Professional Documents
Culture Documents
درسنامه زیست فناوری فصل 4 yxgqwu
درسنامه زیست فناوری فصل 4 yxgqwu
• چه چیزی باعث شده تا رنگ چشم ،رنگ پوست و سایر صفات افراد با یکدیگر متفاوت باشد؟
• امروزه با پیشرفت علم ،انسان پاسخ برخی از این پرسش ها را یافته است.
• صفات ارثی صفاتی هستند که از والدین به فرزندان منتقل می
شوند .از جمله این صفات می توان به رنگ چشم ،پیوسته یا
آزاد بودن نرمه گوش ،چال روی گونه،توانایی لوله کردن زبان
و هزاران صفت دیگر اشاره کرد.
همانطور که می دانیم سلول واحد تشکیل دهنده پیکر موجودات زنده است. •
هر سلول از مجموعه ای از اندامک ها که در سیتوپالسم قرار دارند ،تشکیل
شده است .از میان اندامک ها ،هسته مرکز فرماندهی سلول می باشد و
کنترل فعالیت سایر بخش ها را دردست دارد .از طرفی می دانیم که پیکر
سلول ها از یکسری درشت ملکول های زیستی ساخته شده است .این
درشت ملکول ها که اجزاء اصلی سلول ند ،عبارت اند از:
نوکلئیک اسیدها(دنا و رنا) ،پروتئین ها ،کربوهیدرات ها و چربی ها(لیپیدها) •
ملکول های زیستی
DNAیا دنا بخش اعظم هسته را به خود اختصاص داده است .آنچه که هسته را به
دنا بسیار طویل است بطوری که در هر سلول تقریبا 2متر دنا دیده می شود.
ضخامت دنا بسیار کم است بطوری که 25هزار رشته دنا برابر است با یک تار مو.
ملکول دنا
• ملکول دنا یک ملکول دو رشته ای مارپیچ مانند است .این ساختار از 4
واحد سازنده که به هر کدام از این واحدها نوکلئوتید می گویند ،ساخته
شده است 4 .جزء سازنده دنا عبارت اند از :آدنین( ،)Aتیمین(،)T
سیتوزین( )Cو گوانین(.)G
یک ژن وارد عمل شده و رنگ سبیل را در چند ژن وارد عمل شده و رنگ پوست را
فرد بروز داده است. در فرد بروز داده است.
دانش آموزی می گوید از شباهت دو نفر می توانیم به شباهت های ژن های آنها پی ببریم .نظرشما •
در این باره چیست؟پاسخ هم آره هست و هم نه .چطور؟؟؟ در صورتی که مثال دو فرد رنگ موی
طبیعی آنها روشن باشد ،قطعا آن دو فرد ژن مربوط به رنگ موی مشابهی دارند و از این نظر با هم
تفاوتی ندارند .البته پر واضح است که اگر کسی با آرایش کردن رنگ موی خود را شبیه به رنگ
• دنا ملکولی است که اطالعات بروی آن به شکل کد ذخیره شده اند(دقیقا مثل کدهای برنامه نویسی) .رمزگشایی
اطالعات دنا طی 3مرحله رخ می دهد -1 :در ابتدا آنزیم هایی از روی دنا ملکولی دیگر بنام رنا را ایجاد می کنند.
-2در مرحله بعد ریبوزوم رنا را در بر می گیرد و با توجه به کدهای موجود بروی آن ،آمینواسیدها را به هم وصل
می کند و در نهایت پروتئین می سازد .این مسیر که طی آن از دنا ،پروتئین ساخته می شود را بیان ژن می گویند.
• حواسمان باشد که ریبوزوم مستقیما نمی تواند با دنا ارتباط برقرار کند و پروتئین بسازد .رنا ملکولی حدواسط
است که شرایط را برای آغاز پروتئین سازی توسط ریبوزوم فراهم می کند.
بیان ژن به روایت تصویر
ساخته شدن
ریبوزوم با توجه به کدهای رنا، پروتئین
ملکول رنا آمینواسیدها را بهم وصل می
ملکول دنا کند.
• طی سال های اخیر ،علم زیست شناسی پیشرفت های فراوانی را به خود دیده است .با ظهور علم زیست
فناوری ،محققین این توانایی را بدست آورده اند که محصوالت مختلفی که کاربردهای مهمی در پزشکی،
صنعت و کشاورزی دارند را تولید کنند.
• یکی از توانایی هایی که دانشمندان حوزه زیست فناوری بدست آورده اند ،توانایی آنها در انتقال ژن از یک
جاندار به جاندار دیگر می باشد.
• انسولین پروتئین مهمی است که نقش بسیار قابل توجهی در تنظیم قند خون ایفا می کند .افراد دیابتی غالبا
نیازمند این پروتئین هستند .در زمان های گذشته بدست آوردن این دارو نه تنها مشکل بلکه بسیار گران
تمام می شد اما امروزه دانشمندان علم زیست فناوری توانسته اند ژن مربوط به این پروتئین را به باکتری ها
انتقال دهند و مقادیر فراوانی از این داروی مهم را در مدت زمان اندک و بسیار ارزانتر نسبت به قبل بدست
آورند .اما چطور؟؟؟
اینکه چطور این مراحل را انجام میدهیم زیاد مهم نیست ،مهم • در مرحله اول محققین ژن
مربوط به انسولین را از
این است که آنها را انجام می دهیم. دنای انسان استخراج
برای فهم بهتر این مسیر از توضیحات تخصصی اجتناب می کردند.
شود.
• در ادامه دنای مربوط به
یک باکتری نیز استخراج
شد .چرا اصال از باکتری
استفاده می شود؟؟؟ خب،
باکتری ها برخالف سلول
ژن انسولین انسانی دنای باکتریایی سلول باکتری
های ما که بسیار دیر تکثیر
می شوند ،تکثیر سریعی
دارند .باکتری ای که در
شکل میبینید هر 20دقیقه
یک بار تقسیم سلولی
انجام می دهد و به دو
سلول تبدیل می شود.
درادامه خواهید فهمید چرا
تکثیر سریع مهم است(:
• در مرحله بعد ،محققین با
استفاده از آنزیم های
دنای باکتریایی برش خورده خاصی دنای باکتریایی را
ژن انسولین انسانی برش زده ،ژن انسولین
انسانی را وارد دنای باکتری
می کنند (در واقع دو
بخش دنای باکتری و ژن
انسولین انسانی را به هم
می چسبانند).
• با چسباندن دو بخش
دنای نوترکیب دنای باکتریایی و ژن
انسولین انسانی بهم،
دنای جدیدی حاصل
می شود که به آن دنای
نوترکیب می گویند.
• در ادامه ،دنای نوترکیب
• این نوع برنج دارای ماده است که در بدن به ویتامین Aتبدیل می شود .این ماده به طور طبیعی در
برنج وجود ندارد .زیرا برنج های معمولی ژن ایجاد کننده این ماده را ندارند .پژوهشگران این ژن را به
برنج معمولی وارد و برنج طالیی ایجاد می کنند.
• در دنیا کشورهای فقیر بسیاری وجود دارند که تنها غذای آنها در روز مقدار کمی غالت می باشد .در
این کشورها به علت کمبود ویتامین Aهزاران کودک در معرض نابینایی قرار دارند .برنج طالئی می
تواند راه چاره بسیار مطمئنی برای این مردم باشد .البته هنوز در این کشورها برنج طالئی تولید نشده
است.
• فرض کنید دانش ،امکانات و مهارت موردنیاز برای دست کاری DNAرا دارید،
یعنی می توانید صفات جانداران را به میل خود تغییر دهید .در این حالت چه
کارهایی انجام می دادید؟
آیا ژن تنها عامل تعیین کننده صفات است؟
• بعضی تفاوت ها که بین افراد یک نوع جاندار وجود دارند ،به علت
عوامل موجود در محیطی است که جانداران در آن رشد و زندگی
می کنند.
به عبارتی درست است
که ژن ها نقش اصلی
در بروز صفات را دارند
اما از تاثیر محیط بر
چگونگی فعال شدن
ژن ها نباید غافل
شویم.
عوامل محیطی تاثیر گذار بروی بیان ژن
دما •
PH •
نور •
تغذیه •
ورزش •
داروها •
تاثیر نور
رنگ پوست یک صفت چند ژنی است که عوامل محیطی(عالوه بر ژن ها) در تعیین آن نقش دارند.
اگر کسی برای طوالنی مدت در معرض نور خورشید قرار گیرد ،اصطالحا گفته می شود که او دچار آفتاب سوختگی
شده است .نکته جالب توجه این است که اگر آن فرد از نظر ژنتیکی پوستی سفید داشته باشد و برای مدت طوالنی
در معرض نور باشد ،ژن مربوط به رنگدانه مالنین(رنگدانه سیاه رنگ) در سلول های پوستش فعال می شود و بمرور
زمان بواسطه تجمع این رنگدانه ،پوست فرد تیره خواهد شد.
تاثیر دما بروی بیان ژن
• همانطور که در شکل زیر می بینید ،محققین بخشی از پوشش خرگوشی را تراشیده اند .آن بخش را برای مدت زمانی معین در
معرض دمای پایین قرار دادند .پس از این دوره آنها مشاهده کردند که رنگ موهای بخشی از پوست خرگوش که در معرض دمای
پایین بود از سفید به سیاه تغییر کرد .پس نتیجه گرفتند که محیط(دمای پایین) بروی چگونگی بروز ژنها تاثیر گذار است.
تاثیر تغذیه بروی بیان ژن
این دو موش وراثت مشابهی دارند اما تغذیه آنها متفاوت بوده است .غذای موش سمت راست •
تنها یک ویتامین گروه Bرا ندارد .همانطور که آشکار است رشد موش سمت راست بواسطه
کمبودی که در رژیم غذایی خود دارد ،محدود شده است.
تاثیر عوامل محیطی بروی اندازه قد
همانند رنگ پوست و رنگ چشم ،اندازه قد نیز یک صفت چند ژنی است اما عوامل محیطی هم در تعیین اندازه قد
نقش قابل توجهی دارند.
تغذیه ،ورزش و سیگار نکشیدن عوامل محیطی اند که اندازه قد را تحت تاثیر قرار می دهند .مثال نوزادی که به
دنیا می آید و این پتانسیل را از طریق ژن های خود دارد که در آینده فردی 2متری باشد ،در صورتی که در
معرض عوامل نامناسب محیطی(سیگار کشیدن ،تغذیه نامناسب و ورزش نکردن) قرار گیرد ،این احتمال وجود دارد
که از تمام پتانسیل خود برای افزایش قد استفاده نکند و در آینده فردی 175سانتی متری باشد.
• تاثیر PHبروی بیان ژن
• همانطور که در شکل زیر دیده می شود PH ،نیز از جمله فاکتورهایی می باشد که می تواند بروی ژن ها تاثیر بگذارد.
محققین گیاهی را در دو خاک اسیدی و قلیایی کشت دادند .گیاه رشد کرد و به مرحله گلدهی رسید؛ گیاهی که در خاک
اسیدی بود ،گل های آبی(پایین سمت راست) اما گیاهی که در خاک قلیایی بود ،گل های بنفش(پایین سمت چپ) ایجاد
کرد.
DNAدرون هسته به همراه پروتئین ها ،رشته هایی به نام کروموزوم را می سازد. •
سلول های هر جاندار تعداد مشخصی کروموزوم دارند مثال انسان ها ( 46یا دو •
دسته 23تایی) کروموزوم دارند.
کروموزوم ها فقط در سلول های در حال تقسیم و با استفاده از میکروسکوپ قابل •
دیدن هستند.
همانطور که در تصویر زیر دیده می شود، کاریوتایپ
از 46کروموزوم انسان 2کروموزوم Xو Y
کروموزوم های جنسی هستند و در
تعیین جنسیت نقش دارند .فردی که XX تعداد و نحوه ی قرارگیری کروموزوم ها در هسته سلول •
باشد مونث و کسی که XYباشد مذکر
یک جاندار را کاریوتایپ می گویند.
خواهد بود.
شکل زیر کاریوتایپ هسته سلول انسان را نشان می •
دهد .همانطور که مالحظه می کنید ،در هسته سلول های
انسانی 23جفت کروموزوم دیده می شود .هر فرد 23
کروموزوم را از پدر و 23کروموزوم دیگر را از مادر
دریافت می کند.
سلول های سرطانی از سازوکارهای عادی تقسیم و رشد سلول ها جدا می افتند(دیوونه میشن و تمام •
فکر و ذکرشون تقسیم شدن میشه) .علت دقیق این پدیده هنوز دقیقا مشخص نیست ولی احتمال
دارد عوامل ژنتیکی یا عوامل محیطی که موجب اختالل در فعالیت سلول ها می شوند ،در هسته سلول
اشکال وارد کنند .از جمله عوامل محیطی سرطان زا می توان به مواد رادیو اکتیو ،مواد شیمیایی و
سمی(دود سیگار) یا قرار گرفتن در معرض تابش بیش از حد اشعه هایی مانند نور آفتاب.
در بدن ما سیستم های ترمیمی وجود دارد که از شکل گیری و رشد سلول های سرطانی جلوگیری می •
کنند .گاهی این سیستم ها بدرستی عمل خود را انجام نمی دهند؛ تحت این شرایط سلول سرطانی
مرحله
پایان:
متاستاز
نشانه های سرطان