nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Bé g i ¸o d ô c v µ ® µo t ◊o
V ò Q u an g ( T æ n g C h ñ b i ª n )
N g u y Ô n § ø c T h ©m ( C h ñ b i ª n )
§ o µn D u y H i n h
N g u y Ô n P h √ ¬n g H å n g

VÜT Lê 7 (T∏i b∂n l«n th¯ m≠Íi mÈt)

N h µ x u Êt b¶n g i ¸o d ô c v i Ö t n am
 C¸C K˙ HIÖU DïNG TRONG S¸CH

Thu thËp th«ng tin (quan s¸t tù nhiªn, th˙ nghiÖm, tiÕn hµnh th˙
nghiÖm, vËn dông vèn kinh nghiÖm, th«ng b¸o cña gi¸o viªn ...).
Xö l˙ th«ng tin (so s¸nh, ph©n t˙ch, kh¸i qu¸t ho¸, nªu dù ®o¸n
(gi¶ thuyÕt), tiÕn hµnh th˙ nghiÖm kiÓm tra, rót ra kÕt luËn...).
VËn dông.
C C©u hái.
C * C©u hái, bµi tËp khã.

Ch˚u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ t˚ch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc ngıT ng« trÇn ¸i
Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp gS.TS vò v¨n hïng

Biªn tËp lÇn ®Çu : phïng thanh huyÒn - Vò thanh mai

Biªn tËp t¸i b¶n : ®ç th˚ b˙ch liªn
Biªn tËp mÜ thuËt : ph◊m ngäc tíi
Tr˘nh bµy b˘a vµ minh ho◊ : t◊ thanh tïng
Söa b¶n in : ®ç th˚ b˙ch liªn
ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng

B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo.

01-2014/CXB/218-1062/GD M· sè : 2H705T4
ch√¬ng 1

QUANG HñC

Khi nµo ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng ?

Khi nµo ta nh˘n thÊy mét vËt ?
¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng nµo ?
¸nh s¸ng gÆp g√¬ng ph⁄ng ®æi h√íng nh√ thÕ nµo ?
¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng cã t˙nh chÊt g˘ ?
¶nh nh◊n th†y ®√îc trong g√¬ng cÇu låi hay g√¬ng
cÇu lâm cã gièng nh√ ¶nh trong g√¬ng ph⁄ng kh«ng ?

3
Bµi 1 NHÜN BI⁄T ÉNH SÉNG - NGU¤N SÉNG VÄ VÜT SÉNG

- Thanh ®è H¶i : §Æt mét c¸i ®Ìn pin nªm

ngang tr√íc mflt sao cho kh«ng nh˘n thÊy
bãng ®Ìn. BÊm c«ng tflc bËt ®Ìn pin, mflt
ta cã nh˘n thÊy ¸nh s¸ng trùc tiÕp tõ ®Ìn
ph¸t ra kh«ng ? V˘ sao ? (h˘nh 1.1).
- H¶i : TÊt nhiªn lµ nh˘n thÊy v˘ ®Ìn pin ®·
bËt s¸ng.
- Thanh c·i : §Ìn kh«ng chiÕu th⁄ng vµo
mflt lµm sao mµ nh˘n thÊy ®√îc !
B◊n nµo ®óng ?

H˘nh 1.1
I - NhËn biÕt ¸nh s¸ng

Quan s¸t vµ th˙ nghiÖm

Tõ nh÷ng th˙ nghiÖm hoÆc quan s¸t hµng
ngµy sau ®©y, tr√êng hîp nµo mflt ta nhËn biÕt
®√îc cã ¸nh s¸ng ?
C1 Trong nh÷ng tr√êng hîp
1. Ban ®ªm, ®øng trong phßng cã cöa gç ®ãng
k˙n, kh«ng bËt ®Ìn, më mflt. mflt ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng,
2. Ban ®ªm, ®øng trong phßng ®ãng k˙n cöa, cã ®iÒu kiÖn g˘ gièng nhau ?
më mflt, bËt ®Ìn.
KÕt luËn
3. Ban ngµy, ®øng ngoµi trêi, më mflt.
4. Ban ngµy, ®øng ngoµi trêi, më mflt, lÊy tay Mflt ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng khi
che k˙n mflt. cã . . . . . truyÒn vµo mflt ta.

II - Nh˘n thÊy mét vËt

Th˙ nghiÖm
C 2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 1.2a,b. M¶nh

giÊy trflng d¸n tr™n thµnh mµu ®en b™n trong

mÈt hép k˙n. Tr√êng hîp nµo d√íi ®©y ta nh˘n
thÊy m¶nh giÊy trflng :
a) §Ìn s¸ng (h˘nh 1.2a).
b) §Ìn tflt (h˘nh 1.2b).
V˘ sao l◊i nh˘n thÊy ?
H˘nh 1.2a
4
KÕt luËn
Ta nh˘n thÊy mét vËt khi cã . . . . . truyÒn
vµo mflt ta.

III - Nguån s¸ng vµ vËt s¸ng

C3 Trong c¸c th˙ nghiÖm ë h˘nh 1.2a vµ 1.3
ta nh˘n thÊy m¶nh giÊy trflng vµ d©y tãc bãng
H˘nh 1.2b
®Ìn ph¸t s¸ng v˘ tõ hai vËt ®ã ®Òu cã ¸nh s¸ng
®Õn mflt ta. VËt nµo tù ph¸t ra ¸nh s¸ng, vËt nµo
hflt l◊i ¸nh s¸ng do vËt kh¸c chiÕu tíi ?

KÕt luËn
D©y tãc bãng ®Ìn tù nã . . . . . ¸nh s¸ng khi
cã dßng ®iÖn ch◊y qua...... nguån s¸ng.
D©y tãc bãng ®Ìn ph¸t s¸ng vµ m¶nh giÊy
trflng. . . . . ¸nh s¸ng tõ vËt kh¸c chiÕu vµo nã
gäi chung lµ vËt s¸ng.
H˘nh 1.3

IV - VËn dông
C4 Trong cuéc tranh luËn ®√îc nªu ë phÇn mÎ bµi, b◊n nµo ®óng ? V˘ sao ?
C 5 Trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 1.1, nÕu ta thflp mét nflm h√¬ng ®Ó cho khãi bay lªn

ë ph˙a tr√íc ®Ìn pin, ta sÏ nh˘n thÊy mét vÖt s¸ng tõ ®Ìn ph¸t ra xuyªn qua khãi.
Gi¶i th˙ch v˘ sao ? BiÕt r»ng khãi gåm c¸c h◊t nhá li ti bay l¬ löng.

Ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng khi cã ¸nh s¸ng truyÒn vµo mflt ta.
Ta nh˘n thÊy mét vËt khi cã ¸nh s¸ng truyÒn tõ vËt ®ã vµo mflt ta.
Nguån s¸ng lµ vËt tù nã ph¸t ra ¸nh s¸ng. VËt s¸ng gåm nguån
s¸ng vµ nh÷ng vËt hflt l◊i ¸nh s¸ng chiÕu vµo nã.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Ta nh˘n thÊy b«ng hoa mµu ®á v˘ cã ¸nh s¸ng mµu ®á tõ b«ng hoa ®Õn mflt ta.
Cã nhiÒu lo◊i ¸nh s¸ng mµu nh√ ®á, vµng, lôc, lam, t˙m v.v...
VËt ®en lµ vËt kh«ng tù ph¸t ra ¸nh s¸ng vµ còng kh«ng hflt l◊i ¸nh s¸ng chiÕu
vµo nã. Së dÜ ta nhËn ra vËt ®en v˘ nã ®√îc ®Æt bªn c◊nh nh÷ng vËt s¸ng kh¸c.
5
Bµi 2 S# TRUY≈N ÉNH SÉNG

H¶i thflc mflc : BËt ®Ìn pin, ta thÊy bãng ®Ìn s¸ng nh√ng kh«ng nh˘n thÊy ®√êng
®i cña ¸nh s¸ng. VËy lµm thÕ nµo ®Ó biÕt ®√îc ¸nh s¸ng tõ ®Ìn ph¸t ra ®· ®i theo
®√êng nµo ®Õn mflt ta ?
C¸c em h·y nghÜ c¸ch gióp H¶i gi¶i ®¸p thflc mflc nµy.

I - §√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng

Th˙ nghiÖm
Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 2.1.
Dïng mét èng rçng ®Ó quan s¸t d©y tãc
bãng ®Ìn pin khi ®Ìn s¸ng.
H·y cho biÕt dïng èng cong hay th⁄ng sÏ
nh˘n thÊy d©y tãc bãng ®Ìn pin ph¸t s¸ng ?
C1¸nh s¸ng tõ d©y tãc bãng ®Ìn truyÒn trùc
tiÕp ®Õn mflt ta theo èng th⁄ng hay èng cong ?
H·y bè tr˙ th˙ nghiÖm ®Ó kiÓm tra xem
C2 H˘nh 2.1
khi kh«ng dïng èng th˘ ¸nh s¸ng cã truyÒn ®i
theo ®√êng th⁄ng kh«ng ?
§Æt ba tÊm b˘a ®ôc lç (h˘nh 2.2) sao cho
mflt nh˘n thÊy d©y tãc bãng ®Ìn pin Æang s¸ng
qua c¶ ba lç A, B, C.
KiÓm tra xem ba lç A, B, C trªn ba tÊm b˘a
vµ bãng ®Ìn cã n»m trªn cïng mét ®√êng
th⁄ng kh«ng ?

KÕt luËn
H˘nh 2.2
§√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng trong kh«ng
kh˙ lµ ®√êng . . . . .

6
§˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng
KÕt luËn trªn còng ®óng cho c¸c m«i
tr√êng trong suèt vµ ®ång t˙nh kh¸c nh√ thu˚
tinh, n√íc... V˘ thÕ, ta cã thÓ ph¸t biÓu thµnh
®˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng nh√ sau :
Trong m«i tr√êng trong suèt vµ ®ång t˙nh,
¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng th⁄ng.

II - Tia s¸ng vµ chïm s¸ng H˘nh 2.3

BiÓu diÔn ®√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng
Ta quy √íc biÓu diÔn ®√êng truyÒn cña ¸nh
s¸ng b»ng mét ®√êng th⁄ng cã mòi tªn chØ
h√íng gäi lµ tia s¸ng.
Trªn h˘nh 2.3, ®o◊n th⁄ng cã h√íng SM
biÓu diÔn mét tia s¸ng ®i tõ ®Ìn pin ®Õn mflt ta.
Dïng mét miÕng b˘a cã khot mét lç nhá
®Ó che tÊm k˙nh cña ®Ìn pin ®· bËt s¸ng. Trªn
mµn chfln, ta thu ®√îc mét vÖt s¸ng hÑp gÇn nh√
mét ®√êng th⁄ng (h˘nh 2.4). VÖt s¸ng ®ã cho ta
h˘nh ¶nh vÒ ®√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng.
Ba lo◊i chïm s¸ng
Trong thùc tÕ, ta kh«ng thÓ nh˘n thÊy
mét tia s¸ng mµ chØ nh˘n thÊy chïm s¸ng
gåm rÊt nhiÒu tia s¸ng hîp thµnh. Mét chïm H˘nh 2.4
s¸ng hÑp gÂm nhiÒu tia s¸ng song song cã
thÓ coi lµ mét tia s¸ng.
Trªn h˘nh 2.5 vÏ ba lo◊i chïm s¸ng th√êng
gÆp. Trªn h˘nh, ta chØ vÏ hai tia s¸ng ngoµi
cïng cña mçi chïm s¸ng.
C3 H·y quan s¸t vµ nªu ®Æc ®iÓm cña mçi
lo◊i chïm s¸ng.

H˘nh 2.5
7
a) Chïm s¸ng song song (h˘nh 2.5a) gåm c¸c
giao nhau
tia s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng.
kh«ng giao nhau
b) Chïm s¸ng héi tô (h˘nh 2.5b) gåm c¸c tia loe réng ra
s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng.
c) Chïm s¸ng ph©n k˘ (h˘nh 2.5c) gåm c¸c tia
s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng.

III - VËn dông

H·y gi∂i Ƹp thflc mflc cña H¶i nªu
C4

ra ë phÇn mÎ bµi.
C5 Cho ba c¸i kim. H·y cflm ba c¸i
kim th⁄ng ®øng trªn mÆt mét tê giÊy ®Ó
trªn mÆt bµn. Dïng mflt ngflm ®Ó ®iÒu chØnh
cho chóng ®øng th⁄ng hµng (kh«ng ®√îc dïng
th√íc th⁄ng). Nãi râ ngflm nh√ thÕ nµo lµ ®√îc
vµ gi¶i th˙ch v˘ sao l◊i lµm nh√ thÕ ?

§˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng : Trong m«i tr√êng trong suèt
vµ ®ång t˙nh, ¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng th⁄ng.
§√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng ®√îc biÓu diÔn b»ng mét ®√êng th⁄ng
cã h√íng gäi lµ tia s¸ng.

Cã thÓ em ch√a biÕt

¸nh s¸ng truyÒn ®i trong kh«ng kh˙ víi vËn
tèc rÊt lín, gÇn b»ng 300000km/s. V˘ thÕ, mÆc
dï ta ®øng rÊt xa mét ngän ®Ìn ®iÖn, khi bËt
®Ìn, hÇu nh√ ngay lËp tøc ta nh˘n thÊy ®Ìn s¸ng.
Trong m«i tr√êng trong suèt nh√ng kh«ng
®ång t˙nh, ¸nh s¸ng kh«ng truyÒn theo ®√êng
th⁄ng. Th˙ dô, kh«ng kh˙ tr™n sa m◊c Î gÇn
mÆt ®Êt th˘ nãng, lªn cao th˘ l◊nh, mËt ®é
kh«ng kh˙ kh«ng ®Òu, ¸nh s¸ng cã thÓ truyÒn
theo ®√êng cong, do ®ã cã thÓ g©y ra hiÖn
t√îng ¶o ¶nh (h˘nh 2.6). H˘nh 2.6

8
Bµi 3 `NG D|NG ßëNH LUÜT TRUY≈N TH∫NG CûA ÉNH SÉNG

Ban ngµy trêi nflng, kh«ng cã m©y, ta nh˘n thÊy bãng cña mét cét ®Ìn in râ nt
trªn mÆt ®Êt. Khi cã mét ®¸m m©y máng che khu†t MÆt Trêi th˘ bãng ®ã b˚ nhoÌ ®i.
V˘ sao cã sù biÕn ®æi ®ã ?

I - Bãng tèi - Bãng nöa tèi

Th˙ nghiÖm 1
§Æt mét nguån s¸ng nhá (bãng ®Ìn pin
Æang s¸ng) tr√íc mét mµn chfln. Trong
kho¶ng tõ bãng ®Ìn ®Õn mµn chfln, ®Æt mét
miÕng b˘a (h˘nh 3.1). Quan s¸t vïng s¸ng,
vïng tèi trªn mµn.
C1 H·y chØ ra trªn mµn chfln vïng s¸ng,
vïng tèi. Gi¶i th˙ch v˘ sao c¸c vïng ®ã l◊i tèi
hoÆc s¸ng ?
H˘nh 3.1
NhËn xt
Trªn mµn chfln ®Æt ph˙a sau vËt c¶n cã mét
vïng kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ. . . . . tíi
gäi lµ bãng tèi.

Th˙ nghiÖm 2
Thay ®Ìn pin trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 3.1
b»ng mét nguån s¸ng réng (nh√ bãng ®Ìn ®iÖn
cã d©y tãc dµi). H·y quan s¸t trªn mµn chfln ba
vïng s¸ng, tèi kh¸c nhau (h˘nh 3.2).
C2 H·y chØ ra trªn mµn chfln vïng nµo lµ bãng
tèi, vïng nµo ®√îc chiÕu s¸ng ®Çy ®ñ. NhËn xt
®é s¸ng cña vïng cßn l◊i so víi hai vïng trªn vµ
gi¶i th˙ch v˘ sao cã sù kh¸c nhau ®ã ?
NhËn xt
Trªn mµn chfln ®Æt ph˙a sau vËt c¶n cã vïng
chØ nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ . . . . . tíi gäi lµ
bãng nöa tèi. H˘nh 3.2

9
II - NhÀt th˘c - nguy÷t th˘c
Nh÷ng quan s¸t thiªn v¨n cho biÕt MÆt Tr¨ng quay xung quanh Tr¸i §Êt, MÆt Trêi
chiÕu s¸ng MÆt Tr¨ng vµ Tr¸i §Êt.
Khi MÆt Tr¨ng n»m trong kho¶ng tõ MÆt Trêi ®Õn Tr¸i §Êt nh√ h˘nh 3.3, th˘ trªn
Tr¸i §Êt xuÊt hiÖn bãng tèi vµ bãng nöa tèi. §øng ë chç bãng tèi, kh«ng nh˘n thÊy
MÆt Trêi, ta gäi lµ cã nhËt thùc toµn phÇn. §øng ë chç bãng nöa tèi, nh˘n thÊy mét
phÇn MÆt Trêi, ta gäi lµ cã nhËt thùc mét phÇn.

Gi¶i th˙ch v˘ sao ®øng ë n¬i cã nhËt thùc toµn phÇn ta l◊i kh«ng nh˘n thÊy
C3

MÆt Trêi vµ thÊy trêi tèi l◊i ?

H˘nh 3.3

MÆt Trêi chiÕu s¸ng MÆt Tr¨ng. §øng trªn Tr¸i §Êt, vÒ ban ®ªm, ta nh˘n thÊy
MÆt Tr¨ng s¸ng v˘ cã ¸nh s¸ng ph¶n chiÕu tõ MÆt Tr¨ng. Bëi thÕ, khi MÆt Tr¨ng b˚
Tr¸i §Êt che kh«ng ®√îc MÆt Trêi chiÕu s¸ng n÷a, lóc ®ã ta kh«ng nh˘n thÊy
MÆt Tr¨ng. Ta nãi lµ cã nguyÖt thùc.

H·y chØ ra, trªn h˘nh 3.4, MÆt Tr¨ng ë v˚ tr˙ nµo th˘ ng√êi ®øng ë ®iÓm A trªn
C4

Tr¸i §Êt thÊy tr¨ng s¸ng, thÊy cã nguyÖt thùc ?

H˘nh 3.4

10
III - VËn dông
C5 Lµm l◊i th˙ nghiÖm ë h˘nh 3.2. Di chuyÓn miÕng b˘a tõ tõ l◊i gÇn mµn chfln.
Quan s¸t bãng tèi vµ bãng nöa tèi trªn mµn, xem chóng thay ®æi nh√ thÕ nµo ?
C 6 Ban ®ªm, dïng mét quyÓn vë che k˙n bãng ®Ìn d©y tãc ®ang s¸ng, trªn bµn sÏ

tèi, cã khi kh«ng thÓ ®äc s¸ch ®√îc. Nh√ng nÕu dïng quyÓn vë che ®Ìn èng th˘ ta
vÉn ®äc s¸ch ®√îc. Gi¶i th˙ch v˘ sao l◊i cã sù kh¸c nhau ®ã ?

Bãng tèi n»m ë ph˙a sau vËt c¶n, kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ
nguån s¸ng truyÒn tíi.
Bãng nöa tèi n»m ë ph˙a sau vËt c¶n, nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ mét
phÇn cña nguån s¸ng truyÒn tíi.
NhËt thùc toµn phÇn (hay mét phÇn) quan s¸t ®√îc ë chç cã bãng tèi
(hay bãng nöa tèi) cña MÆt Tr¨ng trªn Tr¸i §Êt.
NguyÖt thùc x¶y ra khi MÆt Tr¨ng b˚ Tr¸i §Êt che khuÊt kh«ng ®√îc
MÆt Trêi chiÕu s¸ng.

Cã thÓ em ch√a biÕt

V˘ ®· biÕt râ quy luËt chuyÓn ®éng cña Tr¸i §Êt vµ MÆt Tr¨ng, nªn ng√êi
ta cã thÓ t˙nh tr√íc ®√îc mét c¸ch ch˙nh x¸c n¬i vµ ngµy, giê x¶y ra nhËt
thùc hay nguyÖt thùc.
Th˙ dô, ng√êi ta ®· t˙nh ®√îc ë ViÖt Nam cã nhËt thùc mét phÇn vµo ngµy 11
th¸ng 6 n¨m 2002 vµ nguyÖt thùc toµn phÇn vµo ®ªm ngµy 5 th¸ng 5 n¨m 2004.

11
Bµi 4 ßëNH LUÜT PHÅN XÑ ÉNH SÉNG

Dïng ®Ìn pin chiÕu mét tia s¸ng lªn mét g√¬ng ph⁄ng ®Æt trªn bµn, ta thu ®√îc
mét vÕt s¸ng trªn t√êng. Ph¶i ®Ó ®Ìn pin theo h√íng nµo ®Ó vÕt s¸ng ®Õn ®óng
mét ®iÓm A cho tr√íc trªn t√êng (h˘nh 4.1) ?

I - G√¬ng ph⁄ng

Quan s¸t
Hµng ngµy chóng ta vÉn dïng g√¬ng
ph⁄ng ®Ó soi (h˘nh cña mÆt m˘nh, hay cña c¸c
vËt kh¸c trong g√¬ng).
H˘nh cña mét vËt quan s¸t ®√îc trong
g√¬ng gäi lµ ¶nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng.

C1Em h·y chØ ra mét sè vËt cã bÒ mÆt

ph⁄ng, nhfin bãng cã thÓ dïng ®Ó soi ¶nh cña
m˘nh nh√ mét g√¬ng ph⁄ng. H˘nh 4.1

G√¬ng ph⁄ng

II - §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng

Th˙ nghiÖm
Dïng ®Ìn pin chiÕu mét tia tíi SI lªn mét
g√¬ng ph⁄ng ®Æt vu«ng gãc víi mét tê giÊy
nh√ ë h˘nh 4.2. Tia nµy ®i lµ lµ trªn mÆt tê giÊy,
khi gÆp g√¬ng tia s¸ng b˚ hflt l◊i, cho tia IR gäi
lµ tia ph¶n x◊.
HiÖn t√îng nµy gäi lµ hiÖn t√îng ph¶n x◊
¸nh s¸ng. H˘nh 4.2

12
1. Tia ph¶n x◊ n»m trong mÆt ph⁄ng nµo ?
C2 Cho tia tíi SI ®i lµ lµ trªn mÆt tê giÊy.
MÆt ph⁄ng tê giÊy chøa tia tíi SI vµ ph¸p tuyÕn
(®√êng th⁄ng vu«ng gãc víi mÆt g√¬ng) IN cÒa KÕt luËn
mÆt g√¬ng t◊i I. H·y quan s¸t vµ cho biÕt tia Tia ph¶n x◊ n»m trong cïng mÆt
ph¶n x◊ IR n»m trong mÆt ph⁄ng nµo ? ph⁄ng víi . . . . . vµ . . . . .

2. Ph√¬ng cña tia ph¶n x◊ quan hÖ thÕ nµo víi

ph√¬ng cña tia tíi ?
Ph√¬ng cña tia tíi ®√îc x¸c ®˚nh b»ng gãc
nhän SIN = i gäi lµ gãc tíi.
Gãc tíi i Gãc ph¶n x◊ i’
Ph√¬ng cña tia ph¶n x◊ ®√îc x¸c ®˚nh
b»ng gãc nhän NIR = i’ gäi lµ gãc ph¶n x◊. 60o
a) Dù ®o¸n xem gãc ph¶n x◊ quan hÖ víi gãc 45o
tíi nh√ thÕ nµo ? 30o

b) Th˙ nghiÖm kiÓm tra : Dïng th√íc ®o gãc ®Ó

®o c¸c gi¸ tr˚ cña gãc ph¶n x◊ i’ øng víi c¸c gãc KÕt luËn
tíi i kh¸c nhau, ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng bªn. Gãc ph¶n x◊ lu«n lu«n . . . . . gãc tíi.

3. §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng

Lµm th˙ nghiÖm víi c¸c m«i tr√êng trong
suèt kh¸c, ta còng rót ra ®√îc hai kÕt luËn nh√
®èi víi kh«ng kh˙. Hai kÕt luËn trªn lµ néi
dung cña ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng.

4. BiÓu diÔn g√¬ng ph⁄ng vµ c¸c tia s¸ng trªn

h˘nh vÏ
G√¬ng ph⁄ng ®Æt vu«ng gãc víi mÆt tê
giÊy vÏ h˘nh, ®√îc biÓu diÔn b»ng mét ®o◊n
th⁄ng, phÇn g◊ch cho lµ mÆt sau cña g√¬ng
(h˘nh 4.3). Tia tíi SI vµ ph¸p tuyÕn IN n»m
trªn mÆt ph⁄ng h˘nh vÏ.
C3 H·y vÏ tia ph¶n x◊ IR.

H˘nh 4.3

13
III - VËn dông
Trªn h˘nh 4.4 vÏ mét tia tíi SI chiÕu lªn
C4

mét g√¬ng ph⁄ng M.

a) H·y vÏ tia ph¶n x◊.
b)* Gi÷ nguyªn tia tíi SI, muèn thu ®√îc mét
tia ph¶n x◊ cã h√íng th⁄ng ®øng tõ d√íi lªn
trªn th˘ ph¶i ®Æt g√¬ng nh√ thÕ nµo ? VÏ h˘nh. H˘nh 4.4

§˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng :

- Tia ph¶n x◊ n»m trong mÆt ph⁄ng chøa tia tíi vµ ph¸p tuyÕn cña
g√¬ng ë ®iÓm tíi.
- Gãc ph¶n x◊ b»ng gãc tíi.

Cã thÓ em ch√a biÕt

ChiÕu mét chïm s¸ng hÑp lªn mét tê giÊy trflng, trªn tê giÊy xuÊt hiÖn mét vÖt s¸ng.
Sau khi gÆp tê giÊy, ¸nh s¸ng b˚ hflt l◊i theo mäi h√íng. HiÖn t√îng nµy gäi lµ sù
t¸n x◊. Do t¸n x◊ mµ ®Ó mflt ë bÊt k˘ chç nµo ph˙a tr√íc tê giÊy (cïng ph˙a víi tia tíi)
®Òu nh˘n thÊy vÖt s¸ng ®ã.

14
Bµi 5 ÅNH CûA MóT VÜT TÑO BôI G¶•NG PH∫NG

B Lan lÇn ®Çu tiªn ®√îc ®i ch¬i Hå G√¬m. B kÓ l◊i r»ng, b tr«ng thÊy c¸i th¸p
vµ c¸i bãng cña nã lén ng√îc xuèng n√íc (h˘nh 5.1).
B thflc mflc kh«ng biÕt v˘ sao l◊i cã c¸i bãng lén ng√îc ®ã ?

I - T˙nh chÊt cña ¶nh t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng

Th˙ nghiÖm
Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 5.2, trong ®ã
g√¬ng ph⁄ng ®Æt th⁄ng ®øng trªn mÆt bµn
n»m ngang. Quan s¸t ¶nh cña viªn phÊn
trong g√¬ng.

1. ¶ nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng phºng cã høng

®√îc trªn mµn chfln kh«ng ?
C1 §√a mét tÊm b˘a dïng lµm mµn chfln ra
sau g√¬ng ®Ó kiÓm tra dù ®o¸n.
KÕt luËn H˘nh 5.1

¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng

. . . . . høng ®√îc trªn mµn chfln, gäi lµ ¶nh ¶o.

2. §é lín cña ¶nh cã b»ng ®é lín cña vËt

kh«ng ?
Bè tr˙ th˙ nghiÖm kiÓm tra nh√ h˘nh 5.3,
trong ®ã thay g√¬ng ph⁄ng b»ng mét tÊm k˙nh
mµu trong suèt. TÊm k˙nh lµ mét g√¬ng ph⁄ng,
nã võa t◊o ra ¶nh cña viªn phÊn thø nhÊt, võa
cho ta nh˘n thÊy c¸c vËt ë ph˙a bªn kia tÊm k˙nh.
H˘nh 5.2
15
 TÊm k˙nh ¶nh cña viªn phÊn 1

Dïng viªn phÊn thø hai ®óng b»ng

C2

viªn phÊn thø nhÊt, ®√a ra sau tÊm k˙nh ®Ó

kiÓm tra d˘ Æo¸n vÒ ®é lín cña ¶nh.

KÕt luËn
§é lín cña ¶nh cña mét vËt t◊o bëi
g√¬ng ph⁄ng . . . . . ®é lín cña vËt.

3. So s¸nh kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm cña vËt

®Õn g√¬ng vµ kho¶ng c¸ch tõ ¶nh cña ®iÓm ®ã
®Õn g√¬ng. Dïng th˙ nghiÖm ë h˘nh 5.3 ®Ó Viªn phÊn 1 Viªn phÊn 2
kiÓm tra dù ®o¸n.
H˘nh 5.3
KÎ ®√êng th⁄ng MN ®¸nh dÊu v˚ tr˙ cña
g√¬ng. ßi”m A lµ ®Ønh cña miÕng b˘a h˘nh
tam gi¸c vµ A’ lµ ¶nh cña nã. LÊy bót ch˘ KÕt luËn
®¸nh dÊu v˚ tr˙ A’.
§iÓm s¸ng vµ ¶nh cña nã t◊o bëi
H·y t˘m c¸ch kiÓm tra xem AA’ cã
C3
g√¬ng ph⁄ng c¸ch g√¬ng mét
vu«ng gãc víi MN kh«ng ; A vµ A’ cã c¸ch kho¶ng . . . . . nhau.
®Òu MN kh«ng.

II - Gi¶i th›ch sù t◊o thµnh ¶nh bëi

g√¬ng ph⁄ng

C4 Trªn h˘nh 5.4, vÏ mét ®iÓm s¸ng S

(nguån s¸ng nhá) ®Æt tr√íc g√¬ng ph⁄ng vµ
hai tia s¸ng xuÊt ph¸t tõ S tíi g√¬ng. H˘nh 5.4

a) H·y vÏ ¶nh S’ cña S t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng

b»ng c¸ch vËn dông t˙nh chÊt cña ¶nh.
b) Tõ ®ã vÏ tia ph¶n x◊ øng víi hai tia tíi SI vµ SK.
KÕt luËn
c) §¸nh dÊu mét v˚ tr˙ ®Æt mflt ®Ó nh˘n thÊy ¶nh S’.
Ta nh˘n thÊy ¶nh ¶o S’ v˘ c¸c tia ph¶n
d) Gi¶i th˙ch v˘ sao ta nh˘n thÊy ¶nh S’ mµ kh«ng x◊ lät vµo mflt cã . . . . . ®i qua ¶nh S’.
høng ®√îc ¶nh ®ã trªn mµn chfln.
16
 ¶nh cña mét vËt lµ tËp hîp ¶nh cña
tÊt c¶ c¸c ®iÓm trªn vËt.

III - VËn dông

C5 H·y vËn dông t˙nh chÊt cña ¶nh
t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ®Ó vÏ ¶nh cña mét
mòi tªn ®Æt tr√íc mét g√¬ng ph⁄ng
nh√ h˘nh 5.5.

C6 H·y gi¶i ®¸p thflc mflc cña b Lan

trong c©u chuyÖn kÓ ë ®Çu bµi.

H˘nh 5.5

¶nh ¶o t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln vµ
lín b»ng vËt.
Kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm cña vËt ®Õn g√¬ng ph⁄ng b»ng kho¶ng
c¸ch tõ ¶nh cña ®iÓm ®ã ®Õn g√¬ng.
C¸c tia s¸ng tõ ®iÓm s¸ng S tíi g√¬ng ph⁄ng cho tia ph¶n x◊ cã
®√êng ko dµi ®i qua ¶nh ¶o S’.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Trong bµi to¸n ë h˘nh 5.4 cã thÓ dïng h˘nh häc vµ ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh
s¸ng ®Ó chøng minh r»ng, ®√êng SS’ nèi ®iÓm s¸ng S vµ ¶nh S’ cña nã
vu«ng gãc víi g√¬ng vµ kho¶ng c¸ch tõ S ®Õn g√¬ng b»ng kho¶ng c¸ch tõ
S’ ®Õn g√¬ng. Em h·y lµm thö xem.
TÊm k˙nh ph⁄ng thùc ra cã hai mÆt ph¶n x◊ : mÆt trªn vµ mÆt d√íi, bëi vËy ta
sÏ thÊy hai ¶nh. TÊm k˙nh cµng máng th˘ hai ¶nh cµng gÇn trïng nhau.
G√¬ng ph⁄ng th√êng dïng lµ tÊm k˙nh ph⁄ng b»ng thu˚ tinh còng cã hai
mÆt ph¶n x◊, nh√ng mÆt d√íi ®√îc tr¸ng mét líp b◊c ph¶n x◊ tèt h¬n, nªn
t◊o ra mét ¶nh râ nt.

17
Bµi 6 TH#C HÄNH : QUAN SÉT VÄ Vâ ÅNH CûA MóT VÜT
TÑO BôI G¶•NG PH∫NG

I - ChuÈn b˚
Mçi nhãm häc sinh chuÈn b˚ :
- mét g√¬ng ph⁄ng ;
- mét c¸i bót ch˘ ;
- mét th√íc chia ®é ;
- chp sfin ra giÊy mÉu b¸o c¸o ®· cho ë
cuèi bµi.

II - Néi dung thùc hµnh

1. X ¸c ®˚nh ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng H˘nh 6.1

C1 Cho mét g√¬ng ph⁄ng (h˘nh 6.1) vµ mét

bót ch˘. - Song song, cïng chiÒu víi vËt.
a) H·y t˘m c¸ch ÆÆt bót ch˘ tr≠íc g≠¨ng ÆÓ - Cïng ph√¬ng, ng√îc chiÒu víi vËt.
¶nh cña nã t◊o bëi g√¬ng lÇn l≠ît cã t˙nh b) VÏ ¶nh cña c¸i bót ch˘ trong hai
chÊt sau ®©y : tr√êng hîp trªn.

2. X ¸c ®˚nh vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng

C 2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 6.2. §Æt

g√¬ng ph⁄ng th⁄ng ®øng trªn mÆt bµn. Quan

s¸t ¶nh cña c¸i bµn ph˙a sau l√ng. Dïng ph†n
Ƹnh dÊu hai ÆiÓm xa nhÊt P vµ Q ë ph˙a hai
®Çu bµn cã thÓ nh˘n thÊy trong g√¬ng.
H˘nh 6.2
PQ lµ bÒ rÈng vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng.
Tõ tõ di chuyÓn g√¬ng ra xa mflt h¬n.
C3

BÒ réng vïng nh˘n thÊy cÒa g≠¨ng sÏ t¨ng

hay gi¶m ?
C4 Mét ng√êi ®øng tr√íc g√¬ng ph⁄ng
(h˘nh 6.3). H·y dïng c¸ch vÏ ¶nh cña mét ®iÓm
s¸ng t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ®Ó x¸c ®˚nh xem
ng√êi ®ã nh˘n thÊy ®iÓm nµo trong hai ®iÓm M
vµ N trªn bøc t√êng ë ph˙a sau. Gi¶i th˙ch t◊i
sao l◊i nh˘n thÊy hay kh«ng nh˘n thÊy ?
H˘nh 6.3
18
III - MÉu b¸o c¸o thùc hµnh

TH#C HÄNH : QUAN SÉT VÄ Vâ ÅNH CûA MóT VÜT TÑO BôI
G¶•NG PH∫NG
H‰ vµ t™n : ..................................................... LÌp : ................................................
1. X ¸c ®˚nh ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng
C1 - a) - §Æt bót ch˘ . . . . . víi g√¬ng.
- §Æt bót ch˘ . . . . . víi g√¬ng.
b) VÏ h˘nh 1 vµ h˘nh 2 øng vÌi hai tr≠êng hÓp tr™n.

H˘nh 1 H˘nh 2

2. X ¸c ®˚nh vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng

C2 - Di chuyÓn g√¬ng tõ tõ ra xa mflt, bÒ réng vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng sÏ
.....
C4 - VÏ ∂nh cÒa hai ÆiÓm M, N vµo h˘nh 3 (chó ˝ vÏ Æóng v˚ tr˙ cña g≠¨ng, mflt vµ
c¸c ÆiÓm M, N nh≠ h˘nh 6.3).
- Kh«ng nh˘n thÊy ®iÓm . . . . . v˘ . . . . .
- Nh˘n thÊy ®iÓm . . . . . v˘ . . . . .

H˘nh 3

19
Bµi 7 G¶•NG C¡U L¤I

Nh˘n vµo mét g√¬ng ph⁄ng ta thÊy ¶nh cña m˘nh trong g√¬ng. NÕu g√¬ng cã mÆt
ph¶n x◊ lµ mÆt ngoµi cña mét phÇn mÆt cÇu (g√¬ng cÇu låi) th˘ ta cßn nh˘n thÊy
¶nh cña m˘nh trong g√¬ng n÷a kh«ng ? NÕu cã th˘ ¶nh ®ã kh¸c ¶nh trong
g√¬ng ph⁄ng nh√ thÕ nµo ?

I - ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng

cÇu låi

Quan s¸t
C1 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 7.1. H·y quan
s¸t ¶nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi vµ cho nhËn
xt ban ®Çu vÒ c¸c t˙nh chÊt sau ®©y cña ¶nh :
1. ¶nh Æã cã ph¶i lµ ¶nh ¶o kh«ng ? V˘ sao ?
2. Nh˘n thÊy ¶nh lín h¬n hay nhá h¬n vËt ?

Th˙ nghiÖm kiÓm tra

Ta ®· biÕt ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng
ph⁄ng lµ ¶nh ¶o lín b»ng vËt. Bè tr˙ th˙ H˘nh 7.1
nghiÖm nh√ h˘nh 7.2, trong ®ã hai c©y n’n
gièng nhau ®Æt th⁄ng ®øng, c¸ch g√¬ng ph⁄ng
vµ g≠¨ng cÇu låi mét kho¶ng b»ng nhau.
So s¸nh Æé lín ¶nh cña hai c©y n’n t◊o bëi
hai g√¬ng.

KÕt luËn
¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi cã
nh÷ng t˙nh chÊt sau ®©y :
1. Lµ ¶nh . . . . . kh«ng høng ®√îc trªn
mµn chfln.
2. ¶nh . . . . . h¬n vËt. H˘nh 7.2
20
II - Vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng cÇu låi G√¬ng cÇu låi

Th˙ nghiÖm
§Æt mét g√¬ng ph⁄ng th⁄ng ®øng tr√íc mÆt
nh√ h˘nh 6.2. H·y x¸c Æ˚nh b“ réng vïng nh˘n
th†y cÒa g≠¨ng phºng. Sau ®ã thay g√¬ng
ph⁄ng b»ng mét g√¬ng cÇu låi cã cïng k˙ch H˘nh 7.3
th√íc vµ ®Æt ®óng v˚ tr˙ cña g√¬ng ph⁄ng KÕt luËn
(h˘nh 7.3). X¸c Æ˚nh b“ réng vïng nh˘n th†y Nh˘n vµo g√¬ng cÇu låi, ta quan
cÒa g≠¨ng c«u lÂi. s¸t ®√îc mét vïng . . . . . h¬n so
C2 So s¸nh bÒ réng vïng nh˘n thÊy cña víi khi nh˘n vµo g√¬ng ph⁄ng cã
hai g√¬ng. cïng k˙ch th√íc.

III - VËn dông

C3 Trªn «t«, xe m¸y ng√êi ta th√êng lflp
mét g√¬ng cÇu låi ë ph˙a tr√íc ng√êi l¸i xe Æ”
quan s¸t Î ph˙a sau mµ kh«ng lflp mét g√¬ng
ph⁄ng. Lµm nh√ thÕ cã lîi g˘ ?
C4 ë nh÷ng chç ®√êng gÊp khóc cã vËt c¶n
che khuÊt, ng√êi ta th√êng Æ∆t mét g√¬ng cÇu
låi lín (h˘nh 7.4). G√¬ng ®ã gióp ˙ch g˘ cho
ng√êi l¸i xe ? H˘nh 7.4

¶nh ¶o t◊o bëi g√¬ng cÇu låi nhá h¬n vËt.

Vïng nh˘n thÊy cña g√¬ng cÇu låi réng h¬n vïng nh˘n thÊy cña
g√¬ng ph⁄ng cã cïng k˙ch th∂íc.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Mçi diÖn t˙ch nhá trªn g√¬ng cÇu låi cã thÓ
xem nh√ mét g√¬ng ph⁄ng nhá ®Æt ë ®ã. V˘ thÕ
cã thÓ ¸p dông ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng cho
mçi g√¬ng ph⁄ng ®ã. Em h·y thö vÏ hai tia
trong chïm tia tíi xuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm s¸ng S
®Æt tr√íc g√¬ng cÇu låi ®Õn g√¬ng (h˘nh 7.5) råi
vÏ tiÕp hai tia ph¶n x◊ . Chïm ph¶n x◊ sÏ héi tô
hay ph©n k˘ ? ¶nh cña ®iÓm s¸ng t◊o bëi g√¬ng
sÏ lµ ¶nh g˘ ? H˘nh 7.5

21
Bµi 8 G¶•NG C¡U LîM

G√¬ng cÇu lâm cã mÆt ph¶n x◊ lµ mÆt trong cña mét phÇn h˘nh cÇu. LiÖu g√¬ng
cÇu lâm cã t◊o ®√îc ¶nh cña mét vËt gièng nh√ g√¬ng cÇu låi kh«ng ?

I - ¶nh t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm

Th˙ nghiÖm
Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 8.1. H·y quan s¸t
¶nh cña c©y nÕn t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm.
§Æt c©y nÕn s¸t g√¬ng råi di chuyÓn tõ tõ
ra xa g√¬ng, cho ®Õn khi kh«ng nh˘n thÊy
¶nh ®ã n÷a.
C1 ¶nh cña c©y nÕn quan s¸t ®√îc trong
g√¬ng cÇu lâm ë th˙ nghiÖm trªn lµ ¶nh g˘ ? So
víi c©y nÕn th˘ ¶nh cña nã lín h¬n hay nhá h¬n ?
C2 H·y bè tr˙ mét th˙ nghiÖm ®Ó so s¸nh ¶nh
¶o cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm víi ¶nh
cña cïng vËt ®ã t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng. M« t¶
c¸ch bè tr˙ th˙ nghiÖm. Nªu kÕt qu¶ so s¸nh.
H˘nh 8.1
KÕt luËn
§Æt mét vËt gÇn s¸t g√¬ng cÇu lâm, nh˘n vµo
g√¬ng thÊy mét ¶nh . . . . . kh«ng høng ®√îc
trªn mµn chfln vµ . . . . . vËt.

22
II - Sù ph¶n x◊ ¸nh s¸ng trªn g√¬ng
cÇu lâm

1. §èi víi chïm tia tíi song song

Th˙ nghiÖm H˘nh 8.2
Dïng ®Ìn pin chiÕu mét chïm tia s¸ng
song song ®i lµ lµ trªn mét mµn chfln, tíi mét
g√¬ng cÇu lâm (h˘nh 8.2).
C3 Quan s¸t chïm tia ph¶n x◊ xem nã cã
®Æc ®iÓm g˘ ?
VËt cÇn nung nãng
KÕt luËn
ChiÕu mét chïm tia tíi song song lªn mét
g√¬ng cÇu lâm, ta thu ®√îc mét chïm tia ph¶n
x◊ . . . . . t◊i mét ®iÓm ë tr√íc g√¬ng.
C4 H˘nh 8.3 lµ mét thiÕt b˚ dïng g√¬ng
cÇu lâm høng ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Ó nung
nãng vÀt. H·y gi¶i th˙ch v˘ sao vÀt Æ„ l◊i
nãng lªn.

2. §èi víi chïm tia tíi ph©n k˘

H˘nh 8.3
Th˙ nghiÖm
§iÒu chØnh ®Ìn ®Ó t◊o ra mét chïm tia
s¸ng ph©n k˘ xuÊt ph¸t tõ ®iÓm S (ë gÇn
g√¬ng) tíi mét g√¬ng cÇu lâm (h˘nh 8.4).
C5 B»ng c¸ch di chuyÓn ®Ìn pin, h·y
t˘m v˚ tr˙ cña S ®Ó thu ®√îc chïm ph¶n x◊
lµ mét chïm s¸ng song song.

KÕt luËn
Mét nguån s¸ng nhá S ®Æt tr√íc g√¬ng cÇu
lâm ë mét v˚ tr˙ th˙ch hîp, cã thÓ cho mét
chïm tia . . . . . song song.
H˘nh 8.4

23
III - VËn dông

T˘m hiÓu ®Ìn pin

Më pha ®Ìn pin thÊy mét g√¬ng gièng nh√
g√¬ng cÇu lâm vµ mét bãng ®Ìn. V˚ tr˙ bãng
®Ìn vµ g√¬ng ®√îc bè tr˙ nh√ ë h˘nh 8.5.
Lflp pha ®Ìn vµo th©n ®Ìn. BËt ®Ìn s¸ng,
xoay nhÑ pha ®Ìn ®Ó thay ®æi v˚ tr˙ cña bãng
®Ìn so víi g√¬ng.
C 6 Xoay pha ®Ìn ®Õn v˚ tr˙ th˙ch hîp ®Ó

thu ®√îc chïm ph¶n x◊ song song tõ pha ®Ìn

chiÕu ra.
Gi¶i th˙ch v˘ sao nhê cã pha ®Ìn mµ ®Ìn pin
cã thÓ chiÕu ¸nh s¸ng ®i xa mµ vÉn s¸ng râ ?
C 7 Muèn thu ®√îc chïm s¸ng héi tô

tõ ®Ìn ra th˘ ph¶i xoay pha ®Ìn ®Ó cho

bãng ®Ìn ra xa hay l◊i gÇn g√¬ng ?
H˘nh 8.5

Ånh ¶o t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm lín h¬n vËt.

G√¬ng cÇu lâm cã t¸c dông biÕn ®æi mét chïm tia tíi song song
thµnh mét chïm tia ph¶n x◊ héi tô vµo mét ®iÓm vµ ng√îc l◊i, biÕn
®æi mét chïm tia tíi ph©n k˘ th˙ch hîp thµnh mét chïm tia ph¶n x◊
song song.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 8.1, lÊy mét mµn chfln ®Ó c¸ch g√¬ng 1m høng chïm tia
ph¶n x◊ trªn g√¬ng. Di chuyÓn c©y nÕn tõ s¸t g√¬ng ra xa dÇn. §Õn mét v˚ tr˙ th˙ch
hîp cña c©y nÕn ta sÏ thu ®√îc trªn mµn chfln ¶nh cña ngän nÕn. ¶nh høng ®√îc trªn
mµn ®ã gäi lµ ¶nh thËt. Em h∑y thö lµm xem vµ cho biÕt ¶nh nµy cã g˘ kh¸c so víi
¶nh quan s¸t ®√îc trong g√¬ng khi c©y nÕn ë gÇn s¸t g√¬ng ?
§Ìn «t« vµ nhiÒu ®Ìn ®Ó chiÕu xa kh¸c cã pha ®Ìn gièng pha ®Ìn pin.

24
 Bµi 9
T‡NG K⁄T CH¶•NG 1 : QUANG HñC

I - Tù kiÓm tra
1. Chän c©u tr¶ lêi ®óng cho c©u hái :
“Khi nµo ta nh˘n thÊy mét vËt ?”.
A. Khi vËt ®√îc chiÕu s¸ng ;
B. Khi vËt ph¸t ra ¸nh s¸ng ;
C. Khi cã ¸nh s¸ng tõ vËt truyÒn vµo
mflt ta ;
D. Khi cã ¸nh s¸ng tõ mflt ta chiÕu
s¸ng vËt.
2. Chän c©u ph¸t biÓu ®óng trong c¸c c©u
d√íi ®©y nãi vÒ ¶nh cña mét vËt t◊o bëi
g√¬ng ph⁄ng :
A. ¶nh ¶o b h¬n vËt vµ ë gÇn g√¬ng
h¬n vËt ;
B. ¶nh ¶o b»ng vËt vµ c¸ch g√¬ng
mét kho¶ng b»ng kho¶ng c¸ch tõ vËt
®Õn g√¬ng ;
C. ¶nh høng ®√îc trªn mµn vµ lín
b»ng vËt ;
D. ¶nh kh«ng høng ®√îc trªn mµn vµ
b h¬n vËt.
3. §˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng :
Trong m«i tr√êng . . . . . vµ . . . . ., ¸nh
s¸ng truyÒn ®i theo . . . . .
4. Tia s¸ng khi gÆp g√¬ng ph⁄ng th˘ b˚
ph¶n x◊ l◊i theo ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh
s¸ng :
a) Tia ph¶n x◊ n»m trong cïng mÆt ph⁄ng
víi . . . . . vµ ®√êng . . . . .
b) Gãc ph¶n x◊ b»ng . . . . .
5. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng
lµ ¶nh g˘ ? §é lín cña ¶nh vµ kho¶ng c¸ch
tõ ¶nh Æ’n g√¬ng thÕ nµo so víi ®é lín
cña vËt vµ kho¶ng c¸ch tõ vËt Æ’n g√¬ng ?
6. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi
cã nh÷ng t˙nh chÊt g˘ gièng vµ kh¸c víi
¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ?
7. Khi vËt ë kho¶ng nµo th˘ g√¬ng cÇu
lâm cho ¶nh ¶o ? ¶nh nµy lín h¬n hay
nhá h¬n vËt ?
8. ViÕt ba c©u cã nghÜa, trong mçi c©u cã
bèn côm tõ chän trong bèn cét d√íi ®©y.

g√¬ng cÇu lâm høng ®√îc trªn mµn chfln b h¬n vËt ¶nh ¶o
g√¬ng ph⁄ng kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln b»ng vËt ¶nh thËt
g√¬ng cÇu låi lín h¬n vËt

9. Cho mét g≠¨ng ph⁄ng vµ mét g≠¨ng cÇu låi cïng k˙ch th≠íc. So s¸nh vïng nh˘n
thÊy cña chóng khi ÆÆt mflt Î cïng mét v˚ tr˙ so víi c¸c g√¬ng.

25
II - VËn dông
C1Cã hai ®iÓm s¸ng S1, S2 ®Æt tr√íc
g√¬ng ph⁄ng nh√ h˘nh 9.1.
a) H·y vÏ ¶nh cña mçi ®iÓm t◊o bëi g√¬ng.
b) VÏ hai chïm tia tíi lín nhÊt xuÊt ph¸t tõ S1, S2
vµ hai chïm tia ph¶n x◊ t√¬ng øng trªn g√¬ng. H˘nh 9.1

c) §Ó mflt trong vïng nµo sÏ nh˘n thÊy

®ång thêi ¶nh cña c¶ hai ®iÓm s¸ng trong
g√¬ng ? G◊ch cho vïng ®ã.
C2 Mét ng√êi ®øng tr√íc ba c¸i g√¬ng (g√¬ng
ph⁄ng, g√¬ng cÇu låi, g√¬ng cÇu lâm), c¸ch c¸c
g√¬ng mét kho¶ng b»ng nhau. Ng√êi ®ã quan s¸t
¶nh ¶o cña m˘nh trong ba g√¬ng sÏ thÊy chóng cã
t˙nh chÊt g˘ gièng nhau, kh¸c nhau ?
An Thanh H¶i Hµ
C3 Cã bèn häc sinh ®øng ë
bèn v˚ tr˙ quanh mét c¸i tñ ®øng
nh√ trong h˘nh 9.2. H·y chØ ra
nh÷ng cÆp häc sinh cã thÓ nh˘n
thÊy nhau. §¸nh dÊu vµo b¶ng
sau ®©y nh÷ng cÆp ®ã.

An

Thanh

H¶i

Hµ

H˘nh 9.2
III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 9.3)
Theo hµng ngang :
1. VËt hflt l◊i ¸nh s¸ng tõ vËt kh¸c chiÕu vµo nã.
2. VËt tù nã ph¸t ra ¸nh s¸ng.
3. C¸i mµ ta nh˘n thÊy trong g√¬ng ph⁄ng.
4. C¸c chÊm s¸ng mµ ta nh˘n thÊy trªn
trêi ban ®ªm khi kh´ng c„ m©y.
5. §√êng th⁄ng vu«ng gãc víi mÆt g√¬ng.
6. Chç kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng trªn mµn chfln.
7. Dông cô ®Ó soi ¶nh cña m˘nh hµng ngµy.
Tõ hµng däc lµ g˘ ? H˘nh 9.3

26
ch√¬ng 2

¢M HñC

C¸c nguån ©m cã chung ®Æc ®iÓm g˘ ?

¢m trÇm, ©m bæng kh¸c nhau ë chç nµo ?
¢m to, ©m nhá kh¸c nhau ë chç nµo ?
¢m truyÒn qua nh÷ng m«i tr√êng nµo ?
Chèng « nhiÔm tiÕng ån nh√ thÕ nµo ?

27
Bµi 10 NGU¤N ¢M

Hµng ngµy chóng ta vÉn th√êng nghe tiÕng c√êi nãi vui vÎ, tiÕng ®µn nh◊c
du d√¬ng, tiÕng chim hãt l˙u lo, tiÕng ån µo ngoµi ®√êng phè ... Chóng ta sèng
trong thÕ giíi ©m thanh. VËy em cã biÕt ©m thanh (gäi tflt lµ ©m) ®√îc t◊o ra
nh√ thÕ nµo kh«ng ?

I - NhËn biÕt nguån ©m

C1TÊt c¶ chóng ta h·y cïng nhau gi÷ im
lÆng vµ lflng tai nghe. Em h·y nªu nh÷ng ©m
mµ em nghe ®√îc vµ t˘m xem chóng ®√îc ph¸t
ra tõ ®©u.
VËt ph¸t ra ©m gäi lµ nguån ©m.
C2 Em h·y kÓ t™n mét sè nguån ©m.

II - C¸c nguån ©m cã chung ®Æc ®iÓm g˘ ?

Th˙ nghiÖm
1. Mét b◊n dïng tay ko c¨ng mét sîi d©y cao
su nhá. D©y ®øng yªn ë v˚ tr˙ c©n b»ng. Mét
b◊n kh¸c dïng ngãn tay bËt sîi d©y cao su ®ã
(h˘nh 10.1).
H·y quan s¸t d©y cao su vµ lflng nghe,
C3

råi m« t¶ ®iÒu mµ em nh˘n vµ nghe Æ≠Óc.

H˘nh 10.1

28
2. Sau khi gâ vµo thµnh cèc thuû tinh máng ta
nghe ®√îc ©m (h˘nh 10.2).
C4 VÀt nµo ph¸t ra ©m ?
VËt ®ã cã rung ®éng kh«ng ? NhËn biÕt
®iÒu ®ã b»ng c¸ch nµo ?
Sù rung ®éng (chuyÓn ®éng) qua l◊i v˚ tr˙
c©n b»ng cña d©y cao su, thµnh cËc, mÆt trèng
v.v... gäi lµ dao ®éng.
3. Dïng bóa cao su gâ nhÑ vµo mét nh¸nh H˘nh 10.2
©m thoa vµ lflng nghe ©m do ©m thoa ph¸t
ra (h˘nh 10.3).
C5 ©m thoa cã dao ®éng kh«ng ? H·y
t˘m c¸ch kiÓm tra xem khi ph¸t ra ©m th˘ ©m KÕt luËn
thoa cã dao ®éng kh«ng. Khi ph¸t ra ©m, c¸c vËt ®Òu . . . . .

III - VËn dông

C6 Em cã thÓ lµm cho mét sè vËt nh√ tê
giÊy, l¸ chuèi... ph¸t ra ©m ®√îc kh«ng ?
C7 H·y t˘m hiÓu xem bé phËn nµo dao ®éng
ph¸t ra ©m trong hai nh◊c cô mµ em biÕt.
C8 NÕu em thæi vµo miÖng mét lä nhá, cét
kh«ng kh˙ trong lä sÏ dao ®éng vµ ph¸t ra ©m. H˘nh 10.3
H·y t˘m c¸ch kiÓm tra xem cã ®óng khi ®ã cét
kh˙ dao ®éng kh«ng.
C9 H·y lµm mét nh◊c cô (®µn èng nghiÖm)
theo chØ dÉn d√íi ®©y :
- §æ n√íc vµo b¶y èng nghiÖm gièng nhau ®Õn
c¸c mùc n√íc kh¸c nhau (h˘nh 10.4).
- Dïng th˘a gâ nhÑ lÇn l√ît vµo tõng èng nghiÖm
sÏ nghe Æ≠Óc c¸c ©m trÇm, bæng kh¸c nhau.
a) BÈ phËn nµo dao ®éng ph¸t ra ©m ?
b) èng nµo ph¸t ra ©m trÇm nhÊt, èng nµo ph¸t
ra ©m bæng nhÊt ?
H˘nh 10.4
29
- LÇn l√ît thæi m◊nh vµo miÖng c¸c èng
nghiÖm còng sÏ nghe Æ≠Óc c¸c ©m trÇm, bæng
kh¸c nhau (h˘nh 10.5).
c) C¸i g˘ dao ®éng ph¸t ra ©m ?
d) èng nµo ph¸t ra ©m trÇm nhÊt, èng nµo ph¸t
ra ©m bæng nhÊt ?

H˘nh 10.5

C¸c vËt ph¸t ra ©m ®Òu dao ®éng.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Khi ta thæi s¸o, cét kh˙ trong èng s¸o dao
®éng ph¸t ra ©m. ¢m ph¸t ra cao, thÊp tuú
theo kho¶ng c¸ch tõ miÖng s¸o ®Õn lç më mµ
ngãn tay võa nhÊc lªn.
Cã thÓ thay c¸c èng nghi÷m ë h˘nh 10.4
b»ng c¸c b¸t hoÆc chai cïng lo◊i vµ ®iÒu chØnh
mùc n√íc trong èng nghiÖm, b¸t hoÆc chai ®Ó
khi gâ vµo chóng, ©m ph¸t ra gÇn ®óng c¸c nèt
nh◊c “®å, rª, mi, pha, son, la, si”.
§Æt ngãn tay vµo s¸t ngoµi cæ häng vµ kªu
“aaa...”. Em c¶m thÊy nh√ thÕ nµo ë ®Çu ngãn tay ?
§ã lµ v˘ khi chóng ta nãi, kh«ng kh˙ tõ
phæi ®i lªn kh˙ qu¶n, qua thanh qu¶n Æñ m◊nh
vµ nhanh lµm cho c¸c d©y ©m thanh dao ®éng
(h˘nh 10.6). Dao ®éng nµy t◊o ra ©m.
H˘nh 10.6

30
Bµi 11 ßó CAO CûA ¢M

C∏c bπn trai th≠Íng c„ gi‰ng tr«m, c∏c bπn g∏i th≠Íng c„ gi‰ng bÊng.
Khi nµo ©m ph¸t ra trÇm, khi nµo ©m ph¸t ra bæng ?

I - Dao ®éng nhanh, chËm - TÇn sè

Th˙ nghiÖm 1
b)
Treo hai con lflc cã chiÒu dµi 40cm vµ 20cm,
ko chóng lÖch ra khái v˚ tr˙ ®øng yªn ban ®Çu
råi th¶ cho chóng dao ®éng nh√ h˘nh 11.1.

C1H·y quan s¸t vµ ®Õm sè dao ®éng cña a)

tõng con lflc trong 10 gi©y vµ ghi kÕt qu¶
vµo b¶ng sau : H˘nh 11.1

Con Con lflc nµo dao ®éng nhanh ? Sè dao ®éng Sè dao ®éng
lflc Con lflc nµo dao ®éng chËm ? trong 10 gi©y trong 1 gi©y

a
b

Sè dao ®éng trong 1 gi©y gäi lµ tÇn sè. §¬n

v˚ tÇn sè lµ hc, k˙ hiÖu lµ Hz. NhËn xt
C2 Tõ b¶ng trªn, h·y cho biÕt con lflc nµo Dao ®éng cµng . . . . . , tÇn sè dao
cã tÇn sè dao ®éng lín h¬n ? ®éng cµng . . . . .

31
II - ¢m cao (©m bæng), ©m thÊp
(©m trÇm)

Th˙ nghiÖm 2
CË Æfinh mÈt Æ«u hai th≠Ìc thäp Ƶn hÂi c„
chi“u dµi kh∏c nhau (30cm vµ 20cm) tr™n m∆t
hÈp gÁ (h◊nh 11.2). L«n l≠Ót bÀt nhã Æ«u t˘ do
cÒa hai th≠Ìc cho chÛng dao ÆÈng.
Quan s¸t dao ®éng vµ lflng nghe ©m ph¸t ra
rÂi tr∂ lÍi c©u C3.
H˘nh 11.2
C3Chän tõ th˙ch hîp ®iÒn vµo chç trèng :
PhÇn tù do cña th√íc dµi dao ®éng . . . . . ,
©m ph¸t ra . . . . . cao nhanh
PhÇn tù do cña th√íc ngfln dao ®éng . . . . . , thÊp chËm
©m ph¸t ra . . . . .

Th˙ nghiÖm 3
Mét ®Üa nhùa ®√îc ®ôc lç c¸ch ®Òu nhau
vµ ®√îc gfln vµo trôc cña mét ®éng c¬ ch◊y
b»ng pin (h˘nh 11.3). Ch◊m g„c miÕng b˘a
vµo mÈt hµng lç nh†t Æfinh trªn ®Üa ®ang quay
(h˘nh 11.4) trong hai tr√êng hîp :
- §Üa quay chËm.
- §Üa quay nhanh.
C4H·y lflng nghe ©m ph¸t ra vµ ®iÒn tõ
th˙ch hîp trong khung vµo chç trèng :
Khi ®Üa quay chËm, gãc miÕng b˘a dao PIN PIN

®éng . . . . ., ©m ph¸t ra . . . . .
Khi ®Üa quay nhanh, gãc miÕng b˘a dao
®éng . . . . ., ©m ph¸t ra . . . . . H˘nh 11.3

KÕt luËn
Tõ kÕt qu¶ th˙ nghiÖm 1, 2, 3, h·y viÕt ®Çy
®ñ c©u kÕt luËn sau :
Dao ®éng cµng . . . . . , tÇn sè dao ®éng cµng
. . . . . ©m ph¸t ra cµng . . . . .

32
III - VËn dông
C5 Mét vËt dao ®éng ph¸t ra ©m cã tÇn sè
50Hz vµ mét vËt kh¸c dao ®éng ph¸t ra ©m cã
tÇn sè 70Hz. VËt nµo dao ®éng nhanh h¬n ?
VËt nµo ph¸t ra ©m thÊp h¬n ?
C6 H·y t˘m hiÓu xem khi vÆn cho d©y ®µn
c¨ng nhiÒu, c¨ng ˙t th˘ ©m ph¸t ra sÏ cao, thÊp
nh√ thÕ nµo ? Vµ tÇn sè lín, nhá ra sao ?
C7 Cho Æ‹a trong th› nghi÷m Î h◊nh 11.3 PIN PIN

quay, em h∑y l«n l≠Ót chπm g„c mi’ng b◊a vµo

mÈt hµng lÁ Î g«n vµnh Æ‹a vµ vµo mÈt hµng lÁ
Î g«n t©m Æ‹a. Trong tr≠Íng hÓp nµo ©m ph∏t H˘nh 11.4
ra cao h¨n ?

Sè dao ®éng trong mét gi©y gäi lµ tÇn sè. §¬n v˚ tÇn sè lµ hc (Hz).
¢m ph¸t ra cµng cao (cµng bæng) khi tÇn sè dao ®éng cµng lín.
¢m ph¸t ra cµng thÊp (cµng trÇm) khi tÇn sè dao ®éng cµng nhá.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Th«ng th√êng, tai ng√êi cã thÓ nghe ®√îc ©m cã tÇn sè trong kho¶ng tõ
20Hz ®Õn 20000Hz.
Nh÷ng ©m cã tÇn sè d√íi 20Hz gäi lµ h◊ ©m . Nh÷ng ©m cã tÇn sè lín h¬n
20000Hz gäi lµ siªu ©m .
Chã vµ mét sè ®éng vËt kh¸c cã thÓ nghe ®√îc ©m cã tÇn sè thÊp h¬n
20Hz, cao h¬n 20000Hz.

33
Bµi 12 ßó TO CûA ¢M

Mét vËt dao ®éng th√êng ph¸t ra ©m cã ®é cao nhÊt ®˚nh.

Nh√ng khi nµo vËt ph¸t ra ©m to, khi nµo vËt ph¸t ra ©m nhá ?

I - ¢m to, ©m nhá - Biªn ®é dao ®éng

Th˙ nghiÖm 1
a)
Cè Æ˚nh mét ÆÇu th≠íc thp Ƶn håi cã
chiÒu dµi kho¶ng 20cm tr™n mÆt hép gç. Khi
Æã th≠íc thp Æøng y™n t◊i v˚ tr˙ c©n b»ng.
N©ng ÆÇu tù do cÒa th≠íc lÖch kh·i v˚ tr˙ c©n
b»ng råi th¶ tay cho th≠íc dao Æéng trong hai
tr≠êng hîp :
a) ßÇu th≠íc lÖch nhiÒu (h◊nh 12.1a).
b) ßÇu th≠íc lÖch ˙t (h◊nh 12.1b).

C1 Quan s¸t dao ®éng cña ÆÇu th≠íc, lflng

nghe ©m ph¸t ra råi ®iÒn vµo b¶ng 1 : b)
H˘nh 12.1
B¶ng 1

C¸ch lµm th≠Ìc ß«u th≠Ìc dao ®éng ¢m ph¸t ra

dao ®éng m◊nh hay yÕu ? to hay nhá ?

a) N©ng Æ«u th≠Ìc lÖch nhiÒu

b) N©ng Æ«u th≠Ìc lÖch ˙t

34
 §é lÖch lín nhÊt cÒa vÀt dao ÆÈng so víi v˚ tr˙ c©n
b»ng cÒa n„ ®√îc gäi lµ biªn ®é dao ®éng.
C2 Tõ nh÷ng d÷ liÖu thu thËp trªn, h·y chän tõ th˙ch
hîp ®iÒn vµo chç trèng :
ß«u th≠Ìc lÖch khái v˚ tr˙ c©n b»ng cµng . . . . . , biªn
®é dao ®éng cµng . . . . . , ©m ph¸t ra cµng . . . . .

Th˙ nghiÖm 2
Treo mét qu¶ cÇu bÊc sao cho khi d©y treo th⁄ng
®øng th˘ qu¶ cÇu võa ch◊m s¸t vµo gi÷a mÆt trèng.
Lflng nghe tiÕng trèng vµ quan s¸t dao ®éng cña qu¶
cÇu (h˘nh 12.2) trong hai tr√êng hîp : H˘nh 12.2

a) Gâ nhÑ.
b) Gâ m◊nh.
C3 Chän tõ th˙ch hîp ®iÒn vµo chç trèng : KÕt luËn
Qu¶ cÇu bÊc lÖch cµng . . . . . . . , chøng tá biªn ¢m ph¸t ra cµng . . . . .
®é dao ®éng cña mÆt trèng cµng . . . . . . , tiÕng trèng khi . . . . . dao ®éng cña
cµng . . . . . nguån ©m cµng lín.

II - §é to cña mét sè ©m
§é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚ ®ªxiben
(k˙ hiÖu lµ dB).
Ng≠Íi ta cã thÓ dÔng m∏y Æ” Æo ÆÈ to cÒa ©m.
B¶ng 2 cho biÕt ®é to cña mét sè ©m.
B¶ng 2

- TiÕng nãi th˘ thÇm 20 dB

- TiÕng nãi chuyÖn b˘nh th√êng 40 dB
- TiÕng nh◊c to 60 dB
- TiÕng ån rÊt to ë ngoµi phè 80 dB
- TiÕng ån cña m¸y mãc nÆng trong c«ng x√ëng 100 dB
- TiÕng st 120 dB
Ng√ìng ®au (lµm ®au nhøc tai)
(TiÕng ®éng c¬ ph¶n lùc ë c¸ch 4m) 130 dB

35
III - VËn dông

C4 Khi g¶y m◊nh mÈt d©y ®µn, tiÕng ®µn sÏ

to hay nhá ? T◊i sao ?
H·y so s¸nh biªn ®é dao ®éng cña
C5

®iÓm gi÷a sîi d©y ®µn (®iÓm M) trong hai

tr√êng hîp vÏ ë h˘nh 12.3.
C6Khi m¸y thu thanh ph¸t ra ©m to, ©m
nhá th˘ biªn ®é dao ®éng cña mµng loa kh¸c
nhau thÕ nµo ? H˘nh 12.3

H·y √íc l√îng ®é to cña tiÕng ån

C7

trªn s©n tr√êng giê ra ch¬i n»m trong

kho¶ng nµo ?

Biªn ®é dao ®éng cµng lín, ©m cµng to.

§é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚ ®ªxiben (dB).

Cã thÓ em ch√a biÕt

Ta nghe ®√îc c¸c tiÕng ®éng xung quanh v˘
©m ®√îc truyÒn bëi kh«ng kh˙ ®Õn tai lµm cho
mµng nhÜ dao ®éng. Dao ®éng nµy ®√îc
truyÒn qua c¸c bé phËn bªn trong tai, t◊o ra t˙n
hiÖu truyÒn lªn n·o gióp ta c¶m nhËn ®√îc ©m
thanh (h˘nh 12.4). Mµng nhÜ dao ®éng víi biªn
®é cµng lín, ta nghe thÊy ©m cµng to.
¢m truy“n Æ’n tai c„ ÆÈ to qu∏ lÌn c„ th”
lµm thÒng mµng nh‹. V◊ vÀy trong nhi“u tr≠Íng
hÓp c«n ph∂i chÛ ˝ b∂o v÷ tai.
H˘nh 12.4

36
Bµi 13 M§I TR¶òNG TRUY≈N ¢M

Ngµy x√a, ®Ó ph¸t hiÖn tiÕng vã ngùa ng√êi ta th√êng ¸p tai xuèng ®Êt ®Ó
nghe.T◊i sao ?

I - M«i tr√êng truyÒn ©m

Th˙ nghiÖm
1. Sù truyÒn ©m trong chÊt kh˙
®Æt hai trèng c„ m∆t bªng da c¸ch nhau
kho¶ng 15cm. Treo hai qu¶ cÇu bÊc (cã d©y
treo dµi b»ng nhau) võa ch◊m s¸t vµo gi÷a mÆt
trèng. Gâ m◊nh vµo trèng 1 (h˘nh 13.1).
C1 Cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi qu¶ cÇu bÊc treo TrËng 1 TrËng 2
gÇn trèng 2 ? HiÖn t√îng ®ã chøng tá ®iÒu g˘ ?
H˘nh 13.1
C2 So s¸nh biªn ®é dao ®éng cña hai qu¶
cÇu bÊc. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ ®é to cña ©m
trong khi lan truyÒn.

2. Sù truyÒn ©m trong chÊt rfln

Ba häc sinh lµm th˙ nghiÖm nh√ sau :
B◊n A gâ nhÑ ®Çu bót ch˘ xuèng mÆt mét ®Çu
bµn, sao cho b◊n B Ưng ë cuèi bµn kh«ng
nghe thÊy tiÕng gâ, cfln b◊n C ¸p tai xuèng mÆt
bµn th˘ nghe thÊy tiÕng gâ (h˘nh 13.2).
C3 ¢m truyÒn ®Õn tai b◊n C qua m«i tr√êng
nµo khi nghe thÊy tiÕng gâ ? H˘nh 13.2

37
3. Sù truyÒn ©m trong chÊt láng
Quan s¸t th˙ nghiÖm sau :
§Æt nguån ©m (®ång hå cã chu«ng ®ang
reo) vµo trong mét c¸i cèc vµ b˚t k˙n miÖng
cèc b»ng mét miÕng nil«ng. Treo cèc nµy 10
9
11
12
1
2

l¬ löng trong mét b˘nh n√íc vµ lflng tai ®Ó 8

7
6
5
4

nghe ®√îc ©m ph¸t ra (h˘nh 13.3).

C4¢m truyÒn ®Õn tai qua nh÷ng m«i H˘nh 13.3

tr√êng nµo ?

4. ¢ m cã thÓ truyÒn ®√îc trong ch©n kh«ng

hay kh«ng ?
Ng√êi ta ®· lµm th˙ nghiÖm sau : §Æt mét
chu«ng ®iÖn trong mét b˘nh thu˚ tinh k˙n
(h˘nh 13.4). Cho chu«ng kªu råi hót dÇn
kh«ng kh˙ trong b˘nh ra th˘ thÊy r»ng :
Khi kh«ng kh˙ trong b˘nh cµng ˙t, tiÕng
chu«ng nghe cµng nhá.
Khi trong b˘nh gÇn nh√ hÕt kh«ng kh˙
(ch©n kh«ng), hÇu nh√ kh«ng nghe thÊy
chu«ng kªu n÷a.
Sau ®ã, nÕu l◊i cho kh«ng kh˙ vµo b˘nh thu˚
tinh, ta l◊i nghe thÊy tiÕng chu«ng.

C5KÕt qu¶ th˙ nghiÖm trªn ®©y chøng tá

®iÒu g˘ ?

KÕt luËn
- ¢m c„ th” truyÒn qua nh÷ng m«i tr√êng nh≠
. . . . . vµ kh«ng thÓ truyÒn qua . . . . .
- ë c¸c v˚ tr˙ cµng . . . . . nguån ©m th˘ ©m nghe
cµng . . . . .
H˘nh 13.4

38
5. VËn tèc truyÒn ©m
Trong c¸c m«i tr√êng kh¸c nhau, ©m truyÒn ®i víi vËn tèc kh¸c nhau vµ phô thuéc
vµo nhiÒu yÕu tè. B¶ng d√íi ®©y cho biÕt vËn tèc truyÒn ©m trong mét sè chÊt ë 20oC :

Kh«ng kh˙ N√íc Thp

340m/s 1500m/s 6100m/s

C6 H·y so s¸nh vËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng kh˙, n√íc vµ thp.

II - VËn dông
C7 ¢m thanh xung quanh truyÒn ®Õn tai ta nhê m«i tr√êng nµo ?
C8 H·y nªu th˙ dô chøng tá ©m cã thÓ truyÒn trong m«i tr√êng láng.
C9 H∑y tr∂ lÍi c©u h·i n™u ra Î ph«n mÎ bµi.
C10Khi ë ngoµi kho¶ng kh«ng (ch©n kh«ng), c¸c nhµ du hµnh vò trô cã thÓ
nãi chuyÖn víi nhau mét c¸ch b˘nh th√êng nh√ khi hä ë trªn mÆt ®Êt ®√îc
kh«ng ? T◊i sao ?

ChÊt rfln, láng, kh˙ lµ nh÷ng m«i tr√êng cã thÓ truyÒn ®√îc ©m.
Ch©n kh«ng kh«ng thÓ truyÒn ®√îc ©m.
Nãi chung vËn tèc truyÒn ©m trong chÊt rfln lín h¬n trong chÊt láng,
trong chÊt láng lín h¬n trong chÊt kh˙.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Së dÜ ©m truyÒn ®√îc trong c¸c chÊt kh˙, láng, rfln vµ kh«ng truyÒn ®√îc trong
ch©n kh«ng, v˘ khi c¸c nguån ©m dao ®éng, nã sÏ lµm cho c¸c h◊t cÊu t◊o nªn chÊt
rfln, láng, kh˙ ë s¸t nã còng dao ®éng theo. Nh÷ng h◊t nµy l◊i truyÒn dao ®éng cho
c¸c h◊t kh¸c ë gÇn chóng vµ cø nh√ thÕ dao ®éng truyÒn ®i xa... Do ®ã, muèn ©m
truyÒn tõ nguån ©m ®Õn tai ta nhÊt thiÕt ph¶i cã m«i tr√êng truyÒn ©m nh√ chÊt rfln,
chÊt láng vµ chÊt kh˙.

39
Bµi 14 PHÅN XÑ ¢M - TI⁄NG VANG

Trong c¬n d«ng, khi cã tia chíp th√êng kÌm theo tiÕng sÊm. Sau ®ã cßn nghe
thÊy tiÕng ˘ Çm ko dµi, gäi lµ sÊm rÒn. T◊i sao l◊i cã tiÕng sÊm rÒn ?

I - ¢m ph¶n x◊ - TiÕng vang

§øng trong mét hang ®éng lín (®éng H√¬ng
T˙ch ë Hµ T©y, hang §Çu Gç ë H◊ Long, ®éng
Phong Nha ë Qu¶ng B˘nh...), nÕu nãi to th˘
sau ®ã em sÏ nghe ®√îc tiÕng nãi cña ch˙nh
m˘nh väng l◊i. §ã lµ tiÕng vang (h˘nh 14.1).
Ta nghe ®√îc tiÕng vang khi ©m truyÒn ®Õn
v¸ch ®¸ déi l◊i ®Õn tai ta chËm h¨n ©m truyÒn
trùc tiÕp ®Õn tai mét kho¶ng thêi gian ˙t nhÊt lµ
1/15 gi©y. H˘nh 14.1

¢m déi l◊i khi gÆp mét mÆt chfln lµ

©m ph¶n x◊.
C1 Em ®· tõng nghe ®√îc tiÕng vang ë ®©u ?
V˘ sao em nghe ®√îc tiÕng vang ®ã ?
C2 T◊i sao trong phßng k˙n ta th√êng nghe
thÊy ©m to h¬n so víi khi ta nghe ch˙nh ©m ®ã
ë ngoµi trêi ?
C3Khi nãi to trong phßng rÊt lín th˘ nghe
®√îc tiÕng vang. Nh√ng nãi to nh√ vËy trong
phßng nhá th˘ l◊i kh«ng nghe thÊy tiÕng vang.
a) Trong phßng nµo cã ©m ph¶n x◊ ? KÕt luËn
b) H·y t˙nh kho¶ng c¸ch ngfln nhÊt tõ ng√êi nãi Cã tiÕng vang khi ta nghe thÊy
®Õn bøc t√êng ®Ó nghe ®√îc tiÕng vang. BiÕt . . . . . c¸ch . . . . . mét kho¶ng
vËn tèc ©m trong kh«ng kh˙ lµ 340m/s. thêi gian ˙t nhÊt lµ 1/15 gi©y.

40
II - VËt ph¶n x◊ ©m tèt vµ vËt ph¶n
x◊ ©m km

Ng√êi ta ®· lµm th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 14.2

®Ó nghiªn cøu ©m ph¶n x◊.
Thay mÆt g√¬ng trong th˙ nghiÖm nµy
b»ng nh÷ng mÆt ph¶n x◊ kh¸c nhau, ng√êi
ta ®· ®i ®Õn kÕt luËn :
- Nh÷ng vËt cøng cã bÒ mÆt nhfin th˘
ph¶n x◊ ©m tèt (hÊp thô ©m km).
- Nh÷ng vËt mÒm, xèp cã bÒ mÆt gå ghÒ
th˘ ph¶n x◊ ©m km.
H˘nh 14.2

C4 Trong nh÷ng vËt sau ®©y :

- miÕng xèp, - ghÕ ®Öm mót,
- mÆt g√¬ng, - tÊm kim lo◊i,
- ¸o len, - cao su xèp,
- mÆt ®¸ hoa, - t√êng g◊ch,

vËt nµo ph¶n x◊ ©m tèt, vËt nµo ph¶n x◊

©m km ?

III - VËn dông

C5 Trong nhiÒu phßng hoµ nh◊c, phßng

chiÕu bãng, phßng ghi ©m, ng√êi ta th√êng
lµm t√êng sÇn sïi vµ treo rÌm nhung ®Ó lµm
gi¶m tiÕng vang. H·y gi¶i th˙ch t◊i sao ?

C6 Khi muèn nghe râ h¬n, ng√êi ta th√êng

®Æt bµn tay khum l◊i, s¸t vµo vµnh tai (h˘nh 14.3),
®ång thêi h√íng tai vÒ ph˙a nguån ©m.
H·y gi¶i th˙ch t◊i sao ? H˘nh 14.3

41
 Ng√êi ta th√êng sö dông sù ph¶n x◊ cña
C7

siªu ©m ®Ó x¸c ®˚nh ®é s©u cña biÓn.

Gi¶ sö tµu ph¸t ra siªu ©m vµ thu ®√îc

©m ph¶n x◊ cña nã tõ ®¸y biÓn sau 1 gi©y
(h˘nh 14.4). T˙nh gÇn ®óng ®é s©u cña ®¸y
biÓn, biÕt vËn tèc truyÒn siªu ©m trong n√íc lµ
1500m/s ?

Hi÷n t≠Óng ph¶n x◊ ©m ®√îc øng dông

C8

trong nh÷ng tr√êng hîp nµo d√íi ®©y ?

a) Trång c©y xung quanh bÖnh viÖn.
b) X¸c ®˚nh ®é s©u cña biÓn.
H˘nh 14.4
c) Lµm ®å ch¬i “®iÖn tho◊i d©y”.
d) Lµm t√êng phñ d◊, nhung.

¢m gÆp mÆt chfln ®Òu b˚ ph¶n x◊ nhiÒu hay ˙t. TiÕng vang lµ ©m ph¶n
x◊ nghe ®√îc c¸ch ©m trùc tiÕp ˙t nhÊt lµ 1/15 gi©y.
C¸c vËt mÒm, cã bÒ mÆt gå ghÒ ph¶n x◊ ©m km. C¸c vËt cøng, cã
bÒ mÆt nhfin, ph¶n x◊ ©m tèt (hÊp thô ©m km).

Cã thÓ em ch√a biÕt

C¸ heo, d¬i ph¸t ra siªu ©m vµ nhê ©m ph¶n x◊ ®Ó t˘m thøc ¨n. §Æc biÖt con d¬i
cßn cã thÓ sö dông ph¶n x◊ cña siªu ©m ®Ó tr¸nh ch√íng ng◊i vËt khi bay. V˘ vËy, cã
ng√êi nãi r»ng d¬i “nh˘n” ®√îc trong bãng tèi.

42
Bµi 15 CHˇNG § NHIŸM TI⁄NG ¤N

H·y t√ëng t√îng nÕu thiÕu ©m thanh th˘ cuéc sèng cña chóng ta sÏ tÎ nh◊t vµ khã
kh¨n nh√ thÕ nµo. Tuy nhiªn tiÕng ®éng lín vµ ko dµi g©y t¸c hπi rÊt xÊu tíi thÇn
kinh cña con ng√êi. V˘ vËy trong c¸c nhµ m¸y, ë c¸c thµnh phè c«ng nghiÖp, ng√êi
ta ph¶i t˘m c¸ch h◊n chÕ bít nh÷ng tiÕng ån. CÇn ph¶i lµm thÕ nµo ?

I - NhËn biÕt « nhiÔm tiÕng ån

C1 H˘nh nµo trong c¸c h˘nh 15.1, 15.2, 15.3 thÓ hiÖn
tiÕng ån tíi møc « nhiÔm tiÕng ån ? V˘ sao em biÕt ?

KÕt luËn
TiÕng ån g©y ´ nhi‘m lµ ti’ng Ân . . . . . vµ . . . . . lµm
¶nh h√ëng xÊu ®Õn . . . . . cña con ng√êi.
C2 Tr√êng hîp nµo sau ®©y cã « nhiÔm tiÕng ån ?
H˘nh 15.1. SÊm, st.
a) TiÕng ht rÊt to s¸t tai.
b) Lµm viÖc c◊nh m¸y xay x¸t thãc, g◊o, ng«...
c) Nhµ ë c◊nh chî.
d) BÖnh viÖn, tr◊m x¸ ë c◊nh chî.

II - T˘m hiÓu biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån

H·y ®äc nh÷ng th«ng tin d√íi ®©y :
§Ó chèng « nhiÔm tiÕng ån, ®Æc biÖt lµ tiÕng ån giao H˘nh 15.2.
th«ng, ng√êi ta th√êng dïng nh÷ng biÖn ph¸p sau : M¸y khoan bª t«ng liªn tôc
ho◊t ®éng c◊nh n¬i lµm viÖc.
1. Treo biÓn b¸o “CÊm bãp cßi” t◊i nh÷ng n¬i gÇn
bÖnh viÖn, tr√êng häc.
2. X©y dùng t√êng bªt«ng ng¨n c¸ch khu d©n c√ víi
®√êng cao tèc.
3. Trång nhiÒu c©y xanh ®Ó ©m truyÒn ®Õn gÆp l¸ c©y
sÏ ph¶n x◊ theo c¸c h√íng kh¸c nhau.
4. Lµm trÇn nhµ, t√êng nhµ dµy b»ng xèp, lµm t√êng
H˘nh 15.3. Häp chî ån µo ë
phñ d◊, phñ nhung ®Ó ng¨n bÌt ©m truyÒn qua chóng. gÇn líp häc.
43
 C3 Tõ nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån giao th«ng nªu trªn,
h·y ®iÒn c∏c bi÷n ph∏p cÙ th” lµm gi∂m ti’ng Ân vµo chç trèng trong b¶ng d√íi ®©y :

C¸ch lµm gi¶m tiÕng ån BiÖn ph¸p cô thÓ lµm gi¶m tiÕng ån
1) T¸c ®éng vµo nguån ©m .....
2) Ph©n t¸n ©m trªn ®√êng truyÒn .....
3) Ng¨n kh«ng cho ©m truyÒn tíi tai .....

C4 a) H∑y n™u t™n mÈt sË vÀt li÷u th≠Íng Æ≠Óc dÔng Æ” ng®n ch∆n ©m, lµm cho
©m truyÒn qua ˙t.
b) H·y nªu tªn mét sè vËt liÖu ph∂n xπ ©m tËt Æ≠Óc dÔng Æ” c∏ch ©m.

III - VËn dông

C5H·y ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån cã thÓ thùc hiÖn ®√îc ®èi
víi h˘nh vÏ 15.2 ; 15.3.
C 6 H·y chØ ra tr√êng hîp g©y « nhiÔm tiÕng ån gÇn n¬i em sèng vµ ®Ò ra mét vµi

biÖn ph¸p chèng sù « nhiÔm tiÕng ån ®ã.

« nhiÔm tiÕng ån x¶y ra khi tiÕng ån to, ko dµi, g©y ¶nh h√ëng xÊu
®Õn søc khoÎ vµ ho◊t ®éng b˘nh th√êng cña con ng√êi.
§Ó chèng « nhiÔm tiÕng ån cÇn lµm gi¶m ®é to cña tiÕng ån ph¸t ra,
ng¨n chÆn ®√êng truyÒn ©m, lµm cho ©m truyÒn theo h√íng kh¸c.
Nh÷ng vËt liÖu ®√îc dïng ®Ó lµm gi¶m tiÕng ån truyÒn ®Õn tai gäi
lµ nh÷ng vËt liÖu c¸ch ©m.

Cã thÓ em ch√a biÕt

èng x¶ xe m¸y dïng ®Ó lµm gi¶m ®é to cña ©m do
m¸y næ cña xe ph¸t ra. Kh«ng kh˙ ë miÖng èng tho¸t h¬i
cña m¸y næ b˚ dao ®éng m◊nh nªn ©m ph¸t ra rÊt to. Lflp
èng x¶ vµo xe, ©m sÏ gi¶m khi truyÒn qua c¸c v¸ch ng¨n
trong èng x¶, ra ®Õn miÖng èng x¶ th˘ ®é to b˚ gi¶m ®i
®¸ng kÓ. èng x¶ cfln Æ≠Óc gäi lµ bé phËn gi¶m thanh
(h˘nh 15.4).
Trong c¸c nhµ h¸t, rÌm treo t√êng chÒ yÕu Æ≠Óc dïng
Æ” lµm gi∂m tiÕng vang, cßn t≠êng gπch chÒ yÕu Æ≠Óc H˘nh 15.4. CÊu t◊o cña bé
dïng ÆÓ ng¨n c¸ch ©m gi÷a c¸c phflng. phËn gi¶m thanh ®¬n gi¶n.

44
 Bµi 16
T‡NG K⁄T CH¶•NG 2 : ¢M HñC
I - Tù kiÓm tra
1. ViÕt ®Çy ®ñ c¸c c©u sau ®©y :
a) C¸c nguån ph¸t ©m ®Òu . . . . .
b) Sè dao ®éng trong 1 gi©y lµ . . . . .
§¬n v˚ tÇn sè lµ . . . . .
c) §é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚
. . . . . (dB).
d) VËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng kh˙ lµ
.....
2. §Æt c©u víi c¸c tõ vµ c∏c cÙm tı sau :
a) tÇn sè, lín, bæng ;
b) tÇn sè, nhá, trÇm ;
c) dao ®éng, biªn ®é lín, to ;
d) dao ®éng, biªn ®é nhá, nhá.
3. H·y cho biÕt ©m cã thÓ truyÒn qua
m«i tr√êng nµo sau ®©y ?
a) Kh«ng kh˙ ;
b) Ch©n kh«ng ;
c) Rfln ;
d) Láng.
4. ¢m ph¶n x◊ lµ g˘ ?
5. H·y ®¸nh dÊu vµo c©u tr¶ lêi ®óng.
TiÕng vang lµ :
A. ©m ph¶n x◊.
B. ©m ph¶n x◊ ®Õn cïng mét lóc víi ©m
ph¸t ra.
C. ©m ph¶n x◊ truyÒn ®i mäi h√íng,
kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i truyÒn ®Õn tai.
D. ©m ph¶n x◊ nghe ®√îc c¸ch biÖt víi
©m ph¸t ra.
6. H·y chän tõ th˙ch hîp trong khung
®iÒn vµo c¸c c©u sau :
mÒm
cøng
nhfin
gå ghÒ
a) C¸c vËt ph¶n x◊ ©m tèt lµ c¸c vËt
. . . . . vµ cã bÒ mÆt . . . . .
b) C¸c vËt ph¶n x◊ ©m km lµ c¸c
vËt . . . . . vµ cã bÒ mÆt . . . . .
7. Tr√êng hîp nµo sau ®©y cã « nhiÔm
tiÕng ån ?
a) TiÕng cßi xe cøu ho¶ (hay tiÕng kÎng
b¸o ch¸y).
b) Lµm viÖc c◊nh n¬i næ m˘n, ph¸ ®¸.
c) TiÕng ån cña trÎ em lµm ¶nh h√ëng
®Õn cuéc nãi chuyÖn gi÷a hai ng√êi lín.
d) H¸t kara«kª to lóc ban ®ªm.
8. H·y liÖt kª mét sè vËt liÖu c¸ch ©m tèt.
45
II - VËn dông

1. H·y chØ ra bé phËn dao ®éng ph¸t ra 7. Gi¶ sö mét bÖnh viÖn n»m bªn c◊nh
©m trong nh÷ng nh◊c cô sau : ®µn ghi ta, ®√êng quèc lé cã nhiÒu xe cé qua l◊i.
kÌn l¸, s¸o, trèng. H·y ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p chèng « nhiÔm
2. H·y ®¸nh dÊu vµo c©u ®óng : tiÕng ån cho bÖnh viÖn nµy.

A. ¢m truyÒn nhanh h¬n ¸nh s¸ng.

B. Cã thÓ nghe Æ≠Óc tiÕng sÊm tr√íc khi
nh˘n thÊy chíp.
C. ©m kh«ng thÓ truyÒn trong ch©n kh«ng.
D. ©m kh«ng thÓ truyÒn qua n√íc.
III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 16.1)
3. a) Dao ®éng cña c¸c sîi d©y ®µn kh¸c
nhau nh√ thÕ nµo khi ph¸t ra tiÕng to vµ Theo hµng ngang :
tiÕng nhá ? 1. M«i tr√êng kh«ng truyÒn ©m.
b) Dao ®éng cña c¸c sîi d©y ®µn kh¸c
2. ¢m cã tÇn sè lín h¬n 20000Hz.
nhau nh√ thÕ nµo khi ph¸t ra ©m cao vµ
©m thÊp ? 3. Sè dao ®éng trong mét gi©y.
4. Hai nhµ du hµnh vò trô ë ngoµi kho¶ng 4. HiÖn t√îng ©m déi ng√îc trë l◊i khi
kh«ng, cã thÓ “trß chuyÖn” víi nhau gÆp mÆt chfln.
b»ng c¸ch ch◊m hai c¸i mò cña hä vµo 5. §Æc ®iÓm cña c¸c nguån ph¸t ©m.
nhau. H·y gi¶i th˙ch ©m ®· truyÒn tíi tai
6. HiÖn t√îng x¶y ra khi ph©n biÖt ®√îc
hai ng√êi ®ã nh√ thÕ nµo ?
©m ph¸t ra vµ ©m ph¶n x◊.
5. V˘ sao trong ®ªm yªn tÜnh khi ®i bé Î
7. ¢m cã tÇn sè nhá h¬n 20Hz.
ngâ hÑp gi÷a hai bªn t√êng cao, ngoµi
Tõ hµng däc lµ g˘ ?
tiÕng ch©n ra cßn nghe thÊy mét ©m
thanh kh¸c gièng nh√ cã ng√êi ®ang
theo s¸t ?
6. Khi nµo th˘ tai cã thÓ nghe Æ≠Óc ©m
to nhÊt ?
A. ©m ph¸t ra ®Õn tai cïng mét lóc víi
©m ph¶n x◊ ;
B. ©m ph¸t ra ®Õn tai tr√íc ©m ph¶n x◊ ;
C. ©m ph¸t ra ®Õn tai, ©m ph¶n x◊ ®i n¬i
kh¸c kh«ng ®Õn tai ; H˘nh 16.1
D. C¶ ba tr≠Íng hÓp trªn.

46
ch√¬ng 3

ßIåN HñC

CÇn cÈu dïng nam ch©m ®iÖn

Cã mÊy lo◊i ®iÖn t˙ch ? Nh÷ng ®iÖn t˙ch lo◊i nµo th˘
®Èy nhau, hót nhau ?
Dßng ®iÖn lµ g˘ ? Dßng ®iÖn cã nh÷ng t¸c dông g˘ ?
§o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ nh√ thÕ nµo ?
C√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘
trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp vµ trong ®o◊n m◊ch song song ?
Sö dông ®iÖn nh√ thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o an toµn ?

47
Bµi 17 S# NHIŸM ßIåN DO Cñ XÉT

Vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh« r¸o, nh†t lµ nh˜ng ngµy hanh kh´, khi cëi ¸o ngoµi
b»ng len, d◊ hay sîi tæng hîp, ta th√êng nghe thÊy nh÷ng tiÕng l¸ch t¸ch nhá.
NÕu khi ®ã ë trong buång tèi, ta cßn thÊy c¸c chíp s¸ng li ti. Còng gièng nh√ thÕ
nh√ng k˘ vÜ h¬n nhiÒu lµ hiÖn t√îng chíp vµ sÊm st trong thiªn nhiªn. Mét trong
c¸c nguyªn nh©n cña hiÖn t√îng nµy lµ sù nhiÔm ®iÖn do cä x¸t.

I - VËt nhiÔm ®iÖn

Th˙ nghiÖm 1
1. §√a mét ®Çu th√íc nhùa l◊i gÇn c¸c vôn giÊy
viÕt, c¸c vôn nil«ng hay mét qu∂ c«u bªng nhùa H˘nh 17.1a
xèp nhá ®√îc treo b»ng sîi chØ m¶nh §√a th√íc nhùa l◊i gÇn c¸c vôn giÊy.
(h˘nh 17.1a vµ 17.1b). H·y quan s¸t xem cã
hiÖn t√îng g˘ x¶y ra kh«ng.
Sau ®ã dïng miÕng v¶i kh« cä x¸t vµo th√íc
nhùa råi lÇn l√ît lµm nh√ tr™n. Cã hiÖn t√îng
g˘ x¶y ra ®èi víi c¸c mÈu giÊy vµ qu¶ cÇu ?
2. Lµm th˙ nghiÖm t√¬ng tù, thay th√íc
nhùa b»ng mét thanh thu˚ tinh ®√îc cä x¸t
b»ng m¶nh lôa, sau ®ã thay b»ng mét m¶nh
nil«ng hay m¶nh phim nhùa ®√îc cä x¸t
b»ng m¶nh len.
H˘nh 17.1b
3. Ghi kÕt qu¶ quan s¸t ®√îc (hót hay ®Èy) vµo §√a th√íc nhùa l◊i gÇn qu¶ cÇu
b¶ng d√íi ®©y : b»ng nhùa xèp.

C¸c vËt Qu¶ cÇu

Vôn giÊy viÕt Vôn nil«ng
VËt b˚ cä x¸t nhùa xèp
Th√íc nhùa
Thanh thu˚ tinh
M¶nh nil«ng
M¶nh phim nhùa

48
KÕt luËn 1. Chän côm tõ th˙ch hîp trong cã kh¶ n¨ng ®Èy kh«ng ®Èy vµ
khung ®iÒn vµo chç trèng : kh«ng hót
NhiÒu vËt sau khi b˚ cä x¸t ..... c¸c vËt kh¸c. cã kh¶ n¨ng hót võa ®Èy võa hót

Th˙ nghiÖm 2:
ChuÈn b˚ mét m¶nh phim nhùa ch√a b˚ cä
x¸t. Sau ®ã ch◊m bót thö ®iÖn vµo m¶nh t«n
ph⁄ng ®√îc bè tr˙ nh√ h˘nh 17.2, th˘ ®Ìn cña bót
kh«ng s¸ng.
Dïng m¶nh len cä x¸t m¶nh phim nhùa nµy
nhiÒu lÇn vµ quan s¸t kÜ ®Ìn cña bót thö ®iÖn
khi ch◊m bót vµo m¶nh t«n.
TiÕn hµnh th˙ nghiÖm nh√ trªn, nh√ng thay H˘nh 17.2
m¶nh phim nhùa b»ng th√íc nhùa dÑt.
C¸c vËt sau khi b˚ cä x¸t cã t˙nh
KÕt luËn 2. NhiÒu vËt sau khi b˚ cä x¸t cã kh¶ chÊt ®· nªu trong c¸c kÕt luËn trªn
n¨ng . . . . . bãng ®Ìn bót thö ®iÖn. ®√îc gäi lµ c¸c vËt nhiÔm ®iÖn hay
c¸c vËt mang ®iÖn t˙ch.
II - VËn dông
C1 Gi¶i th˙ch t◊i sao vµo nh÷ng ngµy thêi
tiÕt kh« r¸o, Æ∆c bi÷t lµ nh˜ng ngµy hanh kh´,
khi ta ch¶i ®Çu b»ng l√îc nhùa, nhiÒu sîi tãc
b˚ l√îc nhùa hót ko th⁄ng ra ? C3 Vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh«
C 2 Khi ta thæi vµo mÆt bµn, bôi bay ®i. T◊i sao r¸o, khi lau chïi g√¬ng soi, k˙nh
c¸nh qu◊t ®iÖn thæi giã m◊nh, sau mét thêi gian cöa sæ hay mµn h˘nh tivi b»ng kh¨n
l◊i cã nhiÒu bôi b¸m vµo c¸nh qu◊t, ®Æc biÖt ë b«ng kh«, ta v…n thÊy cã bôi v∂i
mp c¸nh qu◊t chm vµo kh«ng kh˙ ? b¸m vµo chóng. Gi¶i th˙ch t◊i sao ?

Cã thÓ lµm nhiÔm ®iÖn nhiÒu vËt b»ng c¸ch cä x¸t.

VËt b˚ nhiÔm ®iÖn (vËt mang ®iÖn t˙ch) cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt kh¸c.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Sù cä x¸t m◊nh gi÷a nh÷ng giät n√íc trong luång kh«ng kh˙ bèc lªn cao lµ mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n t◊o thµnh c¸c ®¸m m©y d«ng b˚ nhiÔm ®iÖn. Khi ®ã gi÷a
c¸c ®¸m m©y nµy hoÆc gi÷a chóng víi mÆt ®Êt xuÊt hiÖn tia löa ®iÖn ph¸t ¸nh chíp
chãi loµ. Do nhiÖt ®é cao cña tia löa ®iÖn, kh«ng kh˙ gi·n në ®ét ngét, ph¸t ra tiÕng
næ gäi lµ tiÕng sÊm (khi cã tia löa ®iÖn gi÷a hai ®¸m m©y) hoÆc tiÕng st (khi cã tia
löa ®iÖn gi÷a ®¸m m©y vµ mÆt ®Êt).
49
Bµi 18 HAI LOÑI ßIåN TêCH

Mét vËt b˚ nhiÔm ®iÖn (mang ®iÖn t˙ch) cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt kh¸c. NÕu hai vËt
®Òu b˚ nhiÔm ®iÖn th˘ chóng hót nhau hay ®Èy nhau ?

I - Hai lo◊i ®iÖn t˙ch

Th˙ nghiÖm 1 (h˘nh 18.1)

1. KÑp hai m¶nh nil«ng vµo th©n bót ch˘ råi
nhÊc lªn. Quan s¸t xem hai m¶nh nil«ng cã hót
hay ®Èy nhau kh«ng.
2. Tr¶i hai m¶nh nil«ng nµy xuèng mÆt bµn,
dïng miÕng len cä x¸t chóng nhiÒu lÇn. CÇm
th©n bót ch˘ ®Ó nhÊc hai m¶nh nil«ng lªn, quan H˘nh 18.1
s¸t xem chóng hót nhau hay ®Èy nhau.
3. Dïng m¶nh v¶i kh« cä x¸t hai thanh nhùa
sÉm mµu gièng nhau. §Æt mét trong hai thanh
nµy lªn mét trôc nhän ®Ó cã thÓ quay dÔ dµng.
§√a c¸c ®Çu ®· ®√îc cä x¸t cña hai thanh l◊i
gÇn nhau (h˘nh 18.2), quan s¸t xem hai thanh
nhùa hót hay ®Èy nhau.
H˘nh 18.2
NhËn xt
Hai vËt gièng nhau, ®√îc cä x¸t nh√ nhau th˘
mang ®iÖn t˙ch . . . . . lo◊i vµ khi ®√îc ®Æt gÇn cïng kh¸c
nhau th˘ chóng . . . . . nhau. ®Èy hót

Th˙ nghiÖm 2
Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 18.3, trong ®ã
thanh nhùa sÉm mµu ®√îc cä x¸t b»ng v¶i kh«
vµ ®√îc ®Æt vµo trôc quay. §√a ®Çu thanh thuû
tinh ®· ®√îc cä x¸t b»ng m¶nh lôa l◊i gÇn ®Çu
®· ®√îc cä x¸t cña thanh nhùa sÉm mµu. Quan
s¸t xem chóng ®Èy hay hót nhau.
H˘nh 18.3
50
NhËn xt
Thanh nhùa sÉm mµu vµ thanh thuû tinh
khi ®√îc cä x¸t th˘ chóng . . . . . nhau do
chóng mang ®iÖn t˙ch . . . . . lo◊i.
NhiÒu th˙ nghiÖm kh¸c ®Òu chøng tá r»ng hai
vËt mang ®iÖn t˙ch hoÆc ®Èy nhau hoÆc hót nhau.
KÕt luËn
Cã . . . . . lo◊i ®iÖn t˙ch. C¸c vËt mang ®iÖn
t˙ch cïng lo◊i th˘ . . . . . nhau, mang ®iÖn t˙ch
kh¸c lo◊i th˘ . . . . . nhau.
Ng√êi ta quy √íc gäi ®iÖn t˙ch cña
thanh thu˚ tinh khi cä x¸t vµo lôa lµ
®iÖn t˙ch d√¬ng (+) ; ®iÖn t˙ch cña thanh
nhùa sÉm mµu khi cä x¸t vµo v¶i kh« lµ ®iÖn
t˙ch ©m (−).
cÔng kh∏c
Æ»y hót
C1 §Æt thanh nhùa sÉm mµu lªn
trôc quay sau khi ®· ®√îc cä x¸t
b»ng m¶nh v¶i kh«. §√a m¶nh v¶i
nµy l◊i gÇn ®Çu thanh nhùa ®√îc cä
x¸t th˘ chóng hót nhau. BiÕt r»ng
m¶nh v¶i còng b˚ nhiÔm ®iÖn, hái
m¶nh v¶i mang ®iÖn t˙ch d√¬ng
hay ®iÖn t˙ch ©m ? T◊i sao ?

II - S¬ l√îc vÒ cÊu t◊o nguyªn tö

C¸c vËt b˚ nhiÔm ®iÖn lµ c¸c vËt mang ®iÖn
t˙ch. VËy nh÷ng ®iÖn t˙ch nµy tõ ®©u mµ cã ? C¸c
kiÕn thøc d√íi ®©y sÏ gióp ta tr¶ lêi c©u hái nµy.
T˘m hiÓu s¬ l√îc vÒ cÊu t◊o nguyªn tö
Mäi vËt quanh ta ®Òu ®√îc cÊu t◊o tõ c¸c
nguyªn tö. Mçi nguyªn tö lµ mét h◊t rÊt nhá,
nh√ng h◊t ®ã l◊i gåm nh÷ng h◊t nhá h¬n n÷a
(h˘nh 18.4).
1. ë t©m mçi nguyªn tö cã mét h◊t nh©n
mang ®iÖn t˙ch d√¬ng.
2. Xung quanh h◊t nh©n cã c¸c ªlectr«n mang
®iÖn t˙ch ©m chuyÓn ®éng t◊o thµnh líp vá cña
nguyªn tö.
3. Tæng ®iÖn t˙ch ©m cña c¸c ªlectr«n cã tr˚ sè
tuyÖt ®èi b»ng ®iÖn t˙ch d√¬ng cña h◊t nh©n. Do
®ã b˘nh th√êng nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn.
4. £lectr«n cã thÓ d˚ch chuyÓn tõ nguyªn tö nµy H˘nh 18.4
sang nguyªn tö kh¸c, tõ vËt nµy sang vËt kh¸c. M« h˘nh ®¬n gi¶n cña nguyªn tö.

51
III - VËn dông
C 2 Tr√íc khi cä x¸t, cã ph¶i trong mçi vËt

®Òu cã ®iÖn t˙ch d√¬ng vµ ®iÖn t˙ch ©m hay

kh«ng ? NÕu cã th˘ c¸c ÆiÖn t˙ch nµy tån t◊i ë
nh÷ng loπi h◊t nµo cÊu t◊o nªn vËt ?
C 3 T◊i sao tr√íc khi cä x¸t, c¸c vËt kh«ng

hót c¸c vôn giÊy nhá ?

C 4 Sau khi cä x¸t, vËt nµo trong h˘nh 18.5b

nhËn thªm ªlectr«n, vËt nµo mÊt bít ªlectr«n ?

VËt nµo nhiÔm ®iÖn d√¬ng, vËt nµo nhiÔm H˘nh 18.5
®iÖn ©m ?

Cã hai lo◊i ®iÖn t˙ch lµ ®iÖn t˙ch d√¬ng vµ ®iÖn t˙ch ©m. C¸c vËt
nhiÔm ®iÖn cïng lo◊i th˘ ®Èy nhau, kh¸c lo◊i th˘ hót nhau.
Nguyªn tö gåm h◊t nh©n mang ®iÖn d√¬ng vµ c¸c ªlectr«n mang
®iÖn ©m chuyÓn ®éng quanh h◊t nh©n.
Mét vËt nhiÔm ®iÖn ©m nÕu nhËn thªm ªlectr«n, nhiÔm ®iÖn d√¬ng
nÕu mÊt bít ªlectr«n.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Tr√íc ®©y h¬n 2000 n¨m, ng√êi ta ®· ph¸t hiÖn ra sù nhiÔm ®iÖn cña hæ ph¸ch
khi cä x¸t vµo l«ng thó. Theo tiÕng Hi L◊p, hæ ph¸ch lµ ªlectr«n. Sau nµy ng√êi ta
dïng tõ ªlectr«n ®Ó ®Æt tªn cho h◊t mang ®iÖn t˙ch ©m trong nguyªn tö, tiÕng ViÖt cßn
gäi lµ ®iÖn tö.

52
Bµi 19 DíNG ßIåN - NGU¤N ßIåN

Cã ®iÖn thËt lµ ˙ch lîi vµ thuËn tiÖn. §Ìn ®iÖn cã thÓ bËt, tflt dÔ dµng ; s¸ng tr√ng
ngay c¶ d√íi trêi m√a, giã. Ngoµi ra cßn cã qu◊t ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn, m¸y thu
thanh (ra®i«), m¸y thu h˘nh (tivi), m¸y l◊nh, ®iÖn tho◊i vµ rÊt nhiÒu thiÕt b˚ ®iÖn
kh¸c t◊o cho cuéc sèng cña chóng ta tèt ®Ñp h¬n. C¸c thiÕt b˚ nµy chØ ho◊t ®éng
khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua. VËy dßng ÆiÖn lµ g˘ ?

I - Dßng ®iÖn
C1 H·y t˘m hiÓu sù t√¬ng tù
gi÷a dßng ®iÖn vµ dßng n√íc
a) §èi chiÕu h˘nh 19.1a víi
h˘nh 19.1b, h·y ÆiÒn tõ th˙ch
hîp vµo chç trèng cña c©u sau :
§iÖn t˙ch cña m¶nh phim nhùa
t√¬ng tù nh√ . . . . . trong b˘nh.
b) §èi chiÕu h˘nh 19.1c víi
h˘nh 19.1d, h·y ÆiÒn tõ th˙ch
hîp vµo chç trèng cña c©u sau :
§iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn tõ m¶nh
phim nhùa qua bãng ®Ìn ®Õn
tay ta t√¬ng tù nh√ n√íc . . . . .
tõ b˘nh A xuèng b˘nh B.
C2 Khi n√íc ngõng ch¶y, ta
ph¶i ®æ thªm n√íc vµo b˘nh A
®Ó n√íc l◊i ch¶y qua èng H˘nh 19.1
xuèng b˘nh B. §Ìn bót thö ®iÖn
ngõng s¸ng, lµm thÕ nµo ®Ó ®Ìn
nµy l◊i s¸ng ?
KÕt luËn
NhËn xt Dßng ®iÖn lµ dßng c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn
Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn cã h√íng.
s¸ng khi c¸c ®iÖn t˙ch . . . . . §Ìn ®iÖn s¸ng, qu◊t ®iÖn quay vµ c¸c thiÕt b˚
qua nã. ®iÖn kh¸c ho◊t ®éng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua.

53
II - Nguån ®iÖn

1. C¸c nguån ®iÖn th√êng dïng

Nguån ®iÖn cã kh¶ n¨ng cung cÊp dßng
®iÖn ®Ó c¸c dông cô ®iÖn ho◊t ®éng.
Mçi nguån ®iÖn ®Òu cã hai cùc. Hai cùc cña
pin hay acquy lµ cùc d√¬ng (k˙ hiÖu dÊu +) vµ
cùc ©m (k˙ hiÖu dÊu )−.
C3H·y kÓ tªn c¸c nguån ®iÖn cã trong
H˘nh 19.2
h˘nh 19.2 vµ mét vµi nguån ®iÖn kh¸c mµ em biÕt.
H·y quan s¸t h˘nh 19.2 hoÆc nh÷ng chiÕc
pin thËt vµ chØ ra ®©u lµ cùc d√¬ng, ®©u lµ cùc
©m cña mçi nguån ®iÖn nµy.

2. M◊ch ®iÖn cã nguån ®iÖn

a) Mflc m◊ch ®iÖn víi nguån ®iÖn nh√ h˘nh 19.3.
b) §ãng c«ng tflc (c¸i ®ãng ngflt), quan s¸t ®Ìn
cã s¸ng hay kh«ng.
NÕu ®Ìn kh«ng s¸ng, ngflt c«ng tflc vµ kiÓm H˘nh 19.3
tra m◊ch ®iÖn :
- D©y tãc bãng ®Ìn cã b˚ ®øt kh«ng ? §ui ®Ìn cã tiÕp xóc tèt víi ®Õ cña nã kh«ng ?
- C¸c ®Çu d©y Æi÷n ®· ®√îc vÆn chÆt víi c¸c chèt nèi cña ®Ìn, cña pin vµ cña c«ng tflc
ch√a ? LiÖu d©y Æi÷n cã b˚ ®øt ngÇm bªn trong kh«ng ?
- Pin cßn míi hay ®· cò ?
Sau ®ã ®ãng c«ng tflc ®Ó ®¶m b¶o m◊ch ®iÖn k˙n vµ ®Ìn s¸ng.

III - VËn dông

C4 Cho c¸c tõ vµ cÙm tõ sau ®©y : ®Ìn ®iÖn, qu◊t ®iÖn, ®iÖn t˙ch, dßng ®iÖn. H·y viÕt
ba c©u, mçi c©u cã sö dông hai trong sè c¸c tõ, cÙm tõ ®· cho.
C5 H·y kÓ tªn n¨m dông cô hay thiÕt b˚ ®iÖn sö dông nguån ®iÖn lµ pin.
C6 ë nhiÒu xe ®◊p cã mét bé phËn lµ nguån ®iÖn gäi lµ ®inam« t◊o ra dßng ®iÖn ®Ó
thflp s¸ng ®Ìn. H·y cho biÕt lµm thÕ nµo ®Ó nguån ®iÖn nµy ho◊t ®éng thflp s¸ng ®Ìn.

Dßng ®iÖn lµ dßng c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn cã h√íng.

Mçi nguån ®iÖn ®Òu cã hai cùc. Dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch ®iÖn k˙n
bao gÂm c¸c thiÕt b˚ ®iÖn Æ≠Óc nËi li“n víi hai cùc cña nguån ®iÖn b»ng d©y ®iÖn.

54
Bµi 20 CHƒT D√N ßIåN VÄ CHƒT CÉCH ßIåN
DíNG ßIåN TRONG KIM LOÑI

Dßng ®iÖn ë m◊ch ®iÖn gia ®˘nh nÕu ch◊y trùc tiÕp qua c¬ thÓ ng√êi sÏ rÊt nguy
hiÓm tíi t˙nh m◊ng. V˘ vËy tÊt c¶ c¸c dông cô vµ thiÕt b˚ dïng ®iÖn (d©y Æi÷n, c«ng
tflc, ph˙ch cflm ®iÖn, æ lÊy ®iÖn, bãng ®Ìn, qu◊t ®iÖn v.v...) ®Òu ph¶i ®√îc chÕ t◊o
®¶m b¶o an toµn cho ng√êi sö dông. Chóng gåm nh÷ng bé phËn dÉn ®iÖn vµ
nh˜ng bé phËn c¸ch ®iÖn.

I - Ch†t dÉn ®iÖn vµ ch†t c¸ch ®iÖn

Ch†t d…n Æi÷n lµ chÊt cho dflng ÆiÖn Æi qua.
ChÊt dÉn Æi÷n gäi lµ vËt li÷u dÉn ÆiÖn khi Æ≠Óc
dïng Æ” lµm c¸c vËt hay c¸c bé phËn dÉn ÆiÖn.
Ch†t c∏ch Æi÷n lµ chÊt kh´ng cho dflng
ÆiÖn Æi qua. ChÊt c¸ch ÆiÖn gäi lµ vËt liÖu c¸ch
ÆiÖn khi Æ≠Óc dïng Æ” lµm c¸c vËt hay c¸c bé
phËn c¸ch ÆiÖn.

C1 Quan s¸t vµ nhËn biÕt

H·y quan s¸t h˘nh 20.1 hoÆc c¸c vËt thËt
t√¬ng øng vµ cho biÕt chóng gåm :
H˘nh 20.1: Bãng ®Ìn ®ui xo¸y, bãng ®Ìn
1. C¸c bé phËn dÉn ®iÖn lµ . . . . . ®ui cµi vµ ph˙ch cflm ®iÖn víi d©y dÉn.
2. C¸c bé phËn c¸ch ®iÖn lµ . . . . .

Th˙ nghiÖm
CÇn ph¶i lµm th˙ nghiÖm ®Ó x¸c ®˚nh xem
mét vËt lµ vËt dÉn ®iÖn hay vËt c¸ch ®iÖn.
1. Lflp m◊ch ®iÖn theo h˘nh 20.2.
2. Tr√íc hÕt chËp hai má kÑp víi nhau vµ
kiÓm tra m◊ch ®Ó ®¶m b¶o ®Ìn s¸ng.
H˘nh 20.2
55
3. KÑp hai má kÑp vµo hai ®Çu cña vËt cÇn x¸c VËt dÉn ®iÖn VËt c¸ch ®iÖn
®˚nh : mét ®o◊n d©y thp, mét ®o◊n d©y ®ång,
mét ®o◊n vá nhùa bäc d©y ®iÖn, mét ®o◊n ruét
bót ch˘, miÕng sø, ngoµi ra cã thÓ kiÓm tra bÊt
k˘ vËt nµo cã quanh ta nh√ ®o◊n d©y sflt, vá gç
bót ch˘ v.v...
Víi tõng tr√êng hîp, quan s¸t bãng ®Ìn vµ ghi
kÕt qu¶ vµo b¶ng bªn.
H·y kÓ tªn ba vËt liÖu th√êng dïng ®Ó
C2 C3 H·y nªu mét sè tr√êng hîp
lµm vËt dÉn ®iÖn vµ ba vËt liÖu th√êng dïng ®Ó chøng tá r»ng kh«ng kh˙ ë ®iÒu
lµm vÀt c¸ch ®iÖn. kiÖn b˘nh th√êng lµ ch†t c¸ch ®iÖn.

II - Dßng ®iÖn trong kim lo◊i

1. £lectr«n tù do trong kim lo◊i
a) Kim lo◊i lµ ch†t dÉn ®iÖn. Kim lo◊i ®√îc
cÊu t◊o tõ c¸c nguyªn tö.
C4H·y nhí l◊i xem trong nguyªn tö, h◊t H˘nh 20.3
nµo mang ®iÖn t˙ch d√¬ng, h◊t nµo mang
®iÖn t˙ch ©m.
b) C¸c nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn vµ kh⁄ng
®˚nh r»ng trong kim lo◊i cã c¸c ªlectr«n tho¸t
ra khái nguyªn tö vµ chuyÓn ®éng tù do trong
kim lo◊i. Chóng ®√îc gäi lµ c¸c ªlectr«n tù
do. PhÇn cßn l◊i cña nguyªn tö dao ®éng xung
quanh nh÷ng v˚ tr˙ cè ®˚nh. H˘nh 20.3 lµ m«
H˘nh 20.4
h˘nh ®¬n gi¶n cña mét ®o◊n d©y kim lo◊i.
C5 H·y nhËn biÕt trong m« h˘nh nµy : C6 H·y cho biÕt c¸c ªlectr«n tù
- K˙ hiÖu nµo biÓu diÔn c¸c ªlectr«n tù do ? do b˚ cùc nµo cña pin ®Èy, b˚ cùc
- K˙ hiÖu nµo biÓu diÔn phÇn cßn l◊i cña nµo cña pin hót.
nguyªn tö. Chóng mang ®iÖn t˙ch g˘ ? V˘ sao ? H·y vÏ thªm mòi tªn cho mçi
ªlectr«n tù do nµy ®Ó chØ chiÒu
2. Dßng ®iÖn trong kim lo◊i d˚ch chuyÓn cã h√íng cña chóng.
H˘nh 20.4 vÏ phãng to d©y dÉn kim lo◊i nèi KÕt luËn
bãng ®Ìn víi hai cùc cña pin vµ mét sè C¸c . . . . . trong kim lo◊i . . . . . t◊o
ªlectr«n tù do trong d©y dÉn ®ã. thµnh dßng ®iÖn ch◊y qua nã.
56
III - VËn dông

C7 VËt nµo d√íi ®©y lµ vËt dÉn ®iÖn ? A. Thanh gç kh« ;

B. Mét ®o◊n ruét bót ch˘ ;
C. Mét ®o◊n d©y nhùa ;
D. Thanh thuû tinh.

C8 Trong c¸c dông cô vµ thi’t bfi ®iÖn th√êng

dïng, vËt liÖu c¸ch ÆiÖn ®√îc sö dông nhiÒu A. Sø. C. Nhùa.
nhÊt lµ : B. Thuû tinh. D. Cao su.

C9 Trong vËt nµo d√íi ®©y kh«ng cã c¸c

ªlectr«n tù do ? A. Mét ®o◊n d©y thp ;
B. Mét ®o◊n d©y ®ång ;
C. Mét ®o◊n d©y nhùa ;
D. Mét ®o◊n d©y nh«m.

Ch†t dÉn ®iÖn lµ ch†t cho dßng ®iÖn ®i qua. Ch†t c¸ch ®iÖn lµ ch†t
kh«ng cho dßng ®iÖn ®i qua.
Dßng ®iÖn trong kim lo◊i lµ dßng c¸c ªlectr«n tù do d˚ch chuyÓn cã h√íng.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Trong nh÷ng ch†t cho ë b¶ng b™n, em t˘m
thÊy ch†t nµo dÉn ®iÖn tèt nhÊt, ch†t nµo c¸ch
®iÖn tèt nhÊt ?
V˘ sao c¸c lâi d©y ®iÖn th√êng b»ng ®ång ?
Khi cã dßng ®iÖn trong d©y dÉn kim lo◊i,
c¸c ªlectr«n tù do d˚ch chuyÓn cã h√íng víi
vËn tèc kho¶ng tõ 0,1mm/s tíi 1mm/s.
ThÕ mµ khi ®ãng c«ng tflc ®iÖn th˘ bãng
®Ìn s¸ng hÇu nh√ tøc th˘, mÆc dï d©y dÉn cã
thÓ rÊt dµi. §ã lµ v˘ khi ®ãng c«ng tflc, c¸c
ªlectr«n tù do cã sfin ë mäi chç trong d©y dÉn
nhËn ®√îc t˙n hiÖu gÇn nh√ cïng mét lóc vµ
hÇu nh√ ®ång lo◊t chuyÓn ®éng cã h√íng.
ThËt ®óng lµ nhanh nh√ ®iÖn !
57
Bµi 21 S• ߤ MÑCH ßIåN - CHI≈U DíNG ßIåN

C¸c thî ®iÖn c¨n cø vµo ®©u ®Ó cã thÓ mflc c¸c m◊ch ®iÖn ®óng nh√ yªu cÇu cÇn cã ?

I - S¬ ®å m◊ch ®iÖn
1. K˙ hiÖu cña mét sè bé phËn m◊ch ®iÖn
Nhªm m« t¶ ®¬n gi¶n c¸c m◊ch ®iÖn vµ mflc (lflp) mét m◊ch ®iÖn ®óng nh√ yªu cÇu,
ng√êi ta sö dông c¸c k˙ hiÖu biÓu th˚ c¸c bé phËn cña m◊ch ®iÖn ®Ó vÏ s¬ ®å cho m◊ch
®iÖn. K˙ hiÖu cña mét sè bé phËn m◊ch ®iÖn ®√îc cho trong b¶ng d√íi ®©y :

2. S¬ ®å m◊ch ®iÖn
C1 Sö dông c¸c k˙ hiÖu trªn ®©y, h·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 19.3 theo ®óng
v˚ tr˙ c¸c bé phËn m◊ch ®iÖn nh√ trªn h˘nh nµy.
C2H·y vÏ mét s¬ ®å kh¸c so víi s¨ Æå Æ· vÏ Î c©u C1 b»ng c¸ch thay Ææi v˚ tr˙
c∏c k˙ hiÖu trong s¨ Æå nµy.
Mflc m◊ch ®iÖn theo ®óng s¬ ®å ®· vÏ ë c©u C2, tiÕn hµnh kiÓm tra vµ ®ãng
C3

c«ng tflc ®Ó ®¶m b¶o m◊ch ®iÖn k˙n vµ ®Ìn s¸ng.

II - ChiÒu dßng ®iÖn

Quy √íc vÒ chiÒu dßng ®iÖn
Trong thÕ kØ XIX, khi míi nghiªn cøu vÒ dßng ®iÖn c¸c nhµ b¸c häc ®· quy √íc
chiÒu cho dßng ®iÖn vµ tíi nay vÉn ®√îc sö dông lµ :
ChiÒu dßng ®iÖn lµ chiÒu tõ cùc d√¬ng qua d©y dÉn vµ c¸c dông cô ®iÖn tíi cùc ©m
cña nguån ®iÖn.
Dßng ®iÖn cung cÊp bëi pin hay acquy cã chiÒu kh«ng ®æi gäi lµ dßng ®iÖn mét chiÒu.
58
 C4 Xem h◊nh 20.4 vµ so s∏nh chi“u quy ≠Ìc cÒa dflng Æi÷n vÌi chi“u dfich chuy”n
c„ h≠Ìng cÒa c∏c ™lectr´n t˘ do trong d©y d…n kim loπi.
C5 H·y dïng mòi tªn nh√ trong s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 21.1a ®Ó biÓu diÔn chiÒu
dßng ®iÖn trong c¸c s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 21.1 b, c, d.

H˘nh 21.1
III - VËn dông
C6 H·y t˘m hiÓu cÊu t◊o vµ ho◊t ®éng cña
chiÕc ®Ìn pin d◊ng èng trßn vá nhùa th√êng
dïng (h˘nh 21.2).

a) Nguån ®iÖn cña ®Ìn gåm mÊy chiÕc pin ? K˙

hiÖu nµo cho trong b¶ng trªn ®©y t√¬ng øng
víi nguån ®iÖn nµy ? Th«ng th√êng, cùc
d√¬ng cña nguån ®iÖn lflp vÒ ph˙a ®Çu hay ph˙a H˘nh 21.2
cuèi cña ®Ìn pin ? C«ng tflc ®Ìn ®ang ®ãng, ®Ìn s¸ng.
b) H·y vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn cña ®Ìn pin vµ dïng
mòi tªn k˙ hiÖu chiÒu dßng ®iÖn ch◊y trong
m◊ch ®iÖn nµy khi c«ng tflc ®ãng.

M◊ch ®iÖn ®√îc m« t¶ b»ng s¬ ®å vµ tõ s¬ ®å m◊ch ®iÖn cã thÓ lflp

m◊ch ®iÖn t√¬ng øng.
ChiÒu dßng ®iÖn lµ chiÒu tõ cùc d√¬ng qua d©y dÉn vµ c¸c thiÕt b˚
®iÖn tíi cùc ©m cña nguån ®iÖn.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Kh¸c víi dßng ®iÖn cung cÊp bëi pin vµ acquy, dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch
®iÖn gia ®˘nh lµ dßng ®iÖn xoay chiÒu. Mçi lç cña æ lÊy ®iÖn lóc lµ cùc d√¬ng,
lóc lµ cùc ©m vµ cø thÕ thay ®æi lu©n phiªn. NÕu v« ˝ ®Ó dßng ®iÖn nµy ®i qua
c¬ thÓ ng√êi sÏ cã thÓ g©y nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng.
59
Bµi 22 TÉC D|NG NHIåT VÄ TÉC D|NG PHÉT SÉNG
CûA DíNG ßIåN

Khi cã dßng ®iÖn trong m◊ch, ta kh«ng thÓ nh˘n thÊy c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn.
Nh√ng ta cã thÓ quan s¸t c¸c t¸c dông do dßng ®iÖn g©y ra ®Ó nhËn biÕt sù tån
t◊i cña nã.

I - T¸c dông nhiÖt

C1 H·y kÓ tªn mét sè dông cô, thiÕt b˚ th√êng

dïng ®√îc ®èt nãng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua.
C2 H·y lflp m◊ch ®iÖn nh√ s¬ ®å h˘nh 22.1
vµ t˘m hiÓu c¸c néi dung sau ®©y :
a) Khi ®Ìn s¸ng, bãng ®Ìn cã nãng lªn kh«ng ?
B»ng c¸ch nµo x¸c nhËn ®iÒu ®ã ?
b) Bé phËn nµo cña ®Ìn b˚ ®èt nãng m◊nh
H˘nh 22.1
vµ ph¸t s¸ng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua ?
c) Khi ®Ìn s¸ng b˘nh th√êng, bé phËn Æ„ cña
®Ìn cã nhiÖt ®é kho¶ng 2500oC.
B¶ng bªn cho bi’t nhiÖt ®é nãng ch¶y cña mét B¶ng nhiÖt ®é nãng ch¶y
sè chÊt, h·y gi∂i th›ch v˘ sao d©y tãc cña bãng cña mét sè chÊt
®Ìn th√êng ®√îc lµm b»ng vonfram ? NhiÖt ®é
ChÊt nãng ch¶y (oC)
V Ët dÉn ®iÖn nãng lªn khi cã dßng ®iÖn
ch◊y qua. Vonfram 3370
Thp 1300
C3 Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn ®√îc
§ång 1080
bè tr˙ nh√ h˘nh 22.2 vµ h·y cho biÕt :
Ch˘ 327
a) Cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi c¸c m¶nh giÊy
khi gi¸o viªn ®ãng c«ng tflc ?
b) Tõ quan s¸t trªn, h·y cho biÕt dßng ®iÖn ®·
g©y ra t¸c dông g˘ víi d©y sflt AB.
60
KÕt luËn
Khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua, c¸c vËt dÉn b˚
.....
Dßng ®iÖn ch◊y qua d©y tãc bãng ®Ìn lµm
d©y tãc nãng tíi . . . . . cao vµ . . . . .
C4 NÕu trong m◊ch ®iÖn víi d©y dÉn b»ng
®ång cã nèi xen mét ®o◊n d©y ch˘ (gäi lµ cÇu
ch˘) th˘ trong mét sè tr√êng hîp do t¸c dông
H˘nh 22.2
nhiÖt cña dßng ®iÖn, d©y ch˘ cã thÓ nãng lªn
trªn 327oC. Hái khi ®ã cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra
víi ®o◊n d©y ch˘ vµ víi m◊ch ®iÖn ?

II - T¸c dông ph¸t s¸ng

Mét trong nh÷ng t¸c dông quan träng cña
dßng ®iÖn lµ t¸c dông ph¸t s¸ng. NhiÒu lo◊i
®Ìn ®iÖn ho◊t ®éng dùa trªn t¸c dông nµy.
1. Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn
C5 Trong bãng ®Ìn bót thö ®iÖn (h˘nh 22.3)
cã chøa mét chÊt kh˙ (kh˙ nª«n). H·y quan s¸t
bãng ®Ìn nµy vµ nªu nhËn xt vÒ hai ®Çu d©y
bªn trong cña nã.
C6 H·y quan s¸t bãng ®Ìn bót thö ®iÖn
khi nã ph¸t s¸ng vµ tr¶ lêi c©u hái sau ®©y :
§Ìn s¸ng do hai ®Çu d©y ®Ìn nãng s¸ng
hay do vïng chÊt kh˙ ë gi÷a hai ®Çu d©y nµy
H˘nh 22.3
ph¸t s¸ng ?

KÕt luËn
Dßng ®iÖn ch◊y qua chÊt kh˙ trong bãng ®Ìn
cña bót thö ®iÖn lµm chÊt kh˙ nµy . . . . .
2. §Ìn ®i«t ph¸t quang (®Ìn LED)
a) H·y quan s¸t ®Ìn ®i«t ph¸t quang ë h˘nh 22.4
®Ó nhËn biÕt hai b¶n kim lo◊i to, nhá kh¸c nhau
ë bªn trong ®Ìn vµ hai ®Çu d©y bªn ngoµi nèi
víi chóng.
H˘nh 22.4. §Ìn ®i«t ph¸t quang.
b) Thflp s¸ng ®Ìn ®i«t ph¸t quang.

61
Nèi hai ®Çu d©y cña ®Ìn vµo hai cùc cña
nguån ®iÖn th√êng dïng cho ®Ìn pin (gåm hai
pin mflc liªn tiÕp). Quan s¸t xem ®Ìn cã s¸ng
hay kh«ng. KÕt luËn
C7§¶o ng√îc hai ®Çu d©y ®Ìn, nhËn xt §Ìn ®i«t ph¸t quang chØ cho dßng
xem khi ®Ìn s¸ng th◊ dflng Æi÷n Æi vµo b∂n c˘c ®iÖn ®i qua theo . . . . . nhÊt ®˚nh vµ
nµo cÒa ÆÃn. khi ®ã ®Ìn s¸ng.

III - VËn dông

C8Dßng ®iÖn kh«ng g©y ra t¸c dông nhiÖt
trong c¸c dông cô nµo d√íi ®©y khi chóng ho◊t
®éng b˘nh th√êng ?
A. Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn ;
B. ®Ìn ®i«t ph¸t quang ;
C. Qu◊t ®iÖn ;
D. ®ång hå dïng pin ;
E. Kh«ng cã tr√êng hîp nµo.

C9Cho m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh≠ h˘nh 22.5, H˘nh 22.5

nguån ®iÖn lµ mét chiÕc pin víi c¸c cùc (+) vµ
(-) ch√a biÕt. H·y nªu c¸ch lµm khi sö dông
®Ìn ®i«t ph¸t quang ®Ó x¸c ®˚nh xem A hay B
lµ cùc (+) cña pin nµy vµ chiÒu dßng ®iÖn ch◊y
trong m◊ch.

Dßng ®iÖn ®i qua mäi vËt dÉn th«ng th√êng, ®Òu lµm cho vËt dÉn
nãng lªn. NÕu vËt dÉn nãng lªn tíi nhiÖt ®é cao th˘ nã ph¸t s¸ng.
Dßng ®iÖn cã thÓ lµm s¸ng bãng ®Ìn bót thö ®iÖn vµ ®Ìn ®i«t ph¸t
quang mÆc dï c¸c ®Ìn nµy ch√a nãng tíi nhiÖt ®é cao.

Cã thÓ em ch√a biÕt

Ngµy nay ®Ìn ®i«t ph¸t quang ®√îc dïng lµm ®Ìn b¸o ë nhiÒu dông cô vµ thiÕt b˚
®iÖn nh√ ra®i«, tivi, m¸y t˙nh, ®iÖn tho◊i di ®éng, æn ¸p... §Ìn nµy rÊt bÒn, rÎ tiÒn vµ
tiÕt kiÖm ®iÖn.
Khi dßng ®iÖn ch◊y qua ®Ìn èng, nhê c¬ chÕ ®Æc biÖt, chÊt bét phñ bªn trong
thµnh èng ph¸t s¸ng. §Ìn nµy nãng lªn rÊt ˙t nªn tiªu thô ®iÖn ˙t h¬n so víi ®Ìn d©y
tãc nãng s¸ng.
62
Bµi 23 TÉC D|NG T\, TÉC D|NG HOÉ HñC VÄ
TÉC D|NG SINH Lê CûA DíNG ßIåN

H·y quan s¸t ¶nh chôp cÇn cÈu dïng nam ch©m ®iÖn ë trang ®Çu ch√¬ng 3.
Nam ch©m ®iÖn lµ g˘ ? N„ hoπt ÆÈng d˘a tr™n t¸c dông g˘ cña dßng ®iÖn ?

I - T¸c dông tõ

T˙nh chÊt tõ cña nam ch©m

Nam ch©m cã t˙nh chÊt tõ v˘ cã kh¶ n¨ng
hót c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp. Mçi nam ch©m
cã hai tõ cùc, t◊i ®ã c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp
b˚ hót m◊nh nhÊt.
Khi Æ≠a mét kim nam ch©m l◊i gÇn ÆÇu mét
thanh nam ch©m th⁄ng th◊ mét trong hai c˘c
cÒa kim b˚ hót cfln c˘c kia b˚ ÆÈy.
Nam ch©m ®iÖn H˘nh 23.1
Dïng d©y dÉn m¶nh cã vá c¸ch ®iÖn quÊn
nhiÒu vßng xung quanh mét lâi sflt non, ta cã
mét cuén d©y. Nèi hai ®Çu cuén d©y nµy víi
nguån ®iÖn vµ c«ng tflc nh√ h˘nh 23.1, ta ®√îc
mét nam ch©m ®iÖn.
C1 a) Ta ®√a mét ®Çu cuén d©y l◊i gÇn c¸c
®inh sflt nhá, c¸c mÈu d©y ®ång hoÆc nh«m. KÕt luËn
Quan s¸t xem cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra khi c«ng 1. Cuén d©y dÉn quÊn quanh lâi sflt
tflc ngflt vµ c«ng tflc ®ãng. non cã dßng ®iÖn ch◊y qua lµ . . . . .
b) Ta ®√a mét kim nam ch©m l◊i gÇn mét ®Çu cuén 2. Nam ch©m ®iÖn cã . . . . . v˘ nã cã
d©y vµ ®ãng c«ng tflc. H·y cho biÕt, cã g˘ kh¸c kh¶ n¨ng lµm quay kim nam ch©m
nhau x¶y ra víi hai cùc cña kim nam ch©m. vµ hót c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp.

63
T˘m hiÓu chu«ng ®iÖn
H˘nh 23.2 m« t¶ cÊu t◊o cña chu«ng ®iÖn,
trong ®ã miÕng sflt ®√îc gfln víi l¸ thp ®µn
håi vµ khi c«ng tflc ch√a ®ãng, miÕng sflt lu«n
t˘ s¸t vµo tiÕp ®iÓm.

C2Khi ta ®ãng c«ng tflc, cã hiÖn t√îng g˘

x¶y ra víi cuén d©y, víi miÕng sflt vµ víi ®Çu
gâ chu«ng ?

C3Ngay sau ®ã, m◊ch ®iÖn b˚ hë. H·y chØ

ra chç hë m◊ch nµy. Gi¶i th˙ch t◊i sao miÕng
sflt khi ®ã l◊i trë vÒ t˘ s¸t vµo tiÕp ®iÓm.
H˘nh 23.2
T◊i sao chu«ng kªu liªn tiÕp chõng nµo
C4

c«ng tflc cßn ®ãng ?

§Çu gâ chu«ng chuyÓn ®éng lµm chu«ng

kªu liªn tiÕp. Cã thÓ nãi ®ã lµ biÓu hiÖn t¸c
dông c¬ häc cña dßng ®iÖn. C¸c ®éng c¬ ®iÖn
nh√ qu◊t ®iÖn, m¸y b¬m n√íc ... ho◊t ®éng
dùa trªn t¸c dông nµy cña dßng ®iÖn.

H˘nh 23.3
II - T¸c dông ho∏ häc
Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn (h˘nh 23.3)
C5Quan s¸t ®Ìn khi c«ng tflc ®ãng vµ cho
biÕt dung d˚ch muèi ®ång sunphat (CuSO4) lµ
ch†t dÉn ®iÖn hay c¸ch ®iÖn ?
Thái than nèi víi cùc ©m lóc tr√íc cã
C6

mµu ®en. Sau vµi phót th˙ nghiÖm nã ®√îc phñ

mét líp mµu g˘ ?
Ng√êi ta ®· x¸c ®˚nh ®√îc líp mµu nµy lµ kim
lo◊i ®ång. HiÖn t√îng ®ång t¸ch khái dung d˚ch
muèi ®ång khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua ch¯ng t·
dflng Æi÷n c„ t¸c dông ho¸ häc.
KÕt luËn
Dßng ®iÖn ®i qua dung d˚ch muèi
®ång lµm cho thái than nèi víi
cùc ©m ®√îc phñ mét líp . . . . .

64
III - T¸c dông sinh l˙
NÕu s¬ ˝ ®Ó cho dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng√êi th˘ dßng ®iÖn sÏ lµm c¸c c¬ co giËt,
cã thÓ lµm tim ngõng ®Ëp, ng◊t thë vµ thÇn kinh b˚ tª liÖt. §ã lµ t¸c dông sinh l˙ cña
dßng ®iÖn.

Dßng ®iÖn cã thÓ g©y nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng con ng√êi. Ph¶i hÕt søc thËn träng khi
dïng ®iÖn, nhÊt lµ víi m◊ng ®iÖn ë gia ®˘nh. Tuy vËy, trong y häc ng√êi ta cã thÓ øng
dông t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn th˙ch hîp ®Ó ch÷a mét sè bÖnh.

IV - VËn dông
C7 VËt nµo d√íi ®©y cã t¸c dông tõ ?
A. Mét pin cßn míi ®Æt riªng trªn bµn ;
B. Mét m¶nh nil«ng ®· ®√îc cä x¸t m◊nh ;
C. Mét cuén d©y dÉn ®ang cã dßng ®iÖn
ch◊y qua ;
D. Mét ®o◊n b¨ng d˙nh.
C8 Dßng ®iÖn kh«ng cã t¸c dông nµo
d√íi ®©y ?
A. Lµm tª liÖt thÇn kinh ;
B. Lµm quay kim nam ch©m ;
C. Lµm nãng d©y dÉn ;
D. Hót c¸c vôn giÊy.

Dßng ®iÖn cã t¸c dông tõ v˘ nã cã thÓ lµm quay kim nam ch©m.
Dßng ®iÖn cã t¸c dông ho¸ häc, chºng hπn khi cho dflng Æi÷n ®i
qua dung d˚ch muèi ®ång th◊ n„ t∏ch ÆÂng ra kh·i dung dfich, t◊o
thµnh líp ®ång b¸m trªn thái than nèi víi cùc ©m.
Dßng ®iÖn cã t¸c dông sinh l˙ khi ®i qua c¬ thÓ ng√êi vµ c¸c ®éng vËt.

Cã thÓ em ch√a biÕt

T¸c dông ho¸ häc cña dßng ®iÖn lµ c¬ së cña viÖc m◊ ®iÖn nh√ m◊ ®ång, m◊ vµng,
m◊ thiÕc, m◊ kÒn (niken) ... ®Ó chèng gØ, lµm ®Ñp. Ch⁄ng h◊n ®Ó m◊ kÒn vá ®Ìn pin
b»ng kim lo◊i, cÇn ph¶i nèi vá ®Ìn pin víi cùc ©m, nèi tÊm kÒn víi cùc d√¬ng cña
nguån ®iÖn råi nhóng vá ®Ìn pin vµ tÊm kÒn vµo dung d˚ch muèi kÒn. Sau ®ã cho
dßng ®iÖn ®i qua dung d˚ch nµy mét thêi gian, sÏ cã mét líp kÒn phñ trªn vá ®Ìn pin.

65
Bµi 24 C¶òNG ßó DíNG ßIåN

Dßng ®iÖn cã thÓ g©y ra c¸c t¸c dông kh¸c nhau. Mçi t¸c dông nµy cã thÓ m◊nh,
yÕu kh¸c nhau tuú thuéc vµo c√êng ®é dßng ®iÖn.

I - C√êng ®é dßng ®iÖn

1. Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn (h˘nh 24.1)
NhËn biÕt dông cô ®o cã tªn gäi lµ ampe kÕ
vµ so s¸nh sè chØ cña ampe kÕ khi ®Ìn s¸ng
m◊nh vµ s¸ng yÕu.
NhËn xt : Víi mét bãng ®Ìn nhÊt ®˚nh, khi
®Ìn s¸ng cµng . . . . . th˘ sè chØ cña ampe kÕ
cµng . . . . .
2. C√êng ®é dßng ®iÖn
a) Sè chØ cña ampe kÕ cho biÕt møc ®é m◊nh,
yÕu cña dßng ®iÖn vµ lµ gi¸ tr˚ cña c√êng ®é
dßng ®iÖn. C√êng ®é dßng ®iÖn ®√îc k˙ hiÖu
b»ng ch÷ I.
b) §¬n v˚ ®o c√êng ®é dßng ®iÖn lµ ampe, k˙
H˘nh 24.1
hiÖu lµ A.
§Ó ®o dßng ®iÖn cã c√êng ®é nhá, ng√êi ta
dïng ®¬n v˚ miliampe, k˙ hiÖu lµ mA : 1mA = 0,001A ; 1A = 1000mA.

II - Ampe kÕ
Ampe kÕ lµ dông cô dïng ®Ó ®o c√êng ®é
dßng ®iÖn.
T˘m hiÓu ampe kÕ
B¶ng 1
C 1 a) Trªn mÆt ampe kÕ cã ghi ch÷ A
Ampe k’ GHß ßCNN
(sË Æo t›nh theo ƨn vfi ampe) hoÆc mA (sË Æo
t›nh theo ƨn vfi miliampe). H·y ghi giíi h◊n ®o H◊nh 24.2a .....A .....A
(GH§) vµ ®é chia nhá nhÊt (§CNN) cña ampe
H◊nh 24.2b .....A .....A
kÕ Î h˘nh 24.2a vµ h˘nh 24.2b vµo b¶ng 1.
66
b) H·y cho biÕt ampe kÕ nµo trong h˘nh 24.2
dïng kim chØ th˚ vµ ampe kÕ nµo hiÖn sè.
c) ë c¸c chèt nèi d©y dÉn cña ampe kÕ cã ghi
dÊu g˘ ? (xem h˘nh 24.3).
d) NhËn biÕt chèt ®iÒu chØnh kim cña ampe kÕ
®√îc trang b˚ cho nhãm em.

III - §o c√êng ®é dßng ®iÖn

1. H·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 24.3, trong
®ã ampe kÕ ®√îc k˙ hiÖu lµ A .
H˘nh 24.2
2. Dùa vµo b¶ng 2, h·y cho biÕt ampe kÕ
cña nhãm em cã thÓ dïng ®Ó ®o c√êng ®é
dßng ®iÖn qua dông cô nµo.
B¶ng 2
Sè TT Dông cô dïng ®iÖn C√êng ®é dßng ®iÖn

1 Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn Tõ 0,001mA tíi 3mA

2 §Ìn ®i«t ph¸t quang Tõ 1mA tíi 30mA
3 Bãng ®Ìn d©y tãc
(§Ìn pin hoÆc ®Ìn xe m¸y) Tõ 0,1A tíi 1A
4 Qu◊t ®iÖn Tõ 0,5A tíi 1A
5 Bµn lµ, bÕp ®iÖn Tõ 3A tíi 5A

3. Mflc m◊ch ®iÖn nh√ h˘nh 24.3. Trong ®ã cÇn

ph¶i mflc chèt (+) cña ampe kÕ víi cùc d√¬ng
cña nguån ®iÖn. (L√u ˝ : Kh«ng ®√îc mflc hai
chèt cña ampe kÕ trùc tiÕp vµo hai cùc cña nguån A

®iÖn ®Ó tr¸nh lµm háng ampe kÕ vµ nguån ®iÖn).

4. KiÓm tra hoÆc ®iÒu chØnh ®Ó kim cña ampe
kÕ chØ ®óng v◊ch sè 0.
5. §ãng c«ng tflc, ®îi cho kim cña ampe kÕ ®øng
yªn. §Æt mflt ®Ó kim che khuÊt ¶nh cña nã trong
g√¬ng, ®äc vµ ghi gi¸ tr˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn :
I1 = . . . . . A. Quan s¸t ®é s¸ng cña ®Ìn.
6. Sau ®ã dïng nguån ®iÖn gåm hai pin
mflc liªn tiÕp vµ tiÕn hµnh t√¬ng tù. §äc vµ
ghi gi¸ tr˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn :
I2 =. . . . . A. Quan s¸t ®é s¸ng cña ®Ìn.
H˘nh 24.3
C2 Nªu nhËn xt vÒ mèi liªn hÖ
gi÷a ®é s¸ng cña ®Ìn vµ c√êng ®é
dßng ®iÖn qua ®Ìn : Dßng ®iÖn ch◊y
qua ®Ìn cã c√êng ®é cµng . . . . .
th˘ ®Ìn cµng . . . . .
67
IV - VËn dông
C3 §æi ®¬n v˚ cho c¸c gi¸ tr˚ sau ®©y :
a) 0,175A = . . . . . mA. c) 1250mA = . . . . . A.
b) 0,38A = . . . . . mA. d) 280mA = . . . . . A.

C4 Cã bèn ampe kÕ víi giíi h◊n ®o nh√ sau :

1) 2mA ; 2) 20mA ; 3) 250mA ; 4) 2A.

H·y cho biÕt ampe kÕ nµo ®· cho lµ phï hîp nhÊt ®Ó ®o mçi c√êng ®é dßng
®iÖn sau ®©y :
a) 15mA ; b) 0,15A ; c) 1,2A.

C5 Ampe kÕ trong s¬ ®å nµo ë h˘nh 24.4 ®√îc mflc ®óng, v˘ sao ?

H˘nh 24.4

Dßng ®iÖn cµng m◊nh th˘ c√êng ®é dßng ®iÖn cµng lín.
§o c√êng ®é dßng ®iÖn b»ng ampe kÕ.
§¬n v˚ ®o c√êng ®é dßng ®iÖn lµ ampe (A).

Cã thÓ em ch√a biÕt

§¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn ®√îc ®Æt theo tªn nhµ b¸c häc ng√êi Ph¸p Ampe
(Andr Marie AmpÌre, 1775 - 1836).
Víi dßng ®iÖn c√êng ®é 1A ch◊y qua d©y dÉn kim lo◊i th˘ cã 6,25 tØ tØ ªlectr«n
d˚ch chuyÓn qua tiÕt diÖn ngang cña d©y dÉn ®ã trong 1 gi©y.
Mçi dông cô dïng ®iÖn sÏ ho◊t ®éng b˘nh th√êng nÕu dßng ®iÖn ch◊y qua nã cã c√êng
®é ®˚nh møc. Qu¸ møc ®ã sÏ lµm háng dông cô (v˙ dô d©y tãc bãng ®Ìn sÏ b˚ ®øt).
§ång hå ®a n¨ng lµ dông cô ®o ®iÖn víi nhiÒu chøc n¨ng, cã lo◊i dïng kim chØ,
cã lo◊i hiÖn sè. §ång hå ®a n¨ng lo◊i ®¬n gi¶n nhÊt cã thÓ dïng ®Ó ®o c√êng ®é dßng
®iÖn, hiÖu ®iÖn thÕ vµ ®iÖn trë. Víi mçi chøc n¨ng ®Òu cã nhiÒu thang ®o (giíi h◊n
®o) kh¸c nhau ®Ó lùa chän cho phï hîp víi yªu cÇu ®o.
68
Bµi 25 HIåU ßIåN TH⁄

- Nam : §ng b¸n cho ch¸u mét chiÕc pin !

- Ng√êi b¸n hµng : Ch¸u cÇn pin trßn hay
pin vu«ng ? Lo◊i mÊy v«n ?
VËy v«n lµ g˘ ?

I - HiÖu ®iÖn thÕ H˘nh 25.1

Nguån ®iÖn t◊o ra gi÷a hai cùc cña nã mét
hiÖu ®iÖn thÕ.
HiÖu ®iÖn thÕ ®√îc k˙ hiÖu b»ng ch÷ U.
§¬n v˚ ®o hiÖu ®iÖn thÕ lµ v«n, k˙ hiÖu lµ V.
§èi víi c¸c hiÖu ®iÖn thÕ nhá hoÆc lín,
ng√êi ta cßn dïng ®¬n v˚ miliv«n (mV) hoÆc
kil«v«n (kV) :
1mV = 0,001V ;
1kV = 1000V.
C1 Trªn mçi nguån ®iÖn cã ghi gi¸ tr˚ hiÖu
®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña nã khi ch√a mflc vµo
m◊ch. H·y ghi c¸c gi¸ tr˚ nµy cho c¸c nguån
®iÖn d√íi ®©y :
Pin trßn : . . . . . V ;
Acquy cña xe m¸y : . . . . . V ;
Gi÷a hai lç cña æ lÊy ®iÖn trong nhµ : . . . . .V.
H˘nh 25.2
II - V«n kÕ
V«n kÕ lµ dông cô dïng ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ.
C 2 T˘m hiÓu v«n kÕ 1. Trªn mÆt v«n kÕ cã ghi ch÷ V.
B¶ng 1 H·y nhËn biÕt k˙ hiÖu nµy ë c¸c
v«n kÕ trong h˘nh 25.2a, b.
V«n kÕ GH§ §CNN
2. Trong c¸c v«n kÕ ë h˘nh 25.2, v«n
H˘nh 25.2a .....V .....V
kÕ nµo dïng kim, v«n kÕ nµo hiÖn sè ?
H˘nh 25.2b .....V .....V
3. H·y ghi ®Çy ®ñ vµo b¶ng 1.

69
4. ë c¸c chèt nèi d©y dÉn cña v«n kÕ cã ghi
dÊu g˘ ? (xem h˘nh 25.3).
5. H·y nhËn biÕt chèt ®iÒu chØnh kim cÒa v«n
kÕ mµ nhãm em cã.

III - §o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña

nguån ®iÖn khi m◊ch hë
1. H·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 25.3, trong
®ã v«n kÕ cã k˙ hiÖu lµ V .
2. KiÓm tra xem v«n kÕ cña nhãm em cã giíi
h◊n ®o lµ bao nhiªu, cã phï hîp ®Ó ®o hiÖu
®iÖn thÕ 6V hay kh«ng ? H˘nh 25.3

3. KiÓm tra hoÆc ®iÒu chØnh ®Ó kim v«n kÕ chØ

®óng v◊ch sè 0 vµ mflc m◊ch ®iÖn nh√
h˘nh 25.3 víi c¸c pin cßn míi. L√u ˝ xem
trong h˘nh vÏ chèt d√¬ng (+) cña v«n kÕ ®√îc
mflc víi cùc nµo cña nguån ®iÖn vµ chèt ©m
(-) cña v«n kÕ ®√îc mflc víi cùc nµo.
4. C«ng tflc b˚ ngflt vµ m◊ch hë. ®äc vµ ghi sè
chØ cña v«n kÕ vµo b¶ng 2 ®èi víi pin 1.
5. Thay pin 1 b»ng pin 2 vµ lµm t√¬ng tù nh√ trªn. B¶ng 2
C3 Tõ b¶ng 2, so s¸nh sè v«n ghi trªn vá pin Nguån ®iÖn Sè v«n ghi Sè chØ cña
víi sè chØ cña v«n kÕ vµ rót ra kÕt luËn. trªn vá pin v«n kÕ
Pin 1
Pin 2
IV - VËn dông

C4 §æi ®¬n v˚ cho c¸c gi¸ tr˚ sau ®©y :

a) 2,5V = . . . . . mV ;
b) 6kV = . . . . . V ;
20 25 30
c) 110V = . . . . . kV ; 15
35
10
40
d) 1200mV = . . . . .V. 5
45
0

C5Quan s¸t mÆt sè cña mét dông cô ®o

®iÖn ®√îc vÏ trªn h˘nh 25.4 vµ cho biÕt :
H˘nh 25.4
70
a) Dông cô nµy cã tªn gäi lµ g˘ ? K˙ hiÖu nµo trªn dông cô cho biÕt ®iÒu ®ã ?
b) Giíi h◊n ®o vµ ®é chia nhá nhÊt cña dông cô.
c) Kim cña dông cô ë v˚ tr˙ (1) chØ gi¸ tr˚ bao nhiªu ?
d) Kim cña dông cô ë v˚ tr˙ (2) chØ gi¸ tr˚ bao nhiªu ?

C6 Cã ba nguån ®iÖn víi sè v«n ghi trªn vá lÇn l√ît lµ :

a) 1,5V ; b) 6V ; c) 12V.

vµ cã ba v«n kÕ víi giíi h◊n ®o lÇn l√ît lµ :

1) 20V ; 2) 5V ; 3) 10V.

H·y cho biÕt dïng v«n kÕ nµo lµ phï hîp nhÊt ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña
mçi nguån ®iÖn ®· cho.

Nguån ®iÖn t◊o ra gi÷a hai cùc cña nã mét hiÖu ®iÖn thÕ.
§¬n v˚ ®o hiÖu ®iÖn thÕ lµ v«n (V). HiÖu ®iÖn thÕ ®√îc ®o b»ng v«n kÕ.
Sè v«n ghi trªn mçi nguån ®iÖn lµ gi¸ tr˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a
hai cùc cña nã khi ch√a mflc vµo m◊ch.

Cã thÓ em ch√a biÕt

§¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ ®√îc ®Æt theo tªn nhµ vËt l˙ häc ng√êi I-ta-lia lµ V«n-ta
(Alessandro Volta 1745-1827).
NÕu trªn mÆt v«n kÕ hoÆc trªn thang ®o cã ghi ch÷ V th˘ sè ®o cña v«n kÕ ®ã ®√îc
t˙nh theo ®¬n v˚ v«n, nÕu ghi ch÷ mV th˘ t˙nh theo ®¬n v˚ miliv«n.
ë ®ång hå ®o ®iÖn ®a n¨ng vµ ë mét sè v«n kÕ cã cÊu t◊o nhiÒu thang ®o cã c¸c giíi
h◊n ®o kh¸c nhau. Khi ch√a thÓ √íc l√îng ®√îc gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ cÇn ®o, ®Ó tr¸nh
h√ háng cã thÓ x¶y ra cho v«n kÕ, tho◊t ®Çu cÇn sö dông thang ®o cã giíi h◊n ®o lín
nhÊt. B»ng c¸ch ®ã, x¸c ®˚nh s¬ bé gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ cÇn ®o, råi c¨n cø vµo gi¸ tr˚
s¬ bé nµy mµ chän thang cho phï hîp.

71
Bµi 26 HIåU ßIåN TH⁄ GI~A HAI ß¡U D|NG C| DùNG ßIåN

Trªn c¸c bãng ®Ìn còng nh√ trªn c¸c dông cô dïng ®iÖn ®Òu cã ghi sè v«n, ch⁄ng
h◊n bãng ®Ìn 2,5V ; 12V hay 220V. LiÖu c¸c sè v«n nµy cã ˝ nghÜa gièng nh√
˝ nghÜa cña sè v«n ®√îc ghi trªn c¸c nguån ®iÖn kh«ng ?

I - HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn

1. Bãng ®Ìn ch√a ®√îc mflc vµo m◊ch ®iÖn
Th˙ nghiÖm 1 : Nèi v«n kÕ víi hai ®Çu bãng
®Ìn nh√ h˘nh 26.1.
C1Quan s¸t sè chØ cña v«n kÕ. Nªu nhËn
xt vÒ hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn khi
ch√a mflc vµo m◊ch.

2. Bãng ®Ìn ®√îc mflc vµo m◊ch ®iÖn H˘nh 26.1

Th˙ nghiÖm 2 : Sö dông ampe kÕ vµ v«n kÕ cã
giíi h◊n ®o phï hîp, mflc m◊ch ®iÖn nh√ s¬ ®å
h˘nh 26.2. Trong ®ã l√u ˝ :
- Mflc chèt d√¬ng (+) cña ampe kÕ vµ cña v«n
kÕ vÒ ph˙a cùc d√¬ng (+) cña nguån ®iÖn ;
- Hai chèt cña v«n kÕ ®√îc mflc trùc tiÕp vµo
hai ®Çu bãng ®Ìn.
C2 §äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ, cña v«n
kÕ khi ngflt vµ khi ®ãng c«ng tflc vµo b¶ng 1. H˘nh 26.2

72
- TiÕn hµnh th˙ nghiÖm t√¬ng tù víi nguån
®iÖn hai pin.
B¶ng 1
K’t qu∂ ®o Sè chØ cña v«n kÕ Sè chØ cña ampe kÕ
Lo◊i m◊ch ®iÖn (V) (A)
Nguån ®iÖn M◊ch hë U0 = I0 =
mét pin M◊ch k˙n U1 = I1 =
Nguån ®iÖn hai pin M◊ch k˙n U2 = I2 =

C3 Tõ kÕt qu¶ th˙ nghiÖm 1 vµ 2 trªn ®©y,

h·y viÕt ®Çy ®ñ c¸c c©u sau :
- Khi hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn b»ng
kh«ng th˘ . . . . . dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn.
- Khi hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn cµng
..... th˘ dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn cã c√êng
®é cµng . . . . .
Sè v«n ghi trªn mçi dông cô dïng ®iÖn lµ
gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc. Mçi dông cô
®iÖn sÏ ho◊t ®éng b˘nh th√êng khi ®√îc sö
dông ÆÛng víi hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc cña
nã. NÕu qu¸ møc ®ã th˘ dông cô ®iÖn sÏ
háng, ch⁄ng h◊n d©y tãc bãng ®Ìn sÏ b˚ ®øt.
C4 Mét bãng ®Ìn cã ghi 2,5V. Hái cã thÓ
mflc ®Ìn nµy vµo hiÖu ®iÖn thÕ lµ bao nhiªu ®Ó
nã kh«ng b˚ háng ?

II - Sù t√¬ng tù gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ vµ sù
chªnh lÖch møc n√íc
C5 H·y quan s¸t c¸c h˘nh 26.3a vµ b ®Ó t˘m
hiÓu sù t√¬ng tù gi÷a mét sè bé phËn trong c¸c
h˘nh nµy. Tõ ®ã t˘m tõ, côm tõ th˙ch hîp cho
trong ngoÆc (hiÖu ®iÖn thÕ, nguån ®iÖn, chªnh
lÖch møc n√íc, dßng ®iÖn, dßng n√íc) ®iÒn
vµo chç trèng trong c¸c c©u sau :
H˘nh 26.3
a) Khi cã sù . . . . . gi÷a hai ®iÓm A
vµ B th˘ cã . . . . . ch¶y tõ A ®Õn B.
b) Khi cã . . . . . gi÷a hai ®Çu bãng
®Ìn th˘ cã . . . . . ch◊y qua bãng ®Ìn.
c) M¸y b¬m n√íc t◊o ra sù . . . . .
t√¬ng tù nh√ . . . . . t◊o ra . . . . .

73
III - VËn dông
C6Trong nh÷ng tr√êng hîp nµo d√íi ®©y
cã hiÖu ®iÖn thÕ b»ng kh«ng (kh«ng cã hiÖu
®iÖn thÕ) ?
A. Gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn ®iÖn ®ang s¸ng ;
B. Gi÷a hai cùc cña pin cßn míi ;
C. Gi÷a hai ®Çu cña bãng ®Ìn pin ®√îc th¸o
rêi khái ®Ìn pin ;
D. Gi÷a hai cùc cña acquy ®ang thflp s¸ng
®Ìn cña xe m¸y.

C7 * Cho m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh≠ h˘nh 26.4.

BiÕt r»ng khi c«ng tflc ®ãng th˘ ®Ìn s¸ng. Hái
khi c«ng tflc ngflt th˘ gi÷a hai ®iÓm nµo cã hiÖu
®iÖn thÕ (kh¸c kh«ng) ?
A. Gi÷a hai ®iÓm A vµ B ;
B. Gi÷a hai ®iÓm E vµ C ;
C. Gi÷a hai ®iÓm D vµ E ;
H˘nh 26.4
D. Gi÷a hai ®iÓm A vµ D.

* V«n kÕ trong s¬ ®å nµo trong h◊nh 26.5

C8

cã sè chØ kh¸c kh«ng ?

H˘nh 26.5
74
 Trong m◊ch ®iÖn k˙n, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn t◊o ra dßng
®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn ®ã.
§èi víi mét bãng ®Ìn nhÊt ®˚nh, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn
cµng lín th˘ dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn cã c√êng ®é cµng lín.
Sè v«n ghi trªn mçi dông cô ®iÖn cho biÕt hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc
®Ó dông cô ®ã ho◊t ®éng b˘nh th√êng.

Cã thÓ em ch√a biÕt

VÒ nguyªn tflc, cÇn ph¶i sö dông hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc ®· quy ®˚nh cho mçi dông
cô ®iÖn.
Tuy nhiªn, c¸c dông cô ®èt nãng b»ng ®iÖn (nh√ bãng ®Ìn d©y tãc, bÕp ®iÖn, bµn
lµ ...) vÉn cã thÓ ho◊t ®éng (d√íi møc b˘nh th√êng) víi hiÖu ®iÖn thÕ nhá h¬n hiÖu
®iÖn thÕ ®˚nh møc.
Nh√ng cÇn ®Æc biÖt l√u ˝ r»ng, nÕu sö dông hiÖu ®iÖn thÕ nhá h¬n hiÖu ®iÖn thÕ
®˚nh møc cho c¸c ®éng c¬ ®iÖn (nh√ qu◊t ®iÖn, m¸y b¬m n√íc, tñ l◊nh ...) vµ c¸c
thiÕt b˚ ®iÖn tö (nh√ ra®i«, tivi, m¸y vi t˙nh ...) th˘ cã thÓ g©y h√ háng cho c¸c dông
cô vµ thiÕt b˚ ®iÖn nµy. §èi víi c¸c thiÕt b˚ ®iÖn nµy, ng√êi ta th√êng dïng mét dông
cô gäi lµ “æn ¸p” cã t¸c dông ®iÒu chØnh ®Ó lu«n cã hiÖu ®iÖn thÕ bªng hi÷u Æi÷n th’
®˚nh møc.

75
 TH#C HÄNH : ßO C¶òNG ßó DíNG ßIåN VÄ HIåU
Bµi 27 ßIåN TH⁄ ߡI VõI ßOÑN MÑCH NˇI TI⁄P

C√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘ trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp ?

I - ChuÈn b˚

- Mét nguån ®iÖn 3V hoÆc 6V.

- Hai bãng ®Ìn pin nh√ nhau.
- Mét ampe kÕ ho∆c miliampe k’ cã giíi
h◊n ®o tõ 0,5A trë lªn vµ cã ®é chia nhá
nhÊt lµ 0,01A.
- Mét v«n kÕ cã giíi h◊n ®o lµ 6V vµ cã ®é
chia nhá nhÊt lµ 0,1V.
- Mét c«ng tflc.
- B¶y ®o◊n d©y dÉn b»ng ®ång cã
vá c¸ch ®iÖn, mçi ®o◊n dµi
kho∂ng 30cm.
- ChuÈn b˚ b¸o c¸o : Chp sfin c¸c
néi dung cña mÉu b¸o c¸o ®· cho ë
cuèi bµi ra giÊy.

II - NÈi dung th˘c hµnh

1. Mflc nèi tiÕp hai bãng ®Ìn

Quan s¸t h˘nh 27.1a vµ 27.1b ®Ó nhËn biÕt hai
bãng ®Ìn ®√îc mflc nèi tiÕp.
C1 H·y cho biÕt trong m◊ch ®iÖn nµy, ampe
kÕ vµ c«ng tflc ®√îc mflc nh√ thÕ nµo víi c¸c
bé phËn kh¸c.
H·y mflc m◊ch ®iÖn theo h˘nh 27.1a vµ
C2

vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn nµy vµo b∂n b¸o c¸o.

2. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n
m◊ch nèi tiÕp
a) §ãng c«ng tflc cho m◊ch ®iÖn võa mflc, ®äc
vµ ghi sè chØ I1 cña ampe kÕ vµo b¶ng 1 cña
b∂n b¸o c¸o.
b) LÇn l√ît mflc ampe kÕ vµo c¸c v˚ tr˙ 2 vµ 3
(h˘nh 27.1a), ghi c¸c sè chØ I2, I3 t√¬ng øng
cña ampe kÕ vµo b¶ng 1 cña b∂n b¸o c¸o. H˘nh 27.1a

76
 C3 Hoµn thµnh nhËn xt 2.c) trong b∂n b¸o c¸o.

H˘nh 27.1b

3. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp

a) Mflc v«n kÕ vµo hai ®iÓm 1 vµ 2 nh√ s¬ ®å
h˘nh 27.2 cña m◊ch ®iÖn ®· cã, trong ®ã cÇn l√u
˝ chèt (+) cña v«n kÕ ®√îc mflc vµo ®iÓm 1.
§äc vµ ghi gi¸ tr˚ U12 cña hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a
hai ®Çu ®Ìn 1 vµo b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o.
H˘nh 27.2

b) LÇn l√ît lµm nh√ trªn khi mflc v«n kÕ vµo

hai ®iÓm 2, 3 vµ vµo hai ®iÓm 1, 3. Ghi c¸c
gi¸ tr˚ U23 vµ U13 cña c¸c hiÖu ®iÖn thÕ vµo
b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o.
C4 Hoµn thµnh nhËn xt 3.c) trong b∂n
b¸o c¸o.
77
III - MÉu b¸o c¸o
TH#C HÄNH : §o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ
®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp
Hä vµ tªn : ...................................................................Líp :.......................................
1. §iÒn tõ th˙ch hîp vµo chç trèng :
a) §o c√êng ®é dßng ®iÖn b»ng . . . . .
§¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn lµ . . . . ., k˙ hiÖu lµ . . . . .
Mæc . . . . . ampe k’ vµo Æoπn mπch sao cho chèt (+) cña ampe kÕ ®√îc mflc vÒ ph˙a
cùc . . . . . cña nguån ®iÖn.
b) §o hiÖu ®iÖn thÕ b»ng . . . . .
§¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ lµ . . . . ., k˙ hiÖu lµ . . . . .
Mflc 2 chèt cña v«n kÕ. . . . . vµo hai ®iÓm cña m◊ch ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi˜a hai
Æi”m Æ„, sao cho chËt (+) cña nã ®√îc nèi vÒ ph˙a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn.
2. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp
a) VÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 27.1a vµo khung d√íi ®©y :
b) KÕt qu¶ ®o : S¬ ®å m◊ch ®iÖn
B¶ng 1
V˚ tr˙ cña V˚ tr˙ 1 V˚ tr˙ 2 V˚ tr˙ 3
ampe kÕ

C√êng ®é I1 = I2 = I3 =
dßng ÆiÖn

c) NhËn xt :
Trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp, dßng ®iÖn cã c√êng ®é . . . . . t◊i c¸c v˚ tr˙ kh¸c nhau
cña m◊ch : I1 . . . . . I2 . . . . . I3 .
3. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp
a) VÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn t√¬ng tù h˘nh 27.2 vµo khung d√íi ®©y, trong ®ã v«n kÕ ®√îc
mflc ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®Ìn §2.
b) KÕt qu¶ ®o : S¬ ®å m◊ch ®iÖn
B¶ng 2
V˚ tr˙ mflc v«n kÕ HiÖu ®iÖn thÕ
Hai ®iÓm 1 vµ 2 U12 =
Hai ®iÓm 2 vµ 3 U23 =
Hai ®iÓm 1 vµ 3 U13 =

c) NhËn xt :
§èi víi ®o◊n m◊ch gåm hai ®Ìn mflc nèi tiÕp, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®o◊n
m◊ch b»ng . . . . . c¸c hiÖu ®iÖn thÕ trªn mçi ®Ìn : U13 . . . . . U12 . . . . . U23.

78
Bµi 28 TH#C HÄNH : ßO HIåU ßIåN TH⁄ VÄ C¶òNG ßó
DíNG ßIåN ߡI VõI ßOÑN MÑCH SONG SONG

HiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn cã ®Æc ®iÓm g˘ trong ®o◊n m◊ch song song ?

I - ChuÈn b˚
- Mét nguån ®iÖn 3V ;
- Hai bãng ®Ìn pin nh√ nhau ;
- Mét v«n kÕ cã giíi h◊n ®o lµ 6V vµ cã ®é - Ch˙n ®o◊n d©y dÉn b»ng ®ång
chia nhá nhÊt lµ 0,1V ; cã vá c¸ch ®iÖn, mçi ®o◊n dµi
- Mét ampe kÕ (ho∆c miliampe k’) cã giíi h◊n ®o kho¶ng 30cm ;
tõ 0,5A trë lªn vµ cã ®é chia nhá nhÊt lµ 0,01A; - Chp sfin ra giÊy c¸c néi dung
- Mét c«ng tflc ; cña mÉu b¸o c¸o ®· cho ë cuèi bµi.
II - NÈi dung th˘c hµnh

1. Mflc song song hai bãng ®Ìn

C 1 Quan s¸t h˘nh 28.1a vµ 28.1b ®Ó nhËn

biÕt hai bãng ®Ìn ®√îc mflc song song :

- Hai ®iÓm nµo lµ hai ®iÓm nèi chung cña c¸c
bãng ®Ìn ?
- §o◊n m◊ch nèi mçi ®Ìn víi hai ®iÓm chung lµ
m◊ch rÏ. §ã lµ nh÷ng m◊ch rÏ nµo ?
- §o◊n m◊ch nèi hai ®iÓm chung víi nguån ®iÖn
lµ m◊ch ch˙nh. H·y cho biÕt ®©u lµ m◊ch ch˙nh ?
C2 H·y mflc m◊ch ®iÖn nh√ h˘nh 28.1a.
- §ãng c«ng tflc, quan s¸t ®é s¸ng c¸c ®Ìn.
- Th¸o mét bãng ®Ìn, ®ãng c«ng tflc. Quan s¸t
®é s¸ng bãng ®Ìn cßn l◊i vµ nªu nhËn xt vÒ ®é
s¸ng cña nã so víi tr√íc ®ã.

2. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch song song

a) Mflc v«n kÕ vµo hai ®iÓm 1 vµ 2 trong m◊ch ®iÖn
h˘nh 28.1a vµ vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn vµo b∂n b¸o c¸o. H˘nh 28.1a

79
 H˘nh 28.1b

H·y cho biÕt v«n kÕ ®√îc mflc nh√ thÕ

C3

nµo víi ®Ìn 1 vµ ®Ìn 2.

§ãng c«ng tflc, ®äc vµ ghi sè chØ U12 cña
v«n kÕ vµo b¶ng 1 cña b∂n b¸o c¸o.
b) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ U 34
vµ U MN .
C4 Hoµn thµnh nhËn xt 2. c) cña b∂n b¸o c¸o.

3. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n

m◊ch song song
a) Mflc ampe kÕ nèi tiÕp víi ®Ìn 1 nh√ s¬ ®å
h˘nh 28.2. §ãng c«ng tflc, ®äc vµ ghi gi¸ tr˚ I1
cña c√êng ®é dßng ®iÖn qua m◊ch rÏ nµy vµo
b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o.
b) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o c√êng ®é I2 cña dßng
®iÖn qua m◊ch rÏ nèi víi ®Ìn 2.
c) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o c√êng ®é I cña dßng H˘nh 28.2
®iÖn qua m◊ch ch˙nh.
C5 Hoµn thµnh nhËn xt 3. b) cña b∂n b¸o c¸o.

80
III - MÉu b¸o c¸o
TH#C HÄNH : §o hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn
®èi víi ®o◊n m◊ch song song
Hä vµ tªn : ................................................................................. Líp : ...................
1. §iÒn tõ hay côm tõ th˙ch hîp vµo chç trèng :
a) V«n kÕ ®√îc dïng ®Ó ®o . . . . . gi÷a hai ®iÓm.
b) Chèt (+) cña v«n kÕ ®√îc mflc v“ ph›a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn.
c) Ampe kÕ dïng ®Ó ®o . . . . .
d) Mflc . . . . . ampe kÕ vµo ®o◊n m◊ch ®Ó sao cho chèt (+) cña nã ®√îc mflc v“
ph›a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn.
2. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch song song
a) VÏ vµo khung d√íi ®©y s¬ ®å m◊ch ®iÖn t√¬ng tù h˘nh 28.1a, trong ®ã cã
thªm v«n kÕ ®√îc mflc víi hai ®Çu bãng ®Ìn 2.
b) KÕt qu¶ ®o :
B¶ng 1 S¬ ®å m◊ch ®iÖn

V˚ tr˙ mflc Hai ®iÓm Hai ®iÓm Hai ®iÓm

v«n kÕ 1 vµ 2 3 vµ 4 M vµ N

HiÖu ®iÖn
U12 = U34 = UMN =
thÕ

c) NhËn xt :
HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu c¸c ®Ìn mflc song song lµ . . . . . vµ . . . . . hiÖu
®iÖn thÕ gi÷a hai ®iÓm nèi chung : U12 . . . . . U34 . . . . . UMN .
3. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song
a) KÕt qu¶ ®o :

B¶ng 2
V˚ tr˙ mflc ampe kÕ C√êng ®é dßng ®iÖn
M◊ch rÏ 1 I1 =
M◊ch rÏ 2 I2 =
M◊ch ch˙nh I =

b) NhËn xt :
C√êng ®é dßng ®iÖn m◊ch ch˙nh b»ng . . . . . c¸c c√êng ®é dßng ®iÖn
m◊ch rÏ : I . . . . . I1 . . . . . I2 .

81
Bµi 29 AN TOÄN KHI S^ D|NG ßIåN

Cuéc sèng cã ®iÖn thËt ˙ch lîi, thuËn tiÖn vµ v¨n minh. Nh√ng nÕu sö dông ®iÖn
kh«ng an toµn th˘ ®iÖn cã thÓ g©y thiÖt h◊i nh√ ch¸y, næ vµ nguy hiÓm tíi t˙nh
m◊ng con ng√êi. VËy sö dông ®iÖn nh√ thÕ nµo lµ an toµn ?

I - Dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng√êi cã thÓ

g©y nguy hiÓm
1. Dßng ®iÖn cã thÓ ®i qua c¬ thÓ ng√êi
Nhí l◊i th˙ nghiÖm víi bót thö ®iÖn ë bµi 22.
C1 Tay c«m bÛt thˆ Æi÷n ph∂i nh≠ th’ nµo
th˘ bãng ®Ìn cña bót thö ®iÖn s¸ng ?
Lflp m◊ch ®iÖn víi m« h˘nh “ng√êi ®iÖn”
(lµ 1 vËt dÉn ®iÖn) nh√ h˘nh 29.1, mét ®Çu cña
bãng ®Ìn pin nèi víi ng√êi ®iÖn, ®Çu kia cña
®Ìn ë ph˙a sau ng√êi ®iÖn ®√îc nèi vµo chèt 1.
§ãng c«ng tflc, ch◊m ®Çu 2 vµo bÊt cø chç
nµo cña “ng√êi ®iÖn” vµ quan s¸t bãng ®Ìn.
H˘nh 29.1
NhËn xt : ViÕt ®Çy ®ñ c©u d√íi ®©y :
C¬ thÓ ng√êi lµ mét vËt dÉn ®iÖn. Dßng ®iÖn
cã thÓ . . . . . c¬ thÓ ng√êi, khi ng√êi ta ch◊m vµo
m◊ch ®iÖn t◊i . . . . . v˚ tr˙ nµo cña c¬ thÓ.
2. Giíi h◊n nguy hiÓm ®èi víi dßng ®iÖn ®i
qua c¬ thÓ ng√êi
- Nhí l◊i t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn. Dßng ®iÖn cã c√êng ®é trªn 25mA
- T˘m hiÓu møc ®é t¸c dông vµ giíi h◊n nguy ®i qua ngùc g©y tæn th√¬ng tim.
hiÓm cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ng√êi cho Dßng ®iÖn cã c√êng ®é tõ 70mA
d√íi ®©y : trë lªn ®i qua c¬ thÓ ng√êi, t√¬ng
Dßng ®iÖn cã c√êng ®é trªn 10mA ®i qua øng víi hiÖu ®iÖn thÕ tõ 40V trë
ng√êi lµm co c¬ rÊt m◊nh, kh«ng thÓ duçi tay lªn ®Æt lªn c¬ thÓ ng√êi sÏ lµm tim
khái d©y ®iÖn khi ch◊m ph¶i. ngõng ®Ëp.

82
II - HiÖn t√îng ®o¶n m◊ch vµ t¸c dông
cña cÇu ch˘
1. HiÖn t√îng ®o¶n m◊ch (ngfln m◊ch)
a) Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn víi m◊ch
®iÖn cã s¬ ®å nh√ h˘nh 29.2. Khi gi¸o viªn ®ãng
c«ng tflc, ®äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ I1 = .....
b) Gi¸o viªn lµm ®o¶n m◊ch b»ng c¸ch nèi hai
H˘nh 29.2
®Çu A,B cña bãng ®Ìn b»ng mét d©y dÉn. Sau
®ã gi¸o viªn ®ãng c«ng tflc, quan s¸t bãng ®Ìn,
®äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ I2 = . . . . .
C2So s¸nh I1 víi I2 vµ nªu nhËn xt : Khi
b˚ ®o¶n m◊ch, dßng ®iÖn trong m◊ch cã
c√êng ®é . . . . .
H·y nªu c¸c t¸c h◊i cña hiÖn t√îng
®o¶n m◊ch.

2. T¸c dông cña cÇu ch˘

Nhí l◊i nh÷ng hiÓu biÕt vÒ cÇu ch˘ ®· häc ë
líp 5 vµ ë bµi 22.
C3 Quan s¸t s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 29.3 vµ
cho biÕt cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi cÇu ch˘
khi ®o¶n m◊ch.
C4 Quan s¸t c¸c cÇu ch˘ trong h˘nh 29.4
hoÆc c¸c cÇu ch˘ thËt. H·y cho biÕt ˝ nghÜa sè
ampe ghi trªn mçi cÇu ch˘. H˘nh 29.3
C5 Xem l◊i b¶ng c√êng ®é dßng ®iÖn
ë bµi 24, cho biÕt nªn dïng cÇu ch˘ ghi
bao nhiªu ampe cho m◊ch ®iÖn thflp s¸ng
bãng ®Ìn.

III - C¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn

D√íi ®©y lµ mét sè quy tflc an toµn khi sö
dông ®iÖn.
1. ChØ lµm th˙ nghiÖm víi c¸c nguån ®iÖn cã
hiÖu ®iÖn thÕ d√íi 40V.
2. Ph¶i sö dông c¸c d©y dÉn cã vá bäc c¸ch ®iÖn. H˘nh 29.4

83
3. M◊ch ®iÖn d©n dông gåm hai d©y dÉn lµ d©y “nãng” vµ d©y “nguéi”. Gi÷a chóng
cã hiÖu ®iÖn thÕ 220V vµ d©y nguéi ®√îc nèi víi ®Êt ë tr◊m ph¸t ®iÖn. V˘ thÕ gi÷a
d©y nãng vµ c¬ thÓ ng√êi ch◊m ®Êt cã hiÖu ®iÖn thÕ 220V vµ lµ nguy hiÓm víi c¬ thÓ
ng√êi. Kh«ng ®√îc tù m˘nh ch◊m vµo m◊ng ®iÖn d©n dông vµ c¸c thiÕt b˚ ®iÖn nÕu
ch√a biÕt râ c¸ch sö dông.
4. Khi cã ng√êi b˚ ®iÖn giËt th˘ kh«ng ®√îc ch◊m vµo ng√êi ®ã mµ cÇn ph¶i t˘m c¸ch
ngflt ngay c«ng tflc ®iÖn vµ gäi ng√êi cÊp cøu.
C 6 H·y viÕt mét c©u cho biÕt cã g˘ kh«ng an toµn ®iÖn vµ c¸ch khflc phôc cho mçi

h˘nh 29.5 a, b vµ c.

a) b) c) H˘nh 29.5

C¬ thÓ ng√êi lµ mét vËt dÉn ®iÖn. Dßng ®iÖn víi c√êng ®é 70mA
trë lªn ®i qua c¬ thÓ ng√êi hoÆc lµm viÖc víi hiÖu ®iÖn thÕ 40V trë
lªn lµ nguy hiÓm víi c¬ thÓ ng√êi.
CÇu ch˘ tù ®éng ngflt m◊ch khi dßng ®iÖn cã c√êng ®é t¨ng qu¸ møc,
®Æc biÖt khi ®o¶n m◊ch.
Ph¶i thùc hiÖn c¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn.

Cã thÓ em ch√a biÕt

ë m◊ch ®iÖn gia ®˘nh, ®Ó ®¶m b¶o an toµn ®iÖn, cÇu ch˘ vµ c«ng tflc ph¶i ®√îc mflc
víi d©y “nãng”. V˘ khi cã sù cè, v˙ dô nh√ b˚ ®o¶n m◊ch, cÇu ch˘ ®øt, d©y “nãng” tù
®éng ngflt nªn kh«ng g©y nguy hiÓm n÷a.
84
 Bµi 30
T‡NG K⁄T CH¶•NG 3 : ßIåN HñC

I - Tù kiÓm tra
1. §Æt mét c©u víi c¸c tõ : cä x¸t, nhiÔm ®iÖn.
2. Cã nh÷ng lo◊i ®iÖn t˙ch nµo ? C¸c ®iÖn t˙ch lo◊i nµo th˘ hót nhau ? Lo◊i nµo
th˘ ®Èy nhau ?
3. §Æt c©u víi c¸c côm tõ : vËt nhiÔm ®iÖn d√¬ng, vËt nhiÔm ®iÖn ©m, nhËn thªm
ªlectr«n, mÊt bít ªlectr«n.
4. ßi“n cÙm tı th›ch hÓp vµo chÁ trËng trong c¸c c©u sau ®©y :
a) Dßng ®iÖn lµ dßng . . . . . cã h√íng.
b) Dßng ®iÖn trong kim lo◊i lµ dßng . . . . . cã h√íng.

5. C¸c vËt hay vËt liÖu nµo sau ®©y lµ dÉn ®iÖn ë ®iÒu kiÖn b˘nh th√êng :
a) M¶nh t«n ; b) §o◊n d©y nhùa ; c) M¶nh p«liªtilen (nil«ng) ;
d) Kh«ng kh˙ ; e) §o◊n d©y ®ång ; f) M¶nh sø.

6. KÓ tªn n¨m t¸c dông ch˙nh cña dßng ®iÖn.

7. H·y cho biÕt tªn ®¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn vµ tªn dông cô dïng ®Ó ®o c√êng
®é dßng ®iÖn.
8. §¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ lµ g˘ ? §o hiÖu ®iÖn thÕ b»ng dông cô nµo ?
9. §Æt mét c©u víi c¸c côm tõ : hai cùc cña nguån ®iÖn ; hiÖu ®iÖn thÕ.
10. Trong m◊ch ®iÖn gåm hai bãng ®Ìn mflc nèi tiÕp, c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu
®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘ ?
11. Trong m◊ch ®iÖn gåm hai bãng ®Ìn mflc song song, hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é
dßng ®iÖn cã ®Æc ®iÓm g˘ ?
12. H·y nªu c¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn.
85
II - VËn dông
1. Trong c¸c c¸ch sau ®©y, c¸ch nµo lµm th√íc nhùa dÑt nhiÔm ®iÖn ?
A. §Ëp nhÑ nhiÒu lÇn th√íc nhùa xuèng mÆt quyÓn vë.
B. ¸p s¸t th√íc nhùa vµo thµnh mét b˘nh n√íc Êm.
C. ChiÕu ¸nh s¸ng ®Ìn pin vµo th√íc nhùa.
D. Cä x¸t m◊nh th√íc nhùa b»ng miÕng v¶i kh«.

2. Trong mçi h˘nh 30.1 a, b, c, d, c¶ hai vËt A, B ®Òu b˚ nhiÔm ®iÖn vµ ®√îc treo b»ng
c¸c sîi chØ m¶nh. H·y ghi dÊu ®iÖn t˙ch (+ hay -) cho vËt ch√a ghi dÊu.

H˘nh 30.1

3. Cä x¸t m¶nh nil«ng b»ng mét miÕng len, cho r»ng m¶nh nil«ng b˚ nhiÔm ®iÖn ©m.
Khi ®ã vËt nµo trong hai vËt nµy nhËn thªm ªlectr«n, vËt nµo mÊt bít ªlectr«n ?
4. Trong c¸c s¬ ®å m◊ch ®iÖn h◊nh 30.2, s¬ ®å nµo cã mòi tªn chØ ®óng chiÒu quy
√íc cña dßng ®iÖn ?

H˘nh 30.2

5. Trong bèn th˙ nghiÖm ®√îc bè tr˙ nh√ trong h◊nh 30.3, th˙ nghiÖm nµo t√¬ng øng
víi m◊ch ®iÖn k˙n vµ bãng ®Ìn s¸ng ?

H˘nh 30.3
86
6. Cã n¨m nguån ®iÖn lo◊i 1,5V ; 3V ; 6V ;
9V ; 12V vµ hai bãng ®Ìn gièng nhau ®Òu ghi
3V. CÇn mflc nèi tiÕp hai bãng ®Ìn nµy vµo
mét trong n¨m nguån ®iÖn trªn. Dïng nguån
®iÖn nµo lµ phï hîp nhÊt ? V˘ sao ?
7. Trong m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh√ h˘nh 30.4,
biÕt sè chØ cña ampe kÕ A lµ 0,35A ; cña
ampe kÕ A1 lµ 0,12A. Sè chØ cña ampe kÕ
A2 lµ bao nhiªu ? H˘nh 30.4

III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 30.5)

Theo hµng ngang :
1. Mét trong hai cùc cña pin.
2. Quy tflc ph¶i thùc hiÖn khi sö dông ®iÖn.
3. VËt cho dßng ®iÖn ®i qua.
4. Mét t¸c dông cña dßng ®iÖn.
5. Lùc t¸c dông gi÷a hai ®iÖn t˙ch cïng lo◊i.
6. Mét t¸c dông cña dßng ®iÖn.
7. Dông cô cung cÊp dßng ®iÖn l©u dµi.
8. Dông cô dïng ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ.
H˘nh 30.5
Tõ hµng däc lµ g◊ ?

87
 MôC LôC
Trang
Ch√¬ng 1 - QUANG HñC 3
Bµi 1. NhËn biÕt ¸nh s¸ng - Nguån s¸ng vµ vËt s¸ng 4
Bµi 2. Sù truyÒn ¸nh s¸ng 6
Bµi 3. øng dông ®˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng 9
Bµi 4. §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng 12
Bµi 5. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng 15
Bµi 6. Thùc hµnh : Quan s¸t vµ vÏ ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng 18
Bµi 7. G√¬ng cÇu låi 20
Bµi 8. G√¬ng cÇu lâm 22
Bµi 9. Tæng kÕt ch√¬ng 1 : Quang h‰c 25

Ch√¬ng 2 - ¢m HñC 27
Bµi 10. Nguån ©m 28
Bµi 11. §é cao cña ©m 31
Bµi 12. §é to cña ©m 34
Bµi 13. M«i tr√êng truyÒn ©m 37
Bµi 14. Ph¶n x◊ ©m - TiÕng vang 40
Bµi 15. Chèng « nhiÔm tiÕng ån 43
Bµi 16. Tæng kÕt ch√¬ng 2 : ¢m h‰c 45

Ch√¬ng 3 - §iÖn häc 47

Bµi 17. Sù nhiÔm ®iÖn do cä x¸t 48
Bµi 18. Hai lo◊i ®iÖn t˙ch 50
Bµi 19. Dßng ®iÖn - Nguån ®iÖn 53
Bµi 20. Ch†t dÉn ®iÖn vµ ch†t c¸ch ®iÖn - Dßng ®iÖn trong kim lo◊i 55
Bµi 21. S¬ ®å m◊ch ®iÖn - ChiÒu dßng ®iÖn 58
Bµi 22. T¸c dông nhiÖt vµ t¸c dông ph¸t s¸ng cña dßng ®iÖn 60
Bµi 23. T¸c dông tõ, t¸c dông ho¸ häc vµ t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn 63
Bµi 24. C√êng ®é dßng ®iÖn 66
Bµi 25. HiÖu ®iÖn thÕ 69
Bµi 26. HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu dông cô dïng ®iÖn 72
Bµi 27. Th˘c hµnh : §o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp 76
Bµi 28. Th˘c hµnh : §o hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song 79
Bµi 29. An toµn khi sö dông ®iÖn 82
Bµi 30. Tæng kÕt ch√¬ng 3 : §iÖn häc 85

VÜT Lê 7
M∑ sË : 2H705T4
In ............ b∂n, khÊ 17 x 24 cm tπi .................................
SË in : ............ SË xu†t b∂n : 01-2014/CXB/218-1062/GD
In xong vµ nÈp l≠u chi”u th∏ng..... n®m 2014.
88