Marko Pavlovic I Zoran A. Zivanovic - Hram Sv. Arhidjakona Stefana U Svileuvi - Koceljeva 2008.

Zavi~ajni muzej Koceqeva
Sa blagoslovom wegovog preosve{tenstva,

gospodina Lavrentija - vladike {aba~kog!
Izdava~:
Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva
Za izdava~a:
dipl. pravnik Neboj{a Ostoji}, direktor
Autori:
dipl. teolog Marko Pavlovi} - protojerej stavrofor
dipl. arheolog Zoran A. @ivanovi} - kustos
Redakcija:
dipl. teolog @ivko Trifunovi}-Lavrentije - episkop {aba~ki
dipl. in`. geodezije Veroqub Mati} - predsednik op{tine Koceqeva
dipl. teolog Marko Pavlovi} - protojerej stavrofor
dipl. pravnik Neboj{a Ostoji} - direktor
dipl. ekonomista Jelena @ivanovi} - profesor
in`. agronomije Radovan Ranisavqevi}, {ef odseka
Kompjuterska obrada teksta i dizajn:

Lektor i korektor:
dipl. ekonomista Jelena @ivanovi} - profesor
Recezent:
dipl. istori~ar Radomir Petrovi} - direktor Istorijskog arhiva [abac
[tampa:
Fine Graf - Beograd
Tira`:
500 primeraka
ISBN 978-86-84415-04-3
Koceqeva 2008.
Zavi~ajni muzej Koceqeva
Marko Pavlovi}
Zoran A. @ivanovi}
Hram sv. arhi|akona

Stefana u Svileuvi
Koceqeva 2008.
Ova je kwiga posve}ena svima koji su se rodili (ili }e se tek, roditi),
koji su ìveli ili ìve (ili }e tek, ìveti), i koji ve} po~ivaju, ili
}e tek, po~ivati, u pitomom selu Sviluvi, kraj reke Tamnave u
severozapadnoj Srbiji, ali, i svima Vama koji ste ovo selo nosili,
nosite ili }ete tek nositi u svom srcu i du{i - zauvek!
Predgovor
U kulturnoj istoriji Tamnave ovo je prvi put da se me|u koricama jedne

kwige na|u publikovani svi raspoloìvi istorijski podaci o jednoj seoskoj
crkvi, kao {to je to slu~aj, sada, sa crkvom u selu Svileuva.
Ipak, s obzirom da je u pitawu seoska crkva u rodnom selu jednog od naj-
ve}ih sinova srpskog roda, vojvode Pop Luke Lazarevi}a, ta ~ast o prvini,
(mada je to sticaj, samo, slu~ajnih okolnosti), donekle je i opravdana.
Ova publikacija ima za ciq da (koliko god je to bilo mogu}e), osvetli
istorijski postanak i razvoj crkvene organizacije u selu Svileuvi, {to je do
pre nekoliko godina bila jedna velika nepoznanica.
Naime, tek je stvarawem odre|enih institucijalnih uslova, kao {to su:
formirawe Zavi~ajnog muzeja u Koceqevi 2003. godine i zapo{qavawe jednog
stru~nog istraìva~a, ostvareni neophodni nau~no-istraìva~ki predu-
slovi za egzaktno istraìvawe i prou~avawe pro{losti tamnavskog kraja.
Kao rezultat takvog jednog opravdanog, svrsishodnog i poèqnog sticaja
istorijskih okolnosti, ali i saradwe sa drugim institucijama (kao {to je, u
ovom slu~aju, Eparhija {aba~ka), jeste i ova publikacija koja se, po{tovani
~itao~e, nalazi sada u va{im rukama.
Naàlost, mnogi od nas bili su, do pre samo 10-tak godina, svedoci
istorijskih okolnosti koje, na nesre}u, vi{e od pola veka nisu opravdavale
ni podsticale nu`nu i neophodnu nau~no-istraìva~ku saradwu izme|u
dràvnih i verskih institucija. Ali, vremena se mewaju, sre}om, u ovom
slu~aju, na boqe. Kao opipqivi rezultat takvih promena i prirodne sara-
dwe, jeste i ova studija koja, nadajmo se, ne}e se odnositi samo na crkvu u
Svileuvi, ve} bi trebalo da pruì snaàn podsticaj ideji da svaka tamnavska
crkva u op{tini Koceqeva bude nau~no istraèna i publikovana.
Na prvi pogled, mo`da, pomalo moè i da ~udi jedan ovakav idejni po-
dsticaj ovoj problematici, ali, s obzirom da je proces formirawa i trajawa
crkvenih institucija u Tamnavskom kraju dug vekovima, gra|ani op{tine Ko-
ceqeva zasluùju da imaju predo~en i egzaktno obra|en jedan takav istorijski
proces koji je direktno skop~an sa wihovim istorijskim i nacionalnim bi}em.
Tako obra|en i predo~en, taj istorijski tok smo u obavezi da ostavimo i pre-
nesemo pokolewima koja tek dolaze.
Nadajmo se da }emo u toj ideji istrajati i kao narod, i kao pojedinci,
kako zbog pro{losti i pravoslavne tradicije koja je srpskom rodu i te kako
bitna, tako i zbog budu}nosti koja mu je jo{ bitnija.
U Koceqevi, na Vaskrs, leta gospodweg 2008.

Autori
5
Slika 1. Crkva u selu Svileuvi. Hram ove crkve posve}en je svetom
prvomu~eniku, arhi|akonu Stefanu.
6
Fizi~ko-geografske odlike sela Svileuve
Geografski poloàj
Svileuva je najve}e selo op{tine Koceqeva. Prvi put se spomiwe 1528.
godine u turskom Popisu stanovni{tva kneìne Tamnave.1
Danas selo Svileuva (u administrativnom pogledu), pripada op{tini
Koceqeva2 koja je u sastavu jo{ ve}e admnistrativne jedinice - Ma~vanskog
okruga u severozapadnoj Srbiji (videti karte: 1, 2, 3 i 4, na stranama 8-11).
Do 1955. godine, op{tine Koceqeva i Vladimirci ~inile su posebnu
administrativnu celinu koja se od 1839. godine zvala Posavotamnavski srez,
koji je bio u sastavu jo{ ve}e administrativne jedinice koja se zvala Okrug
{aba~ki. Iz te stogodi{we administrativne podele poti~e i naziv celokupne
oblasti - Posavotamnava, koji je aktuelan i dan-danas, bez obzira {to on od
1960. godine nije vi{e u slu`benoj upotrebi (videti kartu 5. na strani 12).
Op{tinu Koceqevu okruùju slede}a geografska podru~ja: Kolu-
barski basen na istoku, Pocerina na zapadu, na severu je Posavina sa plovnim
putem reke Save. Ju`no je planinsko pobr|e Vla{i}a i Vaqevske Podgorine,
odnosno, rejon Vaqeva okruèn nizom ostrvskih planina kojima je dolina
Kolubare odvojena od Podriwa i sliva Zapadne Morave.
Op{tina Koceqeva zahvata povr{inu od 257,27 kvadratnih kilometa-
ra na kojoj ìvi 15636 stanovnika u 17 naseqa.4 Grani~ne op{tine su joj
3
[abac i Vladimirci na severu, op{tina Ub na istoku, op{tine Vaqevo i

Ose~ina na jugu i op{tina Krupaw na zapadu.
U smislu matemati~ko-geografskog poloàja op{tine Koceqeva, mogu-
}e je re}i da ona prostorno-geografski pripada severnom umerenom pojasu,
izme|u 44° i 45° severne geografske {irine i izme|u 19° i 20° isto~ne geo-
grafske duìne.
Re~eno je ve} da je selo Svileuva najve}e selo u op{tini Koceqeva.
Stacionirano je u severoisto~nom delu op{tine Koceqeva, na levoj obali re-
ke Tamnave. Svojom severoisto~nom stranom atara grani~i se sa susednom
op{tinom Vladimirci. Sa svoje isto~ne strane grani~i se sa selom Batalage,
dok wegovu jugoisto~nu granicu ~ini leva obala reke Tamnave koja ga razdvaja
od susednog sela Zukve. Na jugu se grani~i sa severnim atarom varo{ice
Koceqeve, dok mu sa zapadne strane granicu ~ini magistralni autoput
[abac-Vaqevo koji ga razdvaja sa grani~nim selom Mali Bo{wak. Na svojoj
severozapadnoj strani, selo Svileuve grani~i se sa atarom drumskog sela
1 M. Jevti}, Naseqa, stanovni{tvo, zanimawa, stanovawe, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO
Vladimirci, Fond NOB Podriwa [abac, [abac, 1983., s.42., ali, i: Z. A. @ivanovi}, Posavo-
tamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva i Bibli-
oteka ,,Di{a Ati}" Vladimirci, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 67-68.
2 Op{tinu Koceqevu sa~iwava 16 sela i sedamnaesta - varo{ica Koceqeva, i to: Dowe Crniqevo,
Galovi}, Gradojevi}, ]ukovine, Golo~elo, [aba~ka Kamenica, Qutice, Subotica, varo{ica Koce-
qeva, Mali Bo{wak, Dragiwe, Brdarica, Svileuva, Batalage, Zukve, Druèti} i Bresnica.Za nave-
dene podatke videti: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koce-
qeva-Vladimirci, 2007., s. 13, karta 5, i fusnota 10.
3 Grupa autora, Generalni urbanisti~ki plan naseqa Koceqeva (revizija 1990-2000), Kwiga 2 -
Program, Dru{tveno preduze}e ,,Plan"-[abac, [abac, juli 1991., s. 8., ali, i: Grupa autora,
Strategija lokalnog odrìvog razvoja op{tine Koceqeva, Op{tina Koceqeva i Stalna ko-
nferencija gradova i op{tina, Koceqeva, 2006., s. 12, 15 i 16.
4 Prema posledwem Popisu stanovni{tva R. Srbije od 2002. godine. Videti: Grupa autora,
Strategija lokalnog odrìvog razvoja op{tine Koceqeva, Op{tina Koceqeva i Stalna ko-
nferencija gradova i op{tina, Koceqeva, 2006., s. 15.
7
Karta 1. Ma~vanski okrug (8) u severozapadnoj Srbiji
8
Karta 2. Op{tina Koceqeva u Ma~vanskom okrugu
9
Karta 3. Selo Svileuva u op{tini Koceqeva
10
Karta 4. Selo Svileuva
11
Karta 5. Nekada{wi Posavotamnavski srez u Okrugu {aba~kom formiran
1839. godine, a ukinut 1955. godine po kojem je cela oblast i dobila ime
,,Posavotamnava". Teritoriju Posavotamnavskog sreza danas,
terotorijalno, (uglavnom) pokrivaju op{tine Koceqeva i Vladimirci.
12
Dragiwe, dok se sa svoje severozapadne strane selo Svileuva grani~i sa
selom Brdarica. Sa severne strane grani~i se sa selom Jalovik koje pripada
op{tini Vladimirci, dok se sa svoje severoisto~ne strane, preko re~ice Vu-
kodra`, grani~i sa selom Jazovnik koje (u administrativnom smislu), pripada
op{tini Vladimirci.
Grani~na obele`ja sela Svileuve sa drugim mestima ~ine hidrotokovi
(reke, re~ice i potoci), kao i lokalna putna mreà. Tako, reka Tamnava ~ini
jugoisto~nu granicu prema selu Zukve i (jednim mawim delom), prema ataru
varo{ice Koceqeve, dok severnu granicu sela Svileuve sa susednim selom
Jazovnik ~ini re~ica Vukodra`, a isto~nu granicu prema selu Batalage ~ini
potok Glogova jaruga.
Ukupna povr{ina sela Svileuve jeste 4241 hektar. Od te ukupne
povr{ine, na poqoprivredno zemqi{te otpada 3367 hektara, dok ukupno
obradive povr{ine ima samo 3309 hektara.5
Geolo{ke karakteristike
U geolo{kim formacijama koje su ispitane na teritoriji op{tine Ko-
ceqeva, zastupqeni su, uglavnom, neogeni sedimenti. Na osnovu istraìva-
wa do dubine od 214 metara, konstatovano je da teren izgra|uju slojevi gline,
dok zadwa dva metra zalaze u paleozojske kre~wake (Karta 6, na strani 14).
Dobijeni geolo{ki profil ukazuje na sedimente kvartara, tercijara i
paleozoika sa slede}im karakteristikama:
· Kvartarni (najmla|i) sedimenti proteù se do dubine od 18 metara i
predstavqaju aluvijalni nanos reke Tamnave. U prvaoj fazi stvarawa aluvi-
jalnih nanosa, pomenuta reka taloìla je slojeve {qunka na dubini od 14 do
18 metara, zatim, slojeve krupnozrnog, delimi~no zagliwskog peska, i u
najmla|oj fazi (koja i danas traje), reka Tamnava taloì glinovite frakcije.
Na ve}oj udaqenosti od reke Tamnave javqaju se konglomerati {qunka i
peska wenih ranijih terasa.
· U hidrolo{kom pogledu, ovo su vodopropusne stene u kojima se
formira izdan.
· Zbog neznatnog, ili, malog nagiba terena, kao i stalnog vodozasi}e-
wa tla, naro~ito uz reke, teren op{tine Koceqeva je ugroèn od visokih po-
dzemnih voda.
· Savremeni procesi degradacije tla nisu izraèni, osim fluvija-
lne erozije pri pojavi buji~arskih voda.
· Terene na ve}im nagibima i na ve}im dubinama, severno i ju`no od va-
ro{ice Koceqeve, ~ine naslage miocena, prete`no tortona, izgra|ene od
razli~itih laporovitih glina, lapora i wihovih peskovitih varijeteta. U
hodrolo{kom pogledu, ovo su vodonepropustive stene. Mioceni sedimenti na
strmijim nagibima podlo`ni su erodovawu i jaruèwu, kao i akumulaciji
deluvijuma u podno`ju padina, ali, neretko, i stvarawu klizi{ta.
· Paleozojski sedimenti kre~waka na|eni su, tek, na dubini od 214 do
216 metara, i oni su tamnosive boje.
5 M. Mijailovi}, Naselje Svileuva, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2004., s. 1., Seminarski rad,
nepublikovano
13
· Podzemne vode nalaze se akumulirane jedino u sedimentima kvartara
(aluvijalnim nanosima). Glinovite naslage od 18 do 214 metara dubine odli-
kuju se nepropustqivo{}u vode, a sedimenti paleozojskih kre~waka predsta-
vqaju sredinu sa pukotinskom pozorno{}u.6
Pojave i leì{ta nemetali~nih mineralnih sirovina na podru~ju
op{tine Koceqeva zna~ajni su, kako po koli~ini rezervi i wihovim
kvalitetnim svojstvima, tako i po {irini mogu}e primene u pojedinim granama
industrije. Na podru~ju op{tine Koceqeva isti~u se zna~ajna leì{ta kao-
linske gline (u selu Galovi}), kre~waka (u selima: [. Kamenica, i Svileuva),
kao i leì{ta kvarcnog peska u Svileuvi i u Koceqevi.
Kaolinske gline nastale su kaolinizacijom feldspata u argirofili-
tima, dok su leì{ta kvarcnog peska nastala akomulacijama na Pinosavskoj
abrazivnoj povr{ini.7
Karta 6. Geolo{ka karta op{tine Koceqeva: Q1t=Re~no-jezerske terase;

PL=Pontijski sedimenti; M1/3=Braki~ni sarmatski sedimenti; M2/3=
Kaspi- braki~ni panon; M2/2=Badenski klasti~no karbonatni sedimenti;
M2=Jeze- rski heluetski sedimenti; M3=Slatkovodni gorwi miocen;
D,C=Devon-ka- rbonski klastiti; C1/2,2=Alevroliti;
T1=Karbonantno-terigena formacija; P3=Bitumenozni kre~waci; t=Re~ne
terase; al=Aluvijalni nanosi.8
6 J. Petrovi}, Koceqeva - postanak i razvoj, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2006., s. 8,

Diplomski rad, nepublikovano.
7 Isto, s. 9.
8 Geolo{ka karta op{tine Koceqeva preuzeta je iz: I. Filipovi}, (Prire|iva~), Geolo{ke kara-
kteristike i potencijalnost geolo{kih resursa regije Kolubare, Ma~ve i Podriwa, Posebno
izdawe, Geolo{ki zavod ,,Gemini", Beograd, 1996., s. 187, Ise~ak iz: Geolo{ka karta Kolubarsko-
ma~vansko- podrinske regije. Autor ove karte jeste dr Ivan Filipovi}, a nacrtao ju je B. Atin.
14
Reqef
Sve geomorfolo{ke karakteristike na prostoru op{tine Koceqeva
uslovqene su litolo{kim sastavom i tektonskim sklopom terena. Tektonskim
sklopom definisane su ve}e morfolo{ke strukture a razli~iti litolo{ki
sastav uticao je na vrste procesa i morfometrijske odlike odre|enih
morfolo{kih jedinica.
Osnovne konture dana{weg reqefa op{tine Koceqeva stvorene su
tektonskim pokretima, najverovatnije, po~etkom miocena, tako da prethodni
premiocenski sklop terena nema bitniji uticaj na savremeni reqef.
Po svojim visinskim karakteristikama podru~je op{tine Koceqeva
spada u relativno nisko breùqkasto i sredwe-breùqkasto podru~je. Oko
81% reqefa obihvata nisko-breùqkast i sredwe-breùqkast teren. 14%
je ravni~arski teren a samo 4,6% otpada na visoko-breùqkast i
brdovito-breùqkast teren.
Prostranstvo op{tine Koceqeva u Tamnavskom kraju je blago zatala-
sano, sa povr{inama koje su sve ravnije idu}i od juga prema severu.
Po svojim morfolo{kim osobinama podru~je op{tine Koceqeva odliku-
je se raznovrsnim oblicima reqefa, ali se ipak mogu izdvojiti tri razli~i-
te morfolo{ke celine.
1. Ju`no podru~je u koje ulazi terotirija planine Vla{i} i ve}a breùqka-
sta uzvi{ewa. Ovo podru~je karakteri{u brojni planinski tokovi iznad kojih
se diù dolinske strane. Wega sa~iwavaju jednim delom tereni planine
Vla{i} (na krajwem jugozapadu op{tine), i ve}a brdovita uzvi{ewa ([e{e-
vica, Kamenitovac i dr.);
2. Severno podru~je u koje ulazi teritorija sa valovitim i mawe breùqka-
stim terenima koji su ispresecani vodotocima koji oti~u u reku Tamnavu,
re~ice Borinu i Vukodra`; i
3. Ostali deo u koji ulazi teritorija ravni~arskih terena, a koju ~ini,
uglavnom, dolina reke Tamnave koja se proteè preko cele op{tine, od zapada
prema istoku, dele}i tako op{tinu Koceqeva na ju`no podru~je sa ve}im
breùqkastim uzvi{ewima, i severno sa valovitim i mawe breùqkastim
terenima, kao i doline re~ica Borine, Vukodra`, Vrbi}anke i dr.
Najvi{a ta~ka op{tine Koceqeva nalazi se na wenim jugozapadnim
granicama, na koti Jankov vis, na zapadnoj granici sela Dowe Crniqevo, i
iznosi 447 metara nadmorske visine.9
Najnià kota op{tine Koceqeva nalazi se u wenom isto~nom delu, na
desnoj obali reke Tamnave, u grani~nom severoisto~nom ataru sela Zukve i
9 Podatak o Jankovom visu dobijen je Vojnom odseku u Koceqevi. U starijoj literaturi (kao {to je,
recimo: M. Te{i} i M. Kova~evi}, Geografija Posavotamnave, U: Posavotamnava, SO Koceqeva,
SO Vladimirci i Fond NOB Podriwa u [apcu, [abac, 1983., s. 8.), mogu}e je prona}i podatak da se
najvi{a ta~ka op{tine Koceqeva nalazi na wenim ju`nim granicama, na koti Kowski grob (389 m.) koja
se nalazi na trome|i sela Bresnice, Qutica i Mili~inice. Mili~inica (u administrativnom
popgledu) pripada op{tini Vaqevo. Takav podatak je preuzet i u: Z. A. @ivanovi}, Posavotamna-
vski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 9.
Tako|e, u pojedinim stru~nim radovima mogu}e je prona}i i podatak da je najvi{a ta~ka op{tine
Koceqeva i kota Razboji{te (463 m.) na planini Vla{i}, u ataru sela Galovi}. Videti: J. Petrovi},
Koceqeva - postanak i razvoj, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2006., s. 10, Diplomski
rad, nepublikovano. Taj podatak se nalazi, tako|e, i u: D. Grki}, M. [o{i} i M. Mijailovi},
Agrarno-geografske karakteristike op{tine Koceqeva, Geografski fakultet Beograd,
Beograd, 2004., s. 1. Ova kota nalazi se ta~no na na trome|i izme}u op{tine Koceqeva, op{tine Ose-
~ina i op{tine Krupaw i u katastarskom smislu ne pripada nijednoj od tri navedene Op{tine, ve}
samo ~ini ta~ku trome|e me|u wima. Za potrebe ove studije autori su se opredelili za kotu Jankov
vis (447 m.) zato {to bi podaci Vojnog odseka bili, ipak, najrelevantniji.
15
Karta 7. Topografska karta sela Svileuve. Razmera 1 : 50 000.10
10 Crno-bela topografska karta sela Svileuve dobijena je isecawem i spajawem skeniranog snimka
originalnih topografskih karata u razmeri 1:50000. Kori{}ene su slede}e topografske karte:
[abac 428/4 i Vaqevo 4782. Karte je izdao Vojnogeografski institut SFRJ u Beogradu, 1967.
godine.
16
iznosi 112,5 metara nadmorske visine.
Visoko zemqi{te na jugozapadu i jugu op{tine ~ine ogranci planina
Cer i Vla{i} koji se pruàju prema istoku, sve do doline Kolubare.
Kada je u pitawu reqef sela Svileuve moè sae re}i da on po svojim
morfolo{kim osobinama (i to, svojim najve}im delom), pripada severnom
podru~ju koje karakteri{u valoviti i mawe breùqkasti tereni koji su
ispresecani vodotokovima (potocima) koji oti~u u reku Tamnavu i re~icu
Vukodra`.
Severni deo sela Svileuve ima, zahvaquju}i brdu Gomilice, umereno
brdovit karakter, dok centralni deo sela Svileuve ima reqef valovitog i
mawe breùqkastog karaktera, a ju`ni deo sela u dolini reke Tamnave ima
~ak i ravni~arski karakter.
Najnià ta~ka sela Svileuve nalazi se na koti u dolini reke Tamnave,
na wenoj levoj obali, i iznosi 130 metara nadmorske visine, dok se najvi{a
ta~ka sela nalazi na koti u Grabqanskoj mali i iznosi 226 metara nadmorske
visine.
Hidrografija
Na teritoriji Posavotamnave nema ve}ih vodenih tokova, osim grani~ne
reke Save i Kolubarine pritoke - reke Tamnave. Sve posavotamnavske reke
mogu se svrstati u tri hidrografske celine:
1. Posavske reke;
2. Tamnava; i
3. Sava.
Sve posavske reke u oblasti Posavotamnave jesu relativno kratke
pritoke reke Save, i to su re~ice: Dobrava, Duboka i Vukodra`, dok reka
Tamnava pripada slivu reke Kolubare.
Skoro ~itavo podru~je op{tine Koceqeva pripada slivu reke
Kolubare preko wene najve}e pritoke Tamnave, izuzev maweg pojasa uz seve-
rnu granicu op{tine koji, preko potoka Tevti} i Vrbi}anka pripada slivu
reke Dobrave, a samom tim i slivu reke Save, i, tako|e, malog pojasa uz seve-
roisto~nu granicu op{tine koji, zahvaquju}i re~ici Vukodra`, tako|e, pri-
pada slivu reke Save.
Tamnava izvire iz nekoliko izvora u selu Gorwe Crniqevo, u op{tini
Ose~ina, da bi, daqe, svojim gorwim tokom tekla kroz mesto svog izvori{ta,
pa, daqe, kroz selo Dowe Crniqevo i Galovi} u op{tini Koceqeva. Svojim
sredwim tokom reka Tamnava te~e daqe kroz op{tinu Koceqevu, tj.,
Posavotamnavu, i to od sela Gradojevi} do sela Zukve, u duìni od 20 kilo-
metara.
Kod sela Gradojevi} reka Tamnava pravi veliki zaokret prelaze}i iz
podneva~kog u uporedni~ki smer oticawa. Do sela [aba~ka Kamenica, reka
Tamnava je izgradila usku dolinu izme|u ju`nog ogranka planine Vla{i}
(pobr|e Breznik 313 m.), i severne Posavotamnavske grede, koja je nastavak
planine Cer. Potom se dolina reke Tamnave {iri, i to, izme|u sela Subotice
na severu i sela Qutice na jugu.
17
Par kilometara pre varo{ice Koceqeva, reka Tamnava, sa svoje leve
strane, prima pritoku - re~icu Borinu, i tu je dolinsko dno reke Tamnave
{iroko preko 200 metara. Kilometar daqe, nizvodno od tog mesta, u samoj
varo{ici Koceqeva, reka Tamnava, sa svoje desne strane, prima i re~icu
Rasnicu.
Teku}i daqe od Koceqeve prema istoku, kroz sela Svileuvu i Zukve,
reka Tamnava sa svoje leve strane u Svileuvi prima pritoke (potoke) Krivaju,
Lesku, [ip~i}, Seli{te i Glogova jaruga.
Nizvodno od sela Zukve, reka Tamnava obrazuje {iroku aluvijalnu
ravan. Svojim tokom kroz op{tine Koceqeva i Ub, reka Tamnava prima ve}e
koli~ine vode i nanosa, {to je razlog za formirawe malih meandara, odnosno
za weno povremeno izlivawe i plavqewe dolinskog dna.
Nekoliko kilometara od varo{ice Ub, reka Tamnava prima svoju desnu
pritoku, re~icu Ub11 koja svojim gorwim tokom proti~e i kroz selo Druèti}
u op{tini Koceqeva, a koja izvire u selu Mili~inici.
Od 1954. godine u Koceqevi se nalazi jedina vodomerna stanica u
Posavotamnavi koja omogu}uje da se egzaktnom metodom izloè osnovne osobi-
ne vodnog reìma reke Tamnave. Ova vodomerna stanica u Koceqevi nalazi se
20-tak metra uzvodno od mosta na reci Tamnavi, kod fabrike za preradu
vo}a12, i to, na nadmorskoj visini od 119,28 metara.
Ukupni sliv reke Tamnave (od wenih izvora u Gorwem Crniqevu, pa sve
do wenog u{}a u reku Kolubaru), iznosi 929 kilometara kvadratnih. Uzvodno
od vodomerne stanice u Koceqevi, pa do izvori{ta reke Tamnave, povr{ina
wenog sliva iznosi 209 kilometara kvadratnih.13
Pod rekama se nalazi 6,55% od ukupnih povr{ina op{tine Koceqeva.14
Selo Svileuva ima razvijenu hidrografsku mreù koju ~ine reka Ta-
mnava koja proti~e ju`nim delom sela ~ine}i wegovu prirodnu granicu sa
atarom varo{ice Koceqeva i selom Zukve, zatim, re~ica Vukodra` koja izvi-
re u severnom delu sela Svileuve, te ve}im potocima (Krivaja, Leska,
[iv~i}, Stublo, Sastavci, Seli{te i Glogova jaruga) koji, sa svojim slivovi-
ma ~ine razvijenu hidrografsku mreù sela.
Ve}ina seoskih potoka, sa svim wihovim pritokama, jesu samo sezonskog
karaktera, bez svojih izvori{ta, koji u letwem periodu potpuno presu{e.
Tokom sezone ki{a ovi potoci veoma ~esto i nabujaju i tada plave doline
svojih korita. Izyetak je samo re~ica Vukodra` koja pripada slivu reke Save
a ~ije izvori{te je aktivno tokom cele godine.
Vukodra` izvire ispod Svileuvske grede, na nadmorskoj visini od 220
metara, i te~e prema istoku. Tok re~ice Vukodra` dug je 27 kilometara. U
gorwem toku Vukodra` se useca u povr{ visine oko 200 metara. Bo~nom
erozijom ta povr{ je znatno snièna, a otporniji delovi ozna~avaju
11 Re~icu Ub narod ovog kraja zove jo{ i Uba~a (prim. aut.).
12 To je nekada{wa fabrika za preradu vo}a i povr}a ,,Vo}ar Koceqeva", a sada je u vlasni{tvu
austrijske firme za proizvodwu vo}nih sokova ,,Rauh" (,,Rauch").
13 Za podatke o hidrografiji kori{}eni su podaci: M. Te{i} i M. Kova~evi}, Geografija Posavo-
tamnave, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i Fond NOB Podriwa, [abac, 1983., s.
7-40, ali i: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladi-
mirci, 2007., s. 15-17.
14 J. Petrovi}, Koceqeva - postanak i razvoj, Geografski fakultet, Beograd, 2006., s. 13, Diplo-
mski rad, nepublikovano.
18
kontinuitet terena u kojem je vr{eno po~etno usecawe. Nizvodno od kote 127,
(izme|u Debelog brda u Batalagama i Kuse jaruge u Jazovniku), uporedo sa
smawewem pada u uzdu`nom profilu dolina re~ice Vukodra` se sve vi{e
{iri. Pre nego {to se u svom toku pribliì reci Savi, re~ica Vukodra`
pravi veliku okuku oko sela Beqin, da bi se, zatim, kod sela U{}e, ulila u
reku Savu. Nizvodno od sela Vukona, re~ica Vukodra` u svom toku, sa svoje
desne strane, prima Bawanski potok, a kod sela Beqin, sa svoje leve strane
prima drugu pritoku - re~icu Vlasanicu, koja se sa svojim izvori{tem
pribliàva izvoru re~ice Duboka na samo 700 metara. U dowem delu svog
toka, re~ica Vukodra` pravi ~este meandre, plave}i povremeno svoju {iroku
i plitku dolinu. Sliv re~ice Vukodra` iznosi oko 117 kilometra kvadra-
tnih.15
Karta 8. Hidrografska karta sela Svileuve.

15 Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci,
2007., s. 15-17.
19
Pedolo{ki pokriva~
U Svileuvi je zemqi{te, ve}inom, parapodzolasto. Pored reka Vuko-
dra` i Tamnava je aluvijalno, a na dodiru aluvijuma sa parapodzolom nalaze
se gajwa~e.
Vrste zemqi{ta obrazovale su se u zavisnosti od geografskog poloà-
ja, od reqefa, mati~nog supstrata (geolo{kog sastava u podlozi), kao i od
klimatskih ~inilaca koji preovla|uju na odre|enom rejonu.
U na~elu, u Svileuvi zemqi{te, ~ija visina ne prelazi 180 metara na-
dmorske visine, ima sloj humusnog pokriva~a debqine od 60 do 70 centi-
metara, dok na zemqi{tima, ~ija je nadmorska visina od 180 do 300 metara,
sloj humusnog pokriva~a je debeo od 50 do 70 centimetara.
Parapadzol, jeste vrsta zemqi{ta koje je raspore|eno na najve}em delu
prostora sela Svileuve, i to u gorwem delu sliva re~ice Vukodra` i u slivu
reke Tamnave, osim aluvijalne ravni u wenoj dolini.
Parapodzol je zemqi{te breùqaka koji su obrazovani nakon diseci-
rawa abrazionih povr{i. Ova vrsta zemqi{ta formirala se na pliocenim
ilova~ama i glinama i otvornije je boje (sive, pepeqave).
Parapodzol je tipi~an za reqef koji je ve}im delom blago zatalasan i
breùqkast, i u kome je oticawe atmosferskih taloga usporeno, ili, ~ak i
onemogu}eno.
Ova vrsta zemqi{ta ima nepovoqne vodene osobine. Infiltrirana
voda koja je karakteristi~na za ovu vrstu zemqi{ta, zadràva se na nepro-
pusnom delu profila gde izaziva nepovoqne i za plodnost {tetne repe-
rkusije, naro~ito u periodu obnavqawa vegetacionog ciklusa.
Proizvodna vrednost ovog tipa zemqi{ta je, uglavnom, dosta niska.
Gajwa~a je raspore|ena, uglavnom, izme|u podru~ja sa parapodzolom i
aluvijalnih povr{ina, osim rejona u sredwem delu sliva re~ice Vukodra` i
drugog rejona, izme|u sela Dragiwe i sela Beloti}.
Mawe povr{ine pod ovom vrstom zemqi{ta zastupqene su i u dolini
reke Tamnave, ali, samo na wenoj desnoj strani. Gajwa~a se, uglavnom,
zadràva na suvqim i oceditijim terenima. Na mestima gde je je vlaga ve}a i
gde su topografske prilike omogu}avale intenzivniju eroziju, gajwa~a se
transformisala metamorfozom ~ernozima i smonice. Takva gajwa~a ima sme-
|u boju. Od sadràja gline zavisi i propustqivost gajwa~e a zajedni~ka crta
svim tipovima gajwa~a jeste odsustvo kalcijum-karbonata (SaSO3), ispranost
kre~a i tendencija ka acidifikaciji.
Aluvijalni nanosi su rasprostraweni u Svileuvi u sredwem i dowem
delu doline re~ica Vukodra`, kao i u sredwem delu doline reke Tamnave.
Aluvijalni nanosi su, uglavnom, izraz akumulacije koja se vr{i neposredno
uz re~no korito, a na zaravwenim i niskim povr{inama.
U aluvijalnom materijalu re~ice Vukodra`, a delom i reke Tamnave,
prime}uje se da se u vi{im dolinskim delovima nalazi, u aluvijalnim nano-
sima, krupniji materijal, obi~no {qunak, a katkad i zaobqeni delovi stena,
dok su u niìm paritjama peskovite frakcije pome{ane sa glinama. ê{}i je
slu~aj da su slojevi razli~itih struktura superponirani, ~ak i do 10 metara
20
dubine. U niìm slojevima se odràca stalna izdan koja oscilira zavisno od
godi{weg doba, odnosno, od vodostaja reke.
Morfolo{ke osobine aluvijalnih nanosa zavise od mesta koje ti
nanosi imaju u dolini reke, odnosno od dubine sloja. êst je slu~aj da se pe-
skovi nalaze neposredno na {qunku, ili se re|aju slojevi ilovaste pesku{e i
peskovite ilova~e.
Iako se zemqi{te u Svileuvi ne moè smatrati povoqnim za privre-
dni razvoj, moè se konstatovati da je ono, ipak, u celini iskoristivo za po-
qoprivredu. Skoro da nema prostora koji se ne bi mogao obra|ivati, bez obzi-
ra na ~iwenicu da je bonitet zemqi{ta skroman.16
Klima
Posavotamnava se ne moè mikroklimatski obra|ivati zato {to na
wenoj teritoriji nema ni jedne stalne meteorolo{ke stanice. âk se u pro-
{losti ni u susednom [apcu nisu vr{ila stalna meteorolo{ka merewa.
Jedino je blisko Vaqevo imalo potpuno regularna osmatrawa u periodu od
1924. do 1940. godine.
Moè se sa pouzdano{}u govoriti da ne postoje velike razlike izme|u
klimatskih elemenata [apca i Vaqeva, iako su one uo~qive. To se ogleda,
najpre, u tome {to }e klimatske prilike u Posavini biti srodnije sa {aba-
~kim ili sremsko-mitrova~kim, kao {to }e i klimatske prilike u Tamnavi
biti srodnije sa Vaqevom koje se nalazi u istom kolubarsakom basenu. To je
zbog toga {to relativno niska pregrada, tzv. Posavotamnavska greda, ~ini
slabu prepreku {irewu vazdu{nih masa po celoj Posavotamnavi.
Klimatski ~inioci Posavotamnave determinisani su wenim geogra-
fskim poloàjem, i to, pre svega, odnosom prema Panonskoj niziji, zatim,
relativno visokim zale|em, te pravcem protezawa reke Save.
Posavotamnava je klimatolo{ki posmatrano, u celini eksponirana
prema severu, tj. prema Panonskom basenu koji ima izmewenu kontintalnu
klimu sa toplim i suvim letima i hladnim zimama. Upravo takva klima
prenosi se i na posavotamnavsko podru~je.
Breùqkasto zale|e Posavotamnave jeste izvestan korektor panonskog
karaktera klime. To breùqkasto zale|e uti~e na sniàvawe temperature
vazduha i atmosferskog pritiska, ali, isto tako, uti~e i na povi{ewe pada-
vina i obla~nosti. Ipak, imaju}i u vidu ~iwenicu da su najve}e nadmorske
visine u Posavotamnavi, u wenom ju`nom delu, ispod 400 metara nadmorske
visine, moè se re}i da je taj uticaj wenog breùqkastog zale|a na klimu,
ipak, neznatan.
Svojom dolinom i reka Sava uti~e na usmeravawe kretawa vazdu{nih
masa sa zapada prema istoku, uti~u}i na formirawe vla`nih zapadnih
vetrova. Najzad, i geografska {irina od 44,5°N do 45°N ukazuje na
umereno-kontinentalni karakter klime u Posavotamnavi. Na osnovu toga
16 Za podatke o pedologiji Posavotamnave kori{}eni su podaci iz: M. Te{i} i M. Kova~evi}, Geo-

grafija Posavotamnave, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i Fond NOB Podriwa,
[abac, 1983., s. 7-40, ali i: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva,
Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 18-19.
21
moè se re}i da je u Posavotamnavi, tokom kalendarske godine, najhladniji
mesec januar, a najtopliji jul.
Padavine u Posavotamnavi nisu podjednako raspore|ene na celoj wenoj
teritoriji zato {to su padavine u Posavini ne{to mawe nego u Tamnavi. U
ukupnom mese~nom i godi{wem sumirawu padavina, primetan je i uticaj
reqefa na osnovu kojeg se moè re}i da je u Tamnavi, za oko 180 milimetara
po metru kvadratnom, vi{e padavina nego u Posavini. Tako je padavinski
reìm Posavine srodniji sa [apcem, dok je Tamnava (po istom pitawu), blià
padavinskim prilikama Vaqeva.
Relativna vlaga u Posavotamnavi, pored temperature i padavina, ima
veoma istaknut zna~aj za biqni i ìvotiwski svet na ovom podru~ju. Ona u
Posavotamnavi stoji u obrnutom odnosu sa temperaturom (barem kada je u
pitawu podru~je Tamnave), pa je, tako, relativna vlaga najnià u mesecu julu,
a najvi{a u novembru, decembru i januaru.
Pokazateqi obla~nosti su, tako|e, zna~ajni za vrednovawe klimatskih
karakteristika u Posavotamnavi. U proseku, nebo iznad Posavotamnave vi{e
je od polovine godine prekriveno oblacima. Maksimum obla~nosti dostiè
svoj vrhunac u mesecu decembru a minimum u mesecu julu. Kretawe obla~nosti
je u obrnutoj srazmeri sa temperaturom, pa ta pravilnost vaì i za insola-
ciju - sun~ev sjaj, koji je leti daleko najve}i.
Vetar je za svako podru~je veoma zna~ajan klimatski ~inilac. On
pove}ava isparavawe tla i isu{uje zemqu i biqni svet. Vetar nanosi {tetu i
svojom mehani~kom snagom, a poja~ava i eroziju nestabilnih povr{inskih sedi-
menata.
U Posavotamnavi vetrovi naj~e{}e duvaju iz severozapadnog i zapadnog
pravca. To je posledica zapadnog strujawa koje ovim na{im krajevima redovno
donose promenu vremena: ki{u ili sneg zimi, {to je uticaj tzv. ,,islandskog
minimuma", dok je lepo vreme leti posledica tzv. ,,azorskog maksimuma".
U sva ~etiri godi{wa doba ovo su najizrazitiji vetrovi. Iako im brzina nije
najve}a, ona je najstabilnija, od 21 do 27 metara u sekundi (sredwa vrednost).
Posle navedene grupe vetrova dolaze vetrovi iz severoistoka, istoka i
severa. Ova grupa vetrova nije tako ~esta u Posavotamnavi, ali, ipak se u woj
pojavquje tokom sva ~etiri godi{wa doba. Dodu{e, u hladnijoj polovini godine
su ~e{}i nego u toploj. Ova grupa vetrova poti~e od tzv. ,,rusko-sibirskog ma-
ksimuma", odnosno, ~ini derivate ko{ave. Strujawe ovih vetrova u Tamnavi
ima prete`no severoisto~ni17, a u Posavini isto~ni smer. Prose~na brzina
ove grupe vetrova je mawa od prethodne.
Posledwa zna~ajna grupa vetrova u Posavotamnavi jeste ona iz ju`nih
pravaca, odnosno jugozapada, jugoistoka i juga. To su vetrovi koji u
Posavotamnavu donose, uglavnom, topao ju`ni vazduh koji je, uz to i vlaàn.
Po{to ova gupa vetrova ima fenski karakter, wihova brzina je ne{to ve}a
nego kod prethodno opisane obe grupe vetrova.18
17 Narod u Tamnavi isto~ni i severoisto~ni vetar zove ,,Ustoka", dok severni vetar zove ,,Severac",
a ju`ne vetrove naziva ,,Jugovina" (prim. aut.).
18 Za iznete podatke o klimi Posavotamnave kori{}eni su podaci iz: M. Te{i} i M. Kova~evi}, Geo-
grafija Posavotamnave, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i Fond NOB Podriwa,
[abac, 1983., s. 7-40, ali i: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva,
Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 20-21.
22
Klimatske osobine sela Svileuve formirane su pod uticajem umereno
kontinentalne klime Panonske nizije sa severa i wenog varijeteta karakte-
risti~nog za visinske klime sa zapada. Selo Svileuvu karakteri{e umereno
kontinentalna klima koja sa severa prodire dolinama Save, Kolubare i
Tamnave, a odlikuje se hladnim zimama i toplim letima.
Temperature vazduha Zime su hladne zato {to je teritorija sela
Svileuve izloèna prodoru vazdu{nih struja iz Panonske nizije, dok su leta
u Svileuvi topla i, uglavnom, suva. Tokom leta vladaju dosta stabilne vreme-
nske prilike i povremene kra}e pquskovite padavine lokalnog karaktera
koje dolaze, ve}inom sa zapada, iz pravca Bosne kroz dolinu reke Drine.
Prelazna godi{wa doba (prole}a i jeseni) u Svileuvi odlikuju se promenqi-
vo{}u vremena sa toplijom jeseni od prole}a.
Sredwa godi{wa vrednost temperature vazduha u Svileuvi iznosi
11,2°S. Najvi{a sredwa vrednost temperature vazduha biva u julu mesecu i
iznosi 26,6°S, a najmawa se de{ava u januaru mesecu i iznosi 6,2°S.
Apsolutno najvi{e temperature vazduha pojavquju se od maja do
septembra i kre}u se u granicama od 35,0°S do 40,5°S.
Niske (negativne) temperature vazduha u Svileuvi javqaju se od
septembra do aprila meseca, pri ~emu je apsolutni minimum od -29,2°S zabe-
leèn 24. januara 1963. godine.
U odnosu na apsolutni maksimum i apsolutni minimum kolebawa
ekstremnih temperatura iznosi 69,7°S.
U~estalost mraznih dana na podru~ju sela Svileuve iznosi prose~no
84,7 dana, odnosno 23,2% dana godi{we. Najvi{a zabeleèna godi{wa
u~estanost mraznih dana jeste 126, a najmawa 56 dana. Period javqawa mraza
je od septembra do aprila meseca sa maksimalnom u~estano{}u u mesecu
januaru u kojem prosek mraznih dana iznosi 24,5 sa verovatno}om od 79%.
Vegetacioni period u Svileuvi po~iwe, prose~no, od 1. do 11. marta a
zavr{ava se izme|u 21. novembra i 1. decembra, i u proseku traje od 260 do
280 dana u toku godine.
Osun~anost Sredwa prose~na suma osun~avawa Svileuve (izraèna
u ~asovima sijawa sunca), iznosi 1708,4 ~asa, tako da prose~no relativno
osun~avawe iznosi 38,8% od ukupnog mogu}eg osun~avawa.
U letwem periodu osun~avawe sela Svileuve traje 686,9 ~asova, odno-
sno, 50,9% od potencijalnog, a u zimskom periodu osun~avawe sela Svileuve
traje svega 172,5 ~asova, odnosno, 20,3% od potencijalnog. Treba napomenuti
da, bez obzira na duìnu osun~anosti celog sela, weno dejstvo je ne{to
slabije i delimi~no kra}e na onim stranama terena koji je okrenut ka severu
zbog severne ekspozicije, nagiba terena i ugla osun~avawa.
Vla`nost vazduha i obla~nost Sredwa godi{wa vrednost relati-
vne vla`nosti vazduha u Svileuvi iznosi 78%. Od svih godi{wih doba u
Svileuvi, zime pokazuju najve}u prose~nu vrednost sredwe dnevne relativne
vla`nosti od ukupno 84%, zatim jesen sa 82%, a prole}a i leta 73%.
U vegetacionom periodu prose~na vrednost sredwe dnevne relativne vla-
`nosti iznosi 76%.
23
Sredwa godi{wa obla~nost iznad sela Svileuve iznosi 5,3 desetina.
Najve}a vrednost obla~nosti iznosi 6,2 desetine, a najmawa 3,3 desetine, pa
kolebawe iznosi 2,9 desetina, ili 29%.
Padavine Padavine u selu Svileuvi odgovaraju tipu klime koja ovde
vlada i kre}u se od oko 700 do 800 mm po metru kvadratnom. Na padavinski
reìm preovla|uju}i uticaj imaju ciklonske aktivnosti razli~itog porekla
koje se manifestuju u prodorima vla`nih i hladnih vazdu{nih masa sa zapada
i severozapada koje dolaze iz oblasti Atlantika, te toplih sa juga i
jugozapada koje dolaze iz Sredozemqa, kao i zimskih prodora hladnih vazdu-
{nih masa sa severa i severoistoka koje dolaze iz oblasti Sibira.
U toku godine, u selu Svileuvi prose~no ima 40-60 dana sa sne`nim
pokriva~em preko 1cm.
Prvi sneg se, prose~no, pojavquje od 1 do 16. decembra, a posledwi
izme|u 1 i 15. marta. Sne`ni pokriva~ u proseku traje 80 dana.
Prose~na godi{wa u~estalost iznosi 22,1 sne`ni dan, ili, 6,1% od
godine. Prose~na godi{wa u~estalost padavinskih dana iznosi 17,4 dana, dok
je u vegetacionom periodu svega 0,3 dana, ili, 0,2 dana.
Vetrovi Vetrovitost sela Svileuve je zna~ajna zato {to do wega
dopiru ne{to oslabqeni vetrovi iz Panonske nizije. Me|utim, bez obzira na
izloènost severu i severoistoku odakle dolaze najhladniji vetrovi, wihova
u~estalost (pojavqivawe) je veoma mala i iznosi svega 31% u~estalosti
severnih vetrova i 17% severoisto~nih (ko{ava). Po svojoj u~estalosti preo-
vla|uju zapadni i severozapadni vetrovi sa 89%, odnosno 75% u~estalosti.
Prose~na brzina vetrova u Svileuvi jeste 1,4 m/sek., a odstupawa od
ove vrednosti su mala. Najve}e brzine izmerene su kod severnog, severo-
zapadnog i zapadnog vetra sa 24,4 m/sek., a najmawe kod severoisto~nog vetra
17,1 m/sek.19
Biqni i ìvotiwski svet

Umereno kontinentalna klima sa dovoqnom vla`no{}u, povoqnom
sumom prose~nih temperatura u vegetacionom periodu i pedolo{ki pokriva~
sela omogu}ili su razvoj odre|enih vrsta flore i faune.
Pored reka Tamnave i Vukodra`, kao i pored mnogih potoka u Svileuvi
rastu li{}ari (vrba i topola), dok na pobr|u najvi{e rastu bagrem, brest, i
hrast. Ostale vrste drve}a zastupqene su u dosta mawem broju, ali ih ima.
Od vo}nih kultura najzastupqenija su stabla {qive.
Travni prekriva~ sela Svileuve ~ine, uglavnom, razne vrste liva-
dskih trava u kojima preovla|uju quqevi raznih vrsta.
U skladu sa razvijeno{}u flore, prisutna je i odgovaraju}a fauna ~iji
su najzastupqeniji predstavnici: srna, zec i lisica, kao i ptice: fazan, po-
qska jastrebica, jastreb, sova u{ara, siva i crna vrana, svraka, kreja i mnogi
drugi organizmi ~iji je areal ìvota u umereno-kontinentalnom pojasu.
19 Za klimatske karakteristike sela Svileuve iskori{}eni su kompatabilni podaci iz: J. Petro-

vi}, Koceqeva - postanak i razvoj, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2006., s. 11-13,
Diplomski rad, nepublikovano. Treba videti i: Grupa autora, Strategija lokalnog odrìvog
razvoja op{tine Koceqeva, Op{tina Koceqeva i Stalna konferencija gradova i op{tina,
Koceqeva, 2006., s.15.
24
Fizionomski tip sela
Svileuva je selo nepravilnog oblika i razbijenog tipa. Ku}e su
rasturene na sve mogu}e strane i raspore|ene su po malama, gde su ,,male"
velikog prostranstva.20
Male su slede}e: ,,Ristivoj~evi}"21 u severozapadnom delu sela;
,,Lazi}" do sela Brdarice i visa Gomilice kod sela Jalovik; ,,Grabqe" do
sela Jazovnik; ,,Guwa~ani" do sela Batalage; i malu ,,Ratkovac" u jugoi-
sto~nom delu sela, uz istoimeni potok i do atara varo{ice Koceqeve22.
Popisom stanovni{tva od 31. decembra 1890. godine zabeleèno je da je
u Svileuvi postojalo sedam mala: Svileva, Boì}ka, Guwa~ka, Lazarevi}ka,
Lazi}ka, Ratkova~ka i Ristivoj~evi}a mala.23
U selu Svileuvi nalazi se veoma razgranata putna mreà izuzetno
razli~itog kvaliteta. Putevi se radijalno {ire na sve strane, nemaju centar
odakle polaze ili kojem se pribliàvaju, a i mewaju pravce, usled ~ega su
veoma krivudavi. Svi seoski putevi kaldrmisani su mlevenim kamenom
(makadam), sem glavnog puta (L-1) - Koceqeva-Batalage koji je asfaltiran
(videti Kartu 9. na strani 26).
Selo Svileuva je ratarsko-sto~arsko selo. Od ratarskih kultura naj-
zastupqenije su: kukuruz, p{enica, ovas i je~am. [to se ti~e sto~arske proi-
zvodwe, gaje se goveda, sviwe, ovce i ìvina. Od vo}arskih kultura najzastu-
pqenije su: {qiva, vi{wa, jabuka i malina.
Demografija
Prema zadwem Popisu stanovni{tva, iz 2002. godine, Svileuva je imala
180724 stanovnika koji su ìveli u 575 doma}instava.25 Stanovni{tvo je
iskqu~ivo hri{}ansko i pravoslavne vere.
Naseqavawe
Selo Svileuva bilo je naseqeno u kontinuitetu jo{ od starijeg
neolita pre oko 7000 godina. Kako je vreme prolazilo tako su se smewivale
razlizi~ite etni~ke strukture koje su naseqavale ovo selo, o ~emu svedo~e
brojni arheolo{ki lokaliteti iz svih epoha praistorije i istorije otkri-
venih u ataru sela Svileuve.26
20 Najo~iglednija asocijacija, kada je u pitawu administrativno-teritorijalna podela sela Svile-

uve na ,,Male", jeste sli~na administrativno-terotorijalna podela gradova u tursko doba na
,,Mahale". Ma|utim, za razliku od mahala koje su u tursko doba ozna~avale gradske ~etvrti ili kva-
rtove, ,,Male" su, u slu~aju tamnavskih sela, mawe administrativne-teritorijalne jedinice, bez ja-
snih me|a koje dele selo na vi{e grupisanih doma}instava, obi~no, istog roda, i koje, zapravo, pre-
dstavqaju ,,Zaseoke" jednog sela. Prim. aut.
Naime, sela op{tine Koceqeva: Svileuva, Crniqevo, Gradojevi} i Galovi}, oko 1870/80. godi-
ne, izdelila su teritorije svojih atara na zaseoke, tj. mawe teritorijalne jedinice nazvane
,,Malama". Za navedene podatke videti: Q. Pavovi}, Antropogeografija vaqevske Tamnave,
Naseqa srpskih zemaqa, Rasprave i gra|a, VIII, Beograd, 1912., s. 43, fusnota 1.
21 Ovo je nekada{wa mala ôli}i. Danas ona u sebi objediwuje i nekada{we male ,,Lesku"; ,,Svi-
levu"; ,,Maleni}e" i ,,ôlisku malu". Prim. aut.
22 U malu Ratkovac, danas ulazi i nekada{wa mala ,,Boì}i". Prim. aut.
23 M. Isi}, Stanovni{tvo Svileuve u XIX veku, Svileuva, 2002., s. 20.
24 Popis stanovni{tva,doma}instava i stanova, Kwiga 1, Republi~ki zavod za statistiku Srbije,
Beograd, februar 2003. s. 50.
25 Ma~vanski okrug u brojkama, Republi~ki zavod za statistiku Srbije - Odeqewe u [apcu, [abac,
februar 2006. s. 14.
26 O arheolo{kim lokalitetima op{tine Koceqeva i sela Svileuve mo}i }e da se pro~ita dosta
detaqnije u studiji koju za {tampu sprema arheolog Zoran A. @ivanovi}, kustos u Zavi~ajnom muzeju
u Koceqevi. Studija o publikovanim arheolo{kim lokalitetima op{tine Koceqeva treba da bude
25
Karta 9. Putna mreà u selu Svileuva.27
{tampana u ~asopisu Museum, broj 9, koji izdaje Narodni muzej u [apcu. Ovaj broj Godi{waak treba da
se pojavi iz {tampe do kraja 2008. godine.
27 Ova karta putne mreè u selu Svileuva jeste umawena verzija originalne karte putne mreè u
Svileuvi (Razmera 1 : 25000), a koja je, trenutno, u slu`benoj upotrebi u Slu`bi za katastar nepo-
kretnosti Republi~kog geodetskog zavoda u Koceqevi.
26
Ipak, prvi pisani podaci o broju stanovnika sela Svileuve nalaze se u
turskom popisu stanovni{tva Nahije {aba~ke, koje je izvr{eno 1528. godine,
sedam godina posle turskog kona~nog porobqavawa severozapadne Srbije, a
samim tim i doline reke Tamnave u kojoj se i tada nalazilo i selo Svileuva
koje je bilo u sastavu Tamnavske kneìne.28
Prema tim prvim podacima iz 1528. godine, selo ,,Svileuha" (kako se
tada zvalo), imalo je 9 doma}instava sa 10 mu{kih glava.29 Tek od ove (1528.)
godine postoje precizni pisani podaci o broju stanovnika sela Svileuve.
U narednom spisku dati su svi do sada poznati istorijski podaci o broju
stanovnika sela Svileuve, od 1528 do 2002. godine:
1528. g. = 9 ku}a sa 10 mu{kih glava;30

1533. g. = 12 ku}a sa sedam odraslih neoèwenih mu{karaca;31
1548. g. = 19 ku}a sa sedam odraslih neoèwenih mu{karaca;32
1600. g. = 30 ku}a, od koje su tri imale ba{tine;33
1717. g. = 23 ku}e;36
1788. g. = 32 ku}e;37
1818. g. = 75 ku}a;38
1822. g. = 94 ku}e sa 94 poreske glave i 217 ara~kih glava;39
1825. g. = 95 ku}a sa 116 poreskih glava, 45 neèwa i 175 dece mla|e
od 15 godina;40
1829. g. = 99 ku}a sa 139 poreskih glava;41
1831. g. = 108 ku}a sa 142 poreske glave, 310 ara~kih glava i 433
mu{ke glave;42
1836. g. = 122 ku}e i 160 poreskih glava;43
28 O administrativnim podelama Tamnave videti: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~a-

jni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007.
29 A. Hanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti, kwiga 1, s. 189., ali, i u:
M. Vasiqevi}, Posavotamnava do XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci, Fond
NOB Podriwa, [abac, 1983., s.82. Me}utim, najpotpunije podatke o stanovni{tvu sela Svileuve
mogu}e je prona}i u: M. Isi}, Stanovni{tvo Svileuve u XIX veku, Svileuva, 2002.
30 A. Xanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti, kwiga 1, s. 189.
31 Isto.
32 Isto.
33 Isto.
34 O. Zirojevi}, [abac i wegova nahija od 1600 do 1683. godine, U: [abac u pro{losti, kwiga 1, s.
276.
35 Isto, s. 280.
36 R. Veselinovi}, [abac i Nahija {aba~ka (Distrikt), U: [abac u pro{losti, kwiga 1, [abac,
1971. s. 308.
37 R. Trai~kovi}, [abac i wegova Nahija od 1740 do 1804. godine, U. [abac u pro{losti. kwiga 1,
[abac, 1971., s. 357.
38 M. Petrovi}, Finansije i ustanove obnovqene Srbije, kwiga II, Beograd, 1898., s. 476.
39 Isto, s. 568.
40 Isto, s. 572.
41 Arhiv Srbije, Zbirka Mite Petrovi}a, inv. br. 6591, ali i u: M. Isi}, Stanovni{tvo Svile-
uve u XIX veku, Svileuva, 2002., s. 18.
42 Arhiv Srbije, Ministarstvo finansija, ZT. inv. br. 583.
43 Arhiv Srbije, Ministarstvo finansija, ZT. inv. br. 488.
27
1844. g. = 134 ku}e sa 993 du{e;44
1859. g. = 149 ku}a;45
1863. g. = 161 ku}a sa jo{ jednom ku}om seoskog u~iteqa;46
1890. g. = 220 ku}a;47
1895. g. = 238 ku}a;
1900. g. = 245 ku}a;48
1921. g. = ???49
1931. g. = ???50
1948. g. = 482 ku}e sa 2734 stanovnika;51
1971. g. = 619 ku}a sa 2589 stanovnika;54
2002. g. = 575 ku}a sa 1807 stanovnika.
Kao {to se jasno vidi iz ovog spiska, broj stanovnika sela Svileuve
uve}ao se naglo tek krajem HIH veka, da bi se posle Drugog svetskog rata,
ponovo, za duplo uve}ao broj stanovnika. Najve}i broj ku}a i stanovnika selo
Svileuva imalo je u periodu od 1970 do 1990. godine, da bi u posledwoj dece-
niji HH veka wihov broj po~eo naglo da se smawuje. Uzrok tome su migracije
mla|eg stanovni{tva prema velikim gradovima u potrazi za boqim ìvotnim
uslovima, kao i negativan prira{taj bez proste biolo{ke reprodukcije me|u
populacijom koja je ostala da ìvi u Svileuvi. Posledica toga jeste ~iwenica
da u posledwe dve decenije vi{e stanovnika sela Svileuve umre nego {to se
rodi, {to je veoma lako utvrditi na osnovu surove statistike. Negativnom
prira{taju, u velikoj meri, doprinosi i izumirawe stara~kih doma}instava u
selu ~ime se smawuje broj ku}a. Naàlost, ovaj negativni trend nije u
zaustavqawu, ve}, naprotiv, jo{ nije dostigao ni svoj maksimum.
44 J. Gavrilovi}, Re~nik geografsko-statisti~ki Srbije, Reizdawe originala, Beograd, 1994.
s. 146.
45 Arhiv Srbije, Ministarstvo finansija, Ekonomsko odeqewe, Popis stoke 1859. godine, kw. br.56.
46 Arhiv Srbije, Ministarstvo finansija, Popisne kwige iz 1863. godine, Inv. br. 215, ali, i u: S.
Filipovi}, Devetnaesti vek, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci, Fond NOB Podri-
wa, [abac, 1983., s.142, kao i u: M. Isi}. Stanovni{tvo Srbije u XIX veku, Svileuva, 2002., s.
18-19.
47 M. Isi}. Stanovni{tvo Srbije u XIX veku, Svileuva, 2002., s. 18-19.
48 Isto, s. 19.
49 Autorima je, trenutno, ostao nepoznat podatak o tome koliko je ku}a Svileuva imala u periodu od
1900. do 1914. godine kada je izbio Prvi svetski rat. Sigurno je samo da kraj Prvog svetskog rata nije
do~ekala jedna tre}ina stanovni{tva sela Svileuve. Op{irnije o Prvom svetskom ratu na prostoru
Posavotamnavskog sreza treba videti u: S. Filipovi}, Prvi svetski rat, U: Posavotamnava, SO
Koceqeva, SO Vladimirci, Fond NOB Podriwa, [abac, 1983., s.185-226.
50 Autorima je, trenutno, ostao nepoznat podatak o tome koliko je ku}a imala Svileuva u Popisima
stanovni{tva od 31. januara 1921. godine, kao ni iz Popisa odrànog 31. marta 1931. godine. Suma-
rni podaci o tome u Posavotamnavskom srezu mogu se prona}i u: P. Josi}, Me|uratni period, U:
Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci, Fond NOB Podriwa, [abac, 1983., s.228.
51 Ma~vanski okrug u brojkama, Republi~ki zavod za statistiku Srbije - Odeqewe u [apcu, [abac,
februar 2006. s. 14.
52 Isto.
53 Isto.
54 Isto.
55 Isto.
56 Isto.
28
Najmawi broj ku}a i stanovnika selo Svileuva je imalo 1528. godine, i
to je bilo 9 vla{kih, a ne srpskih, ku}a. Posle kona~nog turskog osvajawa
Srbije 1521. godine, podru~je Tamnave je, u demografskom smislu, ostalo po-
tpuno pusto, pa su Turci bili prinu|eni da na ove prostore nasele Vlahe.
Od 1521. godine, pa sve do Prvog austro-turskog rata 1683-1699. godi-
ne, demografska slika u Tamnavi, a samim tim i u Svileuvi, znatno se pobo-
q{ala, da bi tokom tog rata donekle stagnirala, a najverovatnije se nije zna-
~ajnije ni popravqala u kratkom mirnodobskom periodu do Drugog austro-
turskog rata (1716-1718.).
Do nekog zna~ajnijeg demografskog skoka u selu Svileuvi nije do{lo ni
za vreme austrijske okupacije severozapadne Srbije, pa samim tim, i Tamnave,
u periodu od 1718 do 1737. godine, kada po~iwe Tre}i austro-turski rat
(1737-1739. g.), posle kojeg je u Tamnavi zavladala demografska pusto{.
Pod ponovnom turskom upravom u narednom poluvekovnom periodu, u Ta-
mnavi, a samim tim i u Svileuvi, demografska slika se donekle popravila, da
bi posle IV austrijsko-turskog rata od 1788-1791. godine, (poznatijeg kao
vreme ,,Ko~ine krajine"), u Tamnavi ponovo do{lo do velikih i katastrofa-
lnih raseqavawa posle kojih je godinama na ovim prostorima trajala
demografska pusto{.
Demografska situacija u Tamnavi i Svileuvi znatnije se popravila
tek posle Prvog (1804-1813.) i Drugog (1814-1815.) srpskog ustanka, posle
kojih u ovim krajevima nikada vi{e nije dolazilo do demografskog kolapsa,
izuzev za vreme Prvog svetskog rata kada je, usred ratnih strahota, stanovni-
{tvo u Tamnavi smaweno za jednu tre}inu.
Na kraju, kada se ima u vidu sve navedeno mogu}e je i izvu}i konkretan
zakqu~ak o vremenima, razlozima i periodima naseqavawa Tamnave i
Svileuve. Po na{em ~uvenom antropogeografu, Qubomiru Pavlovi}u, do
1912. godine (kada je on {tampao svoja istraìvawa u kwizi ,,Antropogeo-
grafija vaqevske Tamnave"), bilo je ~etiri velika talasa naseqavawa ovih
krajeva.
1. Pred kraj XVII veka;
2. Tokom austrijskog provizorijuma ovih krajeva (1718-1739);
3. Period od 1739. do 1827. godine; i
4. Period od 1827. godine pa do kraja XIX i po~etka XX veka.
Jo{ samo treba dodati i podatak da se danas ostaci starosedela~kog
stanovni{tva u Svileuvi mogu prona}i u Lazi}a mali, a doselili su se
po~etkom XIX veka iz oblasti oko reke Drine i iz Hercegovine.57
Stanovni{tvo Svileuve u najve}em broju slu~ajeva, slavi slede}e sla-
ve: \ur|evdan, Jovawdan, Nikoqdan, \ur|ic i Avram. Slava sela Svileuve
jeste preslava (zaovine) Mlada nedeqa.
Svakako da su svi ovi podaci neophodni za potpuno i pravilno poznava-
we i razumevawe istorijskih uslova u kojima se razvijala i opstajala srpska
pravoslavna crkva, a posebno na teritoriji sela Svileuve {to i jeste osnovna
tema ove monografije studijskog karaktera.
57 M. Mijailovic, Naselje Svileuva, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2004., s. 1., Seminarski rad,
nepublikovano.
29
Ekonomija
Dosada{wa razmatrawa geografskih elemenata, naro~ito hidrogra-
fije, klime, pedolo{kog pokriva~a i biqnog sveta ukazuju na dominantnost
agrarne komponente, kada je u pitawu ekonomija sela Svileuve.
Pedolo{ki pokriva~ na teritoriji sela Svileuve, skoro u celini,
iskori{}en je za obra|ivawe, bez obzira na ~iwenicu da mu bonitet nije naro-
~ito povoqan.
Klimatski uslovi su veoma povoqni za zemqoradwu. U Svileuvi ima
dovoqno vlage koja je, uz to, i povoqno raspore|ena na sva ~etiri godi{wa
doba. Vegetacioni period je dug i ima dovoqno sunca i vode. Vazdu{na stru-
jawa nemaju olujni karakter, tako da se ne de{avaju iznenadni i katastrofa-
lni tornadski udari. Klima nije toliko o{tra kao panonska, niti toliko
hladna kao planinska. Vrlo je pogodna za mnoge poqoprivredne kulture, pa
se narod sela Svileuve oduvek bavio poqoprivredom.
Dosada{wi, a i daqi razvoj poqoprivrede u selu Svileuva, u najve}oj
meri, zasniva se na vo}arskoj i sto~arskoj proizvodwi, kako zbog prirodnih
uslova, tako i zbog prera|iva~kih kapaciteta ovog kraja.
U pogledu na~ina kori{}ewa poqoprivrednih povr{ina u selu
Svileuva, najve}i prostor pripada oranicama i ba{tama, zatim, vo}wacima, i
na kraju, livadama. Breùqkast teren sela Svileuve, od davnina je povoqan
za proizvodwu vo}a. Posebno su povoqni prirodni uslovi za gajewe {qive,
vi{we i maline. Od vo}nih kultura, u Svileuvi su najzastupqenije slede}e:
{qiva, vi{wa, xanarika, malina, kajsija, kupina, jagoda, jabuka, kru{ka, orah,
duwa i ribizla. Ostale vo}ne kulture sporadi~no su prisutne.
Ostatak poqoprivrednog zemqi{rta sela Svileuve iskori{}en je za
proizvodwu razli~itih ìtnih kultura, a najzastupqeniji su: p{enica,
kukuruz, zob, je~am, suncokret, soja i krmno biqe. Najve}i vid upotrebe ovih
setvenih kultura, izyzev p{enice, koristi se za ishranu stoke u privatnim
gazdinstvima koja na svojim posedima u Svileuvi (u najve}oj meri), uzgajaju
goveda, sviwe, ovce, koze i ìvinu.
U okvru govedarske proizvodwe u Svileuvi, najvi{e je zastupqena pro-
zvodwa mleka zbog prisustva sabirnih mlekara u okruèwu koje omogu}avaju
poqoprivrednim uzgajiva~ima i da pove}aju broj grla za ovu namenu.
Institucije
Selo Svileuva je od 1839. pa sve do 1955. godine bilo samostalna
op{tina sa svojom sudnicom i zatvorom (apsanom), kada je pripojena op{tini
Koceqeva, u ~ijem sastavu je i danas.
U dana{wem centru sela, gde se sada nalazi Dom kulture, nalazila se
nekada op{tinska zgrada sa sudnicom i apsanom, podignuta jo{ u XIX veku. Ova
zgrada se, u narodu, zvala ,,Ka~ara". Poru{ena je posle Drugog svetskog rata
(posle 1945. godine), da bi se na wenom mestu podigao Dom kulture koji postoji
i danas.58
58 Za podatke o administrativnoj pro{losti sela Svileuve treba videti: Z. A. @ivanovi}, Posavo-

tamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimnrci, 2007.
30
Svileuva je, po najnovijim saznawima, imala svoju {kolu jo{ 1764. go-
dine koja je radila uz tada{wu crkvu.59
Tada{wa {kola i crkva-brvnara na kamenim temeqima nalazile su se
na mestu koje se danas zove ,,Crkvine", kod toponima ,,Markovi}a grmovi", u
neposrednoj blizini asfaltnog puta Koceqeva-Batalage, u mali Guwa~ani.
I crkva i tada{wa {kola prestale su sa radom, najverovatnije, tokom
IV austro-turskog rata (1788-1791.), poznatijeg u narodu severozapadne
Srbije kao vreme ,,Ko~ine krajine".60
Nova crkva podignuta je 1828. godine61 na mestu gde se nalazi i danas, a
godinu dana kasnije (1829), uz tu crkvu podignuta je i nova {kola.62
Po{to je ta crkva iz 1828. godine bila od {epera, ona je poru{ena, a na
wenom mestu je 1884. godine izgra|ena crkva od tvrdog materijala (kamen i
cigla), koja postoji i dan danas u centru sela.63 Centar sela ~ini versko,
kulturno, administrativno, ekonomsko i sportsko sredi{te sela Svileuve.
[kola izgra|ena uz tada{wu crkvu, nalazila se, zapravo, na mestu gde
se danas nalazi prodavnica me{ovite robe ,,Market" (Slika 1.).
Slika 1. Zgrada ,,Ka~ara" u kojoj je bila Op{tina Svileuva, Sud sa apsanom

i Osnovna ~etvorogodi{wa {kola. Fotografisano po~etkom HH veka.
Po{to je ova zgrada {kole iz 1829. g. bila od veoma lo{eg materijala,

ona je poru{ena. [kola je, zatim, preme{tena u zgradu Op{tine i suda koja se
zvala ,,Ka~ara" i koja se nalazila na mestu dana{weg Doma kulture. Izgra-
dwom Doma kulture oko 1950. godine ,,Ka~ara" je, tako|e, poru{ena.
59 Videti: D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih isto-
rijsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova - Sabor Pop Luka Lazarevi}, be. 1, Biblio-
teka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004., s.165-166.
60 Isto. s. 157-197.
61 Isto, s. 170.
62 Isto, 157-197.
63 Isto.
31
U ovoj {koli koja se nalazila u ,,Ka~ari" radio je kao u~iteq ~uveni
srpski kwièvnik Janko Veselinovi}. Janko je ba{ u Svileuvi napisao i
objavio svoje prve pripovetke inspirisane selom Svileuvom, tradicijom i
predawima.64 U Svileuvi se i oènio Jovankom Jovanovi} koja je bila sestri-
~ina svog ~uvenog ujaka Nikole, poznatijeg kao episkop (vladika ni{ki) Nika-
nor Ruì~i}.65
Slika 2. Janko Veselinovi} 1862-1905.
64 M. Filipovi}, Osnovne {kole op{tine Koceqeva, Osnovna {kola ,,Mi}a Stanojlovi}" Koce-
qeva, Koceqeva, 1992., s. 32.
65 Z. A. @ivanovi}, Tamnavski pisci, Biblioteka ,,Janko Veselinovi" Koceqeva, Koceqeva,
2005, s. 43.
32
Najverovatnije je da je ova {kola poru{ena u isto vreme kada i stara
crkva iz 1829. godine, zna~i, krajem XIX veka.
Nova {kola, od tvrdog materijala, podignuta je 1906. godine, na mestu
gde se danas nalazi Zdravstvena i veterinarska ambulanta. Renovirana je
1928. godine.66 Ova zgrada postoji i danas i zove se ,,Stara {kola". U woj,
trenutno, radi Zdravstvena ambulanta Doma zdravqa iz Koceqeve (Slika 3.).
Slika 3. Stara {kola u Svileuvi iz 1906 godine, renovirana 1928. godine.

Postoji i danas.
U neposrednoj blizini ove {kole, tokom wenog renovirawa 1928.

godine, izgra|ena je i nova zgrada (stan) za u~iteqe koja postoji i danas. U woj,
trenutno, radi istureno odeqewe veterinarske ambulante iz Koceqeve.
Odmah posle zavr{etka Drugog svetskog rata, pored stare {kole, po~e-
la je da se zida nova osmogodi{wa {kola koja je dovr{ena 1948/9, ali, zbog
poroznosti terena na kojem je izgra|ena bila je izloèna pucawu, pa je
sru{ena. Na istom mestu bi 1958. godine, ponovo, izgra}ena i pu{tena u rad
nova velika {kola koja, ponovo, zbog poroznosti terena morade da bude
sru{ena 1973. godine, i od we su, danas, ostali samo temeqi.67
Nova osmogodi{wa {kola podignuta je 1974. godine na sasvim novoj
lokaciji, na brdu, sa leve strane asfaltnog puta Koceqeva-Batalage, u
neposrednoj blizini nekada{we ekonomije biv{e Zadruge u Svileuvi.
67 Isto, s. 156.
33
Ta {kola postoji i radi i dan danas, ali, svake godine wu poha|a sve
mawe i mawe |aka.68
Slika 4. Nova {kola u Svileuvi izgra|ena 1974. godine.
Napomenuto je ve}, da je veliki i lep Dom kulture u Svileuvi izgra|en

i sve~ano pu{ten u rad oko 1955. godine. Tokom godina, u wemu je bila
sme{tena administracija Zadruge u Svileuvi, sve do wenog ukidawa po~etkom
posledwe decenije HH veka.
Jedno vreme je jedan deo
Doma kulture sluìo i kao
lekarska ambulanta. U we-
mu je, tako|e, svoje prosto-
rije imao i fudbalski klub
,,Mladost" iz Svileuve.
Prvi sprat Doma kulture
bio je rezervisan za stanove
u~iteqa i nastavnika. Da-
nas u Domu kulture u Svi-
leuvi radi samo Mesna ka-
ncelarija Svileuva, dok se
ceo Dom kulture nalazi u
veoma lo{em stawu.
Slika 5. Dom kulture u Svileuvi.
qeva, Koceqeva, 1992., s. 161-162.
34
Od kulturno istorijskih spomenika treba napomenuti da se u Svileuvi,
ispred Doma kulture nalazi spomenik jednom od najpoznatijih Kara|or|evih
vojvoda, a to je Pop Luka Lazarevi} koji je ro|en i odrastao u Svileuvi.
Slika 6. Vojvoda, Pop Luka Lazarevi} iz Svileuve 1774-1852.
35
Slika 7. Spomenik vojvodi Pop Luki Lazarevi}u ispred Doma kulture
u Svileuvi69
69 Spomenik je podignut 1954. godine. Prim. aut.
36
Kratak istorijat Svileuve
Na teritoriji Tamnave danas je mogu}e prona}i tragove ìvota iz

najranijih praiskonskih vremena. Preciznije re~eno, tragovi najstarijeg
ìvota pronalaze se iz vremena kada je ova teritorija bila posledwi put
potopqena vodama posledweg Panonskog mora, u periodu od pre 5 miliona
godina, u vreme sredweg miocena.
Dana{wa celokupna teritorija severne Srbije, a samim tim i Tamnave,
nalazila se pre oko 5 miliona godina, potopqena uz ju`nu obalu ovog
posledweg praiskonskog mora. Pre oko 2 miliona godina, usled stihijskih
tektonskih poreme}aja u zemqinoj kori, posledwe Panonsko more po~elo je da
se povla~i i oti~e u dana{we Crno more. Iz tog vremena danas se na
teritoriji nekih delova Tamnave mogu prona}i fosilni ostaci morskih
ìvotiwa koje su tada ìvele u priobalnim vodama {to su zapquskivale
ju`ne obale ovog mora.
Nalazi fosilnih ostataka izuzetno o~uvanih morskih {koqki (starih
od 5 do 2 miliona godina), iz sela Svileuve, prilikom kopawa bunara za
pitku vodu, i to, u zemqi na dubini od, oko, 40 metara, ~uvaju se danas u Zavi-
~ajnom muzeju u Koceqevi.70 Sli~ni, ali, ve} skameweni fosili prona-
laèni su i u selu Gradojevi}.71 Danas ovi fosilni nalazi ~ine izuzetno
vrednu zbirku praiskonskih morskih fosila sme{tenih u stalnoj muzejskoj
postavci Zavi~ajnog muzeja u Koceqevi, kojima se op{tina Koceqeva i te kako
ponosi, s obzirom da poseduje ostatke najstarijih ìvih bi}a sa teritorije
Tamnave.
Iz vremena posledweg velikog ledenog doba, pre oko 50 hiqada godina,
na teritoriji Tamnave pronalaèni su paleontolo{ki fosilni ostaci
razli~itih ìvotiwa, kao na primer: jedan zub od mamuta iz Svileuve,72
zatim, fosilni ostaci ìvotiwa od pe}inskog medveda i mamuta iz kame-
noloma [e{evica u [aba~koj Kamenici.
Paleolit - starije kameno doba

Prvi (indirektni) tragovi boravka ~oveka u Tamnavi poti~u iz vremena
mla|eg paleolita, pre oko 50 hiqada godina. Iz tog vremena, u kamenolomu u
[e{evici, u selu [aba~ka Kamenica - op{tina Koceqeva, prona|eni su
najstariji do sada indirektni dokazi o boravku pe}inskog ~oveka na ovim
prostorima. @ive}i u pe}inama visoko u brdima [e{evice, iznad isto-
imenog potoka bogatog vodom, tada{wi ~ovek je u wih dovla~io i svoju lovinu,
pa ~ak i delove najve}ih ìvotiwa iz tog vremena koje su ìvele na ovim
prostorima.
Jedna od takvih ìvotiwa, koja je ovde u Tamnavi ìvela pre, oko, 50 000
70 Ove fosilne ostatke u selu Svileuvi otkrio je i planski istraìvao arheolog Zoran A. @iva-
novi}, kustos u Zavi~ajnom muzeju u Koceqevi. Danas se ovi veoma vredni fosilni ostaci ~uvaju u
stalnoj muzejskoj postavci Zavi~ajnog muzeja u Koceqevi (prim. aut.).
71 I ovi fosilni ostaci danas se ~uvaju u Zavi~ajnom muzeju u Koceqevi.
72 Ovaj fosil prona|en je jo{ pre 100-tinak godina u Svileuvi, a danas se ~uva u Prirodwa~kom
muzeju u Beogradu. O tome videti: Anonim, Zub mamuta, U: Nastavnik, Beograd, 1895., s. 634.
îtav vek kasnije ova vest je ponovo publikovana. Videti: Z. Rankovi}, Stare vesti, U: Godi{wak
sela Svileuve, br. 1, Svileuva, 2003., s. 99.
37
godina, u vreme posledweg velikog otopqavawa (a pre posledweg ledenog
doba), za vreme interglacijacije Virm, jeste i mamut ~iji delovi skeleta su
prona|eni u jednoj omawoj zatrpanoj pe}ini, visoko u brdu [e{evica. Delovi
mamutovog skeleta u ovu pe}inu mogli su biti done{eni samo kao lovina
tada{weg pe}inskog ~oveka, s obzirom da ogroman mamut, sve i da je hteo, nije
mogao da se zavu~e u pe}inu koja je za wega bila premala i koja se nalazila
visoko u brdu, na nepristupa~nim liticama.
Upravo takve pe}ine, pre 50-tak hiqada godina, birao je tada{wi ~ovek
u Tamnavi za svoja stani{ta. S obzirom da je pe}ina bila oko 30-tak metara
visoko udaqena od istoimenog potoka [e{evica, a znaju}i da pe}inski
medvedi nikako nisu mogli loviti mamute, niti su deponovali rezerve hrane
u vidu velikih delova mamutovog mesa, jasno je da je samo paleolitski lovac
mogao u ovu pe}inu (koja je bila i wegovo stani{te), dovu}i delove mamutovog
trupa u ostavu, sebi za hranu.73
Neolit - mla|e kameno doba

Najstariji zasigurno potvr|eni tragovi ìvota praistorijskog ~oveka
u Tamnavi i Svileuvi, poti~u iz vremena starijeg neolita, pre oko 7 hiqada
godina, i pripadaju takozvanoj Star~eva~koj praistorijskoj kulturi (koja je na
ovim prostorima egzistirala oko 5000 godina pre Hrista). Iz tog vremena
praistorije (poznatijeg kao doba ,,neolitske revolucije"), tj., vremena prvih
qudskih stalnih sedela~kih naseqa, prvih pripitomqavawa biqaka i
ìvotiwa i doba prvih zemqoradni~kih kultura na Balkanu, vremena kada
su, po prvi put u istoriji qudskog roda, po~ele da se prave posude i predmeti
za svakodnevnu upotrebu od pe~ene zemqe, poti~u i mnogobrojni nalazi
razli~itih praistorijskih predmeta prona|enih na lokacijama nekada{wih
naseqa tog praistorijskog ~oveka.
Naseqa ovih praistorijskih qudi u Posavotamnavi otkrivena su, do sada, na
slede}im lokalitetima:
1. ,,Livade-vojni magacini", u gradu Koceqevi - op{tina Koceqeva;74
2. ,,Rtine" u selu Svileuvi - op{tina Koceqeva;75 i
3. ,,Kr~evine II u selu Svileuva - op{tina Koceqeva.76
Navedeni lokaliteti predstavqaju svedo~anstava najstarijih qudskih
naseqa u Tamnavi. Stara su oko 7 000 godina. Qudi tada{we Tamnave (koje
moderna nauka naziva ,,nosiocima star~eva~ke kulture", a ~ija etni~ka pripa-
dnost nije poznata), ìveli su u ovim naseqima u vremenu od 5 000 do 4 000
godina pre Hristovog ro|ewa.
Sa navedenih lokaliteta, iz ovih nekada{wih prvobitnih i najstarijih
73 I ovi nalazi fosilnih ostataka mamuta i pe}inskog medveda, iz vremena interglacijacije Virm,
iz kamenoloma [e{evica u selu [aba~ka Kamenica, ~uvaju se danas u stalnoj muzejskoj postavci
Zavi~ajnog muzeja u Koceqevi. Za detaqe videti: M. Vasiqevi}, Topografija arheolo{kih nala-
zi{ta i spomenika u Podriwu, U: Godi{wak istorijskog arhiva u [apcu, VII, [abac, 1969., s.
452-453.
74 Ovaj star~eva~ki lokalitet rekognoscirawem je otkrio jedan od autora ove studije. Z. A. @ivano-
vi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 24.
75 Isto, s. 24.
76 V. Trbuhovi} i M. Vasiqevi}, Najstarije zemqoradni~ke kulture u Podriwu, Narodni muzej
[abac, [abac, 1983., s. 23.
38
naseqa neolitskog, praistorijskog ~oveka, prona|eni su najraznovrsniji
predmeti za svakodnevnu qudsku upotrebu, ali, ipak, treba napomenuti da su
na star~eva~kom lokalitetu ,,Livade-vojni magacini" u Koceqevi, prona|eni
i jedinstveni predmeti na kojima se jasno vide urezani razli~iti simboli i
znaci koje je ovaj praistorijski ~ovek koristio za neku vrstu komunikacije.
Praistorijski, tj. starije neolitski-star~eva~ki predmeti sa ovakvim
simbolima i znacima jesu najstariji takve vrste na Balkanu i, sem Koceqeve,
prona|eni su jo{ samo u Vr{cu.
Iz vremena mla}eg neolita, od 4500 do 3500 godina pre Hrista, na
teritoriji Tamnave posvedo~eno je dosta lokaliteta na kojima su otkrivena
qudska naseqa Vin~anske praistorijske kulture, koja je na ovim prostorima
egzistirala pre oko 6 000 godina.
Ovo je doba prvih indoevropskih seoba u Evropi, ali i vreme kada se u
Tamnavi, po prvi put u istoriji qudskog roda na ovim prostorima, po~iwu
upotrebqavati predmeti od metala, i to prvenstveno od samorodnog bakra.
I qudi vin~anske kulture su u Tamnavi, pre 6 000 godina, kao i qudi
prethodne star~eva~ke kulture, ìveli u stalnim naseqima u kojima su se
bavili zemqoradwom, sto~arstvom, lovom i ribolovom, i izradom posu|a od
pe~ene zemqe.
Ali, qudi u ovoj praistorijskoj kulturi su po prvi put u istoriji
qudskog roda uveli u svoju svakodnevnu upotrebu i predmete izra|ene od
bakra. Jedna takva bakarna sekira ~uva se, pored ostalih prona|enih
predmeta Vin~anske kulture, i u stalnoj muzejskoj postavci Zavi~ajnog muzeja
u Koceqevi. Ova bakarna sekira stara je oko 5 500 godina i to je (trenutno
otkriven i poznat), najstariji metalni predmet koji je qudska ruka izradila
na teritoriji Tamnave.
Lokaliteti sa naseqima vin~anske kulture na teritoriji Tamnave
otkriveni su u slede}im mestima:
1. lokalitet ,,[ume" u selu Zukve - op{tina Koceqeva;77
2. lokalitet ,,Pureti}i" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;78
3. lokal. ,,\uri~ino brdo" u D. Crniqevu - op{tina Koceqeva;
4. lokal. ,,Debelo brdo III" u selu Batalage - op{tina Koceqeva;
5. lokalitet ,,Ku}erine III u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
6. lokalitet ,,Ora{je" u mestu Koceqeva - op{tina Koceqeva;
7. lokalitet ,,Vo}e" u selu Bresnica - op{tina Koceqeva;
8. lokalitet ,,Bari~" u selu Subotica - op{tina Koceqeva;79 i
9. lokalitet ,,Kula~a" u selu Gradojevi} - op{tina Koceqeva.80
I na predmetima iz ovog vremena, koji su prona|eni na mestima gde su
77 Za detaqnije podatke o ovom lokalitetu videti: @. Je` i A. Starovi}, Arheolo{ki lokaliteti i

nalazi{ta u vaqevskom kraju, U: Vaqevac - veliki narodni kalendar za prostu 1994. godinu,
Vaqevo, 1994., s. 372.
78 Ovaj vin~anski lokalitet rekognoscirawem je otkrio jedan od autora ove studije. Videti: Z. A.
@ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007.,s. 24.
79 Lokalitet ,,Bari~" u selu Subotici poznat je u starijoj literaturi i kao lokalitet pod imenom
,,Kula Qutice Bogdana" (prim. aut.).
2007., s. 26, sa starijom navedenom literaturom.
39
bila naseqa vin~anske kulture u Tamnavi, prvenstveno na posudama od
pe~ene zemqe, otkriveni su urezani praistorijski simboli i znaci kojima su
se tada{wi qudi sluìli u svojoj svakodnevnoj komunikaciji, a koji se danas
~uvaju u Zavi~ajnom muzeju u Koceqevi.
Iz vremena na samom prelasku iz kamenog u metalna doba, oko 3 000
godina pre Hrista, na teritoriji Tamnave, kratkotrajno su egzistirala
naseqa podizana na nepristupa~nim terenima, zato {to je period eneolita na
Balkanu vreme velikih etni~kih migracija, pa se sada naseqa podiù na
brdima koja dominiraju okolinom, iz razloga preventivne bezbednosti.
Naseqa praistorijskog ~oveka iz vremena eneolita u Tamnavi otkri-
vena su na slede}im lokalitetima:
1. lokalitet ,,Rtovi" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
2. lokalitet ,,Kik" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
3. lokalitet ,,Debelo brdo I i II (Grad)" u selu Batalage-op{tina Ko-
ceqeva;
4. lokalitete ,,Bodwik" u selu Druèti} - op{tina Koceqeva;
5. lokalitet ,,Vis" u selu Druèti} - op{tina Koceqeva;
6. lokalitet ,,Glavi~ica" u selu Galovi} - op{tina Koceqeva; i
7. lokalitet ,,Gradojevi}" u selu Gradojevi} - op{tina Koceqeva.81
Iz ovog eneolitskog perioda u Posavotamnavi, arheolo{ki je isko-
pavano naseqe na lokalitetu ,,Bodwik" u selu Druèti}, koje je kratkotrajno
egzistiralo u vremenu na samom prelasku iz kamenog u metalna doba, pre oko
32000 godina pre Hrista.
Istraìvawima je utvr|eno da je naseqe pripadalo praistorijskim
qudima koji su bili nosioci ,,Bubaw-Salkuca-Krivodol" kulturnog
kompleksa.82
Iskopavawem ovog praistrijskog lokaliteta prona|en je veliki broj
predmeta za svakodnevnu upotrebu tada{weg ~oveka, a koji se danas ~uvaju u
Zavi~ajnom muzeju u Koceqevi. I na predmetima iz ovog praistorijskog
vremena i ove etni~ke pripadnosti, otkriven je veliki broj simbola i znakova
urezivanih na posudama od pe~ene zemqe, kao i na jednom pe~atu od istog
materijala.
,,Praistorijsko pismo" iz Tamnave

Za ove simbole i znake nauka jo{ uvek nije utvrdila da li su neka vrsta
praistorijskog pisma, s obzirom da su za 2 000 godina stariji od najstarijeg
qudskog pisma (najstarije qudsko pismo jeste Sumersko pismo sa Bliskog
istoka, iz vremena oko 3200 godine pre Hrista), a stariji su i od najstarijih
egipatskih hijeroglifa. Naime, skoro 150 godina me|u stru~wacima
razli~itih profila traje tihi ,,rat" oko pitawa da li su sli~ni simboli i
81 Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, 2007. s. 28
82 Za detaqe oko arheolo{kih iskopavawa ovog lokaliteta videti publikovane slede}e preli-
minarne rezultate istraìvawa: A. Palavestra, I. D. Bogdanovi}, i A. Starovi}, Bodwik-
Druèti}, eneolitsko gradinsko naseqe, U: Glasnik srpskog arheolo{kog dru{tva, br. 9.
Beograd, 1994., s, 186-191, kao i slede}i ~lanak: I. Radovanovi}, Preliminarna analiza kremene
industrije sa lokaliteta Bodwik, iskopavawa 1994. g. - prole}na kampawa, U: Glasnik srpskog
arheolo{kog dru{tva, br. 11. Beograd, 1996., s. 41-50, T. I-IV.
40
znaci koji su prona|eni na Balkanu, a koji pripadaju (za oko 1500 godina),
mla|oj vin~anskoj kulturi, zapravo, najstarije do sada poznato qudsko pismo.
Simboli i znaci sa podru~ja Tamnave najstariji su do sada otkriveni
praistorijski upisivani simboli na Balkanu. Od vin~anskih stariji su za oko
1500 godina. Ako bi se dokazalo da je ovaj sistem simbola i znakova pismo,
onda bi Koceqeva (na osnovu dana{weg stawa nalaza), bila kolevka qudske
pismenosti, a ne Bliski istok. Ovo saznawe deluje {okantno, ali svi
praistorijski predmeti iz ovog (starije-neolitskog) doba izloèni su u
stalnoj postavci Zavi~ajnog muzeja u Koceqevi, tako da se svako moè uveriti
u verodostojnost iznetih tvrdwi.
Bronzano i gvozdeno doba

Tokom perioda metalnih doba, posebno tokom bronzanog doba, u periodu
od oko 2 800 do oko 1200 godina pre Hrista, Tamnavu su naseqavala nomadska
plemena ratnika, pqa~ka{a i sto~ara poreklom iz Azije, koja su bila u
stalnom sezonskom pokretu prate}i svoja stada.
Iz perioda bronzanog doba, na teritoriji dana{we Tamnave, nisu
otkrivena naseqa ovih nomadskih qudi, iz prostog razloga {to su takva nase-
qa bila sezonska, bez ikakave arhitekture, osim {atora koji su se, po potre-
bi, veoma lako sklapali i rasklapali. Takav tip naseobina mewao je svoju
lokalciju svake slede}e godine, sa novom sezonom ispa{e za wihova stada.
Me|utim, ako su qudi bronzanog doba u Tamnavi i Svileuvi bili
nomadi i nisu imali svoja stalna naseqa, oni su, ipak, ostavili vidqivog
traga svog boravka na ovim prostorima. Naime, praistorijski qudi bronzanog
doba imali su obi~aj da sahrawuju svoje mrtve ispod ve}ih zemqanih humki.
Takvi wihovi grobovi nazivaju se danas ,,tumuli". Na teritoriji Tamnave
nalazi iz ovog perioda praistorije otkriveni su na slede}im lokalitetima:
1. lokalitet ,,Potes" u selu ]ukovine - op{tina Koceqeva;83
2. lokalitet ,,Grobqe" u selu [aba~ka Kamenica - op{tina Koceqeva;84
3. lokalitet ,,Borina" u selu Subotici - op{tina Koceqeva;85
4. lokalitet ,,Mala reka" u selu Mali Bo{wak - op{tina Koceqeva;86 i
5. lokalitet ,,Br|ani" u selu Subotica - op{tina Koceqeva.87
Prelaz od bronzanog ka gvozdenom dobu naziva se Hal{tat, i on se
de{avao u periodu od oko 1 200 do oko 800 godina pre Hrista. Iz ovog perioda
praistorije u Tamnavi, za sada, nije otkriven ni jedan lokalitet.
Vreme gvozdenog doba (period od oko 800 do oko 400 godine pre
Hrista), pripada vladavini ilirskih plemena na prostorima dana{we
83 Detaqe videti kod: @. Je` i A. Starovi}, Arheolo{ki lokaliteti i nalazi{ta u vaqevskom

kraju, U: Vaqevac - veliki narodni kalendar za prostu 1994. godinu, Vaqevo, 1994., s. 374.
84 Videti: V. Trbuhovi}, M. Vasiljevi}, Rekognosciranja u Podrinju i sonda`na ispitivanja, U: Arheolo{ki
pregled, br. 14, Beograd, 1972., s.183.
85 Ovaj lokalitet rekognoscirawem je otkrio jedan od autora ove studije. Videti: Z. A. @ivanovi},
Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 32. Nalaz
bronzane ogrlice sa ovog lokaliteta ~uva se danas u stalnoj muzejskoj postavci u Koceqevi
86 U pitawu je nekropola sa spaqenim pokojnicima u urnama. Ovaj lokalitet rekognoscirawem je
otkrio jedan od autora ove studije. Videti: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej
Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 32.
87 Isto.
41
Tamnave. Do sada su u Tamnavi otkriveni slede}i lokaliteti iz ovog pe-
rioda:
1. lokalitet ,,Kik" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
2. lokalitet ,,Kusawa" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
3. lokalitet ,,Vukodra`" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;88
4. lokalitet ,,Jovanovi}i" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;89
5. lokalitet ,,Autoput" u selu Druèti}" - op{tina Koceqeva;90 i
6. lokalitet ,,Stadion" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva.91
Za Laten, koji je trajao od 500. godine pre Hrista, pa do 9. godine posle
Hrista, se moè re}i da predstavqa svojevrstan prelazni period od pra-
istorije ka istorijskim epohama, tj. prema anti~kom periodu.
U vremenu od 500 godina pre Hrista, pa sve do do 9. godine posle
Hristovog ro|ewa, Tamnava je bila pod vla{}u Ilira i Panona, a od 400-te
godine i Kelta i Skordiska, koji su, najverovatnije i na ovoj teritoriji imali
svoja naseqa. U Tamnavi iz ovog perioda poznat je samo jedan lokalitet:
1. lokalitet ,,Ratkovac" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva.92
Anti~ki period
Po~etkom nove ere, tj. posle propasti tzv. ,,Dalmatsko-panonskog
ustanka" (od 6 do 9. g. posle Hrista), pod vo|stvom ilirske princeze Teute,
prostori dana{we Tamnave potpali su pod vlast Rimske imperije. Od 9.
godine posle Hristovog ro|ewa, pa sve do kraja IV veka, prostor dana{we
Posavotamnave naseqavali su Rimqani.
U administrativnoj podeli Rimske imperije, prostor dana{we Tamnave
pripadao je tada{woj rimskoj provinciji Panoniji.
Na ~itavom prostoru dana{we Tamnave nalaze se arheolo{ki
lokaliteti iz rimskog vremena koji pripadaju, najve}im delom, rimskim
naseobinama tipa Vila Rustika (Villa Rustica).
Ovaj tip rimskih lokaliteta, zapravo, prdstavqaju ostatke nekada{wih
ekonomskih imawa koje su ratni veterani, posle odsluènog vojnog roka od
20-tak godina, dobijali od rimskog cara na poklon. Ovakav tip imawa, po svom
obliku i nameni (u dana{wim asocijacima), najbliì je na{em shvatawu
ekonomskog imawa tipa ,,sala{".
88 Po svoj prilici, na ovom lopkalitetu nalaze se najmawe ~etiri tzv. ,,Kneèvska tumula" (prim.
aut.). Ovaj lokalitet rekognoscirawem je otkrio jedan od autora ove studije. Videti: Z. A. @iva-
novi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 33.
89 Isto. Najverovatnije da se na ovom lokalitetu nalaze najmawe tri takozvana. ,,Megalitska tumu-
la" i jedan tzv. ,,Kneèvski tumul". Zajedno sa lokalitetom ,,Vukodra`" koji se nalazi u neposrednoj
blizini lokaliteta ,,Jovanovi}i", ovak kompleks ~ini jednu svojevrsnu dolinu ,,Kneèvskih gro-
bnica u Svileuvi" iz vremena poznog bronzanog, ili, pak, poznog gvozdenog doba. (prim. aut.). Ina~e,
na lokalitetu ,,Jovanovi}i", na najve}em od tri megalitska tumula, 1916. godine otkrivena je ~uvena
rimska ostava bronzanog novca koja je brojala preko 20 hiqada komada. Za vi{e detaqa o ovoj ostavi
videti: N. Crnobrwa, Tri ostave rimskog novca iz regiona Tamnave, U. Museum - Godi{wak Naro-
dnog muzeja u [apcu, br. 5. [abac, 2004., s. 35-40.
Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 32. Ali, na
ovom lokalitetu nalazi se samo jedan tzv. ,,Kneèvski tumul", sa jasno vidqivim pla{tom od re~nih
oblutaka.
91 Isto, u pitawu je, tako|e, tumul tipa ,,Kneèvski tumul" koji je rekognoscirawem otkrio jedan od
autora ove studije.
92 I ovaj lokalitet je rekognoscirawem otkrio jedan od autora ove studije.
42
Drugi tip arheolo{kih lokaliteta u Tamnavi ~ine mawa rimska nase-
qa i nekropole.
Tre}i tip lokaliteta odnosio bi se na vojne objekte (ve}a utvr|ewa -
kastrumi, mawa utvr|ewa - kasteli; i kule straàre - spekulumi, itd.), dok
bi ~etvrti tip arheolo{kih nalazi{ta predstavqale ostave (skrivnice)
rimskog novca.93
U Tamnavi su, do sada, registovani svi tipovi arheolo{kih lokaliteta
iz perioda rimske dominacije na ovim prostorima.
1. lokalitet ,,Rimska ~ar{ija na Belim ornicama" u selu Bresnica -
op{tina Koceqeva;
2. lokalitet ,,Rimska ~ar{ija na Belim ornicama" u selu Druèti} -
op{tina Koceqeva;
3. lokalitet ,,Jovanovi}i" u selu Svileuva - op{tina. Koceqeva;
4. lokalitet ,,Kusawe" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;
5. lokalitet ,,Dugo vo}e" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;94
6. lokalitet ,,Peskane" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;95
7. lokalitet ,,Deredija" u selu Brdarica - op{tina Koceqeva;96
8. lokalitet ,,Kusawa III u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;97
9. lokalitet ,,Rtovi" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;98
10. lokalitet ,,Peri}i" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;99
11. lokalitet ,,Centar" u selu Svileuva - op{tina Koceqeva;100 i
12. lokalitet ,,Cevanovica" u mestu Dowe Crniqevo - op{tina Koce-
qeva.101
Krajem IV veka, tj. posle 378. godine, podru~je dana{we Tamnave
potpalo je pod vlast Gota koji }e ovom teritorijom vladati sve do dolaska
Huna, sredinom V veka posle Hrista
Podelom Rimske imperije na Zapadno i Isto~no rimsko carstvo 395.
godine posle Hrista, podru~je dana{we Tamnave pripalo je Isto~nom rimskom
carstvu, koje }e u potowim vekovima postati poznato pod imenom Vizantija.
Goti su Tamnavom vladali sve do 441/2. godine, kada ~itav anti~ki
svet, pa i Tamanvu, osvajaju Huni sa svojim legendarnim vo|om Atilom na
~elu.
93 Zapravo, u arheolo{koj terminologiji, ostave ili skrivnice (novca ili nekih drugih predmeta),
ne tretiraju se kao arheolo{ki lokaliteti. Prim. aut.
94 Za detaqe o anti~kim lokalitetima od rednog broja 1. do rednog broja 5 (zakqu~no sa br. 5), videti
vi{e podataka kod: M. Vasiqevi}, Topografija arheolo{kih nalazi{ta i spomenika u Podriwu, U:
Godi{wak istorijskog arhiva u [apcu, V, [abac, 1967., s. 135-145.
95 Za ovaj lokalitet detaqnije videti: V. Trbuhovi}, M. Vasiljevi}, Rekognosciranja u Podrinju i sonda-
`na ispitivanja, U: Arheolo{ki pregled, br.14, Beograd, 1972., s. 183-184.
96 V. Trbuhovi}, M. Vasiljevi}, Rekognosciranja u Podrinju i sonda`na ispitivanja, U: Arheolo{ki pregled,
br.15, Beograd, 1973., s. 155.
Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 36.
98 Isto.
99 Isto.
100 Isto.
101 Za vi{e detaqa o ovom lokalitetu videti: @. Je` i A. Starovi}, Arheolo{ki lokaliteti i
nalazi{ta u vaqevskom kraju, U: Vaqevac - veliki narodni kalendar za prostu 1994. godinu,
Vaqevo, 1994., s. 376.
43
Tamnava }e kratkotrajno biti pod vla{}u Huna, zato {to }e posle
Atiline smrti 451 hunska dràva biti uni{tena od strane Gota 454. godine,
pa }e prostori dana{we Tamnave ponovo potpasti pod gotsku vlast.
Gotska osvajawa Gr~ke iz ovog perioda koriste Gepidi da se iz tada{we
Dakije (Rumunije) pro{ire na Gotsku teritoriju, pa tako (sa kra}im
prekidima), u periodu od oko jednog slede}eg veka, podru~je dana{we Tamnave
bi}e pod vla{}u Gepida.
Sredwovekovni period
Dana{we podru~je Tamnave osta}e pod vla{}u Gepida sve do 567.
godine, kada ove prostore osvajaju Langobardi udruèni sa Avarima.
Me|utim, jo{ tokom tih ratnih operacija izme|u Langobardsko-Avarske unije
i Gepida, Vizantija je iskoristila situaciju i 567. godine osvojila ovo
podru~je, pa je tako i podru~je dana{we op{tine Koceqeva potpalo pod vlast
Vizantije.
Pla{e}i se svojih biv{ih saveznika Avara, Langobardi odlaze u
Italiju, pa je Avarski kagan Bajan, u savezu sa plemenima Slovena po~eo da
osvaja ove teritorije. Kada je Avarsko-Slovenski savez osvojio Sirmijum
(Sremsku Mitrovicu), 579-581. godine, Avari i Sloveni kona~no ovladavaju i
podru~jem Tamnave.
Osnovna crta daqeg razvoja Tamnave jeste ta da je ona ostala slovenska
i pored toga {to je u narednim vekovima potpadala pod uticaj raznih osvaja~a i
naroda.
Posle 626. godine, me|u Avarima dolazi do krupnijih razmirica, pa im
je posle toga mo} bila jako umawena, a dràvna teritorija smawena {to su
Sloveni iskoristili da definitivno kolonizuju Balkansko poluostrvo (a u
wemu i Tamnavu sa dana{wom Svileuvom).
U kolonizovanim krajevima Sloveni su po~etkom VII veka formirali svoje
teritorijalne jedinice - ,,@upe", na ~ijem ~elu je bio ùpan.
U oblasti dana{we Posavotamnave poznato je da su iz tog vre-
mena postojale dve ùpe: Tamnava i Beqino-Posavina.
Najstariji toponimi slovenskog porekla na podru~ju dana{we
Tamnave, iz vremena VII veka i kolonizacije ovog podru~ja od strane
Slovena, jesu imena reka: Tamnava i Vukodra`.102
Posle propasti avarskog kaganata (vrsta dràvnog ure|ewa), tj.
dràve, 800. godine, novonastalu situaciju koristi bugarski vladar
Omurtag i osvaja (izme|u ostalih), i oblast dana{we Tamnave, tako da }e
podru~jem Tamnave, slede}ih stotinak godina, vladati Bugari.
Za vreme vladavine bugarskog kneza Borisa (852-889.), na teritoriji
bugarske dràve (a samim tim i u Tamnavi), ukorewuje se hri{}anstvo.
U sklopu hri{}anske crkvene administracije, u tada{wem Sirmijumu
(Sremskoj Mitrovici), osniva se episkopija koja pod svojom jurisdikcijom
102 M. Vasiqevi}, Posavotamnava do XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i
Fond NOB Podriwa, [abac, 1983. s. 75.
44
(pored ostalih oblasti), ima i oblast dana{we Tamnave.
Jedno vreme se kao episkop u Sirmijumu spomiwe i ~uveni hri{}anski
prosvetiteq Metodije. Naime, dowopanonski knez Koceq se 869. godine
obra}a papi Hadrijanu II sa molbom da za episkopa u Sirmijumu postavi
Metodija za episkopa, koji je tih godina (zajedno sa ]irilom), {irio pismenost
me|u Slovenima u ovom delu Balkana.
Papa je knezu Kocequ ispunio molbu, me|utim, ubrzo posle toga, 870.
godine, Metodije je pozvan na crkveni sabor u Salcburg gde je zarobqen i
dràn u tamnici slede}e tri godine. Bio je to, ujedno, i kraj episkopije u
Sirmijumu.
Tokom desetog veka za oblast doline reke Tamnave ima veoma malo isto-
rijskih podataka. Poznato je samo da je u prvoj polovini X veka ova oblast
bila pod vla{}u Ugara (Ma|ara), a da je u drugoj polovini H veka bila
(najverovatnije) pod vla{}u srpskog kneza âslava.
Posle propasti Ugarske dràve, oblast dana{we Tamnave bila je pod
vla{}u Makedonskog carstva i Samuilove dràve, sve do 1014. godine, kada
ponovo dolazi pod vlast Vizantije i cara Vasilija II. Tada je Vizantija Bal-
kan administrativno podelila na teritorijalne oblasti koje su se zvale
,,teme".
Oblast Tamnave i sada{we Svileuve tada je pripala temi pod imenom
Paradunavon.
U drugoj polovini XI veka, tj. posle 1072. godine, oblast Tamnave pono-
vo ulazi pod vlast Ugara pod kojom }e ostati narednih nekoliko decenija.
Naime, ve} u prvim decenijama XIII veka, u ovim oblastima spomiwe se ugarski
velikodostojnik Jovan Angel i wegova majka Margarita, koja je bila biv{a
vizantijska carica i sestra ugarskog kraqa Andrije II.
Pod wihovom vla{}u bila je i oblast tada{we Tamnave, Posavine i Ma~ve.
Najverovatnije da je sedi{te Jovana Angela i wegove majke Margarite bilo u
tada{wem gradu Ma~ou, po kojem je i dana{wa oblast Ma~va dobila svoje
ime.103
Ma~vanska banovina, kao posebna administrativna jedinica ugarske
dràve, osnovana je posle 1247. godine kao vojna krajina prema srpskoj
sredwovekovnoj dràvi. Zahvatala je podru~je dana{we severozapadne Srbije
i bila je podeqena na mawe administrativne jedinice pod imenom ,,@upe".
@upe koje su ulazile u sastav tada{we Ma~vanske banovine iz XIII veka
bile su: Bitva; Ma~va; Beqin; Tamnava; Kolubara; Pepeqevac; Qig;
Nepri~ava; Ub; Obnica; i Ra|evina.
Sedi{te ma~vanskih banova bilo je u tada{woj Sremskoj Mitrovici.
Posle 1283. godine, srpski kraq Dragutin dobija u miraz od ugarskog
kraqa upravu nad ma~vanskom banovinom. Wegov dvor nalazio se u mestu
Debrc na Savi, na mestu zvanom Gradu{ina, kod sela Malog Dubokog.
Ovo mesto nalazi se samo 30-tak kilometara udaqeno od Koceqeve, a
15-tak od Svileuve.
103 Dana{woj istorijskoj ni arheolo{koj nauci nije poznata precizna lokacija ma~vanskog sredwo-
vekovnog grada koji se zvao ,,Ma~ov".
45
Iz svog dvora je, pobo`ni srpski kraq Dragutin, pune 33 godine
upravqao ma~vanskom banovinom, a samim tim i Tamnavom. Kraq Dragutin
bio je poznat i pod imenom ,,Ma~vanski kraq". Srpski kraq Dragutin se,
odmah posle 1314. godine, zamona{io i ubrzo i umro, 21. marta 1316. godine u
svom dvoru u Debrcu. Umro je kao monah Teoktist.
Ne moè se (sa 100%-tnom sigurno{}u) tvrditi gde je kraq Dragutin
ta~no sahrawen. Misli se da je sahrawen sa svojim bratom kraqem Milutinom
u manastiru \ur|evi stupovi (kod Novog Pazara), u Ra{koj, ali, to nije
posvedo~eno nalazom wegovih zemnih ostataka. Na osnovu toga moè se (barem
u formi radne hipoteze) pretpostaviti i razmi{qati o mogu}nosti da je,
mo`da, kraq Dragutin sahrawen u oblasti dana{we Posavotamnave.
Posle Dragutinove smrti, ma~vanskom banovinom (a samim tim i
Tamnavom), zavladao je Dragutinov sin Vladislav koga je sa trona u Debrcu
1319. godine svrgnuo wegov stric - kraq Milutin. Tako je oblast dana{we
Tamnave, po prvi put u svojoj istoriji, potpala pod vlast stare srpske dràve
i srpskog kraqa Milutina. Me|utim, za kratko.
Ve} 1320. godine Ma~vanska banovina (a, samim tim, i Tamnava), ponovo
potpada pod vlast Ugara (Ma|ara) i wihovog kraqa Karla Roberta, koji je
upravu nad wom poverio svome banu Pavlu Gorjanskom.
Dolaskom na vlast srpskog cara Du{ana 1331. godine obnovqena su
osvaja~ka stremqena ka ovim prostorima koji su, sa promenqivim uspehom, sve
do Du{anove smrti 1355. godine, ulazili ili izlazili iz okvira srpske, ili
ugarske dràve.
Sli~na situacija je bila i tokom vladavine Du{anovog sina, srpskog
cara Uro{a (od 1355 do 1371. godine), koji je sa ugarskim kraqem Ludovikom,
tako|e, sa promenqivim uspehom, ratovao oko ovih prostora.
Nakon smrti srpskog cara Uro{a 1371. godine, prostor dana{we
Tamnave potpada pod upravu i vlast srpskog kneza Lazara Hrebeqanovi}a.
Pod wegovom upravom }e ostati, skoro, do pred kraj wegove vladavine, kada
ove prostore ponovo osvajaju Ugari.
Posle bitke na Kosovu 1389. godine, podru~je Ma~vanske banovine (pa i
podru~je Tamnave), ponovo je potpalo pod vlast ugarskog bana Nikole
Gorjanskog. Istovremeno su na ove prostore (sporadi~no) upadali i Turci, da
bi wihovi upadi prestali posle wihovog katastrofalnog poraza od strane
Mongola u bici kod Angore 1402. godine.
Nakon ove ~uvene bitke, i srpski knez Stefan Lazarevi}, sin kneza
Lazara Hrebeqanovi}a, u vizantijskoj prestonici Carigradu, dobija titulu
despota svih srpskih zemaqa. Na taj na~in se osloba|a turske vazalnosti
sultanu Bajazitu. Pored svoje titule, despot Stefan Lazarevi} dobija od
ugarskog kraqa na upravu i ma~vansku banovinu. Na taj na~in, podru~je
dana{we Tamnave ponovo dolazi pod vlast srpske despotovine i dinastije
Lazarevi}.
Posle smrti despota Stefana Lazarevi}a 1427. godine, na presto
srpske dràve dolazi wegov naslednik \ura| Brankovi}, koji odmah po
dolasku na presto daruje Ma~vansku banovinu svom velikom ~elniku Radi~u
46
Postupovi~u. U poveqi o darovawu, po prvi put u istoriji Tamnave i
Posavine, pomiwu se naseqena mesta u wima, a koja i danas postoje.
To su: trg Debrc i sela: Prahovo ( dana{we Provo ); Bo{waci
( dana{wi Mali Bo{wak i Dragiwe ) i selo Zagreb - danas potes u selu
Krni}.104
Treba re}i i da se u ugarskim poveqama, na vi{e mesta i u raznim
vremenima, pomiwe i distrikt Beqin (districtus Belyn), od ~ega je do danas
ostalo samo ime sela Beqin.
I naredne tri decenije, podru~je dana{we Tamnave osta}e pod srpskom
vla{}u. Posle smrti \ur|a Brankovi}a 1456. godine, na srpski presto
dolazi wegov sin Lazar Brankovi}", koji }e Srbijom vladati slede}e dve
godine, do 1458. kada je iznenada i umro. Srpski presto je nasledio Lazarev
ro|eni brat Stefan Brankovi} (slepi). Me}utim, slede}e 1459. godine
Srbiju su kona~no osvojili Turci, pa je i dana{wa oblast Tamnave potpala
pod wihovu vlast.
Zauzev{i srpsku despotovinu, Turci se u severozapadnoj Srbiji
spremaju za daqa osvajawa. U tom ciqu oni 1471. godine podiù {aba~ku
tvr}avu, kao bazu za daqe napredovawe prema severu. Na ugarskom prestolu
se tih godina nalazio energi~ni kraq Matija Korvin koji se suprotstavqa
daqoj turskoj invaziji. U tom ciqu on 1476. godine osvaja [abac od Turaka, a
zatim i celu biv{u ma~vansku banovinu od koje, ubrzo, formira novu
,,[aba~ku banovinu" sa sedi{tem u [apcu, a ne u Sremskoj Mitrovici kao do
tada.
U tu novoosnovanu [aba~ku banovinu ulazi i podru~je dana{we
Tamnave.
Me}utim, turski sultan Sulejman Veli~anstveni, sa velikom silom od
300 000 vojnika, osvaja [abac 7. jula 1521. godine. Od tada, pa sve do tzv.
,,Be~kog rata" 1683-1699. godine, Podriwe }e se nalaziti pod turskom
vla{}u, a sa wime i podru~je Tamnave sa selom Svileuvom.
Iz vremena sredweg veka na teritoriji Tamnave do sada su otkriveni
slede}i arheolo{ki lokaliteti:
1. lokalitet ,,Kulina na Kowskom grobu" u selu Bresnica - op{tina
Koceqeva;
2. lokalitet ,,Grad" u selu Gradojevi} - op{tina Koceqeva;
3. lokalitet ,,Mramorje" u selu Qutice - op{tina Koceqeva;105
4. lokalitet ,,Ma|arsko grobqe na Bobiji" u selu Druèti} - op{tina
Koceqeva;106
5. lokalitet ,,Tursko grobqe" u selu Batalage - op{tina Koceqeva;
6. lokalitet ,,Crkvenac" u selu Bresnica - op{tina Koceqeva;
7. lokalitet ,,Ma|arsko grobqe u mali Reci" u selu [aba~ka Kamenica;
104 M. Jevti}, Naseqa, stanovni{tvo, zanimawa i stanovawe u Posavotamnavi, U: Posavotamnava do

XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i Fond NOB Podriwa, [abac, 1983. s.
42.
105 Za vi{e podataka videti: M. Vasiqevi}, Topografija arheolo{kih nalazi{ta i spomenika u
Podriwu, U: Godi{wak istorijskog arhiva u [apcu, V, [abac, 1967., s. 145-154.
106 Za vi{e podataka videti: M. Vasiqevi}, Topografija arheolo{kih nalazi{ta i spomenika u
Podriwu, U: Godi{wak istorijskog arhiva u [apcu, VII, [abac, 1969., s. 464.
47
8. lokalitet ,,Crkvina u Zmajevcu" u selu [aba~ka Kamenica - op{tina
Koceqeva;
9. lokalitet ,,Ma|arsko grobqe na Mati}a brdu" u mestu Dowe Crni-
qevo - op{tina Koceqeva;
10. lokalitet ,,Ma|arsko grobqe na Male{evi}a lipama" u selu Dru-
èti} - op{tina Koceqeva;
11. lokalitet ,,Ma}arsko grobqe na Poqan~etu" u selu Druèti} -
op{tina Koceqeva;
12. lokalitet ,,Ma}arsko grobqe na Rimskoj ~ar{iji" u selu Druèti} -
op{tina Koceqeva;107
13. lokalitet ,,Stonska-Belezi" u selu Brdarica - op{tina Koceqeva;
14. lokalitet ,,Tursko grobqe u Maksi}a mali" u selu Brdarica - op{tina
Koceqeva;
15. lokalitet ,,Tursko grobqe" u selu Golo~elo - op{tina Koceqeva.108
Period turske vladavine

Novoosvojene oblasti u Podriwu Turci su administrativno pripojili
zvorni~kom sanxaku u bosanskom pa{aluku. Zvorni~ki sanxak bio je podeqen
na mawe administrativne jedinice koje su se zvale ,,nahije".
Podru~je dana{we Tamnave pripalo je {aba~koj nahiji koja je bila
podeqena na jo{ mawe administrativne jedinice koje su se zvale ,,Kneìne".
Kneìna {aba~ke nahije bile je i Tamnavska kneìna kojoj odgovara
teritorija dana{we op{tine Koceqeva.
Oblast severozapadne Srbije Turci su te 1521. godine zatekli gotovo
pustu. Stanovni{tvo je ve}im delom pobeglo u Ugarsku, dok je dobar deo
izginuo u sukobima sa Turcima.
Zbog takve situacije, Turci su prinu|eni da na ove prostore nasele
vlahe-sto~are iz planinskih oblasti stare Srbije, Crne Gore i Herce-
govine. Tako je na osnovu prvog turskog popisa stanovni{tva u Posavotamnavi
iz 1528. godine mogu}e videti da su u Posavotamnavi, u tom vremenu, po
selima ìveli vlasi koji su pripadali trima kneìnama:
Najve}a je bila kneìna kneza Dragi}a, sina Vukosava, koji je imao
sedi{te u Predvorici.
Wegovoj kneìni pripadala su sela: Trbu{ac, Kujavica, Gorwi i Dowi
Skupqen, (dana{wi Skupqen), Lojanice, Crniqevo (dana{we Dowe i Gorwe
Crniqevo), Dragojevac, Gorwe i Dowe Spasojevice (dana{wa Koceqeva),
Muratovac (dana{wi Matijevac), Gorwi Bo{wak (dana{we Dragiwe), Dowi
Bo{wak (dana{wi Mali Bo{wak), Kamenica (dana{wa [aba~ka Kamenica),
Kaona, Beloti}, Mehovine, La|anik, Zvezd, Podgorica (dana{we Provo),
Qutice, Svileuha (dana{wa Svileuva), Gradojevi}, Vuko{i}, Bresnica i
Vulatovica (dana{wa Subotica).
107 Za vi{e detaqa o sredwovekovnim lokalitetima u op{tini Koceqeva, od rednog broja 5 do rednog
broja 12 (zakqu~no sa wim), videti: V. Trbuhovi}, M. Vasiljevi}, Rekognosciranja u Podrinju i sonda`na
ispitivanja, U: Arheolo{ki pregled, br.14, Beograd, 1972., s. 182-184.
108 Za vi{e detaqa o lokalitetima pod rednim brojem 13,14, i 15 videti: V. Trbuhovi}, M. Vasiljevi},
Rekognosciranja u Podrinju i sonda`na ispitivanja, U: Arheolo{ki pregled, br.15, Beograd, 1973., s.
155-156.
48
Mawoj kneìni kneza Grubi{e, sina Mili}eva, iz sela Metli}a, pri-
padala su sela: Kozarica, Mrovska i Klenovina (kod dana{weg Gradojevi}a).
Najmawa je bila kneìna kneza Petra, sina Rajinova iz sela Dvori{ta
kojoj je pripadalo samo selo Stonska (dana{wa Brdarica).109
U turskim popisima iz 1528. godine, kao i u narednih 7 popisa,
zabeleène su i dve aktivne crkve u Tamnavi. To je crkva u dana{woj [aba~koj
Kamenici i crkva u selu Kaona.110
Dakle, selo Svileuha (Svileuva), pripadalo je te 1528. godine,
tamnavskoj kneìni u Nahiji {aba~koj, u zvorni~kom sanxaku kojom je upra-
vqao knez Dragi}, sin nekog Vukosava. Sedi{te Tamnavske kneìne, te 1528.
godine, bilo je u selu Predvorici.
Slika 8. Sumarni turski popis {aba~ke nahije iz 1533. godine.

Popisana su sela: Bukor, Krivaja, Rupska, Obrova, Svileuha, Zabla}e, i Dobri}.
109 A. Hanxi}, [abac i wegova okolima u XVI vijeku, U: [abac i pro{losti, kw. 1, [abac 1970. s.
216, ali, i u: M. Vasiqevi}, Posavotamnava do XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO
Vladimirci i Fond NOB Podriwa, [abac, 1983., s. 80., kao i u: Z. A. @ivanovi}, Posavota-
mnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007. s.45.
110 A. Hanxi}, [abac i wegova okolima u XVI vijeku, U: [abac u pro{losti, kw. 1, [abac 1970. s.
163, 216 i 231-232.
49
Prvi austro-turski rat 1687-1699
Kada je Austrija objavila rat Turskoj 1687. godine po~eo je Prvi
austro-turski rat koji }e trajati do 1699. godine. Ovaj rat je poznatiji pod
nazivom ,,Be~ki rat". U tom ratnom vihoru na{lo se i podru~je Tamnave koje
}e biti prvi put oslobo|eno od Turaka osvojawem [apca 1688. godine, i to od
strane Austrijanaca. Me|utim, period slobode bio je veoma kratak, samo do
sredine oktobra meseca 1690. godine, kada su [abac i okolinu ponovo
osvojili Turci.
To je, ujedno, i godina seobe Srba pod vo|stvom patrijarha Arsenija
ârnojevi}a, prouzrokovana austrijskim gubicima u borbama sa Turcima u
Makedoniji, Kosovu i Metohiji i na jugu Srbije.
Zakqu~ivawem mira u Karlovcu (dana{wi Sremski Karlovci), krajem
januara 1699. godine zavr{en je Prvi austro-turski rat koji je po podru~je
Tamnave imao pogubne posledice usled velikog iseqavawa stanovni{tva
tokom ratnih dejstava. Karlova~kim mirom cela Srbija je ponovo pripala
Turcima, tako da se i podru~je dana{we Tamnave tada na{lo, ponovo, pod
turskom vla{}u.
Drugi austro-turski rat 1716-1718

Izbijawem Drugog austrijsko-turskog rata 1716. godine, podru~je
Tamnave ponovo postaje popri{te ratnih dejstava, zbegova i iseqavawa.
Padom [apca u austrijske ruke, 17. avgusta 1717. godine, oslobo|ena je zapa-
dna Srbija od Turaka, koji su slede}e 1718. godine, 21. jula, u Poàrevcu,
sklopili mir sa Austrijom.
Dolaze}i na vlast u Srbiji, Austrijanaci su celu zemqu (u
administrativnom pogledu), podelili na ve}e administrativne jedinice koje
su se zvale ,,distrikti", a koji su bili ekvivalentni dana{wim okruzima.
Ovi distrikti poklapali su se sa granicama prethodnih turskih nahija, pa je
tako, sada i {aba~ka nahija preimenovana u {aba~ki distrikt.
Distrikti su se delili na mawe administrativne jedinice koje su se
zvale ,,Nurije", i koje su se teritorijalno poklapale sa nekada{wim turskim
kneìnama, pa je tako [aba~ki distrikt bio podeqen na 4 nurije: Posavsku,
Tamnavsku, Pocersku i Ma~vansku.
Na osnovu austrijskog popisa stanovni{tva iz 1718. godine, vidi se da je
selo Suillova (Svileuva) pripadalo tamnavskoj nuriji u {aba~kom distriktu.
Tre}i austro-turski rat 1737-1739

Period mira posle drugog austrijsko-turskog rata traje od 1718 do
1737. godine, kada je ponovo do{lo do ratnih dejstava u ovom delu Srbije,
poznatijih kao Tre}i austro-turski rat.
Rat se zavr{io dve godine kasnije porazom Austrijanaca koji su u Beogradu,
18. septembra 1739. godine potpisali mir sa Turskom. Druga ta~ka
potpisanog mira odnosila se na predaju [apca i okoline Turcima, pa je tako,
posle 20-tak godina bitisawa pod Austrijom, i podru~je dana{we doline
Tamnave, a samim tim i Svileuve, ponovo do{lo pod direktnu tursku vlast.
50
Dolaskom u zapadnu Srbiju, Turci su u woj ponovo vratili svoje staro
administrativno ure|ewe. Me|utim, posle trogodi{weg iscrpquju}eg i
pogubnog rata Tamnava je, u demografskom smislu, ostala sablasno pusta, da
bi tek pola veka kasnije, ponovo, postala naseqena zahvaquju}i, pre svega,
srpskim doseqenicima iz Crne Gore i Hercegovine.
Dvadesetak godina posle zavr{tka Tre}eg austro-turskog rata,
u Svileuvi je podignuta i prva crkva uz koju je 1764. godine radila i
jedna od najstarijih {kola u Srbiji.111
I crkva i {kola nalazile su se u guwa~koj mali, na mestu toponima
,,Markovi}a grmovi", u neposrednoj blizini dana{weg asfaltnog puta
Koceqeva-Batalage.
Najverovatnije je da je prvi sve{tenik u toj crkvi bio Velimir
Jovanovi}, za koga nije poznato gde je sahrawen.112
Na slede}oj strani (52) data je fotokopija originalnog godi{weg
izve{taja u~iteqa @ivojina Todorovi}a iz Svileuve, poznitijeg kao
,,u~iteq @oja". Iz ovog Izve{taja od 1936/37 god. vidi se da je za datum osni-
vawa {kole u Svileuvi naveo 1764. godinu. Ovaj podatak je on navodio u
svakom slede}em Izve{taju, sve do svog penzionisawa sredinom '70-tih godina
HH veka.113
êtvrti austro-turski rat 1788-1791

Me|utim, tek {to se, posle pola veka, ova oblast donekle oporavila,
ovo podru~je postaje popri{te novog, êtvrtog austrijsko-turskog rata
poznatijeg kao doba ,,Ko~ine krajine". Tokom ovog perioda, Tamnavu }e
Austrijanci, uz pomo} srpske vojske, ponovo osloboditi turske vlasti, ali
samo zakratko. Ovaj, êtvrti austrijsko-turski rat, traje od 1788 do 1791.
godine, i na podru~ju dana{we Tamnave done}e samo pusto{, jad i bedu,
uti~u}i na to da malobrojno stanovni{tvo spas potraì u iseqewu u Srem, u
tada{wu Austriju.
Za vreme trajawa ,,Ko~ine krajine", najvrovatnije je da je u Svileuvi sa
radom prestala crkva i {kola uz wu. Zna se da je posle zavr{etka ratnih
dejstava, ober-knez Ranko Lazarevi} iz Svileuve nov~ano pomogao da se 1791.
godine podigne crkva u susednom selu Brdarici, a koja (obnovqena i renovi-
rana), na tom istom mestu postoji i danas.114
111 D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih isto-

rijsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblio-
teka ,,Janko veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 157-197.
112 Isto kao i u fusnoti 112. Poznato je da je sin sve{tenika Velimira Jovanovi}a - Pavle ro|en
oko 1775. godine i da je u~io za sve{tenika i stekao ~in protoprezvitera. Prota Pavle Jovanovi} je
ubijen od strane turaka 1814. godine u Brdarici gde je i sahrawen, uz temeqe jugoisto~nog dela
apside crkve u Brdarici.
113 Ovaj dokiment je prvi put objavqen 2004. godine, zahvaquju}i qubaznosti istori~ara dr Mo-
m~ila Isi}a iz Svileuve koji ga je i otkrio u Arhivu Srbije u Beogradu. Videti: D. Mrkobrad i Z. A.
@ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraìvawa,
U: Zbornik radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva,
Koceqeva, 2004., s. 165.
114 Za podatke o tome da je ober-knez Ranko Lazarevi} (brat od strica Pop Luke Lazarevi}a),
finansirao 1791. godine izgradwu crkve u Brdarici videti: D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi},
Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsdko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik
radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva,
2004., s. 167.
51
Slika 9. Izve{taj u~iteqa @ivojina Todorovi}a iz Svileuve od 28. juna
1937. godine sa navedenom 1764-om godinom osnivawa {kole u Svileuvi.
52
Rat je zavr{en mirom u Svi{tovu, 4. avgusta 1791. godine, time {to je
zapadna Srbija ponovo vra}ena pod tursku vlast, a podru~je dana{we Tamnave,
osta}e po ko zna koji put, opusto{eno i skoro potpuno pusto.
Podru~je dana{we Tamnave }e, posle ovog êtvrtog austro-turskog
rata, ponovo pripasti turskoj Tamnavskoj i Posavskoj kneìni u [aba~koj
nahiji Zvorni~kog sanxaka u Bosanskom pa{aluku.
Prvi srpski ustanak 1804-1813

Dizawem Prvog srpskog ustanka, 15. januara 1804. godine, pod vo|stvom
vo`da Kara|or|a Petrovi}a, i narod tamnavske i posavske kneìne, na ~elu
sa pop Lukom Lazarevi}em iz Svileuve, u~estvova}e u svim borbama tokom
trajawa ustanka protiv Turaka. O tome svedo~e dve veoma va`ne bitke na
samom po~etku ustanka:
- Boj na Svileuvi; od 23 do 28. Februara 1804. g.115; i
- Boj na û~ugama; u prole}e 1806. godine.
Turci su u tim bojevima pretrpeli katastrofalne poraze, ali,
ubedqivo najve}i i najsudbonosniji poraz doìveli su u boju na Mi{aru", 1.
avgusta 1806. godine.116 Tada je srpska kowica pod komandom pop Luke
Lazarevi}a iz Svileuve odigrala sudbonosnu ulogu u preokretu bitke u
korist srpskih ustanika. Tom prilikom je Luka sa svojim saborcima pogubio
~uvenog turskog komandanta Kulin-kapetana. Me}utim, u tom megdanu i sam
Luka je bio veoma te{ko rawen.
Pobeda srpskih ustanika u boju na Mi{aru bila je prekretnica za daqi
tok ustanka u Srbiji.
Podru~je dana{we Tamnave i sela Svileuve je svoju punu slobodu od
Turaka do~ekalo, tek, posle sudbonosnog boja na Mi{aru, po~etkom avgusta
1806. godine, kada su Srbi odneli sjajnu pobedu presudnu za daqi tok
ustanka.117
Drugi srpski ustanak 1814-1815

Posle propasti Prvog srpskog ustanka 1813. godine, i podru~je dana-
{we Tamnave ponovo je (posle 11-ogodi{we slobode), potpalo pod Tursku vla-
st, ali ne za dugo.
Tamnava je nanovo oslobo|ena u Drugom srpskom ustanku, pod vo}stvom
Milo{a Obrenovi}a, i to, posle boja na Dubqu u julu 1815. godine.
Naime, posle toga je sa turskom zakqu~en mirovni sporazum koji }e
kwazu srpskom - Milo{u Obrenovi}u omogu}iti da strpqivo stvara i gradi
Srpsku dràvu koja je mudrom i lukavom Milo{evom politikom stalno ja~ala.
Mnogo je stanovnika Svileuve u~estvovalo u borbama za oslobo|ewe
Srbije od Turaka, ali, to je predmet posebnih istraìvawa.
115 Za detaqe ~uvenog Boja na Svileuvi i û~ugama najboqe je pro~itati najpotpuniju studiju o tim
doga|ajima {tampanu kao posebnu publikaciju: Z. A. @ivanovi}, Boj na Svileuvi, SAI, Koceqeva,
2004.
116 Sva tri navedena datuma bitaka i bojeva data su po starom kalendaru. Po novom kalendaru, boj na
Svileuvi bi trajao od 6. do 19 marta 1804. godine, s obzirom da je 1804. godina bila prestupna i da je
februar tada imao 29 dana, dok bi boj na Mi{aru bio vo|en 14. avgusta 1806. godine. Prim. aut.
117 Sve poznate detaqe oko tih slavnih doga|aja mogu se pro~itati u Zborniku radova: Grupa autora,
Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004.
53
Slika 10. Spisak sela Tamnavske i Posavske kneìne koja je Pop Luka
Lazarevi} dobio na upravu kada je progla{en za vojvodu.
54
Srpska dràva
Posle Drugog srpskog ustanka, podru~je dana{we Tamnave je i daqe,
sada pod srpskom upravom, zadràlo svoju staru administrativnu podelu, tj.
bilo je podeqeno na tamnavsku i posavsku kneìnu, u okviru {aba~ke nahije.
Krajem tre}e decenije XIX veka, kneìne su u Srbiji zamewene
,,Kapetanijama", pa je sada Tamnavska kneìna preimenovana u Tamnavsku
kapetaniju sa sedi{tem u Svileuvi, a ~iji je kapetan bio Marko Lazarevi},
sin ober-kneza Ranka Lazarevi}a iz Svileuve.
1834. g., Kneèvina Srbija podeqena je na pet ,,Serdarstava". Jedno od

wih bilo je i Ma~vansko sredarstvo, sa sedi{tem u [apcu, a sa~iwavala su ga
~etiri okruga. Podru~je dana{we Tamnave pripalo je tada {aba~kom okrugu,
a ve} 1. maja 1839. g., posle velikih administrativnih promena u Srbiji,
formirane su i prve ,,op{tine", kao samostalne administrativne jedinice sa
samostalnom lokalnom samoupravom sastavqenom od administrativne, sudske
i izvr{ne vlasti.
Tada je, 1. maja 1839. godine, formirana i op{tina Svileuva koja
je (zbog svoje veli~ine), sama za sebe bila op{tina. Tada{wa op{tina
Svileuva bila je u sastavu Posavsko-tamnavskog sreza u Okrugu
{aba~kom.
Od 1839, pa do kraja 1840. godine, u Svileuvi je bilo prvo sedi{te
Posavsko-tamnavskog sreza, kasnije poznatog kao Posavotamnavski srez.
Prvi sreski na~elnik Posavsko-tamnavskog sreza sa sedi{tem u
Svileuvi, od 1839 do 1840. godine, bio je Milisav Zari} iz Svileuve.
Od 1840. godine, sedi{te sreza Posavsko-tamnavskog seli se u Vladi-
mirce gde }e, izuzev jednog kratkog perioda, ostati sve do 1955. godine kada je
i ukinut zauvek. Sedi{te Okruga {aba~kog bilo je u [apcu.118
Prvi predsednik op{tine Svileuva iz te 1839. godine bio je
kmet Baja Lazarevi} iz Svileuve, sa svoja dva pomo}nika: Marinkom
Cvetinovi} i Gli{om Ranisavqevi} iz Svileuve.119
Na stranama 56,57,i 58 date su fotokopije originalnih dokumenata o
formirawu op{tina u Posavsko-tamnavskom srezu od 1. maja 1839. godine.
Kneèvina Srbija
1884. godine op{tina Svileuva je spojena sa op{tinom Koceqeva u jednu
op{tinu pod nazivom ,,Op{tina Svileuvsko-Koceqeva~ka".
Takva situacija }e ostati do 1890. godine, kada je do{lo do novih admi-
nistrativnih promena u Srbiji. Tada je, 1890. godine, op{tina Svileuva
ponovo izdvojena u posebnu op{tinu.120
Od 1839. pa sve do 1890. godine, op{tina Svileuva }e pripadati Posa-
votamnavskom srezu u Okrugu {aba~kom, a od 1890. do 1895, bi}e u sastavu
118 Za detaqe oko formirawa op{tina u Posavotamnavskom srezu najboqe je pogledati kompletnu
studiju: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimi-
rci, 2007.
119 Isto, s. 86.
120 Isto,s. 130-137.
55
Slika 11. Prva strana spiska novoformiranih op{tina od 1. maja 1839.
godine koji je potpisao sreski na~elnik Milisav Zari} u Mesarcima i
poslao okru`nom na~elniku Milo{u Bogi}evi}u u [abac.
56
Slika 12. Druga strana prethodnog dokumenta iz kojeg se jasno vidi da je 1.
maja 1839. godine op{tina Svileuva formirana kao samostalna op{tina.
57
Slika 13. Spisak prvih predsednika novoformiranih op{tina od
1. maja 1839. godine.
58
Pocerskog sreza, u okviru Podriwskog okruga. Sedi{te Pocerskog sreza
bilo je u [apcu, kao i sedi{te Podriwskog okruga.
Od 1895. godine, op{tina Svileuva }e, ponovo, pripadati Posavo-
tamnavskom srezu, ali sada, u okviru Podriwskog okruga. Ovakva situacija }e
ostati sve do 1922. godine, kada je do{lo do novih administrativnih promena
u novostvorenoj balkanskoj dràvi ju`nih Slovena pod nazivom Kraqevina
Srba, Hrvata i Slovenaca.
Kraqevina Srbija
1880. godine, u Svileuvu dolazi da radi kao u~iteq jedan o budu}ih
najpoznatijih srpskih kwièvnika - Janko Veselinovi}.
Bio je u~iteq u {koli koja je sada preme{tena u zgradu op{tine u
Svileuvi a u kojoj se nalazila jo{ i sudnica sa apsanom. Ta se zgrada zvala
,,Ka~ara", a nalazila se na mestu gde se sada nalazi Dom kulture u
Svileuvi.121
Janko je u Svileuvi napisao i objavio svoje prve pripovetke inspiri-
sane tematikom iz seoskog ìvota. Tu u Svileuvi se i oènio sa devojkom po
imenu Jovanka - Joka Jovanovi}. Ona je bila sestri~ina svog ~uvenog ujaka
Nikole, poznatijeg kao episkop (vladika) ni{ki Nikanor Ruì~i} iz
Svileuve.122
Za vreme Prvog i Drugog Balkanskog rata Koceqeva je bila zborno
mesto za mobilizaciju srpske vojske iz cele Posavotamnave.
1906. godine, u Svileuvi je podignuta zgrada nove {kole koja je bila
ozidana sa ciglom na kamenim temeqima. Ta zgrada postoji i danas i zove se
,,Stara {kola", a u woj, trenutno, radi Zdravstvena ambulanta Doma zdravqa
iz Koceqeve. Zgrada stare {kole renovirana je 1928. g.123
Prvi svetski rat 1914-1918

Po~etak Prvog svetskog rata Tamnava je do~ekala sa Drugom srpskom
armijom stacioniranom u wenoj blizini, a ~uvenom Cerskom bitkom rukovodio
je iz Dragiwa komandant Druge armije - Stepa Stepanovi}.124
Prvih dana rata Koceqeva je bila mesto stacionirawa velikog broja
srpskih trupa, bolnice za rawenike i narodnih zbegova, kao i popri{te bitke
na @u}aku, brdu iznad Koceqeve.
Tokom borbi na ovom podru~ju, i u Lojanicama i Ri|akama, nalazile su
se poqske bolnice za srpske rawenike.125
122 Videti: Z. A. @ivanovi}, Tamnavski pisci, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koce-
qeva, s. 43.
124 S. Filipovi}, Posavotamnava do XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i
Fond NOB Podriwa, [abac, 1983. s. 186.
125 Poqsaka bolnica i prihvatili{te za rawenike u selu Lojanice nalazila se u staroj kafani,
kraj puta [abac-Vaqevo. Ova kafana i danas postoji, a podignuta je jo{ 1851. godine. Za podatke o
wenom podizawu videti. S. Filipovi}, [est hronika, SO Vladimirci, Vladimirci, 1971. s. 84.
Da je u ovoj kafani bilo previjali{te tokom prve godine rata videti u: S. Filipovi}, Prvi
svetski rat, U. Posavotamnava do XIX veka, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci i Fond
NOB Podriwa, [abac, 1983. s. 187.
59
Strahote Prvog svetskog rata uzele su svoje mnogobrojne vojne i civi-
lne `rtve i u mirnoj i pitomoj Tamnavi i Svileuvi.
Rat nije preìvela i do~ekala slobodu jedna ~etvrtina wenog
stanovni{tva.
Kraqevina Srba, Hrvata i Slovenaca

Po zavr{etku Prvog svetskog rata 1. decembra 1918. godine, stvorena je
na Balkanu prva zajedni~ka dràva ju`nih Slovena pod imenom ,,Kraqevina
Srba, Hrvata i Slovenaca", pa je od 1922. godine op{tina Svileuva, u admi-
nistrativno-teritorijalnom smislu, sada bila u sastavu Posavotamnavskog
sreza u Podrinskoj oblasti.126 Sedi{te Podriwske oblasti bilo je u [apcu.
Kraqevim ukazom od 29. februara 1924. godine, selo Koceqeva u
op{tini Koceqeva dobija status varo{ice.
Kraqevina Jugoslavija
Novim zakonom o administrativnom ure|ewu iz 1929. godine, Kraqe-
vina Srba, Hrvata i Slovenaca preimenovana je u dràvu pod nazivom
Kraqevina Jugoslavija koja }e se tako zvati do 1945. godine.
Od 1929. godine, op{tina Svileuva pripada Posavotamnavskom srezu u
Podrinskoj oblasati koja je bila u sastavu Drinske banovine. Sedi{te
Drinske banovine bilo je u Sarajevu.127
Drugi svetski rat 1941-1945

Ve} 13. aprila 1941. g., Nemci su na brdu Dizdareva~i, u Dragiwu,
avionima bombardovali jedan kowi~ki eskadron Kraqevine Jugoslavije.
U junu iste godine, u tamnavski kraj su iz Hrvatske stigle prve srpske
izbeglice, (oko 90 srpskih porodica), deportovanih od strane NDH. Tokom
leta, te prve ratne godine, u Tamnavskom kraju formirane su prve partiza-
nske i ~etni~ke vojne formacije koje }e biti u stalnom me|usobnom
bratoubila~kom sukobu, tokom celog ratnog perioda.
Iste godine (1941.), u jesen, Nemci su sa avionima bombardovali
Koceqevu i [aba~ku Kamenicu, ali, sre}om bez `rtava.
Za vreme Drugog svetskog rata u Tamnavi nije za stalno bila staci-
onirana ni jedna nema~ka jedinica, ali je pred kraj rata u blizini Koceqeve,
na imawu In|ije Markovi} u Svileuvi, jedno kratko vreme, a u organizaciji
~etnika, i prisustvu generala Dragoquba Draè Mihailovi}a, radio
privremeni aerodrom za evakuaciju savezni~kih pilota oborenih nad
Jugoslavijom. Ameri~ki piloti su iz Svileuve prebacivani u ameri~ku bazu
Avijano u Italiji.
Svileuva je svoje oslobo|ewe u Drugom svetskom ratu do~ekala od
strane Prve brigade VI Li~ke proleterske divizije, 23. septembra 1944.
godine.

2007., s. 145-146.
127 Isto, s. 146.
60
Uvo|ewem komunalnog sistema 1. septembra 1955. godine u Narodnoj
Federativnoj Republici Jugoslaviji, ukida se op{tina Svileuva i pripaja
op{tini Koceqeva.
U tada{wu op{tinu ulazila su slede}a mesta: varo{ica Koceqeva,
sela: Svileuva, Bresnica, Subotica, Mali Bo{wak, i Qutice.128
Ukida se i Posavotamnavski srez, kao i Podriwska oblast.
Od nekada{wih srezova podriwske oblasti formira se, sada, samo
jedna velika administrativna jedinica koja se zove Srez [abac.129
U sastav sreza [abac ulaze sve novoformirane op{tine iz biv{ih
srezova, u biv{oj Podriwskoj oblasti.
1. januara 1960. godine, u sastav op{tine Koceqeva, pored tada{wih,
ulaze i sela: Dowe Crniqevo, Galovi}, Gradojevi}, ]ukovine, Golo~elo,
[aba~ka Kamenica, Dragiwe, Brdarica, Druèti}, Zukve i Batalage.130
Tog 1. januara 1960. godine, op{tina Koceqeva zaokruùje svoju
teritoriju sa 16 sela i 17-tom varo{icom Koceqevom, i, u tom sastavu, ostaje
do danas.
Dakle, u sastav op{tine Koceqeva, danas, ulaze slede}a mesta:
varo{ica Koceqeva, sela: Svileuva, Bresnica, Subotica, Mali Bo{wak,
Qutice, Dowe Crniqevo, Galovi}, Gradojevi}, ]ukovine, Golo~elo, [aba-
~ka Kamenica, Dragiwe, Brdarica, Druèti}, Zukve i Batalage.
Selo Svileuva je po povr{ini, kao i, po broju stanovnika najve}e selo
op{tine Koceqeva.
1967. godine u Svileuvi je uvedena elektri~na struja, a 1984. i vodovo-
dna mreà, dok je telefonizacija izvr{ena 1992. godine.
Po~etkom '90-tih godina HH veka po~eo je raspad Socijalisti~ke
Federativne Republike Jugoslavije. Raspad je uzrokovao gra|anski rat na
teritorijama biv{ih Jugoslovenskih republika, prvo u Sloveniji, zatim u
Hrvatskoj i, na kraju, u Bosni i Hercegovini. Posle raspada formirana je
Savezna dràva Jugoslavija koja je bila sastavqena od republika Srbije i
Crne gore. Tokom trajawa gra|anskog rata, iz sela Svileuve, sre}om, nije
bilo ni qudskih ni materijalnih `rtava.
Postkonfliktni period raspada Jugoslavije uzrokovao je i separati-
sti~ke te`we kosovskih Albanaca, {to je imalo za posledicu nelegalnu i
krvavu intervenciju NATO alijanse na Srbiju po~etkom 1999. godine.
U Svileuvi, sre}om, opet nije bilo ni materijalnih ni qudskih
`rtava tokom trajawa bombardovawa Srbije.
Po~etkom HHI veka republika Crna Gora pokazuje separatisti~ke
te`we koje su izvedene prelaznim re{ewem tako {to je formirana
nefunkcionalna dràvna zajednica sa Srbijom do progla{ewa crnogorske
nezavisnosti 2006. godine.
Danas, 2008. godine, selo Svileuva nalazi se u op{tini Koceqeva, u
Ma~vanskom okrugu severozapadne Srbije.
2007., s. 148.
129 Isto.
130 Isto.
61
Posledice dugogodi{we krize izazvane raspadom biv{e SFRJ ostavile
su dubok, negativan trag u prosperitetu ovog sela.
Uostalom, to ne bi trebalo da bude ni{ta novo s obzirom da je takva situacija
samo uzrok cikli~nog ponavqawa, kao i svih ovih vekova unazad koji su u ovom
kratkom istorijatu predo~eni ~itaocu.
Ime sela Svileuve

Ne zna se zasigurno kada je Svileuva dobila svoje ime. Vreme u kojem je
selo tako nazvano moè se, za sada, samo okvirno naslutiti, ali, ta~an datum
mo`da je mogu}e saznati tek posle dugotrajnih i mukotrpnih istraìvawa.
Po sada{wim saznawima vezanim za podatke iz prvog turskog popisa
stanovni{tva, iz 1528. godine, Svileuva se zvala Svileuha. Pripadala je
Tamnavskoj kneìni u Nahiji {aba~koj u Zvorni~kom sanxaku.131 Ona se tako
zvala sve do 1624. godine kada je Turci u svojim popisima zadwi put spomiwu
pod imenom Svileuha, pa sve do 1718. godine, kada je Austrijanci u svom
popisu stanovni{tva po prvi put beleè pod imenom Svileva (Suillova).132
I danas se jugozapadni deo sela tako zove - Svileva. Nalazi se izme}u
potesa Vila Leska i zaseoka A{kovi}i.
Na{ poznati antropogeograf Quba Pavlovi}, jo{ 1912. godine, u
savojoj kwizi ,,Antropogeografija vaqevske Tamnave", pi{e da je Svileva
najstariji deo sela iz kojeg su se weni stanovnici raselili po dana{woj
seoskoj teritoriji.
Isto tako, on navodi da je selo svoje ime, mo`da, dobilo zbog toga {to je
nekada, u davna vremena, selo gajilo svilenu bubu, pa je po woj i dobilo svoje
sada{we ime.133
Dana{we ime sela Svileuve po~iwe da ulazi u upotrebu krajem XVIII i
po~etkom XIX veka.
131 A. Hanxi}, [abac i wegova okolima u XVI vijeku, U: [abac i pro{losti, kw. 1, [abac 1970. s.
189, ali, i u: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqe-
va-Vladimirci, 2007., s. 67-68.
132 R. Veselinovi}, [abac i wegova nahija (distrikt) od 1683. do 1739. godine, U: [abac u pro-
{losti, Tom I, Istorijski arhiv u [apcu, [abac, 1970, s. 304, fusnota 75, ali, i: Z. A. @iva-
novi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci, 2007., s. 70.
133 Q. Pavlovi}, Antropogeografij vaqevske Tamnave, reuzdawe originala, UB-Lajkovac,
1998. s. 103, i: V. Stojan~evi}, Vaqevska i {aba~ka Tamnava u XIX veku, U: Glasnik me}uop{ti-
nskog istorijskog arhiva Vaqevo, br. 17, Vaqevo, 1982., s. 127.
62
Crkvene prilike u Tamnavi
Crkveno-istorijske prilike Tamnave u XVI i XVII veku
Najstariji pomen crkava u tamnavskom kraju odnosi se na podatke iz

turskog popisa stanovni{tva Tamnave, iz 1528. godine. Posle turskog
zauzimawa [apca 1521. godine novoosvojene oblasti u Podriwu admini-
strativno su pripojene Zvorni~kom sanxaku koji je bio podeqen na mawe
teritorijalno-administrativne jedinice koje su se zvale ,,Nahije". Oblast
Posavotamnave na{la se u okviru [aba~ke nahije koja je podeqena na tri
kneìne. Selo Svileuva pripalo je tada tamnavskoj kneìni, na ~elu sa
knezom Dragi}em, sinom Vukosava, koji je imao sedi{te u selu Predvorici.134
Organizovawem nahija, Turci su izvr{ili i prvi popis stanovni{tva
1528. godine, kada se u tamnavskom kraju pomiwu samo dve crkve:
- bezimena crkva u Kaoni;
- crkva sv. Matije u [aba~koj Kamenici,135
dok se u Svileuvi ne pomiwe postojawe crkve. Ni u turskim popisima iz
1533., 1548., 1570., 1580. 1604. i 1623. godine, ne pomiwe se postojawe
crkve.
U publikovanim podacima, sve do 1828. godine, kada je u Svileuvi
izgra|ena prva crkva ne pomiwe se postojawe crkve.136
U Svileuvi dva toponima ,,Crkvine" ukazuju na postojawe bar jedne
bogomoqe u ataru sela Svileuve, sigurno pre 1828. godine.137
Zanimqiv je i podatak o {koli u Svileuvi iz 1764. godine, jedne od
najstarijih u Srbiji. Logi~no je da je ta {kola radila u sklopu crkve.138
U turskim popisima, veoma pedantnim, ne navodi se da je u Svileuvi do
1623. g. postojala bilo kakva crkva.139
Za period [aba~ke nahije od 1623. do 1683. godine, odnosno do Prvog
austro-turskog rata (1683-1699) nema dostupnih podataka iz turskih
izvora.140
134 A. Hanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti 1, Istorijski arhiv,
[abac, 1970., s. 216; M. Vasiqevi}, Posavotamnava do devetnaestog veka, U: Posavotamnava, SO
Koceqeva, SO Vladimirci-Fond NOB Podriwa, [abac, 1983, s. 80.
135 Isto, s. 163, 216, i 231-232.
136 S. Filipovi}, Devetnaesti vek, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci, Fond NOB
Podriwa, [abac, 1983, s. 157
137 D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istori-
jsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka
,,Janko veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 157-197.
138 Isto, s. 165.
139 Iz 1623. godine poti~e posledwi turski publikovan popis stanovni{tva. Sigurno je da je ovih
popisa bilo jo{, bar do Prvog austro-turskog rata (Be~kog rata) 1683-1699. Da je crkva u Svileuvi
podignuta za vreme dok su Tamnavom vladali Turci - sigurno bi je ubeleìli u deftere da bi raji
napla}ivali hara~.
140 A. Hanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti 1, Istorijski arhiv,
[abac, 1970., s. 252, navodi da se podaci iz ovog perioda [aba~ke nahije nalaze u Arhivu Predse-
dni{tva vlade u Istambulu i u Katastarskoj upravi u Ankari.
63
Crkveno-istorijske prilike Tamnave u XVII i XVIII veku
Zanimqivi su pojedina~ni podaci za svaki od ~etiri austro-turska

rata, kao i wihovo konfrontirawe.
U vreme I rata1687-1699 , [abac i okolina (a samim tim i oblast
Tamnave), kra}e vreme bili su oslobo|eni od turske vlasti, te su, od
polovine septembra 1688. do sredine oktobra 1890. godine, potpali pod
vlast Austrije. To se poklapa sa velikom seobom Srba pod vo|stvom srpskog
patrijarha Arsenija III ârnojevi}a, koji je 18. juna 1690. godine odrào
crkveno-narodni sabor u Beogradu.141
Da li je ovaj kratak period bez turske vlasti bio dovoqan da se u
Svileuvi podigne crkva?
To je dosta kompleksno pitawe, s obzirom da su, slede}ih devet ratnih
godina, [abac i wegova okolina kratkotrajno mewali gospodare, sve do
Karlova~kog mira, kada ponovo potpadaju pod tursku vlast.
Takva situacija trajala je slede}ih 17 godina, sve do 1716. god., kada
po~iwe II austro-turski rat 1716-1718, zavr{en Poàreva~kim mirom.142
[abac i okolina, sada [aba~ki distrikt i wegova Tamnavska kneìna,
ponovo su (slede}ih 21 godinu) pod austrijskom vla{}u, sve do Tre}eg
austro-turskog rata 1737-1739.
Dvadesetjednogodi{wi period bio je dovoqno dug da se u Svileuvi
izgradi crkva. U svakom slu~aju potrebni uslovi za gradwu crkve u jednom
ovako velikom selu, kao {to je Svileuva, bili su ispuweni. Nije bilo Turaka
koji bi takvu vrstu aktivnosti zabrawivali.
Ali, poznaju}i karakter austijske vlasti na prostoru [aba~kog
distrikta, kneìne Tamnave i sela Svileuve, koji se ogledao u kolonija-
lnom odnosu prema novoosvojenim oblastima, mogu}nost za gradwu crkve u
Svileuvi, jeste, zapravo, veoma minimalna.
To je zato {to takav austrijski kolonijalni odnos prema novoosvojenim
oblastima podrazumeva nebrigu o pravoslavnim srpskim crkvama i
neodobravawu, od strane zvani~nih institucija, gra|ewa novih. O tome
najboqu, do sada poznatu, sliku i optu`bu najrazli~itijih bezakowa i
nasiqa austrijskih vlasti u Srbiji (1718-1737) daje beogradski mitropolit
Vi}entije Jovanovi}, (mitropolit od 1733. do 1737. g.).
U ,,Memoaru" koji je podneo ruskoj carici Ani, izme|u ostalog, navodi i:
,,...U verskim stvarima Nemci su nam mnogo smetali, a {to je
najva`nije, nismo se mogli na ta ~uda i bezakowa àliti, jer nas ne
pu{ta{e caru. Nijedna tvr|ava, ni jedna varo{, nijedno selo, {tavi{e
nijedna crkva nije od wih sigurna...".143
Uslovi za gradwu jedne crkve pod takvim okolnostima, nisu ba{
najpovoqniji. Narod u [aba~kom Distriktu mogao je da se bori protiv
eksploatacije i raznih oblika nasiqa od strane austrijskog ~inovni{tva i
141 R. Veselinovi}, [abac i {aba~ka nahija (distrikt) od 1683. do 1739. godine, U: [abac u pro-
{losti 1, Itorijski arhiv, [abac, 1970, s. 292-293.
142 Isto, s. 295-301.
143 Isto, s. 316-317.
64
austrijske vojske jedino upornim i doslednim nastojawem da o~uva svoje
povlastice, odnosno da zahteva da se po{tuju privilegije, koje je, austrijski
car Leopold I dao Srbima u Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji (1690. 1691. i
1695. godine).
Uskoro, posle osvajawa jednog dela Srbije, u ratu 1716-1718. austri-
jski car Karlo V potvrdio je 1718. godine Mojsija Petrovi}a za beogradskog
mitropolita, i tom prilikom je pro{irio va`nost tih privilegija i na novo-
osvojeni deo Srbije, a samim tim i na [aba~ki distrikt.
Privilegije su sadràvale raznovrsne politi~ke, privredno-fina-
nsijske i verske povlastice, izme|u ostalog i pravo na crkveno- narodne sa-
bore i slobodu veroispovesti.144
Za Srbe najva`nije tada{we pitawe bilo je ujediwewe Beogradske i
Karlova~ke mitropolije, jer su se tada obe nalazile pod vla{}u Austrije.
Ona je svim silama nastojala da i nadaqe odrì crkveno-upravnu i duhovnu
podvojenost srpskog naroda s obe strane Save i Dunava. Takvoj politici
podvajawu i razjediwavawu naciona odlu~no se usprotivio mitropolit
beogradski Mojsije Petrovi} sa celokupnim narodom. Ose}awe jedinstvene
narodne zajednice s obeju strana Save i Dunava odnelo je pobedu na saboru u
Karlovcima 1726. godine stvarnim spajawem obeju mitropolija.
Bez obzira ne garantovawe privilegija austrijske vlasti u Srbiji nisu
ih po{tovale o ~emu svedo~i ve} pomenuti Memoar beogradskog mitropolita
Vi}entija, upu}en 15-ak godina kasnije ruskoj carici Ani.
Da bi se boqe razumele tada{we crkveno-prosvetne prilike u Srbiji
trebalo bi znati da je srpska pravoslavna crkva za vreme austrijske vlasti
bila samo trpqena, jer je rimokatoli~ka veroispovest bila zvani~na drà-
vna religija (religio dominans). U [apcu i ve}im mestima postavqeni su kano-
nici pod upravom rimokatoli~ke biskupije u Smederevu (osnovana 1726. godi-
ne), odnosno biskupije u Beogradu.145
U delu Srbije koji se nalazio pod austrijskom vla{}u srpska pravo-
slavna crkva imala je dve eparhije:
-beogradsku arhidijacezu i
-vaqevsku episkopiju.146
[aba~ki distrikt sa kneìnom Tamnavom i Svileuvom potpadao je pod
vaqevsku eparhiju, s tim {to su imali dva protopijata:
-jedan sa sedi{tem u [apcu, a
-drugi u Brodcu.
Od 1735.godine, oba protopijata su bila podeqena na 14 parohija, koje
su obuhvatale ukupno 32 mesta.147
Kada je u pitawu srpska pravoslavna crkva u tom periodu, treba znati
da su u [aba~kom distrihtu, najzna~ajniji spomenici kulture i rasadnici
pravoslavne duhovnosti bili, bez svake sumwe, manastiri i parohijski
{losti 1, Itorijski arhiv, [abac, 1970, s. 318.
145 Isto, s. 322.
146 N. Radosavqevi}, Uì~ko-vaqevska mitropolija, s. 21-22, i 80, kao i navedena litaratura.
{losti 1, Itorijski arhiv, [abac, 1970, s. 322-324.
65
hramovi, tj. crkve. Oni su, na odre|en na~in i u tada{wim uslovima, bili i je-
dini rasadnici pismenosti me|u Srbima.
U tamnavskoj kneìni se iz tog vremena, u austrijskom popisu iz 1718.
g., pomiwe samo Kaona, ali ne kao manastir. Me|uti, 1735. godine zapisana je
tako: ,,manastir". U Kaoni se neki Milovan, potowi paroh jovijski, sedam
godina u~io u jeromonaha Gavrila.148
U popisu manastira [aba~kog distrihta iz 1718. godine, pomiwu se jo{
i manastiri: Vra}ev{nica, podignut na istoimenoj re~ici 1428/9. godine,149
manastir ôke{ina ispod planine Cer na istoimenoj re~ici koja se jo{ zove i
Jerez, zatim, prema spomenutom popisu, manastiri: Zabla}e, Varna i
Prwavor koji su bili tada nenastaweni, tj. opusteli manastiri (ist auch ein
ohnbewohntes kloster), pi{e za svakoga od wih. Na karti [aba~kog distrihta
iz 1718. godine nalazi se i manastir Grobqan (Grobian), danas nepoznati
manastir.150
Za vreme austrijske vlasti u [aba~kom distrihtu pomiwu se
novosazidane crkve u Jaloviku 1727. godine (selo koje se grani~i sa Svile-
uvom), zatim, u Prahovu i Krni}u 1731. godine (selo Krni} je, tako|e, u bli-
zini Svileuve, a grani~i se sa selom Jalovikom), zatim, u selu Cikotama i
Beloj Crkvi. U Prwavoru je postojala stara crkva, a 1735. nalazila se u gra-
dwi i nova.151
Te{ko je izvu}i pouzdan zakqu~ak o arhitektonskim i likovnim
odlikama i vrednostima starih i novosagra|enih crkvenih zdawa u [aba~kom
distriktu za vreme austrijske vlasti u periodu od 1718-1739. godine, po{to
se te gra|evine do danas nisu o~uvale, a podaci u izvorima i literaturi su
veoma oskudni.
Sigurno je da one svojim arhitektonskim i likovnim vrednostima zna-
tno zaostaju iza srpskih spomenika religiozne arhitekture sredweg veka.
Sve crkve [aba~kog distrikta zidane su mahom od slabijeg materi-
152
jala. Na primer:
- hram sv. Jovana Krstiteqa u [apcu (u administrativnom centru distrihta),
imao je zidove koji su plotom potpleteni;
- u Brodcu crkva je bila podzidana daskama rastovim;
- u Beqinu i Mehovinama ot plota duvari i oblepqeni zemqoju;
- a u Crnoj Bari hram je bio sazidan od ~erpi}a kao i nova crkva iz 1735. g. u
Prwavoru;
- dok se samo u Beloj Crkvi nalazila, cerkov ot kamena podzidana.
Ikonostasi su bili od lipovih ([abac) ili topolovih (Bogati}) dasaka,
ili, pak, pola od dasaka a pola od ~erpi}a (Crna Bara).
Dveri su ukra{avane novozavetnim scenama, a ostali deo ikonostasa
ukra{avan je ikonama ve}ih razmera.
149 Re~ica Vra}ev{nica je pritoka reke Gruè.
151 Isto, s. 325.
152 Isto.
66
U [aba~koj crkvi 1735. godine zate~eno je i nekoliko "kod kresta
ikon na artii", koje su svakako bile gravire. Osim toga, po hramovima se
nalazilo i ne{to vi{e ikona drugih vrsta (celivaju}e, hramovne) ali nigde se
ne spomiwu wihovi slikari, izuzev slikara Andreje Andreovi}a i wegove
bra}e, koji su oslikali crkvu u manastiru Vra}ev{nice. Ina~e, za ikonosta-
se nekih crkava (u [apcu i Crnoj Bari), kaè se u izvoru za 1735. godinu, da
su gra|eni po srpskom obi~aju.153
Proskomidije su pravqene od hrastovih, orahovih i lipovih dasaka,
kao {to je ona u Brodcu za koju se kaè da je: "na srpski moner (na~in) spra-
vqena dosta dobro i obi~no". Sli~na joj je bila i proskomidija u Dobri}u.
Predmeti nameweni bogoslu`benoj upotrebi pravqeni su od drveta,
metala i tkanina. Za nalowu u crkvi dobri}koj kaè se da je "na serbski
obi~aj spravqena, verlo neobi~no, pokrivena platnom debelim". Isto
tako na "serbski moer" (obi~aj) pravqen je i nalow u crkvi u Prhovu, koja je
osve}ena 1731. godine.
Izvesno je da je, pored svih ovih radova izvo|enih na ,,serbski moner"
bilo i predmeta donesenih sa strane, kao i onih koji su ra|eni po ugledu na
Zapad, prete`no pod austrijskim, odnosno nema~kim uticajem. Re~ je, pored
pomenutih gravira, i o nekim osve}enim predmetima. Tako se, na primer,
1735. godine u bogati}koj crkvi sv. Nikole nalazila `lica (ka{ika) ot dreva
na nemecki obi~aj, dok su, recimo, u Brodcu postojala "cveta 2 be~ka", a u
Prwavoru je, te godine, zapisano dosta starih ikona "serbski i nemecki
vigura ~islomvcega".154
Pomenuto je da su manastiri u [aba~kom distriktu u periodu od 1718.
do 1739. godine bili rasadnici pismenosti u neprosve}enom narodu tog doba.
Sigurno, da su oni tu ulogu imali i pre ovog vremena, ali su, tek posle 1718.
g., tu ulogu preuzeli i parohijski hramovi i manastiri.
Nakon okupacije severnog dela Srbije 1718. godine, Austrija je, u ciqu
{to uspe{nije germanizacije, nastojala da na novoosvojenom podru~ju otvori
{to vi{e nema~kih {kola u kojima }e u~iti {to vi{e srpske dece.
Prozrev{i ciq ovakve austrijske politike, beogradski mitropolit
Mojsije Petrovi} najuspe{nije odbrambreno sredstvo video je u poja~anom
prosvetnom radu koji je, po gr~kom uzoru, ve} postojao u episkopskim rezi-
dencijama, manastirima i pri parohijskim crkvama, ali u dosta primitivnom
obliku. U tom smislu, beogradski mitropolit Mojsije je ve} 1718. godine
molio ruskog cara za pomo} u u~iteqima i kwigama, dok je svojom uredbom od
2. decembra 1724. godine, nare|ivao:
,,...E{}e è poveqavam vam hodatajstvovati i sa pro~ima qudmi
pri vsakoj cerkvi u~ili{}e ili ti {kolu imati, po vsakom na~inu, i
gde me{}era nema, vi sami sve{tenici da imate u~iti deti gramate, a
gde imat me{}er tu ka`di sve{tenik po dva ili tri |aka dràti
moèt...".155
154 Isto, s. 326.
155 M. Isi}, Osnovno {kplstvo u Tamnavi 1820-1941, Gradska biblioteka Boìdar Kneèvi}, Ub
2002, s. 9.
67
Tako|e, on je uspeo da crkveni sabor u Karlovcima, odràn 1726. go-
dine, donese odluku da:
,,...Svaki episkop ima postavqati {kole u svojoj eparhiji, gde je
vazmo`no, a najpa~e u arhibiskupatu velika {kola da jeste nema~ka i
srpska...".156
Ova odluka crkvenog sabora umnogome je uticala na to da austrijske
vlasti ve} naredne (1727. godine) odobre podizawe vi{ih i niìh srpskih
{kola.157
Jasno je da je u periodu austrijske vladavine u [aba~kom Distriktu (gde
se nalazila tamnavska kne~ina i u woj Svileuva) postojao trend osnivawa
srpskih pravoslavnih {kola u manastirima i parohijskim domovima, ali i
seoskim crkvama kao protivte~a nastojawima Austrije za germanizacijom
pravoslavnog stanovni{tva u novoosvojenim oblastima Srbije.
[irewe prosvete u unutra{wosti Srbije, koje je zapo~eo mitropolit
beogradski Mojsije, nastavio je i wegov naslednik Vi}entije, mitropolit beo-
gradsko-karlova~ki (1730-1737), osnivawem novih {kola, manastirskih ali
i van wih. Iz tog doba pomiwu se i srpske osnovne {kole u Beogradu, Poà-
revcu, Grockoj, Gradi{tu, Majdanpeku, Kragujevcu, Vaqevu, [apcu, Brodcu,
Beqini... kao i {kole po mnogim manastirima (Vin~a, Rajinovac, Rakovica,
Manasija, Ravanica, Qubostiwa, Bogovo|a, Jovawe, Kaona, Petkovica, ôke-
{ina...), ali i po mnogim selima, u ku}ama uglednijih sve{tenika:
"...koji uzimahu na nauku po nekoliko dece iz svojih, a i drugih
okolnih sela...".158
Da li je i koliko bilo {kola i u tamnavskoj kneìni, u periodu austri-
jske okupacije (1718-1739), za sada nije utvr|eno.
Ipak, sigurno je da je u tom periodu (1780 -1787) postojala jedna vrlo
neobi~na {kola u dokmirskom manastiru. U woj se u~ilo pisawe, ~itawe,
crkveno slikarstvo, rezbarija, kamenorez i crkveno pevawe.159
Vaspitavani u narodnom duhu, dokmirski |aci bili su neposredne vo|e
seqacima ne samo Tamnave, ve} i {ire okoline u Prvom srpskom ustanku, a
mnogi od wih, ukoliko nisu svoje ìvote ostavili na ratnim strati{tima u
vreme Kara|or|evog vojevawa, postali su perjanice i Drugog srpskog ustanka,
aktivno u~estvuju}i u stvarawu nezavisne Srbije.160
Daqi austrijski, odnosno, nema~ki uticaj u severozapadnoj Srbiji i u
[aba~kom distriktu, prekinu novi, III austro-turski rat (1737-1739), koji je
okon~an Beogradskim mirom. Posle zavr{etka III austro-turskog rata, cela
zapadna Srbija, a sa wom i [aba~ki distriht sa Tamnavskom kneìnom i Svi-
leuvom ponovo potpadaju pod tursku vlast.
Tako }e biti sve do IV austro-turskog rata (1788 - 1791), poznatijeg u narodu
ovog kraja kao vreme "Ko~ine krajine".
156 M. Isi}, Osnovno {kplstvo u Tamnavi 1820-1941, Gradska biblioteka Boìdar Kneèvi}, Ub
2002, s. 9.
157 Isto.
158 Isto, s. 10.
159 Q. Pavlovi}, Jedna zaboravqena {kola, U: O Vaqevu i [apcu, Vaqevo, 1990, s. 133; M.
Pavlovi}, R. Stevanovi}, Dokmir 1991, s. 20-21; M. Isi}, Osnovno {kolstvo u Tamnavi, s. 10.
160 M. Isi}, Osnovno {kolstvo u Tamnavi, 1820-1941, Gradska biblioteka Boìdar Kneèvi}, Ub
2002, s. 10.
68
Me|utim, i posle tog rata zavr{enog mirovnim sporazumom 1791. go-
dine, poznatim kao Svi{tovski mir, ni{ta se (u teritorijalnom smislu), nije
promenilo za Srbiju. Weni severozapadni delovi i daqe su ostali u sastavu
Osmanske imperije, sve do po~etka Prvog srpskog ustanka.
U periodu posle 1739. godine, oblast Tamnave i selo Svileuva ponovo
dolaze pod tursku upravu. Minimalna je mogu}nost da je u tom vremenu mogla
biti izgra|ena crkva u Svileuvi.
U administrativnom smislu ponovo je ustanovqena [aba~ka nahija
umesto distrikta, kao sastavni deo zvorni~kog sanxaka. U sastav [aba~ke
nahije ponovo je u{la i tamnavska kneìna, a u woj i selo Svileuva.
U [aba~koj nahiji koja je svo vreme rata bila popri{te sukoba zara}e-
nih vojski - zavladala je demografska pusto{. Tokom sukoba 1738. godine,
spomiwu se svega 53 naseqa.
Godine 1740. i u ovim krajevima, kao i po celoj tada{woj Srbiji, zavla-
dala je kuga, koja je (uz nema{tinu izazvanu ratnim sukobima), uslovila i
nekontrolisano iseqavawe iz ove oblasti
U vreme IV austro-turskog rata (1738-1739) ve}ina manastira i
crkava, kao i u ostalim krajevima Srbije, zapustela je. U ratu su najvi{e
stradale seoske crkve, pletare i brvnare. Obnova poru{enih i o{te}enih
manstira i crkava odvijalo se veoma sporo. U tamnavskoj kneìni, do po~etka
IV austo-turskog rata, obnovqeni su:
- manastir Kaona 1756., "trudom popa kir-Georgija sa vsemi hristijan";161
- manastir Petkovica koji je naseqen ve} 1751. godine,162 ukoliko je uop{te i
pusto{en;
- manastir ôke{iina obnovqen je u vreme mitropolita Joakima, 1785/6;163
- pre 1788. godine naseqen je i manastir Radova{nica.164
- u [apcu se spomiwe samo postojawe drvene crkve pletare u hri{}anskoj
~ar{iji,165 za koju se kaè da je postojala i u ranija vremena.166
I to je sve od podataka o pravoslavnim verskim objektima iz [aba~ke
nahije sa kojima se raspolaè za period od kada je po~eo IV austro-turski rat.
U vreme IV austro-turskog rata, sem novog pusto{ewa, stradawa i ise-
qavawa stanovni{tva, u literaturi se pomiwu odlasci ba~kog vladike Jo-
vana Jovanovi}a u manastire Radova{nicu i Ora{ac, kao i stradawe mana-
stira i crkava u [aba~koj nahiji.167
U vremenu od kraja IV rata do Prvog srpskog ustanka (1791-1804), nema
pomena o zidawu crkve u Svileuvi. Na prostoru Tamnave pomiwe se samo da je
161 Q. Stojanovi}, Stari srpski natpisi i zapisi II, SANU - Narodna bliolioteka, Beograd 1983
(reprint), s. 108, s. 3099.
162 Isto, s. 3745.
163 Isto, s. 3566.
164 D. Panteli}, Pokret u severozapadnoj Srbiji i ba~ki episkop Jovan Joivanovi}, Glas SKA 138,
Beograd 1930, s. 180.
165 R. Trai~kovi}, [abac i wegova nahija od 1740. do 1804. godine, U: [abac u pro{losti 1,
Istorijski arhiv, [abac, 1970, s. 352
166 M. Jevti}, M. Vasiqevi}, [aba~ka tvr|ava i postanak grada, [abac u pro{losti, 1,
Istorijski arhiv [abac, 1970, s. 433.
167 R. Trai~kovi}, [abac i wegova nahija od 1740. do 1804. godine, U: [abac u pro{losti 1,
Istorijski arhiv, [abac, 1970, s. 78 i 384.
69
u susednom selu Brdarici sagra}ena crkva od {epera.168
Prvi pomen o postojawu crkve u Svileuvi vezan je za 1828. godinu.169
Zanimqiva su dva toponima Crkvine u ovom selu,170 mo`da posredan podatak o
postojawu crkve u Svileuvi i pre 1828. godine, ali, i jedan dokument iz 1937.
godine.171
[kolstvo i crkvene prilike tamnavske oblasti

u XVIII veku
Svileu{ki u~iteq @ivojin Todorovi} prvi put je u svojoj stru~noj

praksi popunio dràvni Statisti~ki upitnik za {kolsku 1936/7. godinu i
poslao ga Ministarstvu prosvete.
Jedna od rubrika u upitniku zahtevala je da se navede i ta~na godina
osnivawa {kole. Kao godinu osnivawa {kole u Svileuvi u~iteq je naveo
1764. Svih slede}ih godina, do svog penzionisawa posle II svetskog rata,
u~iteq @. Todorovi}, svom ministarstvu navodi uvek 1764. godinu kao
godinu osnivawa {kole u Svileuvi.172 To je malo ~udno s obzirom da je do sada
poznat mla|i datum (1829. god.) koji se navodi kao vreme kada je ta {kola
proradila, i to tek uz (godinu dana ranije izgra|enu), crkvu.173 Sva je prilika
da je u~iteq, raspolagao podacima koji su, sem navedenog dokumenta, nepovra-
tno izgubqeni.
Ako je ovaj podatak o osnivawu {kole 1764. u Svileuvi ta~an, s obzirom
na tada{we istorijske okolnosti, {kola je mogla da bude osnovana samo pri
crkvi ili manastiru. U periodu od zavr{etka III do po~etka IV austro-turskog
rata (1739-1788.) u literaturi nema pomena o postojawu crkve ili manastira
u selu Svileuvi.
Identi~na situacija je i kada su u pitawu crkveni arhivi. U dokume-
ntima nailazimo samo na podatke o parohiji i sve{tenicima koji su na ovom
prostoru sluìli tokom XVIII veka, odnosno od vremena austrijske okupacije
i stvarawa [aba~kog distrihta 1718. godine.174
Prema Katastigu jeromonaha Visariona iz 1727. godine, Svileuva se
nalazila u nuriji (parohiji) prote Mihaila. U istoj parohiji nalazila su se
i sela Golo~elo, Gradojevi}, Kamenica, Koceqeva i Qutice, dok su se sela
Brdarica, Beloti}, Bo{wak Gorwi, Kaona, Mrovska i ]ukovine nalazila u

Podriwa, [abac, 1983, s. 157.
169 Isto, s.157; M. Filipovi}, Osnovne {kole op{tine Koceqeva, Osnovna {kola ,,Mi}a
Stanojlovi}", Koceqeva, 1992, s. 16.
170 Q. Pavlovi}, Antropogeografij vaqevske Tamnave, reuzdawe originala, UB-Lajkovac,
1998. s. 491.
171 Sakupqaju}i gra|u za svoju monografiju o {koli u Svileuvi, istori~ar M. Isi} otkrio je
dokument pod nazivom "Kratki statisti~ki podaci o svr{etku {kolskog meseca juna {kolske godine
1936/37, tabela A" u Arhivu Jugoslavije (fond: Ministarstvo prosvete Kraqevine Jugoslavije,
fascikla 315), neobjavqeno. Autori se zahvaquju g. Isi}u na mogu}nosti da ga koriste u ovom
tekstu.
172 Istim poslom rade}i u Istorijskom arhivu Beograda do{lo se do novih podataka, neobjavqeno.
Autori se jo{ jrdnom zahvaquju g. Isi}u na mogu}nosti da ga koriste u ovom tekstu.
173 M. Filipovi}, Osnovne {kole op{tine Koceqeva, Osnovna {kola ,,Mi}a Stanojlovi}", Koce-
qeva, 1992, s. 27.
174 S. Peciwa~ki, Katastig jeromonaha Visariona, Godi{wak istorijskog arhiva VIII, [abac 1970,
s. 276 313.
70
parohiji kaonskog igumana Gavrila.175
Jeromonah Visarion je zabeleìo da je 1727. godine u Svileuvi dimni-
cu (crkveni, episkopski porez)176 platilo samo 15 ku}a:
- jedan doma}in dao oku voska,
- celo selo dalo ukupno 7 forinti priloga,
Slede}e (1728.) godine priloìli su:
- Mojsilo, 150 novaca za blagospovenije,
- Radivoj, 2 marja{a za blagoslovenije,
- Stani{a, oku voska,
- Nenad, jednu ko{nicu.
Godine 1729. dimnicu je platilo 12 ku}a a tri su ostale. Priloge su te
godine u Svileuvi dali:
- Nikola, oku vojska,
- Radovan, 100 oka ìta i 50 novaca,
- Nenad, 50 oka vina i 50 novaca,
- Grigorije, 60 oka vina i 50 novaca,
- Petar, 100 oka ìta,
- dok je celo selo dalo ukupno 300 oka ìta.
U Brdarici dimnicu je 1727. g. platilo 5 ku}a, a 1729. godine 7 ku}a.
U selu Koceqevi, u 1727. godini, dimnicu je platilo 8 ku}a, dok su 2 fori-
nte date na ime priloga.
Kada je 1728. godine u susednom selu Jalovik, za sve{tenika crkve
(sagra|ene 1726. godine) postavqen jerej Mihailo Popovi}, Svileuva je tada
parohijski pripala jalovi~koj crkvi. Sigurno zato {to nije imala svoju so-
pstvenu crkvu.
Sin|el Andrija Joakimovi} saznao je 1735. godine za jedan nezakonit
brak u Svileuvi. On kaè:
"...V selu Svilehovu \uke birova brat, imenom @ivko, drìt è-
nu za sobom, kotora imat i sada ìva muà svojego pervago va
Di{~riktu Valevskom, v selu Bobova, v nurii monastira Jovawa, ime-
nom Mihaila, koji svoju ènu napustil prvobra~nu, a oèniv (tako) s
djevicom. I re~enago \uku birova i jego brata @ivka gospodin vladika
Dositej Nikoli} za sije globil 4 dukata, a popa Zahariju [aba~kago 4
dukata, koji je ven~al. I tako propu{}eno bilo poskazaniju \uke
birova..."177
Iz navedenih podataka vidi se da je, pre 1735. god. nezakonit brak
blagoslovio sve{tenik [aba~ki Zaharije. Za{to se gre{ni mladenci nisu
ven~ali u Svileuvi? Verovatno zato {to u Svileuvi tada nije postojala
crkva, kao ni sve{tenik koji bi ven~awe obavio. Me|utim, daleko blià Svi-
leuvi, nego [aba~ka, mladencima je bila crkva u susednom selu Jaloviku,
175 S. Peciwa~ki, Katastig jeromonaha Visariona, Godi{wak istorijskog arhiva VIII, [abac 1970,
s. 276 313 .
176 Isto, s. 297.
177 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. godine, Spomenik XLII, SKA, Drugi razred 37,
Beograd 1905, s. 110-219.
71
osnovana 1727. god. kojoj je parohijski Svileuva i pripadala, ili crkva u
slede}em selu - Krni}u, koja je osnovana 1731. godine. Tako|e, bliì od
[aba~ke crkve bio im je i manastir Kaona, ili crkva u tamnavskom selu
Kamenici, oboje iz vremena pre dolaska Turaka u ove krajeve. Naravno,
mladenci su potraìli {to daqeg sve{tenika koji ne bi mogao da zna ni{ta o
wihovom nekanonskom, tj. nezakonitom ven~awu.
Te 1735. godine, Svileuva je imala 25 domova i daqe je parohijski pri-
padala crkvi u susedno selu Jaloviku. U vremenu od 1735. do 1791. godine
(vreme podizawa crkve u susednom selu Brdarica), podaci o crkvenom `votu
vrlo su oskudni.
Crkva u Brdarici gra|ena je od ~atme, a wenu izgradwu pomagao je i
ober-knez Ranko Lazarevi} iz Svileuve, {to je veoma ~udno. Za{to kney Ra-
nko nije gradio crkvu u svojoj rodnoj Svileuvi u kojoj je bio kmet, pa obor-knez?
Putuju}i po Srbiji, Joakim Vuji} je 1826. godine posetio i brdari~ku
crkvu i za wu kaè:
,,...da se cerkva Brdarica tako`de zove, i da je od drva i pletera
na~iwena, sa zemqom pomazana i kre~om ubeqena. Hram ove cerkve jest
So{estvije Svjatago Duha. Ova cerkva grunta nema, no opet protopopa
Janko Proti} daje spahiji Tur~inu vmesto glavnice jedan par
~arapa..".178
Prema podacima sa nadgrobnog spomenika, u Svileuvi je u to vreme
(1739-1789) popovao sve{tenik Velimir Jovanovi}, a u Koceqevi svja-
{~enojerej Teodosije.179
Pred Prvi srpski ustanak u ovom kraju pomiwu se dva zna~ajna
sve{tenika:
- Pop Luka Lazarevi} iz Svileuve i
- prota Pavle Jovanovi}, tako|e, iz Svileuve.
Oba sve{tenika potpisali su se 18. oktobra 1804. godine sa episkopom
Antimom i kaonskim igumanom Simeonom na molbi upu}enoj karlova~kom
mitropolitu Stefanu Stratimirovi}u, u kojoj mole da se po{aqe u Srbiju
|ak Lazar Teodorovi} iz Kaone.
Na punomo}i izdatoj srpskim deputatima da idu u Carigrad sultanu na
pregovore, 1. maja 1805. godine, Pop Luka se potpisao kao protojerej. To zna-
~i da je za tu du`nost bio naimenovan Pop Luka, ali, kako je on pre{ao u vojnu
slu`bu i postao jedna od prvih figura Prvog srpskog ustanka, za du`nost
protojereja postavqen je prota Pavle Jovanovi} iz Svileuve.
Prota Pavle Jovanovi} u crkvenim dokumentima pomiwe se i kao Jova-
novi}, Popovi}, Kolari} i Lazarevi}, ali, svakako da se radi o jednoj te
istoj li~nosti. Ro|en je u Svileuvi oko 1775. (godinu dana kasnije od Luke
Lazarevi}a), od oca Velimira Jovanovi}a, sve{tenika u Svileuvi.
Nije poznato gde se Pavle {kolovao ni kada je primio sve{teni~ki ~in.
Posle propasti Prvog srpskog ustanka, jedno vreme, sa jo{ 10 ~lanova
porodice, boravio je na podru~ju petrovaradinske regimente. Vratio se u
178 J. Vuji}, Pute{estvije po Sebiji, (reprint) LIO, Gorwi Milanovac, 1999, s. 151-152.
,,Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 157-197.
72
Svileuvu pre po~etka Drugog srpskog ustanka, upravo u vreme kada su Turci
oduzimali oru`je od naroda. Wegov rani povratak bio je koban za wega.
Ubili su ga Turci krajem 1814. godine. Sahrawen je u selu Brdarica, uz
ju`ni deo apside crkve u kojoj je, verovatno, za ìvota bio i sve{tenik.
Pavlov otac Velimir nije sahrawen kraj brdari~ke crkve jer je, najve-
rovatnije, umro pre izgradwe crkve (1791. godine) i kao sve{tenik svileu{ki
sahrawen u Svileuvi.
S obzirom na to da je Velimir bio sve{tenik u Svileuvi, i da je od 1775.
godine imao sina Pavla, sigurno je da je oko 1775. godine u Svileuvi postoji
crkva. Ako se zna da je 1764. godine u Svileuvi osnovana {kola (koja je mogla
da radi samo uz crkvu ili manastir), taj podatak indirektno ukazuje da crkva
u Svileuvi postoji, mo`da jo{ od 1764. godine.
Po crkvenom kanonu; da bi neko postao sve{tenik u parohiji mora,
pored odgovaraju}e {kole, biti i oèwen. Naravno, i imati crkvu gde }e Bogu
sluìti. Da nije tako sve{tenik, Velimir Jovanovi} tada ne bi mogao da
slu`buje u Svileuvi.
Ovaj zakqu~ak name}e pitawe, kada je crkva u Svileuvi ta~no i
podignuta. Najverovatnije posle 1735. godine, jer se te godine pomiwe da
Svileuva parohijski pripadala crkvi u susednom selu Jaloviku.180
Zna~i, prva crkva u Svileuvi zasigurno je podignuta u periodu od
zavr{etka Tre}eg austro-turskog rata 1735. godine, pa do 1764. godine, kada
se pomiwe po~etak rada {kole u Svileuvi, {kola je tada mogla da radi samo uz
crkvu ili manastir.
To bi arheolo{kim istraìvawima trebalo i utvrditi. Name}e se sada
novo pitawe. Kada su crkva i {kola u Svileuvi prestale sa radom?
Mogu} je samo okviran odgovor. Ako je Pavle, sin sve{tenika Velimira
Jovanovi}a iz Svileuvi, ro|en oko 1775. to zna~i da mu je otac jo{ tada bio
sve{tenik crkve u Svileuvi. Da nije tako on bi sigurno potraìo sebi
sve{teni~ku slu`bu u hramu nekog drugog mesta. Wegov sin (Pavle) ro|en je u
Svileuvi 1775. godine, a to zna~i da je crkva sa {kolom te godine jo{ uvek
radila. Vaàn je i podatak o ro}ewu Luke Lazarevi}a 1774. godine u
Svileuvi, budu}eg sve{tenika i jednog od vode}ih qudi tada{we Srbije.
Podatak je za ovu studiju bitan jer se zna da je Luka Lazarevi}, jo{ kao
16-ogodi{wi momak, upu}en na {kolovawe u Srmeske Karlovce, tamo proveo
tri 3 godine i vratio se o Spasovdanu 1793 godine.181
Naravno, najverovatnija je pretpostavka da Luka ne bi ni bio 1790.
godine upu}ivan na {kolovawe ~ak u Sremske Karlovce, u tada{wu Austriju,
da je u Svileuvi radila {kola, a sa wom i crkva. Zna~i da je crkva, a sa wom i
{kola u Svileuvi prestala sa radom u periodu od 1775. godine (kada je ro}en
budu}i prota Pavle Jovanovi}) do 1790. godine (kada je Luka upu}en na
{kolovawe u Srem). Svakako bi trebalo u ovom periodu potraìti uzroke
prestanka rada prve crkve i {kole u Svileuvi.
Najverovatnije je da je crkva, i {kola uz wu, prestala sa radom usled
180 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. godine, Spomenik XLII, SKA, Drugi razred 37,
Beograd 1905, s. 110-219.
181 S. Filipovi}, Podrinske vojvode - pop Luka Lazarevi}, Godi{wak istorijskog arhiva, IV,
Istorijski arhiv, [abac 1968, s. 71 i napomena 2.
73
istorijskih okolnosti izazavanih IV-tim austijsko-turskim ratom
(1789-1791), tj. takozvanom ,,Ko~inom krajinom".
Svakako da sve ovo izneto treba i dokumentovati, kako podacima iz
istorijskih izvora, tako i dokazima sa terena. Pa, po|imo onda redom, kako to
istraìva~ka metodologija i zahteva.
74
Istorijsko-crkvene okolnosti u Tamnavi
od dolaska Turaka do kraja
Drugog srpskog ustanka
Na{ poznati antopogeograf, Qubomir Pavlovi} pi{e da je Svileuva

dobila svoje ime po svilenoj bubi i svili koja se u ovom selu nekada proizvo-
dila.182
Iako je moralo postojati pre Turaka, selo Svileuva se prvi put spomi-
we tek kada su ovi potpuno zavladali Podriwem i kada su napravili prvi po-
pis stanovni{tva i dobara. Pa, tako, u turskom popisu Vlaha iz 1528. godi-
ne,183 vidimo da je u selu Svileuvi tada, te 1528. godine, bilo 9 vla{kih ku}a
sa jo{ 10 mu{kih glava koji nisu ìveli samostalno.
Do 1533. godine selo Svileuva je postalo derbenxijsko,184 a do 1548.
godine pripalo je carskom hasu.185 U carski has spadali su: radnici,
}umurci, skele, mlinovi, kantari, ribolov, najbogatija sela i tzv.
derbenxijska sela. Derbenxijska sela imala su zadatak da ~uvaju puteve,
mostove, hanove i druge objekte pored puta, da raskresavaju drve}e pored puta
i staraju se o bezbednosti putnika. Zbog svih ovih du`nosti bila su u povla-
{}enom poloàju u pogledu poreza i, isti su pla}ali pau{alno, i to od tri
artikla: p{enice, je~ma i vinograda (ako su ih imali), dok su od duvanskih i
vanrednih nameta bili oslobo|ena. Porez je iznosio dva kejla (merice) p{e-
nice i dva kejla je~ma, a od vinograda po dve medre vina. Kejla je iznosila 33
oke, a ~etiri kejle sa~iwavale su tovar.186
Tovar p{enice pla}ao se sredinom XVI veka 32 ak~e, a je~ma 13 ak~i.
Medra vina iznosila je 8 oka, a pla}ala se 7 ak~i. Porez je obra~unavan, tj.
pretvaran u novac i pla}ao se novcem.187
Pored toga, derbenxijska sela pla}ala su po dve ak~e za travarinu i
mla|arinu (porez za stupawe u brak).
Prema bosanskoj ,,Kanun-nami" (Zakonski zbornik), od 1565. godine,188
mla|arina je napla}ivana i od ènskih osoba, i to: od devojaka po 30, a od
udovica po 15 ak~i, ali, da bi se dobila potvrda trebalo je prethodno platiti
pristojbu ili postojbu koja je iznosila 30 ili 15 ak~i, {to je zavisilo od imu-
}nog stawa traìqe.
Svileuva je 1548. godine imala 12 ku}a sa jo{ 7 odraslih i neoèwenih
~lanova porodice i zvorni~kom je Sanxak-begu pla}ala 650 ak~i poreza.189
Godine 1548. Svileuva je imala 19 ku}a sa jo{ 7 odraslih i neoè-
182 Q. Pavlovi}, Antropogeografija vaqevske Tamnave, drugo reizdawe originala iz 1912.
godine, Beograd, 1998., s. 103, fusnota 7, ali, i: V. Stojan~evi}, Vaqevska i {aba~ka Tamnava u XIX
veku, U: Glasnik me|uop{tinskog iustorijskog arhiva u Vaqevu, br. 17, Vaqevo, 1982., s. 127.
183 A. Hanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti, kwiga 1, [abac,
1970., s. 189.
184 Isto.
185 Isto.
186 Isto, s. 244.
187 Isto, s. 245-250.
188 Politika od 6. novembra 1967. godine. Rubrika ,,Da li znate...".
189 A. Hanxi}, [abac i wegova okolina u XVI veku, U: [abac u pro{losti, kwiga 1, [abac, 1970.,
s. 189.
75
wenih ~lanova, a imalo je i svoga primu}ura.190 Primu}uri su postojali i u
Nemawi}koj dràvi. Imali su zadatak da nadgledaju da li su svi iza{li na
kuluk, da li su spahijska imawa obra|ena i da obave{tavaju turske vlasti o
tome da li se neko odselio ili pobegao iz sela. Za sve navedeno za {ta su bili
zaduèni, primu}uri su bili oslobo|eni od kuluka.
Zbog pove}awa broja stanovnika Svileuve u 1548. godini, i porez sela
je pove}an na 1160 ak~i.
Stanovnici Svileuve su tih godina svoju derbenxijsku du`nost vr{ili
tako {to su na putu prema [apcu, Beogradu i Vaqevu, u {umi zvanoj [alak,
popravqali most na reci Tamnavi i ~uvali karaulu u blizini mosta.
Ali do 1550. godine selo je vra}eno u has zvorni~kog sanxak-bega.191
Broj stanovnika kao i visina poreza i daqe su rasli. Godine 1570. selo
je pripadalo timaru vojvode Mustafe i pla}alo 2.500 ak~i,192 a 1585. godine
bilo je u sastavu zijameta Hasana, sina Mehmed-begovog, sa porezom od 3.500
ak~i.193
Timarima su se nazivali oni posedi ~iji je prihod bio mawi od 20.000
ak~i. Ako je prihod bio od 20.000 do 99.000 ak~i, onda su se ovi posedi nazi-
vali zijametima194. Timarioti su bili du`ni da na svakih 3.000 ak~i povedu
na vojsku po jednog vojnika, a zijametlije na svakih 5.000 ak~i po jednog.195
Godine 1600. Svileuva je imala 30 ku}a, dok je porez iznosio 4 000
ak~i. Te godine Svileuva je pripadala zijametu nekog Ahmed }ehaje.196
Isto stawe bilo je i 1624. godine.197
Krajem sedamnaestog i po~etkom osamnaestog veka na ovom terenu vo|ena
su ~etiri rata izme|u Austrije i Turske. To je doprinelo da se broj sta-
novnika smawio. Tako je 1718. godine u Svileuvi bilo 23 ku}e, ali se kasnije
broj domova opet pove}avao.198
Prema jednom popisu iz 1788. godine Svileuva je imala 32 ku}e,199 dok
zastavnik Jovan Pereti}, koji je 1784. godine pro{ao ovim krajem kao austri-
jski uhoda, kaè da je selo imalo 80 hri{}anskih ku}a.200
U Srbiji je od prije svaka nahija bila razdijeqena na nekolike
kneìne, na primer Ma~va je bila jedna Kneìna {aba~ke nahije, Pocerina
druga, a Tamnava tre}a, pi{e Vuk Karaxi}.201
Kneìna Tamnava sastojala se iz dve kneìne: kneìne Tamnave i kne-
s. 189.
191 Isto. s.189.
192 Isto.
193 Isto, s.189-190.
194 Isto s. 196.
195 ^. Mijatovi}, pre trista godina, prilog k izu~avawu izvora za istoriju na{eg naroda u 16. veku,
Glasnik SUD kw. 36, Beograd 1872.
s. 190
197 O. Zirojevi}, [abac i wegova nahija od 1600. do 1683. godine, [abac i pro{losti, kw.1,
[abac 1970, str.276, 288.
198 D. Panteli}, Popis pograni~nih nahija Srbije posle poàreva~kog mira, Spomenik SAN HSV1,
Beograd 1948, str. 29-30.
199 R. Tri~kovi}, [abac o wegova nahija od 1740. do 1804. godine, [abac i pro{losti. kw. 1,
[abac 1970, str. 359.
200 SKA, Spomenik HHH11, drugi razred 64, Beograd 1963. Vojno-geografski opisi Srbije pred
Ko~inu krajinu od 1783-1786. god. Saop{tio dr Du{an Panteli}, s.128.
201 V. S. Karaxi}, Srpski rje~nik, u Be~u 1852. str. 278.
76
ìne Posavine. U Kneìni Tamnava bila su sela: Mali Bo{wak, Mura-
tovac ( Matijevac ), Beloti}, Kaona, Mrovska, Kozarica, ]ukovina, Koceqe-
va, Svileuva, Brdarica, Veliki Bo{wak, i Pejinovi}.202
U Kneìni Posavina bila su ova sela: Oxino selo ( Pocerski Pri~i-
novi} ), Jelen~a, Mi{ar, Ora{ac, Mr|enovac, Miokus, Dragojevac, Provo,
Debrc, Mesarci, Beqin, Suvo Seli{te, Jaza- vnik, Krni, Jalovik, Skupqen,
Predvorica, Trbu{ac, Kujavica, Vlasanica, @abar, Ri|ake, Vuko{i}, Loja-
nica, Vladimirci, Krnule, Korman, Kaona, Botunci (sada zaselak sela Sku-
pqen), Bobovik, Mehovine, Zvezd, i Vu~evica.203
Pomiwe se i nekoliko tamnavskih knezova. U popisu crkava izvr{enom
1836. godine, kaè se da je manastir Kaona sagra|en za vreme tri kneza: Vuka,
Stepana i Kirila.204
Nije nam jasno da li se ovde radi o prvobitnoj crkvi, ili o wenoj obnovi
izvr{enoj 1756. godine, kao ni to da li su ovi knezovi ( ili jedan od wih ), bili
tamnavski.
Godine 1788. na ~elu posavske kneèvine nalazio se obor-knez Janko
\api} iz Oxinog sela. Pod upravom je imao 33 sela, sa 32 seoska kneza, dok je
on istovremeno bio i seoski knez. U wegovoj kneèvini bilo je 381 ku}a.205
Na ~elu tamnavske kneìne nalazio se obor-knez Milovan Dmitrovi}
iz Malog Bo{waka. Pod wegovom upravom je imao 20 sela, sa 19 seoskih
knezova, sa ukupno 296 ku}a.206
U pocerskoj kneìni je bio obor-knez Jovica Mihailovi}, sa sedi{tem
u Desi}u. Pod wegovom upravom bila su 21 selski knez sa 295 ku}a.207
Ma~vanski obor-knez bio je Uro{ \ermanovi} iz Bogati}a. Kneìna je
imala 25 sela sa 189 domova.208
Prilikom gradwe crkve u Krivaji 1793-1799. godine pomiwu se kne-
zovi: Ranko Lazarevi}, Teodor Belobabac, Pantelija Krnulac i Stefan Ko-
vi}.209
Ranko je, dakle, bio obor-knez Kneìne Tamnava, a Pantelija Posa-
vine. Posle Ranka, u Tamnavi su bili obor-knezovi: Stanko Milovanovi} iz
Bo{waka,210 a od 28. jula 1808. godine wegov sin Pavle Stankovi}.211
Posle Drugog srpskog ustanka obor-knez je bio kuzman Petrovi} iz Ka-
menice.212
Za vreme Prvog srpskog ustanka, posavski knez bio je Teodor Mijatovi}
iz @abara. Wega je na po~etku Prvog ustanka, zbog saradwe sa Turcima, kada
202 R. Tri~kovi}, [abac i wegova nahija od 1740. do 1804. godine, [abac i pro{losti, kw.1,
[abac 1970, str. 359
203 Isto
204 Me|uop{tinski istorijski arhiv [abac, Arhiva suda, N 394, 29. oktobar 1836.
205 R. Veselinovi}, [abac i {aba~ka nahija (distrikt ) od 683. do 1739. godine, [abac i pro{lo-
sti kw. 1 [abac 1970, str - 338-339, u fusnoti.
206 Isto.
207 Isto.
208 Isto.
209 U. Buji{i}, Letopis crkve krivajske, Glas Crkve 1927., s.76.
210 M. Nenadovi}, Memoari, SKZ beograd 1893. str. 99; K. Nenadovi}.@ivot i dela Kara|or|a
i wegovi vojvoda i junaka, kw. 11, u Be~u 1884, s. HLIII.
211 Protokol {aba~kog magistrata od 1808. do 1811. godine, Glasnik SUD, 2, odeqak, kw. 1 n 306,
22. jul 1808.
212 Arhiv Srbije, Kneèva kancelarija 37. br.9, 20. februar 1816.
77
im je nosio u grad kusur od poreza, bez znawa stare{ina, osudio i u {umi kod
sela Cerovca ubio Jakov Nenadovi}.213 Posle Teodora obor-knez Posavine
bio je Ninko Milo{evi} iz Jalovika.214
Za vreme Prvog ustanka pomiwu se i kmetovi: Jovan Tomi} iz Crni-
qeva, Mitar Sokolovi} iz Kozarice, Milija Mi}i} iz Kamenice, Vi}a Mi-
trovi} iz Beloti}a ( 1811. godine ), Laza Milivojevi} iz Beloti}a (iste go-
dine), Vasilije Tomi} iz Crniqeva i Milovan Pavlovi}.215
Po prestanku Ko~ine Krajine, mirom u Svi{tovu 1971. godine, jani-
~arima je zabrawen boravak u Beogradskom pa{aluku. Ali oni su okupqali
razne odmetnike i neradnike i poku{avali da se naslino vrate u Pa{aluk.
Beogradski Mustafa pa{a po~e razrezivati ve}e poreze od onih predvi|enih
Hati{erifom iz 1793. godine, kako bi mogao pove}ati i pla}ati ve}i broj
vojnika.
Knezovi se ne sloè sa ovim porezom pa predloè pa{i da ne uzima
novu vojsku, ve} da i Srbi, kada pa{a naredi, sa svojim momcima priteknu u
pomo} i brane Pa{aluk. Dogovoreno je i to koliko koja nahija ima dati vojni-
ka, a ovima nare|eno da nabave oru`je. Sem toga, knezovi su o tome obavestili
i sultana i potpisali mu 4. aprila 1797. godine izjavu vernosti.216
Postoji jedna pri~a po kojoj je obor-knez Ranko do~ekao jednu grupu
odmetnika, koji su po{li u Posavotamnavu da globe narod i kupe hara~, na
trome|i Dragiwa, Brdarice i Krnula, razbio ih i ubio im dizdara (dizdar-
zapovednik grada, svakako samozvani). Po tome se ovo mesto i zove Dizda-
reva~a. Tu se nalazi jedan grm, koga me{tani po{tuju i ~uvaju, a pod kojim je, po
predawu, Pop Luka, radi ve}eg efekta, zakleo svoje ustanike kada su 1804.
godine po{li na [abac.217
Zbog sukoba sa jani~arima Ranko je izgubio ìvot. Naime, posle prote-
rivawa iz Beogradskog pa{aluka iz Bosne trajno do|u u [abac Bego Novqa-
nin i ]urt-Oglija. Oni, pored redovnog poreza, po~nu udarati novi namet
kako bi nadoknadili ono {to su izgubili za vreme odsustvovawa. Pozvali su u
[abac kneza Ranka da se dogovore o tome. Ranko odbija da prihvati novi porez
za svoju kneìnu navode}i da raja pla}a i caru i agi i veziru, da narodu
ostaje vrlo malo, tek toliko da vodi goli ìvot. Na taj na~in se jo{ vi{e
zameri jani~arima.
Posle nekog vremena jani~ari ponovo pozovu Ranka da do|e u [abac da
se dogovore o sasvim drugom narodnom poslu. Uzalud su ga Pop Luka, wegova
èna /Rankova/ i druga rodbina ube|ivali da ne ide u [abac ve} da najpre
izvesti Mustafa pa{u i sa~eka wegov odgovor, Ranko odlu~i da ide.
Sa dvojicom svojih momaka on ode u [abac i zano}i u hanu na Bairu. U
toku no}i jani~ari najpre ubiju wegove momke Simu i Marinka, a onda i Ranka.
213 MOIA[, arhiva suda, N 733, 3. novembar 1832.

214 V. S. Radovanovi}, [aba~ka Posavina i Pocerina, 1994. str.154.
215 Protokol {aba~kog magistrata N 714, 7. mart 1811, N 851, 29. avgust 1811, N 788, april 1811,
MOIA[, arhiva suda, 9. septembar 1829.
216 R. Tri~kovi}, [abac i wegova nahija, s.388,; H. [abanovi}, Turski izvori o srpskoj
revoluciji 1804, kw. 1. Spisi carske kancelarije 1789-1804. izdava~: Istorijsko dru{tvo Narodne
Republike Srbije, Beograd, str. 202-203; V. B. Savi}, Prota Matija Nenadovi}, akta i pisma,
De~je novine, Gorwi Milanovac 1984. str 29-30.
217 U narodu ovog kraja je jo{ uvek ìvo usmeno predawe o ovom doga|aju. S. Filipovi}, Prvi i Drugi
srpski ustanak, U: Posavotamnava, [abac 1983, s. 89; V. S. Radovanovi}, [aba~ka Posavina i
Pocerina, 1994. s.142.
78
Bilo je to prve nedeqe ~asnog posta 1800. godine. Onda razglase da su Ranka
ubili hajduci, pa jo{ oglobe Rankovu porodicu.218
Prota Matija i Konstantin Nenadovi} pi{u da je porodica oglobqena
sa 2.500 gro{a, dok Stanoje Filipovi} navodi jednu izjavu Pop Lukinu, gde se
kaè da je globa iznosila 1.000 gro{a.219
Pop Luka o tome izvesti Aleksu Nenadovi}a i zatraì novce na zajam,
kako mu Turci ne bi arali ku}u. Po odlasku pop Lukinom Aleksa napi{e
pismo Mustafa pa{i i izvesti ga o svemu. âk, u pismu, zapreti da vi{e ne}e
biti knez, navode}i da su knezovi u poslu carevom i pa{inom nogu do kolena i
ruke do lakata, pa i pored svega ginu po ~ar{ijama od zulum}ara. Zato }e
beàti u Nema~ku. Mustafa pa{a izvesti kneza Aleksu da }e on osvetiti
Ranka, a ako ga ne osveti neka ide kuda ho}e, samo da ovo drì u tajnosti.
Daqe mu naredi da tajno pripremi hranu za vojsku i da ga sa~eka u Paleù (
Obrenovac ).
Aleksa sa~eka pa{u u Paleù (dana{wem Obrenovcu) sa hranom, a ovaj
povede 800 krxalija, sa dva topa i krene na [abac. Bego i ]urtoglija se
zatvore u grad, a krxalije na Veliki ~etvrtak po~nu iz topova tu}i na grad i
paliti kule. Kada vide da se ne mogu odupreti ve}oj sili Bego i ]urtoglija
prokopaju kameni zid do Save i no}u pobegnu u Bosnu. Pa{ina vojska zauzme
grad, pohara 28 zulum}ara i nasred ~ar{ije ih sa konopcem udave. Po turskom
obi~aju su za svakog udavqenog opaliti po jedan top.220
I Rankove ubice su kasnije ubijene. ]urtoglija je ubijen 1804. godine u
Zvorniku. Bego novqanin je iz Bosne pobegao u Uìce. Kad ustanici 1805.
godine zauzmu Uìce Bego je morao dati popu Luki svoga hata sa bogatom
opremom, a zatim je proteran iz grada u Bosnu. Pa{a dobije od sultana
ferman da je bego osu|en na smrt, a kad ovaj za to dozna pobegne u Krajinu, pa u
Rumeliju i na kraju, kao trgovac, preko Vla{ke pre|e u Nema~ku. Oko 1820.
godine tu ga ubije Dervi{-beg, sin Mustafa pa{e.221
Na{ ~uveni nau~nik, Milam \. Mili}evi}, u svojoj kwizi ,,Kneèvina
Srbija" iz 1876. godine, navodi da je jo{ tada na Rankovoj nadgrobnoj plo~i pi-
sao slede}i tekst:
,,Selo Svileuva. Zdje po~ivajet rab Boìj Oborknez Ranko Laza-
revi}. Poìve na zemqi ljet 26, supruga jego bija{e Stoja i rodi{e se
ot wih dva sina Marko i Dimitrije i dvije d{~eri Marica i Marija i
taj knez Ranko vozrastom bija{e visok i bogorazuman, i sva srbska
zemqa àqa{e jego. I ubi ga Bego Novqanin u [abcu neverom sa 4 voina
svoja. A kada za~u vezir beogradski Ha}im ( haxi, prim. Pr. ) Mustaj na{a,
te{ko mu je mu~no bilo za taki slu~aj, te podiè vojsku na [abac i kad
vide Bego silu Vezirovu, on se zatvori u grad, i kad vide da se ne more
braniti, on prokopa grad te ute~e. I potrudi se brat jego pop Luko,
iznese stenu na pokrovenije brata svojego, matra 3. 1800. god".222
218 M. Nenadovi}, Memoari, s. 42; K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i
junaka, kw. 11, u Be~u 1884, s. 539.
219 S. Filipovi}, Podrinske vojvode, Godi{wak istorijskog arhiva 6, [abac 1968, str.66
220 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw. 11, u Be~u 1884,
s .124.
221 S. Filipovi}, Prvi i Drugi srpski ustanak, U: Posavotamnava, [abac 1983., s.124.
222 M. \. Mili}evi}, Kneèvina Srbija, u Beogradu 1876. str.428.
79
Prilikom gradwe nove crkve 1892. godine u manastiru Kaoni, svi sta-
ri spomenici su uzidani u wene temeqe, pa i ovaj Rankov.223
Pred Drugi svetski rat u selu Brdarici u~iteq @ika Popovi} na{ao
je jedan spomenik i preneo u {aba~ki muzej. Na spomeniku pi{e:
" Zdje po~ivajet rab Boìji obor knez Ranko Lazarevi}, ubi ga beg
Novqanin marta 2. 1800".224
Ovo je dovelo do zabune, gde je, zapravo, knez Ranko sahrawen. Naime, u
vreme ratova postojao je obi~aj da se jednom ~oveku podiè vi{e spomenika,
pogotovu ako se radi o ratniku. Jedan je podizan pored puta ( krajputa{ ), na
istaknutom mestu, a drugi na grobqu gde je pokojnik sahrawen. âk je, ponekad,
podizan spomenik i na mestu gde je vr{en pomen, i gde su se od wega oprostili
stanovnici toga kraja.
Tako se na grobqu sela Matijevca nalazi spomenik nekom Zariji Josi-
povi}u umrlom 1778. godine. Spomenik istom ~oveku i iz iste godine nalazio
se i pored puta ( sada u dvori{tu osnovne {kole ). Na wemu pi{e:
" Zarije Josipovi}a otmarali{te".225
Dakle, mesto gde se zastalo radi pomena za vreme prevoèwa pokojnika
na grobqe. Tako je i Ranko iz Svileuve preveèn u Kaonu. U Brdarici su se
od wega oprostili stanovnici toga mesta i pored puta postavili spomenik.
Izraz " Zdje po~ivajet" svakako poti~e od kamenoresca, koji je uzeo uobi~ajeni
tekst, onako kako je znao i umeo.226
Jani~ari ipak u|u u Beograd, zadave Mustafa pa{u i zavladaju pa{a-
lukom. Da bi bili bezbedniji odlu~e da pobiju sve one koji bi im se mogli
usprotiviti.227 Evo kako je to video narodni pesnik:
" Pak }em' onda za}i kroz nahije

Te isje}i sve srpske kmetove
Isje}'}emo sve srpske knezove,
Sve knezove srpske poglavice,
I kmetove {to su za potrebe,
I popove srpske u~iteqe....."228
Turci su po~eli ostvarivati svoj krvavi plan tako {to su ubili neko-
liko knezova. U Vaqevu su ubili Aleksu Nenadovi}a i Iliju Bir~anina.
Tada su knezovi i vi|eniji qudi po~eli da beè u {ume i to je dovelo do
Prvog srpskog ustanka.229 O ovim doga|ajima Konstantin Nenadovi} pi{e:
223 A. M. Popovi}, Pomenik [aba~ko-vaqevske eparhije, prvi deo, Beograd 1940. s. 185;
S. Filipovi}, Prvi i Drugi ustanak.....s.124.
224 S. Filipovi}, Podrinske vojvode - Pop Luka Lazarevi}, Godi{wak istorijskog arhiva, IV,
Istorijski arhiv, [abac 1968, s.67; M. Jevti}, Smrt Marka i Ranka Lazarevi}a, Glas Podriwa, 14.
novembar 1963.
225 Zapis na spomeniku kod {kole u Matijevcu, koji je ranije bio pored puta, pa prene{en kod {kole.
226 Ovakav obi~aj, podizawa spomenika na grobu i kraj puta postojao je u Posavotamnavi, a posebno su
spomenici podizani za mladi}e izginule u ratovima. Ovaj obi~aj pomiwe S. Radovanovi}, u selu
Skupqen ( [aba~ka Posavina o Pocerina str.69 ).
227 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw.1, u Be~u 1883,
s.19-20.
228 V. S. Karaxi}, Srpske narodne pjesme, kw.4. u Be~u 1862, str.91.
229 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw.2, u Be~u 1883.,s.296.
80
"U Vaqevskom okrugu Jakov Nenadovi} iz Brankovine, kako mu Da-
hija Fo~i}, kneza Aleksu brata, i kneza Bir~anina pose~e. Odmetne se
od ku}e, u narod, i sa sinovcem svojim protom Matijom, i u dogovoru sa
knezom Nikolom Grbovi}em iz Mrati{i}a sreza kolubarskog, i knezom
Mili}em Redi}em iz Suvodawa sreza podgorskog okruga vaqevskog,
stane skupqati narod oruàn u ~ete.
Turci u vaqevskom kraju kad to vide, popla{e se, i pobegnu iz se-
la i varo{ica kao s Uba i Paleà, koje u Bosnu koje u gradove, a i iz Va-
qeva isprate Turci ène i decu u Bosnu preko Drine a sami ratnici
ostanu u Vaqevu.
Jakov Nenadovi} kad 600-700 vojnika na oru`je iskupi oko 15. fe-
bruara, naumi da udari na varo{ Vaqevo i da ga silom od Turaka o~isti;
pa po{aqe sinovca svog protu u Zemun, da {to baruta i drugi potreba
vojeni pribavi, koji u Zemunu kupi samo 300 maneta i 9 funti baruta i
tu napi{e pisme nakim Srbima u Varadin i druga mesta, i umoli ji da
prite~u s novcem za kupovawe baruta i za odràwe po~etog ustanka, pa
se vrati Vaqevu. A, Jakov kad ~uje, da protivu wega iz [apca ide
Musaga, brat Fo~i}ev sa vojskom; ostavi kod Vaqeva kolubarskog kneza
Nikolu Grbovi}a, podgorskog kneza Mili}a Redi}a, i Milivoja Tadi}a
da Vaqevo u obsadi drè, pa, uzme ne{to vojske i po|e sa zetom svojim
@ivkom Dabi}em, iz sela Jautine sreza tamnavskog u susret vojski Mu-
saginoj, gdi se u Beqinu {aba~koga okruga sretnu i, 23. februara ( 1804.
godine ) pobiju; tu pogine od srbske strane buquba{a Isailo Lazi} iz
Urovaca i nekoliko Srba rane zadobiju, a od Turaka pogine wihov Beg
Arap-Axi}-Aga i vi{e Turaka raweni budu.
No Turci umesto da se vrate natrag, suzbiju se, okrenu Vaqevu, i
do|u u selo Svileuvu na konak, i po~nu harati, i nagoniti narod da im
ranu donosi.
Jakov, uporedo idu}i s wima, prete~e ji, ulogori se na brdu Gomi-
lici u selu Svileuvi, i odma ìvo na~ini {anac na Dugom vo}u i stane
napadati na Turke i s wima se pu{karati.
Kad Turcima do|e pomo}, koju im je Ali Beg Bidaji} poslo, i naume
da na Srbe plahovito udare. No i Jakovu u to vreme, do|u hrabri hajduci
bra}a Damwan i Gligorije Nedi}i iz Ose~ine, \or|e iz Ostru`wa i
Damwan iz Kote{ice sa nekoliko momaka, i od Vaqeva stigne mu u po-
mo} 200 Srba, koje mu je knez Grbovi} i prota Nenadovi} koji je se ve} iz
Zemuna vratio bio poslo pod komandom Luke Milo{evi}a iz Kote-
{ice.
Turci po|u da udare na u{an~enog Jakova, i kad se blizu {ancu
priku~e, Jakov prividno ostavi {anac i povu~e se malo natrag, kao da
ne sme u boj da se s wima upusti, no kad Turci u isti {anac u|u, i zauzmu
ga, Jakov onda sa raspore|enom vojskom, sa sviju strana obkoli i stesni
Turke, i stane se s wima tu}i.
No kako su Turci malo rane u torbama za sebe, i svoje kowe poneli,
stanu gladovati, a ne smeju}i iz {anca da izi|u da se kroz Srbe probiju,
na|u se u ~udu; popla{e se. i stanu Srbe moliti dozivati i govoriti
im, da oni nisu po{li da se sa Srbima biju; no samo da vide i ispitaju ja,
81
za{to su se podigli, pa zato neka ji puste, da oni idu natrag, odakle su
i do{li.
Jakov se na to skloni, no tako, da samo Bo{waci izi}i mogu, a
dahijske Beogradlije i Musage Fo~i}a Turci da ostanu, na{to pri-
nu|eni Turci sklone se. Tad Jakov po{to dobro jake zasede poname{ta,
otvori put sa {aba~ke strane , te iz {anca Turci izi|u, gdi uz Bo{wa-
ke nadru i beogradski Turci. Jakov tad, 28. februara na wi, sa sviju
strana napadne, i razbije ji tako, da svaki na svoju stranu u neredu po-
begne, samo da ìvi glavu izneti mogne; tu padne 270 mrtvi Turaka
osim raweni. Oni Turci koji su ìvi ostali, pobegnu u Bosnu"230
Konstantin je zapisao u primedbi i kakvo je raspoloèwe bilo
Bosanskih Turaka i kakav su razgovor vodili:
"Kad je Ali beg Vidaji} u Zvorniku, po pozivu Musage Fo~i}a iz [a-
pca skupqao vojsku, da protivu Jakova ide, Turci su se grabili koji }e
pre primqen biti , da protiv Srba ide. Neki su govorili, da }e na vi{e
Vlaa udariti i pobiti ji; a Sejudin Ruwanski, suba{a. govorio je:
"Ako si to oni Vlasi, kad ja pro|em, pa wi po 20 u svatovima
sretnem, a oni odja{u i sakriju oru`je pod guweve; biva je }u sam na 50
udariti"
A Me{an Abdurammanovi} govora{e:
"@ala{ Karda{ ja }u na 25 Turske mi vire".
A ostali su govorili; kako }e se napqa~kati Tamnavski Sivuqa,
kotlova i drugog ~ega."231
Svoju hvalisavost Turci su pokazali i prakti~no. Idu}i prema Svi-
leuvi ostavqali su krvav trag. U selu Quticama (op{tina Koceqeva), ne-
daleko od ku}e Milo{a Jovanovi}a, nalazi se nadgrobni spomenik na kome
pi{e:
"1804. pogibe rab Boì Tripun, ubi{e Turci meseca fe.2?" 232
Trifun, dakle, nije poginuo u ratu.233
Konstantin je zapisao i kakvo je raspoloèwe Turaka bilo i posle boja
u Svileuvi:
"A posle ovog poraza na Svileuvi, gde je i sam suba{a Sejudin
poginuo, razbijeni Turci àlostni kad do|u u Loznicu govorili su:
"Vlah, Jolda{! ja sam bio na Moskovu, i na Nemcu, ali ovakog boja i
ovake vojske, ja nijesam vi|eo: svaki nosi podo{tren pro{tac, pobode u
zemqu, preda se, pa puca iza wega. E, {ta}e{ mu biva u~initi"?
Drugi kaziva{e;
......Kako fri{ko pune pu{ke i bacaju, kao da {akama iz vre}e, i
ispred sebe fi{eke uzimaju, tako tanad iz pu{aka bacaju";
...Tre}i pri~a:
230 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw.1, u Be~u 1883,
s.72-74.
231 Isto, str. 72 u fusnoti.
232 Zapis na spomeniku.
233 Iz samog teksta se moè zakqu~iti da Tripun nije poginuo u borbi.
82
......Kako su Vlasi lepo obu~eni, sve u belim ga}ama i u crvenim
}ur~i}ima ".
....êtvrti...
"Vlah karda{, ja sam obelijo, ali u hajduka barjaka, niti ~u niti
ga do sada vi|o. Jami ~oe~e tako je se raja nosila i pohajdu~ila, da joj bez
velike sile ne mo{ na put stati" 234
Dok su Srbi 1806. godine ratovali u Ma~vi, Turci pre|u iz Bosne i po
drugi put popale Svileuvu.235 I ovoga puta do{li su istim putem, osta-
vqaju}i iza sebe krvav put. Na jednom spomeniku na putu u selu Subotici
(op{tina Koceqeva ), pi{e:
"Pisa pop Milovan, zdje po~iva rab Bo`ji Matija, ubi{e Turci
1906. qeta, udari sin Stanoje beleg".236
Dakle, ni Matija nije poginuo u ratu.
A, o samom ovom ratu iz 1806. godine, Konstantin Nenadovi} pi{e:
"Pred Uskrs ode Jakov i Cincar Janko u Zabre` da volove prodadu
i za te novce xebane isplate i iz Srema prime. No tre}i dan Uskrsa
dobije Jakov pismo da su Turci od Sokola prodrli do na Pecku pod
Osman-Xorom sa 6. 000 Turaka koje je haxi Beg poslao, i da su se okrenuli
[aba~koj nahiji.
O ovome Jakov itno izvesti Luku, pa i sam odma krene se pred Tu-
rke. Luka i Dabi} iz Vuku{i}a uzmu ne{to vojske i na svetli ~etvrtak
po|u pred Turke, no Turci ranije u Svileuvu stignu, zapale Lukine dvo-
re i odatle okrenu se u Vaqevsku nahiju, pre|u re~icu Ub, i padnu na ko-
nak u selo û~uge.
Luka po|e ustopce za wima a i Jakov sa Zabre`|a stigne, gdi se
svega do 2. 000 Srba iskupi. Jakov rasporedi vojsku ovako: Dabi} i Luka
postave se od desne strane Uba sa jugo-isto~ne strane. Vesa i Cincar
Janko uhvate reku Ub sa obe strane od istoka. A Jakov zauzme levu
stranu sa severo-zapada, i tako razre|eni, sa tri strane uve~e oko dva
sata no}i udare slo`no na Turke, gdi quto boj otvori se koji je svu no}
trajao, a kad im sutradan jo{t Petar Moler i Grbovi} od Vaqeva iz
Kli~evca sa ne{to vojske stigne, udare Srbi slo`no i potisnu Turke k
zapadu, uz re~icu Ub, gdi im je put otvoren, za begawe bio.
No kad im tu wihov vo|a Xora-Osman pogine, u|e stra u Turke,
razdvoje se pe{aci nagnu drumom, a kowanici preko jautine, bez obzirce
begati, a Srbi nature se za wima, gdi gotovo sve pe{ke pobiju, palo ji je
samo mrtvi na 2.800 Turaka.
Turci su sa sebe haqine i obu}u s nogu skidali, da bi im olak{alo,
da brè bosi begati mogu, no to bude gore, podbiju se i od umora padali
su i sedali u begawu gdi ji je i smrt snalazila. Tu su ji Srbi kundacima,
koqem i pro{}em ubijali, tako da su neki vikali: "Odstupi po Bogu,
ta da je kupus mnogo je!!!".
234 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw.1, u Be~u 1883, s.72 u
fusnoti
235 Isto, s.130.
236 Zapis na spomeniku.
83
Sam Jakovqev sinovac i brat protin Petar Nenadovi} osim {to
je mnogo Turaka pobio, tri ìva Tur~ina uhvatio je i pred Jakova doveo.
Ovako su ji terali, sve do Pecke, a odande naizmence prihvati ji Mili}
Redi} i Nedi} Mijajlo. I tako àlosno svr{i Hax-begova vojska pod
Osman-Xorom."237
Quba Pavlovi} pi{e da je Xoru-Osmana ubio Pavle Rafailovi} iz
Trli}a.238
Stanovnici Posavotamnave u~estvovali su u svim bojevima za oslobo-
|ewe od Turaka vo|enim u Prvom srpskom ustanku. Ve} na po~etku ustanka u
borbama oko Le{nice 1804. godine poginulo je nekoliko Posavotamnavaca.
U wivi Du{ana Lazi}a, u selu Svileuvi ( op{tina Koceqeva ), desno od
puta prema Batalagama nalazi se nadgrobni spomenik na kome pi{e:
"Sej beleg Miha(ilu) \ur|evi}u, pogibe na Le{nici vo vremja ra-
ta 1808."239
U Koceqevi, na putu prema Klisuri nalazio se spomenik, koji je ostao
pod zemqom kada je ovaj put asfaltiran. Na wemu je pisalo:
"Udari brat (we)gov, pogibe Petar na Le{nici Paunovi} 1804".240
U Dragiwu na putu prema manastiru Kaona, na brdu Stolice, nalazi se
spomenik na kome pi{e:
"Zdje po~ivajet rab boì A}im Pavlovi}, pogibe na Ranitova~i
1804."241
U Malom Bo{waku ( op{tina Koceqeva ), pored puta, kod ku}a Ranko-
vi}a, na jednom spomeniku pi{e da tu po~iva:
" Marink Jovi} koji pogibe dekemvrija 1805. godine"242
[aba~ki vladika, Joanikije Ne{kovi} radi pomiwawa u molitvama
imao je spiskove svih poginulih u ustanku.243 Na osnovu toga spiska saznajemo
da je iz Brdarice poginulo pod Vidojevicom 8 qudi i da je jedan zarobqen na
Le{nici.
Iz Koceqeve su na Siminom Brdu kod Loznice poginula dvojica a
slavno se istakao Ilija Gr~i}.
Iz Subotice je jedan poginuo na Siminom brdu.
Iz Bresnice je wih trojica poginulo na Siminom brdu.
Iz Crniqeva i Golo~ela su poginula dvojica na Ravwu.
Iz Svileuve zarobqeno je na Le{nici 10; jednoga ( Radovana
Lazarevi}a ), odneo je u Turke kow, a dva su poginula na Zasavici.
Od ovih 10 zarobqenih, a na osnovu nadgrobnih spomenika znamo ko su
bila trojica. To su:
237 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw.1, u Be~u 1883, s.130.
238 Q. Pavlovi}, Antropogeografija vaqevske Tamnave, drugo reizdawe originala iz 1912.
godine, Beograd, 1998., s. 214, u fusnoti 11.
239 M. @. Nikoli}, Spomen obele`ja Prvog Ustanka u vaqevskom kraju, U: Vaqevo postanak i
uspon gradskog sredi{ta, Vaqevo 1993, str.234.
240 Prilikom gradwe puta za "Klisuru" spomenik je zasut zemqom.
241 Podaci sa spomenika
243 M. Mili}evi}, Kneèvina Srbija. kw. 1. s..430.
84
Milovan Ivanovi}, ~iji spomenik se nalazi pored puta, kod ,,ekono-
mije'', i na wemu pi{e:
"Sei belig Milovan Ivanovi~ zarobi se na Le{nici serbskoga ra-
244
ta", a iznad teksta je krst i uklesano 1813. leto.
Spomenik drugoj dvojici nalazi se pored puta, izme|u sela Svileuve i
Brdarice ( op{tina Koceqeva ), nedaleko od ku}e @ivojina Jevti}a. Na
prvom pi{e:
"Sei belig Marko Ristivoi~evi} zarobi{e jego Turci na Le{ni-
ci rata \or| 1812."245 Na drugom spomeniku pi{e:
"Sei belig Marka Stojanovi}a iz sela Svileuve zarobi se na Le-
{nici rata Kara|or|evog ìvi 22 leta" , a na zadwoj strani pi{e:
" 1821. leto potrudi se roditeq Stojan i brat Mihailo i Ilija i
spravi{e sego Bog da prosti." 246
Kao {to se vidi, spomenik je podignut tek 1821. godine, pa je otuda do-
{lo do gre{ke u datirawu boja na Le{nici.247
Ostali zarobqeni bi mogli biti: \ura Dobrosavqevi} iz Svileuve,
Marko Risti} iz Koceqeve i Cveja Sari} iz ]ukovina. Za wih je u popisu
poreskih obveznika iz 1832. godine pi{e "rob",248 i jedino bi tih ratnih go-
dina i mogli biti i zarobqeni.
Sve ove zarobqene Turci su odveli u Carigrad. Tamo su mnogi pomrli.
Tek 1818. godine knez Milo{ je u Carigrad poslao Bakal Milosava te je pre-
ìvele vratio u Srbiju.249
U istom popisu stoji da je Damwan Mijatovi} iz Koceqeve oslobo|en od
poreza jer ga j prebio top. Iako se to izri~ito ne kaè, ali to bi samo moglo
biti u jednome od ustanaka.
Na po~etku ustanka posavotamnavske ustanike je predvodio knez Stanko
Milovanovi} iz Bo{waka.250 Ali kako Stanko nije bio spretan za vojevawe
ve} 1805. godine za vojvodu je postavqen pop Luka Lazarevi}. Iste Godine
Luka je u~estvovao u osloba|awu Uìca. Naredne godine u~estvovao je u
opsadi [apca; u boju na Ranitova~i; u boju na û~ugama, a nezaboravan je
wegov megdan sa Kulin kapetanom na Mi{aru.251 Konstantin Nenadovi} je taj
boj opisao ovako:
"U sredu 4. avgista rano, turske pa{e sa svom silom vi{e od
45.000 turaka sa vi{e topova krenu se na Srbe. Kara|or|e je vojsku
rasporedio bio kao i prvi dan boja, i uro~io kad drugi wegov top pukne,
da kowica tad za le|a Turcima udari, a pe{aci da iz {anca izi|u i na
246 Podaci sa spomenika.
247 Natpise sa spomenika Petru Paunovi}u, Milovanu Ivanovi}u, Marku Risti}u i Marku
Stojanovi}u, prota M. Pavlovi} ustupio je g. Milanu Jevti}u i on ih je objavio u Zborniku isto-
rijskog muzeja Srbije br. 22, 1985. godine, a u ~lanku: "Zarobqenici le{ni~kog {anca", sa napo-
menom da je podatke dobio od prote M. Pavlovi}a, ali, M. Jevti' je napravio i jednu gre{ku. Naime,
spomenik Petru Paunovi}u je zatrpan yemqom, a ne spomenik Milovanu Ivanovi}u.
248 V. Stojan~evi}, Vaqevska i {aba~ka Tamnava u 19. veku, Godi{wak me|uop{tinskog isto-
rijskog arhiva 17, Vaqevo 1982, s. 87, 72.
249 M. Jevti}, Zarobqenici le{ni~kog {anca, U: Zbornik IMS, br. 22, Beograd, 1985., s. 30.
250 M. Nenadovi}, Memoari, SKZ Beograd 1893. s. 99.
251 M. Nenadovi}, Memoari, SKZ Beograd 1893. s. 99; K. Nenadovi}.@ivot i dela Kara|or|a i
wegovi vojvoda i junaka, s.543-569; Mili}evi}, Kneèvina Srbija, kw. 2, s. 434-440.
85
Turke ospu vatru. Turci sad smotreniji budu, i ne po|u odma na juri{,
nego izjutra preku~e se bliè i stanu name{tati ko{eve i baterije za
topova praviti. Kara|or|e tad izbaci iz {anca jedan odeq Srba, koji u
razsutom stroju kao streqci stanu na Turke pucati, i u wiovom ji
poslu oko pravqewa baterija uznemiravati; ~ime Turke izazovu, te
po|u protivu Srba, a Srbi pucaju}i stanu {ancu redovno odstupati, a
Turci ji goniti. No kad Turci blizu {anca opet do|u, Srbi tad
plotunima ospu vatru na turke, i kad top pukne, Srbi izletu iz {anca
i na Turke stanu èstoku vatru prosipati, a kad i drugi top Srbski
pukne, koji je bio znak za kowicu, ona gurne Turcima koso za le|a; Turci
se zbune, razbiju i u dolinu savskoj strani odstupe, i stanu se isku-
pqati i odmarati. Ovaj boj trajao je 4-5 sati.
Kad tako Turci budu razbijeni, bilo je prevalilo podne. Srbi pe-
{aci odu u {anac ru~ati, a kowica bezbri`no razredi se, i neki i u {a-
nac odu da ru~aju; kad Turci to vide, prikradu se i iznenadno junu na ra-
sutu srbsku kowicu, hatlije preteku vojvodu Luku a Jakov izmakne za
vremena u {anac. Luka se branio dokle je pune pu{ke imao, pa potegne za
sabqu, ali gajtan se oko we obvio bio ne mogne je izvaditi; u to jedan
Tur~in uhvati pod wim kowa za uzdu, drugi potegne sabqom po ruci, a
tre}i po glavi, vi~u}i: ovamote bra}o, ovo je na{ du{man. Vojvoda Luka
udari jednoga arabijom u ~elo, odsko~i od kowa, gdi mu i jedan rukav
proboden bude, i on sre}no umakne u ~estu i ìvot spase.
Kara|or|e kako taj napadaj Turaka vidi, odma sa nekoliko kowa-
nika pod Jakovom i sa pe{acima izleti iz {anca, te se tu nanovo krva-
vi boj iz pu{aka i topova otvori, gdi pogine Sinan-pa{a iz Gora`da,
Kapetan iz Dervente, a i mnoge druge turske poglavice kao cvet Bosne,
brane}i zastave svoje, izginu. No kad im i win najhrabriji serasker
Kulin Kapetan koji je za turbanom 7 ~elenaka nosio, pogine, koga Todor
iz Kaone ubi, klonu Turci posve duhom i pred samo ve~e oko 6 sati razbi-
ju ji Srbi, u dolinu sateraju i preko Dobrave preteraju. I oni se tog
ve~era àlostni vrate natrag [abcu, i ne smednu vi{e u boj sa Srbima
upu{tati se."252
Posle osvajawa [apca Pop Luka je postavqen za komandanta grada [a-
pca. Na Mi{aru je dobio tri rane. U boju na Ti~aru bio je rawen u nogu, tako
da je ukupno imao 14 rana.
Kao komandant stalno je vodio borbe sa Turcima koji su prelazili iz
Bosne i harali po Ma~vi i Jadru. Tako su 1807. godine Turci popalili neka
jadarska sela, porobili stanovnike i zaplenili veliki plen. Luka je pre{ao
u Bosnu, oslobodio zarobqenike, povratio plen i popalio neka turska sela.
U toku 1809. godine ponovo je vodio bitke oko Bijeqine i Jawe.
Osamnaestog januara 1811. godine izdata mu je vojvodska diploma, kojom
je postavqen za vojvodu i komandanta nad 53 sela u dve kneìne: Tamnava i
Posavina.253
Kada je ugu{en Prvi srpski ustanak - Luka je 6. oktobra 1813. godine
252 K. Nenadovi}.@ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw. 2, str.555-556.

253 S. Filipovi}, Podrinske vojvode, Godi{wak IA, br. 6.,[abac, 1968., s.136-159.
86
morao pre}i u Srem. Najpre je boravio u manastiru Fenek, pa u Gracu, pa u
Judenburgu, pa u Hotinu. U Srbiju se vratio 3. juna 1833. godine i bio ~lan
,,Ispravni~estva Okruìja [aba~kog'', "suda Okruìja {aba~kog" i ~lan
Dràvnog Saveta. Imao je ~in potpukovnika. Umro je 29. aprila 1852. godine
i sahrawen pored {aba~ke saborne crkve.
Crkva u Svileuvi sagra|ena je 1828. godine.254 Dodu{e, Qubomir
Pavlovi} pomiwe crkvine u Svileuvi na dva mesta255, ali ne navodi nikakav
drugi podatak o postojawu crkve, pa, ~ak ni neko predawe o crkvi.
"Crkvine" u Svileuvi pomiwe i dr Vidosava Stojan~evi}.256
Ali ako se ne moè sa precizno{}u govoriti o crkvi kao verskom
arhitektonskom objektu, moè se govoriti o parohiji i sve{tenicima koji su u
ovom kraju sluìli.
Prema " Katastigu " jeromonaha Visariona iz 1727. godine257 Svileuva
se tada nalazila u nuriji ( parohiji ) prote Mihaila. Pored ovog sela u istoj
parohiji nalazila su se i ova sela:
Golo~elo, sa 10. ku}a 1727. i 13. ku}a 1729. godine,
Gradojevi}, sa 4. ku}e 1727. i 4. ku}e 1729. godine,
Kamenica, sa 14. ku}a 1727. i 15. ku}a 1729. godine,
Koceqeva, sa 8. ku}a 1727. godine i
Qutice, sa 22. ku}e 1727. godine i 19. ku}a 1729. godine, dok su se tri
ku}e iselile u ,,Turke'' - ,,pokrali sviwe pak pobegli''.
Sela:
Brdarica, sa 5. ku}a 1727. i 7. ku}a 1729. godine,
Beloti}, sa po 17. ku}a 1727 i 1729. godine,
Bo{wak Gorwi, sa 10. ku}a 1727. i 10. ku}a 1729. godine,
Kaona, sa 14. ku}a 1727. i 14. ku}a 1729. godine,
Mrovska, sa 4. ku}e 1727. i 5. ku}a 1729. godine, i
]ukovine sa po 5. ku}a 1727. i 1729. godine, bile su u parohiji kao-
nskog igumana Gavrila.
Sin|el Andrija Joakimovi} u "Protokolu o egzemplaciji svja{~enikov
parohijalnih, nahodja{~ihsja va eparhii vaqevskoj tvorimoe qeta 1735",258
kaè da je 1717. godine u Kaoni bio prota Mihailo.
Naime, te godine udao je ( prota Mihailo iz Kaone ), }erku Maricu za
Mojseja Stojanovi}a, kasnijeg sve{tenika u Drenovcu, Tabanovi}u i Prekoj
Bari ( Pri~inovi} ).
Nije nam poznato dokle je prota Mihailo iz Kaone sluìo u ovim seli-
ma jer su sela: Jalovik, Svileuva i Krni} 1735. godine ve} bila u parohiji
popa Mihaila Popovi}a.
Ovaj Mihailo (Popovi}) nije ista li~nost sa kaonskim protom Miha-
254 MOIA[, arhiva suda, ¿ 394, 29. oktobra 1836.
255 Q. Pavlovi}, Antropogeografija....s. 116.
256 V. Stojan~evi}, Vaqevska i {aba~ka Tamnava.....s.127.
257 S. Peciwa~ki, Katastig jeromonaha Visariona, Godi{wak istorijkog arhiva [abac, br. 8,
[abac 1870. s. 286,289,290,292,284,282,283,294,297,299.
258 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. god., Spomenik SKA 42, Beograd 1905. s. 176.
87
ilom jer je na parohiju do{ao tek 1728. godine, a sem toga bio je udov i nije
imao dece.259
Jo{ Sveti Sava je eparhije podelio na protoprezviterijate i u wima
postavio prote.260 Oni su imali zadatak da obilaze i pou~avaju mla|e sve-
{tenike, da prate i ocewuju wihov rad i da sakupqaju episkopsku dimnicu.261
Prihodi episkopa su bili takse za rukopoloèwe sve{tenika i posta-
vqewe na parohiju, takse za proizvodstvo u vi{i ~in, takse od ven~awa, pomo}
od manastira, dimnice i dobrovoqnih priloga pojedinaca.
Dimnicu je pla}ao svaki pravoslavni dom. Episkopi su za svoju
hirotoniju i eparhiju pla}ali taksu Carigradskoj patrijar{iji i sultanu,
kao i niìm turskim upraviteqima. Ako umre sultan taksa se morala
pla}ati i novom sultanu. Postojala je i godi{wa obaveza pla}awa Carigra-
dskoj patrijar{iji. Dimnicu su sakupqali sve{tenici i preko prota slali
episkopima. Isto tako slali su novac od taksa za ven~awa, a posle oslobo-
|ewa od Turaka slali su i novac sakupqen za {kolski {pitaqski (bolni~ki,
od hospital - bolnica, prim. aut), fond.262
Jeromonah Visarion zabeleìo je263 da su u selu Brdarici u 1727. go-
dini platili dimnicu 5 ku}a, a 1729. godini 7 ku}a.
U Svileuvi u 1727. godini dimnicu su platile 15 ku}a, jedan doma}in
dao oku voska a selo 7 forinti priloga. Naredne, 1728. godine, u Svileuvi
su priloìli: Mojsilo - 150 nov(aca) za bl(ago)(s)(po)venije, Radivoj - 2
mar(ja){a za bl(ago)(s)(lo)venije, Sta(ni){a - oku voska i Nenad - jednu
ko{nicu. Godine 1729. dimnicu je u Svileuvi platilo 12. ku}a, a tri su
ostale. Priloga su dali: Nikola - oku voska, Radovan -100 oka ìta i 50
novaca, Nenad - 50 oka vina i 50 novaca, Grigorije - 60 oka vina i 50 novaca,
Petar - 100 oka ìta i celo selo - 300 oka ìta.
U selu Koceqevi u 1727. godini dimnicu je platilo 8 ku}a i dali pri-
loga 2 forinte.264
Sin|el Andrija Joakimovi} saznao je ( 1735. g.) za jedan nezakoniti brak
u selu Svileuvi. On kaè:
" V selu Svilehovu \uke birova brat, imenom @ivko, drìt ènu
za sobom, kotora imam i sada ìva muà svojego pervago va Di{~riktu
Valevskom, v selu Bobova, v nurii monastira jovawa, imenem Mihaila,
koji svoju ènu napustil prvobra~nu, a oèniv (tako) s djevicom. I re~e-
nago \uku birova i jego brata @ivka gospodin vladika Dositej Nikoli~
za sije globil 4 dukata, a popa Zahariju {aba~kago 4 dikata, koji je ve-
n~al. I tako propu{~eno bilo po skazaniju \uke birova".265
Od 1735. godine pa do podizawa crkve u Brdarici 1791. godine podaci
259 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. god., Spomenik SKA 42, Beograd 1905. s. 175.
260 D. Ka{i}, Sveti Sava - Srpska pravoslavna crkva 1219-1969, Spomenica o 750-godi{wici
autokefalnosti, Beograd 1969, str.26
261 Isto, s. 26; Izvori za noviju srpsku istoriju, 1 Djelovodni protokol od 1812.4.21. do 1813,8,5,
Kara|or|a Petrovi}a, Beograd 1848, ¿ 1039.
262 M. Petrovi}, Finansijei ustanove obnovqene Srbije do 1842, 1, Beograd 1901, str.104-105;
R. L. Veselinovi}, Istorija srpske pravoslavne crkve sa narodnom istorijom, Beograd 1966,
str. 8; MOIA[, arhiva suda, ¿ 158, 4. avgust 1839; No 975, 31. jul 1839.
263 S. Peciwa~ki, Katastig....navedene strane.
264 S. Peciwa~ki, Katastig....navedene strane.
265 D. Ruvarac, Mitropolija....s.197.
88
o crkvenom ìvotu su veoma oskudni. Prema podacima sa nadgrobnih spome-
nika u Svileuvi je popovao Velimir Jovanovi},266 a u Koceqevi svja{~e-
nojerej Teodosije.267
Crkva u Brdarici gra|ena je od ~atme, a gradio ju je oborknez Ranko La-
zarevi}.268Joakim Vuji} kaè da je crkva "ot dreva" i da je prili~no mala.269
Prema popisu iz 1836. godine, crkva u selu Brdarica (op{tina Koce-
qeva), bila je u lo{em stawu, ali je bila dobro snabdevena kwigama i ode-
`dama. Imala je 15 kwiga i 15 ikona razli~itih svetaca. Neke ikone su bile
stare, a neke nove.270
Pred Prvi srpski ustanak u ovom kraju pomiwu se dva zna~ajna sve-
{tenika: Pop Luka Lazarevi} i prota Pavle Jovanovi}. Oba ova sve{tenika
potpisali su se 18. oktobra 1804. godine sa episkopom Antimom i kaonskim
igumanom Simeonom na molbi upu}enoj karlova~kom mitropolitu Stefanu
Stratimirovi}u u kojoj mole da se po{aqe u Srbiju |ak Lazar Teodorovi}.271
I na punomo}i izdatoj srpskim deputatima da idu u Carigrad sultanu
na pregovore 1. maja 1805. godine Pop Luka se potpisao kao protojerej.272 To
zna~i da je za tu du`nost bio naimenovan Pop Luka, ali kako je on pre{ao u
vojnu slu`bu za protu je postavqen Pavle Jovanovi}. Svakako da je i Pavle
bio zna~ajna li~nost, jer su ga ubili Turci pred Drugi srpski ustanak, kada
su od naroda kupili oru`je.273
Za vreme Prvog srpskog ustanka pomiwe se jo{ nekoliko sve{tenika u
ovom kraju. Za popa Teodora Mati}a se pri~a da je dizao ustanak protiv Tu-
rka i da su ga oni ubili.274 Ta~no je de se pop Teodor Mati} borio protiv Tu-
raka u rodnom Jadru, pa je zbog toga i pobegao u Brdaricu, ali ga Turci nisu
tu ubili ve} je on umro 1820. godine.275
U Koceqevi se pomiwe pop Milovan, koji se bavio klesawem nadgro-
bnih spomenika.276
U Drugom ustanku u~estvovao je brdari~ki prota Janko Proti}. Kada je
1826. godine Brdaricu posetio Joakim Vuji}, Janko je ve} bio prota.277
Prota Janko Proti} je obnovio 1836. godine brdari~ku crkvu.278
O parohijskoj podeli moèmo sa sigurno{}u govoriti tek posle
oslobo|ewa od Turaka. Prvi takav popis izvr{en je 1836. godine.279
266 Nadgrobni spomenik kod crkve u Brdarici.

267 Nadgrobni spomenik u Koceqevi, pored Tamnave, u wivi " Paunovi}a Buxak".
268 MOIA[, arhiva suda, ¿ 394, 29. oktobra 1836.; MOIA[, arhiva suda, BDO, 15. oktobar 1836
269 J. Vuji}, Pute{estvije po Serbuju, kw. 2, SKZ 72, Beograd 1902,s.68.
270 MOIA[, arhiva suda, BDO. 15. oktobar 1836
271 R. Petrovi}, Prvi srpski ustanak, akta i pisma na srpskom jeziku, kw. 1. 1804-1808. Beograd
1977, ¿ 45, 18. oktobra 1804.
272 V. B. Savi}, Prota Matija Nenadovi}, akta i pisma " De~je novine, Gorwi Milanovac, 1984,
s. 68.
273 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a, kw. 1, s, 231.
274 V. Radovanovi}, [aba~ka Posavina i Pocerina....s. 142.
275 Podaci sa nadgrobnog spomenika, pored puta izme|u Brdarice i Svileuve.
276 Na spomeniku nekom Matiji, u Subotici pi{e: "pisa pop Milovan"
277 J. Vuji}, Pute{estvije....s.68.
278 Pravoslavna srpska crkva u kwaèstvu Srbii, izradio mitropolit Mihail u Beogradu 1874,
Eparhija {aba~ka, ¿. 17.
279 Arhiv srbije, Mitropolija 442/1836.
89
Prema tome popisu u parohiji prote Janka Proti}a iz Brdarice bila
su sela: Brdarica i Svileuva.
U parohiji popa Lazara Filipovi}a iz Kaone bila su sela:
Kaona,
Veliki Bo{wak ( dana{we Dragiwe ),
Mali Bo{wak, i
Subotica.
Parohiju popa Jovana iz Crniqeva sa~iwavaju sela:
Crniqevo,
Galovi}, i
Golo~elo.
Pop Kosta Babovi} imao je u parohiji samo selo Koceqevu, a pop Ranko
Teodorovi} iz Brdarice imao je parohiju u selima:
Beloti}, i
Bresnica.
Qutice su sa~iwavale parohiju popa Aksentija Filipovi}a iz
Tafti}a ( mala, tj. mahala u tada{wem Velikom Bo{waku, dana{wem
Dragiwu), dok su sela:
Mrovska,
Pejinovi}, i
Kamenica sa~iwavale parohiju popa Georgija Lazarevi}a iz Mrovske.
Iz "Re~nika geografijsko-statisti~kog Srbije" koji je 1844. godine
objavio Jevrem Gavrilovi}280 vidimo da su u ovom kraju postojale ove
parohije:
1. - svileuvska,
2. - koceqeva~ka,
3. - quti~ka, i
4. - mrov{tanska.281
Kao parohijska pomiwe se crkva u Svileuvi, dok se crkva u Brdarici ne
pomiwe. Za protu kae da sedi u Brdarici.282 Crkva u Koceqevi sagra|ena je
1870. godine.283
Naredni popis crkava izvr{en je, po nare|ewu mitropolita Mihaila,
1874. godine.284 Iz wega saznajemo da je gra|ena 1872. godine (mo`da samo
dovr{ena), da ima jednu parohiju koja se sastoji iz sela:
- Koceqeve sa 79,
- Subotice sa 38, i
- Bresnice sa 18 domova -
280 M. Jevti}, Statisti~ki podaci o Podriwu iz 1844. godine, Godi{wak IA 8, [abac, 1970.,s.380
281 Isto.
282 Isto.
283 Isto. Zapis na Oktoihu koceqeva~ke crkve i u Letopisu (u rukopisu), me|utim, mitropolit
Mihailo kaè da je sagra|ena 1872. godine (Pravoslavna srpska crkva u Kwaèstvu Srbii, ¿ 15). U
prvom zapisu se misli na po~etak gradwe, a u drugom na zavr{etak.
Eparhija {aba~ka, ¿ 17.
90
- svega 135 domova.
Pri crkvi kaonskoj postojale su tri parohije: kaonska, mrov{tanska i
quti~ka. Kaonsku parohiju sa~iwavaju sela:
- Kaona sa 30,
- \ukovine sa 31,
- Kozarica sa 35, i
- Veliki Bo{wak sa 96 domova -
svega 192 doma.
Mrov{tansku parohiju sa~iwavaju sela:
- Mrovska sa 39,
- Kamenica sa 52, ,
- Beloti} sa 53, i
- Pejinovi} sa 25 domova -
svega 169 domova.
Quti~ku parohiju saqiwavaju sela:
- Qutice sa 54,
- Brdarica sa 52, i
- Mali Bo{wak sa 29 domova -
svega 135. domova.
U selu Brdarici ima kapela sagra|ena 1838. godine.285
Za crkvu u Svileuvi kaè da je posve}ena sv. arhi|akonu Stefanu koji
se proslavqa 02. avgusta (dakle, prenos mo{tiju sv. arhi|akona Stefana), da
je sagra|ena 1826. godine od slabog materijala i da ima jednu parohiju koja se
sastoji iz sela Svileuve od 125 domova.286
Kada je 1884. godine poru{en stari manastirski hram u Kaoni i
sagra|ena privremena kapela, a zatim 1892. godine i sada{wa crkva kaonska,
izvr{ena je i nova podela parohija.
Kaonsku parohiju su sa~iwavala sela:
- Kaona,
- Mrovska,
- Kozarica,
- Beloti},
- Pejinovi},
- V. Bo{wak, i
- Kamenica.
Kasnije je dodato i selo \ukovine, pa su zbog toga formirane dve pa-
rohije:
1. kaonska, i
2. dragiwska.
Eparhija {aba~ka, ¿ 17.
286 Isto. ¿ 18.
91
Kaonsku parohiju ~ine sela:
- Kaona,
- Mrovska,
- Beloti},
- Pejinovi}, i
- \ukovine.
Dragiwsku parohiju sa~iwavaju sela:
- Dragiwe,
- Kamenica, i
- Kozarica.287
Od 1895. godine svileuvsku parohiju ~ine sela:
- Svileuva, i
- Brdarica, koja ukupno imaju 275 domova.
Koceqeva~ku parohiju ~ine sela:
- Koceqeva,
- Subotica,
- Bresnica,
- Mali Bo{wak, i
- Qutice, sa ukupno 307 domova.288
Ovakva parohijska podela ostala je sve do Drugog svetskog rata. Kada su
za vreme ovog rata po~ele dolaziti izbeglice iz Bosne, Hrvatske i Vojvodine,
me|u wima bilo je i dosta sve{tenika. Da bi im obezbedio sredstva za ìvot
tada{wi episkop {aba~kovaqevski gospodin dr Simeon Stankovi} podelio je
mnoge, a posebno ve}e, parohije na dve i postavio po dva sve{tenika. Tako je
stvorena prva i druga parohija u Svileuvi, prva i druga parohija u Koce-
qevi, a od dragiwske parohije su stvorene dragiwska i kameni~ka parohija.
Pored crkava bogosluèwa su obavqana i u {kolama, gde su ofo-
rmqene privremene kapele. Takva kapela je postojala i u dragiwskoj {koli.
Po zavr{etku rata stawe je normalizovano i vratilo se na staru parohijsku
podelu.289
Posledwa parohijska podela (bar u ovom kraju), izvr{ena je 1982. godi-
ne.290 Tada je od Brdarice i polovine Dragiwa stvorena brdari~ko-dragiwska
parohija, koja se jedno vreme sluìla crkvom u Brdarici, a sada je pored ove
crkve postoji i novopodignuta crkva u Dragiwu, na brdu Dizdareva~i.
Najstarije i najverodostojnije podatke o crkvi u Svileuvi daju nam dva
akta Okru`nog suda u [apcu iz 1836. godine.
Prvi je Izve{taj kapetana tamnavskog o stawu crkava u kapetaniji, a
drugi Inventari crkava u Okru`ju {aba~kom.
Po naredbi Kwaèsko-serbskog upraviteqnog Sovjeta br. 2168, od 08.
287 A. M. Popovi}, Pomenik {aba~ko-vaqevske eparhije, prvi deo, Beograd 1940., s. 184; kao i u:
U. Buji{i}, Letopis crkve krivajske, Glas Crkve 1927., s. 78.
288 Isto.
289 Arhiva crkvenog suda u [apcu, akt od 14. jula 1945. godine.
290 Glasnik, Slu`beni list SPC, 1983, s.70, E br. 550/82.
92
septembra 1836. godine, [aba~ko Ispravni~estvo zatraìlo je od sreskih
kapetana da dostave spisak crkava sa slede}im podacima:
,,1. Koje je hram svake crkve u podru`nom Vam srezu naode}e se, tj.
Kad koja crkva slavi;
2. Gdi leì? u selu ili izvan sela? I poloènije mesta na kome
leì;
3. Kad je na~iwena i od koga;
4. Od kakva je materijala i u kakvom se stawu nalazi".
Tamnavski kapetan Marko Lazarevi}, svojim aktom br. 394, od 29.
oktobra 1836. godine, izve{tava Ispravni~estvo da se u wegovoj kapetaniji
nalaze tri crkve:
1. crkva manastira Kaone, i crkve
2. u Brdarici, i
3. Svileuvi.
Za crkvu u Svileuvi kapetan Marko Lazarevi} u svom Izve{taju kaè:
,,Crkva Svileuvska slavi sv.Stefana arhi|akona. Leì na sred
sela na jednoj dolini koja je jednim potokom uzdu` prote~ija, sa strane
obe jesu mawa i ve}a brda, koja su radi dobrog poloènija zauzeta
ku}ama. Na~iwena je 1828. qeta od sela Svileuve s nekoim malom po-
mo}u i pro~i sela. Od ~erpi}a je, a u stawu je sredwem, budu}i jo{t nije
napravqena".291
Sli~ne podatke nalazimo i u ,,Inventaru" crkava. Razlikuje se u tome
{to se tamo kaè da je crkvu gradilo ,,ob{}estvo iste crkve" i da je ,,od
{epera u sredwem stawu nalazi se".292
Iz ovog Inventara saznajemo da je crkva u Svileuvi, iako jo{ nije bila
,,dopravqena", imala dosta predmeta, ode`di i kwiga.
Od bogoslu`benih predmeta imala je: jedan putir od srebra pozla}en,
jedan diskos kalajni, jednu zvezdicu od kalaja, jedan putir od kalaja, jednu
ka{i~icu srebrenu, jedno kopqe ~eli~no, dva ~iraka kalajna, jedan }ivot
drven {to svjavaja stoje, dva zvonceta pirin~ana, jedna kadionica pirin~ana,
jedna peto(h)lebnica tene}eni, 21 ikona razli~iti svetiteqa, {est kandila
kalajni, dva ~iraka gvozdena prestolna, tri tasa crkvena, jedna xezvica za
teplotu tene}ena, jedan barjak svilen od lica na mu{eli nov, jedna
krestilnica drvena gvo`|em okovana, jedan ibrik bakarni za umivawe pri
boènstvenoj Liturgiji, dve tavice gvozdene za vatru, jedne ma{i(ce) gvozdene,
jedan krst |a~ki, dve ripide |a~(ke), ~etiri ~iraka |a(~ka) novi, jedna nalowa
drvena prosta, dva sanduka kupovna sa bravama novi.
Imala je slede}e ode`de: jedna ode`da svilena zlatom protkana nova,
dve ode`de od basme polovne, jedna ode`da od platna bela nova, jedan stihar
svilen nov, ~etiri stihara od basme polovni, jedan petrahiq zlatom protkan
svilen polovan, dva petrahiqa razli~ne materije stari, jedna azna kolan
zlatna, dve narukvice svilene polovne, osam stihara |a~ki polovni, jedan
~ar{av od basme polovan, dva ~ar{ava od platna nova, dva ~ar{va na
291 MOIA[, Arhiva suda, ¿ 2168, 8. septembar 1836; NO 394, 29.oktobra 1836.
292 MOIA[, Arhiva suda BDO 15. oktobar 1836.
93
poskomidi(ji) polovna, jedan vozduh svilen protkan zlatom polovan, ~etiri
darka razli~ne materije polovni, jedan jagluk za pri~e{}ivawe, tri zavese od
razli~ne materije nove, dve zavese od basme ispod ikone pol(ovne), dve marame
pamu~ne mesto ~ar{ava na nalowi, jedan ~ar{av {to odjejanije zavija se.
Crkva je imala slede}e kwige:
- jedno Evangelije malo, novo,
- dva Evangelija strasna, nova,
- jedna polovina apostola, nova,
- jedna testamenta pol(ovna),
- jedan Minej mali,
- jedan Minej op{ti pol(ovan),
-dva Trebnika mali i veliki,
- jedna Srbqakiwa mali,
- jedna Jermologija stara,
- jedan psaltir tolkovani nov,
- jedan psaltir mali, polovan, i jedan ~aslovac, polovan.
Crkva je imala dva zvona od po tri cente svako, tri oke tamjana i ~etiri i
po oke voska. Da je jo{ bila u izgradwi vidi se i po tome {to je imala 8 tovara
ga{ena kre~a. Pored toga imala je i jedan pe{kir vezen zlatom nov, jedan top
crvene }itapije, ~etiri ar{ina crvene ~oje, jedan }ilim seoske izrade
polovan, jednu vidricu novu drvenu. Daqe imala je tri dana ora}e zemqe, vi-
{e crkve i {kole u ogradi.
Popis inventara izvr{ili su: protoprezviter tamnavski Janko Proti}
i ~lan Ispravni~estva Okruìja {aba~kog @ivan Geratovi}.
Iz ,,Tevtera" priloènih ili kupqenih stvari crkava Okruìja {a-
ba~kog" sastavqenog 1837. godine, saznajemo da su crkvi svileuvskoj prilo-
ìli:
- Dve prestolne ikone, jedna poklowena od @ivane, Milovana Jovanovi}a
supruge, a jedna od Jovanke po~. Andrije Ristivoj~evi}a iz Svileuve.
- Minej ob{~i na veliko kolo, priloì Janko Ninkovi} iz Svileuve.
- Petraiq, priloì Luka Radovanovi} iz Koceqeve.
- Petraiq, priloì An|elija iz Beloti}a.293
Popisiva~ je zapisao i to koliko je crkva imala gotovog novca. Pri
popisu 1836. godine crkva je imala 376 gro{a i 12 para. Do 23. aprila 1837.
godine crkva je imala 381 gro{ i 4 pare, a od tada pa do 23. oktobra jo{ 23
gro{a i 3 pare, {to ukupno iznosi 404 gro{a i 7 para. Me|utim, zbog stalnih
radova na dovr{ewu crkve ista je dugovala 32 gro{a i 38 para.
Izgleda da je i revnost kmetova prema crkvi popustila, tako da su 1837.
godine sve{tenici bili prinu|eni da traè pomo| od Ispravni~estva da ono
podejstvuje kako bi ogradili crkvenu portu.
293 MOIA[, Arhiva suda, ¿ 71/1838.
94
Ispravni~estvu je dostavqena slede}a molba:
Visokoslavnom ispravni~estvu nama visokopo~itajemo

Prinu}deni smo na posledok Vam pristati i pokorwej{e
moliti, da bi milost i pomo{~ cerkve na{e mjesta Svileuve ot Vas
o~ekivali, i o~ekujemo iz uzroka, ~to mi koji pastiri cerkvi, kmetu
zapovjedamo da je ogradi, i da ne bi sviwe rili, i marva oko we plando-
vala, koje on otgovaraju}i, i pokazuju}i put u Kragujevac - da on ne}e bez
Gospodara svjetlog i na{eg naloga ni{ta u~initi. Ravwe è i zdrava
izgovaraju}i se, da nemora on nagoniti, koje mi prinu|deni smo do}i
cerkvi, a ni drvceta da se moèmo ogrejati i preno}iti i za radi ce-
rkovne slu`be vatre ne imati. Na posledjok oslawaju}i se i od vas u nu-
`di pismeno na nas radost o~ekujemo, ina~e ne moèmo hramu vi{e s
uredbom ovakovom dolaziti, i boèstveno djelo sover{avati, ako ot
Vas pomo{}i ne o~ekujemo, molimo pokorno i pismeno, da ne bi prinu-
`deni vi[oj vlasti javiti. I jesmo Va{i pokorwej{i
U Svileuvi 14 Janko Proti},
Septembra 1837. protoprezviter tamnavski
Konstantin Babovi}
paroh Koceqeve
Prim. 16. septembra 1837 / br. 1991.
Ispravni~estvo je molbu usvojilo i kmetu poslalo ovakav akt:
G. Jovanu Milovanovi}u, ekonomu tamnavskom u Svileuvi
Gospodin protoprezviter tamnavskij Janko Proti} i paroh ko-

ceqeva~kij, Konstantin Babovi}, predstavili su Ispravni~estvu
tu`bu da je crkva svileuvska odgra|ena i da sviwe portu riju; tako|er
tuè se da drva kod crkve nema, da mogu naloìti vatru da se ogreju,
kad k crkvi do|u.
Budu}i, dakle, da niti je pristojno da crkva odgra|ena stoji ni da
marva po porti odi, niti pak vaqa, da se sve{tenici nemaju na ~emu
ogrejati, kad k crkvi do|u, to Vam se preporu~uje da prizovete kmeta
svileuvskog i da mu od strane Ispravni~estva zapovedite da portu
dobro ogradi i drva kod crkve donese.
^len Ispravnièstva Okruìja {aba~kog major Matija Simi}
br. 2017
u [apcu, 20. septembra 1837
Sekretar
Sava Popovi}294
294 MOIA[, arhiva suda, ¿ 2017, 20. septembar 1837.
95
Ispravni~estvo je o tome izvestilo i sve{tenike, aktom koji glasi:
J br. 2018
Pre~eswej{emu gospodinu,
protoprezviteru tamnavskom
Janku Proti}u u Brdarici
20. septembra 1837
u [apcu
Odgovaraju}i Ispravni~estvo na pismo Va{e od 14. t.m. javqa

Vam, da je ono naredbu u~inilo, da se crkva svileuvska ogradi, i drva k
crkvi donese.
^len Ispravni~estva
major Matija Simi}
Sekretar
Sava Popovi}295
Istovremeno sa gradwom crkve nabavqan je i wen inventar, kwige,

ikone i ostalo. O tome postoji nekoliko zapisa. Na Sluèbniku ima zapis:
,,Sluèbnik crkve svileu{ke kupqen u Beogradu 7. januara 1830.g.
napisa Jovan Stefanovi}, paroh svileu{ki".296
Nedatiran je zapis na Op{tem mineju, i glasi:
,,Svjatij minej pisa Petar Draì} 7 gro{a otcu i materi i
drugim".297
Na svetim dverima pi{e:
,,Sije dveri priloì Radosav Paunovi} iz sela Koceqeve 1837.
sebje za zdravqe".298
Na jednom drugom Op{tem mineju nalaze se dva veoma va`na zapisa. Na
prvom listu je zapis:
,,Sija boèstvenaja kwiga glagoqemaja minej ob{~ak cerkve
svjatago arhi|akona Stefana u Svileuvi odkupio rab Boìj Matija i
Tadija svojoj materi Petriji, supruga po~iv{eg Jovana Markovi}a iz
Svileuve wojzi za vje~ni spomen"
U Svileuvi Svja{~enik,
Februara 1851. sluìteq crkve
Janko Proti}
Protoprezviter Posavotamnavski299
295 MOIA[, arhiva suda, ¿ 2017, 20. septembar 1837.

296 Zapis na Slu`beniku crkve svileu{ke.
297 Zapis na Op{tem mineju crkve svileu{ke.
298 Zapis na dverima.
96
Na posledwem listu ovog Mineja nabrojani su u~iteqi ,,od samoga
poètka ove {kole":
,,Rabi Bo`ji u~iteqi {kole svileuvske od samoga po~etka ove {kole"
1. Jovan Stefanovi}
2. Rista Stranxuli}
3. Gavril Moler
4. Sreten Sremac
5. Aleksa Leki}
6. Stefan Sremac
7. Jovan Brankovi}
8. Dimitrije Mraovi}
9. Janko Jovanovi}
10. Grigorije Vi}enti}
11. Vasilije Petrovi}
12. Milo{ Sekuli}
13. Qubomir Babovi}
14. Vasilije Krsti}
15. Aleksa Beri}
16. @ivko Pavlovi} 1863.
17. Simeun Ili}, rab Boìj bist u {koli svileuvskoj u~iteq, rodom
bist iz [abca, sin Jovana Ili}a paroha {aba~kog u godini 1865.
18. Stevan Milinkovi}, |akon i u~iteq svileuvski, rodom iz Kupi-
nova u Sremu, do{ao za u~iteqa u Svileuvu 12. decembra 1865".300
Ipak, najzna~ajnija kwiga koju svileu{ka crkva ima je ,,Triod" koji je
crkvi poklonio ,,Svjatej{ij Imperatorijsko-rosijskij Sinod".
Pop Luka se 3. juna 1833. godine vratio iz Rusije u svoju zemqu,301 a u
Rusiji se uveliko pri~alo o wegovoj hrabrosti i ratovawu. Godine 1833.,
ruski car je odlikovao {aba~kog protu Jovana Pavlovi}a, ali se setio i Pop
Luke i preko prote Jovana, crkvi u mestu Lukinog ro|ewa, poslao jedan
Triod. Zapis o tome nalazi se na samom Triodu i glasi:
Siju kwigu glagoqemij Triodion darova Svjatjej{ij Imperatori-
jsko-Rosijskij Sinod v cerkov svjatago arhi|akona i pervomu~enika Ste-
fana v Svileuvje su{~ija hodatajstvovati svja{~enikom seja cerkve
prileà{~ija G. Janka Proti}a, protoprezvitera posavotamnavskog
i G. Konstantina Babovi}a, paroha koceqeva~kog. Posredstvom è
Jovana Pavlovi}a, protoprezvitera {aba~kog.
1. avgust 1846.
v Svileuvje podpisa:
Janko Jovanovi}
u~iteq niwe Svileuvje302

301 S. Filipovi}, Podrinske vojvode, Godi{wak IA, br. 6.,[abac, 1968., s. 144.
302 Zapis na Triodu crkve svileu{ke.
97
Postoji i jedan zapis koji govori o kori~ewu kwiga:
Poveza ovu kwigu Ob{tak Qubomir Babovi}, paroh koceqeva~ki i
sluìteq istog hrama svetog arhi|akona Stefana 1853. godine.303
Svoj dana{wi oblik crkva u Svileuvi dobila je tek 1884. godine, kada je,
kako to ka~e mitropolit Mihailo, crkva sagra|ena ,,od tvrdog materi-
jala".304
Na starom temequ sazidana je crkva od cigle i popato{ena ciglom. Za-
dràla je oblik brvnare-pravougaonik sa zaobqenom oltarskom apsidom i
zaobqenim tremom koji ulazi u sastav crkve. Pokrivena je crepom, na dve
vode, a na isto~noj i zapadnoj strani krov je zaobqen.305
Zvonara je bila na ~etiri stuba drvena, sve do 1957. godine, kada je
sazidana nova zvonara od cigle.306
Crep na krovu crkve zamewen je 1987. godine pocinkovanim limom, a
naredne (1988.) godine, pod od cigala unutar crkve zamewen je kerami~kim
plo~icama.307
Stan za sve{tenika (stara parohijska ku}a), sagra|en je jo{ pre Drugog
svetskog rata. Danas, u dvori{tu stana postoji novoizgra|en parohijski dom,
koji na spratu ima stan za sve{tenika, a u prizemqu kancelariju, salu za na-
rod i sastanke i ostale pomo}ne prostorije. Parohijski dom izgra|en je 1996.
godine, sa zapadne strane starog doma, u istom dvori{tu.308
303 Zapis ne Op{tem mineju crkve svileu{ke.

304 Mitropolit Mihailo, Pravoslavna srpska crkva u kraqevini Srbiji, Beograd 1895., s. 34.
305 Prema stawu na terenu.
306 Iz letopisa crkve svileu{ke.
307 Isto.
308 Isto.
98
99
Prva crkva u Svileuvi
Iz dosada{wih podataka koji su u ovoj kwizi izneti, jasno se vidi da je u
Svileuvi morala postojati crkva i pre zvani~nog datuma koji se navodi u
istorijskim izvorima i literaturi.
S obzirom da istoriografska nauka, preko podataka do kojih je do{la iz
istorijskih izvora i literature, jasno ukazuje na takvu mogu}nost, preostaje
samo da se takva pretpostavka i dokaè. Zna~i, neophodno je na terenu
arheolo{kim metodama, otkriti materijalne ostatke prethodnih crkava, ako
ih je bilo.
To je mogu}e uraditi samo na dva na~ina:
Rekognoscirawem indikativnog terena kako bi se locirao potenci-
jalni arheolo{ki lokalitet na kojem se nekada nalazila crkva koja se traì.
Kada se uo~avawem konstatuju arhitektonski ostaci traène gra|evine
(ostaci temeqa ili, eventualno, zidova), ili, pak, ostaci, pokretnog arhe-
olo{kog materijala na takvom potencijalnom arheolo{kom lokalitetu (fra-
gmenti cigle, crepa, maltera, obra|enog kamena, keramike, nov~i}a i sl.), i,
ako se takvi nalazi hronolo{ki i etnolo{ki uklapaju u sliku onoga {ta se
istraùje, onda se na takvom lokalitetu pristupa arheolo{kim iskopava-
wima.
Iskopavawa imaju za ciq da u potpunosti daju, {to je mogu}e ko-
mpletniju, sliku o predmetu istraìvawa, u ovom slu~aju - crkve. To je neo-
phodno za dobijawe {to je vi{e mogu}e egzaktnih podataka koji mogu {to pre-
ciznije da ukaù na vreme podizawa crkve, materijal od kojeg je podignuta i
vreme kada je prestala da bude aktivna.
Kada je u pitawu selo Svileuva, takvih potencijalnih lokacija (izuzev
lokacije dana{we crkve), ima nekoliko. Istraìvawima se do{lo do saznawa
da se u ataru sela Svileuve nalaze tri toponima sa imenom ,,Crkvine" koji
nedvosmisleno ukazuju na mogu}nost da su takve lokacije u selu dobile to ime
po crkvi koja se nekada nalazila na tom mestu. Nalazila, pa pala u zaborav.
Dakle, za postojawe takvih mesta u Svileuvi zna se i u stru~noj lite-
raturi, pa tako, jo{ 1912. godine na{ ~uveni antropogeograf Qubomir Pa-
vlovi}, u svojoj kwizi ,,Antropogeografija vaqevske Tamnave kaè:
,,...poru{enih crkava ili crkvina ima u Svileuvi na dva me-
sta...",309 ali, ne navodi lokacije gde se u Svileuvi ta~no nalaze.
Skoro ~itav vek kasnije, pedagog Miqko Filipovi} iz Koceqeve, u
svojoj kwizi ,,Osnovne {kole op{tine Koceqeva" kada govori o istorijatu
{kolstva u Tamnavi, navodi i da je pre ove sada{we crkve u Svileuvi, a koja je
na dana{wem wenom mestu prvi put podignuta 1828. godine, postojala pre we
jo{ starija crkva u Svileuvi. Do tog zakqu~ka on je do{ao ba{ na osnovu
postojawa toponima ,,Crkvine" u selu. Evo {ta on navodi:
,,... na podru~ju sela se nalaze crkvine, {to zna~i da je crkva mogla
postojati, pa ~ak na crkvinama i vidni ostaci neke gra|evine..."310
309 Q. Pavlovi}, Antropogeografija vaqevske Tamnave, U: Srpski etnografski zbornik -
naseqa srpskih zemaqa, Kwiga VIII, Srpska kraqevska akademija, Beograd, 1912., s.491.
qeva, Koceqeva, 1992., s 16.
100
Me|utim, ni M. Filipovi} ne navodi preciznu lokaciju gde se ove
crkvine u selu ta~no nalaze.
Sre}om, jedan od autora ove studije ro|en je i odrastao u Svileuvi, pa
su mu dobro poznate sve lokacije na kojima se nalaze toponimi ,,crkvine" u
selu Svileuvi.
Dakle, toponimi crkvine u selu Svileuva postoje na tri lokacije: u
mali Ratkovac, u mali Guwa~ani, i u mali Grabqe, ispod brda Kik.
Crkvine u mali Ratkovac311

Mala (mahala) Ratkovac nalazi se u jugozapadnom delu sela, a toponim
Crkvine odmah ispod zapadne strane tzv. ,,Ratkova~kog grobqa", odnosno na
wivi pokojnog Zlatomira B. Jov~i}a. Utvr|eno je da na tom mestu ne postoje
ostaci nikakve arhitekture koja bi, eventualno, ukazivala na postojawe
crkve.
U wivama severozapadno od Crkvina, na povr{ini uzoranih wiva
primetne su male zone tamnije boje {to ukazuje na mogu}nost tragova qudskog
boravka u nekom prethodnom vremenu. Nalazi ulomaka gle|osane grn~arije i
kerami~kih lula pripadaju produkciji XVIII - IX veka. Da li ima tragova sta-
mbene arhitrekture te{ko je re}i pre arheolo{kih radova.
Jugozapadno od ovih Crkvina na povr{ini uzoranih wiva, kao i na
povr{ini wiva preko potoka istog imena nalaze se ulomci grn~arije anti~ke
produkcije hronolo{ki opredeqeni u III - IV vek posle Hrista.
Na samom potesu Crkvine, zapadno ispod ,,Ratkova~kog grobqa", a pri
vrhu wive pok. Zlatomira Jov~i}a, nema tragova qudskog boravka. Stariji
qudi ~ije ku}e se nalaze u blizini Crkvina se}aju se, dok su oni bili mladi,
da je tu lokalni sve{tenik, bar jednom godi{we, sluìo liturgiju, posle ~ega
se narod okupqao na va{ar.
Mesto odràvana liturgija sastojalo se od jednog vertikalno
postavqenog kamena koji je imao ulogu ~asne trpeze, {to je toj lokaciji davalo
karakter oltarskog mesta. Sredinom sedamdesetih godina pro{log veka,
lovci na zakopano blago iskopali su ovaj kamen i ispod wega jo{ dva kamena
pravougaonog oblika. Tog doga|aja stariji qudi se i danas dobro se}aju.
Na tom mestu, prilikom orawa, sada nije mogu}e uo~iti tragove bilo
kakve arhitekture niti pokretne arheolo{ke predmete.
Treba napomenuti da se zapadno od Crkvina (u samoj blizini potoka
Ratkovac), nalazi bunar koga narod naziva ,,crkveni bunar". Bunar je ozidan
lomqenim kamenom, a negde 70-ih godina HH veka, wegov dotrajali drveni
santra~ zamewen je novim betonskim santra~em zatvorenog tipa. Voda iz ovog
bunara nekada je sluìla za pi}e, ali danas se ne koristi za qudsku
upotrebu. Trebalo bi re}i da je cela oblast Crkvina u Ratkovcu veoma
bogata aktivnim izvorima i plitkim bunarima.
311 Toponim crkvine u mali Guwa~ani sela Svileuve prvi put je detaqno opisan u: D. Mrkobrad i Z.
A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraì-
vawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koce-
qeva, Koceqeva, 2004., s. 174-175..
101
Slika 14. Crkvine u mali Ratkovac. Ukr{tene linije ukazuju na
mesto gde se nekada, na improvizovanoj âsnoj trpezi, sve do po~etka Drugog
svetskog rata vr{ila liturgija, i zbog ~ega je ova lokacija dobila ime
,,crkvine". Strelica pokazuje na mesto gde se na brdu nalazi tzv.
,,Ratkova~ko grobqe".
Isto~no od mesta Crkvine, na vrhu brega, nalazi se ,,ratkova~ko gro-

bqe" koje je i danas aktivno. U centralnom delu grobqa primetni su spome-
nici od grubo tesanog kamena pe{~ara, bez epitafa, dok samo jedan ili dva od
wih imaju grubo i plitko urezan krst.
Svojim tehno-morfolo{kim, tipolo{kim i stilskim karakteristikama,
kao i ~iwenicom da su bez epitafa, hronolo{ki, ovi spomenici asociraju na
period kraja XVIII, ili, samog po~etka XIX veka. Pomenuti spomenici pred-
stavqaju po~etak kontinuteta sahrawivawa na ovoj nekropoli, tj. grobqu, ali
se kontinuitet sahrawivawa sa sigurno{}u moè pratiti tek sa epitafa
mla|ih spomenika, s po~etka XIX veka.
[to se ti~e usmenih predawa vezanih za ove Crkvine, metodom inte-
rvjua utvr|eno je da su svi stariji ispitanici saglasni da je na tom mestu
nekada davno postojala crkva, a da se na potoku Ratkovac nekada nalazilo
sedam turskih vaqarica za sukno.
Crkvine u mali Grabqe - Kik 312

Lokacija ovih crkvina otkrivena je tek u novije vreme. Lokalitet se
nalazi sa zapadne strane brda Kik, odmah na zaravni ispod platoa brda, u
wivi vlasnika êde Stanoj~i}a iz Svileuve. U wivi je veoma lako uo~iti
jedan bunar ozidan kamenom ~ija voda, danas, nije za qudsku upotrebu.
Me{tani ovu wivu zovu ,,Kik''. Na povr{ini se ne uo~avaju nikakvi tragovi
arhitekture, niti pokretnog arheolo{kog materijala. Jedino je na brdu Kik,
nekih stotinak metara navi{e, mogu}e prospekcijom uo~iti fragmente
312 Ovo je prvi put u literaturi da se publikuje toponim ,,Crkvine podno Kika''. Prim. aut.
102
kerami~kih posuda koje pripadaju vremenu kraja neolita i po~etka metalnih
doba. Lokalitet je otkriven tako {to je, sada ve} davno upokojeni, Qubomir
Jovanovi}, zvani Popadi}, iz Svileuve pripovedao svom prijatequ Borivoju
Mitri}u, da su wemu (Qubomiru) wegovi stari pripovedali da je u toj wivi
nekada bila crkva. Verovatno brvnara. Ovoj tvrdwi mogla bi da ide u prilog
~iwenica da se u toj wivi nalazi kamenom ozidan bunar, {to je bila, a i danas
je, praksa u prostornom arhitektonskom sklopu jedne pravoslavne bogomo-
qe.313 Malo isto~nije od ove wive, kraj asfaltnog puta Koceqeva-Batalage
postoji i wiva koja se zove ,,Popova~a''. Tako je nazvana zbog toga {to je na tom
mestu imao ku}u, i u woj nekada ìveo nekakav pop.
Crkvine u mali Guwa~ani314

Druga lokacija toponima Crkvine u Svileuvi nalazi se u mali (mahali)
Guwa~ani, u neposrednoj blizini asfaltnog puta Koceqeva-Batalage, kod
trenutno aktuelnog autobuskog stajali{ta ,,Markovi}a grmovi''.
Lokalitet se nalazi na maloj terasi obrasloj gustim rastiwem, iznad
koje se ka istoku nastavqa {umovita padina strmog brega. Sa leve strane
zemqanog puta, oko 10 metara zapadno, proti~e bezimeni potok koji se za 70
metara niè, kod betonskog mosta, sastaje sa potokom koji dolazi od
asfaltnog puta Koceqeva-Batalage. Dvadesetak metara daqe, zemqanim
putem uz potok, odmah sa leve strane puta, nalazi se zatrpan bunar kojeg
narod zove ,,crkveni bunar''.
Lokalitet je bio obrastao gustim rastiwem, ali je, ipak, bilo mogu}e
na wegovoj povr{ini uo~iti ulomke crepa i maweg lomqenog kamena.
Jedan od autor teksta se}a se da je, kao dete, na ovom mestu dolazio da
vidi nezatrpanu sondu {aba~kog muzeja koji je 70-ih godina HH veka ovde
vr{io sonda`no rekognoscirawe. U sasvim maloj, plitkoj i nezatrpanoj sondi
jasno se tada videlo tesano kamewe i dosta lomqenog crepa. To je ukazivalo
na postojawe nedefinisanog arheolo{kog objekta.
Na povr{ini lokaliteta ne uo~avaju se tragovi nikakve arhitekture,
ne samo zbog gustog {ibqa, ve}, ako takva arhitektura i postoji, wene ostatke
je prekrio erozivni depozit sa brda iznad lokaliteta.
Odmah iznad terase na kojoj se nalazi pretpostavqeni arhitektonski
objekat nastavqa se strma padina brda obraslog {umom. Teren uop{te nije
stenovit i sastoji se od humusnog zemqi{ta podlo`nog delovawu erozije u
ki{nim razdobqima. Velika je verovatno}a da su ostaci pretpostavqenog
arhitektonskog objekta prekriveni ve}im naslagama humusa.
Rekognoscirawem terena oko Crkvina (okolne wive i {uma) nije uo~eno
postojawe tragova materijalne kulture iz bilo kog perioda. Jedino intere-
santno je tzv. ,,guwa~ko grobqe'', oko 800 m. severozapadno, na padini
susednog brda. Ta nekropola je i sada aktivna, a na woj je mogu}e uo~iti ne{to
starijih spomenika, dok je sa Crkvinama povezana istim, starim, zemqanim
313 Ove podatke je, jednom od autora ove studije, preneo Borivoj Mitri} koji je te podatke ~uo dire-
ktno od, davno pokojnog Qubomira Jovanovi}a iz Svileuve.
314 Toponim crkvine u mali Ratkovac sela Svileuve prvi put je detaqno opisan u: D. Mrkobrad i Z.
A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraì-
vawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koce-
103
putem koji prolazi pored pomenutog bezimenog lokalnog potoka i crkvenog
bunara. Lokalitet se nalazi na parceli ~iji je katastarski broj: 3585/1,
vlasnika ,,AIK [abac - PIK 23 septembar - Tamnava'' iz Koceqeve.
Starije spomenike na tom grobqu mogu}e je hronolo{ki opredeliti u
sam kraj XVIII ili po~etak XIX veka, {to bi moglo imati neposredne veze sa
pretpostavwenom bogomoqom na ovim Crkvinama.
Slika 15. Crkvine u mali Guwa~ani, kod autobuskog stajali{ta

,,Markovi}a grmovi'' u Svileuvi. Strelica pokazuje ta~no mesto gde se, u
{umi, kraj bezimenog potoka nalazi lokalitet.
Svi stariji qudi u Guwa~koj mali, koji su posluìli kao ispitanici,

slaù se da je na ovom mestu nekada postojala crkva. Me|utim, niko od wih se
ne se}a da je na tom mestu video ostatke bilo kakvih arhitektonskih objekata.
Ali, svi izri~ito tvrde da je tu, na tim Crkvinama, postojao crkveni bunar
kojeg se svi se}aju. Najstariji me}u wima se}aju se da je do Drugog svetskog
rata na mestu te stare i poru{ene crkve lokalni sve{tenik, obavezno, bar
jednom godi{we sluìo liturgiju.
Skica 1.
Katastarska skica
lokaliteta Crkvine -
Markovi}a grmovi u
Guwa~koj mali.
Lokacija crkve
obeleèna je simbolom.
104
Karta 10. Skica svih lokacija toponima ,,Crkvine'' u selu Svileuva.
105
Karta 11. Topografska lokacija svih toponima ,,Crkvine'' u selu
Svileuva.
Mo`da su na svakom od ovih lokaliteta pod imenom ,,Crkvine'' u Svile-

uvi, gra|ene crkve-brvnare, pa su radile dok nisu bile otkrivene od Turaka,
ili dok wihov rad nije prekinuo jedan od brojnih ratova posle kojih je u Ta-
mnavi nastupala demografska pusto{. Stari stanovnici Svileuve koji su
izgradili crkvu na nekom od navedenih lokalitet nisu se, posle takvih ra-
tova vra}ali nazad u Svileuvu, a novi doseqenici gradili su svoje crkve, na
mestima za koja su smatrali da }e najboqe odgovarati toj nameni i da "e biti
najboqe skrivene od Turaka koji u to vreme nisu tako lako dozvoqavali
gradwu pravoslavnih hramova, ma od ~ega oni bili napravqeni i ma koje veli-
~ine bili.
106
Karta 12. Precizna topografska lokacija svih toponima ,,Crkvine'' u selu
Svileuva. Precizne lokacije ozna~ene su podebqanim ta~kama. Na ovoj
karti (u razmeri 1 : 50 000) lako je uo~qiva i oznaka za lokaciju dana{we
crkve u centru sela. Uo~qiva je i oznaka za staru {kolu, ali, ne i za novu
{kolu, {to govori o tome da je ova karta izra|ena pre 1974. godine.
107
Arheolo{ka iskopavawa lokaliteta
,,Crkvine-Markovi}a grmovi'' u Svileuvi
Drugi metod istraìvawa problematike postojawa crkve u Svileuvi
pre 1828. godine odnosi se na arheolo{ka iskopavawa indikativne lokacije
na kojoj se pretpostavqa da je nekada postojala crkva.
Na lokalitetu ,,Crkvine - Markovio}a grmovi", u Mali Guwa~ani re-
kognoscirawem su otkriveni najindikativniji parametri koji ukazuju na mogu-
}nost da se ba{ na ovim crkvinama nalaze arhitektonski ostaci stare crkve.
Zbog toga se 2002. godine, na ovom arheolo{kom lokalitetu pristupilo isko-
pavawima kako bi se utvrdilo kada je, kako i na koji na~in crkva podignuta? U
jesen 2002. godine, na ovom lokalitetu po~ela su arheolo{ka iskopavawa .
Iskopavawa su realizovala dvojica arheologa: mr Du{an Mrkobrad,
istraìva~ u Arheolo{koj zbirci Filozofskog fakulteta u Beogradu i
Zoran A. @ivanovi}, kustos u Zavi~ajnom muzeju u sastavu Biblioteke ,,Ja-
nko Veselinovi}" Koceqeva.
Prvo {to je ura|eno, jeste da je na lokalitet preneta nadmorska vre-
dnost za tu poligonalnu ta~ku (132,.002 m), neophodnu za merewa tokom isko-
pavawa.
Dvogodi{wim sonda`nim iskopavawima ograni~enog obima, tokom
2002/3 godine, do{lo se do sasvim novih otkri}a i slede}ih rezultata.
Slika 16. Plato posle ra{~i{}avawa u {umi na crkvinama - Guwa~ka mala,

Situacija pre iskopavawa. Bela strelica pokazuje mesto pretpostavqene
crkve. Snimak sa juga.
108
Na uzvi{enom platou (Slika 16), gde su pretpostavqeni ostaci crkve, u
5 otvorenih sondi + jedno pro{irewe, istraèna je povr{ina od oko 45
metara kvadratnih kako bi se definisali ostaci crkve sa prate}im objektima
i eventualna nekropola. To je u izvesnoj meri i ostvareno.
Tokom iskopavawa uo~eni su ostaci crkve brvnare, naàlost, samo u
temeqnim zonama. To se ogleda u nekoj varijanti substrukcije za kaldrmu oko
bogomoqe (sitniji drobqeni kamen pome{an sa ilova~om), postavqen mesti-
mi~no uz spoqne zidove crkve, zatim, u tri indikativno postavqena (ve}a) ru-
~no pritesana kamena u funkciji nosa~a drvene konstrukcije crkve.
Slika 17. Postavqene i otvorene sonde tokom iskopavawa 2003. godine.

Snimak sa severa.
Slika 18. Situacija u sondi II, tre}i otkopni sloj.
109
Slika 19. Situacija u sondi II, drugi otkopni sloj.
110
Skica 2. Kompletna situacija posle iskopavawa 2003. godine.
111
Skica 3. Situacija u sondama I i II posle iskopavawa 2003. godine.
112
Zanimqiva su i 22 razli~ite gvozdena klina i eksera u konstrukti-
vno-stati~koj funkciji ove crkve brvnare prona|eni tokom iskopavawa.
S obzirom na procenat istraènosti ovog lokaliteta, moè se pretpo-
staviti da je crkva imala dve faze gra|ewa, a da je napu{tena i da je zapustela
(okvirno), najverovatnije, u vreme IV Austo-turskog rata (1789-1791), u vreme
tzv. ,,Ko~ine krajine'', pred po~etak Prvog srpskog ustanka.
Tako|e, na osnovu istoriografskih istraìvawa, mogu}e je pretposta-
viti, sa ve}om precizno{}u, vreme kada je ova crkva brvnara izgra|ena. To je,
najverovatnije, period posle Tre}eg austrijsko-turskog rata (1738-1739), tj.
oko sredine XVIII veka, u vreme kada su ovi prostori ponovo potpali pod tu-
rsku vlast.
Isto~no i severoisto~no od crkve, mawim delom, istraèna je i wena
prate}a nekropola. Na|eno je 8 grobova, od kojih 5 pripadaju deci do prve go-
dine ìvota, dok ostala tri skeleta pripadaju mu{karcima od 30-e, do 60-e
godine ìvota. Jedan od tri prona|ena pokojnika nije klasi`no inhumiran po
pravoslavnoj tradiciji u orjentaciji zapad-istok, ve} suprotno.
Dva de~ija skeleta, na|ena iznad zone nekada{weg trotoara (kaldrme)
oko crkve, ukazuju na ~iwenicu da je ukopavawe na ovom mestu nastavqeno i
po{to je crkva napu{tena i zapustela. Bez obzira {to crkva vi{e nije bila
aktivna, kultno mesto postoji i daqe, pa su sahrawivawa na ovom mestu nasta-
vqena.
Slika 20. Dva od 5 otkrivenih de~ijih grobova. Sonda I, grobovi 1 i 2.
113
Slika 21. Grob br. 6, sonda I.
114
Arheolo{ki nalazi oko crkve sastoje se od ulomaka raznovrsne kasno
sredwovekovne grn~arije (lonci, zdele, tawiri), delom gle|osane, i 25 mata-
lnih nalaza (gvozdeni ekseri i klinovi, kresivo, oplata i pre}ica sa trnom).
Na osnovu komparativne analize ulomaka grn~arije i metalnih nalaza
moè se pretpostaviti da su oni bili u upotrebi tokom XVII - VIII veka.
Nalazi atipi~nih ulomaka nedefinisanih kerami~kih posuda, a pose-
bno delova koni~ne zdele sa obodom i delom trbuha kao i lesne lutke, navodi
na zakqu~ak da je istraèni deo nekropole, delom ukopan u kulturni sloj
starijeg gvozdenog doba (Hal{tat X/VIII vek pre Hrista), ili je u pitawu na-
nos sa brda koji sadrì ovaj praistorijski materijal.
Posle zavr{enih iskopavawa lokaliteta ,,Crkvine - Markovi}a grmo-
vi u selu Svileuva, a na osnovu svega iznetog, mogu}e je sa velikom sigurno-
{}u re}i slede}e.
Rezultati iskopavawa
U selu Svileuva, na lokalitetu ,,Crkvine - Markovi}a grmovi" u mali
Guwa~ani, u neposrednoj blizini asfaltnog puta L-1 Koceqeva-Batalage,
otkrivena je do sada najstarija gra|ena crkva u selu Svileuva. Sagra|ena je u
periodu posle zavr{etka Tre}eg austro-turskog rata (1737-1739), pa do
vremena po~etka rada prve {kole u Svileuvi, 1764. godine.
Zna~i, prva crkva u Svileuvi sagra|ena je u 25-ogodi{wem periodu od 1739
do 1764. godine.
Najverovatnije je da su graditeqi ove prve crkve u Svileuvi bili na
daleko ~uveni ose}anski majstori iz isto~ne Bosne, ili wihovi potomci koji
su se preselili u zapadnu Srbiju.
Sigurno je da su Turci pre}utno odobrili gradwu ove crkve kako bi
koliko-toliko ublaìli katastrofalnu demografsku pusto{ u tamnavskoj
kneìni izazvanu Tre}im austro-turskim ratom i uticali na pove}awe broja
stanovni{tva koje bi im davalo hara~ i poreze.
Crkva je sagra|ena na kamenim temeqima i imala je elipsoidnu osnovu,
pribli`no u prostoru orjentisana u pravcu istok-zapad.
Zidovi crkve bili su od brvana, dok je krovna konstrukcija, tako|e,
bila od materijala koji nije bio dugove~an.
Pod crkve bio je od nabijene zemqe (glina,ilova~a).
Dimenzije su joj bile slede}e: duìna = 9 koraka; {irina = 5 koraka.
U neposrednoj blizini crkve, 25 metara daqe, sa wene severozapadne
strane, iskopan je crkveni bunar koji je bio ozidan kamenom. Bunar je bio
dubok oko 5 metara.
Sve{tenik koji je sluìo u ovoj crkvi bio je Velimir Jovanovi} iz
Svileuve koji je, najverovatnije, i sahrawen kraj ove crkve.
Pokraj crkve je prolazio zemqani put koji je iz Grabqanske male
(severoisto~ni deo sela), prolazio pokraj ku}e vojvode pop Luke Lazarevi}a,
,,guwa~kog grobqa'' i ove crkve, pa pokraj bezimenog potoka vodio do reke
Tamnave, gde se spajao aa nekada{wim putem [abac-Vaqevo.
115
Od 1764. godine, uz ovu crkvu radila je i jedna od najstarijih {kola u
Srbiji.
Crkva nije spaqena, ve} je napu{tena, pa je tako zapustela. Wena drve-
na konstrukcija (na kamenim temeqima), obru{ila se i istrulila.
Crkva i {kola su zapustele tokom êtvrtog austro-turskog rata
(1789-1791), i posle toga nisu vi{e obnavqane. Ostaje nejasno - za{to?
Posle napu{tawa crkve, ona je zapustela, ali je lokalno stanovni{tvo
iz bliè i daqe okoline po~elo da uz yapustelu crkvu sahrawuje svoju mrtvu
novoro|en~ad i malu decu koja su umrla nekr{tena.
Do kraja Drugog svetskog rata bili su vidqivi kameni temeqi crkve, sa
podom od nabijene zemqe. Crkva do tog vremena nije zarasla u {ibqe i {umu,
ve} je bila obrasla samo u korov. Sa wene zapadne strane, odmah do bezime-
nog potoka, jo{ tada su se mogle videti nabacane drvene grede koje su,
najverovatnije, poticale od wene drvene konstrukcije. Sa ju`ne strane crkve,
10-tak koraka od bogomoqe, jo{ i tada je bila vidqiva jedna gomila kamena,
dok je sa severne strane crkve, nalazila jedna gomila lomqenog crepa koji je
na to mesto dovu~en u novije vreme. Do tog vremena, ni crkveni bunar se nije
obru{io.
Oko 1950. godine, prose~en je sada{wi put L-1 Koceqeva-Batalage, pa
je 1958. g. tada{wa op{tinska vlast odlu~ila da kamenom kaldrmi{e novopro-
se~eni put. Propisano je tada da svaki poreski obveznik u Svileuvi bude za-
duèn, u odnosu na imovno stawe, da o svom tro{ku, dopremi odre|enu koli-
~inu kamena za kaldrmisawe novoprose~enog puta. Zbog toga, a i zbog blizine
novoprose~enog puta, jedan me{tanin koji je ìveo u blizini crkve povadio je
kamen iz zapu{tenog crkvenog bunara, temeqa crkve, kao i gomilu kamena koji
se nalazio sa ju`ne strane crkve i izvukao ga za kaldrmisawe novoprose~e-
nog puta. Nakon toga, bunar se vremenom ur{io i zatrpao, pa je danas na tom
mestu uo~qivo samo jedno ulegnu}e ispuweno raznim otpadom, dok je samo me-
sto na kojem je nekada bila crkva, potpuno zaraslo u nisko rastiwe. Greh pred
Bogom {to se razvla~i bogomoqa pravdan je ~iwenicom da je ta crkva nekada
sluìla narodu pa prestala, a sada }e narod od toga, ponovo, da ima neke
vajde. Ko je u pravu? - samo Bog sveti zna!315
315 Za detaqe oko arheolo{kih iskopavawa ovih crkvina videti: D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi},
Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik
radova Sabor Pop Luka Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva,
2004., s. 174-175.
116
Slika 22. Idealna rekonstrukcija crkve-brvnare izgra|ene sredinom XVIII
veka na lokalitetu ,,Crkvine - Markovi}a grmovi u Mali Guwa~ani, u selu
Svileuva.
117
Crkva iz 1828. godine u Svileuvi
posve}ena sv. arhi}akonu Stefanu
Kada je tokom êtvrtog austro-turskog rata (1789-1791), crkva u Svi-

leuvi zapustela, nova bogomoqa nije gra|ena. Za{to?
Mo`da, zbog potrebe za tajno{}u lokacije pravoslavnog hrama, nova
crkva-brvnara i jeste izgra|ena na nekom od lokaliteta koji su nam danas
poznati kao crkvine u mali Ratkovac, ili crkvine Kik u mali Grabqe. Me-
|utim, takvu pretpostavku treba i proveriti arheolo{kim iskopavawima na
pomenutim lokacijama. A do tada ostaje nam samo da konstatujemo da je odmah
posle zavr{etka êtvrtog austro-turskog rata, uz pomo} ober-kneza iz Svi-
leuve, Ranka Lazarevi}a,316 u susednom selu Brdarica 1791. godine izgra-
|ena crkva.317
Bilo kako bilo, tek, iz istorijskih izvora poznato je da je prva crkva u
Svileuvi, posle Prvog i Drugog srpskog ustanka, izgra}ena tek 1828. godine,
skoro pola veka kasnije od vremena kada je u mali Guwa~ani napu{tena stara
crkva i {kola iz 1764. godine.
Ali, ta crkva nije izgra|ena na starom mestu u mali Guwa~ani, ve} na
sasvim novom mestu, u neposrednoj blizini rodne ku}e vojvode pop Luke
Lazarevi}a koji je u to vreme jo{ uvek boravio u Rusiji, u izgnanstvu u koje je
oti{ao posle propasti Prvog srpskog ustanka 1813. godine.
Crkvu je podiglo selo Svileuva uz pomo} tada{we seoske op{tine.
Bila je izgra|ena od {epera i posve}ena sv. arhi|akonu Stefanu.
Ipak, najstarije i najverodostojnije podatke o crkvi u Svileuvi daju
nam dva akta Okru`nog suda u [apcu iz 1836. godine.
Prvi je Izve{taj kapetana tamnavskog o stawu crkava u kapetaniji, a
drugi Inventari crkava u Okruìju {aba~kom.
Po naredbi Kwaèsko-serbskog upraviteqnog Sovjeta br. 2168, od 08.
septembra 1836. godine, Ispravni~estvo {aba~ko zatraìlo je od sreskih
kapetana da dostave spisak crkava sa slede}im podacima:
,,1. Koje je hram svake crkve u podru`nom Vam srezu naode}e se, tj.
Kad koja crkva slavi;
2. Gdi leì? u selu ili izvan sela? I poloènije mesta na kome
leì; 3. Kad je na~iwena i od koga;
4. Od kakva je materijala i u kakvom se stawu nalazi".
Tamnavski kapetan Marko Lazarevi", svojim aktom br. 394, od 29.
oktobra 1836. godine, izve{tava Ispravni~estvo da se u wegovoj kapetaniji
nalaze tri crkve:
1. crkva manastira Kaone, i crkve:
2. u Brdarici, i
3. Svileuvi.
316 MOIA[, arhiva suda, ¿ 394, 29. oktobra 1836.; MOIA[, arhiva suda, BDO, 15. oktobar 1836
Podriwa, [abac, 1983., s. 157; J. Vuji}, Pute{estvije po Srbiji,Reizdawe originala, LIO,
Gorwi Milanovac, 1999., s. 151-152.
118
Za crkvu u Svileuvi kapetan Marko Lazarevi} u svom Izve{taju kaè:
,,Crkva Svileuvska slavi sv.Stefana arhi|akona. Leì na sred
sela na jednoj dolini koja je jednim potokom uzdu` prote~ija, sa strane
obe jesu mawa i ve}a brda, koja su radi dobrog poloènija zauzeta
ku}ama. Na~iwena je 1828. qeta od sela Svileuve s nekoim malom
pomo}u i pro~i sela. Od ~erpi}a je, a u stawu je sredwem, budu}i jo{t
nije napravqena".318
Sli~ne podatke nalazimo i u ,,Inventaru" crkava. Razlikuje se u tome
{to se tamo kaè da je crkvu gradilo ,,ob{}estvo iste crkve" i da je ,,od
{epera u sredwem stawu nalazi se".319
Iz ovog inventara saznajemo i da je crkva u Svileuvi, iako jo{ nije bila
,,dopravqena", imala dosta predmeta, ode`di i kwiga.
Ova crkva u Svileuvi podignuta je na mestu gde se i danas nalazi crkva
u selu Svileuvi. Odmah u blizini ove crkve, 1829. godine podignuta je i
{kola u Svileuvi.
Crkva sagra|ena 1828. godine, tek je 1844. godine u potpunosti
zavr{ena. Posle povratka iz izgnanstva u Rusiji 1833. godine, dovr{etak
crkve i {kole u Svileuvi pomogao je vojvoda pop Luka Lazarevi}.320
S obzirom da je crkva iz 1828. godine napravqena od veoma lo{eg
gra|evinskog materijala, ona je poru{ena i na wenom mestu je 1884. godine, od
tvrdog materijala, izgra|ena dana{wa crkva u selu.
Od ove crkve iz 1828. godine danas je sa~uvana samo wena ~asna trpeza
(oltar) u porti dana{we crkve. âsna trpeza je napravqena od obra|enog,
neugla~anog kamena, i sada se nalazi uspravqena sa ju`ne strane apside
dana{we crkve.321 (Slika 22, na strani 120). Dimenzije plo~e ~asne trpeze su:
70h70h10 centimetara, a od zemqe je postavqena na visinu od 70 centimeta-
ra. Dimenzije nose}eg stuba na kojem je postavqena oltarska plo~a su: 20h20
centimetara. Visina wegova iznad zemqe jeste 70 cm, a koliko je zakopan u
zemqu - nije poznato.
Drugi ostatak prvobitne crkve iz 1828. godine odnosi se na kameni
amvon iz stare crkve. On se sada nalazi u porti dana{we crkve u Svileuvi,
kraj spoqweg lica ju`nog zida, sa leve strane ju`nog ulaza u dana{wu crkvu.
Amvon je kru`nog oblika. Napravqen je od ugla~anog kamena pre~nika 30-tak
centimetara i debqine 8. cm. Na wemu se nalazi plitko uklesana 1829. go-
dina, koja svedo~i o vremenu podizawa crkve iz 1828. godine. Amvon je,
najverovatnije, napravqen slede}e 1829. godine, i ta godina je na wemu i
318 MOIA[, Arhiva suda, ¿ 2168, 8. septembar 1836; NO 394, 29.oktobra 1836.
319 MOIA[, Arhiva suda BDO 15. oktobar 1836.
,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 170-171.
321 Ovaj kameni oltar je (kako to sam kaè), sve{tenik Vitomir Kova~evi},zatekao sru{en u porti
dana{we crkve, kada je on kao mlad sve{tenik dobio na slu`bu crkvu u Svileuvi. Sve{tenik Vitomir
je podigao i u~vrstio ovu ~asnu trpezu, tamo, na onom mestu gde ju je i na{ao, tako da ona danas stoji
uspravna uz ju`nu stranu spoqa{weg zida apside dana{we crkve u Svileuvi.
Treba napomenuti da je u studiji: D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezu-
ltati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka
Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 176, ova ~asna
trpeza pogre{no datovana u po~etak druge polovine HH veka. To je zato {to autorima tada nije bio
poznat podatak o tome da je ovaj oltar, kao poluzatrpan u zemqi, prona{ao sve{tenik Vitomir
Kova~evi} oko 1970. godine u porti dana{we crkve. Na kojem mestu ga je prona{ao, na tom mestu ga je
uspravio i u~vrstio, tako da on stoji i danas i sluì za obred osve}ivawa svete vodice.
119
uklesana.322 I ~asna trpeza i amvon svedo~e o tome da je dana{wa crkva podi-
gnuta na mestu nekada{we bogomoqe iz 1828. godine, dok sam oblik sada{we
crkve svedo~i o tome da wen izgled opona{a izgled nekada{wih crkava -
brvnara. Tome u prilog ide i podatak D. Ruvarca: ,,...da sada{wa svileuvska
crkva ukazuje u mnogim detaqima srodnost sa gra|evinama koje su na-
stale pod uticajem drvenih bogomoqa.''323
Slika 22. âsna trpeza (oltar) sa mesta na kojem je podignuta prvobitna

crkva iz 1828. godine.
322 Ovaj amvon je prvi put publikovan u: D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - re-
zultati preliminarnih istorijsko-arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova Sabor Pop Luka
Lazarevi}, br. 1, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2004., s. 176..
323 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. godine, U: Spomenik, XLII, SKA, Drugi razred,
37, Beograd, 1905., s.110-219. Detaqniju razradu ove teme daje: D. Milosavqevi}, Ose}anski
neimari, Zavi~ajni muzej Priboj - Prosveta, Beograd-Priboj, 2000., s. 36-40.
120
Slika 23. Kameni amvon iz 1829. godine, dislociran kraj ju`nih ulaznih
vrata sada{we crkve u Svileuvi.
Skica 4. Pretpostavqeni oblik osnove crkve iz 1828. godine u Svileuvi.
121
Sada{wa crkva iz 1884. godine u Svileuvi
Dana{wa crkva u Svileuvi podignuta je 1884. godine, na mestu prvobi-
tne crkve iz 1828. godine.
Dakle, i svoj dana{wi oblik u tvrdom materijalu crkva u Svileuvi
dobila je tek 1884. godine, kako to kaè mitropolit Mihailo:
,,...Na starom temequ iz 1828. sazidana je crkva od cigle i wom
popatosana. Zadràla je oblik pravougaone brvnare sa zaobqenom
oltarskom apsidom i tremom koji ulazi u sastav crkve. Pokrivena je
crepom na dve vode, sa zaobqenim krovom na isto~noj i zapadnoj strani.
Zvonara je postavqena na ~etiri drvena stuba''.324
Seoska crkva, tj. hram ,,Sveti arhi|akon Stefan'' u Svileuvi u op{ti-
ni Koceqeva, nalazi se u centru sela, sa leve strane asfaltnog puta; L-1,
Koceqeva-Batalage, u dolini bezimenog potoka koji proti~e kroz centar
sela. (Karte 13 i 14, na stranama 123 i 124).
Crkva, zvonik i porta nalaze se na katastarskoj parceli broj 2464, dok
se crkveni bunar i prilazni put nalaze na katastarskoj parceli br. 2463., a
sve{tenikov stan (ku}a) i stari sve{tenikov stan, na katastarskoj parceli
br. 2462.
Sama crkva je jednobrodna gra|evina, pravilne elipsoidne osnove u
unutra{wosti crkve, dok je sa spoqa{we strane u obliku izduène, vi{e-
ugaone elipse, sa petougaonom apsidom na isto~noj strani i petougaonim pe-
vnicama na severnom i ju`nom, po~etnom delu apside. Zvonik kvadratne osno-
ve, sa ulazom na isto~noj strani, nalazi se u severozapadnom delu porte.
Slika 24. Panoramski snimak dana{we crkve u Svileuvi ~iji je hram

posve}en sv. arhi}akonu Stefanu. Snimak je sa juga.
Snimqeno 2003. godine.
324 Mitropolit Mihailo, Pravoslavna srpska crkva u Kraqevini Srbiji, Beograd 1895., s. 34.
122
Karta 13. Strelica obeleàva preciznu lokaciju sada{we crkve u
Svileuvi. Razmera: 1-50000
123
Karta 14. Precizna lokacija sada{we crkve u Svileuvi.
Razmera: 1-25000
124
Slika 25. Panoramski snimak crkve iz 2003. godine, neposredno posle
pokrivawa krovne konstrukcije bakarnim limom. Snimak sa juga.
Na crkvi se nalaze troja vrata (na ju`noj, zapadnoj i severnoj strani

hrama) i sa pravougaonim prozorima na svakoj od pevnica kao i na ju`nom,
isto~nom i severnom delu apside.
Spoqa{nost hrama je omalterisana i okre~ena belim kre~om, bez ika-
kvih ukrasa. Crkva je pokrivena bakarnim limom, a krovna konstrukcija pra-
ti osnovu gra|evine, dok se na isto~nom delu krova, iznad osnove apside, na-
lazi metalni krst.
Cela gra|evina odstupa u orjentaciji zapad-istok za 5° (stepeni), i to u
pravcu jugoistoka.
Unutra{wost crkve nije ikonopisana, ve} je unutra{wa strana zidova
broda prekrivena atipi~nim tapetama, a svod broda je oslikan plavom bojom,
sa naslikanim suncem i pticom koja simbolizuje vaznesewe.
Ikonostas je od rezbarenog drveta, oslikan ikonama u novom, netradi-
cionalnom stilu.
Pod gra|evine je u dva nivoa, ~ija visinska razlika iznosi 10 centime-
tara, s tim {to je zapadna polovina poda nià od isto~ne.
Iza zapadnog dela crkve uzdiè se zvonik (zvonara) ozidan sa pe~enom
ciglom i sa temeqom od tesanog kamena. Krovna konstrukcija zvonika je
asimetri~no postavqena u odnosu na osnovu i prati liniju kalkana koji se
nalaze na svakom zidu, tako {to je svaki kalkan pokriven dvoslivnim krovom
od pocinkovanog lima. Na vrhu krova nalazi se metalni krst. Zvonik je svojim
stranama precizno orijentisan prema sve ~etiri strane sveta, bez imalo
odstupawa.
125
Slika 26. Isto~na strana crkve. Jasno je uo~qivo da je spoqa{we lice
zida apside crkve u Svileuvi vi{eugaono.
126
Slika 27. Ju`na strana crkve u Svileuvi.
Slika 28. Severna strana crkve u Svileuvi.
127
Slika 29. Zapadna strana crkve u Svileuvi.
128
U porti crkve, u wenom jugoisto~nom delu, nalazi se ,,~asna trpeza'' od
stare crkve iz 1828. godine koja je bila na tom mestu. Ovaj kameni oltar
sastoji se iz kvadratne kamene plo~e koja je u`lebqena na sredini i na taj
na~in postavqena na pravougaoni, kameni stub. Po pri~awu sve{tenika u
penziji, oca Vitomira Kova~evi}a, on je oltar zatekao poluzatrpanog u zemqi
kada je, jo{ kao mlad sve{tenik, dobio slu`bu u ovoj crkvi. On ga je tada podi-
gao na istom mestu na kojem ga je i zatekao, a koristio ga je najvi{e za osve}ewa
svete vodice na praznik Vrbice.
Kameni sto je svojim pravougaonim stranama precizno orijentisana
prema stranama sveta.
Tako|e, toj prvobitnoj crkvi iz 1828. godine, na ~ijim temeqima je
sagra|ena dana{wa crkva, pripada i okrugla kamena plo~a ,,amvon,, fino
obra|en, na kojem je uklesana 1829. godina, a koji se sada nalazi uz spoqni,
jugoisto~ni zid crkve, odmah ispod ju`nog prozora.
Od ju`nih vrata hrama, pa do ograde porte vodi betonska staza, {iroka 1
metar.
U jugozapadnom delu porte nalaze se votivni spomenici posve}eni
ratnicima iz Svileuve, ~ije kosti su ostale na boji{tima balkanskih i oba
svetska rat. Tih votivnih spomenika ima 14. Pore|ani su u tri reda, s tim
{to se u prvom redu nalaze tri, u drugom redu tri i u tre}em redu 8
spomenika. Na svakom od wih nalazi se tekst sa imenom i prezimenom palog
borca, gde je i kada poginuo, i ko mu od rodbine podiè spomenik. Tako|e, na
nekim od wih nalaze se i slike poginulih ratnika izvedene u tehnici
fototipije na porcelanu.
Svi votivni spomenici su orijentisani u pravcu zapad-istok, s tim {to
se iz katastarske skice crkvene porte Geodetskog zavoda u Koceqevi, vidi da
je wihova dana{wa lokacija dislocirana u odnosu na prvobitnu.
Sama porta hrama je delimi~no ogra|ena, i to metalnom ogradom u
jugozapadnom delu, od zvonika do ju`ne strane ograde, dok je ju`na strana
porte ogra|ena betonskom ogradom, sa ulaznom kapijom od koje vodi betonska
staza do ju`nih, ulaznih vrata hrama. Druga polovina ju`ne strane porte
samo je do pola ogra|ena betonskom ogradom.
Isto~na strana porte nije ogra|ena, ve} je samo ome|ena pomenutim
potokom i asfaltnim putem L-1 Koceqeva-Batalage.
Severna strana porte, tako|e, nije ogra|ena, ve} je samo ome|ena odvo-
dnim kanalom dubine 0,5 m. koji se uliva u pomenuti potok. Severozapadna
strana porte, isto tako, nije ogra|ena.
Odmah uz jugozapadni ugao porte nalazi se betoniran i metalnim {ipkama
ogra|en bunar sa |ermom. Zidovi bunara su ozidani lomqenim kamenom.
Na isto~noj strani betoniranog santra~a nalazi se upisana 1967. godina. To
je godina betonirawa santra~a i postavqawa metalne ograde.
Bunar ima jako vrelo (izvor) vode koji u letwim, su{nim mesecima celo
selo snabdeva vodom. Do pre dvadesetak godina ta voda je sluìla me{tanima
za pi}e, a sada je bunar zapu{ten i koristi se, iskqu~ivo, za pojewe stoke u
su{nim periodima.
129
Slika 30. Isto~na strana zvonika. Slika 31. Ju`na strana zvonika.
Slika 32, Zapadna strana zvonika. Slika 33. Severna strana zvonika.
130
Slika 34. Votivni spomenici ratnika koji su kosti ostavili na
strati{tima. Jugozapadni deo porte.
Slika 35. Crkveni bunar.
131
Od bunara vodi odvodni kanal koji jednim svojim delom ide u pravcu juga,
da bi skrenuo pod pravim uglom prema istoku i ulio se u pomenuti potok.
Deo odvodnog kanala od bunara koji vodi na istok, do potoka, predsta-
vqa severnu me|u dvori{ta u kojem se nalazi stan za sve{tenika.
U pomenutom dvori{tu taj stan predstavqa jedna dvospratna ku}a
ozidana u zadwoj polovini HH veka.
Ku}u je zidao sve{tenik Vitomir Kova~evi}, dok je on sam stanovao u
staroj crkvenoj ku}i koju je zatekao kada je dobio slu`bu u Svileuvi. Ta stara
crkvena ku}a sa~uvana je i nalazi se u isto~nom delu dvori{ta, takore}i, uz
sam potok koji sa isto~ne strane ome|ava dvori{te crkvene ku}e.
Stara crkvena ku}a je pravougaone osnove i orjentisana je u liniji
sever-jug, dok joj je ulaz na zapadnoj strani.
Nova crkvena ku}a sazidana je u zapadnom delu dvori{ta. Pravougaone
je osnove i orijentisana je u pravcu zapad-istok, sa ulazom na isto~noj strani.
Ju`na strana dvori{ta sve{tenikovog stana ogra|ena je metalnom
ogradom, sa ulazom u dvori{te od kaldrmisanog puta koji prolazi izme|u
ju`nog dela dvori{ta sve{teni~kog stana i Doma kulture u Svileuvi, a koji (u
duìni od 20 metara) izlazi na asfaltni put Koceqeva-Batalage.
Sa zapadne strane, dvori{te sve{teni~kog stana nije ogra|eno zato {to
se ono u produètku pro{iruje u ekonomski, obradivi prostor, dok je sa
severne strane dvori{te ome|eno odvodnim kanalom od bunara.
Izme|u ju`nog dela porte hrama i severnog dela dvori{ta nalazi se
jedan ravan i prostran plac kroz koji vodi zemqani put od asfaltnog puta
Koceqeva-Batalage do ulaza u portu hrama, na wenoj ju`noj strani i do
bunara sa |ermom.
Taj plac je sa severne strane ome|en ju`nom stranom porte hrama, dok
se u wegovom severozapadnom delu nalazi bunar sa |ermom od kojeg vodi
odvodni kanal koji, ujedno, ome|ava zapadnu stranu pomenutog placa.
Ju`ni deo placa je ome|en severnim delom dvori{ta sve{tenikovog
stana, izme|u kojih se nalazi odvodni kanal od crkvenog bunara .
Isto~ni deo crkvenog placa ome|en je potokom uz koji prolazi
asfaltni put Koceqeva-Batalage, i, sa kojeg vodi pomenuti zemqani put
preko potoka premo{}enog jednom betonskom }uprijom.
Zvonik je u periodu od 1955. do 1960. godine podigao tada{wi sve{tenik
Vlada u vreme najja~ih komunisti~kih represalija.
Zvonik je podignut na mestu stare drvene zvonare, tako {to je sve{tenik
Vlada, sa jo{ nekim seqacima, pekao ciglu i gradio zvonik.
1987. godine, crep na krovu crkve zamewen je pocinkovanim limom.
Slede}e godine (1988.) pod od cigle u crkvi zamewen je kerami~kim plo~ica-
ma.
U 2003-oj godini, oko crkve je ura|en drena`ni sistem a pocinkovani
lim na krovu crkve zamewen je novim, bakarnim.
Stari stan za sve{tenika sagra|en je jo{ pre Drugog svetskog rata, a
novi parohijski dom sag|ra|en je tokom posledwe decenije HH veka.
132
Zakqu~ak
Prva crkva u Svileuvi podignuta je sredinom XVIII veka u mali Guwa-
~ani. Bila je sagra}ena od drveta na kamenom temequ. Dakle, u pitawu je
crkva brvnara.
Crkva sv. arhi|akona Stefana u Svileuvi podignuta je prvi put 1828.
godine, o ~emu svedo~e natpisi na ~asnoj trpezi i na ostacima starog kamenog
amvona. Bila je gra|ena od {epera i pokrivena {indrom. Svojim stilskim ka-
rakterisitkama, verovatno je, opona{ala izgled crkava brvnara.
Ta crkva iz 1828. godine je poru{ena, da bi 1884. godine na wenom me-
stu bila podignuta sada{wa crkva u Svileuvi.
Po svojim stilskim i arhitektonskim odlikama, sada{wa crkva u Svi-
leuvi pripada tipu bogomoqa koje su na prelazu iz crkava brvnara u crkve
gra|ene tvrdim materijalom. Zidana je opekom, dok je strm i visok krov, sada
pokriven bakarnim limom, u autenti~noj verziji (onoj iz 1828. g.), bio pokri-
ven drvenom {indrom.
Osnova crkve je jednobrodna, sa polukru`nom oltarskom apsidom i
istim takvim prostorom na zapadu, {to dokazuje da je gra|evina podignuta pod
uticajem crkava brvnara.
Oltarski prostor ima nagla{ene proskomidiju i |akonikon, a do 1957.
godine, oltarski prostor bio je odvojen od naosa zidanom ikonostasnom pre-
gradom.
Pored priprate koja je od naosa odvojena plitkim pilastrima, u osnovi
su nagla{ene dve, iznutra polukru`ne pevni~ke apside.
Svod je poluobli~ast, a nad prostorom priprate nalazi se nekoliko
drvenih greda koje su bile nosioci galerije koja se nalazila iznad ovog dela
hrama.
Spoqa{we fasade crkve su bez ukrasa, jedino je nagla{en krovni ve-
nac, dok su prozorski otvori istaknuti plitkom malterskom plastikom.
îwenica da je ova crkva gra|ena u prelaznom stilu od crkava brvna-
ra ka crkvama od tvrdog materijala, ovu crkvu u Svileuvi ~ini specifi~nim
i vrednim kulturno-istorijskim nasle|em u Tamnavi. Kao takva, ona se nala-
zi pod za{titom Zakona o kulturnim dobrima Republike Srbije.325
325 Grupa autora, Spomeni~ko nasle}e Kolubarskog i Ma~vanskog okruga, Zavod za za{titu spome-
nika kulture Vaqevo, Vaqevo, 2006., s, 9-10 i 113.
133
Skica 5. Osnova crkve u Svileuvi. Razmera - 1 : 100
134
Krsna slava crkve u Svileuvi
Hram crkve u Svileuvi posve}en je sv. arhi|akonu Stefanu koji se
proslavqa 02. avgusta. Dakle, prenos mo{tiju sv. arhi}akona Stefana. To je,
zapravo, krsna slava crkve u Svileuvi.
Na ovom mestu treba re}i ne{to vi{e o li~nosti arhi}akona Stefana
kojeg slavi hram crkve u Svileuvi.
Sveti prvomu~enik Stefan arhi|akon, be{e srodnik apostola Pavla, i
Jevrejin od onih Jevreja, koji ìvqahu po oblastima jelinskim.
Be{e Stefan prvi od sedam |akona, koje apostoli sveti rukopoloì{e
i postavi{e na slu`bu oko pomagawa sirotnih u Jerusalimu. Zato se Stefan
i prozva arhi|akonom.
Silom vere svoje Stefan ~iwa{e ~udesa velika me|u qudima. Zlobni
jevreji prepirahu se sa wim, no bivahu uvek pobe|ivani wegovom mudro{}u i
silom Duha koji kroz wega dejstvova{e. Tada posramqeni Jevreji, naviknuti
na potvore i klevete, uzbuni{e i narod i stare{ine narodne protiv nevinog
Stefana, klevetaju}i ga kao da je hulio na Boga i na Mojsija. Brzo na|o{e
la`ne svedoke koji to potvrdi{e.
Tada Stefan stade pred narod, i svi vide{e lice wegovo kao lice
an|ela, to jest, lice mu be{e ozareno blagodatnom svetlo{}u, kao nekada kod
Mojsija kad je s Bogom govorio. I otvori Stefan usta svoja i izre|a mnoga
dobro~instva i ~udesa Boìja koja Bog u~ini u pro{losti narodu izrai-
qskom, kao i mnoge zlo~ine i protivqewe Bogu od strane toga naroda. Naro-
~ito ih izobli~i za ubistvo Hrista Gospoda nazvav{i ih izdajnicima i krvni-
cima.
I dok oni {krgutahu zubima, Stefan pogleda i vide nebo otvoreno i
slavu Boìju. I to {to vide, on objavi Jevrejima: ,,Evo vidim nebesa otvorena
i sina ~ove~jega gde stoji s desne strane Boga''. (Dela ap. 7).
Tada ga pakosnici izvedo{e van grada i ubi{e kamewem. Me|u mu~ite-
qima wegovim be{e i srodnik wegov Savle, docnije apostol Pavle.
U to vreme staja{e u daqini na nekom kamenu Presveta bogorodica sa
sv. Jovanom Bogoslovom i gleda{e mu~eni{tvo ovoga prvog mu~enika za istinu
Sina wenog i Boga, mole}i se Bogu za Stefana.
To se desilo na godinu dana posle silaska Duha svetoga na apostole.
Telo sv. Stefana tajno uze i sahrani na svome imawu Gamalil, knez jevrejski
i potajni hri{}anin.326
Tako slavno skon~a ovaj prvenac me|u mu~enicima hri{}anskim i
preseli se u carstvo Hrista Boga.
Kada zlobni Jevreji kamewem ubi{e sv. Stefana, ostavi{e telo wegovo
da ga psi izjedu. No, druga~ije htede promisao Boìja. Telo mu~enikovo leà-
{e na otvorenom mestu pod gradom no} i dva dana, a druge no}i do|e Gamalil,
u~iteq Pavlov i potajni u~enik Hristov, uze telo i odnese ga u Kafargamalu
na svoje imawe i tu ga ~asno pogrebe u jednoj pe}ini.
326 Vladika Nikolaj, Ohridski prolog, Glas crkve, 2001., s. 947-948.
135
U istu pe}inu sahrani Gamalil i svoga prijateqa Nikodima, koji pla-
~u}i nad grobom Stefanovim umre.
Tu sahrani Gamalil i svoga kr{tenoga sina Aviva. I prema svome zave-
{tawu i sam Gamalil tu be{e sahrawen.
Od toga vremena pro{li su vekovi, i niko od ìvih nije znao gde je sa-
hraweno telo sv. Stefana. No, 415. godine, za vreme jerusalimskog patri-
jarha Jovana, javi se Gamalil tri puta sve{teniku kafargamalskom Lukijanu,
i potanko mu opri~a sve o sahrani svih pomenutih ukazuju}i ta~no mesto wi-
hovih zaboravqenih grobova.
Uzbu|en od tog sna Lukijan javi patrijarhu, i s blagoslovom patrija-
rhovim ode s qudima i otkopa ~etiri groba. Gamalil mu ve} be{e u snu rekao
koji je ~iji grob.
Silni miris blagouhani ispuni svu pe}inu od mo{tiju svetiteqskih.
tada mo{ti sv. Stefana behu sve~ano prenete na Sion i tu ~asno sahrawene, a
mo{ti ostalih iznesene na jedno brdo vi{e pe}ine, i tu u jednoj crkvi polo-
ène.
Mnoga isceqewa bolesnika dogodi{e se toga dana od mo{tiju sv. Ste-
fana. Docnije, te mo{ti behu prenete u Carigrad.
Tako Gospod uven~a mnogom slavom onoga koji prvi za wegovo ime krv
svoju proli.327
Dakle, ovo je svetac koji je 1828. godine izabran da slavi hram crkve u
Svileuvi, a koji se proslavqa i dan-danas.
327 Vladika Nikolaj, Ohridski prolog, Glas crkve, 2001., s. 547-548
136
Sve{tenosluìteqi crkve u Svileuvi
prota Mihailo
O ovom proti znamo vrlo malo. Znamo da je sluìo u nekoliko posavotamnavskih
sela pri crkvi manastira Kaona. Kako je 1717. godine imao punoletnu k}erku, koja se te
godine udala za Mojseja Stojanovi}a, a koji je kasnije bio sve{tenik u selu Tabanovi}u,
moè se zakqu~iti da je sluìo jo{ krajem XVII veka.
Bio je prota i savesno obavqao protopopske poslove, kao {to je sakupqawe episko-
pske dimnice i takse za ven~awa. Nije nam poznato kad je rukopoloèn ni dokle je sluìo
328
ovu parohiju.
jerej Mihailo Popovi}

Ro|en je oko 1703. godine u Jaloviku i sin je biv{eg jalovi~kog sve{tenika Stefana.
U~io je u manastiru Vrdniku, kod duhovnika Antonija tri i po godine, a zatim u Beogradu
kod daskala Stevana.Onda je do{ao u [abac, gde su mu se preselili bra}a Stojko, Stojadin i
Jevta, i 1726. godine stupio u brak.
Naredne godine, 1. decembra, u Vaqevu ga je u ~in |akona rukopoloìo vaqevski
episkop Dositej Nikoli}, a posle ~etiri dana i u ~in sve{tenika. Godinu dana obu~avao se u
Vaqevu u sluèwu, a onda je oti{ao u [abac, gde je neko vreme pomagao sve[teniku, pa je
1728. godine postavqen za sve[tenika u Jaloviku, a u parohioji su mu bila i sela: Krni} i
Svileuva.
Dece nije imao, a 1735. godine bio je udovac. Od kwiga je imao Trebnik, Psaltir
moskovski, Minej op{ti moskovski, Minej prazni~ni (moskovski), Liturgiju tj. Sluèbnik
(moskovski), i Oktoih srpski, a od ode`di epitrahiq i krst.
Nije imao nikakva imawa, pa ni porez nije pla}ao. Po{to nije znao formule svih
tajana, to mu je popisiva~ iste napisao i naredio da ih nau~i. Ispovednik mu je bio iguman
Filotej iz manastira Jovawe.
Zapisano je i to da je 1735. godine u selima wegove parohije bio ovaj broj domova:
329
Krni} 30, Jalovik 22 i Svileuva 25.
jerej Velimir Jovanovi}

Oskudne podatke o popu Velimiru nalazimo na spomeniku wegovom sinu, proti
Pavlu, koji se nalazi kod crkve u selu Brdarici. Znamo da je rodom iz Svileuve. Po{to ovde
nema i wegovog spomenika, najverovatnije je da je umro pre podizawa brdari~ke crkve 1791.
330
godine.
jerej Teodosije
Spomenik svja{~enojereju Teodosiju nalazi se u Koceqevi nedaleko od reke Tamnave,
u wivi Vlajka Paunovi}a. Na spomeniku pi{e:
,,zdje po~ivajet rab bo`ji svja{~enojerej Teodosija". Pored krsta upisana je
328 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. godine, Spomenik SKA 42, Beograd 1905. s. 176.:
S. Peciwa~ki, Katastig jeromonaha Visariona, Godi{wak istorijkog arhiva [abac, br. 8, [abac
1870.
329 Isto, s. 75.
330 Spomenik kod crkve u selu Brdarica.
137
331
godina, ali se moè pro~itati samo 17... (?). Pri~a se da su popa Teodosija Turci udavili
332
u Tamnavi.
Pop Luka Lazarevi}

Ro|en je 1774. godine u Svileuvi od roditeqa Teodora i Jevrosime. Teodor je imao
pet sinova, a wegov brat Lazar, sina Ranka i ~etiri k}eri. Teodor je umro jo{ pre Ko~ine
Krajine, kada je Luka imao pet godina. Zato Lazar usini Luku. Ali za vreme Ko~ine Kra-
jine umire i Lazar, pa brigu o celoj porodici preuzima Ranko, kasnije oborknez.
Kako su imali neke ro|ake u Sremu, koji su ih jednom prilikom posetili, to Ranko
po{aqe wima Luku na {kolovawe, gde je proveo vi{e od pet godina. Po povratku iz Srema
oènio se Maricom, k}erkom Maksima Peji}a iz Zabrdice i 1796. godine zapopio. Vaqe-
vski mitropolit Danilo dao mu je u parohiju sela Koceqevu i Qutice.
U braku je ìveo sedam godina i dobio sinove Mihaila i Kuzmana, a onda 1802.
godine umre mu popadija.
Kada su Turci 1800. godine u [apcu ubili wegovog brata od strica, kneza Ranka,
Luka preuzima starawe o porodici i o Rankovoj deci: Mariji, koja je imala 9 godina, Marku
od 6 godina i Dimitriju od 4 godine.
Kada je od Kara|or|a 1807. godine postavqen za komandanta grada [apca, Luka je u
grad preveo svu svoju porodicu, ali se Rankova èna Stoja vratila u Svileuvu i udala za
Rankovog momka Milovana Jovanovi}a iz Svileuve, zapravo privela ga je u svoju i Rankovu
ku}u.
Luka je Rankove sinove poslao na {kolovawe u Sremsku Mitrovicu. Iako su stano-
vali kod Jovana Renovca, srodnika wegove druge ène Danojle, Luka je za wihovo {kolo-
vawe potro{io 400 forinti.
Kako Dimitrije umre u Mitrovici, to je Luka za wegovu sahranu potro{io jo{ 90
forinti. Marko je na {kolovawu ostao 15 meseci.
O Lukinom sve{teni~kom radu ne moè se re}i skoro ni{ta. Wegovi biografi kaù
samo da je pored Trebnika, Krsta i Epitrahiqa nosio skriveno i oru`je. Daqe kaù da je
bio dobar jaha~ ,,da mu je te{ko bilo na}i ravna", da je bio ìv i okretan i vi{e je stvoren za
vojnika nego za sve{tenika".
Kada su dahije 1800. godine ubile kneza Ranka, oglasili su da su ga ubili hajduci i
oglobili wegovu porodicu. Prota Matija kaè da su Turci od Luke traìli 2.500 gro{a
333 334
na ime globe, dok Luka kaè da je platio 1.000 gro{a. Zato se odmah po izbijawu
Prvog srpskog ustanka pridruìo ustanicima i organizovao ustanak u Posavotamnavi.
Ve} 15. maja 1804. godine Luka se potpisao na molbi kojom ustanici traè na zajam
335
od zemunskih trgovaca 50.000 gro{a. Potpisao se i 28. avgusta iste (1804.) godine na
punomo}i izdatoj Petru Novakovi}u ârdakliji, proti Matiji i Jovanu Proti}u da idu u
336
Rusiju da traè pomo}. Pomiwe se i 12. oktobra 1804. godine u spisku ustani~kih vo|a
331 Spomenik u Koceqevi, pored Tamnave, na mestu ,,Paunovi}a buxak''.

332 Usmeno saop{tewe prote Ivana Radovi}a, biv{eg paroha koceqeva~kog.
333 S. Filipovi}, Podrinske vojvode, Godi{wak IA, br. 6., [abac, 1968., s. 63-163.
334 Isto.
335 B. Savi}, Prota Mateja Nenadovi}, Vaqevo, s. 44
336 Isto, s. 54.
138
337
na po~etku ustanka. Na punomo}i datoj Aleksi Lazarevi}u, Stefanu @ivkovi}u i
338
Petru Novakovi}u ârdakliji, 1. maja 1805. godine, Luka se potpisao kao protojerej.
Ali, ve} 30. novembra 1805. godine u pismu sultanu Selimu III o uzrocima ustanka potpisao
339
se kao vojvoda {aba~ki.
Jedini dokumenat koji govori o vezi popa Luke sa crkvom jeste molba koju je iz
manastira Kaona uputio karlova~kom mitropolitu Stefanu Stratimirovi}u 18. oktobra
1804. godine, u kojoj moli da ovaj po{aqe u Srbiju |aka Lazara Teodotovi}a, koji se nalazi
u Karlovcima na {kolovawu, a koju je, pored wega, potpisao i {aba~ki episkop Antim i pop
340
Pavle Kolari} iz Svileuve.
O tome kako je izabran za stare{inu posavotamnavskih ustanika Konstantin Nenado-
vi} pi{e:
Pa kako se pop Luka i pod Beogradom, biju}i sa Turcima, na o~igled Kara|or|a
kao junak i ve{t vo|a pokaè, Kara|or|e ga zavoli i kako u [aba~koj nahiji jo{ nije
bilo nikakvog glavnog stare{ine, osim Jakova Nenadovi}a, koji je stare{ovao kako
nad vaqevskom tako i nad [aba~kom nahijom, koje su od Turaka o~i{}ene bile, kao i
nad celim severozapadnim krajem Srbije. Kara|or|e zapita Tamnavce i Posavce, s
kojima je Luka i pod Beograd do{ao i bojak sa Turcima bijo, ovako:
- Kojekude, koga ho}ete da vam bude vojvoda?
- Popa Luku ho}emo iz Svileuve!, zagrme svi oni u jedan glas.
- A kako bi bilo, kojekude, da vam bude prota Nenadovi} iz Brankovine?
- Gospodaru! Rekne jedan izme|u Tamnavaca: nema onde stada u kome nema ugi~a.
Ne}emo da uzajimamo vojvodu iz vaqevske nahije, nego o}emo popa Luku!
- A, pra{tate li mu da se èni?
- Neka mu je prosto i od nas i od Boga!, povi~u svi u glas tri puta.
- E, kojekude, neka mu je prosto i od mene i neka vi je sretan!, zavr{i vo`d.
Konstantin pi{e i o tome kako je Luka predao parohijsku du`nost:
Ode jalovi~koj crkvi, u kojoj je on sam ~inodejstvovao, pa kako nije imao niko
drugi da slu`bu Boìju u crkvi vr{i, Pop Luka je imao jedno mlado |a~e od 16-17
godina, koje mu je za pevnicom pevalo. Tom |a~etu bilo je ime Milisav. Pop Luka
pozove ga u crkvu i kaè mu:
- Hajde da te zapopim!?
- Kako }u ja popa biti, kad ja ne znam ni{ta?.
- Kako ne zna{? Zna{ li o~itati Ot~e na{ i Bogorodice Djevo?
- Znam!.
- A zna{ li Gospodi pomiluj, tebe Gospodi!? Papi, paki, aliluja, aliluja i
amin!
- Znam!
- Pa to je dosta, a qudi }e se Bogu sami moliti.
\a~e ga stane moliti i plakati da ga ostavi na miru i da ono popa ne moè
biti; i kad vidi da mu molba ne pomaè, strugne iz crkve i pobegne na poqe, da u
337 B. Savi}, Prota Mateja Nenadovi}, Vaqevo, s. 57..

338 B. Savi}, Prota Mateja Nenadovi}, Vaqevo, s. 68.
339 Isto, s. 84.
340 R. Petrovi}, Prvi srpski ustanak, ¿ 45, 18. oktobar 1804.
139
{umu ute~e.
Pop Luka pojuri ga, isukav{i golu sabqu, i da ga popla{i (jure}i) mazne istom
i na vratima crkvenim zase~e duboko drveni ragastov. Pa onda potegne pi{toq, i
vikne:
- Natrag, ubi}u te sad!
\a~e znaju}i, da kod wega nema {ale, upla{i se i vrati se pla~u}i, natrag u
crkvu. Pop Luka odvede ga pred oltar, o~ita mu molitvu, prekrsti ga, metne mu
petrahiq na vrat, odvede ga u oltar te ga triput obvede oko àsne trpeze, i
po{to Milisav poqubi sve ikone, Pop Luka blagoslovi ga, i metne mu popovsku kapu
na glavu, i tako ga zapopi.
I posle toga pou~i ga {ta }e i kako da radi u crkvi, kako da se kao popa vlada,
i zapreti mu da uredno dolazi u crkvu da slu`bu Boìju kako zna sluì, a narod }e se
Bogu moliti kako on zna i ume. I onda mu re~e:
- Tako da radi{ sve kako ti kaèm; ja ne mogu vojevati, Turke se}i i popovati! I
341
potom ode.
U Primedbama Konstantin je zapisao:
,,Ovaj zasek od sabqe na ragastovu stajao je do pre nekoliko godina, dokle nije
stara crkva poru{ena i nova na istom mestu na~iwena. Ovaj popa Milisav, kako je
znao tako je i popovao; bio je vrlo ~estit ~ovek. Vojvoda Luka, kad je postao
Sovetnik izradi, te mu se pod wegovu starost da ~in prote i penzija, i tako je u
342
svome selu bi}e 1862. godine i umro".
Ova pri~a, sem literarne, nema drugu vrednost, jer se opisani doga}aj nije mogao
ovako odigrati.
Kao prvo, trag na ragastovu crkve nije mogao biti od Lukine sabqe, jer je crkva
343
izgra|ena tek 1817. godine.
Kao drugo, u istoriji Srpske pravoslavne crkve nije zapisano da je neko, sem vladike,
rukopoloìo za sve{tenika.
Pop Luka je samo mogao preporu~iti Milisava za rukopoloèwe, a ne i rukopoloìti,
tim pre {to su se na po~etku ustanka 1804. godine pod Beogradom u logoru sa ustanicima
nalazili oba episkopa: beogradski mitropolit Leontije i {aba~ki episkop Antim, koji su u
to vreme rukopolagali sve{tenike. Dodu{e, Antim je kasnije pre{ao u Srem, po savetu
Jakova Nenadovi}a, da se ne bi izlagao ratnim opasnostima, ali je po potrebi dolazio u
eparhiju, rukopolagao sve{tenike, a dolazio je i da bi bio kum na ven~awu Pop Luki sa
344
drugom ènom Danojlom.
Ta~no je da se jalovi~kom crkvom sluìlo selo Svileuva pre gradwe crkve u Brdarici
345 346
1791. godine. Nadaqe Svileuva se sluìla i brdari~kom crkvom. Sem toga Luka nije
sluìo u Svileuvi, ve} u Koceqevi i Quticama, a nije poznato da su se ova dva sela ikad
sluìla jalovi~kom crkvom.
341 K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara|or|a, kwiga 2, s. 547.

342 Isto, s. 547-548.
343 MOIA[, Arhiva suda, BDO, 12. oktobra 1836.; SKA, SEZ, kw. 37, Prvo odeqewe, Naseqa i
poreklo stanovni{tva, kw. 22/Po arhivskim dokumentima, uredio Jovan Cviji}, Beograd-Zemun,
1926, s. 574.
344 Arhiv Srbije, Mitropolija, 442/1836; S. Filipovi}, Podrinske vojvode; M. \. Mili}evi},
Kneèvina Srbija.
345 D. Ruvarac, Mitropolija Beogradska oko 1735. godine, Spomenik SKA 42, Beograd 1905. s. 160.
346 Arhiv Srbije, Mitropolija, 442/1836.
140
347
Jalovi~kom crkvom su se sluìle ~etiri parohije, a bilo je i vi{e sve{tenika
istovremeno. U vreme ustanka pomiwu se:
- Maksim Ili} iz Krni}a,
- Ranko, kod koga su 1796. godine u~ili neki |aci;
- Pantelija Milenkovi} iz Beqine, i
- Milisav Mihailovi} iz Prova.
Iako ima ime Milisav, ovaj pop ne moè biti ,,Lukin Milisav" jer je stariji od
Luke. Naime, Milisav Mihailovi} iz Prova je jo{ kao sve{tenik 1872. godine, nabavqao
kwige za jalovi~ku crkvu. Prema istraìvawima Vojislava Radovanovi}a, Milisav Miha-
348
ilovi} je u Provo (ve} kao sve{tenik), do{ao iz Vrela, i ve} je imao dvoje dece.
349
U popisu izvr{enom od strane na{ih crkvenih vlasti 1836. godine ne pomiwe se
ni jedan sve{tenik toga imena. Isto tako ne pomiwe se ni u spisku izvr{enom 1832. godine
350
od strane na{ih dràvnih vlasti.
Po prelasku u vojnu slu`bu Luka je bio komandant grada [apca i vojvoda, borio se u
mnogim bitkama i li~no delio megdane.
Posle propasti ustanka 1813. godine prelazi u Srem, pa u Rusiju iz koje se vra}a,
tek, 1. juna 1833. godine.
Bio je ~lan Ispravni~estva, ~lan Okru`nog suda, i ~lan Sovjeta. Umro je 29. aprila
351
1952. godine u [apcu i sahrawen pored {aba~ke saborne crkve, sa wene ju`ne strane.
347 S. Filipovi}, [est hronika, Vladimirci, 1971., s. 110.

348 S. Radovanovi}, [aba~ka posavina i Pocerina, s. 39.; Arheolo{ki spomenici i nalazi{ta u
Srbiji, I, Zapadna Srbija, Gra|a, kw. 9, Arheolo{ki institut SANU, Kwiga II, Beograd, s. 141.
350 MOIA[, Arhiva suda, ¿ 543, jul 1832.
351 Za vi{e detaqa o ìvotu vojvode Pop Luke Lazarevi} iz Svileuve videti slede'a dela koja su
posve}ena ovoj poznatoj istorijskoj li~nosti:
- K. Nenadovi}, @ivot i dela velikog \or|a Petrovi}a Kara-\or|a - Vrhovnog Vo`da,
oslobodioca i vladara Srbije i ìvot wegovi Vojvoda i junaka, kao gradivo za Srbsku
istoriju od godine 1804. do 1813. i daqe, Kwiga II, [tamparija Jovana N. Verneja, Be~, 1884. s.
543-569.;
- M. \. Mili}evi}, Pomenik znamenitih qudi u srpskog naroda novijeg doba, XXVII kwiga
ûpi}eve zadu`bine, Srpska kraqevska {tamparija, Beograd, 1888., s. 287-292.;
- L. I. Lazarevi}, Uozor-vitez Pop Luka Lazarvi}, [tamparska radionica vojnog minista-
rstva, Beograd, 1900.(od{tampano iz lista "Vitez"), ali, i kao fototipsko reizdawe Narodne bibli-
oteke "@ika Popovi}" [abac iz 1996. godine;
- S. Filipovi}, Podrinske vojvode - Pop Luka Lazarevi}, U:Glasnik Istorijskog arhiva u
[apcu, Broj VI, Me|uop{tinski istorijski arhiv [abac, [abac, 1969., s. 63-166, ali, isto tako i u
posebnom otisku ove studije [tampanom kao yaseban separat Godi{waka Istorijskog arhiva br. 6.;
- A. D. Leki}, Poetski lik vojvode Luke Lazarevi}a, U: Glasnik Istorijskog arhiva u [apcu,
Broj VI, Me|uop{tinski istorijski arhiv [abac, [abac, 1969., s. 167-227.;
- N. Prstojevi}, Vo`dov kowanik - Pop Luka Lazarevi}, Udruèwe gra|ana "Sport u Podri-
wu", [abac, 2000.;
- S. Milutinovi} - Sarajlija, @itija ustanika, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Biblioteka "Janko
Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2003., s. 5-40.;
- Z. A. @ivanovi}, Boj na Svileuvi od 23 do 28. februara 1804. godine, Samostalno autorsko
izadwe, Koceqeva, 2004.
- Grupa autora, Sabor Pop Luka Lazarevi}, Broj 1, (Zbornik radova), Zavi~ajni muzej Koceqeva,
Biblioteka "Janko Veselinovi}" Koceqeva, Koceqeva, 2004.;
- Z. A. @ivanovi}, Tamnavski pisci, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Biblioteka "Janko Veseli-
novi}" Koceqeva, Koceqeva, 2003., s. 9-20.
141
prota Pavle Jovanovi}
Pomiwe se sa prezimenima Jovanovi}, Popovi} i Kolari}, ali se radi o jednom
352
istom licu.
Ro|en je u Svileuvi oko 1775. godine. Nije nam poznato gde se {kolovao ni kad je primio
sve{teni~ki ~in.
Prvi put se pomiwe 18. oktobra 1804. godine kada se sa vladikom Antimom, kaonskim
igumanom Simeonom, i popom Lukom Lazarevi}em potpisao na molbi upu}enoj karlova~kom
mitropolitu Stefanu Stratimirovi}u, u kojoj mole da otpusti iz {kole i vrati ku}i u
Kaonu |aka Lazara Teodorovi}a.
Posle propasti Prvog srpskog ustanka i jedno vreme sa jo{ 10 ~lanova porodice
boravio na podru~ju petrovaradinske regimente.
Vratio se u Svileuvu pre po~etka Drugog srpskog ustanka, upravo u vreme kada su
Turci od naroda oduzimali oru`je. Wegov rani povratak bio je za wega koban, ubili su ga
Turci krajem 1814.godine.
Na wegovom spomeniku kod crkve u Brdarici26 pi{e:
,,1814. Iz sela Svileuve. Zdje po~ivajet rab boìji svja~{enojerej proto-
prezviter Pavle sin popa Velimira Jovanovi}a, poìvi 40 qet i rodi sa Sarom dva
sina Aleksu, Vasiliju i on uprestavitsja m(eseca)... potr(udi se) \ura| i @ivan
353
bra}a jego izneso{e kamen na pokri(venije) brata jego, ot niwe do veka, amin".
jerej Milovan
Prema zapisu na Irmologiji manastira Kaona,28 Milovan je 1785. godine u~io u
tome manastiru, kod igumana Makarija Jakovqevi}a. Bavio se i klesawem nadgrobnih
354
spomenika, pa se potpisao 1806. godine na spomeniku nekom Matiji, koga su ubili Turci.
Pri~a se da je bio od porodice Kova~evi} iz Koceqeve. U vo}waku Jovana
Kova~evi~a u Koceqevi (u Dowoj mali), nalazi se vi{e velikih kamenova. Pri~a se da su oni
355
ostatak materijala od koga je Milovan klesao spomenike.
jerej Teodor Joli} - Mati}

Za popa Teodora se zna da je bio rodom iz Jadra i da je tamo popovao do dolaska u
Brdaricu. Pri~a se da je tamo istukao nekog Tur~ina, spahiju i za{titio raju, ali je zbog to-
ga morao beàti iz Jadra. Ne zna se da li je to razlog, ali Tihomir \or|evi} i dr.Mihailo
356
\or|evi} pi{u da su popa Teodora iz Brdarice tri arhijereja li{avala ~ina.
352 Stalna prezimena ustanovio je knez Aleksandar Kara|or|evi} aktom V.¿ 62, od 31. januara
1951. godine. Videti: T. Pavlovi}, Srpska prezimena, Zadu`bina, 1997., s. 8.
353 Grob prote Pavla Jovanovi}a sa nadrobnom plo~om na kojoj se nalazi pomenuti epitaf,
postavqen je uz jugoisto~ni spoqa{ni zid apside dana{we crkve u Brdarici. O tome videti: D.
Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih istorijsko-
arheolo{kih istraìvawa, U: Zbornik radova ,,Sabor pop Luka Lazarevi}'', br. 1, Biblioteka
,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2004, s. 168. U navedenoj studiji autori se, pored
publikovawa fotografije protinog groba sa nadgrobnom plo~om, pozivaju i na prepis protinog
epitafa koji je ve} bio (za potrebe ove studije), uradio prota Marko Pavlovi} iz eparhije {aba~ke
(prim. aut.).
354 Spomenika na putu u selu Subotica.
355 Po pri~awu pokojnog Milorada |uri}a i Dobrosava (Bake) Kova~evi}a iz Koceqewve.
356 T. R. \or|evi}, Na{ narodni ìvot, kw. 4, Beograd, 1931., s. 147.; M. \or|evi}, Milo{
Obrenovi}, kw. 2, KK, crkva, akta od 8. juna 1820. g.
142
Vojislav Radovanovi} zapisao je pri~u koju mu je pri~ao Vladislav Popovi} iz
357
Brdarice.
On kaè da je pop Teodor bio stric wegovom dedi Mijailu. Daqe, navodi da se pop
bio odmetnuo od Turaka i dizao ustanak, pa su ga ubili Turci jer ga je izdao brat za 12
dukata.
Sve ovo navedeno moè se prihvatiti, sem to, da su ga ubili Turci (prim. aut.).
Prema Protokolu {aba~kog magistrata, Teodor je do{ao u Brdaricu pre 6. maja
358
1808. godine, jer se te godine sudio za kazan sa Simom Erakovi}em iz Bobovika.
Teodor je sahrawen na me|i Svileuve i Brdarice. Na wegovom spomeniku pi{e:
359
,,1820. Sei beleg popa Teodora M(a)ti}a prestavi se meseca julia 10 dne".
jerej Branislav Popovi}

360
Prof. Atanasije Popovi} je na koceqeva~kom grobqu video spomenik ovom
sve{teniku. Nije zapisao ni kada je ìveo ni koju je parohiju sluìo.
jerej Josif Obradovi}

Sve {to znamo o wemu to je da se 1828. godine, kao sve{tenik iz Svileuve pretplatio
na kwigu: ,,Milo{ Obrenovi} kwaz serbskiji ili gra|a za srpsku istoriju na{ega
361
vremena" od Vuka Karaxi}a, {tampanu u Budimu te godine.
jerej Ranko Teodorovi}

362
Rodom je iz Brdarice, i, sude}i po prezimenu, mogao je biti sin popa Teodora.
Prema popisu iz 1832. godine popovao je u Beloti}u 1839. godine. Iz popisa
sve{tenika 1836. godine vidimo da ga je 14. januara 1832. godine, u ~in sve{tenika
rukopoloìo episkop Gerasim u [apcu, i da mu je 31. novembra 1836. godine dao sin|eliju
da popuje u selu Beloti}u, gde je sluìo od rukopoloèwa.
Jerej Ranko Teodorovi} se 1833. i 1834. godine pretplatio na ,,Zabavnik"
Dimitrija Davidovi}a i 1833. godine na ,,Ezopove basne" i ,,@ivot i prikqu~enije"
363
Dositeja Obradovi}a, sve kao paroh sela Beloti}.
prota Janko Proti}

364
Ro|en je 1871. godine u Brdarici. Rukopoloiò ga je u ~in sve{tenika 28. aprila
365
1808. godine episkop Antim Zepovi} u manastiru Kaona.
Episkop Gerasim Georgijevi} je 20. novembra 1836. godine dao sin|eliju da Janko
Proti} popuje u selima Svileuva i Brdarica, u kojima je i ranije popovao.
357 S. Radovanovi}, [aba~ka Posavina i Pocerina, s. 142.

358 Protokol {aba~kog magistrata, ¿ 115, 6. maj 1808.
359 Zapis na nadgrobnom spomeniku.
360 Prof. A. Popovi}, U: Pomenik {aba~ko-vaqevske eparhije, Deo 2. Rukopis u arhivi Eparhije.
362 Pop Teodor Jolo}, Mati}, ìveo je u Brdarici i umro 1820. godine.
363 MOAI[, Arhiv suda, ¿ 543, jul 1832.
364 S. Radovanovi}, [aba~ka Posavina i Pocerina, s. 143.
365 Arhiv Srbije, Mitropolija, 442/1836.; Arhiv Srbije, M. Ps. F3,r 493/1864, br. 36.
143
Nije nam poznato gde se {kolovao, ali znamo da se dobro nau~io. Pod starost, kada je
bio slep sluìo je jutrewe i ve~erwe, govore}i molitve ,,napamet". U narodu je ostalo u
se}awu i wegovo lepo pevawe.
Prota Janko je u~estvovao u oba ustanka za oslobo|ewe od Turaka, a po zavr{etku
366
ustanaka vra}ao se svojoj parohiji.
Postao je prota dosta mlad i kada ga je 1826. godine posetio Joakim Vuji} ve} je bio
367
prota.
368
Obnovio je crkvu u Brdarici 1838. godine. Pretpla}ivao se na mnoge kwige i
~asopise {tampane u to vreme. Pretplatio se na kwigu @ivana Teodorovi}a, Smederevca
,,Opisanije razni prikqu~enija vojvode srpskog Stefana Jak{i}a", {tampanu u Budimu
1829. godine. Zatim, 1834. i 1835. godine i na ,,Zabavnik" Dimitrija Davidovi}a. Prota
Janko je bio pretpla}en i na ,,Ezopove basne" 1833. godine, kao i na ,,@ivot i prikqu~e-
nija" Dositeja Obradovi}a, koja je izdao Gligorije Vozarevi}. Na ,,Plutarh" Jevtimija
Jovanovi}a pretplatio se 1838. godine i 1843. godine. Daqe, pretplatio se 1846. godine
369
na ,,Istoriju naroda srpskog" od Dimitrija Davidovi}a.
370
Prota Janko je umro 1866. godine i sahrawen pored crkve u selu Brdarici. Na
wemu podignutom spomeniku pi{e: ,,Sve{teniku i proti Janku Proti}u iz Brdarice u
okrugu {aba~kom, ro|enome 1781. godine, a umrlome 1866. godine posluìv{em
cerkvu boìju svega 50 godina. Ovaj spomenik iz zahvalnosti blagodarnii sinovi
371
@ivko i Mirko 1866. godine postavi{e".
jerej Jovan Stefanovi}

372
Prema spisku u~iteqa u Svileuvi napisanom na posledwoj strani Op{teg mineja,
Jovan je bio prvi u~iteq u tome selu. Kao u~iteq u Svileuvi pretplatio se 1830. godine na
kwigu Konstantina Pej~i}a ,,Rukovoditeq k sveop{tem zdravqu, ~ast", {tampanu u
373
Budimu te godine.
Episkop Gerasim ga je 29. oktobra 1830. godine na Oridu rukopoloìo u ~in sve{te-
374
nika i postavio za paroha u No}aju. Jovan je i kao sve{tenik ostao u Svileuvi jo{ dve
godine. To se vidi po tome {to se 1831. godine pretplatio (kao paroh svileuvski), na dve
kwige Vasilija Jovanovi}a: ,,Svetolik i Leposava" i ,,Istoriju Petra Velikog impera-
375
tora ruskog", {tampanu u Karlovcima 1831. godine.
376
U ara~kom tefteru iz 1832. godine u Svileuvi se pomiwe opet pop Jovan, a iste
377
(1832.) godine u ,,Spisku sve{tenika". Jovan Stefanovi} je bio sve{tenik u No}aju.
,,Na~elni{estvo okruìja {aba~kog" poslalo je 19. juna 1856. godine ,,Revers G. Jo-
vana Stefanovi}a, paroha no}ajskig na predato mu uveriteqstvo, da je u "saìtstvo
366 A. Popovi}, Pomenik {aba~ko-vaqevske eparhije, Deo 2, Rukopis u arhivi Eparhije, ; M.

Jevti}, Popis u~wsnika Drugog ustanka, U: Godi{wak IA, br. 8, [abac, 1970, s. 439.
367 J. Vuji}, Pute{estvije, kw. 2, s. 68..
368 Mitropolit Mihailo, Crkva u Kwa`wvstvii Srbii, ¿ 17.
369 Spiskovi prenumeranata na pomenutim kwigama.
370 Podaci sa spomenika kod crkve u Brdarici.
371 Isto.
372 Zapis na Op{tem mineju crkve u Svileuvi.
373 Spisak prenumeranata na kwizi.
375 Spiskovi prenumeranata.
376 V. Stojan~evi}, Vaqevska i [aba~ka Tamnava, s. 87.
377 MOAI[, Arhiva suda, 543, jul 1832.
144
378
srpsko primqen". Izgleda da je iste godine i umro, jer se vi{e ne pomiwe kao paroh u
No}aju.
jerej Joakim Babovi}

Ro|en je 1825.godine u Vra~evi}u. Posle zavr{ene bogoslovije bio je tri godine
u~iteq u [opi}u, pa je 6. avgusta 1850. godine rukopoloèn u ~in sve{tenika i do 1859.
godine bio privremeni paroh i Crniqevu.
Od 1860. do 1864. godine bio je kapelan proti Janku. Od 1864. do 1867. godine je
379
ponovo paroh crniqevski, a od 1867. do 1878. godine paroh brdari~ki.
Ovu parohiju sa~iwavala su sela Qutice, sa 54 doma; Mali Bo{wak sa 29; i
380
Brdarica sa 52 doma, pa se parohija ponekad naziva i quti~kom.
Do podizawa crkve u Koceqevi 1870. godine sluìo je u Brdarici, a posle toga u
381
Koceqevi.
|akon Stevan Milinkovi{

Ro|en je u Sremu i bio u~iteq u Kupinovu. Zbog ,,srbovawa" zamerio se austrijskim
382
vlastima, pa je morao beàti u Srbiju.
383
Prema zapisu na Op{tem mineju crkve svileu{ke, Stevan Milinkovi} je 12.
decembra 1865. godine do{ao za u~iteqa u Svileuvi, i na toj du`nosti bio je do 1868.
godine.
Kasnije, od 1873. do 1883. godine bio je u~iteq u Ma~vanskom Pri~inovi}u. Imao je
sinove Svetislava i Du{ana. Oba su zavr{ili bogosloviju, neko vreme bili u~iteqi, a onda
se zapopili.
Svetislav je bio sve{tenik u Banovom Poqu. Du{an je bio sve{tenik u Pocerskom
384
Dobri}u, da bi ga tu, 1915. godine, ubili Austrijanci.
Episkop Nikanor Ruìì}

Ro|en je 15. aprila 1843. godine u Svileuvi. Zavr{io je gimnaziju u [apcu,
bogosloviju u Beogradu i Duhovnu akademiju u Kijevu.
Rukopoloèn je u ~in sve{tenika, i od 1865. do 1867. godine bio je kapelan proti
Janku Proti}u u Brdarici, a od 1867. do 1871. godine paroh u Svileuvi.
Po{to je ostao udov zamona{i se 1875. godine u manastiru Bukovo, po{to je
prethodno zavr{io Duhovnu akademiju. Za vreme Srpsko-turskog rata 1876. godine bio je
vojni sve{tenik, a zatim je u beogradskoj bogosloviji predavao Sveto Pismo i Kanonsko
pravo, a bio je i rektor bogoslovije.
Za episkopa ì~kog izabran je 4. maja 1886. godine, ali je 28. maja 1889. godine
penzionisan. Kao penzioner ìveo je u Zagrebu, Dubrovniku i Cetiwu, a zatim je u Jeni i
378 Delovodni protokol ,,Pope~iteqstva prosve{~enija'' ¿ 844., 21. jun 1856., P¿ 1370, F 4 r
86/1856.
379 Arhiv Srbije, M Ps F 3r 493/1864, ¿ 31.
380 Mitropolit Mihailo, Pravosslavana crkva u Kwaèstvu Srbii, ¿ 17.
381 Letopis crkve u Koceqevi. Rukopis.
382 D. J. Mandi}, D. Milenkovi}, Vesnik srpske crkve, 1926, s. 195.
383 Zapis na Op{tem mineju crkve u Svileuvi.
384 S. Filipovi}, Prilog prou~avawu {kolstva u Podriwu, U: Godi{wak IA, br. 2, [abac, 1965.,
s. 178;
145
Tibingenu studirao teologiju i filozofiju.
Postavqen je za episkopa ni{kog 17. aprila 1898. godine, pa je 1911. godine ponovo
penzionisan.
Bio je dràvni savetnik, ~lan Srpske akademije nauka i ~lan Nau~nog dru{tva u
Novom Sadu.
Napisao je ,,Istoriju srpske pravoslavne crkve" i ,,Nomokanon srpske crkve".
385
Umro je u Beogradu 16. oktobra 1916. godine.
protojerej Stevan Avramovi}

Ro|en je u Ora{ju, u Bosni 1828. godine. Bio je u~iteq u Br~kom dve godine, a onda je,
386
6. decembra 1852. godine, rukopoloèn u ~in sve{tenika i ubrzo proizveden za protu.
Zbog u~e{}a u buni protiv Turaka pobegao je u Srbiju i 1861. godine, i bio privre-
meni paroh u Slep~evi}u pri crkvi u Zmiwaku, a od 5. februara 1862. do 1874. godine bio
387
paroh u Provu.
Preko Na~elniestva okruìja {aba~kog, 1. juna 1873. godine poslao je Narodnom
388
muzeju u Beogradu jedan srebrni nov~i} koji je on na{ao.
Me|utim, koliko je poznat kao nacionalni radnik, toliko je zapostavio svoje
parohijske poslove, a posebno nije voleo administraciju, zbog èga je do{ao i na sud. Sud
Okruìja {aba~kog smatrao je da nije nadleàn da mu sudi, pa je su|ewe ustupio beogradskoj
389
Konzistoriji.
Zbog toga je preme{ten za paroha u Brdarici i sluìo pri crkvi manastira Kaona,
390
od 1879. do 1880. godine.
Posle smrti sahrawen je kod manastira Kaona.
jerej Konstantin Babovi}

Ro|en je u Vra~evi}u. [aba~ki episkop Gerasim rukopoloìo ga je u manastiru
Ribnica 19. maja 1832. godine i sin|elijom od 4. februara 1833. godine dao parohiju u
391
Koceqevi, pri crkvi u Svileuvi, gde je sluìo do smrti 1858. godine.
jerej Qubomir Babovi}

Ro|en je 1833. godine u Koceqevi. Po{to je godinu dana bio uìteq u Svileuvi,
rukopoloèn je 12. decembra 1854. godine u ~in sve{tenika i do 1858. godine bio je kapelan
ocu Konstantinu, a onda do 1880. godine paroh koceqeva~ki. Sagradio je 1870. godine crkvu
385 Sava (Vukovi}, episkop - umadijski, Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka, Evro, Beograd,
Unireks Podgorica, Kaleni}, Kragujevac 1996, str. 357. Za detaqnije podatke o episkopu Nikanor
Ruì~i} iz Svileuve videti: Dobrilo Aranitovi}, Bio-bibliografija Nikanora Ruì~i}a, U:
Godi{wak sela Svileuve, br. 1, Dru{tvo za izu~avawe istorije Svileuve, Svileuva, 2003, s. 39-52.
Za jo{ detaqnije podatke videti i: Zoran A. @ivanovi}, Tamnavski pisci, Biblioteka ,,Janko
Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2005, s. 26-33.
386 Arhiv Srbije, M Ps F 3r 493/1864, ¿ 38.
387 Isto, kao i: Glasnik SPC, 1959., s. 71-74; i: Dràvni kalendar [ematizam za godine
1861-1874.
388 Protokol Pope~iteqstva prosve{~enija ¿ 2303, 12. juna 1873.
389 Protokol Pope~iteqstva prosve{~enija ¿ 4476, 16. septembar 1873; ¿ 5019, 5258,
15.oktobar 1873; ¿ 6247, 17. decembar 1873; ¿ 6351, 28. decembar 1873; ¿ 1836, 8. april 1874.
390 [ematizmi za navedene godine.
146
392
u Koceqevi i od te godine sluì u istoj crkvi.
jerej Stanko Mihailovi}

Ro|en je u Samolu}u u Bosni 1835. godine. Bio je tri godine u~iteq u mestu ro|ewa,
pa je 15. jula 1858. godine rukopoloèn u ~in sve{tenika.
Zbog u~e{}a u buni u Bosni morao je beàti u Srbiju, pa je od 28. decembra 1863. go-
dine bio kapelan u Svileuvi, sve do 1866. godine, kada je postavqen za paroha u Grabovcu.
Tu je sagradio crkvu i u woj sluìo do 1902. godine. Tada je preme{ten u Skelu i tu
sluìo do 1808. godine, a od 1809. do 1810. godine sluìo je u Drenu. Umro je 1915. godine
393
i sahrawen na obrenova~kom grobqu.
jerej Marko Jovanovi}

Ro|en je u Svileuvi. Za u~iteqa u Svileuvi postavqan je dva puta; 15. decembra
1839. i 20. januara 1940. godine, ali izgleda da nije bio u~iteq jer je rukopoloèn za
sve{tenika.
Od 1844. do 1850. godine bio je sve{tenik u Provu, a od 1850 do 1852. godine u
Svileuvi. Od 1852. do 1854. godine u Jaloviku i od 1854. do 1860. godine u Jazovniku, pri
394
jalovi~koj crkvi.
jerej Danilo Jovanovi}

Ro|en je u Svileuvi 1851. godine. U ~in sve{tenika rukopoloèn je 1871. godine, i
do 1873. godine bio kapelan u Svileuvi, a od tada pa do smrti 1933. godine paroh u Svi-
leuvi. Za vreme Prvog svetskog rata bio je u logoru u Neìderu.
Sa Jankom Veselinovi}em bio je propagator radikalnih ideja u Posavotamnavi, zbog
~ega je od napredwaka hap{en. Bio je u dva mandata (1886 i 1890. godine), poslanik u
Narodnoj skup{tini u Beogradu. Obnovio je i prezidao 1884. godine crkvu u Svileuvi.
395
Umro je 1933. godine.
sve{tenik Marko Ruì~i}

Ro|en je 11. novembra 1900. godine u Svileuvi. Zavr{io je bogosloviju 1922. godine
u Beogradu. Rukopoloèn je u ~in }akona 3. juna, a u ~in sve{tenika 28. juna 1923. godine i
do marta 1926. godine bio kapelan u Debrcu. Posle toga je bio sve{tenik u Kujavici i
Zabla}u kada je postavqen za paroha u Lojanicama pri crkvi u Naku~anima. Od 1935
godine, Marko prelazi u [abac i postaje Narodni poslanik ispred reìmske politi~ke
partije ,,Jugoslovenske radikalne zajednice". Poslove narodnog posalanika obavqa}e do
392 Arhiv Srbije, M. Ps.F 3 r 493/1864 br. 35.; Me|utim, mo`da bi trebalo znatzi da se u porti
crkve koceqeva~ke nalazi grob Qubomirovog sina Mihaila, koji je tako|e, bio sve{tenik. Grob, sa
kamenim nadgrobnim spomenikom, nalazi se 7-8 metara od ju`nog zida crkve, u apsidalnoj zoni.
Epitaf na spomeniku glasi: ,,Qubomir Babovi} - sve{tenik. Ovde po~iva moj dobri otac
Mihailo Q. Babovi}, sve{tenik iz Koceqeve, 1859-1906. Spomenik podiè zahvalna k}erka
Vidosava i zet Milovan Mati}. Trg Vaqevo. Posluì svome stadu kao verni pastir 25
godina. - Bertoto. Beograd.''
393 Arhiv Srbije, M.Ps. F 3 r 493/1864, br. 43; [ematizmi; A. Popovi}, Pomenik...s. 167; G. B.
Obradovi}, Pravoslavqe u Obrenova~koj posavini, Obrenovac 2005, str. 6.
394 S. Filipovi}, [est hronika...s. 113; D. M. Lazarevi}, Parohija provska, U: Glas Crkve, [abac
1927. s. 74. [ematizmi za navedene godine.
395 [ematizmi; S. Filipovi}, [est hronika...str. 104-107; Prilozi za istoriju stradawa Crkve
za vreme okupacije 1914-1918. godine u Eparhiji [aba~ko-Vaqevskoj, Glas Crkve 1940, br. 6-9, s.
31.
147
1938. godine. Zbog glasawa za konkordat li{en je sve{teni~kog ~ina 18. oktobra 1937.
godine.
Umro je 1939. godine u Beogradu od posledica operacije slepog creva. Sahrawen je u
396
,,Peri}a grobqu" u Svileuvi.
jerej Jovan Tufegxi"

Ro|en je 1. juna 1905. godine u [apcu. Zavr{io je bogosloviju Svetog Save. U ~in
|akona rukopoloèn je 27. decembra 1928. godine i postavqen za kapelana u Svileuvi.
Za paroha u Tularima postavqen je 1933. godine i tu ostao do smrti 17. jula 1937.
397
godine.
protojerej Bogoqub \or|evi}

Ro|en je u Brovi}u 1. novembra 1910. godine. Zavr{io je bogosloviju u Sarajevu.
Rukopoloèn je 26. i 27. aprila 1933. godine, i od 9. maja 1933. godine bio kapelan u
Svileuvi, a od 19. novembra 1933. godine kapelan u Kr~maru.
Od 15. novembra 1935. bio je paroh u Cvetanovcima, a od 11. jula 1952. godine paroh
u Vrelu. Za paroha parohije u Obrenovcu postavqen je 30. oktobra 1956. godine gde je i
sluìo do penzionisawa 1973. godine.
Odlikovan je 22. avgusta 1946. godine pravom no{ewa crvenog pojasa i 18. novembra
398
1946. godine ~inom protojereja.
protojerej Radovan Juri{i}

Ro|en je u Crnoj Bari 30. novembra 1894. godine. Zavr{io je bogosloviju Svetog
Save. Rukopoloèn je u ~in |akona 27. septembra i u ~in sve{tenika 10. oktobra 1922. godi-
ne i bio paroh u Banovom Poqu.
Od 1. januara 1930. godine bio je kapelan parohu mr|enova~kom, pri crkvi na Oridu,
do 13. novembra 1933. godine kada je postavqen za kapelana u Svileuvi.
Maja meseca 1935. godine postavqen je za paroha u Crnoj Bari, a 3. septembra 1936.
godine za paroha u Mr|enovcu. Ponovo se vra}a u Crnu Baru 26. septembra 1945. godine,
399
gde je sluìo do penzionisawa 1956. godine.
jerej Milo{ T. Jevti}

Ro|en je 1900. godine u Brdarici. Zavr{io je bogosloviju u Beogradu, rukopoloèn
27. oktobra 1922. godine i postavqen za paroha dragiwskog pri crkvi manastira Kaona.
Dana 3. maja 1934. godine postavqen je za paroha u Svileuvi. Za vreme Drugog
svetsklog rata bio je u ~etnicima i sa partizanima vodio pregovore o zajedni~koj borbi
400
protiv Nemaca. Nedi} je 30. aprila 1942. godine poslao akt crkvama:
396 Kwiga iskaza, s, 38. Arhiva Eparhije [aba~ke; S. Filipovi}, [est hronika, s. 150 Ali, o
wegovoj biografiji treba (svakako), videti i slede}a dela: Dragan [irovi}, Urednik, Katalog kwiga
na jezicima jugoslovenskih naroda od 1868 do 1972. godine, Tom X, Ral-Simonovi}, Narodna
biblioteka Srbije, Beograd, 1982, s. 259. Isto tako, treba pogledati i: Zoran A. @ivanovi},
Tamnavski pisci, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva, 2005, s. 57-59.
397 Kwiga iskaza, Arhiv eparhije [aba~ke.
398 Isto, s. 90.
399 Isto.
400 Mr. Jovan Jovanovi}, Posavotamnava i narodnooslobodila~koj borbi, U: Posavotamnava,
[abac 1983, str.331, 350, 352, 356, 385.
148
...''da se ~inovnici, ~inovni~ki pripravnici, zvani~nici, slu`benici,
dnevni~ari i nadni~ari u dràvnoj i samoupravnoj slu`bi, koji se sada nalaze u
srpskim dobrovoqcima i ètni`kim odredima 31. maja 1942. godine razre{e
slu`be u tim odredima i odmah upute na wihove redovne du`nosti'',
401
Milo{ se vratio na parohiju. Ali ve} aprila meseca 1943. godine uhap{en je od
strane Nemaca, i kao taoc odveden u lager u [apcu.
"...O svima slu~ajevima hap{ewima ja sam u svoje vreme izvestio Sveti
Arhijerejski Sinod i molio za mogu}u intervenciju..." pi{e episkop {aba~ki Dr Sim-
402
eon.
403
Po{to molbe nisu usli{ene Milo{ je pobegao iz zatvora 22. aprila 1944. godine
i oti{ao u ~etnike. Krajem 1944. godine pre{ao je u Bosnu. Tu se pridruìo komandosima i
404
21. februara 1945. godine pre{ao u Ma~vu. Ubrzo je uhva}en i pogubqen. Prota Gli{a
je zapisao:
,,...Za Milo{a Jevti}a ~ulo se da je streqan negde blizu savskog mosta, ta~no
405
mesto se ne zna...''
jerej Du{an Anti}

Bio je sve{tenik u Srpskoj Grapskoj, u Zvorni~ko-tuzlanskoj eparhiji, do 1941.
godine kada je prebegao u Srbiju.
Episkop Simeon ga je postavio za paroha parohije u Svileuvi. Dana 17. oktobra 1942
godine (E br.1423.), postavqen je za paroha parohije u Koceqevi.
406
Posle rata vratio se u Bosnu.
jerej Ilija Kosijer

Ro|en je maja 1911. godine u Brezovcu, kod Novske. Zavr{io je bogosloviju na Cetiwu,
rukopoloèn 21. i 22. februara 133. godine. Bio je paroh u Bolo~anima (Pakra~ka
eparhija). Kao izbeglica do{ao je u [aba~ko-vaqevsku eparhiju 31. jula 1941. godine i
postavqen na dragiwsku parohiju, sastavqenu od sela: Dragiwe, Pejinovi} i Beloti} od
350 domova. Sluìo je u kapeli u {koli dragiwskoj. Ilija je 20. marta 1943. godine oti{ao
u ~etnike.
Arhijerejski namesnik je 20. marta (po novom kalendaru, izvestio episkopa Simeona:
,,...da su sve{tenik Ilija Kosijer i jeromonah Danilo Markovi}, privremeni
sabrat manastira Kaona oti{li u nepoznatom pravcu, beè}i pred nekom kaznenom
ekspedicijom, koja je iste traìla, pa moli za izve{taj, da li }e potpisati, kao
407
reìser, i daqe voditi u platni spisak jereja Kosijera?"
401 Arhiva Eparhije [aba~ke, Akt svetog arhijerejskog sinoda, br. 1290/42.
402 Arhiva Eparhije [aba~ke, E. Br. 94, 23/1 (4/2) 1943; E. Br. 289, 3/16. marta 1943.
403 G. G. Babi}, Dnevnik 1941-1945, [abac 2005., s. 462 i 575.
404 Nikola Milovanovi}, Kroz tajni arhiv UDBe, Beograd 1975, str. 53; D. Trbojevi},
Cersko-majevi~ka grupa korpusa 1941-1945, pod komandom pukovnika Dragoslava S. Ra{i}a,
îkago 1998. s. 120.
405 G. Babovi}, Letopis crkve [aba~ke, Rukopis, Arhiva crkve [aba~ke.
406 Kwiga iskaza, Arhiv Eparhije {aba~ke
407 Akt arhijerejskog namesnika posavotamnavskog br. 103, 20/7 mart 1943. Dokument se ~uva u
arhivu Eparhije {aba~ke.
149
Du{an Trbojevi} tvrdi da je Ilija bio rezervni kapetan i komandant pozadinske
408
slu`be za Posavotamnavski srez.
Umro je pod nerazja{wenim okolnostima. Glas Podriwa je objavio:
"U istra{nom zatvoru u [apcu nalazi se pop Ilija Kosijer, koji je 26 ov. mes.
uhva}en kao ~etnik od strane narodne milicije u Posavotamnavi. Pozivaju se svi oni
koji ne{to o wemu znaju, o wegovom dràwu i nedelima u izdajni~kim ~etni~kim
redovima, da to odmah prijave Odeqewu za{tite naroda u [apcu / Stojana Novako-
409
vi}a ulica''
Prota Gli{a Babovi} u svome Letppisu kaè:
"28. februar, izjutra + 10 stepeni Cejziusa. Oko 2 ~asa po podne proterala je
milicija kroz [abac 5 vezanih ~etnika. Me|u wima sve{tenik Ilija Kosijer. On je
kao izbeglica iz Slavonije dobio parohiju Dragiwsku, ali je oti{ao u ~etnike".
Ne{to kasnije on pi{e:
"Za Iliju Kosijera je javqeno da je umro u zatvoru od tifusa", a onda prokome-
410
ntarisao: ''umro naprasno u prisustvu vlasti.''
protojerej-stavrofor Novak Petrovi}

Ro|en je 1915. godine. Rukopolo~en je u ~in sve{tenika 1939. godine i bio paroh u
Lije{}u, u Bosni.
Prebegao je u [aba~ko-vaqevsku eparhiju 19. avgusta 1941. godine, pa ga je episkop
Simeon naimenovao za paroha u Dobri}u.
I pre nego {to je oti{ao na parohiju usledio je stra{ni mar{ {ap~ana u Jarak, u
kome je i on u~estvovao.
Posle izlaska iz zatvora bio je postavqen na radno mesto pri Eparhijskom upravnom
odboru u [apcu do 14/7. oktobra 1942. godine, kada je (aktom E br.1423.), postavqen za
paroha parohije u Svileuvi.
Po zavr{etku rata, 16. juna 1945. godine pismeno se zahvalio episkopu Simeonu za
pa`wu koju mu je ovaj ukazao dodeliv}i mu parohiju i sredstva za ìvot i izdràvawe, i
vratio se u svoje Lije{}e. Posle o~eve smrti prelazi na parohiju u Derventu, gde je bio
411
paroh i Arhijerejski namesnik.
protojerej Simeon Petrovi}

Ro|en je 1878. godine. U ~in sve{tenika rukopoloèn je 1902. godine i bio paroh u
Detlaku, pa u Derventi, gde je bio i Arhijerejski namesnik.
U [aba~ko-vaqevsku eparhiju do{ao je 19. avgusta 1941. godine sa sinom sve{teni-
kom Novakom.
Za pomo}nika parohu zmiwa~kom postavqen je 14. avgusta 1941. godine. I on je u~e-
stvovao u Mar{u u Jarak, a po povratku sluìo u Zmiwaku, pa onda odlazi u Svileuvu kod
sina Novaka.
408 D. Trbojevi}, Cersko-majevi~ka grupa korpusa 1941-1945, pod komandom pukovnika

Dragoslava S. Ra{i}a, îkago 1998. s. 225.
409 G. Babovi}, Letopis crkve [aba~ke, Rukopis, Arhiva crkve [aba~ke.
410 Isto.
411 V. \uri}, Sudbine arhijereja i sve{tenika srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj dràvi
Hrvatskoj, s. 263; Dosije sve{tenika Eparhije {aba~ke, Arhiva Eparhije {aba~ke; M. Pavlovi}, Sa
svojim narodom, [abac, 1998., s. 25.
150
Kao i Novak pismeno se zahvalio episkopu Simeonu za trud oko wegovog zbriwavawa
412
i vratio se u Derventu, na svoju parohiju.
protojerej Ratko Dobrota

Bio paroh u Gr~evcu u Zagreba~koj eparhiji. Po~etkom Drugog svetskog rata prote-
ran je iz Hrvatske i sluìo u Kr~marima, Zucama, Tularima i Dragusu u Ni{koj eparhiji.
U [aba~ko-vaqevsku eparhiju je do{ao 14/27. avgusta 1944. godine i Episkop Sim-
eon ga postavqa za paroha dragiwskog.
Za paroha svileuvskog postavqen je 15/2 juna 1945. godine 29/16 jula 1946. godine,
kada se vratio u svoju eparhiju i sluìo u Grubi~kom poqu i [ibeniku, pa oti{ao u
413
Ameriku i sluìo u Finiksu (Arizona).
paroh Aleksandar Milutinovi}

Ro}en je u Sarajevu 17. juna 1920. godine. Zavr{io je bogosloviju sv. Save, rukopo-
loèn 20. i 27. januara 1945. godine i sluìo u Beogradu.
U {aba~ko-vaqevsku eparhiju je do{ao 19/16 jula 1946. godine i (aktom E br.
60/46.), postavqen za paroha u Svileuvi.
414
1953. godine pre}ao je u dràvnu slu`bu i bio nastavnik u Beogradu.
episkop, dr Atanasije Jevti}

Ro|en je u Brdarici 1938. godine. Zavr{io je bogosloviju i bogoslovski fakultet u
Beogradu, a doktorirao u Atini.
Zamona{io ga je dr Justin Popovi} u manastiru ]elije. Predavao je na Pravosla-
vnoj duhovnoj akademiji u Parizu.
Na bogoslovskom fakultetu u Beogradu predaje od 1972. godine Patrologiju,
Istoriju hri{}anske crkve, a povremeno i Istoriju srpske crkve. Za episkopa banatskog
izabran je 1991. godine, a po svojoj èqi kasnije je pre{ao za episkopa zahumsko-hercego-
va~kog.
Napisao je oko 40 kwiga i nekoliko stotina ~lanaka u raznim ~asopisima i to kako u
415
zemqi tako i u inostranstvu.
protojerej Vladan Kova~evi}.

Ro|en je 10. februara 1929. godine u Zlatari}u. Zavr{io je bogosloviju u Rakovi-
ci, rukopoloèn 28. i 29. juna 1953. godine, i do 31. decembra 1958. godine bio paroh u
Svileuvi, pa do 1965. godine u Cvetuqi i, nadaqe, u Brankovini do penzionisawa 1994.
godine.
Protojerej Vladan Kova~evi} je u Svileuvi, sopstvenim snagama i uporno{}u, zaje-
dno sa jo{ nekim me{tanima, podigao zvonik crkve od tvrdog materijala, koji postoji i danas.
Odlikovan je pravom no{ewa naprsnog krsta, a 1995. godine je progla{en za Li~nost
412 V. \uri}, Sudbine arhijereja i sve{tenika srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj dràvi
Hrvatskoj, s. 256.
413 Kwiga iskaza Eparhije {aba~ke; S. Spasovi}, Srpske pravoslavne crkve u Americi i Kanadi,
Beograd, 1997., s. 432.
414 Dosije sve{tenika - Arhiva Eparhije {aba~ke: Kwiga iskaza, s. 185.
415 Z. A. @ivanovi}, Tamnavski pisci, Biblioteka ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva, Koceqeva,
2005., s. 89-94.
151
416
godine u Vaqevu. Umro je 23. juna 2005. godine.
paroh @ivadin Luki}

Ro}en je 6. februara 1933. godine u Koceqevi. Zavr{io je bogosloviju u Prizrenu,
rukopoloèn 4. i 5. novembra 1954. godine i bio paroh u Cvetuqi do 31. decembra 1958.
godine, kada prelazi na parohiju u Svileuvu, a 12. septembra 1964. godine prelazi na paro-
hiju u Mr~enovcu, pri crkvi u Oridu. Poginuo je u saobra}ajnoj nesre}i 30. oktobra 1990.
417
godine. Odlikovan je pravom no{ewa crvenog pojasa.
protojerej Vitomir Kova~evi}.

Ro|en je 2. jula 1935. godine u Subotici. Zavr{io je bogosloviju u Prizrenu, ruko-
poloèn 28. i 29. avgusta 1958. godine i sluìo u Jo{evi do 1964. godine, kada je posta-
vqen za paroha u Svileuvi. Penzionisan je 1998. godine. Odlikovan je ~inom proto-
418
jereja.
paroh Dejan Jovanovi}.

Ro|en je 17. agusta 1974. godina u Ubu. Zavr{io je bogosloviju u Beogradu, rukopo-
419
loèn 8. novembra i 4. decembra 1997. godine i postavqen za paroha u Svileuvi.
416 Dosije sve{tenika - Arhiva Eparhije {aba~ke: Kwiga iskaza, s.212.

417 Isto.
418 Isto, s. 224.
419 Isto, s. 478.
152
Pogovor
Po{tovani ~itao~e! Kao {to ste mogli da se uverite, ova publikacija

koju drìte u rukama jeste prva takve vrste u kulturnoj istoriji Tamnave, a
posebno, u istoriji sela Svileuve. Jedinstvena je po tome {to je po prvi put
(otkad je sveta i veka), poku{ala {to detaqnije da osvetli sve istorijske
aspekte bitne za nastanak, opstanak i razvoj crkve Hristove u pitomom selu
Svileuvi, iz koje je nastao wen hram posve}en svetom arhi|akonu Stefanu.
Teè}i tome ciqu, ova monografija je sebi dala slobodu da, u uvodnom
delu kwige, prezentuje {to vi{e osnovnih podataka o selu Svileuva. îtaocu
se moè u~initi da se time skrenulo sa osnovne teme, ali, samo se èlela
iskoristiti jedinstvena prilika da se ukaè na {to vi{e osnovnih podataka o
samom selu. Ti podaci imaju zadatak da ~itaoca potpuno uvedu u istorijske
prilike i neprilike na ovoj teritoriji, {to je neophodno za potpuno i
sveobuhvatno sagledavawe celokupne situacije u vezi crkvene organizacije u
Tamnavi.
Istraìva~i nisu raspolagali ni sa kakvim sredstvima neophodnim za
stvarawe i pisawe jedne ovakve kompleksne studije, izuzev dobre voqe i
ose}awa duga prema svome rodu, pa }e se to mo`da (u pojedinim nerasvetqe-
nim segmentima ove studije) odraziti na ukupan kvalitet ove monografije.
Ipak, na sudu vremena ostaje da presudi koloko se uspelo u naporima da se od
zaborava otme {to vi{e podataka i prinese pokolewima na dar.
Sigurno da ima jo{ podataka iz tematike kojom se bavila ova studija, a
koje treba istraìvati i uklopiti u sliku kompletne crkvene pro{losti
Svileuve, a posebno celokupne Tamnave, ali... to ostaje za neka druga, boqa
vremena. Ova monografija }e do tada biti solidna osnova za upoznavawe sa
pro{lo{}u hrama svetog arhi}akona Stefana u Svileuvi, {to i jeste wen
primarni ciq. Ako on kod ~italaca bude ispuwen samo i delimi~no, sigurno
je da }e opravdati ogroman trud uloèn za wegovo ostvarivawe.
Na kraju, ostaje nam samo prijatna du`nost da se zahvalimo svima koji
su na bilo koji na~in pomogli u realizaciji ovog nau~no-istraìva~kog i
studiozno-monografskog projekta kako bi on, kona~no, ugledao svetlost dana.
Svima wima hvala za vjek i vjekova!
U Koceqevi, na Vaskrs, leta gospodweg 2008.
Autori
153
Marko Pavlovi}, protojerej-stavrofor, ro|en je 28. oktobra 1936. go-
dine, u Dragiwu - op{tina Koceqeva.
Zavr{io je Bogoslovski fakultet u Beogradu, a u ~in sve{tenika ruko-
poloèn je 1959. godine.
Sluìo je u [aba~koj Kamenici, Naku~anima, Koceqevi i [apcu. Sa
suprugom Stojom ima k}erku Sneànu i sina Slobodana.
Svoje radove objavqivao je u: ,,Glasniku srpske pravoslavne crkve'';
,,Pravoslavqu''; ,,Vesniku''; ,,Glasu crkve''; ,,Glasu podriwa''; ,,[aba~koj
sedmici''; ,,[aba~koj reviji''; ,,Poqoprivrednim novinama''; ,,Sportu u
podriwu''; reviji ,,Kolubara''; kalendaru ,,Vaqevac''; monografiji ,,Pravo,
pravda i pravosu|e u Podriwu, ~asopisu ,,Muzeji''; i ,,Ma~vanskim novinama''.
Objavio je kwige:
- Manastir Radova{nica;
- Manastir Dokmir (koautor sa prof. Radomirom Stevanovi}em);
- Manastiri [aba~ko-vaqevske eparhije;
- Crkva i parohija u Naku~anima;
- Sa svojim narodom;
- Za krst ~asni;
- Pesma i molitva - 135 godina [aba~kog crkvenog xora; i
- Veronauka i verou~iteqi u [apcu.
Prota Marko sa svojom porodicom ìvi i radi u [apcu.
154
Zoran A. @ivanovi} ro|en je u Svileuvi, 4. februara 1963. godine.
Diplomirao je na Katedri za Metodologiju arheolo{kih istraìvawa Ode-
qewa za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu sa temom: ,,Meto-
dolo{ki postupak za sistematizaciju vin~anskih znakova".
Sa stru~nim zvawem kustos radi u Zavi~ajnom muzeju u Koceqevi. Autor
je slede}ih kwiga:
- Lutawa - Svileuva, 1992.;
- Metodolo{ki postupak za sistematizaciju ,,vin~anskih znakova" - Beograd,
2001.;
- Boj na Svileuvi - Koceqeva, 2004.;
- Locirawe rodne ku}e pop Luke Lazarevi}a - Koceqeva, 2004., separat;
- Tamnavski pisci - Koceqeva, 2005.;
- Bibliografija praistorijskih simbola i znakova - Koceqeva, 2005.;
- U senci lipe - Koceqeva, 2007.;
- Posavotamnavski srez, Koceqeva-Vladimirci, 2007.
Svoje nau~ne i literalne radove iz oblasti arheologije, istorije i
kwièvnosti objavquje u doma}im stru~nim i literalnim ~asopisima, i
publikacijama.
Bavi se istraìvawem i prou~avawem praistorijskih simbola i zna-
kova, informatikom i elektronikom.
Sa suprugom Jelenom ìvi i radi u Koceqevi.
Kontakt telefoni: +381 (0)63 84 17 822 i +381 (0)15 558 082
155
156
Sadràj
Predgovor.....................................................................................................5
Fizi~kogeografske odlike sela Svileuve....................................................7
Geografski poloàj.........................................................................7
Geolo{ke karakteristike.............................................................13
Reqef..............................................................................................15
Hidrografija...................................................................................17
Pedolo{ki pokriva~.......................................................................21
Biqni i ìvotiwski svet.............................................................24
Fizionimski tip sela....................................................................25
Demografija....................................................................................25
Ekonomija.........................................................................................30
Institucije....................................................................................30
Kratak istorijat Svileuve..........................................................................37
Paleolit......................................................................................37
Neolit............................................................................................38
Praistorijsko pismo iz Tamnave...................................................40
Bronzano i gvozdeno doba.................................................................41
Anti~ki period...............................................................................42
Sredwovekovni period....................................................................44
Period turske vladavine................................................................48
Prvi austro-turski rat.................................................................50
Drugi austro-turski rat...............................................................50
Tre}i austro-turski rat...............................................................50
êtvrti austroturski rat..........................................................51
Prvi srpski ustanak.......................................................................53
Drugi srpski ustanak......................................................................53
Srpska dràva.................................................................................55
Kne`wvina Srbija...........................................................................55
Kraqevina Srbija............................................................................59
Prvi svetski rat............................................................................59
Drugi svetski rat...........................................................................60
Crkvene prilike u Tamnavi.........................................................................63
Crkveno-istorijske prilike Tamnave u XVI i XVII veku................63
Crkveno-istorijske prilike Tamnave u XVII i XVIII veku..............64
[kolstvo i crkvene prilike tamnavske oblasti u XVIII veku......70
Istorijsko-crkvene okolnosti u Tamnavi od dolaska Turaka
do kraja Drugog srpskog ustanka...................................................................75
Prva crkva u Svileuvi..............................................................................100
157
Crkvine u mali Ratkovac..............................................................101
Crkvine u mali Grabqe - Kik........................................................102
Crkvine u mali Guwa~ani..............................................................103
Arheolo{ka iskopavawa lokaliteta
,,Crkvine - Markovi}a grmovi u Svileuvi.................................................108
Rezultati iskopavawa.................................................................115
Crkva iz 1828. godine u Svileuvi
posve}ena sv. arhi|akonu Stefanu............................................................118
Sada{wa crkva iz 1884. godine u Svileuvi................................................122
Zakqu~ak..................................................................................................133
Krsna slava crkve u Svileuvi...................................................................135
Sve{tenosluìteqi crkve u Svileuvi.....................................................137
Pogovor.....................................................................................................153
Podaci o autorima
Marko Pavlovi}.............................................................................154
Zoran A. @ivanovi}.......................................................................155
Sadràj.....................................................................................................157
Zahvalnica................................................................................................159
158
Zahvalnica institucijama i pojedincima
bez ~ije nesebi~ne pomo}i ova monografija
ne bi bila realizovana!
Ministarstvo kulture
Republike Srbije - Beograd,
bez ~ije finansijske podr{ke ovaj projekat
ne bi bio realizovan u ovom obimu.
dipl. pravnik Neboj{a Ostoji}

iz Koceqeve,
direktor Biblioteke ,,Janko Veselinovi}'' Koceqeva,
bez ~ijeg angaòvawa oko obezbe}ivawa neophodnih
sredstava, ova kwiga ne bi ni bila publikovana.
Dragan Ne{ovanovi}
iz Svileuve,
direktor i vlasnik {tamparije Fine-Graf Beograd, koji
se odrekao svoje zarade kako bi ova kwiga mogla biti
od{tampana u ovom obimu i ovom tiraù.
dipl. ekonomista Jelena @ivanovi}

iz Koceqeve,
profesor u Sredwoj {koli Koceqeva,
koja se nesebi~no potrudila da ova monografija
bude od{tampana sa {to mawe gre{aka.
159
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
908 (497.11 Svileuva)

271.222 (497.11)-523.4
94 (497.11) "15/18" (093.2)
PAVLOVI] Marko
Hram sv. arhi|akona Stefana u Svileuvi / Marko
Pavlovi}, Zoran A. @ivanovi}. - Koceqeva : Biblioteka
"Janko Veselinovi}", 2008 (Beograd : FineGraf). - 155 str. :
ilustr. ; 30 cm.
Na vrhu nasl. str.: Zavi~ajni muzej Koceqeva - Slike autora.

- Tira` 500. - Podaci o autorima: str. 154-155. - Napomene i
bibliografske reference uz tekst.
ISBN 978-86-84115-04-3
1. Zoran @ivanovi} A. [autor]

a) Svileuva - Hram sv. arhi|akona Stefana
b) Tamnava - 16-19v. Istorijska gra|a
COBISS.SR-ID 148130316
160

Marko Pavlovic I Zoran A. Zivanovic - Hram Sv. Arhidjakona Stefana U Svileuvi - Koceljeva 2008.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Marko Pavlovic I Zoran A. Zivanovic - Hram Sv. Arhidjakona Stefana U Svileuvi - Koceljeva 2008.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zavi~ajni muzej Koceqeva

Sa blagoslovom wegovog preosve{tenstva,

Kompjuterska obrada teksta i dizajn:

Hram sv. arhi|akona

U kulturnoj istoriji Tamnave ovo je prvi put da se me|u koricama jedne

U Koceqevi, na Vaskrs, leta gospodweg 2008.

[abac i Vladimirci na severu, op{tina Ub na istoku, op{tine Vaqevo i

Karta 6. Geolo{ka karta op{tine Koceqeva: Q1t=Re~no-jezerske terase;

6 J. Petrovi}, Koceqeva - postanak i razvoj, Geografski fakultet Beograd, Beograd, 2006., s. 8,

Karta 8. Hidrografska karta sela Svileuve.

16 Za podatke o pedologiji Posavotamnave kori{}eni su podaci iz: M. Te{i} i M. Kova~evi}, Geo-

Biqni i `ivotiwski svet

19 Za klimatske karakteristike sela Svileuve iskori{}eni su kompatabilni podaci iz: J. Petro-

20 Najo~iglednija asocijacija, kada je u pitawu administrativno-teritorijalna podela sela Svile-

1528. g. = 9 ku}a sa 10 mu{kih glava;30

28 O administrativnim podelama Tamnave videti: Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~a-

58 Za podatke o administrativnoj pro{losti sela Svileuve treba videti: Z. A. @ivanovi}, Posavo-

Slika 1. Zgrada ,,Ka~ara" u kojoj je bila Op{tina Svileuva, Sud sa apsanom

Po{to je ova zgrada {kole iz 1829. g. bila od veoma lo{eg materijala,

Slika 2. Janko Veselinovi} 1862-1905.

Slika 3. Stara {kola u Svileuvi iz 1906 godine, renovirana 1928. godine.

U neposrednoj blizini ove {kole, tokom wenog renovirawa 1928.

Slika 4. Nova {kola u Svileuvi izgra|ena 1974. godine.

Napomenuto je ve}, da je veliki i lep Dom kulture u Svileuvi izgra|en

Slika 6. Vojvoda, Pop Luka Lazarevi} iz Svileuve 1774-1852.

69 Spomenik je podignut 1954. godine. Prim. aut.

Na teritoriji Tamnave danas je mogu}e prona}i tragove `ivota iz

Paleolit - starije kameno doba

Neolit - mla|e kameno doba

77 Za detaqnije podatke o ovom lokalitetu videti: @. Je` i A. Starovi}, Arheolo{ki lokaliteti i

,,Praistorijsko pismo" iz Tamnave

Bronzano i gvozdeno doba

83 Detaqe videti kod: @. Je` i A. Starovi}, Arheolo{ki lokaliteti i nalazi{ta u vaqevskom

104 M. Jevti}, Naseqa, stanovni{tvo, zanimawa i stanovawe u Posavotamnavi, U: Posavotamnava do

Period turske vladavine

Slika 8. Sumarni turski popis {aba~ke nahije iz 1533. godine.

Drugi austro-turski rat 1716-1718

Tre}i austro-turski rat 1737-1739

^etvrti austro-turski rat 1788-1791

111 D. Mrkobrad i Z. A. @ivanovi}, Crkvine u Svileuvi - rezultati preliminarnih isto-

Prvi srpski ustanak 1804-1813

Drugi srpski ustanak 1814-1815

1834. g., Kne`evina Srbija podeqena je na pet ,,Serdarstava". Jedno od

Prvi svetski rat 1914-1918

Kraqevina Srba, Hrvata i Slovenaca

Drugi svetski rat 1941-1945

126 Z. A. @ivanovi}, Posavotamnavski srez, Zavi~ajni muzej Koceqeva, Koceqeva-Vladimirci,

Ime sela Svileuve

Crkveno-istorijske prilike Tamnave u XVI i XVII veku

Najstariji pomen crkava u tamnavskom kraju odnosi se na podatke iz

Zanimqivi su pojedina~ni podaci za svaki od ~etiri austro-turska

[kolstvo i crkvene prilike tamnavske oblasti

Svileu{ki u~iteq @ivojin Todorovi} prvi put je u svojoj stru~noj

168 S. Filipovi}, Devetnaesti vek, U: Posavotamnava, SO Koceqeva, SO Vladimirci, Fond NOB

Na{ poznati antopogeograf, Qubomir Pavlovi} pi{e da je Svileuva

213 MOIA[, arhiva suda, N 733, 3. novembar 1832.

" Pak }em' onda za}i kroz nahije

252 K. Nenadovi}.@ivot i dela Kara|or|a i wegovi vojvoda i junaka, kw. 2, str.555-556.

266 Nadgrobni spomenik kod crkve u Brdarici.

293 MOIA[, Arhiva suda, ¿ 71/1838.

Visokoslavnom ispravni~estvu nama visokopo~itajemo

Ispravni~estvo je molbu usvojilo i kmetu poslalo ovakav akt:

G. Jovanu Milovanovi}u, ekonomu tamnavskom u Svileuvi