ra n−íc ngoµi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n", BÐc-lanh, 1907). ―309.
c«ng ph¶n kh¸ng. ― 328.
204
§©y lµ nãi vÒ cuèn s¸ch cña Ruy-®oãc-ph¬ (Riezler, K.) 209
"Chñ nghÜa kinh tÕ" ― mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng
"Grundzüge der Weltpolitik in der Gegenwart" ("Nh÷ng nÐt c¬
d©n chñ - x· héi Nga cuèi thÕ kû XIX ― ®Çu thÕ kû XX, lµ mét biÕn
b¶n cña chÝnh trÞ thÕ giíi hiÖn nay"). Cuèn nµy xuÊt b¶n ë BÐc- d¹ng cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. "Ph¸i kinh tÕ" giíi h¹n nhiÖm
lanh n¨m 1913. ― 309. vô cña giai cÊp c«ng nh©n ë cuéc ®Êu tranh kinh tÕ ®ßi t¨ng
205
"Thêi míi" ("Ново Време") ― t¹p chÝ, c¬ quan lý luËn - khoa häc cña l−¬ng, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, v. v.; hä kh¼ng ®Þnh r»ng ®Êu
çnh çch m¹ng §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri (ph¸i "che-xni-¸c"); tranh chÝnh trÞ lµ c«ng viÖc cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa,
do §. Bla-g«-Ðp s¸ng lËp n¨m 1897 ë Plèp-®i-v¬; vÒ sau, viÖc xuÊt phñ nhËn vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n. KhuÊt
b¶n t¹p chÝ nµy chuyÓn vÒ X«-phi-a. Tõ n¨m 1903, t¹p chÝ nµy trë phôc tr−íc tÝnh tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n, "ph¸i kinh tÕ"
thµnh c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Bun- h¹ thÊp ý nghÜa cña lý luËn çch m¹ng, phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i
ga-ri (ph¸i "che-xni-¸c"); xuÊt b¶n cho ®Õn th¸ng Hai 1916. Sau ®ã ®−a ý thøc gi¸c ngé x· héi chñ nghÜa tõ bªn ngoµi vµo phong trµo
®Õn n¨m 1919 th× t¹p chÝ nµy l¹i ®−îc tiÕp tôc xuÊt b¶n trë l¹i. T¹p c«ng nh©n ― vµ do ®¶ng m¸c-xÝt ®−a vµo ― do ®ã hä dän ®−êng
chÝ "Thêi míi" do §. Bla-g«-Ðp lµm chñ biªn; céng t¸c viªn gåm cã: cho hÖ t− t−ëng t− s¶n. "Ph¸i kinh tÕ" biÖn hé cho t×nh tr¹ng t¶n
m¹n vµ tÝnh chÊt thñ c«ng nghiÖp trong phong trµo d©n chñ - x·
G. Ghª-oãc-gi-Ðp, Gi. KiÕc-cèp, Kh. Ca-b¾c-tsi-Ðp, V. C«-la-rèp,
héi, chèng l¹i ý kiÕn cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp mét ®¶ng
T. Pª-t¬-rèp, v. v.. N¨m 1923, t¹p chÝ bÞ chÝnh phñ ph¶n ®éng Bun-
tËp trung cña giai cÊp c«ng nh©n.
ga-ri ®ãng cöa. Tõ n¨m 1947, tê "Ново Време" trë thµnh c¬ quan lý
Lª-nin ®· v¹ch trÇn çc quan ®iÓm cña "ph¸i kinh tÕ" trong çc
luËn ra hµng th¸ng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n
t¸c phÈm: "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga",
Bun-ga-ri. ― 312.
"Mét khuynh h−íng thôt lïi trong phong trµo d©n chñ - x· héi
206
Cã ý muèn nãi ®Õn lêi kªu gäi cña C. LiÕp-nÕch viÕt: "Der Haupt- Nga", "Bµn vÒ mét b¶n "Profession de foi"", "M¹n ®µm víi nh÷ng
feind steht im eigenem Land!" ("KÎ thï chÝnh ë n−íc m×nh!"). Lêi kªu ng−êi b¶o vÖ chñ nghÜa kinh tÕ" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt
gäi ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Berner Tagwacht", sè 123, ngµy 31 th¸ng b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 207 - 224, 303 - 345, 392 - 406; t. 5,
N¨m 1915 d−íi ®Çu ®Ò: "Ein Kräftiger Mahnruf". ― 315. tr. 442 - 451). Lª-nin ®· hoµn toµn ®Ëp tan "chñ nghÜa kinh tÕ" vÒ
mÆt t− t−ëng trong cuèn "Lµm g×?" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ
207
"Niªn gi¸m Phæ" ("Preußische Jahrbücher") ― nguyÖt san b¶o thñ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 6, tr. 1 - 245). Tê "Tia löa" cña Lª-
§øc, chuyªn ®¨ng vÒ çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ, lÞch sö vµ v¨n häc; xuÊt nin ®ãng mét vai trß to lín trong cuéc ®Êu tranh chèng "chñ nghÜa
b¶n ë BÐc-lanh tõ 1858 ®Õn 1935. ― 316. kinh tÕ". ― 329.
210
"T− t−ëng c«ng nh©n" ― b¸o, do "ph¸i kinh tÕ" xuÊt b¶n ë Nga; ph¸t yÕu cña chñ nghÜa xÐt l¹i trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt" vµ kÞch liÖt phª
hµnh tõ th¸ng M−êi 1897 ®Õn th¸ng Ch¹p 1902, do C. M. Ta-khta- ph¸n nã trong çc t¸c phÈm cña Ng−êi viÕt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt. ―
rÐp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c biªn tËp. 346.
"Sù nghiÖp c«ng nh©n" ― t¹p chÝ, c¬ quan ng«n luËn cña "Héi 216
V¨n kiÖn nµy viÕt nh©n lóc chuÈn bÞ cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa
liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi". XuÊt
quèc tÕ lÇn thø nhÊt, ®−îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn cña nh÷ng ng−êi
b¶n ë Gi¬-ne-v¬ tõ th¸ng T− 1899 ®Õn th¸ng Hai 1902, do B. N. Cri-
x· héi chñ nghÜa ý vµ Thôy-sÜ. ViÖc chuÈn bÞ triÖu tËp héi nghÞ b¾t
tsÐp-xki, P. Ph. Tª-plèp (Xi-bi-ri-¸c), V. P. I-van-sin, vµ sau ®ã lµ
®Çu vµo mïa hÌ 1915. L·nh ®¹o c«ng t¸c tæ chøc héi nghÞ lµ R. Grim,
A. X. M¸c-t−-nèp biªn tËp; ra tÊt c¶ ®−îc 12 sè (chÝn tËp). Ban biªn
mét ng−êi theo lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Ngµy 11 th¸ng B¶y 1915,
tËp cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ c¬ quan trung −¬ng ë n−íc
R. Grim tæ chøc ë BÐc-n¬ mét cuéc héi nghÞ trï bÞ (Vor-konferenz); dù
ngoµi cña "ph¸i kinh tÕ". Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ñng hé khÈu
héi nghÞ nµy, ngoµi R. Grim víi t− çch lµ ®¹i biÓu cña ban biªn tËp tê
hiÖu cña BÐc-stanh lµ "tù do phª ph¸n" chñ nghÜa M¸c, ®øng trªn
“Berner Tagwacht”, cßn cã çc ®¹i biÓu cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý,
lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa trong çc vÊn ®Ò s¸ch l−îc vµ nhiÖm vô
§¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va, Ban tæ chøc vµ
tæ chøc cña phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. ― 329.
Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. T¹i
211
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn b¶n tuyªn ng«n "Chèng l¹i nh÷ng héi nghÞ nµy, ng−êi ta thÊy râ r»ng R. Grim m−în çi chiªu bµi
cuéc th«n tÝnh" ®¨ng víi tªn ký E. BÐc-stanh, H. Ha-d¬, C. Cau-xky. nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, ®· cè g¾ng ®¶m b¶o mét ®a sè ph¸i
B¶n tuyªn ng«n b»ng tiÕng Nga ®¨ng trong b¸o "Lêi nãi cña chóng gi÷a vµ tiÕn hµnh héi nghÞ theo tinh thÇn ph¸i gi÷a.
ta", sè 123, ngµy 25 th¸ng S¸u 1915. V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n b¶n Héi nghÞ trï bÞ thËm chÝ kh«ng gi¶i quyÕt c¶ vÊn ®Ò quyÒn cö
tuyªn ng«n nµy trong çc bµi b¸o vµ çc bøc th− cña Ng−êi (xem ®¹i biÓu dù héi nghÞ vµ chØ th«ng qua quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh mét
Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 111 - cuéc héi nghÞ thø hai Ên ®Þnh vµo ngµy 7 th¸ng T¸m. §−íc Ýt l©u,
112). ― 330. R. Grim l¹i ho·n thêi h¹n triÖu tËp cuéc héi nghÞ ®ã ®Õn ngµy 20
212 th¸ng T¸m. Rèt côc cuéc héi nghÞ nµy kh«ng ®−îc triÖu tËp.
Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn çc xuÊt b¶n phÈm sau ®©y: 1) "Nh÷ng bøc
Lª-nin ®· dù ®o¸n r»ng ®a sè t¹i héi nghÞ sÏ thuéc vÒ ph¸i Cau-
th− cña Gi. Ph. BÕc-c¬, I. §Ýt-x¬-ghen, Ph. ¡ng-ghen, C. M¸c, v. v., göi
xky vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa kh«ng triÖt ®Ó, lµ nh÷ng kÎ
Ph. A. Doãc-ghª, v. v.". Do N. Lª-nin ®Ò tùa, Xanh Pª-tÐc-bua, P. G.
"muèn xoay chuyÓn t×nh h×nh lµm sao cho... trong lóc nµy chØ ®−a
§au-ghª xuÊt b¶n, 1907; 2) "Nh÷ng bøc th− cña C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen,
ra... c−¬ng lÜnh kiÖt quÖ, c−¬ng lÜnh kh−íc tõ ®Êu tranh, c−¬ng lÜnh
v. v., göi Ph. Doãc-ghª, v. v.". Do P. ¸c-xen-rèt biªn tËp vµ ®Ò tùa,
®Èy c«ng nh©n ®Õn chç th«i kh«ng lµm çch m¹ng, c−¬ng lÜnh xoa
Xanh Pª-tÐc-bua, tñ s¸ch "Lîi Ých x· héi" xuÊt b¶n, 1908. ― 332.
dÞu c«ng nh©n b»ng nh÷ng lêi lÏ khuynh t¶" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt,
213
"The New Statesman" ("Nhµ chÝnh trÞ míi") ― t¹p chÝ ra hµng tuÇn Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 109). Nh−ng Ng−êi cho
cña Héi Pha-biªng; thµnh lËp n¨m 1913 ë Lu©n-®«n. Tõ n¨m 1931, r»ng ®¶ng b«n-sª-vÝch cÇn ph¶i tham gia héi nghÞ vµ ®Æt nhiÖm vô
t¹p chÝ nµy lÊy tªn lµ "The New Statesman and Nation" ("Nhµ chÝnh thèng nhÊt tr−íc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ ë çc n−íc
trÞ míi vµ d©n téc"). HiÖn nay, t¹p chÝ nµy ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña nh»m lµm sao ®Ó hä sÏ ®−a ra héi nghÞ mét b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt
çnh t¶ trong C«ng ®¶ng. ― 332. (hoÆc lµ tuyªn ng«n) thèng nhÊt, trong ®ã tr×nh bµy râ rµng, ®Çy ®ñ
214
vµ chÝnh x¸c nh÷ng nguyªn t¾c cña hä. Lª-nin viÕt: “Theo quan
Cã lÏ ®©y lµ nãi vÒ t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" lóc ®ã ®ang ®−îc ®iÓm cña chóng t«i, ph¸i t¶ ph¶i ®−a ra mét b¶n tuyªn ng«n t−
chuÈn bÞ ®Ó ®−a in. ― 340. t−ëng chung (1) nhÊt thiÕt ph¶i lªn ¸n bän x· héi - s«-vanh vµ
215
Cã ý muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña E. §a-vÝt "Der Sozialism und bän c¬ héi chñ nghÜa; (2) víi mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng çch
Landwirtschaft" ("Chñ nghÜa x· héi vµ n«ng nghiÖp"), xuÊt b¶n m¹ng (dï nãi lµ néi chiÕn hay nãi lµ hµnh ®éng çch m¹ng cã
ë BÐc-lanh n¨m 1903. V. I. Lª-nin gäi cuèn nµy lµ "c«ng tr×nh chñ tÝnh chÊt quÇn chóng th× ®iÒu ®ã còng kh«ng quan träng l¾m) ―
(3) chèng l¹i khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" v. v.." (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, nghÜa §øc vµ ¸o lµ nh÷ng ®¶ng ®· biÖn hé cho chiÕn tranh; héi
Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 127). nghÞ tuyªn bè trong çc nghÞ quyÕt r»ng ®iÒu ®ã d−êng nh− kh«ng
Lª-nin ®· lµm rÊt nhiÒu viÖc ®Ó chuÈn bÞ cho héi nghÞ, ®· trao m©u thuÉn víi sù ®oµn kÕt cña giai cÊp v« s¶n vµ sù ®oµn kÕt quèc
®æi rÊt nhiÒu th− tõ víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ vÒ tÕ cña c«ng nh©n trong cuéc ®Êu tranh cho hßa b×nh. ― 375.
vÊn ®Ò th¶o mét b¶n tuyªn ng«n chung, gi¶i thÝch cho hä râ lËp 219
V. I. Lª-nin dù ®Þnh viÕt cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh
tr−êng cña ®¶ng b«n-sª-vÝch. §Õn th¸ng B¶y th× Ng−êi viÕt xong
(Th¸i ®é cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn
dù th¶o nghÞ quyÕt cña çnh t¶ ― b¶n nµy ®−îc c«ng bè trong tËp
tranh)" nh©n lóc chuÈn bÞ cho héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn
nµy ― ®Ó ®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, göi ®i cho nh÷ng thø nhÊt. G. E. Di-n«-vi-Ðp còng tham gia so¹n cuèn s¸ch nµy, song
ng−êi çnh t¶ ë çc n−íc, yªu cÇu hä göi ý kiÕn nhËn xÐt vµ çc dù vÒ c¬ b¶n nã do V. I. Lª-nin viÕt. Nh− vËy, chÝnh lµ Lª-nin ®· biªn
th¶o. VÒ sau, do kÕt qu¶ cña viÖc trao ®æi th− tõ vµ häp bµn víi tËp chung toµn bé cuèn s¸ch.
nh÷ng ng−êi çnh t¶, mét b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt kh¸c cña nh÷ng Lª-nin gäi t¸c phÈm "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" lµ "lêi
ng−êi çnh t¶ ®· ®−îc th¶o ra, chÝnh b¶n nµy ®· ®−îc hä ®−a ra héi b×nh luËn vÒ çc nghÞ quyÕt cña ®¶ng ta, tøc lµ sù gi¶i thÝch mét
nghÞ, häp ë Xim-mÐc-van tõ ngµy 5 ®Õn 8 th¸ng ChÝn 1915. çch ®¹i chóng nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã". Cho r»ng nhiÖm vô quan
Trong tËp nµy, ë phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" cã in mét trong träng nhÊt lµ ph¶i lîi dông cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ
nh÷ng b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi çnh t¶ (xem tËp lÇn thø nhÊt triÖu tËp ë Xim-mÐc-van ®Ó ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi
nµy, tr. 482 - 484). ― 352. çnh t¶ trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ trªn lËp tr−êng
217
çch m¹ng, Lª-nin ®· dèc søc ®Ó ®Õn lóc triÖu tËp héi nghÞ th× cuèn
Cã ý muèn nãi ®Õn ®¹o dô cña Nga hoµng c«ng bè ngµy 17 (30) s¸ch cã thÓ ®−îc in xong.
th¸ng M−êi 1905; ®¹o dô nµy høa ban hµnh nh÷ng "quyÒn tù do T¸c phÈm "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" ®−îc xuÊt b¶n vµo
cña c«ng d©n" vµ triÖu tËp "§u-ma lËp ph¸p". §¹o dô nµy lµ mét sù ngay tr−íc h«m häp Héi nghÞ Xim-mÐc-van d−íi d¹ng mét cuèn
nh−îng bé mµ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng buéc chÕ ®é Nga hoµng s¸ch nhá b»ng tiÕng Nga vµ tiÕng §øc, vµ ®−îc ph©n ph¸t cho
ph¶i thùc hiÖn, nh−ng sù nh−îng bé nµy tuyÖt nhiªn kh«ng quyÕt nh÷ng ®¹i biÓu dù héi nghÞ. ë cuèi cuèn s¸ch, nh÷ng t¸c phÈm sau
®Þnh vËn mÖnh cuéc çch m¹ng, nh− ph¸i tù do vµ ph¸i men-sª- ®©y ®· ®−îc in lµm phô lôc: tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung
vÝch ®· kh¼ng ®Þnh. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· v¹ch trÇn tÊt c¶ sù −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong
dèi l¸o cña ®¹o dô cña Nga hoµng vµ kªu gäi tiÕp tôc ®Êu tranh, lËt trµo d©n chñ - x· héi Nga", bµi cña V. I. Lª-nin "Héi nghÞ çc chi bé
®æ chÕ ®é chuyªn chÕ. h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" kÌm theo çc
Cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt cã t¸c dông çch m¹ng hãa nghÞ quyÕt cña héi nghÞ ®ã ― bµi nµy ®· ®−îc c«ng bè trªn tê
rÊt lín ®èi víi phong trµo c«ng nh©n ë çc n−íc kh¸c, nhÊt lµ ë ¸o- "Ng−êi d©n chñ - x· héi", ― vµ nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc ®·
Hung. Tin tøc vÒ viÖc Nga hoµng buéc ph¶i nh−îng bé vµ ra ®¹o dô ®−îc th«ng qua t¹i cuéc Héi nghÞ P«-r«-nin cña Ban chÊp hµnh
høa hÑn "tù do" cã, ― nh− lêi Lª-nin ®· chØ râ, ― "mét vai trß quyÕt trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã çc çn bé
®Þnh trong th¾ng lîi hoµn toµn cña quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng ë ®¶ng tham gia häp vµo th¸ng M−êi 1913. Sau Héi nghÞ Xim-mÐc-
¸o" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 30, tr. 326). ë Viªn van, cuèn s¸ch nµy ®−îc xuÊt b¶n ë Ph¸p b»ng tiÕng Ph¸p. Nã ®−îc
vµ ë çc thµnh phè c«ng nghiÖp kh¸c cña ¸o - Hung ®· næ ra nh÷ng in toµn v¨n b»ng tiÕng Na-uy trong tê c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng
ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Na-uy. Còng trong thêi gian Êy, V. I.
cuéc biÓu t×nh lín. ë Pra-ha xuÊt hiÖn çc chiÕn lòy. KÕt qu¶ lµ ë ¸o
Lª-nin ®· nhiÒu lÇn t×m çch xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy ë Mü b»ng
quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng ®−îc thi hµnh. ― 360.
tiÕng Anh, nh−ng kh«ng thùc hiÖn ®−îc.
218
Cã ý muèn nãi ®Õn héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc vµ V. I. Lª-nin hÕt søc cäi träng viÖc phæ biÕn thËt réng r·i t¸c
¸o - Hung, häp ë Viªn vµo th¸ng T− 1915. Héi nghÞ t¸n thµnh lËp phÈm "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh". Sau Çch m¹ng th¸ng
tr−êng x· héi - s«-vanh cña ban l·nh ®¹o çc ®¶ng x· héi chñ Hai 1917 ë Nga, Ng−êi kiªn tr× ®ßi t¸i b¶n ë Pª-t¬-r«-gr¸t ― "dï lµ
d−íi nhan ®Ò "Rót trong lÞch sö nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña chÕ ®é
Nga hoµng"" ― b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", cuèn "Chñ nghÜa x· 225
"Tin tøc" ― b¸o ra hµng ngµy cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng;
héi vµ chiÕn tranh", t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" vµ "V¨n tËp "Ng−êi xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ th¸ng T¸m 1914 ®Õn th¸ng N¨m 1915. ― 416.
d©n chñ - x· héi"".
T¸c phÈm "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh (Th¸i ®é cña §¶ng
226
"TiÕng nãi v« s¶n" ― b¸o bÊt hîp ph¸p, c¬ quan ng«n luËn cña Ban
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh)" ®−îc ph¸t chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
hµnh d−íi d¹ng mét cuèn s¸ch máng ë Pª-t¬-r«-gr¸t n¨m 1918, do Nga; xuÊt b¶n tõ th¸ng Hai 1915 ®Õn th¸ng Ch¹p 1916. Ra ®−îc bèn
X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ Hång qu©n Pª-t¬-r«-gr¸t xuÊt b¶n. sè. Sè cuèi cïng bÞ c¶nh s¸t tÞch thu, chØ cã mét sè Ýt b¶n tho¸t ®−îc.
Nã ®−îc phæ biÕn réng r·i. D−íi d¹ng nh÷ng xuÊt b¶n phÈm lÎ, Sè b¸o ®Çu tiªn ®¨ng b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung
cuèn s¸ch nµy ®· ®−îc in ra b»ng nhiÒu thø tiÕng. ― 385. −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong
220
trµo d©n chñ - x· héi Nga". ― 418.
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi ph¸t biÓu cña V. LiÕp-nÕch t¹i §¹i
227
héi Ðc-phuya cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc n¨m 1891. ― 392. Lª-nin trÝch dÉn bµi cña V. ¸t-l¬ "Hoffnungsschimmer" ("Tia hy
211
väng"), ®¨ng trªn b¸o "Arbeiter Zeitung", sè 45, ngµy 14 th¸ng Hai
Cã ý muèn nãi ®Õn ý kiÕn cña C. Clau-dª-vi-tx¬ trong cuèn "Bµn vÒ 1915. ― 424.
chiÕn tranh" cña «ng ta (xem C. Clau-dª-vi-tx¬. "Bµn vÒ chiÕn
228
tranh", tiÕng Nga, t. I, xuÊt b¶n lÇn thø 5, 1941, tr. 43). ― 397. V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña V. Hai-n¬ "Die deutsche
Sozialdemokratie im deutschen Volk" ("§¶ng d©n chñ - x· héi §øc
222
§ång minh tay t− ― liªn minh ®Õ quèc chñ nghÜa Anh, Ph¸p, Nga vµ vµ nh©n d©n §øc"), ®¨ng trong t¹p chÝ "Sozialistische Monatshefte"
ý; n¨m 1915, ý rót khái Liªn minh tay ba vµ nhËp vµo §ång minh ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa"), sè 13, ngµy 8 th¸ng B¶y 1915. ―
tay ba. ― 398. 424.
223
Ngµy 11 th¸ng Ba 1915 ë L«-da-n¬, nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p 229
Héi nghÞ C«-pen-ha-g¬ ― héi nghÞ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
P. G«-l©y thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "Chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi vµ çc n−íc trung lËp, häp ë C«-pen-ha-g¬ trong nh÷ng ngµy 17 - 18
chñ nghÜa x· héi tÊt ph¶i ®−îc phôc håi". Còng n¨m Êy, «ng xuÊt th¸ng Giªng 1915. Dù héi nghÞ nµy cã ®¹i biÓu çc ®¶ng x· héi chñ
b¶n cuèn "Le socialisme qui meurt et le socialisme qui doit renaître", nghÜa Thôy-®iÓn, §an-m¹ch, Na-uy vµ Hµ-lan. Héi nghÞ ®· th«ng
Lausanne, 1915. Muèn biÕt tØ mØ h¬n vÒ cuèn s¸ch ®ã, xem bµi cña qua mét nghÞ quyÕt yªu cÇu çc ®¹i biÓu d©n chñ - x· héi trong çc
V. I. Lª-nin "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nghÞ viÖn çc n−íc trung lËp thóc ®Èy çc chÝnh phñ ®¶m nhËn viÖc
Ph¸p" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, ®øng ra lµm trung gian gi÷a çc n−íc ®ang tham chiÕn vµ xóc tiÕn
t. 27). ― 407. viÖc kh«i phôc l¹i hßa b×nh. ― 425.
224
Chñ nghÜa Bren-ta-n« ― häc thuyÕt t− s¶n - c¶i l−¬ng chñ nghÜa 230
Héi nghÞ thanh niªn x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp tõ ngµy 4 ®Õn 6
cña nhµ kinh tÕ häc §øc Lu-i-« Bren-ta-n«, mét biÕn d¹ng cña lý th¸ng T− 1915 ë BÐc-n¬. Dù héi nghÞ cã ®¹i biÓu cña çc tæ chøc
luËn t− s¶n xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c. Bren-ta-n« tuyªn truyÒn thanh niªn 10 n−íc ― Bun-ga-ri, §øc, Hµ-lan, §an-m¹ch, ý, Na-uy,
cho "hßa b×nh x· héi" trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, tuyªn Ba-lan, Nga, Thôy-sÜ, Thôy-®iÓn. §iÓm chñ yÕu trong ch−¬ng tr×nh
truyÒn cho kh¶ n¨ng cã thÓ kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn x· héi nghÞ sù cña héi nghÞ lµ "ChiÕn tranh vµ nh÷ng nhiÖm vô cña çc tæ
cña chñ nghÜa t− b¶n mµ kh«ng cÇn ®Êu tranh giai cÊp, kh¼ng chøc thanh niªn x· héi chñ nghÜa". ViÖc tæ chøc vµ chuÈn bÞ héi
®Þnh r»ng cã thÓ th«ng qua con ®−êng tæ chøc çc c«ng ®oµn c¶i nghÞ ®−îc tiÕn hµnh d−íi ¶nh h−ëng cña mét ng−êi thuéc ph¸i
l−¬ng chñ nghÜa vµ ®¹o luËt c«ng x−ëng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi÷a lµ R. Grim, ®iÒu nµy ®· quyÕt ®Þnh tr−íc kÕt qu¶ cña héi nghÞ.
c«ng nh©n, ®iÒu hßa lîi Ých cña c«ng nh©n vµ t− b¶n. Èn nÊp §Æt nhiÖm vô lîi dông héi nghÞ nµy ®Ó ®oµn kÕt nh÷ng thanh niªn
d−íi nh÷ng lêi lÏ v¨n hoa m¸c-xÝt, Bren-ta-n« vµ çc m«n ®å cña quèc tÕ chñ nghÜa, Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
Bren-ta-n« m−u toan lµm cho phong trµo c«ng nh©n lÖ thuéc vµo chñ - x· héi Nga ®· cö ®¹i biÓu cña m×nh ®Õn dù héi nghÞ (I. Ph.
lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. ― 407. ¸c-m¨ng vµ G. I. Xa-pha-rèp). §oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®−a ra héi nghÞ xem xÐt nghÜa M¸c ë Nga vµ ®· gi¸ng mét ®ßn m¹nh mÏ vµo chñ nghÜa d©n
b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt trong ®ã cã nªu nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n tóy, mét trë ng¹i chÝnh vÒ mÆt t− t−ëng trªn con ®−êng truyÒn b¸
cña ®¶ng b«n-sª-vÝch vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh. B¶n dù th¶o nµy ®−îc chñ nghÜa M¸c vµ ph¸t triÓn phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga. Hai
so¹n trªn c¬ së b¶n dù th¶o cña V. I. Lª-nin viÕt cho héi nghÞ phô b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga (1883
n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (xem tËp nµy, tr. 284). Song héi nghÞ ®· vµ 1885), do G. V. Plª-kha-nèp so¹n vµ ®−îc nhãm "Gi¶i phãng lao
th«ng qua b¶n nghÞ quyÕt viÕt theo tinh thÇn ph¸i gi÷a. ®éng" xuÊt b¶n, cã ý nghÜa quan träng trong viÖc chuÈn bÞ vµ thµnh
Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai vÒ cuéc héi nghÞ nµy N. C. lËp ®¶ng d©n chñ - x· héi ë Nga.
Cróp-xcai-a viÕt: "ë ®Êy, nh÷ng ng−êi çnh t¶ nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu V. I. Lª-nin ®· chØ râ r»ng nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" "chØ míi
(nh÷ng ng−êi Hµ-lan, nh÷ng ng−êi Na-uy, §øc, mét ng−êi Bun-ga- ®Æt c¬ së vÒ mÆt lý luËn cho ®¶ng d©n chñ - x· héi vµ s¬ bé tiÕn tíi
ri, mét ng−êi Ba-lan), nh−ng kh«ng cã ®−îc mét sù xÝch l¹i gÇn tiÕp xóc víi phong trµo c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt
nhau nµo. Ng−êi ta th−êng xuyªn xói hä chèng l¹i nh÷ng ng−êi b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 153). ― 433.
Nga, cßn khi ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng Nga kiªn tr× 233
"Tia s¸ng" ― b¸o ra hµng ngµy cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ
sù cÇn thiÕt ph¶i th¶o luËn chung nghÞ quyÕt th× ng−êi ta t−íc
nghÜa; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ ngµy 16 (29) th¸ng ChÝn 1912 ®Õn
quyÒn ph¸t biÓu ®· ®−îc Ên ®Þnh cho ng−êi Nga, vµ chØ sau khi
ngµy 5 (18) th¸ng B¶y 1913. §· ra ®−îc 237 sè. B¸o nµy vÒ c¬ b¶n
ng−êi Nga bá ra khái héi nghÞ th× nh÷ng ng−êi çnh t¶ míi ph¶n
sèng b»ng tiÒn quyªn gãp cña ph¸i tù do. Sù l·nh ®¹o b¸o nµy vÒ
kh¸ng; ng−êi ta ®−a ng−êi Nga trë l¹i, nh−ng viÖc th¶o luËn nghÞ
mÆt t− t−ëng n»m trong tay P. B. ¸c-xen-rèt, Ph. I. §an, L. M¸c-tèp,
quyÕt vÉn kh«ng thµnh; Grim vµ Ba-la-ba-n«-va ®· th¶o nghÞ quyÕt
A. X. M¸c-t−-nèp. Trªn çc trang b¸o "Tia s¸ng", ph¸i thñ tiªu ®·
cho hä" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu
chèng l¹i s¸ch l−îc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, truyÒn
chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng
b¸ khÈu hiÖu c¬ héi chñ nghÜa vÒ viÖc thµnh lËp çi gäi lµ "®¶ng
céng s¶n Liªn-x«).
c«ng khai", chèng l¹i nh÷ng cuéc b·i c«ng quÇn chóng çch m¹ng
Héi nghÞ ®· bÇu Th−êng vô thanh niªn x· héi chñ nghÜa quèc cña c«ng nh©n, m−u toan xÐt l¹i nh÷ng luËn ®iÓm quan träng nhÊt
tÕ, th«ng qua quyÕt ®Þnh vÒ viÖc xuÊt b¶n c¬ quan ng«n luËn quèc trong c−¬ng lÜnh ®¶ng. Lª-nin ®· viÕt r»ng "tê "Tia s¸ng" ®· bÞ
tÕ cña thanh niªn x· héi chñ nghÜa - t¹p chÝ "Thanh niªn quèc tÕ", vµ chÝnh s¸ch tù do chñ nghÜa n« dÞch" vµ gäi b¸o nµy lµ c¬ quan ng«n
vÒ viÖc tiÕn hµnh ngµy thanh niªn quèc tÕ hµng n¨m. ― 425. luËn cña nh÷ng kÎ ph¶n béi. ― 436.
231
Nhãm "DiÔn ®µn" ― ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan; c¬ 234
"Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa thñ tiªu. TËp bµi viÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬
quan ng«n luËn cña ®¶ng nµy lµ b¸o "DiÔn ®µn". Çc l·nh tô cña b¶n cña phong trµo c«ng nh©n hiÖn nay. PhÇn II" do Nhµ xuÊt b¶n
nhãm "DiÔn ®µn" lµ §. Vanh-cèp, H. Goãc-t¬, A. Pan-nª-cóc, H. R«- "Sãng vç" cña ®¶ng xuÊt b¶n vµo th¸ng B¶y 1914. Trong tËp nµy cã in
l¨ng - H«n-xt¬. Nhãm "DiÔn ®µn" lóc ®ã ch−a ph¶i lµ mét ®¶ng çch nhiÒu bµi cña Lª-nin viÕt nh»m chèng l¹i ph¸i thñ tiªu. Khi dÉn chøng
m¹ng triÖt ®Ó, hä ®¹i biÓu cho çnh t¶ trong phong trµo c«ng nh©n ë tËp bµi nµy, Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn çc bµi sau ®©y cña Ng−êi: "Giai
Hµ-lan vµ trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi cÊp c«ng nh©n vµ b¸o chÝ c«ng nh©n", "Sù h−ëng øng cña c«ng nh©n
(1914 - 1918) th× vÒ c¬ b¶n, hä ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ ®èi víi viÖc thµnh lËp ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
nghÜa. N¨m 1918, nh÷ng ng−êi thuéc nhãm "DiÔn ®µn" thµnh lËp trong §u-ma nhµ n−íc" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn
§¶ng céng s¶n Hµ-lan. ― 429. bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 264 - 272 vµ 478 - 488). ― 437.
232
Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ― nhãm m¸c-xÝt ®Çu tiªn ë Nga, do 235
"Leipziger Volkszeitung" ("B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch") ― b¸o d©n chñ -
G. V. Plª-kha-nèp thµnh lËp ë Gi¬-ne-v¬ n¨m 1883. Ngoµi Plª-kha- x· héi ra hµng ngµy; xuÊt b¶n tõ 1894 ®Õn 1933; trong suèt nhiÒu
nèp ra, tham gia nhãm nµy cßn cã P. B. ¸c-xen-rèt, L. G. §©y-ts¬, n¨m, b¸o nµy do Ph. Mª-rinh vµ R. Lóc-x¨m-bua l·nh ®¹o biªn
V. I. Da-xu-lÝch, V. N. I-gna-tèp. Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· tËp vµ lµ c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh
tiÕn hµnh ®−îc mét c«ng t¸c to lín trong viÖc tuyªn truyÒn chñ t¶. Tõ 1917 ®Õn 1922, b¸o nµy lµ c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng
ng−êi "®éc lËp" §øc; sau n¨m 1922, trë thµnh c¬ quan ng«n luËn 237
"Internationale Korrespondenz" ("Th− tÝn quèc tÕ") ― t¹p chÝ ra hµng
cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh h÷u. ― 437. tuÇn cña bän x· héi - s«-vanh §øc; xuÊt b¶n tõ cuèi th¸ng ChÝn 1914
®Õn 1 th¸ng M−êi 1918 ë BÐc-lanh. ― 440.
"Khèi th¸ng T¸m" ― khèi chèng ®¶ng, mét tæ chøc cña ph¸i thñ tiªu,
236
T¬-rèt-xki vµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa kh¸c, nh»m chèng l¹i 238
"ThÕ giíi ngµy nay" ― nguyÖt san v¨n häc, khoa häc vµ chÝnh trÞ;
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. T¬-rèt-xki lµ ng−êi tæ chøc khèi nµy. Khèi xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng M−êi 1906 ®Õn 1918. Nh÷ng ng−êi
nµy ®−îc thµnh lËp t¹i héi nghÞ nh÷ng ®¹i biÓu cña çc nhãm vµ trµo men-sª-vÝch, trong ®ã cã G. V. Plª-kha-nèp, ®· tham gia trùc tiÕp tê
l−u chèng ®¶ng, häp vµo th¸ng T¸m 1912 ë Viªn. Dù héi nghÞ nµy cã nguyÖt san nµy. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch céng t¸c víi t¹p chÝ nµy
çc ®¹i biÓu cña ph¸i Bun, cña Ban chÊp hµnh khu Da-çp-ca-d¬, cña trong thêi kú liªn minh víi ph¸i Plª-kha-nèp vµ ®Çu n¨m 1914.
§¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a vµ cña çc nhãm ë n−íc ngoµi ― Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, t¹p chÝ
ph¸i thñ tiªu, ph¸i T¬-rèt-xki, ph¸i triÖu håi ― cña çc ban biªn tËp tê nµy trë thµnh c¬ quan ng«n luËn cña bän x· héi - s«-vanh. ― 440.
"TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi", tê "Sù thËt" cña T¬-rèt-xki ë Viªn 239
Chó thÝch cho b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng
vµ cña nhãm "TiÕn lªn". Çc "nhãm khëi x−íng" cña ph¸i thñ tiªu ë c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ -
Pª-tÐc-bua vµ M¸t-xc¬-va, tæ chøc Cra-xn«i-¸c-xc¬, "Tæ chøc qu©n sù x· héi Nga" do V. I. Lª-nin viÕt nh©n chuÈn bÞ ®−a in cuèn "Chñ
d©n chñ - x· héi Xª-va-xt«-p«n", çc ban biªn tËp t¹p chÝ "B×nh minh nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh"; phÇn phô lôc cña cuèn nµy dù ®Þnh gåm
cña chóng ta" vµ t¹p chÝ "TiÕng nãi Nª-va" cña ph¸i thñ tiªu ®· göi cã: tuyªn ng«n, nghÞ quyÕt cña héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng
®¹i biÓu tõ Nga sang dù; dù héi nghÞ nµy cßn cã mét ®¹i biÓu cña ñy c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë BÐc-n¬ vµ nghÞ quyÕt cña cuéc héi
ban "Xpin-ca" ë n−íc ngoµi. TuyÖt ®¹i bé phËn çc ®¹i biÓu lµ nh÷ng nghÞ ë P«-r«-nin cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
ng−êi sèng ë n−íc ngoµi vµ t¸ch rêi giai cÊp c«ng nh©n Nga, kh«ng chñ - x· héi Nga cã çc çn bé ®¶ng tham gia (1913) vÒ vÊn ®Ò d©n
cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c«ng t¸c ®¶ng ë ®Þa ph−¬ng. Héi nghÞ ®· téc. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki ë Gi¬-ne-v¬, ― cuèn s¸ch nµy
th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt chèng ®¶ng vµ cã xu h−íng thñ tiªu chñ xÕp ch÷ ë ®©y, ― V. I. Lª-nin viÕt vÒ vÊn ®Ò chó thÝch nµy nh− sau:
nghÜa trong tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vµ "PhÇn chó thÝch göi kÌm theo ®©y cho b¶n tuyªn ng«n cÇn ph¶i ®−a
®· ph¶n ®èi sù tån t¹i cña mét ®¶ng bÊt hîp ph¸p. vµo cuèn s¸ch... [§−a vµo ®o¹n nãi vÒ Liªn bang ch©u ¢u trong b¶n
M−u toan cña ph¸i thñ tiªu ®Þnh thµnh lËp mét ®¶ng ph¸i gi÷a tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ("Ng−êi d©n chñ - x· héi",
cña hä ë Nga, kh«ng ®−îc c«ng nh©n ñng hé. Ph¸i thñ tiªu ®· sè 33)]" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49,
kh«ng bÇu ®−îc Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ chØ thµnh lËp ®−îc tr. 161 - 162). Theo ý chØ dÉn cña V. I. Lª-nin, chó thÝch cho b¶n tuyªn
Ban tæ chøc. Çi khèi chèng b«n-sª-vÝch do nh÷ng thµnh phÇn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
thuéc nhiÒu mµu s¾c kh¸c nhau hîp thµnh, çi khèi mµ viÖc thµnh héi Nga ®· ®−îc in. ― 449.
lËp lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña héi nghÞ, çi khèi ®ã ®· b¾t ®Çu tan r· 240
Cã lÏ V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn "B¶n chØ dÉn tªn ng−êi vµ b¶n
chÝnh ngay t¹i héi nghÞ nµy. §¹i biÓu cña ph¸i "TiÕn lªn" ®· rêi héi
môc lôc vÊn ®Ò" ("Namen - und Sachregister") trong cuèn "Th− tõ
nghÞ mµ kh«ng ®îi ®Õn lóc bÕ m¹c; Ýt l©u sau, nh÷ng ng−êi d©n
trao ®æi gi÷a C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen" (xem Der Briefwechsel
chñ - x· héi L¸t-vi-a bá ®i vµ kÕ ®ã nh÷ng ng−êi cßn l¹i còng bá ®i
zwischen F. Engels und K. Marx 1844 bis 1883. Herausgegeben von
nèt. D−íi nh÷ng ®ßn c«ng kÝch cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, chØ
A. Bebel und Ed. Bernstein. Bd. 4, Stuttgart, Dietz, 1913, S. 507 -
mét n¨m - mét n¨m r−ìi sau, khèi th¸ng T¸m trªn thùc tÕ ®· tan r·.
536). ― 454.
VÒ sù tan r· cña khèi th¸ng T¸m, xem çc bµi sau ®©y cña V. I. Lª-
nin: "Sù tan r· cña khèi "th¸ng T¸m"", "Khèi "th¸ng T¸m" gi¶ t¹o bÞ 241
Cã ý muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt vÒ c«ng ®oµn, ®−îc th«ng qua t¹i
bãc trÇn", "VÒ viÖc ph¸ ho¹i sù thèng nhÊt, che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi §¹i héi Quèc tÕ I ë Gi¬-ne-v¬, häp vµo th¸ng ChÝn 1866 (xem C.
kªu gµo thèng nhÊt" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 16,
M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 1 - 5, 32 - 36 vµ 211 - 239). ― 440. tr. 200 - 202). ― 454.
242
Theo ®Ò nghÞ cña ban biªn tËp Tõ ®iÓn b¸ch khoa Gra-n¸t, V. I. Lª- chÕt vµ chñ nghÜa x· héi ®ang sèng" (xem tËp nµy, tr. 117 - 126). ―
nin sÏ ph¶i ®−a mét bµi cì 60 ngh×n ch÷ vµ mét b¶n chØ dÉn s¸ch 461.
tham kh¶o cì 15 ngh×n ch÷. ― 455. 249
§©y lµ nãi vÒ bµi cña H. Vªn-®en "Ch©u ¢u cã nguy c¬ bÞ háa ho¹n",
243
Tµi liÖu nµy ®−îc viÕt trªn mét trang lÎ víi ký hiÖu bæ sung. ViÖn ®¨ng trªn tê "Die Neue Zeit", sè 18, ngµy 31 th¸ng B¶y 1914. §o¹n
nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung trÝch bµi nµy víi ý kiÕn nhËn xÐt cña V. I. Lª-nin, xem trong V¨n tËp
−¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« kh«ng cã tµi liÖu chÝnh x¸c ®Ó biÕt râ Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 47 - 49. ― 461.
®o¹n bæ sung nµy lµ thuéc vµo bµi nµo. Cã lÏ tµi liÖu nµy lµ mét 250
trong nh÷ng ph−¬ng ¸n bæ sung cho tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh §©y lµ nãi vÒ bµi "Ultimatum" ("Tèi hËu th−"), ®¨ng trªn b¸o
trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ "Vorwärts", sè 200, ngµy 25 th¸ng B¶y 1914; bµi "Verdechtige
phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" hoÆc lµ cho mét nghÞ quyÕt nµo Tiranentöter!" ("Nh÷ng tªn s¸t nh©n - b¹o ng−îc ®¸ng ngê!"), ®¨ng
®ã cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vÒ chiÕn tranh. ― 458. trong phô tr−¬ng cña tê "Leipziger Volkszeitung", sè 174, ngµy 31
th¸ng B¶y 1914 vµ bµi "Der Kampf gegen den Zarismus" ("§Êu
244
Sau khi ®Õn BÐc-n¬ ®−îc Ýt l©u th× V. I. Lª-nin b¾t ®Çu so¹n cuèn tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng"), ®¨ng trªn b¸o "Vorwärts", sè 209,
"ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u". Ng−êi ®· tËp ngµy 3 th¸ng T¸m 1914. ― 416.
hîp ®−îc nhiÒu tµi liÖu nh−ng ch−a viÕt thµnh s¸ch. Çc tµi liÖu 251
chuÈn bÞ th−êng ®−îc Ng−êi sö dông mét phÇn ®Ó viÕt çc bµi Cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña R. Phi-s¬ "Vandalen", ®¨ng trªn b¸o
thuyÕt tr×nh vµ çc bµi b¸o ®¨ng trªn tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vµ "Volksrecht", sè 206, ngµy 5 th¸ng ChÝn 1914. Nh÷ng ®o¹n mµ V. I.
®Ó viÕt cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh". Trong tËp nµy in ®Ò Lª-nin trÝch cña bµi nµy, ®· ®−îc in trong V¨n tËp Lª-nin, tiÕng
c−¬ng ®Çy ®ñ nhÊt cña cuèn s¸ch "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ Nga, t. XIV, tr. 61. ― 462.
nghÜa x· héi ch©u ¢u". TÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch 252
Xem chó thÝch 36. ― 462.
nµy ®Òu ®· ®−îc in trong V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 14 -
253
123. ― 459. Trong b¸o "TiÕng nãi", sè 9, ra ngµy 22 th¸ng ChÝn 1914 cã ®¨ng b¶n
245
tuyªn bè cã tÝnh chÊt x· héi - s«-vanh cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ
§©y lµ nãi vÒ lêi ph¸t biÓu cña V. ¸t-l¬ t¹i phiªn häp cña Côc quèc nghÜa Ba-lan d−íi ký tªn Lª-®e, C«-n¬, Dª-nen-bau-m¬, v. v.. ― 462.
tÕ x· héi chñ nghÜa ë Bruy-xen ngµy 29 th¸ng B¶y 1914. VÒ lêi ph¸t
biÓu ®ã cña ¸t-l¬, V. I. Lª-nin cã nãi ®Õn trong bµi "Chñ nghÜa s«-
254
"TiÕng nãi ngµy nay" ― b¸o hµng ngµy, do ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn
vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa x· héi ®ang sèng" (xem tËp nµy, tr. 124 - xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1907 ®Õn 1918. ë ®©y nãi vÒ nh÷ng ®o¹n
125). ― 459. mµ V. I. Lª-nin trÝch trong bµi "G. V. Plª-kha-nèp bµn vÒ chiÕn
246
tranh" ®¨ng trªn tê "TiÕng nãi ngµy nay" sè 2374, ngµy 23 th¸ng
§©y lµ nãi vÒ cuèn s¸ch cña Gi. Gi«-re-x¬ "L'organisation socialiste T¸m (5 th¸ng ChÝn) 1914 (xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV,
de la France. L'ArmÐe nouvelle" ("Tæ chøc x· héi chñ nghÜa Ph¸p. tr. 114). ― 462.
§éi qu©n míi"), xuÊt b¶n ë Pa-ri n¨m 1911. ― 460.
255
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn môc "§iÓm b¸o" cña tê b¸o "TiÕng
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña H. Vªn-®en "Gi«-re-x¬" nãi", sè 3, ngµy 15 th¸ng ChÝn 1914, trong ®ã cã dÉn ra mét ®o¹n
®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit", sè 19, ngµy 21 th¸ng T¸m 1914. ― trÝch bµi b¸o ®Çy tÝnh chÊt x· héi - s«-vanh cña Ghe-xki-e "Notre
460. devoir" ("Bæn phËn cña chóng ta"), ®¨ng trªn tê "L'HumanitÐ", sè
248
V. I. Lª-nin trÝch dÉn c©u trong bµi cña C. Cau-xky "Die Sozialde- 3802, ngµy 14 th¸ng ChÝn 1914. Bµi nµy biÖn hé cho chÝnh s¸ch
mokratie im Krieg" ("Phong trµo d©n chñ - x· héi trong thêi gian x· héi - s«-vanh cña ban l·nh ®¹o §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p
chiÕn tranh") ®¨ng trªn tê "Die Neue Zeit", sè 1, ngµy 2 th¸ng M−êi trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, cho viÖc hä tõ bá ®Êu
1914. V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n bµi nµy trong bµi "Chñ nghÜa s«-vanh ®· tranh giai cÊp, ®ång thêi bµi nµy tuyªn bè r»ng khi chiÕn tranh kÕt
thóc th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p sÏ thùc hiÖn nghÜa vô ("Thanh to¸n víi n−íc Nga") ®¨ng trong b¸o "Vorwärts", sè 232,
x· héi chñ nghÜa cña m×nh. Còng víi ®o¹n trÝch Êy ban biªn tËp b¸o ngµy 26 th¸ng T¸m 1914. Trong bµi nµy, BÐc-stanh tïy tiÖn trÝch bõa
"TiÕng nãi" cho ®¨ng ý kiÕn nhËn xÐt cña ban biªn tËp x¸c nhËn trong t¸c phÈm cña Ph. ¡ng-ghen "Xa-v«i-i-a, Ni-x¬ vµ Ranh"
r»ng ®ã chÝnh lµ lËp tr−êng cña b¸o "Vorwärts" vµ G. V. Plª-kha- nh÷ng ®o¹n nãi vÒ mèi ®e däa cña liªn minh Ph¸p - Nga ®èi víi
nèp. ― 462. §øc; b»ng çch viÖn dÉn ¡ng-ghen nh− vËy, BÐc-stanh m−u toan
256 biÖn hé cho chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña ban l·nh ®¹o §¶ng d©n
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña E. XmiÕc-nèp (Gu-rª-vÝch)
chñ - x· héi §øc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. VÒ
"ChiÕn tranh vµ nÒn d©n chñ ch©u ¢u" ®¨ng trªn b¸o "Tin tøc n−íc
nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch cuèn s¸ch cña Ph. ¡ng-ghen "Xa-v«i-i-
Nga", sè 202, ngµy 3 (16) th¸ng ChÝn 1914, vµ bøc th− cña P. Ma-
xlèp göi ban biªn tËp b¸o nµy, ®¨ng d−íi ®Çu ®Ò "ChiÕn tranh vµ a, Ni-x¬ vµ Ranh", xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 41 - 43.
çc hiÖp −íc th−¬ng m¹i" trªn sè 207, ngµy 10 (23) th¸ng ChÝn 1914. ― 463.
― 462. 263
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña Ph. ¡ng-ghen "Der Sozialismus in
257
§©y lµ nãi vÒ bµi cña E. Va-li-¨ng "Çc nhµ khèng luËn - h×nh thøc Deutschland" ("Chñ nghÜa x· héi ë §øc") ®¨ng trong t¹p chÝ "Die
chñ nghÜa" viÕt sau khi nhËn ®−îc th− cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ Neue Zeit", sè 19, 1 tËp, 1891 - 1892; nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh
nghÜa phª ph¸n lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña «ng ta. Bµi nµy §øc m−u toan lîi dông bµi nµy ®Ó biÖn hé cho lËp tr−êng x· héi -
®−îc ®¨ng lµm x· luËn b¸o "L'HumanitÐ", sè 3827, ngµy 9 th¸ng s«-vanh cña hä trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. ― 463.
M−êi 1914. VÒ çc ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch bµi nµy, xem V¨n tËp Lª- 264
Cã ý muèn nãi ®Õn b¶n ph¶n kh¸ng cña Ph. Mª-rinh v¹ch trÇn m−u
nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 97. ― 462. toan cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh ®Þnh viÖn dÉn Ph. ¡ng-ghen
258 ®Ó biÖn hé cho chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña hä trong thêi kú
Cã ý nãi ®Õn bµi cña C«m-pe-r¬ - M«-ren "Les commissaires µ la
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Muèn biÕt tØ mØ h¬n vÒ ®iÒu nµy,
nation" ("Çc ñy viªn nh©n d©n") ®¨ng trªn b¸o "L'HumanitÐ", sè
xem chó thÝch 38. ― 463.
3788, ngµy 31 th¸ng T¸m 1914. VÒ nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch bµi
nµy, xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 67. ― 462. 265
Tê b¸o "Hamburger Echo", sè 211, ngµy 10 th¸ng ChÝn 1914 cã ®¨ng
259 bµi "Eine notwendige Erklärung" ("Mét sù gi¶i thÝch cÇn thiÕt")
Cã ý muèn nãi ®Õn çc bµi b¸o cña G. Ðc-vª trong ®ã Ðc-vª b¶o vÖ
trong ®ã t¸c gi¶ xuyªn t¹c bµi cña ¡ng-ghen "Chñ nghÜa x· héi ë
vµ biÖn hé cho sù liªn minh cña n−íc Ph¸p céng hßa víi n−íc Nga
§øc" nh»m biÖn hé cho lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña ban l·nh
Nga hoµng, kh¼ng ®Þnh r»ng trong chiÕn tranh, n−íc Ph¸p kh«ng
®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. VÒ ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch b¸o nµy,
thÓ kh«ng liªn minh víi Nga hoµng, r»ng víi sù gióp ®ì cña n−íc
xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 67.
Anh d©n chñ vµ n−íc ý d©n chñ, chÕ ®é Nga hoµng h×nh nh− trë
B¸o "Vorwärts", sè 249, ngµy 12 th¸ng ChÝn 1914 ®¨ng bµi "Die
nªn kh¸ h¬n. ― 462.
Auffassung der italienischen Sozialisten" ("Quan ®iÓm cña nh÷ng
260
Ngay tõ khi chiÕn tranh ch−a næ ra H. M. Hen-®man ®· gi÷ lËp ng−êi x· héi chñ nghÜa ý"). ― 463.
tr−êng cña mét kÎ c«ng khai b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ®· bÞ 266
§©y lµ nãi vÒ bµi cña phÇn tö x· héi - s«-vanh §øc R. Phi-s¬
§¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng nµy lµ tê
"Vandalen" ("Bän van-®an") ®¨ng trªn b¸o "Volksrecht", sè 206,
"Die Neue Zeit" kÞch liÖt phª ph¸n. ― 463. ngµy 5 th¸ng ChÝn 1914, vµ bµi tr¶ lêi y ― "Th− cña mét ng−êi x·
261
Cã ý muèn nãi ®Õn b¶n tuyªn bè ®Çy tÝnh chÊt x· héi - s«-vanh cña héi chñ nghÜa §øc". Bøc th− nµy cã lÏ ®Þnh ®−a in trªn tê "Berner
®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi, do H. Ha-d¬, mét ng−êi x· héi chñ Tagwacht". Cã nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch bøc th− vµ ghi chó ë
nghÜa, ®äc t¹i Quèc héi §øc ngµy 4 th¸ng T¸m 1914 khi tiÕn hµnh bªn lÒ "((cc. 1-7)) (®¸nh m¸y göi ban biªn tËp tê "Berner Tag-
biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh. ― 463. wacht")" (xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 61 - 63). Nh−ng
trªn b¸o nµy kh«ng thÊy ®¨ng bøc th− ®ã. Nh÷ng ®o¹n trÝch "Th−
262
§©y lµ nãi vÒ bµi cña E. BÐc-stanh "Abrechnung mit Rußland" cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc" ®−îc ®¨ng trong bµi x· luËn
274
"Die Sozialdemokratie und der Krieg" ("Phong trµo d©n chñ - x· héi Cã ý muèn nãi ®Õn bøc th− cña L. M¸c-tèp göi G. Ðc-vª ®¨ng trªn
vµ chiÕn tranh") trªn b¸o "Grütlianer", sè 213 vµ 214 ngµy 13 vµ ngµy b¸o "TiÕng nãi", sè 12, ngµy 25 th¸ng ChÝn 1914. ― 464.
14 th¸ng ChÝn 1914. ― 463. 275
§©y lµ nãi vÒ chuyÕn ®i ý cña mét trong nh÷ng l·nh tô cña §¶ng
267
V. I. Lª-nin dÉn nh÷ng lêi trong bµi cña I. Blèc "Der Krieg und d©n chñ - x· héi §øc lµ A. Duy-®¬-cum, mét phÇn tö x· héi - s«-
Sozialdemokratie" ("ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi") vanh cuång nhiÖt. Duy-®¬-cum ®i chuyÕn nµy lµ theo sù ñy nhiÖm
®¨ng trong t¹p chÝ "Sozialistische Monatshefte", sè 16. ― 463. cña ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. B¶n ghi cuéc nãi
268
chuyÖn cña Duy-®¬-cum víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý ®¨ng
Trªn b¸o "TiÕng nãi", sè 12, ngµy 25 th¸ng ChÝn 1914 trong bµi trªn tê "Avanti!", råi sau ®ã in l¹i trªn çc b¸o x· héi chñ nghÜa theo
"§iÓm b¸o" cã ®¨ng bµi tr×nh bµy bøc th− cña C. LiÕp-nÕch; bøc th− b¶n cña tê "Avanti!". B¶n ghi nµy ®−îc ®¨ng b»ng tiÕng Nga trong
nµy ®−îc c«ng bè trªn b¸o "Bremer Bürger-Zeitung" vµ lµm râ vÊn t¹p chÝ men-sª-vÝch "B×nh minh cña chóng ta", çc sè 7, 8, 9, n¨m
®Ò ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh 1914. ― 464.
trong Quèc héi §øc. ― 463. 276
§©y lµ nãi vÒ héi nghÞ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶,
269
§©y lµ nãi vÒ lêi ph¶n ®èi cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ tiÕn hµnh theo s¸ng kiÕn cña V. I. Lª-nin trong thêi gian §¹i héi C«-
®¨ng trªn b¸o "Bremer Bürger-Zeitung", sè 214, ngµy 14 th¸ng ChÝn pen-ha-g¬ ®ang häp. Trong ®Ò c−¬ng cuèn "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ
1914 vµ vÒ bµi "Parteipflichten" ("NghÜa vô cña ®¶ng") ®¨ng trªn tê chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u", Lª-nin liÖt kª nh÷ng ng−êi tham gia héi
b¸o d©n chñ - x· héi "Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n khæ nhá"), sè 220, nghÞ; ®¹i biÓu cña Ph¸p cã Gi. Ghe-®¬ vµ S. R¸p-p«-po; ®¹i biÓu cña
ngµy 19 th¸ng ChÝn 1914; çc bµi nµy nãi lªn sù ph¶n ®èi chÝnh s¸ch BØ cã L. §¬ Bru-ke; ®¹i biÓu cña §øc cã R. Lóc-x¨m-bua vµ E. Vuèc-
x· héi - s«-vanh cña ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, tuyªn m¬; ®¹i biÓu cña Ba-lan cã Gi. M¸c-khlÐp-xki (Çc-xki); ®¹i biÓu cña
bè r»ng kh«ng ph¶i ng−êi d©n chñ - x· héi nµo còng t¸n thµnh ý T©y-ban-nha cã P. I-glª-xi-¸t; ®¹i biÓu cña ¸o cã A. Brau-n¬; ®¹i
kiÕn cña ban l·nh ®¹o, nhÊn m¹nh nguyÖn väng muèn ®¹t tíi sù biÓu cña Nga cã V. I. Lª-nin, G. V. Plª-kha-nèp, v. v. (xem V¨n tËp
®oµn kÕt quèc tÕ. ― 463. Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 22). ― 464.
277
270
§©y lµ nãi vÒ lËp tr−êng cña tê b¸o d©n chñ - x· héi §øc "NghÞ quyÕt §an-m¹ch" lµ çi tªn mµ V. I. Lª-nin dïng ®Ó chØ b¶n
"Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n khæ nhá") xuÊt b¶n ë Han-l¬. B¸o nµy nghÞ quyÕt "Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch
phª ph¸n lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña ban l·nh ®¹o §¶ng d©n m¹ng trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u" ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ
chñ - x· héi §øc vµ kªu gäi ®oµn kÕt quèc tÕ. ― 463. cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ë BÐc-n¬ sau khi th¶o luËn b¸o ço
cña Lª-nin. Trªn mét trong nh÷ng b¶n tµi liÖu ®ã, ®Ó göi bÝ mËt
271
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi "Die Zertrümmerte Internationale" ("Quèc tÕ ng−êi ta viÕt: "B¶n sao lêi kªu gäi ph¸t hµnh ë §an-m¹ch". Muèn
bÞ ph¸ ho¹i") ®¨ng trong tê "Bremer Bürger-Zeitung", sè 211, ngµy biÕt tØ mØ h¬n vÒ ®iÒu nµy, xem chó thÝch 1. ― 464.
10 th¸ng ChÝn 1914. VÒ nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch b¸o nµy, xem 278
Th− ký nghÞ viÖn cña Bé gi¸o dôc Anh lµ S. Ph. T¬-rª-vª-ly-an, trong
V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 83. ― 464.
mét bøc th− ngá göi cho çc cö tri cña m×nh, nãi r»ng trong cuéc
272 chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa th× lîi Ých cöa d©n téc m×nh quan
V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn bµi "Zwei Internationalen" ("Hai Quèc tÕ")
®¨ng trªn b¸o "Volksrecht", sè 211, ngµy 11 th¸ng ChÝn 1914. VÒ träng h¬n c¶, mµ lîi Ých ®ã chÝnh lµ hßa b×nh. ― 465.
nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch bµi b¸o ®ã, xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng 279
B¸o "Frankfurter Zeitung", sè 254, ngµy 13 th¸ng ChÝn 1914 cã ®¨ng bµi
Nga, t. XIV, tr. 58. ― 464. cña Ph. èp-pen-hai-m¬ "Neue Rom und neue Karfageno" ("R«-ma míi
273
§©y lµ nãi vÒ lêi kªu gäi cña çc ®oµn ®¹i biÓu Ph¸p vµ BØ trong Côc vµ Çc-pha-ghen míi"). VÒ nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch bµi b¸o nµy,
quèc tÕ x· héi chñ nghÜa göi nh©n d©n §øc. VÒ lêi kªu gäi nµy, xem xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 85. ― 465.
chó thÝch 16. ― 464. 280
"Ngän cê n−íc Nga" ― mét tê b¸o Tr¨m ®en, c¬ quan ng«n luËn
286
cña "Liªn minh nh©n d©n Nga"; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1905 ®Õn V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi "§iÓm b¸o" trong b¸o "TiÕng nãi",
1917. sè 14, ngµy 27 th¸ng ChÝn 1914, trong ®ã nãi râ lËp tr−êng cña
Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi x· luËn cña tê "Ngän cê n−íc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh vµ ®· dÉn ra nh÷ng ®o¹n trÝch
Nga", sè 105, ngµy 30 th¸ng T¸m 1914, trong ®ã cã nãi vÒ nh÷ng çc bµi cña Kª-r¬ H¸c-®i vµ M¸c-§«-nan. Trong bµi nãi r»ng M¸c-
truyÒn ®¬n cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t §¶ng c«ng §«-nan "®· biÓu lé mét th¸i ®é qu¸ − bi quan trong viÖc ®¸nh gi¸
nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ― 465. tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay". ― 467.
281
V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn bµi cña C. Cau-xky "TriÓn väng hßa
287
"Tin tøc n−íc Nga" ― tê b¸o xuÊt b¶n ë M¸t-xc¬-va tõ 1863, thÓ hiÖn
b×nh"; nh÷ng ®o¹n trÝch bµi nµy ®· ®−îc ®¨ng trong b¸o "TiÕng nh÷ng quan ®iÓm cña giíi trÝ thøc tù do - «n hßa. Trong nh÷ng n¨m
nãi", sè 18 vµ sè 19, ra ngµy 2 vµ ngµy 3 th¸ng M−êi 1914. ― 466. 80 - 90 thÕ kû XIX, tham gia b¸o nµy cã çc nhµ v¨n thuéc phe d©n
chñ nh− V. G. C«-r«-len-c«, M. E. Xan-t−-cèp - Sª-®rin, G. I. U-xpen-
282
§©y lµ nãi vÒ mÈu tin "W. C. Modell 70" ®¨ng trªn b¸o "Vorwärts", xki, v. v.; b¸o còng ®· ®¨ng nh÷ng t¸c phÈm cña nh÷ng ng−êi d©n
sè 227, ngµy 21 th¸ng T¸m 1914. ― 466. tóy thuéc ph¸i tù do. Tõ n¨m 1905, b¸o nµy lµ c¬ quan ng«n luËn
283 cña çnh h÷u ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn. Lª-nin ®· chØ ra r»ng tê "Tin
Cã lÏ ®©y cã ý muèn nãi ®Õn nh÷ng cç ph¸o 42 x¨ng-ti-mÐt s¶n xuÊt
tøc n−íc Nga" lµ tê b¸o ®· kÕt hîp mét çch ®éc ®¸o "thø chñ nghÜa
t¹i çc nhµ m¸y Cróp ë §øc vµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc sö dông trong
d©n chñ - lËp hiÕn çnh h÷u víi mét chót Ýt chñ nghÜa d©n tóy"
cuéc chiÕn tranh 1914 - 1918. ― 466.
(Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 23, tr.
284
"Kreuz-Zeitung" ("B¸o ch÷ thËp") ― tªn gäi næi tiÕng cña tê b¸o hµng 246). N¨m 1918, cïng víi çc tê b¸o ph¶n çch m¹ng kh¸c, tê "Tin
ngµy "Neue Preußische Zeitung" ("B¸o Phæ míi"), mét tê b¸o §øc tøc n−íc Nga" ®· bÞ ®ãng cöa. ― 467.
cùc kú ph¶n ®éng; tiªu ®Ò cña b¸o nµy cã vÏ mét h×nh ch÷ thËp. B¸o 288
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi "Im ®i, bän ho¹n quan!" ®¨ng lµm x· luËn tê
nµy lµ c¬ quan ng«n luËn cña bän b¶o thñ §øc, xuÊt b¶n ë BÐc-lanh b¸o "TiÕng nãi", sè 21, ngµy 6 th¸ng M−êi 1914, trong ®ã nãi r»ng
tõ 1848 ®Õn 1939. Tõ 1911, lÊy tªn lµ "Neue Preußische (Kreuz) nÕu trong ®iÒu kiÖn §øc ®ang bÞ qu©n Nga ®¸nh lïi mµ §¶ng d©n
Zeitung", tõ n¨m 1932, lÊy tªn lµ "Kreuz-Zeitung". ― 467. chñ - x· héi §øc l¹i "tung ra lêi kªu gäi C«ng x· çch m¹ng", th×
"Thêi míi" ― b¸o hµng ngµy; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1868 ®Õn 1917;
285 nh− vËy lµ hä sÏ tù lµm tæn th−¬ng ®Õn uy tÝn cña m×nh vµ sÏ bÞ c«
do nhiÒu ng−êi kh¸c nhau ®øng ra xuÊt b¶n vµ nhiÒu lÇn thay ®æi xu lËp víi quÇn chóng ®«ng ®¶o. ― 467.
h−íng chÝnh trÞ cña m×nh. Lóc ®Çu lµ mét tê b¸o «n hßa - tù do chñ 289
VÊn ®Ò "C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê b¸o míi" ®−îc ®Æt ra
nghÜa, sau khi A. X. Xu-v«-rin trë thµnh ng−êi xuÊt b¶n b¸o nµy vµo t¹i héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
n¨m 1876, nã biÕn thµnh c¬ quan ng«n luËn cña çc giíi quý téc vµ héi Nga häp ë BÐc-n¬ do cã mét sè tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng
quan l¹i - quan liªu ph¶n ®éng, tuyªn truyÒn chñ nghÜa s«-vanh n−íc c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (nhãm B«-gi, chi bé Pa-ri) t×m
lín, chñ nghÜa bµi Do-th¸i; do th¸i ®é khóm nóm bî ®ì chÝnh phñ çch tæ chøc viÖc xuÊt b¶n çc b¸o ®Þa ph−¬ng t¸ch riªng khái tê
nªn nã rÊt xøng ®¸ng víi çi biÖt hiÖu "Th−a ngµi cÇn g× ¹?". Tõ n¨m C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng. VÒ ý ®å xuÊt b¶n mét tê b¸o nh−
1905, nã lµ c¬ quan ng«n luËn cña bän Tr¨m ®en. Sau Çch m¹ng d©n vËy cña nhãm B«-gi (N. I. Bu-kha-rin, E. Ph. R«-d¬-mi-r«-vÝch,
chñ - t− s¶n th¸ng Hai, b¸o nµy cã lËp tr−êng ph¶n çch m¹ng, ®iªn N. V. Cr−-len-c«) V. I. Lª-nin t×nh cê biÕt ®−îc qua bøc th− cña
cuång c«ng kÝch nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Ngµy 26 th¸ng M−êi (8 I. Ph. ¸c-m¨ng. Trong ®iÒu kiÖn thêi chiÕn, do v× tiÒn nong vµ lùc
th¸ng M−êi mét) n¨m 1917, ñy ban qu©n sù - çch m¹ng trùc thuéc l−îng s¸ch b¸o ®ang cßn hÕt søc h¹n chÕ, do v× nh÷ng ng−êi b«n-
X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t ra lÖnh ®ãng cöa b¸o nµy. V. I. Lª-nin gäi tê sª-vÝch cÇn ph¶i giao dÞch tiÕp xóc chÆt chÏ h¬n vµ cÇn ph¶i th¶o
"Thêi míi" lµ ®iÓn h×nh cña nh÷ng tê b¸o viÕt thuª. Ng−êi viÕt: luËn chung nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt, Lª-nin cho r»ng kh«ng
""Thêi míi" ®· trë thµnh mét thµnh ng÷ ®ång nghÜa víi nh÷ng kh¸i nªn xuÊt b¶n çc tê b¸o nhá ë ®Þa ph−¬ng vµ ®· ®−a ra ®Ò nghÞ vÒ
niÖm sau ®©y: "sù tõ bá", sù ph¶n béi", "sù nÞnh hãt"" (Toµn tËp, tiÕng viÖc söa ®æi ®iÓm thø ba trong dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò ®ã;
ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 22, tr. 55). ― 466. dù th¶o nµy ®−îc ®−a ra th¶o luËn t¹i héi nghÞ. Héi nghÞ ®· chÊp
nhËn ®Ò nghÞ cña Lª-nin, th«ng qua ®iÓm 3 cña nghÞ quyÕt theo 294
"Hochland" ("Xø nói") ― c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng ng−êi theo
çch so¹n cña Ng−êi (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ ph¸i t¨ng l÷ §øc; xuÊt b¶n ë Muyn-khen tõ n¨m 1903. Cã lÏ ®©y cã
quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ ý muèn ®Õn bµi cña T. Brau-¬ "ChiÕn tranh vµ chñ nghÜa x· héi"
toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, ph. I, 1954, tr. 331). ®¨ng trong "Hochland", tËp 8, ph¸t hµnh vµo th¸ng N¨m 1915. VÒ
― 468. nh÷ng ®o¹n trÝch bµi nµy cã nhËn xÐt vµ ghi chó cña V. I. Lª-nin,
290
Tµi liÖu nµy lµ ®Ò c−¬ng tØ mØ cña mét bµi thuyÕt tr×nh hay mét bµi b¸o, xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 291 - 293. ―
viÕt cho ngµy 1 th¸ng N¨m 1915. ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - 480.
Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«
kh«ng cã nh÷ng tµi liÖu tØ mØ vÒ tµi liÖu nµy. ― 469.
291
Cã ý muèn nãi ®Õn nhãm I. S. D. ― "Internationale Sozialisten
Deutschlands" ("Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc") ―
nhãm d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc tËp hîp xung quanh t¹p chÝ
"Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng") trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
nghÜa thÕ giíi; t¹p chÝ nµy xuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ 1913 ®Õn 1921.
"Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" ®· cïng víi nhãm
"Quèc tÕ" lËp thµnh ph¸i t¶ ®èi lËp trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc.
I. S. D. ®· c«ng khai chèng chiÕn tranh vµ chèng chñ nghÜa c¬ héi; hä
®· gi÷ lËp tr−êng triÖt ®Ó nhÊt trong vÊn ®Ò ph©n râ ranh giíi víi bän
x· héi - s«-vanh vµ ph¸i gi÷a. T¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, ®¹i diÖn cña
nhãm I. S. D. lµ I-u. Boãc-kh¸c-t¬ ký vµo b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt cña
ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Ýt l©u sau héi nghÞ, th−êng vô ph¸i t¶ Xim-mÐc-
van nhËn ®−îc giÊy b¸o r»ng nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
quèc tÕ §øc" ®ång ý theo hä. Nh−ng nhãm nµy kh«ng cã liªn hÖ réng
r·i víi quÇn chóng vµ ch¼ng bao l©u th× tan vì. ― 473.
292
"La Bataille Syndicaliste" ("Cuéc chiÕn ®Êu c«ng ®oµn") ― b¸o ra
hµng ngµy cña bän v« chÝnh phñ - c«ng ®oµn chñ nghÜa; xuÊt b¶n ë
Pa-ri tõ th¸ng T− 1911 ®Õn th¸ng M−êi 1915. Tham gia l·nh ®¹o b¸o
nµy cã Giu-«, Gra-v¬, Coãc-nª-lÝt-xen vµ nh÷ng ®¹i biÓu kh¸c cña
ph¸i v« chÝnh phñ - c«ng ®oµn chñ nghÜa. Trong thêi gian chiÕn
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, b¸o nµy gi÷ lËp tr−êng s«-vanh
cùc ®oan. VÒ sau b¸o "La Bataille" ®−îc xuÊt b¶n thay cho tê "La
Bataille Syndicaliste". ― 474.
293
Cã ý muèn nãi ®Õn bµi "Die Anleihenspirale" ("§−êng xo¸y tr«n èc
cña c«ng tr¸i") ®¨ng trªn b¸o "Volksrecht", sè 97, ngµy 27 th¸ng T−
1915. Bµi nµy ®· v¹ch trÇn nh÷ng m¸nh khãe tµi chÝnh cña viªn bé
tr−ëng Bé tµi chÝnh trong chÝnh phñ §øc lµ C. Hen-phª-rÝch nh»m
®¶m b¶o thµnh c«ng ®ît c«ng tr¸i thø hai dµnh cho chiÕn tranh, trÞ
gi¸ lªn tíi 10 tû. ― 478.
583 584 B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc
¡ng-ghen, Ph. Chñ nghÜa x· héi ë §øc. Kho¶ng ngµy 24 th¸ng M−êi
vµ cuèi th¸ng Ch¹p 1891. ― Энгельс, Ф. Социализм в Германии.
Около 24 октября и конец декабря 1891 г. ― 35, 123, 145 - 146,
403, 411, 462 - 463.
b¶n chØ dÉn ― Lêi nãi ®Çu [viÕt cho t¸c phÈm cña C. M¸c "§Êu tranh giai cÊp ë
Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850"]. Ngµy 6 th¸ng Ba 1895. ― Введение [к
çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc работе К. Маркса «Классовая борьба во Франции с 1848 по 1850 г.»].
mµ V. I. Lª-nin ®· trÝch dÉn vµ nãi ®Õn1 6 марта 1895 г. ― 118.
― Lêi tùa cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc n¨m 1883 [«Tuyªn ng«n cña
A. P. ― A. П. ― xem Panneckoek, A. §¶ng céng s¶n»]. Ngµy 28 th¸ng S¸u 1883. ― Предисловие к
немецкому изданию 1883 года [«Манифеста Коммунистической
* [A-lÕch-xin-xki, G. A.] §a sè víi ai? ― [Алексинский, Г. А.] С кем napmuu»]. 28 пюня 1883 г. ― 69.
большинство? ― В кн.: Война. Сборник статей. При участии: И.
― Lót-vÝch Ph¬-b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc. §Çu
Аксельрод и др. [Paris, "Ideal", 1915], стр. 97―106. ― 371 - 372.
n¨m 1886. ― Людвиг Фейербах и конец классической немецкой
― Sù gi¶i thÝch cña «ng A-lÕch-xin-xki. (Th− göi ban biªn tËp). ― философии. Начало 1886 г. ―55, 63 - 64, 65.
Объяснение г. Алексинского. (Письмо в редакцию). ―«Речь», Пг.,
― Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc. Th¸ng
1915, № 143 (3166), 27 мая (9 июня), стр. 3. ― 367.
T− - th¸ng N¨m 1884. ― Происхождение семьи, частной собствен-
¸c-xen-rèt, P. B. vµ Xem-cèp-xki, X. I-u. Göi Côc quèc tÕ x· héi chñ ности и государства. Апрель ― май 1884 г. ― 88 - 90.
nghÜa. ― Аксельрод, П. Ъ. и Семковский, С. Ю. Международному ― P« vµ Ranh. Cuèi th¸ng Hai - ®Çu th¸ng Ba 1859. ― По и Рейн. Конец
социалисmuческому бюро. ―«Известия Заграничного февраля ― начало марта 1859 г. ― 145 - 146, 227 - 280, 462 - 462.
Секретариата Организационного Комитета Российской
Социал-Демократической Рабочей Партии», [Женева], 1915, № ― S¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi l−u vong. Th¸ng N¨m 1874 - th¸ng T−
1, 22 февраля, стр. 1. ― 261, 361, 362, 363 - 364, 412, 480. 1875. ― Эмигрантская литература. Май 1874 г. ― апрель 1875 г.
― 130, 380 - 381, 414.
¡ng-ghen, Ph. Chèng §uy-rinh. ¤ng ¥-giª-ni §uy-rinh ®¶o lén khoa
― Th− göi C. Cau-xky. Ngµy 1 th¸ng T− 1895. ― Письмо К. Каут-
häc. ― Энгельс, Ф. Анти-Дюринг. Переворот в науке,
скому. 1 апреля 1895 г. ― 119.
произведенный господином Евгением Дюрингом. 1876―1878
гг. ― 60 - 62. 63 - 64, 89 - 90. ― VÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt ë ph−¬ng T©y. ― К аграрному вопросу на
Западе. Пер. с нем. [Одесса], Алексеева, 1905. 24 стр. ― 89 - 91.
1
Nh÷ng t¸c phÈm mµ V. I. Lª-nin ®· nãi ®Õn trong phÇn "Môc lôc * Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun nãi vÒ chiÕn tranh. [NghÞ quyÕt
s¸ch tham kh¶o" bµi "Çc M¸c" kh«ng ®−a vµo b¶n chØ dÉn (xem tËp ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ do Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i
nµy, tr. 97 - 111). Bun triÖu tËp håi th¸ng M−êi mét 1914]. ― Центральный Комитет
* DÊu hoa thÞ ®Ó chØ nh÷ng s¸ch, b¸o, bµi b¸o vµ v¨n kiÖn cã bót Ъунда о войне. [Резолюция, принятая на совещании, созванном
tÝch cña V. I. Lª-nin hiÖn ®−îc b¶o qu¶n ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ЦК Ъунда в ноябре 1914 г.]. ― «Информационный Листок
®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban Заграничной Организации Ъунда», [Женева], 1915, № 7,
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«. январь. стр. 3. ― 218 - 219.
B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc 585 586 B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc
"Ban ngµy", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «День», Пг., 1914, № 200 (642), 27 июля, Çc ®ång chÝ! ChÝnh s¸ch tham lam, kh¸t m¸u cña chÝnh phñ Nga
стр. 2. ― 142, 420. hoµng... [TruyÒn ®¬n. Pª-tÐc-bua, 15 - 20 th¸ng T¸m 1914]. ― Това-
рищи! Алчная, кровожадная политика царского
― 1914, № 305 (747), 9 ноября, стр. 2. ― 134 - 135, 416. правительства... [Листовка. Пб., 15―20 августа 1914]. 1 стр.
― 1915, № 40 (838), 11 февраля, стр. 3―4; № 41 (839), 12 февраля, стр. Подпись: Петербургский комитет РСДРП. ― 22, 34 - 35, 213.
3―4. ― 209, 212, 214 - 216. Çc ®ång chÝ! Ngµy 19, §u-ma nhµ n−íc l¹i ®−îc triÖu tËp... [TruyÒn
*"B¶n tin cña tæ chøc ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun", [Gi¬-ne-v¬]. ― ®¬n. Pª-t¬-r«-gr¸t, tr−íc ngµy 19 th¸ng S¸u 1915]. ― Товарищи!
«Информационный Листок Заграничной Организации Ъунда», 19-го вновь созывается Государственная дума... [Листовка. Пг.,
[Женева], 1915, № 7, январь, стр. 3―7, 14―16. ― 153, 184, 218, 367. ранее 19 июня 1915]. 1 стр. Подпись: Петербургск. ком. РСДРП.
― 418 - 419.
*― 1915, № 8, май, стр. 2―6. ―259.
Çc ®ång chÝ! Ng−êi ta l¹i b¾t çc ®ång chÝ rêi bá gia ®×nh m×nh...
"B¸o c«ng nh©n cña chóng ta", Xanh Pª-tÐc-bua. ―«Наша Рабочая [TruyÒn ®¬n. Pª-t¬-r«-gr¸t], nhµ in cña Ban chÊp hµnh Pª-t¬-r«-
Газета», Спб. ― 153, 154 - 155. gr¸t, [®Çu th¸ng M−êi 1914]. ― Товарищи! Cнова вас оторвали от
"B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c", Xanh Pª-tÐc-bua. ― «Северная Рабочая ваших семей... [Листовка. Пг.], тип. Петроградского комитета.
Газета», Спб. ―212, 368. [начало октября 1914]. 1 стр. ― 213.
"B¶o hiÓm c«ng nh©n", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Страхование Рабочих», Пг. ― Çc ®ång chÝ! Nh÷ng sù biÕn thÕ giíi cùc kú quan träng ®· tíi gÇn. [TruyÒn
154, 235. ®¬n. Pª-tÐc-bua, ®Çu th¸ng T¸m 1914]. ― Товарищи! Надвинулись
мировые события чрезвычайной важности. [Листовка. Пб., начало
Bª-d¬-ra-bèt-n−i, I. vµ v. v.. VÒ vÊn ®Ò tæ chøc. [ý kiÕn riªng cña 2 uû августа 1914]. 1 стр. Подпись: ПК РСДРП. ― 22, 213.
viªn ban biªn tËp vµ 2 céng t¸c viªn cña tê "Lêi nãi cña chóng ta"
Çc ®ång chÝ chiÕn sÜ. [TruyÒn ®¬n. Pª-t¬-r«-gr¸t]. ― Товарищи
®äc t¹i cuéc häp ban biªn tËp vµ nhãm nh÷ng céng t¸c viªn ë
солдаты. [Листовка. Пг.], тип. ПК, 12 сентября 1915. 1 стр.
Pa-ri]. ― Ъезработный, И . и др. К организационному вопросу. Подпись: Петербургский комитет Российск. социал-демокр.
[Особое мнение 2-х членов редакции и 2-х сотрудников раб. партии. ― 418 - 419.
«Нашего Слова», оглашенное на собрании редакции и Çc l·nh tô cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga nãi vÒ chiÕn tranh. ―
коллегии парижских сотруников]. «Наше Слово», Париж, 1915, Вожди русской с.-д. о войне. ― «Голос», Париж, 1914, № 31, 18
№ 107, 6 июня, стр. 1―2. ― 369, 440. октября, стр. 1; № 32, 20 октября, стр. 1; № 33, 21 октября, стр. 1.
"B×nh minh cña chóng ta", Xanh Pª-tÐc-bua. ― «Наша Заря», Спб. ― Подпись: И. К. ― 27 - 28, 35, 126.
147, 152, 153, 204, 205, 212, 215, 231 - 232, 234, 243, 311, 314, 330, * Cau-xky, C. Chñ nghÜa quèc tÕ vµ chiÕn tranh. ― Каутский, К. Меж-
343, 354, 368 - 369, 409, 436, 438, 439, 440. дународность и война. ― «Наше Дело», Пг., 1915, № 1, стр.
* ― 1914, № 7―8―9, стр. 88―108, 121―129. ― 146, 163. 120―136; № 2, стр. 19―35. ― 174, 175 - 177, 179, 180, 223, 224 - 227,
228 - 229, 264, 422 - 426.
Bóc-v«-Ðt ― Ъуквоед ― xem Ri-a-da-nèp, §. B.
― TriÓn väng hßa b×nh. ―Перспективы мира. ― «Голос», Париж, 1914,
Ca-rª-Ðp, N. I. Nh÷ng ý nghÜ vÒ khoa häc Nga nh©n cuéc chiÕn № 18, 2 октября, стр. 1; № 19, 3 октября, стр. 2. ― 465 - 466.
tranh hiÖn nay. ― Кареев, Н. И. Мысли о русской науке по ― VÒ chiÕn tranh ― О войне ― xem Kautsky, K. Sozialdemokratie im
поводу тепеpeшней войны. ― В кн.: Чего ждет Россия от Kriege.
войны. Сборник статей: Туган-Ъарановского, М. И. и др. С * ChiÕn tranh. TuyÓn tËp nh÷ng bµi b¸o. ― Война. Cборник статей.
прил. 4-х географ. карт. Изд. 2-е. Пг., «Прометей», [1915], При участии: И. Аксельрод и др. [Paris, "Ideal", 1915]. 109 стр. ―
стр. 81―97. ― 341 - 343. 371 - 372, 424.
*[Chó thÝch cña ban biªn tËp cho bµi cña M. B«-ri-xèp "VÒ "t− t−ëng gi¶i партии, принятая на Втором съезде партии. ― В кн.: Второй
phãng" vµ vÒ "chñ nghÜa yªu n−íc""]. ― [Примечание редакции к статье очередной съезд Росс. соц.- дем. рабочей партии. Полный текст
М . Ъорисова «Об «освободительной миссии» и о «патри-отизме»»]. ― протоколов. Изд. ЦК. GenÌve, тип. партии, [1904], стр. 1―6.
«Информационный Листок Заграничной Организации Ъунда», (РСДРП). ― 434.
[Женева], 1915, № 7, январь, стр. 7. ― 218 - 219. DiÔn v¨n cña Kª-ren-xki ― Речь Керенского ― xem Tuyªn bè cña nhãm
[Chó thÝch cña ban biªn tËp cho bµi "G. V. Plª-kha-nèp vµ P. B. ¸-xen- lao ®éng.
rèt bµn vÒ chiÕn tranh"]. ― [Примечание редакции к статье «Г. В. D¬-na-men-xki, X. Ph. Nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu trong lÜnh vùc gi¸o
Плеханод и П. Б. Аксельродo войне»]. ― «Наше Дело», Пг., 1915, №
dôc. ― Знаменский, С. Ф. Основные задачи в области образования. ―
2, стр. 103, в отд.: По России и за границей. ― 343, 366.
В кн.: Чего ждет Россия от войны. Сборник статей: Туган-Ъара-
[Chó thÝch cña ban biªn tËp cho b¶n nghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i новского, М. И. и др. С прил. 4-х географ. карт. Изд. 2-e Пг.,
cuéc häp cña ban biªn tËp vµ nhãm nh÷ng céng t¸c viªn ë Pa-ri cña «Прометей», [1905], стр. 144―172. ― 343.
tê "Lêi nãi cña chóng ta"]. ― [Примечание редакции к резолюции,
принятой собранием редакции и коллегии парижских сотрудников §¹o dô [vÒ viÖc thµnh lËp §u-ma nhµ n−íc. Ngµy 6 (19) th¸ng T¸m
«Нашего Слова»]. ― «Наше Cлово», Париж, 1915, № 85, 9 мая, стр. 1905]. ― Манифест [об учнеждении Государственной думы. 6 (19)
1. ―329, 241. августа 1905 г.]. ― «Правительственный Вестник», Спб., 1905, №
169, 6 (19) августа, стр. 1. ― 294 - 295.
"Chuyªn san tranh luËn" , [Pa-ri]. ― «Дискуссионный Листок»,
[Париж], 1910, № 2, 25 мая (7 июня), стр. 4―14. На газ. дата: 24/7 §©u lµ ph¸i ®a sè? [X· luËn]. ― Где большинство? [Передовая]. ―
июня. ― 234. «Наше Слово», Париж, 1915, № 42, 18 марта, стр. 1. ― 231.
* C«-xèp-xki, V. Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ nh− thÕ nµo? ― Косовский, В. §ª-rª-ven-xki, I. Vô ¸n çc nghÞ sÜ. ― Деревенский, И. Дело депутатов.
Как восстановить Интернационал. ― «Информационный Листок ― «День», Пг., 1915, № 40 (838), 11 феврапя, стр. 3―4; № 41 (839),
Заграничной Организации Ъунда», [Женева], 1915, № 8, май, 12 февраля, стр. 3―4. ― 209, 212, 214 - 216.
стр. 2―6. ― 259. §iÓm b¸o. ― Обзор печати. ― «Голос», Париж, 1914, № 3, 15
*― TruyÒn thuyÕt gi¶i phãng. ― Освободительная легенда. ― сентября, стр. 1. ― 461 - 462.
«Информационный Листок Заграничной Организации §iÓm b¸o. ― Обзор печати. ― «Голос», Париж, 1914, № 9, 22
Ъунда», [женева], 1915, № 7, январь, стр. 3―7. ― 184, 218 - 219. сентября, стр. 1―2. ― 461 - 462.
C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê b¸o míi. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng §iÓm b¸o. ― Обзор печати. ― «Голос», Париж, 1914, № 12, 25
qua t¹i héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
сентября, стр. 1―2. ― 463 - 464.
x· héi Nga. 1915]. ― ЦО и новая газета. [Резолюция, принятая на
конференции заграничных секций РСДРП. 1915 г. ] ― В §iÓm b¸o. ― Обзор печати. ― «Голос», Париж, 1914, № 14, 27
листов-ке: Конференнция заграничных организаций РСДРП. сентября, стр. 1―2. ― 466 - 467.
Ъ. м., 1915. 2 стр. Гект. ― 468. «§¬-d¬-vin», Lvèp. ― «Дзвiн», Львов. ― 159.
Cr−-lèp, I. A. Tu hó vµ gµ trèng. ― Крылов, И. А. Кукушка и Петух. ― «§êi sèng», Pa-ri. ― «Жизнь», Париж, 1915, № 52, 23 мая, стр. 1―2. ―
302, 464. 279.
― Tø tÊu. ― Квартет. ― 368. G. V. Plª-kha-nèp bµn vÒ chiÕn tranh. ― Г. В. Плеханов о войне. ―
C−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®−îc th«ng qua «Совренное Слово», Пг., 1914, № 2374, 23 августа (5 сентября),
t¹i §¹i héi II cña ®¶ng. ― Программа Российской соц.-дем. pабочей стр. 3. ― 462.
G. V. Plª-kha-nèp vµ P. B. ¸c-xen-rèt bµn vÒ chiÕn tranh. ― Г. В. Плеха- [Lª-nin, V. I.] B¸o ço cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
нов и П. Ъ. Аксельрод о войне. ― «Наше Дело», Пг., 1915, № 2, стр. chñ - x· héi Nga vµ nh÷ng chØ thÞ cho ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh
103―110, в отд.: По России и за границей. ― 343, 366. trung −¬ng t¹i Héi nghÞ Bruy-xen. Ngµy 23 th¸ng S¸u (6 th¸ng B¶y) -
30 th¸ng S¸u (13 th¸ng B¶y) 19141. ― [Ленин, В. И.] Доклад ЦК РСДРП
G¸c-®ª-nin, I-u. M¸c, ¡ng-ghen vµ ph¸i Xla-v¬. ― Гарденин, Ю. Маркс,
и инструктивные указания делегации ЦК на Ърюссельском совещании.
Энгельс и славянство. ― «Жизнь», Париж, 1915, № 52, 23 мая, стр. 23 июня (6 июля) ― 30 июня (13 июля) 1914 г. ― 153 - 155.
1―2. ― 278 - 279.
― Bót ký cña mét nhµ chÝnh luËn. ― Заметки публициста. ― «Дискус-
Goãc-ki, A. M. Bµi ca chim −ng. ― Горький, А. М. Песня о соколе. ― сионный Листок», [Париж], 1910, № 2, 25 мая (7 июня), стр.
115, 116. 4―14. Подпись: Н. Ленин. На газ. дата: 24/7 июня. ― 234.
G«-g«n, N. V. C©u chuyÖn vÒ cuéc xÝch mÝch gi÷a I-van I-va-n«-vÝch ― Çc M¸c. S¬ l−îc, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa M¸c. ― Карл
vµ I-van Ni-ki-ph«-r«-vÝch. ― Гоголь, Н. В. Повесть о том, как пос- Маркс. Краткий очерк с изложением марксизма. М., «Прибой»,
сорился Иван Иванович с Иваном Никифоровичем. ― 123. 1918, 24 стр. (РКП(б)). Перед загл. авт.: Н. Ленин. ― 53.
G¬-t¬, Gi. V. Nh÷ng vÇn th¬ ªm ¸i. ― Гëте, И. В. Кроткие Ксении. ― ― ChiÕn tranh vµ §¶ng d©n chñ - x· héi Nga. ― Война и российская
292. социал-демократия. ― «Социал-Демократ», Женева, 1914, № 33, 1
ноября, стр. 1. Подпись: Центральный Комитет Российской с.-
Gri-b«-ª-®èp, A. X. Khæ v× kh«n. ― Грибоедов, А. С. Горе от ума. ― 43, д. рабочей партии. ― 43 - 44, 45, 138 - 140, 195 - 196.
251.
― Chñ nghÜa hßa b×nh vµ khÈu hiÖu hßa b×nh. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng
Gri-g«-ri-Ðp, R. P. B. ¸c-xen-rèt vÒ Quèc tÕ vµ vÒ chiÕn tranh. ― qua t¹i héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
Григорьев, Р. П. Ъ. Аксельрод об Интернационале и войне. ―«Голос», x· héi Nga. 1915]. ― Пацифизм и лозунг мира. [Резолюция,
Париж, 1914, № 86, 22 декабря, стр. 1; № 87, 23 декабря, стр. 1. ― принятая на конференции заграничных секций РСДРП. 1915
147, 219, 273, 302. г.]. ― «Социал-Демократ», 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. Под общ.
*[Gu-rª-vÝch, E. L.] ChiÕn tranh vµ nÒn d©n chñ ch©u ¢u. ― [Гуревич, загл.: Конференция заграничных секций РСДРП. ― 374, 375.
Э. Л.] Война и европейская демократия. ― «Русские Ведомости», ― C«ng nh©n h−ëng øng viÖc thµnh lËp §¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ
[M.], 1914, № 202, 3 сентября, стр. 2―3. Подпись: Е. Смирнов. ― - x· héi Nga trong §u-ma nhµ n−íc. ― Отклик рабочих на
образование Российской социал-демократической рабочей фракции в
24, 44, 139, 462, 466.
Государственной думе. ― В кн.: Ленин, В. И. и др. Марксизм и
I-«-nèp. Ph¸i Bun vÒ chiÕn tranh. ― Ионов. Ъунд о войне. ― «Известия ликвидаторство. Сборник статей об основных вопросах
Заграничного Секретариата Организационного Комитета Рос- современного рабочего движения. Ч. II. Спб., «Прибой», 1914,
сийской Социал-Демократической Рабочей Партии», стр. 194―199. Перед загл. кн. авт.: Г. Зиновьев, В. Ильин, Ю.
[Женева], 1915, № 2, 14 июня, стр. 3―4. ― 366 - 367. Каменев. ― 436.
Im ®i, bän ho¹n quan! [X· luËn]. ― Молчать, евнухи! [Передовая]. ― ― Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ―
«Голос», Париж, 1914, № 21, 6 октября, стр. 1. ― 467. Проект резолюции международной женской социалистuческой
конференции ― xem Lª-nin, V. I. NghÞ quyÕt do ®oµn ®¹i biÓu Ban
"KÎ thï chÝnh ë n−íc m×nh" ― «Главный враг в собственной стране» ―
chÊp hµnh trung −¬ng ®−a ra.
xem Liebknecht, K. Ein kräftiger Mahnruf.
[Lª-nin, V. I.] Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u. ― [Ленин В. И.] О
лозунге Соединенных Штатов Европы. ― «Социал-Демократ», 1
In lÇn ®Çu n¨m 1929 trong cuèn: Lª-nin V. I. Toµn tËp, tiÕng Nga,
Женева, 1915, № 44, 23 августа, стр. 2. ― 449. xuÊt b¶n lÇn thø 2 - 3, t. XVII, tr. 541 - 571.
― §Ó minh häa khÈu hiÖu néi chiÕn. ― К иллюстрации лозунга граж- [Lª-nin, V. I.] Nh©n Héi nghÞ Lu©n-®«n. ― Ленин, В. И. По поводу
данской войны. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 40, 29 Лондонской конференции. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915,
марта, стр. 2. ― 271 - 272. № 40, 29 марта, стр. 1. ― 196, 232 - 233.
― Giai cÊp c«ng nh©n vµ b¸o chÝ c«ng nh©n. ― Рабочий класс и рабочая ― Nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n vµ phong trµo d©n chñ - x· héi çch
печать. ― В кн.: Ленин, В. И. и др. Марксизм и ликвидаторство. m¹ng. ― Ъуржуазные филантропы и революционная социал-
Сборник статей об основных вопросах современного рабочего демократия. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 41, 1 мая,
движения. Ч. II. Спб., «Прибой», 1914, стр. 207―212, в отд.: стр. 2. ― 271 - 272.
Приложение. Подпись: В. Ильин. Перед загл. кн. авт.: Г. Зи- ― Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng trong
новьев, В. Ильин, Ю. Каменев. ― 436. cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u. Th¸ng T¸m, chËm nhÊt lµ ngµy 24 (6)
― Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi th¸ng ChÝn 19141. ― Задачи революционной социал-демократии в
Nga. ― Конференция заграничных секций РСДРП. ― «Социал- европейской войне. Август, не позднее 24 (6) сентября 1914 г. ― 10
Демократ», Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. ― 219, 245, 297, - 11, 27, 43 - 45, 213, 464.
358, 374, 375, 387, 443. ― Ph¸i Duy-®¬-cum Nga. ― Русские Зюдекумы. ― «Социал-
― La-rin ®· tuyªn bè "sù thèng nhÊt" nµo t¹i §¹i héi Thôy-®iÓn? ― Демократ», Женева, 1915, № 37, 1 февраля, стр. 1. ― 135 - 136.
Какое «единство» провозгласил на шведском съезде Ларин? ― ― Sù thÊt b¹i cña nÒn qu©n chñ Nga hoµng. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua
«Социал-Демократ», Женева, 1915, № 37, 1 февраля, стр. 2. ― t¹i héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
134 - 135. Nga. 1915]. ― Поражение царской монархии. [Резолюция, принятая
― Lµm g× b©y giê ®©y? (NhiÖm vô cña çc ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi chñ на конференции заграничных секций РСДРП. 1915г.]. ―
nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh). ― Что же дальше? (О «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. Под
задачах рабочих партий по отношению к оппортунизму и общ. загл.: Конференция заграничных секций РСДРП. ― 358.
социал-шовинизму). ―«Социал-Демократ», Женева, 1915, № 36, ― Th¸i ®é ®èi víi çc ®¶ng vµ çc nhãm kh¸c. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng
9 января, стр. 1. На газ. дата: 12 декабря 1914. ― 191. qua t¹i héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
*― M¸c, Çc. ― Маркс, Карл. ― В кн.: Энциклопедический словарь x· héi Nga. 1915]. ― Отношение к другим партиям и группам.
т-ва «Ър. А. и И. Гранат и Кo». 7-e, совершен. переработ. изд. [Резолюция, принятая на конференции заграничных секций
под ред. Ю. С. Гамбарова и др. Т. 28. М., [1914], стлб. 219―243, РСДРП. 1915г.]. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 40, 29
243'―246'. Подпись: В. Ильин. ― 53, 452 - 457. марта, стр. 2. Под общ. загл.: Конференция заграничных
― Mét ng−êi §øc nãi vÒ chiÕn tranh. ― Один немецкий голос о войне. ― секций РСДРП. ― 245.
«Социал-Демократ», Женева, 1914, № 34, 5 декабря, стр. 2. ― 271 - ― Th− cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
272. héi Nga göi ban biªn tËp tê "Lêi nãi cña chóng ta". Ngµy 10 (23)
― NghÞ quyÕt do ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®−a ra [t¹i th¸ng Ba 19152. ― Письмо ЦК РСДРП ― редакции «Нашего Слова».
Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ t¹i BÐc-n¬]. ― Резолюция, 10 (23) марта 1915 г. ― 213.
предложенная делегацией ЦК [на интернациональной социалис-
тической женской конференции в Ъерне]. ― «Социал-Демократ», 1
In lÇn ®Çu n¨m 1929 trong cuèn: Lª-nin, V. I. Toµn tËp, tiÕng Nga,
Женева, 1915, № 42. Приложение к № 42 газеты «Социал-
xuÊt b¶n lÇn thø 2 - 3, t. XVIII, tr. 44 - 46.
Демократ», 1 июня, стр. 2. Под общ. загл.: Женская 2
In lÇn ®Çu n¨m 1931 trong V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, tËp XVII,
международная социалистическая конференция. ― 246, 247.
tr. 201 - 203.
― T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. ― Положение и [Lª-vin-xki, V.] U-cra-i-na vµ chiÕn tranh. ― [Левинский, В.] Украина и
задачи социалистического Интернационала. ― «Социал- война. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 38, 12 февраля,
Демократ», Женева, 1914, № 33, 1 ноября, стр. 2. ― 139 - 140, 213, стр. 1―2. Подпись: Украинский социал-демократ. ― 159.
219. L«-Ýt Gioãc-gi¬ trong bµi diÔn v¨n ®Çu n¨m 1915 ― Ллойд Джордж в
― VÊn ®Ò liªn hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i. ― Вопрос об речи в начале 1915 г. ― xem The budget.
объединении интернационалистов. ― «Социал-Демократ»,
Женева, 1915, № 41, 1 мая, стр. 1―2. ―239. Lêi ban biªn tËp. [Chó gi¶i cho bµi b¸o cña C. Cau-xky "Chñ nghÜa
quèc tÕ vµ chiÕn tranh"]. ― От редакции. [Примечание к статье К.
― VÒ khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc". [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i héi
nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Каутского «Международность и война»]. ― «Наше Дело», Пг.,
Nga. 1915]. ― О лозунге «защиты отечества». [Резолюцня, 1915, № 2, стр. 19―20. ― 343, 365.
принятая на конференции заграничных секций РСДРП. 1915 Lêi ban biªn tËp. [Chó gi¶i cho bµi b¸o cña R. Gri-g«-ri-Ðp "P. B. ¸c-
г.]. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. xen-rèt vÒ Quèc tÕ vµ vÒ chiÕn tranh"]. ― От редакции.
Под общ. загл.: Конференция заграничных секций РСДРП. ― [Примечание к статье Р. Григорьева «П. Ъ. Аксельрод об
297. Интернационале и войне»]. ― «Голос», Париж, 1914, № 87, 23
― VÒ ph¸i d©n tóy. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua vµo mïa hÌ 1913 t¹i декабря, стр. 1. ― 152.
héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
Lêi céng [t¸c viªn] tê "Lêi nãi cña chóng ta". ― От сотрудн [иков]
héi Nga víi çc çn bé ®¶ng]. ― О народниках. [Резолюция,
принятая на летнем 1913 г. совещании ЦК РСДРП с «Нашего Слова». ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 26, 27
партийными работниками]. ― В кн.: Извещение и резолюции февраля, стр. 1, в отд.: К материалам Лондонской
летнeго 1913 года совещания Центрального Комитета РСДРП с конференции. ― 219 - 220.
партийными работниками. Изд. ЦК. [Париж, декабрь] 1913, Lêi kªu gäi cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa BØ vµ Ph¸p ― Воззвание
стр. 23―24. (РСДРП). ― 142. бельгийских и французских социалистов ― xem Un manifeste des
*[Lª-nin, V. I. vµ Di-n«-vi-Ðp, G. E.] Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh. partis socialistes belge et français µ l'Internationale.
(Th¸i ®é cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn
"Lêi nãi cña chóng ta", Pa-ri. ― «Наше Словo», Париж. ― 204 - 205, 218,
tranh). ― [Ленин, B. И. и Зиновьев, Г. Е.] Социализм и война.
219 - 220, 231, 232, 234, 239, 241, 242 - 243, 244, 245, 261, 368, 369,
(Отношение РСДРП к войне). Изд. ред. «Социал-Демократa»,
Женева, Chaulmontet, 1915. 48 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Г. 440.
Зиновьев и Н. Ленин. ― 387 - 388, 389. ― 1915, № 16, 16 февраля, стр. 2. ― 196, 416, 429.
― Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh. (Th¸i ®é cña §¶ng c«ng nh©n d©n ― 1915, № 26, 27 февраля, стр. 1. ― 219.
chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh). ― Социализм и война. ― 1915, № 32, 6 марта, стр. 1. ― 218 - 219.
(Отношение РСДРП к войне). Перепечатка с женевского изд.
(1915г.). Пб., 1918, 64 стр. Перед загл. авт.: Г. Зиновьев и Н. ― 1915, № 35, 10 марта, стр. 1―2; № 36, 11 марта, стр. 1―2. ― 421 -
Ленин. ― 389. 422.
Lª-nin, V. I. vµ v. v.. Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa thñ tiªu. TËp bµi viÕt ― 1915, № 42, 18 марта, стр. 1. ― 230 - 232.
vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo c«ng nh©n hiÖn nay. PhÇn ― 1915, № 45, 21 марта, стр. 2. ― 343, 362 - 363.
II. ― Ленин, В. И. и др. Марксизм и ликвидаторство. Сборник
― 1915, № 53, 31 марта, стр. 2. ― 231 - 233.
статей об основных вопросах современного рабочего
движения. Ч. II. Спб., «Прибой», 1914. IV, 214 стр. Перед загл. ― 1915, № 85, 9 мая, стр. 1. ― 239 - 245.
кн. авт.: Г. Зиновьев, В. Ильин, Ю. Каменев. ― 436. ― 1915, № 87, 12 мая, стр. 1; № 90, 16 мая, стр. 2. ― 265 - 266, 369.
― 1915, № 105, 4 июня, стр. 1―2. ― 357 - 359, 361, 369, 374, 440. M¸c, C. Lêi kªu gäi thø hai cña Héi ®ång trung −¬ng H«i liªn hiÖp
― 1915, № 107, 6 июня, стр. 1―2. ― 369, 440. c«ng nh©n quèc tÕ vÒ chiÕn tranh Ph¸p - Phæ. Göi çc héi viªn Héi
liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ë ch©u ¢u vµ Hîp chóng quèc. Gi÷a 6
― 1915, № 122, 24 июня, стр. 2. На газ. № 123. ― 369. - 9 th¸ng ChÝn 1870. ― Маркс, К. Второе воззвание Генерального
*"Lêi nãi n−íc Nga", M¸t-xc¬-va. ― «Русское Слово», М., 1914, № 223, Совета Международного Товарищества Рабочих о франко-прусской
28 сентября (11 октября), стр. 4. ― 115 - 116. войне. Членам Международного Товарищества Рабочих в
Ma-si-n¸t-dª, B. Ph¸i d©n chñ - x· héi Çp-ca-d¬. ― Машинадзе, Ъ. Европе и Соединенных Штатах. Между 6―9 cентября 1870 г. ―
95, 409.
Кавказская социал-демократия. ― «Известия Заграничного
― Lêi tùa viÕt cho cuèn "Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc".
Секретариата Организационного Комитета Российской
Th¸ng Giªng 1859. ― Предисловие к «Критике политической
Социал-Демократической Рабочей Партии», [Женева], 1915,
экономии». Январь 1859 г. ― 66 - 68.
№ 2, 14 июня, стр. 4. ―366 - 367.
― Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt [tËp I bé "T− b¶n"]. Ngµy 25
*Ma-xlèp, P. P. ChiÕn tranh vµ çc hiÖp −íc th−¬ng m¹i. (Th− göi ban th¸ng B¶y 1867. ― Предисловие к первому изданию [первого тома
biªn tËp). ― Маслов, П. П. Война и торговые договоры. (Письмо в «Капитала»]. 25 июля 1867 г. ― 71.
редакцию). ― «Русские Ведомости», [М.], 1914, № 207, 10 ― LuËn c−¬ng vÒ Ph¬-b¸ch. Mïa xu©n 1845. ― Тезисы о Фейербахе.
сентября, стр. 2, в отд.:. На темы дня. ― 24, 44, 139 - 140, 461. Весна 1845 г. ― 62.
M¸c, C. Çc häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d− (tËp IV bé "T− b¶n"). Th¸ng ― Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬. Th¸ng Ch¹p 1851 -
Giªng 1862 - th¸ng B¶y 1863. ― Маркс, К. Теории прибавочной th¸ng Ba 1852. ― Восемнадцатое брюмера Луи Ъонапарта. Декабрь
стоимости (IV том «Капитала»). Январь 1862 г. ― июль 1863 г. ― 1851 г. ― март 1852 г. ― 84.
81 - 82. ― Sù kh¸c nhau gi÷a triÕt häc tù nhiªn cña §ª-m«-crÝt vµ triÕt häc tù
nhiªn cña E-pi-quya. ― Различие между натурфилософией
― §Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850. Th¸ng Giªng - 1 th¸ng
Демокрита и натурфилософией Эпикура. С приложением. 1839 г.
M−êi mét 1850. ― Классовая борьба во Франции с 1848 по 1850 г.
― март 1841 г. ― 54.
Январь ― 1 ноября 1850 г . ― 84, 85.
― Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi "TriÕt häc cña sù khèn cïng" cña
― Gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc. Th¸ng Ch¹p 1857 - th¸ng «ng Pru-®«ng. Nöa ®Çu 1847. ― Нищета философии. Ответ на
Giªng 1859. ― К критике политической экономии. Декабрь 1857 г. «Философию нищеты» г-на Прудона. Первая половина 1847 г.
― январь 1859 г. ― 73. ― 56 - 57, 92.
― Lêi b¹t viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai [tËp I bé "T− b¶n"]. Ngµy 24 ― Th− göi L. Cu-ghen-man. Ngµy 12 th¸ng T− 1871. ― Письмо Л.
th¸ng Giªng 1873. ― Послесловие ко второму изданию [первого тома Кугельману. 12 апреля 1871 г. ― 112 - 114.
«Капитала»]. 24 января 1873 г. ― 60, 61. ― Th− göi Ph. A. Doãc-ghª. Ngµy 19 th¸ng ChÝn 1879. ― Письмо Ф. А.
Зорге. 19 сентября 1879 г. ― 96, 112 - 114.
― Lêi kªu gäi cña Quèc tÕ I ― Обращение I Интернационала ― xem
M¸c, C. Tuyªn ng«n thµnh lËp cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc ― Tuyªn ng«n thµnh lËp cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, thµnh
lËp ngµy 28 th¸ng ChÝn 1864 t¹i héi nghÞ c«ng khai, häp ë Xanh -
tÕ...
M¸c-tinh-h«n-l¬, L«ng Ai-cr¬, ë Lu©n-®«n. ― Учредительный
― Lêi kªu gäi cña Quèc tÕ ngµy 9 th¸ng ChÝn 1870 ― Обращение манифест Международного Товарищества Рабочих, основанного 28
Интернационала от 9 сентября 1870 г. ― xem M¸c, C. Lêi kªu gäi сентября 1864 г. на публичном собрании, состоявшемся в Сент-
thø hai cña Héi ®ång trung −¬ng Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ Мартинсхолле, Лонг-Эйкр, в Лондоне. Между 21―27 октября 1864
vÒ chiÕn tranh Ph¸p - Phæ. г. ― 57.
― T− b¶n. Phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t. I - III. 1867 - 1894. ― M¸c-tèp, L. Th− ngá cña L. M¸c-tèp göi Guy-xta-v¬ Ðc-vª. ― Мартов,
Капитал. Критика политической экономии, т. I―III 1867―1894 Л. Открытое письмо Л. Мартову к Густаву Эрве. ― «Голос»,
гг. ― 57 - 58, 59, 76. Париж, 1914, № 12, 25 сентября, стр. 1. ― 44 - 48, 464.
― T− b¶n. Phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t. I. 1867. ― Капитал. ― VÒ çi gäi lµ "sù ®¬n ®éc" cña t«i. (Th− göi ban biªn tËp). ― О моем
Критика политической экономии, т. I. 1867 г. ― 66, 72 - 80. мнимом «одиночестве». (Письмо в редакцию). ― «Голос», Париж,
1914, № 87, 23 декабря, стр. 2. ― 147.
― T− b¶n. Phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t. II. 1885. ― Капитал.
Критика политической экономии, т. II. 1885 г. ― 79 - 80. ― «Vorwärts» ®· chÕt. ― Умер «Vorwärts». ― «Голос», Париж, 1914, №
23, 9 октября, стр. 1―2. Подпись: Л. М. ― 35, 43, 121, 126, 305, 367.
― T− b¶n. Phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t. III., ph. 1-2. 1894. ―
Капитал. Критика политической экономии, т. III, ч. 1―2. 1894 г. M¸c-tèp trë mÆt. (Th− tõ BÐc-n¬ göi ®Õn). ― Поворот Мартова.
(Письмо из Ъерна). ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 36,
― 79 - 83.
9 января, стр. 2. На газ. дата: 12 декабря 1914. ― 139 - 140, 302.
― VÒ Pru-®«ng. (Th− göi Gi. B. Svai-tx¬). Ngµy 24 th¸ng Giªng 1865. ―
Mi-li-u-cèp, P. N. Nh÷ng chiÕn qu¶ vÒ l·nh thæ ë n−íc Nga. ―
О Прудоне. (Письмо И. Ъ. Швейцеру). 24 января 1865 г. ― 147 -
Милюков, П. Н. Территориальные приобретения России. ― В кн:.
148.
Чего ждет Россия от войны. Сборник статей: Туган-Баранов-
M¸c, C. vµ ¡ng-ghen, Ph. Lêi tuyªn bè göi ban biªn tËp b¸o "Social- ского, М. И. и др. С прил. 4-x географ. карт. Изд. 2-e. Пг.,
Demokrat". Ngµy 23 th¸ng Hai 1865. ― Маркс, К. и Энгельс, Ф. «Прометей», [1915], стр. 53―66. ― 340 - 342.
Заявление в редакцию газеты "Social-Demokrat". 23 февраля 1865 NghÞ quyÕt chµo mõng cña chi bé Pa-ri cña Tæ chøc ë n−íc ngoµi §¶ng
г. ― 131. c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ― Резолюция приветствия
― Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n. Th¸ng Ch¹p 1847 - th¸ng Giªng парижской секции ЗО РСДРП. ― «Наше Слово», Париж, 1915, №
1848. ― Манифест Коммунистической партии. Декабрь 1847 г. ― 122, 24 июня, стр. 2, в отд.: По организациям. На газ. № 123. ― 369.
январь 1848 г. ― 2, 23, 28 - 29, 39, 45, 68 - 72, 86, 88 - 89, 92, 93, 199, [NghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
349, 404, 453, 460. x· héi Nga vÒ c«ng t¸c trong çc c«ng ®oµn]. ― [Резолюция ЦК
РСДРП о работе в профессиональных союзах.] ― «Социал-
M¸c-tèp, L. H·y ®Ó cho M¸c ®−îc yªn... ― Мартов, Л. А Маркса
Демократ», [Вильно ― Cпб.], 1908, № 1, февраль, стр. 38-39, b
оставьте в покое... ― «Голос», Париж, 1914, № 35, 23 октября, стр.
отд.: Из партии. ― 154.
1. ― 140.
NghÞ quyÕt cña §¹i héi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc häp ë Hem-ni-tx¬.
― Hßa b×nh! ― Мир! ― «Голос», Париж, 1914, № 19, 3 октября, стр. 1.
― Резолюция Хемницкого партейтага Германской соц.- демокр. пар-
Подпись: Л. М. ― 44. тии. ― «Коммунист», [Женева], 1915, № 1―2, стр. 195―196. Под
― HuyÒn tho¹i vÒ "cuéc chiÕn tranh cuèi cïng". ― Мифология общ. загл.: Забытые слова. ― 260 - 262.
«последней войны». ― «Голос», Париж, 1914, № 22, 8 октября, стр. NghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë NÐc-vi. ― Резолюция
1. Подпись: Л. М. ― 48. соц-дем. в Нерви. ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 53, 31 марта,
― Sù tan r· vµ cuéc ®Êu tranh chèng sù tan r·. ― Распад и борьба с ним. стр. 2, в отд.: По организациям. ― 231 - 233.
― «Известия Заграничного Секретариата Организационного NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i cuéc häp cña ban biªn tËp vµ nhãm nh÷ng
Комитета Российской Социал-Демократической Рабочей céng t¸c viªn ë Pa-ri cña tê "Lêi nãi cña chóng ta". ― Резолюция,
Партии», [Женева], 1915, № 2, 14 июня, стр. 2. ― 366 - 367, 369. принятая собранием редакции и коллегии парижских сотрудников
«Нашего Слова». ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 85, 9 мая, стр. "Ng«n luËn", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Речь», Пг., 1915, № 45 (3068), 16
1. ― 239 - 245. февраля (1 марта), стр. 1. ― 209.
[NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Lu©n-®«n nh÷ng ng−êi x· ― 1915, № 143 (3166), 27 мая (9 июня), стр. 3. ― 367.
héi chñ nghÜa çc n−íc ®ång minh ngµy 14 th¸ng Hai 1915]. ―
"Ng−êi céng s¶n”, Gi¬-ne-v¬. ― «Коммуниет», Женева. ― 340, 349.
[Резолюция, принятая на Лондонской конференции социалистов
союзных стран 14 февраля 1915г.]. ― «Наше Слово», Париж, 1915, * ― 1915, № 1―2, cтр. 193 - 196. ― 260-262, 264.
№ 16, 16 февраля, стр. 2. в отд.: Социалистическая хроника. "Ng−êi d©n chñ - x· héi", [Vin-na - Xanh Pª-tÐc-bua - Pa-ri] - Gi¬-ne-
Под общ. загл.: Лондонская конференция. ― 196, 416, 429.
v¬. ― «Социал-Демократ», [Вильно ― Спб. ― Париж] ― Женева.
[NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa ― 124 - 125, 134 - 135, 159, 197, 213, 214, 369, 418 - 419, 448, 449, 468.
quèc tÕ ë BÐc-n¬. ― Резолюция, принятая на интернациональной
― [Вильно ― Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 38―39. ― 154 - 155.
социа-листической женской конференции в Ъерне. ― «Социал-
Демократ», Женева, 1915, № 42. Приложение к № 42 газеты ― [Париж], 1910, № 11, 26 (13) февраля, стр. 10. ― 153, 154 - 155.
«Социал-Демократ», 1 июня, стр. 2. Под общ. загл.: Женская ― Женева, 1914, № 33, 1 ноября, стр. 1―2. ― 44, 45, 138 - 140, 141, 195,
международная социалистическая конференция. ― 246 - 247, 197, 199, 213, 220, 349, 387, 420, 443 - 445, 449.
248 - 250, 251, 429.
― 1914, № 34, 5 декабря, стр. 2. ― 140, 141, 142 - 143, 271 - 272, 420 -
[NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ thèng nhÊt d©n chñ - x· héi
422.
Bruy-xen]. ― [Резолюция, принятая на Ърюссельской с-д. объедини-
тельной конференции]. ― «Информационный Листок ― 1914, № 35, 12 декабря, стр. 2. ― 141.
Заграничной Организации Ъунда», [Женева], 1915, № 7, ― 1915, № 36, 9 января, стр. 1, 2. На газ. дата: 12 декабря 1914. ― 134,
январь, стр. 15. Под общ. загл.: Ърюссельская с.- д. 135 - 136, 140, 141, 153, 154 - 155, 191, 302, 312.
объединительная конференция. ― 153, 367 - 368.
― 1915, № 37, 1 февраля, стр. 1,2. ― 134, 135 - 136.
NghÞ quyÕt vÒ çc b¸o ço, [®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ V cña §¶ng
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (Héi nghÞ toµn Nga 1908)]. ― ― 1915, № 38, 12 февраля, стр. 1―2. ― 159 - 160.
Резолюция по отчетам, [принятая на Пятой конференции РСДРП ― 1915, № 40, 29 марта, стр. 1, 2. ― 195, 196, 217, 218, 219 - 220, 232 -
(Общероссийской 1908 г.)]. ― В кн.: Извещение Центрального 233, 245, 271 - 272, 297, 358, 375, 387, 443.
Комитета Российской с.- д. рабочей партии о состоявшейся
очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. ― 1915, № 41, 1 мая, стр. 1-2. ― 239, 271 - 272.
Paris, 1909], стр. 4. (РСДРП). ― 153. ― 1915, № 42. Приложение к № 42 газеты «Социал-Демократ», 1
NghÞ quyÕt vÒ th¸i ®é ®èi víi çc ®¶ng kh«ng ph¶i v« s¶n, [®−îc июня, стр. 2. ― 246 - 248, 249 - 250, 251, 429.
th«ng qua t¹i §¹i héi V (§¹i héi Lu©n-®«n) cña §¶ng c«ng nh©n ― 1915, № 44, 23 августа, стр. 2. ― 449.
d©n chñ - x· héi Nga]. ― Резолюция об отношении к
непролетарским партиям, [nринятая на Пятом (Лондонском) "Ng−êi ®−¬ng thêi", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Современник», Пг. ― 193, 212.
сьезде РСДРП]. ― В кн.: Лондонский съезд соц.- демокр. раб. Nh÷ng bøc th− cña C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen, v. v., göi Ph. Doãc-ghª,
партии (состоявшийся в 1907 г.). Полный текст протоколов. v.v. ― Письма К. Маркса, Фр. Энгельса и др. к Ф. Зорге и др. Пер.
Изд. ЦК. Paris, 1909, стр. 454―455. (РСДРП). ― 154 - 155. с нем. Г. Котляра и М. Панина под ред. и с предисл. П.
"Ngän cê n−íc Nga", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Русское Знамя», Пг., 1914, № Аксельрода. Спб., 1908. XXXXI, 517 стр. (Ъ-ка
195, 30 августа (12 сентября), стр. 1―2. ― 465. «Общественной Пользы»). ― 332.
Nh÷ng bøc th− cña Gi. Ph. BÕc-c¬, I. §Ýt-x¬-ghen, Ph. ¡ng-ghen, C. зационного Комитета Российской Социал-Демократической
M¸c, v. v. göi Ph. A. Doãc-ghª v. v.. ― Письма И. Ф. Ъеккера, И. Рабочей Партии», [Женева], 1915, № 2, 14 июня, стр. 2―3.
Дицгена, Ф. Энгельса, К. Маркса и др. к Ф. А. Зорге и др. Пер. с нем. Подпись: Ъуквоед. ― 357, 358 - 359, 361, 362 - 363.
Политикуса. С письмами и биогр. Ф. А. Зорге Евг. Дицгена. С Ruy-®oãc-ph¬ ― Рюдорфер ― xem Riezler, K.
предисл. Н. Ленина. С портр. Ф. А. Зорге. Спб., Дауге, 1907.
XXVI, 44, 485, II стр. ― 332. Si-ski-na - I-a-vª-in, P. N. ChiÕn tranh vµ phô n÷. ― Шишкина-Явейн,
П. Н. Война и женщина. ― В кн.: Чего ждет Россия от войны.
N−íc Nga chê ®îi ®iÒu g× ë chiÕn tranh. ― Чего ждет Россия от войны. Сборник статей: Туган-Ъарановского, М. И. и др. С прил. 4-x
Сборник статей: Туган-Ъарановского, М. И. и др. С прил. 4-x герограф. карт. Изд. 2-e. Пг., «Прометей», [1915], стр. 214―220.
географ. карт. Изд. 2-e Пг., «Прометей», [1915]. 227 стр. ― 340 - ― 341, 342 - 343.
343.
Sù mÞ d©n vµ viÖc v¹ch ranh giíi. ― Демагогия и межевательство. ―
Pa-ri, ngµy 3 th¸ng Giªng. [X· luËn]. ― Париж, 3-го января. [Пере- «Известия Заграничного Секретариата Организационного
довая]. ― «Голос», Париж, 1915, № 96, 3 января, стр. 1. ― 152. Комитета Российской Социал-Демократической Рабочей
Pª-t¬-r«-gr¸t, ngµy 30 th¸ng T¸m 1914. [X· luËn]. ― Петроград, 30 Партии», [Женева], 1915, № 2, 14 июня, стр. 4. ― 367 - 369, 440.
августа 1914 г. [Передовая]. ― «Русское Знамя», Пг., 1914, № 195, "Sù nghiÖp c«ng nh©n", Gi¬-ne-v¬. ― «Рабочее Дело», Женева. ― 329.
30 августа (12 сентября), стр. 1―2. ― 465 - 466.
"Sù nghiÖp cña chóng ta", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Наше Дело», Пг. ― 187, 235,
* Plª-kha-nèp, G. V. L¹i bµn vÒ chiÕn tranh. (Tr¶ lêi ®ång chÝ N-p). ― 240, 243, 245, 343, 345, 365, 366, 368, 369.
Плеханов, Г. В. Еще о войне. (Ответ товарищу Н-ву). ― В кн.: * ― 1915, № 1, стр. 65―82, 120―136. ― 163 - 185, 223 - 227, 228 - 229.
Война. Сборник статей. При участии: И. Аксельрод и др.
[Paris, "Ideal", 1915], стр. 11―48. ― 371 - 372, 424. ― 1915, № 2. 112 стр. ― 174, 175 - 177, 179 - 180, 223, 224 - 227, 228 -
229, 264, 343, 365 - 367, 422 - 426.
* ― ë ng−ìng cöa thÕ kû hai m−¬i. ― На пороге двадцатого века. ―
«Искра», [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 1. ― 122. "Sù thËt", Xanh Pª-tÐc-bua. ― «Правда», Спб. ― 204, 205, 213, 214 - 215,
435 - 437.
― Th− ngá cña ®ång chÝ Plª-kha-nèp göi ban biªn tËp b¸o "Ng«n luËn".
― Открытое письмо тов. Плеханова в редакцию газеты «Речь». ― T¹i ®¹i héi cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thuþ-®iÓn. ― На шведском с.- д.
съезде. ― «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 36, 9 января, стр.
«Голос», Париж, 1914, № 39, 28 октября, стр. 1. ― 24, 43 - 44.
2. На газ. дата: 12 декабря 1914. ― 134, 135 - 136, 140, 141, 153, 154,
― VÒ chiÕn tranh. Tr¶ lêi ®ång chÝ D. P. ― О войне. Ответ товарищу З. 212.
П. Paris, «Union», 1914, 32 стр. ― 135, 139, 144 - 146, 264, 273 - 274.
Theo con ®−êng cña Men-si-cèp. ― По стопам Меньшикова. ― «Социал-
*[P«-t¬-rª-xèp, A. N.] ë kho¶ng giao thêi gi÷a hai thêi ®¹i. ― Демократ», Женева, 1914, № 34, 5 декабря, стр. 2. ― 142.
[Потресов, А. Н]. На рубеже двух эпох. ― «Наше Дело», Пг., 1915, "ThÕ giíi ngµy nay", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Современный Мир», Пг., 1915,
№ 1, стр. 65―82. Подпись: А. П―в. ― 163 - 185, 223 - 226, 238. № 5, стр. 125―152. ― 440 - 442.
* ― S¬ th¶o cã tÝnh chÊt phª ph¸n. ― Критические наброски. Th«ng b¸o cña chÝnh phñ. ― Правительственное сообщение. ―«День»,
I. Некоторые сюрпризы истории. ― «Наша Заря», Спб., 1914, Пг., 1914, № 305 (747), 9 ноября, стр. 2. Подпись: («О. Ъ.»). ― 135,
№ 7―8―9, стр. 121―129. Подпись: А. П―в. ― 146 - 147, 163. 420.
[Ri-a-da-nèp, §. B.] Th¾ng lîi hay thÊt b¹i? ― [Рязанов, Д. Ъ.] Победа или Th«ng tri chÝnh thøc cña "Phoãc-stan" ― Официальный циркуляр
поражение? ― «Известия Загранячного Секретариата Органи- «форштанда» ― xem Die Internationale.
"Thêi míi", Pª-t¬-r«-gr¸t, ― «Новое Время», Пг. ― 467. "TiÕng nãi", Pa-ri. ― «Голос», Париж, 1914, № 39, 28 октября, стр. 1. ―
24, 43 - 44.
ThuyÕt tr×nh cña G. V. Plª-kha-nèp "VÒ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi
chñ nghÜa ®èi víi chiÕn tranh" ― Реферат Г. В. Плеханова «Об ― 1914, № 52, 12 ноября, стр. 1. ― 141 - 143.
отношении социалистов к войне» ― xem Çc l·nh tô cña §¶ng d©n ― 1914, № 86, 22 декабря, стр. 1; № 87, 23 декабря, стр. 1, 2. ― 146 -
chñ - x· héi Nga nãi vÒ chiÕn tranh. 152, 219, 274, 302.
[Th− tr¶ lêi cña nh÷ng phÇn tö thñ tiªu ë Pª-tÐc-bua vÒ bøc ®iÖn cña ― 1915, № 96, 3 января, стр. 1. ― 152.
Van-®Ðc-ven-®¬]. ― [Ответ петербургских ликвидаторов на теле-
грамму Вандервельде]. ― «Социал-Демократ», Женева, 1914, № 34, "TiÕng nãi cña chóng ta", Pa-ri. ― «Наш Голос», Париж, 1914, № 1, 13
5 декабря, стр. 2. Под общ. загл.: С.- Петербург, в отд.: Хроника. сентября, стр. 2. ― 141.
― 140, 141, 419 - 422. ― 1914, № 3, 15 сентября, стр. 1. ― 461 - 642.
Th− tr¶ lêi E. Van-®Ðc-ven-®¬. ― Ответ Э. Вандервельду. ― «Социал- "TiÕng nãi miÒn B¾c", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Северный Голос», Пг., ― 235.
Демократ», Женева, 1914, № 33, 1 ноября, стр. 1―2. Подпись:
Центральный Комитет Росс. с.- д. рабочей партии. ― 420. "TiÕng nãi ngµy nay", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Современное Слово», Пг., 1914,
№ 2374, 23 августа ( 5 сентября), стр. 3. ― 461 - 462.
"Tia löa" (cò, cña Lª-nin), [Lai-pxÝch-Muyn-khen - Lu©n-®«n - Gi¬-ne-
v¬]. ― «Искра» (старая, ленинская), [Лейпциг ― Мюнхен ― Лон- "TiÕng nãi v« s¶n", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Пролетарский Голос», Пг., ― 418.
дон ― Женева]. ― 432, 433. "Tin tøc", Pa-ri ― «Новости», Париж. ― 416.
* ― 1901, № 2, февраль, стр. 1. ― 122. "Tin tøc cña Th−êng vô ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc §¶ng c«ng nh©n
"Tia s¸ng", Xanh Pª-tÐc-bua. ― «Луч», Cпб. ― 435 - 436. d©n chñ - x· héi Nga", [Gi¬-ne-v¬]. ― «Известия Заграничного
Секретариата Организационного Комитета Россuйской Социал-
"TiÕng nãi", sè 3 ― «Голос» № 3 ― xem "TiÕng nãi cña chóng ta".
Демократической Рабочей Партии», [Женева], 1915, № 1, 22
"TiÕng nãi", Pa-ri. ― «Голос», Париж. ― 140, 141, 440. февраля, стр. 1. ― 218 - 219, 361, 362, 363 - 364, 412, 480.
― 1914, № 9, 22 сентября, стр. 1―2. ― 462. ― 1915, № 2, 14 июня. 4 стр. ― 343, 357, 358, 361, 362, 363, 365, 366, 367
― 1914, № 12, 25 сентября, стр. 1―2. ― 43 - 44, 48, 463, 464. - 369, 412, 440, 480.
― 1914, № 14, 27 сентября, стр. 1―2. ― 466. *"Tin tøc n−íc Nga", [M¸t-xc¬-va]. ― «Русские Ведомости», [М.], 1914,
№ 202, 3 сентября, стр. 2―3. ― 24, 44, 139, 461 - 462, 466.
― 1914, № 18, 2 октября, стр. 1. ― 466.
* ― 1914, № 207, 10 сентября, стр. 2. ― 24, 44, 139, 461 - 462.
― 1914, № 19, 3 октября, стр. 1, 2 ― 43 - 44, 466.
T×nh h×nh trong ®¶ng. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ toµn
― 1914, № 21, 6 октября, стр. 1. ― 467. thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
― 1914, № 22, 8 октября, стр. 1. ― 48. Nga vµo th¸ng Giªng 1910]. ― Положение дел в партии.
[Резолюция, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 г.].
― 1914, № 23, 9 октября, стр. 1―2. ― 35, 43 - 44, 121, 126, 305, 368.
― «Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 11, 26 (13) феврaля,
― 1914, № 31, 18 октября, стр. 1; № 32, 20 октября, стр. 1; № 33, 21 стр. 10, в отд.: Из партии. ― 153, 154 - 155.
октября, стр. 1. ― 28, 29, 35, 126.
[T¬-rèt-xki, L. §.] Bøc th− ngá göi ban biªn tËp t¹p chÝ "Ng−êi céng
― 1914, № 35, 23 октября, стр. 1. ― 140. s¶n". ― [Троцкий, Л. Д.] Открытое письмо в редакцию жур-
нала «Коммунист». ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 105, 4 ших волонтерами в французcкую армию. [Листовка. Париж], 21
июня, стр. 1―2. Подпись: Н. Троцкий. ― 357 - 359, 361, 369, 374 - августа 1914. 1 стр. ― 44, 461 - 462.
375, 440. Tuyªn bè cña tê "Lêi nãi cña chóng ta" ― Декларация «Нашего Слова»
TrÝch trong buæi nãi chuyÖn víi P. B. ¸c-xen-rèt. VÒ nh÷ng sù bÊt ― xem Lêi céng t¸c viªn tê "Lêi nãi cña chóng ta".
®ång gi÷a chóng ta. ― Из беседы с П. Ъ. Аксельродом. О наших Tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng chèng chiÕn tranh. ―
разно-гласиях. ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 87, 12 мая, стр. Манифест ЦК против войны ― xem Lª-nin, V. I. ChiÕn tranh vµ
1; № 90, 16 мая, стр. 2. Подпись: А. ― 265 - 266, 369. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga.
Trong tuÇn. [X· luËn]. ― За неделю. [Передовая]. ― «Речь», Пг., 1915, * Tuyªn ng«n cña §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ Ba-l¬. ― Манифест
№ 45 (3068), 16 февраля (1 марта), стр. 1. ― 209. Ъазельского международного социалистического конгресса. ―
"TruyÒn tin cña chÝnh phñ", Xanh Pª-tÐc-bua. ― «Правительственный «Коммунист», [Женева], 1915, № 1―2, стр. 193―195. Под общ.
Вестник», Спб., 1905, № 169, 6 (19) августа, стр. 1. ― 295. загл.: Забытые слова. ― 260 - 262.
TsÐc-n−-sÐp-xki, N. G. Lµm g×? ― Чернышевский, Н. Г. Что делать? ― "T− t−ëng" , Pa-ri. ― «Мысль», Париж. ― 142 - 143, 191, 196, 203.
357. "T− t−ëng c«ng nh©n", [Xanh Pª-tÐc-bua - BÐc-lanh - V¸c-sa-va - Gi¬-
― Më ®Çu. ― Пролог. ― 129. ne-v¬]. ― «Рабочая Мысль», [Спб. ― Ъерлин ― Варшава ― Же-
нева]. ― 329.
Tsª-khèp, A. P. Con ng−êi trong vá èc. ― Чехов, А. П. Человек в
футляре. ― 288. * Tõ ®iÓn b¸ch khoa cña héi "Anh em A. vµ I. Gra-n¸t vµ nh÷ng ng−êi
kh¸c". ― Энциклопедический словарь т-ва «Ър. А. и И. Гранат и
*Tsª-rª-va-nin, N. N−íc §øc tr−íc cuéc khñng ho¶ng trong n−íc. ―
Череванин, Н. Германия перед внутренним кризисом. ― «Наша Кo». 7-e, совершен. перераб. изд. под ред. Ю. С. Гамбарова и др.
Заря», Спб., 1914, № 7―8―9, стр. 88―108. ― 146. Т. 28. М., [1914], стлб. 219―243, 243'―246'. ― 53, 452 - 457.
Ts¬-khªn-kª-li, A. N¨m tuÇn ë BÐc-lanh. ― Чхенкели, А. Пять недель в "VÊn ®Ò b¶o hiÓm", Pª-t¬-r«-gr¸t. ― «Вопросы Страхования», Пг. ―
Ъерлине. ― «Современный Мир», Пг., 1915, № 5, стр. 125―152. ― 235.
440 - 442. VÒ Ban tæ chøc. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ th¸ng T¸m
Tuèc-ghª-nÐp, I. X. §Êt hoang. ― Тургенев, И. С. Новь. ― 240. 1912 cña ph¸i thñ tiªu]. ― Об Организационном комитете. [Резо-
люция, принятая на августовской конференции ликвидаторов
― æ quý téc. ― Дворянское гнездо. ― 175 - 176. 1912 г.]. ― В кн.: Извещение о конференции организаций
Tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - РСДРП. Изд. ОК. [Wien], сентябрь 1912, стр. 44. (РСДРП). ― 439.
x· héi Nga ®−îc ®¹i biÓu cña ®¶ng lµ ®ång chÝ M¸c-xi-m«-vÝch * VÒ chiÕn tranh. Thay mÆt çc nhµ v¨n, çc ho¹ sÜ vµ çc nghÖ sÜ. ― По
tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ Lu©n-®«n. ― Декларация Центрaльного поводу войны. От писателей, художников и артистов. ― «Русское
Комитета РСДРП, представленная Лондонской конференции Слово», М., 1914, № 223, 28 сентября, (11 октября), стр. 4. ― 115 - 116.
делегатом партии тов. Максимовичем. ― «Социал-Демократ»,
Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 1. ― 195, 217, 218 - 219. VÒ nh÷ng lêi khai trong cuéc thÈm tra. [Nh÷ng nghÞ quyÕt chñ yÕu
nhÊt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
Tuyªn bè cña nhãm lao ®éng. ― Заявление трудовой группы. ―
héi Nga]. ― О показаниях на следствии. [Главнейшие резолюции,
«День», Пг., 1914, № 200 (642), 27 июля, стр. 2. Под общ. загл.:
при-нятые на Втором съезде РСДРП]. ― В кн.: Второй
Нстори-ческий день в Гос. думе. ― 142, 416.
Очередной съезд Росс. соц-дем. рабочей партии. Полный текст
*Tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga t×nh nguyÖn gia nhËp протоколов. Изд. ЦК. GenÌve, тип. партии, [1904], стр. 13.
qu©n ®éi Ph¸p. ― Декларация российских социалистов, вступив- (РСДРП). ― 206.
* VÒ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. [Nh÷ng nghÞ quyÕt Xt¬-ru-vª, P. B. Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ
chñ yÕu nhÊt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n cña n−íc Nga. ― Струве, П. Ъ. Критические заметки по вопросу об
chñ - x· héi Nga]. ― О социалистах-революционерах. [Главнейшие экономическом развитии России. Вып. I. Спб., тип. Скороходова,
резолюции, принятые на Втором съезде РСДРП]. ― Там же, стр. 1894. X, 291 стр. ― 280 - 281.
14―15, 358―359. ― 154.
VÒ viÖc thèng nhÊt hµnh ®éng. [X· luËn]. ― К единству действий.
[Передовая]. ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 32, 6 марта, стр.
1, в отд.: К материалам Лондонской конференции. ― 218 - 220. Adler, V. Hoffnungsschimmer. ― «Arbeiter-Zeitung». Morgenblatt,
VÒ viÖc xuÊt b¶n tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi". ― К выходу «Социал-Де- Wien, 1915, Nr. 45, 14. Februar, S. 1 - 2. ― 424.
мократа». ― «Голос», Париж, 1914, № 52, 12 ноября, стр. 1. ― 141 * Aldo di Lea. A colloquio col pioniere del marxismo russo Giorgio
- 143. Plehkanov. ― «Il Giornale d'Italia», Roma, 1915, N. 63, 4 Marzo. ―
440.
Vô ¸n çc nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi. ― Дело социал-демократических
депутатов. ― «Наше Слово», Париж, 1915, № 35, 10 марта, стр. [An die Redaktion des «Vorwärts». LÖnh cña t−íng qu©n KÐt-xen vÒ
1―2; № 36, 11 марта, стр. 1―2. ― 421 - 423. viÖc t¸i b¶n tê b¸o «Vorwärts»]. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr.
(265 - 267) 268, 1. Oktober, S. 1. ― 34 - 35, 305.
Xan-t−-cèp - Sª-®rin, M. E. Nh÷ng bøc th− kh¸c nhau. ― Салтыков-
Щедрин, М. E. Пестрые письма. ― 244. Die Anleihenspirale. ― «Volksrecht», Zürich, 1915, Nr. 97, 27. April, S.
[4]. trong môc: Ausland. Deutschland. ― 478.
― Nh÷ng dÊu hiÖu cña thêi ®¹i. ― Признаки времени. ― 183.
*«Arbeiter-Zeitung». Morgenblatt, Wien, 1914, Nr. 252, 11. September,
― Nh÷ng lêi nãi ®· bÞ bá quªn. ― Забытые слова. ― 117, 261. S. 1. ― 11.
Xanh Pª-tÐc-bua. (Th− cña mét ng−êi c«ng nh©n). ― С.- Петербург. ― 1915, Nr. 45, 14. Februar, S. 1 - 2. ― 424.
(Письмо рабочего). ― «Социал-Демократ», Женева, 1914, № 33,
― 1915, Nr. 176, 27. Juni, S. 3. ― 373 - 375.
1 ноября, стр. 2, в отд.: Хроника. ― 266 - 267.
Die Auffassung der italienischen Sozialisten. ― «Vorwärts», Berlin,
Xanh Pª-tÐc-bua. (Th− cña mét ng−êi c«ng nh©n). ― С.- Петербург. 1914, Nr. 249, 12. September. Bezirks-Beilage des «Vorwärts» für
(Письмо рабочего). 10 октября, ст. ст. ― «Социал-Демократ», Norden-Osten, S [1]. ― 463.
Женева, 1914, № 35, 12 декабря, стр. 2, в отд.: Хроника. ― 141.
* Ein Aufruf und seine Zurückweisung. ― «Arbeiter-Zeitung».
Xem-cèp-xki, X. I-u. Dèc hiÓm. ― Семковский, С. Ю. Опасные уклоны. ― Morgenblatt, Wien, 1914, Nr. 252, 11. September, S. 1. ― 11.
«Известия Заграничного Секретариата Организaционного
Aus dem literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle.
Комитета Российской Социал-Демократической Рабочей
Hrsg. von F. Mehring. Bd. II. Gesammelte Schriften von K. Marx
Партии», [Женева], 1915, № 2, 14 июня, стр. 1―2. ― 343, 357, 358 -
und F. Engels. Von Juli 1844 bis November 1847. Stuttgart, Dietz,
359, 361, 362 – 363, 364, 369, 412, 480. 1902. VIII, 482 S. ― 60, 61.
― Sù sôp ®æ cña n−íc Nga? ― Распад России? ― «Наше Слово», Aus dem literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle.
Париж, 1915, № 45, 21 марта, стр. 2, в отд.: Свободная трибуна. Hrsg. von F. Mehring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K. Marx
― 343, 362 - 363. und F. Engels. Von Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart, Dietz,
XmiÕc-nèp, E. ― Смирнов, Е. ― xem Gu-rª-vÝch E. L. 1902. VI, 491 S. ― 94 - 95.
«Avanti!», Milano. ― 14, 42 - 44. *Blatchford, R. The Grim logic of facts. An Answer to Upton Sinclair. ―
Trong s¸ch: Sinclair, U. and Blatchford, R. Socialism and War.
― 1914, N. 241, 1 Settembre, p. 1. ― 39.
London, Clarion, kh«ng râ n¨m xuÊt b¶n, p. 11 - 15. (Pass on
― 1914, N. 242, 2 Settembre, p. 1, 2. ― 9 - 11, 12 - 13, 22. pamphlets, No. 27. Id.). ― 336 - 339.
― 1914, N. 268, 28 Settembre, p. 4. ― 27. Bloch, I. Der Krieg und die Sozialdemokratie. ― «Sozialistische
Monatshefte», Berlin, 1914, Bd. 2, Hft. 16, 13. August, S. 1023 - 1027.
Axelrod, P. Ruβland und der Krieg. ― «Berner Tagwacht», 1914, Nr.
― 463.
250, 26. Oktober, S. 1; Nr. 251, 27. Oktober, S. 1. ― 139 - 140.
* Borchardt, J. Vor und nach dem 4. August 1914. Hat die deutsche
«La Bataille Syndicaliste», Paris. ― 474.
Zozialdemokratie abgedankt? Berlin, «Lichtstrahlen», 1915. 32 S. ―
Belger, E. Die Sozialdemokratie nach dem Kriege. Berlin, Concordia, 191 - 192.
Deutsche Verlags-Unstalt, 1915. 45 S. ― 307 - 308, 309 - 310.
Brailsford, H. N. The War of Steel and Gold. A Study of the Armed
«Berner Tagwacht». ― 246, 312, 377. Peace. London, Bell, 1914, 320 p. ― 274 - 277.
― 1914, Nr. 245, 20. Oktober, S. 1; Nr. 246, 21. Oktober, S. 1; Nr. 247, 22. * Brauer, Th. Krieg und Sozialismus. ― «Hochland», München, 1915,
Oktober, S. 1. ― 42, 123 - 125. Hft. 8, S. 176 - 189. ― 480.
― 1914, Nr. 250, 26. Oktober, S. 1; Nr. 251, 27. Oktober, S. 1. ― 139 - 140. «Bremer Bürger-Zeitung», 1914, Nr. 211, 10. September, S. 1. ― 10, 45,
463.
― 1914, Nr. 254, 30. Oktober, S. 1. ― 42.
― 1914, Nr. 251, 27. Oktober, S. 3. ― 42, 463.
― 1914, Nr. 291, 12. Dezember, S. 3. ― 141.
* Der Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis
― 1915, Nr. 5, 8. Januar, S. 1 - 2. ― 221.
1883. Hrsg. von A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 1 - 4. Stuttgart,
― 1915, Nr. 9, 13. Januar, S. 3. ― 190 - 192. Dietz, 1913. 4 Bd. ― 57, 90, 453.
* ― 1915, Nr. 73, 29. März, S. 1; Nr. 75, 31. März, S. 1. ― 377, 378, 379 - * ― Bd. 1. XX, 448 S. ― 92 - 94.
380. * ― Bd. 2. XXIV, 429 S. ― 53, 92 - 94, 95.
― 1915, Nr. 101, 3. Mai, S. 2 - 3. ― 240, 264. * ― Bd. 3. XXIV, 442 S. ― 61 - 63, 67, 82 - 83, 92 - 94, 95 - 96.
― 1915, Nr. 123, 31. Mai, S. 1. ― 315, 426 - 428. * ― Bd. 4. XX, 536 S. ― 65, 92 - 94, 95 - 96.
Bernstein, E. Abrechnung mit Ruβland. Ein Vermächtnis unserer The budget. Daily cost of the war. Enormous borrowing. No new
Vorkämpfer. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 232, 26. August, S. taxes. ― «The Daily Telegraph», London, 1915, May 5, p. 6. ― 274,
[1.―2]. ― 463. 285.
*Bernstein, E., Haase, H. und Kautsky, K. Das Gebot der Stunde. ― Bundock, C. J. «It is wicked that we should be shooting each other». ―
«Leipziger Volkszeitung», 1915, Nr. 139, 19. Juni, S. 1 - 2. ― 329 - «Labour Leader», [London], 1915, No. 1, January 7, p. 1. ― 221.
330, 369 - 371.
«Clarion», London. ― 336.
Die Bewilligung der Kriegskredite. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 211,
Clausewitz, K. Hinterlassene Werke über Krieg und Kriegführung. Bd.
5. August. 1. Beilage des «Vorwärts», S. 1 - 2. ― 1 - 5, 463.
1, T. 1, Bd. 3, T. 3. Berlin, Dümmler, 1832 - 1934. 2 Bd.
― Bd, 1, T. 1. Vom Kriege. XXVIII, 371 S. ― 275 - 276, 277, 278 - 279. * Dumas, Ch. La Paix que nous voulons. Paris, RiviÌre, 1915. 36 p. ―
265.
― Bd. 3, T. 3. Vom Kriege. VIII, 386 S. ― 275 - 276.
"L'Ðcho de Paris". ― 217.
CompÌre-Morel. Les commissaires µ la nation. ― «L'HumanitÐ», Paris,
1914, N. 3788, 31 août, p. 1. ― 462. "The Economist", London. ― 236.
― 1915, v. LXXX, No. 3,729, February 13, p. 262 - 263. ― 236, 273.
La ConfÐrence socialiste de Londres. ― «Journal des DÐbats Politiques
et LittÐraires», Paris, 1915, N 1097, 19 fÐvrier, p. 251 - 252, trong ― 1915, v. LXXX, No. 3, 735, March 27, p. 614 - 615. ― 236, 237.
môc: Nos Articles. ― 217. ― 1915, v. LXXX, No. 3, 740, May 1, p. 846 - 847. ― 286 - 287.
Il convegno di Roma fra la Direzione del Partito e un rappresentante Engels, F. Die Bauernfrage in Frankreich und Deutschland. ― “Die
dei socialisti tedeschi. ― «Avanti!», Milano, 1914, N. 242, 2 Neue Zeit”, Stuttgart, 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. I, Nr. 10, S. 292 - 306.
Settembre, p. 1. ― 9 - 11, 22. ― 89 - 91.
* Cunow, H. Parteizusammenbruch? Ein offenes Wort zum inneren ― [Brief an K. Marx]. 5. Februar 1851. ― Trong s¸ch: Der Briefwechsel
Parteistreit. Berlin, Singer, 1915. 38 S. ― 266, 267 - 268, 296. zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis 1883. Hrsg. von
A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 1. Stuttgart, Dietz, 1913, S. 134 - 137.
«The Daily Citizen», London. ― 188, 311. ― 92 - 94.
«The Daily Herald», London. ― 188, 311. ― [Brief an K. Marx]. 17. Dezember 1857. ― Ibidem, Bd. 2, S. 217
«The Daily Telegraph», London, 1915, May 5, p. 6. ― 274, 285. - 219. ― 92 - 94.
― [Brief an K. Marx]. 7. Oktober 1858. ― Ibidem, S. 289 - 291. ―
* David, E. Die Sozialdemokratie im Weltkrieg. Berlin, Singer, 1915.
92 - 94.
192 S. ― 321, 345 - 351, 361.
* ― [Brief an K. Marx]. 8. April 1863. ― Ibidem, Bd. 3, S. 124 -
― Sozialdemokratie und Vaterlandsverteidigung. Rede des 125. ― 92 - 94.
Reichstagsabgeordneten Dr. Eduard David, gehalten am 6. März
1915 in Bielefeld. [Berlin], Buchh. “Vorwärts”, [1915]. 32 S. ― 262 - * ― [Brief an K. Marx]. 11. Juni 1863. ― Ibidem, S. 133 - 134. ― 95
263. - 96.
― [Brief an K. Marx]. 24. November 1863. ― Ibidem, S. 146 - 147.
― Sozialismus und Landwirtschaft, Bd. I. Die Betriebsfrage. Berlin,
― 95 - 96.
Verl. der Sozialistischen Monatshefte, 1903. 703 S. ― 345.
* ― [Brief an K. Marx] . 4. September 1864. ― Ibidem, S. 179 - 181.
* Delaisi, F. La Guerre qui vient. Paris, «Guerre Sociale», 1911, 48 p. ― ― 95 - 96.
265.
― [Brief an K. Marx] . 27. Januar 1865. ― Ibidem, S. 209 - 210. ―
«Deutsch-Französische Jahrbücher», Paris, 1844, Lfrg. 1 - 2, S. 36 - 40, 71 94 - 95.
- 85, 182 - 214. ― 55 - 57.
― [Brief an K. Marx]. 5. Februar 1865. ― Ibidem, S. 216 - 218. ―
Die deutsche Partei und der Krieg. ― «Berner Tagwacht», 1914, Nr. 94 - 96.
254, 30. Oktober, S. 1. ― 42. ― [Brief an K. Marx]. 22. Oktober 1867. ― Ibidem, S. 417 - 419. ―
Una dichiarazione di principio. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi 95 - 96.
nghÞ x· héi chñ nghÜa cña çc n−íc ý - Thôy-sÜ häp t¹i Lu-ga-n«]. ― * ― [Brief an K. Marx]. 6. Dezember 1867. ― Ibidem, S. 437. ― 95 - 96.
"Avanti!", Milano, 1914, N. 268, 28 Settembre, p. 4. D−íi ®Çu ®Ò ― [Brief an K. Marx]. 19. November 1869. ― Ibidem, Bd. 4, S. 208 - 213.
chung: La conferenza a Lugano fra socialisti svizzeri e italiani. ― 27. ― 92 - 94.
* ― [Brief an K. Marx]. 15. August 1870. ― Ibidem, S. 318 - 321. ― 145 - Friedenssehnsucht. ― «Berner Tagwacht», 1915, Nr. 73, 29. März, S. 1.
146. ― 377, 379 - 380.
― [Brief an K. Marx]. 20. August 1879. ― Ibidem, S. 418. ― 95 - 96. Friedliche Annäherungen zwischen den Schützengräben verboten. ―
«Berner Tagwacht», 1915, Nr. 5, 8. Januar, S. 1-2. D−íi ®Çu ®Ò
― [Brief an K. Marx]. 9. September 1879. ― Ibidem, S. 421 - 423. ― 95 - chung: Zur Kriegslage. ― 221.
96. Gesetz gegen die gemeingefährlichen Bestrebungen der
― [Brief an K. Marx]. 11. August 1881. ― Ibidem. S. 432 - 433. ― 92 - 94. Sozialdemokratie. Vom 21. Oktober 1878. ― «Reichsgesetzblatt»,
Berlin, 1878, N. 34, S 351 - 358. ― 95 - 96, 113, 320.
― Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen
* «Il Giornale d’Italia», Roma, 1915, N. 63, 4 Marzo. ― 439.
Philosophie. Revidierter Sonderabdruck aus der "Neuen Zeit". Mit
Anhang. Karl Marx über Feuerbach vom Jahre 1845, Stuttgart, * Golay, P. Le Socialisme qui meurt et le Socialisme qui doit renaître.
Dietz, 1888. VII, 72 S. ― 61. ConfÐrence donnÐe µ la Maison du Peuple de Lausanne, le 11 mars
1915. Lausanne, 1915. 22 p. ― 406.
Erklärung. ― «Vorwärts», Berlin, 1914. Nr. 247, 10. September.
Gorter, H. Het Imperialisme, de Wereldoorlog en de Sociaal-
Unterhaltungsblatt des «Vorwärts», Nr. 179, S. [3]. ― 11. Democratie. Amsterdam, Brochurehandel Sociaal-Demokratische
Die Eroberung der staatlichen Macht und die Bündnisse mit Partij, [1914]. 116 p. ― 227, 407 - 408.
bürgerlichen Parteien. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Pa- * «Gothaer Volksblatt», 1915, Nr. 8, 9. Januar. Beilagen zum «Gothaer
ri cña Quèc tÕ II]. ― Trong s¸ch: Internationaler Sozialistenkongreß Volksblatt», S. [2]. ― 190.
zu Paris. 23. bis 27. September 1900. Berlin, Buchh. «Vorwärts», Haenisch, K. Der deutsche «Verrat» an der Internationale. ―
1900, S. 16 - 18. ― 151. «Hamburger Echo», 1914, Nr. 286, 8. Dezember, S. 1 - 2. ― 140.
Feuerbach, L. Grundsätze der Philosophie der Zukunft. Zürich ― “Hamburger Echo”, 1914, Nr. 211, 10. September, S. 1-2. ― 11, 463.
Winterthur, 1843. IV, 84 S. ― 54 - 55. ― 1914, Nr. 286, 8. Dezember, S. 1-2. ― 197.
― Vorlesungen über das Wesen der Religion. Nebst Zusätzen und Harms, B. Probleme der Weltwirtschaft ― xem Harms, B.
Anmerkungen. Leipzig, Wigand, 1851. VIII, 463 S. ― 293. Volkswirtschaft und Weltwirtschaft.
― Das Wesen des Christentums. Leipzig, Wigand, 1841. XII, 450 S. ― 54 ― Volkswirtschaft und Weltwirtschaft . Versuch der Bergründung
- 55. einer Weltwirtschaftslehre. Mit zwei litogr. Taf. Jena, Fischer, 1912.
XV, 495 S. (Probleme der Weltwirtschaft. Schriften des Instituts für
Financial arrangements and the war debts of Europe. ― «The Seeverkehr und Weltwirtschaft an der Universität Kiel. Hrsg. von
Economist», London, 1915, v. LXXX, No. 3,729, February 13, p. 262 - B. Harms. VI). ― 285.
263. ― 236, 237. Heine, W. Die deutsche Sozialdemokratie im deutschen Volk. ―
«Finanz-Archiv», Stuttgart ― Berlin, 1915, Jg. 32, Bd. 1, S. 125 - 133. ― «Sozialistische Monatshefte», Berlin, 1915, Bd. 2, Hft. 13, 8. Juli, S.
288 - 289. 628 - 636. ― 424.
* «Hochland», München, 1915, Hft. 8, S. 176 - 189. ― 480.
Fischer, R. «Vandalen». ― «Volksrecht», Zürich, 1914, Nr. 206, 5.
September, S. 1. ― 361 - 362, 364. Hübner, O. Geographisch-statistische Tabellen aller Länder der Erde.
Fortgeführt und ausgestaltet von F. Juraschek. 63. umgearb.
«Frankfurter Zeitung», 1914, Nr. 254, 13. September. 1. Morgenblatt, Ausgabe für das Jahr 1914. Frankfurt a. M., Keller, 1914. XV, 155 S.
S. 1. ― 465. ― 394 - 396.
«L’HumanitÐ», Paris. ― 370. * ― Die Internationalität und der Krieg. Berlin, Singer, 1915. 40 S. ―
223, 224 - 227, 228 - 229, 323 - 324, 365, 422 - 426.
― 1914, N 3788, 31 août, p. 1. ― 462.
― Krieg und Frieden. (Betrachtungen zum Maifeier). ― “Die Neue
* ― 1914, N 3794, 6 septembre, p. 1. ― 11, 464 - 465. Zeit”, Stuttgart, 1911, Jg. 29, Bd. 2, Nr. 30, 28. April, S. 97 - 107. ―
* ― 1914, N 3808, 20 septembre, p. 2. ― 44, 462. 224.
― 1914, N 3827, 9 octobre, p. 1. ― 42 - 43, 312 - 313, 429, 462. ― Nationalstaat, Imperialistischer Staat und Staatenbund. Nürnberg,
1915. 80 S. ― 282 - 285, 286 - 288, 289 - 293, 294 - 295, 296.
Der Imperialismus. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi Hem-ni-
tx¬ cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc]. ― Trong s¸ch: Protokoll über * ― Nochmals unsere Illusionen. Eine Entgegnung. ― “Die Neue Zeit”,
Stuttgart, 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 9, 28. Mai, S. 264 - 275. ― 295 - 298,
die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen
299 - 301, 302 - 306.
Partei Deutschland. Abgehalten in Chemnitz vom 15. bis 21.
September 1912. Berlin, Singer, 1912, S. 529 - 530, trong môc: * ― Die Sozialdemokratie im Kriege. ― “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1914,
Anhang. ― 261 - 262, 296, 473 - 474. Jg. 33, Bd. 1, Nr. 1, 2. Oktober, S. 1-8. ― 27 - 29, 45, 119 - 121, 221,
222, 264, 275 - 276, 277 - 278, 279, 280, 360, 402, 460.
― Интернационалътъ и войната. ― «Ново Времe», София, 1915, № 3,
15 февруари, стр. 65 - 70. ― 312. ― Der Weg zur Macht. Politische Betrachtungen über das
Hineinwachsen in die Revolution. Berlin, Buchh. «Vorwärts», 1909.
Die Internationale. ― «Berner Tagwacht», 1915, Nr. 101, 3. Mai, S. 2 - 3. 104 S. ― 34, 117 - 120, 121, 122, 150, 175 - 178, 289, 293, 465.
― 240 - 241, 264.
* ― Zwei Schriften zum Umlernen. ― “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1915,
«Die Internationale», Berlin. ― 240 - 242, 264, 301, 426 - 427, 473. Jg. 33, Bd. 2, Nr. 5, 30. April, S. 138 - 146. ― 281 - 283, 284, 286 - 287.
* ― 1915, Hft. 1, 15. April, S. 1 - 10, 41 - 54, 60 - 70. ― 294, 301, 315 - 317, Keine «internationale Friedenspropaganda». ― «Arbeiter-Zeitung».
330, 426 - 427. Morgenblatt, Vien, 1915, Nr. 176, 27. Juni, S. 3. ― 373 - 375.
«Ilternationale Korrespondenz», Berlin. ― 440. «Klassenkampen», Kristiania, 1916, Nr. 1, 8 januar, s. 2 - 3; Nr. 2, 15
januar, s. 2 - 3. ― 389.
Invisible et PrÐsente. ― «Le Temps», Paris, 1915, N 19583, 17 fÐvrier, p.
«Kreuz-Zeitung» ― xem «Neue Preußische Zeitung».
1. ― 217.
«Labour Leader», Manchester ― London ― Glasgo. ― 333.
JaurÌs, J. L’ArmÐe nouvelle. Paris, Rouff, [1911]. 686 p. (L’organisation
socialiste de la France). ― 460. ― [London], 1915, No. 1, January 7, p. 1. ― 221.
«Journal des DÐbats Politiques et LittÐraires», Paris, 1915, N 1097, 19 ― London, 1915, No. 7, February 18, p. 4. ― 195 - 196.
fÐvrier, p. 251 - 252. ― 217. * Leder, Z., Senenbaum, I. et Kon, M. Socialistes Polonais engagÐs dans
«Journal of the Royal Statistical Society», London, 1911, v. LXXIV, part l’ArmÐe Francaise. ― «L’HumanitÐ», Paris, 1914, N 3808, 20 sep-
tembre, p. 2, trong môc: La Vie µ Paris. ― 44, 461 - 462.
II, January, p. 167 - 187. ― 286.
* [Legien, C.] Warum müssen die Gewerkschaftsfunktionäre sich mehr
Der Kampf gegen den Zarismus. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 209, 3.
am inneren Parteileben beteiligen? (Ein Vortrag von C. Legien in
August, S. 1. D−íi ®Çu ®Ò chung: Die eisernen Würfel rollen! ― 461. der Versammlung der Gewerkschaftskommission Berlins und
Kautsky, K. Allerhand Revolutionäres. ― «Die Neue Zeit», Stuttgart, Umgegend am 27. Januar 1915). Berlin, 1915. 47 S. ― 318 - 322, 323 -
1903 - 1904, Jg. 22, Bd. 1, Nr. 19, S. 620 - 627. ― 297. 324.
«Leipziger Volkszeitung», 1914, Nr. 165, 21. Juli. 2. Beilage zu Nr. 165 Trong s¸ch: Auβerordentlicher Internationaler Sozialistenkongreβ
«Leipziger Volkszeitung», S. 2. ― 437. zu Basel am 24. und 25, November 1912. Berlin, Buchh.
«Vorwärts», 1912, S. 23 - 27. ― 23, 25 - 26, 28 - 29, 39, 46, 121, 144,
― 1914, Nr. 174, 31. Juli: 1. Beilage der «Leipziger Volkszeitung», S.[1]. 148, 151, 156, 199, 225 - 226, 227, 228 - 229, 239, 247, 249, 250, 252 -
― 461. 254, 259 - 261, 262 - 264, 265, 266 - 268, 269, 271 - 272, 273, 284, 296,
* ― 1915, Nr. 139, 19. Juni, S. 1 - 2. ― 330, 369 - 371. 326, 349, 355, 360, 381 - 382, 401 - 403, 404, 407 - 408, 409, 458, 460,
466 - 467, 473, 483 - 484.
[Lenin, W. I.] Eine Erwiderung. ― «Leipziger Volkszeitung», 1914, Nr.
* Un manifeste des partis socialistes belge et français µ
165, 21. Juli. 2. Beilage zu Nr. 165, «Leipziger Volkszeitung», S. 2.
l ’Internationale. ― «L’HumanitÐ», Paris, 1914, N 3794, 6
Ký tªn: Die Redaktion der Prawda. ― 437. septembre, p. 1. ― 11, 464.
[LÐnine, V. I. et Zinowieff, G. E.] Le socialisme et la guerre. (Point de Marx, K. und Engels, F. Die heilige Familie oder Kritik der
vue du PSDO de Russie sur la guerre). GenÌve, RÐd. du «Social- kritischen Kritik. Gegen Bruno Bauer und Konsorten. ― Trong
DÐmocrate», 1916. 77 p. (Parti social dÐmocrate ouvrier de Russie). s¸ch: Aus dem literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels
Sau ®Çu ®Ò tªn t¸c gi¶: G. Zinowieff et N. LÐnine. ― 389. und F. Lassalle. Hrsg. von F. Mehring. Bd. II. Gesammelte
Schriften von K. Marx und F. Engels. Von Juli 1844 bis
― Socialisme og Krig. ― «Klassenkampen», Kristiania, 1916, Nr. 1, 8 November 1847. Stuttgart, Dietz, 1902, S. 63 - 326. ― 60, 61 - 62.
januar, s. 2 - 3; Nr. 2, 15 januar, s. 2 - 3. Tr−íc ®Çu ®Ò tªn t¸c gi¶: G.
Zinowjew og N. Lenin. ― 389. ― Manifest der Kommunistischen Partei. London, «Bildungs-
Gesellschaft für Arbeiter», 1848. 30 S. ― 57.
― Sozialismus und Krieg. (Stellung der S.-D. A.-P. Rußlands zum
Marx, K. Aus der Rheinischen Zeitung. Trong s¸ch: Aus dem
Kriege). Kh«ng râ n¬i xuÊt b¶n, 1915. 36 S. (S.-D. A.-P.). Sau ®Çu ®Ò
literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle.
tªn t¸c gi¶: G. Zinowjew und N. Lenin. ― 389. Hrsg. von F. Mehring. Bd. I. Gesammelte Schriften von K.
Lensch, P. Die deutsche Sozialdemokratie und der Weltkrieg. Eine Marx und F. Engels. Von März 1841 bis März 1844. Stuttgart,
politische Studie. Berlin, Singer, 1915. 64 S. ― 269, 279 - 281. Dietz, 1902, S. 169 - 328. ― 55.
«Lichtstrahlen», Berlin. ― 240, 242, 426. ― Bilanz der preu β ischen Revolution. ― Trong s¸ch: Aus dem
literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle.
Liebknecht, K. [Ein Brief dem «Vorwärts»]. ― «Bremer Bürger- Hrsg. von F. Mehring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K.
Zeitung», 1914, Nr. 251, 27. Oktober, S. 3. D−íi ®Çu ®Ò chung: Marx und F. Engels. Von Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart,
Umschau. ― 43, 463. Dietz, 1902, S. 206 - 229. ― 94 - 95.
― Ein kräftiger Mahnruf. ― «Berner Tagwacht», 1915, Nr. 123, 31. Mai. ― [Brief an F. Engels]. 16. April 1856. ― Trong s¸ch: Der
S. 1. ― 315, 426 - 427, 480. Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844
bis 1883. Hrsg. von A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 2. Stuttgart,
Lucas, C. P. Greater Rome and greater Britain. Oxford, Clarendon Dietz, 1913, S. 106 - 108. ― 53, 94 - 95.
Press, 1912. 184 p. ― 307 - 308.
[Brief an F. Engels]. 2. August 1862. ― Ibidem, Bd. 3, S. 77 - 82. ―
* Luxemburg, R. Der Wiederaufbau der Internationalen. ― «Die 82 - 83.
Internationale», Berlin, 1915, Hft. 1, 15. April, S. 1 - 10. ― 294, 301, * [Brief an F. Engels]. 9. August 1862. ― Ibidem, S. 86 - 87. ― 82 -
330, 426 - 427. 83.
Manifest der Internationale zur gegenwärtigen Lage, [angenommen auf *[Brief an F. Engels]. 9. April 1863. ― Ibidem, S. 125 - 127. ― 92 -
dem Auβerordentlichen Internationalen Sozialistenkongreβ zu Basel]. ― 94.
― [Brief an F. Engels]. 12. Juni 1863. ― Ibidem, S. 135 - 136. ― 96. *Marx, K. Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. III. T. 2.
Buch III: Der Gesamtprozeß der kapitalistischen Produktion.
― [Brief an F. Engels]. 10. Dezember 1864. ― Ibidem, S. 203 - 206. ― 96. Kapitel XXIX bis LII. Hrsg. von F. Engels. Hamburg, Meiβner, 1894.
― [Brief an F. Engels]. 3. Februar 1865. ― Ibidem, S. 214 - 216. ― 96. IV, 422 S. ― 81 - 84, 85.
* [Brief an F. Engels]. 11. Februar 1865. ― Ibidem, S. 223 - 224. ― 95. ― Rechtfertigung des Korrespondenten von der Mosel. ― «Rheinische
Zeitung für Politik, Handel und Gewerbe», Köln, 1843, Nr. 15, 15.
― [Brief an F. Engels]. 18. Februar 1865. ― Ibidem, S. 229 - 231. ― 96. Januar, S. 1 - 2; Nr. 17, 17. Januar, S. 1: Nr. 18, 18. Januar, S. 1 - 2; Nr.
19, 19. Januar, S. 1-2; Nr. 20, 20. Januar, S. 1. ― 55.
― [Brief an F. Engels]. 2. April 1866. ― Ibidem, S. 304 - 306. ― 92 - 94.
― Zur Judenfrage. ― «Deutsch-Französische Jahrbücher», Paris, 1844,
― [Brief an F. Engels]. 7. Juli 1866. ― Ibidem, S. 329 - 332. ― 67. Lfrg. 1-2, S. 182 - 214. ― 55 - 57.
* ― [Brief an F. Engels]. 12. Dezember 1866. ― Ibidem, S. 355 - 356. ― 61 ― Zur Kritik der Hegel’schen Rechts - Philosophie. Einleitung. ―
- 63. Ibidem, S. 71 - 85. ― 55 - 57.
* ― [Brief an F. Engels]. 17. Dezember 1867. ― Ibidem, S. 440 - 441. ― ― Zur Kritik der politischen Ökonomie. Hft. 1. Berlin, Duncker, 1859.
96. VIII, 170 S. ― 57 - 58.
― [Brief an F. Engels]. 8. Januar 1868. ― Ibidem, Bd. 4, S. 5. ― 65 - 66. * Mehring, F. Erinnerungen aus dem Kriegsjahre 1870. Ein Wort zum
Burgfrieden. ― “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1914, Jg. 33, Bd, 1, Nr. 1,
― [Brief an F. Engels]. 23. Juli 1877. ― Ibidem, S. 396 - 398. ― 96. 2. Oktober, S. 9 - 17. ― 120.
― [Brief an F. Engels]. 1. August 1877. ― Ibidem, S. 404 - 407. ― 96. ― Ein Protest. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 250, 13. September.
― [Brief an F. Engels]. 10. September 1879. ― Ibidem, S. 423 - 424. ― 96. Beilage des «Vorwärts» Berliner Volksblatt, S. [2], trong môc: Aus
der Partei. ― 11, 42, 45, 463, 465.
― [Brief an A. Ruge]. September 1843. ― «Deutsch-Französische
― Unsere Altmeister und die Instanzenpolitik. ― «Die Internationale»,
Jahrbücher», Paris, 1844, Lfrg. 1 - 2, S. 36 - 40. ― 55 - 56. Berlin, 1915, Hft. 1, 15, April, S. 60 - 70 ― 301.
― Der Bürgerkrieg in Frankreich. Adresse des Generalrats der Der Militarismus und die internationalen Konflikte. [NghÞ quyÕt ®−îc
Internationalen Arbeiter-Assoziation an alle Mitglieder in Europa th«ng qua t¹i §¹i héi Stót-ga cña Quèc tÕ II]. ― Trong s¸ch:
und der Vereinigten Staaten. Sonderabdr. aus dem «Volksstaat». Internationaler Sozialistenkongreβ zu Stuttgart. 18. bis 24. August
Leipzig, Exped. des «Volksstaates», 1871. 52 S. ― 57 - 58. 1907. Berlin, Buchh. «Vorwärts», 1907, S. 64 - 66. ― 23, 39, 46, 121,
227, 228, 239, 247, 250, 252 - 253, 259 - 261, 326, 401 - 403, 460, 464,
― Herr Vogt. London, Petsch, 1860. VI, 191 S. ― 57 - 58. 473.
― Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. I. Buch I: Der Monitor. Die Sozialdemokratie und der Weltkrieg. ― «Preuβische
Produktionsprozeβ des Kapitals. Hamburg, Meiβner, 1867. XII, 784 Jahrbücher», Berlin, 1915, Bd. 160, April bis Juni, S. 30 - 53. ― 316,
S. ― 57 - 58. 431.
* Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. I. Buch I: Der * Morel, E. D. The outbreak of the War. Kh«ng râ n¬i vµ n¨m xuÊt b¶n,
Produktionsprozeβ des Kapitals. 2. Auft. Hamburg, Meiβner, 18 p. ― 333 - 334.
1872. 830 S. ― 84, 85 - 86, 87 - 89. Namen-und Sachregister. Ausgearbeitet von M. Beer (London) und
ergänzt von Ed. Bernstein. ― Trong s¸ch: Der Briefwechsel zwischen
F. Engels und K. Marx. 1844 bis 1883. Hrsg. von A. Bebel und E. Paish, G. Great Britain’s Capital Investments in Individual Colonial
Bernstein. Bd. 4. Stuttgart, Dietz, 1913, S. 507 - 536. ― 452, 454. and Foreign Countries. ― «Journal of the Royal Statistical Society»,
London, 1911, v. LXXIV, part II, January, p. 167 - 187. ― 285 - 286.
«Die Nationalliberale Korrespondenz», Berlin. ― 373 - 375.
* [Panneckoek, A.] Sozialistische Friedensbedingungen. ― «Berner
«Neue Preuβische Zeitung», Berlin. ― 466. Tagwacht», 1915, Nr. 73, 29. März, S. 1; Nr. 75, 31. März, S. 1. Ký
«Neue Rheinische Zeitung», Köln. ― 57. tªn: A. P. ― 377, 378 - 379.
«Die Neue Zeit», Stuttgart. ― 14, 302. * ― Der Zusammenbruch der Internationale. ― «Berner Tagwacht»,
1914, Nr. 245, 20. Oktober, S. 1; Nr. 246, 21. Oktober, S. 1; Nr. 247,
― 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. I, Nr. 10, S. 292 - 306. ― 90. 22. Oktober, S. 1. ― 42 - 43, 123 - 125.
― 1903 - 1904, Jg. 22, Bd. 1, Nr. 19, S. 620 - 627. ― 297. Parteipflichten! ― «Volksblatt», Halle, 1914, Nr. 220, 19. September, S. 2
― 1911, Jg. 29, Bd. 2, Nr. 30, 28. April, S. 97 - 107. ― 224. - 3. ― 464.
«Preuβische Jahrbücher», Berlin, 1915, Bd. 160, April bis Juni, S. 30 - 53.
*― 1914, Jg. 32, Bd. 2, Nr. 18, 31. Juli, S. 793 - 796. ― 461.
― 316, 431 - 432.
*― 1914, Jg. 32, Bd. 2, Nr. 19, 21. August, S. 841 - 843. ― 45, 460.
Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der
*― 1914, Jg. 33, Bd. 1, Nr. 1, 2. Oktober, S. 1 - 8, 9 - 17. ― 27 - 29, 45, 119 - Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom
121, 221, 222, 264, 270, 275 - 276, 279, 360, 403, 460. 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, «Vorwärts», 1891. 368 S. ― 391 - 392.
*― 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 5, 30. April, S. 138 - 146. ― 281 - 283, 284, 286 - «Reichsgesetzblatt», Berlin, 1878, Nr. 34, S. 351 - 358. ― 96, 113 - 114,
287. 320.
* ― 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 9, 28. Mai, S. 264 - 275. ― 296 - 298, 299 - 301, «Rheinische Zeitung für Politik, Handel und Gewerbe», Köln. ― 55.
302 - 306. ― 1843, Nr. 15, 15. Januar, S. 1 - 2; Nr. 17, 17. Januar, S. 1; Nr. 18, 18.
Januar, S. 1-2; Nr. 19, 19. Januar, S. 1 - 2; Nr. 20, 20. Januar, S. 1. ― 55.
«Neue Wege, Blätter für religiöse Arbeit», Zürich, 1914, September. ―
112 - 114. Rien de Trop. ― «Le Temps», Paris, 1915, N 19582, 16 fÐvrier, p. 1. ―
217.
«The New Statesman», London. ― 332.
[Riezler, K.] Grundzüge der Weltpolitik in der Gegenwart. Stuttgart -
«Ново Време», Cофия, 1915, № 3, 15 февруари, стр. 65 - 70. ― 312. Berlin, Deutsche Verlags-Anstalt, 1913. XIII, 252 S. Tr−íc ®Çu ®Ò
«Norddeutsche Allgemeine Zeitung», Berlin. ― 373 - 375 tªn t¸c gi¶: Ruedorffer, J. J. ― 308 - 309.
Eine notwendige Erklärung. ― «Hamburger Echo», 1914, Nr. 211, 10. Sartorius von Waltershausen, A. Das volkswirtschaftliche System der
Kapitalanlage im Auslande. Berlin, Reimer, 1907. 442 S. ― 308 - 309.
September, S. 1 - 2. ― 11, 463.
Schultze, E. Das französische Kapital in Ruβland. ― «Finanz-Archiv»,
The objects of the war. ― «The Economist», London, 1915, v. LXXX, Stuttgart - Berlin, 1915, Jg. 32, Bd. 1, S. 125 - 133. ― 288 - 290.
No. 3, 735, March 27, p. 614 - 615. ― 236 - 237.
Die Sicherung des Weltfriedens. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i
Oppenheimer, F. Neu-Rom und Neu-Karthago. ― «Frankfurter héi C«-pen-ha-g¬ cña Quèc tÕ II]. ― Trong s¸ch: Internationaler
Zeitung», 1914, Nr. 254, 13. September. 1. Morgenblatt, S. 1. ― Sozialistenkongreβ zu Kopenhagen. 28. August bis 3. September
465. 1910. Berlin, Buchh. «Vorwärts», 1910, S. 34 - 35. ― 23, 39, 252 - 254.
* Sinclair, U. A manifesto against it. An Appeal to the Socialist London, Lane, [1869], p. 8 - 9. D−íi ®Çu ®Ò chung: Resolutions of
Movement. ― Trong s¸ch: Sinclair, U. and Blatchford, R. Socialsm First Congress Assembled at Geneva, September, 1866. ― 454 - 456.
and War. London, Clarion, [1915]. p. 1 - 10. (Pass on pamphlets.
* Trotzky, L. Der Krieg und die Internationale. Kh«ng râ n¬i xuÊt b¶n,
No. 27. Id.). ― 336, 337.
«Borba» («Der Kampf»), [1914]. 162 S. ― 180 - 181, 182, 183, 184.
* Sinclair, U. and Blatchford, R. Socialism and War. London, Clarion,
[1915]. 16 p. (Pass on pamphlets. No. 27. Id.). ― 336 - 339. Ultimatum. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 200, 25. Juli, S. 1. D−íi ®Çu
®Ò chung: Krieg? ― 461.
«Le Socialisme», Paris. ― 303.
I socialisti russi non hanno votato crediti per la guerra. ― «Avanti!» Vaillant, E. Formalistes doctrinaires. ― «L’HumanitÐ», Paris, 1914, N
Milano, 1914, N. 241. 1 Settembre, p. 1. ― 39. 3827, 9 octobre, p. 1. ― 42 - 43, 312 - 313, 429, 462.
Socialists of Allied Countries Meet. ― «Labour Leader», [London], Verdächtige Tyrannentöter! ― «Leipziger Volkszeitung», 1914, Nr. 174,
1914, No. 7, February 18, p. 4, trong môc: Review of the week. ― 31. Juli. 1. Beilage der «Leipziger Volkszeitung», S. [1]. ― 461.
195 - 196. «Volksblatt», Halle, 1914, Nr. 220, 19. September, S. 2 - 3. ― 461.
Some armament profits. ― «The Economist», London, 1915, v. LXXX
No. 3, 740, May 1, p. 846 - 847. ― 286 - 287. «Volksrecht», Zürich. ― 312 - 313, 477.
Die sozialdemokratische Fraktionspolitik unter Polizeischutz. ― ― 1914, Nr. 206, 5. September, S. 1. ― 461.
«Berner Tagwacht», 1915, Nr. 9, 13. Januar, S. 3, trong môc: ― 1914, Nr. 211, 11. September, S. 1. ― 10, 45, 464.
Parteinachrichten. ― 190 - 192.
― 1915, Nr. 97, 27. April, S. [4]. ― 478.
* Die sozialdemokratische Fraktionspolitik unter Polizeischutz. ―
«Gothaer Volksblatt», 1915, Nr. 8, 9. Januar. Beilage zum «Gothaer Von der russischen Sozialdemokratie im Auslande. ― «Berner
Volksblatt», S. [2], trong môc: Aus der Partei. ― 190. Tagwacht», 1914, Nr. 291, 12. Dezember, S. 3. ― 217.
«Sozialistische Monatshefte», Berlin. ― 2 - 6, 22, 187, 311, 345, 465. «Vorwärts», Berlin. ― 35, 44, 368, 374, 466.
― 1914, Bd. 2, Hft. 16, 13. August, S. 1023 - 1027. ― 463. ― 1895, Nr. 76, 30. März, S. 1 - 2. ― 118.
― 1915, Bd. 2, Hft. 13, 8. Juli, S. 628 - 636. ― 424.
― 1914, Nr. 200, 25. Juli, S. 1. ― 461.
Ströbel, H. Aus den Parlamenten. ― «Die Internationale», Berlin, 1915,
Hft. 1, 15. April, S. 41 - 54. ― 315 - 317. ― 1914, Nr. 209, 3. August, S. 1. ― 461.
Supan, A. Die territoriale Entwicklung der Europäischen Kolonien. Mit ― 1914, Nr. 211, 5. August. 1. Beilage des «Vorwärts», S. 1 - 2. ― 2, 463.
einem kolonialgeschichtlichen Atlas von 12 Karten und 40 * ― 1914, Nr. 227, 21. August. Unterhaltungsblatt des «Vorwärts», Nr.
Kärtchen im Text. Gotha, Perthes, 1906, XI, 344 S. ― 394 - 396.
162, S. [2]. ― 466.
«Le Temps», Paris, 1915, N 19582, 16 fÐvrier, p. 1. ― 217.
― 1914, Nr. 232, 26. August, S. [1 - 2]. ― 463.
― 1915, N 19583, 17 fÐvrier, p. 1. ― 217.
― 1914, Nr. 247, 10. September. Unterhaltungsblatt des «Vorwärts», Nr.
Trades’ Unions. Their past, present, and future. [NghÞ quyÕt ®−îc
179, S. [3]. ― 11.
th«ng qua t¹i §¹i héi Gi¬-ne-v¬ cña Quèc tÕ I]. ― Trong s¸ch: The
International Working Men’s Association. Resolutions of the ― 1914, Nr. 249, 12. September. Bezirks-Beilage des «Vorwärts» für
Congress of Geneva, 1866, and the Congress of Brussels, 1868 Norden-Osten, S. [1]. ― 463.
B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc 625 626
― 1914, Nr. 250, 13. September. Beilage des «Vorwärts» Berliner

Volksblatt, S. [2]. ― 11, 42, 45, 463, 464.
― 1914, Nr. (265 - 267) 268, 1. Oktober, S. 1. ― 35, 305.
W. C. Modell 70. ― «Vorwärts», Berlin, 1914, Nr. 227, 21. August. b¶n chØ dÉn tªn ng−êi
Unterhaltungsblatt des «Vorwärts», Nr. 162, S. [2], trong môc:
Kleines Feuilleton. ― 466. a
*[Wendel, H.] Europa in Feuersgefahr. ― “Die Neue Zeit”, Stuttgart,
1914, Jg. 32, Bd. 2, Nr. 18, 31. Juli, S. 793 - 796. ― 461. A. P. ― xem Pan-nª-cóc, An-t«-ni.
* ― JaurÌs. ― “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1914, Jg. 32, Bd. 2, Nr. 19, 21. A-lÕch-xan-®r¬ II (R«-ma-nèp) (1818 - 1881) ― hoµng ®Õ Nga (1855 -
August, S. 841 - 843. ― 45, 460. 1881). ― 392, 403.
A-lÕch-xin-xki, G. A. (sinh n¨m 1879) ― trong thêi kú ®Çu cña ®êi ho¹t
Wie man heute Revolutionen macht. ― «Vorwärts», Berlin, 1895, Nr.
®éng chÝnh trÞ cña m×nh, lµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi. Trong thêi
76, 30. März, S. 1 - 2. ― 118.
kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, ®øng vÒ phÝa nh÷ng ng−êi b«n-sª-
Die zertrümmerte Internationale. ―«Bremer Bürger-Zeitung», 1914, Nr. vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, lµ mét phÇn tö
211, 10. September, S. 1. ― 10, 45, 464. thuéc ph¸i triÖu håi, mét trong nh÷ng kÎ tæ chøc ra nhãm chèng
Zibordi, G. Il Socialismo europeo e il Socialismo italiano. ― «Avanti!», ®¶ng “TiÕn lªn”. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
Milano, 1914, N. 242, 2 Settembre, p. 2. D−íi ®Çu ®Ò chung: Intorno giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, céng t¸c víi nhiÒu tê b¸o t−
alla guerra. ― 10, 12 - 13. s¶n. N¨m 1917, gia nhËp nhãm “Thèng nhÊt” cña Plª-kha-nèp,
®øng trªn lËp tr−êng ph¶n çch m¹ng. Th¸ng B¶y n¨m 1917, ®· bÞa
Zwei Internationalen. ― «Volksrecht», Zürich, 1914, Nr. 211, 11. ®Æt ― cïng víi c¬ quan ph¶n gi¸n qu©n sù ― nh÷ng tµi liÖu gi¶ ®Ó
September, S. 1. ― 10, 45, 464. vu khèng V. I. Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Th¸ng T− n¨m
1918, ch¹y trèn ra n−íc ngoµi. Trong thêi gian sèng l−u vong, ®øng
vÒ phÝa ph¸i ph¶n ®éng cùc ®oan. ― 43, 153, 232, 311, 367, 371, 440,
441.
¸c-xen-rèt, P. B. (1850 - 1928) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i
men-sª-vÝch. N¨m 1883, tham gia thµnh lËp nhãm “Gi¶i phãng lao
®éng”. Tõ n¨m 1900, lµ biªn tËp viªn tê “Tia löa”. Sau §¹i héi II
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, lµ mét phÇn tö men-
sª-vÝch tÝch cùc. N¨m 1905, ®−a ra mét chñ tr−¬ng c¬ héi chñ
nghÜa muèn triÖu tËp “®¹i héi c«ng nh©n” vµ ®Æt nã ®èi lËp víi
®¶ng cña giai cÊp v« s¶n. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng
thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, ¸c-xen-rèt lµ mét trong
nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ph¸i thñ tiªu, tham gia ban biªn tËp b¸o
“TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi” cña ph¸i men-sª-vÝch thñ tiªu
B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 627 628 B¶n chØ dÉn tªn ng−êi
chñ nghÜa; n¨m 1912, gia nhËp khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng. Trong B
nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö
Ba-cu-nin, M. A. (1814 - 1876) ― mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña ph¸i
x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai n¨m d©n tóy vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. Tõ n¨m 1840, sèng ë n−íc ngoµi,
1917, lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, ñng hé ChÝnh ®· tham gia cuéc çch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc. Gia nhËp Quèc tÕ I
phñ l©m thêi t− s¶n. Cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi cuéc Çch m¹ng vµ lµ kÎ thï ®iªn cuång chèng chñ nghÜa M¸c. Ba-cu-nin phñ nhËn
x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi; trong thêi gian sèng l−u vong, tuyªn mäi lo¹i nhµ n−íc, kÓ c¶ chuyªn chÝnh v« s¶n, kh«ng hiÓu vai trß lÞch
truyÒn cho sù can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-viÕt. ― 140, sö toµn thÕ giíi cña giai cÊp v« s¶n, c«ng khai chèng l¹i viÖc thµnh
147, 148 - 152, 184, 204, 219, 232, 242, 244, 250, 264, 265, 267, 273, lËp chÝnh ®¶ng ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n, b¶o vÖ thuyÕt c«ng
302, 343, 366 - 368, 269, 418, 432, 480. nh©n kh«ng tham gia ho¹t ®éng chÝnh trÞ. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen
®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng nh÷ng quan ®iÓm
An. ― xem Gioãc-®a-ni-a, N. N. ph¶n ®éng cña Ba-cu-nin. V× ho¹t ®éng chia rÏ nªn ®Õn n¨m 1872
¸t-l¬ (Adler), VÝch-to (1852 - 1918) ― mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc Ba-cu-nin bÞ khai trõ ra khái Quèc tÕ. ― 58.
vµ l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o. ¤ng b¾t ®Çu ho¹t ®éng Ba-®a-Ðp, A. E. (1883 - 1951) ― ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, vÒ nghÒ nghiÖp
chÝnh trÞ víi t− çch lµ mét ng−êi cÊp tiÕn t− s¶n vµ tõ gi÷a lµ thî nguéi, vÒ sau lµ ng−êi ho¹t ®éng ®¶ng vµ nhµ n−íc x«-viÕt.
nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX th× tham gia phong trµo c«ng nh©n. Gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1904, tiÕn
N¨m 1886, ¸t-l¬ lËp ra b¸o "Gleichheit" ("B×nh ®¼ng"), tõ n¨m hµnh c«ng t¸c ®¶ng ë Pª-tÐc-bua. §¹i biÓu cña c«ng nh©n tØnh Pª-
1889, lµ biªn tËp viªn cña tê "Arbeiter-Zeitung" ("B¸o c«ng tÐc-bua trong §u-ma nhµ n−íc IV. Tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-
nh©n"), c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi vÝch trong §u-ma; ngoµi c«ng t¸c trong §u-ma, «ng cßn tiÕn hµnh
¸o. Trong nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, V. ¸t-l¬ cã quan hÖ víi Ph. mét khèi l−îng c«ng t¸c çch m¹ng to lín ë ngoµi §u-ma, céng t¸c
¡ng-ghen, nh−ng sau khi ¡ng-ghen mÊt ®−îc Ýt l©u th× «ng sa víi tê b¸o b«n-sª-vÝch "Sù thËt". Th¸ng M−êi mét n¨m 1914, do
vµo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña chñ ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, Ba-®a-
nghÜa c¬ héi. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ Ðp cïng víi çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch kh¸c bÞ b¾t vµ n¨m 1915 bÞ ®µy
giíi, ¸t-l¬ ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i gi÷a, tuyªn truyÒn thuyÕt ®Õn miÒn Tu-ru-khan-xc¬. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng
"hßa b×nh giai cÊp" vµ ®Êu tranh chèng nh÷ng ho¹t ®éng çch Hai 1917, tham gia tÝch cùc c«ng viÖc cña tæ chøc b«n-sª-vÝch ë Pª-
m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. N¨m 1918, sau khi chÝnh thÓ céng t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµm c«ng
hßa t− s¶n ®−îc thiÕt lËp ë ¸o, «ng gi÷ chøc bé tr−ëng bé ngo¹i t¸c l·nh ®¹o ®¶ng, chÝnh quyÒn vµ kinh tÕ. Tõ n¨m 1925, lµ ñy viªn
Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Trong nh÷ng n¨m 1938 - 1943, lµ Chñ
giao trong mét thêi gian ng¾n. ― 125 - 126, 424, 459.
tÞch §oµn chñ tÞch X«-viÕt tèi cao n−íc Céng hßa liªn bang x· héi
¡ chñ nghÜa x«-viÕt Nga vµ phã Chñ tÞch §oµn chñ tÞch X«-viÕt tèi
cao Liªn-x«. ― 206, 422.
¡ng-ghen (Engels), Phri-®rÝch (1820 - 1895) ― mét trong nh÷ng ng−êi
s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña Ba-re (BarrÌs), M«-rÝt (1862 - 1923) ― nhµ v¨n vµ nhµ chÝnh luËn t− s¶n
giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, b¹n vµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c (xem bµi Ph¸p, nhµ t− t−ëng chiÕn ®Êu cña ®¹o Thiªn chóa vµ cña thÕ lùc
cña V. I. Lª-nin "Phri-®rÝch ¡ng-ghen". Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ ph¶n ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc
xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 1 - 14). ― 34, 53, 55, 56, 57, 60, chñ nghÜa thÕ giíi, tuyªn truyÒn chñ nghÜa s«-vanh chèng §øc,
céng t¸c tÝch cùc víi tê "L'Ðcho de Paris" ("TiÕng vang Pa-ri"), mét
64, 65, 67, 68 - 69, 82 - 83, 88 - 93, 94 - 96, 97 - 98, 99 - 100, 101, 102 -
tê b¸o t− s¶n cùc kú ph¶n ®éng. ― 363.
103, 104 - 105, 110, 118 - 119, 122, 129 - 130, 145, 167, 168 - 169, 170 -
171, 183, 185 - 186, 275 - 276, 277 - 279, 280, 347, 397, 402 - 403, 411, Bau-¬ (Bauer), Bru-n« (1809 - 1882) ― nhµ triÕt häc duy t©m ng−êi
414, 463. §øc, mét trong nh÷ng nh©n vËt næi tiÕng nhÊt cña ph¸i Hª-ghen
trÎ. Khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh luËn, lµ ng−êi cÊp tiÕn t− s¶n. Tõ l−u tr÷ trung −¬ng cña Liªn-x« vµ cña n−íc Céng hßa liªn bang x·
nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX, trë thµnh ng−êi ñng hé Bi-xm¸c. Quan héi chñ nghÜa x«-viÕt Nga. ― 196.
®iÓm duy t©m cña Bau-¬ ®· bÞ C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen phª ph¸n BÐc-stanh (Bernstein), E-®u-a (1850 - 1932) ― thñ lÜnh cña çnh c¬ héi
trong çc t¸c phÈm "Gia ®×nh thÇn th¸nh, hay lµ phª ph¸n sù phª
chñ nghÜa cùc ®oan trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ Quèc tÕ II,
ph¸n cã tÝnh chÊt phª ph¸n. Chèng Bru-n« Bau-¬ vµ ®ång bän"
nhµ lý luËn cña chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. Tham gia
(1844) vµ "HÖ t− t−ëng §øc" (1845 - 1846). ― 54, 55.
phong trµo d©n chñ - x· héi tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XIX. Tõ
Bau-¬ (Bauer), èt-t« (1882 - 1938) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng n¨m 1881 ®Õn n¨m 1889, lµ chñ biªn cña c¬ quan ng«n luËn trung
d©n chñ - x· héi ¸o vµ cña Quèc tÕ II, nhµ t− t−ëng cña çi gäi lµ "chñ −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc "Der Sozialdemokrat" ("Ng−êi
nghÜa M¸c cña ¸o", mét thø chñ nghÜa ®· dïng nh÷ng lêi lÏ m¸c-xÝt d©n chñ - x· héi"). Trong nh÷ng n¨m 1896 - 1898, ®· ®¨ng trong t¹p
hoa mü ®Ó che ®Ëy sù tõ bá chñ nghÜa M¸c çch m¹ng, tõ bá ®Êu tranh chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") mét lo¹t bµi "Nh÷ng vÊn ®Ò cña
giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña thuyÕt t− chñ nghÜa x· héi", sau ®ã, in thµnh s¸ch víi nhan ®Ò "Nh÷ng tiÒn
s¶n - d©n téc chñ nghÜa "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa". Cã th¸i ®é thï ®Þch ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x·
víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Trong nh÷ng n¨m 1918 - héi", trong cuèn s¸ch ®ã, BÐc-stanh ®· c«ng khai xÐt l¹i çc nguyªn
1919, lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i giao n−íc Céng hßa t− s¶n ¸o. N¨m 1919, lý vÒ triÕt häc, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng.
1927 vµ 1934, tham gia tÝch cùc vµo viÖc ®µn ¸p nh÷ng ho¹t ®éng ®Êu BÐc-stanh tuyªn bè r»ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña phong trµo c«ng
tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n ¸o. Trong nh÷ng hµnh ®éng nh©n lµ ®Êu tranh ®ßi thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch nh»m c¶i thiÖn t×nh
chèng céng s¶n cña m×nh, Bau-¬ ®· c©u kÕt víi chñ nghÜa ph¸t-xÝt, ñng h×nh kinh tÕ cña c«ng nh©n d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ®−a ra
hé viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa ®¹i §øc. ― 414. mét c«ng thøc c¬ héi chñ nghÜa: "phong trµo lµ tÊt c¶, môc ®Ých
BÐc-din (BÐc-dinh, Di-ª-mª-lÝch*), I-a. A. (1881 - 1938) ― mét trong nh÷ng cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶". Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
ng−êi kú cùu tham gia phong trµo çch m¹ng ë L¸t-vi-a, sau nµy lµ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng
nhµ ho¹t ®éng cña ®¶ng vµ nhµ n−íc. §¶ng viªn tõ n¨m 1902. n¨m sau, tiÕp tôc ñng hé chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ
Tham gia cuéc çch m¹ng 1905 - 1907. N¨m 1908, ra sèng ë n−íc nghÜa, chèng l¹i Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vµ Nhµ
ngoµi, lµ ñy viªn bé phËn ë n−íc ngoµi cña Ban chÊp hµnh trung n−íc x«-viÕt. ― 100, 107, 330, 369 - 371, 375, 463.
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (1910) vµ Th−êng vô
Ben-g¬ (Belger), Ðc-vin (1875 - kho¶ng 1919 - 1922) ― nhµ ho¹t ®éng
çc nhãm ë n−íc ngoµi cña §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a. §¹i
chÝnh trÞ vµ nhµ chÝnh luËn t− s¶n §øc, mét phÇn tö theo chñ
biÓu cña §¹i héi IV §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a (th¸ng Giªng
nghÜa qu©n chñ vµ chñ nghÜa s«-vanh, kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa
n¨m 1914). Sau ®¹i héi, lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh ë n−íc ngoµi
®Õ quèc §øc. Tr−íc cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi,
cña §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a vµ ñy viªn ban biªn tËp c¬
quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng, tê "Zihna" ("§Êu tranh"). lµ tæng th− ký "Liªn minh ®Õ quèc chèng ph¸i d©n chñ - x· héi" ―
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng mét tæ chøc chÝnh trÞ ph¶n ®éng cña nh÷ng ®¹i biÓu cña khèi liªn
trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc- minh t− s¶n ― quý téc theo chñ nghÜa qu©n chñ. N¨m 1915, viÕt
van vµ tham gia viÖc thµnh lËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Mïa hÌ cuèn "§¶ng d©n chñ - x· héi sau chiÕn tranh" ca ngîi sù céng t¸c
n¨m 1917, trë vÒ Pª-t¬-r«-gr¸t, ë ®Êy, ®· tham gia tÝch cùc vµo tÝch cùc cña çnh c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi
cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. N¨m 1918, lµ ®¹i §øc víi çc giai cÊp thèng trÞ §øc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc
diÖn toµn quyÒn cña n−íc Céng hßa x«-viÕt ë Thôy-sÜ. N¨m 1919, chñ nghÜa. ― 308 - 309.
lµ bé tr−ëng Bé d©n ñy gi¸o dôc n−íc L¸t-vi-a x«-viÕt. Tõ n¨m Bª-ben (Bebel), Au-gu-xt¬ (1840 - 1913) ― mét trong nh÷ng nhµ ho¹t
1920, trë l¹i c«ng t¸c ngo¹i giao. Tõ n¨m 1932, lµm gi¸m ®èc Côc ®éng næi tiÕng nhÊt cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña phong
______ trµo c«ng nh©n quèc tÕ. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ tõ nöa
* Ch÷ viÕt ng¶ trong ngoÆc ®¬n lµ ®Ó chØ hä thËt. ®Çu nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX; lµ ñy viªn Quèc tÕ I. N¨m 1869, ®·
cïng víi V. LiÕp-nÕch s¸ng lËp ra §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi viÖc n−íc ý tham gia chiÕn tranh ®øng vÒ phÝa §ång minh. Trong
§øc (ph¸i "Ai-x¬-n¸ch"); ®· nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc nh÷ng n¨m 1916 - 1918, tham gia chÝnh phñ víi chøc bé tr−ëng
héi. Trong thêi gian chiÕn tranh Ph¸p - Phæ 1870 - 1871, ®· biÓu quyÕt kh«ng bé. ― 11, 138, 142, 187, 312, 418, 422.
― ë trong quèc héi ― chèng l¹i ng©n s¸ch chiÕn tranh. Trong nh÷ng
n¨m 90 cña thÕ kû XIX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX, ®· chèng l¹i
BlÕt-spho (Blatchford), R«-be Pin Glen-vin (1851 - 1943) ― mét ng−êi
chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong hµng ngò §¶ng d©n x· héi chñ nghÜa - c¶i l−¬ng Anh, nhµ b¸o vµ nhµ v¨n. Tõ 1891,
chñ - x· héi §øc. V. I. Lª-nin coi nh÷ng bµi diÔn v¨n cña «ng chèng l¹i xuÊt b¶n tê tuÇn san x· héi chñ nghÜa "Clarion" ("Çi kÌn"). Lµ mét
nh÷ng ng−êi theo ph¸i BÐc-stanh lµ "mÉu mùc vÒ viÖc b¶o vÖ nh÷ng trong nh÷ng nhµ s¸ng lËp vµ nhµ t− t−ëng cña §¶ng c«ng nh©n
quan ®iÓm m¸c-xÝt vµ ®Êu tranh cho tÝnh chÊt thËt sù x· héi chñ nghÜa ®éc lËp theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng. Tõ khi næ ra cuéc chiÕn tranh
cña ®¶ng c«ng nh©n” (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, Anh - B«-¬ vµo nh÷ng n¨m 1899 - 1902, gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-
M¸t-xc¬-va, t. 23, tr. 463). Cuèi ®êi ho¹t ®éng cña m×nh, Bª-ben ®· vanh. Thêi gian ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi,
ph¹m mét sè sai lÇm mang tÝnh chÊt ph¸i gi÷a. ― 403, 461. céng t¸c víi çc c¬ quan b¸o chÝ Anh s«-vanh nhÊt. N¨m 1916,
cïng víi Hen-®man thµnh lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa d©n téc, mét
Bª-lª-nin ― xem Sli-¸p-ni-cèp, A. G. ®¶ng s«-vanh - biÖt ph¸i. ― 336 - 339.
Bi-xm¸c (Bismarck), èt-t« E-®u-a Lª-«-p«n (1815 - 1898) ― nhµ ho¹t Boãc-kh¸c-t¬ (Borchardt), I-u-li-an (1868 - 1932) ― ®¶ng viªn d©n chñ -
®éng nhµ n−íc vµ nhµ ngo¹i giao cña Phæ vµ §øc. Môc ®Ých chñ x· héi §øc, nhµ kinh tÕ vµ nhµ chÝnh luËn. Tõ 1900 ®Õn 1906, lµ
yÕu cña Bi-xm¸c lµ dïng "m¸u vµ s¾t thÐp" ®Ó thèng nhÊt çc biªn tËp viªn cña çc c¬ quan ng«n luËn d©n chñ - x· héi "Volks-
quèc gia §øc nhá vµ ph©n t¸n vµ thµnh lËp mét §Õ quèc §øc blatt" ("B¸o nh©n d©n khæ nhá") vµ "Volkszeitung" ("B¸o nh©n
thèng nhÊt, d−íi quyÒn l·nh ®¹o cña n−íc Phæ gioong-ke. d©n"). Trong nh÷ng n¨m 1913 - 1916 vµ 1918 - 1921, lµ biªn tËp viªn
Th¸ng Giªng 1871, Bi-xm¸c gi÷ chøc thñ t−íng cña §Õ quèc §øc t¹p chÝ "Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng") cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
vµ trong suèt 20 n¨m ®· l·nh ®¹o toµn bé chÝnh s¸ch ®èi néi vµ héi çnh t¶. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi,
®èi ngo¹i cña §øc nh»m phôc vô cho lîi Ých cña bän ®Þa chñ ― ®· cÇm ®Çu nhãm d©n chñ - x· héi çnh t¶ "Nh÷ng ng−êi x· héi
gioong-ke, ®ång thêi cè g¾ng ®¶m b¶o mét sù liªn minh gi÷a chñ nghÜa quèc tÕ §øc" ®−îc h×nh thµnh chung quanh t¹p chÝ nµy,
tÇng líp gioong-ke vµ giai cÊp ®¹i t− s¶n. §¹o luËt ®Æc biÖt tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chèng
chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa do y ban hµnh n¨m 1878 chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa; ®· tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van,
®· kh«ng bãp chÕt ®−îc phong trµo c«ng nh©n, do ®ã, Bi-xm¸c gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Tuy nhiªn Boãc-kh¸c-t¬ vµ nhãm
®µnh ®−a ra mét ch−¬ng tr×nh mÞ d©n trong ph¸p chÕ x· héi,
cña «ng ®· kh«ng hiÓu ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn toµn ®o¹n tuyÖt
®ång thêi thi hµnh çc ®¹o luËt vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm b¾t buéc ®èi
víi bän x· héi - s«-vanh vµ ph¶i lËp ra mét chÝnh ®¶ng ®éc lËp cña
víi mét sè lo¹i c«ng nh©n. Song çi m−u toan lµm tan r· phong
giai cÊp c«ng nh©n nªn ®Õn cuèi cuéc chiÕn tranh th× chuyÓn sang
trµo c«ng nh©n b»ng nh÷ng sù bè thÝ th¶m h¹i Êy ®· bÞ thÊt b¹i.
lËp tr−êng c«ng ®oµn chñ nghÜa. Sau chiÕn tranh, Boãc-kh¸c-t¬
N¨m 1890, Bi-xm¸c tõ chøc. ― 20, 32, 95, 131, 168, 358.
kh«ng tÝch cùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a. ― 191, 473.
BÝt-x«-la-ti (Bissolati), Lª-«-ni-®a (1857 - 1920) ― mét trong nh÷ng
B«-brin-xki, V. A. (sinh n¨m 1868) ― b¸ t−íc, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ
ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng x· héi chñ nghÜa ý vµ lµ mét trong nh÷ng
ph¶n ®éng, ®¹i ®iÒn chñ vµ chñ nhµ m¸y ®−êng. §¹i biÓu cña tØnh
thñ lÜnh cña çnh c¶i l−¬ng cùc h÷u. Trong nh÷ng n¨m 1896 - 1904
Tu-la trong §u-ma nhµ n−íc II, III vµ IV. Trong §u-ma, theo çnh
vµ 1908 - 1910, lµ biªn tËp viªn c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña
h÷u. Lµ mét ng−êi d©n téc chñ nghÜa cùc ®oan, B«-brin-xki t¸n
®¶ng x· héi chñ nghÜa lµ tê "Avanti!" ("TiÕn lªn"). Tõ 1897, lµ nghÞ
sÜ. N¨m 1912, bÞ khai trõ khái §¶ng x· héi chñ nghÜa ý vµ ®· thµnh chñ tr−¬ng c−ìng bøc Nga hãa çc vïng biªn khu d©n téc
thµnh lËp "®¶ng x· héi - c¶i l−¬ng". Trong thêi kú chiÕn tranh cña n−íc Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, y chèng
®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét tªn x· héi - s«-vanh, ñng hé chÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1919, ch¹y ra n−íc ngoµi. ― 129, 131.
B«-brèp ― xem Na-tan-x«n, M. A. Br«n-stanh, L. §. ― xem T¬-rèt-xki, L. §.

B«-ri-xèp, M. ― xem R¸t-ne, M. B. Br«n-stanh, X. I-u. ― xem Xem-cèp-xki, X.
Bran-tinh (Branting), Çc-l¬ I-an-ma (1860 - 1925) ― thñ lÜnh cña §¶ng Bu-sª (Boucher), £-gien ¸c-tuya (1847 - 1933) ― t−íng, mét trong
d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn, mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Quèc nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p. Tham gia vµo
tÕ II. §øng trªn lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa. Tõ n¨m 1884, lµ céng t¸c cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870 - 1871) vµ vµo viÖc ®µn ¸p phong
viªn vµ sau ®ã lµ biªn tËp viªn cña tê b¸o tù do chñ nghÜa "Tiden" trµo gi¶i phãng d©n téc cña bän thùc d©n Ph¸p ë An-giª-ri. Tõ cuèi
("Thêi gian"); vµo nh÷ng n¨m 1887 - 1917 (víi nh÷ng kho¶ng thêi nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, víi t− çch lµ sÜ quan bé tæng tham m−u
gian gi¸n ®o¹n), lµ biªn tËp viªn c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña qu©n ®éi Ph¸p, Bu-sª tham gia v¹ch nh÷ng kÕ ho¹ch cho cuéc
®¶ng d©n chñ - x· héi ― tê b¸o "Sozialdemokraten" ("Ng−êi d©n chñ chiÕn tranh cña Ph¸p vµ Nga tÊn c«ng vµo §øc; mét vµi n¨m tr−íc
- x· héi"); vµo nh÷ng n¨m 1897 - 1925, lµ nghÞ sÜ. Trong nh÷ng n¨m khi næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, nh÷ng kÕ
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«- ho¹ch nµy ®· ®−îc nãi lªn trong mét sè t¸c phÈm cña Bu-sª. Trong
vanh. N¨m 1917, tham gia chÝnh phñ liªn hiÖp x· héi chñ nghÜa - tù
chiÕn tranh, Bu-sª chØ huy çc ®¬n vÞ qu©n ®éi Ph¸p. ― 334.
do cña £-®en, ñng hé cuéc can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-
viÕt. Nh÷ng n¨m 1920, 1921 - 1923 vµ 1924 - 1925, ®øng ®Çu çc Bóc-v«-Õt ― xem Ri-a-da-nèp, §. B.
chÝnh phñ d©n chñ - x· héi. ― 134, 187, 312.
Buèc-txÐp, V. L. (1862 - 1936) ― ®· tham gia phong trµo çch m¹ng
Brau-n¬ (Braun), èt-t« (1872 - 1955) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, gÇn gòi víi ph¸i d©n ý. Sau lÇn bÞ b¾t,
h÷u §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ n¨m 1912, lµ ñy viªn ban l·nh ®¹o ch¹y ra n−íc ngoµi, ë ®ã «ng thu thËp vµ c«ng bè çc tµi liÖu vÒ
§¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ n¨m 1913, lµ ®¹i biÓu Quèc héi Phæ. phong trµo çch m¹ng. XuÊt b¶n t¹p chÝ "DÜ v·ng". Tr−íc cuéc çch
Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, gÇn gòi víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa -
x· héi - s«-vanh. Tõ th¸ng M−êi mét 1918, lµ bé tr−ëng Bé n«ng çch m¹ng; sau khi çch m¹ng bÞ thÊt b¹i, Buèc-txÐp ñng hé ph¸i
nghiÖp Phæ. Lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong nh÷ng n¨m 1920 - 1932 d©n chñ - lËp hiÕn. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
(cã nh÷ng thêi gian gi¸n ®o¹n) ®øng ®Çu chÝnh phñ liªn hiÖp Phæ, mét giíi, lµ mét phÇn tö s«-vanh cuång nhiÖt. Sau khi trë vÒ n−íc Nga,
chÝnh phñ gåm nh÷ng ®¹i biÓu cña §¶ng d©n chñ - x· héi vµ çc ®¶ng ®øng vÒ phÝa ph¶n çch m¹ng chèng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Sau
t− s¶n. Tham gia tÝch cùc vµo viÖc ®µn ¸p phong trµo çch m¹ng vµ
Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ch¹y ra n−íc ngoµi, tham
phong trµo b·i c«ng cña giai cÊp v« s¶n §øc, ®· tõng nhiÒu lÇn c«ng
gia thµnh lËp çc tæ chøc qu©n chñ - b¹ch vÖ ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i
kÝch d÷ déi §¶ng céng s¶n Liªn-x« vµ n−íc Liªn-x«. ― 192.
Liªn-x«. ― 128, 417.
Brªn-xpho (Brailsford), Hen-ri N«-en (sinh n¨m 1873) ― nhµ chÝnh
Buy-kh¬-n¬ (Büchner), Phri-®rÝch Çc-l¬ Khri-xti-an Lót-vÝch (1824 - 1899)
luËn t− s¶n Anh, mét ng−êi theo chñ nghÜa hßa b×nh. ñng hé
phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë vïng Ban-c¨ng, ë Ai-r¬-len, ë Ai- ― nhµ triÕt häc t− s¶n §øc, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh cña chñ
cËp vµ Ên-®é. TÝch cùc céng t¸c víi b¸o chÝ c«ng nh©n vµ b¸o chÝ tù nghÜa duy vËt tÇm th−êng, mét ng−êi c¶i l−¬ng t− s¶n; lµm nghÒ thÇy
do chñ nghÜa Anh. V× kh«ng t¸n thµnh chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ thuèc. Tõ n¨m 1852, lµ phã gi¸o s− bé m«n ph¸p y ë Tr−êng ®¹i häc
nghÜa cña chÝnh phñ Anh nªn n¨m 1907 ®· gia nhËp §¶ng c«ng tæng hîp Ti-u-bin-ghen. Trong t¸c phÈm chñ yÕu cña m×nh nhan ®Ò
nh©n ®éc lËp. Khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t "Lùc vµ vËt chÊt", «ng ®· tr×nh bµy mét çch cã hÖ thèng chñ nghÜa
®Çu næ ra, lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Héi d©n chñ gi¸m duy vËt tÇm th−êng. Tuy cho r»ng khoa häc tù nhiªn lµ c¬ së cña thÕ
s¸t, mét tæ chøc hßa b×nh chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m 1922 - 1926, giíi quan, nh−ng Buy-kh¬-n¬ l¹i coi th−êng phÐp biÖn chøng, phôc
lµ biªn tËp viªn c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, tê håi l¹i nh÷ng quan ®iÓm m¸y mãc vÒ tù nhiªn vµ x· héi. Lµ t¸c gi¶ cña
"The New Leader" ("Ng−êi l·nh ®¹o míi"). Cã c¶m t×nh víi Liªn- çc cuèn: "Con ng−êi vµ vÞ trÝ cña nã trong tù nhiªn...", "Chñ nghÜa
x« vµ ®· ®i th¨m Liªn-x« n¨m 1920 vµ n¨m 1927. ― 274 - 275. §¸c-uyn vµ chñ nghÜa x· héi", v. v.. ― 63.
C chñ nghÜa thùc chøng, v. v.. NÐt ®Æc tr−ng cña bän xÐt l¹i bao giê
còng lµ ë chç muèn quay trë l¹i thuyÕt Can-t¬ hay lµ ®iÒu hßa chñ
Ca-mª-nÐp (R«-den-phen-®¬), L. B. (1883 - 1936) ― gia nhËp §¶ng c«ng nghÜa M¸c víi thuyÕt Can-t¬.
nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1901. Sau §¹i héi II §¶ng c«ng TÝnh chÊt m©u thuÉn vµ kh«ng triÖt ®Ó cña triÕt häc Can-t¬ ®·
nh©n d©n chñ - x· héi Nga, theo ph¸i b«n-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m bÞ phª ph¸n c¶ "tõ phÝa h÷u" (bëi nh÷ng ng−êi duy t©m chñ quan
thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, gi÷ lËp tr−êng ®iÒu hßa ®èi víi ph¸i thñ triÖt ®Ó h¬n) còng nh− "tõ phÝa t¶" (bëi Ph¬-b¸ch, TsÐc-n−-sÐp-xki,
tiªu, ph¸i triÖu håi vµ ph¸i T¬-rèt-xki. N¨m 1915, bÞ b¾t, ®øng tr−íc
nh÷ng ®¹i biÓu cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng) (xem V. I. Lª-
tßa ¸n cña Nga hoµng ®· phñ nhËn khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch vÒ sù thÊt
nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 18,
b¹i cña chÝnh phñ Nga hoµng trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
tr. 234 - 248, 446 - 449).
nghÜa. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, ®· chèng l¹i
Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Can-t¬ gåm cã: "LÞch sö tù
®−êng lèi cña ®¶ng tiÕn lªn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, chèng l¹i
nhiªn ®¹i c−¬ng vµ lý thuyÕt vÒ bÇu trêi", "Phª ph¸n lý tÝnh thuÇn
LuËn c−¬ng th¸ng T− cña V. I. Lª-nin. Th¸ng M−êi n¨m 1917, ®·
tóy", "Phª ph¸n lý tÝnh thùc tiÔn", "Phª ph¸n n¨ng lùc ph¸n ®o¸n",
cïng víi Di-n«-vi-Ðp cho ®¨ng trªn tê b¸o nöa men-sª-vÝch "§êi
v.v.. ― 62.
sèng míi" mét b¶n tuyªn bè nãi râ lµ kh«ng t¸n thµnh nghÞ quyÕt
khëi nghÜa vò trang cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, do ®ã ®· lµm lé Cau-xky (Kautsky), Çc-l¬ (1854 - 1938) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña
cho ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n biÕt nh÷ng kÕ ho¹ch cña ®¶ng. §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ Quèc tÕ II, lóc ®Çu lµ mét ng−êi m¸c-
Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, gi÷ mét sè xÝt, vÒ sau trë thµnh kÎ ph¶n béi chñ nghÜa M¸c; nhµ t− t−ëng cña
c−¬ng vÞ cã träng tr¸ch. §· nhiÒu lÇn chèng l¹i ®−êng lèi lª-nin-nÝt mét biÕn d¹ng nguy hiÓm nhÊt vµ cã h¹i nhÊt cña chñ nghÜa c¬ héi ―
cña ®¶ng: th¸ng M−êi mét n¨m 1917, ®øng vÒ ph¸i chñ tr−¬ng chñ nghÜa ph¸i gi÷a (chñ nghÜa Cau-xky). Lµm chñ bót t¹p chÝ lý
thµnh lËp chÝnh phñ liªn hiÖp cã sù tham gia cña bän men-sª-vÝch luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, tê "Die Neue Zeit" ("Thêi míi").
vµ x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; n¨m 1925, lµ mét trong nh÷ng B¾t ®Çu tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa tõ 1874. Håi ®ã
ng−êi tæ chøc ra "ph¸i ®èi lËp míi"; n¨m 1926, lµ mét trong nh÷ng quan ®iÓm cña y lµ sù hçn hîp cña chñ nghÜa L¸t-xan, chñ nghÜa
thñ lÜnh cña khèi chèng ®¶ng T¬-rèt-xki - Di-n«-vi-Ðp. N¨m 1927, Man-tuýt míi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. N¨m 1881, lµm quen víi
bÞ §¹i héi XV §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« khai trõ khái ®¶ng C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vµ do ¶nh h−ëng cña hai «ng ®· chuyÓn
do ®· ho¹t ®éng r¸o riÕt cho ph¸i ®èi lËp cña T¬-rèt-xki. N¨m 1928, theo chñ nghÜa M¸c, tuy nhiªn ngay trong thêi kú ®ã ®· tá ra dao
tuyªn bè thõa nhËn nh÷ng sai lÇm cña m×nh vµ ®−îc phôc håi ®éng vÒ phÝa chñ nghÜa c¬ héi, do ®ã ®· bÞ C. M¸c vµ Ph. ¡ng-
®¶ng tÞch, nh−ng vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng chèng ®¶ng vµ ®Õn n¨m ghen kÞch liÖt phª ph¸n. Vµo nh÷ng n¨m 80 - 90 thÕ kû XIX, ®· viÕt
1932 l¹i bÞ khai trõ khái §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. N¨m 1933, nhiÒu t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò lý luËn m¸c-xÝt: "Häc thuyÕt kinh tÕ
l¹i ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch. N¨m 1934, bÞ khai trõ khái ®¶ng lÇn cña Çc M¸c", "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" vµ v. v.; nh÷ng t¸c phÈm nµy
thø ba v× téi ho¹t ®éng chèng ®¶ng. ― 209. mÆc dï cã sai lÇm, ®· ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong viÖc tuyÒn
Can-t¬ (Kant), Im-ma-nu-in (1724 - 1804) ― ng−êi s¸ng lËp nÒn triÕt truyÒn chñ nghÜa M¸c. Sau nµy, trong nh÷ng n¨m 1910 - 1911, ®·
häc cæ ®iÓn §øc, tõ 1770, lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp C«- chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa c¬ héi. Trong thêi kú chiÕn
nÝch-xbe. TriÕt häc cña Can-t¬ lµ mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Cau-xky ®øng trªn lËp tr−êng
duy t©m chñ quan vµ cña thuyÕt bÊt kh¶ tri, nh−ng ®ång thêi nã ph¸i gi÷a, che ®Ëy chñ nghÜa x· héi - s«-vanh b»ng nh÷ng c©u nãi
còng cã mét xu h−íng duy vËt nhÊt ®Þnh, thÓ hiÖn trong thuyÕt su«ng vÒ chñ nghÜa quèc tÕ. T¸c gi¶ cña häc thuyÕt ph¶n ®éng ―
vÒ "vËt tù nã" vµ trong viÖc thõa nhËn tÝnh chÊt kinh nghiÖm cña chñ nghÜa siªu ®Õ quèc. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng
nh÷ng tri thøc cña chóng ta. Do ¶nh h−ëng cña thuyÕt Can-t¬ vÒ M−êi, ®· c«ng khai chèng l¹i çch m¹ng v« s¶n vµ chuyªn chÝnh
sau ®· h×nh thµnh nªn nh÷ng ®¹i biÓu cña chñ nghÜa duy t©m cæ cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt.
®iÓn §øc (PhÝch-tª, Sen-linh, Hª-ghen), vµ còng ®· xuÊt hiÖn Trong çc t¸c phÈm "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", "Chñ nghÜa
nh÷ng trµo l−u t− t−ëng triÕt häc t− s¶n nh− thuyÕt Can-t¬ míi, ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", "Nhµ n−íc vµ
çch m¹ng", "Çch m¹ng v« s¶n vµ tªn ph¶n béi Cau-xky" vµ nhiÒu nhËn sù ph©n chia x· héi thµnh giai cÊp vµ thõa nhËn cuéc ®Êu
t¸c phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n chñ nghÜa Cau- tranh giai cÊp cña giai cÊp t− s¶n chèng bän quý téc, Chi-e-ry m−u
xky. ― 28, 34, 43, 45, 104, 107, 113, 117, 119, 121, 123, 125, 137, 142, toan chøng minh r»ng çc giai cÊp ë ch©u ¢u phong kiÕn xuÊt hiÖn
150, 165, 166, 173, 174 - 177, 179, 185, 189, 202, 219, 221 - 222, 223 - do kÕt qu¶ cña viÖc çc d©n téc nµy chinh phôc çc d©n téc kia. Chi-
227, 228, 233, 236, 237, 241, 249, 262, 264 - 267, 269, 270, 271, 273, e-ry tËp trung chó ý nghiªn cøu lÞch sö "®¼ng cÊp thø ba", song l¹i
277, 279, 281 - 285, 286, 287, 289 - 298, 299 - 307, 314, 315, 316, 318, coi ®ã lµ giai cÊp thèng nhÊt. Cã th¸i ®é kh«ng ®ång t×nh víi
323, 324, 325, 326, 327, 329, 330, 332, 333, 335, 337 - 339, 345, 357, nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n.
360, 365, 369 - 371, 375, 401, 402, 406, 407, 408, 411, 422 - 424, 425, Nh÷ng t¸c phÈm quan träng nhÊt cña Chi-e-ry gåm cã: "LÞch
427 - 429, 439 - 440, 449, 461, 465, 473. sö viÖc nh÷ng ng−êi Noãc-m¨ng ®i chinh phôc n−íc Anh", "LÞch
sö nguån gèc vµ thµnh c«ng cña ®¼ng cÊp thø ba", v. v.. ― 70.
Cay-« (Caillaux), Gi«-dÐp (1863 - 1944) ― nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc
Ph¸p, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng cÊp tiÕn t− s¶n Ph¸p. Clau-dª-vi-tx¬ (Clausewitz), Çc-l¬ (1780 - 1831) ― t−íng Phæ, mét nhµ
Tr−íc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ bé tr−ëng Bé tµi lý luËn qu©n sù t− s¶n vÜ ®¹i. §· tham gia çc cuéc chiÕn tranh
chÝnh, chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng vµ bé tr−ëng Bé néi vô. N¨m chèng l¹i n−íc Ph¸p cña Na-p«-lª-«ng víi t− çch lµ sÜ quan tham
1911, Cay-« ®· ký hiÖp −íc Ph¸p - §øc vÒ viÖc ph©n chia ph¹m vi m−u qu©n ®éi Phæ (1806, 1814, 1815) vµ qu©n ®éi Nga (1812 - 1814).
¶nh h−ëng ®Ó x©m chiÕm thuéc ®Þa ë ch©u Phi vµ vÒ viÖc cho phÐp Trong nh÷ng n¨m 1818 - 1830, lµ gi¸m ®èc ViÖn hµn l©m qu©n sù ë
t− b¶n §øc ®Çu t− vµo së giao dÞch Ph¸p. Trong thêi gian chiÕn BÐc-lanh. Clau-dª-vi-tx¬ lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ lÞch sö çc
tranh thÕ giíi thø nhÊt, Cay-« tiÕp tôc cè g¾ng ®Ó ®¹t tíi mét sù cuéc chiÕn tranh cña Na-p«-lª-«ng vµ çc cuéc chiÕn tranh kh¸c.
tháa thuËn cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a Ph¸p vµ §øc, vµ Trong t¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ cuèn "Bµn vÒ chiÕn tranh", Clau-
®iÒu nµy ®· khiÕn cho Cay-« vÊp ph¶i sù chèng ®èi cña ph¸i s«- dª-vi-tx¬ ®· nªu lªn mét luËn ®iÓm s©u s¾c cho r»ng chiÕn tranh lµ
vanh chèng §øc ë Ph¸p. Tõ n¨m 1925, lµ th−îng nghÞ sÜ. N¨m 1925 mét sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c. Nh−ng
vµ n¨m 1926, lµ bé tr−ëng Bé tµi chÝnh. Trong nh÷ng n¨m 30 thÕ kû Clau-dª-vi-tx¬ v× xuÊt ph¸t tõ lý luËn duy t©m vÒ mét nhµ n−íc
XX, lµ mét trong nh÷ng ng−êi cæ vò chÝnh s¸ch ph¶n d©n cña giíi "siªu giai cÊp" nªn kh«ng hiÓu ®−îc b¶n chÊt giai cÊp cña chÝnh trÞ
cÇm quyÒn ë Ph¸p nh»m c©u kÕt víi n−íc §øc ph¸t-xÝt. Tõ n¨m vµ chiÕn tranh; «ng coi chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn cña "sù hµi hßa" gi÷a
1940, th«i kh«ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a. ― 275. lîi Ých cña çc giai cÊp kh¸c nhau trong mét quèc gia, «ng ®· t¸ch
rêi mét çch siªu h×nh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i víi chÝnh s¸ch ®èi néi,
Chi-e (Thiers), A-®«n-ph¬ (1797 - 1877) ― mét nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc
tuyÖt ®èi hãa chiÕn tranh nh− mét ph−¬ng tiÖn "vÜnh cöu" ®Ó gi¶i
vµ nhµ sö häc t− s¶n Ph¸p; sau khi ®Õ chÕ thø hai sôp ®æ (ngµy 4
quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a çc quèc gia. Nh÷ng luËn ®iÓm Êy vµ
th¸ng ChÝn n¨m 1870), lµ mét trong nh÷ng ng−êi thùc tÕ l·nh ®¹o
nh÷ng luËn ®iÓm t−¬ng tù trong lý luËn qu©n sù cña Clau-dª-vi-
chÝnh phñ ph¶n ®éng; ngµy 17 th¸ng Hai 1871, ®øng ®Çu chÝnh phñ.
tx¬ ®· ®−îc bän qu©n phiÖt §øc hoµng vµ ph¸t-xÝt lÊy lµm c¬ së
Lµ mét trong nh÷ng nh©n vËt chÝnh ®· tæ chøc cuéc néi chiÕn vµ viÖc
khi chóng nghiªn cøu v¹ch ra nh÷ng thuyÕt qu©n sù x©m l−îc -
®µn ¸p C«ng x· Pa-ri. Víi t− çch lµ nhµ sö häc, Chi-e ®i theo xu
phiªu l−u cña chóng. ― 276, 277, 397 - 398.
h−íng t− s¶n trong lÜnh vùc viÕt sö thêi ®¹i Phôc h−ng. Vai trß cña
Chi-e trong lÞch sö n−íc Ph¸p ®· ®−îc C. M¸c ph©n tÝch tØ mØ trong Cluých (Kluck), A-lÕch-xan-®r¬ (1846 - 1934) ― th−îng t−íng, ®¹i biÓu
t¸c phÈm "Néi chiÕn ë Ph¸p" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn cña giíi qu©n phiÖt ®Õ quèc chñ nghÜa §øc. §· tham gia cuéc chiÕn
tËp gåm hai tËp, tiÕng Nga, t. I, 1955, tr. 461 - 467). ― 70, 358. tranh ¸o-Phæ (1866) vµ cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870 - 1871).
Tõ n¨m 1906, lµ chØ huy tr−ëng qu©n ®oµn. Thêi gian ®Çu cuéc
Chi-e-ry (Thierry), ¥-guy-xtanh (1795 - 1856) ― nhµ sö häc t− s¶n
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ tæng t− lÖnh tËp ®oµn
Ph¸p theo xu h−íng tù do chñ nghÜa, mét trong nh÷ng ng−êi
qu©n sè 1 cña §øc, ho¹t ®éng ë miÒn B¾c n−íc Ph¸p. N¨m 1916, vÒ
s¸ng lËp häc thuyÕt t− s¶n vÒ ®Êu tranh giai cÊp. Trong khi thõa
h−u. ― 123.
Coãc-nª-lÝt-xen (Cornelissen), Cri-xti-an ― mét phÇn tö v« chÝnh phñ vµo phong trµo d©n tóy, v× thÕ nªn n¨m 1874 bÞ b¾t vµ bÞ giam ë
chñ nghÜa Hµ-lan, m«n ®å cña P. A. Cr«-pèt-kin; ®Êu tranh chèng ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a. N¨m 1876, v−ît ngôc ra n−íc
l¹i chñ nghÜa M¸c. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ ngoµi, t¹i ®ã tÝch cùc ®Êu tranh chèng l¹i chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i
giíi, lµ mét phÇn tö s«-vanh; céng t¸c víi tê b¸o Ph¸p "La Bataille häc thuyÕt cña C. M¸c vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ chuyªn chÝnh v«
Syndicaliste" ("Cuéc chiÕn ®Êu cña c«ng ®oµn"). ― 474. s¶n. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét
C«-xèp-xki, V. (Lª-vin-x«n, M. I-a.) (1870 - 1941) ― mét trong nh÷ng phÇn tö s«-vanh. N¨m 1917, vÒ n−íc vµ vÉn gi÷ lËp tr−êng t− s¶n,
ng−êi s¸ng lËp vµ thñ lÜnh cña ph¸i Bun, ñy viªn Ban chÊp hµnh song ®Õn n¨m 1920, göi th− cho c«ng nh©n ch©u ¢u, trong ®ã c«ng
trung −¬ng cña ph¸i nµy. Tæng biªn tËp c¬ quan ng«n luËn trung nhËn ý nghÜa lÞch sö cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi
−¬ng cña ph¸i Bun ― tê b¸o "Die Arbeiter Stimme" ("TiÕng nãi vµ kªu gäi c«ng nh©n ng¨n chÆn cuéc can thiÖp vò trang chèng
c«ng nh©n"). Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã n−íc Nga x«-viÕt. T¸c gi¶ nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc vÒ ®Þa lý vµ
cao trµo çch m¹ng míi, céng t¸c víi çc c¬ quan ng«n luËn cña ®Þa chÊt. ― 128, 417, 474.
ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu: t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" vµ Cu-®a-sÐp, I. A. (sinh n¨m 1859) ― nhµ ngo¹i giao cña Nga hoµng,
b¸o "Tia s¸ng". Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ c«ng t−íc. Tõ 1907 ®Õn 1910, lµ ®¹i sø Nga ë §an-m¹ch. Tõ n¨m
giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, gi÷ lËp tr−êng th©n §øc. Cã 1911 ®Õn n¨m 1916, lµ ®¹i sø ë BØ. N¨m 1914, tham gia so¹n th¶o
th¸i ®é thï ®Þch víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ra c− bøc ®iÖn cña E. Van-®Ðc-ven-®¬ göi ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi
tró ë n−íc ngoµi, ho¹t ®éng trong çc tæ chøc cña ph¸i Bun ë Ba-
trong §u-ma nhµ n−íc IV, bøc ®iÖn nµy kªu gäi ®×nh chØ ®Êu tranh
lan. N¨m 1939, sang Mü. ― 184, 218, 259, 326, 367.
chèng chÕ ®é Nga hoµng vµ ñng hé cuéc chiÕn tranh chèng §øc.
C«i-ghen, Ph. M. ― xem I-«-nèp. N¨m 1917, lµ ®¹i sø Nga ë T©y-ban-nha. ― 420.
C«m-pe-r¬ - M«-ren (CompÌre-Morel) A-®ª-«-®¸t C«ng-xt¨ng A-®«n- Cu-ghen-man (Kugelmann), Lót-vÝch (1830 - 1902) ― mét ng−êi d©n
ph¬ (sinh n¨m 1872) ― nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p, nhµ chÝnh luËn. chñ - x· héi §øc, b¹n cña C. M¸c, ®· tham gia cuéc çch m¹ng 1848
Lµ biªn tËp viªn vµ céng t¸c viªn tÝch cùc cña nhiÒu tê b¸o vµ t¹p - 1849 ë §øc, thµnh viªn Quèc tÕ I. Lµ ®¹i biÓu dù §¹i héi L«-da-n¬
chÝ x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Tõ n¨m 1909, lµ ®¹i biÓu ViÖn d©n biÓu (1867) vµ §¹i héi La-Hay (1872) cña Quèc tÕ, gãp phÇn gióp ®ì
Ph¸p. Tr−íc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gia nhËp çnh viÖc xuÊt b¶n vµ truyÒn b¸ bé "T− b¶n" cña M¸c. Tõ n¨m 1862 ®Õn
t¶ §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Khi chiÕn tranh b¾t ®Çu næ ra, n¨m 1874, «ng trao ®æi th− tõ víi M¸c, th«ng b¸o cho M¸c biÕt t×nh
chuyÓn sang lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cùc h÷u, tiÕn hµnh ®Êu h×nh n−íc §øc. Nh÷ng th− cña M¸c göi Cu-ghen-man ®−îc in lÇn
tranh chèng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶. Tõ n¨m 1933, lµ ®Çu tiªn n¨m 1902 trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"), n¨m
mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña nhãm ph¸i h÷u (çi gäi lµ nh÷ng 1907, nh÷ng th− Êy ®−îc in b»ng tiÕng Nga víi lêi tùa cña V. I. Lª-
ng−êi x· héi chñ nghÜa míi), t¸ch khái §¶ng x· héi chñ nghÜa nin. ― 96, 101 - 102.
Ph¸p. VÒ sau kh«ng gi÷ vai trß tÝch cùc nµo n÷a. ― 462.
Cu-nèp (Cunow), Hen-rÝch (1862 - 1936) ― ®¶ng viªn çnh h÷u §¶ng
Cre-xtèp-ni-cèp, G. A. (sinh n¨m 1855) ― ®¶ng viªn §¶ng th¸ng M−êi, d©n chñ - x· héi §øc, nhµ sö häc, nhµ x· héi häc vµ d©n téc häc,
nhµ c«ng nghiÖp vµ kinh doanh chøng kho¸n lín. Chñ tÞch ban gi¸o s−. Tõ 1917 ®Õn 1923, chñ bót c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng
l·nh ®¹o Ng©n hµng th−¬ng m¹i M¸t-xc¬-va vµ C«ng ty chøng d©n chñ - x· héi §øc ― tê "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"). Lóc ®Çu
kho¸n M¸t-xc¬-va. N¨m 1906, ®−îc bÇu vµo Héi ®ång nhµ n−íc theo chñ nghÜa M¸c, vÒ sau trë thµnh phÇn tö xÐt l¹i vµ xuyªn t¹c
®¹i diÖn cho giai cÊp t− s¶n c«ng th−¬ng nghiÖp. ― 128. chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
Cr«-pèt-kin, P. A. (1842 - 1921) ― mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng vµ thÕ giíi lµ nhµ lý luËn cña chñ nghÜa x· héi - ®Õ quèc. Lª-nin gäi
nhµ lý luËn chÝnh cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ, c«ng t−íc. N¨m Cu-nèp lµ "mét ng−êi §øc ®· tõng biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc
1872, ë n−íc ngoµi gia nhËp nhãm cña Ba-cu-nin. Khi vÒ Nga, vµ cho nh÷ng cuéc th«n tÝnh" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn
®· tham gia víi t− çch lµ mét phÇn tö v« chÝnh phñ chñ nghÜa thø 5, t. 27, tr. 390). ― 266, 269, 271, 280, 296, 329.
Cót-le, N. N. (1859 - 1924) ― nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña §¶ng d©n chñ - Duy-®¬-cum vµ nh÷ng kÎ theo Duy-®¬-cum lµ bän "®Çu sai
lËp hiÕn; mét quan chøc Bé tµi chÝnh; trong nh÷ng n¨m 1905 - 1906, ®¸ng khinh bØ cña §øc hoµng vµ cña giai cÊp t− s¶n". Danh tõ
lµ bé tr−ëng Bé n«ng nghiÖp vµ quy ho¹ch ®ång ruéng; ®¹i biÓu "Duy-®¬-cum" trë thµnh mét danh tõ chung ¸m chØ mét lo¹i c¬
çc §u-ma nhµ n−íc II vµ III, mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña dù th¶o héi chñ nghÜa vµ x· héi - s«-vanh cùc ®oan. ― 9 - 11, 35, 113,
c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn. Sau Çch m¹ng 135, 141, 142, 144, 152, 193, 270, 295, 300, 314, 326, 330, 370, 374,
x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, c«ng t¸c trong Bé d©n ñy tµi chÝnh. ― 375, 422, 427, 432, 464.
128.
§
D
§a-vÝt (David), E-®u-a (1863 - 1930) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh çnh h÷u
Di-boãc-®i (Zibordi), Gi«-van-ni (1870 - 1943) ― mét ng−êi x· héi chñ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö xÐt l¹i, vÒ nghÒ nghiÖp lµ mét
nghÜa ý, nhµ v¨n. §· tõng ®Êu tranh chèng chÝnh s¸ch ngu d©n cña nhµ kinh tÕ. Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp t¹p chÝ cña bän c¬ héi chñ
nhµ thê Thiªn chóa gi¸o. Céng t¸c víi çc tê t¹p chÝ c¶i l−¬ng chñ nghÜa §øc "Sozialistische Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa").
nghÜa "La Giustizia" ("Sù c«ng b»ng") vµ "Critica Sociale" ("Phª N¨m 1903, xuÊt b¶n cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ n«ng nghiÖp" mµ V. I.
ph¸n x· héi"). Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1921 lµ ®¹i biÓu ViÖn d©n Lª-nin gäi lµ "t¸c phÈm chÝnh cña chñ nghÜa xÐt l¹i trong vÊn ®Ò ruéng
biÓu ý. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· ®Êt". Tõ 1903, lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ
v¹ch trÇn chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong çc ®¶ng x· héi chñ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Trong cuèn
nghÜa cña Quèc tÕ II, nh−ng l¹i cho r»ng kh«ng thÓ tæ chøc ®Êu "Phong trµo d©n chñ - x· héi trong chiÕn tranh thÕ giíi" (1915), §a-vÝt
tranh çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®−îc. ― 11. b¶o vÖ lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cña çnh h÷u §¶ng d©n chñ - x· héi
§øc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. N¨m 1919, tham gia
Doãc-ghª (Sorge), Phri-®rÝch A-®«n-ph¬ (1828 - 1906) ― mét nhµ x· héi chÝnh phñ liªn hiÖp ®Çu tiªn cña n−íc Céng hßa §øc, trong nh÷ng n¨m
chñ nghÜa §øc, mét nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng
1919 - 1920, lµ bé tr−ëng Bé néi vô, trong nh÷ng n¨m 1922 - 1927, lµ ®¹i
nh©n vµ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, lµ b¹n th©n vµ b¹n chiÕn ®Êu cña
diÖn cña chÝnh phñ ë GhÐt-xen; ñng hé tham väng phôc thï cña chñ
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Tham gia cuéc çch m¹ng 1848 - 1849 ë
nghÜa ®Õ quèc §øc, cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Liªn-x«. ― 262, 304, 321,
§øc. Sau khi çch m¹ng thÊt b¹i, sang c− tró ë Thôy-sÜ, råi sang
345 - 351, 362, 403, 440.
Mü. Tæ chøc ra çc ph©n bé cña Quèc tÕ I ë Mü, bÝ th− Héi ®ång
trung −¬ng cña Quèc tÕ I (1872 - 1874). Tham gia tÝch cùc vµo viÖc §«n-g«-ru-cèp, Pa-ven §m. (1866 - 1930) ― c«ng t−íc, ®¹i ®Þa chñ,
thµnh lËp §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa Mü vµ Liªn ®oµn c«ng ®¶ng viªn d©n chñ - lËp hiÕn. Trong nh÷ng n¨m 1893 - 1906, lµ thñ
nh©n quèc tÕ. Doãc-ghª ®· chuÈn bÞ xuÊt b¶n tËp th− tõ trao ®æi lÜnh quý téc huyÖn ë tØnh M¸t-xc¬-va. Mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng
víi C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen vµ çc nh©n vËt kh¸c. Lª-nin ®¸nh gi¸ lËp §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, tõ 1905 ®Õn 1911, lµ chñ tÞch Ban chÊp
cao ho¹t ®éng cña Doãc-ghª, coi Doãc-ghª lµ bËc l·o thµnh cña hµnh trung −¬ng ®¶ng, vÒ sau lµ phã chñ tÞch. Sau Çch m¹ng x·
Quèc tÕ I. ― 96, 332. héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, tham gia tÝch cùc çc vô m−u ph¶n cña
bän b¹ch vÖ chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt. §· bÞ kÕt ¸n v× téi ho¹t
Duy-®¬-cum (Südekum), An-bÐc (1871 - 1944) ― mét trong nh÷ng thñ ®éng ph¶n çch m¹ng. ― 128.
lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña phong trµo d©n chñ - x· héi §øc, mét
phÇn tö theo chñ nghÜa xÐt l¹i. Tõ n¨m 1900 tíi n¨m 1918, lµ ®¹i §¬-lai-xi (Delaisi), Phr¨ng-xÝt (sinh n¨m 1873) ― mét nhµ kinh tÕ
biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa häc tiÓu t− s¶n Ph¸p, mét ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn, chñ
thÕ giíi, lµ phÇn tö x· héi - s«-vanh cùc ®oan. Tuyªn truyÒn nh÷ng nghÜa hßa b×nh. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, ®· v¹ch trÇn sù
quan ®iÓm ®Õ quèc chñ nghÜa vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, ®Êu tranh chèng thèng trÞ cña giíi ®Çu sá tµi chÝnh, tÝnh chÊt ¨n c−íp cña cuéc
l¹i phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Trong nh÷ng chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt cña bän ®Õ quèc tÊt c¶ çc n−íc.
n¨m 1918 - 1920, lµm bé tr−ëng Bé tµi chÝnh Phæ. V. I. Lª-nin, trong §ång thêi còng lµ mét phÇn tö kÞch liÖt chèng l¹i ®Êu tranh giai
nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, ®· kÞch liÖt chèng l¹i Duy-®¬-cum, gäi cÊp vµ chèng l¹i chñ nghÜa quèc tÕ çch m¹ng, nªn ®· tuyªn truyÒn
lý luËn "®oµn kÕt x· héi", ®−a ra c−¬ng lÜnh kh«ng t−ëng vÒ sù hîp víi M¸c vµ ¡ng-ghen, sau ®ã trë thµnh mét ng−êi m¸c-xÝt. Vµo
t¸c giai cÊp gi÷a çc c«ng ®oµn cña c«ng nh©n vµ çc c«ng ®oµn cuèi nh÷ng n¨m 80 - ®Çu nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, lµ mét trong
cña çc nhµ t− b¶n vµ trªn c¬ së ®ã mµ thµnh lËp "Liªn bang thÕ nh÷ng ng−êi tæ chøc phong trµo quÇn chóng cña nh÷ng c«ng nh©n
giíi", coi ®ã lµ ®iÒu ®¶m b¶o tr¸nh khái sù c¹nh tranh, khñng kh«ng lµnh nghÒ vµ nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, vµ liªn kÕt hä thµnh
ho¶ng vµ chiÕn tranh. Trong nh÷ng n¨m 30 thÕ kû XX, ®· chèng l¹i nh÷ng tæ chøc quÇn chóng gäi lµ nh÷ng c«ng liªn míi. Trong
chñ nghÜa ph¸t-xÝt vµ chèng l¹i viÖc bän ®Õ quèc chuÈn bÞ mét cuéc nh÷ng n¨m 1893 - 1895, lµ ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp.
chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. ― 265. £-vª-linh lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®· dÞch ra tiÕng Anh tËp I bé
"T− b¶n" cña M¸c vµ cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi tõ
§uy-ma (Dumas), S¸c-l¬ (sinh n¨m 1883) ― nhµ b¸o vµ nhµ chÝnh luËn;
kh«ng t−ëng ®Õn khoa häc" cña ¡ng-ghen; lµ t¸c gi¶ cña mét sè t¸c
®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, ®¹i biÓu nghÞ viÖn. §· céng
phÈm tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa §¸c-uyn, vµ c¶
t¸c víi nhiÒu c¬ quan b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ ngo¹i quèc.
mét sè t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò phong trµo c«ng nh©n. ― 59.
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét
phÇn tö x· héi - s«-vanh. ― 262. £-vª-linh, £-lª-«-n«-ra ― xem M¸c - £-vª-linh, £-lª-«-n«-ra.
E G
Ðc-vª (HervÐ), Guy-xta-v¬ (1871 - 1944) ― mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ga-ri-ban-®i (Garibaldi), Gi-u-xÐp-p¬ (1807 - 1882) ― mét trong nh÷ng
Ph¸p, nhµ chÝnh luËn vµ luËt s−. N¨m 1906, thµnh lËp b¸o "La l·nh tô vÜ ®¹i nhÊt cña phong trµo d©n chñ çch m¹ng ý, mét
Guerre Sociale" ("ChiÕn tranh x· héi"), trªn nh÷ng trang b¸o nµy t−íng lÜnh lçi l¹c. Trong nh÷ng n¨m 1848 - 1867, l·nh ®¹o cuéc ®Êu
«ng ®· tuyªn truyÒn c−¬ng lÜnh ®Êu tranh chèng chñ nghÜa qu©n tranh cña nh©n d©n ý chèng sù n« dÞch cña n−íc ngoµi ®Ó thèng
phiÖt, mét thø c−¬ng lÜnh nöa v« chÝnh phñ; ®· b¶o vÖ c−¬ng lÜnh nhÊt n−íc ý. N¨m 1860, víi viÖc gi¶i phãng Xi-txi-li-a khái sù
nµy t¹i §¹i héi Stót-ga cña Quèc tÕ II (1907), ®Ò nghÞ lµ ®èi víi bÊt thèng trÞ cña gißng hä Buèc-b«ng Na-p«-li, Ga-ri-ban-®i "trªn thùc
kú cuéc chiÕn tranh nµo th× còng sÏ ®¸p l¹i b»ng b·i c«ng vµ khëi tÕ ®· thèng nhÊt ®−îc n−íc ý" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp,
nghÜa. Trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 21, tr. 430). N¨m 1870, cïng víi çc
tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n cña chñ nghÜa Ðc-vª. Trong thêi kú chiÕn tranh con m×nh chiÕn ®Êu ë Ph¸p chèng bän Phæ x©m l−îc Ph¸p. ¤ng
®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Ðc-vª lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. chµo mõng C«ng x· Pa-ri n¨m 1871, ®−îc bÇu v¾ng mÆt vµo Ban
Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Ðc-vª chèng l¹i Nhµ chÊp hµnh trung −¬ng cña ®éi vÖ binh quèc gia. C. M¸c, Ph. ¡ng-
n−íc x«-viÕt. N¨m 1918, bÞ khai trõ ra khái §¶ng x· héi chñ nghÜa ghen vµ V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ cao Ga-ri-ban-®i, coi «ng lµ mét
Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 30 thÕ kû XX, lµ ng−êi t¸n thµnh viÖc ®−a chiÕn sÜ lçi l¹c chiÕn ®Êu cho tù do. ― 167, 279.
n−íc Ph¸p xÝch gÇn l¹i víi n−íc §øc ph¸t-xÝt. ― 42, 142, 349, 462.
G¸c-®e-nin, I-u. ― xem TsÐc-nèp, V. M.
£
Ghe-®¬ (Guesde), Giuy-l¬ (Ba-di-l¬, Ma-ti-¬) (1845 - 1922) ― mét trong
£-pi-quya (kho¶ng 341 - kho¶ng 270 tr−íc c«ng nguyªn) ― nhµ triÕt nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p
häc vµ nhµ duy vËt cæ Hy-l¹p, mét ng−êi theo chñ nghÜa v« thÇn. ― vµ Quèc tÕ II. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m
54, 97. 60 thÕ kû XIX. ChÞu ¶nh h−ëng cña çc t¸c phÈm cña C. M¸c vµ Ph.
¡ng-ghen, «ng chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa M¸c. N¨m
£-vª-linh (Aveling), £-®u-a (1851 - 1898) ― mét ng−êi x· héi chñ nghÜa
1877, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra tê "L'ÐgalitÐ" ("B×nh
Anh, nhµ v¨n vµ nhµ chÝnh luËn; chång cña con g¸i M¸c lµ £-lª-«-
®¼ng"), tê b¸o ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc tæ chøc §¶ng
n«-ra. Lµ mét ng−êi theo thuyÕt v« thÇn vµ theo chñ nghÜa §¸c-
c«ng nh©n Ph¸p n¨m 1879, mét chÝnh ®¶ng ®éc lËp ®Çu tiªn cña
uyn, vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XIX «ng theo phong trµo
giai cÊp v« s¶n Ph¸p. Víi sù gióp ®ì cña M¸c vµ ¡ng-ghen, Ghe-
cÊp tiÕn cña "nh÷ng ng−êi tù do t− t−ëng". Ýt l©u sau «ng lµm quen
®¬ ®· cïng víi La-ph¸c-g¬ th¶o ra c−¬ng lÜnh cña ®¶ng th«ng qua
t¹i §¹i héi Ha-vr¬ (1880). N¨m 1901, Ghe-®¬ vµ nh÷ng ng−êi ñng héi chñ nghÜa, mét tæ chøc bÝ mËt cña Ba-cu-nin, tÝch cùc tham gia
hé «ng ®· lËp ra §¶ng x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p vµ ®Õn n¨m 1905 ho¹t ®éng chia rÏ - ph¸ ho¹i cña tæ chøc nµy chèng l¹i Quèc tÕ vµ
®¶ng nµy nhËp vµo §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p c¶i l−¬ng lÊy tªn lµ tÝch cùc tham gia nh÷ng chiÕn dÞch vu khèng chèng l¹i çc nhµ
§¶ng x· héi chñ nghÜa thèng nhÊt Ph¸p. Ghe-®¬ ®· bá nhiÒu c«ng l·nh ®¹o Quèc tÕ lµ M¸c vµ ¡ng-ghen. N¨m 1872, t¹i §¹i héi La-
søc ®Ó truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c vµ ph¸t triÓn Hay, Ghi-«m ®· bÞ khai trõ khái Quèc tÕ cïng víi Ba-cu-nin. Trong
phong trµo x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p. nh÷ng n¨m 1872 - 1877, lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o tæ chøc
Nh−ng, khi ®Êu tranh chèng chÝnh s¸ch cña bän x· héi chñ v« chÝnh phñ quèc tÕ. Tõ n¨m 1878, sèng ë Ph¸p, vµ tham gia
nghÜa çnh h÷u, Ghe-®¬ ®· m¾c nh÷ng sai lÇm cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i phong trµo v« chÝnh phñ - c«ng ®oµn chñ nghÜa tõ ®Çu thÕ kû XX.
trong c¶ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn lÉn s¸ch l−îc: ®¸nh gi¸ thÊp vai trß Trong nh÷ng n¨m 1905 - 1910, xuÊt b¶n mét t¸c phÈm gåm 4 tËp vÒ
cña ®¶ng trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n, gi÷ mét lËp Quèc tÕ I, trong ®ã tr×nh bµy sai lÖch lÞch sö cña Quèc tÕ I vµ xuyªn
tr−êng kh«ng ®óng trong vÊn ®Ò th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi t¹c chñ nghÜa M¸c. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
víi chiÕn tranh. Tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. — 403.
giíi, Ghe-®¬ ®· gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh vµ tham gia chÝnh
Giª-li-a-bèp, A. I. (1850 - 1881) — nhµ çch m¹ng Nga lçi l¹c, ng−êi tæ
phñ t− s¶n Ph¸p. N¨m 1920, Ghe-®¬ kh«ng ®i theo ph¸i ®a sè ë §¹i
chøc vµ l·nh ®¹o ®¶ng "D©n ý". Giª-li-a-bèp lµ mét trong nh÷ng
héi Tua cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p lµ ph¸i quyÕt ®Þnh gia
ng−êi ®Çu tiªn trong ph¸i d©n tóy thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã ®Êu
nhËp Quèc tÕ céng s¶n. ― 2, 42, 137, 142, 151, 222, 249, 261, 262, 303,
tranh chÝnh trÞ chèng chÕ ®é Nga hoµng, vµ theo «ng th× chØ cã mét
318, 462, 465, 473.
tæ chøc ®Æc biÖt cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng míi cã thÓ tiÕn hµnh
Ghi-d« (Guizot), Phr¨ng-xoa Pi-e Ghi-«m (1787 - 1874) ― nhµ sö häc t− th¾ng lîi cuéc ®Êu tranh nµy. Lµ mét nhµ tæ chøc cã tµi, Giª-li-a-bèp
s¶n Ph¸p vµ lµ mét nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc. Lµ mét trong nh÷ng ®· cè g¾ng tËp hîp xung quanh ®¶ng "D©n ý" tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÊt
ng−êi x©y dùng häc thuyÕt cña giai cÊp t− s¶n vÒ ®Êu tranh giai m·n víi chÝnh s¸ch cña chÕ ®é Nga hoµng, thµnh lËp çc nhãm bÝ
cÊp, mét häc thuyÕt t×m çch luËn chøng cho viÖc giai cÊp t− s¶n mËt trong sinh viªn, trong qu©n ®éi vµ h¶i qu©n, trong c«ng nh©n
lªn n¾m chÝnh quyÒn. Häc thuyÕt nµy chung quy l¹i lµ chØ ra nh÷ng thµnh phè; theo s¸ng kiÕn cña «ng, lÇn ®Çu tiªn mét tê b¸o dµnh cho
quan hÖ vÒ tµi s¶n vµ coi ®ã lµ c¬ së cña nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ giai c«ng nh©n ®· ®−îc thµnh lËp ë Nga; «ng lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶
cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Do tÝnh t− s¶n cña m×nh, Ghi-d« ®· cña "C−¬ng lÜnh cña çc ®¶ng viªn c«ng nh©n thuéc ®¶ng "D©n ý"".
kh«ng ®Æt vÊn ®Ò vÒ nguån gèc thËt sù cña chÕ ®é së h÷u vµ ®· Song Giª-li-a-bèp vÉn kh«ng hiÓu ®−îc vai trß lÞch sö cña giai cÊp
kh«ng thÓ v¹ch ra nh÷ng quan hÖ bãc lét trong nh÷ng quan hÖ giai c«ng nh©n, cßn xa l¹ víi chñ nghÜa x· héi khoa häc, coi khñng bè ç
cÊp. Tháa hiÖp víi quý téc, Ghi-d« cã th¸i ®é hÕt søc thï ®Þch ®èi nh©n lµ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é
víi cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n. Trong nh÷ng n¨m chuyªn chÕ Nga hoµng. D−íi sù l·nh ®¹o cña «ng, hµng lo¹t vô m−u
1840 - 1848, Ghi-d« thùc tÕ l·nh ®¹o chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i s¸t A-lÕch-xan-®r¬ II ®· ®−îc tæ chøc. Do tæ chøc cuéc m−u s¸t Nga
cña Ph¸p. Cuéc çch m¹ng næ ra vµo th¸ng Hai 1848 ®· lµm cho hoµng ngµy 1 th¸ng Ba n¨m 1881 Giª-li-a-bèp vµ çc ®ång chÝ cña
néi çc Ghi-d« sôp ®æ. «ng — nh÷ng ng−êi thuéc ®¶ng "D©n ý" nh−: Pª-rèp-xcai-a, Ki-ban-
Nh÷ng t¸c phÈm quan träng nhÊt cña Ghi-d«: "LÞch sö nÒn trÝch, Mi-khai-lèp vµ R−-xa-cèp ®· bÞ xö treo cæ. — 279.
v¨n minh ë ch©u ¢u", "LÞch sö nÒn v¨n minh ë Ph¸p", "LÞch sö
Gioãc-®a-ni-a, N. N. (An) (1870 - 1953) — mét ng−êi d©n chñ - x· héi,
çch m¹ng Anh", v.v.. ― 70, 240.
mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch ë Çp-ca-d¬. Trong
Ghi-«m (Guillaume), Giªm-x¬ (1844 - 1916) ― mét phÇn tö v« chÝnh nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng
phñ chñ nghÜa, nhµ chÝnh luËn, kÎ thï cuång nhiÖt cña chñ nghÜa míi, Gioãc-®a-ni-a vÒ h×nh thøc ®i theo ph¸i men-sª-vÝch ñng hé
M¸c. Lµ ñy viªn Quèc tÕ I, ®· tham dù nhiÒu ®¹i héi cña Quèc tÕ I. ®¶ng, nh−ng trªn thùc tÕ l¹i ñng hé ph¸i thñ tiªu. N¨m 1914, céng
Tõ cuèi nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX, lµ b¹n chiÕn ®Êu cña Ba-cu-nin; t¸c víi t¹p chÝ "§Êu tranh" cña T¬-rèt-xki. Trong thêi gian chiÕn
mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o §ång minh d©n chñ - x· tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau
Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ chñ tÞch X«-viÕt ®¹i GÝp-phªn (Giffen), R«-bíc (1837 - 1910) — nhµ kinh tÕ häc vµ thèng kª t−
biÓu c«ng nh©n Ti-phlÝt, trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921, cÇm ®Çu s¶n Anh, kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa t− b¶n Anh. Tõ nh÷ng n¨m 60 thÕ
chÝnh phñ men-sª-vÝch ph¶n çch m¹ng ë Gru-di-a; tõ n¨m 1921, lµ kû XIX ®· céng t¸c víi nhiÒu xuÊt b¶n phÈm ®Þnh kú cña giai cÊp t−
mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. — 440. s¶n. Trong nh÷ng n¨m 1876 - 1897, lµ côc tr−ëng Côc thèng kª Bé
th−¬ng m¹i Anh. Lµ chñ tÞch vµ ng−êi s¸ng lËp mét sè héi thèng kª
Giãp-phr¬ (Joffre), Gi«-dÐp Gi¾c-c¬ Xª-de-r¬ (1852 - 1931) — thèng vµ kinh tÕ Anh, chuyªn gia trong nhiÒu ñy ban cña nghÞ viÖn. Lµ t¸c
chÕ, ®¹i biÓu cña giíi qu©n phiÖt ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p. §· tham gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm kinh tÕ, tµi chÝnh vµ thèng kª. — 275.
gia cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870 - 1871) vµ nh÷ng cuéc chiÕn
tranh cña Ph¸p ®i x©m chiÕm thuéc ®Þa ë §«ng ¸ vµ ch©u Phi. Tõ Goãc-ki (Pª-scèp), A. M. (1868 - 1936) — nhµ v¨n v« s¶n vÜ ®¹i, ng−êi
n¨m 1908, lµ chØ huy qu©n ®oµn, nhiÒu n¨m lµ ñy viªn Héi ®ång s¸ng lËp ra chñ nghÜa hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa, ng−êi s¸ng lËp
qu©n sù tèi cao. Lµ tæng tham m−u tr−ëng, Giãp-phr¬ ®· l·nh ®¹o nÒn v¨n häc x«-viÕt. §· tham gia phong trµo çch m¹ng, gióp ®ì
viÖc huÊn luyÖn qu©n ®éi Ph¸p ®Ó chuÈn bÞ tiÕn hµnh chiÕn tranh. ®¶ng d©n chñ - x· héi. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
Thêi gian ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ tæng nghÜa thÕ giíi, cã chiÒu h−íng thiªn vÒ chñ nghÜa ¸i quèc t− s¶n. V.
t− lÖnh qu©n ®éi Ph¸p. N¨m 1917, dÉn ®Çu ph¸i ®oµn qu©n sù I. Lª-nin quen th©n víi Goãc-ki, ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng cña «ng,
Ph¸p sang Mü ®Ó nhËn viÖn trî cña Mü gióp Ph¸p trong chiÕn th−êng xuyªn quan t©m ®Õn «ng, chØ ra nh÷ng sai lÇm cña «ng,
tranh. Lµ mét trong nh÷ng kÎ ®· tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang gióp «ng gi÷ ®−îc lËp tr−êng ®óng ®¾n. — 115 - 116.
cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«-viÕt. — 370, 375, 378, 381.
Goãc-t¬ (Gãrter), HÐc-man (1864 - 1927) — mét ng−êi d©n chñ - x·
Gi«-re-x¬ (JaurÌs), Gi¨ng (1859 - 1914) — nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña héi Hµ-lan, nhµ th¬ vµ nhµ chÝnh luËn. N¨m 1897, gia nhËp ph¸i
phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ quèc tÕ, nhµ sö häc. N¨m 1902, d©n chñ - x· héi. N¨m 1907, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp
Gi«-re-x¬ vµ nh÷ng ng−êi cïng ph¸i cña «ng thµnh lËp §¶ng x· héi b¸o "De Tribune" ("DiÔn ®µn") — c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶
chñ nghÜa Ph¸p, ®¶ng nµy n¨m 1905, sau khi hîp nhÊt víi §¶ng x· §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan vµ ®Õn n¨m 1909 th×
héi chñ nghÜa ë Ph¸p ®· lÊy tªn lµ §¶ng x· héi chñ nghÜa thèng nhÊt çnh nµy trë thµnh §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan (®¶ng cña
Ph¸p. Lµ nghÞ viÖn trong nh÷ng n¨m 1885 - 1889, 1893 - 1898, 1902 - nhãm "DiÔn ®µn"). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
1914; lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng ®oµn x· héi chñ nghÜa nghÜa thÕ giíi, lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, ñng hé çnh t¶
trong nghÞ viÖn. N¨m 1904, s¸ng lËp vµ biªn tËp, cho ®Õn cuèi ®êi, tê Xim-mÐc-van. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921, gia nhËp §¶ng
b¸o "L'HumanitÐ" ("Nh©n ®¹o"). Gi«-re-x¬ kh«ng ngõng ®Êu tranh céng s¶n Hµ-lan vµ tham gia c«ng t¸c cña Quèc tÕ céng s¶n; gi÷
®Ó b¶o vÖ nÒn d©n chñ, ®Êu tranh cho quyÒn tù do cña nh©n d©n, cho mét lËp tr−êng cùc t¶, bÌ ph¸i. N¨m 1921, ra khái ®¶ng céng s¶n
hßa b×nh, chèng l¹i ¸ch ¸p bøc cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ nh÷ng cuéc vµ sau ®ã th«i kh«ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc n÷a. — 187,
chiÕn tranh x©m l−îc. ¤ng tin t−ëng v÷ng ch¾c r»ng chØ cã chñ nghÜa 227, 312, 408.
x· héi míi chÊm døt hoµn toµn çc cuéc chiÕn tranh vµ ¸ch thùc d©n.
Song, Gi«-re-x¬ l¹i cho r»ng chñ nghÜa x· héi chiÕn th¾ng kh«ng ph¶i G«-l©y (Golay), P«n — mét ng−êi d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, mét thµnh
b»ng con ®−êng ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t− viªn cña tæ chøc d©n chñ - x· héi miÒn T©y (Ph¸p) Thôy-sÜ, nhµ
s¶n, mµ lµ nhê "sù ph¸t triÓn t− t−ëng d©n chñ". Lª-nin kÞch liÖt phª chÝnh luËn. Lµ biªn tËp viªn cña tê b¸o x· héi chñ nghÜa "Le
ph¸n nh÷ng quan ®iÓm c¶i l−¬ng cña Gi«-re-x¬, nh÷ng quan ®iÓm GrutlÐen" ("Héi viªn Gruýt-li") ë L«-da-n¬. Thêi gian ®Çu cuéc
®· ®Èy Gi«-re-x¬ vµo con ®−êng c¬ héi chñ nghÜa. chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· ®Êu tranh chèng l¹i chñ
Cuéc ®Êu tranh cña Gi«-re-x¬ v× hßa b×nh, chèng nguy c¬ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong Quèc tÕ II. Nh−ng
®ang tíi gÇn cña cuéc chiÕn tranh, ®· lµm cho bän t− s¶n ®Õ quèc ngay lóc ®ã ®· tá ra cã th¸i ®é ®iÒu hßa víi bän c¬ héi chñ nghÜa.
chñ nghÜa c¨m thï «ng. Ngay tr−íc khi næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ V. I. Lª-nin ®· mêi G«-l©y dù héi nghÞ Xim-mÐc-van, nh−ng G«-l©y
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Gi«-re-x¬ bÞ tay ch©n cña bän ph¶n ®éng kh«ng ®Õn, vµ sau ®ã Ýt l©u th× chuyÓn sang lËp tr−êng ph¸i gi÷a -
giÕt chÕt. — 465. hßa b×nh chñ nghÜa. — 407.
G«-li-èc — xem H«-li-èc. Grim (Grimm), R«-bÐc (1881 - 1958) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña
§¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1918, lµ bÝ
G«n-®en-®¸c, §. B. — xem Ri-a-da-nèp, §.B. th− cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ vµ tæng biªn tËp b¸o "Berner
G¬-t¬ (Goethe), Gi«-han V«n-phg¨ng (1749 - 1832) — nhµ th¬ vµ nhµ Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh canh thµnh BÐc-n¬"). Tõ n¨m 1911, lµ ®¹i
t− t−ëng vÜ ®¹i ng−êi §øc. T¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt, kÞch vµ bi biÓu nghÞ viÖn Thôy-sÜ. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
kÞch. N¨m 1794 cïng víi Ph. Sin-l¬ xuÊt b¶n "Nh÷ng vÇn th¬ ªm ¸i" — nghÜa thÕ giíi, lµ ng−êi theo ph¸i gi÷a, chñ tÞch Héi nghÞ Xim-mÐc-
mét tËp th¬ trµo phóng chèng bän phi-li-xtanh tiÓu t− s¶n. — 292. van vµ Héi nghÞ Ki-en-tan, chñ tÞch ñy ban quèc tÕ x· héi chñ
nghÜa. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra Quèc tÕ Viªn (Quèc tÕ
Gra-v¬ (Grave), Gi¨ng (1854 - 1939) ― mét nhµ x· héi chñ nghÜa tiÓu t− II 1 2 ). Trong nh÷ng n¨m 1945 - 1946, lµ chñ tÞch Héi ®ång quèc gia
s¶n Ph¸p, mét trong nh÷ng nhµ lý luËn cña chñ nghÜa v« chÝnh Thôy-sÜ. ― 312.
phñ. Biªn tËp viªn nh÷ng c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa v«
chÝnh phñ "Le RÐvoltÐ" ("Ng−êi næi lo¹n") vµ "La RÐvoltÐ" ("Cuéc Gu-rª-vÝch, E. L. (XmiÕc-nèp, E.) (sinh n¨m 1865) ― mét ng−êi d©n chñ
næi lo¹n"); t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. - x· héi, mét phÇn tö men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n
§Çu thÕ kû XX, ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa v« chÝnh phñ - ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, theo ph¸i thñ tiªu, lµ
c«ng ®oµn. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ céng t¸c viªn t¹p chÝ "B×nh
mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, céng t¸c viªn cña tê b¸o "La Bataille minh cña chóng ta" cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa.
Syndicaliste" ("Cuéc chiÕn ®Êu cña c«ng ®oµn"). ― 474. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn
tö x· héi - s«-vanh. ― 128, 140, 141, 462, 466.
Gr©y (Grey), E-®u-a (1862 - 1933) ― nhµ ngo¹i giao vµ nhµ ho¹t ®éng
nhµ n−íc Anh, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n ®Õ Gu-ts¬-cèp, A. I. (1862 - 1936) ― nhµ ®¹i t− b¶n, ng−êi tæ chøc vµ thñ
quèc chñ nghÜa vµ lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh h÷u ®¶ng lÜnh §¶ng th¸ng M−êi. Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt,
tù do Anh. Tõ n¨m 1885, lµ nghÞ sÜ. Trong nh÷ng n¨m 1905 - 1916, ñng hé chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ lµ th¼ng tay ®µn ¸p giai cÊp c«ng
lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i giao trong çc chÝnh phñ cña ph¸i tù do. §· nh©n vµ n«ng d©n. Trong nh÷ng n¨m 1910 - 1911, lµ chñ tÞch §u-
thi hµnh chÝnh s¸ch chuÈn bÞ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ ma nhµ n−íc III. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
giíi nh−ng l¹i che giÊu chÝnh s¸ch ®ã b»ng nh÷ng lêi nãi hoa mü giíi, lµ chñ tÞch ñy ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh trung −¬ng vµ
vÒ viÖc ®¶m b¶o hßa b×nh, gi¶i phãng çc d©n téc bÞ n« dÞch, v.v.. thµnh viªn cña Héi ®ång phßng thñ ®Æc biÖt. Sau Çch m¹ng d©n
Trong nh÷ng n¨m 1915 - 1916, ®· ký mét sè hiÖp −íc bÝ mËt víi çc chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ bé tr−ëng Bé chiÕn tranh vµ hµng
®ång minh cña Anh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vÒ h¶i trong néi çc ®Çu tiªn cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. Th¸ng
viÖc ph©n chia thÕ giíi. ― 39, 237. T¸m 1917, tham gia viÖc tæ chøc cuéc phiÕn lo¹n cña Coãc-ni-lèp.
Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, r¸o riÕt chèng l¹i
Gr©y-lÝch (Greulich), HÐc-man (1842 - 1925) ― mét trong nh÷ng ng−êi ChÝnh quyÒn x«-viÕt, lµ mét phÇn tö b¹ch vÖ l−u vong. ― 128, 279.
s¸ng lËp §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, thñ lÜnh çnh h÷u cña
®¶ng nµy; mét nhµ chÝnh luËn. Tõ 1869 ®Õn 1880, lµm chñ biªn tê H
b¸o d©n chñ - x· héi ë Xuy-rÝch ― tê "Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh Ha-d¬ (Haase), Hu-g« (1863 - 1919) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh §¶ng
canh"); trong nh÷ng n¨m 1887 - 1925, lµ th− ký Héi liªn hiÖp c«ng d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö ph¸i gi÷a. N¨m 1911, ®−îc bÇu
nh©n Thôy-sÜ. Lµ ñy viªn ban l·nh ®¹o ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi lµm chñ tÞch ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. §¹i biÓu
Thôy-sÜ. Tõ n¨m 1890, lµ ñy viªn héi ®ång tæng Xuy-rÝch, vµ tõ Quèc héi §øc trong nh÷ng n¨m 1897 - 1907 vµ 1912 - 1918. Tõ n¨m
n¨m 1902 lµ ®¹i biÓu nghÞ viÖn Thôy-sÜ. Trong thêi gian chiÕn tranh 1912, lµ chñ tÞch ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong Quèc héi §øc.
®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, tiÕn Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp
hµnh ®Êu tranh chèng ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. ― 187, 312. tr−êng ph¸i gi÷a. N¨m 1917, cïng víi Cau-xky thµnh lËp "§¶ng
d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc". Lª-nin gäi Ha-d¬ vµ nh÷ng thñ lÜnh Hen-®Ðc-x¬n (Henderson), ¸c-tuya (1863 - 1935) ― mét trong nh÷ng
kh¸c cña ®¶ng "®éc lËp" §øc lµ "bän t«i tí, bän thuyÕt lý su«ng, thñ lÜnh cña C«ng ®¶ng Anh vµ phong trµo c«ng ®oµn Anh. Nh÷ng
bän hÌn nh¸t, bän tßng ph¹m nhu nh−îc cña giai cÊp t− s¶n vµ bän n¨m 1908 - 1910 vµ 1914 - 1917 lµ chñ tÞch ®oµn nghÞ sÜ thuéc C«ng
c¶i l−¬ng chñ nghÜa" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét
M¸t-xc¬-va, t. 39, tr. 186). Trong thêi gian Çch m¹ng th¸ng M−êi phÇn tö x· héi - s«-vanh, tham gia chÝnh phñ liªn hiÖp cña A-xquÝt
mét 1918 ë §øc, Ha-d¬ ®· tham gia çi gäi lµ Héi ®ång d©n biÓu vµ sau ®ã tham gia néi çc chiÕn tranh cña L«-Ýt Gioãc-gi¬. Sau
toµn quyÒn, héi ®ång nµy tiÕn hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p phong trµo Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, sang Nga ®Ó cæ ®éng
çch m¹ng. ― 113, 123, 248 - 249, 314, 316, 330, 370, 427, 463. cho viÖc tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh. N¨m 1919, lµ mét trong nh÷ng
ng−êi tæ chøc ra Quèc tÕ BÐc-n¬ (Quèc tÕ II), tõ 1923, lµ chñ tÞch
H¸c-®i (Hardie), Giªm-s¬ Kª-r¬ (1856 - 1915) ― nhµ ho¹t ®éng phong Ban chÊp hµnh Quèc tÕ c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa thèng nhÊt
trµo c«ng nh©n Anh, mét ng−êi theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng, mét (Quèc tÕ II). NhiÒu lÇn tham gia çc chÝnh phñ t− s¶n Anh. ― 326.
trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp vµ nh÷ng ng−êi
s¸ng lËp C«ng ®¶ng. Khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ lµ ng−êi l·nh Hen-®man (Hyndman), Hen-ri May-¬ (1842 - 1921) ― nhµ x· héi chñ
®¹o tæ chøc c«ng ®oµn thî má Xcèt-len. N¨m 1888, thµnh lËp §¶ng nghÜa vµ nhµ c¶i l−¬ng Anh. N¨m 1881, thµnh lËp Liªn ®oµn d©n chñ,
c«ng nh©n Xcèt-len. N¨m 1892, ®−îc bÇu vµo nghÞ viÖn, thi hµnh ®Õn n¨m 1884 ®æi thµnh Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi. Tõ 1900 ®Õn 1910,
chÝnh s¸ch tháa hiÖp víi nh÷ng ®¹i biÓu cña çc ®¶ng t− s¶n. Thêi lµ ñy viªn Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh
gian ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh vµ ®Õn n¨m 1916, th× ra khái ®¶ng nµy sau
tr−êng ph¸i gi÷a, sau ®ã c«ng khai theo bän x· héi - s«-vanh. ― 39, khi héi nghÞ ®¹i biÓu cña ®¶ng ë X«n-phoãc lªn ¸n lËp tr−êng x· héi -
42, 194, 195 - 196, 217, 462, 465. s«-vanh cña h¾n ®èi víi chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Cã th¸i ®é thï
®Þch ®èi víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vµ ñng hé cuéc
Hai-n¬ (Heine), V«n-ph¨ng (1861 - 1944) ― nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-viÕt. ― 42, 44, 135, 142, 189, 249,
§øc, mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh h÷u, lµm nghÒ tr¹ng s−. N¨m 262, 264, 273, 303, 336, 354, 375, 462, 473.
1898, ®−îc bÇu vµo Quèc héi §øc, nh−ng Ýt l©u sau th× bÞ t−íc giÊy
ñy nhiÖm v× kh«ng chÞu tham gia cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ do ®¶ng Hª-ghen (Hegel), Gioãc-gi¬ Vin-hem Phri-®rÝch (1770 - 1931) ― nhµ
triÕt häc lín nhÊt cña §øc, mét ng−êi duy t©m kh¸ch quan, nhµ
d©n chñ - x· héi tæ chøc. Lµ céng t¸c viªn cña t¹p chÝ "Sozialistische
t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n §øc. C«ng tr¹ng cã tÝnh chÊt lÞch sö
Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa"). Th−êng bÞ Bª-ben,
cña Hª-ghen lµ ë chç «ng ®· x©y dùng ®−îc mét çch s©u s¾c vµ
Mª-rinh, v.v., kÞch liÖt phª ph¸n v× ®· viÕt nh÷ng bµi cã tÝnh chÊt
toµn diÖn phÐp biÖn chøng, vµ ®ã lµ mét trong nh÷ng nguån
xÐt l¹i. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ
gèc lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Song phÐp biÖn
mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét
chøng cña Hª-ghen cã tÝnh chÊt duy t©m, nã g¾n liÒn víi hÖ
1918 ë §øc, Hai-n¬ lµm bé tr−ëng Bé t− ph¸p, vµ trong nh÷ng n¨m
thèng triÕt häc nãi chung lµ b¶o thñ vµ siªu h×nh cña Hª-ghen.
1919 - 1920, lµm bé tr−ëng Bé néi vô trong chÝnh phñ Phæ. Tõ 1920,
XÐt vÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ, Hª-ghen lµ ng−êi ñng hé chÕ ®é
th«i kh«ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a vµ lµm luËt s−. N¨m 1933, sang
qu©n chñ - lËp hiÕn.
Thôy-sÜ. ― 304, 422, 434, 427.
Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Hª-ghen lµ: "HiÖn t−îng häc tinh
Ham-x¬ (Harms), BÐc-na (1876 - 1939) ― nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, mét thÇn", "Khoa häc l«-gÝch", "B¸ch khoa toµn th− çc bé m«n triÕt häc",
trong nh÷ng ®¹i biÓu cña chñ nghÜa x· héi gi¶ng ®−êng, kÎ biÖn hé v.v.. ― 54, 60, 61, 63, 65, 274, 275.
cho chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. N¨m 1908, lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc Hª-ni-s¬ (Haenisch), C«n-r¸t (1876 - 1925) ― mét ng−êi d©n chñ - x·
tæng hîp Ki-en, ng−êi s¸ng lËp vµ gi¸m ®èc ViÖn kinh tÕ thÕ giíi vµ héi §øc, mét nhµ chÝnh luËn. §¹i biÓu Quèc héi Phæ. Trong thêi
giao th«ng hµng h¶i ë Ki-en (1911 - 1933). Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét trong nh÷ng
phÈm vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. ― 285 - 286. nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh §øc; tõ th¸ng M−êi 1915,
lµ biªn tËp viªn t¹p chÝ "Die Glocke" ("Çi chu«ng"), c¬ quan ng«n t− b¶n ®éc quyÒn - nhµ n−íc. Tõ n¨m 1917, lµ thñ lÜnh cña §¶ng d©n
luËn cña nh÷ng phÇn tö x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1918 - chñ - x· héi ®éc lËp §øc, kÎ thï c«ng khai cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt
1921, lµ bé tr−ëng Bé lÔ gi¸o Phæ. ― 189, 233, 303. vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. NhiÒu lÇn tham gia chÝnh phñ t− s¶n cña
n−íc Céng hßa V©y-ma. Sau khi chñ nghÜa ph¸t-xÝt lªn n¾m chÝnh
Hi-um (Hume), §a-vÝt (1711 - 1776) ― nhµ triÕt häc Anh, nhµ duy t©m chñ
quyÒn, sang Ph¸p c− tró. ― 457.
quan, ng−êi theo thuyÕt bÊt kh¶ tri; nhµ sö häc vµ nhµ kinh tÕ häc t−
s¶n. Thõa nhËn c¶m gi¸c lµ c¬ së cña nhËn thøc, Hi-um cho r»ng H«-li-èc (Holyoake), Gioãc-gi¬ Giª-cèp (1817 - 1906) ― nhµ ho¹t ®éng
nhiÖm vô cña nhËn thøc lµ kÕt hîp (trªn c¬ së thãi quen) nh÷ng c¶m cña phong trµo hîp t¸c x· Anh, mét ng−êi theo chñ nghÜa c¶i
gi¸c s¬ ®¼ng vµ nh÷ng biÓu t−îng ®−îc h×nh thµnh tõ nh÷ng c¶m gi¸c l−¬ng. Trong nh÷ng n¨m 30 - 40 thÕ kû XIX, theo ph¸i HiÕn ch−¬ng
®ã. Hi-um phñ nhËn quan niÖm duy vËt vÒ tÝnh nh©n qu¶, chØ thõa vµ ph¸i ¤-oen, t¸n thµnh chñ tr−¬ng hîp t¸c x· c«ng nh©n tù qu¶n.
nhËn tÝnh nhÊt qu¸n t¹m thêi cña hiÖn t−îng, cho r»ng vÊn ®Ò vÒ sù Tõ nh÷ng n¨m 40 thÕ kû XIX, lµ ng−êi xuÊt b¶n vµ céng t¸c viªn
tån t¹i cña thÕ giíi bªn ngoµi lµ mét vÊn ®Ò kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc. cña nhiÒu c¬ quan ng«n luËn ®Þnh kú cã xu h−íng céng hßa - cÊp
Nh÷ng quan ®iÓm cña Hi-um cã mét ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn sù ph¸t tiÕn. Tõ nh÷ng n¨m 50 thÕ kû XIX, ngµy cµng céng t¸c chÆt chÏ h¬n
triÓn vÒ sau nµy cña nÒn triÕt häc duy t©m cña giai cÊp t− s¶n. ― 62. víi ph¸i cÊp tiÕn t− s¶n, t¸n thµnh thuyÕt c«ng nh©n tham gia vµo
çc lîi nhuËn cña çc xÝ nghiÖp hîp t¸c x· còng nh− çc xÝ nghiÖp
Hin-®en-buèc (Hindenburg), P«n (1847 - 1934) ― mét nh©n vËt ho¹t
t− b¶n chñ nghÜa. Th¸ng M−êi mét 1869, øng cö Héi ®ång trung
®éng nhµ n−íc vµ qu©n sù §øc, thèng so¸i, ®¹i biÓu cho çc phÇn
−¬ng cña Quèc tÕ I, nh−ng ®· bÞ Héi ®ång b¸c bá. ― 93.
tö ph¶n ®éng vµ s«-vanh cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Trong nh÷ng
n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ t− lÖnh qu©n §øc t¹i H¬-glung (Höglund), Çc-l¬ TxÕt C«n-xtan-tin (1884 - 1956) ― ®¶ng viªn
mÆt trËn phÝa §«ng. Sau ®ã lµm tæng tham m−u tr−ëng. Sau th¾ng d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn, thñ lÜnh çnh t¶ cña phong trµo d©n chñ
lîi cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ mét trong - x· héi, còng nh− cña phong trµo thanh niªn x· héi chñ nghÜa ë
nh÷ng kÎ r¸o riÕt tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga Thôy-®iÓn. Trong nh÷ng n¨m 1908 - 1918, lµ tæng biªn tËp b¸o
x«-viÕt. Tham gia ®µn ¸p cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë "Stormklockan" ("TiÕng chu«ng b¸o ®éng"). Trong nh÷ng n¨m chiÕn
§øc. Trong nh÷ng n¨m 1925 - 1934, lµ tæng thèng cña Céng hßa tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét ng−êi theo chñ nghÜa quèc
V©y-ma. N¨m 1933, giao cho HÝt-le thµnh lËp chÝnh phñ vµ nh− vËy tÕ; t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa Xim-mÐc-van ®· ®øng vÒ phÝa ph¸i
chuyÓn giao chÝnh thøc toµn bé chÝnh quyÒn vµo tay bän ph¸t-xÝt. ― t¶ Xim-mÐc-van. N¨m 1916, v× tuyªn truyÒn chèng chiÕn tranh nªn
375, 378, 381, 427. ®· bÞ truy tè. Trong nh÷ng n¨m 1917 - 1924, lµ mét trong nh÷ng
ng−êi l·nh ®¹o §¶ng céng s¶n Thôy-®iÓn. N¨m 1924, bÞ khai trõ ra
Hin-phÐc-®inh (Hilferding), Ru-®«n-ph¬ (1877 - 1941) ― mét trong
khái §¶ng céng s¶n v× m¾c ph¶i chñ nghÜa c¬ héi vµ v× c«ng khai
nh÷ng thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña phong trµo d©n chñ - x· héi
chèng l¹i nh÷ng quyÕt ®Þnh cña §¹i héi V Quèc tÕ céng s¶n. N¨m
§øc vµ Quèc tÕ II; nhµ lý luËn cña çi gäi lµ "chñ nghÜa M¸c cña
1926, ®· trë vÒ víi §¶ng d©n chñ - x· héi. ― 187, 312, 427.
¸o". Tõ n¨m 1907 ®Õn n¨m 1915, lµ biªn tËp viªn tê b¸o "Vorwärts"
("TiÕn lªn"), c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· H¬-xli (Huxley), T«-m¸t Hen-ri (1825 - 1895) ― mét nhµ nghiªn cøu
héi §øc. N¨m 1910, cho ra ®êi t¸c phÈm "T− b¶n tµi chÝnh", t¸c khoa häc tù nhiªn Anh, tõ n¨m 1871, lµ th− ký, cßn trong nh÷ng
phÈm nµy cã mét vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong viÖc nghiªn cøu n¨m 1883 - 1885 lµ chñ tÞch Héi hoµng gia Lu©n-®«n. Lµ ng−êi b¹n
chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, ®ång thêi cuèn s¸ch còng cã nh÷ng chiÕn ®Êu th©n thiÕt cña S. §¸c-uyn vµ lµ ng−êi truyÒn b¸ häc
sai lÇm nghiªm träng vÒ lý luËn vµ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ héi chñ thuyÕt cña S. §¸c-uyn. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña H¬-xli
nghÜa. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ trong lÜnh vùc ®éng vËt häc, cæ sinh vËt häc, nh©n chñng häc vµ
ng−êi theo ph¸i gi÷a, ®· b¶o vÖ sù thèng nhÊt víi bän x· héi - ®Õ gi¶i phÉu häc so s¸nh, nhÊt lµ viÖc chøng minh r»ng con ng−êi gÇn
quèc. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®· x©y dùng gòi vÒ mÆt h×nh th¸i häc víi nh÷ng loµi khØ cao cÊp, ― tÊt
thuyÕt "chñ nghÜa t− b¶n cã tæ chøc", lµ kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa c¶ nh÷ng çi ®ã cã mét ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc luËn chøng
cho häc thuyÕt §¸c-uyn. Lµ mét ng−êi duy vËt tù ph¸t, "xÊu hæ" ― K
theo çch nãi cña ¡ng-ghen ― nh−ng H¬-xli ®ång thêi l¹i phñ
nhËn chñ nghÜa duy vËt, tù x−ng m×nh lµ ng−êi theo thuyÕt bÊt kh¶ KÐt-xen (Kessel), Gu-xta-v¬ (1846 - 1918) ― th−îng t−íng §øc. Tõ
tri («ng lµ ng−êi ®Çu tiªn ®−a thuËt ng÷ nµy vµo m«n triÕt häc). nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, chØ huy çc ®¬n vÞ cËn vÖ trong qu©n ®éi
"Còng nh− triÕt häc cña Ma-kh¬, triÕt häc cña H¬-xli, ― V. I. Lª-nin §øc. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1918, lµ thèng ®èc BÐc-lanh vµ tæng
viÕt, ― lµ mét mí hçn hîp chñ nghÜa Hi-um vµ chñ nghÜa BÐc-cli. chØ huy qu©n ®éi ë tØnh Bran-®en-buèc. Trong thêi gian chiÕn tranh
Nh−ng ë H¬-xli, nh÷ng lêi c«ng kÝch theo kiÓu BÐc-cli chØ lµ ngÉu ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· ®µn ¸p khèc liÖt phong trµo b·i c«ng
nhiªn, cßn thuyÕt bÊt kh¶ tri cña «ng ta l¹i lµ çi l¸ nho che ®Ëy chñ vµ chèng chiÕn tranh cña giai cÊp v« s¶n BÐc-lanh, truy bøc nh÷ng
nghÜa duy vËt cña «ng ta" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn lêi lÏ chèng chiÕn tranh trªn b¸o chÝ d©n chñ - x· héi. ― 34 - 35.
bé, M¸t-xc¬-va, t. 18, tr. 253). Kª-ren-xki, A. Ph. (1881 - 1970) ― mét phÇn tö x· héi chñ nghÜa - çch
Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña H¬-xli gåm cã: "VÒ vÞ trÝ cña m¹ng, ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV, vÒ sau ®øng ®Çu ChÝnh phñ
con ng−êi trong thiªn nhiªn", "Hi-um", "Sù tiÕn hãa vµ ®¹o ®øc l©m thêi t− s¶n. Trong §u-ma cã mét thêi gian ng¶ theo nhãm lao
häc", v.v..― 62, 455. ®éng vµ lµ chñ tÞch nhãm nµy. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ
I quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö vÖ quèc chñ nghÜa cuång
nhiÖt. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµm bé
I-oãc-®an-xki, N. I. (1876 - 1928) ― mét ng−êi d©n chñ - x· héi, ®¶ng tr−ëng, sau ®ã lµ thñ t−íng ChÝnh phñ l©m thêi vµ tæng t− lÖnh
viªn men-sª-vÝch. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ qu©n ®éi. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, h¾n tÝch
giíi, ®· ñng hé chiÕn tranh. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng cùc ®Êu tranh chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt, n¾m 1918, ch¹y ra n−íc
Hai 1917, lµ ph¸i viªn cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n trong çc tËp ngoµi. Trong thêi gian sèng l−u vong, ®· tiÕn hµnh tuyªn truyÒn
®oµn qu©n t¹i mÆt trËn miÒn T©y - Nam. N¨m 1921, gia nhËp §¶ng chèng Liªn-x«. ― 142, 416.
céng s¶n (b) Nga; n¨m 1922, c«ng t¸c ë Bé d©n ñy ngo¹i giao vµ
Nhµ xuÊt b¶n quèc gia, sau nµy lµ ®¹i diÖn toµn quyÒn ë ý. Tõ n¨m KÝt-si-n¬ (Kitchener), H«-r¸t-xi-« H¬-bíc (1850 - 1916) ― thèng chÕ, b¸
1924, ho¹t ®éng v¨n häc. ― 209. t−íc, mét trong nh÷ng tªn thùc d©n cuång nhiÖt vµ ®¹i biÓu cña
giíi qu©n phiÖt ®Õ quèc chñ nghÜa Anh. Trong nh÷ng n¨m 1896 -
I-«-nèp (C«i-ghen, Ph. M.) (1870 - 1923) ― mét ng−êi d©n chñ - x· 1898, d−íi quyÒn chØ huy cña KÝt-si-n¬ qu©n ®éi cña bän thùc d©n
héi, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i Bun, vµ sau trë thµnh Anh ®· chiÕm §«ng Xu-®¨ng vµ ®µn ¸p d· man nh÷ng ng−êi yªu
®¶ng viªn céng s¶n. Tõ n¨m 1893, ho¹t ®éng trong çc nhãm n−íc Xu-®¨ng. Trong nh÷ng n¨m 1899 - 1902, KÝt-si-n¬ lµ tham
d©n chñ - x· héi ¤-®Ðt-xa. N¨m 1903, ®−îc bÇu vµo Ban chÊp m−u tr−ëng vµ tæng t− lÖnh trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc çc
hµnh trung −¬ng ph¸i Bun. Th¸ng Ch¹p 1908, tham gia c«ng n−íc céng hßa B«-¬ ë Nam Phi. Trong nh÷ng n¨m 1902 - 1909 lµ
t¸c cña Héi nghÞ V §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; tæng t− lÖnh qu©n ®éi cña bän thùc d©n Anh ë Ên-®é. Trong
trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®· ®øng trªn lËp tr−êng cña nh÷ng
nh÷ng n¨m 1911 - 1914, lµ ®¹i diÖn vµ tæng l·nh sù Anh ë Ai-cËp,
ng−êi men-sª-vÝch ñng hé ®¶ng; vÒ sau cã th¸i ®é tháa hiÖp
trªn thùc tÕ ®· cai qu¶n Ai-cËp. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ
víi ph¸i thñ tiªu. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ bé tr−ëng Bé chiÕn tranh Anh. ― 378.
nghÜa thÕ giíi, ®· tham gia çnh quèc tÕ chñ nghÜa trong ph¸i
Bun, çnh nµy ®· gi÷ lËp tr−êng t−¬ng tù víi lËp tr−êng cña Kvo¸c (Quarck), M¸c-x¬ (1860 - 1930) ― mét phÇn tö d©n chñ - x· héi
ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, gia çnh h÷u ë §øc, luËt gia vµ nhµ chÝnh luËn. Trong nh÷ng n¨m
nhËp §¶ng céng s¶n (b) Nga, lµm viÖc ë tØnh ñy Vèt-xc¬. ― 1895 - 1917, lµm tæng biªn tËp b¸o "Volksstimme" ("TiÕng d©n") ―
232, 367. c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; ®· tÝch cùc
Ých-x¬ ― xem Ma-xlèp, P. P. céng t¸c víi nhiÒu xuÊt b¶n phÈm ®Þnh kú cña ®¶ng nµy, trong ®ã
cã t¹p chÝ lý luËn "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") vµ víi c¬ quan ng«n ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, tham gia ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n
luËn trung −¬ng cña ®¶ng lµ tê b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn"). Trong chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, cÇm ®Çu nhãm men-sª-vÝch quèc tÕ
thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· chñ nghÜa lµ nhãm ®· xuÊt b¶n t¹p chÝ "Quèc tÕ". Th¸ng T¸m n¨m
héi - s«-vanh, ®· h¨ng h¸i chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch céng t¸c gi÷a ®¶ng 1917, ®−îc kÕt n¹p vµo ®¶ng b«n-sª-vÝch. Sau Çch m¹ng x· héi
d©n chñ - x· héi víi çc giai cÊp thèng trÞ §øc. ― 373, 374, 375. chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµm viÖc t¹i çc c¬ quan x«-viÕt vµ c¬ quan
kinh tÕ. ― 134, 136, 140, 153, 154, 204.
L
L¸t-xan (Lassalle), PhÐc-®i-n¨ng (1825 - 1864) ― nhµ x· héi chñ nghÜa
La-ph¸c-g¬ (Lafargue), L«-ra (1845 - 1911) ― nhµ ho¹t ®éng cña phong tiÓu t− s¶n §øc, s¸ng lËp ra mét trong nh÷ng biÕn d¹ng cña chñ
trµo c«ng nh©n Ph¸p, con g¸i cña C. M¸c. §· lµm viÖc rÊt nhiÒu ®Ó nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n §øc ― chñ nghÜa L¸t-xan.
truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c ë Ph¸p; ®· cïng víi chång lµ P«n La- L¸t-xan lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Tæng héi c«ng nh©n
ph¸c-g¬ dÞch sang tiÕng Ph¸p t¸c phÈm "Tuyªn ng«n cña §¶ng §øc (1863). ViÖc thµnh lËp Tæng héi cã ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi
céng s¶n"; bµ ®· dÞch sang tiÕng Ph¸p t¸c phÈm cña C. M¸c "Gãp phong trµo c«ng nh©n, song khi L¸t-xan ®−îc bÇu lµm chñ tÞch
phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc", t¸c phÈm cña Ph. ¡ng-ghen Tæng héi, «ng l¹i ®−a Tæng héi ®i vµo con ®−êng c¬ héi chñ nghÜa.
"Lót-vÝch Ph¬-b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc" vµ Ph¸i L¸t-xan hy väng th«ng qua con ®−êng cæ ®éng hîp ph¸p cho
nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cña çc nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng, thµnh lËp çc hiÖp héi s¶n xuÊt do nhµ
khoa häc. ― 59. n−íc gioong-ke ®µi thä, sÏ lËp nªn ®−îc "nhµ n−íc nh©n d©n tù
do". L¸t-xan ñng hé chÝnh s¸ch thèng nhÊt n−íc §øc "tõ trªn
La-ph¸c-g¬ (Lafargue), P«n (1842 - 1911) ― nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña xuèng" d−íi b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña n−íc Phæ ph¶n ®éng. ChÝnh
phong trµo c«ng nh©n Ph¸p vµ quèc tÕ, nhµ chÝnh luËn cã tµi, mét s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña ph¸i L¸t-xan lµ trë ng¹i cho ho¹t ®éng
trong nh÷ng m«n ®å ®Çu tiªn cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc ë cña Quèc tÕ I vµ cho viÖc thµnh lËp mét ®¶ng c«ng nh©n ch©n chÝnh
Ph¸p, b¹n gÇn gòi vµ lµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. ë §øc, trë ng¹i cho viÖc gi¸o dôc c«ng nh©n vÒ ý thøc giai cÊp.
ñy viªn cña Quèc tÕ I. Cïng víi Gi. Ghe-®¬ thµnh lËp §¶ng c«ng nh©n Nh÷ng sai lÇm vÒ lý luËn vµ chÝnh trÞ cña ph¸i L¸t-xan ®· bÞ
Ph¸p, lµ tæng biªn tËp c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng nµy ― tê b¸o nh÷ng t¸c gi¶ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin kÞch liÖt phª
"L'ÐgalitÐ" ("B×nh ®¼ng"). La-ph¸c-g¬ tÝch cùc ®Êu tranh chèng chñ ph¸n (xem C. M¸c. "Phª ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta"; V. I. Lª-nin. "Nhµ
n−íc vµ çch m¹ng" vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c). ― 95, 102, 167, 169,
nghÜa c¬ héi trong Quèc tÕ II, hoan nghªnh tæ chøc m¸c-xÝt ®Çu tiªn
178, 292, 347.
cña Nga - nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng"; sau nµy «ng cã thiÖn c¶m víi
nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, La-ph¸c-g¬ Lª-®e, V. L. (1882-1938) – mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng
®· tuyªn truyÒn vµ b¶o vÖ t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c trong çc lÜnh cña phong trµo c«ng nh©n Ba-lan. Tõ n¨m 1900, lµ ®¶ng viªn §¶ng
vùc chÝnh trÞ kinh tÕ häc, triÕt häc, lÞch sö, ng«n ng÷ häc; ®· ®Êu tranh d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ LÝt-va. Trong nh÷ng n¨m 1910-1911, lµ
chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i. Song nh÷ng t¸c phÈm th− ký ban l·nh ®¹o trung −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc
cña La-ph¸c-g¬ kh«ng khái cã nh÷ng luËn ®iÓm sai lÇm vÒ lý luËn, Ba-lan vµ LÝt-va vµ lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng nµy trong ban biªn t¹p tê
nhÊt lµ vÒ çc vÊn ®Ò n«ng d©n vµ d©n téc, vÒ çc vÊn ®Ò vÒ nhiÖm vô "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng
cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. ― 59, 105. c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; ñng hé ph¸i ®iÒu hßa trong nh÷ng
ho¹t ®éng cña chóng chèng l¹i nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Trong
La-rin, I-u. (Lu-ri-ª, M. A.) (1882 - 1932) ― mét ng−êi d©n chñ - x· héi, thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp
mét phÇn tö men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng tr−êng x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1919-1920, tÝch cùc
thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ mét trong nh÷ng thñ tham gia ho¹t ®éng cña §¶ng c«ng nh©n céng s¶n Ba-lan. Tõ n¨m
lÜnh cña ph¸i thñ tiªu. Tham gia khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng, do 1921, lµ çn bé cã träng tr¸ch cña Quèc tÕ céng s¶n vµ Quèc tÕ c«ng
T¬-rèt-xki thµnh lËp vµo n¨m 1912. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®oµn ®á, céng t¸c tÝch cùc víi b¸o chÝ x«-viÕt. – 44, 462.
Lª-ghin (Legien), Çc-l¬ (1861-1920) – mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh noi theo g−¬ng cña c«ng nh©n Nga. N¨m 1912, «ng ®−îc bÇu lµm
h÷u §øc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çc c«ng ®oµn §øc, mét ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
phÇn tö xÐt l¹i. Tõ 1890, lµ chñ tÞch Tæng c«ng ®oµn §øc. Tõ 1903, nghÜa thÕ giíi, «ng ®Êu tranh chèng viÖc ñng hé chÝnh phñ "n−íc
lµ th− ký, cßn tõ 1913, lµ chñ tÞch Ban th− ký c«ng ®oµn thÕ giíi. Tõ m×nh" trong cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp. Ngµy 2 th¸ng Ch¹p n¨m
1893 ®Õn 1920 (víi nh÷ng kho¶ng th¬i gian gi¸n ®o¹n), lµ ®¹i biÓu 1914, mét m×nh «ng trong Quèc héi bá phiÕu chèng ng©n s¸ch
cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc trong Quèc héi §øc. Trong thêi chiÕn tranh. C. LiÕp-nÕch lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh
gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - ®¹o nhãm "Quèc tÕ" mµ vÒ sau gäi lµ nhãm "Xp¸c-ta-cót", vµ sau
s«-vanh cùc ®oan. Trong nh÷ng n¨m 1919 - 1920, lµ ®¹i biÓu Quèc n÷a lµ "Liªn minh Xp¸c-ta-cót". N¨m 1916, bÞ kÕt ¸n khæ sai. Trong
héi n−íc Céng hßa V©y-ma. ñng hé chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n, thêi gian cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét n¨m 1918 ë §øc, «ng
®Êu tranh chèng l¹i phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. ― cïng víi R. Lóc-x¨m-bua l·nh ®¹o ®éi tiÒn phong çch m¹ng cña
304, 316, 319 - 322, 323 - 324, 326, 440. c«ng nh©n §øc. ¤ng lµm chñ biªn b¸o "Die Rote Fahne" ("Cê ®á").
Lª-nin, V. I. (Lª-nin, N.) (1870 - 1924) ― tµi liÖu tiÓu sö. ― 27, 53, 101, 102, Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng céng s¶n §øc vµ l·nh
105 - 106, 107, 109, 239, 269 - 270, 271 - 272, 296, 330, 371 - 372, 389, 443. ®¹o cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n BÐc-lanh håi th¸ng Giªng 1919.
Sau khi cuéc khëi nghÜa bÞ ®µn ¸p, «ng bÞ bän N«-xkª giÕt mét çch
Lª-vin-xki, V. P. (1880 - 1953) ― mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng cña d· man. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña C. LiÕp-nÕch, Lª-nin viÕt r»ng "tªn
phong trµo d©n chñ - x· héi U-cra-i-na ë Ga-li-xi-a. Trong nh÷ng tuæi ®ã lµ t−îng tr−ng cho lßng trung thµnh cña mét l·nh tô ®èi víi
n¨m 1913 - 1914, ®· tÝch cùc céng t¸c víi tê t¹p chÝ hîp ph¸p t− lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n, cho lßng trung thµnh ®èi víi çch m¹ng
s¶n - d©n téc chñ nghÜa "§¬-d¬-vin" ("Çi chu«ng"). Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa... Tªn tuæi ®ã lµ t−îng tr−ng cho cuéc ®Êu tranh
th¸ng M−êi, ®øng vµo phe nh÷ng kÎ thï c«ng khai cña ChÝnh kh«ng khoan nh−îng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, kh«ng ph¶i trªn lêi
quyÒn x«-viÕt. ― 159. nãi mµ lµ trong viÖc lµm" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé,
Lª-vin-x«n, M. I-a. ― xem C«-xèp-xki, V. M¸t-xc¬-va, t. 37, tr. 560 - 561). ― 43, 254, 321, 389, 440, 463.
Lªn-s¬ (Lensch), P«n (1873 - 1926) ― nhµ d©n chñ - x· héi §øc. Trong LiÕp-nÕch (Liebknecht), Vin-hem (1826 - 1900) ― nhµ ho¹t ®éng næi
nh÷ng n¨m 1905 - 1913, lµ biªn tËp viªn c¬ quan ng«n luËn cña tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng
çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ― tê "Leipziger Volkszeitung" ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh tô cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ n¨m
("B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch"). Tõ ®Çu chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1875 cho ®Õn cuèi ®êi, LiÕp-nÕch lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung
thÕ giíi, chuyÓn sang lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. Sau chiÕn tranh, −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ chñ bót c¬ quan ng«n luËn
lµ tæng biªn tËp cña tê "Deutsche Allgemeine Zeitung" ("B¸o toµn trung −¬ng cña ®¶ng nµy lµ tê "Vorwärts" ("TiÕn lªn"). Tõ n¨m
n−íc §øc") ― c¬ quan ng«n luËn cña bän trïm c«ng nghiÖp vïng 1867 ®Õn n¨m 1870, lµ ®¹i biÓu Quèc héi miÒn B¾c §øc, cßn tõ n¨m
Rua. N¨m 1922, theo yªu cÇu cña çc ®¶ng viªn th−êng §¶ng d©n 1874, nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi §øc. LiÕp-nÕch
chñ - x· héi §øc, bÞ khai trõ ra khái hµng ngò cña ®¶ng. ― 189, 233, biÕt khÐo lÐo sö dông diÔn ®µn nghÞ viÖn ®Ó v¹ch trÇn chÝnh s¸ch
269, 279 - 280, 303, 402. ®èi néi vµ ®èi ngo¹i ph¶n ®éng cña bän gioong-ke Phæ. V× ho¹t
®éng çch m¹ng, LiÕp-nÕch ®· bÞ tï ®µy nhiÒu lÇn. ¤ng ®· tÝch cùc
LiÕp-nÕch (Liebknecht), Çc-l¬ (1871 - 1919) ― mét nhµ ho¹t ®éng xuÊt tham gia vµo ho¹t ®éng cña Quèc tÕ I vµ vµo viÖc thµnh lËp Quèc tÕ
s¾c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng II. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®¸nh gi¸ cao V. LiÕp-nÕch. §ång thêi,
ng−êi l·nh ®¹o çnh t¶ cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, lµ con cña
hai «ng còng phª ph¸n mét sè sai lÇm ç biÖt cã tÝnh chÊt ®iÒu hßa
Vin-hem LiÕp-nÕch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ tr¹ng s−.
chñ nghÜa cña LiÕp-nÕch, gióp «ng gi÷ lËp tr−êng ®óng ®¾n. ― 95,
§øng trong hµng ngò cña §¶ng d©n chñ - x· héi, «ng tÝch cùc
145, 392, 403.
®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt. Trong
thêi kú çch m¹ng 1905 - 1907 ë Nga, «ng kªu gäi c«ng nh©n §øc LÝp-kin, Ph. A. ― xem Tsª-rª-va-nin, N.
LÝt-vi-nèp, M. M. (M¸c-xi-m«-vÝch) (1876 - 1951) ― mét ng−êi d©n chñ - L«ng-ghª (Longuet), Gi¨ng (1876 - 1938) ― nhµ ho¹t ®éng cña §¶ng x·
x· héi, ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, nhµ ngo¹i giao x«-viÕt næi tiÕng. B¾t héi chñ nghÜa Ph¸p vµ cña Quèc tÕ II, nhµ chÝnh luËn; con trai cña
®Çu ho¹t ®éng çch m¹ng tõ 1898, lµ ph¸i viªn cña tê "Tia löa", ®· S¸c-l¬ L«ng-ghª vµ Giªn-ni M¸c. TÝch cùc céng t¸c víi b¸o chÝ x·
tham gia cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt 1905 - 1907. N¨m 1907, héi chñ nghÜa Ph¸p vµ quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ
lµ ®¹i biÓu vµ th− ký cña ®oµn ®¹i biÓu Nga t¹i §¹i héi x· héi chñ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng ®Çu nhãm thiÓu sè ph¸i gi÷a - hßa
nghÜa quèc tÕ ë Stót-ga. Lµ ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng b×nh chñ nghÜa trong §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Trong nh÷ng
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Côc quèc tÕ x· héi chñ n¨m 1914 vµ 1924 ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu ViÖn d©n biÓu Ph¸p. Lµ
nghÜa; thµnh viªn cña chi bé b«n-sª-vÝch ë Lu©n-®«n thuéc §¶ng mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp (1916) vµ biªn tËp tê b¸o x· héi
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa chñ nghÜa "Le Populaire" ("B¸o nh©n d©n"). §· lªn ¸n cuéc can
thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«-viÕt. Tõ n¨m
th¸ng M−êi, lµm c«ng t¸c ngo¹i giao. Tõ n¨m 1921, lµ thø tr−ëng
1920, lµ mét trong nh÷ng l·nh tô nhãm ph¸i gi÷a §¶ng x· héi chñ
Bé d©n ñy ngo¹i giao. Tõ 1930 ®Õn 1939, lµ bé tr−ëng Bé d©n ñy
nghÜa Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 30 thÕ kû XX, t¸n thµnh sù thèng
ngo¹i giao. Trong nh÷ng n¨m 1941 - 1943, lµ thø tr−ëng Bé d©n ñy
nhÊt hµnh ®éng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n
ngo¹i giao vµ lµ ®¹i sø Liªn-x« t¹i Mü; sau khi ë Mü vÒ cho ®Õn chèng l¹i chñ nghÜa ph¸t-xÝt, ®· tham gia çc tæ chøc quèc tÕ ®Êu
n¨m 1946, lµ thø tr−ëng Bé ngo¹i giao. ― 194 - 196, 217, 218, 219 - tranh chèng chñ nghÜa ph¸t-xÝt vµ chiÕn tranh. ― 59.
220.
L«ng-ghª (Longuet), Giªn-ni (1844 - 1883) ― nhµ ho¹t ®éng cña phong
L«-Ýt Gioãc-gi¬ (Lloyd George), §a-vÝt (1863 - 1945) ― nhµ ho¹t ®éng trµo c«ng nh©n quèc tÕ; con g¸i c¶ cña Çc M¸c, vî cña S¸c-l¬
nhµ n−íc vµ nhµ ngo¹i giao Anh, thñ lÜnh ®¶ng tù do chñ nghÜa. Tõ L«ng-ghª. §· ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n tham
n¨m 1890, lµ nghÞ viªn. Tõ n¨m 1905 ®Õn n¨m 1908, lµ bé tr−ëng Bé gia viÕt bµi cho b¸o chÝ ®Þnh kú. ― 59.
th−¬ng m¹i; tõ n¨m 1908 ®Õn n¨m 1915, bé tr−ëng Bé tµi chÝnh. §·
®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh ®−êng lèi chÝnh trÞ L«ng-ghª (Longuet), S¸c-l¬ (1839 - 1903) ― nhµ ho¹t ®éng cña phong
cña chÝnh phñ Anh nh»m chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc trµo c«ng nh©n Ph¸p, mét ng−êi theo ph¸i Pru-®«ng, nhµ b¸o.
Trong nh÷ng n¨m 1866 - 1867 vµ 1871 - 1872, lµ ñy viªn Héi ®ång
chñ nghÜa thÕ giíi. B»ng çch xu nÞnh, lõa g¹t vµ høa hÑn víi c«ng
trung −¬ng cña Quèc tÕ I, ®· tham gia mét sè ®¹i héi cña Quèc tÕ
nh©n, y m−u toan k×m h·m hoÆc ng¨n ngõa viÖc thµnh lËp ë Anh
nµy. N¨m 1871, lµ ñy viªn C«ng x· Pa-ri. Sau khi C«ng x· Pa-ri thÊt
mét ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. V. I. Lª-nin viÕt: "L«-
b¹i, «ng sang c− tró ë Anh vµ sèng ë ®ã cho ®Õn n¨m 1880. Sau khi
Ýt Gioãc-gi¬ phôc vô mét çch tuyÖt diÖu cho giai cÊp t− s¶n, vµ trë vÒ Ph¸p, gia nhËp ph¸i kh¶ n¨ng ― mét trµo l−u c¬ héi chñ
h¾n phôc vô giai cÊp t− s¶n ë chÝnh ngay trong c«ng nh©n, h¾n nghÜa trong §¶ng c«ng nh©n Ph¸p. ― 59.
truyÒn b¸ ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n vµo chÝnh trong néi bé giai
cÊp v« s¶n, lµ n¬i mµ viÖc chinh phôc quÇn chóng vÒ mÆt tinh thÇn Lu-ca-x¬ (Lucas), S¸c-l¬ P¬-re-xt¬-vót (1853 - 1931) ― mét quan chøc
lµ cÇn thiÕt nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n thùc d©n Anh vµ nhµ sö häc, kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc
lÇn thø 5, t. 30, tr. 176). Trong nh÷ng n¨m 1916 - 1922, lµ thñ t−íng Anh. Tõ n¨m 1877, c«ng t¸c trong Bé thuéc ®Þa Anh, trong ®ã tõ
chÝnh phñ Anh, ®· ra søc cñng cè ®Þa vÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc n¨m 1907 ®Õn n¨m 1911 gi÷ chøc côc tr−ëng Côc xø tù trÞ. Tuyªn
Anh ë Trung vµ CËn §«ng, ë vïng Ban-c¨ng; ®· ®µn ¸p tµn b¹o truyÒn cho sù hîp t¸c giai cÊp gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t−
phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc lÖ thuéc. s¶n. T¸c gi¶ cña mét sè t¸c phÈm vÒ lÞch sö nÒn ®Õ chÕ thùc d©n
Anh. ― 308.
Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi ë Nga, lµ mét trong
nh÷ng ng−êi cæ vò vµ tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang vµ phong táa Lu-ri-ª, M. A. ― xem La-rin, I-u.
chèng Nhµ n−íc x«-viÕt. N¨m 1922, sau nhiÒu lÇn thÊt b¹i vÒ chÝnh
Lóc-x¨m-bua (Luxemburg), R«-da (1871 - 1919) ― nhµ ho¹t ®éng xuÊt
trÞ, ®· xin tõ chøc, song cho ®Õn cuèi ®êi vÉn cßn gi÷ ®−îc mét ¶nh
s¾c cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, mét trong nh÷ng l·nh
h−ëng chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. ― 275, 286.
tô çnh t¶ trong Quèc tÕ II. B¾t ®Çu ho¹t ®éng çch m¹ng tõ nöa
cuèi nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Ma-li-nèp-xki, R. V. (1876 - 1918) ― mét tªn khiªu khÝch, mËt vô cña Së
vµ l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, ®· ®Êu tranh chèng chñ an ninh M¸t-xc¬-va. N¨m 1906, ®· lät vµo phong trµo c«ng nh©n
nghÜa d©n téc trong hµng ngò phong trµo c«ng nh©n Ba-lan. Tõ víi môc ®Ých vô lîi, ñy viªn ñy ban c«ng nh©n vµ th− ký ban l·nh
n¨m 1897, tham gia tÝch cùc phong trµo d©n chñ - x· héi ë §øc, ®Êu ®¹o Héi liªn hiÖp c«ng nh©n kim khÝ. Tõ n¨m 1907, tù nguyÖn chØ
tranh chèng thuyÕt BÐc-stanh vµ thuyÕt Min-l¬-r¨ng. Lóc-x¨m-bua ®iÓm cho c¶nh s¸t, ®Õn n¨m 1910, trë thµnh nh©n viªn mËt vô cña
lµ ng−êi tham gia cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt (ë V¸c-sa-va). c¬ quan an ninh cña Nga hoµng. N¨m 1912, t¹i Héi nghÞ Pra-ha
Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh
m¹ng míi, Lóc-x¨m-bua cã th¸i ®é ®iÒu hßa víi ph¸i thñ tiªu. trung −¬ng, nhê sù gióp ®ì cña c¬ quan an ninh cña Nga hoµng,
Ngay tõ ®Çu chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· gi÷ ®· tróng cö lµm nghÞ sÜ §u-ma nhµ n−íc IV, ®¹i biÓu cña ®oµn
lËp tr−êng chñ nghÜa quèc tÕ. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng tuyÓn cö c«ng nh©n tØnh M¸t-xc¬-va. N¨m 1914, trèn ra n−íc ngoµi.
viÖc thµnh lËp ë §øc nhãm "Quèc tÕ", vÒ sau nhãm nµy ®æi tªn N¨m 1918, ®· trë vÒ n−íc Nga x«-viÕt, bÞ b¾t, bÞ truy tè vµ bÞ xö
thµnh nhãm "Xp¸c-ta-cót" vµ sau n÷a thµnh "Liªn minh Xp¸c-ta- b¾n theo b¶n ¸n cña Tßa ¸n tèi cao cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
cót". Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, ®· tham gia l·nh çc X«-viÕt toµn Nga. ― 154.
®¹o §¹i héi thµnh lËp §¶ng céng s¶n §øc. Th¸ng Giªng 1919, bµ bÞ Ma-si-n¸t-dª, B. (Tª-vdai-a, V.) ― mét ®¶ng viªn men-sª-vÝch Gru-di-a.
b¾t vµ bÞ giÕt theo lÖnh cña chÝnh phñ Sai-®ª-man. Lª-nin ®¸nh gi¸ Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, theo ph¸i
cao R. Lóc-x¨m-bua, vµ nhiÒu lÇn phª ph¸n çc sai lÇm cña bµ, do gi÷a. §· tõng céng t¸c víi nhiÒu xuÊt b¶n phÈm men-sª-vÝch. ― 367.
®ã gióp bµ gi÷ ®−îc lËp tr−êng ®óng ®¾n. ― 153, 264, 294, 301.
Ma-xlèp, P. P. (Ých-x¬) (1867 - 1946) ― nhµ kinh tÕ häc, mét ng−êi d©n
Lót-d¸t-ti (Luzzatti), Lu-Ýt-gi (1841 - 1927) ― nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc chñ - x· héi, t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, trong
ý, luËt gia vµ nhµ kinh tÕ häc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh ®ã m−u toan xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c. Sau §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n
h÷u "khèi liªn minh tù do chñ nghÜa" cña bän ®éc quyÒn c«ng d©n chñ - x· héi Nga, gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch; ®· ®−a ra c−¬ng
nghiÖp vµ bän ®¹i ®iÒn chñ ë ý. Tõ n¨m 1867, lµ gi¸o s− luËt khoa lÜnh men-sª-vÝch ®Þa ph−¬ng c«ng h÷u hãa ruéng ®Êt. Trong nh÷ng
quèc gia ë mét sè tr−êng ®¹i häc tæng hîp ý. Tõ n¨m 1871, lµ ®¹i n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ
biÓu ViÖn d©n biÓu ý. Lµ bé tr−ëng Bé ng©n khè quèc gia, bé phÇn tö theo ph¸i thñ tiªu; trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
tr−ëng Bé n«ng nghiÖp vµ chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng ý. T¸c gi¶ nghÜa thÕ giíi, lµ phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· héi chñ
cña mét sè t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ - tµi chÝnh, chÝnh trÞ - x· nghÜa th¸ng M−êi, ®· tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ, chuyÓn sang lµm
héi vµ luËt häc. §· nhiÒu lÇn mÞ d©n lªn tiÕng tuyªn truyÒn sù hîp c«ng t¸c gi¸o dôc vµ khoa häc. Tõ n¨m 1929, lµ viÖn sÜ hµn l©m. ― 24,
t¸c giai cÊp vµ thèng nhÊt lîi Ých gi÷a nh©n d©n lao ®éng vµ bän 43, 128, 138, 141, 154, 166, 173, 235, 243, 418, 462.
bãc lét. Tõ n¨m 1921, lµ th−îng nghÞ sÜ. ñng hé chÕ ®é ph¸t-xÝt ý.
― 36, 460.
M¸c (Marx), Çc (1818 - 1883) ― ng−êi s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n
khoa häc, nhµ t− t−ëng thiªn tµi, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña giai cÊp
Luy-ca-x¬ ― xem Lu-ca-x¬. v« s¶n quèc tÕ (xem bµi cña V. I. Lª-nin "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu sö,
kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa M¸c"), tËp nµy, tr. 51 - 111). ― 29,
M 30, 33, 51, 53, 54 - 111, 112 - 114, 130, 131, 132, 145, 148, 165, 166 -
Ma-ken-xen (Mackensen), Au-gu-xt¬ (1849 - 1945) ― thèng chÕ, ®¹i 169, 170 - 172, 177, 178, 179, 183, 185, 223, 225, 227, 264, 275 - 276,
biÓu cña giíi qu©n phiÖt ®Õ quèc chñ nghÜa §øc. §· tham gia cuéc 277 - 279, 280, 298, 331, 332, 346, 380, 390, 396 - 397, 402, 403 - 404,
chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870 - 1871) . Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ 409, 414 - 415, 452 - 456.
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, chØ huy qu©n ®oµn §øc ë §«ng Phæ, gi÷ M¸c (ph«n Ve-xt¬-pha-len) (Marx; von Westphalen), Giªn-ni (1814 -
chøc tæng chØ huy çc tËp ®oµn qu©n §øc vµ çc ®éi qu©n §øc - ¸o 1881) vî cña Çc M¸c, b¹n vµ trî thñ trung thµnh cña M¸c. ― 55, 59.
ë mÆt trËn phÝa §«ng. ― 427.
M¸c (Marx), Hen-rÝch, (1782 - 1838) ― th©n phô cña C. M¸c; luËt s−, chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1920, M¸c-tèp sang §øc, xuÊt
sau ®ã lµ cè vÊn t− ph¸p ë T¬-ri-¬; theo quan ®iÓm cña ph¸i tù b¶n ë BÐc-lanh tê "TruyÒn tin x· héi chñ nghÜa", mét tê t¹p chÝ
do. ― 54. men-sª-vÝch ph¶n çch m¹ng. ― 35, 44, 121, 126, 147, 184, 194, 204,
302, 305, 366 - 369, 441, 467.
M¸c - §«-nan (Mac Donald), Giªm-x¬ Ram-x©y (1866 - 1937) ― nhµ
ho¹t ®éng chÝnh trÞ Anh, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh M¸c-xi-m«-vÝch ― xem LÝt-vi-nèp, M. M.
®¹o §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp vµ C«ng ®¶ng. Thi hµnh mét chÝnh
Mai-xki, I. M. (sinh n¨m 1884) ― ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
s¸ch cùc kú c¬ héi chñ nghÜa, truyÒn b¸ thuyÕt hîp t¸c giai cÊp vµ
x· héi Nga tõ n¨m 1903, tr−íc n¨m 1918, lµ mét ng−êi men-sª-vÝch.
thuyÕt chñ nghÜa t− b¶n chuyÓn hãa dÇn dÇn thµnh chñ nghÜa x·
héi. Thêi gian ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ Tõ 1908 ®Õn 1917, sèng l−u vong. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ
lËp tr−êng hßa b×nh chñ nghÜa, sau ®ã chuyÓn sang con ®−êng quèc chñ nghÜa thÕ giíi, theo lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Sau khi ly khai
c«ng khai ñng hé giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. Tõ n¨m 1918 chñ nghÜa men-sª-vÝch, th¸ng Hai n¨m 1921, gia nhËp hµng ngò
®Õn 1920, m−u toan c¶n trë cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n Anh §¶ng céng s¶n Liªn-x«. Tõ n¨m 1922, lµm c«ng t¸c ngo¹i giao; tõ
ph¶n ®èi cuéc can thiÖp chèng l¹i n−íc Nga x«-viÕt; thi hµnh chÝnh 1943 ®Õn 1946 lµ thø tr−ëng Bé ngo¹i giao. T¸c gi¶ mét sè t¸c phÈm
s¸ch chia rÏ giai cÊp c«ng nh©n. N¨m 1924 vµ tõ 1929 ®Õn 1931, gi÷ lÞch sö vµ håi ký; tõ 1946, lµ viÖn sÜ hµn l©m. ― 194, 195.
chøc thñ t−íng. ChÝnh phñ C«ng ®¶ng cña M¸c - §«-nan ®µn ¸p Man-cèp, I. N. (sinh n¨m 1881) ― mét ng−êi men-sª-vÝch theo ph¸i thñ
phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc thuéc ®Þa Anh, thi hµnh mét tiªu, ®¹i biÓu tØnh IÕc-cót-xc¬ trong §u-ma nhµ n−íc IV, vÒ nghÒ
chÝnh s¸ch chèng c«ng nh©n. Tõ 1931 ®Õn 1935, M¸c - §«-nan cÇm nghiÖp lµ nh©n viªn v¨n phßng. Tham gia ®¶ng ®oµn d©n chñ - x·
®Çu çi gäi lµ "chÝnh phñ d©n téc", chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ nµy lµ héi trong §u-ma. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
do bän b¶o thñ quyÕt ®Þnh.― 194, 195, 462, 467.
thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh; n¨m 1915, bÊt chÊp nghÞ
M¸c - £-vª-linh (Marx-Aveling), £-lª-«-n«-ra (1855 - 1898) ― nhµ ho¹t quyÕt cña ®¶ng ®oµn, trong §u-ma y ®· bá phiÕu t¸n thµnh ng©n
®éng cña phong trµo c«ng nh©n Anh vµ quèc tÕ, con g¸i ót cña s¸ch chiÕn tranh vµ do ®ã ®· bÞ khai trõ khái ®¶ng ®oµn. ― 204.
C. M¸c. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp Liªn ®oµn x· héi chñ
M¸t-di-ni (Mazzini), Gi«-dÐp (1805 - 1872) ― nhµ çch m¹ng ý næi
nghÜa (1884) vµ §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp (1893) Anh. Sau khi
tiÕng, nhµ d©n chñ - t− s¶n, mét trong nh÷ng l·nh tô vµ nhµ t−
C. M¸c qua ®êi, bµ ho¹t ®éng d−íi sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña Ph.
¡ng-ghen, tham gia h¨ng h¸i phong trµo quÇn chóng cña c«ng t−ëng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc ý. M¸t-di-ni ®Ò ra c−¬ng
nh©n kh«ng lµnh nghÒ, lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc cuéc b·i lÜnh t¸i thèng nhÊt n−íc ý "tõ d−íi lªn" thµnh mét n−íc céng hßa
c«ng lín cña c«ng nh©n bÕn tµu ë Lu©n-®«n n¨m 1889. Céng t¸c t− s¶n ®éc lËp; «ng coi khëi nghÜa lµ ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh chñ
tÝch cùc víi b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa Anh vµ §øc. §· so¹n ®−a in yÕu. Nh−ng M¸t-di-ni vèn quen thi hµnh s¸ch l−îc ©m m−u vµ coi
vµ c«ng bè t¸c phÈm cña C. M¸c "TiÒn l−¬ng, gi¸ c¶ vµ lîi nhuËn", th−êng lîi Ých cña n«ng d©n. M¸t-di-ni tuyªn truyÒn kÕ ho¹ch tiÓu
mét sè bµi cña M¸c vÒ vÊn ®Ò ph−¬ng §«ng. T¸c gi¶ tËp håi ký vÒ t− s¶n kh«ng t−ëng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng nh©n b»ng sù "hîp t¸c
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. ― 59, 100. gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n". ― 58.
M¸c-tèp, L. (Txª-®Ðc-bau-m¬, I-u. ¤.) (1873 - 1923) ― mét trong nh÷ng MÐc-hem (Merrheim), An-ph«ng-x¬ (1881 - 1925) ― mét nhµ ho¹t ®éng
thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n c«ng ®oµn Ph¸p, theo chñ nghÜa c«ng ®oµn; tõ n¨m 1905, lµ mét
®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ ng−êi theo ph¸i trong nh÷ng thñ lÜnh cña Liªn ®oµn c«ng nh©n kim khÝ vµ cña Tæng
thñ tiªu, chñ biªn b¸o "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi", tham gia liªn ®oµn lao ®éng Ph¸p. Thêi gian ®Çu cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø
héi nghÞ th¸ng T¸m chèng ®¶ng (1912). Trong thêi kú chiÕn tranh nhÊt, lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çnh t¶ cña phong trµo
®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Sau Çch c«ng ®oµn Ph¸p, ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chiÕn tranh
m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, ®øng ®Çu nhãm men-sª- ®Õ quèc chñ nghÜa; tham dù Héi nghÞ Xim-mÐc-van, gia nhËp
vÝch - quèc tÕ chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ph¸i h÷u Xim-mÐc-van. Nh÷ng ®Æc tÝnh ng¶ nghiªng cña MÐc-hem
®· cã tõ håi ®ã vµ sù sî h·i ph¶i hoµn toµn c¾t ®øt víi bän x· héi - trang cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«-viÕt; mét phÇn tö ho¹t
s«-vanh ®· dÉn y ®Õn lËp tr−êng ph¸i gi÷a - hßa b×nh chñ nghÜa ®éng r¸o riÕt cña bän b¹ch vÖ l−u vong. ― 340 - 341.
vµo cuèi n¨m 1916 vµ ®Çu n¨m 1918 th× theo lËp tr−êng x· héi - s«-
Mi-nhª (Mignet), Phr¨ng-xoa ¤-guy-xt¬ Ma-ri (1796 - 1884) ― nhµ sö
vanh c«ng khai vµ c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi
häc t− s¶n Ph¸p theo xu h−íng tù do chñ nghÜa. Gièng nh− çc nhµ
Liªn-x«. ― 474.
sö häc tù do chñ nghÜa kh¸c cña thêi kú Phôc h−ng, «ng còng thõa
Men-si-cèp, M. O. (1859 - 1919) ― mét nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng, céng nhËn vai trß cña ®Êu tranh giai cÊp trong lÞch sö, song ®èi víi «ng
t¸c viªn cña tê b¸o "Thêi míi" cña bän Tr¨m ®en. V. I. Lª-nin ®· th× chung quy chØ lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a quý téc - ®Þa chñ vµ giai
gäi Men-si-cèp lµ "tªn chã s¨n trung thµnh cña ph¸i Tr¨m ®en Nga cÊp t− s¶n. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, «ng m−u toan luËn
hoµng" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, chøng cho quyÒn cña giai cÊp t− s¶n ®−îc n¾m chÝnh quyÒn, phñ
t. 20, tr. 169). Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ®· ®Êu nhËn ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n. T¸c phÈm
tranh tÝch cùc chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt; n¨m 1919, bÞ xö b¾n v× chÝnh cña Mi-nhª lµ: "LÞch sö çch m¹ng Ph¸p". ― 70.
téi ho¹t ®éng ph¶n çch m¹ng. ― 127.
Min-l¬-r¨ng (Millerand), A-lÕch-xan-®r¬ £-chiªn (1859 - 1943) ― nhµ
Mª-rinh (Mehring), Phran-tx¬ (1846 - 1919) ― nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c cña ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XIX, lµ
phong trµo c«ng nh©n §øc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh vµ nhµ lý ng−êi thuéc ph¸i cÊp tiÕn tiÓu t− s¶n; trong nh÷ng n¨m 90, tham
luËn cña çnh t¶ trong phong trµo d©n chñ - x· héi §øc. Mét trong gia ph¸i nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, cÇm ®Çu khuynh h−íng c¬
nh÷ng biªn tËp viªn cña c¬ quan lý luËn cña ®¶ng ― t¹p chÝ "Die héi chñ nghÜa trong phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p. N¨m 1899,
Neue Zeit" ("Thêi míi"); vÒ sau lµ chñ biªn "Leipziger tham gia chÝnh phñ t− s¶n ph¶n ®éng cña Van-®Õch-Rót-x«; trong
Volkszeitung" ("B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch"). Mª-rinh tÝch cùc chèng chÝnh phñ ®· céng t¸c víi tªn ®ao phñ tµn s¸t C«ng x· Pa-ri: t−íng
chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong hµng ngò Quèc tÕ II, lªn Ga-lÝp-phª. V. I. Lª-nin ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng lµ sù
¸n chñ nghÜa Cau-xky, nh−ng ®ång thêi l¹i ®ång t×nh víi nh÷ng ph¶n béi lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n vµ lµ biÓu hiÖn thùc tÕ cña chñ
sai lÇm cña nh÷ng ng−êi thuéc çnh t¶ §øc lµ sî c¾t ®øt vÒ mÆt tæ nghÜa xÐt l¹i, vµ ®· v¹ch trÇn nguån gèc x· héi cña chñ nghÜa ®ã.
chøc víi bän c¬ héi chñ nghÜa. TriÖt ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa quèc tÕ. N¨m 1904, sau khi bÞ khai trõ ra khái ®¶ng x· héi chñ nghÜa,
Hoan nghªnh Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Lµ mét Min-l¬-r¨ng ®· cïng víi nh÷ng ng−êi tr−íc kia lµ x· héi chñ nghÜa
trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o "Liªn minh Xp¸c-ta-cót" çch m¹ng, (Bri-¨ng, Vi-vi-a-ni) thµnh lËp nhãm "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa
®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc thµnh lËp §¶ng céng s¶n ®éc lËp". Nh÷ng n¨m 1909 - 1910, 1912 - 1913, 1914 - 1915, ®· ®¶m
§øc. ― 43 - 45, 120, 169, 264, 294, 301, 463, 464. nhËn nhiÒu chøc vô kh¸c nhau trong néi çc. Sau Çch m¹ng x· héi
chñ nghÜa th¸ng M−êi, Min-l¬-r¨ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ
Mi-li-u-cèp, P. N. (1859 - 1943) ― thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn,
chøc cuéc can thiÖp chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt; trong nh÷ng n¨m
lµ nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa Nga, nhµ sö
1920 - 1924, lµ tæng thèng n−íc Céng hßa Ph¸p. Th¸ng S¸u 1924, sau
häc vµ nhµ chÝnh luËn. Tõ n¨m 1902, tÝch cùc céng t¸c víi t¹p chÝ
th¾ng lîi cña çc ®¶ng t− s¶n çnh t¶ trong cuéc bÇu cö ― nh÷ng
"Gi¶i phãng" cña ph¸i tù do xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi. Th¸ng M−êi
®¶ng nµy kh«ng muèn céng t¸c víi Min-l¬-r¨ng ― y buéc ph¶i tõ
n¨m 1905, lµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp §¶ng d©n chñ - lËp
chøc. Nh÷ng n¨m 1925 - 1927, ®−îc bÇu lµm Th−îng nghÞ sÜ. ― 279.
hiÕn, sau ®ã lµ chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ lµ chñ biªn
c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng nµy ― b¸o "Ng«n luËn". Lµ M«-lÐt-sèt (Moleschott), Gia-cèp (1822 - 1893) ― nhµ b¸c häc-sinh lý
®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc III vµ IV. N¨m 1917, lµ bé tr−ëng Bé häc, phã gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp H©y-®en-bÐc (1847 -
ngo¹i giao trong néi çc thø nhÊt cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n; 1854), gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Xuy-rÝch (1856 - 1861), Tu-
thi hµnh chÝnh s¸ch tiÕp tôc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa "cho ranh (1861 - 1879) vµ R«-ma (1879 - 1893). Lµ mét trong nh÷ng ®¹i
®Õn th¾ng lîi cuèi cïng". Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa biÓu chÝnh cña chñ nghÜa duy vËt tÇm th−êng; phôc håi nh÷ng
th¸ng M−êi, mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc cuéc can thiÖp vò quan ®iÓm m¸y mãc vÒ tù nhiªn vµ x· héi. §· viÕt mét sè t¸c phÈm
vÒ sinh lý häc; t¸c phÈm triÕt häc chñ yÕu cña «ng lµ: "Sù tuÇn hoµn vÝch kh¸c vµ ®Õn n¨m 1915 th× bÞ ®µy ®i Tu-ru-khan-xc¬. Nh÷ng
cña sù sèng". ― 63. n¨m 1917 - 1923, c«ng t¸c trong bé m¸y cña Ban chÊp hµnh trung
−¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga. T¹i çc ®¹i héi VI, VIII vµ IX cña
M«-ni-to (Monitor) lµ biÖt danh cña mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc,
®¶ng, ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Tõ 1922 ®Õn 1934,
mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa ký d−íi mét bµi in håi th¸ng T− 1915
®−îc bÇu lµm ñy viªn Ban kiÓm tra trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b)
trong "Preuβische Jahrbücher" ("Niªn gi¸m Phæ"), xuÊt b¶n phÈm
toµn Liªn-x«. ― 206, 211, 212, 326, 422.
cña ph¸i b¶o thñ. T¸c gi¶ bµi b¸o nµy ®· c«ng khai ca ngîi vµ ®Ò
nghÞ r»ng nªn tiÕp tôc duy tr× tÝnh chÊt ph¸i gi÷a ― ®iÒu nµy cã lîi Mót-x«-li-ni (Mussolini), Bª-ni-t« (1883 - 1945) ― mét tªn trïm ph¸t-xÝt
cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ giai cÊp t− s¶n ― cña ®¶ng d©n chñ - ý; trong nh÷ng n¨m 1922 - 1943, lµ tªn ®éc tµi ph¸t-xÝt ý, mét trong
x· héi; tÝnh chÊt nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho bän c¬ héi chñ nghÜa cã thÓ nh÷ng téi ph¹m chiÕn tranh chÝnh. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ
dïng nh÷ng c©u "t¶" ®Ó che ®Ëy chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp víi giai trong hµng ngò ®¶ng x· héi chñ nghÜa. Thêi gian ®Çu cuéc chiÕn
cÊp t− s¶n. ― 316, 431. tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, c«ng khai chuyÓn sang phÝa giai
cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, do ®ã ®Õn th¸ng Ch¹p 1914 ®· bÞ
M«-ren (Morel), Ðt-mun §in (1873 - 19124) ― nhµ chÝnh luËn t− s¶n
khai trõ ra khái ®¶ng. N¨m 1919, tæ chøc ra nh÷ng ®éi ph¸t-xÝt ®Ó
Anh, theo chñ nghÜa hßa b×nh. §Çu thÕ kû XX, tham gia phong trµo
gi¶i phãng d©n téc chèng bän thùc d©n BØ ë C«ng-g«. Tr−íc chiÕn ®Êu tranh chèng phong trµo çch m¹ng vµ ®Õn n¨m 1922 th× c−íp
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, theo çnh t¶ cña ®¶ng tù do vµ chÝnh quyÒn. Cïng víi n−íc §øc HÝt-le, n−íc ý ph¸t-xÝt ®· g©y ra
khi chiÕn tranh næ ra th× gia nhËp §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp. Mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, vµ ®Õn n¨m 1941, tiÕn c«ng vµo
trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o Héi d©n chñ gi¸m s¸t, mét Liªn-x«. Sù thÊt b¹i cña çc ®éi qu©n §øc vµ ý vµ sù lín m¹nh cña
tæ chøc cã xu h−íng hßa b×nh chñ nghÜa. NhiÒu t¸c phÈm cña «ng phong trµo chèng ph¸t-xÝt ë ý ®· dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña chÕ ®é ®éc
®· tÝch cùc v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa trong viÖc tµi cña Mót-x«-li-ni vµo th¸ng B¶y 1943. Trong nh÷ng n¨m 1943 -
chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi cña chÝnh phñ Anh. N¨m 1917, «ng bÞ 1945, ®øng ®Çu chÝnh phñ vïng l·nh thæ ý bÞ bän HÝt-le chiÕm ®ãng.
cÇm tï v× ®· tuyªn truyÒn chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt. N¨m 1922, Th¸ng T− 1945, bÞ du kÝch ý b¾t vµ bÞ xö tö theo b¶n ¸n cña tßa ¸n
lµ nghÞ viªn. ― 333 - 335. qu©n sù cña ñy ban gi¶i phãng d©n téc B¾c ý. ― 138, 422.
M«-xt¬ (Most), Gi«-han Gi«-xÝp (1846 - 1906) ― mét ng−êi d©n chñ - x· N
héi §øc, vÒ sau theo ph¸i v« chÝnh phñ. Trong nh÷ng n¨m 1874 - Na-p«-lª-«ng III (B«-na-p¸c-t¬, Lu-i) (1808 - 1873) ― hoµng ®Õ n−íc
1878, ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Sau khi ®¹o luËt ®Æc Ph¸p tõ 1852 ®Õn 1870, ch¸u cña Na-p«-lª-«ng I. Sau thÊt b¹i cña
biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc ban hµnh n¨m 1878, cuéc çch m¹ng 1848, Na-p«-lª-«ng ®−îc bÇu lµm tæng thèng cña
M«-xt¬ bá sang c− tró ë Lu©n-®«n; ë ®ã M«-xt¬ xuÊt b¶n tê b¸o v« n−íc Céng hßa Ph¸p; ®ªm mång 1 r¹ng ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851,
chÝnh phñ chñ nghÜa "Freiheit" ("Tù do"). N¨m 1882, sang Mü, ë ®ã tiÕn hµnh mét cuéc chÝnh biÕn. C. M¸c ®· nhËn xÐt vÒ Na-p«-lª-«ng
tiÕp tôc xuÊt b¶n tê "Freiheit". Trong nh÷ng n¨m sau, rêi bá phong III trong t¸c phÈm "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-
trµo c«ng nh©n. ― 96.
t¬" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n
Mu-ra-nèp, M. C. (1873 - 1959) ― mét ng−êi b«n-sª-vÝch, vÒ nghÒ lÇn thø 2, t. 8, tr. 115 - 217). ― 166 - 168, 169, 278, 392, 403.
nghiÖp lµ thî nguéi. §¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
Na-tan-x«n (B«-brèp), M. A. (1850 - 1919) ― ®¹i biÓu cña ph¸i d©n tóy
Nga tõ n¨m 1904; lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Kh¸c-cèp. §¹i biÓu c«ng
çch m¹ng, vÒ sau lµ ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng.
nh©n tØnh Kh¸c-cèp trong §u-ma nhµ n−íc IV; tham gia ®¶ng ®oµn
Tham gia phong trµo çch m¹ng tõ n¨m 1869. Lµ mét trong nh÷ng
b«n-sª-vÝch trong §u-ma. Céng t¸c víi tê b¸o b«n-sª-vÝch "Sù thËt".
ng−êi thµnh lËp ®¶ng "Ruéng ®Êt vµ tù do", n¨m 1893, tÝch cùc
Th¸ng M−êi mét n¨m 1914, v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng
tham gia viÖc thµnh lËp ®¶ng "D©n quyÒn". Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nªn bÞ b¾t cïng víi çc nghÞ sÜ b«n-sª-
XX, ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, ñy viªn Ban chÊp
hµnh trung −¬ng cña ®¶ng nµy. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc viªn cña ban biªn tËp (1881 - 1900) vµ (1900 - 1916) lµ mét trong
chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa kh«ng triÖt ®Ó, nh÷ng biªn tËp viªn cña tê b¸o b¶o thñ Anh "The Statist" ("Nhµ
dao ®éng, ng¶ vÒ ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng thèng kª"). Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1916, lµ cè vÊn ng©n khè quèc
Hai 1917, trë thµnh mét trong sè nh÷ng ng−êi thµnh lËp §¶ng x· gia Anh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ kinh tÕ. Lµ chñ tÞch vµ héi
héi chñ nghÜa - çch m¹ng çnh t¶. N¨m 1918, ®· lªn ¸n cuéc næi viªn mét sè héi khoa häc vÒ kinh tÕ vµ thèng kª. T¸c gi¶ cña nhiÒu
lo¹n cña bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng çnh t¶ chèng ChÝnh t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. ― 275, 286.
quyÒn x«-viÕt. ― 194, 196.
Pª-scèp, A. M. ― xem Goãc-ki, A. M.
Nª-na-r«-c«-mèp, G. P. (sinh n¨m 1874) ― ñy viªn c«ng tè ViÖn t−
ph¸p cña Nga hoµng. Th¸ng Hai n¨m 1915, ph¸t biÓu víi t− çch lµ Pª-t¬-rèp-xki, G. I. (1878 - 1958) ― mét trong nh÷ng ng−êi l·o thµnh
c«ng tè viªn t¹i phiªn tßa do çc nhµ ®−¬ng côc cña Nga hoµng lËp nhÊt ®· tham gia phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng, mét ng−êi
®Ó xö nh÷ng nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch cña §u-ma nhµ n−íc IV. ― 421. b«n-sª-vÝch, vÒ sau lµ mét nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ®¶ng vµ
nhµ n−íc x«-viÕt. §¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
Ni-c«-lai II (R«-ma-nèp) (1868 - 1918) ― hoµng ®Õ Nga cuèi cïng, trÞ v× Nga tõ 1897. Trong thêi gian çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, lµ mét
tõ 1894 ®Õn Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917. Ngµy 17 trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n ë £-ca-tª-ri-
th¸ng B¶y 1918, ®· bÞ xö b¾n t¹i £-ca-tª-rin-bua (nay lµ XvÐc-®lèp- n«-xl¸p (nay lµ §ni-Ðp-r«-pª-t¬-rèp-xc¬). §¹i biÓu c«ng nh©n tØnh
xc¬) theo quyÕt ®Þnh cña X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ binh sÜ tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p t¹i §u-ma nhµ n−íc IV, tham gia ®¶ng ®oµn
U-ran. ― 21, 127, 131, 277, 295, 378, 415. b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma. Th¸ng M−êi mét n¨m 1914, v× ho¹t ®éng
çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nªn ®· bÞ b¾t
P
cïng víi çc nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch kh¸c, vµ ®Õn 1915 th× bÞ ®µy ®Õn
Pan-nª-cóc (Panneckoek), An-t«-ni (A. P) (1873 - 1960) ― mét nhµ d©n Tu-ru-khan-xc¬. TÝch cùc tham gia Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa
chñ - x· héi Hµ-lan. N¨m 1907, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra th¸ng M−êi. Vµo nh÷ng n¨m 1917 - 1919, lµ bé tr−ëng Bé d©n ñy
tê "De Tribune" ("DiÔn ®µn"), c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶ trong néi vô cña n−íc Céng hßa liªn bang x· héi chñ nghÜa x«-viÕt
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan, çnh nµy ®Õn n¨m 1909 ®· Nga, tõ 1919 ®Õn 1938, lµ chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc
trë thµnh §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan (®¶ng cña nhãm "DiÔn ®µn"). X«-viÕt toµn U-cra-i-na; sau khi thµnh lËp Liªn bang céng hßa x·
Tõ n¨m 1910, cã quan hÖ chÆt chÏ víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi héi chñ nghÜa x«-viÕt, lµ mét trong çc chñ tÞch Ban chÊp hµnh
c¶nh t¶ §øc, céng t¸c tÝch cùc víi çc c¬ quan ng«n luËn cña hä. trung −¬ng çc X«-viÕt Liªn-x«; vµo nh÷ng n¨m 1938 - 1940, lµ
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phã chñ tÞch §oµn chñ tÞch X«-viÕt tèi cao Liªn-x«. Trong nh÷ng
ng−êi theo chñ nghÜa quèc tÕ, tham gia viÖc xuÊt b¶n tê t¹p chÝ n¨m 1926 - 1939, lµ ñy viªn dù khuyÕt Bé chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh
"Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu"), c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc- trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. Tõ 1940, lµ phã gi¸m
van. Vµo nh÷ng n¨m 1918 - 1921, gia nhËp §¶ng céng s¶n Ha-lan vµ ®èc ViÖn b¶o tµng çch m¹ng Liªn-x«. ― 209, 211, 212, 214, 422.
tham gia ho¹t ®éng cña Quèc tÕ céng s¶n. Gi÷ lËp tr−êng cùc t¶ vµ
Phi-s¬ (Fischer), Ri-sa (1855 - 1926) ― mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc;
bÌ ph¸i. Trong t¸c phÈm "BÖnh Êu trÜ "t¶ khuynh" trong phong trµo
trong nh÷ng n¨m 1880 - 1890, lµm viÖc trong çc nhµ in d©n chñ –
céng s¶n", V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña
x· héi ë Xuy-rÝch vµ Lu©n-®«n; trong nh÷ng n¨m 1890 - 1893, lµ bÝ
Pan-nª-cóc vµ cña nh÷ng "ng−êi cùc t¶" kh¸c. N¨m 1921, Pan-nª-cóc
th− ®¶ng d©n chñ - x· héi; trong nh÷ng n¨m 1893 - 1903, l·nh ®¹o
ra khái ®¶ng céng s¶n vµ Ýt l©u sau tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc.
c¬ quan xuÊt b¶n s¸ch cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, lµ ng−êi xuÊt b¶n
― 43, 123 - 124, 187, 267, 312, 377, 378, 408.
vµ qu¶n lý c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng lµ tê
P©y-s¬ (Paish), Gioãc-gi¬ (1867 - 1957) ― nhµ kinh tÕ häc vµ thèng "Vorwärts" ("TiÕn lªn"). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
kª häc t− s¶n Anh, mét ng−êi theo chñ nghÜa hßa b×nh. Lµ céng t¸c nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. ― 462, 463, 465.
Ph«-gt¬ (Vogt), Çc-l¬ (1817 - 1895) ― nhµ khoa häc tù nhiªn §øc, mét Plª-kha-nèp, G. V. (1856 - 1918) ― nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong
trong nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh cña chñ nghÜa duy vËt tÇm th−êng. trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ, ng−êi ®Çu tiªn truyÒn b¸ chñ nghÜa
Tham gia cuéc çch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc. Sau khi çch m¹ng M¸c ë Nga. N¨m 1883, ®· thµnh lËp ë Gi¬-ne-v¬ tæ chøc m¸c-xÝt
thÊt b¹i, sang c− tró ë Thôy-sÜ. T¸c gi¶ cña mét sè t¸c phÈm vÒ Nga ®Çu tiªn lµ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Plª-kha-nèp ®Êu
®éng vËt häc, ®Þa chÊt häc vµ sinh lý häc. Lµ ng−êi theo chñ nghÜa tranh chèng chñ nghÜa d©n tóy, chèng chñ nghÜa xÐt l¹i trong
duy vËt tÇm th−êng, Ph«-gt¬ kh¼ng ®Þnh r»ng "mèi quan hÖ cña t− phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, ®·
duy ®èi víi ãc còng gÇn nh− mèi quan hÖ cña mËt ®èi víi gan hay tham gia ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh".
lµ cña n−íc tiÓu ®èi víi thËn" ("Nh÷ng l¸ th− vÒ sinh lý häc", Xanh Tõ 1883 ®Õn 1903, Plª-kha-nèp ®· viÕt mét sè t¸c phÈm cã vai
Pª-tÐc-bua, 1867, tr. 298). Lµ ng−êi ®èi ®Þch ra mÆt víi chñ nghÜa x· trß to lín trong viÖc b¶o vÖ vµ tuyªn truyÒn thÕ giíi quan duy vËt:
héi khoa häc, Ph«-gt¬ ®· tham gia nh÷ng cuéc truy bøc nh÷ng "Chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ", "Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a
ng−êi çch m¹ng v« s¶n, ®· lªn tiÕng vu khèng ho¹t ®éng cña C. chóng ta", "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch
sö", "Kh¸i luËn vÒ lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt", "Bµn vÒ vai trß cña
M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Trong bµi tiÓu luËn ®¶ kÝch "Ngµi Ph«-gt¬"
ç nh©n trong lÞch sö", v.v.. Song ngay trong thêi gian Êy, «ng ®· cã
(1860), M¸c ®· v¹ch mÆt Ph«-gt¬ lµ mét tªn gi¸n ®iÖp mËt vô ¨n
nh÷ng sai lÇm nghiªm träng, nh÷ng sai lÇm ®ã lµ mÇm mèng cña
l−¬ng cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬ (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn
nh÷ng quan ®iÓm men-sª-vÝch sau nµy cña «ng. Sau §¹i héi II §¶ng
tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 14, tr. 395 - 691). ― 63.
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, Plª-kha-nèp ®øng trªn lËp tr−êng
Ph¬-b¸ch (Feuerbach), Lót-vÝch A-®rª-¸t (1804 - 1872) ― nhµ triÕt häc ®iÒu hßa víi chñ nghÜa c¬ héi, sau ®ã ®· gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch.
duy vËt vµ v« thÇn §øc xuÊt s¾c, mét trong nh÷ng bËc tiÒn bèi cña Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, «ng ®øng trªn lËp tr−êng
chñ nghÜa M¸c. Ph¬-b¸ch ®· phª ph¸n triÕt häc duy t©m cña Hª- men-sª-vÝch trong toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n. Trong nh÷ng n¨m
ghen, chØ ra mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o; tuy thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, «ng chèng
nhiªn, trong quan niÖm vÒ çc hiÖn t−îng x· héi, Ph¬-b¸ch vÉn lµ l¹i viÖc dïng quan ®iÓm cña Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vµ
mét nhµ duy t©m. Chñ nghÜa duy vËt cña «ng lµ chñ nghÜa duy vËt chèng l¹i chñ nghÜa thñ tiªu; «ng ®øng ®Çu nhãm men-sª-vÝch ñng
siªu h×nh vµ trùc quan. ¤ng kh«ng nhËn thøc ®−îc vai trß cña thùc hé ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng
chuyÓn sang lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng d©n chñ -
tiÔn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.
t− s¶n th¸ng Hai 1917, «ng trë vÒ Nga, l·nh ®¹o nhãm men-sª-vÝch
Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi m×nh, Ph¬-b¸ch quan t©m ®Õn çc s¸ch
vÖ quèc chñ nghÜa cùc h÷u ― nhãm "Thèng nhÊt"; r¸o riÕt chèng l¹i
b¸o x· héi chñ nghÜa, ®äc "T− b¶n" cña M¸c vµ n¨m 1870, gia nhËp
ph¸i b«n-sª-vÝch, chèng l¹i çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, cho r»ng
§¶ng d©n chñ - x· héi §øc.
n−íc Nga ch−a chÝn muåi ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. Kh«ng t¸n
TriÕt häc cña Ph¬-b¸ch ®· ®−îc ph©n tÝch mét çch toµn diÖn thµnh Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, nh−ng kh«ng tham
trong çc cuèn: "LuËn c−¬ng vÒ Ph¬-b¸ch" cña C. M¸c, "HÖ t− gia ®Êu tranh chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt.
t−ëng §øc" cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, trong t¸c phÈm cña Ph. Lª-nin ®¸nh gi¸ cao nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc cña Plª-kha-
¡ng-ghen "Lót-vÝch Ph¬-b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ ®iÓn nèp vµ vai trß cña «ng trong viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµo
§øc", vµ c¶ trong cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh n−íc Nga; nh−ng ®ång thêi Ng−êi còng ®· phª ph¸n kÞch liÖt Plª-
nghiÖm phª ph¸n" cña V. I. Lª-nin. ― 54 - 55, 60, 61, 62, 98, 293, 477. kha-nèp v× «ng ®· xa rêi chñ nghÜa M¸c vµ ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai
Phran-c¬ (Frank), Lót-vÝch (1874 - 1914) ― mét ®¶ng viªn d©n chñ - x· héi lÇm lín trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ. ― 24, 27, 28, 36, 43, 44, 113, 126,
§øc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña bän xÐt l¹i, mét phÇn tö x· héi - s«- 127, 132, 134, 135, 136, 137, 138, 139 - 141, 142 - 143, 144 - 145, 153,
vanh; lµm nghÒ luËt s−. Tõ n¨m 1907, lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. T¹i 166, 173, 204, 215, 221 - 222, 231, 232, 235, 248 - 249, 261, 263, 264 -
§¹i héi Ma-g®¬-bua cña ®¶ng (1910), ®· biÓu quyÕt t¸n thµnh ng©n 265, 269, 271, 273 - 277, 279, 302 - 303, 311, 314, 315, 318, 326, 329,
s¸ch chiÕn tranh. Håi ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, 337 - 339, 340, 354, 366 - 367, 371 - 372, 398, 402, 406 - 408, 410 - 411,
®· tù nguyÖn gia nhËp qu©n ®éi vµ ®· chÕt trËn. ― 466. 422, 424, 431 - 433, 438 - 440, 441, 462, 474.
Poanh-ca-rª (PoincarÐ), Ray-m«ng (1860 - 1934) ― nhµ ho¹t ®éng chÝnh ®é së h÷u t− b¶n chñ nghÜa vÒ c«ng cô vµ t− liÖu s¶n xuÊt. Pru-
trÞ t− s¶n Ph¸p, lµm nghÒ luËt s−. N¨m 1887, ®−îc bÇu vµo ViÖn ®«ng coi nhµ n−íc lµ nguån gèc chÝnh ®Î ra çc m©u thuÉn giai
d©n biÓu. Tõ n¨m 1893, ®· nhiÒu lÇn tham gia chÝnh phñ Ph¸p, lµ cÊp, ®· ®−a ra nh÷ng ®Ò ¸n kh«ng t−ëng nh»m môc ®Ých hßa b×nh
®¹i biÓu cña nh÷ng giíi hiÕu chiÕn nhÊt trong giai cÊp t− s¶n Ph¸p. "thñ tiªu nhµ n−íc", tuyªn truyÒn t− t−ëng phñ nhËn ®Êu tranh
N¨m 1912, lµm thñ t−íng, vµ tõ 1913 ®Õn 1920, lµ tæng thèng Ph¸p. chÝnh trÞ. N¨m 1846, cho xuÊt b¶n cuèn "HÖ thèng nh÷ng m©u
Trªn nh÷ng c−¬ng vÞ ®ã, Poanh-ca-rª ®· tá ra lµ mét kÎ r¸o riÕt chñ thuÉn kinh tÕ, hay lµ TriÕt häc cña sù khèn cïng", trong ®ã ®· tr×nh
tr−¬ng chuÈn bÞ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, v× thÕ bµy nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ - triÕt häc tiÓu t− s¶n cña m×nh.
®· ®−îc ®Æt cho biÖt danh lµ "Poanh-ca-rª - chiÕn tranh". Sau Çch Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", M¸c ®· kÞch liÖt phª
m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ ph¸n cuèn s¸ch ®ã cña Pru-®«ng vµ chØ râ tÝnh chÊt v« c¨n cø vÒ
chøc cuéc can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«- mÆt khoa häc cña cuèn s¸ch. Trong thêi kú çch m¹ng 1848, sau
viÕt. Trong nh÷ng n¨m 1922 - 1924 vµ 1926 - 1929, lµ thñ t−íng khi ®−îc bÇu vµo Quèc héi lËp hiÕn, Pru-®«ng ®· lªn ¸n nh÷ng
Ph¸p. §Æc ®iÓm trong chÝnh s¸ch cña Poanh-ca-rª lµ kÞch liÖt chèng ho¹t ®éng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n; ®ång t×nh víi cuéc
ChÝnh quyÒn x«-viÕt, lµ tÊn c«ng vµo nh÷ng quyÒn d©n sinh vµ tù ®¶o chÝnh cña B«-na-p¸c-t¬ ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851, cuéc ®¶o
do d©n chñ cña nh©n d©n lao ®éng Ph¸p, lµ truy bøc nh÷ng ng−êi chÝnh ®· dÉn ®Õn chç thiÕt lËp ë Ph¸p chÕ ®é §Õ chÕ thø hai. ― 56,
céng s¶n Ph¸p. ― 21. 58, 98.
P«-t¬-rª-xèp, A. N. (1869 - 1934) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña chñ Pu-ri-xkª-vÝch, V. M. (1870 - 1920) ― ®¹i ®Þa chñ, mét phÇn tö Tr¨m
nghÜa men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ ®en - cuång nhiÖt, thuéc ph¸i qu©n chñ. Mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò
cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa thñ tiªu, x−íng ra viÖc thµnh lËp "Liªn minh nh©n d©n Nga" Tr¨m ®en; n¨m
gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong t¹p chÝ "Phôc h−ng", t¹p chÝ "B×nh minh 1907, ra khái liªn minh nµy vµ thµnh lËp tæ chøc qu©n chñ ph¶n
cña chóng ta" vµ nh÷ng c¬ quan ng«n luËn kh¸c cña ph¸i men-sª- çch m¹ng míi: "Héi Mi-kha-in ¸c-khan-ghen". Lµ ®¹i biÓu §u-ma
vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nhµ n−íc II, III vµ IV, lõng tiÕng v× nh÷ng bµi ph¸t biÓu kªu gäi tµn
nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· s¸t, bµi Do-th¸i ë trong §u-ma. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa
héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, sèng l−u vong; ë n−íc ngoµi, céng t¸c víi th¸ng M−êi, ®· r¸o riÕt ®Êu tranh chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt. ―
tê tuÇn b¸o "Thêi gian" cña Kª-ren-xki, c«ng kÝch n−íc Nga x«-viÕt. 129, 131, 146, 341, 342.
― 146, 152, 163 - 189, 223 - 226, 228, 243, 244, 276, 343, 418.
R
Pru-®«ng (Proudhon), Pi-e Gi«-dÐp (1809 - 1865) ― nhµ chÝnh luËn, nhµ
kinh tÕ häc, nhµ x· héi häc Ph¸p, nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− Ra-cèp-xki, Kh. G. (1873 - 1941) ― tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, ®·
s¶n, mét trong nh÷ng ng−êi lËp ra chñ nghÜa v« chÝnh phñ, lµm tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi ë Bun-ga-ri, Ru-ma-ni, Thôy-
thî s¾p ch÷. N¨m 1840, xuÊt b¶n cuèn "ThÕ nµo lµ së h÷u?". Pru- sÜ, Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi,
®«ng m¬ −íc duy tr× vÜnh viÔn chÕ ®é tiÓu t− h÷u vµ ®øng trªn lËp theo ph¸i gi÷a. Vµo ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1917. Sau Çch m¹ng
tr−êng tiÓu t− s¶n ®Ó phª ph¸n chÕ ®é së h÷u lín t− b¶n chñ nghÜa. x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ®· lµm c«ng t¸c ®¶ng vµ c«ng t¸c x«-
¤ng ®Ò nghÞ lËp ra "ng©n hµng nh©n d©n" ®Æc biÖt ®Ó ph¸t "tÝn viÕt. Tõ 1918, lµ chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng d©n ñy U-cra-i-na, tõ
dông kh«ng lÊy l·i", qua ®ã mµ gióp cho c«ng nh©n mua s¾m 1923, lµm c«ng t¸c ngo¹i giao ë Anh vµ Ph¸p. Mét trong nh÷ng
nh©n vËt r¸o riÕt ho¹t ®éng trong ph¸i ®èi lËp cña T¬-rèt-xki do ®ã
®−îc nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt riªng vµ trë thµnh thî thñ c«ng. Mét
n¨m 1927, bÞ §¹i héi XV §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« khai trõ ra
chñ tr−¬ng kh¸c còng mang tÝnh chÊt ph¶n ®éng nh− vËy, ®ã lµ
khái ®¶ng. Sau khi ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch n¨m 1935, ®Õn n¨m
chñ tr−¬ng kh«ng t−ëng cña Pru-®«ng muèn lËp çc "ng©n hµng
1938 l¹i bÞ khai trõ ra khái ®¶ng v× ho¹t ®éng chèng ®¶ng. ― 408.
trao ®æi" ®Æc biÖt, çc ng©n hµng nµy tuång nh− ®¶m b¶o cho
nh÷ng ng−êi lao ®éng tiªu thô s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh Ra-®Õch, C. B. (1885 - 1939) ― tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi Ga-
mét çch "c«ng b»ng" mµ ®ång thêi kh«ng ®ông ch¹m g× ®Õn chÕ li-xi-a, Ba-lan vµ §øc tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX; tham gia çc c¬
quan xuÊt b¶n cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ ë §øc. Ren-n¬ (Renner), Çc-l¬ (1870 - 1950) ― nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng ¸o, thñ lÜnh vµ nhµ lý luËn cña çnh h÷u trong phong trµo d©n chñ -
trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, song ®· tá ra nghiªng vÒ ph¸i x· héi ¸o. Lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña çi gäi lµ "chñ
gi÷a; gi÷ lËp tr−êng sai lÇm trong vÊn ®Ò vÒ quyÒn d©n téc tù nghÜa M¸c cña ¸o" vµ lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña thuyÕt t− s¶n -
quyÕt. Gia nhËp ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1917. Thêi kú th¶o luËn d©n téc chñ nghÜa "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa". Trong thêi gian chiÕn
hßa −íc BrÐt, lµ mét "ng−êi céng s¶n çnh t¶". Tõ n¨m 1923, lµ mét tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh.
phÇn tö r¸o riÕt ho¹t ®éng trong ph¸i ®èi lËp cña T¬-rèt-xki, do ®ã N¨m 1919 - 1920, lµ thñ t−íng ¸o, trong nh÷ng n¨m 1945 - 1950, lµ
n¨m 1927, t¹i §¹i héi XV cña §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«, ®· bÞ tæng thèng ¸o. ― 414.
khai trõ ra khái ®¶ng. Sau khi ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch vµo n¨m
Rª-pinh-t¬n (Repington), S¸c-l¬ Cíc-t¬ (1858 - 1925) ― sÜ quan vµ nhµ
1930, v× ho¹t ®éng chèng ®¶ng nªn l¹i bÞ khai trõ khái ®¶ng vµo
b¸o qu©n sù, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña giíi qu©n phiÖt ®Õ quèc
n¨m 1936. ― 267.
chñ nghÜa Anh. §· tham gia çc cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña bän
Ra-®i-sÐp, A. N. (1749 - 1802) ― nhµ v¨n xuÊt s¾c ng−êi Nga, ng−êi thùc d©n Anh ë ¸p-ga-ni-xtan, §«ng Xu-®¨ng vµ çc n−íc céng
tuyªn truyÒn t− t−ëng tiÕn bé çch m¹ng, t¸c gi¶ t¸c phÈm næi hßa B«-¬ ë Nam Phi. Th«ng tÝn viªn qu©n sù cho çc tê b¸o t− s¶n
tiÕng "Cuéc hµnh tr×nh tõ Pª-tÐc-bua ®Õn M¸t-xc¬-va", in bÝ mËt Anh "The Times" ("Thêi b¸o") vµ "Daily Telegraph" ("Tin ®iÖn hµng
n¨m 1790 víi sè l−îng 650 b¶n. Cuèn s¸ch ®ã ®· v¹ch trÇn chÕ ®é ngµy"). T¸c gi¶ cña mét sè t¸c phÈm vÒ sù chuÈn bÞ vµ vÒ qu¸ tr×nh
n«ng n« - chuyªn chÕ vµ t×nh c¶nh lÇm than cña nh©n d©n Nga, nã cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi. ― 335.
còng lµ ®ßn tiÕn c«ng c«ng khai ®Çu tiªn trong v¨n häc Nga chèng
Ri-a-da-nèp (G«n-®en-®¸c), §. B. (Bóc-v«-Õt) (1870 - 1938) ― tham gia
l¹i chÕ ®é n«ng n« mµ néi dung lµ lêi kªu gäi thiÕt tha h−íng vÒ
phong trµo d©n chñ - x· héi tõ nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX. Trong
cuéc çch m¹ng nh©n d©n vµ lËt ®æ chÕ ®é Nga hoµng. nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, theo ph¸i gi÷a,
Theo lÖnh cña £-ca-tª-ri-na II, Ra-®i-sÐp ®· bÞ b¾t, bÞ giam céng t¸c viªn cña tê "TiÕng nãi" vµ "Lêi nãi cña chóng ta" cña ph¸i
trong ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a vµ bÞ kÕt ¸n tö h×nh, sau ®ã men-sª-vÝch. ë §¹i héi VI cña ®¶ng (1917) ®−îc kÕt n¹p vµo §¶ng
¸n tö h×nh ®−îc gi¶m xuèng thµnh ¸n 10 n¨m ®i ®µy ë Xi-bi-ri (ë c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ
nhµ lao I-lim-xc¬), vµ cuèn s¸ch ®ã cña «ng ®· bÞ thiªu hñy. N¨m nghÜa th¸ng M−êi, ho¹t ®éng trong phong trµo c«ng ®oµn; lµ mét
1801, Ra-®i-sÐp ®−îc phÐp trë vÒ Pª-tÐc-bua, ®−îc phÐp lµm viÖc trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ViÖn C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vµ lµm
trong ñy ban biªn so¹n mét bé luËt, t¹i ®©y, «ng ®· ®−a ra ®Ò nghÞ gi¸m ®èc viÖn nµy ®Õn n¨m 1931. §Çu n¨m 1918, t¹m thêi ra khái
hñy bá lËp tøc chÕ ®é n«ng n« vµ ban bè quyÒn b×nh ®¼ng cho tÊt ®¶ng v× bÊt ®ång vÒ vÊn ®Ò hßa −íc BrÐt; trong thêi gian cã cuéc
c¶ çc ®¼ng cÊp tr−íc ph¸p luËt. Tr−íc nguy c¬ cña nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ c«ng ®oµn (1920 - 1921), theo lËp tr−êng chèng ®¶ng
truy lïng míi cña chÝnh phñ Nga hoµng, «ng ®· tù s¸t. vµ bÞ g¹t ra khái c«ng t¸c c«ng ®oµn. Th¸ng Hai n¨m 1931, bÞ khai
Nh÷ng t¸c phÈm vµ ho¹t ®éng cña Ra-®i-sÐp ®· ®ãng vai trß trõ khái §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« v× ®· gióp bän men-sª-
to lín trong viÖc ph¸t triÓn phong trµo çch m¹ng - gi¶i phãng ë vÝch ho¹t ®éng ph¶n çch m¹ng. ― 358, 362.
Nga. ― 128.
Ri-çc-®« (Ricardo), §a-vÝt (1772 - 1823) ― nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng
R¸t-ne, M. B. (B«-ri-xèp, M.) ― mét ng−êi thuéc ph¸i Bun, mét nhµ ng−êi Anh, t¸c gi¶ cña t¸c phÈm "Nguyªn lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ
chÝnh luËn. N¨m 1898, ®· ®øng trªn quan ®iÓm xÐt l¹i tiÕn hµnh häc vµ thuÕ m¸", "VÒ sù b¶o trî n«ng nghiÖp" vµ çc t¸c phÈm
phª ph¸n bé "T− b¶n" cña M¸c trong tê t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga". kh¸c trong ®ã kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn cña giai cÊp t− s¶n ®·
Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn ®¹t ®−îc ®Ønh cao nhÊt. B¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n trong
lËp tr−êng x· héi - s«-vanh; t¸c gi¶ cña bµi "VÒ "sø mÖnh gi¶i cuéc ®Êu tranh cña nã chèng l¹i nh÷ng tµn d− phong kiÕn. Ri-çc-
phãng" vµ vÒ "chñ nghÜa yªu n−íc"" ®¨ng trong sè 7 tê "B¶n tin" ®« b¶o vÖ nguyªn t¾c tù do c¹nh tranh, ®ßi thñ tiªu mäi sù h¹n
cña ph¸i Bun n¨m 1915. ― 218. chÕ ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa.
ý nghÜa lÞch sö cña Ri-çc-®« ®èi víi khoa häc kinh tÕ tr−íc hÕt lµ ë 1794 (ngµy 9 th¸ng Nãng theo lÞch céng hßa) chÝnh phñ Gia-c«-
chç «ng ®· nªu ra häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ lao ®éng, ®· cè g¾ng lÊy häc banh bÞ lËt ®æ. R«-be-xpi-e vµ çc ®ång chÝ cña «ng bÞ b¾t vµ bÞ xö
thuyÕt nµy lµm c¬ së cho toµn bé kinh tÕ chÝnh trÞ häc. Ph¸t triÓn tö mµ kh«ng qua xÐt xö. ― 279.
häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ cña A. XmÝt, Ri-çc-®« chøng minh r»ng gi¸ trÞ
lµ do lao ®éng ®· hao phÝ trong s¶n xuÊt hµng hãa quyÕt ®Þnh vµ R«-den-phen-®¬, L. B. ― xem Ca-mª-nÐp, L. B.
lao ®éng ®ã còng lµ nguån gèc t¹o ra tiÒn c«ng cña c«ng nh©n còng R«-®i-tsÐp, Ph. I. (sinh n¨m 1856) ― ®Þa chñ vµ nhµ ho¹t ®éng héi ®ång
nh− çc kho¶n thu nhËp cña nh÷ng ng−êi kh«ng lao ®éng, nh− lîi ®Þa ph−¬ng ë Tve, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ -
nhuËn vµ ®Þa t«. Ri-çc-®« ®· ph¸t hiÖn ra sù ®èi lËp gi÷a tiÒn c«ng lËp hiÕn, ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng nµy. §¹i biÓu
cña c«ng nh©n vµ lîi nhuËn cña nhµ t− b¶n, nghÜa lµ v¹ch râ sù §u-ma nhµ n−íc I, II, III vµ IV. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n
xung ®ét vÒ lîi Ých gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n. Tuy th¸ng Hai 1917, lµ ñy viªn trong ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n phô
nhiªn, sù h¹n chÕ vÒ mÆt giai cÊp ®· lµm cho Ri-çc-®« kh«ng thÓ tr¸ch vÊn ®Ò PhÇn-lan. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng
ph©n tÝch chñ nghÜa t− b¶n mét çch thËt sù khoa häc vµ kh«ng thÓ M−êi, trë thµnh mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. ― 128.
kh¸m ph¸ ra ®−îc bÝ mËt cña sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa. Ri-çc-®«
cho r»ng s¶n xuÊt hµng hãa vµ chñ nghÜa t− b¶n lµ mét h×nh th¸i tù R«-l¨ng - H«n-xt¬ (Roland Holst) H¨ng-ri-Ðt-ta (1869 - 1952) ― mét
nhiªn vµ vÜnh cöu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. ¤ng kh«ng v¹ch ra n÷ ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa Hµ-lan, n÷ v¨n sÜ. §· tham gia tæ
®−îc tÝnh chÊt x· héi cña gi¸ trÞ, kh«ng thÊy ®−îc sù kh¸c nhau chøc çc hiÖp héi phô n÷, thuéc çnh t¶ trong hµng ngò d©n chñ -
gi÷a gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ cña s¶n xuÊt vµ còng kh«ng thÓ hiÓu ®−îc x· héi Hµ-lan, çnh nµy tõ n¨m 1907 ®· tËp hîp chung quanh tê
nguån gèc vµ thùc chÊt cña tiÒn tÖ. b¸o "De Tribune" ("DiÔn ®µn") vµ ®Õn n¨m 1909 th× chuyÓn thµnh
C. M¸c ®· phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm lý luËn cña Ri-çc-®« §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan. Håi ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc
trong bé “T− b¶n", trong cuèn "Çc häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d−" chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a, vÒ sau gia nhËp ph¸i
vµ trong nhiÒu t¸c phÈm kh¸c. ― 81. quèc tÕ chñ nghÜa, ®· tham gia xuÊt b¶n t¹p chÝ "Vorbote"
("Ng−êi tiªn khu") ― c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.
RÝt-xl¬ (Riezler), Cuèc-t¬ (Ruy-®oãc-ph¬) (1882 - 1955) ― nhµ ngo¹i Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1927, lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Hµ-lan
giao §øc, nhµ triÕt häc vµ nhµ chÝnh luËn, mét trong nh÷ng ®¹i
vµ tham gia ho¹t ®éng trong Quèc tÕ céng s¶n. N¨m 1927, ®· rót
biÓu cña çnh qu©n chñ - tù do chñ nghÜa trong giai cÊp t− s¶n ®Õ
khái §¶ng céng s¶n vµ vÒ sau ®· r¬i vµo lËp tr−êng cña chñ
quèc chñ nghÜa §øc. Tõ n¨m 1906, lµm viÖc ë phßng chÝnh trÞ Bé
nghÜa x· héi C¬-®èc gi¸o. ― 408.
ngo¹i giao §øc. Trong nh÷ng n¨m 1915 - 1917, lµ cè vÊn cña thñ
t−íng §øc BÕt-man-H«n-vÕch, tÝch cùc ñng hé chÝnh s¸ch cña BÕt- R«-ma-nèp (dßng hä) ― triÒu ®¹i çc nhµ vua vµ hoµng ®Õ Nga trÞ v× tõ
man nh»m céng t¸c víi çnh c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - n¨m 1613 ®Õn n¨m 1917. ― 129, 415.
x· héi §øc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. N¨m 1918, lµ
Rèp-sin, V. ― xem Xa-vin-cèp, B. V.
tham t¸n ®¹i sø §øc ë M¸t-xc¬-va. T¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ
çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ thÕ giíi. ― 309. Rèt-bÐc-tót - I-a-ghª-txèp (Rodbertus-Jagetzow), Gi«-han Çc-l¬ (1805 -
1875) ― nhµ kinh tÕ häc tÇm th−êng §øc, ®¹i ®iÒn chñ Phæ, mét
R«-be-xpi-e (Robespierre), M¸c-xi-mi-liªng Ma-ri I-di-®o (1758 - 1794) ―
trong nh÷ng nhµ lý luËn cña "chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc". Rèt-bÐc-
mét trong nh÷ng l·nh tô cña çch m¹ng t− s¶n Ph¸p håi cuèi thÕ
tót cho r»ng nh÷ng m©u thuÉn gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n cã thÓ ®−îc
kû XVIII, nhµ l·nh ®¹o cña chÝnh phñ Gia-c«-banh, ®¹i biÓu chñ
gi¶i quyÕt b»ng mét sè c¶i çch do nhµ n−íc gioong-ke Phæ thi
yÕu cho giai cÊp tiÓu t− s¶n d©n chñ - çch m¹ng, giai cÊp nµy ®· hµnh. Kh«ng hiÓu nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d− vµ thùc chÊt cña
cïng víi quÇn chóng lao ®éng ®Êu tranh chèng l¹i thÕ lùc ph¶n m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n, Rèt-bÐc-tót cho
®éng phong kiÕn. R«-be-xpi-e rÊt næi tiÕng trong quÇn chóng nh©n r»ng nguyªn nh©n cña nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ lµ ë chç
d©n. Trong thêi gian ®¶o chÝnh ph¶n çch m¹ng ngµy 27 th¸ng B¶y quÇn chóng nh©n d©n tiªu dïng ch−a ®ñ møc. ¤ng cho r»ng së dÜ tån
t¹i ®Þa t« lµ v× trong n«ng nghiÖp kh«ng cã chi phÝ cho nguyªn liÖu. 1918, Sa-li-a-pin ®−îc tÆng danh hiÖu nghÖ sÜ nh©n d©n cña n−íc
Çc t¸c phÈm chñ yÕu cña Rèt-bÐc-tót: "T×m hiÓu chÕ ®é kinh tÕ - Céng hßa. N¨m 1922, bá ra c− tró ë n−íc ngoµi. ― 115.
nhµ n−íc cña chóng ta", "Nh÷ng bøc th− x· héi göi ph«n KiÕc-
khman". ― 81. Sai-®ª-man (Scheidemann), Phi-lÝp (1865 - 1939) ― mét trong nh÷ng
thñ lÜnh cña çnh c¬ héi chñ nghÜa cùc h÷u trong §¶ng d©n chñ -
Ru-ba-n«-vÝch, I. A. (1860 - 1920) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng x· héi §øc. Tõ n¨m 1903, tham gia ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi
x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. §¹i biÓu cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - trong Quèc héi §øc. Tõ n¨m 1911, lµ ñy viªn Ban l·nh ®¹o §¶ng
çch m¹ng dù çc §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Am-xtÐc-®am d©n chñ - x· héi §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
(1904) vµ ë Stót-ga (1907). ñy viªn Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cuång nhiÖt. Trong
Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn thêi kú Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, ®· tham gia Héi
tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ®ång d©n biÓu toµn quyÒn ph¶n çch m¹ng; lµ kÎ cæ ®éng cho viÖc
lµ mét phÇn tö chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt. ― 128, 140, 142, 194, tµn s¸t ph¸i Xp¸c-ta-cót. Tõ th¸ng Hai ®Õn th¸ng S¸u 1919, ®øng
195, 196, 354, 416, 417. ®Çu chÝnh phñ liªn hiÖp n−íc Céng hßa V©y-ma, lµ mét trong
nh÷ng kÎ tæ chøc cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u phong trµo c«ng nh©n §øc
Ru-ghª (Ruge), ¸c-n«n (1802 - 1880) ― mét nhµ chÝnh luËn §øc, ng−êi nh÷ng n¨m 1918 - 1921. VÒ sau, th«i kh«ng tÝch cùc ho¹t ®éng
theo ph¸i Hª-ghen trÎ, mét phÇn tö cÊp tiÕn t− s¶n. N¨m 1844, ®· chÝnh trÞ n÷a. ― 249, 304, 316, 326, 328, 375, 428.
cïng víi C. M¸c xuÊt b¶n ë Pa-ri t¹p chÝ "Deutsch-Französische
Jahrbücher" ("Niªn gi¸m Ph¸p - §øc") (ra ®−îc mét sè ®Çu lµ sè S¸p-p¬ (Schapper), Çc-l¬ (1812 - 1870) ― nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña
kÐp). Ýt l©u sau, M¸c ®o¹n tuyÖt víi Ru-ghª. N¨m 1848, Ru-ghª lµ phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ. Tham gia tÝch cùc vµo ho¹t
®¹i biÓu Quèc héi Phran-pho, thuéc çnh t¶; vµo nh÷ng n¨m 50 thÕ ®éng cña §ång minh cña nh÷ng ng−êi céng s¶n. Tõ th¸ng Hai ®Õn
kû XIX, lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña nh÷ng phÇn tö tiÓu t− s¶n th¸ng N¨m 1849, lµ chñ tÞch Héi liªn hiÖp c«ng nh©n C«-l«-nh¬.
§øc sèng l−u vong ë Anh; sau 1866, lµ mét phÇn tö thuéc ph¸i d©n Th¸ng B¶y 1850, sang c− tró ë Anh; tham gia Ban chÊp hµnh trung
téc - tù do chñ nghÜa, ñng hé Bi-xm¸c, lªn tiÕng trªn b¸o chÝ ®ßi −¬ng §ång minh cña nh÷ng ng−êi céng s¶n vµ ®· cïng víi A. Vin-
thèng nhÊt n−íc §øc d−íi quyÒn chØ ®¹o cña Phæ. ― 56, 96. lÝch chèng l¹i ®a sè trong Ban chÊp hµnh trung −¬ng do C. M¸c vµ
Ph. ¡ng-ghen l·nh ®¹o, trë thµnh mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i
Ruy-®oãc-ph¬ ― xem RÝt-xl¬, Cuèc-t¬. theo chñ nghÜa bÌ ph¸i - phiªu l−u trong §ång minh. NhËn râ lËp
tr−êng sai lÇm cña m×nh, ®Õn n¨m 1856 S¸p-p¬ l¹i xÝch gÇn l¹i víi
S
M¸c vµ ¡ng-ghen; n¨m 1865, theo ®Ò nghÞ cña M¸c, S¸p-p¬ ®−îc chØ
Sa-gèp, N. R. (1882 - 1918) ― mét ng−êi ®· tÝch cùc tham gia phong trµo ®Þnh bæ sung vµo Héi ®ång trung −¬ng cña Quèc tÕ I. ― 94.
çch m¹ng, mét ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, ®¹i biÓu cña tØnh C«-xt¬-r«- Sli-¸p-ni-cèp, A. G. (Bª-lª-nin) (1885 - 1937) ― gia nhËp ®¶ng tõ n¨m 1901.
ma trong §u-ma nhµ n−íc IV, vÒ nghÒ nghiÖp lµ c«ng nh©n dÖt. Lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Xoãc-m«-v«, Pª-tÐc-bua, Mu-r«m vµ M¸t-xc¬-va.
Tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma. N¨m 1914, v× ho¹t N¨m 1914, theo sù ñy nhiÖm cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng
®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh, Sa-gèp cïng víi çc thµnh viªn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng ®Õn c− tró ë Xtèc-kh«n, lµm d©y
kh¸c trong ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma ®· bÞ b¾t vµ n¨m 1915 liªn l¹c gi÷a Bé phËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë n−íc ngoµi víi Bé
bÞ ®µy biÖt xø ®i Xi-bi-ri m·i cho ®Õn n¨m 1917 míi trë vÒ. ― 206. phËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë trong n−íc vµ Ban chÊp hµnh
®¶ng bé Pª-tÐc-bua. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917,
Sa-li-a-pin, Ph. I. (1873 - 1938) ― danh ca næi tiÕng ng−êi Nga, cã ¶nh lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n
h−ëng lín ®èi víi nÒn nghÖ thuËt ca kÞch thÕ giíi. Sau Çch m¹ng d©n chñ - x· héi (b) Nga, ñy viªn Ban chÊp hµnh X«-viÕt ®¹i biÓu
x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ ng−êi l·nh ®¹o nghÖ thuËt nhµ c«ng nh©n vµ binh sÜ Pª-t¬-r«-gr¸t, vµ lµ chñ tÞch Héi liªn hiÖp
h¸t Ma-ri-in-xki, tham gia thµnh lËp Nhµ h¸t lín kÞch nãi. N¨m c«ng nh©n kim khÝ Pª-t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa
th¸ng M−êi, lµm c«ng t¸c c«ng ®oµn vµ c«ng t¸c kinh tÕ. Trong th¸ng Giªng 1919, lµ thµnh viªn cña chÝnh phñ Phæ. N¨m 1919, trë
nh÷ng n¨m 1920 - 1922, lµ ng−êi tæ chøc vµ thñ lÜnh cña nhãm "®èi l¹i §¶ng d©n chñ - x· héi, nh−ng ®Õn n¨m 1931 l¹i ra khái ®¶ng
lËp c«ng nh©n" chèng ®¶ng. N¨m 1933, trong thêi kú thanh ®¶ng, nµy v× kh«ng t¸n thµnh chÝnh s¸ch cña ban l·nh ®¹o ®¶ng. Tõ n¨m
bÞ khai trõ ra khái hµng ngò §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. ― 135. 1922, lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. §· c«ng kÝch gay g¾t ®¶ng b«n-sª-
vÝch vµ Liªn-x«. ― 316.
SmÝt (Schmidt), C«n-r¸t (1863 - 1932) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ triÕt häc
§øc. Khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng, cã xu h−íng thõa nhËn häc thuyÕt Sun-txª (Schultze), Eng-xt¬ (1874 - 1943) ― nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc,
kinh tÕ cña M¸c, vÒ sau trë thµnh mét phÇn tö theo chñ nghÜa xÐt kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Tõ n¨m 1922, lµ gi¸o s−
l¹i. Trong lÜnh vùc triÕt häc, ®øng trªn lËp tr−êng thuyÕt Can-t¬ tr−êng th−¬ng nghiÖp cao cÊp ë Lai-pxÝch; tõ n¨m 1925, lµ gi¸m
míi. ― 457. ®èc viÖn kinh tÕ thÕ giíi. T¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. ― 289.
Stanh (Stein), L«-ren-tx¬ (1815 - 1890) ― mét nhµ nghiªn cøu vÒ nhµ
n−íc, mét nhµ kinh tÕ häc tÇm th−êng thuéc giai cÊp t− s¶n §øc; T
gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-en (1846 - 1851) vµ Tr−êng ®¹i
Tª-vdai-a, V. ― xem Ma-si-n¸t-dª, B.
häc tæng hîp Viªn (1855 - 1885). Trong thÕ giíi quan cña m×nh,
xuÊt ph¸t tõ häc thuyÕt duy t©m - b¶o thñ cña Hª-ghen vÒ chÕ ®é T«-ma (Thomas), An-be (1878-1932) ― nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p,
qu©n chñ "siªu giai cÊp", Stanh ®· kÕt hîp mét çch chiÕt trung chñ mét ng−êi x· héi - c¶i l−¬ng. Tõ 1910, lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh
nghÜa duy t©m vµ chñ nghÜa duy vËt. Khi ph©n tÝch thùc tÕ chÝnh trÞ - cña ®¶ng ®oµn ®¶ng x· héi chñ nghÜa trong nghÞ viÖn. Trong thêi
x· héi «ng ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy t©m mang tÝnh chÊt kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi -
biÖn gi¶i. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Stanh ®· ca ngîi chÕ ®é s«-vanh. Tham gia chÝnh phñ t− s¶n Ph¸p, lµm bé tr−ëng phô tr¸ch
qu©n chñ - lËp hiÕn cña bän t− s¶n - quý téc, ®· miªu t¶ nã nh− lµ çc vÊn ®Ò vò trang. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai
chÕ ®é qu©n chñ "x· héi" tuång nh− ®¹i biÓu cho nh÷ng lîi Ých 1917, sang Nga ®Ó cæ ®éng cho viÖc tiÕp tôc chiÕn tranh. N¨m 1919,
chung cña toµn d©n vµ ®iÒu hßa ®−îc nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra Quèc tÕ BÐc-n¬ (Quèc tÕ II).
®èi kh¸ng. ¡ng-ghen xÕp Stanh vµo lo¹i "nh÷ng nhµ triÕt häc t− Trong nh÷ng n¨m 1919 - 1932, ®øng ®Çu Ban th−êng vô quèc tÕ vÒ
biÖn cÇu kú dÞch nh÷ng nguyªn lý cña çc t¸c gi¶ n−íc ngoµi sang lao ®éng trùc thuéc Héi quèc liªn. ― 2.
çi ng«n ng÷ mµ hä kh«ng hiÓu næi cña Hª-ghen" (C. M¸c vµ Ph.
¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 13, tr. 490). ― T¬-rª-vª-ly-an (Trevelyan), S¸c-l¬ Phi-lÝp (sinh n¨m 1870) ― nhµ ho¹t
65 - 66. ®éng chÝnh trÞ Anh, mét ng−êi theo chñ nghÜa hßa b×nh. Trong
nh÷ng n¨m 1899 - 1918, lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng tù do trong nghÞ
St¬-r¬-ben (Ströbel), Hen-rÝch (1869 - 1945) ― mét ng−êi d©n chñ - x·
viÖn. Tõ n¨m 1908, lµ th− ký nghÞ viÖn cña Bé gi¸o dôc. Thêi gian
héi §øc, thuéc ph¸i gi÷a. Trong nh÷ng n¨m 1905 - 1916, lµ ñy viªn
®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, tõ chøc ®Ó ph¶n
ban biªn tËp b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn"), C¬ quan ng«n luËn trung
®èi chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña chÝnh phñ Anh. Lµ mét
−¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Trong nh÷ng n¨m 1908 -
trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o Héi d©n chñ gi¸m s¸t,
1918, lµ ®¹i biÓu Quèc héi Phæ. Trong thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh
mét tæ chøc cã xu h−íng hßa b×nh chñ nghÜa. N¨m 1918, gia nhËp
thÕ giíi lÇn thø nhÊt, St¬-r¬-ben ®· chèng l¹i chñ nghÜa x· héi - s«-
vanh vµ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, gia nhËp nhãm "Quèc tÕ" §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp. Trong nh÷ng n¨m 1922 - 1931, lµ nghÞ sÜ.
c¶nh t¶, vµ trong nhãm nµy ®¹i diÖn cho trµo l−u thiªn vÒ phÝa chñ Trong nh÷ng n¨m 1924 vµ 1929 – 1931, lµ bé tr−ëng Bé gi¸o dôc
nghÜa Cau-xky. N¨m 1916, hoµn toµn chuyÓn sang lËp tr−êng Cau- trong çc chÝnh phñ C«ng ®¶ng cña R. M¸c-§«-nan. ― 465.
xky; n¨m 1917, lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng viÖc thµnh T¬-rèt-xki (Br«n-stanh), L. §. (1879 - 1940) ― kÎ thï th©m ®éc nhÊt
lËp §¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc. Th¸ng M−êi mét 1918 - cña chñ nghÜa Lª-nin. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng
trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, tuy ngôy trang d−íi chiªu bµi TsÐp-nèp, V. M. (G¸c-®ª-nin, I-u.) (1876 - 1952) ― mét trong nh÷ng thñ
"kh«ng bÌ ph¸i" nh−ng thùc sù ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i thñ lÜnh vµ nhµ lý luËn cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Trong
tiªu. N¨m 1912, lµ ng−êi tæ chøc khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng. Trong nh÷ng n¨m 1902 - 1905, lµ biªn tËp viªn cña c¬ quan ng«n luËn
thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng ph¸i trung −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, tê "N−íc Nga
gi÷a, ®Êu tranh chèng V. I. Lª-nin vÒ çc vÊn ®Ò chiÕn tranh, hßa çch m¹ng"; ®· viÕt nhiÒu bµi b¸o cã khuynh h−íng chèng chñ
b×nh vµ çch m¹ng. Tõ n−íc ngoµi trë vÒ Nga sau Çch m¹ng d©n nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, ®· gia nhËp "Tæ chøc liªn khu" vµ cïng giíi, Èn nÊp d−íi nh÷ng lêi lÏ t¶ nh−ng thùc tÕ th× ®øng trªn lËp
hä gia nhËp ®¶ng b«n-sª-vÝch t¹i §¹i héi VI §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - tr−êng x· héi - s«-vanh. N¨m 1917, lµ bé tr−ëng Bé n«ng nghiÖp
x· héi (b) Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, gi÷ trong ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n, thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p tµn
nhiÒu chøc vô trong nhµ n−íc. N¨m 1918, lµ ng−êi chèng l¹i hßa −íc b¹o chèng nh÷ng ng−êi n«ng d©n ®· giµnh l¹i ®Êt ®ai trong tay ®Þa
BrÐt, trong nh÷ng n¨m 1920 - 1921, cÇm ®Çu phe ®èi lËp trong cuéc chñ. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ mét trong
tranh luËn vÒ c«ng ®oµn. Tõ n¨m 1923, tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh nh÷ng kÎ tæ chøc çc vô phiÕn lo¹n chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt.
bÌ ph¸i kÞch liÖt chèng l¹i ®−êng lèi chung cña ®¶ng, chèng l¹i N¨m 1920, ch¹y ra n−íc ngoµi vµ tiÕp tôc ho¹t ®éng chèng ChÝnh
c−¬ng lÜnh cña Lª-nin vÒ x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tuyªn truyÒn t− quyÒn x«-viÕt. ― 193, 194, 196, 279.
t−ëng cho r»ng chñ nghÜa x· héi kh«ng cã kh¶ n¨ng th¾ng lîi ë Liªn-
TsÐc-n−-sÐp-xki, N. G. (1828 - 1889) ― nhµ d©n chñ - çch m¹ng Nga
x«. Sau khi ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa T¬-rèt-xki lµ mét khuynh h−íng
vÜ ®¹i, nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng, nhµ b¸c häc, nhµ v¨n,
tiÓu t− s¶n trong ®¶ng, §¶ng céng s¶n ®· ®Ëp tan nã vÒ t− t−ëng vµ
nhµ phª b×nh v¨n häc; mét trong nh÷ng bËc tiÒn bèi xuÊt s¾c cña
vÒ tæ chøc. N¨m 1927, T¬-rèt-xki bÞ khai trõ ra khái ®¶ng, n¨m 1929,
phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. TsÐc-n−-sÐp-xki lµ ng−êi cæ vò
bÞ trôc xuÊt khái Liªn-x« v× téi ho¹t ®éng chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt
t− t−ëng vµ l·nh tô cña phong trµo d©n chñ - çch m¹ng trong
vµ n¨m 1932, bÞ t−íc quyÒn c«ng d©n Liªn-x«. ë n−íc ngoµi, vÉn tiÕp
nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XIX ë Nga. T¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi" do
tôc ®Êu tranh chèng l¹i Nhµ n−íc x«-viÕt vµ §¶ng céng s¶n, chèng
«ng biªn tËp lµ tiÕng nãi cña çc lùc l−îng çch m¹ng Nga. TsÐc-
l¹i phong trµo céng s¶n quèc tÕ. ― 153, 180, 182, 184, 358, 362, 369,
n−-sÐp-xki ®· c«ng phÉn v¹ch trÇn tÝnh chÊt n«ng n« cña cuéc
370, 372, 374, 438, 439, 440.
"c¶i çch n«ng d©n" n¨m 1861, ®· kªu gäi n«ng d©n ®øng lªn khëi
T¬-run-xt¬-ra (Troelstra), Pi-te I-en-lÐt (1860 - 1930) ― nhµ ho¹t ®éng nghÜa. N¨m 1862, bÞ chÝnh phñ Nga hoµng b¾t vµ giam ë ph¸o ®µi
cña phong trµo c«ng nh©n Hµ-lan, mét ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a gÇn 2 n¨m, vÒ sau bÞ kÕt ¸n 7 n¨m khæ sai
h÷u. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp (1894) vµ thñ lÜnh cña vµ bÞ ®µy biÖt xø ë Xi-bi-ri. TsÐc-n−-sÐp-xki bÞ ®µy 20 n¨m. §Õn
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan. Vµo ®Çu thÕ kû XX, tõ bá cuèi ®êi, «ng vÉn lµ mét chiÕn sÜ h¨ng h¸i chèng l¹i mäi sù bÊt
lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa vµ chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa b×nh ®¼ng x· héi vµ chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña sù ¸p bøc vÒ
c¬ héi cùc ®oan. TiÕn hµnh ®Êu tranh chèng çnh t¶ cña §¶ng c«ng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. ― 129.
nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan; çnh t¶ nµy tËp hîp tõ n¨m 1907 Tsª-rª-va-nin, N. (LÝp-kin, Ph. A.) (1868 - 1938) ― mét trong nh÷ng thñ
xung quanh tê b¸o "De Tribune" ("DiÔn ®µn") vµ h×nh thµnh nªn lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch, mét phÇn tö thñ tiªu cùc ®oan. Sau héi
§¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan vµo n¨m 1909. Trong thêi kú chiÕn nghÞ th¸ng T¸m chèng ®¶ng n¨m 1912, lµ ñy viªn trung t©m men-
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cã sª-vÝch (Ban tæ chøc). Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
khuynh h−íng th©n §øc. V. I. Lª-nin ®· nhiÒu lÇn phª ph¸n gay thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. N¨m 1917, lµ mét trong
g¾t chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña T¬-run-xt¬-ra vµ gäi y lµ ®iÓn nh÷ng biªn tËp viªn "B¸o c«ng nh©n", c¬ quan ng«n luËn trung
h×nh cña "lo¹i l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa b¸n m×nh, phôc vô cho giai −¬ng cña ph¸i men-sª-vÝch, vµ lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung
cÊp t− s¶n vµ lõa bÞp c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt −¬ng men-sª-vÝch. Cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Çch m¹ng x· héi
b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 39, tr. 221). ― 187, 246, 248, 312, 429. chñ nghÜa th¸ng M−êi. ― 146, 152, 173, 243, 418, 436.
Ts¬-khª-Ýt-dª, N. X. (1864 - 1926) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Tuy vËy, t¹i Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ
men-sª-vÝch. Lµ ®¹i biÓu cña tØnh Ti-phlÝt trong çc §u-ma nhµ nghÜa quèc tÕ häp th¸ng Ba n¨m 1915 ë BÐc-n¬, ®· dao ®éng ng¶ vÒ
n−íc III vµ IV, l·nh ®¹o ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch trong §u-ma IV. phÝa ph¸i gi÷a. N¨m 1916, gia nhËp nhãm "Quèc tÕ", vµ sau ®ã vµo
Lª-nin gäi Ts¬-khª-Ýt-dª lµ "mét ng−êi d©n chñ - x· héi gÇn ®¶ng", "Liªn minh Xp¸c-ta-cót". Tõ n¨m 1919, lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n
trong §u-ma ®· tá ra "biÕt che ®Ëy cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ §øc; ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng. T¹i §¹i héi III
phôc vô cho chóng". Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ Quèc tÕ céng s¶n, ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n,
nghÜa thÕ giíi, lµ ng−êi theo ph¸i gi÷a, trªn thùc tÕ ®· ñng hé chÝnh l·nh ®¹o Ban th− ký phô n÷ quèc tÕ. Tõ n¨m 1924, lµ chñ tÞch vÜnh
s¸ch cña bän x· héi - s«-vanh Nga. Trong thêi kú Çch m¹ng d©n viÔn Ban chÊp hµnh Tæ chøc quèc tÕ cøu trî çc chiÕn sÜ çch m¹ng.
chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ ñy viªn ñy ban l©m thêi cña §u-ma ― 429.
nhµ n−íc, theo ph¸i vÖ quèc. Ts¬-khª-Ýt-dª lµ chñ tÞch X«-viÕt ®¹i
biÓu c«ng nh©n vµ binh sÜ Pª-t¬-r«-gr¸t, chñ tÞch Ban chÊp hµnh Txª-®Ðc-bau-m¬, I-u. ¤. ― xem M¸c-tèp, L.
trung −¬ng çc X«-viÕt khãa ®Çu tiªn, ®· tÝch cùc ñng hé ChÝnh V
phñ l©m thêi t− s¶n. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi,
lµ chñ tÞch Quèc héi lËp hiÕn Gru-di-a ― mét néi çc men-sª-vÝch Va-li-¨ng (Vay-¨ng) (Vaillant), £-®u-a Ma-ri (1840 - 1915) ― nhµ x·
ph¶n çch m¹ng. N¨m 1921, sau khi ChÝnh quyÒn x«-viÕt ®−îc héi chñ nghÜa Ph¸p, mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cña Quèc tÕ
thiÕt lËp ë Gru-di-a, ®· sang c− tró ë Ph¸p. ― 140, 154, 204, 209, II. Tr−íc kia lµ ñy viªn Héi ®ång trung −¬ng cña Quèc tÕ I,
343, 359, 366, 367, 369, 372, 419, 420, 422, 436, 440. tham gia ñy ban chÊp hµnh cña C«ng x· Pa-ri. Lµ mét trong
nh÷ng ng−êi khëi x−íng viÖc thµnh lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa
Ts¬-khªn-kª-li, A. I. (sinh n¨m 1874) ― nhµ d©n chñ - x· héi, thuéc
ë Ph¸p (1901). N¨m 1905, sau khi thèng nhÊt víi §¶ng x· héi
ph¸i men-sª-vÝch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt s−. Trong nh÷ng n¨m thÕ
chñ nghÜa Ph¸p cã xu h−íng c¶i l−¬ng, Va-li-¨ng ®· gi÷ lËp
lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, thuéc ph¸i
tr−êng c¬ héi chñ nghÜa vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt.
thñ tiªu. Lµ ®¹i biÓu cña çc tØnh Ba-tum, Çc-x¬ vµ khu Xu-khum
Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ
trong §u-ma nhµ n−íc IV. Trong §u-ma, Ts¬-khªn-kª-li thuéc
®¶ng ®oµn men-sª-vÝch. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. ― 43, 194, 195, 302 - 304, 313, 349,
nghÜa thÕ giíi, lµ ph©n tö thuéc ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - 422, 429, 463.
t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n ë Van-®Ðc-ven-®¬ (Vandervelde), £-mi-l¬ (1866 - 1938) ― thñ lÜnh §¶ng
Da-çp-ca-d¬. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921, lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i c«ng nh©n BØ, chñ tÞch Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ
giao cña chÝnh phñ men-sª-vÝch Gru-di-a, sau ®ã trë thµnh mét II, gi÷ lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan. Trong thêi gian
phÇn tö b¹ch vÖ l−u vong. ― 440. chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-
Tuèc-ghª-nÐp, I. X. (1818 - 1883) ― nhµ v¨n vÜ ®¹i Nga. ― 240. vanh, tham gia chÝnh phñ t− s¶n, gi÷ nhiÒu c−¬ng vÞ kh¸c nhau
trong néi çc. Sau cuéc Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai
TxÐt-kin (Zetkin), Cla-ra (1857 - 1933) ― nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c 1917, sang Nga ®Ó cæ ®éng cho viÖc tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh ®Õ
cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng quèc chñ nghÜa. Cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Çch m¹ng x· héi
ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng céng s¶n §øc, mét n÷ v¨n sÜ cã tµi, chñ nghÜa th¸ng M−êi, tÝch cùc ñng hé cuéc can thiÖp vò trang
mét diÔn gi¶ ®Çy nhiÖt t×nh. Thuéc çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· chèng n−íc Nga x«-viÕt, bá kh«ng Ýt c«ng søc vµo viÖc kh«i phôc
héi §øc, TxÐt-kin ®· cïng víi R. Lóc-x¨m-bua, Ph. Mª-rinh Quèc tÕ II. Vµo nh÷ng n¨m 1925 - 1927, lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i
vµ C. LiÕp-nÕch tÝch cùc tham gia ®Êu tranh chèng BÐc-stanh giao BØ, tham gia ký çc hiÖp −íc L«-çc-n« (1925) chèng l¹i Liªn-
vµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa kh¸c. Trong nh÷ng n¨m x«, r¸o riÕt ®Êu tranh chèng viÖc thµnh lËp mÆt trËn thèng nhÊt
chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp chèng ph¸t-xÝt cña nh÷ng ng−êi céng s¶n vµ nh÷ng ng−êi x·
tr−êng cña chñ nghÜa quèc tÕ çch m¹ng, ®Êu tranh chèng l¹i héi chñ nghÜa. T¸c gi¶ nhiÒu cuèn s¸ch lín vµ nhá, trong ®ã, nh−
V. I. Lª-nin ®· chØ ra, "chñ nghÜa chiÕt trung tiÓu thÞ d©n chèng l¹i lÇn ®−îc bÇu vµo nghÞ viÖn; trong nghÞ viÖn, Vi-vi-a-ni gia nhËp
chñ nghÜa M¸c, thuËt ngôy biÖn chèng l¹i phÐp biÖn chøng, chñ çi gäi lµ "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®éc lËp" lµ bän c«ng
nghÜa c¶i l−¬ng phi-li-xtanh chèng l¹i çch m¹ng v« s¶n" (Toµn tËp, khai hîp t¸c víi çc ®¶ng t− s¶n. N¨m 1906, ®o¹n tuyÖt víi ®¶ng
tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 37, tr. 416). ― 2, 28, x· héi chñ nghÜa vµ ®Õn n¨m 1911 th× cïng víi Min-l¬-r¨ng vµ
123, 137, 142, 149, 189, 194, 195, 222, 233, 249, 264, 314, 326, 420 - nh÷ng kÎ ph¶n béi kh¸c thµnh lËp çi gäi lµ "®¶ng x· héi chñ
421, 424, 428, 440, 462, 464. nghÜa céng hßa" t− s¶n. Trong nh÷ng n¨m 1906 - 1917, gi÷ nhiÒu
Ve-b¬ (Webb), XÝt-n©y (1859 - 1947) ― mét nhµ ho¹t ®éng x· héi næi c−¬ng vÞ kh¸c nhau trong néi çc. Tõ 1914 ®Õn 1915, lµ thñ t−íng.
tiÕng ë Anh, mét nhµ c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Cïng víi vî lµ Bª-a- Trong nh÷ng n¨m 1920 - 1921, lµ ®¹i biÓu cña Ph¸p trong Héi
t¬-ri-xa Ve-b¬ viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ lÞch sö vµ lý luËn vÒ quèc liªn; trong nh÷ng n¨m 1921 - 1922, ®¹i biÓu cña Ph¸p t¹i Héi
phong trµo c«ng nh©n Anh. Nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− nghÞ Oa-sinh-t¬n. ― 217.
s¶n vµ tÇng líp c«ng nh©n quý téc, XÝt-n©y Ve-b¬ ®· thÓ hiÖn Vin-hem II (H¬-hen-tx«n-lÐc) (1859 - 1941) ― hoµng ®Õ §øc vµ vua Phæ
trong çc t¸c phÈm cña m×nh t− t−ëng gi¶i quyÕt hßa b×nh vÊn (1888 - 1918) ― 6, 18, 277.
®Ò c«ng nh©n trong khu«n khæ x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Lµ mét
trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra mét tæ chøc c¶i l−¬ng lµ Héi Vin-lÝch (Willich), Au-gu-xt¬ (1810 - 1878) ― tham gia phong trµo çch
Pha-biªng. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ m¹ng ë §øc. N¨m 1847, gia nhËp §ång minh cña nh÷ng ng−êi
giíi, ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. Tham gia néi çc céng s¶n. Trong thêi kú çch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc, tham gia mét
thø nhÊt (1924) vµ thø hai (1929 - 1931) cña C«ng ®¶ng Anh. Cã sè cuéc ®Êu tranh vò trang cña nh÷ng ng−êi céng hßa miÒn Nam
thiÖn c¶m víi Liªn-x«. ― 332. n−íc §øc. Sau khi çch m¹ng bÞ thÊt b¹i, bá sang Thôy-sÜ, råi sau
®ã sang Anh. Lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i theo chñ nghÜa
Ve-xt¬-pha-len ― xem M¸c, Giªn-ni.
bÌ ph¸i - phiªu l−u, ®Õn n¨m 1850, rêi bá §ång minh cña nh÷ng
Ve-xt¬-pha-len (Westphalen), PhÐc-®i-nan èt-t« Vin-hem Hen-ninh ng−êi céng s¶n. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi s¸ch
(1799 - 1876) ― mét nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ph¶n ®éng Phæ; mét l−îc cña Vin-lÝch vµ nh÷ng ng−êi theo «ng ta. N¨m 1853, Vin-lÝch
trong nh÷ng ®¹i biÓu cña tÇng líp quý téc phong kiÕn Phæ, ng−êi sang Mü vµ tÝch cùc tham gia cuéc néi chiÕn ë ®ã (1861 - 1865), gi÷
theo chñ nghÜa qu©n chñ; anh cña bµ Gi. Ve-xt¬-pha-len ― vî C. nhiÒu chøc vô chØ huy trong qu©n ®éi ng−êi ph−¬ng B¾c. ― 94.
M¸c. Trong nh÷ng n¨m 1850 - 1858, lµ bé tr−ëng Bé néi vô Phæ, thi
hµnh mét chÝnh s¸ch ph¶n ®éng. ― 55. X
Vªn-®en (Wendel), HÐc-man (1884 - 1936) ― mét ng−êi d©n chñ - x· Xa-lan-®ra (Salan®ra), An-t«-ni-« (1853 - 1931) ― nhµ ho¹t ®éng nhµ
héi §øc, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ v¨n. Tr−íc cuéc chiÕn tranh ®Õ n−íc ý, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh cùc h÷u "khèi liªn
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gia nhËp çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi minh tù do chñ nghÜa" cña çc ®éc quyÒn c«ng nghiÖp vµ çc ®¹i
§øc. Céng t¸c tÝch cùc víi b¸o chÝ cña ®¶ng nµy, trong ®ã cã t¹p ®iÒn chñ ý. Tõ n¨m 1886, lµ ®¹i biÓu ViÖn d©n biÓu ý. Lµ bé tr−ëng
chÝ lý luËn "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"). Trong nh÷ng n¨m 1911 - Bé n«ng nghiÖp, Bé tµi chÝnh vµ Bé ng©n khè quèc gia. Tõ 1914 ®Õn
1918, lµ nghÞ sÜ Quèc héi §øc. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ 1916, lµ chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng ý, mét trong nh÷ng kÎ khëi
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. x−íng viÖc ý tham gia cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ
Sau chiÕn tranh, th«i kh«ng tÝch cùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a. ― giíi ®øng vÒ phÝa §ång minh. Sau chiÕn tranh, lµ ®¹i biÓu cña ý
460, 461. t¹i Héi nghÞ hßa b×nh Pa-ri vµ trong Héi quèc liªn. Xa-lan-®ra
Vi-vi-a-ni (Viviani), R¬-nª (1863 - 1925) ― mét nhµ ho¹t ®éng chÝnh ñng hé chñ nghÜa ph¸t-xÝt ý trong cuéc ®Êu tranh giµnh chÝnh
trÞ vµ nhµ n−íc Ph¸p; lµm nghÒ tr¹ng s−. Tõ n¨m 1893, nhiÒu quyÒn; vµ sau khi bän ph¸t-xÝt lªn n¾m chÝnh quyÒn vµo nh÷ng
n¨m 1922 - 1924, ®· céng t¸c víi chÝnh phñ Mót-x«-li-ni. Tõ n¨m Xam-ba (Sembat), M¸c-xen (1862 - 1922) ― mét trong nh÷ng thñ lÜnh
1925, th«i kh«ng tÝch cùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a. ― 279. c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét nhµ b¸o.
TÝch cùc céng t¸c víi b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Tõ n¨m 1893,
Xa-m«i-lèp, Ph. N. (1882 - 1952) ― ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, vÒ nghÒ lµ nghÞ sÜ viÖn d©n biÓu. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
nghiÖp lµ c«ng nh©n dÖt. §¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Tõ th¸ng T¸m 1914
héi Nga tõ n¨m 1903, tÝch cùc tham gia cuéc çch m¹ng Nga lÇn
®Õn th¸ng ChÝn 1917, lµ bé tr−ëng Bé c«ng t¸c x· héi trong "chÝnh
thø nhÊt, lµm c«ng t¸c ®¶ng ë I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬. §¹i
phñ phßng thñ quèc gia", mét chÝnh phñ ®Õ quèc ë Ph¸p. Th¸ng
biÓu cña c«ng nh©n tØnh Vla-®i-mia trong §u-ma nhµ n−íc IV,
Hai n¨m 1915, tham gia Héi nghÞ Lu©n-®«n cña nh÷ng ng−êi x·
tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma. Th¸ng M−êi mét
héi chñ nghÜa çc n−íc thuéc khèi §ång minh, ®−îc triÖu tËp
1914, v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
nh»m thèng nhÊt nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®ã l¹i trªn c¬ së
nªn ®· bÞ b¾t cïng víi çc nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch kh¸c vµ ®Õn n¨m
c−¬ng lÜnh cña bän x· héi - s«-vanh. ― 2, 123, 194, 248 - 249, 314,
1915 th× bÞ ®µy biÖt xø ®Õn miÒn Tu-ru-khan-xc¬. Sau Çch m¹ng
326, 375, 422, 428, 474.
d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµm c«ng t¸c ®¶ng vµ x«-viÕt ë I-
va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa Xem-cèp-xki, X. (Br«n-stanh, X. I-u.) (sinh n¨m 1882) ― mét ng−êi
th¸ng M−êi, ho¹t ®éng ë U-cra-i-na vµ ë M¸t-xc¬-va. Tõ n¨m 1921, d©n chñ - x· héi, ®¶ng viªn men-sª-vÝch. Lµ ñy viªn ban biªn tËp
lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt toµn Nga, tõ n¨m tê "Sù thËt" cña T¬-rèt-xki ë Viªn, ®· céng t¸c víi çc c¬ quan
1922, c«ng t¸c trong Ban kiÓm tra trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) ng«n luËn cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu vµ víi b¸o chÝ d©n chñ
Nga vµ trong Ban nghiªn cøu lÞch sö ®¶ng cña Ban chÊp hµnh - x· héi n−íc ngoµi. V. I. Lª-nin trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh
trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga; lµ phã chñ tÞch Héi nh÷ng ®· phª ph¸n gay g¾t lËp tr−êng cña Xem-cèp-xki trong çc vÊn ®Ò
ng−êi b«n-sª-vÝch l·o thµnh toµn Liªn-x«; trong nh÷ng n¨m 1937 -
d©n téc vµ çc vÊn ®Ò kh¸c.Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc
1941, lµ gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng çch m¹ng Liªn-x«. ― 206.
chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a. N¨m 1917, ®· trë vÒ
Xa-vin-cèp, B. V. (Rèp-sin, V.) (1879 - 1925) ― nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng Nga sau nh÷ng n¨m l−u vong vµ lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung
cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, mét trong nh÷ng kÎ l·nh −¬ng men-sª-vÝch. N¨m 1920, ®· ®o¹n tuyÖt víi ph¸i men-sª-
®¹o "tæ chøc chiÕn ®Êu" cña nã. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ vÝch. VÒ sau lµm gi¸o s− trong çc tr−êng cao ®¼ng U-crai-i-na,
quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch lµm c«ng t¸c khoa häc vµ nghiªn cøu v¨n häc. ― 343, 349, 357,
m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ thø tr−ëng Bé chiÕn 358, 361, 363, 367, 369.
tranh, sau ®ã lµm tæng ®èc Pª-t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi
chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ kÎ tæ chøc nhiÒu vô phiÕn lo¹n ph¶n çch Xi-xª-r«ng, M¸c-c¬ Tun-li (106 - 43 tr−íc c«ng nguyªn) ― mét nhµ diÔn
m¹ng, ®· ñng hé cuéc can thiÖp vò trang chèng n−íc Céng hßa x«- thuyÕt xuÊt s¾c, luËt s−, nhµ v¨n vµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Cæ La-
viÕt. N¨m 1924, trë vÒ Liªn-x« mét çch bÊt hîp ph¸p vµ ®· bÞ b¾t. m·. ― 36.
Héi ®ång qu©n sù cña Tßa ¸n tèi cao Liªn-x« ®· kÕt ¸n tö h×nh; Xin-cle (Sinclair), Ðp-t«n (sinh n¨m 1878) ― mét nhµ v¨n Mü. §·
theo quyÕt ®Þnh cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt Liªn-x«, x©y dùng mét sè tiÓu thuyÕt x· héi ("Rõng rËm", "Vua Than ®¸",
¸n tö h×nh ®−îc gi¶m xuèng thµnh ¸n tï giam víi thêi h¹n 10 n¨m. "DÇu löa", v.v.), dïng ph−¬ng ph¸p hiÖn thùc chñ nghÜa tè ço
N¨m 1925, y tù s¸t trong tï. ― 193, 279. viÖc t− b¶n bãc lét lao ®éng mét çch d· man, v¹ch trÇn tÝnh
X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xen (Sartorius von Waltershausen), Au- chÊt v« liªm sØ cña lèi sèng t− s¶n. Song do thÕ giíi quan cña
gu-xt¬ (sinh n¨m 1852) ― nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, kÎ biÖn hé m×nh nªn Xin-cle vÉn lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng
cho chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Trong nh÷ng n¨m 1888 - 1918, lµ gi¸o t−ëng vµ mét ng−êi c¶i l−¬ng chñ nghÜa tiÓu t− s¶n. §· ®øng
s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Xt¬-ra-xbua; ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ trªn lËp tr−êng nµy ®Ó chèng l¹i cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. ― 309. nghÜa thÕ giíi. ― 336 - 337.
XmiÕc-nèp, E. ― xem Gu-rª-vÝch, E. L. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ kÎ thï cuång nhiÖt
chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt, thµnh viªn cña chÝnh phñ ph¶n çch
XmÝt (Smith), A-®am (1723 - 1790) ― nhµ kinh tÕ häc ng−êi Anh, ®¹i m¹ng Vran-ghen, mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. ― 115 - 116, 280.
biÓu lín nhÊt cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc t− s¶n cæ ®iÓn. Trong t¸c
phÈm cña m×nh nhan ®Ò "Nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ vÒ nguyªn
nh©n sù giµu cã cña çc d©n téc", lÇn ®Çu tiªn «ng ®· tuyªn bè r»ng
nguån gèc cña gi¸ trÞ lµ lao ®éng, dï cho lao ®éng ®ã ®−îc hao phÝ
trong bÊt kú ngµnh s¶n xuÊt nµo ®i n÷a. XuÊt ph¸t tõ nguyªn lý ®ã, B
«ng ®· rót ra mét kÕt luËn rÊt quan träng cho r»ng, tiÒn l−¬ng cña
c«ng nh©n lµ mét phÇn s¶n phÈm cña anh ta vµ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng Bernstein ―xem BÐc-stanh.
gi¸ trÞ çc t− liÖu sinh sèng cña anh ta; r»ng nguån gèc thu nhËp Borchardt ―xem Boãc-kh¸c-t¬.
cña bän t− b¶n vµ cña bän ®Þa chñ còng lµ lao ®éng cña c«ng nh©n.
XmÝt lÇn ®Çu tiªn nhËn ®Þnh c¬ cÊu giai cÊp cña x· héi t− b¶n chñ C
nghÜa, v¹ch ra r»ng x· héi t− b¶n chñ nghÜa gåm cã 3 giai cÊp: giai
cÊp c«ng nh©n, giai cÊp t− b¶n vµ giai cÊp ®Þa chñ. Song, vèn bÞ h¹n CompÌre-Morel ― xem C«m-pe-r¬ - M«-ren.
chÕ bëi thÕ giíi quan t− s¶n nªn «ng ®· phñ nhËn sù tån t¹i cña Cornelissen ― xem Coãc-nª-lÝt-xen.
®Êu tranh giai cÊp trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Khi nãi ®Õn c«ng
lao cña XmÝt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ chÝnh trÞ häc, M¸c ®ång F
thêi còng chØ ra tÝnh chÊt h¹n chÕ t− s¶n, tÝnh chÊt m©u thuÉn vµ
tÝnh chÊt sai lÇm cña nh÷ng quan ®iÓm cña «ng. XmÝt ®· lÉn lén Fischer, R. ― xem Phi-s¬, Ri-sa.
viÖc ®Þnh nghÜa ®óng ®¾n gi¸ trÞ cña hµng hãa ― gi¸ trÞ nµy ®−îc Frank ― xem Phran-c¬.
®o b»ng thêi gian lao ®éng kÕt tinh trong hµng hãa ― víi gi¸ trÞ
cña chÝnh b¶n th©n lao ®éng. V× cho r»ng d−íi chÕ ®é t− b¶n, gi¸ trÞ G
chØ ®−îc h×nh thµnh tõ nh÷ng kho¶n thu nhËp tøc lµ tiÒn l−¬ng, lîi
nhuËn vµ ®Þa t«, nªn «ng ®· sai lÇm kh«ng nãi ®Õn gi¸ trÞ cña t− Grave ― xem Gra-v¬.
b¶n bÊt biÕn bÞ tiªu hao trong s¶n xuÊt hµng hãa. Nh÷ng luËn ®iÓm Guesde ― xem Ghe-®¬.
sai lÇm cña XmÝt ®· ®−îc çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n tÇm th−êng lîi
dông ®Ó b¶o vÖ vÒ mÆt t− t−ëng, chñ nghÜa t− b¶n. ― 77. H
Xt¬-ru-vª, P. B. (1870 - 1944) ― nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn t− Haase ― xem Ha-d¬.
s¶n, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn. Trong
HervÐ, G. ― xem Ðc-vª, Guy-xta-v¬.
nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX, lµ ®¹i biÓu næi tiÕng nhÊt cña "chñ nghÜa
M¸c hîp ph¸p", lªn tiÕng 'bæ sung" vµ "phª ph¸n" häc thuyÕt kinh Hyndman ― xem Hen-®man.
tÕ vµ triÕt häc cña C. M¸c, hßng lµm cho chñ nghÜa M¸c vµ phong
trµo c«ng nh©n thÝch nghi víi lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. Xt¬-ru- J
vª lµ mét trong nh÷ng nhµ lý luËn vµ ng−êi tæ chøc "Héi liªn hiÖp
JaurÌs ― xem Gi«-re-x¬.
gi¶i phãng" mang xu h−íng qu©n chñ - tù do chñ nghÜa (1903 -
1905) vµ lµ biªn tËp viªn c¬ quan ng«n luËn bÊt hîp ph¸p cña nã K
lµ t¹p chÝ "Gi¶i phãng". N¨m 1905, khi §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn
®−îc thµnh lËp, y lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ®ã. Keir Hardie ― xem H¸c-®i.
Lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga.
Kropotkine ― xem Cr«-pèt-kin.
B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 695
L
Liebknecht, K. ― xem LiÕp-nÕch, Çc-l¬.
Luzzatti ― xem Lót-d¸t-ti.
M
Mehring ― xem Mª-rinh.
Merrheim ― xem MÐc-hem.
Monitor ― xem M«-ni-to.
V
Vaillant ― xem Va-li-¨ng.
W
Wendel, H. ― xem Vªn-®en, HÐc-man.
697 698 Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin
bª-tx¬-ki cã liªn hÖ víi Xtèc-kh«n kh«ng vµ

cã chuyÓn th− ®i ®−îc kh«ng.
th©n thÕ vµ sù nghiÖp
cña v. i. Lª-nin 25 th¸ng B¶y Do cã sù tè ço l¸o buéc téi Lª-nin lµ gi¸n
(7 th¸ng T¸m). ®iÖp, çc nhµ ®−¬ng côc ¸o ®· ra lÖnh tiÕn
hµnh lôc so¸t c¨n nhµ cña Ng−êi. Lª-nin
(Th¸ng B¶y 1914 - th¸ng T¸m 1915)
®−îc lÖnh ph¶i ®Õn tr×nh diÖn víi së hiÕn
binh ë thÞ trÊn cña Ga-li-xi-a lµ N«-v− T¸c-g¬.
1914 Lª-nin göi ®iÖn cho gi¸m ®èc së c¶nh s¸t
Cra-cèp yªu cÇu x¸c nhËn Ng−êi lµ mét
Th¸ng B¶y 1914 - Lª-nin sèng ë lµng P«-r«-nin (¸o - Hung), vµ
ng−êi c− tró chÝnh trÞ vµ ph¶n ®èi viÖc giam
th¸ng T¸m 1915. sau ®ã ë BÐc-n¬ (Thôy-sÜ); l·nh ®¹o cuéc ®Êu
gi÷ phi ph¸p.
tranh cña ®¶ng b«n-sª-vÝch vµ giai cÊp c«ng
nh©n Nga chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ 26 th¸ng B¶y Theo tr¸t ®ßi cña së hiÕn binh, Lª-nin ®i N«-
nghÜa nh»m lËt ®æ chÕ ®é Nga hoµng vµ chñ (8 th¸ng T¸m) v− T¸c-g¬, ë ®©y Ng−êi bÞ b¾t giam.
nghÜa t− b¶n; nguyªn cøu lý luËn vµ s¸ch
l−îc cña ®¶ng vÒ çc vÊn ®Ò chiÕn tranh, hßa 20 th¸ng B¶y - Lª-nin ë trong nhµ tï ë N«-v− T¸c-g¬; trong
b×nh vµ çch m¹ng; biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n 6 th¸ng T¸m (8 - 19 xµ-lim, Ng−êi chuyÖn trß víi nh÷ng n«ng
chñ - x· héi"; thèng nhÊt nh÷ng phÇn tö çch th¸ng T¸m). d©n bÞ giam, khuyªn nhñ hä çch ph¶i gi¶i
m¹ng trong phong trµo d©n chñ - x· héi quyÕt nh÷ng vô ¸n cña hä nh− thÕ nµo cho
quèc tÕ. nhanh h¬n vµ ®óng h¬n, çch viÕt ®¬n xin,
®¬n khiÕu n¹i, v. v.. Tuy ë trong tï nh−ng
19 th¸ng B¶y ë lµng P«-r«-nin, Lª-nin biÕt tin §øc tuyªn Lª-nin vÉn suy nghÜ vÒ nhiÖm vô vµ s¸ch
(1 th¸ng T¸m). chiÕn víi Nga. Ng−êi th¶o luËn vÒ t×nh h×nh l−îc cña ®¶ng b«n-sª-vÝch ®èi víi cuéc chiÕn
lóc nµy víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch héi häp tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ®· næ ra.
ë nhµ riªng cña Ng−êi; nhÊn m¹nh sù cÇn
thiÕt ph¶i t×m nh÷ng h×nh thøc vµ ph−¬ng 5 (18) th¸ng T¸m. Vô ¸n cña Lª-nin ®−îc chÊm døt "v× kh«ng
thøc ho¹t ®éng míi cña ®¶ng trong ®iÒu cã c¨n cø ®Ó ®−a ra xÐt hái tr−íc tßa".
kiÖn thêi chiÕn, ph¶i kh«i phôc l¹i nh÷ng
6 (19) th¸ng T¸m. Lª-nin ®−îc tr¶ l¹i tù do vµ trë vÒ P«-r«-nin.
mèi liªn hÖ víi çc tæ chøc ®¶ng ë Nga mµ
cuéc chiÕn tranh ®· c¾t ®øt; tá ý tin ch¾c 7 (20) th¸ng T¸m. Trong ®o¹n t¸i bót viÕt vµo bøc th− cña N. C.
r»ng chiÕn tranh sÏ thóc ®Èy çch m¹ng næ Cróp-xcai-a göi V. ¸t-l¬, Lª-nin bµy tá sù biÕt
ra sím h¬n. ¬n ¸t-l¬ vµ H. §i-a-m¨ng ®· gióp ®ì cho
20 th¸ng B¶y Trong th− göi M. V. C«-bª-tx¬-ki ë C«-pen- Ng−êi ®−îc ra khái nhµ tï.
(2 th¸ng T¸m). ha-g¬ (§an-m¹ch), Lª-nin yªu cÇu th«ng b¸o 13 (26) th¸ng T¸m. ë N«-v− T¸c-g¬ Lª-nin nhËn ®−îc giÊy phÐp
t×nh h×nh cho Ng−êi vµ göi cho Ng−êi ®i tõ P«-r«-nin ®Õn Viªn qua Cra-cèp.
nh÷ng tin tøc quan träng nhÊt (®Æc biÖt lµ vÒ
n−íc Nga) ®¨ng trªn nh÷ng tê b¸o mµ ë Kho¶ng tõ 13 ®Õn Lª-nin cïng víi N. C. Cróp-xcai-a vµ mÑ cña
P«-r«-nin kh«ng kiÕm mua ®−îc; Ng−êi hái C«- 23 th¸ng T¸m Cróp-xcai-a lµ bµ £-li-da-vª-ta Va-xi-li-Ðp-na
Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin 699 700 Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin
(26 th¸ng T¸m ®Õn khëi hµnh tõ P«-r«-nin ®i Cra-cèp. ë Cra- Sau 26 th¸ng T¸m Lª-nin viÕt lêi më ®Çu cho luËn c−¬ng vÒ
5 th¸ng ChÝn). cèp, Lª-nin ®−îc phÐp ®i ra khái n−íc ¸o (8 th¸ng ChÝn). chiÕn tranh — nghÞ quyÕt cña héi nghÞ nh÷ng
sang mét n−íc trung lËp: Thôy-sÜ. Trªn ng−êi b«n-sª-vÝch ë BÐc-n¬. B¶n luËn c−¬ng
®−êng ®i Thôy-sÜ, Lª-nin dõng l¹i mét ngµy d−íi ®Çu ®Ò "Nh÷ng nhiÖm vô cña phong
ë Viªn, ®Õn th¨m V. ¸t-l¬. trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng trong cuéc
chiÕn tranh ch©u ¢u" ®· ®−îc chÐp tay lµm
23 th¸ng T¸m Trªn ®−êng ®i BÐc-n¬, Lª-nin göi tõ Xuy-
nhiÒu b¶n vµ göi ®i cho çc chi bé h¶i ngo¹i
(5 th¸ng ChÝn). rÝch mét tÊm b−u thiÕp cho V. ¸t-l¬ tá lêi
c¶m ¬n vÒ sù gióp ®ì Ng−êi trong chuyÕn cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga,
®i tõ ¸o- Hung sang Thôy-sÜ. d−íi ký tªn "Mét nhãm ng−êi d©n chñ - x·
héi, ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
Lª-nin vµ gia ®×nh ®Õn BÐc-n¬. héi Nga". V. I. Lª-nin ñy nhiÖm Ph. N. Xa-
m«i-lèp, ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV, ®−a
Buæi tèi Lª-nin ®Õn th¨m R. Grim, bÝ th−
luËn c−¬ng vÒ Nga. Lª-nin so¹n luËn c−¬ng
§¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, m¹n ®µm
®Ó in thµnh tê riªng.
víi Grim vÒ çc vÊn ®Ò: tÝnh chÊt cuéc chiÕn
tranh, sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II, nhiÖm vô Lª-nin gÆp gì vµ nãi chuyÖn víi nh÷ng
vµ s¸ch l−îc cña giai cÊp c«ng nh©n vµ çc ng−êi b«n-sª-vÝch tõ L«-da-n¬ ®Õn BÐc-n¬
®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn th¨m Ng−êi.
cã chiÕn tranh.
27 th¸ng T¸m Lª-nin viÕt th− göi V. A. Ti-kh«-miÕc-nèp ë
23 - 24 th¸ng T¸m Lª-nin viÕt luËn c−¬ng vÒ chiÕn tranh. (9 th¸ng ChÝn). P«-r«-nin b¸o tin vÒ viÖc Ng−êi ®· ®Õn BÐc-
(5 - 6 th¸ng ChÝn). n¬, vÒ viÖc Ph. N. Xa-m«i-lèp s¾p khëi hµnh
24 th¸ng T¸m Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki ë Gi¬-ne-v¬, vÒ Nga vµ vÒ nh÷ng çch bè trÝ ®−êng d©y
(6 th¸ng ChÝn). Lª-nin b¸o tin lµ ®· ®Õn BÐc-n¬ b×nh yªn v« liªn l¹c víi n−íc Nga.
sù vµ cho biÕt lµ Ng−êi cã ý ®Þnh dêi ®Õn ë Cuèi th¸ng T¸m - Lª-nin lµm viÖc ë th− viÖn BÐc-n¬; nghiªn
®©y; Ng−êi yªu cÇu biÕt râ vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸ng ChÝn. cøu s¸ch b¸o tham kh¶o vÒ chñ nghÜa ®Õ
ho¹t ë Gi¬-ne-v¬, vÒ kh¶ n¨ng sö dông th− quèc, vÒ chiÕn tranh, vÒ çc vÊn ®Ò x· héi vµ
viÖn "Héi ®éc gi¶" ë Gi¬-ne-v¬; Ng−êi hái lµ kinh tÕ. Trong cuèn vë nhan ®Ò lµ "Bót ký vÒ
ë ®ã cã nhµ in kh«ng, cã thÓ in "truyÒn ®¬n, chiÕn tranh", Lª-nin ghi l¹i nh÷ng ®o¹n trÝch
v. v." chèng chiÕn tranh vµ chèng bän x· héi - trong çc b¸o vµ t¹p chÝ §øc, Ph¸p, Thôy-sÜ
s«-vanh ®−îc kh«ng; Ng−êi quan t©m muèn vµ ý; lËp danh môc s¸ch tham kh¶o.
biÕt xem ë Gi¬-ne-v¬ cã ®¶ng viªn b«n-sª-
vÝch kh«ng, trong sè ®ã cã ai ®i vÒ Nga Lª-nin viÕt bµi "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ
kh«ng. nghÜa x· héi quèc tÕ". Bµi nµy viÕt ch−a xong.
2 (15) th¸ng ChÝn. Trong th− göi ban biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n
24 - 26 th¸ng T¸m Lª-nin l·nh ®¹o cuéc héi nghÞ cña nh÷ng Gra-n¸t. Lª-nin b¸o tin lµ cã ý ®Þnh sèng ë
(6 - 8 th¸ng ChÝn). ng−êi b«n-sª-vÝch ë BÐc-n¬, b¸o ço vÒ th¸i BÐc-n¬; Lª-nin yªu cÇu cho biÕt thêi h¹n míi
®é cña ®¶ng b«n-sª-vÝch ®èi víi chiÕn tranh. Ng−êi ph¶i nép bµi "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu
LuËn c−¬ng cña Lª-nin ®−îc th«ng qua lµm sö, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa M¸c)"
"nghÞ quyÕt cña mét nhãm ng−êi d©n chñ - mµ ban biªn tËp ®· ®Æt Ng−êi viÕt cho Tõ
x· héi". ®iÓn b¸ch khoa Gra-n¸t.
Sau 14 (27) th¸ng Trong th− tr¶ lêi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin 27 th¸ng ChÝn (10 ë BÐc-n¬, Lª-nin dù buæi thuyÕt tr×nh cña
ChÝn. viÕt vÒ viÖc thu xÕp xuÊt b¶n s¸ch b¸o b«n- th¸ng M−êi). mét trong nh÷ng lÜnh cña ph¸i Bun lµ V. C«-
sª-vÝch; ph¶n ®èi ý kiÕn nhËn xÐt cña Çc- xèp-xki (M. I-a. Lª-vin-x«n) "ChiÕn tranh vµ
pin-xki ®èi víi "luËn c−¬ng vÒ chiÕn tranh" phong trµo d©n chñ - x· héi"; ghi chÐp tãm t¾t
vÒ viÖc gi¶m nhÑ sù phª ph¸n §¶ng d©n b¶n thuyÕt tr×nh vµ ®· ph¸t biÓu ý kiÕn tranh
chñ - x· héi §øc; nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt luËn phª b×nh b¶n thuyÕt tr×nh ®ã.
ph¶i "dèc toµn lùc chèng l¹i çi chñ nghÜa
s«-vanh nhôc nh· xÊu xa". Tr−íc 28 th¸ng Lª-nin so¹n l¹i luËn c−¬ng "Nh÷ng nhiÖm vô
ChÝn (11 th¸ng cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng
Nöa ®Çu th¸ng Lª-nin tiÕp tôc so¹n th¶o bµi "Çc M¸c"; M−êi). trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u" ®Ó ®−a vµo
ChÝn - th¸ng M−êi nghiªn cøu çc t¸c phÈm cña C. M¸c vµ Ph. trong tuyªn ng«n cña nhãm ®¶ng viªn §¶ng
mét. ¡ng-ghen, th− tõ trao ®æi cña C. M¸c víi Ph. c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.
¡ng-ghen vµ çc nh©n vËt kh¸c, s¸ch b¸o nãi
vÒ M¸c vµ chñ nghÜa M¸c. Lª-nin göi cho V. A. Çc-pin-xki b¶n tuyªn
ng«n cïng víi mét bøc th− vµ ñy nhiÖm cho
Nöa ®Çu th¸ng Lª-nin nghiªn cøu s¸ch b¸o vÒ çc vÊn ®Ò Çc-pin-xki tæ chøc viÖc xuÊt b¶n tuyªn ng«n,
ChÝn - n¨m 1915. triÕt häc, lµm tãm t¾t çc cuèn s¸ch cña Hª- ®ång thêi ph¶i hÕt søc gi÷ bÝ mËt.
ghen "Khoa häc l«-gÝch", "Nh÷ng bµi gi¶ng
vÒ lÞch sö triÕt häc", cuèn s¸ch cña Ph¬-b¸ch Lª-nin trao ®æi th− tõ víi nh÷ng ng−êi b«n-
"Tr×nh bµy, ph©n tÝch vµ phª ph¸n triÕt häc sª-vÝch sèng ë L«-da-n¬ vÒ buæi thuyÕt tr×nh
cña Lai-bni-tx¬" vµ çc t¸c gi¶ kh¸c; ghi chÐp s¾p tíi ë ®ã cña G. V. Plª-kha-nèp nãi vÒ th¸i
tãm t¾t néi dung c¬ b¶n nh÷ng cuèn ®· ®äc ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi
cã kÌm theo nhËn xÐt riªng; viÕt mét ®o¹n chiÕn tranh; Ng−êi cho biÕt lµ muèn dù buæi
"VÒ vÊn ®Ò phÐp biÖn chøng". thuyÕt tr×nh ®ã vµ b¸o tin ngµy giê Ng−êi sÏ
®Õn L«-da-n¬.
15 (28) th¸ng ChÝn. Trong th− göi I-a. X. Ga-nª-tx¬-ki ë P«-r«-nin,
28 th¸ng ChÝn (11 Lª-nin tõ BÐc-n¬ ®Õn L«-da-n¬, gÆp gì vµ
Lª-nin yªu cÇu t×m hiÓu ë N©y-m¸c-c¬ xem
th¸ng M−êi). m¹n ®µm víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch sèng
"nh÷ng giÊy tê" (b¶n th¶o vÒ vÊn ®Ò ruéng
ë ®ã; buæi tèi dù buæi thuyÕt tr×nh cña G. V.
®Êt) mµ ng−êi ta t−íc cña Ng−êi khi tiÕn hµnh
Plª-kha-nèp, ghi chÐp tãm t¾t bµi thuyÕt tr×nh
lôc so¸t, ®· ®−îc göi ®i Thôy-sÜ ch−a.
vµ ph¸t biÓu tranh luËn phª ph¸n nh÷ng
quan ®iÓm s«-vanh cña Plª-kha-nèp.
Nöa cuèi th¸ng Lª-nin so¹n viÕt cuèn "ChiÕn tranh ch©u ¢u
ChÝn - th¸ng M−êi. vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ¢u"; thu thËp tµi Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin b¸o
liÖu, chÐp çc ®o¹n trÝch ë çc s¸ch, ë çc bµi tin lµ ®· ph¸t biÓu t¹i buæi thuyÕt tr×nh cña G.
b¸o vµ çc bµi b×nh luËn trªn b¸o chÝ Nga vµ V. Plª-kha-nèp vµ cho biÕt lµ Ng−êi cã ý ®Þnh
n−íc ngoµi, ghi ý kiÕn riªng cña m×nh vµo ®Õn ngµy 13 th¸ng M−êi (lÞch míi) sÏ thuyÕt
çc ®o¹n chÐp ®ã, so¹n ®Ò c−¬ng cuèn s¸ch. tr×nh ë L«-da-n¬, vµ h«m kh¸c sÏ thuyÕt tr×nh
Cuèn s¸ch nµy ch−a viÕt xong. "ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi
ch©u ¢u" ë Gi¬-ne-v¬. Ng−êi yªu cÇu tæ chøc
Tr−íc 27 th¸ng ChÝn Lª-nin tr×nh bµy ë BÐc-n¬ b¶n thuyÕt tr×nh vÒ buæi thuyÕt tr×nh ®ã, kÕt hîp "maximum
(10 th¸ng M−êi). chiÕn tranh. c«ng chóng víi minimum sù loan
b¸o cña c¶nh s¸t vµ sù can thiÖp cña c¶nh ®iÒu kiÖn chiÕn tranh; nhÊn m¹nh tÇm quan
s¸t". träng cña cuéc ®Êu tranh triÖt ®Ó vµ cã tæ
chøc chèng chñ nghÜa s«-vanh, "chñ nghÜa c¬
1 (14) th¸ng M−êi. ë L«-da-n¬, Lª-nin thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi
héi quèc tÕ vµ nh÷ng kÎ che giÊu nã", chó ý
"Giai cÊp v« s¶n vµ chiÕn tranh".
®Õn çi h¹i ®Æc biÖt cña chñ nghÜa ph¸i gi÷a -
2 (15) th¸ng M−êi. ë Gi¬-ne-v¬, Lª-nin thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi chñ nghÜa Cau-xky; Ng−êi yªu cÇu tr×nh bµy
"ChiÕn tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi" vµ tØ mØ h¬n n÷a truyÒn ®¬n cña Ban chÊp hµnh
ghi chÐp tãm t¾t cuéc tranh luËn vÒ bµi thuyÕt ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t vÒ chiÕn tranh, cho
tr×nh ®ã. Ng−êi biÕt râ sù h−ëng øng cña c«ng nh©n
còng nh− quan hÖ lùc l−îng so s¸nh trong
3 (16) th¸ng M−êi. Lª-nin khi trë vÒ ®Õn BÐc-n¬ nhËn ®−îc th−
çc ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t.
cña A. G. Sli-¸p-ni-cèp, ®¹i biÓu cña Ban chÊp
hµnh ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t vµ Ban chÊp hµnh Lª-nin viÕt nhËn xÐt cña Ng−êi nh©n nhËn
trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ®−îc tõ Nga göi ®Õn b¶n dù th¶o th− cña
Nga, lóc nµy c− tró ë Xtèc-kh«n; nh÷ng bøc nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch tr¶ lêi bøc ®iÖn
th− nµy cho biÕt lµ Bé phËn ë trong n−íc cña cña £. Van-®Ðc-ven-®¬ göi ®¶ng ®oµn d©n
Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n chñ - x· héi trong §u-ma kªu gäi ñng hé
d©n chñ - x· héi Nga, ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch chÝnh phñ Nga hoµng trong cuéc chiÕn
trong §u-ma vµ çc ®¶ng bé ë Nga t¸n thµnh tranh víi §øc.
luËn c−¬ng cña Lª-nin vÒ chiÕn tranh vµ ñng
hé nh÷ng luËn c−¬ng ®ã; trong çc th− nµy Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin b¸o
Sli-¸p-ni-cèp th«ng b¸o t×nh h×nh ë Nga vµ tin lµ ®· nhËn ®−îc "tin vui" tõ Nga, cho biÕt
yªu cÇu Lª-nin gi¶i thÝch tØ mØ h¬n n÷a vÒ çc lµ Ng−êi quyÕt ®Þnh xuÊt b¶n l¹i tê "Ng−êi
vÊn ®Ò s¸ch l−îc vµ khÈu hiÖu cña ®¶ng trong d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung
®iÒu kiÖn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
Nga vµ quyÕt ®Þnh in trong sè tiÕp, tøc lµ sè
2 (17) th¸ng M−êi - Lª-nin vµ, theo sù ñy nhiÖm cña Ng−êi, N. C. 33, b¶n tuyªn ng«n vÒ th¸i ®é cña nh÷ng
th¸ng T¸m 1915. Cróp-xcai-a tiÕn hµnh — th«ng qua A. G. Sli- ng−êi b«n-sª-vÝch ®èi víi chiÕn tranh; "§Õn
¸p-ni-cèp — trao ®æi th− tõ réng r·i víi Bé thø hai, — Lª-nin viÕt, — chóng t«i sÏ göi
phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung ®Õn anh nh÷ng ®iÓm söa ch÷a bæ sung nho
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, nhá cho tuyªn ng«n vµ tªn ký ®· thay ®æi (v×
víi Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-t¬-r«-gr¸t, víi sau khi liªn l¹c ®−îc víi Nga chóng t«i ®·
çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ ho¹t ®éng chÝnh thøc h¬n)". Ng−êi ñy nhiÖm
n−íc IV vµ çc ®¶ng bé ®Þa ph−¬ng. cho V. A. Çc-pin-xki tæ chøc viÖc in tê
"Ng−êi d©n chñ - x· héi" ë Gi¬-ne-v¬.
4 (17) th¸ng M−êi. Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin b¸o
tin ®· nhËn ®−îc th− cña Sli-¸p-ni-cèp vµ
4 (17) hay lµ 5 (18)
Lª-nin göi cho V. A. Çc-pin-xki nh÷ng ®iÓm
nhê Sli-¸p-ni-cèp chuyÓn lêi chµo ®Õn "tÊt c¶ th¸ng M−êi.
söa ch÷a bæ sung vµo tuyªn ng«n vµ "Th−
çc b¹n Nga"; Ng−êi gi¶i thÝch tØ mØ s¸ch tr¶ lêi Van-®Ðc-ven-®¬", cho ý kiÕn vÒ viÖc
l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng xÕp ch÷ tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 33,
vµ nh÷ng khÈu hiÖu b « n- s ª - v Ý c h t ro ng yªu cÇu göi cho Ng−êi b¶n in thö.
8 (21) th¸ng M−êi. Lª-nin göi th− cho A. G. Sli-¸p-ni-cèp chØ râ 17 (30) th¸ng M−êi. Trong th− göi M. V. C«-bª-tx¬-ki ë C«-pen-
lµ nÕu §u-ma ®−îc triÖu tËp th× ®¶ng ®oµn ha-g¬, N. C. Cróp-xcai-a cho biÕt lµ V. I. Lª-
b«n-sª-vÝch nªn ph¸t biÓu vµ tuyªn bè "quan nin yªu cÇu göi cho Ng−êi nh÷ng ®o¹n tµi
®iÓm nhÊt qu¸n"; b¸o tr−íc nguy c¬ lµ sÏ cã liÖu c¾t ë çc b¸o §an-m¹ch nãi lªn sù ph¸
nh÷ng ©m m−u cña ph¸i thñ tiªu vµ bän c¬ s¶n cña Quèc tÕ II.
héi chñ nghÜa, nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i
thi hµnh mét ®−êng lèi cã tÝnh nguyªn t¾c vµ 18 (31) th¸ng M−êi. Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin chØ
ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ra r»ng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch sÏ kh«ng
c¬ héi quèc tÕ. Lª-nin göi kÌm theo ý kiÕn ®Õn dù bÊt kú mét cuéc héi nghÞ nµo do bän
nhËn xÐt cña Ng−êi vÒ "Th− tr¶ lêi Van-®Ðc- x· héi - s«-vanh vµ bän ph¸i gi÷a triÖu tËp;
ven-®¬". yªu cÇu ph¶i tá ra "kh«ng m¶y may tin t−ëng
hoÆc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp" "bÊt kú ng−êi
nµo trong bän c¬ héi chñ nghÜa"; ñy nhiÖm
13 (26) th¸ng ë Cla-r¨ng (Thôy-sÜ), Lª-nin thuyÕt tr×nh vÒ Sli-¸p-ni-cèp t×m hiÓu kh¶ n¨ng xuÊt b¶n
M−êi. chiÕn tranh vµ ghi chÐp nh÷ng ý kiÕn tranh s¸ch b¸o d©n chñ - x· héi ë Thôy-®iÓn; nhÊn
luËn vÒ b¶n thuyÕt tr×nh. m¹nh r»ng nhiÖm vô chñ yÕu cña ®¶ng d©n
14 (27) th¸ng Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin c¶m chñ - x· héi çch m¹ng lµ ph¶i th¼ng tay ®Êu
M−êi. ¬n Sli-¸p-ni-cèp ®· göi nh÷ng tin tøc vÒ çc sù tranh víi chñ nghÜa s«-vanh Èn nÊp d−íi çi
biÕn ë Nga cho C¬ quan ng«n luËn trung khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc", vµ ®Æc biÖt lµ víi
−¬ng; cho nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn vÒ viÖc tæ "chñ nghÜa s«-vanh x· héi chñ nghÜa" cña
Plª-kha-nèp, Ghe-®¬, Cau-xky, vµ ph¶i tuyªn
chøc vËn chuyÓn vÒ Nga qua Xtèc-kh«n —"c¶
truyÒn çch m¹ng, biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc
th− (1) lÉn ng−êi (2) vµ s¸ch b¸o (3)"; kÞch liÖt
chñ nghÜa thµnh néi chiÕn.
phª ph¸n lËp tr−êng cña Cau-xky, T¬-run-xt¬-
ra vµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa kh¸c, Tr−íc 19 th¸ng Lª-nin viÕt th− cho chi bé b«n-sª-vÝch ë Pa-ri
v¹ch trÇn nh÷ng thñ ®o¹n cña hä; khuyªn t×m M−êi (1 th¸ng tá ý hµi lßng thÊy ®a sè trong chi bé vÉn
çch gÇn gòi víi H¬-glung vµ nh÷ng ng−êi M−êi mét). trung thµnh víi lËp tr−êng cña chñ nghÜa x·
çnh t¶ kh¸c cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy- héi çch m¹ng.
®iÓn; nhÊn m¹nh r»ng "tÊt c¶ mÊu chèt cña
nhiÖm vô ë Nga hiÖn nay lµ tæ chøc ®Êu tranh 19 th¸ng M−êi Sau mét n¨m gi¸n ®o¹n, sè 33 b¸o "Ng−êi
vÒ t− t−ëng chèng l¹i bän c¬ héi chñ nghÜa (1 th¸ng M−êi mét). d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung
trong Quèc tÕ vµ ph¸i Cau-xky". −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
Nga, l¹i ®−îc tiÕp tôc xuÊt b¶n, do Lª-nin
lµm chñ biªn; sè nµy ®· ®¨ng nh÷ng bµi cña
Sím nhÊt lµ 14 (27) ë Cung nh©n d©n Xuy-rÝch, Lª-nin tr×nh bµy Lª-nin nh− tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh
th¸ng M−êi. b¶n thuyÕt tr×nh "ChiÕn tranh vµ phong trµo trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
d©n chñ - x· héi"; ghi chÐp nh÷ng ý kiÕn Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x·
ph¸t biÓu trong cuéc th¶o luËn vÒ b¶n thuyÕt héi Nga" vµ bµi "T×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña
tr×nh, kÐo dµi hai tèi liÒn. Tham dù buæi Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa".
thuyÕt tr×nh cã kho¶ng 400 ng−êi, trong ®ã
cã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çc Sím nhÊt lµ 19 Lª-nin göi b¶n tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh
n−íc kh¸c nhau. th¸ng M−êi trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
(1 th¸ng M−êi mét). x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n
chñ - x· héi Nga" cho Côc quèc tÕ x· héi chñ Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin tá ý
nghÜa. hµi lßng biÕt tin lµ Sli-¸p-ni-cèp "®· nhËn
®−îc b¸o C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ
Kho¶ng tõ 29 th¸ng Lª-nin viÕt th− göi ban biªn tËp b¸o
b¸o sÏ ®−îc chuyÓn ®Õn n¬i cÇn ph¶i chuyÓn
M−êi ®Õn 8 th¸ng "Vorwärts" vµ b¸o "Arbeiter- Zeitung" ph¶n
®Õn"; gãp ý kiÕn víi Sli-¸p-ni-cèp vÒ çch
M−êi mét (11 ®Õn 21 ®èi viÖc çc tê b¸o nµy xuyªn t¹c b¶n thuyÕt
th¸ng M−êi mét). tr×nh cña Ng−êi vÒ chiÕn tranh vµ chñ nghÜa ph¸t biÓu t¹i ®¹i héi cña nh÷ng ng−êi d©n
x· héi, tr×nh bµy ë Xuy-rÝch. chñ - x· héi Thôy-®iÓn; gi¶i thÝch tØ mØ sai lÇm
cña khÈu hiÖu "hßa b×nh" trong ®iÒu kiÖn
Sím nhÊt lµ 31 Trong th− göi C. Ra-®Õch, ng−êi ®· tham gia ®ang diÔn ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
th¸ng M−êi (13 xuÊt b¶n çc s¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi d©n nghÜa.
th¸ng M−êi mét). chñ - x· héi çnh t¶ §øc, Lª-nin hái vÒ kh¶ n¨ng
xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc b¶n tuyªn ng«n cña Theo sù ñy nhiÖm cña Lª-nin, tuyªn ng«n cña
Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo chñ - x· héi Nga ®−îc göi ®i cho A. M. C«n-l«n-
d©n chñ - x· héi Nga". tai ®Ó c«ng bè trªn çc b¸o cña nh÷ng ng−êi d©n
chñ - x· héi çnh t¶ Thôy-®iÓn vµ Na-uy.
Th¸ng M−êi - th¸ng Lª-nin vµ, theo sù ñy nhiÖm cña Ng−êi, N. C.
T¸m 1915 Cróp-xcai-a tiÕn hµnh trao ®æi th− tõ víi chi bé
Pa-ri cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
4 (17) th¸ng M−êi Lª-nin göi b¶n th¶o bµi "Çc M¸c" vÒ Nga cho
th«ng qua bÝ th− chi bé lµ G. I-a. Bª-len-ki vµ çc
mét. ban biªn tËp Tõ ®iÓn b¸ch khoa Gra-n¸t.
®¶ng viªn trong chi bé nh− X. I. Gèp-ne, L. N. Trong th− göi th− ký ban biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n
Xtan, v. v.. Gra-n¸t, Lª-nin b¸o tin lµ ®· göi ®i bµi "Çc
M¸c"; tá ý mong muèn gi÷ l¹i trong bµi ®ã tÊt c¶
1 (14) th¸ng M−êi Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin b¸o
nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn çc t¸c phÈm vµ th− tõ
mét. tin lµ sè 33 tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®·
cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, trong ®ã cã nh÷ng
®−îc ®−a ®Õn mét trong nh÷ng ®Þa ®iÓm
luËn ®iÓm hÕt søc quan träng cña chñ nghÜa
kh«ng xa biªn giíi vµ nay mai sÏ ®−îc
M¸c; yªu cÇu göi cho Ng−êi b¶n in thö hoÆc lµ
chuyÓn vÒ Nga; Ng−êi cho biÕt lµ tuyªn ng«n
tê in bµi ®ã.
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng
nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc ®¨ng tãm 5 (18) th¸ng M−êi Trong ®o¹n viÕt thªm vµo bøc th− cña N. C.
t¾t trªn b¸o "La Sentinelle" xuÊt b¶n ë La S«- mét. Cróp-xcai-a göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin b¸o tin
®¬-Ph«ng (Thôy-sÜ), vµ tá ý mong muèn ®¨ng lµ ®· göi cho Çc-pin-xki sè 265 b¸o "La
b¶n tuyªn ng«n nµy trªn çc b¸o Gi¬-ne-v¬. Sentinelle" trong ®ã cã ®¨ng b¶n tuyªn ng«n cña
Trong th− göi cho chÞ lµ A. I. U-li-a-n«-va - £- Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
li-da-r«-va ë Pª-t¬-r«-gr¸t, Lª-nin b¸o tin lµ chñ - x· héi Nga vµ yªu cÇu Çc-pin-xki ®¨ng
®· nhËn ®−îc th− cña chÞ vµ cña M. T. £-li-da- nã lªn çc b¸o kh¸c; Ng−êi cho biÕt lµ ®· göi
rèp; Ng−êi kÓ vÒ sinh ho¹t vµ c«ng viÖc cña tuyªn ng«n cho mét sè b¸o Ph¸p, Anh vµ §øc.
Ng−êi ë BÐc-n¬, vÒ viÖc viÕt xong bµi "Çc
M¸c"; tá ý b¨n kho¨n vÒ nh÷ng cuèn s¸ch cßn 7 (20) th¸ng M−êi Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin chØ thÞ in
®Ó l¹i ë P«-r«-nin; ®Ò nghÞ cho Ng−êi biÕt vÒ mét. thªm 1000 b¶n sè 33 b¸o "Ng−êi d©n chñ - x·
kh¶ n¨ng xuÊt b¶n l¹i tê t¹p chÝ "Gi¸o dôc". héi".
8 (21) th¸ng M−êi Nh©n sù cæ ®éng cã tÝnh chÊt s«-vanh cña G. ®Õn 8 th¸ng Ch¹p). çc thµnh viªn trong nhãm trî gióp §¶ng
mét. V. Plª-kha-nèp, Lª-nin ñy nhiÖm cho V. A. c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë Xtèc-kh«n
Çc-pin-xki tæ chøc cho I. Ph. ¸c-m¨ng thuyÕt th«ng qua vµ c¶m ¬n bµ ®· ®Ò nghÞ lµ sÏ göi
tr×nh b»ng tiÕng Ph¸p vÒ ®Ò tµi "Çc xu h−íng nh÷ng tin tøc vÒ n−íc Anh cho C¬ quan
kh¸c nhau trong nh÷ng ng−êi x· héi chñ ng«n luËn trung −¬ng; Ng−êi nªu râ lµ
nghÜa Nga ®èi víi chiÕn tranh". nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ cÇn
ph¶i gÇn gòi g¾n bã nhau vµ quan hÖ chÆt
9 (22) th¸ng M−êi Trong çc bøc th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin chÏ víi nhau, ®ång thêi gi¶i thÝch râ sai lÇm
mét - th¸ng T¸m nªu ra nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn thùc tiÔn vÒ viÖc
trong quan ®iÓm cña C«n-l«n-tai vÒ vÊn ®Ò
1915. chuÈn bÞ xuÊt b¶n çc sè 34 - 44 b¸o "Ng−êi d©n
çc khÈu hiÖu "néi chiÕn" vµ "hßa b×nh", nhÊn
chñ - x· héi".
m¹nh sù nguy hiÓm vµ t¸c h¹i cña "chñ
12 (25) th¸ng M−êi Sau khi ®äc tin ®¨ng trªn b¸o vÒ vô b¾t gi÷ tr−¬ng thèng nhÊt kh«ng ph©n biÖt".
mét. nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch tham gia cuéc héi nghÞ
ë ¤-dÐc-ki (gÇn Pª-t¬-r«-gr¸t), Lª-nin göi ®iÖn
Tr−íc 22 th¸ng Lª-nin ®äc lêi kªu gäi "Thay mÆt çc nhµ v¨n,
cho mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o §¶ng d©n
M−êi mét (5 th¸ng çc häa sÜ vµ çc nghÖ sÜ", lêi kªu gäi nµy d−íi
chñ - x· héi Thôy-®iÓn lµ C. I-a. Bran-tinh yªu
Ch¹p). ký tªn nhiÒu ng−êi, trong ®ã cã M. Goãc-ki vµ
®−îc ®¨ng trªn b¸o "Lêi nãi n−íc Nga", sè 223,
cÇu t×m hiÓu xem çc nghÞ sÜ trong ®¶ng ®oµn
Ng−êi g¹ch d−íi vµ ®¸nh dÊu; Ng−êi viÕt bµi
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· tham gia
"Göi t¸c gi¶ "Bµi ca chim −ng"" cho tê "Ng−êi
cuéc héi nghÞ ®ã cã bÞ b¾t kh«ng.
d©n chñ - x· héi".
Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin b¸o tin
vÒ viÖc göi ®iÖn cho C. I-a. Bran-tinh; Ng−êi kiªn
22 th¸ng M−êi mét Bµi "Mét ng−êi §øc nãi vÒ chiÕn tranh" vµ bµi
quyÕt ph¶n ®èi viÖc A. G. Sli-¸p-ni-cèp l¹i tõ
(5 th¸ng Ch¹p). "Göi t¸c gi¶ "Bµi ca chim −ng"" cña Lª-nin ®−îc
®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 34.
Xtèc-kh«n ®i §an-m¹ch; nhÊn m¹nh tÇm quan
träng cña viÖc tæ chøc nh÷ng mèi liªn hÖ th−êng Sau 22 th¸ng M−êi Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin tá ý
xuyªn, ®Òu ®Æn vµ réng r·i víi n−íc Nga. mét (5 th¸ng Ch¹p). mong muèn lµ X. M. Xem-cèp, hiÖn ®ang sèng
ë Gi¬-ne-v¬, sÏ göi cho Ng−êi nh÷ng mÈu trÝch
15 (28) th¸ng M−êi Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin b¸o tin ng¨n ng¾n nh÷ng chç ®¸ng chó ý nhÊt vµ quan
mét. lµ ®· nhËn ®−îc ®iÖn tr¶ lêi cña C. I-a. Bran-tinh träng nhÊt cña b¸o "Vorwärts", "nh»m theo dâi
x¸c nhËn lµ çc nghÞ sÜ trong ®¶ng ®oµn §¶ng hµnh vi cña tê " Vorwärts "", vµ c¶ nh÷ng ®o¹n
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· bÞ b¾t; chØ râ trÝch çc b¸o §øc ë Mü.
nh÷ng khã kh¨n cña c«ng t¸c ®¶ng vµ tá ý tin 26 th¸ng M−êi mét Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin viÕt
t−ëng v÷ng ch¾c r»ng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch (9 th¸ng Ch¹p). r»ng vÒ sè 36 tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" "®µnh
sÏ v−ît ®−îc nh÷ng khã kh¨n ®ã; yªu cÇu Sli- ph¶i chê vËy"; Ng−êi tá ý kh«ng t¸n thµnh
¸p-ni-cèp "dèc hÕt søc ra nèi liªn l¹c víi Pª-tÐc- nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña Çc-pin-xki vÒ bµi
bua". "VÒ lßng tù hµo d©n téc cña ng−êi §¹i Nga".
Kho¶ng tõ 15 ®Õn 25 Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai ë Khri-xti-a- 29 th¸ng M−êi mét Bµi "Chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa
th¸ng M−êi mét (28 ni-a (¤-xl«), Lª-nin c¶m ¬n bµ ®· göi
(12 th¸ng Ch¹p). x· héi ®ang sèng (kh«i phôc l¹i Quèc tÕ nh−
th¸ng M−êi mét cho Ng−êi b¶n hiÖu triÖu phô n÷ ®· ®−îc
thÕ nµo?)" vµ bµi "VÒ lßng tù hµo d©n téc cña cÇu suy tÝnh vÊn ®Ò kh¶ n¨ng xuÊt b¶n hµng
ng−êi §¹i Nga" cña Lª-nin ®−îc ®¨ng trong sè tuÇn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi".
35 b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi".
Kho¶ng tõ 21 th¸ng Lª-nin m¹n ®µm víi R. Grim vÒ vÊn ®Ò th¸i ®é
Tr−íc 3 (16) th¸ng Lª-nin viÕt th− cho M. V. C«-bª-tx¬-ki yªu cÇu Ch¹p ®Õn 3 th¸ng ®èi víi cuéc héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ
Ch¹p. cho Ng−êi biÕt tin vÒ phong trµo c«ng nh©n vµ Giªng 1915 (3 ®Õn nghÜa çc n−íc trung lËp triÖu tËp vµo ngµy 17
nh÷ng ho¹t ®éng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa 16 th¸ng Giªng). th¸ng Giªng ë C«-pen-ha-g¬.
x· héi - s«-vanh ë çc n−íc vïng Xcan-®i-na-
Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin chØ
v¬.
thÞ lµ kh«ng tham gia héi nghÞ C«-pen-ha-g¬
3 (16) th¸ng Ch¹p. ë BÐc-n¬, Lª-nin dù buæi thuyÕt tr×nh cña L. mµ chØ göi ®Õn ®ã b¶n tuyªn ng«n cña Ban
M¸c-tèp vÒ "ChiÕn tranh vµ cuéc khñng ho¶ng chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
cña chñ nghÜa x· héi" vµ ph¸t biÓu tranh luËn chñ - x· héi Nga.
phª ph¸n lËp tr−êng cña L. M¸c-tèp.
22 th¸ng Ch¹p (4 Trong th− göi th− ký ban biªn tËp Nhµ xuÊt
9 (22) th¸ng Ch¹p. Trong th− göi M. I. U-li-a-n«-va ë M¸t-xc¬-va, th¸ng Giªng 1915). b¶n Gra-n¸t, Lª-nin x¸c nhËn lµ Ng−êi ®ång ý,
Lª-nin yªu cÇu bµ t×m cho mét ng−êi xuÊt b¶n v× ®iÒu kiÖn kiÓm duyÖt, bá hai ch−¬ng trong
®Ó xuÊt b¶n cuèn s¸ch vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt mµ bµi "Çc M¸c" — "Chñ nghÜa x· héi" vµ "S¸ch
Ng−êi ®ang dù ®Þnh viÕt, ®ång thêi yªu cÇu l−îc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n" —
bµ t×m hiÓu xem ban biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n vµ tá ý tiÕc vÒ viÖc ®ã; Ng−êi hái vÒ kh¶ n¨ng
Gra-n¸t ®· nhËn ®−îc bµi "Çc M¸c" cña ®−a mét sè ®iÓm söa ch÷a bæ sung vµo môc
Ng−êi ch−a. nãi vÒ phÐp biÖn chøng; Ng−êi tá ý mong
muèn viÕt cho Tõ ®iÓn b¸ch khoa nh÷ng bµi
Sím nhÊt lµ 15 (28) Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, chÝnh trÞ, phong trµo
th¸ng Ch¹p. nªu râ lËp tr−êng mµ Sli-¸p-ni-cèp ph¶i c«ng nh©n, triÕt häc, v. v.; ®ång thêi Ng−êi
theo nÕu dù cuéc héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· còng cho biÕt lµ N. C. Cróp-xcai-a cã thÓ ®¶m
héi chñ nghÜa çc n−íc trung lËp häp vµo nhËn viÕt nh÷ng bµi vÒ çc vÊn ®Ò s− ph¹m.
th¸ng Giªng ë C«-pen-ha-g¬; ë ®o¹n viÕt
thªm d−íi bøc th−, Ng−êi nªu ý kiÕn r»ng 25 th¸ng Ch¹p (7 Trong th− göi nhãm B«-gi, Lª-nin nh©n
nãi chung th× tèt nhÊt lµ kh«ng dù cuéc héi th¸ng Giªng 1915). danh ban biªn tËp tê "Ng−êi d©n chñ - x·
nghÞ ®ã. héi" vµ Bé phËn ë n−íc ngoµi cña Ban chÊp
§ªm 18 r¹ng ngµy §ªm giao thõa, Lª-nin gÆp gì vµ m¹n ®µm hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
19 th¸ng Ch¹p (®ªm víi nh÷ng ng−êi ë n¬i kh¸c ®Õn gÆp Ng−êi: x· héi Nga c¶nh ço r»ng viÖc thµnh lËp tê
31 th¸ng Ch¹p r¹ng çc thµnh viªn cña nhãm B«-gi vµ cña mét b¸o "Ng«i sao" t¸ch riªng khái tê C¬ quan
ngµy 1 th¸ng Giªng sè chi bé §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ng«n luËn trung −¬ng lµ ®iÒu kh«ng thÓ
1915). Nga. dung nhËn ®−îc, nhÊn m¹nh tÇm quan
träng cña viÖc tËp trung ph−¬ng tiÖn vËt
21 th¸ng Ch¹p (3 Trong bøc ®iÖn göi th− ký ban biªn tËp Nhµ chÊt vµ lùc l−îng s¸ch b¸o cho viÖc xuÊt b¶n
th¸ng Giªng 1915). xuÊt b¶n Gra-n¸t, Lª-nin ®ång ý rót ng¾n tê C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng.
bµi "Çc M¸c" ®Ó tr¸nh kiÓm duyÖt.
27 th¸ng Ch¹p (9 Bµi cña Lª-nin "Lµm g× b©y giê ®©y? (VÒ
Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin yªu th¸ng Giªng 1915). nh÷ng nhiÖm vô cña çc ®¶ng c«ng nh©n ®èi
víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«- víi bÝ th− chi bé Lu©n-®«n §¶ng c«ng nh©n
vanh)" ®−îc ®¨ng trong sè 36 b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi Nga lµ M. M. LÝt-bi-vèp.
d©n chñ - x· héi".
1915
28 th¸ng Ch¹p (10 Lª-nin hiÖu ®Ýnh dù th¶o th− cña Bé phËn ë
4 vµ 11 (17 vµ 24) Trong çc bøc th− göi I. Ph. ¸c-m¨ng, Lª-nin
th¸ng Giªng 1915). n−íc ngoµi cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng göi
çc chi bé h¶i ngo¹i b¸o tin vÒ ®¹i héi s¾p tíi th¸ng Giªng. ®−a ra nh÷ng ý kiÕn phª b×nh tØ mØ ®èi víi ®Ò
cña çc chi bé h¶i ngo¹i vµ vÒ mét sè vÊn ®Ò c−¬ng cuèn s¸ch mµ ¸c-m¨ng so¹n viÕt cho n÷
kh¸c. c«ng nh©n.
30 th¸ng Ch¹p (12 Trong th− göi ®i C«n-xtan-ti-n«-p«n cho M. M. Sau 14 (27) th¸ng Lª-nin ghi chó vµo cuèn s¸ch cña C. Legien.
th¸ng Giªng 1915). Mª-lª-nÐp-xki (Ba-xèc) — mét trong nh÷ng Giªng. "Warum müssen die Gewetschafts-
ng−êi l·nh ®¹o tæ chøc d©n téc chñ nghÜa - t− funktionnäre sich mehr am inneren Parteileben
s¶n "Liªn minh gi¶i phãng U-cra-i-na" —Lª-nin beteiligen?" Berli, 1915 (C. Lª-ghin. "T¹i sao
b¸c bá ý kiÕn cña Mª-lª-nÐp-xki ®Ò nghÞ hµnh nh÷ng viªn chøc cña çc c«ng ®oµn ph¶i tham
®éng chung; Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng gia nhiÒu h¬n n÷a vµo sinh ho¹t néi bé cña
ng−êi b«n-sª-vÝch, ®øng trªn quan ®iÓm d©n ®¶ng?" BÐc-lanh, 1915). Lª-nin phª ph¸n cuèn
chñ - x· héi çch m¹ng, "kh«ng ®i cïng ®−êng" s¸ch nµy trong t¸c phÈm cña Ng−êi "Sù ph¸ s¶n
víi "Liªn minh" lµ mét tæ chøc b¶o vÖ nh÷ng lîi cña Quèc tÕ II".
Ých d©n téc chñ nghÜa cña giai cÊp t− s¶n.
17 hoÆc 18 (30 hoÆc Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin
Cuèi th¸ng Ch¹p. Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin b¸o tin 31) th¸ng Giªng. t¸n ®ång kÕ ho¹ch cuéc hµnh tr×nh cña Sli-
nhËn ®−îc mét b¶n ®iÒu tra d− luËn mµ ng−êi ¸p-ni-cèp vÒ Nga vµ khuyªn nªn "chuÈn bÞ
ta nh©n danh §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh göi chuyÕn ®i ®ã mét çch thËt hÕt søc cã hÖ
®Õn cho Ng−êi ®Ò nghÞ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái vÒ thèng vµ hÕt søc tØ mØ"; b¸o tin vÒ viÖc
th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®èi víi nhËn ®−îc b¸o "Lêi nãi cña chóng ta" lµ tê
chiÕn tranh vµ khÈu hiÖu hßa b×nh; Ng−êi nhÊn b¸o b¾t ®Çu ®−îc xuÊt b¶n thay cho tê
m¹nh r»ng cÇn ph¶i ®−a lªn hµng ®Çu "viÖc "TiÕng nãi", vÒ nh÷ng sù bÊt ®ång trong
tuyªn truyÒn cho tæ chøc bÊt hîp ph¸p vµ cho phe bän thñ tiªu; viÕt vÒ viÖc xuÊt b¶n sè
cuéc néi chiÕn cña giai cÊp v« s¶n chèng giai 37, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vµo mét
cÊp t− s¶n". ngµy s¾p tíi.
Lª-nin viÕt b¶n tr¶ lêi §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp 19 th¸ng Giªng (1 Çc bµi cña Lª-nin "Ph¸i Duy-®¬-cum Nga" vµ
Anh, tr×nh bµy râ lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi th¸ng Hai). "La-rin ®· tuyªn bè "sù thèng nhÊt" nµo t¹i §¹i
b«n-sª-vÝch. héi Thôy-®iÓn?" ®−îc ®¨ng trong sè 37, b¸o
"Ng−êi d©n chñ - x· héi".
Th¸ng Ch¹p - th¸ng Lª-nin vµ, theo sù ñy nhiÖm cña Ng−êi, N. C.
Giªng 1915. Cróp-xcai-a tiÕn hµnh trao ®æi th− tõ víi X. G. Tr−íc 23 th¸ng Lª-nin göi truyÒn ®¬n cho A. G. Sli-¸p-ni-cèp
Boa-tsÝt-dª (N«i) lóc nµy ®ang ë X«-phi-a. Giªng (5 th¸ng Hai). ®Ó chuyÓn vÒ Nga.
Th¸ng Ch¹p - th¸ng Lª-nin vµ, theo sù ñy nhiÖm cña Ng−êi, Tr−íc 27 th¸ng Lª-nin viÕt dù th¶o tuyªn bè cña Ban chÊp
T¸m 1915. N. C. Cróp-xcai-a tiÕn hµnh trao ®æi th− tõ Giªng (9 th¸ng Hai). hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -
x· héi Nga göi héi nghÞ s¾p tíi cña nh÷ng ®o¹n ®ã; Ng−êi viÕt vÒ viÖc tr¶ lêi tê "Lêi
ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc §ång minh nãi cña chóng ta", nªu râ r»ng "Ýt cã hy väng
häp ë Lu©n-®«n. tháa thuËn ®−îc víi hä"; Ng−êi chØ ra r»ng
Trong th− göi M. M. LÝt-vi-nèp, Lª-nin göi dù "ë Nga vµ trªn toµn thÕ giíi hiÖn ®ang næi
th¶o tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng lªn mét sù tËp hîp c¬ b¶n míi trong néi bé
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®Ó ®äc phong trµo d©n chñ - x· héi: bän s«-vanh
t¹i héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc ("bän x· héi - ¸i quèc") vµ nh÷ng bÌ b¹n cña
n−íc §ång minh. chóng, nh÷ng kÎ b¶o vÖ chóng, —vµ nh÷ng
ng−êi chèng s«-vanh"; Ng−êi cho biÕt vÒ
buæi m¹n ®µm víi hai ng−êi thuéc ph¸i Plª-
27 th¸ng Giªng Lª-nin viÕt th− cho ban biªn tËp tê "Lêi nãi cña
kha-nèp ®Õn BÐc-n¬ vµ Ng−êi cã nh÷ng lêi
(9 th¸ng Hai). chóng ta", nh©n danh Ban chÊp hµnh trung
khuyªn vÒ th¸i ®é ®èi víi hä.
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tá
ý t¸n thµnh ý kiÕn cña ban biªn tËp ®Ò nghÞ Cuèi th¸ng Giªng. Trong bøc ®iÖn göi E. B. B«-s¬ vµ G. L. Pi-a-ta-
th¶o luËn kÕ ho¹ch hµnh ®éng chung chèng cèp ë Niu-oãc, Lª-nin b¸o tin vÒ viÖc triÖu tËp
"chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc chÝnh thøc" nh©n héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng
cuéc héi nghÞ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë BÐc-n¬ vµ mêi hä
nghÜa çc n−íc §ång minh vµ dÉn ra v¨n b¶n ®Õn dù héi nghÞ.
dù th¶o tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; Sau th¸ng Giªng. Lª-nin viÕt bµi "D−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c".
Ng−êi chØ ra r»ng Ban tæ chøc vµ ph¸i Bun ñng
hé "chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc chÝnh thøc". 7 (20) th¸ng Hai. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin yªu
cÇu chi bé b«n-sª-vÝch ë Gi¬-ne-v¬ cã biÖn
Trong th− göi M. I. U-li-a-n«-va, Lª-nin c¶m ph¸p ®Ó tæ chøc viÖc xuÊt b¶n ®Òu ®Æn tê
¬n U-li-a-n«-va ®· göi s¸ch cho Ng−êi vµ kÓ "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn
cho U-li-a-n«-va biÕt vÒ sinh ho¹t cña Ng−êi ë trung −¬ng.
BÐc-n¬; nªu râ sù ph¸t triÓn cña tinh thÇn
chèng s«-vanh trong §¶ng d©n chñ - x· héi 10 (23) th¸ng Hai ë BÐc-n¬, Lª-nin tham gia cuéc mÝt-tinh quèc
§øc vµ yªu cÇu göi cho Ng−êi nh÷ng s¸ch vµ tÕ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi vµ nh÷ng
nh÷ng ®o¹n trÝch çc b¸o vµ t¹p chÝ nãi vÒ vÊn ®oµn viªn c«ng ®oµn ph¶n ®èi viÖc tßa ¸n Nga
®Ò chñ nghÜa c¬ héi. xö nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch - ®¹i biÓu §u-ma
nhµ n−íc.
29 th¸ng Giªng Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin Tr−íc 14 (27) th¸ng Lª-nin l·nh ®¹o c«ng t¸c chuÈn bÞ héi nghÞ çc
(11 th¸ng Hai). b¸o tin cho biÕt vÒ ý kiÕn ®Ò nghÞ cña ban Hai. tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n
biªn tËp tê "Lêi nãi cña chóng ta"; vÒ bøc chñ - x· héi Nga, cho nh÷ng chØ thÞ cô thÓ vÒ
th− cña C. Huy-xman — do M. M. LÝt-vi- viÖc triÖu tËp héi nghÞ, viÕt dù th¶o çc nghÞ
nèp göi ®i — nãi vÒ viÖc triÖu tËp Ban chÊp quyÕt quan träng nhÊt.
hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa vµo
ngµy 20 th¸ng Hai vµ vÒ nh÷ng cuéc
14 - 19 th¸ng Hai Lª-nin l·nh ®¹o cuéc héi nghÞ çc chi bé h¶i
th−¬ng l−îng víi çc ®¹i biÓu Anh, Ph¸p vµ (27 th¸ng Hai - 4 ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
Nga, Lª-nin v¹ch râ thùc chÊt cña nh÷ng thñ th¸ng Ba). héi Nga ë BÐc-n¬; b¸o ço vÒ vÊn ®Ò chñ
yÕu trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi kiÖn nhÊt thiÕt ph¶i cã ®Ó ®oµn kÕt nh÷ng
nghÞ — "ChiÕn tranh vµ nhiÖm vô cña ®¶ng", ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa lµ sù ®o¹n tuyÖt h¼n
tham gia th¶o luËn çc nghÞ quyÕt cña héi vÒ mÆt tæ chøc víi tÊt c¶ mäi biÕn d¹ng cña
nghÞ; m¹n ®µm víi çc ®¹i biÓu. chñ nghÜa c¬ héi.
Lª-nin lÊy danh nghÜa ban biªn tËp tê C¬ quan 11 (24) th¸ng Ba. Lª-nin dù lÔ mai t¸ng £. V. Cróp-xcai-a.
ng«n luËn trung −¬ng tiÕn hµnh th−¬ng l−îng
víi E. B. B«-s¬, G. L. Pi-a-ta-cèp vµ N. I. Bu- Tr−íc 13 (26) th¸ng Lª-nin viÕt dù th¶o nghÞ quyÕt ®Ó ®−a ra Héi
kha-rin vÒ viÖc chuÈn bÞ xuÊt b¶n t¹p chÝ Ba. nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.
"Ng−êi céng s¶n". 13 - 15 (26 - 28) Lª-nin l·nh ®¹o ho¹t ®éng cña ®oµn ®¹i biÓu
Tr−íc 18 th¸ng Hai Lª-nin ghi chó vµo cuèn s¸ch cña J. Borchardt. th¸ng Ba. Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n
(3 th¸ng Ba). "Vor und nach dem 4. August 1914". Berlin, d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ phô n÷ x·
1915 (I-u. Boãc-kh¸c-t¬. "Tr−íc vµ sau ngµy 4 héi chñ nghÜa quèc tÕ ë BÐc-n¬; m¹n ®µm víi
th¸ng T¸m 1914". BÐc-lanh, 1915); viÕt vÒ cuèn R. Grim vÒ dù th¶o nghÞ quyÕt cña héi nghÞ.
s¸ch nµy trong bµi cña Ng−êi "C¶nh s¸t vµ bän Kho¶ng tõ 13 ®Õn Lª-nin ®i th¨m A. Xcèp-n«, mét ng−êi b«n-sª-
ph¶n ®éng b¶o vÖ sù thèng nhÊt cña §¶ng d©n 15 (26 ®Õn 28) th¸ng vÝch, lóc nµy ®ang ®iÒu trÞ ë bÖnh viÖn.
chñ - x· héi §øc nh− thÕ nµo". Ba.
18 th¸ng Hai Çc bµi cña Lª-nin "C¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng 1 (29) th¸ng Ba. Çc bµi cña V. I. Lª-nin "Héi nghÞ çc chi bé h¶i
(3 th¸ng Ba). b¶o vÖ sù thèng nhÊt cña §¶ng d©n chñ - x· héi ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
§øc nh− thÕ nµo" vµ "VÒ Héi nghÞ Lu©n-®«n" Nga", "Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n
®−îc ®¨ng trong sè 39, b¸o "Ng−êi d©n chñ - d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu g×?", "Nh©n
x· héi". Héi nghÞ Lu©n-®«n", "§Ó minh häa khÈu hiÖu
27 th¸ng Hai Lª-nin viÕt th− cho H. R«-l¨ng - H«n-xt¬, mét néi chiÕn" ®−îc ®¨ng trong sè 40, b¸o "Ng−êi
(12 th¸ng Ba). ng−êi x· héi chñ nghÜa Hµ-lan nh©n viÖc chuÈn d©n chñ - x· héi".
bÞ héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. Tr−íc 21 th¸ng Ba Lª-nin xem l¹i b¸o ço cña ®oµn ®¹i biÓu Ban
10 (23) th¸ng Ba. Lª-nin viÕt th− tr¶ lêi ban biªn tËp tê "Lêi nãi (3 th¸ng T−). chÊp hµnh trung −¬ng t¹i Héi nghÞ phô n÷ x·
cña chóng ta", v× sau cuéc Héi nghÞ Lu©n-®«n héi chñ nghÜa quèc tÕ; l·nh ®¹o c«ng t¸c chuÈn
cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc bÞ cho ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng
§ång minh, ban biªn tËp tê "Lêi nãi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®i dù Héi
chóng ta" l¹i nªu l¹i víi Ban chÊp hµnh trung nghÞ thanh niªn x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.
−¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
lêi ®Ò nghÞ hµnh ®éng chung nh»m ®oµn kÕt 21 th¸ng Ba Lª-nin viÕt vµ thay mÆt Ban chÊp hµnh
nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa; Ng−êi nªu râ (3 th¸ng T−). trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
lµ kh«ng ®ång ý víi viÖc tê "Lêi nãi cña héi Nga ký b¶n chøng thùc (b»ng tiÕng
chóng ta" xÕp vµo hµng ngò nh÷ng ng−êi §øc) cho I. Ph. ¸c-m¨ng (I-nÐt-xa) vµ G. I.
quèc tÕ chñ nghÜa c¶ ph¸i Bun vµ Ban tæ chøc Xa-pha-rèp (£-g«-rèp) x¸c nhËn r»ng hä
lµ nh÷ng kÎ thùc sù ®· ñng hé bän x· ®−îc ñy nhiÖm ®i dù Héi nghÞ thanh niªn
héi - s«-vanh; Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng ®iÒu x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, ®¹i biÓu cho çc tæ chøc
thanh niªn ®øng vÒ phÝa Ban chÊp hµnh trong sè 41 b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi".
trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
Tr−íc 19 th¸ng T− Lª-nin chØ thÞ cho chi bé b«n-sª-vÝch ë Pa-ri vÒ
Nga.
(2 th¸ng N¨m). çc vÊn ®Ò tæ chøc c©u l¹c bé nh÷ng ng−êi d©n
22 - 24 th¸ng Ba Lª-nin l·nh ®¹o ho¹t ®éng cña ®oµn ®¹i biÓu chñ - x· héi quèc tÕ chñ nghÜa.
(4 - 6 th¸ng T−). Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n
22 th¸ng T− Trong th− göi H. Goãc-t¬, mét ng−êi d©n chñ -
d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ thanh niªn x·
(5 th¸ng N¨m). x· héi çnh t¶ Hµ-lan, Lª-nin t¸n ®ång chñ
héi chñ nghÜa quèc tÕ ë BÐc-n¬.
tr−¬ng xuÊt b¶n mét tê t¹p chÝ x· héi chñ nghÜa
Sau th¸ng Ba - tr−íc Lª-nin ghi ý kiÕn vµ ®¸nh dÊu trong nh÷ng cuèn quèc tÕ; ®Ò ra kÕ ho¹ch xuÊt b¶n b»ng tiÕng
th¸ng ChÝn. s¸ch cña nhµ x· héi chñ nghÜa Ph¸p P. G«-l©y (P. §øc nh÷ng cuèn s¸ch chèng l¹i chñ nghÜa x·
Golay) "Le socialisme qui meurt et le socialisme héi - s«-vanh quèc tÕ.
qui doit renaitre". Lausanne, 1915 ("Chñ nghÜa x·
Th¸ng T−. V. I. Lª-nin vµ N. C. Cróp-xcai-a göi lêi chµo
héi ®ang hÊp hèi vµ chñ nghÜa x· héi tÊt ph¶i ra
mõng chi bé b«n-sª-vÝch ë Pa-ri nh©n ngµy 1
®êi". L«-da-n¬, 1915) vµ "Guerre de libertÐ?".
th¸ng N¨m.
Lausanne, 1915 ("ChiÕn tranh v× tù do?". L«-da-
n¬, 1915). Lª-nin ®· viÕt bµi "TiÕng nãi ch©n thËt Cuèi th¸ng T− - ë BÐc-n¬, Lª-nin tiÕn hµnh héi nghÞ tæ chøc ban
cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p" ®Ó ph©n ®Çu th¸ng N¨m. biªn tËp t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n".
tÝch cuèn "Chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi vµ chñ
nghÜa x· héi tÊt ph¶i ra ®êi". §Çu th¸ng N¨m - Lª-nin l·nh ®¹o c«ng t¸c chuÈn bÞ cho viÖc xuÊt
th¸ng ChÝn. b¶n sè 1 t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"; viÕt bµi cho
4 - 6 (17 - 19) th¸ng Trong th− tõ trao ®æi víi I-a. B«-grèp-xki vµ I-a. t¹p chÝ; hiÖu ®Ýnh çc bµi do nh÷ng ng−êi kh¸c
T−. X. Ga-nª-tx¬-ki, Lª-nin th¶o luËn vÊn ®Ò dêi viÕt; tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng N. I. Bu-kha-
ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®Õn rin, G. L. Pi-a-ta-cèp vµ E. B. B«-s¬ lµ nh÷ng
Xtèc-kh«n. ng−êi ®· cã mét lËp tr−êng sai lÇm trong nhiÒu
vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c vµ ®· cè t×m
Sím nhÊt lµ 14 (27) Lª-nin viÕt ®Ò c−¬ng bµi thuyÕt tr×nh hay lµ bµi
çch biÕn t¹p chÝ thµnh c¬ quan ng«n luËn cã
th¸ng T−. b¸o "Ngµy 1 th¸ng N¨m vµ chiÕn tranh".
tÝnh chÊt bÌ ph¸i cña hä.
Tr−íc 18 th¸ng T− Lª-nin ghi ý kiÕn vµ ®¸nh dÊu vµo cuèn s¸ch
8 (21) th¸ng N¨m. Bµi "Sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ h−
(1 th¸ng N¨m). cña K. Kautsky. "Die Internationalität und der
kh«ng" cña Lª-nin ®−îc ®¨ng trong sè 42, b¸o
Krieg". Berlin, 1915 (C. Cau-xky. "Chñ nghÜa
"Ng−êi d©n chñ - x· héi".
quèc tÕ vµ chiÕn tranh". BÐc-lanh, 1915). Lª-nin
®· phª ph¸n cuèn s¸ch nµy trong çc t¸c phÈm Sau 9 (22) th¸ng Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin nªu
cña Ng−êi "Nh÷ng lêi ngôy biÖn cña nh÷ng N¨m lªn nh÷ng nhËn xÐt phª ph¸n vÒ çc bµi cña
ng−êi x· héi - s«-vanh" vµ "Sù ph¸ s¶n cña C«n-l«n-tai ®¨ng trong tê "Lêi nãi cña
Quèc tÕ II". chóng ta" vµ viÕt cho tê "Ng−êi céng s¶n", —
çc bµi nµy t¸n thµnh lËp tr−êng sai lÇm cña
18 th¸ng T− Çc bµi cña Lª-nin "Nh÷ng lêi ngôy biÖn cña
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ çc
(1 th¸ng N¨m). nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh", "VÊn ®Ò liªn
n−íc vïng Xcan-®i-na-v¬, hä ®· chèng l¹i
hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i",
®iÓm trong c−¬ng lÜnh tèi thiÓu vÒ "vò trang
"Nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n vµ phong
nh©n d©n"; Ng−êi yªu cÇu tËp hîp vµ nghiªn
trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng" ®−îc ®¨ng
cøu cho tê "Ng−êi céng s¶n" tµi liÖu nãi vÒ Lª-nin ghi ý kiÕn vµ ®¸nh dÊu vµo cuèn s¸ch
cuéc ®Êu tranh cña hai xu h−íng - c¬ héi cña H. Cunow. "Parteizusammenbruch?".
chñ nghÜa vµ çch m¹ng - trong phong trµo Berlin, 1915 (H. Cu-nèp. “§¶ng ®· ph¸ s¶n
d©n chñ - x· héi çc n−íc vïng Xcan-®i- ch¨ng?”. BÐc-lanh, 1915). Lª-nin ®· phª ph¸n
na-v¬. cuèn s¸ch nµy trong t¸c phÈm cña Ng−êi: "Sù
ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II".
19 th¸ng N¨m Bµi cña Lª-nin "VÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ
(1 th¸ng S¸u). nghÜa x· héi - s«-vanh", vµ c¶ b¶n nghÞ quyÕt Nöa cuèi th¸ng Lª-nin viÕt bµi "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" ®Ó
do Ng−êi viÕt vµ do ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp N¨m - nöa ®Çu ®¨ng trong t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n".
hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· th¸ng S¸u.
héi Nga ®−a ra Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ
nghÜa quèc tÕ, ®−îc ®¨ng thµnh phô tr−¬ng §Çu th¸ng S¸u - Lª-nin trao ®æi th− tõ víi nh÷ng ng−êi d©n
cña sè 42, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi". th¸ng T¸m. chñ - x· héi çnh t¶ theo chñ nghÜa quèc tÕ ë çc
n−íc nh»m thèng nhÊt hä l¹i vµ cïng víi hä
Lª-nin nhËn ®−îc th− cña X. G. Boa-tsÝt-dª chuÈn bÞ nh÷ng bµi ph¸t biÓu t¹i cuéc héi nghÞ
(N«i) tõ X«-phi-a göi ®Õn nãi vÒ cuéc ®Êu tranh x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt s¾p tíi; ñy
cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Bun- nhiÖm cho çc chi bé b«n-sª-vÝch thiÕt lËp mèi
ga-ri (ph¸i "che-xni-¸c") chèng chiÕn tranh. liªn hÖ víi nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa ë
çc n−íc; ñy nhiÖm tæ chøc dÞch vµ xuÊt b¶n
nh÷ng v¨n kiÖn c¬ b¶n cña ®¶ng liªn quan ®Õn
20 th¸ng N¨m Lª-nin nhËn ®−îc th− cña X. G. Boa-tsÝt-dª cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi:
(2 th¸ng S¸u). (N«i) cho biÕt tin vÒ çc ®¶ng d©n chñ - x· héi tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
vïng Ban-c¨ng vµ th¸i ®é cña hä ®èi víi tê §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, çc nghÞ
"Ng−êi d©n chñ - x· héi". quyÕt cña Héi nghÞ BÐc-n¬; Ng−êi l·nh ®¹o
Sau 20 th¸ng N¨m Lª-nin nhËn ®−îc tõ Bun-ga-ri göi ®Õn 3 tËp c«ng t¸c chuÈn bÞ cho cuéc héi nghÞ x· héi chñ
(2 th¸ng S¸u). t¹p chÝ "Thêi míi", b¸o "TruyÒn tin c«ng nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van.
nh©n" vµ 3 tËp t¹p chÝ "Nh©n d©n" — c¬ quan Sau 6 (19) th¸ng Trong th− göi C. Ra-®Õch ë BÐc-n¬, Lª-nin chØ
ng«n luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi S¸u. trÝch hµnh ®éng cña R. Grim v× Grim muèn
"réng". tiÕn hµnh chuÈn bÞ héi nghÞ x· héi chñ nghÜa
Tr−íc 24 th¸ng Do N. C. Cróp-xcai-a bÞ èm, Lª-nin rêi BÐc-n¬ quèc tÕ mµ kh«ng cÇn ®Õn Ban chÊp hµnh
N¨m (6 th¸ng S¸u). vÒ ë mét xãm vïng nói, xãm Gi«-ren-bÐc trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
(Thôy-sÜ). Nga vµ muèn ®−a ra héi nghÞ nµy mét c−¬ng
lÜnh cã tÝnh chÊt ph¸i gi÷a; Lª-nin nªu ra lËp
ChËm nhÊt lµ th¸ng Lª-nin nghiªn cøu cuèn s¸ch cña C. Clau-dª-vi- tr−êng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch: "1) ®i,
N¨m. tx¬ "Vom Kriege", Band I - III ("Bµn vÒ chiÕn nÕu ng−êi ta mêi; 2) ®oµn kÕt tr−íc "nh÷ng
tranh", t. I - III); trÝch lÊy mét sè ®o¹n cña cuèn ng−êi çnh t¶", tøc lµ nh÷ng ng−êi ñng hé hµnh
s¸ch ®ã vµ viÕt nhËn xÐt. Trong çc t¸c phÈm ®éng çch m¹ng chèng l¹i chÝnh phñ n−íc
"Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" vµ "Chñ nghÜa x· m×nh"; 3) ®−a ra dù th¶o nghÞ quyÕt trªn danh
héi vµ chiÕn tranh", Lª-nin ®· trÝch dÉn cuèn nghÜa nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, nh÷ng ng−êi
s¸ch ®ã. çnh t¶ Hµ-lan vµ §øc chèng l¹i ph¸i Cau-xky;
4) ®−a 2 - 3 diÔn gi¶ ra ph¸t biÓu t¹i héi nghÞ. x· héi çnh t¶ Thôy-®iÓn vµ Na-uy cÇn ph¶i
®Õn dù cuéc héi nghÞ ®ã; Ng−êi yªu cÇu dÞch
Trong th− göi nhµ x· héi chñ nghÜa Hµ-lan
gÊp sang tiÕng Thôy-®iÓn vµ tiÕng Na-uy
§. Vanh-cèp ë Dv«n-l¬ (Hµ-lan), Lª-nin nªu
tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
râ lµ sù bÊt b×nh cã tÝnh chÊt çch m¹ng ®·
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, nghÞ
b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµ nªu râ nh÷ng m−u toan
quyÕt cña Héi nghÞ BÐc-n¬ cña çc chi bé h¶i
cña C. Cau-xky vµ cña nh÷ng ng−êi ph¸i
ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
gi÷a kh¸c ®Þnh "dËp t¾t" sù bÊt b×nh Êy b»ng
Nga vµ liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi çnh t¶ ë çc
"nh÷ng lêi nãi t¶" vÒ hßa b×nh; Ng−êi nhÊn
n−íc vïng Xcan-®i-na-v¬, hái xem hä cã ®ång
m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i ñng hé sù ph¸t triÓn
ý, trªn c¬ së ®ã, chuÈn bÞ mét b¶n tuyªn bè
cña phong trµo çch m¹ng d−íi khÈu hiÖu
chung hoÆc mét b¶n nghÞ quyÕt chung hay
biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi
kh«ng; Ng−êi gi¶i thÝch râ lËp tr−êng cña Ban
chiÕn; Ng−êi b¸o tin cho biÕt lµ dù ®Þnh häp
chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
héi nghÞ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, hái
chñ - x· héi Nga, chØ ra r»ng nh÷ng ng−êi çnh
xem ®¶ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi
t¶ ph¶i ®−a ra héi nghÞ mét b¶n tuyªn bè
çnh t¶ Hµ-lan cã thÓ göi ®¹i biÓu ®i dù héi
chung vÒ t− t−ëng - nhÊt thiÕt ph¶i lªn ¸n bän
nghÞ kh«ng vµ hái Vanh-cèp cã cho r»ng
x· héi - s«-vanh vµ bän c¬ héi chñ nghÜa, ®−a
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ
ra mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng çch m¹ng,
®¶ng cña nh÷ng ng−êi çnh t¶ Hµ-lan cã thÓ
ph¶n ®èi khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc", v. v..
cïng nhau ®−a ra mét b¶n tuyªn bè chung
(hay lµ mét nghÞ quyÕt chung) t¹i héi nghÞ Trong th− göi C. Ra-®Õch ë BÐc-n¬, Lª-nin
hay kh«ng. b¸o tin lµ ®· göi cho Ra-®Õch b¶n b¸o ço
cña ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng
11 (24) th¸ng S¸u. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin yªu
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i
cÇu göi cho Ng−êi tê "Tin tøc cña Ban tæ
cuéc héi nghÞ trï bÞ ®Ó chuÈn bÞ cho héi nghÞ
chøc", sè 2 vµ tÊt c¶ nh÷ng s¸ch b¸o míi
x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, yªu cÇu sao l¹i vµ
xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬; Ng−êi hái th¨m t×nh
göi cho ®¨ng trong t¹p chÝ "Lichtstrahlen";
h×nh nghØ hÌ vµ ch÷a bÖnh cña Çc-pin-xki;
Ng−êi nhÊn m¹nh lµ nh÷ng ng−êi çnh t¶
Ng−êi khuyªn nªn ®i xe ®¹p vµ t¾m nhiÒu
§øc cÇn ph¶i ®oµn kÕt l¹i vµ cÇn ph¶i ho¹t
h¬n n÷a.
®éng ®Êu tranh chung; Ng−êi cho r»ng rÊt
sau 11 (24) th¸ng Lª-nin viÕt bµi "Ng−êi ta ®· kÕt hîp nh− thÕ cÇn ph¶i trao ®æi ý kiÕn víi bé phËn nh÷ng
S¸u. nµo viÖc phôc vô ph¸i ph¶n ®éng víi viÖc ng−êi çnh t¶ §øc vµ yªu cÇu Ra-®Õch tæ
®ãng çi trß d©n chñ?" cho t¹p chÝ "Ng−êi chøc viÖc ®ã.
céng s¶n".
ChËm nhÊt lµ Lª-nin ghi chó trong çc cuèn: "Socialism
Sau 28 th¸ng S¸u Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin b¸o th¸ng S¸u and War" ("Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn
(11 th¸ng B¶y). tin vÒ cuéc héi nghÞ thø nhÊt ®· nhãm häp ®Ó tranh"), The Clarion Press, London; E. D.
chuÈn bÞ cho héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc Morel. "The outbreak of the War" (E. §.
tÕ vµ vÒ cuéc héi nghÞ thø hai dù ®Þnh sÏ M«-ren. "ChiÕn tranh ®· næ ra nh−
häp, Ng−êi viÕt r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - thÕ nµo"). Trong bµi "Chñ nghÜa hßa b×nh ë
Anh vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh", Lª-nin 8 (21) th¸ng B¶y. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki , Lª-nin hái
cã viÕt vÒ çc cuèn s¸ch ®ã. xem ë Gi¬-ne-v¬ cã thÓ xÕp ch÷ cuèn "Chñ
nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" rÎ h¬n ®−îc
Th¸ng S¸u. Lª-nin viÕt bµi "Chñ nghÜa hßa b×nh ë Anh vµ kh«ng; Ng−êi yªu cÇu göi cho Ng−êi b¶n dù
sù kh«ng −a lý luËn ë Anh". tÝnh chÝnh x¸c vµ cho biÕt râ thêi h¹n xÕp ch÷.
Th¸ng S¸u - th¸ng Lª-nin ghi chó trong cuèn s¸ch cña E. Sau 11 (24) th¸ng Trong th− göi §. Vanh-cèp, Lª-nin l−u ý
B¶y David. "Die Sozialdemokratie im B¶y. Vanh-cèp vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thµnh
Weltkrieg". Berlin, 1915. (E. §a-vÝt. "Phong nhanh chãng vµ cã kÕt qu¶ viÖc th¶o "b¶n
trµo d©n chñ - x· héi trong chiÕn tranh thÕ tuyªn bè cã tÝnh chÊt quèc tÕ vÒ nh÷ng
giíi". BÐc-lanh, 1915). Lª-nin ®· ph©n tÝch nguyªn t¾c cña ph¸i t¶ m¸c-xÝt"; Ng−êi phª
phª ph¸n cuèn s¸ch ®ã trong bµi "T¸c ph¸n sai lÇm cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi §øc héi çnh t¶ vÒ vÊn ®Ò vò trang nh©n d©n,
viÕt vÒ chiÕn tranh" vµ nh¾c ®Õn trong mét nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc b¶o vÖ
sè t¸c phÈm kh¸c. quyÒn d©n téc tù quyÕt; chØ trÝch lËp tr−êng
ph¸i gi÷a cña H. R«-l¨ng - H«n-xt¬; nªu râ
Lª-nin viÕt cho t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" bµi nhiÖm vô quan träng nhÊt cña nh÷ng
"T¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi §øc ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ lµ "v¹ch thËt
viÕt vÒ chiÕn tranh". râ ranh giíi gi÷a mét bªn lµ ph¸i t¶ m¸c-xÝt
vµ mét bªn lµ bän c¬ héi chñ nghÜa (vµ bän
Th¸ng S¸u - th¸ng Tõ Gi«-ren-bÐc Lª-nin trao ®æi th− tõ víi ñy Cau-xky) vµ bän v« chÝnh phñ chñ nghÜa";
T¸m. viªn ban biªn tËp tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" Ng−êi nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i gi¶i
lµ G. E. Di-n«-vi-Ðp vÒ çc vÊn ®Ò xuÊt b¶n tê thÝch trªn b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p cho quÇn
C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê t¹p chÝ chóng hiÓu râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Êu tranh çch
"Ng−êi céng s¶n". m¹ng.
Th¸ng S¸u - th¸ng Lª-nin viÕt nhËn xÐt vµo bµi "Téi ph¹m chiÕn Tr−íc 13 (26) th¸ng Lª-nin viÕt dù th¶o nghÞ quyÕt (tuyªn bè) cña
ChÝn. tranh" cña M. N. P«-crèp-xki viÕt cho t¹p chÝ B¶y. nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ ®Ó ®−a
"Ng−êi céng s¶n", vµ kÕt luËn lµ kh«ng thÓ ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø
®¨ng bµi nµy vµo t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" nhÊt s¾p tíi.
®−îc. 13 (26) th¸ng B¶y. Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin gi¶i
§Çu th¸ng B¶y- Lª-nin viÕt bµi "VÒ sù nhËn ®Þnh khÈu hiÖu thÝch tÇm quan träng vµ sù cÇn thiÕt cña yªu
cÇu cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh vÒ vò trang nh©n
th¸ng T¸m "hßa b×nh"" vµ "VÊn ®Ò hßa b×nh".
d©n còng nh− cña quyÒn d©n téc tù quyÕt;
Lª-nin viÕt cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn Ng−êi v¹ch ra sai lÇm trong lËp tr−êng cña
tranh (Th¸i ®é cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - mét sè ng−êi çnh t¶ trong nh÷ng vÊn ®Ò
x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh)". ®ã; Ng−êi b¸o tin lµ ®· göi cho C«n-l«n-tai
b¶n dù th¶o tuyªn bè (nghÞ quyÕt) cña
Tr−íc 8 (21) th¸ng Lª-nin viÕt ®Ò c−¬ng bµi "VÒ sù thÊt b¹i cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ ®Ó
B¶y. n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ ®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc
nghÜa". tÕ, yªu cÇu dÞch vµ chuyÓn cho çnh t¶ ë
Thôy-®iÓn vµ Na-uy vµ cho Ng−êi biÕt ý b¶n tuyªn bè chÝnh x¸c; Ng−êi còng phª
kiÕn nhËn xÐt. b×nh lËp tr−êng kh«ng ®óng cña Ra-®Õch vÒ
vÊn ®Ò nµy.
Çc bµi cña Lª-nin "VÒ sù thÊt b¹i cña chÝnh
phñ n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc 2 (15) th¸ng T¸m. Lª-nin nhËn ®−îc th− cña §. Bla-g«-Ðp b¸o tin
chñ nghÜa" vµ "VÒ t×nh h×nh cña §¶ng d©n chñ - cho biÕt vÒ phong trµo çch m¹ng vµ vÒ cuéc
x· héi Nga" ®−îc ®¨ng trong sè 43, b¸o "Ng−êi ®Êu tranh chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa
d©n chñ - x· héi". ë çc n−íc vïng Ban-c¨ng.
Tr−íc 14 (27) th¸ng Trong th− göi §. Vanh-cèp, Lª-nin b¸o tin 2 hoÆc 3 (15 hoÆc Trong th− göi X. N. Ra-vÝch ë Gi¬-ne-v¬,
B¶y. ®· göi cho Vanh-cèp b¶n dù th¶o nghÞ 16) th¸ng T¸m. Lª-nin cho nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn vÒ viÖc
quyÕt cña nh÷ng ng−êi çnh t¶ ®Ó ®−a ra xuÊt b¶n cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn
héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø tranh", viÕt vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ®−a vµo
nhÊt. thµnh phô lôc cña cuèn s¸ch ®ã nh÷ng bµi
sau ®©y: tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh
15 (28) th¸ng B¶y. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin b¸o tin
trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
lµ cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" "®·
héi Nga, nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ P«-r«-nin
viÕt xong toµn bé" vµ yªu cÇu xóc tiÕn viÖc xuÊt
cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng cã çc çn
b¶n cuèn s¸ch ®ã.
bé ®¶ng tham gia (1913) vÒ vÊn ®Ò d©n téc
Sau 17 (30) th¸ng Lª-nin nhËn ®−îc th− cña tï binh Nga ë §øc vµ çc nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ BÐc-n¬ cña
B¶y. yªu cÇu Ng−êi tr¶ lêi mét sè c©u hái. çc chi bé h¶i ngo¹i cña §¶ng c«ng nh©n
d©n chñ - x· héi Nga.
Theo sù ñy nhiÖm cña Lª-nin, N. C. Cróp-xcai-
a tiÕn hµnh trao ®æi th− tõ víi çc tï binh ®ang 3 hoÆc 4 (16 hoÆc Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin
bÞ giam ë §øc. 17) th¸ng T¸m. göi b¶n chó thÝch vÒ khÈu hiÖu Liªn bang
ch©u ¢u cña ban biªn tËp viÕt cho b¶n
Tr−íc 22 th¸ng B¶y Trong th− göi C. Ra-®Õch, Lª-nin b¸o tin lµ ®· tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng
(4 th¸ng T¸m). nhËn ®−îc bøc th− cña C. Ra-®Õch göi §. §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ
Vanh-cèp vµ ®· göi bøc th− Êy ®i cho Vanh- yªu cÇu ®−a nã vµo chç thÝch hîp trong
cèp kÌm theo ®o¹n viÕt thªm cña Ng−êi; Lª- b¶n tuyªn ng«n.
nin nªu râ r»ng Ban chÊp hµnh trung −¬ng
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· so¹n Tr−íc 6 (19) th¸ng Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin b¸o tin
b¶n dù th¶o tuyªn bè ®Ó, nh©n danh nh÷ng T¸m. vÒ viÖc ho·n triÖu tËp cuéc héi nghÞ trï bÞ thø hai
ng−êi çnh t¶, ®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa ®Ó chuÈn bÞ cho Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc
quèc tÕ vµ yªu cÇu Ra-®Õch göi nhanh nh÷ng ý tÕ; Ng−êi chØ ra r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·
kiÕn söa ch÷a bæ sung hoÆc nh÷ng ph¶n dù ¸n; héi çnh t¶ Thôy-®iÓn vµ Na-uy ph¶i tù m×nh ®ßi
Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng ®iÒu quan träng h¬n ®Ó ®−îc mêi ®i dù héi nghÞ, vµ hä ph¶i göi yªu
hÕt ®èi víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh cÇu, tuyªn bè, tuyªn ng«n cña hä ®Õn cho Ban
t¶ lµ mét b¶n tuyªn bè râ rµng, ®Çy ®ñ vµ chÝnh chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n
x¸c vÒ çc nguyªn t¾c; Ng−êi v¹ch râ tÇm quan chñ - x· héi Nga; Lª-nin yªu cÇu göi ý kiÕn söa
träng cña sù ®oµn kÕt cña nh÷ng ng−êi d©n ch÷a bæ sung b¶n dù th¶o tuyªn bè; Ng−êi
chñ - x· héi çnh t¶ §øc vµ cña viÖc hä ®−a ra mét hái lµ liÖu nh÷ng ng−êi çnh t¶ Xcan-®i-na-v¬
cã ®ång ý "b¶n tuyªn bè chung cña nh÷ng t¶; gi¶i thÝch sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt çc
ng−êi çnh t¶ çc n−íc (kh«ng phô thuéc lo¹i chiÕn tranh vµ ph¶i ñng hé nh÷ng cuéc
vµo cuéc héi nghÞ)", hay kh«ng. chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc.
6 (19) th¸ng T¸m. Trong th− göi V. M. Ca-xpa-rèp ë BÐc-n¬, Lª- 10 (23) th¸ng T¸m. Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin cho
nin b¸o tin lµ Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn nh©n chuyÕn ®i cña Sli-
tÕ sÏ khai m¹c vµo ngµy 5 th¸ng ChÝn; Ng−êi ¸p-ni-cèp vÒ Nga; b¸o tin vÒ viÖc xuÊt b¶n sè
v¹ch râ tÇm quan träng cña viÖc lµm thÕ nµo 44, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", t¹p chÝ
cho cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" "Ng−êi céng s¶n" vµ cuèn "Chñ nghÜa x· héi
b»ng tiÕng §øc ®−îc xuÊt b¶n xong tr−íc vµ chiÕn tranh"; Ng−êi hµi lßng nªu ra r»ng
ngµy ®ã; Ng−êi yªu cÇu Ca-xpa-rèp gióp ®ì nh÷ng sù biÕn ë Nga chøng thùc tÝnh chÊt
cho cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n nhanh chãng. ®óng ®¾n cña lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi
b«n-sª-vÝch vµ cña khÈu hiÖu "sù thÊt b¹i cña
Trong th− göi C. Ra-®Õch, Lª-nin phª ph¸n
chÝnh phñ n−íc m×nh trong cuéc chiÕn tranh",
b¶n dù th¶o tuyªn bè mµ Ra-®Õch ®· so¹n
chØ râ r»ng nh÷ng thÊt b¹i qu©n sù sÏ gãp phÇn
th¶o ®Ó ®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa
lµm lung lay chÕ ®é Nga hoµng vµ sÏ t¹o ®iÒu
quèc tÕ: "Kh«ng mét lêi nµo vÒ chñ nghÜa x·
kiÖn dÔ dµng cho sù liªn minh cña nh÷ng c«ng
héi - s«-vanh vµ (=) chñ nghÜa c¬ héi vµ vÒ
nh©n çch m¹ng Nga vµ çc n−íc kh¸c; Ng−êi
cuéc ®Êu tranh chèng l¹i bän chóng!! T« son
v¹ch ra s¸ch l−îc cña ®¶ng trong tr−êng hîp
®iÓm phÊn nh÷ng ®iÒu xÊu ®Ó lµm g× vµ v×
®¶ng chiÕn th¾ng chÕ ®é Nga hoµng; chØ râ sù
sao che giÊu kh«ng cho quÇn chóng c«ng
cÇn thiÕt ph¶i thèng nhÊt mét çch thËt bÝ mËt
nh©n thÊy kÎ thï chÝnh cña hä trong çc
çc nhãm l·nh ®¹o 2 - 3 trung t©m, ph¶i kh«i
®¶ng d©n chñ - x· héi?... Dù th¶o cña anh
phôc Bé phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh
qu¸ − "kinh viÖn", kh«ng ph¶i lµ mét lêi kªu
trung −¬ng, tæ chøc nh÷ng mèi liªn l¹c v÷ng
gäi chiÕn ®Êu, kh«ng ph¶i lµ mét b¶n tuyªn
ch¾c vµ th−êng xuyªn cña bé phËn ®ã víi Bé
bè chiÕn ®Êu"; Ng−êi yªu cÇu göi cho Ng−êi
phËn ë n−íc ngoµi cña Ban chÊp hµnh trung
b¶n dÞch ra tiÕng §øc dù th¶o tuyªn bè cña
−¬ng.
Ng−êi vµ b¶n dÞch nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ
P«-r«-nin cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Bµi cña V. I. Lª-nin "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn
§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã çc bang ch©u ¢u" ®−îc ®¨ng trong sè 44 b¸o
çn bé ®¶ng tham gia (1913) vÒ vÊn ®Ò d©n "Ng−êi d©n chñ - x· héi".
téc; Ng−êi nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña
viÖc xuÊt b¶n xong cuèn "Chñ nghÜa x· héi
10 - 14 (23 - 27) Lª-nin söa b¶n in thö cuèn "Chñ nghÜa x· héi
vµ chiÕn tranh" b»ng tiÕng §øc tr−íc ngµy
th¸ng T¸m. vµ chiÕn tranh"; trong nh÷ng bøc th− göi V. A.
Çc-pin-xki vµ X. N. Ra-vÝch, Lª-nin cho nh÷ng
häp héi nghÞ.
ý kiÕn chØ dÉn vÒ nh÷ng ®iÓm söa ch÷a vµ bæ
Sau 6 (19) th¸ng Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin b¸o sung trong b¶n in thö, tæ chøc viÖc dÞch cuèn
T¸m. tin ®· nhËn ®−îc tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi nµy ra tiÕng §øc.
çnh t¶ Na-uy; Ng−êi nhÊn m¹nh tÇm
quan träng cña hµnh ®éng ®Êu tranh chung Tr−íc 23 th¸ng Trong th− göi E. I. Ri-vli-na ë L«-da-n¬, Lª-
cã tÝnh chÊt quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi çnh T¸m (5 th¸ng nin b¸o tin r»ng cuéc héi nghÞ x· héi chñ
ChÝn). nghÜa quèc tÕ ®−îc Ên ®Þnh khai m¹c vµo
Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin 731
ngµy 5 th¸ng ChÝn; Ng−êi yªu cÇu Ri-vli-na

th¶o luËn bµn b¹c víi çc nhµ x· héi chñ
nghÜa P. G«-l©y vµ S. Ne-n¬ vÒ viÖc hä nªn cã
mÆt t¹i héi nghÞ ®ã vµ cho Ng−êi biÕt t©m
tr¹ng cña hä.
Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin b¸o tin
lµ cuéc héi nghÞ ®−îc Ên ®Þnh vµo ngµy 5 th¸ng
ChÝn; Ng−êi yªu cÇu xóc tiÕn sao cho çc ®¹i
biÓu cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶
Thôy-®iÓn vµ Na-uy sÏ cã mÆt ë Thôy-sÜ chËm
nhÊt lµ ngµy 3 th¸ng ChÝn; Ng−êi nhÊn m¹nh
r»ng "mÊu chèt cña cuéc ®Êu tranh sÏ lµ: hä cã
tuyªn bè trong Prinzipienerklärung mét cuéc
®Êu tranh th¼ng tay (cho ®Õn c¶ ph©n liÖt) víi
chñ nghÜa c¬ héi = chñ nghÜa x· héi - s«-vanh,
hay kh«ng".
733 734 Môc lôc
çc m¸c (S¬ l−îc tiÓu sö, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ
nghÜa M¸c)............................................................................... 51 - 111
Lêi tùa .................................................................................. 53
Häc thuyÕt cña M¸c ........................................................... 59
Chñ nghÜa duy vËt triÕt häc.......................................... 60
PhÐp biÖn chøng............................................................. 63
Môc lôc Quan niÖm duy vËt lÞch sö .......................................... 66
§Êu tranh giai cÊp ......................................................... 69
Lêi tùa ..................................................................................... VII - XXXIII Häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c.......................................... 72
1914 Gi¸ trÞ........................................................................ 72
nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n Gi¸ trÞ thÆng d− ....................................................... 74
chñ - x· héi çch m¹ng trong cuéc Chñ nghÜa x· héi ........................................................... 86
chiÕn tranh ch©u ©u................................................. 1-8 S¸ch l−îc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ..... 91
NghÞ quyÕt cña mét nhãm ng−êi d©n chñ - x· héi .......... 1 Môc lôc s¸ch tham kh¶o .................................................... 97
chiÕn tranh ch©u ©u vµ chñ nghÜa x· mét ng−êi ®øc nãi vÒ chiÕn tranh................... 112 - 114
héi quèc tÕ ....................................................................... 9 - 14 göi t¸c gi¶ "bµi ca chim −ng" ................................. 115 - 116
chiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa
héi nga................................................................................ 15 - 26 x· héi ®ang sèng (Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ nh− thÕ
*∗lêi ph¸t biÓu trong buæi thuyÕt tr×nh nµo?) ......................................................................................... 117 - 126
cña g. v. Plª-kha-nèp "vÒ th¸i ®é cña vÒ lßng tù hµo d©n téc cña ng−êi ®¹i
nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi nga ......................................................................................... 127 - 132
chiÕn tranh" ngµy 28 th¸ng chÝn (11
1915
th¸ng m−êi) 1914. T−êng thuËt ng¾n trªn b¸o ........... 27 - 29
* thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "giai cÊp v« s¶n lµm g× b©y giê ®©y? (VÒ nh÷ng nhiÖm vô cña çc
vµ chiÕn tranh" ngµy 1 (14) th¸ng m−êi ®¶ng c«ng nh©n ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa
1914. T−êng thuËt trªn b¸o................................................... 30 - 40 x· héi - s«-vanh) ..................................................................... 133 - 143
t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña quèc tÕ x· ph¸i duy-®¬-cum nga.................................................. 144 - 152
héi chñ nghÜa................................................................. 41 - 49 la-rin ®· tuyªn bè "sù thèng nhÊt" nµo
t¹i ®¹i héi thôy - ®iÓn?............................................... 153 - 155
* dù th¶o tuyªn bè cña ban ch©p hµnh
______ trung −¬ng ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·
∗ DÊu hoa thÞ lµ chØ nh÷ng ®Çu ®Ò do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa héi nga göi héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi
M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n chñ nghÜa çc n−íc ®ång minh häp ë
Liªn-x«, ®Æt ra. lu©n-®«n............................................................................ 156 - 158
Môc lôc 735 736 Môc lôc
* chó dÉn "cña ban biªn tËp" vÒ bµi "u-cra-i- nh÷ng nhµ tõ thiÖn t− s¶n vµ phong trµo
na vµ chiÕn tranh"...................................................... 159 - 160 d©n chñ - x· héi çch m¹ng ................................. 236 - 238
sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ h−
d−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c 161 - 189
kh«ng .................................................................................. 239 - 245
i ........................................................................................ 165
vÒ cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x·
ii....................................................................................... 173 héi - s«-vanh .................................................................... 246 - 251
iii ..................................................................................... 180 * dù th¶o nghÞ quyÕt cña héi nghÞ phô n÷
c¶nh s¸t vµ bän ph¶n ®éng b¶o vÖ sù x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ........................................ 252 - 255
thèng nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ ii.......................................... 257 - 330
®øc nh− thÕ nµo........................................................... 190 - 193 i .................................................................................... 260
vÒ héi nghÞ lu©n- ®«n ............................................... 194 - 196 ii................................................................................... 266
Héi nghÞ çc chi bé h¶i ngo¹i cña ®¶ng iii ................................................................................. 273
c«ng nh©n d©n chñ - x· héi nga ....................... 197 - 205 iv ................................................................................. 281
NghÞ quyÕt cña héi nghÞ ................................................. 197 v .................................................................................. 287
vi ................................................................................. 296
VÒ tÝnh chÊt cña chiÕn tranh........................................... 198
vii................................................................................ 306
VÒ khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" ....................................... 198
viii .............................................................................. 319
Nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch
ix ................................................................................. 326
m¹ng ................................................................................. 199
chñ nghÜa hßa b×nh ë anh vµ sù kh«ng −a
Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II............ 201 lý luËn ë anh.................................................................. 331 - 339
Quèc tÕ III ......................................................................... 202 ng−êi ta ®· kÕt hîp nh− thÕ nµo viÖc
Chñ nghÜa hßa b×nh vµ khÈu hiÖu hßa b×nh ................. 202 phôc vô ph¸i ph¶n ®éng víi viÖc ®ãng çi
trß d©n chñ? .................................................................... 340 - 344
Sù thÊt b¹i cña nÒn qu©n chñ Nga hoµng ..................... 203
t¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa c¬ héi
Th¸i ®é ®èi víi çc ®¶ng vµ çc nhãm kh¸c ................ 204
®øc viÕt vÒ chiÕn tranh ........................................... 345 - 351
vô ¸n xö ®¶ng ®oµn ®¶ng c«ng nh©n d©n * dù th¶o nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi
chñ - x· héi nga chøng tá ®iÒu g×?.................... 206 - 216 d©n chñ - x· héi çnh t¶ ®Ó ®−a ra héi
nh©n héi nghÞ Lu©n-®«n......................................... 217 - 220 nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø
nhÊt ...................................................................................... 352 - 356
®Ó minh häa khÈu hiÖu néi chiÕn ...................... 221 - 222
vÒ thÊt b¹i cña chÝnh phñ n−íc m×nh
nh÷ng lêi ngôy biÖn cña nh÷ng ng−êi x·
trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ
héi - s«-vanh .................................................................... 223 - 229 nghÜa ................................................................................... 357 - 364
vÊn ®Ò liªn hiÖp nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ vÒ t×nh h×nh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi
nghÜa l¹i ............................................................................ 230 - 235 nga ......................................................................................... 365 - 372
vÒ çch gi¶i thÝch khÈu hiÖu "hßa b×nh" ....... 373 - 376 Sù thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa lµ sù
vÊn ®Ò hßa b×nh............................................................. 377 - 382 liªn minh cña c«ng nh©n víi giai cÊp t− s¶n
chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh (Th¸i ®é d©n téc n−íc "m×nh" vµ sù ph©n liÖt trong
cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn giai cÊp c«ng nh©n çch m¹ng quèc tÕ .............. 406
tranh)........................................................................................ 383 - 442 "Chñ nghÜa Cau-xky" ........................................... 407
Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt (ë n−íc ngoµi) .. 387 KhÈu hiÖu cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt lµ khÈu
Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai ............................... 389 hiÖu cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng ...... 409
Ch−¬ng I. Nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ G−¬ng b¾t tay th©n thiÖn trong çc chiÕn hµo.. 410
nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh ý nghÜa cña tæ chøc bÊt hîp ph¸p...................... 410
1 9 1 4 - 1 9 1 5 .......................................... 390
VÒ sù thÊt b¹i cña chÝnh phñ n−íc "m×nh"
Th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ........ 411
víi çc cuéc chiÕn tranh ............................................ 390
VÒ chñ nghÜa hßa b×nh vµ vÒ khÈu hiÖu hßa
Nh÷ng lo¹i h×nh lÞch sö cña chiÕn tranh cËn ®¹i... 391 b×nh ........................................................................ 412
Sù kh¸c nhau gi÷a chiÕn tranh tiÕn c«ng vµ
VÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt .................................. 413
chiÕn tranh tù vÖ ......................................................... 392
Ch−¬ng II. C ¸ c g i a i c Ê p v µ c h Ý n h ® ¶ n g ë N g a . 414
Cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i lµ mét cuéc chiÕn
Giai cÊp t− s¶n vµ chiÕn tranh ............................ 414
tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ........................................... 393
Cuéc chiÕn tranh gi÷a çc chñ n« lín nhÊt ®Ó Giai cÊp c«ng nh©n vµ chiÕn tranh..................... 417
duy tr× vµ cñng cè chÕ ®é n« lÖ ................................ 394 §¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga
"ChiÕn tranh lµ sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ b»ng t¹i §u-ma nhµ n−íc vµ chiÕn tranh ................... 419
nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c" (cô thÓ lµ b»ng b¹o lùc) ... 397 Ch−¬ng III. K h « i p h ô c l ¹ i q u è c t Õ ........................ 423
VÝ dô n−íc BØ............................................................... 398 Ph−¬ng ph¸p cña bän x· héi - s«-vanh vµ cña
N−íc Nga tiÕn hµnh chiÕn tranh nh»m môc "ph¸i gi÷a" ............................................................. 423
®Ých g×? ......................................................................... 399 T×nh h×nh trong néi bé ph¸i ®èi lËp................... 426
ThÕ nµo lµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh?................... 400 §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ
Tuyªn ng«n Ba-l¬........................................................ 401 Quèc tÕ III.............................................................. 430
Nh÷ng lêi viÖn dÉn M¸c vµ ¡ng-ghen mét çch Ch−¬ng IV. L Þ c h s ö s ù p h © n l i Ö t v µ t × n h h × n h
dèi l¸o ........................................................................... 402 h i Ö n n a y c ñ a § ¶ n g d © n c h ñ - x · h é i N g a.... 432
Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II .......................................... 404 "Ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i "Tia löa" cò (1894 - 1903) .. 433
Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi Chñ nghÜa men-sª-vÝch vµ chñ nghÜa b«n-sª-
hoµn chØnh ................................................................... 404 vÝch (1903 -1908).................................................. 434
Chñ nghÜa M¸c vµ trµo l−u thñ tiªu (1908 - 1914) 435 Sù ph¸ s¶n cña nh÷ng −íc m¬ hßa b×nh chñ nghÜa .... 475
Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh KÕt qu¶ cña sù ph¸ s¶n cña çc ¶o t−ëng ..................... 477
(1914 - 1915) ............................................................... 438
* ®Ò c−¬ng bµi vÒ sù thÊt b¹i cña n−íc
T×nh h×nh hiÖn nay trong §¶ng d©n chñ - x· héi m×nh trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc
Nga ............................................................................. 439
chñ nghÜa .......................................................................... 480 - 481
NhiÖm vô cña ®¶ng ta.............................................. 442
* ph−¬ng ¸n dù th¶o nghÞ quyÕt cña
bµn vÒ khÈu hiÖu liªn bang ch©u ©u ............... 443 - 448
nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ ®Ó
* chó thÝch cña ban biªn tËp b¸o "ng−êi
®−a ra héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ
d©n chñ - x· héi" cho b¶n tuyªn ng«n vÒ
lÇn thø nhÊt ................................................................... 482 - 484
chiÕn tranh cña ban chÊp hµnh trung
−¬ng ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi
nga......................................................................................... 449 - 450
çc tµi liÖu chuÈn bÞ Danh môc çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin cho ®Õn nay
ch−a t×m thÊy (th¸ng B¶y 1914 - th¸ng T¸m 1915) ............. 487 - 492
* ®Ò c−¬ng bµi "çc m¸c"........................................... 452 - 457 Danh môc çc t¸c phÈm mµ V. I. Lª-nin ®· tham gia
* VÒ khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc hiÖu ®Ýnh.................................................................................. 493
thµnh néi chiÕn ............................................................ 458 Danh môc çc t¸c phÈm cã thÓ lµ cña V. I. Lª-nin.............. 494 - 495
* ®Ò c−¬ng cuèn s¸ch "chiÕn tranh ch©u
Chó thÝch.................................................................................. 496 - 582
©u vµ chñ nghÜa x· héi ch©u ©u"....................... 459 - 467
B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc mµ V. I. Lª-nin
* dù th¶o ®iÓm thø ba cña nghÞ quyÕt "c¬
®· trÝch dÉn vµ nãi ®Õn .......................................................... 583 - 625
quan ng«n luËn trung −¬ng vµ tê b¸o
míi", ®· ®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ çc B¶n chØ dÉn tªn ng−êi ........................................................... 626 - 695
chi bé h¶i ngo¹i cña ®¶ng c«ng nh©n Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin ................................ 697 - 731
d©n chñ - x· héi nga .................................................. 468
ngµy 1 th¸ng n¨m vµ chiÕn tranh ................... 469 - 479
NhËp ®Ò .......................................................................... 469
phô b¶n
Sù ph¸ s¶n cña çc tæ quèc t− s¶n - d©n téc............... 470
Sù ph¸ s¶n cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi chÝnh
thøc.................................................................................. 473 B¶n th¶o cña V. I. Lª-nin ®o¹n më ®Çu ®Ò c−¬ng
Sù ph¸ s¶n cña çc ¶o t−ëng tiÓu t− s¶n vÒ chñ "Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch
nghÜa t− b¶n .................................................................. 474 m¹ng trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u". - 1914................... 3
B¶n qu¶ng ço buæi thuyÕt tr×nh cña V. I. Lª-nin "ChiÕn

tranh ch©u ¢u vµ chñ nghÜa x· héi". - 2 (15) th¸ng M−êi
1914 .......................................................................................... 37
Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Çc M¸c". Th¸ng
B¶y - th¸ng M−êi mét 1914................................................... 54 - 55
Trang ®Çu tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40, ngµy
29 th¸ng Ba 1915 cã nh÷ng bµi cña V. I. Lª-nin "Vô ¸n ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n
xö ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga TrÞnh Thóc Huúnh
chøng tá ®iÒu g×?" vµ "Nh©n Héi nghÞ Lu©n-®«n"............. 206
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung
Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Ngµy 1 th¸ng N¨m
vµ chiÕn tranh". - 1915 ........................................................... 471 Ts. Lª Minh NghÜa
Biªn tËp néi dung: ®inh lùc

Hå chÝ huúnh
NguyÔn minh h−¬ng
Biªn tËp kü, mü thuËt: ®−êng hång mai
Tr×nh bµy b×a: phïng minh trang
ChÕ b¶n vi tÝnh: t¹ quúnh mai
Söa b¶n in: hå chÝ huúnh
NguyÔn minh h−êng
§äc s¸ch mÉu: huúnh - h−êng
3K2
MS:
CTQG - 2006
In 1000 cuèn, khæ 14,5 x 20,5 cm, t¹i C«ng ty In vµ V¨n ho¸
phÈm. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè ……../CXB-QLXB, ngµy
30/3/2005. In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 4 n¨m 2006.

Lenintoantap Tap26

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lenintoantap Tap26

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i !

V.I. Lª-Nin V.I. Lª-Nin

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia

quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng, ― tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· * *

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

B¶n th¶o cña V. I. Lª-nin ®o¹n më ®Çu ®Ò c−¬ng

¶nh thu nhá

®Õ quèc d· man Nga, th× hä l¹i tá ra ®ui mï mét c¸ch l¹

ChiÕn tranh vµ phong trµo

B¶n qu¶ng c¸o buæi thuyÕt tr×nh cña V. I. Lª-nin

¶nh thu nhá

(s¬ l−îc tiÓu sö,

ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng

In cã rót gän n¨m 1915 trong Tõ

M¸t-xc¬-va. 1907. Ng−êi c«ng ®oµn chñ nghÜa X«-ren. "Kh¸i

mét ng−êi ®øc

mµ trë thµnh s«-vanh nh− Plª-kha-nèp vµ Ma-xlèp, Ru-ba-n«-

Lêi chó dÉn cña ban biªn tËp

d−íi ngän cê cña ng−êi kh¸c150

ViÕt sau th¸ng Giªng 1915

vÒ tÝnh chÊt cña ChiÕn tranh

ý nghÜa cña nh÷ng lêi nµy thËt râ rµng: «ng A. P«-t¬-rª-xèp

mµ x¸c ®Þnh râ c¸i g× cã lîi cho giai cÊp v« s¶n h¬n: Ên ®é bÞ

Phô tr−¬ng sè 42 cña b¸o Theo ®óng b¶n in trong

Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II194

ViÕt vµo kho¶ng nöa cuèi

ph¶i suy nghÜ kü cµng nh÷ng vÊn ®Ò mµ cuéc ®Êu tranh ®ã ®Ò

weiters). Trong tr−êng hîp sau th× râ rµng lµ chóng ta ®øng

Chñ nghÜa x· héi

ViÕt vµo th¸ng B¶y - th¸ng T¸m

In th¸ng T¸m 1915 thµnh s¸ch

Thuéc ®Þa ChÝnh quèc Tæng céng

Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh

ThÕ nµo lµ chñ nghÜa x· héi – s«-vanh?

Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù bªnh vùc t− t−ëng “b¶o vÖ tæ

ViÕt vµo th¸ng T¸m 1915

Häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ. Mensch xem P h i l o s o p h i e

Chñ nghÜa duy vËt vs thuyÕt

Cã lÏ, ®iÒu tèt Cã thÓ ®Ò cËp ®Õn nguån gèc

5. ViÖc giai cÊp t− s¶n sö dông nh÷ng truyÒn

§Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh n−íc "Bremer Bürger VÒ sù

Kª-r¬ H¸c-®i So s¸nh víi "TiÕng nãi", sè 18, cét 1

tung"284 vµ "Thêi Ph¸i d©n chñ - lËp Dù th¶o

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin

Sù ph¸ s¶n 19. L¸ cê r¸ch b−¬m? Stót-ga 1907

Sù phi lý cña nh÷ng kh«ng t−ëng "thiÖn ý": kh«ng cã ngo¹i

101). "KÎ thï chÝnh ë n−íc m×nh".

ViÕt tr−íc ngµy 8 (21)

Danh môc c¸c t¸c phÈm

C¸c b¶n chØ dÉn

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp

Th− göi C. B. ra-®Õch

"nhãm ¸c-xen-rèt liªn minh

― 1914, Nr. 250, 13. September. Beilage des «Vorwärts» Berliner

B«-brèp ― xem Na-tan-x«n, M. A. Br«n-stanh, L. §. ― xem T¬-rèt-xki, L. §.

bª-tx¬-ki cã liªn hÖ víi Xtèc-kh«n kh«ng vµ

ngµy 5 th¸ng ChÝn; Ng−êi yªu cÇu Ri-vli-na

B¶n qu¶ng c¸o buæi thuyÕt tr×nh cña V. I. Lª-nin "ChiÕn

Biªn tËp néi dung: ®inh lùc

You might also like