You are on page 1of 7

vi TRf, vni TRd cQfl SI'N BINH THAN, ofii NGUvfr ahu

TflONG KHRNG CHICN CHdNG QUAN XM LUOC M 6 N G - NGUV^N

HA MANH KHOA'

S au hkng loat cac dong tac hong


khua't phue vua nhli T r i n bi th&'t
bai, Hot T^t Liet quyet tap trung lilc liidng
nhiing dia diem lien quan den vS^n d^ n^y
da la mot de tai difqfc gidi nghien cflu Sii
hoc quan tam va bUdc dfiu da cd mot s6 kgt
xSm lUdc Dai Vi$t. qua dang khich 1§. Tuy vky, d§h nay v i n
Bi§t ro Hot Ta't Liet quyet tam xam con nhQng dieu chiia the xac dinh m6t each
chii'm nildc ta bang moi gia v^ xac dinh ro rang, cu the, trong do cd vi^e xac dinh
cuoc khang chiS'n ch6ng qu&n x&m Ixidc ben Binh Than ngay nay thudc dia diem
Mong - Nguyen liln thG II1^ v6 ciing ac liSt, nao. Triidc h§'t d^ tim hilu ve ben Binh
vi vay, mot hoi nghi quan sii do cac vua Than la xac dinh sdng Binh Than.
Trfin da diidc t6 chiic vko thang 11 nSm 1, Sdng Binh Than thdi Trdn, tdc
1282 dg ban phiidng hiidng khang chien: song Luc Ddu ngdy nay
"Mda ddng, thdng 10 (11-1282), vua ngUra Sdng Luc Dfiu, cdn goi la sdng Binh
Binh Than, dong d vung Trdn Xd, hop
Giang hay Binh Than la ten goi cua doan
vUOng hdu bdch quan, bdn he sdch cdng thu
cudi song Thii'lng cd chieu dai hdn 10km,
vd chia gudn dong gid nhdng nOi hiim yeu"
chS rdng nha't ii„n 1km chay sat qua m6
(1). Day la h6i nghi xac dinh phiidng hiidng
tay nam dfi't Van Ki^p. Goi la sdng Luc Dfiu
chien Iiidc va to chile b6 may chi huy cho'ng
hay Luc Dfiu Giang vi doan sdng nfiy phia
quSn x^m liidc Mong - Nguyen. Trong h6i
tren nhfin niidc cua ba con sdng, sdng Cfiu,
nghi nay, vua Tran Nhan Tong va Thiiqtng
song Thiidng vfi song Luc Nam, phia diidi
hoang Trfin Thanh T6ng da quyet dinh trao
quyen tong chi huy qufin trig'u (Hnh nha hdp vdi song Dud'ng roi dd' ra biln Ddng
Trfin cho Trfin Qu6c Tua'n, Nhan Hu§ b^ng hai ddng song ldn lfi sdng Thai Binh
viidng Trfin Khanh Du \km Pho do Tiidng vfi sdng Kinh Thfiy. Theo An Nam [Chi
quan. Nguyen] "Sdng Binh Than, co tin Id Bdn
Than, lgi co ten Id Bdi Than, a huyen Chi
Do tfnh cha't quan trong cua cuoc hdi Linh, phdt nguyen td XuOng Giang den
nghi, trai qua nhiing high dong ciia tg sdng Thi Cdu hai nhdnh hdp lUu, chdy qua
nhi§n, xa hoi va thcii gian nen viec xac dinh hai nui Chi Linh, Phd Lgi, quanh co menh

' TS. Vi$n Sii hoc


Kgnien cini iiich ag, si/ iz.aulZ

mdng khdng ro ddu Id bd bin, din cda sdng Theo Ding Khdnh dU dia chi (5), phfin
D6 M$ thi re chia ldm hai nhdnh vd chdy ch6p v$ tinh Hdi DUdng thi Binh Than lfi
vdo bdn" (2). Theo chii thfch ciia Dgi Vi4t ndi cClng h^i t ^ cua 4 con s6ng (Trigm
sd ky todn thU thi Binh Than lfi do^n edng Dac/ThiSn Diic, Nguyit DUc, Nh^t Diic vfi
L^c Dfiu chay qua huy$n Chf Linh, tinh sdng d huy$n P h K ^ g Nhan) d l rdi chia
nki DUdng) (3). thfinh 2 con sdng khfic lfi Hfim Giang vfi
sdng Thil Chfin. Nhii t h ^ Binh Than lfi khu
VQ Phitdng D^ trong sfich "Cdng dU ti$p
vi^c xung quanh cvta D^i Than (ndi bfit dfiu
ki" ch^p v€ sdng Li^c D&u nhii sau: '^Sdng
cua sdng Thfii Binh vfi sdng Kinh Thfiy) vfi
Lgc Ddu d huy^n Chi Linh, gidp cdc huy^n
viing dflft ven ct(a D^i Than (ngfiy nay
Phugng Nhdn, Yin D&ng, Qui DUdng vd
thuOc v l cfic xfi nha: xfi Nhfin Hu§, huy$n
Gia Dinh. M$t chi td sdng Phugng Nhdn di
Chf Linh; xfi Hi$p Cfit, Nam HUng, huy$n
xudng, mdt chi td sdng Xuang Giang di tdi,
Nam Sfich, t m h Hai Diidng; xfi Cao Diic,
hdi lgi thdnh ngd ba sdng, mdt chi tU sdng
huy$n Gia Binh vfi xa Trung Kgnh, An
Nhu Nguyet di xud'ng. Mdt chi td sdng Tam
Thjnh, huy§n LUdng Tfii, tinh Bflc Ninh)
Giang di lgi gap nhau d sdng Binh Than.
gii3a sdng cd m$t bfii phd xa goi lfi bai
Sdng ndy trong sgch, nUdc tham ngon ngUdi
Nguy$t Bfin tit tnidc dfi c6 mdt ngdi mi^u
ta ggi Id nUdc Binh Than. Cdc nggn sdng
thcl tranh tiidng Tam phu.
hgi lgi d sdng Triiu DUOng ldm ra mdt khdc
sdng rdt rdng ldn. d ddy lgi chia thdnh hai Ngfiy nay, sdng Binh Than trgn thiic dia
chi: Mdt chi chdy din ben dd Bdn Khi roi di nhli sau:
vi phia Nam, mdt chi chdy din vdng Trdn Sdng Binh Than hay sdng L\ic Dfiu lfi
Xd roi di vi phia Ddng. Tdt cd 6 chi dy ldm h0p lUu cua 6 con sdng c6 mfi Binh Than lfi
thdnh sdng Luc Ddu. Gida sdng cd bdi cat m^t lfing b hiiu ng^n thudc trung lUu ciia 6
goi Id bdi Bgi Than. Cdc nhd phong thuy con sdng.
goi kiiu ddt "luc long tranh chdu" (4).
Nhfinh thii nhfTt tii bfic xuong lfi sdng
Bgi Nam nhdt thd'ng chi, t r i l u Nguyin
Lyc Nam. Nhfinh thii hai cung tit Tfiy Bic
ghi: "Sdng Luc Bdu cdch huyen Chi Linh
xud'ng lfi sdng Thiidng. Nhfinh thii ba lfi
14 ddm ve phia nam, ben td thudc dia
sdng Cfiu. Nhfinh thii t a lfi sdng Dui^ng,
phdn xd Phao San trong huyin, ben
h0p lau vdi Lyc Dfiu t^i Binh Than, thuoc
hduthuQc xd Phd Lgi huyin Que Duong,
xa Cao Diic, dSi ngan lfi b i n Nhan Loan,
tinh Bdc Ninh, d chd gidp gidi tinh Ddng
thudc thdn L^ DUdng, dadi thdn C l Chau
vd tinh Bdc. Sdng ndy mdt chi td PhUOng
Tha<?ng, nay thupc xa Co Thfinh.
Nhdn tinh Bdc Ninh chdy din, mdt chi td
sdng Thien Bdc chdy den, m^t chi td sdng Tit nga ba, ndi h^p liiu sdng Luc Nam
Nguyit BUc chdy din, mdt chi td sdng vdi sdng Thadng, chay v l phfa ddng, din
Nhdt Ddc chdy den, hop nhau d Binh doan chia thfinh hai nhfinh b hat liiu dfii
Than. Din xd Ly Duong, xUa ggi Id vung khoang 18km.
Ldo Nhgn, the nUdc menh mdng lgi chia Sdng Kinh Thfiy b i t dfiu tii day. Sdng
ldm 2 chi, mdt chi td ben dd Ldu Khi md
Kinh Thfiy mdi cd tgn trgn ban d6 tU dfiu
chdy vi nam, mgt chi td sdng Linh Hgi md
thi" ky XX, trade dd lfi ten con sdng co.
chdy vi ddng, dy Id sdng Luc Ddu. Bdi
Do^n thUdng liiu cd tgn lfi sdng Lfiu Khg,
gida sdng ggi Id bdi Bgi Than".
cfich nga ba Lfiu Khg khoang l-2km v l
V!M. vai tr6cAab^iBlnhThan... 39

phfa ddng, thdi Trfin goi lfi Trfin Xfi Loan, tinh Hai Dudng; ra^t bdn lfi xa Cao DQc,
tiic vung Trfin Xfi. Loan Ifi vung, Trfin Xfi huy$n Gia Binh tinh Bic Ninh.
lfi ten lfing cl hQu ngan, nay thu^c xa Nam 2. Bg'n B i n h T h a n vfi b a i Nguygt Bfin
Hong, huydn Chf Linh, tinh Hai DUdng.
Theo SQ li$u vfi nhQng nghifin cQu gfin
Tgn sdng Kinh Thfiy chfnh lfi tfin con dfiy cho bil't vj trf 2 dilm nfiy thu0c cfic
sdng ndi tig'p nhau: Lfiu Khg, Thu Chfin vfi tmh Hai DUdng vfi tinh Bic Ninh.
Sfii Giang. Sau khi Phfip xfim lade mdi cd 2.1. Thudc Hdi Duang
tdn lfi sdng Kinh Thfiy. Khdm dinh Vi^t sd Thdng gidm Cuang
Nhanh thii hai chay v l sdng Tha<?ng, muc ghi trong phfin ldi ehua lfi: "Binh
Hfim Giang, goi lfi sdng Hfim Giang, tiic Than Id tin ben db d dia phgn xd Trdn Xd,
thUdng lUu sdng Thfii Binh ngfiy nay. huy^n Chi Linh" (6). TQc lfi xa Trfin Xfi,
ting Cao Ddi, huy$n Chf Linh (7) th&i
Sdng Luc Dfiu lfi nguIn cung cfi'p nUdc
Nguyin. Ngfiy nay t^i khu vyc ven sdng
cho dong rudng, nguSn thuy san tU nhign
Kinh Thfiy nfiy vSn cdn lfing Trfin Xa thude
vd ciing phong phQ cho vQng Ddng Bic
xfi Nam Hung, huy$n Nam Sfich, tinh Hai
dong bang Bic Bd. Sdng Luc Dfiu cd vai trd
DUdng.
quan trong v l giao thdng, phue vu cho vi$c
Theo NguySn Vfin Sidu, Dgi Viet dia dU
giao thUdng kinh t^, chfnh tri vfi quan si^
todn bien thi TrUdng Phy tudng nhfi Minh
eiia ca viing Ddng Bic. TQ Van Kig'p theo
xfim lUdc nUdc ta "dd ddt trgm dudng thuy
sdng Luc Nam - Minh DQc ngUde ddng tdi
d Binh Than vd sd vdn chuyin Binh Than
Lyc Nam, qua Chii (Bic Giang) roi ldn bifin thudc huyen Chi Linh" (8) vfi vfio thdi
gidi Lang Sdn; tQ Lyc Nam re phai qua Ba Nguyen dat ty Tufin kiim "d cda sdng Binh
Chg (Quang Ninh) r6i ra bien Ddng. Theo Than d huyin Thanh Ldm". Sau khi "bo
sdng ThUdng - Nhfit DQc ngUdc ddng len tdi huyen Thanh Ldm thi ty Tudn Kiem Binh
Bic Giang, Bfic Sdn, Thfii Nguyen... roi di Than thudc vi huyen Nam Sdch". Theo
sfiu vfio cfic dia phUdng vQng nui phfa Bfic. Nguygn Vfin Tfin thi: "Binh Than Id ben dd
Sdng Cfiu - Nguy$t DQc dSn len Bfie Ninh, thudc ldng Trdn Xd, huyen Chi Linh (nay
PhQ L5, Thfii Nguygn... TQ Van Kiip theo thudc huygn Nam Thanh) tinh Hdi DUOng
sdng Dud'ng tdi sdng Hong v l Kinh dd tdc vdo khodng td bin phd Binh tren dUdng
Thfing Long, tQ day ldn Bach Hac, Vi$t Tri, td thi trdn Nam Sdch di Phd Lgi" (9).
Phu Tho... Tii Van Kig'p theo sdng Kinh 2.2. Thudc Bac Ninh
Thfiy tdi Bach Dfing ra cQa Nam Tri^u tdi
Sach Dgi Nam nhdt thd'ng chi khi chfip
khu Bai Chay, Ha Long; Theo sdng Thfii
v l sdng Luc Dfiu nhU sau: "Bin td thudc xd
Binh xudi ddng qua dfi^t Hai DUdng, tdi
Phao San thugc huyen Chi Linh; ben hdu
Vinh Bao, Kig'n Thuy (Hai Phdng), Qu^nh
thudc dia phdn xd Phd Lgi, huyin Qui
Phu (Thfii Binh) rii ra biln Ddng.
Duong tinh Bac Ninh, gida sdng cd bdi Dgi
TQ nhQng ghi ch^p cua SLE lidu cho ta Than" (10).
thfiy sdng Binh Than lfi ranh gidi hai Dong Khdnh dU dia chi, phfin tinh Bic
huygn Chi Linh eua tinh Hai DUdng vfi Ninh ghi "xd Dgi Than thudc tong Vgn Tu,
huygn Gia Binh tinh Bic Ninh ngfiy nay: huyen Gia Binh ". Dia danh nay thugc xd
m$t bgn lfi xa Nam HUng, huyen Chf Linh, Cao Ddc, huyen Gia Binh, tinh Bac Ninh,
40 Rghian eilru Itjeh sUr, sO lS!.aoia

bin bd nam sdng Budng ndi di vdo Luc Dfiy chfnh lfi bai Dai Than mfi sQ hfiu da
Bdu Giang". ghi vfi gid dfiy thu0c xa Cao DQc, huygn Gia
Trong sfich Bia danh vd tdi li$u lUu trd Binh. Trgn bai bii lfi d i n Tam Phu vd'n
vi ldng xd Bac ky d\ic}c lUu trQ t£ii Trung dUiJc nhfin dfin dia phUdng khdi di;ing tQ
tfim Lau trQ Qud'c gia do Vi0n Viln Ddng lfiu ddi. D i n Tam Phu thd: Thifin Phu, Dia
Bac cl, Nhfi xufi't ban Vfin hofi Thdng tin vfi Phii, Thuy Phu vfi cdn phSi thd mot stf
Cyc Lau trQ Nhfi nUdc xufi't ban nfim 1999 nhfin thfin. Ngdi d i n ed d^u fi'n kig'n tnic co
thi cfic dia danh Binh Than du^c ghi chfip ciia thdi Lg vfi Nguyin.
nhu sau: "Thdn Binh Than thudc xd Bgi Nhu vfiy, Binh Than khdng chrifi tgn
Ldm, huyin Gia Binh, tinh Bdc Ninh" vfi mdt con sdng mfi cdn lfi tgn mdt b^n sdng
duy nhfi't dUdc ghi chi cd m0t dia danh nfiy vfi tgn ciia mdt lfing vfi cung vdi bai Dai
trong ten lfing xa Bic k^ thdi Phfip thu^c. Than cl vfio thdi Trfin mfi nay cfic dja danh
Sfich Bgi cUOng lich sd Viit Nam, dd dang hi$n hQu lfi lfing Tieu Than, Binh
vi^t:"Binh Than Id ben sdng ldn tren cda Than... vfi bai Nguygt Bfin thude xa Cao
sdng Bud'ng di vdo sdng Luc Bdu (nay DQc, huy$n Gia Binh (Bfic Ninh).
thudc xd Dgi Than, Gia LuOng, Bac Ninh) 3. Bg'n Binh Than vfi bai Nguygt Bfin
gdn thdi dp Vgn Kiip cua Trdn HUng Dgo, t r o n g c u p c k h a n g chi^n chfTng q u a n
Id dia diem qudn sU hiem yiu" (11). x a m ItfcFc M o n g • N g u y e n
Khi khao sat thUc dia b xa Cao DQc, Vdi vi trf dia - chfnh tri, Luc Dfiu giang
huy^n Gia Binh thi bg'n Binh Than thudc lfi cQa ngo di - v l giQa Kinh dd Thfing Long
phia hQu ngan, thudc nga ba sdng Duong vfi bien Ddng; la cfiu noi giao thoa vfin hoa
vfi Luc Dfiu. Trdn ban do hifin dai cung nhU eua xQ Bfic, xQ Ddng vfi Kinh do Thfing
vfiy, Xa Cao DQc, huyen Gia Binh hien nay Long..., ngn trong cfic cudc hfinh binh xam
cd cfic lfing Tilu Than, Binh Than... Con la(?c eua phUdng Bic, chung thUdng di
cfic xa trong khu vUc huydn Chf Linh hofie dudng thuy vfio sdng Bach Dfing rii ngUdc
cac xfi khac thudc huyen Gia Binh diu vfio sdng Kinh Thfiy, tfip ke't d Lyc Dfiu
khdng cd dia danh nfiy. Giang trade khi tfi'n cdng vfio Thfing Long
Qua do ta thfi'y cfic sQ ligu cd thd'ng nhfi't cung vdi efinh quan b0 tQ Lang Sdn xuSTng.
v l sdng Binh Than, nhUng lai khdng thd'ng Khi bi thua, gific eung thudng tfip k i t tai
nhfi't v l vi trf cu the cua ben Binh Than, vi dfiy trUdc khi ve nUdc. Vi the, sud't chilu
mot con sdng thudng lfi ranh gidi cila mdt dfii lich sQ chd'ng ngo^i xfim ciia dfin too,
lfing, mot xa, mot huy^n, mpt tinh vfi cd khi Lyc Dfiu Giang ludn lfi diem quyet chigh
lfi bidn gidi qud'c gia vfi vi thg' khi cd mdt chi^n lupc, cfin cQ qufin sU chd't giQ d phia
bg'n dd trgn ddng sdng dd thi ngUdi vi^t c6 Ddng Bic kinh dd Thfing Long. Trong cudc
khi cl "bgn hQu" thi cho lfi thudc dia phUdng khang chi^n cho'ng xfim lUdc Mdng
"bgn hQu" vfi cl "bgn ta" thi cho la thude dia Nguygn cudi the" ky XIII, Luc Dfiu giang da
phUdng "ben ta". Dilu dd khdng c6 gi la. dien nhQng trfin thuy chien fie li^t giQa
NhUng cd mot dilu khdng t h i khdng quan quan ddi nhfi Trfin vfi quan Mfing
tam lfi tgn bg'n dd hofie dong sdng ludn g i n Nguygn.
vdi dia danh mfi no chay qua. Thang 2 nfim 1285, sau trfin giao chiln
VI bai Nguygt Bfin. Nguyfit Bfin lfi bai quyg^t li^t vdi quan Nguydn d ai Ndi Bfing
bli ldn noi Ign giQa ddng sdng Binh Than. (Chu, Bic Giang), Trfin Hang Dao lui vl
Vi h-i. vai h-a cda ben Binh Than...

Van Kiip. V^n Kig'p lfi ndi hdi ty eua Lyc chil'n ke't hpp vdi cpc go giQa sdng. Trgn bd,
Dfiu Giang. Tai day, Trfin HUng Dao da tfip rfio g5 dUqIc dung lfin lfim chil'n luj. Sau
trung mdt binh lUc r^t ldn tQ trade vfi sau chiln lu;? efie c6 phfio dfi chufin bi sfin sfing
dd lai dilu thgm qufin dfin 10 Hai Ddng vfi b i n vfio qufin gi|ie. Qufin chS't d day ching
qufin cfic VUdng hau. Ridng cfic con trai eua nhQng cd t h i xudi theo sdng Thai Binh
Trfin Qud'c Tufi'n la "HUng Vu VUOng hofie Kinh Thfiy d l ra biln mfi edn cd t h i
Nghiin, Minh Hiin VuOng Udt, HUng chfin gific tiln vfio Thfing Long theo dudng
Nhugng VUOng Tdng, HUng Tri VUOng sdng DuCTng.
Hien dd'c sudt 20 vgn qudn cdc xdBdng Hd, Ngfiy 6 thang gigng nfim At D^u (11-2-
Na Sdm, Trd Huong, Yen Sinh, Long Nhdn 1285), 6 Ma Nhi b i t dfiu chia qufin tfi'n
din hgi d Vgn Kiip, theo quyin diiu khien cfing vfio cac cfin cQ ciia qufin ta d Van Kiip
cua HUng Dgo VuOng de chdng qudn
vfi nui Pha Lai. Mpt cuoc chien dfi'u ac li^t
Nguyin" (12). DUa vfio dia thi' vQng nfiy,
da xay ra tren phdng tuyg'n song Luc Dfiu.
Trfin Qud'c Tufi'n da bd' trf mdt phdng tuyg'n
Qufin bd cua dich dfinh vfio cac cQ dilm cua
ldn trdn sdng Binh Than. Ong da eho ddng
qufin ta d hai bd sdng. Quan ta chd'ng tra
quan d Van Kiep vfi mdt sQ' dia dilm khfic
manh lidt. Trong khi t^n cdng Van Kig'p,
dua vfio thg' nui d ta ngan sdng Binh Than,
tudng Nguyen lfi Van hd Nghe Nhufin da
d hQu ngan quan ta cdn ddng d niii Pha Lai
bd mang. Thi' qufin gific rCt manh. Vua
(Qug' Vd, Bic Ninh): "Sau khi dd tap hgp
binh lUc, HUng Dgo VUOng Trdn Qud'c Trfin da dem cfic qufin Thanh DUc vfi hdn
Tudn dinh diing tdt cd lUc lUOng do, dUa mot nghin chiln thuyin de'n tflng vifin cho
vdo dia thi cua vung Vgn Kiip vd sdng Trfin Hung Dao. Cude chien da'u anh dung
Binh Than, bd'tri mdt phbng tuyin dingdn cua quan ta kdo dfii bdn ngfiy. Ngfiy 14
chdn budc tien cua qudn thd... Trdn Qud'c thfing 2 nam 1285, efie tUdng Nguyen la 0
Tudn cdn dem hOn nghin chiic thuyen dong Ma Nhi, chidu thao Na Khai, trfi'n thii Tdn
cdch Vgn Kiip mudi dgm" (13). Trfin sdng Lfim DQc da dem ehiln thuyen giao ehie'n
Binh Than, thuyen chien cua quan nhfi vdi binh thuyen cua quan ta do vua Trfin
Trfin tfip trung doc sdng, dl tilp Qng cho chl huy. Mot cudc chiln dfi'u fie ligt da xay
eac cQ dilm tren bd. Theo ghi chfip eua ra trgn sdng nUde Binh Than. Cd the ndi,
Nguyen sd, CuOng muc vk Trdn dgi vUOng day la rapt trong nhQng trfin thuy chien ldn
binh Nguyen thuc luc: HUng Dao VUdng nhfit, dl tigu hao sinh iQc dich, dong thdi
dem hdn nghin chien thuyin bfiy trfin "dUc the hien chu trUdng rQt lui chifi'n lUdc cua
thuy" b ckch. sdng Van Kiip mUdi dfim (14). b$ ehi huy tdi cao. Trfin HUng Dao nhfin
Cho ddng qufin cua Qudc TuSin lfi cQa Dai thfi'y chUa t h i chfin dQng dUpc bade tiln
Than (cQa sdng Dud'ng thdng vdi sdng Luc cua gifie nen sau trfin danh ngfiy 14-2-
Dfiu). Dfiy lfi mdt khdc sdng rdng ldn vfi 1285, da ra lgnh nit quan khoi efie dia dilm
hiem yg'u, vdi bai noi ldn d giQa nga ba sdng Van Kiep, Pha Lai, Binh Than.
(bai Dai Than). Tren bai lau sfiy moc um
tiim, gid'ng nhU mdt "d^i chiln ham" ta Thang 6 nfim 1285, nham tidu diet dpi
nhien, c6 t h i bd" tri qufin bd h5 trd cho quan quan chii lac do Thofit Hoan cfim dfiu tren
thuy tfic chi^n tren sfing. Qufin thuy nhfi dudng rut chay khdi Dai Viet, Trfin HUng
Trfin dua vao bai noi Dai Than xay dUng D90 quyit dinh chpn Van Kiip - Luc Dfiu
mot hg thd'ng phdng thu kien co, cd thuyin lfim dilm quyet chifi'n chien lUdc. Tai dfiy,
dng da giao cho Pham Ngu Lao tho'ng Hnh
42 Rghien elhi Ljch sJr, stf 12.2012

trgn ba v^n qufin chii li^c cQng qufin vfi dfin V l phfa ta, chilh la(?c cdng thu c6 khfic
dja phUdng l^p tr£kn dja mai phyc k€o dfii trUdc. d nhQng ndi h i l m yl'u trdn dudng
khoang 7 - 8 dfim, tii Pha L^i dl'n V^n til'n qufin cua gific, Trfin HUng D^o cung b^
Kig'p. Ddng sdng Lyc Dfiu, cfinh d i n g V^n trf nhQng d^i qufin trflin giQ, nhung s i
Kig'p biln thfinh nfi'm m l k h i n g l l chdn vQi qufln khdng ldn, cd nhifim vy dfinh eh$n
dofin qufin xfim lu^c. Chiln t h i n g V^n d l kim chfin gi§c, sau dd n i t lui d l b^o
Kig'p lfim cho d^i qufin Thofit Hoan hofing tofin li^c Ixtgne chd cd hOi phan cdng. Ngfiy
lo^n, tiln qufin tan tfic, h^u qufin r§u rfl. 16 thfing 12 fim lich, vua Trfin sai Minh tii
Thofit Hoan phai sai Lf H i n g ed' g i n g chi NguySn ThQc dem qufin DQng nghia
huy dfim tfin qufin nfiy vfi md dudng mfiu Thfinh dye d^n giQ cQa Dai Than giiip
chay v l phfa Lang Sdn. V^n Kiip dfi di vfio thfim cho HUng Dao Vudng. "Thdng 12,
lieh sii dfin t$c nhu m$t trong nhQng chilh ngdy 16, chiiu sai minh tU Nguyin Thdc
edng hiin hfich chdi lpi. "Chiin thdng Vgn dem qudn Thdnh dUc dung nghla din chd
Kiip cdng chdng to mUu cao rn^o gioi, tdi Hung Dgo VUOng di gid cda Dgi Than.
diiu binh khien tudng cua Tiit Chi Trdn Ngdy 26, [qudn ta] gdp giac, ddnh b^i
Hiing Bgo. Trdn dgi thdng ndy dd hodn chting" (17). Ngfiy 18 thang 12, Thofit
thank mgt cdch xudt sdc, ddnh dgi bgi Hoan dfi'n cang Mao La, dfinh nhau vdi
dodn qudn xdm lUdc dugc minh danh Id Hung Dao Vudng. Sau d6, Thofit Hoan l^i
tinh nhui nhdt thdi bdy gid. Ciing vdi chiin dfinh tr^i PhQ Sdn (cd le Ifi Phao Sdn, mfit
thdng Nhu Nguyet, Vinh Binh, nd dd gdp V} trf h i l m y^u n i m d ta ng^n sdng Lyc
phdn quyit dinh vdo thdng lgi chung cua Dfiu, gfin cQa Dai Than). D i h ngfiy 23
cudc khdng chiin chd'ng xdm lUOc Mdng thfing 12, Thofit Hoan chia qufin tiln vl
Nguyen ldn hai" (15). phfa Thflng Long. Ngfiy 26 thfing 12, Minh
ty Nguyin ThQc IS^p cQa sdng Duing,
Trong cude khang chilh ehdhg Mdng-
dfinh n h a u vdi gific. Mdt trfin dfinh fie li$t
Nguygn nfim 1288, nhfin thfiy vai tro quan
da xay ra trdn sdng nUdc Binh Than.
trpng ciia khu vuc Van Kig'p, tUdng Mdng Qufin ta gifinh t h i n g ldi, nhung v i n tam
Co la Thoat Hoan da chig'm ddng vQng Van Ifinh, dg cho dai qufin gific di qua rii trd
Ki^p - Luc Dfiu, hil'n ndi nfiy thfinh mfit l^i hoat dpng d vQng sau lung dich.
efin cQ vQng chic r i i mdi til'n qufin: "hdn
dd sai Ltiu Uyen dem hai vgn qudn thuy bd Sau khi dofin thuyen lUdng ciia Tnidng
ddnh chiem sdng Vgn Kiip (sdng Luc Bdu) Vfin Ho da bj danh tan d Van Din. 6 Ma
vd thdnh Linh Son (d nui Chi Linh)... lgi Nhi bu0c phai theo sdng Bach Ding tim
sai Trinh Bang Phi, A-Li, Luu Giang chi dudng trd v l Van Kig'p. T h i n g ldi cua quan
huy hai vgn qudn gid Vgn Kiip vd ldm dfin miin Ddng b i c khigh cho Thoat Hoan
thdnh trgi bang gd d nui Phd Lgi, nui Chi cfing suy yg'u. Den dfiu thfing 3, Thofit Hoan
Linh di chda luong. NhU vdy Id Thodt bu^c phai quyit dinh bd Thfing Long chuyin
Hoan dUa vdo vi tri thudn lgi cua sdng Luc qufin v l Van Kig^p to chQc phdng thu.
Ddu, xdy dung cdc cd diim trin cdc nggn Nhiing d Van Kig'p, Thofit Hoan hi qufin
nui dgc hai ben sdng, biin vdng ndy thdnh ta bao vay, tffn cdng manh lidt, nguy cd bj
mdt khu cdn cU cho cd qudn bd ldn gudn tigu di$t ngfiy cfing tien gfin dl'n. Cu^i
thuy" (16). cQng, Thofit Hoan quyit djnh chia lfim hai
dao qufin theo hai dudng thuy bd rQt v l nU6c.
Vi trf, vai b ^ ciia b ^ Binh Than...

Ngfiy 27 thang 2 (30-3-1288), Thofit Hoan lign tuc phai chd'ng tra efie cu$c tfip kfch
sai 0 Ma Nhi vfi Phfin Tilp dem thuy qufin ciia qufin ta, nhU Nguygn sQ phai thQ nhfin
theo sdng Luc Dfiu ra cQa Bach Ding de v l "Giao chiin ngdy ndy qua ngdy khdc" dl rii
nude. Vide qufin Nguygn thfio ch^iy da nfim thfi't b^i hofin tofin trong trfin d^i chi^n
trong da tfnh ciia trilu dinh nhfi Trfin vfi B^ch D i n g ngfiy 9-4-1288.
Trfin Qud'c Tufi'n. Vi th^, trfin cfic nga Nhu vfiy, trong cu$c khfing ehiln chd'ng
dudng mfi qufin Nguygn cd t h i chay qua, xfim lupc Mdng - Nguydn niia cu6i thg' ky
qufin dpi Dai Vifit da dUde I$nh bd' tri de XIII, khu vuc sdng Binh Than, bgn Binh
chd chfin danh djch. Doc dudng tQ Van Than vfi bai D^i Than hay Nguyet Bfin
Kig'p qua sdng Kinh Thfiy, qufin dfin ta bd" hi$n tai lfi mdt vj trf chi^n lUpc quan trpng
trf nhilu trfin dfinh tifiu hao djch. Dudng dfi chQng kil^n nhQng trfln chifi'n dfi'u oanh
thuy tQ Van Kiip d^n Bach Ding chUa dfiy li$t vfi gdp phfin khdng nho vfio t h i n g ldi ve
30km, quan Nguygn b i t dfiu rQt tQ ngfiy vang cua qufin d$i nhfi Trfin danh thfing
30-3-1288 raa de'n ngfiy 9-4-1288 chQng mdi qufin xfim lUpc Mdng - Nguygn vfio nfim
din Bach Ding. Nha thl^, chQng td chQng 1285 vfi 1288.

CHU THICH
(1). Dgi Viet sit ky toan thit, T.2, Nxb. Khoa h9c (9). Nguyin Vftn Tfin, Tit dien Bia danh Lich
xa h$i. Ha N6i, 1985, tr. 45. sd Viit Nam, Nxb. Vfin hoa ThSng tin xuft't ban
(2). Kk Vfin Tell, Pham Thi Tfim: Cu^ khdng ndm 1998, tr. 134,
chiin chd'ng xdm Ittac Nguyin Mdng thiky XIII, Nxb. (10). Bgi Nam nhdt thd'ng chi. T.3, Nxb. ThuSn
QuSn doi Nhan d5n, Ha N^i, 2003, tr. 186 -187. Hda, Hue, 2006, tr. 465, 466.
(3). Bgi Viet sit ky todn thit. T.2, sdd, tr. 45. (11). Dgi citang lich sH Viit Nam, t^p 1, tr. 224,
(4). Vu Phiidng De: Cdng dit tiip ki. Ban djch, Nxb. D^i h9C Quoc gia Ha Noi, Hfi N^i, 1997, tr.
Nxb. v a n hoc, Ha N6i, 2001, tr. 319. 224.

(5). BSng Khdnh dit dia chi. Nxb. ThS' gi6i (12). Bgi Viet sitky todn thU. T.2, add, tr. 49.
2003, tr. 105. (13). Ha v a n Tifn, Pham Thi Tfim, edd, tr. 188.
(6). Khdm dinh Viit sul Thdng gidm CUdng (14). Ha v a n Tfi'n, Phem Thi Tam, add, tr.l88.
m^ic, Nxb. Giao due. Ha N5i, 1998, tr. 526. (15). Vi?n Lich sQ qufln s\^ Vi§t Nam; 20 trgn
(7). Ddng Khdnh dU dia chi. Nxb. Thtf gidi ddnh trong lich sd d&n tgc. Nxb. Qufin d6i Nhan
2003, tr. 106. dan. Ha Npi, 2003, tr. 158, 159.
(8). Nguygn Vfin SiSu, Bgi Viit dia dtt toan (16). Ha Vftn Tfl'n, Ph^m Thi Tfim, add, tr. 292,
biin, Vi?n Sii hoc & Nxb. Vfin Hofi, Ha N6i, 1997, 293.
tr. 59. (17). Bgi Viit sdky to&n thU, T.2, sdd, tr, 58.

You might also like