Ngu Van 7 t1

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
nguyÔn kh¾c phi (Tæng Chñ biªn) - nguyÔn ®×nh chó (Chñ biªn phÇn V¨n)
nguyÔn Minh thuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt) - trÇn ®×nh sö (Chñ biªn
phÇn TËp lµm v¨n) - ®ç kim håi - nguyÔn v¨n long - Bïi m¹nh nhÞ
lª xu©n th¹i - ®ç ngäc thèng
Ng÷ v¨n 7
tËp mét
(T¸i b¶n lÇn thø mðêi b¶y)
nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc ViÖt Nam
H·y b¶o qu¶n, gi÷ g×n s¸ch gi¸o khoa ®Ó dµnh tÆng cho çc em häc sinh líp sau !
B¶n quyÒn thuéc Nhμ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o.
01-2020/CXBIPH/294-869/GD M· sè : 2H708T0
Lêi nãi ®Çu
S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7 tiÕp tôc ®ðîc biªn so¹n theo Chð¬ng tr×nh Trung
häc c¬ së ban hμnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/2002/Q§ - BGD & §T, ngμy 24
th¸ng 1 n¨m 2002 cña Bé trðëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o.
Lêi nãi ®Çu cña s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 6, tËp mét ®· tr×nh bμy nh÷ng hðíng
c¶i tiÕn chung cña Chð¬ng tr×nh vμ nÐt c¶i tiÕn næi bËt nhÊt cña Chð¬ng tr×nh vμ
s¸ch gi¸o khoa m«n Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. ë ®©y, chØ nh¾c l¹i vμi ®iÓm cèt
yÕu vμ nªu thªm mét sè ®iÓm riªng cña s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7.
Lμm quen víi viÖc häc m«n Ng÷ v¨n theo hðíng tÝch hîp ®ßi hái ph¶i cã
thêi gian. Qua mét n¨m häc, çc em ®· tÝch luü ®ðîc nh÷ng kinh nghiÖm ban
®Çu. Trðíc m¾t, ®iÒu mμ çc em cÇn lðu ý nhÊt trong phð¬ng ph¸p häc tËp vÉn
lμ kÕt hîp viÖc häc tËp, rÌn luyÖn çc tri thøc, kÜ n¨ng ë c¶ ba phÇn V¨n, TiÕng
ViÖt, TËp lμm v¨n víi nhau cho thËt tèt.
Phð¬ng ch©m biªn so¹n, néi dung cô thÓ còng nhð cÊu tróc cña s¸ch gi¸o
khoa ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thÇy, c« gi¸o tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho çc em trªn
líp còng nhð ë nhμ. Tuy nhiªn, yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ häc tËp vÉn lμ
quyÕt t©m tù häc cña mçi ngðêi.
Chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7 cã mét sè ®iÓm míi so víi chð¬ng tr×nh V¨n -
TiÕng ViÖt - TËp lμm v¨n líp 7 trðíc ®©y. VÒ phÇn TËp lμm v¨n, çc em chñ yÕu
sÏ häc hai kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m vμ nghÞ luËn. VÒ phÇn V¨n, çc em sÏ ®ðîc
tiÕp xóc nhiÒu víi th¬ v¨n tr÷ t×nh, trong ®ã cã kh«ng Ýt t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷
H¸n ë thêi trung ®¹i, vμ mét sè t¸c phÈm v¨n chð¬ng nghÞ luËn. §äc - hiÓu
®ðîc th¬ v¨n tr÷ t×nh vμ t¸c phÈm v¨n chð¬ng nghÞ luËn kh«ng ph¶i lμ dÔ, viÕt v¨n
biÓu c¶m vμ nghÞ luËn còng cã mÆt khã h¬n v¨n tù sù vμ miªu t¶ - hai kiÓu v¨n b¶n
çc em ®· ®ðîc häc ë m«n TiÕng ViÖt TiÓu häc vμ Ng÷ v¨n 6. Tuy nhiªn, sù bè trÝ
phï hîp gi÷a thÓ lo¹i v¨n häc vμ kiÓu v¨n b¶n nhð trªn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi
3
cho viÖc häc tËp vμ rÌn luyÖn ë c¶ hai phÇn V¨n vμ TËp lμm v¨n. VÒ phÇn TiÕng
ViÖt, çc em sÏ häc mét sè kiÕn thøc vμ rÌn luyÖn mét sè kÜ n¨ng vÒ cÊu t¹o tõ
(tõ ghÐp, tõ l¸y), vÒ tõ vùng (tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa, tõ ®ång ©m, thμnh
ng÷), vÒ tõ lo¹i (®¹i tõ, quan hÖ tõ), vÒ có ph¸p (tr¹ng ng÷, rót gän c©u, c©u bÞ
®éng,...), vÒ tu tõ (®iÖp ng÷, ch¬i ch÷) vμ vÒ chuÈn mùc sö dông tõ. Çc em cÇn
thðêng xuyªn liªn hÖ víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ TiÕng ViÖt ®· ®ðîc häc ë bËc TiÓu
häc, ®Æc biÖt cÇn chó ý vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vÒ TiÕng ViÖt vμo viÖc ®äc -
hiÓu çc t¸c phÈm v¨n häc vμ viÕt çc bμi tËp lμm v¨n. S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7
tiÕp tôc cung cÊp 50 yÕu tè H¸n ViÖt, trong ®ã cã mét sè yÕu tè vèn lμ tõ H¸n
®ðîc dïng trong nguyªn v¨n çc v¨n b¶n ch÷ H¸n ë nh÷ng t¸c phÈm ®ðîc häc.
Hai giê lÝ thuyÕt vÒ tõ H¸n ViÖt ë häc k× I cung cÊp cho çc em mét sè kiÕn thøc
c¬ b¶n vÒ tõ H¸n ViÖt, t¹o ®iÒu kiÖn cho çc em hiÓu ®ðîc s¾c th¸i biÓu c¶m cña
tõ H¸n ViÖt vμ bðíc ®Çu biÕt sö dông ®óng tõ H¸n ViÖt.
Hi väng r»ng s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7 sÏ xøng ®¸ng lμ ngðêi b¹n ®ðêng
®¸ng tin cËy cña çc em trªn con ®ðêng chiÕm lÜnh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vμ
rÌn luyÖn nh÷ng kÜ n¨ng cÇn thiÕt cña bé m«n.
TM. Nhãm biªn so¹n

Tæng Chñ biªn
nguyÔn kh¾c phi
4
Bμi 1
KÕt qu¶ cÇn ®¹t

· C¶m nhËn vμ thÊm thÝa nh÷ng t×nh c¶m thiªng liªng, s©u nÆng cña cha
mÑ ®èi víi con çi ; thÊy ®ðîc ý nghÜa lín lao cña nhμ trðêng ®èi víi cuéc
®êi mçi con ngðêi.
· N¾m ®ðîc cÊu t¹o vμ ý nghÜa cña çc lo¹i tõ ghÐp.
· HiÓu râ vÒ liªn kÕt v¨n b¶n, mét trong nh÷ng tÝnh chÊt quan träng nhÊt
cña v¨n b¶n.
V¨n b¶n
Cæng trðêng më ra
Vμo ®ªm trðíc ngμy khai trðêng cña con, mÑ kh«ng ngñ ®ðîc. Mét ngμy kia,
cßn xa l¾m, ngμy ®ã con sÏ biÕt thÕ nμo lμ kh«ng ngñ ®ðîc. Cßn b©y giê giÊc ngñ
®Õn víi con dÔ dμng nhð uèng mét li s÷a, ¨n mét çi kÑo. Gð¬ng mÆt thanh tho¸t
cña con tùa nghiªng trªn gèi mÒm, ®«i m«i hÐ më vμ thØnh tho¶ng chóm l¹i nhð
®ang mót kÑo.
Con lμ mét ®øa trÎ nh¹y c¶m(1). Cø mçi lÇn, vμo ®ªm trðíc ngμy s¾p ®i ch¬i
xa, con l¹i h¸o høc(2) ®Õn nçi lªn giðêng mμ kh«ng sao n»m yªn ®ðîc. Nhðng mÑ
chØ dç mét l¸t lμ con ®· ngñ. §ªm nay con còng cã niÒm h¸o høc nhð vËy : Ngμy
mai con vμo líp Mét. ViÖc chuÈn bÞ quÇn ¸o míi, giμy nãn(3) míi, cÆp s¸ch míi,
tËp vë míi, mäi thø ®©u ®ã ®· s½n sμng, khiÕn con c¶m nhËn ®ðîc sù quan träng
cña ngμy khai trðêng. Nhðng còng nhð trðíc mét chuyÕn ®i xa, trong lßng con
kh«ng cã mèi bËn t©m(4) nμo kh¸c ngoμi chuyÖn ngμy mai thøc dËy cho kÞp giê.
MÑ ®¾p mÒn(5) cho con, bu«ng mïng, Ðm gãc(6) cÈn thËn, råi bçng kh«ng
biÕt lμm g× n÷a. Mäi ngμy, khi con ®· ngñ, mÑ dän dÑp nhμ cöa. MÑ lðîm nh÷ng
chiÕc xe thiÕt gi¸p(7) dðíi gÇm ghÕ, c¹nh ch©n bμn, nh÷ng chó r«-bèt(8) b»ng
5
nhùa ®øng ngåi kh¾p n¬i, vμ gi÷a nhμ lμ ®oμn qu©n thó dμn trËn trong mét cuéc
chiÕn tranh Sð Tö - Khñng Long mμ ngμy nμo con còng bμy ra. C¨n nhμ m×nh
chØ t¹m ng¨n n¾p, gän gμng tõ khi con ngñ cho ®Õn s¸ng h«m sau.
Nhðng h«m nay tÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ã con ®· gióp mÑ lμm tõ chiÒu. MÑ nãi :
"Ngμy mai ®i häc, con lμ cËu häc sinh líp Mét råi". Nghe vËy con h¨ng h¸i tranh
víi mÑ dän dÑp ®å ch¬i.
MÑ thðêng nh©n lóc con ngñ mμ lμm vμi viÖc cña riªng m×nh. Nhðng h«m
nay mÑ kh«ng tËp trung ®ðîc vμo viÖc g× c¶. MÑ còng kh«ng ®Þnh lμm nh÷ng
viÖc Êy tèi nay. Nh×n con ngñ mét l¸t, råi mÑ ®i xem l¹i nh÷ng thø ®· chuÈn bÞ
cho con. MÑ tù b¶o m×nh còng nªn ®i ngñ sím.
MÑ lªn giðêng vμ tr»n träc. Con ®· ®i häc tõ ba n¨m trðíc, håi míi ba tuæi
vμo líp MÉu gi¸o, ®· biÕt thÕ nμo lμ trðêng, líp, thÇy, b¹n. Ngay c¶ ng«i trðêng
míi, con còng ®· tËp lμm quen tõ nh÷ng ngμy hÌ. TuÇn lÔ trðíc ngμy khai gi¶ng,
con ®· lμm quen víi b¹n bÌ vμ c« gi¸o míi, ®· tËp xÕp hμng, tËp ®i, tËp ®øng, ®Ó
6
chuÈn bÞ cho buæi lÔ khai trðêng long träng nμy. MÑ tin lμ con sÏ kh«ng bì ngì
trong ngμy ®Çu n¨m häc.
Thùc sù mÑ kh«ng lo l¾ng ®Õn nçi kh«ng ngñ ®ðîc. MÑ tin ®øa con cña mÑ
lín råi. MÑ tin vμo sù chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o cho con trðíc ngμy khai trðêng. Cßn
®iÒu g× ®Ó lo l¾ng n÷a ®©u ! MÑ kh«ng lo, nhðng vÉn kh«ng ngñ ®ðîc. Cø nh¾m
m¾t l¹i lμ dðêng nhð vang bªn tai tiÕng ®äc bμi trÇm bæng : "H»ng n¨m cø vμo
cuèi thu... MÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i dÉn ®i trªn con ®ðêng lμng dμi vμ hÑp".
Çi Ên tðîng kh¾c s©u m·i m·i trong lßng mét con ngðêi vÒ çi ngμy "h«m
nay t«i ®i häc" Êy, mÑ muèn nhÑ nhμng, cÈn thËn vμ tù nhiªn ghi vμo lßng con.
§Ó råi bÊt cø mét ngμy nμo ®ã trong ®êi, khi nhí l¹i, lßng con l¹i r¹o rùc nh÷ng
c¶m xóc b©ng khu©ng, xao xuyÕn. Ngμy mÑ cßn nhá, mïa hÌ nhμ trðêng ®ãng
cöa hoμn toμn, vμ ngμy khai trðêng ®óng lμ ngμy ®Çu tiªn häc trß líp Mét ®Õn
trðêng gÆp thÇy míi, b¹n míi. Cho nªn Ên tðîng cña mÑ vÒ buæi khai trðêng
®Çu tiªn Êy rÊt s©u ®Ëm. MÑ cßn nhí sù n«n nao, håi hép khi cïng bμ ngo¹i ®i
tíi gÇn ng«i trðêng vμ nçi ch¬i v¬i hèt ho¶ng khi cæng trðêng ®ãng l¹i, bμ ngo¹i
®øng ngoμi çnh cæng nhð ®øng bªn ngoμi çi thÕ giíi mμ mÑ võa bðíc vμo.
MÑ nghe nãi ë NhËt, ngμy khai trðêng lμ ngμy lÔ cña toμn x· héi. Ngðêi lín
nghØ viÖc ®Ó ®ða trÎ con ®Õn trðêng, ®ðêng phè ®ðîc dän quang ®·ng vμ trang
trÝ tð¬i vui. TÊt c¶ quan chøc nhμ nðíc vμo buæi s¸ng ngμy khai trðêng ®Òu chia
nhau ®Õn dù lÔ khai gi¶ng ë kh¾p çc trðêng häc lín nhá. B»ng hμnh ®éng ®ã,
hä muèn cam kÕt r»ng, kh«ng cã ðu tiªn nμo lín h¬n ðu tiªn gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ
cho tð¬ng lai. Çc quan chøc kh«ng chØ ngåi trªn hμng ghÕ danh dù mμ nh©n dÞp
nμy cßn xem xÐt ng«i trðêng, gÆp gì víi Ban Gi¸m hiÖu, thÇy, c« gi¸o vμ phô
huynh häc sinh, ®Ó ®iÒu chØnh kÞp thêi nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ gi¸o dôc. Ai còng
biÕt r»ng mçi sai lÇm trong gi¸o dôc sÏ ¶nh hðëng ®Õn c¶ mét thÕ hÖ mai sau, vμ
sai lÇm mét li cã thÓ ®ða thÕ hÖ Êy ®i chÖch c¶ hμng dÆm(9) sau nμy.
§ªm nay mÑ kh«ng ngñ ®ðîc. Ngμy mai lμ ngμy khai trðêng líp Mét cña
con. MÑ sÏ ®ða con ®Õn trðêng, cÇm tay con d¾t qua çnh cæng, råi bu«ng tay mμ
nãi : "§i ®i con, h·y can ®¶m(10) lªn, thÕ giíi nμy lμ cña con, bðíc qua çnh cæng
trðêng lμ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra".
(Theo Lý Lan, b¸o Yªu trÎ, sè 166, ngμy 1 - 9 - 2000)
7
Chó thÝch
(1) Nh¹y c¶m : c¶m nhËn rÊt nhanh vμ tinh b»ng çc gi¸c quan, b»ng c¶m tÝnh.
(2) H¸o høc : ë tr¹ng th¸i t×nh c¶m vui, phÊn khëi khi nghÜ ®Õn mét ®iÒu hay
vμ nãng lßng muèn lμm ngay ®iÒu ®ã.
(3) Nãn (tõ ®Þa phð¬ng) : ë ®©y chØ mò.
(4) BËn t©m : ®ang cã ®iÒu ph¶i suy nghÜ, lo l¾ng, kh«ng yªn lßng.
(5) MÒn (tõ ®Þa phð¬ng) : ch¨n ®¾p.
(6) Mïng (tõ ®Þa phð¬ng) : mμn ; Ðm gãc (tõ ®Þa phð¬ng) : gi¾t mμn xuèng
dðíi çc gãc chiÕu.
(7) Xe thiÕt gi¸p : xe bäc thÐp (thiÕt : s¾t ; gi¸p : vá cøng bäc ngoμi mét sè loμi
®éng vËt ; ¸o cã vËt lãt cøng b»ng da hoÆc s¾t,... cña ngðêi xða mÆc ra trËn).
(8) R«-bèt : ngðêi m¸y.
(9) DÆm (®¬n vÞ cò ®o ®é dμi cña ViÖt Nam) : b»ng 444,44 mÐt. ë ®©y tðîng
trðng cho qu·ng ®ðêng dμi.
(10) Can ®¶m : cã tinh thÇn m¹nh mÏ, kh«ng sî gian khæ hay nguy hiÓm,
khã kh¨n.
§äc - hiÓu v¨n b¶n

1. Sau khi ®äc, h·y tãm t¾t néi dung cña v¨n b¶n Cæng trðêng më ra b»ng
mét vμi c©u ng¾n gän. (Tr¶ lêi c©u hái : T¸c gi¶ viÕt vÒ çi g×, viÖc g× ?)
2. §ªm trðíc ngμy khai trðêng, t©m tr¹ng cña ngðêi mÑ vμ ®øa con cã g× kh¸c
nhau ? §iÒu ®ã biÓu hiÖn ë nh÷ng chi tiÕt nμo trong bμi ?
3. Theo em, t¹i sao ngðêi mÑ l¹i kh«ng ngñ ®ðîc ? Chi tiÕt nμo chøng tá ngμy
khai trðêng ®· ®Ó l¹i dÊu Ên thËt s©u ®Ëm trong t©m hån ngðêi mÑ ?
4.* Cã ph¶i ngðêi mÑ ®ang nãi trùc tiÕp víi con kh«ng ? Theo em, ngðêi mÑ
®ang t©m sù víi ai ? Çch viÕt nμy cã t¸c dông g× ?
5. C©u v¨n nμo trong bμi nãi lªn tÇm quan träng cña nhμ trðêng ®èi víi thÕ
hÖ trÎ ?
6. Ngðêi mÑ nãi : "... bðíc qua çnh cæng trðêng lμ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ
më ra". §· b¶y n¨m bðíc qua çnh cæng trðêng, b©y giê em hiÓu thÕ giíi k×
diÖu ®ã lμ g× ?
8
Ghi nhí
Nhð nh÷ng dßng nhËt kÝ t©m t×nh, nhá nhÑ vμ s©u l¾ng, bμi v¨n gióp
ta hiÓu thªm tÊm lßng thð¬ng yªu, t×nh c¶m s©u nÆng cña ngðêi mÑ ®èi
víi con vμ vai trß to lín cña nhμ trðêng ®èi víi cuéc sèng mçi con ngðêi.
LuyÖn tËp
1. Mét b¹n cho r»ng, cã rÊt nhiÒu ngμy khai trðêng, nhðng ngμy khai trðêng
®Ó vμo häc líp Mét lμ ngμy cã dÊu Ên s©u ®Ëm nhÊt trong t©m hån mçi con ngðêi.
Em cã t¸n thμnh ý kiÕn ®ã kh«ng ? V× sao ?
2. H·y nhí l¹i vμ viÕt thμnh ®o¹n v¨n vÒ mét kØ niÖm ®¸ng nhí nhÊt trong
ngμy khai trðêng ®Çu tiªn cña m×nh.
§äc thªm
Trðêng häc
En-ri-c« yªu dÊu cña bè ! ViÖc häc qu¶ lμ khã nhäc ®èi víi con. Nhð mÑ ®·
nãi, con vÉn chða ®Õn trðêng víi th¸i ®é h¨m hë vμ vÎ mÆt tð¬i cðêi. Nhðng con
h·y nghÜ xem, mét ngμy sÏ trèng tr¶i biÕt bao nÕu con kh«ng ®Õn trðêng. Vμ ch¾c
ch¾n chØ mét tuÇn lÔ th«i, thÕ nμo con còng xin trë l¹i líp häc. HiÖn nay tÊt c¶
thiÕu niªn ®Òu ®i häc, En-ri-c« yªu dÊu ¹. Con h·y nghÜ ®Õn nh÷ng ngðêi thî tèi
tèi vÉn ®Õn trðêng sau khi ®· lao ®éng vÊt v¶ suèt ngμy ; h·y nghÜ ®Õn nh÷ng c«
g¸i ®· ®i häc ngμy chñ nhËt v× c¶ tuÇn lÔ ph¶i bËn rén trong çc xðëng thî, ®Õn
nh÷ng ngðêi lÝnh ë thao trðêng trë vÒ lμ ®· viÕt viÕt, ®äc ®äc. Con h·y nghÜ ®Õn
nh÷ng cËu bÐ c©m vμ mï mμ vÉn ph¶i häc [...]. Con h·y nghÜ ®Õn tÊt c¶ trÎ em trªn
thÕ giíi gÇn nhð cïng mét lóc còng ®ang ®i häc [...]. Con h·y tðëng tðîng sè häc
sinh ®«ng nhð kiÕn cña hμng tr¨m d©n téc kh¸c nhau Êy, çi phong trμo cùc k×
réng lín mμ hä tham gia vμ h·y tù nhñ r»ng : "NÕu phong trμo Êy mμ ngõng th×
nh©n lo¹i sÏ ch×m ®¾m trë l¹i trong c¶nh d· man. Phong trμo Êy lμ sù tiÕn bé, lμ
niÒm hi väng, lμ vinh quang cña thÕ giíi". H·y can ®¶m lªn con, ngðêi lÝnh nhá
cña ®¹o qu©n mªnh m«ng Êy. S¸ch vë lμ vò khÝ cña con, líp häc lμ ®¬n vÞ cña con,
trËn ®Þa lμ c¶ hoμn cÇu vμ chiÕn th¾ng lμ nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. ¤i, kh«ng bao
giê con l¹i lμ mét ngðêi lÝnh nh¸t gan, ph¶i kh«ng En-ri-c« cña bè.
(Theo Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi, Nh÷ng tÊm lßng cao c¶,
Hoμng ThiÕu S¬n dÞch, NXB Phô n÷, Hμ Néi, 1999)
9
V¨n b¶n
MÑ t«i
Thø n¨m, ngμy 10 th¸ng 11
Bè ®Ó ý lμ s¸ng nay, lóc c« gi¸o ®Õn th¨m, khi nãi víi mÑ, t«i cã nhì thèt ra
mét lêi thiÕu lÔ ®é(1). §Ó c¶nh ço(2) t«i, bè ®· viÕt thð nμy. §äc thð t«i xóc ®éng
v« cïng.
"Trðíc mÆt c« gi¸o, con ®· thiÕu lÔ ®é víi mÑ. ViÖc nhð thÕ kh«ng bao giê con
®ðîc t¸i ph¹m n÷a. En-ri-c« cña bè ¹ ! Sù hçn l¸o cña con nhð mét nh¸t dao ®©m
vμo tim bè vËy ! Bè nhí, çch ®©y mÊy n¨m, mÑ ®· ph¶i thøc suèt ®ªm, cói m×nh
trªn chiÕc n«i tr«ng chõng h¬i thë hæn hÓn(3) cña con, qu»n qu¹i(4) v× nçi lo sî,
khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con !... Nhí l¹i ®iÒu Êy, bè kh«ng thÓ nÐn
®ðîc c¬n tøc giËn ®èi víi con. H·y nghÜ xem, En-ri-c« μ ! Con mμ l¹i xóc ph¹m
®Õn mÑ con ð ? Ngðêi mÑ s½n sμng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc ®Ó tr¸nh cho con
mét giê ®au ®ín, ngðêi mÑ cã thÓ ®i ¨n xin ®Ó nu«i con, cã thÓ hi sinh tÝnh m¹ng
®Ó cøu sèng con !
H·y nghÜ kÜ ®iÒu nμy, En-ri-c« ¹ : Trong ®êi, con cã thÓ tr¶i qua nh÷ng ngμy
buån th¶m, nhðng ngμy buån th¶m nhÊt tÊt sÏ lμ ngμy mμ con mÊt mÑ.
Khi ®· kh«n lín, trðëng thμnh(5), khi çc cuéc ®Êu tranh ®· t«i luyÖn con
thμnh ngðêi dòng c¶m, cã thÓ cã lóc con sÏ mong ðíc thiÕt tha ®ðîc nghe l¹i
tiÕng nãi cña mÑ, ®ðîc mÑ dang tay ra ®ãn vμo lßng. Dï cã lín kh«n, khoÎ m¹nh
thÕ nμo ®i ch¨ng n÷a, con sÏ vÉn tù thÊy m×nh chØ lμ mét ®øa trÎ téi nghiÖp, yÕu
®uèi vμ kh«ng ®ðîc chë che. Con sÏ cay ®¾ng khi nhí l¹i nh÷ng lóc ®· lμm cho
mÑ ®au lßng... Con sÏ kh«ng thÓ sèng thanh th¶n, nÕu ®· lμm cho mÑ buån
phiÒn. Dï cã hèi hËn(6), cã cÇu xin linh hån mÑ tha thø... tÊt c¶ còng chØ v« Ých
mμ th«i. Lð¬ng t©m(7) con sÏ kh«ng mét phót nμo yªn tÜnh. H×nh ¶nh dÞu dμng
vμ hiÒn hËu cña mÑ sÏ lμm t©m hån con nhð bÞ khæ h×nh(8). En-ri-c« nμy ! Con
h·y nhí r»ng, t×nh yªu thð¬ng, kÝnh träng cha mÑ lμ t×nh c¶m thiªng liªng h¬n
c¶. ThËt ®¸ng xÊu hæ vμ nhôc nh· cho kÎ nμo chμ ®¹p lªn t×nh thð¬ng yªu ®ã.
Tõ nay, kh«ng bao giê con ®ðîc thèt ra mét lêi nãi nÆng víi mÑ. Con ph¶i
xin lçi mÑ, kh«ng ph¶i v× sî bè, mμ do sù thμnh khÈn trong lßng. Con h·y cÇu xin
mÑ h«n con, ®Ó cho chiÕc h«n Êy xo¸ ®i çi dÊu vÕt vong ©n béi nghÜa(9) trªn tr¸n
10
con. Bè rÊt yªu con, En-ri-c« ¹, con lμ niÒm hi väng tha thiÕt nhÊt cña ®êi bè,
nhðng thμ r»ng bè kh«ng cã con, cßn h¬n lμ thÊy con béi b¹c(10) víi mÑ. Th«i,
trong mét thêi gian con ®õng h«n bè : bè sÏ kh«ng thÓ vui lßng ®¸p l¹i çi h«n
cña con ®ðîc.
Bè cña con"
(Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi(M), Nh÷ng tÊm lßng cao c¶, S®d)
Chó thÝch
(M) Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi (1846 - 1908), nhμ v¨n I-ta-li-a (ý), t¸c gi¶ cña çc
cuèn s¸ch : Cuéc ®êi cña çc chiÕn binh (tËp truyÖn ng¾n, 1868), Nh÷ng tÊm lßng
cao c¶ (truyÖn thiÕu nhi, 1886), Cuèn truyÖn cña ngðêi thÇy (1890), Gi÷a trðêng
vμ nhμ (tËp truyÖn ng¾n, 1892),...
(1) LÔ ®é : th¸i ®é ®ðîc coi lμ ®óng mùc, biÕt coi träng ngðêi kh¸c khi giao tiÕp.
(2) C¶nh ço : phª ph¸n mét çch nghiªm kh¾c ®èi víi nh÷ng viÖc lμm sai tr¸i.
(3) H¬i thë hæn hÓn : h¬i thë m¹nh, ng¾t qu·ng khã kh¨n, mÖt nhäc.
(4) Qu»n qu¹i : chØ t×nh tr¹ng ®au ®ín, vËt v· cña c¬ thÓ. ë ®©y chØ tr¹ng th¸i
t×nh c¶m ®au ®ín tét ®é khi trong lßng cã nçi lo ©u, buån b·.
(5) Trðëng thμnh : ®· trë thμnh ngðêi lín.
(6) Hèi hËn : lÊy lμm tiÕc vμ day døt, ®au ®ín, tù tr¸ch m×nh khi nhËn ra ®·
lμm mét ®iÒu g× ®ã sai lÇm.
(7) Lð¬ng t©m : chØ yÕu tè tinh thÇn gióp b¶n th©n nhËn ra ®ðîc çi ®óng,
çi sai vÒ ®¹o ®øc ®Ó cã thÓ tù ®iÒu chØnh viÖc lμm cña m×nh (lð¬ng : tèt, lμnh ;
t©m : tr¸i tim, lßng ngðêi).
(8) Khæ h×nh : h×nh ph¹t nÆng nÒ, khæ së vÒ thÓ x¸c.
(9) Vong ©n béi nghÜa : quªn ¬n (vong ©n), tr¸i víi ®¹o nghÜa (béi nghÜa).
(10) Béi b¹c : ph¶n l¹i ngðêi tèt, ngðêi ®· tõng gióp ®ì m×nh.

1. V¨n b¶n lμ mét bøc thð cña ngðêi bè göi cho con, nhðng t¹i sao t¸c gi¶ l¹i
lÊy nhan ®Ò lμ "MÑ t«i" ?
11
2. Th¸i ®é cña ngðêi bè ®èi víi En-ri-c« qua bøc thð lμ th¸i ®é nhð thÕ nμo ?
Dùa vμo ®©u mμ em biÕt ®ðîc ? LÝ do g× ®· khiÕn «ng cã th¸i ®é Êy ?
3. Trong truyÖn cã nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt nμo nãi vÒ ngðêi mÑ cña En-ri-c« ?
Qua ®ã em hiÓu mÑ cña En-ri-c« lμ ngðêi nhð thÕ nμo ?
4. Theo em, ®iÒu g× ®· khiÕn En-ri-c« "xóc ®éng v« cïng" khi ®äc thð cña bè ?
H·y t×m hiÓu vμ lùa chän nh÷ng lÝ do mμ em cho lμ ®óng trong çc lÝ do sau :
a) V× bè gîi l¹i nh÷ng kØ niÖm gi÷a mÑ vμ En-ri-c«.
b) V× En-ri-c« sî bè.
c) V× th¸i ®é kiªn quyÕt vμ nghiªm kh¾c cña bè.
d) V× nh÷ng lêi nãi rÊt ch©n t×nh vμ s©u s¾c cña bè.
e) V× En-ri-c« thÊy xÊu hæ.
Ngoμi nh÷ng lÝ do trªn, cã cßn lÝ do nμo kh¸c kh«ng ?
5.* Theo em, t¹i sao ngðêi bè kh«ng nãi trùc tiÕp víi En-ri-c« mμ l¹i viÕt thð ?
Ghi nhí
"Con h·y nhí r»ng, t×nh yªu thð¬ng, kÝnh träng cha mÑ lμ t×nh c¶m
thiªng liªng h¬n c¶. ThËt ®¸ng xÊu hæ vμ nhôc nh· cho kÎ nμo chμ ®¹p lªn
t×nh thð¬ng yªu ®ã." (A-mi-xi)
LuyÖn tËp
1. H·y chän mét ®o¹n trong thð cña bè En-ri-c« cã néi dung thÓ hiÖn vai trß
v« cïng lín lao cña ngðêi mÑ ®èi víi con vμ häc thuéc ®o¹n ®ã.
2. H·y kÓ l¹i mét sù viÖc em lì g©y ra khiÕn bè, mÑ buån phiÒn.
§äc thªm
Thð göi mÑ
Con thðêng sèng ngÈng cao ®Çu mÑ ¹

TÝnh t×nh con h¬i ngang bðíng kiªu k×
NÕu cã vÞ chóa nμo nh×n con vμo m¾t
Con ch¼ng bao giê cói mÆt trðíc uy nghi.
12
Nhðng mÑ ¬i con xin thó thËt
Tr¸i tim con dï kiªu h·nh thÕ nμo
§øng trðíc mÑ dÞu dμng, ch©n chÊt
Con thÊy m×nh bÐ nhá lμm sao.
(Hen-rÝch Hai-n¬, TÕ Hanh dÞch)
V× sao hoa cóc cã nhiÒu çnh nhá
Ngμy xða cã mét em bÐ g¸i ®i t×m thuèc ch÷a bÖnh cho mÑ. Em ®ðîc PhËt
trao cho mét b«ng cóc. Sau khi dÆn em çch lμm thuèc cho mÑ, PhËt nãi thªm :
"Hoa cóc cã bao nhiªu çnh, ngðêi mÑ sÏ sèng thªm bÊy nhiªu n¨m". V× muèn mÑ
sèng thËt l©u, c« bÐ dõng l¹i bªn ®ðêng tðíc çc çnh hoa ra thμnh nhiÒu çnh
nhá. Tõ ®ã hoa cóc cã rÊt nhiÒu çnh... Ngμy nay cóc vÉn ®ðîc dïng ch÷a bÖnh.
(Theo Ngðêi mÑ vμ ph¸i ®Ñp,

NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1990)
Tõ ghÐp
I - Çc lo¹i tõ ghÐp
1. Trong çc tõ ghÐp bμ ngo¹i, th¬m phøc ë nh÷ng vÝ dô sau, tiÕng nμo lμ
tiÕng chÝnh, tiÕng nμo lμ tiÕng phô bæ sung ý nghÜa cho tiÕng chÝnh ? Em cã nhËn
xÐt g× vÒ trËt tù cña çc tiÕng trong nh÷ng tõ Êy ?
- MÑ cßn nhí sù n«n nao, håi hép khi cïng bμ ngo¹i ®i tíi gÇn ng«i trðêng
vμ nçi ch¬i v¬i hèt ho¶ng khi cæng trðêng ®ãng l¹i [...].
(Lý Lan)
- Cèm kh«ng ph¶i thøc quμ cña ngðêi véi ; ¨n cèm ph¶i ¨n tõng chót Ýt, thong
th¶ vμ ngÉm nghÜ. Lóc bÊy giê ta míi thÊy thu l¹i c¶ trong hð¬ng vÞ Êy, çi mïi
th¬m phøc cña lóa míi, cña hoa cá d¹i ven bê [...].
(Th¹ch Lam)
13
2. Çc tiÕng trong hai tõ ghÐp quÇn ¸o, trÇm bæng ë nh÷ng vÝ dô sau (trÝch tõ
v¨n b¶n Cæng trðêng më ra) cã ph©n ra tiÕng chÝnh, tiÕng phô kh«ng ?
- ViÖc chuÈn bÞ quÇn ¸o míi, giμy nãn míi, cÆp s¸ch míi, tËp vë míi,
mäi thø ®©u ®ã ®· s½n sμng, khiÕn con c¶m nhËn ®ðîc sù quan träng cña
ngμy khai trðêng.
- MÑ kh«ng lo, nhðng vÉn kh«ng ngñ ®ðîc. Cø nh¾m m¾t l¹i lμ dðêng nhð
vang bªn tai tiÕng ®äc bμi trÇm bæng [...].
Ghi nhí
· Tõ ghÐp cã hai lo¹i : tõ ghÐp chÝnh phô vμ tõ ghÐp ®¼ng lËp.
· Tõ ghÐp chÝnh phô cã tiÕng chÝnh vμ tiÕng phô bæ sung nghÜa cho tiÕng
chÝnh. TiÕng chÝnh ®øng trðíc, tiÕng phô ®øng sau.
· Tõ ghÐp ®¼ng lËp cã çc tiÕng b×nh ®¼ng vÒ mÆt ng÷ ph¸p (kh«ng ph©n
ra tiÕng chÝnh, tiÕng phô).
ii - nghÜa cña tõ ghÐp

1. So s¸nh nghÜa cña tõ bμ ngo¹i víi nghÜa cña bμ, nghÜa cña tõ th¬m phøc víi
nghÜa cña th¬m, em thÊy cã g× kh¸c nhau ?
2. So s¸nh nghÜa cña tõ quÇn ¸o víi nghÜa cña mçi tiÕng quÇn, ¸o ; nghÜa cña
tõ trÇm bæng víi nghÜa cña mçi tiÕng trÇm, bæng, em thÊy cã g× kh¸c nhau ?
Ghi nhí
· Tõ ghÐp chÝnh phô cã tÝnh chÊt ph©n nghÜa. NghÜa cña tõ ghÐp chÝnh
phô hÑp h¬n nghÜa cña tiÕng chÝnh.
· Tõ ghÐp ®¼ng lËp cã tÝnh chÊt hîp nghÜa. NghÜa cña tõ ghÐp ®¼ng lËp
kh¸i qu¸t h¬n nghÜa cña çc tiÕng t¹o nªn nã.
14
iiI - LuyÖn tËp
1. XÕp çc tõ ghÐp suy nghÜ, l©u ®êi, xanh ng¾t, nhμ m¸y, nhμ ¨n, chμi lðíi,
c©y cá, Èm ðít, ®Çu ®u«i, cðêi nô theo b¶ng ph©n lo¹i sau ®©y :
Tõ ghÐp chÝnh phô
Tõ ghÐp ®¼ng lËp
2. §iÒn(a) thªm tiÕng vμo sau çc tiÕng dðíi ®©y ®Ó t¹o tõ ghÐp chÝnh phô :
bót ... ¨n ...
thðíc ... tr¾ng ...
mða ... vui ...
lμm ... nh¸t ...
3. §iÒn thªm tiÕng vμo sau çc tiÕng dðíi ®©y ®Ó t¹o tõ ghÐp ®¼ng lËp :
... ...
nói mÆt
... ...
... ...
ham häc
... ...
... ...
xinh tð¬i
... ...
4. T¹i sao cã thÓ nãi mét cuèn s¸ch, mét cuèn vë mμ kh«ng thÓ nãi mét cuèn
s¸ch vë ?
5. a) Cã ph¶i mäi thø hoa cã mμu hång ®Òu gäi lμ hoa hång kh«ng ?
(a) Çc d¹ng bμi tËp ®iÒn ch÷ çi, dÊu thanh, tiÕng, tõ, côm tõ,... vμo chç trèng, ë
trong Ng÷ v¨n 7, häc sinh chÐp l¹i vμ lμm vμo vë bμi tËp.
15
b) Em Nam nãi : "Çi ¸o dμi cña chÞ em ng¾n qu¸ !". Nãi nhð thÕ cã ®óng
kh«ng ? T¹i sao ?
c) Cã ph¶i mäi lo¹i cμ chua ®Òu chua kh«ng ? Nãi : "Qu¶ cμ chua nμy ngät
qu¸ !" cã ®ðîc kh«ng ? T¹i sao ?
d) Cã ph¶i mäi lo¹i ç mμu vμng ®Òu lμ ç vμng kh«ng ? Ç vμng lμ lo¹i ç
nhð thÕ nμo ?
6. So s¸nh nghÜa cña çc tõ ghÐp m¸t tay, nãng lßng, gang thÐp (Anh Êy lμ
mét chiÕn sÜ gang thÐp), tay ch©n (mét tay ch©n th©n tÝn) víi nghÜa cña nh÷ng
tiÕng t¹o nªn chóng.
7.* Thö ph©n tÝch cÊu t¹o cña nh÷ng tõ ghÐp cã ba tiÕng m¸y h¬i nðíc, than
tæ ong, b¸nh ®a nem theo mÉu sau :
MÉu : ç ®u«i cê
§äc thªm
Cã nh÷ng tiÕng trong tõ ghÐp ngμy nay kh«ng cßn râ nghÜa nhðng cã thÓ t×m
thÊy nghÜa cña chóng trong tiÕng ®Þa phð¬ng, trong mét sè ng«n ng÷ d©n téc
thiÓu sè ë ViÖt Nam, trong çc v¨n b¶n cæ.
Trong tiÕng ®Þa phð¬ng : ró trong rõng ró (trong tiÕng NghÖ - TÜnh, ró lμ
"mét lo¹i rõng giμ") ; quÐ trong gμ quÐ (trong tiÕng Thanh Ho¸, quÐ cã nghÜa lμ
"gμ") ; cé trong xe cé (trong tiÕng ®Þa phð¬ng Nam Bé, cé chØ "lo¹i xe trðît kh«ng
cã b¸nh dïng ®Ó kÐo gç ë rõng hoÆc kÐo lóa trªn ruéng").
Trong mét sè ng«n ng÷ d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam (cã thÓ cã sù kh¸c biÖt
chót Ýt vÒ mÆt ng÷ ©m) :
- Nang trong cau nang (trong tiÕng Mðêng, nang nghÜa lμ "cau") ;
- ái trong Ýt ái (trong tiÕng Mðêng, ái nghÜa lμ "Ýt") ;
- Phai trong mð¬ng phai (trong tiÕng Tμy Nïng, phai lμ "con ®Ëp ch¾n ngang
dßng suèi").
16
Trong çc v¨n b¶n cæ :
- LÖ trong e lÖ cã nghÜa lμ "e", "sî".
LÖ khi hoa ch¼ng chiÒu ong.
(Phan TrÇn)
- Ch¸c trong b¸n ch¸c, ®æi ch¸c cã nghÜa lμ "mua", "®æi".

Tói ®· kh«ng tiÒn kh«n ch¸c rðîu.
(NguyÔn Tr·i, Quèc ©m thi tËp)
Liªn kÕt trong v¨n b¶n
I - liªn kÕt vμ phð¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n
1. TÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n

a) Theo em, nÕu bè En-ri-c« chØ viÕt mÊy c©u sau, th× En-ri-c« cã thÓ hiÓu ®iÒu
bè muèn nãi chða ?
Trðíc mÆt c« gi¸o, con ®· thiÕu lÔ ®é víi mÑ. Bè nhí, çch ®©y mÊy n¨m, mÑ
®· ph¶i thøc suèt ®ªm, cói m×nh trªn chiÕc n«i tr«ng chõng h¬i thë hæn hÓn cña
con, qu»n qu¹i v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con ! H·y nghÜ
xem, En-ri-c« μ ! Ngðêi mÑ s½n sμng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc ®Ó tr¸nh cho con
mét giê ®au ®ín, ngðêi mÑ cã thÓ ®i ¨n xin ®Ó nu«i con, cã thÓ hi sinh tÝnh m¹ng
®Ó cøu sèng con ! Th«i, trong mét thêi gian con ®õng h«n bè.
b) NÕu En-ri-c« chða hiÓu ý bè th× h·y cho biÕt v× lÝ do nμo trong çc lÝ do kÓ
dðíi ®©y :
- V× cã c©u v¨n viÕt chða ®óng ng÷ ph¸p ;
- V× cã c©u v¨n néi dung chða thËt râ rμng ;
- V× gi÷a çc c©u cßn chða cã sù liªn kÕt (liªn : liÒn ; kÕt : nèi, buéc ; liªn kÕt :
nèi liÒn nhau, g¾n bã víi nhau).
c) Tõ ®ã, h·y tr¶ lêi c©u hái : Muèn cho ®o¹n v¨n cã thÓ hiÓu ®ðîc th× nã ph¶i
cã tÝnh chÊt g× ?
17
2. Phð¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n
a) §äc kÜ l¹i ®o¹n v¨n trªn vμ cho biÕt do thiÕu ý g× mμ nã trë nªn khã hiÓu.
H·y söa l¹i ®o¹n v¨n ®Ó En-ri-c« hiÓu ®ðîc ý cña bè.
b) §äc çc c©u v¨n sau vμ chØ ra sù thiÕu liªn kÕt cña chóng. H·y söa l¹i ®Ó
thμnh mét ®o¹n v¨n cã nghÜa.
Mét ngμy kia, cßn xa l¾m, ngμy ®ã con sÏ biÕt thÕ nμo lμ kh«ng ngñ ®ðîc.
GiÊc ngñ ®Õn víi con dÔ dμng nhð uèng mét li s÷a, ¨n mét çi kÑo. Gð¬ng mÆt
thanh tho¸t cña ®øa trÎ tùa nghiªng trªn gèi mÒm, ®«i m«i hÐ më vμ thØnh
tho¶ng chóm l¹i nhð ®ang mót kÑo.
c) Tõ hai vÝ dô trªn, em h·y cho biÕt : Mét v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt trðíc hÕt
ph¶i cã ®iÒu kiÖn g× ? Cïng víi ®iÒu kiÖn Êy, çc c©u trong v¨n b¶n ph¶i sö dông
çc phð¬ng tiÖn g× ?
Ghi nhí
· Liªn kÕt lμ mét trong nh÷ng tÝnh chÊt quan träng nhÊt cña v¨n b¶n, lμm
cho v¨n b¶n trë nªn cã nghÜa, dÔ hiÓu.
· §Ó v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt, ngðêi viÕt (ngðêi nãi) ph¶i lμm cho néi
dung cña çc c©u, çc ®o¹n thèng nhÊt vμ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau ; ®ång
thêi, ph¶i biÕt kÕt nèi çc c©u, çc ®o¹n ®ã b»ng nh÷ng phð¬ng tiÖn ng«n
ng÷ (tõ, c©u, ...) thÝch hîp.
II - LuyÖn tËp
1. S¾p xÕp nh÷ng c©u v¨n dðíi ®©y theo mét thø tù hîp lÝ ®Ó t¹o thμnh mét
®o¹n v¨n cã tÝnh liªn kÕt chÆt chÏ.
(1) Mét quan chøc cña thμnh phè ®· kÕt thóc buæi lÔ ph¸t thðëng nhð sau :
(2) Vμ «ng ®ða tay chØ vÒ phÝa çc thÇy gi¸o, c« gi¸o ngåi trªn çc hμnh lang.
(3) Çc thÇy, çc c« ®Òu ®øng dËy vÉy mò, vÉy kh¨n ®¸p l¹i, tÊt c¶ ®Òu xóc ®éng
vÒ sù biÓu lé lßng mÕn yªu Êy cña häc sinh. (4) "Ra khái ®©y, çc con ¹, çc con
kh«ng ®ðîc quªn göi lêi chμo vμ lßng biÕt ¬n ®Õn nh÷ng ngðêi ®· v× çc con mμ
kh«ng qu¶n bao mÖt nhäc, nh÷ng ngðêi ®· hiÕn c¶ trÝ th«ng minh vμ lßng dòng
c¶m cho çc con, nh÷ng ngðêi sèng vμ chÕt v× çc con, vμ hä ®©y nμy !". (5) Nghe
lêi kªu gäi c¶m ®éng, ®¸p øng ®óng nh÷ng t×nh c¶m cña m×nh, tÊt c¶ häc sinh
®Òu ®øng dËy, dang tay vÒ phÝa çc thÇy, çc c«.
18
2. Çc c©u v¨n dðíi ®©y ®· cã tÝnh liªn kÕt chða ? V× sao ?
T«i nhí ®Õn mÑ t«i "lóc ngðêi cßn sèng, t«i lªn mðêi". MÑ t«i ©u yÕm d¾t tay
t«i dÉn ®i trªn con ®ðêng lμng dμi vμ hÑp. S¸ng nay, lóc c« gi¸o ®Õn th¨m, t«i nãi
víi mÑ cã nhì thèt ra mét lêi thiÕu lÔ ®é. Cßn chiÒu nay, mÑ hiÒn tõ cña t«i cho
t«i ®i d¹o ch¬i víi anh con trai lín cña b¸c g¸c cæng.
(Lðu ý : VÒ h×nh thøc, çc c©u v¨n nμy cã vÎ rÊt "liªn kÕt".)
3. §iÒn nh÷ng tõ ng÷ thÝch hîp vμo chç trèng trong ®o¹n v¨n dðíi ®©y ®Ó
çc c©u liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau.
Bμ ¬i ! Ch¸u thðêng vÒ ®©y, ra vðên, ®øng dðíi gèc na, gèc æi mong t×m l¹i
h×nh bãng cña... vμ nhí l¹i ngμy nμo... trång c©y, ... ch¹y lon ton bªn bμ. ... b¶o khi
nμo c©y cã qu¶... sÏ dμnh qu¶ to nhÊt, ngon nhÊt cho..., nhðng ch¸u l¹i b¶o qu¶ to
nhÊt, ngon nhÊt ph¶i ®Ó phÇn bμ. ... bμ «m ch¸u vμo lßng, h«n ch¸u mét çi thËt kªu.
(Theo NguyÔn Thu Thuû Tiªn,

Nh÷ng bøc thð ®o¹t gi¶i UPU (a))
4. "§ªm nay mÑ kh«ng ngñ ®ðîc. Ngμy mai lμ ngμy khai trðêng líp Mét
cña con."
Cã ngðêi nhËn xÐt : Sù liªn kÕt gi÷a hai c©u trªn h×nh nhð kh«ng chÆt chÏ, vËy
mμ chóng vÉn ®ðîc ®Æt c¹nh nhau trong v¨n b¶n Cæng trðêng më ra. Em h·y gi¶i
thÝch t¹i sao.
(Gîi ý : H·y ®äc nh÷ng c©u v¨n tiÕp ®ã.)
5. Ch¾c em biÕt c©u chuyÖn cæ tÝch kÓ vÒ mét anh trai cμy ®· ®½n ®ñ tr¨m ®èt
tre nhðng kh«ng nhê ®Õn phÐp mμu cña Bôt th× kh«ng sao cã ®ðîc c©y tre tr¨m
®èt. C©u chuyÖn Êy cã gióp em hiÓu ®ðîc ®iÒu g× cô thÓ h¬n vÒ vai trß cña liªn
kÕt trong v¨n b¶n kh«ng ?
®äc thªm
Nhμ v¨n NguyÔn C«ng Hoan kÓ l¹i : Håi ®Çu thÕ kØ XX, ®· cã ngðêi viÕt mét
lèi v¨n "ng¾n ®Õn céc lèc". VÝ dô nhð :
(a) UPU : Liªn minh Bðu chÝnh Quèc tÕ.
19
- Anh ®i ®©u ngμy mai, b¹n t«i hái.
- Ch¬i.
- Hª-ra-clÝt (a) uèng nðíc hai lÇn trong mét dßng s«ng ?
- SÏ cã.
- Cho mμ xem.
NguyÔn C«ng Hoan nhËn xÐt : Trong ®o¹n v¨n dÉn trªn, cã "nhiÒu ý cãc nh¶y
nhð lo¹i ch¬i, råi Hª-ra-clÝt, råi sÏ cã, råi cho mμ xem, khiÕn ngðêi ®äc kh«ng hiÓu
cã çi d©y tð tðëng nμo nã nèi tõ ý ch¬i ®Õn ý cho mμ xem". Nhμ v¨n cßn cho biÕt,
nhiÒu ngðêi ngμy Êy ®ïa r»ng, ®Õn ngðêi viÕt nh÷ng c©u nμy còng kh«ng hiÓu
m×nh nãi g× n÷a lμ ngðêi ®äc !
(Theo TuyÓn tËp NguyÔn C«ng Hoan, tËp III,

NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1986)
Bμi 2

· ThÊy ®ðîc nh÷ng t×nh c¶m ch©n thμnh vμ s©u nÆng cña hai em bÐ trong
c©u chuyÖn. C¶m nhËn ®ðîc nçi ®au ®ín, xãt xa cña nh÷ng b¹n nhá
ch¼ng may r¬i vμo hoμn c¶nh gia ®×nh bÊt h¹nh vμ biÕt th«ng c¶m, chia
sÎ víi nh÷ng b¹n Êy.
· NhËn ra ®ðîc çch kÓ chuyÖn rÊt ch©n thËt vμ c¶m ®éng cña t¸c gi¶.
· ThÊy ®ðîc tÇm quan träng cña bè côc trong v¨n b¶n. Cã ý thøc x©y
dùng bè côc khi t¹o lËp v¨n b¶n vμ bðíc ®Çu x©y dùng ®ðîc v¨n b¶n cã
bè côc rμnh m¹ch, hîp lÝ.
· HiÓu râ kh¸i niÖm m¹ch l¹c trong v¨n b¶n, tõ ®ã biÕt t¹o lËp nh÷ng v¨n
b¶n cã tÝnh m¹ch l¹c.
(a) Hª-ra-clÝt (kho¶ng 544 - 483 tr. CN) : nhμ triÕt häc Hi L¹p thêi cæ ®¹i, t¸c gi¶ c©u
nãi næi tiÕng : "Ngðêi ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trong cïng mét dßng s«ng".
20
V¨n b¶n
Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª(1)
MÑ t«i, giäng kh¶n ®Æc, tõ trong mμn nãi väng ra :

- Th«i, hai ®øa liÖu mμ ®em chia ®å ch¬i ra ®i.
Võa nghe thÊy thÕ, em t«i bÊt gi¸c run lªn bÇn bËt, kinh hoμng ®ða cÆp m¾t
tuyÖt väng nh×n t«i. CÆp m¾t ®en cña em lóc nμy buån th¨m th¼m, hai bê mi ®·
sðng mäng lªn v× khãc nhiÒu.
§ªm qua, lóc nμo chît tØnh, t«i còng nghe tiÕng nøc në, tøc tðëi cña em. T«i
cø ph¶i c¾n chÆt m«i ®Ó khái bËt lªn tiÕng khãc to, nhðng nðíc m¾t cø tu«n ra
nhð suèi, ðít ®Çm c¶ gèi vμ hai çnh tay ¸o.
S¸ng nay dËy sím, t«i khÏ më cöa rãn rÐn ®i ra vðên, ngåi xuèng gèc c©y
hång xiªm. Chît thÊy ®éng phÝa sau, t«i quay l¹i : em t«i ®· theo ra tõ lóc nμo.
Em lÆng lÏ ®Æt tay lªn vai t«i. T«i kÐo em ngåi xuèng vμ khÏ vuèt lªn m¸i tãc.
Chóng t«i cø ngåi im nhð vËy. §»ng ®«ng, trêi höng dÇn. Nh÷ng b«ng hoa
thðîc dðîc trong vðên ®· tho¸ng hiÖn trong mμn sð¬ng sím vμ b¾t ®Çu khoe bé
çnh rùc rì cña m×nh. Lò chim s©u(2) nh¶y nhãt trªn cμnh vμ chiªm chiÕp kªu.
Ngoμi ®ðêng, tiÕng xe m¸y, tiÕng « t« vμ tiÕng nãi chuyÖn cña nh÷ng ngðêi ®i
chî mçi lóc mét rÝu ran. C¶nh vËt vÉn cø nhð h«m qua, h«m kia th«i mμ sao tai
ho¹ gi¸ng xuèng ®Çu anh em t«i nÆng nÒ thÕ nμy.
Gia ®×nh t«i kh¸ gi¶. Anh em t«i rÊt thð¬ng nhau. Ph¶i nãi em t«i rÊt ngoan.
Nã l¹i khÐo tay n÷a. Håi cßn häc líp N¨m, cã lÇn t«i ®i ®¸ bãng, bÞ xo¹c mét
miÕng ¸o rÊt to. Sî mÑ ®¸nh, t«i cø ngåi l× ngoμi b·i kh«ng d¸m vÒ. Nghe lò b¹n
t«i m¸ch, em ®· ®em kim chØ ra tËn s©n vËn ®éng. Nã b¶o :
- Anh cëi ¸o ra, em v¸ l¹i cho. Em v¸ khÐo, mÑ kh«ng biÕt ®ðîc ®©u.
Nh×n bμn tay m¶nh mai cña em dÞu dμng ®ða mòi kim tho¨n tho¾t, kh«ng
hiÓu sao t«i thÊy ©n hËn qu¸. L©u nay, m¶i vui ch¬i bÌ b¹n, ch¼ng lóc nμo t«i chó
ý ®Õn em... Tõ ®Êy, chiÒu nμo t«i còng ®i ®ãn em. Chóng t«i n¾m tay nhau võa ®i
võa trß chuyÖn.
VËy mμ giê ®©y, anh em t«i s¾p ph¶i xa nhau. Cã thÓ sÏ xa nhau m·i m·i. L¹y
trêi ®©y chØ lμ mét giÊc m¬. Mét giÊc m¬ th«i.
21
Nhðng kh«ng, cã tiÕng dÐp lÑp kÑp trong nhμ vμ tiÕng mÑ t«i :
- Th»ng Thμnh, con Thuû ®©u ?
Chóng t«i giËt m×nh, lÝu rÝu d¾t nhau ®øng dËy.
- §em chia ®å ch¬i ra ®i ! - MÑ t«i ra lÖnh.
Thuû më to ®«i m¾t nhð ngðêi mÊt hån, lo¹ng cho¹ng b¸m vμo çnh tay t«i.
D×u em vμo trong nhμ, t«i b¶o :
- Kh«ng ph¶i chia n÷a. Anh cho em tÊt.
T«i nh¾c l¹i hai ba lÇn, Thuû míi giËt m×nh nh×n xuèng. Em buån b· l¾c ®Çu :
- Kh«ng, em kh«ng lÊy. Em ®Ó hÕt l¹i cho anh.
- L»ng nh»ng m·i. Chia ra ! - MÑ t«i qu¸t vμ giËn d÷ ®i vÒ phÝa cæng.
Em t«i sôt sÞt b¶o :
- Th«i th× anh cø chia ra vËy.
§å ch¬i cña chóng t«i còng ch¼ng cã nhiÒu. T«i dμnh hÇu hÕt cho em : bé tó
l¬ kh¬, bμn ç ngùa, nh÷ng con èc biÓn vμ bé chØ mμu. Thuû ch¼ng quan t©m ®Õn
22
chuyÖn ®ã, m¾t nã cø r¸o ho¶nh(3) nh×n vμo kho¶ng kh«ng, thØnh tho¶ng l¹i nÊc
lªn khe khÏ. Nhðng khi t«i võa lÊy hai con bóp bª tõ trong tñ ra, ®Æt sang hai phÝa
th× em bçng tru trÐo lªn giËn d÷ :
- Anh l¹i chia rÏ con VÖ SÜ víi con Em Nhá ra μ ? Sao anh ¸c thÕ !
T«i nh×n em buån b· :
- Th× anh ®· nãi víi em råi. Anh cho em tÊt c¶.
T«i ®Æt con VÖ SÜ vμo c¹nh con Em Nhá gi÷a ®èng ®å ch¬i cña Thuû. CÆp m¾t
em dÞu l¹i, nhðng chît nghÜ ra ®iÒu g×, em l¹i kªu lªn :
- Nhðng nhð vËy lÊy ai g¸c ®ªm cho anh ?
T«i nhÕch mÐp cðêi cay ®¾ng. Trðíc ®©y cã thêi k× t«i toμn mª ngñ thÊy ma.
Thuû b¶o : "§Ó em b¾t con VÖ SÜ g¸c cho anh".
Em buéc con dao dÝp(4) vμo lðng con bóp bª lín vμ ®Æt ë ®Çu giðêng t«i. §ªm
Êy, t«i kh«ng chiªm bao thÊy ma n÷a. Tõ ®Êy, tèi tèi, sau khi häc xong bμi, Thuû
l¹i "vâ trang"(5) cho con VÖ SÜ vμ ®em ®Æt trªn ®Çu giðêng t«i. Buæi s¸ng, em th¸o
dao ra, ®Æt nã vÒ chç cò, c¹nh con Em Nhá. Hai con quμng tay lªn vai nhau, ghÐ
®Çu vμo nhau th©n thiÕt. Tõ khi vÒ nhμ t«i, chóng chða ph¶i xa nhau ngμy nμo,
nªn b©y giê thÊy t«i ®em chia chóng ra, Thuû kh«ng chÞu ®ùng næi. Chóng t«i cø
ngåi thõ ra, ch¼ng muèn chia b«i còng ch¼ng muèn thu l¹i n÷a. Mét l¸t sau, em
t«i ®em ®Æt hai con bóp bª vÒ chç cò. Chóng l¹i th©n thiÕt quμng tay lªn vai nhau
vμ ©u yÕm ngðíc nh×n chóng t«i. Thuû bçng trë nªn vui vÎ :
- Anh xem chóng ®ang cðêi k×a !
T«i cè vui vÎ theo em, nhðng nðíc m¾t ®· øa ra.
Bçng Thuû l¹i xÞu mÆt xuèng :
- Sao bè m·i kh«ng vÒ nhØ ? Nhð vËy lμ em kh«ng ®ðîc chμo bè trðíc khi ®i.
T«i nh×n sang cöa phßng bè. MÊy ngμy råi, bè vÉn biÖt t¨m. T«i xãt xa nh×n
em. Bao giê nã còng chu ®¸o vμ hiÕu th¶o nhð vËy.
- Hay anh dÉn em ®Õn trðêng mét l¸t.
T«i ®øng dËy, lÊy chiÕc kh¨n mÆt ðít ®ða cho em. Thuû lau nðíc m¾t råi soi
gð¬ng, ch¶i l¹i tãc. Anh em t«i dÉn nhau ra ®ðêng. Em n¾m chÆt tay t«i vμ nÐp
s¸t vμo nhð nh÷ng ngμy cßn nhá. Chóng t«i ®i chËm chËm trªn con ®ðêng ®Êt ®á
quen thuéc cña thÞ x· quª hð¬ng. §«i lóc, ®ét nhiªn em dõng l¹i, m¾t cø nh×n ®au
23
®¸u vμo mét gèc c©y hay mét m¸i nhμ nμo ®ã, toμn nh÷ng c¶nh quen thuéc trªn
con ®ðêng chóng t«i ®· ®i l¹i hμng ngh×n lÇn tõ thuë Êu th¬.
GÇn trða, chóng t«i míi ra ®Õn trðêng häc. T«i dÉn em ®Õn líp 4B. C« gi¸o
T©m ®ang gi¶ng bμi. Chóng t«i ®øng nÐp vμo mét gèc c©y trðíc líp. Em c¾n chÆt
m«i im lÆng, m¾t l¹i ®¨m ®¨m nh×n kh¾p s©n trðêng, tõ cét cê ®Õn tÊm b¶ng tin
vμ nh÷ng v¹ch than vÏ « ¨n quan(6) trªn hÌ g¹ch. Råi em bËt lªn khãc thót thÝt.
- ¤i, em Thuû ! - TiÕng kªu söng sèt cña c« gi¸o lμm t«i giËt m×nh.
Em t«i bðíc vμo líp :
- Thða c«, em ®Õn chμo c«... - Thuû nøc në.
C« T©m «m chÆt lÊy em :
- C« biÕt chuyÖn råi. C« thð¬ng em l¾m !
Vμ c« quay xuèng líp :
- Bè mÑ b¹n Thuû bá nhau. Thuû ph¶i xa líp ta, theo mÑ vÒ quª ngo¹i.
Mét tiÕng "å" næi lªn kinh ng¹c. C¶ líp s÷ng sê. §· cã tiÕng khãc thót thÝt cña
mÊy ®øa b¹n th©n. Vμi ®øa m¹nh d¹n bá chç ngåi, ®i lªn n¾m chÆt lÊy tay em t«i
nhð ch¼ng muèn rêi. Toμn nh÷ng b¹n ®¸nh chuyÒn, ®¸nh ch¾t, cã çi kÑo, qu¶ t¸o
còng ®Ó dμnh phÇn nhau trong suèt mÊy n¨m qua...
C« gi¸o T©m gì tay Thuû, ®i l¹i phÝa bôc, më cÆp lÊy mét quyÓn sæ cïng víi
chiÕc bót m¸y n¾p vμng ®ða cho em t«i vμ nãi :
- C« tÆng em. VÒ trðêng míi, em cè g¾ng häc tËp nhÐ !
Em ®Æt véi quyÓn sæ vμ c©y bót lªn bμn :
- Thða c«, em kh«ng d¸m nhËn... em kh«ng ®ðîc ®i häc n÷a.
- Sao vËy ? - C« T©m söng sèt.
- Nhμ bμ ngo¹i em ë xa trðêng häc l¾m. MÑ em b¶o sÏ s¾m cho em mét thóng
hoa qu¶ ®Ó ra chî ngåi b¸n.
"Trêi ¬i !", c« gi¸o t¸i mÆt vμ nðíc m¾t giμn giôa. Lò nhá còng khãc mçi lóc
mét to h¬n. Cuèi cïng, sî lμm ¶nh hðëng ®Õn giê häc, em t«i ngöng ®Çu lªn,
nøc në :
- Th«i, em chμo c« ë l¹i. Chμo tÊt c¶ çc b¹n, t«i ®i.
24
T«i d¾t em ra khái líp. NhiÒu thÇy c« ngõng gi¶ng bμi, ¸i ng¹i nh×n theo
chóng t«i. Ra khái trðêng, t«i kinh ng¹c thÊy mäi ngðêi vÉn ®i l¹i b×nh thðêng vμ
n¾ng vÉn vμng ð¬m trïm lªn c¶nh vËt.
Võa tíi nhμ, t«i ®· nh×n thÊy mét chiÕc xe t¶i ®ç trðíc cæng. MÊy ngðêi hμng
xãm ®ang gióp mÑ t«i khu©n ®å ®¹c lªn xe.
Cuéc chia tay ®ét ngét qu¸. Thuû nhð ngðêi mÊt hån, mÆt t¸i xanh nhð tμu
l¸. Em ch¹y véi vμo trong nhμ më hßm ®å ch¬i cña nã ra. Hai con bóp bª t«i ®·
®Æt gän vμo trong ®ã. Thuû lÊy con VÖ SÜ ra ®Æt lªn giðêng t«i, råi bçng «m gh×
lÊy con bóp bª, h«n gÊp g¸p lªn mÆt nã vμ th× thμo :
- VÖ SÜ th©n yªu ë l¹i nhÐ ! ë l¹i g¸c cho anh tao ngñ nhÐ ! Xa mμy, con Em
Nhá sÏ buån l¾m ®Êy, nhðng biÕt lμm thÕ nμo...
Em khãc nøc lªn vμ ch¹y l¹i n¾m tay t«i dÆn dß :
- Anh ¬i ! Bao giê ¸o anh cã r¸ch, anh t×m vÒ chç em, em v¸ cho, anh nhÐ...
T«i khãc nÊc lªn. MÑ t«i tõ ngoμi ®i vμo. MÑ vuèt tãc t«i vμ nhÑ nhμng d¾t tay
em Thuû :
- §i th«i con.
25
Qua mμng nðíc m¾t, t«i nh×n theo mÑ vμ em trÌo lªn xe. Bçng em l¹i tôt
xuèng ch¹y vÒ phÝa t«i, tay «m con bóp bª. Em ®i nhanh vÒ chiÕc giðêng, ®Æt con
Em Nhá quμng tay vμo con VÖ SÜ.
- Em ®Ó nã ë l¹i - Giäng em r¸o ho¶nh - Anh ph¶i høa víi em kh«ng bao giê
®Ó chóng nã ngåi çch xa nhau. Anh nhí chða ? Anh høa ®i.
- Anh xin høa.
T«i mÕu m¸o tr¶ lêi vμ ®øng nhð ch«n ch©n xuèng ®Êt, nh×n theo çi bãng bÐ
nhá liªu xiªu cña em t«i trÌo lªn xe. ChiÕc xe t¶i rå m¸y, lao ra ®ðêng vμ phãng
®i mÊt hót.
(Theo Kh¸nh Hoμi, TuyÓn tËp th¬ - v¨n ®ðîc gi¶i thðëng
trong cuéc thi viÕt vÒ quyÒn trÎ em, n¨m 1992)
Chó thÝch
(1) TruyÖn ng¾n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cña t¸c gi¶ Kh¸nh Hoμi
®ðîc trao gi¶i Nh× trong cuéc thi th¬ - v¨n viÕt vÒ quyÒn trÎ em do ViÖn Khoa häc
Gi¸o dôc vμ Tæ chøc cøu trî trÎ em R¸t-®a B¸c-nen - Thuþ §iÓn tæ chøc n¨m 1992.
(2) Chim s©u : loμi chim nhá, l«ng xanh x¸m, thðêng sèng ë çc bôi c©y,
¨n s©u bä nhá.
(3) R¸o ho¶nh : kh«, kh«ng cã mét chót nðíc nμo. ë ®©y hiÓu lμ kh«ng cã chót
nðíc m¾t nμo.
(4) Dao dÝp (cßn gäi lμ dao nhÝp) : mét lo¹i dao nhá, bá tói, lðìi gËp ®ðîc
vμo çn.
(5) Vâ trang (cßn gäi lμ vò trang) : trang bÞ ®Ó chiÕn ®Êu. ë ®©y chØ viÖc ®øa
em buéc con dao dÝp vμo lðng con bóp bª VÖ SÜ ®Æt ë ®Çu giðêng ngðêi anh.
(6) ¤ ¨n quan : mét trß ch¬i d©n gian cña trÎ em, cã hai ngðêi ch¬i, thðêng kÎ
« trªn mÆt ®Êt, dïng çc hßn sái hoÆc ®¸ nhá lμm qu©n.
1. §äc kÜ v¨n b¶n ®Ó n¾m ®ðîc : TruyÖn viÕt vÒ ai, vÒ viÖc g× ? Ai lμ nh©n vËt
chÝnh trong truyÖn ?
26
2. H·y suy nghÜ vμ th¶o luËn víi b¹n trong nhãm vÒ mÊy ®iÓm sau :
a) C©u chuyÖn ®ðîc kÓ theo ng«i thø mÊy ? ViÖc lùa chän ng«i kÓ nμy cã t¸c
dông g× ?
b) Tªn truyÖn cã liªn quan ®Õn ý nghÜa cña truyÖn kh«ng ? (Bóp bª cã chia tay
kh«ng, v× sao chóng ph¶i chia tay, bóp bª cã lçi g× mμ ph¶i chia tay ?)
3. H·y t×m çc chi tiÕt trong truyÖn ®Ó thÊy hai anh em Thμnh, Thuû rÊt mùc
gÇn gòi, thð¬ng yªu, chia sÎ vμ lu«n quan t©m ®Õn nhau.
4.* Lêi nãi vμ hμnh ®éng cña Thuû khi thÊy anh chia hai con bóp bª VÖ SÜ vμ
Em Nhá ra hai bªn cã g× m©u thuÉn ? Theo em, cã çch nμo ®Ó gi¶i quyÕt ®ðîc
m©u thuÉn Êy kh«ng ? KÕt thóc truyÖn, Thuû ®· lùa chän çch gi¶i quyÕt nhð thÕ
nμo ? Chi tiÕt nμy gîi lªn trong em nh÷ng suy nghÜ vμ t×nh c¶m g× ?
5. Chi tiÕt nμo trong cuéc chia tay cña Thuû víi líp häc lμm c« gi¸o bμng
hoμng vμ chi tiÕt nμo khiÕn em c¶m ®éng nhÊt ? V× sao ?
6. Em h·y gi¶i thÝch v× sao khi d¾t Thuû ra khái trðêng, t©m tr¹ng cña Thμnh
l¹i "kinh ng¹c thÊy mäi ngðêi vÉn ®i l¹i b×nh thðêng vμ n¾ng vÉn vμng ð¬m trïm
lªn c¶nh vËt".
7. Qua c©u chuyÖn nμy, theo em, t¸c gi¶ muèn nh¾n göi ®Õn mäi ngðêi
®iÒu g× ?
Ghi nhí
Cuéc chia tay ®au ®ín vμ ®Çy c¶m ®éng cña hai em bÐ trong truyÖn
khiÕn ngðêi ®äc thÊm thÝa r»ng : Tæ Êm gia ®×nh lμ v« cïng quý gi¸ vμ
quan träng. Mäi ngðêi h·y cè g¾ng b¶o vÖ vμ g×n gi÷, kh«ng nªn v× bÊt
k× lÝ do g× lμm tæn h¹i ®Õn nh÷ng t×nh c¶m tù nhiªn, trong s¸ng Êy.
§äc thªm
Tr¸ch nhiÖm cña bè mÑ
Bè mÑ cã tr¸ch nhiÖm hμng ®Çu trong viÖc nu«i d¹y con çi vμ nhμ nðíc ph¶i
gióp hä thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm Êy. Nhμ nðíc sÏ ®em l¹i sù gióp ®ì thÝch ®¸ng cho
bè mÑ trong viÖc nu«i d¹y con.
(TrÝch §iÒu 18, C«ng ðíc vÒ quyÒn trÎ em cña Liªn hîp quèc, 1989)
27
thÕ giíi réng v« cïng(a)
[...] Bªn ngoμi trêi mða tu«n

Nðíc m¾t con ®Ém buån
T¹i sao x¶y ra thÕ ?
TÊt c¶ cïng mÊt lu«n ?
Con cã vßng tay mÑ, tay cha

H¬i Êm nång nμn nhð ch¼ng muèn xa
Nhðng, chao «i, khi con tØnh giÊc
MÑ ®i råi, cha còng rêi xa
Con g¸i mÑ ®· thùc sù lín råi

Trong thÕ giíi nμy bao la hïng vÜ,
Nhðng ®iÒu Êy ch¼ng lμ g×, mÑ nhØ
NÕu ph¶i gi· tõ bëi cuéc chia li.
(B¸o Hoa häc trß, sè 273)
Bè côc trong v¨n b¶n
I - Bè côc vμ nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n
1. Bè côc cña v¨n b¶n

a) Em muèn viÕt mét l¸ ®¬n ®Ó xin gia nhËp §éi ThiÕu niªn TiÒn phong
Hå ChÝ Minh. H·y cho biÕt : Nh÷ng néi dung trong ®¬n Êy cã cÇn ®ðîc s¾p xÕp
theo mét trËt tù kh«ng ? Cã thÓ tuú thÝch muèn ghi néi dung nμo trðíc còng ®ðîc
hay kh«ng ? (VÝ dô, cã nªn viÕt lÝ do khiÕn em muèn xin vμo §éi trðíc, råi míi
khai râ hä tªn em lμ g×, sèng vμ häc ë ®©u kh«ng ? HoÆc cã nªn ®ða ra lêi høa sÏ
tiÕp tôc phÊn ®Êu sau khi ®ðîc kÕt n¹p vμo §éi trðíc, råi míi nªu lÝ do xin vμo
§éi hay kh«ng ? V× sao ?)
(a) Nguyªn v¨n : Big, big world - mét bμi h¸t rÊt næi tiÕng cña £-mi-la, miªu t¶ t©m
tr¹ng trèng v¾ng, l¹nh lÏo cña mét em bÐ khi bè mÑ li h«n. §o¹n trÝch trªn lÊy tõ b¶n dÞch
cña Phð¬ng Thuú - ®ðîc gi¶i NhÊt b¸o Hoa häc trß.
28
b) Sù s¾p ®Æt néi dung çc phÇn trong v¨n b¶n theo mét tr×nh tù hîp lÝ ®ðîc
gäi lμ bè côc. Em h·y cho biÕt : V× sao khi x©y dùng v¨n b¶n, cÇn ph¶i quan t©m
tíi bè côc ?
2. Nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n

§äc hai c©u chuyÖn sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
(1) Cã mét con Õch quen thãi coi trêi b»ng vung, nªn cø nghªnh ngang ®i l¹i
kh¾p n¬i, nh©ng nh¸o nh×n trêi vμ kªu åm ép. Trðíc kia, Õch sèng ë trong giÕng.
T¹i v× n¨m Êy trêi mða, nðíc trong giÕng dÒnh lªn trμn bê, ®ða Õch ta ra ngoμi.
Trðíc ®ã, Õch ta ®· tõ ®¸y giÕng nh×n lªn vμ nã thÊy trêi bÐ tÝ, chØ b»ng çi
vung th«i. Cßn nã th× l¹i oai ghª l¾m, v× nã mμ ®· cÊt tiÕng kªu th× tÊt th¶y bän
cua, èc, nh¸i ë giÕng ®Òu ph¶i ho¶ng sî. Cuèi cïng, nã bÞ mét con tr©u giÉm bÑp.
Tõ ®Êy, tr©u trë thμnh b¹n cña nhμ n«ng.
(2) Ngμy xða, cã mét anh tÝnh rÊt hay khoe. Mét h«m, anh ta may ®ðîc çi ¸o
míi, liÒn ®em ra mÆc, råi ®øng hãng ë cöa, ®îi cã ai qua ngðêi ta khen. §øng m·i
tõ s¸ng ®Õn chiÒu ch¶ thÊy ai hái c¶, anh ta tøc l¾m.
Nhðng råi anh ta còng khoe ®ðîc ¸o víi mét ngðêi r»ng : "Tõ lóc t«i mÆc
chiÕc ¸o míi nμy, t«i ch¶ thÊy con lîn nμo ch¹y qua c¶". §Êy lμ do ngðêi kia, tÝnh
còng hay khoe, bçng kh«ng biÕt tõ ®©u tÊt tðëi ch¹y ®Õn hái anh ta : "B¸c cã thÊy
con lîn cðíi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng ?".
C©u hái :
a) Hai c©u chuyÖn trªn ®· cã bè côc chða ?
b) Çch kÓ chuyÖn nhð trªn bÊt hîp lÝ ë chç nμo ?
c) Theo em, nªn s¾p xÕp bè côc hai c©u chuyÖn trªn nhð thÕ nμo ?
3. Çc phÇn cña bè côc

a) H·y nªu nhiÖm vô cña ba phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi trong v¨n b¶n
miªu t¶ vμ v¨n b¶n tù sù.
b) Cã cÇn ph©n biÖt râ rμng nhiÖm vô cña mçi phÇn kh«ng ? V× sao ?
c) Cã b¹n nãi r»ng phÇn Më bμi chØ lμ sù tãm t¾t, rót gän cña phÇn Th©n bμi,
cßn phÇn KÕt bμi ch¼ng qua chØ lμ sù lÆp l¹i mét lÇn n÷a cña Më bμi. Nãi nhð vËy
cã ®óng kh«ng ? V× sao ?
29
d) Mét b¹n kh¸c l¹i cho r»ng néi dung chÝnh cña viÖc miªu t¶, tù sù (cña ®¬n
tõ n÷a) ®ðîc dån c¶ vμo phÇn Th©n bμi nªn Më bμi vμ KÕt bμi lμ nh÷ng phÇn
kh«ng cÇn thiÕt l¾m. Em cã ®ång ý víi ý kiÕn ®ã kh«ng ?
Ghi nhí
· V¨n b¶n kh«ng thÓ ®ðîc viÕt mét çch tuú tiÖn mμ ph¶i cã bè côc râ
rμng. Bè côc lμ sù bè trÝ, s¾p xÕp çc phÇn, çc ®o¹n theo mét tr×nh tù, mét
hÖ thèng rμnh m¹ch vμ hîp lÝ.
· Çc ®iÒu kiÖn ®Ó bè côc ®ðîc rμnh m¹ch vμ hîp lÝ :
- Néi dung çc phÇn, çc ®o¹n trong v¨n b¶n ph¶i thèng nhÊt chÆt chÏ
víi nhau ; ®ång thêi, gi÷a chóng l¹i ph¶i cã sù ph©n biÖt r¹ch rßi.
- Tr×nh tù xÕp ®Æt çc phÇn, çc ®o¹n ph¶i gióp cho ngðêi viÕt (ngðêi
nãi) dÔ dμng ®¹t ®ðîc môc ®Ých giao tiÕp ®· ®Æt ra.
· V¨n b¶n thðêng ®ðîc x©y dùng theo mét bè côc gåm cã ba phÇn : Më
bμi, Th©n bμi, KÕt bμi.
ii - luyÖn tËp
1. T×m nh÷ng vÝ dô thùc tÕ ®Ó chøng tá r»ng : NÕu chóng ta biÕt chó ý ®Õn
viÖc s¾p xÕp çc ý cho rμnh m¹ch th× bμi viÕt (lêi nãi) cña chóng ta sÏ cã hiÖu qu¶
thuyÕt phôc cao. Ngðîc l¹i, nÕu kh«ng biÕt s¾p xÕp çc ý cho hîp lÝ th× bμi viÕt
(lêi nãi) cña chóng ta sÏ kh«ng hiÓu ®ðîc, kh«ng ®ðîc tiÕp nhËn.
2. H·y ghi l¹i bè côc cña truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª. Bè côc
Êy, theo em, ®· rμnh m¹ch vμ hîp lÝ chða ? Cã thÓ kÓ l¹i c©u chuyÖn Êy theo mét
bè côc kh¸c ®ðîc kh«ng ?
3. Cã mét b¹n ®ðîc ph©n c«ng b¸o ço kinh nghiÖm häc tËp t¹i Héi nghÞ
häc tèt cña trðêng. B¹n Êy dù ®Þnh viÕt b¶n b¸o ço theo mét bè côc gåm ba phÇn
nhð sau :
(I) Më bμi : Chμo mõng çc ®¹i biÓu, çc thÇy c« vμ çc b¹n tham dù Héi nghÞ.
(II) Th©n bμi :
(1) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nμo trªn líp.
30
(2) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nμo ë nhμ.
(3) Nªu râ b¶n th©n ®· häc thÕ nμo trong cuéc sèng.
(4) Nªu thμnh tÝch ho¹t ®éng §éi vμ thμnh tÝch v¨n nghÖ cña b¶n th©n.
(III) KÕt bμi : Chóc Héi nghÞ thμnh c«ng.
Bè côc trªn ®©y ®· rμnh m¹ch vμ hîp lÝ chða ? V× sao ? Theo em, cã thÓ bæ
sung thªm ®iÒu g× ?
m¹ch l¹c trong v¨n b¶n
I - M¹ch l¹c vμ nh÷ng yªu cÇu vÒ m¹ch l¹c

trong v¨n b¶n
1. M¹ch l¹c trong v¨n b¶n
a) Hai ch÷ m¹ch l¹c trong §«ng y vèn cã nghÜa lμ m¹ch m¸u trong th©n thÓ.
Trong mét v¨n b¶n còng cã çi g× gièng nhð m¹ch m¸u lμm cho çc phÇn cña v¨n
b¶n thèng nhÊt l¹i, gäi lμ m¹ch l¹c. Dùa vμo hiÓu biÕt trªn, em h·y x¸c ®Þnh m¹ch
l¹c trong v¨n b¶n cã nh÷ng tÝnh chÊt g× trong sè çc tÝnh chÊt kÓ dðíi ®©y :
- Tr«i ch¶y thμnh dßng, thμnh m¹ch ;
- TuÇn tù ®i qua kh¾p çc phÇn, çc ®o¹n trong v¨n b¶n ;
- Th«ng suèt, liªn tôc, kh«ng ®øt ®o¹n.
b) Cã ngðêi cho r»ng : Trong v¨n b¶n, m¹ch l¹c lμ sù tiÕp nèi cña çc c©u, çc
ý theo mét tr×nh tù hîp lÝ. Em cã t¸n thμnh ý kiÕn ®ã kh«ng ? V× sao ?
2. Çc ®iÒu kiÖn ®Ó mét v¨n b¶n cã tÝnh m¹ch l¹c
a) V¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª kÓ vÒ nhiÒu sù viÖc kh¸c
nhau : mÑ b¾t hai con ph¶i chia ®å ch¬i ; hai anh em Thμnh, Thuû rÊt thð¬ng
nhau ; chuyÖn vÒ hai con bóp bª ; Thμnh ®ða em ®Õn líp chμo c« gi¸o vμ çc
b¹n ; hai anh em ph¶i chia tay ; Thuû ®Ó c¶ hai con bóp bª l¹i cho Thμnh.
H·y cho biÕt toμn bé sù viÖc trong v¨n b¶n xoay quanh sù viÖc chÝnh nμo. "Sù
chia tay" vμ "nh÷ng con bóp bª" ®ãng vai trß g× trong truyÖn ? Hai anh em Thμnh
vμ Thuû cã vai trß g× trong truyÖn ?
31
b) Çc tõ ng÷ : chia tay, chia ®å ch¬i, chia ra, chia ®i, chia rÏ, xa nhau, khãc, ...
cø lÆp ®i lÆp l¹i trong bμi. Mét lo¹t tõ ng÷ vμ chi tiÕt kh¸c biÓu thÞ ý kh«ng muèn
ph©n chia còng lÆp ®i lÆp l¹i : anh cho em tÊt, ch¼ng muèn chia b«i, chóng l¹i th©n
thiÕt quμng tay lªn vai nhau, kh«ng bao giê ®Ó chóng nã ngåi çch xa nhau, ...
Theo em, ®ã cã ph¶i lμ chñ ®Ò (vÊn ®Ò chñ yÕu) liªn kÕt çc sù viÖc nªu trªn
thμnh mét thÓ thèng nhÊt kh«ng ? §ã cã thÓ xem lμ m¹ch l¹c cña v¨n b¶n kh«ng ?
c) Trong v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cã ®o¹n kÓ viÖc hiÖn
t¹i, cã ®o¹n kÓ viÖc qu¸ khø, cã ®o¹n kÓ viÖc ë nhμ, cã ®o¹n kÓ viÖc ë trðêng, cã
®o¹n kÓ chuyÖn h«m qua, cã ®o¹n kÓ chuyÖn s¸ng nay, ...
H·y cho biÕt çc ®o¹n Êy ®ðîc nèi víi nhau theo mèi liªn hÖ nμo trong çc
mèi liªn hÖ dðíi ®©y :
- Liªn hÖ thêi gian ;
- Liªn hÖ kh«ng gian ;
- Liªn hÖ t©m lÝ (nhí l¹i) ;
- Liªn hÖ ý nghÜa (tð¬ng ®ång, tð¬ng ph¶n).
Nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a çc ®o¹n Êy cã tù nhiªn vμ hîp lÝ kh«ng ?
Ghi nhí
· V¨n b¶n cÇn ph¶i m¹ch l¹c.
· Mét v¨n b¶n cã tÝnh m¹ch l¹c lμ v¨n b¶n :
- Çc phÇn, çc ®o¹n, çc c©u trong v¨n b¶n ®Òu nãi vÒ mét ®Ò tμi, biÓu
hiÖn mét chñ ®Ò chung xuyªn suèt.
- Çc phÇn, çc ®o¹n, çc c©u trong v¨n b¶n ®ðîc tiÕp nèi theo mét tr×nh
tù râ rμng, hîp lÝ, trðíc sau h« øng nhau nh»m lμm cho chñ ®Ò liÒn m¹ch
vμ gîi ®ðîc nhiÒu høng thó cho ngðêi ®äc (ngðêi nghe).
II - LuyÖn tËp
1. H·y t×m hiÓu tÝnh m¹ch l¹c cña :
a) V¨n b¶n MÑ t«i (Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi).
32
b) Mét trong hai v¨n b¶n sau :
(1) L·o n«ng vμ çc con
H·y lao ®éng cÇn cï g¾ng søc,

Êy ch©n lðng sung tóc nhÊt ®êi.
Phó n«ng gÇn ®Êt xa trêi
Häp riªng con l¹i, nãi lêi thiÕt tha
R»ng : "Ruéng ®Êt «ng cha ®Ó l¹i
Çc con ®õng khê d¹i b¸n ®i.
Kho vμng ch«n dðíi ®Êt kia,
Cha kh«ng biÕt chç. Kiªn tr× g¾ng c«ng
T×m kh¾c thÊy : cuèi cïng sÏ th¾ng.
Xèc ruéng lªn th¸ng t¸m sau mïa,
Tay cμy, tay cuèc, tay bõa,
Xíi qua xíi l¹i, ch¼ng chõa chç kh«ng".
Bè chÕt. Çc con cïng g¾ng gæ
LËt tung ®ång ®©y ®ã kh¾p n¬i,
KÜ cμng c«ng viÖc xong xu«i,
Cuèi n¨m lóa tèt bêi bêi béi thu.
Vμng víi b¹c giÊu m« ch¼ng thÊy,
Râ rμng «ng bè Êy kh«n ngoan,
Trðíc khi tõ gi· trÇn gian
LÊy c©u "lao ®éng lμ vμng" d¹y con.
(La Ph«ng-ten, Ngô ng«n chän läc, Tó Mì dÞch )
(2) Mïa ®«ng, gi÷a ngμy mïa, lμng quª toμn mμu vμng - nh÷ng mμu vμng
rÊt kh¸c nhau. Cã lÏ b¾t ®Çu tõ nh÷ng ®ªm sð¬ng sa th× bãng tèi ®· h¬i cøng vμ
s¸ng ngμy ra tr«ng thÊy mμu trêi cã vμng h¬n mäi khi. Lóa chÝn dðíi ®ång vμng
xuém l¹i. N¾ng nh¹t ng¶ mμu vμng hoe. Trong vðên, l¾c lð nh÷ng chïm qu¶
xoan vμng lÞm, kh«ng tr«ng thÊy cuèng, nhð nh÷ng chuçi trμng h¹t bå ®Ò treo l¬
löng. Tõng chiÕc l¸ mÝt vμng sÉm. Tμu ®u ®ñ, chiÕc l¸ s¾n hÐo l¹i më n¨m çnh
vμng tð¬i. Buång chuèi qu¶ chÝn vμng ®èm. N¾ng vðên chuèi ®ð¬ng cã giã lÉn
33
víi l¸ vμng, nhð nh÷ng v¹t ¸o n¾ng, ®u«i ¸o n¾ng, vÉy vÉy. Bôi mÝa vμng xäng,
tõng ®èt ngÇn phÊn tr¾ng. Dðíi s©n, r¬m vμ thãc vμng gißn. Quanh ®ã, con gμ,
con chã còng vμng mðît. M¸i nhμ phñ mét mμu r¬m vμng míi. TÊt c¶ ®ðîm mét
mμu trï phó, ®Çm Êm l¹ lïng. Kh«ng cã c¶m gi¸c hÐo tμn, hanh hao lóc s¾p bðíc
vμo mïa ®«ng.
(Theo T« Hoμi, Mét sè kinh nghiÖm viÕt v¨n miªu t¶)
(Gîi ý :
- Chñ ®Ò chung xuyªn suèt çc phÇn, çc ®o¹n vμ çc c©u cña mçi v¨n b¶n
lμ g× ?
- Tr×nh tù tiÕp nèi cña çc phÇn, çc ®o¹n, çc c©u trong v¨n b¶n cã gióp cho
sù thÓ hiÖn chñ ®Ò ®ðîc liªn tôc, th«ng suèt vμ hÊp dÉn kh«ng ?)
2. Trong truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª, t¸c gi¶ ®· kh«ng thuËt
l¹i tØ mØ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù chia tay cña hai ngðêi lín. Theo em nhð vËy cã
lμm cho t¸c phÈm thiÕu m¹ch l¹c kh«ng ?
Bμi 3

· HiÓu ®ðîc kh¸i niÖm ca dao, d©n ca. N¾m ®ðîc néi dung, ý nghÜa vμ
mét sè h×nh thøc nghÖ thuËt tiªu biÓu cña nh÷ng bμi ca cã chñ ®Ò t×nh
c¶m gia ®×nh vμ t×nh yªu quª hð¬ng, ®Êt nðíc, con ngðêi trong bμi häc.
Thuéc nh÷ng bμi ca trong hai v¨n b¶n.
· N¾m ®ðîc cÊu t¹o cña çc lo¹i tõ l¸y. Bðíc ®Çu hiÓu ®ðîc mèi quan hÖ
©m - nghÜa cña tõ l¸y.
· ViÕt tèt bμi tËp lμm v¨n sè 1. Chó ý ®Õn tÝnh liªn kÕt, bè côc vμ m¹ch l¹c
cña v¨n b¶n.
· N¾m ®ðîc çc bðíc t¹o lËp mét v¨n b¶n. Cñng cè l¹i nh÷ng kiÕn thøc
vμ kÜ n¨ng vÒ liªn kÕt, bè côc vμ m¹ch l¹c trong v¨n b¶n.
34
V¨n b¶n
Ca dao, d©n ca(M)
nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh
1. C«ng cha nhð nói ngÊt trêi,

NghÜa mÑ nhð nðíc ë ngoμi biÓn §«ng.
Nói cao biÓn réng mªnh m«ng,
Cï lao chÝn ch÷ (1) ghi lßng con ¬i !
2. ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau,

Tr«ng vÒ quª mÑ ruét ®au chÝn chiÒu(2).
3. Ngã lªn nuéc l¹t (3) m¸i nhμ,

Bao nhiªu nuéc l¹t nhí «ng bμ bÊy nhiªu.
4. Anh em nμo ph¶i ngðêi xa,

Cïng chung b¸c mÑ (4), mét nhμ cïng th©n(5).
Yªu nhau nhð thÓ tay ch©n,
Anh em hoμ thuËn, hai th©n(6) vui vÇy.
Chó thÝch
(M) Ca dao, d©n ca lμ nh÷ng kh¸i niÖm tð¬ng ®ð¬ng, chØ çc thÓ lo¹i tr÷
t×nh d©n gian, kÕt hîp lêi vμ nh¹c, diÔn t¶ ®êi sèng néi t©m cña con ngðêi.
HiÖn nay ngðêi ta cã ph©n biÖt hai kh¸i niÖm d©n ca vμ ca dao. D©n ca lμ
nh÷ng s¸ng t¸c kÕt hîp lêi vμ nh¹c, tøc nh÷ng c©u h¸t d©n gian trong diÔn
xðíng. Ca dao lμ lêi th¬ cña d©n ca. Ca dao cßn bao gåm c¶ nh÷ng bμi th¬
d©n gian mang phong çch nghÖ thuËt chung víi lêi th¬ cña d©n ca. Kh¸i
niÖm ca dao cßn ®ðîc dïng ®Ó chØ mét thÓ th¬ d©n gian - thÓ ca dao.
(1) Cï lao chÝn ch÷ : chÝn ch÷ nãi vÒ c«ng lao cha mÑ nu«i con vÊt v¶ nhiÒu
bÒ (cï : siªng n¨ng, lao : khã nhäc ; chÝn ch÷ cï lao gåm sinh : ®Î, cóc : n©ng ®ì,
phñ : vuèt ve, sóc : cho bó, cho ¨n, trðëng : nu«i cho lín, dôc : d¹y dç, cè : tr«ng
nom, ®o¸i hoμi, phôc : theo dâi tÝnh t×nh mμ uèn n¾n, phóc (phó) : che chë).
(2) ChiÒu (ch×u) : bÒ ; chÝn chiÒu : chÝn bÒ. ë ®©y cã nghÜa lμ nhiÒu bÒ.
(3) Nuéc l¹t : mèi buéc cña sîi l¹t (l¹t : d©y buéc b»ng m©y, tre,... chÎ máng).
(4) B¸c mÑ : ë ®©y chØ cha mÑ.
35
(5) Cïng th©n : cïng lμ ruét thÞt.
(6) Hai th©n : th©n phô vμ th©n mÉu, chØ cha mÑ.

1. Lêi cña tõng bμi ca dao lμ lêi cña ai, nãi víi ai ? T¹i sao em kh¼ng ®Þnh
nhð vËy ?
2. T×nh c¶m mμ bμi 1 muèn diÔn t¶ lμ t×nh c¶m g× ? H·y chØ ra çi hay cña ng«n
ng÷, h×nh ¶nh, ©m ®iÖu cña bμi ca nμy. T×m nh÷ng c©u ca dao còng nãi ®Õn c«ng
cha, nghÜa mÑ tð¬ng tù nhð bμi 1.
3. Bμi 2 lμ t©m tr¹ng ngðêi phô n÷ lÊy chång xa quª. H·y nãi râ t©m tr¹ng ®ã
qua viÖc ph©n tÝch çc h×nh ¶nh thêi gian, kh«ng gian, hμnh ®éng vμ nçi niÒm cña
nh©n vËt.
4. Bμi 3 diÔn t¶ nçi nhí vμ sù yªu kÝnh ®èi víi «ng bμ. Nh÷ng t×nh c¶m ®ã
®ðîc diÔn t¶ nhð thÕ nμo ? Çi hay cña çch diÔn t¶ ®ã ?
5. Trong bμi 4, t×nh c¶m anh em th©n thð¬ng ®ðîc diÔn t¶ nhð thÕ nμo ? Bμi
ca nμy nh¾c nhë chóng ta ®iÒu g× ?
6. Nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt nμo ®ðîc c¶ bèn bμi ca dao sö dông ?
Ghi nhí
T×nh c¶m gia ®×nh lμ mét trong nh÷ng chñ ®Ò tiªu biÓu cña ca dao,
d©n ca. Nh÷ng c©u thuéc chñ ®Ò nμy thðêng lμ lêi ru cña mÑ, lêi cña cha
mÑ, «ng bμ nãi víi con ch¸u, lêi cña con ch¸u nãi vÒ cha mÑ, «ng bμ vμ
thðêng dïng çc h×nh ¶nh so s¸nh, Èn dô quen thuéc ®Ó bμy tá t©m t×nh,
nh¾c nhë vÒ c«ng ¬n sinh thμnh, vÒ t×nh mÉu tö vμ t×nh anh em ruét thÞt.
LuyÖn tËp
1. T×nh c¶m ®ðîc diÔn t¶ trong bèn bμi ca lμ nh÷ng t×nh c¶m g× ? Em cã nhËn
xÐt g× vÒ nh÷ng t×nh c¶m ®ã ?
2.* Ngoμi nh÷ng bμi ca ®ðîc häc vμ ®äc thªm trong s¸ch gi¸o khoa, em h·y
t×m ®äc vμ chÐp l¹i mét sè bμi ca kh¸c cã néi dung tð¬ng tù.
36
§äc thªm
- ¥n cha nÆng l¾m ai ¬i,
NghÜa mÑ (a) b»ng trêi, chÝn th¸ng cðu mang(b).
- C©y kh« chða dÔ mäc chåi,
B¸c mÑ chða dÔ ë ®êi víi ta ;
Non xanh(c) bao tuæi mμ giμ
Bëi v× sð¬ng tuyÕt (d) ho¸ ra b¹c ®Çu.
- Con ngðêi cã cè (e), cã «ng,
Nhð c©y cã céi, nhð s«ng cã nguån(g).
- Anh em nhð ch©n víi tay
R¸ch lμnh ®ïm bäc, dë hay ®ì ®Çn.
V¨n b¶n
Nh÷ng c©u h¸t

vÒ t×nh yªu quª hð¬ng, ®Êt nðíc, con ngðêi
1. - ë ®©u n¨m cöa(1) nμng ¬i

S«ng nμo s¸u khóc nðíc ch¶y xu«i mét dßng ?
S«ng nμo bªn ®ôc, bªn trong ?
Nói nμo th¾t cæ bång(2) mμ cã th¸nh sinh ?
§Òn nμo thiªng nhÊt xø Thanh
ë ®©u mμ l¹i cã thμnh tiªn x©y ?
...
(a) NghÜa mÑ : chØ c«ng ¬n sinh thμnh, nu«i d¹y cña mÑ, thðêng dïng víi ¬n (c«ng)
cha vμ thðêng ®ðîc hiÓu cïng nghÜa víi ¬n cha.
(b) Cðu mang : ë ®©y cã nghÜa lμ mang thai.
(c) Non xanh : ë ®©y lμ çch nãi Èn dô chØ cha mÑ.
(d) Sð¬ng tuyÕt : ë ®©y lμ çch nãi Èn dô chØ sù gian nan, vÊt v¶.
(e) Cè : ngðêi sinh ra «ng hoÆc bμ.
(g) Céi : gèc ; nguån : n¬i b¾t ®Çu cña s«ng, suèi.
37
- Thμnh Hμ Néi n¨m cöa chμng ¬i
S«ng Lôc §Çu(3) s¸u khóc nðíc ch¶y xu«i mét dßng.
Nðíc s«ng Thð¬ng (4) bªn ®ôc bªn trong,
Nói §øc Th¸nh T¶n(5) th¾t cæ bång l¹i cã th¸nh sinh.
§Òn Sßng(6) thiªng nhÊt xø Thanh
ë trªn tØnh L¹ng cã thμnh tiªn x©y (7).
...
2. Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå (8),

Xem cÇu Thª Hóc (9), xem chïa Ngäc S¬n(10),
§μi Nghiªn, Th¸p Bót (11) chða mßn,
Hái ai g©y dùng nªn non nðíc nμy(12) ?
3. §ðêng v« xø HuÕ quanh quanh(13),

Non xanh nðíc biÕc nhð tranh ho¹ ®å.
Ai v« xø HuÕ th× v«...
4. §øng bªn ni (14) ®ång, ngã (15) bªn tª (16) ®ång, mªnh m«ng b¸t ng¸t,
§øng bªn tª ®ång, ngã bªn ni ®ång, b¸t ng¸t mªnh m«ng.
Th©n em nhð chÏn lóa ®ßng ®ßng (17),
PhÊt ph¬ dðíi ngän n¾ng hång ban mai.
Chó thÝch
(1) N¨m cöa : n¨m cöa « cña Hμ Néi (¤ Chî Dõa, ¤ CÇu GiÊy, ¤ Quan
Chðëng, ¤ CÇu DÒn, ¤ §èng M¸c).
(2) Th¾t cæ bång : eo, thãt ë gi÷a nhð h×nh çi bång (bång : mét nh¹c cô, hai
®Çu bÞt nhð mÆt trèng, chÝnh gi÷a th¾t eo). VÝ dô : m©m bång thðêng dïng ®Ó xÕp
ngò qu¶ trªn bμn thê.
(3) S«ng Lôc §Çu : qu·ng s«ng do s«ng Thð¬ng, s«ng CÇu, s«ng Lôc Nam,
s«ng §uèng, s«ng Kinh M«n, s«ng Th¸i B×nh gÆp nhau t¹o thμnh. Tªn s«ng Lôc
§Çu gîi nghÜ ®Õn chiÕn th¾ng V¹n KiÕp lÉy lõng cña TrÇn Hðng §¹o chèng qu©n
M«ng - Nguyªn xða kia.
(4) S«ng Thð¬ng : con s«ng cã ®o¹n ch¶y qua thÞ x· B¾c Giang, ë ®©y ®Æc
®iÓm "nðíc ch¶y ®«i dßng" (bªn ®ôc, bªn trong) cña s«ng Thð¬ng næi râ h¬n c¶.
38
(5) Nói §øc Th¸nh T¶n : tøc nói T¶n Viªn (Ba V×). Theo truyÒn thuyÕt, S¬n
Tinh (tøc thÇn T¶n Viªn, sau ®ðîc t«n lμ §øc Th¸nh T¶n) ho¸ phÐp khiÕn nói th¾t
cæ bång ®Ó ng¨n kh«ng cho Thuû Tinh d©ng nðíc lªn.
(6) §Òn Sßng : ®Òn thê Bμ Chóa LiÔu H¹nh, ë huyÖn Hμ Trung (nay thuéc thÞ
x· BØm S¬n), tØnh Thanh Ho¸. LÔ héi ®Òn Sßng (më vμo th¸ng 3 ©m lÞch) lμ mét
trong nh÷ng lÔ héi lín ë miÒn B¾c.
(7) Tð¬ng truyÒn, ë L¹ng S¬n cã thμnh tiªn x©y.
(8) KiÕm Hå : tøc Hå Gð¬m.
(9) CÇu Thª Hóc : cÇu dÉn tõ bê Hå Gð¬m vμo "chïa Ngäc S¬n", s¬n mμu ®á,
d¸ng vång cong, tr«ng nhð ®ang ®ãn nhËn ¸nh s¸ng ban mai (thª : ®Ëu l¹i, hóc :
¸nh s¸ng mÆt trêi míi mäc).
(10) Chïa Ngäc S¬n : tªn gäi cò cña ®Òn Ngäc S¬n.
(11) §μi Nghiªn : ®μi mang h×nh nghiªn mùc (mùc ®Ó viÕt ch÷ Nho) trªn cæng
chïa Ngäc S¬n ; Th¸p Bót : th¸p trªn ®μi x©y h×nh c©y bót (bót l«ng ®Ó viÕt ch÷
Nho). Tõ xa nh×n, nhiÒu lóc thÊy h×nh ngän bót trªn th¸p "chÊm" vμo §μi Nghiªn.
(12) Bμi nμy cña ¸ Nam TrÇn TuÊn Kh¶i lμm theo thÓ ca dao vμ ®ðîc nh©n
d©n coi nhð mét bμi ca dao (d©n gian).
(13) C©u nμy cã s¸ch ghi : "§ðêng v« xø NghÖ...". Thay ®Þa danh trong çc c©u
ca dao lμ hiÖn tðîng thðêng thÊy.
(14), (16) Ni : nμy ; tª : kia (tiÕng ®Þa phð¬ng miÒn Trung).
(15) Ngã : nh×n.
(17) Lóa ®ßng ®ßng : lóa s¾p træ b«ng.

1. NhËn xÐt vÒ bμi 1, em ®ång ý víi ý kiÕn nμo dðíi ®©y :
a) Bμi ca lμ lêi cña mét ngðêi vμ chØ cã mét phÇn.
b) Bμi ca cã hai phÇn : phÇn ®Çu lμ c©u hái cña chμng trai, phÇn sau lμ lêi ®¸p
cña c« g¸i.
c) H×nh thøc ®èi - ®¸p nμy cã rÊt nhiÒu trong ca dao, d©n ca.
d) H×nh thøc ®èi - ®¸p nμy kh«ng phæ biÕn trong ca dao, d©n ca.
2. Trong bμi 1, v× sao chμng trai, c« g¸i l¹i dïng nh÷ng ®Þa danh víi nh÷ng
®Æc ®iÓm (cña tõng ®Þa danh) nhð vËy ®Ó hái - ®¸p ?
39
3. Ph©n tÝch côm tõ "Rñ nhau" vμ nªu nhËn xÐt cña em vÒ çch t¶ c¶nh cña
bμi 2. §Þa danh vμ c¶nh trÝ trong bμi gîi lªn ®iÒu g× ? Suy ngÉm cña em vÒ c©u hái
cuèi bμi ca : "Hái ai g©y dùng nªn non nðíc nμy ?".
4. NhËn xÐt cña em vÒ c¶nh trÝ xø HuÕ vμ çch t¶ c¶nh trong bμi 3. Em h·y
ph©n tÝch ®¹i tõ "Ai" vμ chØ ra nh÷ng t×nh c¶m Èn chøa trong lêi mêi, lêi nh¾n göi :
"Ai v« xø HuÕ th× v«...".
5. Hai dßng th¬ ®Çu bμi 4 cã nh÷ng g× ®Æc biÖt vÒ tõ ng÷ ? Nh÷ng nÐt ®Æc biÖt
Êy cã t¸c dông, ý nghÜa g× ?
6. Ph©n tÝch h×nh ¶nh c« g¸i trong hai dßng cuèi bμi 4.
7. Bμi 4 lμ lêi cña ai ? Ngðêi Êy muèn biÓu hiÖn t×nh c¶m g× ? Em cã biÕt çch
hiÓu nμo kh¸c vÒ bμi ca nμy vμ cã ®ång ý víi çch hiÓu Êy kh«ng ? V× sao ?
Ghi nhí
Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh yªu quª hð¬ng, ®Êt nðíc, con ngðêi thðêng
gîi nhiÒu h¬n t¶, hay nh¾c ®Õn tªn nói, tªn s«ng, tªn vïng ®Êt víi nh÷ng
nÐt ®Æc s¾c vÒ h×nh thÓ, c¶nh trÝ, lÞch sö, v¨n ho¸ cña tõng ®Þa danh. §»ng
sau nh÷ng c©u hái, lêi ®¸p, lêi mêi, lêi nh¾n göi vμ çc bøc tranh phong
c¶nh lμ t×nh yªu ch©n chÊt, tinh tÕ vμ lßng tù hμo ®èi víi con ngðêi vμ quª
hð¬ng, ®Êt nðíc.
LuyÖn tËp
1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ thÓ th¬ trong bèn bμi ca ?
2. T×nh c¶m chung thÓ hiÖn trong bèn bμi ca lμ g× ?
§äc thªm
- Anh ®i anh nhí non C«i (a)
Nhí s«ng VÞ Thuû (b), nhí ngðêi t×nh chung
(a) Non C«i : tøc nói G«i ë huyÖn Vô B¶n, tØnh Nam §Þnh.
(b) VÞ Thuû : thðêng gäi lμ s«ng VÞ, tøc s«ng VÞ Hoμng, mét nh¸nh cña s«ng Hång
ch¶y qua thμnh phè Nam §Þnh (nay ®· bÞ lÊp). Bμi nμy cßn cã hai c©u tiÕp : Qu¶n bao non
nðíc ng¹i ngïng, LÊy ai san sÎ g¸nh gång ®ðêng xa.
40
- §Êt Qu¶ng Nam chða mða ®· thÊm,
Rðîu Hång §μo chða nhÊm ®· say (a).
- Nam K× s¸u tØnh(b) em ¬i

Cöu Long (c) chÝn ngän cïng kh¬i mét nguån,
S«ng Hð¬ng (d) nðíc ch¶y trong lu«n,
Nói Ngù (e) danh tiÕng c¶ mu«n dÆm ngoμi.
Tõ l¸y
I - Çc lo¹i tõ l¸y
1. Nh÷ng tõ l¸y (in ®Ëm) trong çc c©u sau (trÝch tõ v¨n b¶n Cuéc chia tay cña
nh÷ng con bóp bª ) cã ®Æc ®iÓm ©m thanh g× gièng nhau, kh¸c nhau ?
- Em c¾n chÆt m«i im lÆng, m¾t l¹i ®¨m ®¨m nh×n kh¾p s©n trðêng, tõ cét cê
®Õn tÊm b¶ng tin vμ nh÷ng v¹ch than vÏ « ¨n quan trªn hÌ g¹ch.
- T«i mÕu m¸o tr¶ lêi vμ ®øng nhð ch«n ch©n xuèng ®Êt, nh×n theo çi bãng
bÐ nhá liªu xiªu cña em t«i trÌo lªn xe.
2. Dùa vμo kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn, h·y ph©n lo¹i çc tõ l¸y cã ë môc 1.
3. V× sao çc tõ l¸y (in ®Ëm) dðíi ®©y (trÝch tõ v¨n b¶n Cuéc chia tay cña
nh÷ng con bóp bª ) kh«ng nãi ®ðîc lμ bËt bËt, th¼m th¼m ?
(a) Bμi nμy cã nhiÒu lêi ca kh¸c nhau. §©y lμ hai c©u ®Çu cña çc lêi ca ®ã, nãi vÒ ®Æc
®iÓm tù nhiªn, s¶n vËt, con ngðêi Qu¶ng Nam. §Êt Qu¶ng Nam nhiÒu çt vμ cã nhiÒu
vïng kh« c»n. Rðîu Hång §μo lμ lo¹i rðîu ngon.
(b) Nam K× s¸u tØnh (lôc tØnh) : Nam K× lμ tªn do vua Minh M¹ng ®Æt n¨m 1834 cho
phÇn ®Êt tõ Biªn Hoμ ®Õn Hμ Tiªn. S¸u tØnh (Nam K×) gåm Gia §Þnh, §Þnh Tðêng, Biªn
Hoμ, VÜnh Long, An Giang, Hμ Tiªn.
(c) Cöu Long : tªn chØ phÇn s«ng Mª C«ng, s«ng lín nhÊt ë §«ng Nam ¸, ch¶y trªn
®Þa phËn nðíc ViÖt Nam. Tõ Phn«m Pªnh, s«ng Mª C«ng ph©n ra hai dßng chÝnh lμ s«ng
TiÒn vμ s«ng HËu vμ ch¶y vμo ViÖt Nam. S«ng ®æ ra biÓn víi chÝn cöa nªn gäi lμ Cöu Long
(chÝn rång, tøc chÝn s«ng).
(d), (e) S«ng Hð¬ng, nói Ngù : nh÷ng c¶nh ®Ñp tiªu biÓu cña cè ®« HuÕ.
41
- Võa nghe thÊy thÕ, em t«i bÊt gi¸c run lªn bÇn bËt, kinh hoμng ®ða cÆp m¾t
tuyÖt väng nh×n t«i.
- CÆp m¾t ®en cña em lóc nμy buån th¨m th¼m, hai bê mi ®· sðng mäng lªn
v× khãc nhiÒu.
Ghi nhí
· Tõ l¸y cã hai lo¹i : tõ l¸y toμn bé vμ tõ l¸y bé phËn.
· ë tõ l¸y toμn bé, çc tiÕng lÆp l¹i nhau hoμn toμn ; nhðng còng cã mét
sè trðêng hîp tiÕng ®øng trðíc biÕn ®æi thanh ®iÖu hoÆc phô ©m cuèi
(®Ó t¹o ra mét sù hμi hoμ vÒ ©m thanh).
· ë tõ l¸y bé phËn, gi÷a çc tiÕng cã sù gièng nhau vÒ phô ©m ®Çu hoÆc
phÇn vÇn.
ii - nghÜa cña tõ l¸y

1. NghÜa cña çc tõ l¸y ha h¶, oa oa, tÝch t¾c, g©u g©u ®ðîc t¹o thμnh do ®Æc
®iÓm g× vÒ ©m thanh ?
2. Çc tõ l¸y trong mçi nhãm sau ®©y cã ®iÓm g× chung vÒ ©m thanh vμ vÒ
nghÜa ?
a) lÝ nhÝ, li ti, ti hÝ.
b) nhÊp nh«, phËp phång, bËp bÒnh.
3. So s¸nh nghÜa cña çc tõ l¸y mÒm m¹i, ®o ®á víi nghÜa cña çc tiÕng gèc
lμm c¬ së cho chóng : mÒm, ®á.
Ghi nhí
NghÜa cña tõ l¸y ®ðîc t¹o thμnh nhê ®Æc ®iÓm ©m thanh cña tiÕng vμ
sù hoμ phèi ©m thanh gi÷a çc tiÕng. Trong trðêng hîp tõ l¸y cã tiÕng
cã nghÜa lμm gèc (tiÕng gèc) th× nghÜa cña tõ l¸y cã thÓ cã nh÷ng s¾c th¸i
riªng so víi tiÕng gèc nhð s¾c th¸i biÓu c¶m, s¾c th¸i gi¶m nhÑ hoÆc
nhÊn m¹nh, ...
42
IiI - LuyÖn tËp
1. §äc ®o¹n ®Çu v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª (tõ "MÑ t«i,
giäng kh¶n ®Æc" ®Õn "nÆng nÒ thÕ nμy").
a) T×m çc tõ l¸y trong ®o¹n v¨n ®ã.
b) XÕp çc tõ l¸y theo b¶ng ph©n lo¹i sau ®©y :
Tõ l¸y toμn bé
Tõ l¸y bé phËn
2. §iÒn çc tiÕng l¸y vμo trðíc hoÆc sau çc tiÕng gèc ®Ó t¹o tõ l¸y :
... lã, ... nhá, nhøc ..., ... kh¸c, ... thÊp, ... chÕch, ... ¸ch.
3. Chän tõ thÝch hîp ®iÒn vμo chç trèng trong c©u.
- nhÑ nhμng, nhÑ nhâm :
a) Bμ mÑ ... khuyªn b¶o con.
b) Lμm xong c«ng viÖc, nã thë phμo ... nhð trót ®ðîc g¸nh nÆng.
- xÊu xÝ, xÊu xa :
a) Mäi ngðêi ®Òu c¨m phÉn hμnh ®éng ... cña tªn ph¶n béi.
b) Bøc tranh cña nã vÏ nguÖch ngo¹c, ...
- tan tμnh, tan t¸c :
a) ChiÕc lä r¬i xuèng ®Êt, vì ...
b) GiÆc ®Õn, d©n lμng ... mçi ngðêi mét ng¶.
4. §Æt c©u víi mçi tõ : nhá nh¾n, nhá nhÆt, nhá nhÎ, nhá nhen, nhá nhoi.
5. Çc tõ m¸u mñ, mÆt mòi, tãc tai, r©u ria, khu«n khæ, ngän ngμnh, tð¬i tèt,
nÊu nðíng, ngu ngèc, häc hái, mÖt mái, n¶y në lμ tõ l¸y hay tõ ghÐp ?
6.* Çc tiÕng chiÒn (trong chïa chiÒn), nª (trong no nª ), rít (trong r¬i rít ),
hμnh (trong häc hμnh) cã nghÜa lμ g× ? Çc tõ chïa chiÒn, no nª, r¬i rít, häc hμnh
lμ tõ l¸y hay tõ ghÐp ?
43
§äc thªm
Dïng dÊu hái, dÊu ng· ®óng chÝnh t¶ ë tõ l¸y
Do ph¸t ©m kh«ng ph©n biÖt thanh hái vμ thanh ng· nªn ngðêi mét sè vïng
thðêng viÕt lÉn lén dÊu hái vμ dÊu ng· ë tõ l¸y.
VÝ dô : ®Ñp ®Ï viÕt thμnh ®Ñp ®Î
míi mÎ viÕt thμnh míi mÏ
khÏ khμng viÕt thμnh khÎ khμng
th¨m th¼m viÕt thμnh th¨m th½m.
Muèn viÕt ®óng chÝnh t¶ çc dÊu hái, dÊu ng· trong tõ l¸y, cÇn n¾m v÷ng quy
t¾c hoμ phèi thanh ®iÖu trong cÊu t¹o tõ l¸y tiÕng ViÖt nhð sau :
Thanh ngang (kh«ng dÊu) Thanh hái ( ? ) Thanh s¾c ( / )
Thanh huyÒn ( \ ) Thanh ng· (~) Thanh nÆng (.)
Çc thanh ®iÖu cïng hμng ngang hoμ phèi víi nhau. GÆp mét tiÕng trong tõ
l¸y mμ ta b¨n kho¨n kh«ng biÕt lμ dïng dÊu hái hay dÊu ng·, ta nªn xem tiÕng
kia cã dÊu g×. NÕu tiÕng kia cã thanh ngang hoÆc thanh s¾c th× tiÕng mμ ta ®ang
b¨n kho¨n ph¶i dïng dÊu hái. NÕu tiÕng kia cã thanh huyÒn hoÆc thanh nÆng th×
tiÕng mμ ta ®ang b¨n kho¨n ph¶i dïng dÊu ng· (trõ mét vμi trðêng hîp ngo¹i lÖ
nhð tan tμnh, ngoan ngo·n).
viÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1 - v¨n tù sù vμ miªu t¶

(lμm ë nhμ)
§Ò v¨n tham kh¶o :
§Ò 1 : KÓ cho bè mÑ nghe mét chuyÖn lÝ thó (hoÆc c¶m ®éng, hoÆc buån
cðêi,...) mμ em ®· gÆp ë trðêng.
§Ò 2 : KÓ l¹i néi dung c©u chuyÖn ®ðîc ghi trong mét bμi th¬ cã tÝnh chÊt tù
sù (nhð Lðîm hoÆc §ªm nay B¸c kh«ng ngñ ) theo nh÷ng ng«i kÓ kh¸c nhau
(ng«i thø ba hoÆc ng«i thø nhÊt).
44
§Ò 3 : Miªu t¶ mét c¶nh ®Ñp mμ em ®· gÆp trong mÊy th¸ng nghØ hÌ (cã thÓ
lμ phong c¶nh n¬i em nghØ m¸t, hoÆc çnh ®ång hay rõng nói quª em).
§Ò 4 : Miªu t¶ ch©n dung mét ngðêi b¹n cña em.
Qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n
I - çc bðíc t¹o lËp v¨n b¶n
1. Khi nμo th× ngðêi ta cã nhu cÇu t¹o lËp (lμm ra, viÕt, nãi) v¨n b¶n ? LÊy viÖc
viÕt thð cho mét ngðêi nμo ®ã lμm vÝ dô, h·y cho biÕt ®iÒu g× th«i thóc ngðêi ta
ph¶i viÕt thð.
2. §Ó t¹o lËp mét v¨n b¶n, vÝ dô nhð viÕt thð, trðíc tiªn ph¶i x¸c ®Þnh râ bèn
vÊn ®Ò : ViÕt cho ai ? ViÕt ®Ó lμm g× ? ViÕt vÒ çi g× ? ViÕt nhð thÕ nμo ? Bá qua
vÊn ®Ò nμo trong bèn vÊn ®Ò ®ã còng kh«ng thÓ t¹o ra ®ðîc v¨n b¶n.
3. Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®ðîc bèn vÊn ®Ò ®ã, cÇn ph¶i lμm nh÷ng viÖc g× ®Ó viÕt
®ðîc v¨n b¶n ?
4. ChØ cã ý vμ dμn bμi mμ chða viÕt thμnh v¨n th× ®· t¹o ®ðîc mét v¨n
b¶n chða ? H·y cho biÕt viÖc viÕt thμnh v¨n Êy cÇn ®¹t ®ðîc nh÷ng yªu cÇu g×
trong çc yªu cÇu dðíi ®©y :
- §óng chÝnh t¶ ;
- §óng ng÷ ph¸p ;
- Dïng tõ chÝnh x¸c ;
- S¸t víi bè côc ;
- Cã tÝnh liªn kÕt ;
- Cã m¹ch l¹c ;
- KÓ chuyÖn hÊp dÉn ;
- Lêi v¨n trong s¸ng.
5. Trong s¶n xuÊt, bao giê còng cã bðíc (kh©u, c«ng ®o¹n) kiÓm tra s¶n
phÈm. Cã thÓ coi v¨n b¶n còng lμ mét lo¹i s¶n phÈm cÇn ®ðîc kiÓm tra sau
khi hoμn thμnh kh«ng ? NÕu cã th× sù kiÓm tra Êy cÇn dùa theo nh÷ng tiªu chuÈn
cô thÓ nμo ?
45
Ghi nhí
§Ó lμm nªn mét v¨n b¶n, ngðêi t¹o lËp v¨n b¶n cÇn ph¶i lÇn lðît thùc
hiÖn çc bðíc :
- §Þnh hðíng chÝnh x¸c : V¨n b¶n viÕt (nãi) cho ai, ®Ó lμm g×, vÒ çi g× vμ
nhð thÕ nμo ?
- T×m ý vμ s¾p xÕp ý ®Ó cã mét bè côc rμnh m¹ch, hîp lÝ, thÓ hiÖn ®óng
®Þnh hðíng trªn.
- DiÔn ®¹t çc ý ®· ghi trong bè côc thμnh nh÷ng c©u, ®o¹n v¨n chÝnh
x¸c, trong s¸ng, cã m¹ch l¹c vμ liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau.
- KiÓm tra xem v¨n b¶n võa t¹o lËp cã ®¹t çc yªu cÇu ®· nªu ë trªn chða
vμ cã cÇn söa ch÷a g× kh«ng.
ii - luyÖn tËp
1. Em ®· tõng t¹o lËp v¨n b¶n trong çc tiÕt TËp lμm v¨n. H·y tr¶ lêi çc c©u
hái sau :
a) Khi t¹o nªn çc v¨n b¶n Êy, ®iÒu mμ em muèn nãi cã thËt sù cÇn thiÕt kh«ng ?
b) Em thÊy m×nh ®· thùc sù quan t©m ®Õn viÖc viÕt cho ai chða (kÓ chuyÖn
cho ai nghe, miªu t¶ cho ai thÊy, tr×nh bμy nguyÖn väng víi ai) ? ViÖc quan t©m
(hay thiÕu quan t©m) Êy cã ¶nh hðëng tíi néi dung vμ h×nh thøc bμi viÕt nhð thÕ
nμo (xðng h«, dïng tõ, ...) ?
c) Em cã lËp dμn bμi khi lμm v¨n kh«ng ? Tõ kinh nghiÖm cña b¶n th©n, em
thÊy viÖc x©y dùng bè côc ®· ¶nh hðëng thÕ nμo ®Õn kÕt qu¶ cña bμi lμm ?
d) Sau khi hoμn thμnh bμi v¨n, em cã thðêng kiÓm tra l¹i hay kh«ng ? ViÖc
kiÓm tra, söa ch÷a bμi viÕt cã t¸c dông nhð thÕ nμo ?
2. Cã mét b¹n khi b¸o ço kinh nghiÖm häc tËp trong Héi nghÞ häc tèt cña
trðêng ®· lμm nhð sau :
a) B¹n chØ toμn kÓ l¹i viÖc m×nh ®· häc thÕ nμo vμ ®· ®¹t ®ðîc thμnh tÝch g×
trong häc tËp.
b) B¹n lu«n hðíng vÒ phÝa çc thÇy c« gi¸o, lu«n nãi : "Thða çc thÇy c«" ®Ó
më ®Çu mçi ®o¹n vμ lóc nμo còng xðng em (hoÆc xðng con).
Theo em, nhð thÕ cã phï hîp kh«ng, nªn ®iÒu chØnh nhð thÕ nμo ?
3. Trong mét buæi th¶o luËn tæ, nhiÒu b¹n ®· ®ång ý r»ng : Muèn t¹o lËp mét
v¨n b¶n th× ph¶i so¹n bè côc dðíi d¹ng mét dμn bμi. Nhðng çc b¹n cßn chða râ :
46
a) Dμn bμi Êy cã b¾t buéc ph¶i viÕt thμnh nh÷ng c©u trän vÑn, ®óng ng÷ ph¸p
kh«ng ? Nh÷ng c©u ®ã cã nhÊt thiÕt ph¶i liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau kh«ng ?
b) Mét dμn bμi thðêng chøa ®ùng nhiÒu môc lín nhá kh¸c nhau. VËy ph¶i
lμm thÕ nμo ®Ó cã thÓ :
- Ph©n biÖt ®ðîc môc lín vμ môc nhá ?
- BiÕt ®ðîc çc môc Êy ®· ®Çy ®ñ chða vμ ®· ®ðîc s¾p xÕp rμnh m¹ch, hîp
lÝ chða ?
Em sÏ tr¶ lêi nhð thÕ nμo cho nh÷ng th¾c m¾c trªn ®©y ?
4. Em h·y thay mÆt En-ri-c« viÕt mét bøc thð cho bè nãi lªn nçi ©n hËn v× ®·
trãt nãi lêi thiÕu lÔ ®é víi mÑ kÝnh yªu. §Ó viÕt bøc thð ®ã, em ph¶i thùc hiÖn
nh÷ng viÖc g× ?
§äc thªm
Trong çc b¸o, cã nh÷ng bμi l»ng nh»ng dμi mÊy cét, nhð lμ rau muèng kÐo
d©y. §äc ®Õn khóc gi÷a th× kh«ng biÕt khóc ®Çu nãi çi g× ; ®äc ®Õn khóc ®u«i th×
kh«ng biÕt khóc gi÷a nãi çi g×. ThÕ lμ v« Ých [...].
Ph¶i ®Æt c©u hái : ViÕt cho ai ? [...]
ViÕt ®Ó lμm g× ? [...]
ThÕ th× viÕt çi g× ?
(Hå ChÝ Minh, Çch viÕt )
Bμi 4

· N¾m ®ðîc néi dung, ý nghÜa vμ mét sè h×nh thøc nghÖ thuËt tiªu biÓu
(h×nh ¶nh, ng«n ng÷) cña nh÷ng bμi ca dao thuéc chñ ®Ò than th©n vμ
chñ ®Ò ch©m biÕm trong bμi häc.
· N¾m ®ðîc kh¸i niÖm ®¹i tõ, ý nghÜa cña ®¹i tõ ; cã ý thøc sö dông ®¹i
tõ hîp víi t×nh huèng giao tiÕp.
· N©ng cao thªm mét bðíc kh¶ n¨ng t¹o lËp mét v¨n b¶n th«ng thðêng
vμ ®¬n gi¶n.
47
V¨n b¶n
Nh÷ng c©u h¸t than th©n
1. Nðíc non lËn ®Ën(1) mét m×nh,

Th©n cß lªn th¸c xuèng ghÒnh(2) bÊy nay.
Ai lμm cho bÓ kia ®Çy (3),
Cho ao kia c¹n(4), cho gÇy cß con ?
2. Thð¬ng thay th©n phËn con t»m,
KiÕm ¨n ®ðîc mÊy ph¶i n»m nh¶ t¬.
Thð¬ng thay lò kiÕn li ti,
KiÕm ¨n ®ðîc mÊy ph¶i ®i t×m måi.
Thð¬ng thay h¹c (5) l¸nh ®ðêng m©y,
Chim bay mái çnh biÕt ngμy nμo th«i.
Thð¬ng thay con cuèc (6) gi÷a trêi,
DÇu kªu ra m¸u cã ngðêi nμo nghe.
3. Th©n em nhð tr¸i bÇn (7) tr«i,
Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp(8) vμo ®©u.
Chó thÝch
(1) LËn ®Ën : vÊt v¶ v× gÆp qu¸ nhiÒu khã kh¨n, tr¾c trë.
(2) Th¸c : chç dßng nðíc ch¶y xiÕt, vðît qua v¸ch ®¸ cao ch¾n ngang s«ng,
suèi, lμm nðíc ®æ m¹nh xuèng ; ghÒnh : chç lßng s«ng bÞ thu hÑp vμ n«ng, cã ®¸
lëm chëm nh« cao vμ n»m ch¾n ngang lμm cho dßng nðíc dån l¹i vμ ch¶y xiÕt.
Th¸c ghÒnh : chØ sù khã kh¨n, tr¾c trë.
(3), (4) BÓ ®Çy, ao c¹n : chØ c¶nh ngang tr¸i (nghÜa bãng). Trong thùc tÕ, khi
"bÓ ®Çy", "ao c¹n" th× cß rÊt khã kiÕm ¨n.
(5) H¹c (chim h¹c) : chim lín, c¼ng cao, cæ vμ má dμi, thðêng ®ðîc dïng
tðîng trðng cho sù sèng l©u. ë ®©y lμ h×nh ¶nh Èn dô nãi vÒ cuéc ®êi phiªu b¹t
vμ nh÷ng cè g¾ng v« väng cña ngðêi lao ®éng trong x· héi cò.
(6) Con cuèc : chim nhá, h¬i gièng gμ, sèng ë bê bôi gÇn nðíc, cã tiÕng kªu
"cuèc, cuèc" ; chim cuèc (cã khi viÕt lμ quèc ) cßn ®ðîc gäi lμ ®ç quyªn, ®ç vò.
Theo truyÒn thuyÕt Trung Quèc, Thôc §Õ mÊt nðíc, hån biÕn thμnh chim cuèc,
48
kªu nhí nðíc (quèc : nðíc) ®Õn nhá m¸u ra mμ chÕt. TiÕng kªu chim cuèc
trong bμi biÓu hiÖn cho nçi khæ ®au oan tr¸i cña ngðêi lao ®éng.
(7) Tr¸i bÇn : tr¸i (qu¶) cña c©y bÇn - lo¹i c©y to mäc ë vïng nðíc lî,
tr¸i trßn dÑt, ¨n chua vμ ch¸t, cã rÔ phô nhän vμ xèp, mäc ngðîc lªn khái
mÆt bïn.
(8) Giã dËp sãng dåi : ë ®©y ý nãi giã to, sãng lín dån dËp x« ®Èy.

1. Trong ca dao, ngðêi n«ng d©n thêi xða thðêng mðîn h×nh ¶nh con cß
®Ó diÔn t¶ cuéc ®êi, th©n phËn cña m×nh. Em h·y sðu tÇm mét sè bμi ca dao
®Ó chøng minh ®iÒu ®ã vμ gi¶i thÝch v× sao.
2. ë bμi 1, cuéc ®êi lËn ®Ën, vÊt v¶ cña con cß ®ðîc diÔn t¶ nhð thÕ nμo ?
Ngoμi néi dung than th©n, bμi ca nμy cßn cã néi dung nμo kh¸c ?
3. Em hiÓu côm tõ "Thð¬ng thay" nhð thÕ nμo ? H·y chØ ra nh÷ng ý nghÜa
cña sù lÆp l¹i côm tõ nμy trong bμi 2.
4. H·y ph©n tÝch nh÷ng nçi thð¬ng th©n cña ngðêi lao ®éng qua çc h×nh
¶nh Èn dô trong bμi 2.
5.* Em h·y sðu tÇm mét sè bμi ca dao më ®Çu b»ng côm tõ "Th©n em".
Nh÷ng bμi ca Êy thðêng nãi vÒ ai, vÒ ®iÒu g× vμ thðêng gièng nhau nhð thÕ
nμo vÒ nghÖ thuËt ?
6. Bμi 3 nãi vÒ th©n phËn ngðêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. H×nh ¶nh
so s¸nh ë bμi nμy cã g× ®Æc biÖt ? Qua ®©y, em thÊy cuéc ®êi ngðêi phô n÷
trong x· héi phong kiÕn nhð thÕ nμo ?
Ghi nhí
Nh÷ng c©u h¸t than th©n cã sè lðîng lín vμ rÊt tiªu biÓu trong kho
tμng ca dao, d©n ca ViÖt Nam. Nh÷ng c©u h¸t ®ã thðêng dïng çc sù vËt,
con vËt gÇn gòi, nhá bÐ, ®¸ng thð¬ng lμm h×nh ¶nh biÓu tðîng, Èn dô, so
s¸nh ®Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng, th©n phËn con ngðêi. Ngoμi ý nghÜa "than
th©n", ®ång c¶m víi cuéc ®êi ®au khæ, ®¾ng cay cña ngðêi lao ®éng,
nh÷ng c©u h¸t nμy cßn cã ý nghÜa ph¶n kh¸ng, tè ço x· héi phong kiÕn.
49
LuyÖn tËp
1. Em h·y nªu nh÷ng ®iÓm chung vÒ néi dung vμ nghÖ thuËt cña ba bμi ca dao.
2. Häc thuéc çc bμi ca dao ®· häc.
§äc thªm
- Con cß mμ ®i ¨n ®ªm,
§Ëu ph¶i cμnh mÒm lén cæ xuèng ao.
¤ng ¬i «ng vít t«i nao,
T«i cã lßng nμo(a) «ng h·y x¸o m¨ng(b).
Cã x¸o th× x¸o nðíc trong
§õng x¸o nðíc ®ôc ®au lßng cß con.
- G¸nh cùc mμ ®æ lªn non,
Cong lðng mμ ch¹y, cùc cßn theo sau.
- Th©n em nhð h¹t mða sa
H¹t vμo ®μi çc(c), h¹t ra ruéng cμy.
- Ngang lðng th× th¾t bao vμng,
§Çu ®éi nãn dÊu(d), vai mang sóng dμi.
Mét tay th× c¾p ho¶ mai(e),
Mét tay c¾p gi¸o, quan sai xuèng thuyÒn.
Tïng tïng trèng ®¸nh ngò liªn(g),
Ch©n bðíc xuèng thuyÒn nðíc m¾t nhð mða(h).
(a) Cã lßng : cã lßng tèt víi ai ®ã. ë ®©y nãi cã lßng nμo l¹i lμ cã ý g× ®ã kh«ng tèt.
(b) X¸o : nÊu chÝn víi Ýt nðíc vμ cã çc gia vÞ, kh«ng cho mì. X¸o m¨ng : thÞt cß vèn
tanh, nÊu víi m¨ng sÏ kh«ng tanh vμ mÒm thÞt.
(c) §μi çc : nÒn cao vμ nhμ g¸c, chØ n¬i ë cña ngðêi giμu sang, quyÒn quý ngμy xða.
(d) Nãn dÊu : nãn b»ng tre, quÐt s¬n, cã chãp, cña binh lÝnh thêi xða.
(e) Ho¶ mai : sóng dïng måi löa ®Ó ch©m ngßi.
(g) Ngò liªn : (trèng ®¸nh) dån dËp, liÒn n¨m tiÕng mét ®Ó thóc giôc hay b¸o ®éng
khÈn cÊp (ngò : n¨m, liªn : liÒn, liªn tiÕp).
(h) §©y lμ bμi ca dao vÒ ngðêi lÝnh thó ngμy xða (lÝnh thó : lÝnh canh ®ån biªn giíi
thêi phong kiÕn).
50
V¨n b¶n
Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm
1. Çi cß lÆn léi bê ao

Hìi c« yÕm ®μo(1) lÊy chó t«i ch¨ng ?
Chó t«i hay töu hay t¨m (2),
Hay nðíc chÌ ®Æc, hay n»m ngñ trða.
Ngμy th× ðíc nh÷ng ngμy mða (3),
§ªm th× ðíc nh÷ng ®ªm thõa trèng canh(4).
2. Sè c« ch¼ng giμu th× nghÌo

Ngμy ba mð¬i TÕt thÞt treo trong nhμ.
Sè c« cã mÑ cã cha
MÑ c« ®μn bμ, cha c« ®μn «ng.
Sè c« cã vî cã chång,
Sinh con ®Çu lßng, ch¼ng g¸i th× trai.
3. Con cß chÕt rò trªn c©y,

Cß con më lÞch xem ngμy lμm ma.
Cμ cuèng(5) uèng rðîu la ®μ,
Chim ri (6) rÝu rÝt bß ra lÊy phÇn,
Chμo mμo(7) th× ®¸nh trèng qu©n(8)
Chim chÝch(9) cëi trÇn, v¸c mâ ®i rao.
4. CËu cai (10) nãn dÊu l«ng gμ,

Ngãn tay ®eo nhÉn gäi lμ cËu cai.
Ba n¨m ®ðîc mét chuyÕn sai,
¸o ng¾n ®i mðîn, quÇn dμi ®i thuª.
Chó thÝch
(1) C« yÕm ®μo : c« g¸i mÆc yÕm mμu hoa ®μo (yÕm : ®å mÆc lãt che ngùc cña
phô n÷ thêi xða).
51
(2) Töu : rðîu ; t¨m : bät sñi lªn ; ®©y lμ çch nãi ho¸n dô, dïng ghÐp víi tõ
töu ®Ó chØ rðîu.
(3) ý nãi ®Ó khái ®i lμm.
(4) Mçi ®ªm cã n¨m canh, sau mçi canh cã ®iÓm trèng ; ðíc ®ªm nhiÒu (thõa)
trèng canh ®Ó ®ðîc ngñ thªm.
(5) Cμ cuèng : c«n trïng sèng ë hå, vùc vμ ruéng nðíc s©u, th©n h×nh l¸, dÑt,
máng, ®Çu vμng nh¹t, bông mμu n©u xØn, phÇn ngùc con ®ùc cã hai tói chøa tinh
dÇu mïi th¬m, vÞ cay.
(6) Chim ri : chim h×nh gièng nhð chim sÎ, má ®en vμ to.
(7) Chμo mμo : chim nhá, ®Çu cã tóm l«ng nhän, dðíi ®u«i cã tóm l«ng ®á.
(8) §¸nh trèng qu©n : ®¸nh trèng ®Öm nhÞp cho ®iÖu h¸t trèng qu©n - mét
®iÖu d©n ca phæ biÕn ë ®ång b»ng vμ trung du B¾c Bé.
(9) Chim chÝch : chim nhá, ¨n s©u bä, sèng ë vïng ®ång b»ng, trung du.
(10) Cai : tøc cai lÖ, chøc thÊp nhÊt trong qu©n ®éi thêi phong kiÕn.
1. Bμi 1 "giíi thiÖu" vÒ "chó t«i" nhð thÕ nμo ? Hai dßng ®Çu cã ý nghÜa g× ?
Bμi nμy ch©m biÕm h¹ng ngðêi nμo trong x· héi ?
2. Bμi 2 nh¹i lêi cña ai nãi víi ai ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ lêi cña thÇy bãi ? Bμi
ca nμy phª ph¸n hiÖn tðîng nμo trong x· héi ? H·y t×m nh÷ng bμi ca dao kh¸c cã
néi dung tð¬ng tù.
3. Mçi con vËt trong bμi 3 tðîng trðng cho ai, h¹ng ngðêi nμo trong x· héi
xða ? ViÖc chän çc con vËt ®Ó miªu t¶, "®ãng vai" nhð thÕ lÝ thó ë ®iÓm nμo ?
C¶nh tðîng trong bμi cã phï hîp víi ®¸m tang kh«ng ? Bμi ca nμy phª ph¸n,
ch©m biÕm çi g× ?
4. Trong bμi 4, ch©n dung "cËu cai" ®ðîc miªu t¶ nhð thÕ nμo ? Em cã nhËn
xÐt g× vÒ nghÖ thuËt ch©m biÕm cña bμi ca nμy ?
52
Ghi nhí
Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm ®· thÓ hiÖn kh¸ tËp trung nÐt ®Æc s¾c cña
nghÖ thuËt trμo léng d©n gian ViÖt Nam. Qua çc h×nh ¶nh Èn dô, tðîng
trðng, biÖn ph¸p nãi ngðîc vμ phãng ®¹i,... nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm Êy
®· ph¬i bμy çc sù viÖc m©u thuÉn, phª ph¸n thãi hð tËt xÊu cña nh÷ng
h¹ng ngðêi vμ sù viÖc ®¸ng cðêi trong x· héi.
LuyÖn tËp
1. NhËn xÐt vÒ sù gièng nhau cña bèn bμi ca dao trong v¨n b¶n, em ®ång ý
víi ý kiÕn nμo dðíi ®©y :
a) C¶ bèn bμi ®Òu cã h×nh ¶nh Èn dô, tðîng trðng.
b) TÊt c¶ ®Òu sö dông biÖn ph¸p phãng ®¹i.
c) C¶ bèn bμi ®Òu cã néi dung vμ nghÖ thuËt ch©m biÕm.
d) NghÖ thuËt t¶ thùc cã trong c¶ bèn bμi.
2.* Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm nãi trªn cã ®iÓm g× gièng truyÖn cðêi d©n gian ?
§äc thªm
- ChËp chËp th«i l¹i cheng cheng(a),

Con gμ trèng thiÕn ®Ó riªng cho thÇy.
§¬m x«i th× ®¬m cho ®Çy
§¬m v¬i th× th¸nh nhμ thÇy mÊt thiªng !
- Con mÌo mμ trÌo c©y cau

Hái th¨m chó chuét ®i ®©u v¾ng nhμ.
Chó chuét ®i chî ®μng xa
Mua m¾m mua muèi giç cha con mÌo !
(a) ChËp chËp, cheng cheng : tõ m« pháng ©m thanh cña çc nh¹c khÝ b»ng kim lo¹i
mμ khi lμm lÔ, thÇy cóng dïng ®Ó ®iÓm nhÞp cho bμi khÊn cña m×nh.
53
- §ån r»ng quan tðíng(a) cã danh(b),
Cðìi ngùa mét m×nh, ch¼ng ph¶i vÞn ai.
Ban khen r»ng : "Êy míi tμi",
Ban cho çi ¸o víi hai ®ång tiÒn.
§¸nh giÆc th× ch¹y trðíc tiªn
X«ng vμo trËn tiÒn(c) cëi khè giÆc ra(d) (!)
GiÆc sî, giÆc ch¹y vÒ nhμ
Trë vÒ gäi mÑ mæ gμ khao qu©n !
§¹i tõ
I - ThÕ nμo lμ ®¹i tõ ?
§äc nh÷ng c©u dðíi ®©y, chó ý çc tõ in ®Ëm vμ tr¶ lêi c©u hái.
a) Gia ®×nh t«i kh¸ gi¶. Anh em t«i rÊt thð¬ng nhau. Ph¶i nãi em t«i rÊt ngoan.
Nã l¹i khÐo tay n÷a.
(Kh¸nh Hoμi)
b) Chît con gμ trèng ë phÝa sau bÕp næi g¸y. T«i biÕt ®ã lμ con gμ cña anh
Bèn Linh. TiÕng nã dâng d¹c nhÊt xãm.
(Vâ Qu¶ng)
c) MÑ t«i, giäng kh¶n ®Æc, tõ trong mμn nãi väng ra :
- Th«i, hai ®øa liÖu mμ ®em chia ®å ch¬i ra ®i.
(a) Quan tðíng : chøc quan vâ, ®øng ®Çu mét ®¹o binh.
(b) Cã danh : cã tiÕng, næi tiÕng.
(c) TrËn tiÒn : n¬i ®ang diÔn ra çc cuéc chiÕn ®Êu (tiÒn : trðíc, trËn : trËn ®¸nh trong
chiÕn tranh).
(d) Cã b¶n ghi : cëi khè ch¹y ra, tøc tù cëi khè mμ x«ng vμo qu©n giÆc (khiÕn giÆc sî
mμ bá ch¹y !).
54
Võa nghe thÊy thÕ, em t«i bÊt gi¸c run lªn bÇn bËt, kinh hoμng ®ða cÆp m¾t
tuyÖt väng nh×n t«i.
(Kh¸nh Hoμi)
d) Nðíc non lËn ®Ën mét m×nh,

Th©n cß lªn th¸c xuèng ghÒnh bÊy nay.
Ai lμm cho bÓ kia ®Çy,
Cho ao kia c¹n, cho gÇy cß con ?
(Ca dao)
C©u hái :
1. Tõ nã ë ®o¹n v¨n ®Çu trá ai ? Tõ nã ë ®o¹n v¨n thø hai trá con vËt g× ? Nhê
®©u em biÕt ®ðîc nghÜa cña hai tõ nã trong hai ®o¹n v¨n nμy ?
2. Tõ thÕ ë ®o¹n v¨n thø ba trá sù viÖc g× ? Nhê ®©u em hiÓu ®ðîc nghÜa cña
tõ thÕ trong ®o¹n v¨n nμy ?
3. Tõ ai trong bμi ca dao dïng ®Ó lμm g× ?
4. Çc tõ nã, thÕ, ai trong çc ®o¹n v¨n trªn gi÷ vai trß ng÷ ph¸p g× trong c©u ?
Ghi nhí
· §¹i tõ dïng ®Ó trá ngðêi, sù vËt, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt,... ®ðîc nãi ®Õn
trong mét ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh cña lêi nãi hoÆc dïng ®Ó hái.
· §¹i tõ cã thÓ ®¶m nhiÖm çc vai trß ng÷ ph¸p nhð chñ ng÷, vÞ ng÷ trong
c©u hay phô ng÷ cña danh tõ, cña ®éng tõ, cña tÝnh tõ,...
II - Çc lo¹i ®¹i tõ
1. §¹i tõ ®Ó trá
a) Çc ®¹i tõ t«i, tao, tí, chóng t«i, chóng tao, chóng tí, mμy, chóng mμy, nã,
h¾n, chóng nã, hä,... trá g× ?
b) Çc ®¹i tõ bÊy, bÊy nhiªu trá g× ?
c) Çc ®¹i tõ vËy, thÕ trá g× ?
55
Ghi nhí
§¹i tõ ®Ó trá dïng ®Ó :
- Trá ngðêi, sù vËt (gäi lμ ®¹i tõ xðng h«) ;
- Trá sè lðîng ;
- Trá ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, sù viÖc.
2. §¹i tõ ®Ó hái
a) Çc ®¹i tõ ai, g×, ... hái vÒ g× ?
b) Çc ®¹i tõ bao nhiªu, mÊy hái vÒ g× ?
c) Çc ®¹i tõ sao, thÕ nμo hái vÒ g× ?
Ghi nhí
§¹i tõ ®Ó hái dïng ®Ó :
- Hái vÒ ngðêi, sù vËt ;
- Hái vÒ sè lðîng ;
- Hái vÒ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, sù viÖc.
III - LuyÖn tËp

1. a) H·y xÕp çc ®¹i tõ trá ngðêi, sù vËt theo b¶ng dðíi ®©y :
Sè
Sè Ýt Sè nhiÒu
Ng«i
56
b) NghÜa cña ®¹i tõ m×nh trong c©u "CËu gióp ®ì m×nh víi nhÐ !" cã g× kh¸c
nghÜa cña ®¹i tõ m×nh trong c©u ca dao sau ®©y ?
M×nh vÒ cã nhí ta ch¨ng,

Ta vÒ ta nhí hμm r¨ng m×nh cðêi.
2. Khi xðng h«, mét sè danh tõ chØ ngðêi nhð «ng, bμ, cha, mÑ, chó, b¸c, c«,
d×, con, ch¸u, ... còng ®ðîc sö dông nhð ®¹i tõ xðng h«. VÝ dô :
§· bÊy l©u nay, b¸c tíi nhμ,

TrÎ thêi ®i v¾ng, chî thêi xa.
(NguyÔn KhuyÕn)
H·y t×m thªm çc vÝ dô tð¬ng tù.
3. Çc tõ ®Ó hái trong nhiÒu trðêng hîp ®ðîc dïng ®Ó trá chung. VÝ dô :
- H«m Êy ë nhμ, ai còng vui.
- Qua ®×nh ng¶ nãn tr«ng ®×nh,

§×nh bao nhiªu ngãi, thð¬ng m×nh bÊy nhiªu.
(Ca dao)
- ThÕ nμo anh còng ®Õn nhÐ.
Dùa theo nh÷ng çch nãi trªn, h·y ®Æt c©u víi mçi tõ : ai, sao, bao nhiªu ®Ó
trá chung.
4. §èi víi çc b¹n cïng líp, cïng løa tuæi, em nªn xðng h« thÕ nμo cho lÞch
sù ? ë trðêng, ë líp em, cã hiÖn tðîng xðng h« thiÕu lÞch sù kh«ng ? Nªn øng xö
thÕ nμo ®èi víi hiÖn tðîng ®ã ?
5.* Em h·y so s¸nh sù kh¸c nhau vÒ sè lðîng vμ ý nghÜa biÓu c¶m gi÷a tõ
xðng h« tiÕng ViÖt víi ®¹i tõ xðng h« trong ngo¹i ng÷ mμ em häc (tiÕng Anh,
tiÕng Ph¸p, tiÕng Nga, tiÕng Trung Quèc).
§äc thªm
Tõ niªn kho¸ 1934 - 1935, t«i tróng tuyÓn vμo Trðêng Cao ®¼ng TiÓu häc
(tð¬ng ®ð¬ng víi cÊp Trung häc c¬ së b©y giê) ë thÞ x· B¾c Ninh.
57
Sang niªn kho¸ 1935 - 1936, bçng cã mét gi¸o sð, chõng gÇn 40 tuæi, ®©u nhð
tõ trðêng Thμnh chung, L¹ng S¬n ®æi vÒ ®©y. LÇn ®Çu gÆp, t«i bçng thÊy ë ngðêi
thÇy gi¸o míi nμy mét vÎ g× ®ã rÊt nho nh·, rÊt ®¸ng yªu vμ dÜ nhiªn ®¸ng kÝnh
[...]. §ã lμ thÇy Hoμng Ngäc Ph¸ch(a), d¹y vÒ m«n V¨n. [...]
§Õn khi t«i 18 tuæi, lËp gia ®×nh qu¸ sím do ý muèn quyÕt ®Þnh cña bè mÑ,
mét ®iÒu kh«ng ngê l¹i ®Õn víi t«i. Ho¸ ra «ng trêi run rñi thÕ nμo mμ vî t«i l¹i
lμ chÞ con nhμ b¸c cña thÇy Hoμng Ngäc Ph¸ch. Mét ngμy TÕt, ë thÞ x· B¾c Ninh,
t«i vμ vî t«i ®Õn chóc TÕt hä hμng néi ngo¹i th× ngðêi thÇy rÊt kÝnh yªu cña m×nh
l¹i ch¹y ngay ra cöa ®ãn chμo, gäi t«i b»ng "b¸c". Mét ®iÒu "thða b¸c", hai ®iÒu
"thða b¸c" khiÕn lóc ®Çu t«i rÊt lóng tóng ngðîng nghÞu chða biÕt xðng h« thÕ
nμo. Cßn vî t«i cø th¶n nhiªn gäi thÇy gi¸o cña t«i b»ng "cËu" vμ tù xðng lμ "chÞ",
mÆc dï vî t«i kÐm "cËu em" ®Õn trªn 20 tuæi. ThÕ míi biÕt, çch xðng h« ë ng«n
ng÷ cña ta thËt lμ khã v× nçi qu¸ chi li khe kh¾t, qu¸ phøc t¹p trong quan hÖ hä
hμng vμ x· héi.
T«i tù trÊn tÜnh vμ nãi víi thÇy :
- N¨m míi, con ®Õn chóc thÇy vμ gia ®×nh cã nhiÒu søc khoÎ vμ thμnh ®¹t
trong mäi viÖc cña ®êi sèng ¹ !
Khi trë vÒ nhμ, vî t«i cø phμn nμn :
- Sao m×nh l¹i xðng "con" víi cËu Êy ? CËu Êy lμ em m×nh chø !
T«i cðêi rÊt vui, ®¸p :
- Anh ph¶i t«n träng çi ®iÒu cã trðíc. Trðíc khi lμm chång em, anh ®· lμ häc
trß cña «ng Ph¸ch tõ l©u råi. Ngðêi thÇy gi¸o Êy ®· cã c«ng lín ®μo t¹o ®ðîc ra
anh h«m nay ®Êy em ¹ !
(Theo lêi kÓ cña Hoμng CÇm(b),

Nhí thÇy Song An Hoμng Ngäc Ph¸ch, t¹p chÝ ThÕ giíi míi)
(a) Hoμng Ngäc Ph¸ch (1896 - 1973) : nhμ gi¸o, nhμ v¨n, nhμ nghiªn cøu v¨n häc
næi tiÕng, t¸c gi¶ cña tiÓu thuyÕt Tè T©m - ®ðîc coi lμ cuèn tiÓu thuyÕt hiÖn ®¹i ®Çu tiªn
viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷ (1925).
(b) Hoμng CÇm (1922 - 2010) : nhμ th¬ næi tiÕng, kÐm Hoμng Ngäc Ph¸ch 26 tuæi.
58
LuyÖn tËp t¹o lËp v¨n b¶n
I - ChuÈn bÞ ë nhμ
1. Cho t×nh huèng
Em cÇn viÕt mét bøc thð ®Ó tham gia cuéc thi viÕt thð do Liªn minh Bðu chÝnh
Quèc tÕ (UPU) tæ chøc víi ®Ò tμi : Thð cho mét ngðêi b¹n ®Ó b¹n hiÓu vÒ ®Êt
nðíc m×nh.
H·y chuÈn bÞ viÕt bμi theo çc bðíc : t×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý, lËp dμn bμi, viÕt
mét sè ®o¹n v¨n.
2. Gîi ý
a) Em sÏ viÕt vÒ néi dung g× cho phï hîp víi khu«n khæ 1000 ch÷ : truyÒn
thèng lÞch sö ; c¶nh ®Ñp thiªn nhiªn hay nh÷ng ®Æc s¾c vÒ v¨n ho¸ vμ phong tôc
cña ®Êt nðíc ViÖt Nam ?
b) Em sÏ viÕt cho ai : mét ngðêi bÊt k× hay ph¶i cã tªn cô thÓ ; ngðêi lín hay
trÎ em ; b¹n ViÖt Nam hay b¹n nðíc ngoμi ?
c) Em viÕt bøc thð Êy ®Ó lμm g× : ®Ó nh¾c l¹i çc bμi häc vÒ ®Þa lÝ vμ lÞch sö hay
cßn ®Ó g©y thiÖn c¶m cña b¹n ®èi víi ®Êt nðíc m×nh vμ gãp phÇn x©y dùng t×nh
h÷u nghÞ ?
d) Em sÏ më ®Çu bøc thð thÕ nμo cho tù nhiªn, gîi c¶m chø kh«ng gðîng g¹o,
kh« khan : do nhËn ®ðîc thð b¹n hái vÒ Tæ quèc m×nh nªn em viÕt thð ®¸p l¹i ;
do ®äc s¸ch b¸o, xem truyÒn h×nh vÒ nðíc b¹n mμ em liªn tðëng ®Õn ®Êt nðíc
m×nh vμ muèn b¹n cïng biÕt, cïng chia sÎ, hay v× lÝ do nμo kh¸c ?
e) Em sÏ viÕt nh÷ng g× trong phÇn chÝnh cña bøc thð ? NÕu ®Þnh giíi thiÖu
c¶nh ®Ñp cña ®Êt nðíc ViÖt Nam th× nªn chän nh÷ng c¶nh nμo cho tiªu biÓu ?
g) Em sÏ kÕt thóc bøc thð nhð thÕ nμo : chØ göi lêi chμo, lêi chóc vμ lêi høa
hÑn sÏ lu«n trao ®æi thð tõ víi b¹n hay cßn t×m çch gîi ra mét lÝ do nμo ®ã ®Ó
b¹n nhí ®Õn ®Êt nðíc m×nh ?
II - thùc hμnh trªn líp

1. Tham gia ph¸t biÓu, viÕt ®o¹n x©y dùng bμi viÕt ë líp theo sù hðíng dÉn
cña thÇy, c« gi¸o.
2. Bæ sung, söa l¹i dμn bμi cho hoμn chØnh.
59
bμi tham kh¶o
Thð cho mét ngðêi b¹n ®Ó b¹n hiÓu vÒ ®Êt nðíc m×nh
Chμo b¹n Ma-ri-a !
M×nh rÊt h¹nh phóc vμ vui sðíng khi ®äc thð vμ nghe b¹n kÓ vÒ ®Êt nðíc
h»ng yªu dÊu cña b¹n.
M×nh cã thÓ tðëng tðîng ra nh÷ng ®Ønh nói phñ ®Çy tuyÕt tr¾ng, nh÷ng c¬n
giã ®em h¬i l¹nh tõ biÓn B¾c vμo. ThËm chÝ m×nh cã thÓ c¶m nhËn ®ðîc c¶ mïi vÞ
trong lμnh cña nh÷ng çnh rõng th«ng trªn m¶nh ®Êt b¹n ®ang sèng. M×nh rÊt
hiÓu b¹n yªu thð¬ng tõng gãc nhá, tõng con ngðêi trªn m¶nh ®Êt cña Tæ quèc
b¹n ®Õn nhðêng nμo.
Sau khi ®äc thð b¹n, mét ý muèn cø th«i thóc m×nh viÕt thð ®¸p l¹i, ®Ó ®Õn
lðît m×nh ®ðîc kÓ cho b¹n nghe vÒ Tæ quèc mμ ®èi víi m×nh thËt ®Ñp ®Ï, tuyÖt
vêi, v« song, thËt th©n thð¬ng kh«ng g× s¸nh næi. [...]
Tæ quèc m×nh - ®ã lμ miÒn ®Êt Ka-d¾c-xtan ®Çy ¸nh mÆt trêi ! ë n¬i nμy,
m×nh c¶m nhËn ®ðîc lμn giã báng r¸t thæi tõ sa m¹c tíi, chiªm ngðìng nh÷ng
®Ønh nói tuyÕt phñ s¸ng lÊp lo¸, l¾ng nghe ®ðîc nh÷ng ©m thanh cña dßng s«ng
μo ¹t ®æ xuèng tõ triÒn nói cao vμ s÷ng sê ®Õn ng©y ngÊt trðíc vÎ ®¸ng yªu cña
chó chim non lÇn ®Çu cÊt çnh.
M×nh yªu ®Êt nðíc m×nh cã nh÷ng th¶o nguyªn bao la ®Ñp biÕt bao trong
nh÷ng ngμy xu©n vμ ngμy h¹. Mïa xu©n, nh÷ng lμn giã nhÑ nhμng m¬n trín
nh÷ng ®o¸ hoa kiÒu diÔm, cμng lμm næi bËt ¸nh b¹c n¬i cuèng b«ng vμ t«n lªn s¾c
hoa ®á trªn çi nÒn xanh ng¨n ng¾t cña ®ång cá. Mu«n hoa trªn th¶o nguyªn ®ua
nhau khoe s¾c trªn tÊm th¶m kh«ng gian mªnh m«ng tr¶i dμi nhð v« tËn, khiÕn
cho mÆt ®Êt còng trë nªn sinh ®éng h¬n. Ngoμi nh÷ng rÆng nói hïng vÜ thÝch
kho¸c tÊm ¸o choμng cña nμng B¹ch TuyÕt, n¬i ®©y, dðíi ch©n nh÷ng ngän ®åi
xanh ng¸t, nh÷ng ®o¸ hoa tuy-lÝp ®á tð¬i, hång nh¹t vμ vμng th¾m vÉn vð¬n
m×nh kiªu h·nh ®ung ®ða trong lμn giã xu©n nhÌ nhÑ. Nh÷ng con suèi ®Çu tiªn
®æ tõ nói xuèng trong tiÕng rãc r¸ch trong trÎo, lóc r× rÇm, lóc ng©n vang nhð
muèn ®¸nh thøc c¶ mÆt ®Êt nμy dËy khái giÊc ngñ mïa ®«ng. Vμ trªn th¶o
nguyªn l¹i väng vÒ giäng chim ca lÝu lo vui mõng chμo xu©n tíi. [...]
60
Vμo nh÷ng ngμy hÌ nãng báng, khi c¶ nh÷ng s¾c mμu rùc rì còng trë nªn
nh¹t nhoμ ®i dðíi çi n¾ng gay g¾t nhð thiªu ®èt cña mÆt trêi, mμ ®ðîc nghØ ng¬i
bªn nh÷ng bê hå m¸t mÎ ng¾m nh×n nh÷ng d·y nói v©y quanh vÉn gi÷ tÊm ¸o
choμng mμu xanh l¸ c©y th× thËt lμ vui thÝch. [...]
B¹n biÕt kh«ng, Ma-ri-a, mét ý nghÜ thó vÞ võa chît n¶y ra víi m×nh. NÕu
chóng ta sðu tÇm, thu thËp tÊt c¶ çc bøc thð cña thiÕu niªn ë løa tuæi m×nh trªn
kh¾p thÕ giíi, xÕp thμnh mét tËp, ta sÏ cã mét cuèn s¸ch hay vμ ®éc ®¸o. Cuèn
s¸ch nμy sÏ cã thÓ dïng lμm sæ tay hðíng dÉn vÒ ®Þa lÝ mçi quèc gia [...]. Nh÷ng
trang s¸ch sÏ chøa ®Çy t×nh yªu thð¬ng cña chóng ta ®èi víi Tæ quèc m×nh. T×nh
yªu Êy n»m trong mét t×nh yªu lín h¬n - t×nh yªu víi ng«i nhμ chung cña nh©n
lo¹i - Tr¸i §Êt - mét tinh cÇu nhá bÐ trong vò trô bao la mμ ta cã ®ðîc [...].
Ma-ri-a th©n mÕn, m×nh sÏ nãi t¹m biÖt b¹n b©y giê, nhðng m×nh rÊt muèn
b¹n cã thÓ tðëng tðîng ra ®Êt nðíc Ka-d¾c-xtan cña m×nh. B¹n h·y ®äc l¸ thð
nμy, nh¾m m¾t l¹i vμ b¹n sÏ thÊy nh÷ng th¶o nguyªn bao la, sÏ nghe thÊy nh÷ng
©m thanh trªn th¶o nguyªn Êy. N¬i ®ã, chÝnh lμ Tæ quèc h»ng yªu dÊu cña m×nh.
(I-ri-na Ki-xl«-va, 14 tuæi,

Bμi ®o¹t gi¶i NhÊt cuéc thi viÕt thð do UPU tæ chøc)
Bμi 5

· C¶m nhËn ®ðîc tinh thÇn ®éc lËp, khÝ ph¸ch hμo hïng, kh¸t väng lín
lao cña d©n téc trong hai bμi th¬ S«ng nói nðíc Nam vμ Phß gi¸ vÒ kinh.
Bðíc ®Çu hiÓu hai thÓ th¬ : thÊt ng«n tø tuyÖt vμ ngò ng«n tø tuyÖt
§ðêng luËt.
· N¾m ®ðîc thÕ nμo lμ yÕu tè H¸n ViÖt, çch cÊu t¹o ®Æc biÖt cña mét sè
lo¹i tõ ghÐp H¸n ViÖt.
· §¸nh gi¸ ®ðîc chÊt lðîng bμi ®· lμm ®Ó lμm tèt h¬n n÷a nh÷ng bμi sau.
· HiÓu ®ðîc nhu cÇu biÓu c¶m vμ ®Æc ®iÓm chung cña v¨n biÓu c¶m.
61
V¨n b¶n
S«ng nói nðíc nam

(Nam quèc s¬n hμ (M))
Phiªn ©m
Nam quèc s¬n hμ Nam ®Õ cð
TiÖt nhiªn ®Þnh phËn t¹i thiªn thð
Nhð hμ nghÞch lç lai x©m ph¹m
Nh÷ ®¼ng hμnh khan thñ b¹i hð.
DÞch nghÜa
S«ng nói nðíc Nam, vua Nam ë
Giíi phËn ®ã ®· ®ðîc ®Þnh râ rμng ë s¸ch trêi
Cí sao kÎ thï l¹i d¸m ®Õn x©m ph¹m
Chóng mμy nhÊt ®Þnh sÏ nh×n thÊy viÖc chuèc lÊy b¹i vong.
(Nam : phð¬ng Nam, quèc : nðíc, s¬n : nói, hμ : s«ng, Nam : nðíc Nam,
®Õ : vua, cð : ë. TiÖt nhiªn : râ rμng nhð thÕ, kh«ng thÓ kh¸c, ®Þnh : quyÕt ®Þnh,
phËn : rót gän cña tõ "giíi phËn", "®Þa phËn" lμ phÇn ®Êt ®· ®ðîc giíi h¹n (cã b¶n
chÐp : phËn ®Þnh), t¹i : ë, thiªn : trêi, thð : s¸ch. Nhð hμ : cí sao, nghÞch : tr¸i ngðîc
l¹i, lç : mäi rî, qu©n ®Þch, thðêng ®ðîc dïng víi th¸i ®é khinh miÖt, lai : ®Õn, l¹i,
x©m ph¹m : lÊn chiÕm quyÒn lîi cña ngðêi kh¸c (x©m : lÊn chiÕm, ph¹m : lÊn
®Õn). Nh÷ ®¼ng : bän chóng mμy, hμnh : sÏ, tr¶i qua, khan : xem, thñ : nhËn lÊy,
b¹i : thua, hð : kh«ng.)
DÞch th¬
S«ng nói nðíc Nam vua Nam(1) ë
V»ng vÆc s¸ch trêi (2) chia xø së
GiÆc d÷ cí sao ph¹m ®Õn ®©y
Chóng mμy nhÊt ®Þnh ph¶i tan vì.
(Theo Lª Thðíc - Nam Tr©n dÞch,

trong Th¬ v¨n LÝ - TrÇn, tËp I, NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1977)
62
Nguyªn v¨n vμ b¶n dÞch bμi th¬ Nam quèc s¬n hμ
(¶nh chôp bøc s¬n mμi ë ViÖn B¶o tμng LÞch sö)
Chó thÝch
(M) ë nðíc ta, thêi trung ®¹i ®· cã mét nÒn th¬ rÊt phong phó vμ hÊp dÉn.
Th¬ trung ®¹i ViÖt Nam ®ðîc viÕt b»ng ch÷ H¸n hoÆc ch÷ N«m vμ cã nhiÒu thÓ,
nhð : thÊt ng«n tø tuyÖt (bèn c©u, mçi c©u 7 ch÷), ngò ng«n tø tuyÖt (bèn c©u, mçi
c©u 5 ch÷), thÊt ng«n b¸t có (t¸m c©u, mçi c©u 7 ch÷), lôc b¸t (mét c©u 6 ch÷ vμ
mét c©u 8 ch÷), song thÊt lôc b¸t (hai c©u 7 ch÷ kÌm theo hai c©u 6, 8),... Chð¬ng
tr×nh Ng÷ v¨n 7 häc t¸m t¸c phÈm th¬ trung ®¹i, trong ®ã më ®Çu lμ bμi S«ng nói
nðíc Nam (nhan ®Ò do ngðêi ®êi sau ®Æt). Nguyªn v¨n bμi th¬ ch÷ H¸n còng cã
nhiÒu dÞ b¶n.
Chða râ t¸c gi¶ bμi th¬ lμ ai. Sau nμy cã nhiÒu s¸ch (kÓ c¶ bøc s¬n mμi ë ViÖn
B¶o tμng LÞch sö ®ðîc chôp in l¹i trªn ®©y) ghi lμ LÝ Thðêng KiÖt. Cã nhiÒu lêi
kÓ vÒ sù ra ®êi cña bμi th¬, trong ®ã cã truyÒn thuyÕt : N¨m 1077, qu©n Tèng do
Qu¸ch Quú chØ huy x©m lðîc nðíc ta. Vua LÝ Nh©n T«ng sai LÝ Thðêng KiÖt ®em
qu©n chÆn giÆc ë phßng tuyÕn s«ng Nhð NguyÖt (mét khóc cña s«ng CÇu, nay
thuéc huyÖn Yªn Phong, B¾c Ninh), bçng mét ®ªm, qu©n sÜ chît nghe tõ trong
®Òn thê hai anh em Trð¬ng Hèng vμ Trð¬ng H¸t - hai vÞ tðíng ®¸nh giÆc giái
63
cña TriÖu Quang Phôc, ®ðîc t«n lμ thÇn s«ng Nhð NguyÖt - cã tiÕng ng©m bμi
th¬ nμy. Bμi th¬ ®ðîc viÕt theo thÓ thÊt ng«n tø tuyÖt, trong ®ã çc c©u 1, 2, 4
hoÆc chØ çc c©u 2, 4 hiÖp vÇn víi nhau ë ch÷ cuèi.
(1) Vua Nam : nguyªn v¨n lμ "Nam ®Õ", tøc lμ vua nðíc Nam. Trong ch÷ H¸n
cßn cã ch÷ "vð¬ng" còng cã nghÜa lμ vua. Nhðng "®Õ " th× cao h¬n "vð¬ng". ë ®©y
dïng ch÷ "®Õ " lμ ®Ó tá th¸i ®é ngang hμng víi nðíc Trung Hoa, v× ë Trung Hoa
gäi vua lμ "®Õ " th× ë nðíc ta còng vËy. CÇn hiÓu : trong quan niÖm ®ð¬ng thêi,
"®Õ " lμ ®¹i diÖn cho nðíc cho d©n.
(2) S¸ch trêi : nguyªn v¨n lμ "thiªn thð ". ý hai c©u ®Çu : nðíc Nam nhÊt ®Þnh
ph¶i cña ngðêi nðíc Nam. §iÒu ®ã ®· cã s¸ch trêi (ý nãi t¹o ho¸) ph©n ®Þnh râ
rμng, døt kho¸t.
1. C¨n cø vμo lêi giíi thiÖu s¬ lðîc vÒ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt ë chó thÝch (M)
®Ó nhËn d¹ng thÓ th¬ cña bμi Nam quèc s¬n hμ (b¶n phiªn ©m ch÷ H¸n) vÒ sè c©u,
sè ch÷ trong c©u, çch hiÖp vÇn.
2. S«ng nói nðíc Nam ®ðîc coi nhð lμ b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp ®Çu tiªn
cña nðíc ta viÕt b»ng th¬. VËy thÕ nμo lμ mét Tuyªn ng«n §éc lËp ? Néi dung
Tuyªn ng«n §éc lËp trong bμi th¬ nμy lμ g× ?
3. S«ng nói nðíc Nam lμ mét bμi th¬ thiªn vÒ sù biÓu ý (bμy tá ý kiÕn). VËy
néi dung biÓu ý ®ã ®ðîc thÓ hiÖn theo mét bè côc nhð thÕ nμo ? H·y nhËn xÐt vÒ
bè côc vμ çch biÓu ý ®ã.
4. Ngoμi biÓu ý, S«ng nói nðíc Nam cã biÓu c¶m (bμy tá c¶m xóc) kh«ng ?
NÕu cã th× thuéc tr¹ng th¸i nμo ? (lé râ, Èn kÝn)
H·y gi¶i thÝch t¹i sao em chän tr¹ng th¸i ®ã.
5. Qua çc côm tõ "tiÖt nhiªn" (râ rμng, døt kho¸t nhð thÕ, kh«ng thÓ kh¸c),
"®Þnh phËn t¹i thiªn thð " (®Þnh phËn t¹i s¸ch trêi), "hμnh khan thñ b¹i hð " (ch¾c
ch¾n sÏ nhËn lÊy thÊt b¹i), h·y nhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu cña bμi th¬.
64
Ghi nhí
B»ng thÓ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt, giäng th¬ dâng d¹c ®anh thÐp, S«ng
nói nðíc Nam lμ b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp ®Çu tiªn kh¼ng ®Þnh chñ
quyÒn vÒ l·nh thæ cña ®Êt nðíc vμ nªu cao ý chÝ quyÕt t©m b¶o vÖ chñ
quyÒn ®ã trðíc mäi kÎ thï x©m lðîc.
LuyÖn tËp
1. NÕu cã b¹n th¾c m¾c sao kh«ng nãi lμ "Nam nh©n cð" (ngðêi Nam ë) mμ
l¹i nãi "Nam ®Õ cð" (vua Nam ë) th× em sÏ gi¶i thÝch thÕ nμo ?
2. Häc thuéc lßng bμi th¬ S«ng nói nðíc Nam (phiªn ©m vμ b¶n dÞch th¬).
§äc thªm
B¶n dÞch th¬ bμi Nam quèc s¬n hμ cña Ng« Linh Ngäc :
§Êt nðíc §¹i Nam, Nam ®Õ ngù
S¸ch trêi ®Þnh phËn râ non s«ng
Cí sao nghÞch tÆc sang x©m ph¹m ?
Bay h·y chê coi, chuèc b¹i vong.
(Trong Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam, tËp I,

NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1980)
V¨n b¶n
Phß gi¸ vÒ kinh

(Tông gi¸ hoμn kinh sð)
Phiªn ©m
§o¹t s¸o Chð¬ng Dð¬ng ®é,
CÇm Hå Hμm Tö quan.
Th¸i b×nh tu trÝ lùc,
V¹n cæ thö giang san.
(TrÇn Quang Kh¶i(M))
65
DÞch nghÜa
Cðíp gi¸o giÆc ë bÕn Chð¬ng Dð¬ng,

B¾t qu©n Hå ë cöa Hμm Tö.
Th¸i b×nh råi nªn dèc hÕt søc lùc,
Mu«n ®êi vÉn cã non s«ng nμy.
(Tông : ®i theo sau, gi¸ : nghÜa gèc lμ buéc ngùa vμo xe, nghÜa thðêng lμ
xe vua ®i, tông gi¸ : ®i theo xe nhμ vua, hoμn : trë vÒ, kinh : kinh ®«, thñ ®« xða,
kinh sð : kinh ®« mét nðíc cã vua. §o¹t : cðíp lÊy, s¸o : gi¸o (mét thø vò khÝ),
Chð¬ng Dð¬ng : ®Þa danh (xem chó thÝch (1)), ®é : bÕn s«ng. CÇm : b¾t, Hå : tõ
do ngðêi Trung Quèc xða dïng ®Ó chØ çc d©n téc thiÓu sè vμ ngo¹i téc ë phÝa b¾c
víi th¸i ®é khinh miÖt, ë ®©y dïng ®Ó chØ giÆc M«ng - Nguyªn, Hμm Tö : ®Þa
danh (xem chó thÝch (2)), quan : cöa ¶i. Th¸i b×nh : rÊt b×nh yªn, tu : nªn, trÝ : ®em
hÕt, dèc hÕt, lùc : søc m¹nh (cã b¶n chÐp : nghi nç lùc, cã nghÜa lμ "nªn cè søc").
V¹n : mðêi ngμn, cæ : xða, thö : Êy, nμy, giang : s«ng, san (vèn ®äc lμ s¬n) : nói.)
DÞch th¬
Chð¬ng Dð¬ng(1) cðíp gi¸o giÆc,

Hμm Tö (2) b¾t qu©n thï.
Th¸i b×nh nªn g¾ng søc,
Non nðíc Êy ngμn thu.
(TrÇn Träng Kim dÞch, trong ViÖt Nam sö lðîc,

NXB T©n ViÖt, Hμ Néi, 1951)
Chó thÝch
(M) TrÇn Quang Kh¶i (1241 - 1294), con trai thø ba cña vua TrÇn Th¸i T«ng,
®ðîc phong Thðîng tðíng, cã c«ng rÊt lín trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng
M«ng - Nguyªn (1284 - 1285 ; 1287 - 1288), ®Æc biÖt lμ trong hai trËn chiÕn
th¾ng ë Hμm Tö vμ Chð¬ng Dð¬ng. «ng kh«ng chØ lμ mét vâ tðíng kiÖt xuÊt,
66
mμ cßn lμ ngðêi cã nh÷ng vÇn th¬ "s©u xa lÝ thó" (Phan Huy Chó, LÞch triÒu hiÕn
chð¬ng lo¹i chÝ ).
Bμi th¬ Phß gi¸ vÒ kinh ®ðîc lμm lóc «ng ®i ®ãn Th¸i thðîng hoμng
TrÇn Th¸nh T«ng vμ vua TrÇn Nh©n T«ng vÒ Th¨ng Long (Hμ Néi ngμy nay)
ngay sau chiÕn th¾ng Chð¬ng Dð¬ng, Hμm Tö vμ gi¶i phãng kinh ®« n¨m 1285.
Bμi th¬ ®ðîc viÕt theo thÓ ngò ng«n tø tuyÖt §ðêng luËt, cã çch gieo vÇn tð¬ng
tù nhð ë thÊt ng«n tø tuyÖt.
(1) Chð¬ng Dð¬ng : bÕn s«ng n»m ë h÷u ng¹n s«ng Hång, thuéc huyÖn
Thðêng TÝn, tØnh Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi). ChiÕn th¾ng Chð¬ng Dð¬ng diÔn
ra vμo th¸ng 6 n¨m Êt DËu (1285) do TrÇn Quang Kh¶i chØ huy.
(2) Hμm Tö : mét ®Þa ®iÓm ë t¶ ng¹n s«ng Hång, thuéc huyÖn Kho¸i Ch©u,
tØnh Hðng Yªn. TrËn Hμm Tö diÔn ra vμo th¸ng 4 n¨m Êt DËu (1285) do
TrÇn NhËt DuËt chØ huy víi sù hç trî ®¾c lùc cña TrÇn Quang Kh¶i.
67
§äc - HiÓu v¨n b¶n
1. Em h·y c¨n cø vμo lêi giíi thiÖu s¬ lðîc vÒ thÓ th¬ ngò ng«n tø tuyÖt ë chó
thÝch (M) ®Ó nhËn d¹ng thÓ th¬ cña bμi Tông gi¸ hoμn kinh sð (b¶n phiªn ©m ch÷
H¸n) vÒ sè c©u, sè ch÷ trong c©u, çch hiÖp vÇn.
2. Néi dung ®ðîc thÓ hiÖn trong hai c©u ®Çu vμ hai c©u sau cña bμi th¬ kh¸c
nhau ë chç nμo ? H·y nhËn xÐt vÒ çch biÓu ý vμ biÓu c¶m cña bμi th¬.
3. Çch biÓu ý vμ biÓu c¶m cña bμi Phß gi¸ vÒ kinh vμ bμi S«ng nói nðíc Nam
cã g× gièng nhau ?
Ghi nhí
Víi h×nh thøc diÔn ®¹t c« ®óc, dån nÐn c¶m xóc vμo bªn trong ý tðëng,
bμi th¬ Phß gi¸ vÒ kinh ®· thÓ hiÖn hμo khÝ chiÕn th¾ng vμ kh¸t väng th¸i
b×nh thÞnh trÞ cña d©n téc ta ë thêi ®¹i nhμ TrÇn.
LuyÖn tËp
Theo em, çch nãi gi¶n dÞ, c« ®óc cña bμi th¬ nμy cã t¸c dông g× trong viÖc
thÓ hiÖn hμo khÝ chiÕn th¾ng vμ kh¸t väng th¸i b×nh cña d©n téc ta ë thêi ®¹i
nhμ TrÇn ?
§äc thªm
Tøc sù (a)
Phiªn ©m
X· t¾c lðìng håi lao th¹ch m·,
S¬n hμ thiªn cæ ®iÖn kim ©u.
DÞch nghÜa
Trªn nÒn x· t¾c hai lÇn ngùa ®¸ ph¶i mÖt nhäc,
Nhðng nói s«ng ngμn ®êi vÉn ®ðîc ®Æt v÷ng nhð ©u vμng.
(a) Ngμy 17 - 3 n¨m MËu TÝ (18 - 4 - 1288), sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng, triÒu ®×nh
®em çc tðíng giÆc bÞ b¾t lμm lÔ d©ng th¾ng trËn ë Chiªu L¨ng (l¨ng vua TrÇn Th¸i T«ng).
T¹i ®©y, vua TrÇn Nh©n T«ng tr«ng thÊy ch©n mÊy con ngùa ®¸ ®Òu lÊm bïn (v× trðíc ®ã
giÆc Nguyªn ®· ph¸ Chiªu L¨ng vμ ®Þnh ®Ëp bá ngùa ®i mμ chða kÞp), tøc c¶nh ng©m hai
c©u th¬ trªn. §Çu ®Ò lμ cña nh÷ng ngðêi lμm s¸ch vÒ sau ®Æt.
68
(X· : chç tÕ ThÇn §Êt, t¾c : chç tÕ ThÇn N«ng, lðìng : hai, håi : xoay l¹i,
lao : khã nhäc, th¹ch : ®¸, m· : ngùa. S¬n : nói, hμ : s«ng, thiªn : ngμn, cæ : xða, cò,
®iÖn : ®Æt, kim : vμng, ©u : çi chËu nhá.)
DÞch th¬
X· t¾c (a) hai phen chån ngùa ®¸,
Non s«ng ngh×n thuë v÷ng ©u vμng (b).
Tõ h¸n viÖt
I - ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ h¸n viÖt
§äc bμi th¬ ch÷ H¸n Nam quèc s¬n hμ vμ tr¶ lêi c©u hái :
1. Çc tiÕng Nam, quèc, s¬n, hμ nghÜa lμ g× ? TiÕng nμo cã thÓ dïng nhð mét
tõ ®¬n ®Ó ®Æt c©u (dïng ®éc lËp), tiÕng nμo kh«ng ?
2. TiÕng thiªn trong tõ thiªn thð cã nghÜa lμ "trêi". TiÕng thiªn trong çc tõ
H¸n ViÖt sau ®©y cã nghÜa lμ g× ?
- thiªn niªn kØ, thiªn lÝ m·
- (LÝ C«ng UÈn) thiªn ®« vÒ Th¨ng Long.
Ghi nhí
· Trong tiÕng ViÖt cã mét khèi lðîng kh¸ lín tõ H¸n ViÖt. TiÕng ®Ó cÊu
t¹o tõ H¸n ViÖt gäi lμ yÕu tè H¸n ViÖt.
· PhÇn lín çc yÕu tè H¸n ViÖt kh«ng ®ðîc dïng ®éc lËp nhð tõ mμ chØ
dïng ®Ó t¹o tõ ghÐp. Mét sè yÕu tè H¸n ViÖt nhð hoa, qu¶, bót, b¶ng,
häc, tËp,... cã lóc dïng ®Ó t¹o tõ ghÐp, cã lóc ®ðîc dïng ®éc lËp nhð
mét tõ.
· Cã nhiÒu yÕu tè H¸n ViÖt ®ång ©m nhðng nghÜa kh¸c xa nhau.
(a) X· t¾c : quèc gia.

(b) ¢u vμng (kim ©u) : çi chËu vμng. S¸ch xða tõng vÝ quèc gia víi çi chËu vμng.
69
II - Tõ ghÐp h¸n viÖt
1. Çc tõ s¬n hμ, x©m ph¹m (trong bμi Nam quèc s¬n hμ ), giang san (trong bμi
Tông gi¸ hoμn kinh sð ) thuéc lo¹i tõ ghÐp chÝnh phô hay ®¼ng lËp ?
2. a) Çc tõ ¸i quèc, thñ m«n, chiÕn th¾ng thuéc lo¹i tõ ghÐp g× ? TrËt tù cña
çc yÕu tè trong çc tõ nμy cã gièng trËt tù çc tiÕng trong tõ ghÐp thuÇn ViÖt cïng
lo¹i kh«ng ?
b) Çc tõ thiªn thð (trong bμi Nam quèc s¬n hμ ), th¹ch m· (trong bμi Tøc
sù ), t¸i ph¹m (trong bμi MÑ t«i ) thuéc lo¹i tõ ghÐp g× ? Trong çc tõ ghÐp nμy,
trËt tù cña çc yÕu tè cã g× kh¸c so víi trËt tù çc tiÕng trong tõ ghÐp thuÇn ViÖt
cïng lo¹i ?
Ghi nhí
· Còng nhð tõ ghÐp thuÇn ViÖt, tõ ghÐp H¸n ViÖt cã hai lo¹i chÝnh : tõ
ghÐp ®¼ng lËp vμ tõ ghÐp chÝnh phô.
· TrËt tù cña çc yÕu tè trong tõ ghÐp chÝnh phô H¸n ViÖt :
- Cã trðêng hîp gièng víi trËt tù tõ ghÐp thuÇn ViÖt : yÕu tè chÝnh ®øng
trðíc, yÕu tè phô ®øng sau ;
- Cã trðêng hîp kh¸c víi trËt tù tõ ghÐp thuÇn ViÖt : yÕu tè phô ®øng
trðíc, yÕu tè chÝnh ®øng sau.
III - LuyÖn tËp
1. Ph©n biÖt nghÜa cña çc yÕu tè H¸n ViÖt ®ång ©m trong çc tõ ng÷ sau :
hoa1 : hoa qu¶, hð¬ng hoa tham1 : tham väng, tham lam
hoa2 : hoa mÜ, hoa lÖ tham2 : tham gia, tham chiÕn
phi1 : phi c«ng, phi ®éi gia1 : gia chñ, gia sóc
phi2 : phi ph¸p, phi nghÜa gia2 : gia vÞ, gia t¨ng
phi3 : cung phi, vð¬ng phi
70
2. T×m nh÷ng tõ ghÐp H¸n ViÖt cã chøa çc yÕu tè H¸n ViÖt quèc, s¬n, cð, b¹i
(®· ®ðîc chó nghÜa dðíi bμi Nam quèc s¬n hμ).
MÉu : quèc : quèc gia, cðêng quèc,...
3. XÕp çc tõ ghÐp h÷u Ých, thi nh©n, ®¹i th¾ng, ph¸t thanh, b¶o mËt, t©n binh,
hËu ®·i, phßng ho¶ vμo nhãm thÝch hîp :
a) Tõ cã yÕu tè chÝnh ®øng trðíc, yÕu tè phô ®øng sau ;
b) Tõ cã yÕu tè phô ®øng trðíc, yÕu tè chÝnh ®øng sau.
4. T×m 5 tõ ghÐp H¸n ViÖt cã yÕu tè phô ®øng trðíc, yÕu tè chÝnh ®øng sau ;
5 tõ ghÐp H¸n ViÖt cã yÕu tè chÝnh ®øng trðíc, yÕu tè phô ®øng sau.
Tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 1

1. Em h·y nhËn râ nh÷ng yªu cÇu cña bμi lμm (vÒ néi dung kiÕn thøc, vÒ kiÓu
v¨n b¶n, vÒ bè côc, m¹ch l¹c, vÒ liªn kÕt vμ diÔn ®¹t).
2. NhËn râ nh÷ng ðu, khuyÕt ®iÓm chÝnh trong bμi lμm cña em, nh÷ng yªu
cÇu ®· ®¹t hoÆc chða ®¹t.
3. H·y söa nh÷ng lçi ®· m¾c trong bμi lμm vμ ®Æt kÕ ho¹ch phÊn ®Êu ®Ó bμi
lμm sau cã thÓ ®¹t ®ðîc kÕt qu¶ tèt h¬n.
T×m hiÓu chung vÒ v¨n biÓu c¶m
I - Nhu cÇu biÓu c¶m vμ v¨n biÓu c¶m

1. Nhu cÇu biÓu c¶m cña con ngðêi
§äc nh÷ng c©u ca dao sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
- Thð¬ng thay con cuèc gi÷a trêi

DÇu kªu ra m¸u cã ngðêi nμo nghe.
- §øng bªn ni ®ång, ngã bªn tª ®ång, mªnh m«ng b¸t ng¸t.
§øng bªn tª ®ång, ngã bªn ni ®ång, b¸t ng¸t mªnh m«ng.
Th©n em nhð chÏn lóa ®ßng ®ßng,
PhÊt ph¬ dðíi ngän n¾ng hång ban mai.
71
C©u hái :
Mçi c©u ca dao trªn thæ lé t×nh c¶m, c¶m xóc g× ? Ngðêi ta thæ lé t×nh c¶m ®Ó
lμm g× ? Theo em, khi nμo th× con ngðêi c¶m thÊy cÇn lμm v¨n biÓu c¶m ? Trong thð
tõ göi cho ngðêi th©n hay b¹n bÌ, em cã thðêng biÓu lé t×nh c¶m kh«ng ?
2. §Æc ®iÓm chung cña v¨n biÓu c¶m
§äc hai ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
(1) Th¶o thð¬ng nhí ¬i ! Míi ngμy nμo Th¶o cßn ngåi chung mét bμn víi
Hång, Minh, Ngäc, thÕ mμ nay Th¶o ®· theo cha mÑ vμo Thμnh phè Hå ChÝ Minh,
®Ó cho bän m×nh xiÕt bao mong nhí. Th¶o cã nhí nh÷ng lÇn chóng m×nh cïng
d¹o Hå T©y, cïng ch¬i Thñ LÖ, cïng tham quan Ao Vua ? Th¶o cã nhí mét lÇn
m×nh èm dμi, Th¶o chÐp bμi cho m×nh ?
(Bμi lμm cña häc sinh)
(2) Trªn ®μi, mét ngðêi con g¸i nμo ®ã võa h¸t mét bμi d©n ca cña ®Êt nðíc
ta trong ®ªm khuya. B©y giê tÊt c¶ im lÆng råi, giät sao ngoμi khung cöa ®äng l¹i,
®øng im, kh«ng nh¸y n÷a, ®ªm ®· ®i vμo chiÒu s©u, mμ vÉn cßn nghe ©m vang
m·i giäng h¸t cña ngðêi con g¸i lóc n·y. Mét giäng h¸t d©n ca, ng©n nga b¸t ng¸t
nhð çnh cß trªn ®ång lóa miÒn Nam ch¹y tíi ch©n trêi, cã lóc rôt rÌ, e thÑn nhð
khoÐ m¾t ngðêi yªu míi gÆp, cã lóc tinh nghÞch, duyªn d¸ng nhð nh÷ng ®«i ch©n
nhá tho¨n tho¾t g¸nh lóa ch¹y trªn nh÷ng con ®ðêng lμng trén lÉn bãng tre vμ
bãng n¾ng... Cã lÏ kh«ng ph¶i lμ mét ngðêi con g¸i ®· h¸t trªn ®μi. §ã chÝnh lμ
quª hð¬ng ta ®ang lªn tiÕng h¸t. TiÕng ng©n nga déi lªn tõ lßng ®Êt, ë trong ®ã
mét gãc vðên cã ®«i c©y sÇu ®«ng vμ mét giμn bÇu ®ong ®ða qu¶ nÆng, mét ngμy
®· xa, mÑ ta ®· ch«n nhóm rau cña ta thuë ta míi lät lßng. §ã lμ tiÕng ng©n cña
mÆt ®Êt, cña dßng s«ng, cña nh÷ng xãm lμng vμ nh÷ng çnh ®ång sau mét ngμy
lao ®éng vμ chiÕn ®Êu.
(Nguyªn Ngäc, §ðêng chóng ta ®i )
C©u hái :
a) Hai ®o¹n v¨n trªn biÓu ®¹t nh÷ng néi dung g× ? Néi dung Êy cã ®Æc ®iÓm
g× kh¸c so víi néi dung cña v¨n b¶n tù sù vμ miªu t¶ ?
72
b) Cã ý kiÕn cho r»ng t×nh c¶m, c¶m xóc trong v¨n biÓu c¶m ph¶i lμ t×nh c¶m,
c¶m xóc thÊm nhuÇn tð tðëng nh©n v¨n. Qua hai ®o¹n v¨n trªn, em cã t¸n thμnh
víi ý kiÕn ®ã kh«ng ?
c) Em cã nhËn xÐt g× vÒ phð¬ng thøc biÓu ®¹t t×nh c¶m, c¶m xóc ë hai ®o¹n
v¨n trªn ?
Ghi nhí
· V¨n biÓu c¶m lμ v¨n b¶n viÕt ra nh»m biÓu ®¹t t×nh c¶m, c¶m xóc, sù
®¸nh gi¸ cña con ngðêi ®èi víi thÕ giíi xung quanh vμ khªu gîi lßng
®ång c¶m n¬i ngðêi ®äc.
· V¨n biÓu c¶m cßn gäi lμ v¨n tr÷ t×nh ; bao gåm çc thÓ lo¹i v¨n häc nhð
th¬ tr÷ t×nh, ca dao tr÷ t×nh, tuú bót,...
· T×nh c¶m trong v¨n biÓu c¶m thðêng lμ nh÷ng t×nh c¶m ®Ñp, thÊm
nhuÇn tð tðëng nh©n v¨n (nhð yªu con ngðêi, yªu thiªn nhiªn, yªu Tæ
quèc, ghÐt nh÷ng thãi tÇm thðêng, ®éc ¸c,...).
· Ngoμi çch biÓu c¶m trùc tiÕp nhð tiÕng kªu, lêi than, v¨n biÓu c¶m cßn
sö dông çc biÖn ph¸p tù sù, miªu t¶ ®Ó khªu gîi t×nh c¶m.
II - LuyÖn tËp
1. So s¸nh hai ®o¹n v¨n sau vμ cho biÕt ®o¹n nμo lμ v¨n biÓu c¶m. V× sao ?
H·y chØ ra néi dung biÓu c¶m cña ®o¹n v¨n Êy.
a) H¶i ®ðêng : Loμi c©y nhì, hä chÌ, l¸ dμi, dμy, mÆt trªn bãng, mÐp cã nhiÒu
r¨ng cða. Hoa mäc tõ 1 ®Õn 3 ®o¸ ë gÇn ngän c©y, ngän cμnh, cã cuèng dμi, trμng
hoa mμu ®á tÝa, nhÞ ®ùc rÊt nhiÒu. Hoa në ë ViÖt Nam vμo dÞp TÕt ©m lÞch, ®Ñp,
kh«ng th¬m. Thðêng trång lμm c¶nh.
(Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa n«ng nghiÖp)
b) Tõ cæng vμo, lÇn nμo t«i còng ph¶i dõng l¹i ng¾m nh÷ng c©y h¶i ®ðêng
trong mïa hoa cña nã, hai c©y ®øng ®èi nhau trðíc tÊm b×nh phong cæ, ré lªn
hμng tr¨m ®o¸ ë ®Çu cμnh ph¬i phíi nhð mét lêi chμo h¹nh phóc. Nh×n gÇn, h¶i
73
®ðêng cã mét mμu ®á th¾m rÊt quý, h©n hoan, say ®¾m. T«i vèn kh«ng thÝch çi
lèi v¨n hoa cña çc nhμ nho cø muèn t«n xðng hoa h¶i ®ðêng b»ng h×nh ¶nh cña
nh÷ng ngðêi ®Ñp vð¬ng gi¶. Sù thùc ë nðíc ta h¶i ®ðêng ®©u ph¶i chØ mäc n¬i
s©n nhμ quyÒn quý, nã sèng kh¾p çc vðên d©n, c¶ ®×nh, chïa, nhμ thê hä. D¸ng
c©y còng vËy, l¸ to thËt khoÎ, sèng l©u nªn céi cμnh thðêng sÇn lªn nh÷ng líp rªu
da r¾n mμu gØ ®ång, tr«ng d©n d· nhð c©y chÌ ®Êt ®á. Hoa h¶i ®ðêng r¹ng rì,
nång nμn, nhðng kh«ng cã vÎ g× lμ yÓu ®iÖu thôc n÷, çnh hoa khum khum nhð
muèn phong l¹i çi nô cðêi m¸ lóm ®ång tiÒn. Bçng nhí n¨m xða, lÇn ®Çu tõ
miÒn Nam ra B¾c lªn th¨m §Òn Hïng, t«i ®· ngÈn ng¬ ®øng ng¾m hoa h¶i ®ðêng
në ®á nói NghÜa LÜnh.
(Theo Hoμng Phñ Ngäc Tðêng, Hoa tr¸i quanh t«i)
2. H·y chØ ra néi dung biÓu c¶m trong bμi th¬ S«ng nói nðíc Nam vμ Phß gi¸
vÒ kinh.
3.* KÓ tªn mét sè bμi v¨n biÓu c¶m (tr÷ t×nh) hay mμ em biÕt.
4. Sðu tÇm vμ chÐp ra giÊy mét sè ®o¹n v¨n xu«i biÓu c¶m.
Bμi 6

· C¶m nhËn ®ðîc hån th¬ th¾m thiÕt t×nh quª cña TrÇn Nh©n T«ng trong
bμi Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra vμ sù hoμ nhËp gi÷a
t©m hån NguyÔn Tr·i víi c¶nh trÝ C«n S¬n trong ®o¹n th¬ trÝch Bμi ca
C«n S¬n. TiÕp tôc hiÓu thÓ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt vμ s¬ bé hiÓu thªm thÓ
th¬ lôc b¸t.
· Bðíc ®Çu biÕt sö dông tõ H¸n ViÖt ®óng s¾c th¸i biÓu c¶m ; cã ý thøc
tr¸nh l¹m dông tõ H¸n ViÖt.
· N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m. BiÕt çch lμm bμi v¨n
biÓu c¶m.
74
V¨n b¶n
(Tù häc cã hðíng dÉn)
Buæi chiÒu ®øng ë

phñ thiªn trðêng tr«ng ra
(Thiªn Trðêng v·n väng)
Phiªn ©m
Th«n hËu th«n tiÒn ®¹m tù yªn
B¸n v« b¸n h÷u tÞch dð¬ng biªn
Môc ®ång ®Þch lÝ ngðu quy tËn
B¹ch lé song song phi h¹ ®iÒn.
(TrÇn Nh©n T«ng(M))
DÞch nghÜa
Sau th«n trðíc th«n ®Òu mê mê nhð khãi phñ
Bªn bãng chiÒu (c¶nh vËt) nöa nhð cã nöa nhð kh«ng
Trong tiÕng s¸o môc ®ång dÉn tr©u vÒ hÕt
Tõng ®«i cß tr¾ng h¹ çnh xuèng ®ång.
(Thiªn Trðêng : tªn ®Êt, xem chó thÝch (M) ë cuèi bμi, v·n : buæi chiÒu,
väng : tr«ng. Th«n : lμng, xãm, hËu : sau, tiÒn : trðíc, ®¹m : nh¹t, tù : tùa nhð,
yªn : khãi. B¸n : nöa, v« : kh«ng, h÷u : cã, tÞch : buæi chiÒu, ban ®ªm, dð¬ng : ¸nh
s¸ng mÆt trêi, biªn : bªn. Môc : nu«i sóc vËt, ®ång : trÎ con, ®Þch : èng s¸o cã 7 lç,
lÝ : trong, ngðu : tr©u, quy : vÒ, tËn : hÕt. B¹ch : tr¾ng, lé : con cß, song : hai çi,
mét ®«i, phi : bay, h¹ : xuèng, ®iÒn : ruéng.)
DÞch th¬
Trðíc xãm sau th«n tùa khãi lång(1)
Bãng chiÒu man m¸c cã dðêng kh«ng
Môc ®ång s¸o v¼ng(2) tr©u vÒ hÕt
Cß tr¾ng tõng ®«i liÖng xuèng ®ång.
(Ng« TÊt Tè dÞch, trong Th¬ v¨n LÝ - TrÇn, tËp II,

NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1989)
75
Chó thÝch
(M) TrÇn Nh©n T«ng (1258 - 1308) tªn thËt lμ TrÇn Kh©m, con trðëng cña TrÇn
Th¸nh T«ng, lμ mét «ng vua yªu nðíc, anh hïng, næi tiÕng khoan hoμ, nh©n ¸i,
®· cïng vua cha l·nh ®¹o hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng giÆc M«ng - Nguyªn th¾ng
lîi vÎ vang. ¤ng theo ®¹o PhËt. N¨m 1299, «ng vÒ tu ë chïa Yªn Tö (thuéc tØnh
Qu¶ng Ninh ngμy nay) vμ trë thμnh vÞ tæ thø nhÊt cña dßng thiÒn Tróc L©m Yªn
Tö. TrÇn Nh©n T«ng cßn lμ mét nhμ v¨n ho¸, mét nhμ th¬ tiªu biÓu cña thêi TrÇn.
Bμi th¬ Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra ®ðîc s¸ng t¸c trong dÞp
TrÇn Nh©n T«ng vÒ th¨m quª cò ë Thiªn Trðêng (thuéc tØnh Nam §Þnh ngμy nay).
(1) ë th«n quª B¾c Bé, lóc chiÒu vÒ, vμo mïa thu, thðêng cã líp sð¬ng bao
quanh lμng xãm.
(2) Môc ®ång : trÎ ch¨n tr©u, bß,... S¸o v¼ng : tiÕng s¸o v¨ng v¼ng.

1. VÒ thÓ th¬, bμi Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra gièng víi bμi
th¬ nμo ®· häc ? H·y nªu mét sè ®Æc ®iÓm cña thÓ th¬ ®ã vμ chØ râ nh÷ng ®Æc
®iÓm Êy ®· thÓ hiÖn ë bμi th¬ nμy nhð thÕ nμo.
76
2. Côm tõ nöa nhð cã nöa nhð kh«ng (b¸n v« b¸n h÷u) cã nghÜa lμ g× ? H·y
h×nh dung quang c¶nh ®ðîc gîi lªn ë c©u th¬ thø hai nμy.
3. Trong bμi th¬, c¶nh vËt ®ðîc miªu t¶ vμo thêi ®iÓm nμo trong ngμy vμ gåm
nh÷ng chi tiÕt g× ? (vÒ ¸nh s¸ng, ©m thanh, mμu s¾c vμ c¶nh vËt)
4. Qua çc néi dung ®ðîc miªu t¶ trong bμi th¬, em cã nh÷ng c¶m nhËn g×
trðíc c¶nh tðîng buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng vμ vÒ t©m tr¹ng cña t¸c
gi¶ trðíc c¶nh tðîng ®ã ?
5.* Sau khi hiÓu ®ðîc gi¸ trÞ cña bμi th¬, em cã thªm suy nghÜ g× khi nhí r»ng
t¸c gi¶ lμ mét «ng vua chø kh«ng ph¶i lμ mét ngðêi d©n quª ? Tõ ®ã, em cã thÓ
nãi g× n÷a vÒ thêi nhμ TrÇn trong lÞch sö nðíc ta ?
Ghi nhí
C¶nh tðîng buæi chiÒu ë phñ Thiªn Trðêng lμ c¶nh tðîng vïng quª
trÇm lÆng mμ kh«ng ®×u hiu. ë ®©y vÉn ¸nh lªn sù sèng con ngðêi trong
sù hoμ hîp víi c¶nh vËt thiªn nhiªn mét çch nªn th¬, chøng tá t¸c gi¶ lμ
con ngðêi tuy cã ®Þa vÞ tèi cao nhðng t©m hån vÉn g¾n bã m¸u thÞt víi
quª hð¬ng th«n d·.
LuyÖn tËp
Tõ viÖc ®äc - hiÓu hai c©u th¬ cuèi, b»ng trÝ tðëng tðîng, viÕt mét ®o¹n v¨n
kho¶ng n¨m, s¸u dßng ®Ó t¶ c¶nh môc ®ång thæi s¸o dÉn tr©u vÒ nhμ khi chiÒu
xuèng. (Gîi ý : Xem tranh minh ho¹.)
§äc thªm
ChiÒu trêi b¶ng l¶ng bãng hoμng h«n (a)
TiÕng èc xa ®ða v¼ng trèng ®ån.
G¸c m¸i ngð «ng(b) vÒ viÔn phè (c)
Gâ sõng môc tö (d) l¹i c« th«n(e).
(Bμ HuyÖn Thanh Quan, ChiÒu h«m nhí nhμ )
(a) Hoμng h«n : kho¶ng thêi gian mÆt trêi míi lÆn, ¸nh s¸ng yÕu ít vμ mê dÇn.
(b) Ngð «ng : ngðêi ®μn «ng lμm nghÒ ®¸nh ç.
(c) ViÔn phè : bÕn xa (viÔn : xa ; phè : bÕn s«ng).
(d) Môc tö : cïng nghÜa víi môc ®ång.
(e) C« th«n : lμng quª hÎo l¸nh (c« : lÎ loi ; th«n : lμng, xãm).
77
Tr«ng bÕn nam b·i che mÆt nðíc
Cá biÕc um, d©u mðít mμu xanh.
Nhμ th«n mÊy xãm ch«ng chªnh
Mét ®μn cß ®Ëu trðíc ghÒnh chiÒu h«m.
(§oμn ThÞ §iÓm (?) dÞch, Chinh phô ng©m khóc )
Tõ cung ®iÖn nhμ vua qua dinh thù çc quan tíi lμng m¹c n«ng d©n, chða cã
nh÷ng ®ðêng hμo ng¨n çch qu¸ ngÆt nghÌo nhð sau nμy. Chða cã mét "bÖ rång"
xa th¼m vμ léng lÉy, chða cã nh÷ng thμnh qu¸ch cao dμy, nh÷ng hμo luü s©u th¼m
lëm chëm cê xÝ vμ gð¬m gi¸o, chða cã nh÷ng kiÕn tróc nguy nga, nh÷ng luËt lÖ
gang s¾t víi mét kØ cð¬ng trËt tù chÆt chÏ. Tõ cung ®iÖn ë phñ Thiªn Trðêng, vua
vui lßng l¾ng nghe tiÕng s¸o cña çc em bÐ ch¨n tr©u ®i däc theo ®ðêng lμng, bªn
bê ruéng, n¬i hai çi cß tr¾ng võa lμ lμ h¹ xuèng :
Môc ®ång ®Þch lÝ ngðu quy tËn
B¹ch lé song song phi h¹ ®iÒn.
(§Æng Thai Mai, MÊy ®iÒu t©m ®¾c trong khi ®äc l¹i v¨n häc
cña mét thêi ®¹i, trong §Æng Thai Mai toμn tËp, tËp 3,
V¨n b¶n
Bμi ca c«n s¬n
(C«n S¬n ca - trÝch)
C«n S¬n(1) suèi ch¶y r× rÇm

Ta nghe nhð tiÕng ®μn cÇm(2) bªn tai.
C«n S¬n cã ®¸ rªu ph¬i,
Ta ngåi trªn ®¸ nhð ngåi chiÕu ªm.
Trong ghÒnh th«ng(3) mäc nhð nªm(4),
T×m n¬i bãng m¸t ta lªn ta n»m.
Trong rõng cã tróc bãng r©m(5),
Trong mμu xanh m¸t ta ng©m th¬ nhμn.
(NguyÔn Tr·i(M), Nguyªn v¨n ch÷ H¸n,

Phan Vâ - Lª Thðíc - §μo Phð¬ng B×nh dÞch,
trong Th¬ v¨n ch÷ H¸n NguyÔn Tr·i, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1962)
78
Chó thÝch
(M) NguyÔn Tr·i (1380 - 1442) : hiÖu lμ øc Trai, con cña NguyÔn Phi Khanh,
quª gèc ë th«n Chi Ng¹i, x· Céng Hoμ, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i Dð¬ng, sau dêi
®Õn lμng NhÞ Khª, huyÖn Thðêng TÝn, tØnh Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi). ¤ng tham
gia khëi nghÜa Lam S¬n víi vai trß rÊt lín bªn c¹nh Lª Lîi. NguyÔn Tr·i ®· trë
thμnh mét nh©n vËt lÞch sö lçi l¹c, toμn tμi hiÕm cã. Nhðng cuèi cïng «ng ®· bÞ
giÕt h¹i mét çch rÊt oan khèc vμ th¶m thð¬ng vμo n¨m 1442 ; m·i ®Õn n¨m 1464,
míi ®ðîc vua Lª Th¸nh T«ng chiªu tuyÕt (röa oan). ¤ng lμ ngðêi ViÖt Nam ®Çu
tiªn ®ðîc UNESCO (Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vμ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc)
c«ng nhËn lμ Danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi (n¨m 1980).
NguyÔn Tr·i ®Ó l¹i mét sù nghiÖp v¨n chð¬ng ®å sé vμ phong phó, trong ®ã
cã B×nh Ng« ®¹i ço, øc Trai thi tËp, Quèc ©m thi tËp, Qu©n trung tõ mÖnh tËp.
Bμi ca C«n S¬n (C«n S¬n ca) cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®ðîc s¸ng t¸c trong thêi gian «ng
bÞ chÌn Ðp, ®μnh ph¶i ço quan vÒ sèng ë C«n S¬n. Trong nguyªn v¨n ch÷ H¸n,
C«n S¬n ca viÕt theo thÓ th¬ kh¸c nhðng ë ®©y ®ðîc dÞch b»ng thÓ th¬ lôc b¸t.
Lôc b¸t nghÜa lμ s¸u t¸m - tøc sau mét c©u 6 ch÷ lμ mét c©u 8 ch÷ vμ kh«ng h¹n
79
®Þnh sè c©u. Trong thÓ th¬ nμy, ch÷ cuèi c©u 6 vÇn víi ch÷ thø s¸u cña c©u 8, ch÷
cuèi c©u 8 cña cÆp c©u trªn vÇn víi ch÷ cuèi c©u 6 cña cÆp c©u dðíi vμ tÝnh chung
cø hai c©u th× ®æi vÇn mμ vÇn lμ vÇn b»ng. ThÓ lôc b¸t còng cã luËt b»ng tr¾c (sÏ
häc ë Bμi 13).
(1) C«n S¬n : thuéc th«n Chi Ng¹i, x· Céng Hoμ, ë phÝa ®«ng b¾c huyÖn
ChÝ Linh, tØnh H¶i Dð¬ng. NguyÔn Tr·i ®· sèng ë ®©y tõ kho¶ng cuèi n¨m 1437
hay ®Çu n¨m 1438 cho ®Õn ngμy bÞ h¹i (1442), dï lμ tõ n¨m 1439 ®· ®ðîc vua
Lª Th¸i T«ng xuèng chiÕu vêi ra gi÷ chøc cò.
(2) §μn cÇm : thø ®μn xða cã 5 d©y, vÒ sau th× cã 7 d©y.
(3) Th«ng : lo¹i c©y cã th©n th¼ng vμ nhùa th¬m, t¸n l¸ h×nh th¸p, l¸ h×nh kim.
(4) Nªm : chªm hoÆc lÌn cho chÆt (nhð trong nªm cèi, chËt nhð nªm). ë ®©y
muèn nãi th«ng mäc rËm, dμy.
(5) R©m : kh«ng cã ¸nh mÆt trêi chiÕu trùc tiÕp. Tróc bãng r©m : tróc rËm, dμy
t¹o nªn bãng r©m lóc trêi n¾ng.
1. Em h·y dùa vμo lêi giíi thiÖu s¬ lðîc vÒ thÓ th¬ lôc b¸t ë chó thÝch (M) ®Ó
nhËn d¹ng thÓ th¬ cña ®o¹n th¬ ®ðîc trÝch dÞch trong Bμi ca C«n S¬n vÒ sè c©u,
sè ch÷ trong c©u, çch gieo vÇn.
2. Em h·y ®Õm trong ®o¹n th¬ cã mÊy tõ ta vμ tr¶ lêi çc c©u hái :
a) Nh©n vËt ta lμ ai ?
b) H×nh ¶nh vμ t©m hån cña nh©n vËt ta hiÖn lªn trong ®o¹n th¬ nhð thÕ nμo ?
c) TiÕng suèi ch¶y r× rÇm ®ðîc vÝ víi tiÕng ®μn cÇm. §¸ rªu ph¬i ®ðîc vÝ víi
chiÕu ªm. Çch vÝ von ®ã gióp em c¶m nhËn ®ðîc ®iÒu g× vÒ nh©n vËt ta ?
3. Cïng víi h×nh ¶nh cña nh©n vËt ta, c¶nh tðîng C«n S¬n ®ðîc gîi t¶ b»ng
nh÷ng chi tiÕt nμo ? H·y nhËn xÐt vÒ c¶nh tðîng C«n S¬n.
4.* Em cã c¶m nghÜ g× vÒ h×nh ¶nh nh©n vËt ta ng©m th¬ nhμn trong mμu xanh
m¸t cña tróc bãng r©m ? Tõ ®ã, em thö h×nh dung thi sÜ NguyÔn Tr·i ë C«n S¬n
lμ con ngðêi thÕ nμo.
80
5. H·y chØ ra hiÖn tðîng dïng ®iÖp tõ trong ®o¹n th¬ vμ ph©n tÝch t¸c dông
cña ®iÖp tõ ®èi víi viÖc t¹o nªn giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬.
Ghi nhí
Víi h×nh ¶nh nh©n vËt "ta" gi÷a c¶nh tðîng C«n S¬n nªn th¬, hÊp dÉn,
®o¹n th¬ cho thÊy sù giao hoμ trän vÑn gi÷a con ngðêi vμ thiªn nhiªn
b¾t nguån tõ nh©n çch thanh cao, t©m hån thi sÜ cña chÝnh NguyÔn Tr·i.
LuyÖn tËp
1. Çch vÝ von tiÕng suèi cña NguyÔn Tr·i trong hai c©u th¬ "C«n S¬n suèi
ch¶y r× rÇm, Ta nghe nhð tiÕng ®μn cÇm bªn tai" vμ cña Hå ChÝ Minh trong c©u
th¬ "TiÕng suèi trong nhð tiÕng h¸t xa" (C¶nh khuya) cã g× gièng vμ kh¸c nhau ?
2. Häc thuéc lßng ®o¹n trÝch Bμi ca C«n S¬n.
§äc thªm
§åi th«ng s¸ng dðíi tr¨ng cao,
Nhð hån NguyÔn Tr·i n¨m nμo vÒ th¨m.
Em nghe cã tiÕng th¬ ng©m...
Ngoμi kia nßng ph¸o ðít ®Çm sð¬ng khuya.
(TrÇn §¨ng Khoa, §ªm C«n S¬n)
Tõ H¸n ViÖt (tiÕp theo)
I - Sö dông tõ H¸n ViÖt
1. Sö dông tõ H¸n ViÖt ®Ó t¹o s¾c th¸i biÓu c¶m
a) T¹i sao çc c©u v¨n dðíi ®©y dïng çc tõ H¸n ViÖt (in ®Ëm) mμ kh«ng
dïng çc tõ ng÷ thuÇn ViÖt cã nghÜa tð¬ng tù (ghi trong ngoÆc ®¬n) ?
- Phô n÷ ViÖt Nam anh hïng, bÊt khuÊt, trung hËu, ®¶m ®ang. (®μn bμ)
81
- Cô lμ nhμ çch m¹ng l·o thμnh. Sau khi cô tõ trÇn, nh©n d©n ®Þa phð¬ng ®·
mai t¸ng cô trªn mét ngän ®åi. (chÕt, ch«n)
- B¸c sÜ ®ang kh¸m tö thi. (x¸c chÕt)
b) Çc tõ H¸n ViÖt (in ®Ëm) t¹o ®ðîc s¾c th¸i g× cho ®o¹n v¨n trÝch dðíi ®©y ?
YÕt Kiªu ®Õn kinh ®« Th¨ng Long, yÕt kiÕn vua TrÇn Nh©n T«ng.
Nhμ vua : TrÉm cho nhμ ngð¬i mét lo¹i binh khÝ.
YÕt Kiªu : T©u bÖ h¹, thÇn chØ xin mét chiÕc dïi s¾t.
Nhμ vua : §Ó lμm g× ?
YÕt Kiªu : §Ó dïi thñng chiÕn thuyÒn cña giÆc, v× thÇn cã thÓ lÆn hμng giê
dðíi nðíc.
(Theo ChuyÖn hay sö cò )
Ghi nhí
Trong nhiÒu trðêng hîp, ngðêi ta dïng tõ H¸n ViÖt ®Ó :
- T¹o s¾c th¸i trang träng, thÓ hiÖn th¸i ®é t«n kÝnh ;
- T¹o s¾c th¸i tao nh·, tr¸nh g©y c¶m gi¸c th« tôc, ghª sî ;
- T¹o s¾c th¸i cæ, phï hîp víi bÇu kh«ng khÝ x· héi xa xða.
2. Kh«ng nªn l¹m dông tõ H¸n ViÖt

Theo em, trong mçi cÆp c©u dðíi ®©y, c©u nμo cã çch diÔn ®¹t hay h¬n ?
V× sao ?
a) - K× thi nμy con ®¹t lo¹i giái. Con ®Ò nghÞ mÑ thðëng cho con mét phÇn
thðëng xøng ®¸ng !
- K× thi nμy con ®¹t lo¹i giái, mÑ thðëng cho con mét phÇn thðëng xøng
®¸ng nhÐ !
b) - Ngoμi s©n, nhi ®ång ®ang vui ®ïa.
- Ngoμi s©n, trÎ em ®ang vui ®ïa.
82
Ghi nhí
Khi nãi hoÆc viÕt, kh«ng nªn l¹m dông tõ H¸n ViÖt, lμm cho lêi ¨n
tiÕng nãi thiÕu tù nhiªn, thiÕu trong s¸ng, kh«ng phï hîp víi hoμn c¶nh
giao tiÕp.
II - LuyÖn tËp
1. Em chän tõ ng÷ nμo trong ngoÆc ®¬n ®Ó ®iÒn vμo chç trèng ?
C«ng cha nhð nói Th¸i S¬n,

NghÜa ... nhð nðíc trong nguån ch¶y ra.
- (th©n mÉu, mÑ) :
Nhμ m¸y dÖt kim Vinh mang tªn Hoμng ThÞ Loan -
... Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
Tham dù buæi chiªu ®·i cã ngμi ®¹i sø vμ ...

- (phu nh©n, vî) :
ThuËn ... thuËn chång t¸t bÓ §«ng còng c¹n.
Con chim ... th× tiÕng kªu thð¬ng,

Con ngðêi ... th× lêi nãi ph¶i.
- (l©m chung, s¾p chÕt) :
Lóc ... «ng cô cßn dÆn dß con ch¸u

ph¶i thð¬ng yªu nhau.
Mäi çn bé ®Òu ph¶i thùc hiÖn lêi ... cña

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh : cÇn, kiÖm, liªm, chÝnh,
chÝ c«ng v« tð.
- (gi¸o huÊn, d¹y b¶o) :
Con çi cÇn ph¶i nghe lêi ... cña cha mÑ.
2. T¹i sao ngðêi ViÖt Nam thÝch dïng tõ H¸n ViÖt ®Ó ®Æt tªn ngðêi, tªn ®Þa lÝ ?
83
3. §äc ®o¹n v¨n sau ®©y trong TruyÖn An Dð¬ng Vð¬ng vμ MÞ Ch©u - Träng
Thuû, t×m nh÷ng tõ ng÷ H¸n ViÖt gãp phÇn t¹o s¾c th¸i cæ xða.
Lóc bÊy giê TriÖu §μ lμm chóa ®Êt Nam H¶i. MÊy lÇn §μ ®em qu©n sang
cðíp ®Êt ¢u L¹c, nhðng v× An Dð¬ng Vð¬ng cã ná thÇn, qu©n Nam H¶i bÞ giÕt
h¹i rÊt nhiÒu, nªn §μ ®μnh cè thñ ®îi c¬ héi kh¸c. TriÖu §μ thÊy dïng binh kh«ng
lîi, bÌn xin gi¶ng hoμ víi An Dð¬ng Vð¬ng, vμ sai con trai lμ Träng Thuû sang
cÇu th©n, nhðng chó ý t×m çch ph¸ chiÕc ná thÇn.
Trong nh÷ng ngμy ®i l¹i ®Ó kÕt t×nh hoμ hiÕu, Träng Thuû gÆp ®ðîc MÞ Ch©u,
mét thiÕu n÷ mμy ngμi m¾t phðîng, nhan s¾c tuyÖt trÇn, con g¸i yªu cña An
Dð¬ng Vð¬ng.
(Theo Vò Ngäc Phan)
4. NhËn xÐt vÒ viÖc dïng çc tõ H¸n ViÖt (in ®Ëm) trong nh÷ng c©u sau :
- Em ®i xa nhí b¶o vÖ søc khoÎ nhÐ !
- §å vËt lμm b»ng gç tèt th× sö dông ®ðîc l©u dμi. Cßn nh÷ng ®å lμm b»ng
gç xÊu dï lμm rÊt cÇu k×, mÜ lÖ th× còng chØ dïng ®ðîc trong mét thêi gian ng¾n.
H·y dïng çc tõ thuÇn ViÖt thay thÕ çc tõ H¸n ViÖt trªn cho phï hîp víi
hoμn c¶nh giao tiÕp b×nh thðêng.
§Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m
I - t×m hiÓu §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m
1. §äc bμi v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái
TÊm gð¬ng
TÊm gð¬ng lμ ngðêi b¹n ch©n thËt suèt mét ®êi m×nh, kh«ng bao giê biÕt xu
nÞnh ai, dï ®ã lμ kÎ vð¬ng gi¶ uy quyÒn hay giμu sang h·nh tiÕn. Dï gð¬ng cã
tan xð¬ng n¸t thÞt th× vÉn cø nguyªn tÊm lßng ngay th¼ng trong s¹ch nhð tõ lóc
mÑ cha sinh ra nã.
NÕu ai cã bé mÆt kh«ng ®ðîc xinh ®Ñp th× gð¬ng kh«ng bao giê nãi dèi, nÞnh
x»ng lμ xinh ®Ñp. NÕu ai mÆt nhä, gð¬ng nh¾c nhë ngay. NÕu ai buån phiÒn cau
84
cã th× gð¬ng còng buån phiÒn cau cã theo nhð ®Ó an ñi, sÎ chia cho ngðêi ®ì buån
phiÒn sÇu khæ.
Lμ ngðêi, ai d¸m tù b¶o m×nh lμ trong s¸ng suèt ®êi nhð tÊm gð¬ng kia.
ThiÕu g× kÎ ¸c ®éc, nÞnh hãt, hít lÎo, dèi tr¸, cã kÎ cßn tham lam mμ b¶o tr¾ng lμ
®en, gäi xÊu lμ tèt ®Êy sao.
Kh«ng mét ai mμ kh«ng soi gð¬ng, tõ giμ ®Õn trÎ, tõ ®μn «ng ®Õn ®μn bμ. Soi
gð¬ng nhiÒu nhÊt cã lÏ lμ çc chÞ chóng ta, nh÷ng c« g¸i cμng xinh ®Ñp th× cμng
thÝch soi gð¬ng.
Kh«ng hiÓu «ng Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi(a) cã lóc nμo soi gð¬ng ®Ó buån
phiÒn cho gð¬ng mÆt xÊu xÝ cña m×nh, ®Ó råi lμm ra bμi phó Hoa sen giÕng ngäc
næi tiÕng bao ®êi. Anh Trð¬ng Chi(b) n÷a, anh ngåi trªn con thuyÒn l¬ löng mÆt
s«ng, cã soi vμo dßng nðíc ®Ó tñi cho khu«n mÆt m×nh, nªn ®μnh göi lßng vμo
tiÕng h¸t cho say ®¾m lßng c« g¸i cÊm cung vμ bao ngðêi kh¸c n÷a... thμnh c©u
chuyÖn ®au buån.
Cã mét gð¬ng mÆt ®Ñp soi vμo gð¬ng qu¶ lμ h¹nh phóc. Nhðng h¹nh phóc
cμng trän vÑn h¬n nÕu cã mét t©m hån ®Ñp ®Ó mçi khi soi vμo tÊm gð¬ng lð¬ng
t©m s©u th¼m mμ lßng kh«ng hæ thÑn.
Cßn tÊm gð¬ng b»ng thuû tinh tr¸ng b¹c, nã vÉn lμ ngðêi b¹n trung thùc,
ch©n thμnh, th¼ng th¾n, kh«ng hÒ nãi dèi, còng kh«ng bao giê biÕt nÞnh hãt hay
®éc ¸c víi bÊt cø ai.
(Theo B¨ng S¬n, U t«i)
(a) M¹c §Ünh Chi : Tr¹ng nguyªn ®êi TrÇn, thÕ kØ XIV, lμm quan to, khÝ tiÕt cøng cái,
giái øng ®èi.
(b) Trð¬ng Chi : nh©n vËt truyÖn cæ tÝch. Trð¬ng Chi lμ chμng trai l¸i ®ß, ngðêi xÊu
xÝ nhðng cã tiÕng h¸t hay lμm c« con g¸i quan Thõa tðíng say ®¾m. C« g¸i thÊy anh xÊu
th× thÊt väng, cßn anh thÊy c« th× say mª. Trð¬ng Chi kh«ng ®ðîc yªu l¹i, ®au khæ råi
chÕt, hån nhËp vμo c©y gç b¹ch ®μn. Thõa tðíng mua gç vÒ tiÖn lμm bé chÐn trμ. Mçi lÇn
rãt nðíc vμo chÐn th× hiÖn lªn h×nh bãng anh l¸i ®ß. MÞ Nð¬ng nh×n thÊy, nhí ngðêi cò,
rít nðíc m¾t vμo chÐn, chiÕc chÐn tan thμnh nðíc.
85
C©u hái :
a) Bμi v¨n TÊm gð¬ng biÓu ®¹t t×nh c¶m g× ?
b) §Ó biÓu ®¹t t×nh c¶m ®ã, t¸c gi¶ bμi v¨n ®· lμm nhð thÕ nμo ?
(Gîi ý : ViÖc ®em tÊm gð¬ng mμ vÝ víi ngðêi b¹n trung thùc ®Ó ca ngîi phÈm
chÊt trung thùc cã ý nghÜa nhð thÕ nμo ®èi víi bμi v¨n nμy ?)
c) Bè côc bμi v¨n gåm mÊy phÇn ? PhÇn Më bμi vμ KÕt bμi cã quan hÖ víi
nhau nhð thÕ nμo ? PhÇn Th©n bμi ®· nªu lªn nh÷ng ý g× ? Nh÷ng ý ®ã liªn quan
tíi chñ ®Ò bμi v¨n nhð thÕ nμo ?
d) T×nh c¶m vμ sù ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ trong bμi cã râ rμng, ch©n thùc kh«ng ?
§iÒu ®ã cã ý nghÜa nhð thÕ nμo ®èi víi gi¸ trÞ cña bμi v¨n ?
2. §äc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái

MÑ ¬i ! Con khæ qu¸ mÑ ¬i ! Sao mÑ ®i l©u thÕ ? M·i kh«ng vÒ ! Ngðêi ta ®¸nh
con v× con d¸m cðíp l¹i ®å ch¬i cña con mμ con ngðêi ta gi»ng lÊy. Ngðêi ta l¹i
cßn chöi con, chöi c¶ mÑ n÷a ! MÑ xa con, mÑ cã biÕt kh«ng ?
(Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu)
C©u hái :
§o¹n v¨n biÓu hiÖn t×nh c¶m g× ? T×nh c¶m ë ®©y ®ðîc biÓu hiÖn trùc tiÕp hay
gi¸n tiÕp ? Em dùa vμo dÊu hiÖu nμo ®Ó ®ða ra nhËn xÐt cña m×nh ?
Ghi nhí
· Mçi bμi v¨n biÓu c¶m tËp trung biÓu ®¹t mét t×nh c¶m chñ yÕu.
· §Ó biÓu ®¹t t×nh c¶m Êy, ngðêi viÕt cã thÓ chän mét h×nh ¶nh cã ý nghÜa
Èn dô, tðîng trðng (lμ mét ®å vËt, loμi c©y hay mét hiÖn tðîng nμo ®ã)
®Ó göi g¾m t×nh c¶m, tð tðëng, hoÆc biÓu ®¹t b»ng çch thæ lé trùc tiÕp
nh÷ng nçi niÒm, c¶m xóc trong lßng.
· Bμi v¨n biÓu c¶m thðêng cã bè côc ba phÇn nhð mäi bμi v¨n kh¸c.
· T×nh c¶m trong bμi ph¶i râ rμng, trong s¸ng, ch©n thùc th× bμi v¨n biÓu
c¶m míi cã gi¸ trÞ.
86
ii - luyÖn tËp
§äc bμi v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
hoa häc trß

Phðîng cø në. Phðîng cø r¬i. Bao giê còng cã hoa phðîng r¬i, bao giê còng
cã hoa phðîng në. NghØ hÌ ®· ®Õn. Häc sinh söa so¹n vÒ nhμ. Nhμ chða vÒ, çi
vui gia ®×nh ®©u chöa thÊy, chØ thÊy xa trðêng, rêi b¹n, buån xiÕt bao ! Nh÷ng
cuéc t×nh duyªn gi÷a b¹n bÌ, ®Õn lóc rÏ chia, còng rÏ chia dðíi mμu hoa phðîng ;
dï h÷u t©m, dï v« t×nh, ngðêi nμo còng cã s¾c hoa phðîng n»m ë trong hån.
Phðîng xui ta nhí çi g× ®©u. Nhí ngðêi s¾p xa, cßn ®øng trðíc mÆt... Nhí mét
trða hÌ gμ g¸y khan... Nhí mét thμnh xða son uÓ o¶i...
... Th«i häc trß ®· vÒ hÕt, hoa phðîng ë l¹i mét m×nh. Phðîng ®øng canh g¸c
nhμ trðêng, s©n trðêng. HÌ ®ang thÞnh, mäi n¬i ®Òu buån b·, trðêng ngñ, c©y cèi
còng ngñ. ChØ cã hoa phðîng thøc ®Ó lμm vui cho c¶nh trðêng. Hoa phðîng thøc,
nhðng thØnh tho¶ng còng mÖt nhäc, muèn lim dim. Giã qua, hoa giËt m×nh, mét
c¬n hoa rông.
Cø nhð thÕ, hoa - häc - trß th¶ nh÷ng çnh son xuèng cá, ®Õm tõng gi©y phót
xa b¹n häc sinh ! Hoa phðîng r¬i, r¬i... Hoa phðîng mða. Hoa phðîng khãc.
Trðêng tÎ ng¾t, kh«ng tiÕng trèng, kh«ng tiÕng ngðêi. Hoa phðîng m¬, hoa
phðîng nhí. Ba th¸ng trêi ®»ng ®½ng. Hoa phðîng ®Ñp víi ai, khi häc sinh ®· ®i
c¶ råi !
(Theo Xu©n DiÖu)
C©u hái :
a) Bμi v¨n thÓ hiÖn t×nh c¶m g× ? ViÖc miªu t¶ hoa phðîng ®ãng vai trß g×
trong bμi v¨n biÓu c¶m nμy ? V× sao t¸c gi¶ gäi hoa phðîng lμ hoa - häc - trß ?
b) H·y t×m m¹ch ý cña bμi v¨n.
c) Bμi v¨n nμy biÓu c¶m trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ?
®Ò v¨n biÓu c¶m vμ Çch lμm bμi v¨n biÓu c¶m

I - ®Ò v¨n biÓu c¶m vμ çc bðíc lμm bμi v¨n biÓu c¶m
1. §Ò v¨n biÓu c¶m
§Ò v¨n biÓu c¶m thðêng chØ ra ®èi tðîng biÓu c¶m vμ t×nh c¶m cÇn biÓu hiÖn.
H·y chØ ra nh÷ng néi dung ®ã trong çc ®Ò sau :
87
a) C¶m nghÜ vÒ dßng s«ng (hoÆc d·y nói, çnh ®ång, vðên c©y,...) quª hð¬ng.
b) C¶m nghÜ vÒ ®ªm tr¨ng trung thu.
c) C¶m nghÜ vÒ nô cðêi cña mÑ.
d) Vui buån tuæi th¬.
e) Loμi c©y em yªu.
2. Çc bðíc lμm bμi v¨n biÓu c¶m

Cho ®Ò bμi : C¶m nghÜ vÒ nô cðêi cña mÑ.
a) T×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý : §èi tðîng ph¸t biÓu c¶m nghÜ mμ ®Ò v¨n nªu ra lμ
g× ? Em h×nh dung vμ hiÓu thÕ nμo vÒ ®èi tðîng Êy ?
(Gîi ý : Tõ thuë Êu th¬, cã ai kh«ng nh×n thÊy nô cðêi cña mÑ ? §ã lμ nô cðêi
yªu thð¬ng, nô cðêi khÝch lÖ ®èi víi mçi bðíc tiÕn bé cña em - khi em biÕt ®i,
biÕt nãi, khi em lÇn ®Çu ®i häc, mçi khi em ®ðîc lªn líp,... Cã ph¶i lóc nμo mÑ
còng në nô cðêi kh«ng ? §ã lμ nh÷ng lóc nμo ? Mçi khi v¾ng nô cðêi cña mÑ, em
c¶m thÊy thÕ nμo ? Lμm sao ®Ó lu«n lu«n ®ðîc thÊy nô cðêi cña mÑ ? H·y gîi ra
thËt nhiÒu ý liªn quan tíi ®èi tðîng biÓu c¶m vμ c¶m xóc cña m×nh.)
b) LËp dμn bμi : S¾p xÕp çc ý theo bè côc ba phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi.
c) ViÕt bμi : H·y dù kiÕn çch viÕt çc phÇn Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi. Em sÏ viÕt
nhð thÕ nμo ®Ó bμy tá cho hÕt niÒm yªu thð¬ng, kÝnh träng ®èi víi mÑ ?
d) Söa bμi : Sau khi viÕt xong, cã cÇn ®äc l¹i vμ söa ch÷a bμi viÕt kh«ng ?
V× sao ?
Ghi nhí
· §Ò v¨n biÓu c¶m bao giê còng nªu ra ®èi tðîng biÓu c¶m vμ ®Þnh hðíng
t×nh c¶m cho bμi lμm.
· Çc bðíc lμm bμi v¨n biÓu c¶m lμ t×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý, lËp dμn bμi, viÕt
bμi vμ söa bμi.
· Muèn t×m ý cho bμi v¨n biÓu c¶m th× ph¶i h×nh dung cô thÓ ®èi tðîng
biÓu c¶m trong mäi trðêng hîp vμ c¶m xóc, t×nh c¶m cña m×nh trong çc
trðêng hîp ®ã.
· T×m lêi v¨n thÝch hîp, gîi c¶m.
88
II - luyÖn tËp
§äc bμi v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Th«ng thðêng ngðêi ®i xa trë l¹i quª nhμ hay kÓ víi bμ con l¸ng giÒng
chuyÖn l¹ phð¬ng xa. Riªng t«i vÒ lμng, vÒ xø, lóc nμo còng thÝch nãi ®Õn çi ®Ñp,
çi lín quª m×nh.
Tuæi th¬ t«i ®· h»n s©u trong kÝ øc nh÷ng ngän nói tr«ng xa lÊp l¸nh nhð kim
cð¬ng, lóc xanh mê, khi xanh thÉm, lóc tÝm l¬, khi rùc rì nhð nói ngäc mμu xanh.
Nh÷ng n¨m th¸ng xa quª, d«ng tè cuéc ®êi tðëng chõng cuèn bay tÊt c¶, nhðng
trong t©m tð t«i nh÷ng dßng s«ng quª mªnh m«ng vÉn cuån cuén ch¶y, nh÷ng
dßng kinh biªng biÕc vÉn lÆng lê tr«i. T«i yªu nh÷ng çnh ®ång bao la vμng rùc
ngμy mïa, mï mï khãi r¹, th¬m vÞ mÝa lïi vμ tr¾ng xo¸ sð¬ng mï sau TÕt. Yªu
c¶ tiÕng chu«ng chïa ng©n th¨m th¼m canh khuya. T«i yªu ¸nh n¾ng chiÒu tμ tr¶i
mμu vμng t¸i trªn rÉy khoai m×, nghiªng nghiªng bªn triÒn nói. BiÕt bao ®ªm tr¨n
trë t«i viÕt bao trang vÒ con r¹ch nhá c¹n lê ch¶y qua bÕn MiÔu, çt vμng x©m xÊp
nðíc. T«i yªu mμu ®¸ x¸m ®en, tÊm phªn x¸c x¬ che n¾ng cho ngðêi ®Ëp ®¸. T«i
nhí ngän cá phÊt ph¬ gi÷a ®ång nðíc lín, c©y cμ na tr¸i nÆng chïm chïm, c©y
g¸o må c«i, c©y g¸o ®«i im l×m xa ngoμi ®ång b·i. Nhð con chiªn ngoan m¬ vÒ
"§Êt Høa”, t«i da diÕt mong gÆp l¹i c©y ®a bÕn MiÔu, c©y me giμ §¸ ChÑt, con
®ðêng quanh co låi lâm lªn Ph¸o §μi. T«i nhí nh÷ng dßng nðíc lÊp l¸nh tõ triÒn
®¸ cao μo μo ®æ xuèng, rãc r¸ch len vμo khe ®¸ råi thong th¶ bß qua con ®ðêng
tr¶i ®¸, ch¶y xuèng xãm lμng.
An Giang tõ bao ®êi ®Õn b©y giê lμ ®Êt nãng, lμ b·i chiÕn trðêng. Bê câi
An Giang ®êi nμy sang ®êi kh¸c lu«n lu«n bÞ x©m l¨ng vμ ®Ém m¸u. LÞch sö
An Giang ®· viÕt b»ng nh÷ng cuéc ®êi lËn ®Ën, nh÷ng sè phËn bi thð¬ng,
nh÷ng t©m hån vÜ ®¹i, b»ng m¸u vμ nðíc m¾t, b»ng nh÷ng lðìi gð¬m vμ c©y tÇm
v«ng v¹t nhän, b»ng nh÷ng mòi phi tiªu vμ c©y sóng th« s¬. T«i thÌm ®ðîc leo lªn
Ph¸o §μi t×m l¹i phiÕn ®¸ nμo ®· in dÊu ch©n Hoμng §¹o CËt, cïng ®ång ®éi cña
anh ®¸nh tung trËn ®Þa ph¸o tÇm xa cña giÆc. T«i tha thiÕt muèn biÕt triÒn ®¸ nμo
chÝ sÜ can trðêng Trð¬ng Gia M« ®· tõ trªn ngän th¸p lao xuèng, nhÊt ®Þnh kh«ng
®Ó sa vμo tay giÆc Ph¸p. T«i muèn t×m l¹i vang bãng con ngðêi ®Õn phót cuèi ®êi
89
cßn lμm cho giÆc khiÕp sî mμ nhμ çch m¹ng lçi l¹c Phan Béi Ch©u nghe tin ®·
khãc víi nh÷ng lêi th¬ thèng thiÕt...
¤i, quª mÑ n¬i nμo còng ®Ñp, n¬i nμo còng rùc rì chiÕn tÝch, k× c«ng. Tõ m¶nh
®Êt quª nghÌo t«i chËp ch÷ng ra ®i, khi vÒ ®«i ch©n r¾n ch¾c v× ®ðîc luyÖn qua
nhiÒu miÒn xa ®Êt nðíc. Khi ®i, tõ khung cöa hÑp cña ng«i nhμ l¸ nhá t«i ng¬
ng¸c nh×n ra vïng ®Êt réng bªn ngoμi víi ®«i m¾t khï khê. Khi vÒ, ¸nh s¸ng mÆt
trêi nh÷ng miÒn ®Êt l¹ bao la soi s¸ng mçi bðíc t«i ®i. T«i nh×n râ quª hð¬ng h¬n,
thÊy ®ðîc xø së m×nh ®Ñp h¬n ngμy khëi cuéc hμnh tr×nh.
(Theo T¶n v¨n Mai V¨n T¹o)
C©u hái :
a) Bμi v¨n biÓu ®¹t t×nh c¶m g×, ®èi víi ®èi tðîng nμo ? H·y ®Æt cho bμi v¨n
mét nhan ®Ò vμ mét ®Ò v¨n thÝch hîp.
b) H·y nªu lªn dμn ý cña bμi.
c) ChØ ra phð¬ng thøc biÓu c¶m cña bμi v¨n.
Bμi 7

· C¶m nhËn ®ðîc nçi sÇu chia li, ý nghÜa tè ço chiÕn tranh phi nghÜa vμ
niÒm kh¸t khao h¹nh phóc løa ®«i cña ngðêi phô n÷ cïng víi gi¸ trÞ nghÖ
thuËt ng«n tõ trong ®o¹n th¬ trÝch Chinh phô ng©m khóc ; vÎ ®Ñp, b¶n
lÜnh s¾t son, th©n phËn ch×m næi cña ngðêi phô n÷ qua sù tr©n träng vμ
c¶m thð¬ng cña Hå Xu©n Hð¬ng ë bμi th¬ B¸nh tr«i nðíc. Bðíc ®Çu hiÓu
thÓ th¬ song thÊt lôc b¸t.
· N¾m ®ðîc kh¸i niÖm quan hÖ tõ, çc lo¹i quan hÖ tõ.
· LuyÖn tËp çc thao t¸c lμm v¨n biÓu c¶m.
90
V¨n b¶n
sau phót chia li

(TrÝch Chinh phô ng©m khóc (M))
Chμng(1) th× ®i câi xa mða giã

ThiÕp(2) th× vÒ buång cò chiÕu ch¨n
§o¸i tr«ng theo ®· çch ng¨n
Tu«n mμu m©y biÕc, tr¶i ngμn nói xanh.
Chèn Hμm Dð¬ng(3) chμng cßn(4) ng¶nh l¹i
BÕn Tiªu Tð¬ng(5) thiÕp h·y tr«ng sang
Khãi Tiªu Tð¬ng çch Hμm Dð¬ng
C©y Hμm Dð¬ng çch Tiªu Tð¬ng mÊy trïng (6).
Cïng tr«ng l¹i mμ cïng ch¼ng thÊy
ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngμn d©u
Ngμn d©u xanh ng¾t mét mμu
Lßng chμng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai ? (7) ...
(§oμn ThÞ §iÓm (?), trong §Æng Thai Mai, Gi¶ng v¨n
Chinh phô ng©m, Trðêng §HSP Hμ Néi I, 1992)
Chó thÝch
(M) Chinh phô ng©m khóc (Khóc ng©m cña ngðêi vî cã chång ra trËn,
còng gäi lμ Chinh phô ng©m), nguyªn v¨n ch÷ H¸n cña §Æng TrÇn C«n. ¤ng
lμ ngðêi lμng Nh©n Môc - nay thuéc quËn Thanh Xu©n, Hμ Néi - sèng vμo
kho¶ng nöa ®Çu thÕ kØ XVIII. Sau khi ra ®êi, Chinh phô ng©m khóc ®ðîc
nhiÒu ngðêi diÔn N«m. B¶n diÔn N«m nμy tõng ®ðîc xem lμ cña §oμn ThÞ
§iÓm (1705 - 1748), mét phô n÷ cã tμi s¾c, ngðêi lμng Giai Ph¹m, huyÖn V¨n
Giang, xø Kinh B¾c, nay lμ huyÖn Yªn MÜ, tØnh Hðng Yªn. Nhðng l¹i cã ý kiÕn
cho lμ cña Phan Huy Ých. Chinh phô ng©m khóc lμ khóc ng©m vÒ nçi lßng sÇu
thð¬ng, nhí nhung cña ngðêi vî cã chång ra trËn. C¶ nguyªn t¸c vμ b¶n diÔn
N«m ®ðîc dïng ®Òu lμ kiÖt t¸c trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam. §o¹n trÝch
trªn nãi vÒ t©m tr¹ng cña ngðêi vî ngay sau phót chia li. Nhan ®Ò ®o¹n trÝch
do ngðêi so¹n s¸ch ®Æt. Chinh phô ng©m khóc trong nguyªn t¸c ch÷ H¸n viÕt
91
theo thÓ th¬ kh¸c. ë ®©y ®ðîc diÔn N«m b»ng thÓ song thÊt lôc b¸t. Song thÊt
lôc b¸t lμ thÓ th¬ do ngðêi ViÖt Nam s¸ng t¹o, gåm hai c©u 7 ch÷ (song thÊt) tiÕp
®Õn hai c©u 6 - 8 (lôc b¸t). Bèn c©u thμnh mét khæ, sè lðîng khæ th¬ kh«ng h¹n
®Þnh. Ch÷ cuèi c©u 7 trªn vÇn víi ch÷ thø n¨m c©u 7 dðíi, ®Òu vÇn tr¾c. Ch÷ cuèi
c©u 7 dðíi vÇn víi ch÷ cuèi c©u 6, ®Òu vÇn b»ng. Ch÷ cuèi c©u 6 vÇn víi ch÷ thø
s¸u c©u 8 ®Òu vÇn b»ng. Ch÷ cuèi c©u 8 l¹i vÇn víi ch÷ thø n¨m c©u 7 trªn cña
khæ sau, còng vÇn b»ng.
(1) Chμng : tõ mμ ngðêi phô n÷ xða dïng ®Ó gäi chång hoÆc ngðêi yªu trÎ
tuæi víi ý th©n thiÕt.
(2) ThiÕp : tõ mμ ngðêi phô n÷ xða dïng ®Ó tù xðng víi chång hoÆc víi ngðêi
®μn «ng nãi chung mét çch khiªm nhðêng. ë thêi phong kiÕn, thiÕp cßn cã
nghÜa lμ vî lÏ.
(3) Hμm Dð¬ng : ®Þa danh thuéc tØnh ThiÓm T©y, Trung Quèc.
(4) ë ®©y dïng tõ cßn lμ kh«ng khíp vÇn víi tõ xanh ë cuèi c©u trªn, song tõ
l©u nhiÒu s¸ch vÉn ghi nhð vËy.
(5) Tiªu Tð¬ng : tªn con s«ng Tð¬ng ë tØnh Hå Nam, Trung Quèc, s«ng s©u,
cã nðíc trong xanh nªn cßn gäi lμ s«ng Tiªu, hoÆc lμ Tiªu Tð¬ng. Mét sè s¸ch chó
lμ hai s«ng Tiªu vμ Tð¬ng hîp lμm mét mμ thμnh s«ng Tiªu Tð¬ng. Çc ®Þa danh
ë ®©y chñ yÕu ®ðîc dïng theo bót ph¸p ðíc lÖ cña v¨n th¬ trung ®¹i.
(6) Trïng : tÇng, líp gièng nhau, chång chÊt lªn nhau.
(7) Cã b¶n chÐp : "... ai sÇu cho ai ?".

1. C¨n cø vμo lêi giíi thiÖu s¬ lðîc vÒ thÓ song thÊt lôc b¸t ë chó thÝch (M),
h·y nhËn d¹ng thÓ th¬ cña ®o¹n th¬ dÞch ®ðîc trÝch vÒ sè c©u, sè ch÷ trong çc
c©u vμ çch hiÖp vÇn trong mét khæ th¬.
2. Qua 4 c©u khæ ®Çu, nçi sÇu chia li cña ngðêi vî ®· ®ðîc gîi t¶ nhð thÕ
nμo ? Çch dïng phÐp ®èi Chμng th× ®i - ThiÕp th× vÒ vμ viÖc sö dông h×nh ¶nh
"tu«n mμu m©y biÕc, tr¶i ngμn nói xanh" cã t¸c dông g× trong viÖc gîi t¶ nçi sÇu
chia li ®ã ?
3. Qua 4 c©u khæ thø hai, nçi sÇu ®ã ®ðîc gîi t¶ thªm nhð thÕ nμo ? Çch
dïng phÐp ®èi cßn ng¶nh (ngo¶nh) l¹i - h·y tr«ng sang trong hai c©u 7 ch÷, çch
92
®iÖp vμ ®¶o vÞ trÝ cña hai ®Þa danh Hμm Dð¬ng - Tiªu Tð¬ng cã ý nghÜa g× trong
viÖc gîi t¶ nçi sÇu chia li ?
4. Qua 4 c©u khæ cuèi, nçi sÇu ®ã cßn ®ðîc tiÕp tôc gîi t¶ vμ n©ng lªn nhð thÕ
nμo ? Çc ®iÖp tõ cïng, thÊy trong hai c©u 7 ch÷ vμ çch nãi vÒ ngμn d©u, mμu
xanh cña ngμn d©u cã t¸c dông g× trong viÖc gîi t¶ nçi sÇu chia li ?
5.* H·y chØ ra mét çch ®Çy ®ñ çc kiÓu ®iÖp ng÷ trong ®o¹n th¬ vμ nªu lªn
t¸c dông biÓu c¶m cña çc ®iÖp ng÷ ®ã.
6. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, em h·y ph¸t biÓu vÒ c¶m xóc chñ ®¹o, vÒ ng«n
ng÷ vμ giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬.
Ghi nhí
B»ng mét nghÖ thuËt ng«n tõ v« cïng ®iªu luyÖn, ®Æc biÖt lμ nghÖ
thuËt dïng ®iÖp ng÷ rÊt mùc tμi t×nh, ®o¹n ng©m khóc cho thÊy nçi sÇu
chia li cña ngðêi chinh phô sau lóc tiÔn ®ða chång ra trËn. Nçi sÇu nμy
võa cã ý nghÜa tè ço chiÕn tranh phi nghÜa, võa thÓ hiÖn niÒm kh¸t khao
h¹nh phóc løa ®«i cña ngðêi phô n÷.
LuyÖn tËp
1. H·y ph©n tÝch mμu xanh trong ®o¹n th¬ b»ng çch :
a) Ghi ®ñ çc tõ chØ mμu xanh.
b) Ph©n biÖt sù kh¸c nhau trong çc mμu xanh.
c) Nªu t¸c dông cña viÖc sö dông mμu xanh trong viÖc diÔn t¶ nçi sÇu chia li
cña ngðêi chinh phô.
2. Häc thuéc lßng ®o¹n th¬.
§äc thªm
- §¸nh gi¸ Chinh phô ng©m khóc (nguyªn v¨n) :
"Lêi ý l©m li, kh¸c l¹, lμm kho¸i ch¸ miÖng ngðêi ta."
(Phan Huy Chó, LÞch triÒu hiÕn chð¬ng lo¹i chÝ )
93
- §¸nh gi¸ Chinh phô ng©m khóc (dÞch) :
"Trong çc bμi diÔn ca cã mét bμi ®· ®ðîc truyÒn b¸ kh¾p d©n gian. Tõ kÎ quª
®Õn thμnh thÞ, kh«ng mÊy ngðêi kh«ng biÕt mét vμi c©u :
... Cïng tr«ng l¹i mμ cïng ch¼ng thÊy
Lßng chμng ý thiÕp, ai sÇu cho ai ?
Nh÷ng c©u Êy kh«ng nh÷ng t¶ c¶nh li biÖt cña chinh phu (ngðêi chång ra
trËn) - chinh phô, mμ còng t¶ c¶nh li biÖt cña tÊt c¶ nh÷ng cÆp vî chång. V× ®ã
mμ Chinh phô ng©m khóc ®· lμm rung ®éng biÕt bao qu¶ tim thiÕu phô".
(Hoμng Xu©n H·n, Tùa - Chinh phô ng©m bÞ kh¶o)
- §¸nh gi¸ ®o¹n Sau phót chia li :

"Mðêi hai c©u sau ®©y(a), tðëng kh«ng cã mét ngðêi ViÖt Nam nμo ®· yªu
(yªu v¨n chð¬ng cæ, cè nhiªn !), ®· biÕt c¶nh biÖt li mμ kh«ng nhí".
(§Æng Thai Mai, Gi¶ng v¨n Chinh phô ng©m)
V¨n b¶n
(Tù häc cã hðíng dÉn)
B¸nh tr«i nðíc(M)
Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn

B¶y næi ba ch×m víi nðíc non
R¾n n¸t(1) mÆc dÇu tay kÎ nÆn
Mμ em vÉn gi÷ tÊm lßng son.
(Hå Xu©n Hð¬ng, trong Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam, tËp III,
(a) ChØ 12 c©u cña ®o¹n trÝch häc.
94
Chó thÝch
(M) B¸nh tr«i nðíc : gäi t¾t lμ b¸nh tr«i, mét thø b¸nh lμm tõ bét nÕp, ®ðîc
nhμo nÆn vμ viªn trßn, cã nh©n ®ðêng phªn, ®ðîc luéc chÝn b»ng çch cho vμo
nåi nðíc ®un s«i. ë miÒn B¾c nðíc ta, h»ng n¨m vμo ngμy 3 - 3 ©m lÞch, cã tôc lÖ
cóng b¸nh tr«i.
Hå Xu©n Hð¬ng (? - ?) lai lÞch chða thËt râ. NhiÒu s¸ch vÉn nãi bμ lμ con
Hå Phi DiÔn (1704 - ?), quª ë lμng Quúnh §«i, huyÖn Quúnh Lðu, tØnh NghÖ An.
¤ng th©n sinh ra B¾c d¹y häc, lÊy vî lÏ lμ ngðêi B¾c Ninh, sinh ra Hå Xu©n
Hð¬ng. Gia ®×nh Hå Xu©n Hð¬ng tõng sèng ë phðêng Kh¸n Xu©n gÇn Hå T©y
cña Hμ Néi. Hå Xu©n Hð¬ng ®ðîc mÖnh danh lμ Bμ Chóa Th¬ N«m.
(1) R¾n n¸t : r¾n lμ cøng, n¸t lμ nh·o.

1. Bμi B¸nh tr«i nðíc thuéc thÓ th¬ g× ? V× sao ?
2. NghÜa thø nhÊt cña bμi th¬ thuéc vÒ néi dung miªu t¶ b¸nh tr«i nðíc khi
®ang ®ðîc luéc chÝn. NghÜa thø hai thuéc vÒ néi dung ph¶n ¸nh vÎ ®Ñp, phÈm
chÊt vμ th©n phËn cña ngðêi phô n÷ trong x· héi cò. Tõ sù gîi ý trªn, em h·y tr¶
lêi çc c©u hái sau :
a) Víi nghÜa thø nhÊt, b¸nh tr«i nðíc ®· ®ðîc miªu t¶ nhð thÕ nμo ? Chó ý
çc tõ ng÷ : tr¾ng, trßn, ch×m, næi, r¾n n¸t, lßng son.
b) Víi nghÜa thø hai, vÎ ®Ñp, phÈm chÊt cao quý vμ th©n phËn ch×m næi cña
ngðêi phô n÷ ®ðîc gîi lªn nhð thÕ nμo ? Chó ý çc côm tõ : võa tr¾ng l¹i võa
trßn, b¶y næi ba ch×m, r¾n n¸t mÆc dÇu, gi÷ tÊm lßng son.
c) Trong hai nghÜa, nghÜa nμo quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ bμi th¬ ? T¹i sao ?
Ghi nhí
Víi ng«n ng÷ b×nh dÞ, bμi th¬ B¸nh tr«i nðíc cho thÊy Hå Xu©n
Hð¬ng võa rÊt tr©n träng vÎ ®Ñp, phÈm chÊt trong tr¾ng, son s¾t cña
ngðêi phô n÷ ViÖt Nam ngμy xða, võa c¶m thð¬ng s©u s¾c cho th©n phËn
ch×m næi cña hä.
95
LuyÖn tËp
1. H·y ghi l¹i nh÷ng c©u h¸t than th©n ®· häc ë Bμi 4 (kÓ c¶ phÇn §äc thªm)
b¾t ®Çu b»ng hai tõ "Th©n em". Tõ ®ã, t×m mèi liªn quan trong c¶m xóc gi÷a bμi
th¬ B¸nh tr«i nðíc cña Hå Xu©n Hð¬ng víi çc c©u h¸t than th©n thuéc ca dao,
d©n ca.
2. Häc thuéc lßng bμi th¬.
§äc thªm
- Th©n em nhð h¹t mða rμo
H¹t r¬i xuèng giÕng, h¹t vμo vðên hoa.
- Th©n em nhð h¹t mða sa
H¹t vμo ®μi çc, h¹t ra ruéng cμy.
(Ca dao)
- §au ®ín thay phËn ®μn bμ

Lêi r»ng b¹c mÖnh(a) còng lμ lêi chung.
(NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu)
Quan hÖ tõ
I - ThÕ nμo lμ quan hÖ tõ ?

1. Dùa vμo kiÕn thøc ®· häc ë bËc TiÓu häc, h·y x¸c ®Þnh quan hÖ tõ trong
nh÷ng c©u dðíi ®©y :
a) §å ch¬i cña chóng t«i còng ch¼ng cã nhiÒu.
(Kh¸nh Hoμi)
b) Hïng Vð¬ng thø mðêi t¸m cã mét ngðêi con g¸i tªn lμ MÞ Nð¬ng, ngðêi
®Ñp nhð hoa, tÝnh nÕt hiÒn dÞu.
(S¬n Tinh, Thuû Tinh)
(a) B¹c mÖnh : sè phËn máng manh, hÈm hiu, kh«ng cã g× tèt ®Ñp (thðêng nãi vÒ
phô n÷).
96
c) Bëi t«i ¨n uèng ®iÒu ®é vμ lμm viÖc cã chõng mùc nªn t«i chãng lín l¾m.
d) MÑ thðêng nh©n lóc con ngñ mμ lμm vμi viÖc cña riªng m×nh. Nhðng h«m
nay mÑ kh«ng tËp trung ®ðîc vμo viÖc g× c¶.
(Lý Lan)
2. Çc quan hÖ tõ nãi trªn liªn kÕt nh÷ng tõ ng÷ hay nh÷ng c©u nμo víi
nhau ? Nªu ý nghÜa cña mçi quan hÖ tõ.
Ghi nhí
Quan hÖ tõ dïng ®Ó biÓu thÞ çc ý nghÜa quan hÖ nhð së h÷u, so s¸nh,
nh©n qu¶,... gi÷a çc bé phËn cña c©u hay gi÷a c©u víi c©u trong ®o¹n v¨n.
II - sö dông quan hÖ tõ
1. Trong çc trðêng hîp dðíi ®©y, trðêng hîp nμo b¾t buéc ph¶i cã quan hÖ
tõ, trðêng hîp nμo kh«ng b¾t buéc ph¶i cã ?
a) Khu«n mÆt cña c« g¸i
b) Lßng tin cña nh©n d©n
c) Çi tñ b»ng gç mμ anh võa míi mua
d) Nã ®Õn trðêng b»ng xe ®¹p
e) Giái vÒ to¸n
g) ViÕt mét bμi v¨n vÒ phong c¶nh Hå T©y
h) Lμm viÖc ë nhμ
i) QuyÓn s¸ch ®Æt ë trªn bμn.
2. T×m quan hÖ tõ cã thÓ dïng thμnh cÆp víi çc quan hÖ tõ sau ®©y :
NÕu ... ...
V× ... ...
Tuy ... ...
HÔ ... ...
Së dÜ ... ...
3. §Æt c©u víi çc cÆp quan hÖ tõ võa t×m ®ðîc.
97
Ghi nhí
· Khi nãi hoÆc viÕt, cã nh÷ng trðêng hîp b¾t buéc ph¶i dïng quan hÖ tõ.
§ã lμ nh÷ng trðêng hîp nÕu kh«ng cã quan hÖ tõ th× c©u v¨n sÏ ®æi nghÜa
hoÆc kh«ng râ nghÜa. Bªn c¹nh ®ã, còng cã trðêng hîp kh«ng b¾t buéc
dïng quan hÖ tõ (dïng còng ®ðîc, kh«ng dïng còng ®ðîc).
· Cã mét sè quan hÖ tõ ®ðîc dïng thμnh cÆp.
III - LuyÖn tËp
1. T×m çc quan hÖ tõ trong ®o¹n ®Çu v¨n b¶n Cæng trðêng më ra, tõ "Vμo
®ªm trðíc ngμy khai trðêng cña con" ®Õn "trong lßng con kh«ng cã mèi bËn t©m
nμo kh¸c ngoμi chuyÖn ngμy mai thøc dËy cho kÞp giê".
2. §iÒn çc quan hÖ tõ thÝch hîp vμo nh÷ng chç trèng trong ®o¹n v¨n sau ®©y :
L©u l¾m råi nã míi cëi më ... t«i nhð vËy. Thùc ra, t«i ... nã Ýt khi gÆp nhau.
T«i ®i lμm, nã ®i häc. Buæi chiÒu, thØnh tho¶ng t«i ¨n c¬m ... nã. Buæi tèi t«i
thðêng v¾ng nhμ. Nã cã khu«n mÆt ®îi chê. Nã hay nh×n t«i ... çi vÎ mÆt ®îi chê
®ã. ... t«i l¹nh lïng ... nã l¶ng ®i. T«i vui vÎ ... tá ý muèn gÇn nã, çi vÎ mÆt Êy
tho¾t biÕn ®i thay vμo khu«n mÆt trμn trÒ h¹nh phóc.
(Theo NguyÔn ThÞ Thu HuÖ)
3. Trong çc c©u sau ®©y, c©u nμo ®óng, c©u nμo sai ?
a) Nã rÊt th©n ¸i b¹n bÌ.
b) Nã rÊt th©n ¸i víi b¹n bÌ.
c) Bè mÑ rÊt lo l¾ng con.
d) Bè mÑ rÊt lo l¾ng cho con.
e) MÑ thð¬ng yªu kh«ng nu«ng chiÒu con.
g) MÑ thð¬ng yªu nhðng kh«ng nu«ng chiÒu con.
h) T«i tÆng quyÓn s¸ch nμy anh Nam.
i) T«i tÆng quyÓn s¸ch nμy cho anh Nam.
k) T«i tÆng anh Nam quyÓn s¸ch nμy.
l) T«i tÆng cho anh Nam quyÓn s¸ch nμy.
98
4. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n cã sö dông quan hÖ tõ. G¹ch dðíi çc quan hÖ tõ
trong ®o¹n v¨n ®ã.
5.* Ph©n biÖt ý nghÜa cña hai c©u cã quan hÖ tõ nhðng sau ®©y :
Nã gÇy nhðng khoÎ.
Nã khoÎ nhðng gÇy.
LuyÖn tËp çch lμm v¨n b¶n biÓu c¶m
I - chuÈn bÞ ë nhμ
Cho ®Ò bμi : Loμi c©y em yªu.
1. T×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý

a) §Ò yªu cÇu viÕt vÒ ®iÒu g× ? T×m hiÓu yªu cÇu cña ®Ò qua çc tõ ng÷ : loμi
c©y, em, yªu.
b) Em yªu c©y g× ? V× sao em yªu c©y ®ã h¬n çc c©y kh¸c ?
(Gîi ý : T×m çc ®Æc ®iÓm cña c©y, mèi quan hÖ gÇn gòi gi÷a c©y víi ®êi sèng
cña em. C©y ®em l¹i cho em nh÷ng g× trong ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn ?)
2. LËp dμn bμi

Tham kh¶o dμn bμi dðíi ®©y ®Ó lËp dμn bμi cô thÓ :
a) Më bμi : Nªu loμi c©y vμ lÝ do mμ em yªu thÝch loμi c©y ®ã.
b) Th©n bμi :
- Çc ®Æc ®iÓm gîi c¶m cña c©y ...
- Loμi c©y ... trong cuéc sèng cña con ngðêi.
- Loμi c©y ... trong cuéc sèng cña em.
c) KÕt bμi : T×nh c¶m cña em ®èi víi loμi c©y ®ã.
3. ViÕt ®o¹n v¨n

ViÕt ®o¹n Më bμi vμ KÕt bμi.

Häc sinh thùc hμnh t×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý, lËp dμn bμi, viÕt ®o¹n v¨n theo
hðíng dÉn cña thÇy, c« gi¸o.
99
Bμi tham kh¶o
C©y sÊu Hμ Néi
H»ng n¨m, vμo c÷ h¹ sím nμy, ngðêi Hμ Néi l¹i ®ðîc hðëng nh÷ng c¬n mða
l¸ sÊu vμng μo ¹t r¬i trong hð¬ng sÊu d×u dÞu, th¬m th¬m.
Hð¬ng l¸ dÞu dμng ðíp c¶ bÇu kh«ng khÝ tinh kh«i khiÕn ta nh÷ng muèn hÝt
thËt s©u cho c¨ng trμn lång ngùc. Sau lóc l¸ rông lμ c÷ sÊu ra hoa. Nh÷ng m¶ng
hoa h×nh sao mμu tr¾ng s÷a chao nghiªng trong giã, ®Ëu xuèng m¸i tãc çc c« g¸i,
lÊm tÊm kh¾p c¶ mÆt ®ðêng.
Gièng nhð hoa s÷a mïa thu, cμnh ®μo ngμy TÕt, c©y sÊu Hμ Néi gîi nhí, gîi
thð¬ng trong tÊm lßng nh÷ng ngðêi xa xø. T«i cã chÞ b¹n ®· theo chång vÒ Nam
ngãt hai chôc n¨m, mçi lÇn cã dÞp vÉn kh«ng quªn nh¾n b¹n göi cho Ýt tr¸i sÊu
xanh Hμ Néi. Ngμy hÌ, m©m c¬m mçi gia ®×nh thμnh phè chóng ta Ýt khi thiÕu b¸t
nðíc rau muèng luéc dÇm sÊu, ¨n kÌm víi cμ ph¸o gißn tan. Thøc ¨n gi¶n dÞ Êy
®· lμ nçi kh¸t khao cña chÞ b¹n t«i (vμ c¶ nhiÒu ngðêi kh¸c) mçi b÷a c¬m trong
çi thμnh phè phð¬ng Nam nãng ngét mμ çi m¸t l¹nh cña nh÷ng cèc trμ ®¸
kh«ng lμm dÞu næi. Tõ nh÷ng qu¶ sÊu xanh, bμn tay khÐo lÐo vμ sù tinh tÕ cña çc
bμ néi trî ®· t¹o nªn mãn sÊu ®¸, mét thø ®å gi¶i kh¸t d©n d· mμ ®Ëm ®μ chÊt
Hμ Néi. H·y tðëng tðîng trong çi nãng nhð nung cña trða hÌ, b¹n sμ vμo mét
g¸nh hμng rong n¬i gãc phè. C« hμng tð¬i t¾n chμo mêi, tho¨n tho¾t ®«i tay.
Tho¸ng mét çi, b¹n ®· cã trong tay cèc sÊu ®¸ m¸t l¹nh. §õng ng¹i ngÇn trðíc
vÎ méc m¹c cña nã. Nh÷ng tr¸i sÊu xanh võa ®é, gät vá, bá hét, chÇn qua cho bít
vÞ chua, ®ðîc thÊm ®Ém trong cèc nðíc ®ðêng hoa mai ngät ®Ëm. ChØ nhÊp mét
ngôm nðíc, nhai kÜ miÕng sÊu, çi kh¸t trða hÌ ®· dÇn lui. Êy lμ chða kÓ sù m¸t
mÎ vμ nh÷ng nh¸t qu¹t ph©y phÈy cña c« hμng chiÒu kh¸ch...
Tõng qua thêi th¬ Êu ë Hμ Néi, ai ch¼ng cã mét lÇn nghÓn cæ nh×n lªn t¸n l¸
cao vót mμ ng¾m nghÝa mét çch ðíc ao chïm sÊu non xanh hay thÝch thó chia
nhau nhÊm nh¸p mãn sÊu dÇm b¸n trðíc cæng trðêng.
Lóc sÊu chÝn còng lμ lóc Hμ Néi s¾p vμo thu víi man m¸c heo may, vμng tð¬i
hoa cóc. Mïa nμo, tiÕt nμo Hμ Néi còng cã çi ®Ó mμ nhí, mμ thð¬ng. §ã chÝnh
lμ çi duyªn cña thμnh phè trong m¾t, trong lßng nh÷ng ngðêi yªu Hμ Néi.
(Theo T¹ ViÖt Anh, Hμ Néi t¹p v¨n)
SÊu hμ néi
Trªn kia t«i nãi r»ng Hμ Néi ®· lμ mét rõng c©y sÊu mäc thμnh hμng d·y phè.
C©y sÊu tr«ng h×nh thï xÊu xÝ. Còng nhð anh Trð¬ng Chi ngðêi xÊu nhðng tiÕng
100
h¸t hay, c©y sÊu cã nhiÒu ®øc tÝnh. H×nh thï c©y sÊu dÔ lÉn víi tr¨m ngμn c©y
kh¸c, nhðng qu¶ sÊu chÝn cã mét hð¬ng ngät, nã th¬m mét çch khiªm tèn nhðng
còng tù kiªu ngÇm ; vμ ngay tõ lóc nã cßn lμ mét tr¸i xanh non, ®em ra lμm tð¬ng
giÊm hoÆc tan ra trong nðíc rau muèng lóc n¾ng míi, vÞ sÊu cã mét hð¬ng chua
chua cÇu k× gím lªn Êy. C©y sÊu ra qu¶ lμ mét nguån c¶m xóc m¹nh cho nh÷ng
trÎ em nhμ nghÌo lóc lÊm lÐt trÌo lªn c©y hoÆc cÇm sóng cao su ®øng dðíi gèc.
Çi lóc sÊu rông l¸ giμ còng tá ra lμ mét thø c©y cã t×nh. Trong tiÕng giã thæi trªn
thμnh phè, vÉn thÇm th× çi tiÕng chμo kÝn ®¸o cña l¸ sÊu g¹i lªn mÆt ®ðêng
nhùa ; nã nhÞp víi tiÕng nh¸t chæi cña ngðêi c«ng nh©n vÖ sinh chuyÓn bðíc ch÷
®inh(a) trªn ®ðêng phè v¾ng ngðêi. §ªm vÒ s¸ng, ngðêi n¹o lßng ®ðêng s¾t tμu
®iÖn cã lÏ lμ ngðêi hiÓu nhiÒu nçi riªng cña c©y sÊu. Trong cuéc héi häp cña mμu
xanh mu«n vÎ cña c©y ViÖt Nam, c©y sÊu nhð ng¶ sang mμu ®en bÒn v÷ng.
Nh÷ng khãm l¸ xanh giμ cÊc Êy tù nguyÖn thμnh mét çi nÒn ch¾c nÞch lμm bõng
s¸ng lªn nh÷ng chåi léc çc lo¹i c©y quanh m×nh. Çi g× ch¾c ch¾n thðêng lμ chËm
ch¹p, cho nªn trong héi thi ®ua mïa xu©n tr¨m c©y ra léc hÕt c¶ råi, ta míi thÊy
c©y sÊu ®ñng ®Ønh xoÌ lªn nÒn n¾ng míi mét vμi çi nân nhá.
(Theo NguyÔn Tu©n, C©y Hμ Néi)
Bμi 8

· H×nh dung ®ðîc c¶nh tðîng §Ìo Ngang vμ t©m tr¹ng c« ®¬n cña Bμ
HuyÖn Thanh Quan. C¶m nhËn ®ðîc t×nh b¹n ®Ëm ®μ, th¾m thiÕt cña
NguyÔn KhuyÕn. Bðíc ®Çu hiÓu thÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có §ðêng luËt.
· N¾m ®ðîc çc lçi thðêng gÆp vÒ quan hÖ tõ ®Ó tr¸nh çc lçi ®ã khi nãi
hoÆc viÕt.
· ViÕt tèt bμi tËp lμm v¨n sè 2 theo yªu cÇu cña bμi v¨n biÓu c¶m.
(a) Bðíc ch÷ ®inh : theo çch viÕt ch÷ H¸n, ch÷ ®inh gåm cã mét nÐt ngang vμ mét
nÐt sæ vu«ng gãc víi nhau. Bðíc ch÷ ®inh lμ bðíc di chuyÓn cña ngðêi quÐt r¸c, bμn ch©n
bðíc tíi theo hðíng vu«ng gãc víi bμn ch©n trô.
101
V¨n b¶n
Qua §Ìo Ngang
Bðíc tíi §Ìo Ngang(1), bãng xÕ tμ,

Cá c©y chen ®¸, l¸ chen hoa.
Lom khom dðíi nói, tiÒu(2) vμi chó,
L¸c ®¸c bªn s«ng, chî(3) mÊy nhμ.
Nhí nðíc ®au lßng, con quèc quèc(4),
Thð¬ng nhμ mái miÖng, çi gia gia(5).
Dõng ch©n ®øng l¹i, trêi, non, nðíc,
Mét m¶nh t×nh riªng, ta víi ta.
(Bμ HuyÖn Thanh Quan(M),

trong Hîp tuyÓn th¬ v¨n ViÖt Nam, tËp III,
Chó thÝch
(M) Bμ HuyÖn Thanh Quan tªn thËt lμ NguyÔn ThÞ Hinh, sèng ë thÕ kØ XIX,
chða râ n¨m sinh n¨m mÊt, quª ë lμng Nghi Tμm nay thuéc quËn T©y Hå, Hμ Néi.
Chång bμ lμm tri huyÖn Thanh Quan (thuéc Th¸i Ninh), tØnh Th¸i B×nh, do ®ã mμ
cã tªn gäi Bμ HuyÖn Thanh Quan. Bμ lμ mét trong sè n÷ sÜ tμi danh hiÕm cã trong
thêi ®¹i ngμy xða, hiÖn cßn ®Ó l¹i s¸u bμi th¬ §ðêng luËt, trong ®ã cã Qua §Ìo
Ngang. Qua §Ìo Ngang lμ mét bμi th¬ thÊt ng«n b¸t có §ðêng luËt. §ðêng luËt
lμ luËt th¬ cã tõ ®êi §ðêng (618 - 907) ë Trung Quèc. Th¬ thÊt ng«n b¸t có gåm
t¸m c©u, mçi c©u 7 ch÷. Cã gieo vÇn (chØ mét vÇn) ë çc ch÷ cuèi cña çc c©u 1, 2,
4, 6, 8. Cã phÐp ®èi gi÷a c©u 3 víi c©u 4, c©u 5 víi c©u 6 (tøc bèn c©u gi÷a). Cã luËt
b»ng tr¾c. Kh«ng theo ®óng nh÷ng ®iÒu trªn, bÞ coi lμ thÊt luËt (kh«ng ®óng luËt).
(1) §Ìo Ngang : thuéc d·y nói Hoμnh S¬n, mét nh¸nh cña d·y nói Trðêng
S¬n, ch¹y th¼ng ra biÓn, ph©n chia ®Þa giíi hai tØnh Qu¶ng B×nh vμ Hμ TÜnh.
(2) TiÒu : ngðêi chuyªn nghÒ ®èn cñi.
(3) Cã ngðêi nãi "rî mÊy nhμ" chø kh«ng ph¶i "chî mÊy nhμ" v× ë §Ìo Ngang
heo hót, kh«ng ph¶i lμ n¬i ®· ®«ng d©n cð. Nhðng còng cã ý kiÕn b¸c l¹i.
102
C¶nh §Ìo Ngang
(4) Con quèc quèc (còng viÕt lμ cuèc cuèc ) : chim ®ç quyªn (chim cuèc). Xem
chó thÝch (6), Bμi 4.
(5) Çi gia gia (còng viÕt lμ da da) : chim ®a ®a, cßn gäi lμ gμ g«.

1. C¨n cø vμo lêi giíi thiÖu bðíc ®Çu vÒ th¬ thÊt ng«n b¸t có §ðêng luËt ë
chó thÝch (M), em h·y nhËn d¹ng thÓ th¬ cña bμi Qua §Ìo Ngang vÒ sè c©u, sè
ch÷ trong c©u, çch gieo vÇn, phÐp ®èi gi÷a c©u 3 víi c©u 4, c©u 5 víi c©u 6.
2. C¶nh tðîng §Ìo Ngang ®ðîc miªu t¶ ë thêi ®iÓm nμo trong ngμy ? Thêi
®iÓm ®ã cã lîi thÕ g× trong viÖc béc lé t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ ?
3. C¶nh §Ìo Ngang ®ðîc miªu t¶ gåm nh÷ng chi tiÕt g× ? Chó ý ®Õn kh«ng
gian, thêi gian, c¶nh vËt, ©m thanh, cuéc sèng con ngðêi ; çc tõ l¸y : l¸c ®¸c, lom
khom ; çc tõ tðîng thanh : quèc quèc, gia gia.
4. H·y nhËn xÐt vÒ c¶nh tðîng §Ìo Ngang qua sù miªu t¶ cña Bμ HuyÖn
Thanh Quan.
5. H·y h×nh dung t©m tr¹ng cña Bμ HuyÖn Thanh Quan khi qua §Ìo Ngang.
T©m tr¹ng ®ã ®ðîc thÓ hiÖn qua hai h×nh thøc : mðîn c¶nh nãi t×nh vμ trùc tiÕp
t¶ t×nh nhð thÕ nμo ?
103
6. Nãi ®Õn mét m¶nh t×nh riªng gi÷a c¶nh trêi, non, nðíc bao la ë §Ìo Ngang
th× cã g× kh¸c víi çch nãi mét m¶nh t×nh riªng trong mét kh«ng gian chËt hÑp ?
Ghi nhí
Víi phong çch trang nh·, bμi th¬ Qua §Ìo Ngang cho thÊy c¶nh
tðîng §Ìo Ngang tho¸ng ®·ng mμ heo hót, thÊp tho¸ng cã sù sèng con
ngðêi nhðng cßn hoang s¬, ®ång thêi thÓ hiÖn nçi nhí nðíc thð¬ng nhμ,
nçi buån thÇm lÆng c« ®¬n cña t¸c gi¶.
LuyÖn tËp
1. T×m hμm nghÜa cña côm tõ ta víi ta.
2. Häc thuéc lßng bμi th¬ Qua §Ìo Ngang.
V¨n b¶n
B¹n ®Õn ch¬i nhμ
§· bÊy l©u nay, b¸c tíi nhμ(1),

TrÎ thêi ®i v¾ng, chî thêi xa.
Ao s©u nðíc c¶, kh«n chμi ç(2),
Vðên réng rμo thða, khã ®uæi gμ.
C¶i chöa ra c©y(3), cμ míi nô,
BÇu võa rông rèn, mðíp ®ð¬ng hoa(4).
§Çu trß tiÕp kh¸ch, trÇu kh«ng cã(5),
B¸c ®Õn ch¬i ®©y, ta víi ta !
(NguyÔn KhuyÕn(M), trong Hîp tuyÓn th¬ v¨n

ViÖt Nam, tËp IV, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1963)
Chó thÝch
(M) NguyÔn KhuyÕn (1835 - 1909) : lóc nhá tªn lμ Th¾ng, quª ë th«n VÞ H¹
(lμng Vμ), x· Yªn §æ, nay thuéc x· Trung Lð¬ng, huyÖn B×nh Lôc, tØnh Hμ Nam ;
thuë nhá nhμ nghÌo, th«ng minh, häc giái, sau ®ã ®i thi, ®ç ®Çu c¶ ba k× : Hð¬ng,
104
Héi, §×nh, do ®ã cã tªn lμ Tam Nguyªn Yªn §æ. NguyÔn KhuyÕn lμm quan
kho¶ng mðêi n¨m, nhðng ®Õn khi thùc d©n Ph¸p ®¸nh chiÕm xong B¾c Bé, «ng
ço quan vÒ ë Èn.
NguyÔn KhuyÕn lμ mét nhμ th¬ lín cña d©n téc. Th¬ ca cña «ng chñ yÕu ®ðîc
s¸ng t¸c vμo giai ®o¹n sau ngμy ço quan vÒ sèng ë Yªn §æ.
(1) Cã b¶n chÐp : Ch¼ng mÊy khi nay, b¸c ®Õn nhμ.
(2) Cã b¶n chÐp : kh«n mß ç.
(3) Cã b¶n chÐp : C¶i ®· tμn c©y.
(4) Cã b¶n chÐp : mðíp võa hoa.
(5) Cã b¶n chÐp : TrÇu buån mét nçi, cau kh«ng cã.

1. Bμi B¹n ®Õn ch¬i nhμ thuéc thÓ th¬ g× ? V× sao ?
2. Bμi th¬ ®ðîc lËp ý b»ng çch dùng lªn t×nh huèng hoμn toμn kh«ng cã g×
tiÕp b¹n ®Ó råi kÕt l¹i mét c©u : "B¸c ®Õn ch¬i ®©y, ta víi ta !" nhðng thÓ hiÖn ®ðîc
t×nh b¹n ®Ëm ®μ, th¾m thiÕt.
Em cã t¸n thμnh ý kiÕn trªn kh«ng ? NÕu kh«ng, cho biÕt lÝ do. NÕu cã th× h·y
lμm râ b»ng çch tr¶ lêi çc c©u hái sau :
a) Theo néi dung cña c©u thø nhÊt, ®óng ra NguyÔn KhuyÕn ph¶i tiÕp ®·i thÕ
nμo khi b¹n ®Õn ch¬i nhμ ?
b) Nhðng qua s¸u c©u th¬ tiÕp theo th× hoμn c¶nh cña NguyÔn KhuyÕn l¹i lμ
thÕ nμo ? T¸c gi¶ cã dông ý g× khi cè t¹o ra mét t×nh huèng ®Æc biÖt nhð thÕ ?
c) C©u th¬ thø t¸m vμ riªng côm tõ "ta víi ta" nãi lªn ®iÒu g× ? C©u th¬ nμy
cã vai trß kh¼ng ®Þnh ®iÒu g× vÒ t×nh b¹n cña nhμ th¬.
d) NhËn xÐt chung vÒ t×nh b¹n cña NguyÔn KhuyÕn trong bμi th¬ B¹n ®Õn
ch¬i nhμ.
Ghi nhí
Bμi th¬ ®ðîc lËp ý b»ng çch cè t×nh dùng lªn t×nh huèng khã xö khi b¹n
®Õn ch¬i, ®Ó råi h¹ mét c©u kÕt : "B¸c ®Õn ch¬i ®©y, ta víi ta !", nhðng trong
®ã lμ mét giäng th¬ hãm hØnh chøa ®ùng t×nh b¹n ®Ëm ®μ, th¾m thiÕt.
105
LuyÖn tËp
1. a*) Ng«n ng÷ ë bμi B¹n ®Õn ch¬i nhμ cã g× kh¸c víi ng«n ng÷ ë ®o¹n th¬
Sau phót chia li ®· häc ?
b) So s¸nh côm tõ "ta víi ta" trong bμi B¹n ®Õn ch¬i nhμ cña NguyÔn KhuyÕn
víi côm tõ "ta víi ta" trong bμi Qua §Ìo Ngang cña Bμ HuyÖn Thanh Quan.
2. Häc thuéc lßng bμi th¬ B¹n ®Õn ch¬i nhμ.
§äc thªm
Rðîu ngon kh«ng cã b¹n hiÒn,
Kh«ng mua kh«ng ph¶i kh«ng tiÒn kh«ng mua.
C©u th¬ nghÜ ®¾n ®o kh«ng viÕt,
ViÕt ®ða ai, ai biÕt mμ ®ða.
(NguyÔn KhuyÕn, Khãc Dð¬ng Khuª )
ch÷a lçi vÒ quan hÖ tõ
i - çc lçi thðêng gÆp vÒ quan hÖ tõ

1. ThiÕu quan hÖ tõ
Hai c©u sau ®©y thiÕu quan hÖ tõ ë chç nμo ? H·y ch÷a l¹i cho ®óng.
- §õng nªn nh×n h×nh thøc ®¸nh gi¸ kÎ kh¸c.
- C©u tôc ng÷ nμy chØ ®óng x· héi xða, cßn ngμy nay th× kh«ng ®óng.
2. Dïng quan hÖ tõ kh«ng thÝch hîp vÒ nghÜa

Çc quan hÖ tõ vμ, ®Ó trong hai vÝ dô sau cã diÔn ®¹t ®óng quan hÖ ý nghÜa
gi÷a çc bé phËn trong c©u kh«ng ? Nªn thay vμ, ®Ó ë ®©y b»ng quan hÖ tõ g× ?
- Nhμ em ë xa trðêng vμ bao giê em còng ®Õn trðêng ®óng giê.
- Chim s©u rÊt cã Ých cho n«ng d©n ®Ó nã diÖt s©u ph¸ ho¹i mïa mμng.
3. Thõa quan hÖ tõ
V× sao çc c©u sau thiÕu chñ ng÷ ? H·y ch÷a l¹i cho c©u v¨n ®ðîc hoμn chØnh.
- Qua c©u ca dao "C«ng cha nhð nói Th¸i S¬n, NghÜa mÑ nhð nðíc trong
nguån ch¶y ra" cho ta thÊy c«ng lao to lín cña cha mÑ ®èi víi con çi.
106
- VÒ h×nh thøc cã thÓ lμm t¨ng gi¸ trÞ néi dung ®ång thêi h×nh thøc cã thÓ lμm
thÊp gi¸ trÞ néi dung.
4. Dïng quan hÖ tõ mμ kh«ng cã t¸c dông liªn kÕt

Çc c©u (in ®Ëm) dðíi ®©y sai ë ®©u ? H·y ch÷a l¹i cho ®óng.
- Nam lμ mét häc sinh giái toμn diÖn. Kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n To¸n,
kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n V¨n. ThÇy gi¸o rÊt khen Nam.
- Nã thÝch t©m sù víi mÑ, kh«ng thÝch víi chÞ.
Ghi nhí
Trong viÖc sö dông quan hÖ tõ, cÇn tr¸nh çc lçi sau :
- ThiÕu quan hÖ tõ ;
- Dïng quan hÖ tõ kh«ng thÝch hîp vÒ nghÜa ;
- Thõa quan hÖ tõ ;
- Dïng quan hÖ tõ mμ kh«ng cã t¸c dông liªn kÕt.
ii - luyÖn tËp
1. Thªm quan hÖ tõ thÝch hîp (cã thÓ thªm hoÆc bít mét vμi tõ kh¸c) ®Ó hoμn
chØnh çc c©u sau ®©y :
- Nã ch¨m chó nghe kÓ chuyÖn ®Çu ®Õn cuèi.
- Con xin b¸o mét tin vui cha mÑ mõng.
2. Thay çc quan hÖ tõ dïng sai trong çc c©u sau ®©y b»ng nh÷ng quan hÖ
tõ thÝch hîp.
- Ngμy nay, chóng ta còng cã quan niÖm víi cha «ng ta ngμy xða, lÊy ®¹o
®øc, tμi n¨ng lμm träng.
- Tuy nðíc s¬n cã ®Ñp ®Õn mÊy mμ chÊt gç kh«ng tèt th× ®å vËt còng kh«ng
bÒn ®ðîc.
- Kh«ng nªn chØ ®¸nh gi¸ con ngðêi b»ng h×nh thøc bªn ngoμi mμ nªn ®¸nh
gi¸ con ngðêi b»ng nh÷ng hμnh ®éng, cö chØ, çch ®èi xö cña hä.
107
3. Ch÷a l¹i çc c©u v¨n sau cho hoμn chØnh.
- §èi víi b¶n th©n em cßn nhiÒu thiÕu sãt, em høa sÏ tÝch cùc söa ch÷a.
- Víi c©u tôc ng÷ "L¸ lμnh ®ïm l¸ r¸ch" cho em hiÓu ®¹o lÝ lμm ngðêi lμ ph¶i
gióp ®ì ngðêi kh¸c.
- Qua bμi th¬ nμy ®· nãi lªn t×nh c¶m cña B¸c Hå ®èi víi thiÕu nhi.
4. Cho biÕt çc quan hÖ tõ in ®Ëm dðíi ®©y ®ðîc dïng ®óng hay sai.
a) Nhê cè g¾ng häc tËp nªn nã ®¹t thμnh tÝch cao.
b) T¹i nã kh«ng cÈn thËn nªn nã ®· gi¶i sai bμi to¸n.
c) Chóng ta ph¶i sèng cho thÕ nμo ®Ó chan hoμ víi mäi ngðêi.
d) Çc chiÕn sÜ ®· anh dòng chiÕn ®Êu ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña d©n téc.
e) Ph¶i lu«n lu«n chèng tð tðëng chØ bo bo b¶o vÖ quyÒn lîi b¶n th©n
cña m×nh .
g) Sèng trong x· héi cña phong kiÕn ®ð¬ng thêi, nh©n d©n ta bÞ ¸p bøc bãc
lét v« cïng tμn b¹o.
h) NÕu trêi mða, con ®ðêng nμy sÏ rÊt tr¬n.
i) Gi¸ trêi mða, con ®ðêng nμy sÏ rÊt tr¬n.
5. Trao ®æi bμi tËp lμm v¨n víi b¹n cïng líp, ®äc vμ nhËn xÐt vÒ çch dïng
quan hÖ tõ trong bμi lμm cña b¹n. NÕu bμi cña b¹n cã sai sãt th× gãp ý víi b¹n
çch ch÷a.
ViÕt bμi TËp lμm v¨n sè 2 - v¨n biÓu c¶m

(lμm t¹i líp)
§Ò bμi : Loμi c©y em yªu. (Chän bÊt cø c©y g× ë lμng quª ViÖt Nam : tre, dõa,
chuèi, g¹o, ®a, ..., kh«ng viÕt l¹i vÒ c©y sÊu.)
Hðíng dÉn :
H·y chän loμi c©y mμ em thùc sù yªu mÕn, thÝch thó, cã hiÓu biÕt vÒ nã, vμ nªu
cho ®ðîc t×nh c¶m cña m×nh ®èi víi c©y, lÝ do mμ m×nh yªu c©y. Bμi v¨n ph¶i miªu
t¶ chi tiÕt vÒ c©y, t×nh ngðêi ®èi víi c©y vμ t×nh c¶m biÓu hiÖn ph¶i ch©n thμnh.
108
Bμi 9

· C¶m thô ®ðîc vÎ ®Ñp thiªn nhiªn mμ LÝ B¹ch miªu t¶ qua bμi th¬ Xa
ng¾m th¸c nói Lð, bðíc ®Çu nhËn biÕt mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a t×nh vμ
c¶nh trong th¬ cæ.
· Cñng cè vμ n©ng cao kiÕn thøc vÒ tõ ®ång nghÜa, çc lo¹i tõ ®ång
nghÜa ; n©ng cao kÜ n¨ng dïng tõ ®ång nghÜa ®· häc ë bËc TiÓu häc.
· N¾m ®ðîc çc çch lËp ý ®a d¹ng cña bμi v¨n biÓu c¶m.
V¨n b¶n
Xa ng¾m th¸c nói lð

( Väng Lð s¬n béc bè )
Phiªn ©m
NhËt chiÕu Hð¬ng L« sinh tö yªn,

Dao khan béc bè qu¶i tiÒn xuyªn.
Phi lðu trùc h¸ tam thiªn xÝch,
Nghi thÞ Ng©n Hμ l¹c cöu thiªn.
(LÝ B¹ch(M))
DÞch nghÜa
MÆt trêi chiÕu nói Hð¬ng L«, sinh lμn khãi tÝa
Xa nh×n dßng th¸c treo trªn dßng s«ng phÝa trðíc.
Th¸c ch¶y nhð bay ®æ th¼ng xuèng tõ ba ngh×n thðíc
Ngì lμ s«ng Ng©n r¬i tù chÝn tÇng m©y.
(Väng : tr«ng tõ xa, Lð s¬n : nói Lð, béc bè : th¸c nðíc [béc : nðíc trªn nói
ch¶y xuèng, bè : v¶i, béc bè : th¸c nðíc trªn nói ch¶y xuèng, nh×n xa nhð mét tÊm
109
v¶i treo däc bu«ng rñ xuèng]. NhËt : mÆt trêi, cßn cã nghÜa lμ "ngμy", chiÕu : chiÕu
s¸ng, soi s¸ng, Hð¬ng L« : tªn ®Ønh nói, sinh : lμm n¶y sinh, sinh ra, tö : mμu ®á
tÝa, yªn : khãi. Dao : xa, khan (kh¸n) : nh×n, xem, qu¶i : treo, tiÒn : trðíc, phÝa trðíc
mÆt, xuyªn : s«ng. Phi : bay, lðu : ch¶y, trùc : th¼ng, h¸ (h¹) : r¬i xuèng, ®æ xuèng,
tam : ba, thiªn : ngh×n, xÝch : thðíc. Nghi : ngê, thÞ : lμ, Ng©n Hμ : s«ng Ng©n, d¶i
s¸ng mμu tr¾ng v¾t ngang bÇu trêi do çc ng«i sao li ti hîp thμnh, thðêng nh×n
thÊy trong nh÷ng ®ªm trêi quang, l¹c : r¬i xuèng, cöu thiªn : chÝn phð¬ng trêi, ë
®©y chØ bÇu trêi.)
DÞch th¬
N¾ng räi Hð¬ng L«(1) khãi tÝa bay,

Xa tr«ng dßng th¸c trðíc s«ng nμy(2).
Nðíc bay th¼ng xuèng ba ngh×n thðíc,
Tðëng d¶i Ng©n Hμ tuét khái m©y.
(Tð¬ng Nhð dÞch, trong Th¬ §ðêng, tËp II,

110
Chó thÝch
(M) LÝ B¹ch (701 - 762), nhμ th¬ næi tiÕng cña Trung Quèc ®êi §ðêng, tù Th¸i
B¹ch, hiÖu Thanh Liªn cð sÜ, quª ë Cam Tóc ; lóc míi n¨m tuæi, gia ®×nh vÒ ®Þnh
cð ë lμng Thanh Liªn, huyÖn Xð¬ng Long thuéc Miªn Ch©u (Tø Xuyªn) nªn nhμ
th¬ vÉn thðêng coi Tø Xuyªn còng lμ quª hð¬ng cña m×nh. Tõ trÎ, «ng ®· xa gia
®×nh ®Ó ®i du lÞch, t×m ®ðêng lËp c«ng danh sù nghiÖp. DÉu muèn gãp phÇn cøu
®êi gióp d©n song chða bao giê «ng ®ðîc to¹i nguyÖn. LÝ B¹ch ®ðîc mÖnh danh
lμ "tiªn th¬". Th¬ «ng biÓu hiÖn mét t©m hån tù do hμo phãng. H×nh ¶nh trong th¬
thðêng mang tÝnh chÊt tð¬i s¸ng, k× vÜ, ng«n ng÷ tù nhiªn mμ ®iªu luyÖn. LÝ B¹ch
viÕt nhiÒu bμi rÊt hay vÒ chiÕn tranh, thiªn nhiªn, t×nh yªu vμ t×nh b¹n. Väng Lð
s¬n béc bè lμ mét trong nh÷ng bμi tiªu biÓu viÕt vÒ ®Ò tμi thiªn nhiªn cña nhμ th¬.
Lð s¬n (nói Lð) lμ tªn mét d·y nói ë tØnh Giang T©y.
(1) Hð¬ng L« : tªn mét ngän nói cao ë phÝa t©y b¾c cña d·y Lð s¬n. Nói cao
cã m©y mï bao phñ, ®øng xa tr«ng nhð chiÕc "lß hð¬ng" nªn gäi lμ "Hð¬ng L«".
(2) C©u nμy cßn cã mét çch hiÓu kh¸c. Qu¶i lμ "treo", tiÒn xuyªn lμ "dßng
s«ng phÝa trðíc". Cã ngðêi cho "dßng s«ng phÝa trðíc" kh«ng ph¶i chØ vÞ trÝ n¬i
th¸c ®æ xuèng mμ lμ h×nh ¶nh dïng ®Ó so s¸nh víi dßng th¸c nh×n tõ xa. NÕu vËy,
c¶ c©u cã nghÜa lμ : "§øng xa tr«ng dßng th¸c gièng nhð mét dßng s«ng treo trðíc
mÆt". Dï hiÓu theo nghÜa nμo th× b¶n dÞch th¬ còng ®· ®¸nh r¬i mÊt ch÷ "treo",
ch÷ quan träng nhÊt cña c©u th¬.

1. C¨n cø vμo ®Çu ®Ò bμi th¬ vμ c©u thø hai (chó ý nghÜa cña hai ch÷ väng vμ
dao), x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®øng ng¾m th¸c nðíc cña t¸c gi¶. VÞ trÝ ®ã cã lîi thÕ nhð thÕ
nμo trong viÖc ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña th¸c nðíc ?
2. C©u th¬ thø nhÊt t¶ çi g× vμ t¶ nhð thÕ nμo ? (Chó ý mèi tð¬ng quan gi÷a
tªn gäi ®Ønh nói vμ ®Æc ®iÓm cña c¶nh vËt ®ðîc miªu t¶). H×nh ¶nh ®ðîc miªu t¶
trong c©u nμy ®· t¹o nÒn cho viÖc miªu t¶ ë ba c©u sau nhð thÕ nμo ?
3. Nªu lªn nh÷ng vÎ ®Ñp kh¸c nhau cña th¸c ®· ®ðîc LÝ B¹ch ph¸t hiÖn vμ
miªu t¶ trong ba c©u tiÕp theo.
(Gîi ý :
- Ph©n tÝch sù thμnh c«ng cña t¸c gi¶ trong viÖc dïng tõ qu¶i (c©u thø hai),
tõ ®ã chØ ra chç h¹n chÕ cña b¶n dÞch th¬.
111
- Chøng minh r»ng qua c©u thø ba, ta kh«ng chØ thÊy h×nh ¶nh cña dßng th¸c
mμ cßn h×nh dung ®ðîc ®Æc ®iÓm cña d·y nói Lð vμ ®Ønh nói Hð¬ng L«.
- Gi¶i thÝch v× sao lèi nãi phãng ®¹i ë c©u thø tð vÉn t¹o nªn ®ðîc mét h×nh
¶nh ch©n thùc.)
4. Qua ®Æc ®iÓm c¶nh vËt ®ðîc miªu t¶, ta cã thÓ thÊy nh÷ng nÐt g× trong t©m
hån vμ tÝnh çch nhμ th¬ ?
5.* VÒ hai çch hiÓu c©u thø hai (çch hiÓu ë b¶n dÞch nghÜa vμ çch hiÓu trong
chó thÝch (2)), em thÝch çch hiÓu nμo h¬n ? V× sao ?
Ghi nhí
Víi nh÷ng h×nh ¶nh tr¸ng lÖ, huyÒn ¶o, bμi th¬ ®· miªu t¶ mét çch
sinh ®éng vÎ ®Ñp nh×n tõ xa cña th¸c nðíc ch¶y tõ ®Ønh Hð¬ng L« thuéc
d·y nói Lð, qua ®ã thÓ hiÖn t×nh yªu thiªn nhiªn ®»m th¾m vμ phÇn nμo
béc lé tÝnh çch m¹nh mÏ, hμo phãng cña t¸c gi¶.
§äc thªm
§ªm ®ç thuyÒn ë Phong KiÒu(a)

(Phong KiÒu d¹ b¹c)
Phiªn ©m
NguyÖt l¹c « ®Ò sð¬ng m·n thiªn,
Giang phong ngð ho¶ ®èi sÇu miªn.
C« T« thμnh ngo¹i Hμn S¬n tù
D¹ b¸n chung thanh ®¸o kh¸ch thuyÒn.
(Trð¬ng KÕ (b))
(a) Phong KiÒu : ®Þa danh ë phÝa t©y thμnh C« T« (thuéc thμnh phè T« Ch©u, tØnh
Giang T« ngμy nay).
(b) Trð¬ng KÕ : sèng kho¶ng gi÷a thÕ kØ VIII, ngðêi Tð¬ng Ch©u, tØnh Hå B¾c, ®ç tiÕn
sÜ, cã lμm chøc quan nhá. Th¬ «ng thðêng t¶ phong c¶nh lμ chñ yÕu.
112
DÞch nghÜa
Tr¨ng xÕ, qu¹ kªu, sð¬ng ®Çy trêi,
(Kh¸ch) n»m ngñ trðíc c¶nh buån cña ®Ìn chμi
vμ lïm c©y phong bªn s«ng.
Chïa Hμn S¬n ë ngoμi thμnh C« T«
Nöa ®ªm tiÕng chu«ng v¨ng v¼ng väng ®Õn thuyÒn kh¸ch.
DÞch th¬
Tr¨ng tμ chiÕc qu¹ kªu sð¬ng,
Löa chμi c©y bÕn, sÇu vð¬ng giÊc hå.
ThuyÒn ai ®Ëu bÕn C« T«
Nöa ®ªm nghe tiÕng chu«ng chïa Hμn S¬n.
(K.D. dÞch, trong Th¬ §ðêng, tËp I,

(Gîi ý thðëng thøc :

- Bμi th¬ thÓ hiÖn mét çch sinh ®éng c¶m nhËn qua nh÷ng ®iÒu nghe thÊy,
nh×n thÊy cña mét kh¸ch xa quª ®ang thao thøc kh«ng ngñ trong ®ªm ®ç thuyÒn
ë bÕn Phong KiÒu.
- NÕu K.D. ®· rÊt tμi hoa vμ hÕt søc s¸ng t¹o trong viÖc dÞch hai c©u th¬ ®Çu
th× cã thÓ nãi ®· kh«ng thμnh c«ng trong viÖc dÞch hai c©u th¬ sau, khi biÕn chñ
thÓ vèn lμ tiÕng chu«ng thμnh chñ thÓ lμ chiÕc thuyÒn cña l÷ kh¸ch. Trð¬ng KÕ ®·
kÕt hîp hai thñ ph¸p nghÖ thuËt truyÒn thèng cña th¬ §ðêng lμ dïng ®éng ®Ó t¶
tÜnh vμ mðîn ©m thanh ®Ó truyÒn h×nh ¶nh. C©u th¬ dÞch cña K.D. ®· lμm nhoμ
mÊt sù ng©n vang, lan to¶ cña tiÕng chu«ng trong ®ªm yªn tÜnh.)
Tõ ®ång nghÜa
I - ThÕ nμo lμ tõ ®ång nghÜa ?
1. §äc l¹i b¶n dÞch th¬ Xa ng¾m th¸c nói Lð cña Tð¬ng Nhð. Dùa vμo kiÕn
thøc ®· häc ë bËc TiÓu häc, h·y t×m çc tõ ®ång nghÜa víi mçi tõ : räi, tr«ng.
2. Tõ tr«ng trong b¶n dÞch th¬ Xa ng¾m th¸c nói Lð cã nghÜa lμ "nh×n ®Ó nhËn
biÕt". Ngoμi nghÜa ®ã ra, tõ tr«ng cßn cã nh÷ng nghÜa sau :
113
a) Coi sãc, gi÷ g×n cho yªn æn.
b) Mong.
T×m çc tõ ®ång nghÜa víi mçi nghÜa trªn cña tõ tr«ng.
Ghi nhí
Tõ ®ång nghÜa lμ nh÷ng tõ cã nghÜa gièng nhau hoÆc gÇn gièng
nhau. Mét tõ nhiÒu nghÜa cã thÓ thuéc vμo nhiÒu nhãm tõ ®ång nghÜa
kh¸c nhau.
ii - çc lo¹i tõ ®ång nghÜa

1. So s¸nh nghÜa cña tõ qu¶ vμ tõ tr¸i trong hai vÝ dô sau :
- Rñ nhau xuèng bÓ mß cua,
§em vÒ nÊu qu¶ m¬ chua trªn rõng.
(TrÇn TuÊn Kh¶i)
- Chim xanh ¨n tr¸i xoμi xanh,

¡n no t¾m m¸t ®Ëu cμnh c©y ®a.
(Ca dao)
2. NghÜa cña hai tõ bá m¹ng vμ hi sinh trong hai c©u dðíi ®©y cã chç nμo
gièng nhau, chç nμo kh¸c nhau ?
- Trðíc søc tÊn c«ng nhð vò b·o vμ tinh thÇn chiÕn ®Êu dòng c¶m tuyÖt vêi
cña qu©n T©y S¬n, hμng v¹n qu©n Thanh ®· bá m¹ng.
- C«ng chóa Ha-ba-na ®· hi sinh anh dòng, thanh kiÕm vÉn cÇm tay.
(TruyÖn cæ Cu-ba)
Ghi nhí
Tõ ®ång nghÜa cã hai lo¹i : nh÷ng tõ ®ång nghÜa hoμn toμn (kh«ng
ph©n biÖt nhau vÒ s¾c th¸i nghÜa) vμ nh÷ng tõ ®ång nghÜa kh«ng hoμn
toμn (cã s¾c th¸i nghÜa kh¸c nhau).
114
iII - sö dông tõ ®ång nghÜa
1. Thö thay çc tõ ®ång nghÜa qu¶ vμ tr¸i, bá m¹ng vμ hi sinh trong çc vÝ dô
ë môc II cho nhau vμ rót ra nhËn xÐt.
2. ë Bμi 7, t¹i sao ®o¹n trÝch trong Chinh phô ng©m khóc lÊy tiªu ®Ò lμ Sau
phót chia li mμ kh«ng ph¶i lμ Sau phót chia tay ?
Ghi nhí
Kh«ng ph¶i bao giê çc tõ ®ång nghÜa còng cã thÓ thay thÕ cho nhau.
Khi nãi còng nhð khi viÕt, cÇn c©n nh¾c ®Ó chän trong sè çc tõ ®ång
nghÜa nh÷ng tõ thÓ hiÖn ®óng thùc tÕ kh¸ch quan vμ s¾c th¸i biÓu c¶m.
Iv - LuyÖn tËp
1. T×m tõ H¸n ViÖt ®ång nghÜa víi çc tõ sau ®©y :
- gan d¹ - chã biÓn
- nhμ th¬ - ®ßi hái
- mæ xÎ - n¨m häc
- cña c¶i - loμi ngðêi
- nðíc ngoμi - thay mÆt
2. T×m tõ cã gèc Ên - ¢u ®ång nghÜa víi çc tõ sau ®©y :
- m¸y thu thanh - xe h¬i
- sinh tè - dð¬ng cÇm
3. T×m mét sè tõ ®Þa phð¬ng ®ång nghÜa víi tõ toμn d©n (phæ th«ng).
MÉu : heo - lîn.
4. T×m tõ ®ång nghÜa thay thÕ çc tõ in ®Ëm trong çc c©u sau ®©y :
- Mãn quμ anh göi, t«i ®· ®ða tËn tay chÞ Êy råi.
- Bè t«i ®ða kh¸ch ra ®Õn cæng råi míi trë vÒ.
- CËu Êy gÆp khã kh¨n mét tÝ ®· kªu.
- Anh ®õng lμm nhð thÕ ngðêi ta nãi cho ®Êy.
- Cô èm nÆng ®· ®i h«m qua råi.
115
5. Ph©n biÖt nghÜa cña çc tõ trong çc nhãm tõ ®ång nghÜa sau ®©y :
- ¨n, x¬i, chÐn
- cho, tÆng, biÕu
- yÕu ®uèi, yÕu ít
- xinh, ®Ñp
- tu, nhÊp, nèc
6. Chän tõ thÝch hîp ®iÒn vμo çc c©u dðíi ®©y :
a) thμnh tÝch, thμnh qu¶
- ThÕ hÖ mai sau sÏ ®ðîc hðëng ... cña c«ng cuéc ®æi míi h«m nay.
- Trðêng ta ®· lËp nhiÒu ... ®Ó chμo mõng ngμy Quèc kh¸nh mång 2 th¸ng 9.
b) ngoan cðêng, ngoan cè
- Bän ®Þch ... chèng cù ®· bÞ qu©n ta tiªu diÖt.
- ¤ng ®· ... gi÷ v÷ng khÝ tiÕt çch m¹ng.
c) nhiÖm vô, nghÜa vô
- Lao ®éng lμ ... thiªng liªng, lμ nguån sèng, nguån h¹nh phóc cña mçi ngðêi.
- ThÇy HiÖu trðëng ®· giao ... cô thÓ cho líp em trong ®ît tuyªn truyÒn
phßng chèng ma tuý.
d) gi÷ g×n, b¶o vÖ
- Em Thuý lu«n lu«n ... quÇn ¸o s¹ch sÏ.
- ... Tæ quèc lμ sø mÖnh cña qu©n ®éi.
7. Trong çc cÆp c©u sau, c©u nμo cã thÓ dïng hai tõ ®ång nghÜa thay thÕ
nhau, c©u nμo chØ cã thÓ dïng mét trong hai tõ ®ång nghÜa ®ã ?
(Gîi ý :
- C©u cã thÓ dïng hai tõ thay thÕ nhau : ®iÒn c¶ hai tõ vμo kho¶ng trèng,
dïng dÊu g¹ch chÐo ®Ó ph©n çch.
- C©u chØ ®ðîc dïng mét trong hai tõ : ®iÒn tõ ®ã vμo kho¶ng trèng.
116
MÉu : nu«i dðìng, phông dðìng
- Con çi cã tr¸ch nhiÖm phông dðìng / nu«i dðìng bè mÑ giμ.
- Bè mÑ cã tr¸ch nhiÖm nu«i dðìng con çi cho ®Õn lóc con çi trðëng thμnh.)
a) ®èi xö, ®èi ®·i
- Nã ... tö tÕ víi mäi ngðêi xung quanh nªn ai còng mÕn nã.
- Mäi ngðêi ®Òu bÊt b×nh trðíc th¸i ®é ... cña nã ®èi víi trÎ em.
b) träng ®¹i, to lín
- Cuéc Çch m¹ng th¸ng T¸m cã ý nghÜa ... ®èi víi vËn mÖnh d©n téc.
- ¤ng ta th©n h×nh ... nhð hé ph¸p.
8. §Æt c©u víi mçi tõ : b×nh thðêng, tÇm thðêng, kÕt qu¶, hËu qu¶.
9. Ch÷a çc tõ dïng sai (in ®Ëm) trong çc c©u dðíi ®©y :
- ¤ng bμ cha mÑ ®· lao ®éng vÊt v¶, t¹o ra thμnh qu¶ ®Ó con ch¸u ®êi sau
hðëng l¹c.
- Trong x· héi ta, kh«ng Ýt ngðêi sèng Ých kØ, kh«ng gióp ®ì bao che cho
ngðêi kh¸c.
- C©u tôc ng÷ "¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y" ®· gi¶ng d¹y cho chóng ta lßng biÕt
¬n ®èi víi thÕ hÖ cha anh.
- Phßng tranh cã tr×nh bμy nhiÒu bøc tranh cña çc ho¹ sÜ næi tiÕng.
Çch lËp ý cña bμi v¨n biÓu c¶m
I - Nh÷ng çch lËp ý thðêng gÆp cña bμi v¨n biÓu c¶m
1. Liªn hÖ hiÖn t¹i víi tð¬ng lai
§äc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
Çc em, çc em råi ®©y lín lªn, sÏ quen dÇn víi s¾t, thÐp vμ xi m¨ng cèt s¾t.
Nhðng, nøa, tre sÏ cßn m·i víi çc em, cßn m·i víi d©n téc ViÖt Nam, chia
bïi sÎ ngät cña nh÷ng ngμy mai tð¬i h¸t, cßn m·i víi chóng ta, vui h¹nh phóc,
hoμ b×nh.
117
Ngμy mai, trªn ®Êt nðíc nμy, s¾t, thÐp cã thÓ nhiÒu h¬n tre, nøa. Nhðng, trªn
®ðêng trðêng ta dÊn bðíc, tre xanh vÉn lμ bãng m¸t. Tre vÉn mang khóc nh¹c
t©m t×nh. Tre sÏ cμng tð¬i nh÷ng cæng chμo th¾ng lîi. Nh÷ng chiÕc ®u tre vÉn
dðín lªn bay bæng. TiÕng s¸o diÒu tre cao vót m·i.
C©y tre ViÖt Nam ! C©y tre xanh, nhòn nhÆn, ngay th¼ng, thuû chung, can
®¶m. C©y tre mang nh÷ng ®øc tÝnh cña ngðêi hiÒn lμ tðîng trðng cao quý cña
d©n téc ViÖt Nam.
(ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam)
C©u hái :
ViÖc liªn tðëng ®Õn tð¬ng lai c«ng nghiÖp ho¸ ®· kh¬i gîi cho t¸c gi¶ nh÷ng
c¶m xóc g× vÒ c©y tre ? T¸c gi¶ ®· biÓu c¶m trùc tiÕp b»ng nh÷ng biÖn ph¸p nμo ?
2. Håi tðëng qu¸ khø vμ suy nghÜ vÒ hiÖn t¹i

Trong çc mãn ®å ch¬i, t«i say mª nhÊt con gμ ®Êt : mét chó trèng ®Ñp m·,
oai vÖ, víi chiÕc kÌn l¸ t¬i cμi vμo øc ®Ó t¹o ra tiÕng g¸y. §Õn b©y giê, t«i vÉn cßn
c¶m nhËn ®ðîc niÒm vui k× diÖu Êy t¸i sinh trong t©m hån, khi nhí l¹i buæi s¸ng
sím, t«i mang con gμ ra ®øng trðíc thÒm, Êp nã gi÷a lßng bμn tay, dån h¬i ®Çy
ngùc, ngöa mÆt lªn trêi vμ gËp ngðêi dÇn dÇn lóc h¹ giäng, gièng y nhð d¸ng
®iÖu con gμ lóc g¸y. Cßn g× vui h¬n víi mét ®øa bÐ, khi nã ®ðîc ho¸ th©n thμnh
con gμ trèng ®Ó dâng d¹c cÊt lªn ®iÖu nh¹c sím mai : "ã... ß... o" ! Bao giê t«i còng
thö rÊt l©u ®Ó chän ®ðîc mét con gμ ®Êt cã giäng trÇm ; biÕt çch bôm hai bμn tay
®Ó ®iÒu khiÓn giäng g¸y thËt sinh ®éng, gièng nhð ngðêi nghÖ sÜ thæi kÌn ®ång.
B©y giê t«i hiÓu ra, nh÷ng ®å ch¬i trÎ con thêi Êy rÊt hÊp dÉn bëi chÝnh tÝnh
mong manh cña chóng. ChiÕc trèng lïng tung bÞ thñng trong chèc l¸t, con ve bÞ
®øt d©y, con gμ ®Êt råi còng vì trªn tay ®øa bÐ. V©ng, thö tðëng tðîng mét qu¶
bong bãng kh«ng bao giê vì, kh«ng thÓ bay mÊt, nã cø cßn m·i nhð mét vËt l×
lîm... ¤i, nÕu thÕ th× cßn ®©u lμ qu¶ bong bãng bay ? §å ch¬i trÎ con, ®ã lμ nçi
vui mõng khi cã ®ðîc trong tay, vμ cßn lμ nçi tiÕc nuèi khi bçng dðng bÞ mÊt nã.
Nh÷ng con gμ ®Êt lÇn lðît vì däc theo tuæi th¬ m·i ®Ó l¹i trong t«i mét nçi g× s©u
th¼m, gièng nhð mét linh hån.
(Theo Hoμng Phñ Ngäc Tðêng, Ngðêi ham ch¬i)
118
C©u hái :
T¸c gi¶ ®· say mª con gμ ®Êt nhð thÕ nμo ? ViÖc håi tðëng qu¸ khø ®· gîi lªn
c¶m xóc g× cho t¸c gi¶ ?
3. Tðëng tðîng t×nh huèng, høa hÑn, mong ðíc
§äc çc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái.
(1) C« võa ®i võa hái t«i :
- B©y giê em ®· gi¶i ®ðîc nh÷ng bμi to¸n khã, ®· lμm ®ðîc nh÷ng bμi luËn
dμi råi ®Êy. VËy em cßn yªu mÕn c« gi¸o cò cña em n÷a kh«ng ?
Vμ khi xuèng ®Õn ch©n cÇu thang, c« nãi to víi t«i :
- §õng quªn c« nhÐ !
¤i ! C« gi¸o rÊt tèt cña em, kh«ng, ch¼ng bao giê, ch¼ng bao giê em l¹i quªn
c« ®ðîc ! Sau nμy, khi em ®· lín, em vÉn sÏ nhí ®Õn c«, vμ em sÏ t×m gÆp c« gi÷a
mét ®¸m häc trß nhá. Mçi bËn ®i ngang qua mét trðêng häc vμ nghe tiÕng mét
c« gi¸o gi¶ng bμi, em sÏ tðëng chõng nhð nghe tiÕng nãi cña c«. Em sÏ nhí l¹i hai
n¨m ngåi trong líp häc cña c«, ë ®ã, em ®· häc ®ðîc bao nhiªu ®iÒu bæ Ých ; ë
®ã, em ®· bao nhiªu lÇn nh×n thÊy c« mÖt nhäc vμ ®au ®ín, nhðng lu«n lu«n theo
dâi líp häc, lu«n lu«n yªu thð¬ng mäi ngðêi. C« ®· thÊt väng khi thÊy mét em
bÐ cø cÇm sai c©y bót khi viÕt mμ kh«ng sao uèn n¾n l¹i ®ðîc ; c« ®· lo l¾ng cho
chóng em ®Õn biÕn s¾c mÆt khi çc vÞ thanh tra vμo líp vμ hái bμi chóng em ; c«
lÊy lμm sung sðíng khi chóng em ®¹t ®ðîc nh÷ng kÕt qu¶ xuÊt s¾c. Lóc nμo c«
còng cã lßng tèt vμ dÞu hiÒn nhð mét ngðêi mÑ.
Kh«ng bao giê, ph¶i, kh«ng bao giê em l¹i cã thÓ quªn c« ®ðîc, c« gi¸o yªu
quý cña em !
(Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi, Nh÷ng tÊm lßng cao c¶ )
(2) Chao «i, mïa thu biªn giíi, ngðêi vμ c¶nh thËt lμ hÕt chç tr÷ t×nh. Trªn çc
triÒn nói l¸ng giÒng, n¾ng hanh nhð r©y bét nghÖ, vμ ®¸ nói lðîn ch¹y nhð x« bå
nh÷ng con sãng ®êi ®êi kh«ng chÞu tan. Nh×n sãng ®¸ çc triÒn nói b¹n, thÊy nhð
biÓn c¶ ®ang vç bê mμ sao tù nhiªn phim l¹i mÊt h¼n ®i çi phÇn lång tiÕng. Ngåi
trªn nói cao mïa thu, nh×n ra sãng nói tø bÒ, cø thÊy nhí biÓn, nghÜ vÒ bê biÓn.
Lòng Có cao h¬n mÆt biÓn kho¶ng hai ngμn thðíc vμ n»m ë vÜ tuyÕn 23 ®é lÎ
119
22 phót. Th¼ng bu«ng mét qu¶ däi th¶ lªn tÊm b¶n ®å ®Êt nðíc treo trªn tðêng,
cø th¼ng tõ mòi nói nμy mμ ®æ xu«i xuèng thÊu vμo vïng lÇy phï sa ®en chç vÜ
tuyÕn 8 ®é rðìi g× ®ã, th× lμ ®óng mòi Cμ Mau ®ã råi. ë ®©y rõng cña l©m nghiÖp
b¶o vÖ rõng ngμy cμng lÊn nói, vμ trong chç tÝt t¾p ch©n trêi Cμ Mau kia th× ®Êt
cμng ngμy cμng lÊn biÓn. Tæ quèc ta ngμy cμng xanh vui vμ ngμy cμng cao lín m·i
lªn. ë ®©y chim ho¹ mi rÊt nhiÒu. ë trong mòi biÓn xa x«i Cμ Mau th× ç móa
trong lßng r¹ch, lßng kªnh. Anh S¸u tËp kÕt ra B¾c b¶o t«i r»ng ®i trªn çt cho giái,
çt kh«ng nÝu ®ðîc ch©n m×nh l¹i th× ®i v· bé nöa ngμy míi qua thÊu xãm mòi
biÓn. Vμ chç xãm ¤ng Trang tËn cïng Cμ Mau, cã bμ mÑ chiÕn sÜ lóc nμo còng ®Çy
mét s©n t«m kh« vμ bong bãng ç ®ðêng ®Ó dμnh cho bÊt cø ngðêi yªu nðíc nμo.
ë trong Êy, ç thμnh ra mét thø chim bay ngðîc lªn cμnh ®ðíc lßng kªnh. Lßng
kªnh lμ mét hμnh lang ®ðíc, chiÕu th¼ng èng nhßm ra th× thÊy ®Çu ®μng kia hμnh
lang, cï lao Hßn Khoai nhÊp nh« nhð mét tinh thÓ nhá ®ang b¬i b¬i vÒ ®Êt liÒn
quª mÑ. Ch©u cha, h«m nμo ®Êt nðíc yªn hμn, t«i nghÜ r»ng m×nh ph¶i cã nh÷ng
chuyÕn tμu bay trùc th¨ng tèc hμnh ®i th¼ng tõ mòi Cμ Mau ra mòi Lòng Có, cø
chiÕu th¼ng hðíng B¾c mμ ®i, råi ®æ xuèng çi v¹t nói Lòng Có ®ang bèc khãi
lam chiÒu nμy. Bμ m¸ Nam Bé muèn trång c©y ®ðíc ë bê Hå KiÕm, xin m¸ cø
®em trång ; nhðng t«i muèn ngðêi Cμ Mau ra th¨m chç xa cao nhÊt miÒn B¾c h·y
®em tíi Lòng Có ®©y Ýt t«m Ýt ç, vμ mét çi lång Êp ®· ®ðîm ch¸y s½n mÊy hßn
than ®ðíc.
(Theo NguyÔn Tu©n, Mâm Lòng Có tét B¾c)
C©u hái :
a) TrÝ tðëng tðîng ®· gióp ngðêi viÕt bμy tá lßng yªu mÕn c« gi¸o nhð
thÕ nμo ?
b) ViÖc liªn tðëng tõ Lòng Có, cùc b¾c cña Tæ quèc tíi Cμ Mau, cùc nam Tæ
quèc ®· gióp t¸c gi¶ thÓ hiÖn t×nh c¶m g× ?
4. Quan s¸t, suy ngÉm
U t«i ®· ®i ngñ tõ l©u. Nhðng t«i bu«ng bót, nh×n ra bèn bªn, chç nμo còng
thÊy bãng u. Çi bãng ®en ®ñi, hoμ lÉn víi bãng tèi, vÏ nªn mét khu«n mÆt tr¨ng
tr¾ng víi ®«i m¾t nhá, lßng ®en nhuém mét mμu n©u ®ång. Çi bãng m¬ hå yªu
120
dÊu Êy ®øng bªn c¹nh líp líp nh÷ng ngμy th¸ng ngËm ngïi ®ãi khæ, nh÷ng n¨m
nμy n¨m kh¸c qua ®i trong c¬n thÊp thám ®îi chê dμi dÆc mang ngÊn nðíc m¾t
vμ tiÕng thë dμi. Ngðêi ta, nhiÒu lóc nhμn, qu©y quÇn bªn c¹nh ngðêi th©n,
nhðng kh«ng mÊy khi l¹i tØ mØ vÈn v¬ mμ nh×n ng¾m nh÷ng ngðêi yªu mÕn cña
ta. Cho nªn thØnh tho¶ng t«i sùc nhí, t«i chît nh×n u, t«i bçng giËt m×nh, t«i ngê
ngî nhð ngðêi ngåi trðíc mÆt ®©y kh«ng ph¶i lμ u t«i. Cã ®©u u t«i l¹i thÕ kia.
Tãc ®ðêng ng«i cña u t«i lèm ®èm, rông, chØ cßn lða thða. Lóc u t«i cðêi, nÕp
nh¨n ë ®u«i con m¾t nheo l¹i, xÕp lªn nhau, ®Õn khi hÕt cðêi còng cßn h»n nh÷ng
vÕt r¹n khÝa quanh xuèng hai bªn gß m¸. Hμm r¨ng trªn cña u t«i hÓnh khuyÕt ba
lç ®· mÊy n¨m nay. U t«i giμ ®i tõ bao giê ? U t«i ®· giμ ®i lóc nμo ? T«i thùc
kh«ng hay.
(Theo T« Hoμi, Cá d¹i )
C©u hái :
Qua ®o¹n v¨n, em thÊy sù quan s¸t cã t¸c dông biÓu hiÖn t×nh c¶m nhð
thÕ nμo ?
Ghi nhí
· §Ó t¹o ý cho bμi biÓu c¶m, kh¬i nguån cho m¹ch c¶m xóc n¶y sinh,
ngðêi viÕt cã thÓ håi tðëng kØ niÖm qu¸ khø, suy nghÜ vÒ hiÖn t¹i, m¬ ðíc
tíi tð¬ng lai, tðëng tðîng nh÷ng t×nh huèng gîi c¶m, hoÆc võa quan s¸t
võa suy ngÉm, võa thÓ hiÖn c¶m xóc.
· Nhðng dï dïng çch g× th× t×nh c¶m trong bμi còng ph¶i ch©n thËt vμ
sù viÖc ®ðîc nªu ra ph¶i cã trong kinh nghiÖm. §ðîc nhð thÕ bμi v¨n míi
lμm cho ngðêi ®äc tin vμ ®ång c¶m.
II - LuyÖn tËp
1. TËp lËp ý bμi v¨n biÓu c¶m theo çc ®Ò sau :
a) C¶m xóc vÒ vðên nhμ.
b) C¶m xóc vÒ con vËt nu«i (con bß, con chã, con mÌo,...).
c) C¶m xóc vÒ ngðêi th©n.
d) C¶m nghÜ vÒ m¸i trðêng th©n yªu.
121
2. Gîi ý vÒ çch lËp ý cho mét sè ®Ò :
a) LËp ý cho ®Ò C¶m xóc vÒ vðên nhμ :
- X¸c ®Þnh, h×nh dung khu vðên nhμ em tõng cã, ®ang cã hoÆc m¬ ðíc cã ;
x¸c ®Þnh vÞ trÝ trong kh«ng gian, thêi gian cña ngðêi viÕt ®èi víi vðên nhμ. §iÒu
nμy sÏ quy ®Þnh c¶m xóc cña bμi. NÕu ë xa th× hoμi niÖm vÒ vðên nhμ.
- Em cã thÓ miªu t¶ khu vðên rÊt g¾n bã víi ®êi sèng cña gia ®×nh em (hiÖn
t¹i hoÆc l©u ®êi). NÕu thiÕu nã, cuéc sèng cña gia ®×nh em sÏ ra sao ? Em cã thÓ
nghÜ ®Õn c«ng lao, ý nguyÖn cña ngðêi t¹o lËp khu vðên mμ bμy tá lßng biÕt ¬n.
NÕu ch¼ng may ph¶i b¸n vðên cho ngðêi kh¸c th× tá lßng nuèi tiÕc...
b) LËp ý cho ®Ò C¶m xóc vÒ ngðêi th©n :
- X¸c ®Þnh ngðêi th©n ®Þnh viÕt lμ ai vμ mèi quan hÖ th©n t×nh cña m×nh víi
ngðêi ®ã.
- Håi tðëng nh÷ng kØ niÖm, Ên tðîng m×nh ®· cã víi ngðêi ®ã trong qu¸ khø.
- Nªu lªn sù g¾n bã cña m×nh víi ngðêi ®ã trong niÒm vui, nçi buån, trong
sinh ho¹t, trong häc tËp, vui ch¬i, ...
- NghÜ ®Õn hiÖn t¹i vμ tð¬ng lai cña ngðêi ®ã mμ bμy tá t×nh c¶m, sù quan
t©m, lßng mong muèn, ...
Bμi 10

· C¶m nhËn t×nh quª hð¬ng ®ðîc biÓu hiÖn mét çch ch©n thμnh, s©u s¾c
qua bμi th¬ TÜnh d¹ tø cña LÝ B¹ch vμ Håi hð¬ng ngÉu thð cña H¹ Tri
Chð¬ng, thÊy ®ðîc t¸c dông cña nghÖ thuËt ®èi trong th¬ §ðêng vμ tÇm
quan träng cña c©u cuèi trong mét bμi th¬ tuyÖt có.
· Cñng cè vμ n©ng cao kiÕn thøc vÒ tõ tr¸i nghÜa vμ kÜ n¨ng sö dông tõ
tr¸i nghÜa ®· häc ë bËc TiÓu häc.
· BiÕt lËp dμn bμi ph¸t biÓu miÖng : c¶m nghÜ vÒ sù vËt vμ con ngðêi.
· BiÕt ph¸t biÓu c¶m tðëng b»ng lêi nãi.
122
V¨n b¶n
C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh(M)

(TÜnh d¹ tø)
Phiªn ©m
Sμng tiÒn minh nguyÖt quang,
Nghi thÞ ®Þa thðîng sð¬ng.
Cö ®Çu väng minh nguyÖt,
§ª ®Çu tð cè hð¬ng.
(LÝ B¹ch)
DÞch nghÜa
¸nh tr¨ng s¸ng ®Çu giðêng,
Ngì lμ sð¬ng trªn mÆt ®Êt.
NgÈng ®Çu ng¾m vÇng tr¨ng s¸ng,
Cói ®Çu nhí quª cò.
(TÜnh : im lÆng, yªn tÜnh, d¹ : ®ªm, tø : ý tø, c¶m nghÜ. Sμng : giðêng, tiÒn :
trðíc, minh : s¸ng, nguyÖt : tr¨ng, quang : ¸nh s¸ng. Nghi : ngê, thÞ : lμ, ®Þa : ®Êt,
thðîng : trªn, sð¬ng : sð¬ng. Cö : cÊt lªn, n©ng lªn, ®Çu : ®Çu, väng : tr«ng xa. §ª :
cói xuèng, tð : lo nghÜ, nhí, cè : cò, hð¬ng : lμng, quª hð¬ng.)
DÞch th¬
§Çu giðêng ¸nh tr¨ng räi,
Ngì mÆt ®Êt phñ sð¬ng.
NgÈng ®Çu nh×n tr¨ng s¸ng,
Cói ®Çu nhí cè hð¬ng.
(Tð¬ng Nhð dÞch, trong Th¬ §ðêng, tËp II,

Chó thÝch
(M) Cã ngðêi nãi th¬ LÝ B¹ch trμn ngËp ¸nh tr¨ng. H×nh ¶nh tr¨ng trong th¬
LÝ B¹ch hÕt søc ®a d¹ng, ý nghÜa còng v« cïng phong phó. Chñ ®Ò cña bμi th¬ rÊt
123
quen thuéc : "Väng nguyÖt hoμi hð¬ng" (Tr«ng tr¨ng nhí quª), çch thÓ hiÖn rÊt
gi¶n dÞ mμ ®éc ®¸o. Thuë nhá, «ng thðêng lªn ®Ønh nói Nga Mi ë quª nhμ ng¾m
tr¨ng. Tõ 25 tuæi, LÝ B¹ch ®· xa quª vμ xa m·i. Bëi vËy, cø mçi lÇn thÊy tr¨ng lμ
nhμ th¬ l¹i nhí tíi quª nhμ. Bμi th¬ ®ðîc viÕt theo h×nh thøc cæ thÓ, mét thÓ th¬
trong ®ã mçi c©u thðêng cã 5 hoÆc 7 ch÷, song kh«ng bÞ nh÷ng quy t¾c chÆt chÏ
vÒ niªm luËt vμ ®èi rμng buéc.
1. Cã ngðêi cho r»ng trong bμi TÜnh d¹ tø, hai c©u ®Çu lμ thuÇn tuý t¶ c¶nh,
hai c©u cuèi lμ thuÇn tuý t¶ t×nh. Em cã t¸n thμnh ý kiÕn ®ã kh«ng ? V× sao ?
(Gîi ý :
- Ph¶i ch¨ng trong hai c©u ®Çu hoμn toμn kh«ng cã suy tð, c¶m nghÜ cña con
ngðêi ?
- Vμ ph¶i ch¨ng hai c©u cuèi lμ t¶ t×nh thuÇn tuý ?
- Tõ sù ph©n tÝch trªn, rót ra kÕt luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¶nh vμ t×nh trong
bμi th¬ nμy.)
2. Tuy kh«ng ph¶i lμ mét bμi th¬ §ðêng luËt song TÜnh d¹ tø còng sö dông
phÐp ®èi.
a) So s¸nh vÒ mÆt tõ lo¹i cña çc ch÷ tð¬ng øng ë hai c©u cuèi ®Ó bðíc ®Çu
hiÓu thÕ nμo lμ phÐp ®èi.
b) Ph©n tÝch t¸c dông cña phÐp ®èi Êy trong viÖc biÓu hiÖn t×nh c¶m quª
hð¬ng cña t¸c gi¶.
3. Dùa vμo bèn ®éng tõ nghi (ngì lμ), cö (ngÈng), ®ª (cói) vμ tð (nhí) ®Ó chØ
ra sù thèng nhÊt, liÒn m¹ch cña suy tð, c¶m xóc trong bμi th¬.
Ghi nhí
Víi nh÷ng tõ ng÷ gi¶n dÞ mμ tinh luyÖn, bμi th¬ ®· thÓ hiÖn mét çch
nhÑ nhμng mμ thÊm thÝa t×nh quª hð¬ng cña mét ngðêi sèng xa nhμ trong
®ªm tr¨ng thanh tÜnh.
124
luyÖn tËp
Cã ngðêi dÞch TÜnh d¹ tø thμnh hai c©u th¬ nhð sau :
§ªm thu tr¨ng s¸ng nhð sð¬ng,
LÝ B¹ch ng¾m c¶nh nhí thð¬ng quª nhμ.
Dùa vμo nh÷ng ®iÒu ®· ph©n tÝch ë trªn, em h·y nhËn xÐt vÒ hai c©u th¬
dÞch Êy. NÕu cã thÓ, thö dÞch thμnh bèn c©u th¬ theo nguyªn thÓ hoÆc theo thÓ
lôc b¸t.
V¨n b¶n
NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª

(Håi hð¬ng ngÉu thð)
Phiªn ©m
ThiÕu tiÓu li gia, l·o ®¹i håi,
Hð¬ng ©m v« c¶i, mÊn mao tåi.
Nhi ®ång tð¬ng kiÕn, bÊt tð¬ng thøc,
TiÕu vÊn : Kh¸ch tßng hμ xø lai ?
(H¹ Tri Chð¬ng(M))
DÞch nghÜa
Rêi nhμ tõ lóc cßn trÎ, giμ míi quay vÒ,
Giäng quª kh«ng ®æi, nhðng tãc mai ®· rông.
TrÎ con gÆp mÆt, kh«ng quen biÕt,
Cðêi hái : Kh¸ch ë n¬i nμo ®Õn ?
(Håi : trë vÒ, hð¬ng : lμng, quª hð¬ng, ngÉu : t×nh cê, ngÉu nhiªn, thð : chÐp,
viÕt, ghi l¹i. ThiÕu : trÎ, tiÓu : nhá, li : xa, rêi, gia : nhμ, l·o : giμ, ®¹i : lín. ©m : tiÕng,
giäng nãi, v« : kh«ng, c¶i : ®æi, mÊn mao : tãc mai, tåi : háng, r¬i rông. Nhi
®ång : trÎ con, tð¬ng : cïng nhau, kiÕn : thÊy, bÊt : kh«ng, thøc : biÕt, quen nhau.
TiÕu : cðêi, vÊn : hái, kh¸ch : kh¸ch, ngðêi ë n¬i kh¸c ®Õn, tßng : tõ, hμ xø : n¬i
nμo, lai : tíi, ®Õn.)
125
DÞch th¬
Khi ®i trÎ, lóc vÒ giμ

Giäng quª vÉn thÕ, tãc ®μ kh¸c bao.
TrÎ con nh×n l¹ kh«ng chμo
Hái r»ng : Kh¸ch ë chèn nμo l¹i ch¬i ?
(Ph¹m SÜ VÜ dÞch, trong Th¬ §ðêng, tËp I,

TrÎ ®i, giμ trë l¹i nhμ,

Giäng quª kh«ng ®æi, sð¬ng pha m¸i ®Çu.
GÆp nhau mμ ch¼ng biÕt nhau,
TrÎ cðêi hái : "Kh¸ch tõ ®©u ®Õn lμng ?"
(TrÇn Träng San dÞch, trong Th¬ §ðêng, tËp I,

B¾c §Èu, Sμi Gßn, 1966)
126
Chó thÝch
(M) H¹ Tri Chð¬ng (659 - 744), tù Quý Ch©n, hiÖu Tø Minh cuång kh¸ch, quª
ë VÜnh Hðng, ViÖt Ch©u (nay thuéc huyÖn Tiªu S¬n, tØnh ChiÕt Giang), ®ç tiÕn sÜ
n¨m 695, sinh sèng, häc tËp vμ lμm quan trªn 50 n¨m ë kinh ®« Trðêng An, rÊt
®ðîc §ðêng HuyÒn T«ng vÞ nÓ. Lóc xin tõ quan vÒ quª lμm ®¹o sÜ, vua cã tÆng
th¬, th¸i tö vμ çc quan ®Òu ®ða tiÔn. ¤ng lμ b¹n vong niªn (b¹n ch¬i víi nhau
kh«ng kÓ tuæi chªnh lÖch) cña thi hμo LÝ B¹ch, tõng gäi LÝ B¹ch lμ "trÝch tiªn" (tiªn
bÞ ®μy). ThÝch uèng rðîu, tÝnh t×nh hμo phãng, «ng cßn ®Ó l¹i 20 bμi th¬, trong ®ã
hai bμi Håi hð¬ng ngÉu thð lμ næi tiÕng nhÊt. Bμi ®ðîc chän ®Ó häc lμ bμi 1.

1. Qua tiªu ®Ò bμi th¬, cã thÓ thÊy sù biÓu hiÖn t×nh quª hð¬ng ë bμi th¬ nμy
cã g× ®éc ®¸o ?
(Gîi ý : So s¸nh víi t×nh huèng thÓ hiÖn t×nh quª hð¬ng trong bμi TÜnh d¹ tø.)
2. Chøng minh hai c©u ®Çu ®· dïng phÐp ®èi trong c©u (cßn gäi lμ tiÓu ®èi,
tù ®èi ). Nªu t¸c dông cña viÖc dïng phÐp ®èi Êy.
Lðu ý : ë th¬ ngò ng«n vμ thÊt ng«n, sè ch÷ cña hai vÕ ®èi nhau trong c©u
kh«ng b»ng nhau, tuy vËy, xÐt vÒ mÆt tõ lo¹i vμ có ph¸p, vÉn cã thÓ ®èi rÊt chØnh.
3. KÎ l¹i b¶ng sau vμo vë vμ ®¸nh dÊu ´ vμo « mμ em cho lμ hîp lÝ :
Phð¬ng thøc BiÓu c¶m BiÓu c¶m

Tù sù Miªu t¶ BiÓu c¶m
biÓu ®¹t qua tù sù qua miªu t¶
C©u 1
C©u 2
Sau khi ®¸nh dÊu, cã thÓ dïng lêi ®Ó gi¶i thÝch thªm ; còng cã thÓ dïng çch
gi¶i thÝch kh¸c kh«ng cã trong çc «.
4. Sù biÓu hiÖn cña t×nh quª hð¬ng ë hai c©u trªn vμ hai c©u dðíi cã g× kh¸c
nhau vÒ giäng ®iÖu ?
(Gîi ý : Ph©n tÝch xem v× sao chØ cã nhi ®ång xuÊt hiÖn vμ sù xuÊt hiÖn ®ã cïng
tiÕng cðêi, c©u hái hån nhiªn, th¬ ng©y cña çc em cã lμm cho t¸c gi¶ vui lªn kh«ng.)
127
Ghi nhí
Bμi th¬ biÓu hiÖn mét çch ch©n thùc mμ s©u s¾c, hãm hØnh mμ ngËm
ngïi t×nh yªu quª hð¬ng th¾m thiÕt cña mét ngðêi sèng xa quª l©u ngμy,
trong kho¶nh kh¾c võa míi ®Æt ch©n trë vÒ quª cò.
luyÖn tËp
C¨n cø vμo b¶n dÞch nghÜa bμi Håi hð¬ng ngÉu thð vμ nh÷ng ®iÒu c¶m
nhËn ®ðîc qua viÖc häc bμi th¬, h·y so s¸nh hai b¶n dÞch th¬ cña Ph¹m SÜ VÜ vμ
TrÇn Träng San.
Tõ tr¸i nghÜa
I - thÕ nμo lμ tõ tr¸i nghÜa ?

1. §äc l¹i b¶n dÞch th¬ C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh cña Tð¬ng Nhð vμ b¶n
dÞch th¬ NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª cña TrÇn Träng San. Dùa vμo çc
kiÕn thøc ®· häc ë TiÓu häc, t×m çc cÆp tõ tr¸i nghÜa trong hai b¶n dÞch th¬ ®ã.
2. T×m tõ tr¸i nghÜa víi tõ giμ trong trðêng hîp rau giμ, cau giμ.
Ghi nhí
· Tõ tr¸i nghÜa lμ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i ngðîc nhau.
· Mét tõ nhiÒu nghÜa cã thÓ thuéc nhiÒu cÆp tõ tr¸i nghÜa kh¸c nhau.
ii - sö dông tõ tr¸i nghÜa

1. Trong hai bμi th¬ dÞch trªn, viÖc sö dông çc tõ tr¸i nghÜa cã t¸c dông g× ?
2. T×m mét sè thμnh ng÷ cã sö dông tõ tr¸i nghÜa vμ nªu t¸c dông cña viÖc
dïng çc tõ tr¸i nghÜa Êy.
Ghi nhí
Tõ tr¸i nghÜa ®ðîc sö dông trong thÓ ®èi, t¹o çc h×nh tðîng tð¬ng
ph¶n, g©y Ên tðîng m¹nh, lμm cho lêi nãi thªm sinh ®éng.
128
iII - LuyÖn tËp
1. T×m nh÷ng tõ tr¸i nghÜa trong çc c©u ca dao, tôc ng÷ sau ®©y :
- ChÞ em nhð chuèi nhiÒu tμu,
TÊm lμnh che tÊm r¸ch, ®õng nãi nhau nhiÒu lêi.
- Sè c« ch¼ng giμu th× nghÌo,
Ngμy ba mð¬i TÕt thÞt treo trong nhμ.
- Ba n¨m ®ðîc mét chuyÕn sai,
¸o ng¾n ®i mðîn, quÇn dμi ®i thuª.
- §ªm th¸ng n¨m chða n»m ®· s¸ng,
Ngμy th¸ng mðêi chða cðêi ®· tèi.
2. T×m çc tõ tr¸i nghÜa víi nh÷ng tõ in ®Ëm trong çc côm tõ sau ®©y :
ç tð¬i ¨n yÕu ch÷ xÊu

tð¬i yÕu xÊu
hoa tð¬i häc lùc yÕu ®Êt xÊu
3. §iÒn çc tõ tr¸i nghÜa thÝch hîp vμo çc thμnh ng÷ sau :
- Ch©n cøng ®¸ ... - V« thðëng v« ...
- Cã ®i cã ... - Bªn ... bªn khinh
- GÇn nhμ ... ngâ - Buæi ... buæi çi
- M¾t nh¾m m¾t ... - Bðíc thÊp bðíc ...
- Ch¹y sÊp ch¹y ... - Ch©n ðít ch©n ...
4. H·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ t×nh c¶m quª hð¬ng, cã sö dông tõ tr¸i nghÜa.
LuyÖn nãi : v¨n biÓu c¶m vÒ sù vËt, con ngðêi
Mçi em chän mét trong bèn ®Ò sau, lËp dμn bμi tËp nãi ë nhμ theo tinh thÇn
mét bμi ph¸t biÓu trðíc líp.
§Ò 1 : C¶m nghÜ vÒ thÇy, c« gi¸o, nh÷ng "ngðêi l¸i ®ß" ®ða thÕ hÖ trÎ "cËp
bÕn" tð¬ng lai.
§Ò 2 : C¶m nghÜ vÒ t×nh b¹n.
129
§Ò 3 : C¶m nghÜ vÒ s¸ch vë m×nh ®äc vμ häc h»ng ngμy.
§Ò 4 : C¶m nghÜ vÒ mét mãn quμ mμ em ®· ®ðîc nhËn thêi th¬ Êu.
Yªu cÇu : V¨n biÓu c¶m vÒ sù vËt vμ con ngðêi ®ßi hái ph¶i chó ý tíi sù vËt
vμ con ngðêi mét çch ®Çy ®ñ. Ph¶i cã sù vËt, cã con ngðêi lμm nÒn cho nh÷ng
t×nh c¶m, c¶m xóc, suy nghÜ. Ngðêi lμm ph¶i chó ý yÕu tè tù sù vμ miªu t¶. CÇn
vËn dông yÕu tè håi tðëng, tðëng tðîng, liªn tðëng ®Ó biÓu c¶m.
TËp vËn dông nh÷ng h×nh thøc biÓu c¶m nhð : so s¸nh, lêi trïng ®iÖp, h×nh
thøc c¶m th¸n.

1. Häc sinh chia tæ, nhãm, ph¸t biÓu theo dμn bμi ®· chuÈn bÞ.
2. Khi mét häc sinh ph¸t biÓu, çc em kh¸c l¾ng nghe ®Ó bæ sung, söa ch÷a.
3. Nghe thÇy, c« gi¸o nhËn xÐt, tæng kÕt.
Bμi tham kh¶o

Quμ b¸nh tuæi th¬
Mét m¶ng kØ niÖm lín cña ®øa trÎ - ®ã lμ mãn ¨n, ®Æc biÖt lμ çi thø mμ ngðêi
d©n B¾c gäi lμ quμ b¸nh. Håi nhá chóng t«i kh«ng ®ðîc cho tiÒn ®Õn trðêng ¨n
quμ, v× ba mÑ t«i cho r»ng trÎ con sö dông tiÒn sÏ hð ! §ã qu¶ lμ mét thiÖt thßi, v×
dï trong cÆp hoÆc sau mui xe lu«n xÕp s½n nh÷ng qu¶ chuèi, quýt, b¸nh mËt,...
th× nh÷ng qu¶ cÊm vÉn lμ cña quý. §Æc biÖt lμ çi mãn thÞt bß kh«, anh chμng ®i
b¸n rao hμng b»ng çch l¾p x¾p çi kÐo, trªn thïng gç bμy ®ñ nðíc chÊm, ít, ®u
®ñ xanh. Nh÷ng sîi ®u ®ñ mμu ngäc th¹ch tr¾ng, gißn, ít ®á vμ l¸ th¬m xanh hîp
thμnh mét bøc tranh tÜnh vËt - kiÖt t¸c ®èi víi tuæi häc trß...
Nhðng mãn ¨n t«i nhí nhÊt l¹i lμ quμ mua ë chî Ng· Ba Th¸. Chî häp trªn
mét ®åi nhá, nh÷ng d·y ngðêi ngåi b¸n hμng vßng vÌo theo h×nh xo¸y tr«n èc lªn
®Õn ®Ønh ®åi. Cñ khoai tõ tr¾ng nân, bë t¬i ¨n víi kÑo võng kÑo bét. Lóc Êy kÑo
võng kÑo bét cßn lμm b»ng ®ðêng mÝa, kh«ng tr¾ng tinh nhð b©y giê, vμ cßn gi÷
mïi th¬m cña mÝa. KÑo dμy m×nh, h×nh b»ng qu¶ cau nhá, vÆn xÑo mét chót. Mμu
cña kÑo bét gièng hÖt mμu cña qu¶ cau ®· gät vá, vËy nªn cã n¬i gäi nã lμ kÑo
cau... KÑo nhai nghe rau r¸u, rμo r¹o nhð tiÕng r¹m cua r¸n gißn, mμ kh«ng cøng
lèc cèc nhð thø kÑo b©y giê. Ngμy Êy kÑo c¾n vì ra, ta thÊy thí bét lç chç nh÷ng
kho¶ng hæng, mμ kh«ng ch¾c nÞch l¹i... V¶ ch¨ng giê ®©y, trÎ con ®©u cã ¨n kÑo
võng kÑo bét n÷a, mμ chØ thÝch nhai kÑo cao su !...
130
Gäi lμ mãn ¨n, nhðng thùc chÊt lμ mãn ¨n tinh thÇn. Bëi ngðêi ta ¨n ngon
chñ yÕu lμ do kØ niÖm. Nh÷ng mãn ¨n thuë nhá lμ nh÷ng thø ngon nhÊt cßn l¹i
c¶ ®êi ngðêi.
(Theo §Æng Anh §μo, TÇm xu©n)
(Gîi ý tham kh¶o : T×m hiÓu trong bμi nμy, t¸c gi¶ ®· kÓ nh÷ng kØ niÖm g×,
qua ®ã nªu ra nh÷ng c¶m nghÜ g×.)
Bμi 11

· Qua Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸, c¶m nhËn ®ðîc tinh thÇn nh©n
®¹o vμ lßng vÞ tha cao c¶ cña nhμ th¬ §ç Phñ, bðíc ®Çu thÊy ®ðîc vÞ trÝ
vμ ý nghÜa cña nh÷ng yÕu tè miªu t¶ vμ tù sù trong th¬ tr÷ t×nh.
· Cñng cè vμ n©ng cao kiÕn thøc vÒ tõ ®ång ©m vμ kÜ n¨ng sö dông tõ
®ång ©m ®· häc ë bËc TiÓu häc.
· §¸nh gi¸ ®ðîc chÊt lðîng bμi tËp lμm v¨n sè 2 theo yªu cÇu cña bμi
v¨n biÓu c¶m.
· HiÓu vai trß vμ biÕt vËn dông yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n biÓu c¶m.
V¨n b¶n
Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸

(Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca)
Th¸ng t¸m, thu cao, giã thÐt giμ,

Cuén mÊt ba líp tranh nhμ ta.
Tranh bay sang s«ng r¶i kh¾p bê,
M¶nh cao treo tãt ngän rõng xa,
M¶nh thÊp quay lén vμo mð¬ng sa.
131
TrÎ con th«n nam khinh ta giμ kh«ng søc,
Nì nhÌ trðíc mÆt x« cðíp giËt,
C¾p tranh ®i tuèt vμo luü tre
M«i kh« miÖng ch¸y gμo ch¼ng ®ðîc,
Quay vÒ, chèng gËy lßng Êm øc !
Gi©y l¸t, giã lÆng, m©y tèi mùc,
Trêi thu mÞt mÞt ®ªm ®en ®Æc.
MÒn v¶i l©u n¨m l¹nh tùa s¾t,
Con n»m xÊu nÕt ®¹p lãt n¸t
§Çu giðêng nhμ dét ch¼ng chõa ®©u
Dμy h¹t mða, mða, mða ch¼ng døt.
Tõ tr¶i c¬n lo¹n Ýt ngñ nghª(1)
§ªm dμi ðít ¸t sao cho trãt ?
¦íc ®ðîc nhμ réng mu«n ngμn gian,
Che kh¾p thiªn h¹ kÎ sÜ nghÌo ®Òu h©n hoan,
Giã mða ch¼ng nóng, v÷ng vμng nhð th¹ch bμn !
Than «i ! Bao giê nhμ Êy sõng s÷ng dùng trðíc m¾t,
Riªng lÒu ta n¸t, chÞu chÕt rÐt còng ®ðîc !
(§ç Phñ(M), Khð¬ng H÷u Dông dÞch,

trong Th¬ §ç Phñ, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1962)
Chó thÝch
(M) §ç Phñ (712 - 770) lμ nhμ th¬ næi tiÕng ®êi §ðêng cña Trung Quèc, tù lμ
Tö MÜ, hiÖu ThiÕu L¨ng, quª ë tØnh Hμ Nam. Cã mét thêi gian ng¾n «ng lμm quan
nhðng gÇn nhð suèt ®êi sèng trong c¶nh ®au khæ, bÖnh tËt. N¨m 755, tðíng An
Léc S¬n næi dËy chèng triÒu ®×nh. §Ó tr¸nh hiÓm ho¹, v¶ l¹i còng kh«ng ®ðîc nhμ
vua tÝn nhiÖm, n¨m 759, «ng tõ quan, ®ða gia ®×nh vÒ vïng T©y Nam, mét thêi
gian sèng ë Thμnh §«, thñ phñ tØnh Tø Xuyªn. N¨m 760, ®ðîc b¹n bÌ vμ ngðêi
th©n gióp ®ì, §ç Phñ dùng ®ðîc mét nhμ tranh bªn c¹nh khe Çn Hoa ë phÝa t©y
Thμnh §«. §ç Phñ võa ë nhμ míi ®ðîc mÊy th¸ng th× c¨n nhμ ®· bÞ giã ph¸ n¸t.
Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ lμ mét t¸c phÈm næi tiÕng cña §ç Phñ. Bót ph¸p
hiÖn thùc còng nhð tinh thÇn nh©n ®¹o cao c¶ cña bμi th¬ ®· ¶nh hðëng kh¸ s©u
réng ®Õn th¬ ca Trung Quèc ®êi sau.
132
(1) Sù biÕn An Léc S¬n - Sö Tð Minh x¶y ra n¨m 755, ®Õn n¨m 763 míi chÊm
døt. Nhð vËy, lóc bμi th¬ ®ðîc s¸ng t¸c, t×nh h×nh x· héi vÉn rèi lo¹n. §ç Phñ mÊt
ngñ kh«ng chØ v× nghÌo ®ãi, bÖnh tËt mμ cßn v× lo l¾ng tíi vËn d©n, vËn nðíc.
§äc - HiÓu v¨n b¶n
1. T×m hiÓu vμ ph©n tÝch bè côc cña bμi th¬.
(Gîi ý :
- Bμi th¬ gåm mÊy phÇn ? H·y chØ ra ranh giíi gi÷a çc phÇn. Sù viÖc, c¶nh
vËt ®ðîc kÓ vμ t¶ theo mét tr×nh tù chÆt chÏ nhð thÕ nμo ?
- Thèng kª sè c©u mçi phÇn vμ thö lÝ gi¶i v× sao cã phÇn dμi, phÇn ng¾n, nhiÒu
phÇn cã sè c©u lÎ vμ mét sè c©u trong phÇn cuèi cã sè ch÷ nhiÒu h¬n phÇn lín çc
c©u kh¸c trong bμi - trõ c©u 20 vμ 21, b¶n dÞch ®· gi÷ ®óng sè c©u, sè ch÷ cña
nguyªn b¶n.)
133
2. KÎ l¹i b¶ng sau vμo vë vμ ®¸nh dÊu ´ vμo « mμ em cho lμ hîp lÝ.
Phð¬ng thøc Miªu t¶ Tù sù KÕt hîp

biÓu Miªu Tù BiÓu Miªu t¶
kÕt hîp kÕt hîp c¶ 3
®¹t c¶m kÕt hîp biÓu phð¬ng
t¶ sù biÓu
trùc tiÕp tù sù c¶m thøc
PhÇn c¶m
PhÇn ...
PhÇn ...
3. Nh÷ng nçi khæ nμo cña nhμ th¬ ®· ®ðîc ®Ò cËp trong bμi th¬ ? T¸c gi¶ ®·
miªu t¶ vμ thÓ hiÖn sinh ®éng, khóc chiÕt nh÷ng nçi khæ ®ã nhð thÕ nμo ?
4. Gi¸ thö kh«ng cã n¨m dßng th¬ cuèi th× ý nghÜa, gi¸ trÞ biÓu c¶m cña bμi
th¬ sÏ gi¶m ®i nhð thÕ nμo ? Ph©n tÝch t×nh c¶m cao quý cña nhμ th¬ ®ðîc biÓu
hiÖn qua phÇn cuèi.
Ghi nhí
KÕt hîp nhiÒu phð¬ng thøc biÓu ®¹t, §ç Phñ ®· thÓ hiÖn mét çch
sinh ®éng nçi khæ cña b¶n th©n v× c¨n nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ n¸t. §iÒu
®¸ng quý h¬n lμ, vðît lªn trªn bÊt h¹nh ç nh©n, nhμ th¬ ®· béc lé kh¸t
väng cao c¶ : ðíc sao cã ®ðîc ng«i nhμ v÷ng ch¾c ngμn v¹n gian ®Ó che
chë cho tÊt c¶ mäi ngðêi nghÌo trong thiªn h¹.
luyÖn tËp
1. §äc diÔn c¶m hai phÇn cuèi.
2. Dïng tèi ®a lμ hai c©u ®Ó nªu lªn ý chÝnh cña ®o¹n v¨n sau ®©y bμn vÒ Bμi
ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ cña §ç Phñ.
"... Trong bμi th¬ nμy, §ç Phñ ®· miªu t¶ nçi thèng khæ cña b¶n th©n song khi
®äc xong phÇn cuèi cña bμi th¬, chóng ta hiÓu ngay r»ng nhμ th¬ kh«ng miªu t¶
nçi thèng khæ cña b¶n th©n mét çch c« lËp, ®¬n thuÇn mμ th«ng qua sù miªu t¶
®ã ®Ó biÓu hiÖn nçi thèng khæ cña tÊt c¶ "kÎ sÜ nghÌo trong thiªn h¹", ®Ó biÓu hiÖn
th¶m ho¹ cña x· héi, cña thêi ®¹i. Míi ®äc c©u "Quay vÒ chèng gËy lßng Êm øc!"
ta chða lÝ gi¶i ®ðîc s©u s¾c néi dung cña tiÕng "than thë" cña nhμ th¬, song khi
134
®äc ®Õn c©u "Than «i ! Bao giê nhμ Êy sõng s÷ng dùng trðíc m¾t. Riªng lÒu ta n¸t,
chÞu chÕt rÐt còng ®ðîc !", ta liÒn nhËn ra r»ng nhμ th¬ kh«ng chØ v× sù bÊt h¹nh
cña chÝnh m×nh mμ than thë, mμ mÊt ngñ, mμ gμo to thÐt lín ! Trong ®ªm thu bÞ
mða vïi giã dËp mét çch tμn nhÉn, ®iÒu quay cuång trong ®Çu ãc nhμ th¬ kh«ng
chØ lμ chuyÖn "riªng lÒu ta n¸t" mμ cßn lμ t×nh c¶nh mäi ng«i nhμ tranh cña "kÎ sÜ
nghÌo trong thiªn h¹" ®Òu r¸ch n¸t...
Hμng tr¨m, ngh×n n¨m nay, t×nh c¶m lo nðíc thð¬ng d©n nång ch¸y vμ lÝ
tðëng cao c¶ - yªu cÇu khÈn thiÕt thay ®æi hiÖn thùc ®en tèi - cña §ç Phñ m·i
m·i kÝch ®éng t©m kh¶m ®éc gi¶ vμ ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc."
(Ho¾c Tïng L©m, trong §ðêng thi gi¸m thðëng tõ ®iÓn,

Thðîng H¶i Tõ thð xuÊt b¶n x·, Hðng Hμ trÝch dÞch)
Tõ ®ång ©m
I - ThÕ nμo lμ tõ ®ång ©m ?

1. Gi¶i thÝch nghÜa cña mçi tõ lång trong çc c©u sau :
- Con ngùa ®ang ®øng bçng lång lªn.
- Mua ®ðîc con chim, b¹n t«i nhèt ngay vμo lång.
2. NghÜa cña çc tõ lång trªn cã liªn quan g× víi nhau kh«ng ?
Ghi nhí
Tõ ®ång ©m lμ nh÷ng tõ gièng nhau vÒ ©m thanh nhðng nghÜa kh¸c
xa nhau, kh«ng liªn quan g× víi nhau.
ii - sö dông tõ ®ång ©m
1. Nhê ®©u mμ em ph©n biÖt ®ðîc nghÜa cña çc tõ lång trong hai c©u trªn ?
2. C©u "§em ç vÒ kho !" nÕu t¸ch khái ng÷ c¶nh cã thÓ hiÓu thμnh mÊy
nghÜa ? Em h·y thªm vμo c©u nμy mét vμi tõ ®Ó c©u trë thμnh ®¬n nghÜa.
3. §Ó tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm do hiÖn tðîng ®ång ©m g©y ra, cÇn ph¶i chó ý
®iÒu g× khi giao tiÕp ?
135
Ghi nhí
Trong giao tiÕp ph¶i chó ý ®Çy ®ñ ®Õn ng÷ c¶nh ®Ó tr¸nh hiÓu sai
nghÜa cña tõ hoÆc dïng tõ víi nghÜa nðíc ®«i do hiÖn tðîng ®ång ©m.
iII - LuyÖn tËp

1. §äc l¹i ®o¹n dÞch th¬ bμi Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ tõ "Th¸ng t¸m, thu
cao, giã thÐt giμ" ®Õn "Quay vÒ, chèng gËy lßng Êm øc", t×m tõ ®ång ©m víi mçi
tõ sau ®©y : thu, cao, ba, tranh, sang, nam, søc, nhÌ, tuèt, m«i.
MÉu : thu1 : mïa thu
thu2 : thu tiÒn
2. a) T×m çc nghÜa kh¸c nhau cña danh tõ cæ vμ gi¶i thÝch mèi liªn quan gi÷a
çc nghÜa ®ã.
b) T×m tõ ®ång ©m víi danh tõ cæ vμ cho biÕt nghÜa cña tõ ®ã.
3. §Æt c©u víi mçi cÆp tõ ®ång ©m sau (ë mçi c©u ph¶i cã c¶ hai tõ ®ång ©m) :
bμn (danh tõ) - bμn (®éng tõ)
s©u (danh tõ) - s©u (tÝnh tõ)
n¨m (danh tõ) - n¨m (sè tõ)
4. Anh chμng trong c©u chuyÖn dðíi ®©y ®· sö dông biÖn ph¸p g× ®Ó kh«ng
tr¶ l¹i çi v¹c cho ngðêi hμng xãm ? NÕu em lμ viªn quan xö kiÖn, em sÏ lμm thÕ
nμo ®Ó ph©n râ ph¶i tr¸i ?
Ngμy xða cã anh chμng mðîn cña ngðêi hμng xãm mét çi v¹c ®ång. Ýt l©u
sau, anh ta tr¶ cho ngðêi hμng xãm hai con cß, nãi lμ v¹c ®· bÞ mÊt nªn ®Òn hai
con cß nμy. Ngðêi hμng xãm ®i kiÖn. Quan gäi hai ngðêi ®Õn xö. Ngðêi hμng
xãm thða : "BÈm quan, con cho h¾n mðîn v¹c, h¾n kh«ng tr¶." Anh chμng nãi :
"BÈm quan, con ®· ®Òn cho anh ta cß."
- Nhðng v¹c cña con lμ v¹c thËt.
- DÔ cß cña t«i lμ cß gi¶ ®Êy pháng ? - Anh chμng tr¶ lêi.
- BÈm quan, v¹c cña con lμ v¹c ®ång.
- DÔ cß cña t«i lμ cß nhμ ®Êy pháng ?
136
Chó ý çc ®iÓm sau :
1. Em cã hiÓu biÕt vÒ loμi c©y em yªu chða ? T×nh c¶m cña em cã ch©n
thËt kh«ng ?
2. Bμi viÕt cã çc chi tiÕt thùc sù gîi c¶m kh«ng ?
3. Bè côc bμi v¨n cã ®Çy ®ñ, c©n ®èi vμ hîp lÝ kh«ng ?
4. Em ®· sö dông ®ðîc çc biÖn ph¸p nghÖ thuËt nμo (nhð kÓ chuyÖn, so s¸nh,
liªn tðëng) ?
5. Söa lçi vÒ chÝnh t¶, vÒ dïng tõ, vÒ ng÷ ph¸p.
Çc yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m
I - Tù sù vμ miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m
1. H·y chØ ra çc yÕu tè tù sù vμ miªu t¶ trong bμi Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu
ph¸ vμ nªu ý nghÜa cña chóng ®èi víi bμi th¬. (Chó ý : mèi liªn hÖ gi÷a c¶nh giã
ph¸ m¸i nhμ, c¶nh trÎ con cðíp tranh, c¶nh nhμ mða ðít vμ ðíc m¬ cao thðîng
cña nhμ th¬.)
2. §äc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c©u hái
Nh÷ng ngãn ch©n cña bè khum khum, lóc nμo còng nhð b¸m vμo ®Êt ®Ó khái
tr¬n ng·. Ngðêi ta nãi "®Êy lμ bμn ch©n vÊt v¶". Gan bμn ch©n bao giê còng x¸m
xÞt vμ lç rç, bao giê còng khuyÕt mét miÕng, kh«ng ®Çy ®Æn nhð gan bμn ch©n
ngðêi kh¸c. Mu bμn ch©n mèc tr¾ng, bong da tõng b·i, l¹i cã nèt lÊm tÊm. §ªm
nμo bè còng ng©m nðíc nãng hoμ muèi, g·i lÊy g·i ®Ó råi xá vμo ®«i guèc méc.
Khi ngñ bè rªn, rªn v× ®au m×nh, nhðng còng rªn v× nhøc ch©n. Rðîu tª thÊp
kh«ng tμi nμo xoa bãp khái.
Bè ®i ch©n ®Êt. Bè ®i ngang däc ®«ng t©y ®©u ®©u con kh«ng hiÓu. Con chØ
thÊy ngμy nμo bè còng ng©m ch©n xuèng nðíc, xuèng bïn ®Ó c©u qu¨ng. Bè tÊt
bËt ®i tõ khi sð¬ng cßn ®Ém ngän c©y ngän cá. Khi bè vÒ còng lμ lóc c©y cá ®Ém
sð¬ng ®ªm. Çi thóng c©u bao lÇn chμ ®i x¸t l¹i b»ng s¾n thuyÒn. Çi èng c©u
137
nh½n mßn, çi cÇn c©u bãng dÊu tay cÇm... Con chØ biÕt çi hßm ®å nghÒ c¾t tãc
sùc mïi dÇu m¸y tra t«ng-®¬, çi ghÕ xÕp bao lÇn thay v¶i, nã theo bè ®i xa l¾m.
Bè ¬i ! Bè ch÷a lμm sao ®ðîc lμnh lÆn ®«i bμn ch©n Êy : ®«i bμn ch©n dÇm
sð¬ng d·i n¾ng ®· thμnh bÖnh.
(Duy Kh¸n, Tuæi th¬ im lÆng )
C©u hái :
a) Em h·y chØ ra çc yÕu tè tù sù vμ miªu t¶ trong ®o¹n v¨n vμ c¶m nghÜ cña
t¸c gi¶. NÕu kh«ng cã yÕu tè tù sù vμ miªu t¶ th× yÕu tè biÓu c¶m cã thÓ béc lé
®ðîc hay kh«ng ?
b) §o¹n v¨n trªn miªu t¶, tù sù trong niÒm håi tðëng. H·y cho biÕt t×nh c¶m
®· chi phèi tù sù vμ miªu t¶ nhð thÕ nμo.
Ghi nhí
· Muèn ph¸t biÓu suy nghÜ, c¶m xóc ®èi víi ®êi sèng xung quanh, h·y
dïng phð¬ng thøc tù sù vμ miªu t¶ ®Ó gîi ra ®èi tðîng biÓu c¶m vμ göi
g¾m c¶m xóc.
· Tù sù vμ miªu t¶ ë ®©y nh»m khªu gîi c¶m xóc, do c¶m xóc chi
phèi chø kh«ng nh»m môc ®Ých kÓ chuyÖn, miªu t¶ ®Çy ®ñ sù viÖc,
phong c¶nh.
II - LuyÖn tËp
1. KÓ l¹i néi dung bμi Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ cña §ç Phñ b»ng bμi v¨n
xu«i biÓu c¶m.
2. Trªn c¬ së v¨n b¶n sau, viÕt l¹i thμnh mét bμi v¨n biÓu c¶m.
KÑo mÇm
Mçi s¸ng mÑ t«i gì tãc b»ng çi lðîc thða gç vμng vμng, thÕ nμo råi còng cã
Ýt tãc rèi. MÑ vo vo gi¾t nã lªn ®ßn tay chç m¸i hiªn nhμ. Råi chÞ t«i còng lμm thÕ,
b¾t chðíc mÑ còng gì tãc, vo vo gi¾t mí tãc rèi lªn chç Êy.
138
ThØnh tho¶ng trªn ®ðêng lμng cã bμ cô rao to : "Ai tãc rèi ®æi kÑo kh«ng ?".
Mét bªn thóng lμ m¶nh chai vì ®ång n¸t, l«ng vÞt, tãc rèi,... cßn bªn kia chØ cã çi
niªu ®Êt, ®óng h¬n lμ mét çi ang, çi liÔn ®ùng mét thø kÑo mμ bÊt cø mét ®øa
trÎ nμo còng ph¶i mª.
Bμ cô lÊy kÑo lªn b»ng chiÕc ®òa c¶, quÊn vμo ®Çu que, thËt khÐo, kÑo cø lång
khång, tr«ng rÊt nhiÒu, nhðng cho vμo miÖng nã xÑp l¹i chØ cßn tÝ tÑo. Bμ cô ®ða
kÑo cho chóng t«i, ®æi l¹i n¾m tãc rèi cña bμ, cña mÑ hay cña chÞ.
Tãc rèi b¸n bμ cô kh«ng mua, mua kÑo bμ cô kh«ng b¸n, chØ ®æi th«i. ThÕ lμ
mçi lÇn bμ cô qua ngâ, t«i l¹i kiÔng ch©n, víi tay lªn chç m¸i hiªn... MÑ b¶o ®ã lμ
kÑo mÇm lμm b»ng mÇm c©y m¹, mÇm thãc, hoμn toμn kh«ng cã ®ðêng mËt g× c¶.
Nhðng sao nã ngät thÕ, h¬n c¶ kÑo bét, kÑo bi.
MÑ t«i ®· mÊt. ChÞ t«i ®i lÊy chång xa...
Cø mçi lÇn cã ai ®i qua rao lªn : "Ai ®æi kÑo", t«i l¹i tðëng nhð thÊy mÑ t«i
ngåi ®Çu hÌ gì tãc b»ng çi lðîc gç mμu vμng vμng, ®Çu mÑ nghiªng nghiªng,
sãng tãc ®æ dμi mét bªn vai, vμ råi mÑ vuèt çi lðîc, vo vo n¾m tãc, gi¾t nã lªn
m¸i hiªn nhμ...
Que kÑo mÇm tuæi th¬... MÑ ¬i... Cßn cã bao giê con ®ðîc thÊy mÑ ngåi gì tãc
nhð thÕ n÷a.
(Theo B¨ng S¬n)
Bμi 12

· C¶m nhËn ®ðîc t×nh yªu thiªn nhiªn g¾n liÒn víi lßng yªu nðíc
cña Hå ChÝ Minh biÓu hiÖn trong hai bμi th¬ C¶nh khuya vμ R»m
th¸ng giªng.
· N¾m ®ðîc thÓ th¬ vμ nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña hai bμi th¬.
· N¾m ®ðîc kh¸i niÖm thμnh ng÷, ý nghÜa cña thμnh ng÷.
· ViÕt tèt bμi tËp lμm v¨n sè 3 theo yªu cÇu cña bμi v¨n biÓu c¶m.
· BiÕt ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm v¨n häc.
139
V¨n b¶n
C¶nh khuya
TiÕng suèi trong nhð tiÕng h¸t xa,

Tr¨ng lång cæ thô(1) bãng lång hoa(2).
C¶nh khuya nhð vÏ ngðêi chða ngñ,
Chða ngñ v× lo nçi nðíc nhμ.
1947
(Hå ChÝ Minh(M))
R»m th¸ng giªng

(Nguyªn tiªu)
Phiªn ©m
Kim d¹ nguyªn tiªu nguyÖt chÝnh viªn,
Xu©n giang xu©n thuû tiÕp xu©n thiªn ;
Yªn ba th©m xø ®μm qu©n sù,
D¹ b¸n quy lai nguyÖt m·n thuyÒn.
1948
(Hå ChÝ Minh)
DÞch nghÜa
§ªm nay, ®ªm r»m th¸ng giªng, tr¨ng ®óng lóc trßn nhÊt,
S«ng xu©n, nðíc xu©n tiÕp gi¸p víi trêi xu©n ;
N¬i s©u th¼m mÞt mï khãi sãng bμn viÖc qu©n,
Nöa ®ªm quay vÒ tr¨ng ®Çy thuyÒn.
(Nguyªn tiªu : ®ªm r»m th¸ng giªng. Kim : nay, d¹ : ®ªm, nguyÖt : tr¨ng,
chÝnh : võa ®óng, viªn : trßn. Xu©n giang : dßng s«ng mïa xu©n, xu©n thuû : nðíc
mïa xu©n, tiÕp : liÒn víi, xu©n thiªn : bÇu trêi mïa xu©n. Yªn : khãi, ba : sãng,
th©m : s©u, xø : n¬i, ®μm : bμn b¹c, qu©n sù : viÖc qu©n. D¹ b¸n : lóc nöa ®ªm, quy
lai : trë vÒ, m·n : ®Çy, thuyÒn : thuyÒn.)
140
DÞch th¬
R»m xu©n lång léng tr¨ng soi,
S«ng xu©n nðíc lÉn mμu trêi thªm xu©n ;
Gi÷a dßng bμn b¹c viÖc qu©n,
Khuya vÒ b¸t ng¸t tr¨ng ng©n ®Çy thuyÒn.
(Xu©n Thuû dÞch, trong Th¬ Hå Chñ tÞch,

Chó thÝch
(M) Hå ChÝ Minh (1890 - 1969) : l·nh tô vÜ ®¹i cña d©n téc vμ çch m¹ng
ViÖt Nam ; Ngðêi ®· l·nh ®¹o nh©n d©n ta ®Êu tranh giμnh ®éc lËp d©n téc,
thèng nhÊt Tæ quèc vμ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Hå ChÝ Minh cßn lμ mét
Danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi, mét nhμ th¬ lín.
Hai bμi th¬ C¶nh khuya vμ R»m th¸ng giªng (Nguyªn tiªu) ®ðîc B¸c Hå viÕt ë
chiÕn khu ViÖt B¾c, trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p
141
(1946 - 1954). Cuèi n¨m 1947, qu©n Ph¸p å ¹t tÊn c«ng lªn ViÖt B¾c hßng tiªu diÖt
lùc lðîng chñ yÕu vμ c¬ quan ®Çu n·o l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn. ChiÕn dÞch ViÖt
B¾c cña qu©n vμ d©n ta ®· lμm thÊt b¹i ý ®å cña ®Þch vμ tiªu diÖt nhiÒu lùc lðîng
cña chóng.
(1) Cæ thô : c©y to sèng ®· l©u n¨m.
(2) C©u th¬ nμy t¶ c¶nh ¸nh tr¨ng lång vμo vßm c©y cæ thô, bãng c©y lång vμo
çc b«ng hoa. Còng cã thÓ h×nh dung lμ ¸nh tr¨ng chiÕu räi vμo çc vßm l¸ cæ thô,
in bãng xuèng mÆt ®Êt nhð mu«n ngh×n b«ng hoa.
1. Hai bμi C¶nh khuya vμ Nguyªn tiªu (phiªn ©m) ®ðîc lμm theo thÓ th¬ nμo ?
VËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vÒ thÓ th¬ nμy qua nh÷ng bμi th¬ §ðêng mμ em ®·
häc, h·y chØ ra çc ®Æc ®iÓm vÒ sè tiÕng (ch÷) trong mçi c©u th¬, sè c©u cña mét
bμi, çch gieo vÇn, ng¾t nhÞp cña hai bμi th¬ nãi trªn.
2. Ph©n tÝch hai c©u th¬ ®Çu cña bμi C¶nh khuya. (Chó ý : ¢m thanh vμ çch
so s¸nh trong c©u th¬ thø nhÊt, vÎ ®Ñp cña h×nh ¶nh trong c©u th¬ thø hai.)
3. Hai c©u th¬ cuèi cña bμi C¶nh khuya ®· biÓu hiÖn nh÷ng t©m tr¹ng g× cña
t¸c gi¶ ? Trong hai c©u th¬ Êy cã tõ nμo ®ðîc lÆp l¹i vμ ®iÒu ®ã cã t¸c dông nhð
thÕ nμo ®èi víi viÖc thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña nhμ th¬ ?
4. H·y nhËn xÐt vÒ h×nh ¶nh kh«ng gian vμ çch miªu t¶ kh«ng gian trong bμi
R»m th¸ng giªng. C©u th¬ thø hai cã g× ®Æc biÖt vÒ tõ ng÷ vμ ®· gîi ra vÎ ®Ñp cña
kh«ng gian ®ªm r»m th¸ng giªng nhð thÕ nμo ?
5. Bμi Nguyªn tiªu (phiªn ©m) gîi cho em nhí tíi nh÷ng tø th¬, c©u th¬ vμ
h×nh ¶nh nμo trong th¬ cæ Trung Quèc cã trong Ng÷ v¨n 7 , tËp mét ?
6. C¶nh khuya vμ R»m th¸ng giªng ®ðîc viÕt trong nh÷ng n¨m ®Çu rÊt khã
kh¨n cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. Hai bμi th¬ ®ã ®· biÓu hiÖn t©m
hån vμ phong th¸i cña B¸c Hå nhð thÕ nμo trong hoμn c¶nh Êy ?
7.* Hai bμi th¬ ®Òu miªu t¶ c¶nh tr¨ng ë chiÕn khu ViÖt B¾c. Em h·y nhËn xÐt
c¶nh tr¨ng trong mçi bμi cã nÐt ®Ñp riªng nhð thÕ nμo ?
142
Ghi nhí
· C¶nh khuya vμ R»m th¸ng giªng lμ hai bμi th¬ tø tuyÖt cña Hå ChÝ
Minh ®ðîc s¸ng t¸c trong thêi k× ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n
Ph¸p. Hai bμi th¬ miªu t¶ c¶nh tr¨ng ë chiÕn khu ViÖt B¾c, thÓ hiÖn t×nh
c¶m víi thiªn nhiªn, t©m hån nh¹y c¶m, lßng yªu nðíc s©u nÆng vμ
phong th¸i ung dung, l¹c quan cña B¸c Hå.
· Hai bμi th¬ cã nhiÒu h×nh ¶nh thiªn nhiªn ®Ñp, cã mμu s¾c cæ ®iÓn mμ
b×nh dÞ, tù nhiªn.
LuyÖn tËp
1. Häc thuéc hai bμi th¬ (bμi R»m th¸ng giªng chØ cÇn thuéc b¶n dÞch th¬).
2. T×m ®äc vμ chÐp l¹i mét sè bμi th¬, c©u th¬ cña B¸c Hå viÕt vÒ tr¨ng hoÆc
c¶nh thiªn nhiªn.
Thμnh ng÷
I - ThÕ nμo lμ thμnh ng÷ ?

1. NhËn xÐt vÒ cÊu t¹o cña côm tõ lªn th¸c xuèng ghÒnh trong c©u ca dao sau :
Nðíc non lËn ®Ën mét m×nh,
Th©n cß lªn th¸c xuèng ghÒnh bÊy nay.
a) Cã thÓ thay mét vμi tõ trong côm tõ nμy b»ng nh÷ng tõ kh¸c ®ðîc kh«ng ?
Cã thÓ chªm xen mét vμi tõ kh¸c vμo côm tõ ®ðîc kh«ng ? Cã thÓ thay ®æi vÞ trÝ
cña çc tõ trong côm tõ ®ðîc kh«ng ?
b) Tõ nhËn xÐt trªn, em rót ra ®ðîc kÕt luËn g× vÒ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña côm
tõ lªn th¸c xuèng ghÒnh ?
2. a) Côm tõ lªn th¸c xuèng ghÒnh cã nghÜa lμ g× ? T¹i sao l¹i nãi lªn th¸c
xuèng ghÒnh ?
b) Nhanh nhð chíp cã nghÜa lμ g× ? T¹i sao l¹i nãi nhanh nhð chíp ?
143
Ghi nhí
· Thμnh ng÷ lμ lo¹i côm tõ cã cÊu t¹o cè ®Þnh, biÓu thÞ mét ý nghÜa
hoμn chØnh.
· NghÜa cña thμnh ng÷ cã thÓ b¾t nguån trùc tiÕp tõ nghÜa ®en cña çc tõ
t¹o nªn nã nhðng thðêng th«ng qua mét sè phÐp chuyÓn nghÜa nhð Èn
dô, so s¸nh,...
Chó ý : Tuy thμnh ng÷ cã cÊu t¹o cè ®Þnh nhðng mét sè Ýt thμnh ng÷ vÉn cã
thÓ cã nh÷ng biÕn ®æi nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, thμnh ng÷ ®øng nói nμy tr«ng nói
nä cã thÓ cã nh÷ng biÕn thÓ nhð ®øng nói nμy tr«ng nói kh¸c, ®øng nói nä tr«ng
nói kia,...
II - sö dông thμnh ng÷
1. X¸c ®Þnh vai trß ng÷ ph¸p cña thμnh ng÷ trong çc c©u sau :
- Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn

B¶y næi ba ch×m víi nðíc non.
(Hå Xu©n Hð¬ng)
- Anh ®· nghÜ thð¬ng em nhð thÕ th× hay lμ anh ®μo gióp cho em mét çi
ng¸ch sang nhμ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nμo ®Õn b¾t n¹t th× em
ch¹y sang...
(T« Hoμi)
2. Em h·y ph©n tÝch çi hay cña viÖc dïng çc thμnh ng÷ trong hai c©u trªn.
Ghi nhí
· Thμnh ng÷ cã thÓ lμm chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u hay lμm phô ng÷ trong
côm danh tõ, côm ®éng tõ, ...
· Thμnh ng÷ ng¾n gän, hμm sóc, cã tÝnh h×nh tðîng, tÝnh biÓu c¶m cao.
144
III - LuyÖn tËp
1. T×m vμ gi¶i thÝch nghÜa cña çc thμnh ng÷ trong nh÷ng c©u sau ®©y :
a) §Õn ngμy lÔ Tiªn Vð¬ng, çc lang mang s¬n hμo h¶i vÞ, nem c«ng ch¶
phðîng tíi, ch¼ng thiÕu thø g×.
(B¸nh chðng, b¸nh giÇy)
b) Mét h«m, cã ngðêi hμng rðîu tªn lμ LÝ Th«ng ®i qua ®ã. ThÊy Th¹ch Sanh
g¸nh vÒ mét g¸nh cñi lín, h¾n nghÜ bông : "Ngðêi nμy khoÎ nhð voi. Nã vÒ ë
cïng th× lîi biÕt bao nhiªu". LÝ Th«ng l©n la gîi chuyÖn, råi g¹ cïng Th¹ch Sanh
kÕt nghÜa anh em. Sím må c«i cha mÑ, tø cè v« th©n, nay cã ngðêi s¨n sãc ®Õn
m×nh, Th¹ch Sanh c¶m ®éng, vui vÎ nhËn lêi.
(Th¹ch Sanh)
c) Chèc ®μ mðêi mÊy n¨m trêi,

Cßn ra khi ®· da måi tãc sð¬ng.
(TruyÖn KiÒu)
2. KÓ v¾n t¾t çc truyÒn thuyÕt vμ ngô ng«n tð¬ng øng ®Ó thÊy râ lai lÞch cña
çc thμnh ng÷ con Rång ch¸u Tiªn, Õch ngåi ®¸y giÕng, thÇy bãi xem voi.
3. §iÒn thªm yÕu tè ®Ó thμnh ng÷ ®ðîc trän vÑn :
- Lêi ... tiÕng nãi
- Mét n¾ng hai ...
- Ngμy lμnh th¸ng ...
- No c¬m Êm ...
- B¸ch ... b¸ch th¾ng
- Sinh ... lËp nghiÖp
4. H·y sðu tÇm thªm Ýt nhÊt mðêi thμnh ng÷ chða ®ðîc giíi thiÖu trong s¸ch
gi¸o khoa vμ gi¶i nghÜa çc thμnh ng÷ Êy.
viÕt bμi tËp lμm v¨n sè 3 - v¨n biÓu c¶m

(lμm t¹i líp)
§Ò bμi : C¶m nghÜ vÒ ngðêi th©n («ng, bμ, cha, mÑ, anh, chÞ, b¹n, thÇy, c« gi¸o,...).
145
çch lμm bμi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc
i - t×m hiÓu çch lμm bμi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc
1. §äc bμi v¨n
C¶m nghÜ vÒ mét bμi ca dao
§ªm qua ra ®øng bê ao

Tr«ng ç ç lÆn tr«ng sao sao mê...
C¶nh minh ho¹ trong bμi häc cã bãng mét ngðêi ®éi kh¨n, mÆc ¸o dμi, ch¾p
tay sau lðng, quay mÆt tr«ng trêi lÊp l¸nh sao, bªn çi cÇu röa ë bê ao tèi mê mê.
Cã lóc t«i ®· nghÜ ®©y lμ mét ngðêi quen thËt cña t«i, cã thÓ lμ hä hμng ruét
thÞt kiÕm ¨n ë mét phð¬ng xa ®ang hðíng vÒ cè hð¬ng :
Buån tr«ng con nhÖn ch¨ng t¬
NhÖn ¬i nhÖn hìi nhÖn chê mèi ai ?
T«i chØ l¬ m¬ nghe thÇy gi¸o gi¶ng çc nghÜa, çc ý vμ so s¸nh h×nh tðîng. TÊt
c¶ t©m trÝ vμ m¾t nh×n cña t«i cμng nhð dÝnh vμo m¹ng t¬ rung rung trðíc giã víi
mét con nhÖn l¬ löng gi÷a kho¶ng kh«ng ®ang gi¬ gi¬ cμng, võa ra vÎ nghÓn
tr«ng, võa ra vÎ vên ®ãn, ng¹c nhiªn vμ thÊt väng. TiÕng giã khuya vu vu. Vμ
chÝnh bãng ngðêi chØ thÊy ®Çu ®éi kh¨n, tay ch¾p sau lðng mμ kh«ng thÊy mÆt
kia, ®ang nÊc lªn mμ gäi trêi, gäi sao, gäi nhÖn.
§ªm ®ªm tðëng d¶i Ng©n Hμ
Chu«i sao Tinh §Èu ®· ba n¨m trßn...
Th× ra çi vïng sao nhð çt, nhð thuû tinh v·i kia ë trong tranh minh ho¹ lμ
d¶i Ng©n Hμ ? A ! S«ng Ng©n ! S«ng Ng©n ! ThÕ lμ con s«ng ®iÓn tÝch mμ t«i ®ðîc
biÕt bÊy l©u, h»ng n¨m cø ®Õn th¸ng b¶y th× cã mét ®«i vî chång tªn lμ Ngðu
Lang vμ Chøc N÷ ®ðîc qu¸ giang gÆp nhau, vμ chØ ®ðîc gÆp nhau cã mét ngμy
th«i Êy, l¹i chÝnh lμ con s«ng cã mét ngðêi kh«ng cã tªn nhðng t«i thÊy l¹i quen
quen vμ th©n thð¬ng, ®ang ngðíc mÆt lªn tr«ng ng¾m mμ nhí thð¬ng, mμ mong
®îi. Mong ®îi vμ nhí thð¬ng kh«ng t¶ râ lμ ai, lμ ®©u, lμ g×, mμ sao vÉn thÊy cã
mét ngðêi, cã mét n¬i, cã mét t×nh, cã mét c¶nh, võa man m¸c, võa b©ng khu©ng,
võa da diÕt v« cïng.
§¸ mßn nhðng d¹ ch¼ng mßn
Tμo Khª nðíc ch¶y vÉn cßn tr¬ tr¬.
146
L¹i con s«ng Tμo Khª nμy n÷a ! H¬n bèn mð¬i n¨m sau ®Êy, t«i ®· ®ðîc tíi
®øng trªn bê phï sa cña nã mμ tr«ng trêi m©y s«ng nðíc råi c¶ sao khuya. S«ng
Tμo Khª v¾t qua huyÖn QuÕ Vâ tØnh Hμ B¾c(a), th«ng ra s«ng CÇu, nhá hÑp th«i,
nhðng còng ch¶y xiÕt lßng ngðêi, khiÕn nh÷ng ai kia ®· ph¶i nghÑn ngμo :
§¸ mßn nhðng d¹ ch¼ng mßn
mμ nãi víi s«ng :

- ¤i Tμo Khª ! Nðíc Tμo Khª lμm ®¸ mßn ®Êy ! Nhðng dßng nðíc Tμo Khª
kh«ng bao giê c¹n chÝnh lμ lßng chung thuû cña ta !
V× nhí mμ buån, mét bμi kh«ng ph¶i häc kÜ mμ còng thuéc lßng ngay, c¶
nhiÒu b¹n t«i xða còng thÊy nhð thÕ.
(Nguyªn Hång, Mét tuæi th¬ v¨n)
2. Tr¶ lêi c©u hái

a) Bμi v¨n viÕt vÒ bμi ca dao nμo ? H·y ®äc liÒn m¹ch bμi ca dao ®ã.
b) T¸c gi¶ ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ bμi ca dao b»ng çch tðëng tðîng,
liªn tðëng, håi tðëng, suy ngÉm vÒ çc h×nh ¶nh, chi tiÕt cña nã. H·y chØ ra çc
yÕu tè ®ã trong bμi v¨n.
Ghi nhí
· Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc (bμi v¨n, bμi th¬) lμ tr×nh
bμy nh÷ng c¶m xóc, tðëng tðîng, liªn tðëng, suy ngÉm cña m×nh vÒ néi
dung vμ h×nh thøc cña t¸c phÈm ®ã.
· Bμi c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm v¨n häc còng ph¶i cã ba phÇn :
- Më bμi : Giíi thiÖu t¸c phÈm vμ hoμn c¶nh tiÕp xóc víi t¸c phÈm.
- Th©n bμi : Nh÷ng c¶m xóc, suy nghÜ do t¸c phÈm gîi lªn.
- KÕt bμi : Ên tðîng chung vÒ t¸c phÈm.
(a) Nay thuéc tØnh B¾c Ninh.
147
II - luyÖn tËp
1. Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét trong çc bμi th¬ : C¶m nghÜ trong ®ªm thanh
tÜnh, NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª, C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng.
2. LËp dμn ý cho bμi ph¸t biÓu c¶m tðëng vÒ bμi th¬ NgÉu nhiªn viÕt nh©n
buæi míi vÒ quª.
Bμi 13

· C¶m nhËn ®ðîc vÎ ®Ñp trong s¸ng, ®»m th¾m cña nh÷ng kØ niÖm vÒ
tuæi th¬ vμ t×nh c¶m bμ ch¸u trong bμi TiÕng gμ trða. ThÊy ®ðîc nghÖ
thuËt biÓu hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc qua nh÷ng chi tiÕt tù nhiªn, b×nh dÞ cña
bμi th¬.
· N¾m ®ðîc kh¸i niÖm ®iÖp ng÷, t¸c dông cña ®iÖp ng÷.
· LuyÖn nãi : biÕt ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc.
· HiÓu ®ðîc luËt th¬ lôc b¸t vμ biÕt lμm th¬ lôc b¸t ®óng luËt.
V¨n b¶n
TiÕng gμ trða
Trªn ®ðêng hμnh qu©n xa

Dõng ch©n bªn xãm nhá
TiÕng gμ ai nh¶y æ :
"Côc... côc t¸c côc ta"
Nghe xao ®éng n¾ng trða
Nghe bμn ch©n ®ì mái
Nghe gäi vÒ tuæi th¬
148
TiÕng gμ trða
æ r¬m hång nh÷ng trøng
Nμy con gμ m¸i m¬
Kh¾p m×nh hoa ®èm tr¾ng
Nμy con gμ m¸i vμng
L«ng ãng nhð mμu n¾ng
TiÕng gμ trða
Cã tiÕng bμ vÉn m¾ng
- Gμ ®Î mμ mμy nh×n
Råi sau nμy lang mÆt(1) !
Ch¸u vÒ lÊy gð¬ng soi
Lßng d¹i th¬ lo l¾ng
TiÕng gμ trða
Tay bμ khum soi trøng
Dμnh tõng qu¶ ch¾t chiu
Cho con gμ m¸i Êp
Cø hμng n¨m hμng n¨m

Khi giã mïa ®«ng tíi
Bμ lo ®μn gμ toi
Mong trêi ®õng sð¬ng muèi(2)
§Ó cuèi n¨m b¸n gμ
Ch¸u ®ðîc quÇn ¸o míi
¤i çi quÇn chÐo go(3)

èng réng dμi quÐt ®Êt
Çi ¸o çnh tróc b©u(4)
§i qua nghe sét so¹t.
*
* *
TiÕng gμ trða
Mang bao nhiªu h¹nh phóc
§ªm ch¸u vÒ n»m m¬
GiÊc ngñ hång s¾c trøng
149
Ch¸u chiÕn ®Êu h«m nay
V× lßng yªu Tæ quèc
V× xãm lμng th©n thuéc
Bμ ¬i, còng v× bμ
V× tiÕng gμ côc t¸c
æ trøng hång tuæi th¬.
(Xu©n Quúnh(M), trong S©n ga chiÒu em ®i,
Chó thÝch
(M) Xu©n Quúnh (1942 - 1988) quª ë lμng La Khª, ven thÞ x· Hμ §«ng,
tØnh Hμ T©y (nay thuéc Hμ Néi), lμ nhμ th¬ n÷ xuÊt s¾c trong nÒn th¬ hiÖn ®¹i
ViÖt Nam. Th¬ Xu©n Quúnh thðêng viÕt vÒ nh÷ng t×nh c¶m gÇn gòi, b×nh dÞ trong
®êi sèng gia ®×nh vμ cuéc sèng thðêng ngμy, biÓu lé nh÷ng rung c¶m vμ kh¸t
väng cña mét tr¸i tim phô n÷ ch©n thμnh, tha thiÕt vμ ®»m th¾m. N¨m 2017,
Xu©n Quúnh ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
Bμi TiÕng gμ trða ®ðîc viÕt trong thêi k× ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ
quèc MÜ, in lÇn ®Çu trong tËp th¬ Hoa däc chiÕn hμo (1968) cña Xu©n Quúnh.
150
(1) Lang mÆt : da mÆt cã nh÷ng ®¸m tr¾ng loang læ do bÖnh lang ben (bÖnh
ngoμi da, do mét thø nÊm g©y ra). Trong d©n gian xða lðu truyÒn quan niÖm cho
r»ng nh×n gμ ®Î sÏ bÞ lang mÆt.
(2) Sð¬ng muèi : sð¬ng ®«ng thμnh nh÷ng h¹t b¨ng tr¾ng xo¸ phñ trªn mÆt
®Êt vμ c©y cá, tr«ng nhð muèi, chØ xuÊt hiÖn khi thêi tiÕt rÊt l¹nh, cã h¹i ®èi víi
c©y cèi vμ loμi vËt.
(3) ChÐo go : v¶i dμy, trªn mÆt v¶i cã nh÷ng ®ðêng dÖt chÐo song song víi
nhau theo bÒ ngang khæ v¶i.
(4) Tróc b©u : v¶i tr¾ng dμy dÖt b»ng sîi b«ng th«ng thðêng.

1. C¶m høng cña t¸c gi¶ trong bμi th¬ ®ðîc kh¬i gîi tõ sù viÖc g× ? M¹ch c¶m
xóc trong bμi th¬ diÔn biÕn nhð thÕ nμo ?
2. Nh÷ng h×nh ¶nh vμ kØ niÖm g× trong tuæi th¬ ®· ®ðîc gîi l¹i tõ tiÕng gμ
trða ? Qua ®ã bμi th¬ ®· biÓu hiÖn nh÷ng t×nh c¶m g× cña t¸c gi¶ ?
3. Em c¶m nhËn ®ðîc g× vÒ h×nh ¶nh ngðêi bμ vμ t×nh c¶m bμ ch¸u ®ðîc thÓ
hiÖn trong bμi th¬ ?
4. Bμi th¬ lμm theo thÓ 5 tiÕng, nhðng cã nh÷ng chç biÕn ®æi kh¸ linh ho¹t.
Em cã nhËn xÐt g× vÒ çch gieo vÇn, vÒ sè c©u (dßng) th¬ trong mçi khæ ?
C©u th¬ "TiÕng gμ trða" ®ðîc lÆp l¹i nhiÒu lÇn trong bμi ë nh÷ng vÞ trÝ nμo vμ
cã t¸c dông ra sao ?
Ghi nhí
· TiÕng gμ trða ®· gäi vÒ nh÷ng kØ niÖm ®Ñp ®Ï cña tuæi th¬ vμ t×nh bμ
ch¸u. T×nh c¶m gia ®×nh ®· lμm s©u s¾c thªm t×nh quª hð¬ng ®Êt nðíc.
· Bμi th¬ theo thÓ 5 tiÕng cã çch diÔn ®¹t t×nh c¶m tù nhiªn vμ nhiÒu h×nh
¶nh b×nh dÞ, ch©n thùc.
LuyÖn tËp
1. Chän häc thuéc mét ®o¹n cña bμi th¬ kho¶ng 10 dßng.
2. C¶m nghÜ cña em vÒ t×nh bμ ch¸u trong bμi th¬ nμy.
151
§iÖp ng÷
I - §iÖp ng÷ vμ t¸c dông cña ®iÖp ng÷

1. ë khæ th¬ ®Çu vμ khæ th¬ cuèi cña bμi TiÕng gμ trða cã nh÷ng tõ ng÷ nμo
®ðîc lÆp ®i lÆp l¹i ?
2. LÆp ®i lÆp l¹i tõ ng÷ nhð thÕ cã t¸c dông g× ?
Ghi nhí
Khi nãi hoÆc viÕt, ngðêi ta cã thÓ dïng biÖn ph¸p lÆp l¹i tõ ng÷ (hoÆc
c¶ mét c©u) ®Ó lμm næi bËt ý, g©y c¶m xóc m¹nh. Çch lÆp l¹i nhð vËy gäi
lμ phÐp ®iÖp ng÷ ; tõ ng÷ ®ðîc lÆp l¹i gäi lμ ®iÖp ng÷.
ii - çc d¹ng ®iÖp ng÷

So s¸nh ®iÖp ng÷ trong khæ th¬ ®Çu cña bμi TiÕng gμ trða víi ®iÖp ng÷ trong
hai ®o¹n th¬ dðíi ®©y, t×m ®Æc ®iÓm cña mçi d¹ng.
a) Anh ®· t×m em, rÊt l©u, rÊt l©u
C« g¸i ë Th¹ch Kim Th¹ch Nhän
Kh¨n xanh, kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím
S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu
[...]
ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa
Thð¬ng em, thð¬ng em, thð¬ng em biÕt mÊy.
(Ph¹m TiÕn DuËt)
b) Cïng tr«ng l¹i mμ cïng ch¼ng thÊy

Lßng chμng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai ?
(§oμn ThÞ §iÓm (?))
Ghi nhí
§iÖp ng÷ cã nhiÒu d¹ng : ®iÖp ng÷ çch qu·ng, ®iÖp ng÷ nèi tiÕp, ®iÖp
ng÷ chuyÓn tiÕp (®iÖp ng÷ vßng).
152
iII - LuyÖn tËp
1. T×m ®iÖp ng÷ trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau ®©y vμ cho biÕt t¸c gi¶ muèn
nhÊn m¹nh ®iÒu g×.
Mét d©n téc ®· gan gãc chèng ¸ch n« lÖ cña Ph¸p h¬n t¸m mð¬i n¨m nay, mét
d©n téc ®· gan gãc ®øng vÒ phe §ång minh chèng ph¸t xÝt mÊy n¨m nay, d©n téc
®ã ph¶i ®ðîc tù do ! D©n téc ®ã ph¶i ®ðîc ®éc lËp !
(Hå ChÝ Minh)
Ngðêi ta ®i cÊy lÊy c«ng,

T«i nay ®i cÊy cßn tr«ng nhiÒu bÒ.
Tr«ng trêi, tr«ng ®Êt, tr«ng m©y,
Tr«ng mða, tr«ng giã, tr«ng ngμy, tr«ng ®ªm.
Tr«ng cho ch©n cøng ®¸ mÒm,
Trêi ªm, biÓn lÆng míi yªn tÊm lßng.
(Ca dao)
2. T×m ®iÖp ng÷ trong ®o¹n v¨n sau vμ nãi râ ®Êy lμ nh÷ng d¹ng ®iÖp ng÷ g×.
VËy mμ giê ®©y, anh em t«i s¾p ph¶i xa nhau. Cã thÓ sÏ xa nhau m·i m·i. L¹y
trêi ®©y chØ lμ mét giÊc m¬. Mét giÊc m¬ th«i.
(Kh¸nh Hoμi)
3. a) Theo em, trong ®o¹n v¨n sau ®©y, viÖc lÆp ®i lÆp l¹i mét sè tõ ng÷ cã t¸c
dông biÓu c¶m hay kh«ng ?
PhÝa sau nhμ em cã mét m¶nh vðên. M¶nh vðên ë phÝa sau nhμ em, em trång
rÊt nhiÒu loμi hoa. Em trång hoa cóc. Em trång hoa thðîc dðîc. Em trång hoa
®ång tiÒn. Em trång hoa hång. Em trång c¶ hoa lay ¬n n÷a. Ngμy Phô n÷ quèc tÕ,
em h¸i hoa sau vðên nhμ em tÆng mÑ em. Em h¸i hoa tÆng chÞ em...
b) Em h·y ch÷a l¹i ®o¹n v¨n trªn cho tèt h¬n.
4. H·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n cã sö dông ®iÖp ng÷. Trao ®æi bμi viÕt víi çc
b¹n kh¸c. Nªu nhËn xÐt vÒ çch dïng ®iÖp ng÷ trong bμi cña b¹n.
153
luyÖn nãi : ph¸t biÓu c¶m nghÜ
vÒ t¸c phÈm v¨n häc
Cho ®Ò bμi : Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét trong hai bμi th¬ cña Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh : C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng.
1. T×m hiÓu ®Ò vμ t×m ý

a) §äc bμi th¬, em h×nh dung, tðëng tðîng khung c¶nh thiªn nhiªn vμ t×nh
c¶m cña t¸c gi¶ Hå ChÝ Minh nhð thÕ nμo ?
b) Chi tiÕt nμo lμm cho em chó ý vμ høng thó ? V× sao ?
c) Qua bμi th¬, em hiÓu t¸c gi¶ Hå ChÝ Minh lμ mét ngðêi nhð thÕ nμo ?
2. Dμn bμi
a) Më bμi : Giíi thiÖu bμi th¬ vμ c¶m nghÜ chung cña em.
b) Th©n bμi : Nªu c¶m nghÜ cña em :
- C¶m nhËn, tðëng tðîng vÒ h×nh tðîng th¬ trong t¸c phÈm.
- C¶m nghÜ vÒ tõng chi tiÕt (theo thø tù trðíc, sau).
- C¶m nghÜ vÒ t¸c gi¶ cña bμi th¬.
c) KÕt bμi : T×nh c¶m cña em ®èi víi bμi th¬.
3. Gîi ý chuÈn bÞ ®o¹n v¨n nãi

a) Më bμi :
Cã thÓ tham kh¶o nh÷ng çch më bμi sau :
- Giíi thiÖu t¸c phÈm :
+ C¶nh khuya (hay R»m th¸ng giªng ) lμ mét bμi th¬ ...
+ C¶nh khuya ®ðîc B¸c Hå s¸ng t¸c vμo thêi k× ...
- Giíi thiÖu Ên tðîng, c¶m xóc cña m×nh :
+ §äc bμi C¶nh khuya, em thÊy mét bøc tranh thiªn nhiªn hiÖn ra trong
t©m trÝ ...
+ Bμi C¶nh khuya thËt thó vÞ...
154
b) Th©n bμi :
- ChuÈn bÞ ®o¹n v¨n nªu c¶m nhËn chung vÒ h×nh ¶nh trong bμi (phong c¶nh,
t©m hån).
- ChuÈn bÞ ®o¹n v¨n nªu c¶m nghÜ theo tõng c©u th¬. ë ®©y nªn vËn dông
çc biÖn ph¸p liªn tðëng, tðëng tðîng, so s¸nh, ...
c) KÕt bμi :
Cã thÓ kÕt bμi theo nh÷ng çch sau (hoÆc nghÜ thªm çch kh¸c) :
- Bμi th¬ cho ta thÊy B¸c Hå lμ mét nhμ çch m¹ng, mét nhμ th¬...
- Qua bμi th¬, ta thÊy B¸c Hå lμ mét con ngðêi l¹c quan, yªu ®êi...
- §äc bμi th¬, ta thÊy B¸c Hå lμ mét nghÖ sÜ biÕt yªu çi ®Ñp vμ s¸ng t¹o çi
®Ñp cho ®êi...

1. Häc sinh ph¸t biÓu trong tæ, nhãm kho¶ng 20 phót.
2. Mét sè häc sinh ph¸t biÓu trðíc líp ; thÇy, c« gi¸o nhËn xÐt, ®¸nh gi¸.
Yªu cÇu : Ph¸t biÓu râ rμng, m¹ch l¹c, giäng nãi cã c¶m xóc, tù nhiªn.
Lμm th¬ lôc b¸t
I - LuËt th¬ lôc b¸t

1. §äc kÜ c©u ca dao
Anh ®i anh nhí quª nhμ
Nhí canh rau muèng, nhí cμ dÇm tð¬ng.
Nhí ai d·i n¾ng dÇm sð¬ng
Nhí ai t¸t nðíc bªn ®ðêng h«m nao.
2. Tr¶ lêi c©u hái
a) CÆp c©u th¬ lôc b¸t mçi dßng cã mÊy tiÕng ? V× sao l¹i gäi lμ lôc b¸t ?
b) KÎ l¹i s¬ ®å sau vμo vë vμ ®iÒn çc kÝ hiÖu B, T, V øng víi mçi tiÕng cña
bμi ca dao trªn vμo çc «.
Çc tiÕng cã thanh huyÒn vμ thanh ngang (kh«ng dÊu) gäi lμ tiÕng b»ng, kÝ
hiÖu lμ B.
155
Çc tiÕng cã thanh s¾c, hái, ng·, nÆng lμ tiÕng tr¾c, kÝ hiÖu lμ T.
VÇn kÝ hiÖu lμ V.
c c c c c c
c c c c c c c c
c c c c c c
c c c c c c c c
c) H·y nhËn xÐt tð¬ng quan thanh ®iÖu gi÷a tiÕng thø s¸u vμ tiÕng thø t¸m
trong c©u 8.
d) Nªu nhËn xÐt vÒ luËt th¬ lôc b¸t (vÒ sè c©u, sè tiÕng trong mçi c©u, sè vÇn,
vÞ trÝ vÇn, sù ®æi thay çc tiÕng b»ng, tr¾c, bæng, trÇm vμ çch ng¾t nhÞp trong c©u).
Ghi nhí
· Lôc b¸t lμ thÓ th¬ ®éc ®¸o cña v¨n häc ViÖt Nam.
· LuËt th¬ lôc b¸t thÓ hiÖn tËp trung ë khæ th¬ lôc b¸t gåm mét c©u s¸u
tiÕng vμ mét c©u t¸m tiÕng s¾p xÕp theo m« h×nh sau ®©y (B : b»ng ; T :
tr¾c ; V : vÇn ; chða tÝnh ®Õn çc d¹ng biÕn thÓ vμ ngo¹i lÖ) :
TiÕng
1 2 3 4 5 6 7 8
C©u
6 - B - T - BV
8 - B - T - BV - BV
Çc tiÕng ë vÞ trÝ 1, 3, 5, 7 kh«ng b¾t buéc theo luËt b»ng tr¾c - trong
b¶ng ®¸nh dÊu (-). TiÕng thø hai thðêng lμ thanh b»ng. TiÕng thø tð
thðêng lμ thanh tr¾c (nhðng cã khi ngo¹i lÖ tiÕng thø hai lμ thanh tr¾c th×
tiÕng thø tð sÏ ®æi thμnh thanh b»ng). Trong c©u 8, nÕu tiÕng thø s¸u lμ
thanh ngang (bæng) th× tiÕng thø t¸m ph¶i lμ thanh huyÒn (trÇm). Ngðîc
l¹i còng vËy.
156
II - LuyÖn tËp
1. Lμm th¬ lôc b¸t theo m« h×nh ca dao. §iÒn nèi tiÕp cho thμnh bμi vμ ®óng
luËt. Cho biÕt v× sao em ®iÒn çc tõ ®ã (vÒ ý vμ vÒ vÇn).
- Em ¬i ®i häc trðêng xa
Cè häc cho giái ... mÑ mong.
- Anh ¬i phÊn ®Êu cho bÒn
Mçi n¨m mçi líp ...
- Ngoμi vðên rÝu rÝt tiÕng chim,
...
2. Cho biÕt çc c©u lôc b¸t sau sai ë ®©u vμ söa l¹i cho ®óng luËt.
- Vðên em c©y quý ®ñ loμi
Cã cam, cã quýt, cã bßng, cã na.
- ThiÕu nhi lμ tuæi häc hμnh
Chóng em phÊn ®Êu tiÕn lªn hμng ®Çu.
3. Cã thÓ tæ chøc líp thμnh hai ®éi, mét ®éi xðíng c©u lôc, ®éi kia lμm c©u
b¸t. §éi nμo kh«ng lμm ®ðîc lμ thua ®iÓm. §éi th¾ng ®ðîc quyÒn xðíng c©u lôc.
ThÇy, c« gi¸o lμm träng tμi.
4. Muèn lμm th¬ lôc b¸t cho hay, vðît qua tr×nh ®é "vÌ", th× c©u th¬ ph¶i cã
h×nh ¶nh, cã hån.
bμi tham kh¶o

- Tróc xinh tróc mäc ®Çu ®×nh
Em xinh em ®øng mét m×nh còng xinh.
(Ca dao)
- Non cao, cao mÊy tõng m©y,

Anh ®i bªn Êy bªn nμy em tr«ng
Bao giê lóa chÝn ®Çy ®ång
Anh vÒ gÆt h¸i g¸nh gång ®ì em.
(TrÇn TuÊn Kh¶i, Phong dao)
- S«ng kia rμy ®· nªn ®ång

Chç lμm nhμ cöa, chç trång ng« khoai.
V¼ng nghe tiÕng Õch bªn tai,
GiËt m×nh cßn tðëng tiÕng ai gäi ®ß.
(Tó Xð¬ng, S«ng LÊp)
157
- Sð¬ng r¬i tr¾ng b¹c ®Çu non
Bao nhiªu s«ng çi ®æ dån vÒ kh¬i.
Ru con trßn giÊc mÑ ngåi
Con lªn mðêi t¸m, mÑ rêi chiªm bao.
(Ng« Kha, Chê )
- Ta vÒ, m×nh cã nhí ta,

Ta vÒ, ta nhí nh÷ng hoa cïng ngðêi.
Rõng xanh hoa chuèi ®á tð¬i,
§Ìo cao n¾ng ¸nh dao gμi th¾t lðng.
Ngμy xu©n m¬ në tr¾ng rõng,
Nhí ngðêi ®an nãn chuèt tõng sîi giang.
Ve kªu rõng ph¸ch ®æ vμng,
Nhí c« em g¸i h¸i m¨ng mét m×nh.
Rõng thu tr¨ng räi hoμ b×nh,
Nhí ai tiÕng h¸t ©n t×nh thuû chung.
(Tè H÷u, ViÖt B¾c )
Bμi 14

· C¶m nhËn ®ðîc phong vÞ ®Æc s¾c, nÐt ®Ñp v¨n ho¸ trong mét thø quμ
®éc ®¸o vμ gi¶n dÞ cña d©n téc : cèm.
· Bðíc ®Çu biÕt ®ðîc thÓ v¨n tuú bót, thÊy ®ðîc sù tinh tÕ, nhÑ nhμng mμ
s©u s¾c trong tuú bót cña Th¹ch Lam.
· N¾m ®ðîc kh¸i niÖm ch¬i ch÷ ; bðíc ®Çu c¶m thô ®ðîc çi hay çi ®Ñp
cña ch¬i ch÷.
· N¾m ®ðîc çc yªu cÇu trong viÖc sö dông tõ. RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö
dông tõ ®óng chuÈn mùc.
· ¤n tËp vÒ v¨n biÓu c¶m.
158
V¨n b¶n
Mét thø quμ cña lóa non : cèm
C¬n giã mïa h¹ lðít qua võng(1) sen trªn hå, nhuÇn thÊm çi hð¬ng th¬m cña
l¸, nhð b¸o trðíc mïa vÒ cña mét thøc quμ thanh nh·(2) vμ tinh khiÕt. Çc b¹n cã
ngöi thÊy, khi ®i qua nh÷ng çnh ®ång xanh, mμ h¹t thãc nÕp ®Çu tiªn lμm trÜu
th©n lóa cßn tð¬i, ngöi thÊy çi mïi th¬m m¸t cña b«ng lóa non kh«ng ? Trong
çi vá xanh kia, cã mét giät s÷a tr¾ng th¬m, ph¶ng phÊt hð¬ng vÞ ngμn hoa cá.
Dðíi ¸nh n¾ng, giät s÷a dÇn dÇn ®«ng l¹i, b«ng lóa cμng ngμy cμng cong xuèng,
nÆng v× çi chÊt quý trong s¹ch cña Trêi.
§îi ®Õn lóc võa nhÊt, mμ chØ riªng nh÷ng ngðêi chuyªn m«n míi ®Þnh ®ðîc,
ngðêi ta gÆt mang vÒ. Råi ®Õn mét lo¹t çch chÕ biÕn, nh÷ng çch thøc lμm truyÒn
tù ®êi nμy sang ®êi kh¸c, mét sù bÝ mËt tr©n träng vμ khe kh¾t gi÷ g×n, çi c« g¸i
Vßng(3) lμm ra thø cèm dÎo vμ th¬m Êy. TÊt nhiªn lμ nhiÒu n¬i còng biÕt çch thøc
lμm cèm, nhðng kh«ng cã ®©u lμm ®ðîc h¹t cèm dÎo, th¬m vμ ngon ®ðîc b»ng
159
ë lμng Vßng, gÇn Hμ Néi. TiÕng cèm Vßng ®· lan kh¾p tÊt c¶ ba k×, vμ ®Õn mïa
cèm, çc ngðêi cña Hμ Néi 36 phè phðêng vÉn thðêng ngãng tr«ng c« hμng cèm
xinh xinh, ¸o quÇn gän ghÏ, víi çi dÊu hiÖu ®Æc biÖt lμ çi ®ßn g¸nh hai ®Çu cong
vót lªn nhð chiÕc thuyÒn rång...
Cèm lμ thøc quμ riªng biÖt cña ®Êt nðíc, lμ thøc d©ng cña nh÷ng çnh ®ång
lóa b¸t ng¸t xanh, mang trong hð¬ng vÞ tÊt c¶ çi méc m¹c, gi¶n dÞ vμ thanh khiÕt
cña ®ång quª néi cá An Nam(4). Ai ®· nghÜ ®Çu tiªn dïng cèm ®Ó lμm quμ sªu
tÕt(5). Kh«ng cßn g× hîp h¬n víi sù vð¬ng vÝt cña t¬ hång(6), thøc quμ trong s¹ch,
trung thμnh nhð çc viÖc lÔ nghi. Hång cèm tèt ®«i... Vμ kh«ng bao giê cã hai mμu
l¹i hoμ hîp h¬n ®ðîc n÷a : mμu xanh tð¬i cña cèm nhð ngäc th¹ch(7) quý, mμu
®á th¾m cña hång nhð ngäc lùu(8) giμ. Mét thø thanh ®¹m(9), mét thø ngät s¾c(10),
hai vÞ n©ng ®ì nhau ®Ó h¹nh phóc ®ðîc l©u bÒn. (ThËt ®¸ng tiÕc khi chóng ta thÊy
nh÷ng tôc lÖ tèt ®Ñp Êy mÊt dÇn, vμ nh÷ng thøc quý cña ®Êt m×nh thay dÇn b»ng
nh÷ng thøc bãng b¶y hμo nh¸ng(11) vμ th« kÖch b¾t chðíc ngðêi ngoμi : nh÷ng kÎ
míi giμu v« häc cã biÕt ®©u mμ thðëng thøc ®ðîc nh÷ng vÎ cao quý kÝn ®¸o vμ
nhòn nhÆn(12) ?)
*
* *
Cèm kh«ng ph¶i thøc quμ cña ngðêi véi ; ¨n cèm ph¶i ¨n tõng chót Ýt, thong
th¶ vμ ngÉm nghÜ. Lóc bÊy giê ta míi thÊy thu l¹i c¶ trong hð¬ng vÞ Êy, çi mïi
th¬m phøc cña lóa míi, cña hoa cá d¹i ven bê : trong mμu xanh cña cèm, çi tð¬i
m¸t cña l¸ non, vμ trong chÊt ngät cña cèm, çi dÞu dμng thanh ®¹m cña loμi th¶o
méc(13). Thªm vμo çi mïi h¬i ng¸t cña l¸ sen giμ, ðíp lÊy tõng h¹t cèm mét cßn
gi÷ l¹i çi Êm ¸p cña nh÷ng ngμy mïa h¹ trªn hå. Chóng ta cã thÓ nãi r»ng trêi
sinh l¸ sen ®Ó bao bäc cèm, còng nhð trêi sinh cèm n»m ñ trong l¸ sen. Khi çc c«
g¸i Vßng ®ç g¸nh, gië tõng líp l¸ sen, chóng ta thÊy hiÖn ra tõng l¸ cèm, s¹ch sÏ
vμ tinh khiÕt, kh«ng cã m¶y may mét chót bôi nμo. Hìi çc bμ mua hμng ! Chí cã
thäc tay hay m©n mª thøc quμ thÇn tiªn Êy, h·y nhÑ nhμng mμ n©ng ®ì, chót
chiu(14) mμ vuèt ve. Ph¶i nªn kÝnh träng çi léc cña Trêi, çi khÐo lÐo cña ngðêi,
vμ sù cè søc tiÒm tμng(15) vμ nhÉn n¹i cña thÇn Lóa(16). Sù thðëng thøc cña çc bμ
sÏ ®ðîc trang nh·(17) vμ ®Ñp ®Ï h¬n, vμ çi vui còng sÏ tð¬i s¸ng h¬n nhiÒu l¾m.
(Th¹ch Lam(M), trong Hμ Néi b¨m s¸u phè phðêng,

NXB §êi nay, Hμ Néi, 1943)
160
Chó thÝch
(M) Th¹ch Lam (1910 - 1942) sinh t¹i Hμ Néi, tªn khai sinh lμ NguyÔn Tðêng
Vinh, sau ®æi lμ NguyÔn Tðêng L©n, lμ nhμ v¨n næi tiÕng, thμnh viªn cña nhãm
Tù lùc v¨n ®oμn trðíc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945. ¤ng cã së trðêng vÒ truyÖn
ng¾n, vμ lμ mét c©y bót tinh tÕ, nh¹y c¶m, ®Æc biÖt trong viÖc khai th¸c thÕ giíi
c¶m xóc, c¶m gi¸c cña con ngðêi. Bμi Mét thø quμ cña lóa non : Cèm rót tõ tËp
Hμ Néi b¨m s¸u phè phðêng (1943), tËp tuú bót viÕt vÒ c¶nh s¾c vμ phong vÞ cña
Hμ Néi, ®Æc biÖt lμ nh÷ng thø quμ, nh÷ng mãn ¨n thðêng ngμy kh¸ b×nh dÞ,
kh«ng mÊy cao sang nhðng l¹i ®Ëm ®μ hð¬ng vÞ riªng, thÓ hiÖn sù tinh tÕ, khÐo
lÐo trong b¶n s¾c v¨n ho¸ l©u ®êi cña ®Êt kinh k×. Bμi nμy khi ®ða vμo s¸ch gi¸o
khoa cã rót bít mét ®o¹n cuèi.
Tuú bót lμ mét thÓ v¨n. Tuy cã chç gÇn víi çc thÓ bót kÝ, kÝ sù ë yÕu tè miªu
t¶, ghi chÐp nh÷ng h×nh ¶nh, sù viÖc mμ nhμ v¨n quan s¸t, chøng kiÕn, nhðng tuú
bót thiªn vÒ biÓu c¶m, chó träng thÓ hiÖn c¶m xóc, t×nh c¶m, suy nghÜ cña t¸c gi¶
trðíc çc hiÖn tðîng vμ vÊn ®Ò cña ®êi sèng. Ng«n ng÷ tuú bót thðêng giμu h×nh
¶nh vμ chÊt tr÷ t×nh.
(1) Võng (còng viÕt vÇng) : tõ chØ ®¬n vÞ, dïng ®Ó gäi mét çch trang träng
hay v¨n vÎ mét vËt thÓ cã bÒ mÆt ®ðîc coi lμ réng, h×nh trßn hoÆc gÇn víi h×nh
trßn. VÝ dô : vÇng dð¬ng, vÇng tr¸n.
(2) Thanh nh· : thanh tao vμ nh· nhÆn, cã tÝnh chÊt lÞch sù mμ gi¶n dÞ.
(3) Vßng : lμng Vßng thuéc x· DÞch Väng, huyÖn Tõ Liªm, nay thuéc quËn
CÇu GiÊy. Lμng Vßng tõ l©u ®· næi tiÕng vÒ nghÒ lμm cèm.
(4) An Nam : tªn gäi cò nðíc ViÖt Nam, dðíi thêi B¾c thuéc ®ðîc dïng chÝnh
thøc tõ ®êi §ðêng vμ còng cßn dïng dðíi thêi thuéc Ph¸p.
(5) Sªu tÕt : nhμ trai ®ða lÔ vËt ®Õn nhμ g¸i trong dÞp lÔ, tÕt, khi chða cðíi.
(6) T¬ hång : sîi chØ ®á biÓu trðng cho t×nh duyªn do trêi ®Þnh. Theo truyÒn
thuyÕt Trung Quèc, «ng NguyÖt L·o dïng sîi chØ nμy buéc vμo ch©n ®«i nam n÷
nμo th× hä sÏ thμnh vî chång.
(7) Ngäc th¹ch : ngäc mμu xanh nh¹t, gÇn nhð trong suèt, dïng lμm ®å trang
trÝ, trang søc.
161
(8) Ngäc lùu : ngäc mμu ®á tð¬i, h¬i trong, gièng mμu h¹t qu¶ lùu.
(9) Thanh ®¹m : ë ®©y chØ mãn ¨n, thøc uèng ®¬n gi¶n, kh«ng cÇu k×, kh«ng
cã nh÷ng mïi vÞ nång, ®Ëm g©y c¶m gi¸c m¹nh. Thanh ®¹m cßn chØ cuéc sèng
gi¶n dÞ, trong s¹ch.
(10) Ngät s¾c : vÞ ngät ®Ëm.
(11) Hμo nh¸ng (còng viÕt hμo nho¸ng) : cã vÎ ®Ñp ph« trð¬ng bÒ ngoμi.
(12) Nhòn nhÆn : kh«ng ph« trð¬ng, cã vÎ khiªm tèn, nhón nhðêng.
(13) Th¶o méc : chØ chung çc loμi thùc vËt (th¶o : cá, méc : c©y th©n gç).
(14) Chót chiu (tõ Ýt dïng) : n©ng niu, nhÑ nhμng.
(15) TiÒm tμng : giÊu kÝn, chøa ®ùng ë bªn trong kh«ng lé ra (tiÒm : ch×m,
ngÇm, giÊu, thÇm ; tμng : giÊu, Èn kÝn, cÊt gi÷).
(16) ThÇn Lóa : vÞ thÇn tr«ng coi viÖc trång lóa, theo truyÒn thuyÕt d©n gian.
Còng cã thÓ hiÓu lμ viÖc t¹o ra h¹t lóa ®ðîc xem nhð mét ®iÒu k× diÖu, bÝ Èn cña
thÇn linh.
(17) Trang nh· : lÞch sù vμ thanh nh·.
1. Bμi tuú bót nμy nãi vÒ çi g× ? §Ó nãi vÒ ®èi tðîng Êy, t¸c gi¶ ®· sö dông
nh÷ng phð¬ng thøc biÓu ®¹t nμo (miªu t¶, thuyÕt minh, biÓu c¶m, b×nh luËn) ?
Phð¬ng thøc nμo lμ chñ yÕu ? Bμi v¨n cã mÊy ®o¹n ? Néi dung chÝnh cña mçi
®o¹n lμ g× ?
2. §äc ®o¹n v¨n tõ ®Çu ®Õn "trong s¹ch cña Trêi" vμ cho biÕt :
- T¸c gi¶ ®· më ®Çu bμi viÕt vÒ cèm b»ng nh÷ng h×nh ¶nh vμ chi tiÕt nμo ?
- Nh÷ng c¶m gi¸c, Ên tðîng nμo cña t¸c gi¶ ®· t¹o nªn tÝnh biÓu c¶m cña
®o¹n v¨n ?
3. T¸c gi¶ ®· nhËn xÐt nhð thÕ nμo vÒ tôc lÖ dïng hång, cèm lμm ®å sªu tÕt
cña nh©n d©n ta ? Sù hoμ hîp, tð¬ng xøng cña hai thø Êy ®· ®ðîc ph©n tÝch trªn
nh÷ng phð¬ng diÖn nμo ?
162
4. "Cèm lμ thøc quμ riªng biÖt cña ®Êt nðíc, lμ thøc d©ng cña nh÷ng çnh
®ång lóa b¸t ng¸t xanh, mang trong hð¬ng vÞ tÊt c¶ çi méc m¹c, gi¶n dÞ vμ thanh
khiÕt cña ®ång quª néi cá An Nam". Em c¶m nhËn nhð thÕ nμo vÒ nhËn xÐt Êy
cña t¸c gi¶ ?
5. §o¹n sau cña bμi v¨n (tõ "Cèm kh«ng ph¶i thøc quμ cña ngðêi véi" ®Õn
hÕt) bμn vÒ sù thðëng thøc cèm. Sù tinh tÕ vμ th¸i ®é tr©n träng cña t¸c gi¶ ®èi
víi viÖc thðëng thøc mét mãn quμ b×nh dÞ ®· ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nμo ?
6.* Bμi v¨n thÓ hiÖn nÐt ®Æc s¾c cña ngßi bót Th¹ch Lam lμ thiªn vÒ c¶m gi¸c
tinh tÕ, nhÑ nhμng mμ s©u s¾c. Em h·y t×m vμ ph©n tÝch mét sè vÝ dô cô thÓ trong
bμi v¨n ®Ó chøng minh nhËn xÐt ®ã.
Ghi nhí
"Cèm lμ thøc quμ riªng biÖt cña ®Êt nðíc, lμ thøc d©ng cña nh÷ng çnh
®ång lóa b¸t ng¸t xanh, mang trong hð¬ng vÞ tÊt c¶ çi méc m¹c, gi¶n dÞ
vμ thanh khiÕt cña ®ång quª néi cá". B»ng ngßi bót tinh tÕ, nh¹y c¶m vμ
tÊm lßng tr©n träng, t¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn ®ðîc nÐt ®Ñp v¨n ho¸ d©n téc
trong thø s¶n vËt gi¶n dÞ mμ ®Æc s¾c Êy.
LuyÖn tËp
1. Chän häc thuéc mét ®o¹n v¨n trong bμi kho¶ng 5 - 6 dßng.
2. Sðu tÇm vμ chÐp l¹i mét sè c©u th¬, ca dao cã nãi ®Õn cèm.
Ch¬i ch÷
I - ThÕ nμo lμ ch¬i ch÷ ?
§äc bμi ca dao sau ®©y vμ tr¶ lêi c©u hái.
Bμ giμ ®i chî CÇu §«ng,

Bãi xem mét quÎ lÊy chång lîi ch¨ng ?
ThÇy bãi xem quÎ nãi r»ng :
Lîi th× cã lîi nhðng r¨ng kh«ng cßn.
163
C©u hái :
1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÜa cña çc tõ lîi trong bμi ca dao nμy ?
2. ViÖc sö dông tõ lîi ë c©u cuèi cña bμi ca dao lμ dùa vμo hiÖn tðîng g× cña
tõ ng÷ ?
3. ViÖc sö dông tõ lîi nhð trªn cã t¸c dông g× ?
Ghi nhí
Ch¬i ch÷ lμ lîi dông ®Æc s¾c vÒ ©m, vÒ nghÜa cña tõ ng÷ ®Ó t¹o s¾c th¸i
dÝ dám, hμi hðíc,... lμm c©u v¨n hÊp dÉn vμ thó vÞ.
II - Çc lèi ch¬i ch÷

Ngoμi lèi ch¬i ch÷ nhð ®· dÉn ë môc I, cßn nh÷ng lèi ch¬i ch÷ kh¸c. Em h·y
chØ râ lèi ch¬i ch÷ trong çc c©u dðíi ®©y :
(1) S¸nh víi Na-va "ranh tðíng" Ph¸p

TiÕng t¨m nång nÆc ë §«ng Dð¬ng.
(Tó Mì)
(2) Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mμu mða

Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê.
(Tó Mì)
(3) Con ç ®èi bá trong cèi ®¸,

Con mÌo çi n»m trªn m¸i kÌo,
Tr¸ch cha mÑ em nghÌo, anh nì phô duyªn em.
(Ca dao)
(4) Ngät th¬m sau líp vá gai,

Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng.
Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng,
SÇu riªng mμ ho¸ vui chung tr¨m nhμ.
(Ph¹m Hæ)
164
Ghi nhí
· Çc lèi ch¬i ch÷ thðêng gÆp lμ :
- Dïng tõ ng÷ ®ång ©m ;
- Dïng lèi nãi tr¹i ©m (gÇn ©m) ;
- Dïng çch ®iÖp ©m ;
- Dïng lèi nãi l¸i ;
- Dïng tõ ng÷ tr¸i nghÜa, ®ång nghÜa, gÇn nghÜa.
· Ch¬i ch÷ ®ðîc sö dông trong cuéc sèng thðêng ngμy, trong v¨n th¬,
®Æc biÖt lμ trong th¬ v¨n trμo phóng, trong c©u ®èi, c©u ®è,...
III - LuyÖn tËp

1. §äc bμi th¬ dðíi ®©y vμ cho biÕt t¸c gi¶ ®· dïng nh÷ng tõ ng÷ nμo ®Ó
ch¬i ch÷.
Ch¼ng ph¶i liu ®iu vÉn gièng nhμ,
R¾n ®Çu biÕng häc ch¼ng ai tha.
ThÑn ®Ìn hæ löa ®au lßng mÑ,
Nay thÐt mai gÇm r¸t cæ cha.
R¸o mÐp chØ quen tuång nãi dèi,
L»n lðng cam chÞu dÊu roi tra.
Tõ nay Tr©u Lç (a) ch¨m nghÒ häc,
KÎo hæ mang danh tiÕng thÕ gia.
(Lª Quý §«n)
2. Mçi c©u sau ®©y cã nh÷ng tiÕng nμo chØ çc sù vËt gÇn gòi nhau ? Çch nãi
nμy cã ph¶i lμ ch¬i ch÷ kh«ng ?
- Trêi mða ®Êt thÞt tr¬n nhð mì, dß ®Õn hμng nem ch¶ muèn ¨n.
- Bμ ®å Nøa, ®i vâng ®ßn tre, ®Õn khãm tróc, thë dμi hi hãp.
(a) Tr©u, Lç lμ tªn nðíc, quª hð¬ng cña M¹nh Tö vμ Khæng Tö.
165
3. Sðu tÇm mét sè çch ch¬i ch÷ trong s¸ch b¸o (B¸o Hoa häc trß, ThiÕu niªn
TiÒn phong, V¨n nghÖ,...).
4.* N¨m 1946, bμ H»ng Phð¬ng biÕu B¸c Hå mét gãi cam, B¸c Hå ®· lμm mét
bμi th¬ tá lßng c¶m ¬n nhð sau :
C¶m ¬n bμ biÕu gãi cam,
NhËn th× kh«ng ®óng, tõ lμm sao ®©y ?
¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y,
Ph¶i ch¨ng khæ tËn ®Õn ngμy cam lai ?
Trong bμi th¬ nμy, B¸c Hå ®· dïng lèi ch¬i ch÷ nhð thÕ nμo ?
®äc thªm
Mét h«m Tr¹ng Quúnh d©ng lªn chóa TrÞnh mét lä thøc ¨n, bªn ngoμi cã ghi
hai ch÷ ®¹i phong. Chóa kh«ng hiÓu lμ mãn g×, hái Quúnh, Quúnh tr¶ lêi :
- BÈm, ®¹i phong lμ giã to, giã to th× ®æ chïa, ®æ chïa th× tðîng lo, tðîng lo
lμ lä tð¬ng.
(Theo Lª Trung Hoa - Hå Lª, Thó ch¬i ch÷)
ChuÈn mùc sö dông tõ
I - Sö dông tõ ®óng ©m, ®óng chÝnh t¶

Çc tõ in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau dïng sai nhð thÕ nμo ?
- Mét sè ngðêi sau mét thêi gian dïi ®Çu vμo lμm ¨n, nay ®· khÊm kh¸.
- Em bÐ ®· tËp tÑ biÕt nãi.
- §ã lμ nh÷ng kho¶ng kh¾c sung sðíng nhÊt trong ®êi em.
II - Sö dông tõ ®óng nghÜa

Çc tõ in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau ®©y dïng sai nhð thÕ nμo ? H·y thay
nh÷ng tõ Êy b»ng çc tõ thÝch hîp.
- §Êt nðíc ta ngμy cμng s¸ng sña.
- ¤ng cha ta ®· ®Ó l¹i cho chóng ta nh÷ng c©u tôc ng÷ cao c¶ ®Ó chóng ta vËn
dông trong thùc tÕ.
- Con ngðêi ph¶i biÕt lð¬ng t©m.
166
Iii - Sö dông tõ ®óng tÝnh chÊt ng÷ ph¸p cña tõ
Çc tõ in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau ®©y dïng sai nhð thÕ nμo ? H·y t×m çch
ch÷a l¹i cho ®óng.
- Nðíc s¬n lμm cho ®å vËt thªm hμo quang.
- ¡n mÆc cña chÞ thËt lμ gi¶n dÞ.
- Bän giÆc ®· chÕt víi nhiÒu th¶m h¹i : m¸u ch¶y thμnh s«ng ë Ninh KiÒu,
th©y chÊt ®Çy néi ë Tuþ §éng, TrÇn HiÖp ph¶i bªu ®Çu, LÝ Kh¸nh ph¶i bá m¹ng.
- §Êt nðíc ph¶i giμu m¹nh thùc sù chø kh«ng ph¶i lμ sù gi¶ t¹o phån vinh.
Iv - Sö dông tõ ®óng s¾c th¸i biÓu c¶m, hîp phong çch
Çc tõ in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau ®©y sai nhð thÕ nμo ? H·y t×m nh÷ng tõ
thÝch hîp ®Ó thay thÕ çc tõ ®ã.
- Qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ l·nh ®¹o sang x©m lðîc nðíc ta.
- Con hæ dïng nh÷ng çi vuèt nhän ho¾t cÊu vμo ngðêi, vμo mÆt Viªn [...].
Nhðng Viªn vÉn r¸n søc quÇn nhau víi chó hæ.
(DÉn theo NguyÔn §øc D©n)
V - Kh«ng l¹m dông tõ ®Þa phð¬ng, tõ H¸n ViÖt

Trong trðêng hîp nμo th× kh«ng nªn dïng tõ ®Þa phð¬ng ? T¹i sao kh«ng nªn
l¹m dông tõ H¸n ViÖt ?
Ghi nhí
Khi sö dông tõ ph¶i chó ý :
- Sö dông tõ ®óng ©m, ®óng chÝnh t¶ ;
- Sö dông tõ ®óng nghÜa ;
- Sö dông tõ ®óng tÝnh chÊt ng÷ ph¸p cña tõ ;
- Sö dông tõ ®óng s¾c th¸i biÓu c¶m, hîp víi t×nh huèng giao tiÕp ;
- Kh«ng l¹m dông tõ ®Þa phð¬ng, tõ H¸n ViÖt.
167
¤n tËp v¨n b¶n biÓu c¶m
1. §äc l¹i ®o¹n v¨n vÒ hoa h¶i ®ðêng (Bμi 5), vÒ An Giang (Bμi 6), bμi Hoa häc
trß (Bμi 6), bμi C©y sÊu Hμ Néi (Bμi 7), çc ®o¹n v¨n biÓu c¶m (Bμi 9), bμi C¶m nghÜ
vÒ mét bμi ca dao (Bμi 12) vμ çc v¨n b¶n tr÷ t×nh kh¸c, h·y cho biÕt v¨n miªu t¶
vμ v¨n biÓu c¶m kh¸c nhau nhð thÕ nμo.
2. §äc l¹i bμi KÑo mÇm (Bμi 11), h·y cho biÕt v¨n biÓu c¶m kh¸c v¨n tù sù ë
®iÓm nμo.
3. Tù sù vμ miªu t¶ trong v¨n biÓu c¶m ®ãng vai trß g× ? Chóng thùc hiÖn
nhiÖm vô biÓu c¶m nhð thÕ nμo ? Nªu vÝ dô.
4. Cho mét ®Ò bμi biÓu c¶m, ch¼ng h¹n : C¶m nghÜ mïa xu©n, em sÏ thùc hiÖn
bμi lμm qua nh÷ng bðíc nμo ? T×m ý vμ s¾p xÕp ý nhð thÕ nμo ?
5. Bμi v¨n biÓu c¶m thðêng sö dông nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ nμo ? Ngðêi ta
nãi ng«n ng÷ v¨n biÓu c¶m gÇn víi th¬, em cã ®ång ý kh«ng ? V× sao ?
Bμi 15

· ThÊy ®ðîc nÐt ®Ñp riªng cña Sμi Gßn víi thiªn nhiªn, khÝ hËu nhiÖt ®íi
vμ nhÊt lμ phong çch con ngðêi Sμi Gßn. N¾m ®ðîc nghÖ thuËt biÓu hiÖn
t×nh c¶m, c¶m xóc cña t¸c gi¶ trong bμi Sμi Gßn t«i yªu. C¶m nhËn ®ðîc
nÐt riªng cña c¶nh s¾c thiªn nhiªn, kh«ng khÝ mïa xu©n ë Hμ Néi vμ miÒn
B¾c, t×nh quª hð¬ng th¾m thiÕt, s©u ®Ëm vμ ngßi bót tμi hoa, tinh tÕ cña
t¸c gi¶ trong bμi tuú bót Mïa xu©n cña t«i.
· §¸nh gi¸ ®ðîc bμi tËp lμm v¨n sè 3 theo yªu cÇu cña bμi v¨n biÓu c¶m.
· RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông tõ ®óng chuÈn mùc.
V¨n b¶n
Sμi Gßn t«i yªu
Sμi Gßn vÉn trÎ. T«i th× ®ð¬ng giμ. Ba tr¨m n¨m(1) so víi n¨m ngμn n¨m
tuæi cña §Êt nðíc th× çi ®« thÞ nμy cßn xu©n ch¸n. Sμi Gßn cø trÎ hoμi nhð
mét c©y t¬ ®ð¬ng ®é nân nμ, trªn ®μ thay da, ®æi thÞt, miÔn lμ cð d©n ngμy
168
nay vμ c¶ ngμy mai biÕt çch tðíi tiªu, ch¨m bãn, tr©n träng gi÷ g×n çi ®« thÞ
ngäc ngμ nμy.
T«i yªu Sμi Gßn da diÕt... T«i yªu trong n¾ng sím, mét thø n¾ng ngät ngμo,
vμo buæi chiÒu léng giã nhí thð¬ng, dðíi nh÷ng c©y mða(2) nhiÖt ®íi bÊt ngê.
T«i yªu thêi tiÕt tr¸i chøng víi trêi ®ang ui ui(3) buån b·, bçng nhiªn trong v¾t
l¹i nhð thuû tinh. T«i yªu c¶ ®ªm khuya thða thít tiÕng ån. T«i yªu phè
phðêng n¸o ®éng, dËp d×u xe cé vμo nh÷ng giê cao ®iÓm. Yªu c¶ çi tÜnh lÆng
cña buæi s¸ng tinh sð¬ng víi lμn kh«ng khÝ m¸t dÞu, thanh s¹ch trªn mét sè
®ðêng cßn nhiÒu c©y xanh che chë. NÕu cho lμ cðêng ®iÖu, xin thða :
Yªu nhau yªu c¶ ®ðêng ®i

GhÐt nhau ghÐt c¶ t«ng chi (4) hä hμng.
169
ë trªn ®Êt nμy, kh«ng cã ngðêi B¾c, kh«ng cã ngðêi Trung, ngðêi Nam,
ngðêi Hoa, ngðêi Kh¬-me... mμ chØ toμn lμ ngðêi Sμi Gßn c¶. Sèng l©u, sèng quen
mét thêi gian dμi ë Sμi Gßn, råi cø ngì lμ m×nh ®· sinh ra ë ®©y vμ v« h×nh trung
®· thõa nhËn n¬i ®©y lμ quª qu¸n cña m×nh. Sμi Gßn bao giê còng dang hai çnh
tay më réng mμ ®ãn nhiÒu ngðêi tõ tr¨m nÎo ®Êt nðíc kÐo ®Õn. NÕu siªng n¨ng,
chÞu khã th× b¹n sÏ ®ðîc ®·i ngé th©n t×nh nhð hμng triÖu ngðêi kh¸c.
Çch ngμy nay gÇn n¨m mð¬i n¨m, vμo ®©y ®ðîc gÇn gòi víi ngðêi Sμi Gßn,
t«i ®· thÊy phong çch b¶n ®Þa(5) mang nhiÒu nÐt ®Æc trðng. Hä ¨n nãi tù nhiªn,
nhiÒu lóc hÒ hμ(6), dÔ d·i. PhÇn ®«ng Ýt dμn dùng, tÝnh to¸n. Ngðêi Sμi Gßn còng
nhð phÇn lín ngðêi Lôc tØnh rÊt ch¬n thμnh(7), béc trùc.
Çc c« g¸i thÞ thiÒng(8) lóc ®ã th× tãc bu«ng thâng trªn vai, trªn lðng. Cã khi
tÕt bÝm. §éi nãn v¶i(9) tr¾ng, vμnh réng, nhð nãn Hðíng ®¹o(10). ¸o bμ ba tr¾ng,
®Ýnh mét tói nhá xÝu duy nhÊt bªn th©n mÆt ¸o. QuÇn ®en réng. Mang giμy bè
tr¾ng (giμy v¶i, giμy ba-ta) hay x¨ng ®an da. Cã ngðêi ®i guèc v«ng tr¬n(11) tr¾ng
nân, quai da, d¹ng chiÕc xuång hay h×nh hép ç mßi(12). D¸ng ®i khoÎ kho¾n,
m¹nh d¹n. Çi ®Ñp thËt ®¬n s¬, ®«n hËu. Còng yÓu ®iÖu, thðít tha, nhðng theo
cung çch BÕn NghÐ(13). Còng e thÑn, ngðîng nghÞu nhð võng tr¨ng míi lã, cßn
ngËp ngõng giÊu nöa vμnh sau ¸ng m©y. Nô cðêi thiÖt t×nh, tð¬i t¾n vμ Ýt nhiÒu
th¬ ng©y.
BÊy giê, khi chμo ngðêi lín, çc c« Êy (trðíc 1945) cói ®Çu, ch¾p hai bμn tay
l¹i vμ x¸(14). GÆp trang løa b¹n bÌ th× h¬i cói ®Çu vμ cðêi. Cðêi ngËm miÖng, cðêi
chóm chÝm, cðêi mñm mØm, cðêi he hÐ, chØ ®Ó lé vμi çi r¨ng hay lé c¶ hμm, tuú
theo møc ®é th©n quen. §Æc biÖt lμ cÆp m¾t s¸ng rì, nhÝ nh¶nh, ®«i lóc l¹i ¸nh lªn
vμi tia hãm hØnh.
Tuy phong çch tiÕp cËn ngðêi quen hay kh¸ch l¹ cã vÎ h¬i "cæ xða" nhðng
l¹i râ rμng d©n chñ. Kh«ng cã tð thÕ khóm nóm hay mμu mÌ. Kh«ng mét chót
mÆc c¶m(15), tù ti(16).
Tuy nhiªn, ®Õn nh÷ng håi nghiªm träng vμ s«i sôc nhøt cña ®Êt nðíc, th× çc
c« g¸i Êy còng nhð çc chμng trai vμ çc giíi ®ång bμo cña Sμi Gßn bÊt khuÊt,
kh«ng chót do dù, dÊn th©n vμo khã kh¨n, nguy hiÓm vμ cã khi hi sinh c¶ t¸nh
m¹ng, xuyªn suèt ba chôc n¨m tõ 1945 ®Õn 1975.
MiÒn Nam lμ ®Êt lμnh th× Sμi Gßn, ®øng ë gãc ®é nμo ®ã mμ xem xÐt, còng lμ
mét ®« thÞ hiÒn hoμ. Sμi Gßn ngμy nay còng rÊt Ýt chim. §Õn mïa, mét Ýt nh¹n, Ðn
170
bay vÒ tró ®ãng, dðíi çc m¸i nhμ cao tÇng, m¸i ®×nh, m¸i chïa. ThØnh tho¶ng
míi thÊy vμi chÞ qu¹, chÞ s¸o, vμi chÞ vμnh khuyªn, s¾c «(17), ¸o giμ(18)... NhiÒu
nhøt lμ hä hμng se sÎ mμ b©y giê còng thÊy thða thít dÇn. Trðíc kia, rÊt nhiÒu,
c¶ cß, c¶ v¹c sæng lång trong Së thó(19) bay ra lμm tæ trªn mÊy ngän c©y dÇu, c©y
sao cao ngÊt víi çc chÞ cu g¸y, chÞ qu¹, chÞ s¸o. Nh÷ng kÎ v« tr¸ch nhiÖm víi m«i
trðêng sèng vμ ch¼ng thÌm ®Õm xØa ®Õn luËt b¶o vÖ thiªn nhiªn, víi nh÷ng nßng
sóng h¬i ¸c ®éc, ®ang tay b¾n giÕt chim vμ d¬i cña thμnh phè.
Thμnh phè hiÕm hoi dÇn chim chãc. Th× ®· cã ngðêi. Sμi Gßn réng më vμ hμo
phãng lμ n¬i rÊt thuËn lîi cho ngðêi tø xø (20) ®Õn ®©y sinh sèng. Ngμy nay ®·
leo lªn h¬n n¨m triÖu.
VËy ®ã mμ t«i yªu Sμi Gßn vμ yªu c¶ con ngðêi ë ®©y. Mét mèi t×nh dai d¼ng,
bÒn chÆt. Thð¬ng mÕn bao nhiªu còng kh«ng uæng c«ng, hoμi cña. T«i ðíc mong
mäi ngðêi nhÊt lμ çc b¹n trÎ, ®Òu yªu Sμi Gßn nhð t«i.
Xãm Chî §òi, cuèi th¸ng 12 - 1990
(Theo Minh Hð¬ng, trong Nhí Sμi Gßn,

NXB Thμnh phè Hå ChÝ Minh, 1994)
Chó thÝch
(1) Ba tr¨m n¨m : tÝnh tõ thêi ®iÓm thμnh lËp phñ Gia §Þnh dðíi thêi chóa
NguyÔn Phóc Chu, n¨m 1697. Thμnh Gia §Þnh sau trë thμnh thμnh phè Sμi Gßn,
thñ phñ cña xø Nam K×. Tõ sau th¸ng 4 n¨m 1975, Sμi Gßn mang tªn lμ Thμnh phè
Hå ChÝ Minh. HiÖn nay Thμnh phè Hå ChÝ Minh lμ trung t©m kinh tÕ lín nhÊt cña
c¶ nðíc.
(2) C©y mða : trËn mða lín, nhanh vμ kh«ng kÐo dμi.
(3) Ui ui (tõ ®Þa phð¬ng) : thêi tiÕt kh«ng n¾ng hoÆc n¾ng dÞu, nhðng oi oi
khã chÞu.
(4) T«ng chi : çc chi trong mét hä, còng chØ chung hä hμng.
(5) B¶n ®Þa : b¶n th©n ®Þa phð¬ng ®ðîc nãi ®Õn.
(6) HÒ hμ (tõ ®Þa phð¬ng) : dÔ d·i vμ vui vÎ.
171
(7) Ch¬n thμnh : ch©n thμnh.
(8) ThÞ thiÒng : thÞ thμnh.
(9) Nãn v¶i : mò may b»ng v¶i.
(10) Hðíng ®¹o : mét tæ chøc tËp hîp thiÕu niªn, thanh niªn häc sinh dðíi
thêi thuéc Ph¸p ®Ó vui ch¬i vμ rÌn luyÖn. Çc hðíng ®¹o sinh khi tham dù çc
ho¹t ®éng cña ®oμn hðíng ®¹o ph¶i mÆc ®ång phôc cã mò v¶i mÒm réng vμnh.
(11) Guèc v«ng tr¬n : guèc ®Ïo b»ng lo¹i gç v«ng xèp vμ nhÑ, ®Ó méc kh«ng s¬n.
(12) Ç mßi : ç biÓn, nhá, th©n dÑp. Ç mßi thðêng ®ðîc ®ãng hép lμm thùc
phÈm, hép ç mßi h×nh bÇu dôc vμ dÑt.
(13) BÕn NghÐ : tªn gäi cò s«ng Sμi Gßn. Còng dïng ®Ó gäi thμnh Gia §Þnh
xða, hay vïng Sμi Gßn.
(14) X¸ : v¸i (ch¾p tay gi¬ lªn h¹ xuèng, ®ång thêi cói ®Çu, ®Ó tá lßng cung kÝnh).
(15) MÆc c¶m : thÇm nghÜ r»ng m×nh kh«ng b»ng ngðêi vμ c¶m thÊy buån.
(16) Tù ti : tù ®¸nh gi¸ m×nh thÊp kÐm, thiÕu tù tin.
(17) S¾c « : loμi chim cã l«ng mμu ®en.
(18) ¸o giμ : loμi chim cã l«ng mμu n©u ®Ëm.
(19) Së thó : vðên b¸ch thó ë Sμi Gßn, cßn gäi lμ th¶o cÇm viªn.
(20) Tø xø : bèn phð¬ng, mäi n¬i.
®äc - hiÓu v¨n b¶n

1. T¸c gi¶ ®· c¶m nhËn Sμi Gßn vÒ nh÷ng phð¬ng diÖn nμo ? Dùa vμo m¹ch
c¶m xóc vμ suy nghÜ cña t¸c gi¶, h·y t×m bè côc cña bμi v¨n.
2. Trong ®o¹n 1 (tõ ®Çu ®Õn "t«ng chi hä hμng") t¸c gi¶ ®· bμy tá lßng yªu
mÕn cña m×nh víi Sμi Gßn qua nh÷ng c¶m nhËn chung vÒ thiªn nhiªn vμ cuéc
sèng ë n¬i Êy. Em h·y nªu lªn :
a) NÐt riªng biÖt cña thiªn nhiªn, khÝ hËu Sμi Gßn qua sù c¶m nhËn kh¸ tinh
tÕ cña t¸c gi¶.
b) T×nh c¶m cña t¸c gi¶ víi Sμi Gßn ®· ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nμo ? BiÖn ph¸p
nghÖ thuËt nμo ®· ®ðîc sö dông ®Ó biÓu hiÖn t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ?
172
3. Trong ®o¹n 2 (tõ "ë trªn ®Êt nμy" ®Õn "leo lªn h¬n n¨m triÖu") t¸c gi¶ tËp
trung nãi vÒ nÐt næi bËt trong phong çch cña ngðêi Sμi Gßn. NÐt ®Æc trðng cña
phong çch Êy lμ g× ? Th¸i ®é, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®èi víi con ngðêi Sμi Gßn ®ðîc
biÓu hiÖn nhð thÕ nμo ?
4. H·y nªu lªn vÞ trÝ vμ ý nghÜa cña ®o¹n cuèi trong viÖc thÓ hiÖn t×nh c¶m cña
t¸c gi¶ ®èi víi Sμi Gßn.
5. H·y nªu lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm trong nghÖ thuËt biÓu c¶m cña bμi v¨n.
Ghi nhí
Sμi Gßn lμ thμnh phè trÎ trung, n¨ng ®éng, cã nÐt hÊp dÉn riªng vÒ
thiªn nhiªn vμ khÝ hËu. Ngðêi Sμi Gßn cã phong çch cëi më, béc trùc,
ch©n t×nh vμ träng ®¹o nghÜa. Bμi v¨n ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m s©u ®Ëm cña
t¸c gi¶ víi Sμi Gßn qua sù g¾n bã l©u bÒn, am hiÓu tðêng tËn vμ c¶m nhËn
tinh tÕ.
LuyÖn tËp
1. Em h·y t×m nh÷ng bμi viÕt vÒ vÎ ®Ñp vμ nh÷ng ®Æc s¾c cña quª hð¬ng em.
2. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n nãi vÒ t×nh c¶m cña m×nh víi quª hð¬ng hay mét
vïng mμ m×nh ®· tõng g¾n bã.
V¨n b¶n
Mïa xu©n cña t«i

Tù nhiªn nhð thÕ : ai còng chuéng mïa xu©n. Mμ th¸ng giªng lμ th¸ng ®Çu
cña mïa xu©n, ngðêi ta cμng tr×u mÕn, kh«ng cã g× l¹ hÕt. Ai b¶o ®ðîc non(1)
®õng thð¬ng nðíc, bðím ®õng thð¬ng hoa, tr¨ng ®õng thð¬ng giã ; ai cÊm ®ðîc
trai thð¬ng g¸i, ai cÊm ®ðîc mÑ yªu con ; ai cÊm ®ðîc c« g¸i cßn son(2) nhí chång
th× míi hÕt ®ðîc ngðêi mª luyÕn mïa xu©n.
T«i yªu s«ng xanh, nói tÝm ; t«i yªu ®«i mμy ai nhð tr¨ng míi in ngÇn(3) vμ
t«i còng x©y méng ðíc m¬, nhðng yªu nhÊt mïa xu©n kh«ng ph¶i lμ v× thÕ.
173
Mïa xu©n cña t«i - mïa xu©n B¾c ViÖt(4), mïa xu©n cña Hμ Néi - lμ mïa
xu©n cã mða riªu riªu(5), giã lμnh l¹nh, cã tiÕng nh¹n kªu trong ®ªm xanh(6), cã
tiÕng trèng chÌo väng l¹i tõ nh÷ng th«n xãm xa xa, cã c©u h¸t huª t×nh(7) cña c«
g¸i ®Ñp nhð th¬ méng...
Ngðêi yªu c¶nh, vμo nh÷ng lóc trêi ®Êt mang mang(8) nhð vËy, kho¸c mét çi
¸o l«ng, ngËm mét èng ®iÕu(9) më cöa ®i ra ngoμi tù nhiªn thÊy mét çi thó giang
hå(10) ªm ¸i nhð nhung vμ kh«ng cÇn uèng rðîu m¹nh còng nhð lßng m×nh say
sða mét çi g× ®ã - cã lÏ lμ sù sèng !
Êy ®Êy, çi mïa xu©n thÇn th¸nh cña t«i nã lμm cho ngðêi ta muèn ph¸t ®iªn
lªn nhð thÕ ®Êy. Ngåi yªn kh«ng chÞu ®ðîc. Nhùa sèng ë trong ngðêi c¨ng lªn
nhð m¸u c¨ng lªn trong léc(11) cña loμi nai, nhð mÇm non cña c©y cèi, n»m im m·i
kh«ng chÞu ®ðîc, ph¶i tråi ra thμnh nh÷ng çi l¸ nhá ti ti gi¬ tay vÉy nh÷ng cÆp
uyªn ð¬ng(12) ®øng c¹nh.
Cïng víi mïa xu©n trë l¹i, tim ngðêi ta dðêng nhð còng trÎ h¬n ra, vμ ®Ëp
m¹nh h¬n trong nh÷ng ngμy ®«ng th¸ng gi¸. Lóc Êy, ®ðêng s¸ kh«ng cßn lÇy léi
n÷a mμ lμ çi rÐt ngät ngμo, chí kh«ng cßn tª buèt c¨m c¨m n÷a.
174
Y nhð nh÷ng con vËt n»m thu h×nh mét n¬i trèn rÐt thÊy n¾ng Êm trë vÒ th×
l¹i bß ra ®Ó nh¶y nhãt kiÕm ¨n, anh còng "sèng" l¹i vμ thÌm kh¸t yªu thð¬ng thùc
sù. Ra ngoμi trêi, thÊy ai còng muèn yªu thð¬ng, vÒ ®Õn nhμ l¹i còng thÊy yªu
thð¬ng n÷a.
Nhang trÇm, ®Ìn nÕn, vμ nhÊt lμ bÇu kh«ng khÝ gia ®×nh ®oμn tô ªm ®Òm, trªn
kÝnh dðíi nhðêng, trðíc nh÷ng bμn thê PhËt, bμn thê Th¸nh, bμn thê tæ tiªn lμm
cho lßng anh Êm l¹ Êm lïng, tuy miÖng ch¼ng nãi ra nhðng trong lßng th× c¶m
nhð cã kh«ng biÕt bao nhiªu lμ hoa míi në, bðím ra rμng(13) më héi liªn hoan.
§Ñp qu¸ ®i, mïa xu©n ¬i - mïa xu©n cña Hμ Néi th©n yªu, cña B¾c ViÖt
thð¬ng mÕn. Nhðng t«i yªu mïa xu©n nhÊt lμ vμo kho¶ng sau ngμy r»m th¸ng
giªng, TÕt hÕt mμ chða hÕt h¼n, ®μo h¬i phai nhðng nhuþ vÉn cßn phong (14), cá
kh«ng mðít xanh nhð cuèi ®«ng, ®Çu giªng, nhðng tr¸i l¹i, l¹i nøc mét mïi
hð¬ng man m¸c.
Thðêng thðêng, vμo kho¶ng ®ã trêi ®· hÕt nåm(15), mða xu©n b¾t ®Çu thay
thÕ cho mða phïn, kh«ng cßn lμm cho nÒn trêi ®ïng ®ôc nhð mμu pha lª (16)mê.
S¸ng dËy, n»m dμi nh×n ra cöa sæ thÊy nh÷ng vÖt xanh tð¬i hiÖn ë trªn trêi, m×nh
c¶m thÊy r¹o rùc mét niÒm vui s¸ng sña. Trªn giμn hoa lÝ, vμi con ong siªng n¨ng
®· bay ®i kiÕm nhÞ hoa. ChØ ®é t¸m chÝn giê s¸ng, trªn nÒn trêi trong trong cã
nh÷ng lμn s¸ng hång hång rung ®éng nhð çnh con ve míi lét.
Êy lμ lóc thÞt mì dða hμnh ®· hÕt, ngðêi ta b¾t ®Çu trë vÒ b÷a c¬m gi¶n dÞ cã
cμ om víi thÞt th¨n ®iÓm nh÷ng l¸ tÝa t« th¸i nhá hay b¸t canh trøng cua v¾t chanh
¨n m¸t nhð qu¹t vμo lßng. Çnh mμn ®iÒu(17) treo ë ®Çu bμn thê «ng v¶i(18) ®· h¹
xuèng tõ h«m "ho¸ vμng"(19) vμ çc trß vui ngμy TÕt còng t¹m thêi kÕt thóc ®Ó
nhðêng chç cho cuéc sèng ªm ®Òm thðêng nhËt.
(Vò B»ng(M), Thð¬ng nhí mðêi hai,

Chó thÝch
(M) Vò B»ng (1913 - 1984) sinh t¹i Hμ Néi, lμ nhμ v¨n vμ nhμ b¸o ®· s¸ng t¸c
tõ trðíc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, cã së trðêng vÒ truyÖn ng¾n, tuú bót, bót kÝ.
Sau n¨m 1954, «ng vμo Sμi Gßn võa viÕt v¨n, lμm b¸o, võa ho¹t ®éng çch m¹ng.
N¨m 2007, Vò B»ng ®ðîc tÆng Gi¶i thðëng Nhμ nðíc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
175
Bμi v¨n nμy trÝch tõ thiªn tuú bót Th¸ng giªng m¬ vÒ tr¨ng non rÐt ngät trong
tËp tuú bót - bót kÝ Thð¬ng nhí mðêi hai cña Vò B»ng. Tªn bμi do ngðêi so¹n
s¸ch ®Æt. T¸c phÈm ®ðîc viÕt trong hoμn c¶nh ®Êt nðíc bÞ chia c¾t, t¸c gi¶ sèng
trong vïng kiÓm so¸t cña MÜ - nguþ, xa çch quª hð¬ng ®Êt B¾c. Nhμ v¨n ®· göi
vμo nh÷ng trang s¸ch nçi niÒm thð¬ng nhí da diÕt vÒ quª hð¬ng, gia ®×nh vμ
lßng mong mái ®Êt nðíc hoμ b×nh, thèng nhÊt. Nh÷ng t×nh c¶m Êy ®ðîc thÓ hiÖn
qua nçi nhí mäi c¶nh s¾c thiªn nhiªn, phè x¸ vμ cuéc sèng h»ng ngμy cña Hμ Néi.
Nh÷ng c¶nh vËt Êy mang vÎ ®Ñp riªng biÖt vμ b¶n s¾c v¨n ho¸ tinh tÕ, ®éc ®¸o
cña mét vïng ®Êt nðíc vμ còng lμ cña d©n téc.
(1) Non : ë ®©y lμ nói (víi nghÜa kh¸i qu¸t vμ Ýt khi ®øng ®éc lËp, thðêng xuÊt
hiÖn trong çc tõ ghÐp : nói non, non s«ng, non nðíc,...).
(2) Cßn son : cßn trÎ, chða cã con çi, tuy ®· lËp gia ®×nh.
(3) §«i mμy ai nhð tr¨ng míi in ngÇn : lÊy ý tõ c©u th¬ cña NguyÔn Du trong
TruyÖn KiÒu nãi vÒ vÎ ®Ñp thanh t©n cña ngðêi con g¸i (®«i l«ng mμy thanh vμ
cong nhð vÇng tr¨ng non ®Çu th¸ng).
(4) B¾c ViÖt : vïng B¾c Bé ViÖt Nam. Còng dïng ®Ó chØ miÒn B¾c nðíc ta theo
çch gäi ë miÒn Nam, trong thêi k× ®Êt nðíc t¹m bÞ chia c¾t (1954 - 1975).
(5) Riªu riªu (thðêng viÕt lμ riu riu) : löa ch¸y rÊt nhá vμ ®Òu. ë ®©y t¸c gi¶
dïng ®Ó nãi vÒ mða : mða phïn, h¹t mða nhá, ®Òu vμ kÐo dμi.
(6) §ªm xanh : ®ªm cã tr¨ng vμ bÇu trêi trong s¸ng, kh«ng cã m©y.
(7) Huª t×nh (tõ cò, nay Ýt dïng) : t×nh yªu trai g¸i.
(8) Mang mang : réng lín, bao phñ kh¾p n¬i.
(9) èng ®iÕu : tÈu hót thuèc l¸ rêi.
(10) Giang hå : chØ çch sèng xª dÞch, nay ®©y mai ®ã mét çch tù do.
(11) Léc : ë ®©y lμ sõng non míi nhó ra.
(12) Uyªn ð¬ng : loμi chim cïng hä víi vÞt sèng ë vïng nðíc, con ®ùc vμ con
çi kh«ng bao giê rêi nhau. Tõ ®ã, "uyªn ð¬ng" ®ðîc dïng ®Ó vÝ víi ®«i løa vî
chång g¾n bã, ®Ñp ®«i.
(13) Ra rμng (thðêng chØ dïng ®Ó nãi vÒ chim) : ®ñ l«ng çnh, b¾t ®Çu cã thÓ
bay ra khái tæ. ë ®©y t¸c gi¶ dïng ®Ó nãi vÒ bðím, bðím non míi ra khái kÐn.
176
(14) Nhuþ vÉn cßn phong : nhuþ hoa vÉn cßn chôm l¹i, chða t¸ch në ra
(phong : gãi, bäc).
(15) Nåm : tr¹ng th¸i thêi tiÕt Êm vμ Èm ðít ë miÒn B¾c nðíc ta, vμo dÞp cuèi
®«ng ®Çu xu©n.
(16) Pha lª : lo¹i thuû tinh ®Æc biÖt, trong suèt vμ nÆng h¬n thuû tinh thðêng.
(17) §iÒu : mμu ®á tð¬i, mμn ®iÒu : tÊm mμn b»ng v¶i ®á tð¬i che trðíc
bμn thê.
(18) ¤ng v¶i : tæ tiªn.
(19) Ho¸ vμng : ®èt vμng m·. Theo tôc lÖ, ngμy ho¸ vμng lμ ngμy kÕt thóc viÖc
cóng lÔ trong dÞp TÕt, ®em tÊt c¶ ®å vμng m· ®· thê Êy ®i ®èt.
®äc - hiÓu v¨n b¶n

1. Bμi v¨n viÕt vÒ c¶nh s¾c vμ kh«ng khÝ mïa xu©n ë ®©u ? Hoμn c¶nh vμ t©m
tr¹ng cña t¸c gi¶ khi viÕt bμi nμy ?
2. Bμi v¨n cã thÓ chia lμm mÊy ®o¹n ? Nªu néi dung chÝnh cña mçi ®o¹n vμ
sù liªn kÕt gi÷a çc ®o¹n.
3. §äc l¹i ®o¹n v¨n tõ "T«i yªu s«ng xanh, nói tÝm" ®Õn "më héi liªn hoan" vμ
cho biÕt :
a) C¶nh s¾c mïa xu©n Hμ Néi vμ miÒn B¾c ®· ®ðîc gîi t¶ nhð thÕ nμo, qua
nh÷ng chi tiÕt nμo ?
b) Mïa xu©n ®· kh¬i dËy søc sèng trong thiªn nhiªn vμ con ngðêi nhð
thÕ nμo ? Nh÷ng t×nh c¶m g× trçi dËy m¹nh mÏ trong lßng t¸c gi¶ khi mïa
xu©n ®Õn ?
c) Em cã nhËn xÐt g× vÒ giäng ®iÖu vμ ng«n ng÷ cña ®o¹n v¨n nμy ?
4. §äc l¹i ®o¹n v¨n tõ "§Ñp qu¸ ®i" ®Õn hÕt vμ t×m hiÓu :
a) Kh«ng khÝ vμ c¶nh s¾c thiªn nhiªn tõ sau ngμy r»m th¸ng giªng qua sù
miªu t¶ cña t¸c gi¶.
b) Qua viÖc t¸i hiÖn nh÷ng c¶nh s¾c vμ kh«ng khÝ Êy, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn sù
tinh tÕ, nh¹y c¶m trðíc thiªn nhiªn nhð thÕ nμo ?
177
5.* Nªu c¶m nhËn cña em vÒ c¶nh s¾c mïa xu©n miÒn B¾c qua ngßi bót tμi
hoa, tinh tÕ cña t¸c gi¶.
Ghi nhí
C¶nh s¾c thiªn nhiªn, kh«ng khÝ mïa xu©n ë Hμ Néi vμ miÒn B¾c
®ðîc c¶m nhËn, t¸i hiÖn trong nçi nhí thð¬ng da diÕt cña mét ngðêi xa
quª. Bμi tuú bót ®· biÓu lé ch©n thùc vμ cô thÓ t×nh quª hð¬ng, ®Êt nðíc,
lßng yªu cuéc sèng vμ t©m hån tinh tÕ, nh¹y c¶m, ngßi bót tμi hoa cña
t¸c gi¶.
LuyÖn tËp
1. TËp ®äc diÔn c¶m bμi v¨n.
2. Sðu tÇm vμ chÐp l¹i mét sè ®o¹n v¨n, c©u th¬ hay vÒ mïa xu©n.
3. ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn t¶ c¶m xóc cña em vÒ mét mïa trong n¨m ë quª
hð¬ng hay n¬i m×nh ®ang sèng.
®äc thªm
Xu©n vÒ
§· thÊy xu©n vÒ víi giã ®«ng

Víi trªn mμu m¸ g¸i chða chång
Bªn hiªn hμng xãm c« hμng xãm
Ngðíc m¾t nh×n giêi ®«i m¾t trong
Tõng ®μn con trÎ ch¹y xun xoe
Mða t¹nh giêi quang n¾ng míi hoe
L¸ nân nhμnh non ai tr¸ng b¹c
Giã vÒ tõng trËn giã bay ®i
Thong th¶ d©n gian nghØ viÖc ®ång

Lóa th× con g¸i mðît nhð nhung
§Çy vðên hoa bðëi hoa cam rông
Ngμo ng¹t hð¬ng bay, bðím vÏ vßng
178
Trªn ®ðêng çt mÞn mét ®«i c«
YÕm ®á kh¨n th©m trÈy héi chïa
GËy tróc d¾t bμ giμ tãc b¹c
Tay lÇn trμng h¹t miÖng nam m«.
1937
(NguyÔn BÝnh, trong TuyÓn tËp NguyÔn BÝnh,
LuyÖn tËp sö dông tõ

1. §äc çc bμi tËp lμm v¨n cña em tõ ®Çu n¨m ®Õn nay. Ghi l¹i nh÷ng tõ em
®· dïng sai (vÒ ©m, vÒ chÝnh t¶, vÒ nghÜa, vÒ tÝnh chÊt ng÷ ph¸p vμ vÒ s¾c th¸i
biÓu c¶m) vμ nªu çch söa.
MÉu :
Tõ dïng sai ©m, sai chÝnh t¶,... Çch söa
tre trë che chë
2. §äc bμi tËp lμm v¨n cña mét b¹n cïng líp ; nhËn xÐt vÒ çc trðêng hîp
dïng tõ kh«ng ®óng nghÜa, kh«ng ®óng tÝnh chÊt ng÷ ph¸p, kh«ng ®óng s¾c th¸i
biÓu c¶m vμ kh«ng hîp víi t×nh huèng giao tiÕp trong bμi lμm cña b¹n.

CÇn chó ý mÊy ®iÓm sau :
1. Em ®· chän ®Ó kÓ vμ miªu t¶ çc chi tiÕt nμo cña ngðêi th©n ? Nh÷ng chi
tiÕt ®ã cã giμu søc biÓu c¶m kh«ng ?
2. Tù sù vμ miªu t¶ trong bμi lμm gióp cho viÖc biÓu c¶m cã hiÖu qu¶ hay lÊn
¸t c¶m xóc ?
3. Çc ®o¹n Më bμi, KÕt bμi cã phï hîp víi yªu cÇu cña bμi v¨n biÓu c¶m kh«ng ?
4. Em ®· sö dông çc biÖn ph¸p nghÖ thuËt biÓu c¶m trong bμi nhð thÕ nμo ?
5. Söa lçi chÝnh t¶, tõ vùng, ng÷ ph¸p.
179
Bμi 16
· Bðíc ®Çu n¾m ®ðîc kh¸i niÖm t¸c phÈm tr÷ t×nh, th¬ tr÷ t×nh vμ mét sè
®Æc ®iÓm nghÖ thuËt chñ yÕu cña th¬ tr÷ t×nh.
· Cñng cè nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vμ mét sè kÜ n¨ng ®¬n gi¶n ®· ®ðîc
cung cÊp vμ rÌn luyÖn qua viÖc häc çc bμi ca dao tr÷ t×nh, th¬ §ðêng, th¬
tr÷ t×nh trung ®¹i vμ hiÖn ®¹i cña ViÖt Nam.
· ¤n l¹i cã hÖ thèng, cã träng ®iÓm çc kiÕn thøc phÇn TiÕng ViÖt.
· N¾m v÷ng çc néi dung c¬ b¶n cña c¶ ba phÇn trong s¸ch gi¸o khoa vμ
biÕt vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ng÷ v¨n ®· häc mét çch tæng
hîp, toμn diÖn theo néi dung vμ h×nh thøc kiÓm tra ®¸nh gi¸ míi.
¤n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh

1. H·y nªu tªn t¸c gi¶ cña nh÷ng t¸c phÈm sau : C¶m nghÜ trong ®ªm thanh
tÜnh, Phß gi¸ vÒ kinh, TiÕng gμ trða, C¶nh khuya, NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi
vÒ quª, B¹n ®Õn ch¬i nhμ, Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra, Bμi ca
nhμ tranh bÞ giã thu ph¸.
2. H·y s¾p xÕp l¹i ®Ó tªn t¸c phÈm khíp víi néi dung tð tðëng, t×nh c¶m ®ðîc
biÓu hiÖn :
T¸c phÈm Néi dung tð tðëng, t×nh c¶m ®ðîc biÓu hiÖn
Bμi ca nhμ tranh

bÞ giã thu ph¸ Nh©n çch thanh cao vμ sù giao hoμ tuyÖt ®èi víi
(Mao èc vÞ thu thiªn nhiªn
phong së ph¸ ca)
T×nh yªu thiªn nhiªn, lßng yªu nðíc s©u nÆng vμ

Qua §Ìo Ngang
phong th¸i ung dung l¹c quan
NgÉu nhiªn viÕt

T×nh c¶m quª hð¬ng s©u l¾ng trong kho¶nh kh¾c
nh©n buæi míi vÒ quª
®ªm v¾ng
(Håi hð¬ng ngÉu thð)
180
S«ng nói nðíc Nam
Tinh thÇn nh©n ®¹o vμ lßng vÞ tha cao c¶
(Nam quèc s¬n hμ)
Nçi nhí thð¬ng qu¸ khø ®i ®«i víi nçi buån ®¬n
TiÕng gμ trða
lÎ thÇm lÆng gi÷a nói ®Ìo hoang s¬
Bμi ca C«n S¬n

ý thøc ®éc lËp tù chñ vμ quyÕt t©m tiªu diÖt ®Þch
(C«n S¬n ca)
C¶m nghÜ
T×nh c¶m quª hð¬ng ch©n thμnh pha chót xãt xa
trong ®ªm thanh tÜnh
lóc míi trë vÒ quª
(TÜnh d¹ tø)
T×nh c¶m gia ®×nh, quª hð¬ng qua nh÷ng kØ niÖm

C¶nh khuya
®Ñp cña tuæi th¬
3. H·y s¾p xÕp l¹i ®Ó tªn t¸c phÈm (hoÆc ®o¹n trÝch) khíp víi thÓ th¬ :
T¸c phÈm ThÓ th¬
Sau phót chia li

Lôc b¸t
(trÝch dÞch Chinh phô ng©m khóc)
Qua §Ìo Ngang TuyÖt có §ðêng luËt
Bμi ca C«n S¬n (C«n S¬n ca)

Song thÊt lôc b¸t
(trÝch dÞch th¬)
TiÕng gμ trða B¸t có §ðêng luËt
C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh

Çc thÓ th¬ kh¸c ngoμi çc lo¹i trªn
(TÜnh d¹ tø)
S«ng nói nðíc Nam

(Nam quèc s¬n hμ)
4. H·y t×m nh÷ng ý kiÕn mμ em cho lμ kh«ng chÝnh x¸c :

a) §· lμ th¬ th× nhÊt thiÕt chØ ®ðîc dïng phð¬ng thøc biÓu c¶m.
b) Th¬ tr÷ t×nh lμ mét kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m.
c) Ca dao tr÷ t×nh lμ mét kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m.
181
d) Tuú bót còng lμ mét kiÓu v¨n b¶n biÓu c¶m.
e) Th¬ tr÷ t×nh chØ ®ðîc dïng lèi nãi trùc tiÕp ®Ó biÓu hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc.
g) Th¬ tr÷ t×nh cã thÓ biÓu hiÖn gi¸n tiÕp t×nh c¶m, c¶m xóc qua kÓ chuyÖn,
miªu t¶ vμ lËp luËn,...
h) Ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh cÇn c« ®äng, giμu h×nh ¶nh vμ gîi c¶m.
i) Th¬ tr÷ t×nh ph¶i cã mét cèt truyÖn hay vμ mét hÖ thèng nh©n vËt ®a d¹ng.
k) Th¬ tr÷ t×nh ph¶i cã mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ.
5. §iÒn vμo chç trèng trong nh÷ng c©u sau :
a) Kh¸c víi t¸c phÈm cña çc ç nh©n, ca dao tr÷ t×nh (trðíc ®©y) lμ nh÷ng bμi
th¬, c©u th¬ cã tÝnh chÊt ... vμ ...
b) ThÓ th¬ ®ðîc ca dao tr÷ t×nh sö dông nhiÒu nhÊt lμ...
c) Mét sè thñ ph¸p nghÖ thuËt thðêng gÆp trong ca dao tr÷ t×nh : ...
Ghi nhí
· T¸c phÈm tr÷ t×nh lμ v¨n b¶n biÓu hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc cña t¸c gi¶
trðíc cuéc sèng. Th¬ lμ thÓ lo¹i v¨n häc phï hîp ®Ó biÓu hiÖn t×nh c¶m,
c¶m xóc, tuy nhiªn còng cã th¬ tù sù, truyÖn th¬. V¨n xu«i phï hîp víi
kÓ chuyÖn, tuy nhiªn còng cã nh÷ng lo¹i v¨n xu«i tr÷ t×nh hoÆc mang
nÆng tÝnh chÊt tr÷ t×nh nhð tuú bót.
· Ca dao tr÷ t×nh lμ lo¹i th¬ biÓu hiÖn nh÷ng t×nh c¶m, nguyÖn väng tha
thiÕt vμ chÝnh ®¸ng, vèn ®ðîc lðu hμnh trong d©n gian. Th¬ cña thi nh©n
biÓu hiÖn t×nh c¶m ç nh©n song ë nh÷ng bμi th¬ cã gi¸ trÞ, t×nh c¶m cña
t¸c gi¶ bao giê còng cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn cho nh÷ng t×nh c¶m tiÕn bé,
mang mμu s¾c nh©n b¶n ®Ëm nÐt : t×nh yªu quª hð¬ng ®Êt nðíc, t×nh c¶m
gia ®×nh, t×nh b¹n, t×nh yªu,...
· T×nh c¶m, c¶m xóc cã khi ®ðîc biÓu hiÖn mét çch trùc tiÕp song thðêng
®ðîc biÓu hiÖn mét çch gi¸n tiÕp. Ph©n tÝch, b×nh gi¸ vμ thðëng thøc th¬
tr÷ t×nh kh«ng ®ðîc tho¸t li v¨n b¶n song kh«ng thÓ chØ dõng ë bÒ mÆt
cña ng«n tõ v¨n b¶n. Ph¶i th«ng qua ng«n tõ giμu tÝnh chÊt kh¬i gîi,
nh÷ng c¶nh vËt, sù viÖc ®ðîc miªu t¶, tðêng thuËt, ®«i khi qua c¶ nh÷ng
lËp luËn, ... mμ suy ngÉm míi ®ång c¶m ®ðîc víi t¸c gi¶ vμ lÜnh héi ®ðîc
®óng vμ ®Çy ®ñ ý vÞ cña bμi th¬.
182
«n tËp phÇn tiÕng viÖt
1. VÏ l¹i çc s¬ ®å dðíi ®©y vμo vë. T×m vÝ dô ®iÒn vμo çc « trèng.
Tõ phøc
Tõ ghÐp Tõ l¸y
Tõ ghÐp Tõ ghÐp Tõ l¸y Tõ l¸y

chÝnh phô ®¼ng lËp toμn bé bé phËn
Tõ l¸y Tõ l¸y
phô ©m vÇn
®Çu
VÝ dô
§¹i tõ
§¹i tõ ®Ó trá §¹i tõ ®Ó hái
Trá Trá sè Trá Hái vÒ Hái vÒ Hái vÒ

ngðêi, lðîng ho¹t ngðêi, sè ho¹t
sù vËt ®éng, sù vËt lðîng ®éng,
tÝnh tÝnh
chÊt chÊt
VÝ dô
183
2. LËp b¶ng so s¸nh quan hÖ tõ víi danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ vÒ ý nghÜa vμ
chøc n¨ng.
3. Gi¶i nghÜa çc yÕu tè H¸n ViÖt ®· häc :
b¹ch (b¹ch cÇu) nhËt (nhËt kÝ)
b¸n (bøc tðîng b¸n th©n) quèc (quèc ca)
c« (c« ®éc) tam (tam gi¸c)
cð (cð tró) t©m (yªn t©m)
cöu (cöu chð¬ng) th¶o (th¶o nguyªn)
d¹ (d¹ hð¬ng, d¹ héi) thiªn (thiªn niªn kØ)
®¹i (®¹i lé, ®¹i th¾ng) thiÕt (thiÕt gi¸p)
®iÒn (®iÒn chñ, c«ng ®iÒn) thiÕu (thiÕu niªn, thiÕu thêi)
hμ (s¬n hμ) th«n (th«n x·, th«n n÷)
hËu (hËu vÖ) thð (thð viÖn)
håi (håi hð¬ng, thu håi) tiÒn (tiÒn ®¹o)
h÷u (h÷u Ých) tiÓu (tiÓu ®éi)
lùc (nh©n lùc) tiÕu (tiÕu l©m)
méc (th¶o méc, méc nhÜ) vÊn (vÊn ®¸p)
nguyÖt (nguyÖt thùc)
KiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× i
i - nh÷ng néi dung c¬ b¶n cÇn chó ý
Bμi kiÓm tra cuèi häc k× I nh»m tËp trung ®¸nh gi¸ mét çch toμn diÖn nh÷ng
kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét theo tinh thÇn tÝch hîp. Nhð
thÕ häc sinh cÇn chó ý «n tËp c¶ ba phÇn : V¨n, TiÕng ViÖt vμ TËp lμm v¨n ®Ó cã
thÓ vËn dông mét çch tæng hîp trong mét bμi viÕt.
184
1. VÒ phÇn V¨n
Träng t©m chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7 lμ ®äc - hiÓu t¸c phÈm tr÷ t×nh vμ t¸c
phÈm nghÞ luËn dðíi çc h×nh thøc thÓ lo¹i kh¸c nhau. Chð¬ng tr×nh häc k× I tËp
trung ®äc - hiÓu çc t¸c phÈm tr÷ t×nh bao gåm : th¬ ca d©n gian, th¬ tr÷ t×nh
trung ®¹i, th¬ §ðêng, th¬ vμ tuú bót hiÖn ®¹i. Khi «n tËp, häc sinh cÇn chó ý mét
sè néi dung c¬ b¶n sau ®©y :
a) N¾m ®ðîc ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i cña çc t¸c phÈm tr÷ t×nh ®· häc, cô thÓ lμ :
- §Æc ®iÓm ca dao, d©n ca ViÖt Nam.
- §Æc ®iÓm th¬ tr÷ t×nh trung ®¹i ViÖt Nam.
- §Æc ®iÓm thÓ tuú bót.
§Ó n¾m ®ðîc çc néi dung trªn, häc sinh chó ý ®äc kÜ phÇn chó thÝch (M) sau
v¨n b¶n ®Çu tiªn cña mçi thÓ lo¹i, cô thÓ lμ :
- Chó thÝch vÒ ca dao, d©n ca ë Bμi 3.
- Chó thÝch vÒ th¬ trung ®¹i ë Bμi 5.
- Chó thÝch vÒ tuú bót ë Bμi 14.
...
b) N¾m ®ðîc néi dung cô thÓ vμ vÎ ®Ñp cña çc t¸c phÈm tr÷ t×nh ®· häc
trong chð¬ng tr×nh :
- Trðíc hÕt lμ néi dung cña nh÷ng bμi ca dao theo bèn chñ ®Ò chÝnh :
+ Nh÷ng c©u ca dao vÒ t×nh c¶m gia ®×nh ca ngîi c«ng ¬n sinh thμnh vμ nu«i
dðìng to lín cña cha mÑ.
+ Nh÷ng c©u ca dao vÒ t×nh yªu quª hð¬ng, ®Êt nðíc, con ngðêi, ca ngîi
nh÷ng danh lam th¾ng c¶nh, nh÷ng vÎ ®Ñp cña giang s¬n gÊm vãc, cña nh÷ng di
tÝch lÞch sö g¾n chÆt víi ®êi sèng tinh thÇn d©n téc...
+ Nh÷ng c©u h¸t than th©n béc lé nh÷ng nçi lßng tª t¸i, nçi khèn khæ, ®¾ng
cay, tñi nhôc,... cña ngðêi d©n lao ®éng, ®Æc biÖt lμ th©n phËn ngðêi phô n÷ trong
x· héi cò.
185
+ Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm nh»m phª ph¸n vμ chÕ giÔu nh÷ng thãi hð tËt
xÊu trong ®êi sèng céng ®ång vμ gia ®×nh b»ng nghÖ thuËt trμo léng d©n gian
gi¶n dÞ mμ s©u s¾c.
- Çc bμi th¬ tr÷ t×nh trung ®¹i ViÖt Nam cã néi dung rÊt phong phó, nhðng
vÉn tËp trung vμo hai chñ ®Ò lín lμ tinh thÇn yªu nðíc vμ t×nh c¶m nh©n ®¹o.
+ Tinh thÇn yªu nðíc chèng x©m l¨ng, lßng tù hμo d©n téc vμ t×nh yªu cuéc
sèng thanh b×nh ®ðîc thÓ hiÖn râ nÐt ë çc bμi th¬ nhð S«ng nói nðíc Nam, Phß
gi¸ vÒ kinh, Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra,...
+ T×nh c¶m nh©n ®¹o thÓ hiÖn ë tiÕng nãi phª ph¸n chiÕn tranh phi nghÜa ®·
t¹o nªn çc cuéc chia li ®Çy sÇu hËn (Chinh phô ng©m khóc) ; ë tiÕng lßng xãt xa
cho th©n phËn long ®ong "b¶y næi, ba ch×m" mμ vÉn trong tr¾ng, s¾t son cña ngðêi
phô n÷ (B¸nh tr«i nðíc) ; ë t©m tr¹ng ngËm ngïi, da diÕt nhí vÒ mét thuë vμng
son ®· mÊt cña Bμ HuyÖn Thanh Quan (Qua §Ìo Ngang),...
- Çc bμi th¬ tr÷ t×nh hiÖn ®¹i nhð C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng
(Hå ChÝ Minh), TiÕng gμ trða (Xu©n Quúnh), bªn c¹nh çc bμi tuú bót giμu chÊt
th¬ nhð Mét thø quμ cña lóa non : Cèm (Th¹ch Lam), Mïa xu©n cña t«i
(Vò B»ng),... tuy mçi bμi mçi vÎ nhðng ®Òu cã chung mét ®iÓm, ®ã lμ t×nh yªu quª
hð¬ng, ®Êt nðíc ; yªu cuéc sèng b×nh thðêng, gi¶n dÞ mμ rÊt ®çi diÖu k×.
- Ba t¸c gi¶ th¬ §ðêng ®ðîc häc trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét lμ LÝ B¹ch,
§ç Phñ vμ H¹ Tri Chð¬ng. Nh÷ng bμi th¬ cña çc t¸c gi¶ nμy ca ngîi vÎ ®Ñp vμ
t×nh yªu thiªn nhiªn (Xa ng¾m th¸c nói Lð), lßng yªu quª hð¬ng s©u ®Ëm, da
diÕt (C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh, NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª),
vμ t×nh c¶m nh©n ¸i, vÞ tha v× con ngðêi (Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸).
c) N¾m ®ðîc sù biÓu hiÖn cô thÓ cña çc ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i ë çc t¸c phÈm tr÷
t×nh ®· häc (çch thøc tr÷ t×nh, vÎ ®Ñp cña ng«n ng÷ th¬ ca, vai trß vμ t¸c dông
cña çc biÖn ph¸p tu tõ trong çc t¸c phÈm tr÷ t×nh,...). Tõ ®ã cã thÓ ph©n biÖt
®ðîc ca dao vμ th¬ lôc b¸t, th¬ §ðêng vμ th¬ hiÖn ®¹i, th¬ §ðêng vμ th¬ §ðêng
luËt, th¬ ch÷ H¸n vμ th¬ ch÷ N«m qua mét sè t¸c phÈm ®· häc ; tr¶ lêi ®ðîc t¹i
sao tuú bót l¹i cã thÓ coi lμ t¸c phÈm tr÷ t×nh...
186
d) Ngoμi träng t©m lμ çc t¸c phÈm tr÷ t×nh ®· nªu, còng cÇn chó ý ®äc -
hiÓu mét vμi v¨n b¶n nhËt dông ; n¾m ®ðîc néi dung vμ ý nghÜa cña çc v¨n
b¶n nμy :
- Vai trß vμ tÇm quan träng cña nhμ trðêng qua v¨n b¶n Cæng trðêng më ra.
- T×nh c¶m vμ tÊm lßng ngðêi mÑ qua çc v¨n b¶n Cæng trðêng më ra, MÑ t«i.
- VÊn ®Ò quyÒn trÎ em qua v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª.
2. VÒ phÇn TiÕng ViÖt
PhÇn TiÕng ViÖt ë Ng÷ v¨n 7, tËp mét cã mÊy yªu cÇu chÝnh ®èi víi häc sinh
nhð sau :
a) NhËn diÖn ®ðîc :
- Tõ ghÐp, tõ l¸y, ®¹i tõ, tõ H¸n ViÖt, quan hÖ tõ, tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa,
tõ ®ång ©m ;
- Thμnh ng÷ ;
- Çc biÖn ph¸p ®iÖp ng÷, ch¬i ch÷.
b) BiÕt vËn dông çc kiÕn thøc TiÕng ViÖt khi nãi, viÕt vμ khi ®äc - hiÓu çc
v¨n b¶n chung ë phÇn V¨n.
3. VÒ phÇn TËp lμm v¨n
Träng t©m cña chð¬ng tr×nh TËp lμm v¨n trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét lμ v¨n b¶n
biÓu c¶m. Häc sinh cÇn chó ý ®Ó n¾m ®ðîc çc néi dung chñ yÕu sau ®©y :
a) T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n biÓu c¶m, cô thÓ lμ :
- ThÕ nμo lμ biÓu c¶m ? Nhu cÇu vμ môc ®Ých cña biÓu c¶m.
- §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m.
- Çc yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m.
- T×nh c¶m trong v¨n b¶n biÓu c¶m.
b) BiÕt çch lμm mét bμi v¨n biÓu c¶m :
- Çc d¹ng lËp ý cho bμi v¨n biÓu c¶m.
- Çch lμm v¨n b¶n biÓu c¶m.
187
- ViÕt bμi biÓu c¶m vÒ mét sù vËt, con ngðêi.
- ViÕt bμi biÓu c¶m vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc.
ii - vÒ çch «n tËp vμ hðíng kiÓm tra ®¸nh gi¸
Chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n ®ðîc x©y dùng theo tinh thÇn tÝch hîp, v× thÕ khi «n
tËp, häc sinh cÇn chó ý :
1. Çc kiÕn thøc vÒ V¨n, TiÕng ViÖt, TËp lμm v¨n ®Òu dùa vμo cïng mét hÖ
thèng v¨n b¶n chung ®Ó khai th¸c vμ h×nh thμnh. Khi häc «n cÇn liªn hÖ vμ g¾n
çc kiÕn thøc cña mçi phÇn víi çc v¨n b¶n chung cã trong s¸ch gi¸o khoa.
2. Do yªu cÇu ®æi míi ®¸nh gi¸, bμi kiÓm tra ¸p dông mét phÇn h×nh thøc tr¾c
nghiÖm kÕt hîp víi tù luËn. PhÇn tr¾c nghiÖm sÏ kiÓm tra mét çch tæng hîp trªn
mét diÖn kh¸ réng çc kiÕn thøc ®· häc, v× thÕ kh«ng nªn häc tñ, häc lÖch mμ ph¶i
häc «n toμn diÖn, ®Çy ®ñ.
3. CÊu tróc mét bμi kiÓm tra thðêng gåm hai phÇn : phÇn tr¾c nghiÖm chiÕm
50% sè ®iÓm (kho¶ng 10 c©u) nh»m kiÓm tra çc kiÕn thøc vÒ ®äc - hiÓu, vÒ tiÕng
ViÖt ; phÇn tù luËn chiÕm 50% sè ®iÓm, nh»m kiÓm tra kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng tËp
lμm v¨n qua viÖc thùc hμnh viÕt mét bμi (®o¹n) v¨n ng¾n.
4. Häc sinh cã thÓ tham kh¶o ®Ò kiÓm tra sau ®©y :
§Ò kiÓm tra cuèi häc k× i
Thêi gian lμm bμi : 90 phót (kh«ng kÓ thêi gian chÐp hoÆc giao ®Ò)
§Ò bμi (gåm 2 phÇn)
PhÇn I : Tr¾c nghiÖm (10 c©u, mçi c©u ®óng ®ðîc 0,5 ®iÓm, tæng sè lμ 5 ®iÓm)
§äc kÜ ®o¹n v¨n vμ çc c©u hái, sau ®ã tr¶ lêi b»ng çch lùa chän c©u tr¶ lêi
®óng nhÊt.
Mïa xu©n cña t«i
[...] Mïa xu©n cña t«i - mïa xu©n B¾c ViÖt, mïa xu©n cña Hμ Néi - lμ mïa
xu©n cã mða riªu riªu, giã lμnh l¹nh, cã tiÕng nh¹n kªu trong ®ªm xanh, cã tiÕng
trèng chÌo väng l¹i tõ nh÷ng th«n xãm xa xa, cã c©u h¸t huª t×nh cña c« g¸i ®Ñp
nhð th¬ méng...
188
[...] §Ñp qu¸ ®i, mïa xu©n ¬i - mïa xu©n cña Hμ Néi th©n yªu, cña B¾c ViÖt
thð¬ng mÕn. Nhðng t«i yªu mïa xu©n nhÊt lμ vμo kho¶ng sau ngμy r»m th¸ng
giªng, TÕt hÕt mμ chða hÕt h¼n, ®μo h¬i phai nhðng nhuþ vÉn cßn phong, cá
kh«ng mðít xanh nhð cuèi ®«ng, ®Çu giªng, nhðng tr¸i l¹i, l¹i nøc mét mïi
hð¬ng man m¸c. [...]
(Ng÷ v¨n 7, tËp mét)
1. §o¹n v¨n Mïa xu©n cña t«i ®ðîc viÕt theo phð¬ng thøc biÓu ®¹t
chÝnh nμo ?
A - Miªu t¶
B - BiÓu c¶m
C - Tù sù
D - NghÞ luËn
2. T¸c gi¶ ®o¹n v¨n Mïa xu©n cña t«i lμ ai ?
A - Vò B»ng
B - Th¹ch Lam
C - Xu©n Quúnh
D - NguyÔn Tu©n
3. C©u nμo thÓ hiÖn râ nhÊt t×nh c¶m yªu mÕn cña t¸c gi¶ ®èi víi mïa xu©n
Hμ Néi ?
A - Mïa xu©n cña t«i [...] lμ mïa xu©n cã mða riªu riªu, giã lμnh l¹nh, cã
tiÕng nh¹n kªu trong ®ªm xanh [...].
B - §Ñp qu¸ ®i, mïa xu©n ¬i - mïa xu©n cña Hμ Néi th©n yªu, cña B¾c ViÖt
thð¬ng mÕn.
C - [...] §μo h¬i phai nhðng nhuþ vÉn cßn phong, cá kh«ng mðít xanh nhð
cuèi ®«ng, ®Çu giªng [...].
D - Nhðng t«i yªu mïa xu©n nhÊt lμ vμo kho¶ng sau ngμy r»m th¸ng
giªng, TÕt hÕt mμ chða hÕt h¼n [...].
189
4. Trong ®o¹n v¨n Mïa xu©n cña t«i, t¸c gi¶ ®· dïng mÊy tõ l¸y ?
A - Mét
B - Hai
C - Ba
D - Bèn
5. Trong c©u v¨n : "§μo h¬i phai nhðng nhuþ vÉn cßn phong [...]", tõ phong
cã nghÜa lμ g× ?
A - §Ñp ®Ï
B - C¬n giã
C - Bäc kÝn
D - Oai phong
6. Trong çc tõ sau ®©y, tõ nμo ®ång nghÜa víi tõ thð¬ng mÕn ?
A - KÝnh träng
B - Yªu quý
C - GÇn gòi
D - Nhí nhung
7. Trong ®o¹n v¨n Mïa xu©n cña t«i, ngðêi viÕt sö dông ®¹i tõ ng«i thø mÊy ?
A - Ng«i thø ba
B - Ng«i thø hai
C - Ng«i thø nhÊt sè Ýt
D - Ng«i thø nhÊt sè nhiÒu
8. Dßng nμo dðíi ®©y kh«ng ph¶i lμ thμnh ng÷ ?
A - Nhμ r¸ch v¸ch n¸t
B - Nhai (¡n) kÜ no l©u, cμy s©u tèt lóa
190
C - Lanh chanh nhð hμnh kh«ng muèi
D - Õch ngåi ®¸y giÕng
9. Dßng nμo dðíi ®©y diÔn ®¹t chÝnh x¸c néi dung ®Þnh nghÜa ca dao, d©n ca ?
A - §ã lμ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc truyÒn miÖng
B - §ã lμ nh÷ng bμi th¬ ®ðîc truyÒn tông tõ xða ®Õn nay
C - §ã lμ nh÷ng bμi th¬ - bμi h¸t tr÷ t×nh d©n gian
D - §ã lμ nh÷ng b¶n nh¹c do nh©n d©n lao ®éng s¸ng t¹o nªn
10. NhËn xÐt nμo ®óng víi bμi th¬ Qua §Ìo Ngang cña Bμ HuyÖn Thanh Quan ?
A - §ã lμ mét bμi th¬ §ðêng
B - §ã lμ mét bμi th¬ tø tuyÖt
C - §ã lμ mét bμi th¬ nguyªn v¨n b»ng ch÷ H¸n
D - §ã lμ mét bμi th¬ lμm theo thÓ §ðêng luËt
PhÇn II : Tù luËn (5 ®iÓm)
Cã thÓ chän mét trong çc ®Ò sau ®©y :
§Ò 1 : Tõ çc bμi th¬ Bμi ca C«n S¬n, C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng, Xa ng¾m
th¸c nói Lð trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét, h·y ph¸t biÓu nh÷ng suy nghÜ vμ t×nh c¶m
cña em vÒ niÒm vui sèng gi÷a thiªn nhiªn.
§Ò 2 : Tõ çc v¨n b¶n MÑ t«i, Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh, B¹n ®Õn
ch¬i nhμ trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét, h·y ph¸t biÓu nh÷ng suy nghÜ vμ t×nh c¶m cña
em vÒ h¹nh phóc ®ðîc sèng gi÷a t×nh yªu cña mäi ngðêi.
§Ò 3 : Tõ çc v¨n b¶n Cæng trðêng më ra, Cuéc chia tay cña nh÷ng con
bóp bª trong Ng÷ v¨n 7, tËp mét, h·y t©m sù vÒ niÒm vui, nçi buån tuæi th¬ hoÆc
t×nh c¶m víi mét ®å ch¬i thuë nhá.
191
Bμi 17

· Cñng cè nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vμ mét sè kÜ n¨ng ®· ®ðîc cung cÊp
vμ rÌn luyÖn qua viÖc häc çc t¸c phÈm tr÷ t×nh nãi chung.
· ¤n l¹i cã hÖ thèng, cã träng ®iÓm çc kiÕn thøc phÇn TiÕng ViÖt.
· TiÕp tôc kh¾c phôc nh÷ng lçi chÝnh t¶ do ¶nh hðëng cña çch ph¸t ©m
®Þa phð¬ng t¹o nªn.
«n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh (tiÕp theo)
luyÖn tËp
1. NguyÔn Tr·i cã nh÷ng c©u th¬ nhð sau :
- Suèt ngμy «m nçi ðu tð (a)

§ªm l¹nh quμng ch¨n ngñ ch¼ng yªn.
- Bui (b) mét tÊc lßng ðu ¸i (c) cò

§ªm ngμy cuån cuén nðíc triÒu ®«ng(d).
Em h·y nãi râ néi dung tr÷ t×nh vμ h×nh thøc thÓ hiÖn cña nh÷ng c©u th¬ ®ã.
2. So s¸nh t×nh huèng thÓ hiÖn t×nh yªu quª hð¬ng vμ çch thÓ hiÖn t×nh c¶m
®ã qua hai bμi th¬ C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh vμ NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi
míi vÒ quª.
(a) ¦u tð : lo nghÜ (ðu : lo, buån ; tð : lo nghÜ ).

(b) Bui (tõ cæ) : chØ cã, duy cã.
(c) ¦u ¸i : lo l¾ng (ðu) vμ yªu thð¬ng (¸i). ë ®©y cã nghÜa lμ lo cho nðíc, thð¬ng
yªu d©n.
(d) Nðíc triÒu ®«ng : nðíc thuû triÒu lªn xuèng ë biÓn §«ng.
192
3.* So s¸nh bμi §ªm ®ç thuyÒn ë Phong KiÒu (phÇn §äc thªm, Bμi 9) víi bμi
R»m th¸ng giªng vÒ hai vÊn ®Ò : c¶nh vËt ®ðîc miªu t¶ vμ t×nh c¶m ®ðîc thÓ hiÖn.
4. §äc kÜ l¹i ba bμi tuú bót trong Bμi 14, 15. H·y lùa chän nh÷ng c©u mμ em
cho lμ ®óng :
a) Tuú bót cã nh©n vËt vμ cèt truyÖn.
b) Tuú bót kh«ng cã cèt truyÖn vμ cã thÓ kh«ng cã nh©n vËt.
c) Tuú bót sö dông nhiÒu phð¬ng thøc (tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, thuyÕt minh,
lËp luËn) nhðng biÓu c¶m lμ phð¬ng thøc chñ yÕu.
d) Tuú bót thuéc lo¹i tù sù.
e) Tuú bót cã nh÷ng yÕu tè gÇn víi tù sù nhðng chñ yÕu thuéc lo¹i tr÷ t×nh.
«n tËp phÇn tiÕng viÖt (tiÕp theo)
1. ThÕ nμo lμ tõ ®ång nghÜa ? Tõ ®ång nghÜa cã mÊy lo¹i ? T¹i sao l¹i cã hiÖn
tðîng tõ ®ång nghÜa ?
2. ThÕ nμo lμ tõ tr¸i nghÜa ?
3. T×m mét sè tõ ®ång nghÜa vμ mét sè tõ tr¸i nghÜa víi mçi tõ : bÐ (vÒ mÆt
kÝch thðíc, khèi lðîng), th¾ng, ch¨m chØ.
4. ThÕ nμo lμ tõ ®ång ©m ? Ph©n biÖt tõ ®ång ©m víi tõ nhiÒu nghÜa.
5. ThÕ nμo lμ thμnh ng÷ ? Thμnh ng÷ cã thÓ gi÷ nh÷ng chøc vô g× ë trong c©u ?
6. T×m thμnh ng÷ thuÇn ViÖt ®ång nghÜa víi mçi thμnh ng÷ H¸n ViÖt sau :
- B¸ch chiÕn b¸ch th¾ng
- B¸n tÝn b¸n nghi
- Kim chi ngäc diÖp
- KhÈu PhËt t©m xμ
MÉu :
§éc nhÊt v« nhÞ : cã mét kh«ng hai.
193
7. H·y thay thÕ nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trong çc c©u sau ®©y b»ng nh÷ng thμnh
ng÷ cã ý nghÜa tð¬ng ®ð¬ng.
- B©y giê l·o ph¶i thÈn th¬ gi÷a n¬i ®ång ruéng mªnh m«ng vμ v¾ng lÆng
ng¾m tr¨ng su«ng, nh×n sð¬ng to¶, nghe giun kªu dÕ khãc.
- B¸c sÜ b¶o bÖnh t×nh cña anh Êy nÆng l¾m. Nhðng ph¶i cè g¾ng ®Õn cïng,
may cã chót hi väng.
- Th«i th× lμm cha lμm mÑ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hμnh ®éng sai tr¸i cña
con çi, t«i xin nhËn lçi víi çc b¸c v× ®· kh«ng d¹y b¶o ch¸u ®Õn n¬i ®Õn chèn.
- ¤ng ta giμu cã, nhiÒu tiÒn b¹c, trong nhμ kh«ng thiÕu thø g× mμ rÊt keo
kiÖt, ch¼ng gióp ®ì ai.
(Theo §ç H÷u Ch©u (Chñ biªn),

Gi¶i bμi tËp TiÕng ViÖt 7, tËp hai)
8. ThÕ nμo lμ ®iÖp ng÷ ? §iÖp ng÷ cã mÊy d¹ng ?
9. ThÕ nμo lμ ch¬i ch÷ ? H·y t×m mét sè vÝ dô vÒ çc lèi ch¬i ch÷.
Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TiÕng ViÖt)

RÌn luyÖn chÝnh t¶
I - Néi dung luyÖn tËp
TiÕp tôc lμm çc d¹ng bμi tËp kh¾c phôc nh÷ng lçi chÝnh t¶ do ¶nh hðëng cña
çch ph¸t ©m ®Þa phð¬ng nhð ë líp 6.
1. §èi víi çc tØnh miÒn B¾c
ViÕt ®óng tiÕng cã çc phô ©m ®Çu dÔ m¾c lçi, vÝ dô : tr/ch ; s/x ; r/d/gi ; l/n.
2. §èi víi çc tØnh miÒn Trung, miÒn Nam
a) ViÕt ®óng tiÕng cã çc phô ©m cuèi dÔ m¾c lçi, vÝ dô : c/t ; n/ng.
b) ViÕt ®óng tiÕng cã çc dÊu thanh dÔ m¾c lçi, vÝ dô : dÊu hái/dÊu ng·.
194
c) ViÕt ®óng tiÕng cã çc nguyªn ©m dÔ m¾c lçi, vÝ dô : i/iª ; o/«.
d) ViÕt ®óng tiÕng cã çc phô ©m ®Çu dÔ m¾c lçi, vÝ dô : v/d.
II - Mét sè h×nh thøc luyÖn tËp
1. ViÕt nh÷ng ®o¹n, bμi chøa çc ©m, dÊu thanh dÔ m¾c lçi
Çc d¹ng bμi viÕt :
a) Nghe - viÕt mét ®o¹n (bμi) th¬ hoÆc v¨n xu«i cã ®é dμi kho¶ng 100 ch÷.
b) Nhí - viÕt mét ®o¹n (bμi) th¬ hoÆc v¨n xu«i cã ®é dμi kho¶ng 100 ch÷.
2. Lμm çc bμi tËp chÝnh t¶
a) §iÒn vμo chç trèng :
- §iÒn mét ch÷ çi, mét dÊu thanh hoÆc mét vÇn vμo chç trèng, vÝ dô :
+ §iÒn x hoÆc s vμo chç trèng : ...ö lÝ, ...ö dông, gi¶ ...ö, xÐt ...ö.
+ §iÒn dÊu hái hoÆc dÊu ng· trªn nh÷ng ch÷ ®ðîc in ®Ëm : tiªu sö, tiªu trõ,
tiªu thuyÕt, tuÇn tiªu.
- §iÒn mét tiÕng hoÆc mét tõ chøa ©m, vÇn dÔ m¾c lçi vμo chç trèng, vÝ dô :
+ Chän tiÕng thÝch hîp trong ngoÆc ®¬n ®iÒn vμo chç trèng : (trung, chung)
... søc, ... thμnh, thuû ..., ... ®¹i.
+ §iÒn çc tiÕng m·nh hoÆc m¶nh vμo chç thÝch hîp : máng ..., dòng ..., ... liÖt,
... tr¨ng.
b) T×m tõ theo yªu cÇu :
- T×m tªn çc sù vËt, ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, vÝ dô :
+ T×m tªn çc loμi ç b¾t ®Çu b»ng ch (ç chÐp) hoÆc b¾t ®Çu b»ng tr (ç tr¾m).
+ T×m çc tõ chØ ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i chøa tiÕng cã thanh hái (nghØ ng¬i) hoÆc
thanh ng· (suy nghÜ).
195
- T×m tõ hoÆc côm tõ dùa theo nghÜa vμ ®Æc ®iÓm ng÷ ©m ®· cho s½n, vÝ dô
t×m nh÷ng tõ chøa tiÕng b¾t ®Çu b»ng r, d hoÆc gi, cã nghÜa nhð sau :
+ Kh«ng thËt, v× ®ðîc t¹o ra mét çch kh«ng tù nhiªn.
+ Tμn ¸c, v« nh©n ®¹o.
+ Dïng cö chØ, ¸nh m¾t lμm dÊu hiÖu ®Ó b¸o cho ngðêi kh¸c biÕt.
c) §Æt c©u ph©n biÖt çc tõ chøa nh÷ng tiÕng dÔ lÉn, vÝ dô :
+ §Æt c©u víi mçi tõ : giμnh, dμnh.
+ §Æt c©u ®Ó ph©n biÖt çc tõ : t¾t, t¾c.
3. LËp sæ tay chÝnh t¶
196
Môc lôc
Bμi Néi dung Trang
Lêi nãi ®Çu 3
· Cæng trðêng më ra 5
1 · MÑ t«i 10
· Tõ ghÐp 13
· Liªn kÕt trong v¨n b¶n 17
· Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª 21
2 · Bè côc trong v¨n b¶n 28
· M¹ch l¹c trong v¨n b¶n 31
· Ca dao, d©n ca
Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh 35
· Nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh yªu quª hð¬ng, ®Êt nðíc, con ngðêi 37
3
· Tõ l¸y 41
· ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1 - V¨n tù sù vμ miªu t¶ (lμm ë nhμ) 44
· Qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n 45
· Nh÷ng c©u h¸t than th©n 48

· Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm 51
4
· §¹i tõ 54
· LuyÖn tËp t¹o lËp v¨n b¶n 59
· S«ng nói nðíc Nam (Nam quèc s¬n hμ) 62
· Phß gi¸ vÒ kinh (Tông gi¸ hoμn kinh sð) 65
5 · Tõ H¸n ViÖt 69
· Tr¶ bμi tËp lμm v¨n sè 1 71
· T×m hiÓu chung vÒ v¨n biÓu c¶m 71
· Buæi chiÒu ®øng ë phñ Thiªn Trðêng tr«ng ra (Thiªn Trðêng v·n väng)
(Tù häc cã hðíng dÉn) 75
· Bμi ca C«n S¬n (C«n S¬n ca - trÝch) 78
6
· Tõ H¸n ViÖt (tiÕp theo) 81
· §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m 84
· §Ò v¨n biÓu c¶m vμ çch lμm bμi v¨n biÓu c¶m 87
197
· Sau phót chia li (trÝch Chinh phô ng©m khóc) 91
· B¸nh tr«i nðíc (tù häc cã hðíng dÉn) 94
7
· Quan hÖ tõ 96
· LuyÖn tËp çch lμm v¨n b¶n biÓu c¶m 99
· Qua §Ìo Ngang 102

· B¹n ®Õn ch¬i nhμ 104
8
· Ch÷a lçi vÒ quan hÖ tõ 106
· ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 2 - V¨n biÓu c¶m (lμm t¹i líp) 108
· Xa ng¾m th¸c nói Lð (Väng Lð s¬n béc bè) 109

9 · Tõ ®ång nghÜa 113
· Çch lËp ý cña bμi v¨n biÓu c¶m 117
· C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh (TÜnh d¹ tø) 123

· NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª (Håi hð¬ng ngÉu thð) 125
10
· Tõ tr¸i nghÜa 128
· LuyÖn nãi : V¨n biÓu c¶m vÒ sù vËt, con ngðêi 129
· Bμi ca nhμ tranh bÞ giã thu ph¸ (Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca) 131
· Tõ ®ång ©m 135
11
· Çc yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m 137
· C¶nh khuya 140

· R»m th¸ng giªng (Nguyªn tiªu) 140
12 · Thμnh ng÷ 143
· ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 3 - V¨n biÓu c¶m (lμm t¹i líp) 145
· Çch lμm bμi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc 146
· TiÕng gμ trða 148
· §iÖp ng÷ 152

13
· LuyÖn nãi : Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm v¨n häc 154
· Lμm th¬ lôc b¸t 155
198
· Mét thø quμ cña lóa non : Cèm 159
· Ch¬i ch÷ 163
14
· ChuÈn mùc sö dông tõ 166
· ¤n tËp v¨n b¶n biÓu c¶m 168
· Sμi Gßn t«i yªu 168

· Mïa xu©n cña t«i 173
15
· LuyÖn tËp sö dông tõ 179
· ¤n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh 180

16 · ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt 183
· KiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I 184
· ¤n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh (tiÕp theo) 192

17 · ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt (tiÕp theo) 193
· Chð¬ng tr×nh ®Þa phð¬ng (phÇn TiÕng ViÖt) 194
199
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn NGUYÔN §øC TH¸I
Tæng Gi¸m ®èc HOµNG L£ B¸CH
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Tæng biªn tËp phan xu©n thµnh
Biªn tËp lÇn ®Çu : ®ç kim anh - ph¹m kim chung - nguyÔn hiÒn trang
Biªn tËp t¸i b¶n : nguyÔn thÞ s¸ng
Biªn tËp kÜ thuËt vµ tr×nh bµy : kiÒu nguyÖt viªn - QU¸CH HåNG NHUNG
Tr×nh bµy b×a : trÇn tiÓu l©m
Söa b¶n in : nguyÔn thÞ hoa dung
ChÕ b¶n : c«ng ty cp dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hµ néi
Ng÷ v¨n 7 – tËp mét

M· sè : 2H708T0
In ............... cuèn (Q§ in sè :... ), khæ 17x24cm

§¬n vÞ in..............®Þa chØ..........
C¬ së in...............®Þa chØ.........
Sè §KXB : 01-2020/CXBIPH/294-869/GD
Sè Q§XB : ..... ngµy.....th¸ng....n¨m.....
In xong vµ nép lðu chiÓu Quý ...... n¨m ...
M· sè ISBN : TËp mét : 978-604-0-18573-0
TËp hai : 978-604-0-18574-7

Ngu Van 7 t1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ngu Van 7 t1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc ViÖt Nam

TM. Nhãm biªn so¹n

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

(Theo Lý Lan, b¸o Yªu trÎ, sè 166, ngμy 1 - 9 - 2000)

§äc - hiÓu v¨n b¶n

(Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi(M), Nh÷ng tÊm lßng cao c¶, S®d)

§äc - hiÓu v¨n b¶n

Con thðêng sèng ngÈng cao ®Çu mÑ ¹

(Hen-rÝch Hai-n¬, TÕ Hanh dÞch)

V× sao hoa cóc cã nhiÒu c¸nh nhá

(Theo Ngðêi mÑ vμ ph¸i ®Ñp,

I - C¸c lo¹i tõ ghÐp

ii - nghÜa cña tõ ghÐp

Tõ ghÐp chÝnh phô

Tõ ghÐp ®¼ng lËp

- ái trong Ýt ái (trong tiÕng Mðêng, ái nghÜa lμ "Ýt") ;

- Ch¸c trong b¸n ch¸c, ®æi ch¸c cã nghÜa lμ "mua", "®æi".

(NguyÔn Tr·i, Quèc ©m thi tËp)

Liªn kÕt trong v¨n b¶n

I - liªn kÕt vμ phð¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n

1. TÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n

(Theo NguyÔn Thu Thuû Tiªn,

(a) UPU : Liªn minh Bðu chÝnh Quèc tÕ.

(Theo TuyÓn tËp NguyÔn C«ng Hoan, tËp III,

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª(1)

MÑ t«i, giäng kh¶n ®Æc, tõ trong mμn nãi väng ra :

§äc - hiÓu v¨n b¶n

[...] Bªn ngoμi trêi mða tu«n

Con cã vßng tay mÑ, tay cha

Con g¸i mÑ ®· thùc sù lín råi

(B¸o Hoa häc trß, sè 273)

Bè côc trong v¨n b¶n

I - Bè côc vμ nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n

1. Bè côc cña v¨n b¶n

2. Nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n

3. C¸c phÇn cña bè côc

(III) KÕt bμi : Chóc Héi nghÞ thμnh c«ng.

m¹ch l¹c trong v¨n b¶n

I - M¹ch l¹c vμ nh÷ng yªu cÇu vÒ m¹ch l¹c

- Tr«i ch¶y thμnh dßng, thμnh m¹ch ;

- Th«ng suèt, liªn tôc, kh«ng ®øt ®o¹n.

2. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó mét v¨n b¶n cã tÝnh m¹ch l¹c

- Liªn hÖ thêi gian ;

- Liªn hÖ kh«ng gian ;

- Liªn hÖ t©m lÝ (nhí l¹i) ;

- Liªn hÖ ý nghÜa (tð¬ng ®ång, tð¬ng ph¶n).

Nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®o¹n Êy cã tù nhiªn vμ hîp lÝ kh«ng ?

(1) L·o n«ng vμ c¸c con

H·y lao ®éng cÇn cï g¾ng søc,

(La Ph«ng-ten, Ngô ng«n chän läc, Tó Mì dÞch )

(Theo T« Hoμi, Mét sè kinh nghiÖm viÕt v¨n miªu t¶)

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m gia ®×nh

1. C«ng cha nhð nói ngÊt trêi,

2. ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau,

3. Ngã lªn nuéc l¹t (3) m¸i nhμ,

4. Anh em nμo ph¶i ngðêi xa,

§äc - hiÓu v¨n b¶n

Nh÷ng c©u h¸t

1. - ë ®©u n¨m cöa(1) nμng ¬i

2. Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå (8),