Professional Documents
Culture Documents
Lich Su Van Minh The Gioi 2
Lich Su Van Minh The Gioi 2
1. Văn học
Nền văn học Hy Lạp bao gồm ba bộ phận chủ yếu và có liên
quan chặt chẽ với nhau là thần thoại, thơ và kịch.
a) Thần thoại
Ở Hy Lạp, trong giai đoạn từ
thế kỉ VIII-VI TCN, nhân dân đã
sáng tạo ra một kho tàng thần thoại
rất phong phú, bao gồm những
truyện về khai thiên lập địa, về các
thần thuộc các lĩnh vực đời sống
xã hội, về các anh hùng dũng sĩ.
Đến thế kỉ VIII TCN, cùng với sự
phát triển của gia đình phụ quyền,
các thần đƣợc sắp xếp lại thành
một hệ thống có tôn ti trật tự.
Theo tác phẩm Gia phả các thần của Hêdiốt, nhà thơ
Hy Lạp sống vào thế kỉ VIII TCN thì đầu tiên chỉ có Caốt
(Chaos) là một khối hỗn mang mờ mịt, rồi Caốt sinh ra thần
đất Gaia, rồi sinh ra thần ái tình Erốt. Gaia sinh ra Uranút
tức là trời, được nhân cách hóa. Uranút lại lấy Gaia làm
vợ, sinh được 12 thần gồm 6 nam và 6 nữ, gọi chung là thần
tộc Titanút. Trong số các thần ấy, Crônút đã lấy Rêa rồi
sinh ra các thần. Người con út của Crôút và Rêa là Dớt đã
lật đổ cha mình và trở thành chúa tể của các thần. Dớt có
nhiều vợ như Hêra, Đêmêtê và sinh được nhiều con như
Atêna, Apôlô, Aphrôđít... Một người anh em con chú, con
bác với thần Dớt là thần Prômêtê đã dũng đất sét nặn thành
người rồi lấy trộm lửa ở lò rèn của thần thợ rèn Hêphaixtốt
đem đến cho loài người. Do vậy Dớt sai Hêphaixtốt xiềng
Prômêtê ở núi Côcadơ và cho một con diều hâu mổ lá gan
của chàng. Về sau Prômêtê được thần Hêraclét, con của
thần Dớt giải thoát. Do công lao đó, trong thần thoại Hy
Lạp, Prômêtê được coi là kẻ sáng tạo nền văn minh của
nhân loại.
Bên cạnh hệ thống các thần đó, ngƣời Hy Lạp cổ đại còn
sáng tạo ra các thần bảo hộ các ngành nghề và các lĩnh vực khác
trong cuộc sống. Ví dụ:
Đêmêtê là hóa thân của đất và là nữ thần của nghề nông.
Điônixốt là thần của nghề trồng nho và nghề làm rượu nho.
Apôlô là thần ánh sáng và nghệ thuật.
Ơtecpô là thần âm nhạc.
Tali là thần hài kịch.
Pôlimni là thần thơ trữ tình.
Urani là thần thiên văn.
Cliô là thần lịch sử v.v...
Nhƣ vậy thần thoại Hy Lạp phản ánh nguyện vọng của nhân
dân trong việc giải thích và đấu tranh với tự nhiên, đồng thời
phản ánh cuộc sống lao động và hoạt động xã hội. Do đƣợc tạo
nên từ thực tế cuộc sống, các thần của Hy Lạp không phải là
những lực lƣợng xa vời, có quyền uy tuyệt đối và đáng sợ nhƣ
các thần ở phƣơng Đông mà là những hình tƣợng rất gần gũi với
con ngƣời. Thần của Hy Lạp cổ đại còn có tình cảm yêu ghét vui
buồn, thậm chí cũng có ƣu điểm khuyết điểm nhƣ có khi thì rộng
lƣợng, có khi thì hẹp hòi, cũng đa tình ghen tuông v.v...
Ví dụ thần Dớt là vị thần cao nhất, có nhiều vợ nhưng
còn lén vợ có quan hệ với nhiều nữ thần khác. Nữ thần tình
yêu và sắc đẹp Aphrôđit đã kết hôn với thần thợ rèn
Hêphaixtốt chân thọt, nhưng không chung thủy với chồng
mà ngoại tình với thần chiến tranh Arét, con trai của Dớt và
Hêra. Thần thợ rèn đã dùng lưới sắt chụp bắt được quả
tang. Sau đó, Aphrôđit lấy Arét và sinh dược 5 con. Ngoài
ra Aphrôđit còn có những mối tình với thần rượu nho
Điônixốt, với thần thương nghiệp Hécmét.
Thần thoại Hy Lạp có ảnh hƣởng rất quan trọng đối với nền
văn học nghệ thuật Hy Lạp, vì nó đã cung cấp một kho đề tài và
nguồn ảnh hƣởng cho thơ, kịch, điêu khắc và hội họa của Hy
Lạp cổ đại.
Ngƣời La Mã hầu nhƣ tiếp thu hoàn toàn kho tàng thần
thoại và hệ thống các thần của Hy Lạp. Chỉ có một điều khác là
ngƣời La Mã đặt lại tên cho các vị thần đó.
Ví dụ:
Thần Dớt của Hy Lạp trở thành thần Giupite của La Mã.
Thần Hêra, vợ thần Dớt thành thần Giunông vợ của
Giupite.
Thần Đêmête, thần nghề nông của Hy Lạp trở thành thần
Xêrét, thần ngũ cốc, thần bảo vệ mùa màng của La Mã.
Thần Aphrôđit, thần sắc đẹp và tình yêu của Hy Lạp thành
thần Vênút của La Mã.
Thần Pôdêidông, thần biển của Hy Lạp thành thần Néptun
của La Mã.
Thần Hécmét, thần buôn bán của Hy Lạp thành thần
Mécquya của La Mã.
Thần Hêraclét của Hy Lạp, biểu tượng của sức mạnh thành
thần Héccun của La Mã v.v...
b) Thơ.
Nói về thơ ca của Hy Lạp cổ đại trƣớc hết phải kể đến hai
tập sử thi nổi tiếng: Iliát và Ôđixê. Tƣơng truyền rằng tác giả của
hai tác phẩm này là Hôme, một nhà thơ mù sinh ở một thành phố
thuộc Tiểu Á vào khoảng giữa thế kỉ IX TCN. Tuy nhiên các vấn
đề nhƣ tác giả, quê hƣơng của tác giả, thời gian sáng tác tập
thơ... đều chƣa đƣợc xác định. Chính vì thế ngay từ thời cổ đại, ở
Hy Lạp đã có 7 thành phố tranh nhau cái vinh dự là quê hƣơng
của Hôme.
Đề tài của Iliát và Ođixê đều khai thác từ cuộc chiến tranh
giữa các quốc gia ở Hy Lạp với thành Tơroa ở Tiểu Á.
Nguyên là vào đầu thế kỉ thứ XII TCN, vì muốn chiếm của
cải của thành Tơroa, vua Mixen ở Hy Lạp đã tấn công Tơroa.
Cuộc chiến tranh này kéo dài 10 năm (1194 - 1184 TCN), kết
quả là Tơroa bị thất bại, thành Tơroa bị hủy diệt.
Tuy sự thực lịch sử là như vậy, nhưng theo thơ Hôme,
nguyên nhân của cuộc chiến tranh này đã được gắn liền với
những huyền thoại rất diễm lệ.
Trong tiệc cưới của nữ thần Têtít và Pêlê, vua của
Tetxali tổ chức ở thiên đình, các thần đều được mời tới dự.
Riêng nữ thần bất hòa Irít không được mời. Tức giận vì việc
đó, Irít đã ném vào giữa bàn tiệc một quả táo bằng vàng
trên đó có dòng chữ: "Tặng người đẹp nhất".
Ba nữ thần Hêra, Atêna và Aphrôđit tranh nhau danh
hiệu người đẹp nhất và đến nhờ thần Dớt phân xử. Dớt bảo
họ đi gặp chàng trai đẹp nhất châu Á là Parít, con thứ hai
của Priam vua của Tơroa. Khi gặp Parít, Aphrôđit hứa sẽ
giúp Parít lấy được Hêlen, người phụ nữ đẹp nhất châu Âu
nếu xử cho mình thắng cuộc. Parít đã thỏa mãn yêu cầu của
Aphrôđit. Giữ lời hứa, Aphrôđit cho Parít mượn chiếc thắt
lưng của mình. Đây là chiếc thắt lưng nếu ai thắt vào mình
thì sẽ làm cho người mình thích yêu mình say đắm. Nhờ vậy
Parít đã lấy được Hêlen đem về thành Tơroa. Nhưng Hêlen
lúc bấy giờ đã là vợ của Mênêlát, vua của Xpác. Vì vậy
Mênêlát đã nhờ anh mình là Agamennông, vua của Mixen
tấn công thành Tơroa để cứu vợ.
Trải qua 10 năm, quân Hy Lạp vây đánh thành Tơroa
không có kết quả. Trong một trận chiến đấu, quân Hy Lạp
bắt được cô Cridêit, con gái của người coi việc tế thần
Apôlô rồi dành cho Agamennông. Ông già chuộc con gái
không được nên xin thần Apôlô trừng trị quân Hy Lạp. Bệnh
dịch đã giáng xuống. Sau khi được nghe ông già tiên tri nói
rõ nguyên nhân, quân Hy Lạp buộc phải trả Cridêit.
Agamennông không muốn chịu thiệt, đã tước cô Cridêit mà
trước đó đã thưởng cho Asin.
Vì việc làm sai trái đó của Agamennông, Asin tức giận
không chịu tham chiến, quân Hy Lạp bị thất bại, người bạn
thân của Asin là Patơrôclơ bị tử trận. Vì thương bạn Asin
phải tham gia chiến đấu để trả thù cho Patơrôclơ. Kết quả,
Asin đã giết chết Hécto, con vua Priam của Tơroa rồi buộc
xác Hécto dưới cỗ xe kéo khắp chiến trường và quanh mộ
của Patơrôclơ.
Tập Iliát dài 15.683 câu, chủ yếu miêu tả giai đoạn gay go
nhất tức là năm thứ 10 của cuộc chiến tranh ấy.
Tập Ôđixê dài 12.110 câu miêu tả cảnh trở về của quân Hy
Lạp. Sau chiến thắng quân Tơroa, vua Ôđixê (còn có tên là
Ulixơ) phải trải qua 10 năm đầy gian nan nguy hiểm mới về đến
quê hƣơng của mình là đảo Itác và đƣợc gặp lại ngƣời vợ chung
thủy đã một lòng chờ đợi suốt 20 năm là Pênêlốp.
Hai tập Iliát và Ôđixê không những là hai tác phẩm quan
trọng trong kho tàng văn học thế giới mà còn là những tác phẩm
có giá trị về lịch sử. Chính những tƣ liệu chứa đựng trong hai tập
thơ này đã giúp các nhà sử học khôi phục một thời kì lịch sử gọi
là thời kì Hôme.
Tiếp theo Hôme là nhà thơ Hêdiốt với các tập thơ Gia phả
các thần, Lao động và ngày tháng. Trong tập thơ thứ hai, tác giả
đã nói lên sự phá sản của nông dân dƣới sự thống trị của tầng lớp
quý tộc, ca ngợi cuộc sống lao động, "không có thứ lao động nào
là nhục nhã, chỉ có ăn không ngồi rồi là xấu xa", đồng thời đã
đúc kết nhiều kinh nghiệm lao động.
Đến thế kỉ VII, VI TCN, thơ trữ tình bắt đầu xuất hiện. Các
thi sĩ tiêu biểu là Parốt, Acsilôcút, Xôlông, Têônít, Xaphô,
Panhđa, Anacrêông...
Acsilôcút đƣợc coi là ngƣời đặt cơ sở cho thơ trữ tình Hy
Lạp. Ông phải sống trong nghèo túng lại bị bất hạnh trong tình
yêu nên thơ ông đƣợm vẻ sầu não chua chát, về sau thì chuyển
sang ca ngợi các lạc thú của cuộc sống.
Đến nữ sĩ Xaphô, thơ trữ tình Hy Lạp đã đạt đến trình độ rất
điêu luyện. Xaphô đƣợc gọi là "nàng thơ thứ mƣời" của thơ ca
Hy Lạp sau chín nàng thơ trong thần thoại vì thơ của bà dịu dàng