Sosyal Bilimler Işığında Güvenlik Terimleri Ansiklopedisi

 
DEHŞET  DENGESİ     Yukarıda  bahsedilen  ikinci  gruba  örnek  olarak  
Doç.Dr.  Kamil  Yılmaz   Parrington  (1997),  dehşet  dengesini  şu  şekilde  
  açıklamıştır:  “Dehşet  Dengesi  evrimsel  bir  
Dehşet  Dengesi  (Mutually  Assured   savunma  stratejisidir  ve  Amerika’nın  ya  da  
Destruction-­‐MAD),  Soğuk  Savaş  sırasında   düşmanlarının,  karşı  tarafın  şiddetli  ve  
Amerika  Birleşik  Devletleri’nin  “masif   kaldırılamaz  bir  ölçüde  bir  misilleme  yapma  
misilleme  doktrini”nin  bir  ürünü  olarak  ortaya   ihtimalinden  dolayı  asla  bir  nükleer  savaşı  
çıkmış  ve  yaklaşık  yarım  asır  boyunca   başlatmayacağı  düşüncesi  üzerine  bina  
Amerika’nın  savunma  stratejisinin  merkez   edilmiştir”  (s.6).  Fakat  yazara  göre  Dehşet  
unsuru  olmaya  devam  etmiş  bir  kavramdır.   Dengesi  güvenilir  olmayan  füze  teknolojilerinin  
Kısa  tanımıyla  Dehşet  Dengesi  caydırıcılık   var  olduğu  ve  demir  perde  arkasında  
kavramı  ile  doğrudan  ilişkilidir;  caydırıcılık  ise   saklandığı  düşünülen  komünizm  tehlikesinin  
“eyleme  geçmesi  halinde  bir  rakibi  bu  eylemin   sebep  olduğu  ölümcül  bir  korkunun  mevcut  
sonuçlarıyla  korkutmak  suretiyle  eylemden   bulunduğu  zamanlarda  geliştirilmiş  bir  
vazgeçirme”  anlamında  kullanılır  (Waltz,  1990:   kavramdı.  Parrington’a  göre  zaman  değişmiştir  
732).  Bu  çerçevede,  bir  rakibi  caydırmak  için   ve  Dehşet  Dengesi’nin  gerekçeleri  ortadan  
yalnızca  karşıdan  gelmesi  muhtemel  ilk   kalkmış  durumdadır.  Bunun  yanında  yazar,  
darbe’ye  karşı  dayanıklılığını  göstermek  ve   Dehşet  Dengesi’nin  barışa  katkı  sağladığına  
rakibin  elde  etmeyi  planladığı  kazancı  alt   dair  inancın  da  insanlarda  sahte  bir  güvenlik  
edecek  yeteri  düzeyde  bir  karşılık  vermek  kafi   hissi  oluşturduğundan  bahisle,  savaşın  
olacaktır  (1990:  732).  Burada  hemen  başta   taraflarından  birinin  nükleer  silaha  sahip  
ifade  etmek  gerekir  ki,  Dehşet  Dengesi’nin   olması  ve  teorik  olarak  diğer  tarafı  boyun  
sağladığı  caydırıcılık  konvansiyonel  silahlar   eğdirme  kapasitesinin  var  olmasına  rağmen,  
bağlamında  değil,  kitle  imha  silahları  (nükleer   nükleer  silahların  Kore’de,  Vietnam’da,  
silahlar  dahil)  bağlamında   Afganistan’da,  Ortadoğu’da,  Balkan’larda,  
değerlendirilmektedir.  Yani  Dehşet  Dengesi   Afrika’da  ya  da  Latin  Amerika’da  barışı  
meselesi  aslında  kitle  imha  silahlarının   koruyamadığını  iddia  etmiştir.  Bunun  bir  delili  
varlığının  güvenlik  stratejileri  açısından   ise,  yazara  göre,  1945  yılından  1990’lı  yılların  
caydırıcı  olup  olmadığı  ile  ilgilidir.     sonuna  kadar  yapılan  149  savaşta  yaklaşık  155  
  milyon  kişinin  ölmüş  olmasıdır  (1997:  6).    
Bir  güvenlik  stratejisi  olarak  diğer  devletlerin    
de  gündemine  giren  bu  kavram  hakkında  çok   Öte  yandan  Dehşet  Dengesi,  daha  çok  Amerika  
farklı  yaklaşımlar  olsa  da,  bu  yaklaşımları  iki   ve  Sovyetler  Birliği  arasındaki  ilişkiyi  ifade  
ana  grupta  incelemek  mümkündür.  Birinci   etmek  için  kullanılmaktaydı.  Sovyetlerin  
grupta  kitle  imha  silahlarının  barışı  sağlayan   Amerika’ya  neden  saldır(a)madığına  ilişkin  
silahlar  olduğunu  savunan  uzman,  siyasetçi  ve   Oxford  Üniversitesi  profesörlerinden  Michael  
akademisyenler  yer  alırken,  ikinci  grup  bu   Howard  şu  ifadeyi  kullanmıştır:  “Rusların  
silahların  Soğuk  Savaş  sırasında  “göreceli”   neden  bize  saldırmadıkları  konusunda  nükleer  
faydalarına  inanan  fakat  artık  Soğuk  Savaş   misillemenin  sebep  olacağı  askeri  maliyetten  
sonrasında  ve  günümüzde  barışa  katkı   dolayı  caydırıldıklarını  düşünmek  oldukça  naif  
sağlamadığını  savunan  kişilerden   bir  yaklaşımdır  (1984:  77-­‐80).  Benzer  şekilde  
oluşmaktadır.     Kissenger  da  bu  durumu  “Çok  reklamı  yapılan  
  Sovyetlerin  Batı  Avrupa’yı  işgal  edeceği  fikri  bir  
Dehşet  Dengesi  ile  ilgili  temel  yaklaşımlar   fantaziden  ibarettir…  ki  bu  korku  daha  sonraki  
nesiller  arasında  bir  hayal  ürünü  olarak  
Sosyal Bilimler Işığında Güvenlik Terimleri Ansiklopedisi  

 
algılanmıştır”  ifadeleriyle  açıklamıştır  (1994:   Waltz’a  göre  böyle  bir  yaklaşım  bu  kişilerin  
443).  Yani  Kissenger’a  göre  Sovyetlerin   devletlerin  davranışlarından  ve  nükleer  
Amerika’ya  saldır(a)mamasının  ve  ABD-­‐ gerçekliklerden  bihaber  olmalarından  
Sovyetler  arasındaki  Dehşet  Dengesi’nin   kaynaklanmaktaydı  (1990:733).  
nükleer  silahlarla  bir  ilgisi  yoktu.  Son  olarak,    
Amerikan  Başkanı  Ronald  Reagan’ın  nükleer   İddia  edilenin  aksine  Waltz,  caydırıcılığın  
silahlara  karşı  ülke  çapında  korumayı   şehirleri  yerle  bir  etmeye  dayanmadığını  
amaçlayan  “Stratejik  Savunma  İnisiyatifi”nin   düşünmektedir.  Ona  göre  caydırıcılık  “bir  
arkasında  da  nükleer  silahların  gayri  insani,   ülkenin  ne  yapacağına  değil,  ne  
gayri  mantıki  olmasının  yanında  Dehşet   yapabileceğine  dayanmaktadır”  [italikler  
Dengesi’nin  güvenilir  olmaması  ve  eksiklikleri   orijinal  metinden)  (1990:  733).  Daha  açık  bir  
yatmaktadır  (Freedman,  2003:  110).     ifade  ile  “nükleer  silahlarla  devletler,  yalnızca  
  çok  az  bir  miktar  kullanacakları  tehdidiyle  
İkinci  grubun,  yani  nükleer  silahlar  sayesinde   diğer  devletleri  caydırabilirler;”  çünkü  
tezahür  eden  Dehşet  Dengesi’ne  inananların,   “yalnızca  küçük  bir  miktarın  kullanılması  
başat  savunucusu  ise  bir  siyaset  teorisyeni   noktasındaki  niyetin  gösterilmesi  durumunda,  
olan  Columbia  Üniversitesi  profesörü  Kenneth   düşman  bilir  ki  daha  fazlası  kolaylıkla  bu  
Waltz’  dur.  Waltz  bu  konudaki  görüşlerini   miktara  eklenecektir”  (1990:  733-­‐734).  Bu  
savunurken  yukarıda  zikredilen  ilk  gruba  giren   durum  konvansiyonel  silahlar  mevzubahis  
kişilerin  savlarını  çürüterek  yola  çıkar.  Ona   olduğunda  mümkün  değildir.  Öte  yandan,  
göre  bu  kişiler  “caydırıcılığı”  başarmanın  çok   konvansiyonel  silahlarla  saldırı  durumunda  
zor  olduğunu  düşünmektedirler.  Örnek  olarak   devletler  savaşın  ilk  safhasına  yoğunlaşırlar;  
ise  ABD  Başkanı  Eisenhower  zamanında  Sovyet   çünkü  hızlı  bir  zafer  kazanmak  için  tüm  
tehlikesine  karşı  kullanılan  “masif  misilleme   gücüyle  saldırmak  savaşın  maliyetini  
doktrini”ni  verir.  Yani  bu  kişilere  göre  “eğer   azaltabilecektir.  Fakat  nükleer  silahlar  
çok  büyük  bir  çapta  (massive)    bir  misillemeyi   konusunda  liderler  savaşın  başı  değil  de  
gerektiriyorsa,  caydırıcılık  çok  zordur”  (Waltz,   sonunda  ne  olabileceğini  göz  önünde  
1990:  732).  Bu  düşünceden  hareketle,   bulundururlar.  Bunun  en  güzel  örneği  ise  1962  
Sovyetler  Birliği  mühimmatının  hızla  arttığı  o   Küba  Füze  Krizi’nde  Başkan  Kennedy’nin  
yıllarda  Dehşet  Dengesi  seçenek  kelimesinin   söylediği  şu  ifadelerdir:  “Beni  endişelendiren  
karşılığı  olmuştu  ve  bu  da,  Waltz’un   ilk  aşama  değil,  iki  tarafın  da  vaziyeti  4’üncü  ve  
ifadeleriyle,  “caydırıcılığın  bir  ülkenin  büyük   5’inci  safhalara  tırmandırmasıdır;  böyle  bir  
bir  kısmını  olmasa  bile  kayda  değer  bir   durumda  6’ıncı  safhaya  zaten  geçemeyiz  
bölümünü  yerle  bir  etme  noktasındaki  istek  ve   çünkü  ortada  bunu  yapacak  kimse  
kabiliyete  dayalı  olduğu  fikrinin  muhafaza   kalmayacaktır”  (Waltz,  1990:  734).    
edildiği  anlamına  gelmekteydi”  (1990:733).    
Diğer  bir  ifade  ile  caydırıcılık  konusunda   Bununla  beraber,  Waltz’a  göre  konvansiyonel  
1950’li  yıllarda  odaklaşılan  nokta  “masif   silahlar  yönünden  üstün  bir  ülke  bu  
misillemedeki”  masif  üzerine  iken,  1960’lı   üstünlüğünün  zevkini  çıkarmak  ve  başka  
yıllarda  “Dehşet  Dengesi”ndeki  dehşet   ülkelerin  dengelemesini  engellemek  için  bu  
(assured  destruction/kesin  yıkım)  kelimesine   silahlarını  kullanmaya  meyilli  olabilir.  Fakat  
yöneltilmişti  (1990:733).  Ayrıca  bu  kişiler  böyle   “nükleer  bir  güç  nükleer  silahlarını  kullanma  
bir  ortamda  caydırıcılık  konusunda  başarısız   noktasında  hayli  çekingen  olacaktır;  çünkü  bu  
olunması  durumunu  “milli  intihar”  ya  da   silahların  kullanılması  durumunda  kimse  bu  ‘ilk  
“karşılıklı  yok  olma”  olarak  görmekteydiler.   darbe’nin  tam  olarak  başarıya  ulaşacağını  
Sosyal Bilimler Işığında Güvenlik Terimleri Ansiklopedisi  

 
garanti  edemez”  (1990:734).  Yani  böyle  bir   Sonuç  yerine  
saldırı  karşısında  saldırıya  uğrayan  ülkenin   Dehşet  Dengesi  ile  ilgili  yukarıda  zikredilen  
karşı  saldırı  (ikinci  darbe)  kapasitesi  hala  var   hususların  yanında  bazı  düşünürler,  Soğuk  
ise  saldırmayı  planlayan  ülke  saldırmaktan   Savaş’ın  bitmesi  ile  birlikte  nükleer  silahlara  
içtinab  edecektir.  Buna  verilebilecek  en  güzel   dayalı  bu  denge  hakkında  biraz  temkinli  
örnek  ise,  uzun  zamandır  dile  getirilen  bir   olunması  gerektiği  üzerinde  durmaktadırlar.  
husus  olmasına  rağmen,  Amerika’nın  İran’a  bu   Daha  açık  bir  ifade  ile,  Waltz  gibi  
ülkenin  nükleer  kapasitesini  bitirmek  amacıyla   teorisyenlerin  nükleer  silahların  varlığından  
bir  saldırı  yapamamış  olmasıdır.  Nükleer  güç   rahatsız  olmaya  gerek  olmadığı  ve  bu  silahların  
anlamında  dünyada  bir  numara  olan  ABD’nin   aslında  barışa  katkı  sağladığını  savunmasına  
İran’a  saldıramamasının  en  önemli   karşın,  bu  düşünürler,  Soğuk  Savaş  sonrası  
nedenlerinden  biri,  İran’ın  nükleer  tesislerinin   dönemde  Dehşet  Dengesi’ne  dayalı  sistemin  
dağınık  olması,  birçoğunun  yer  altında   çöktüğünü  ve  günümüzde  nükleer  silahlar  
bulunması,  vb.  gibi  nedenlerle  ABD’nin  tek   üzerine  kurulmuş  savunma  stratejilerinin  son  
darbede  İran’ın  nükleer  kapasitesini   derece  tehlikeli  ve  etkisiz  olduğunu  iddia  
bitiremeyeceği  düşüncesi  ile  doğrudan   etmektedirler.  Örneğin,  Shultz  ve  diğerleri  
alakalıdır.     (2007),  Kuzey  Kore  ve  İran  gibi  rejimlere  
  güvenilemeyeceği  ve  nükleer  silahların  
Özetle,  Waltz’a  göre  nükleer  silahlar   teröristlerin  eline  geçme  ihtimalinden  bahisle  
kullanmak  için  değil,  caydırmak  içindir.   bu  silahların  sebep  olacağı  nükleer  kıyamet  
Nükleer  silahlar  sayesinde  tarihte  büyük   senaryoları  üzerinde  durmaktadırlar.  
devletlerin  birbiriyle  savaşmadığı  “en  uzun   Kissinger’ın  da  aralarında  bulunduğu  bu  
barış”  dönemi  yaşanmıştır.  Ve  savaş  ihtimali   düşünürler  devlet-­‐dışı  aktör  olarak  
hala  mevcut  bulunsa  da  nükleer  silahlar  bu   niteledikleri  teröristlerin  nükleer  silah  elde  
silahlara  sahip  olan  devletlerin  birbiriyle   etmeleri  durumunda  “caydırıcılık  doktrini”nin  
savaşma  ihtimalini  ciddi  seviyede   dışında  hareket  edeceklerini  savunmaktadırlar.    
düşürecektir.      
  Öte  yandan,  yeni  dönemde,  özellikle  Bush  
Waltz’a  paralel  fikirler  öne  süren  diğer  bir   döneminde,  ABD  Dehşet  Dengesi  ve  
yazar  ise  Freedman’dır  (2003).  Ona  göre   caydırıcılık  politikasından  “önalıcı  
Dehşet  Dengesi’nin  kabul  edildiği  1960’lı   darbe/preemptive  strike”  stratejisine  geçiş  
yıllara  kadar  en  korkulan  senaryo  birbirine   yapmıştır.  Bunda  ABD  ve  Rusya’nın  nükleer  
rakip  ‘ilk  darbe  kapasitesi  bulunan’  iki  ülkenin   silahlarını  karşılıklı  olarak  azaltma  noktasında  
varlığı  idi  (2003:  109).  Böyle  bir  durumda  ilk   anlaşmaya  varmasının  önemli  rol  oynadığı  
saldırıyı  yapmak  saldıran  devleti  haliyle  daha   söylenebilir.  Yani  Rusya’nın  nükleer  kapasitesi  
avantajlı  duruma  getireceğinden,  en  ufak  bir   hakkında  daha  emin  bir  pozisyona  gelen  ABD  
provokasyonda  bile  önalıcı  şekilde  saldırmak,   Dehşet  Dengesi’ne  dayanmak  yerine,  düşman  
silahlarını  kaybetmemek  ve  yok  olma  ile   olarak  gördüğü  devlet  ve  devlet-­‐dışı  aktörleri  
karşılaşmamak  için  neredeyse  kaçınılmaz   imha  etmek  için  önalıcı  darbe  stratejisini  
görülmekteydi.  Bunun  aksine  Dehşet  Dengesi,   benimsemiştir.  Fakat  burada  paralel  bir  
daha  stabil  bir  sistemin  oluşmasını  sağlamıştır;   süreçte  Çin  Halk  Cumhuriyeti,  büyük  ölçüde  
çünkü  Dehşet  Dengesi  devletlerin  direkt  askeri   ABD  ile  yaşamaya  başladığı  rekabet  ve  
saldırı  riskini  göze  almamaları  için  lazım  olan   antagonizma  dolayısıyla,  ve  Dehşet  Dengesi  
sayısız  sebep  sağlamıştır  (2003:  109).     stratejisini  benimsemek  suretiyle,  kendi  
  nükleer  kapasitesini  artırmaya  gitmiş  ve  bu  
Sosyal Bilimler Işığında Güvenlik Terimleri Ansiklopedisi  

 
yolla  ikinci-­‐darbe  kapasitesini  genişleterek  
ABD  ya  da  herhangi  bir  devlet  tarafından  
gelebilecek  bir  saldırıya  karşı  kendini  koruma  
yoluna  gitmiştir  (Mulvenon,  2004:  254-­‐256).    
 
Son  tahlilde,  Dehşet  Dengesi’nin  Soğuk  Savaş  
dönemindeki  faydalarına  rağmen,  terörist  
gruplar  ve  güvenilir  olmayan  rejimlerin  
nükleer  kapasite  sahibi  olma  ihtimallerinin  
günümüz  koşullarında  Dehşet  Dengesi’ndeki  
“denge”yi  ortadan  kaldıracağına  dair  yaygın  
bir  kanaat    olduğunu  söylemek  pek  de  yanlış  
olmayacaktır.    
 
Yararlanılan  kaynaklar:  
 
Freedman,  L.  (2003).  ‘Prevention,  Not    
Preemption.’  The  Washington  
Quarterly,  26  (2):  105-­‐114.  
Howard,  M.  (1984).  The  Causes  of  Wars  and    
Other  Essays.  2’nd  ed.  Cambridge,  
Mass.:  Harvard  University  Press.  
Kissenger,  H.  (1994).  Diplomacy.  New  York:    
Simon  &  Schuster.  
Mulvenon,  J.  (2004).  ‘Chinese  Mutually    
Assured  Destruction:  Is  China  Getting  
MAD?.’  Getting  MAD:  Nuclear  Mutual  
Assured  Destruction,  Its  Origins  and  
Practice,  Carlisle:  Strategic  Studies  
Institute.  Pp.  239-­‐260).  
Parrington,  J.  A.  (1997).  ‘Mutually  Assured    
Destruction  Revisited:  Strategic  
Doctrine  in  Question.’  Airpower  
Journal,  (Winter):  4-­‐19.  
Waltz,  K.  (1990).  ‘Nuclear  Myths  and  Political    
Realities.’  American  Political  Science  
Review,  Volume  84,  No.  3,  pp.  731-­‐745