Chöông

5
Caùc beå
traàm tích
Kainozoi
Vieät Nam

1. Môû ñaàu
Caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam bao goàm
caùc beå traàm tích vaø traàm tích nuùi löûa hình
thaønh treân moùng ña nguoàn cuûa caùc mieàn
caáu truùc Vieät - Trung vaø Ñoâng Döông coá
keát vaøo Paleozoi, Mesozoi phaân boá roäng raõi
ôû ñaát lieàn vaø ngoaøi bieån.
Vaøo giai ñoaïn Jura muoän - Creta, laõnh
thoå Ñoâng Döông chòu söï taùc ñoäng cuûa rìa
luïc ñòa tích cöïc Ñoâng AÙ hình thaønh cung
nuùi löûa - pluton chieám phaàn lôùn dieän tích
Nam Vieät Nam, ÑB Baéc Boä, vònh Baéc Boä
qua ÑN Trung Quoác (Hamilton W., 1979;
Gatinski Iu. G., 1986), cuõng nhö quaù trình
trieät tieâu Meso - Neotethys vaøo rìa TN
Ñoâng Döông - Sundaland (Hutchinson C.S.,
1994; Metcalfe I., 1998; Barber A.J., 2000).
Vaøo ñaàu Paleogen, cheá ñoä kieán taïo ôû khu
vöïc naøy chuyeån sang traïng thaùi bình oån hôn,
quaù trình boùc moøn, san baèng ñòa hình, bình
nguyeân hoaù cheá ngöï treân phaïm vi Ñoâng
Döông roäng lôùn. Tieáp sau laø quaù trình va
chaïm cuûa caùc maûng AÁn Ñoä - chaâu AÙ trong
khoaûng 50 tr.n. tröôùc ñaây gaây ra söï thuùc
troài (extrusion), tröôït baèng traùi keøm theo
caêng giaõn (extension), xoay ôû Ñoâng Döông
(Tapponnier P. vaø nnk, 1986; Pakham G.,
1996), taùch giaõn Bieån Ñoâng (Taylor B.,
Hayes D., 1983; Briais A. vaø nnk, 1993)
vôùi söï huùt chìm cuûa maûng UÙc vaøo chaâu AÙ
(Hall R., 2002) ñaõ taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo
107
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån caùc beå
Ñeä Tam ôû caùc khu vöïc naøy.
Caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam thaønh taïo
chuû yeáu trong caùc truõng giöõa nuùi, soâng hoà
doïc theo caùc ñôùi ñöùt gaõy coù phöông TB-ÑN
vaø caùc vuøng ven bieån coù nhieàu kieåu caáu
truùc - kieán taïo, ñòa haøo, rift coù kích thöôùc,
tuoåi, ñoä cao raát khaùc nhau vaø caû basalt luõ
phaùt trieån roäng raõi treân caùc cao nguyeân
Nam Vieät Nam cuõng nhö moät soá nôi haïn
cheá ôû Trung Boä vaø Taây Baéc Boä. Thaønh
phaàn chính cuûa chuùng laø caùc traàm tích luïc
nguyeân vuïn thoâ, boät keát, seùt keát nhieàu nôi
chöùa caùc væa than lignit vaø moät soá nôi chöùa
ñaù phieán daàu, diatomit, kaolin, bentonit.
Treân lôùp phuû basalt thöôøng coù bauxit laterit
phoå bieán ôû cao nguyeân Nam Vieät Nam
(Ñovjikov A.E. , 1965, Nguyeãn Xuaân Bao
1994).
Caùc beå traàm tích Ñeä Tam noái lieàn vôùi
nhau thaønh moät daûi töø Baéc xuoáng Nam vaø
chieám phaàn theàm luïc ñòa, vuøng ñaëc quyeàn
kinh teá cuûa Vieät Nam vaø moät phaàn bieån
saâu treân Bieån Ñoâng, vaø hai vònh lôùn treân
cuøng bieån laø vònh Baéc Boä vaø vònh Thaùi
Lan. Ngoaøi ra theo taøi lieäu hieän coù, haøng
chuïc truõng Ñeä Tam ñöôïc ghi nhaän ôû phaàn
ñaát lieàn Vieät Nam trong ñoù moät soá truõng
ôû caùc chaâu thoå hoaëc ven bieån coøn noái lieàn
ra caùc beå Soâng Hoàng (Mieàn voõng Haø Noäi
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
ôû ñoàng baèng Soâng Hoàng, truõng Cöûu Long
ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long). Söï phaân boá
caùc truõng Ñeä Tam treân ñaát lieàn coù theå chia
ra caùc mieàn Ñoâng Baéc Boä, daûi trung taâm
löu vöïc soâng Hoàng, Taây Baéc Boä, Baéc Trung
Boä, Trung - Nam Trung Boä vaø Nam Boä.
Ranh giôùi caùc beå Ñeä Tam ôû Vieät Nam
(hình 5.1) ñöôïc vaïch treân cô sôû phaân boá
thöïc teá caùc ñaù traàm tích vaø nuùi löûa hieän
taïi loä ra treân maët hoaëc bò phuû nhöng ñöôïc
chöùng minh qua caùc coâng trình khoan saâu
hoaëc khai ñaøo noâng. Nguyeân taéc phaân tích
beå vaø luaän giaûi caùc boái caûnh kieán taïo hình
thaønh beå ñöôïc döïa theo quan ñieåm kieán taïo
maûng (Dickinson W.R., 1976; Mail A.D.,
1990; Busby C.J. & Ingersoll R.V., 1995
v.v...). Treân thöïc teá, caùc truõng Ñeä Tam ôû
Vieät Nam - phaàn ñaát lieàn ñeàu laø caùc truõng
noäi luïc treân caùc craton hoaëc treân caùc mieàn
taïo nuùi sau va chaïm, coøn caùc beå ngoaøi khôi,
ngoaøi caùc beå noäi maûng coøn coù beå ñöôïc phaùt
trieån treân rìa thuï ñoäng maø cô cheá thaønh
taïo chuû yeáu lieân quan vôùi caùc ñôùi caét tröôït
baèng taïo ra caùc ñòa haøo, rift caêng giaõn, caùc
beå keùo toaùc.
Haàu heát caùc beå traàm tích noùi treân ñeàu coù
moät lòch söû phaùt trieån ñòa chaát töông töï vôùi
caùc beå khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, töø Eocen ñeán
ngaøy nay. Xu höôùng taùch giaõn chieám öu theá
trong Paleogen cho ñeán Oligocen hoaëc coù
nôi ñeán Miocen sôùm vôùi maët caét ñòa taàng
goàm nhöõng taäp lôùn (megasequence) baét
ñaàu baèng traàm tích luïc ñòa, chuyeån daàn
sang ven bôø (paralic), roài ñeán caùc traàm tích
bieån noâng coù theàm carbonat, cho ñeán seùt
keát (mudstone) bieån saâu. Caùc ñoàng baèng
ven bieån lôùn, caùc vònh giöõa caùc phuï löu
(interdistributary bay) vaø caùc heä trieàu (tidal
system) phaùt trieån trong giai ñoaïn naøy. Töø
108
cuoái Miocen giöõa - ñeán muoän, caùc beå Ñoâng
Nam AÙ traûi qua moät söï neùn eùp nheï ñeán roõ
neùt vaø ôû nhieàu nôi daãn ñeán moät söï nghòch
ñaûo (inversion) ôû caùc trung taâm laéng ñoïng
(depocenter). Phun traøo basalt phaùt trieån
raàm roä ôû Nam Vieät Nam töø ñaàu Miocen
giöõa ñeán Holocen. Tuy nhieân moãi beå traàm
tích ñeàu coù moät lòch söû phaùt trieån ñòa chaát
rieâng bieät cuûa mình, do ñoù taát caû caùc beå raát
khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo vò trí ñòa lyù vaø caùc
yeáu toá kieán taïo (tectonic factors).
Trong chöông naøy chæ phaân tích, ñaëc
ñieåm cuûa moät soá beå traàm tích Ñeä Tam lôùn
ôû theàm luïc ñòa vaø vuøng ñaëc quyeàn kinh teá
cuûa Vieät Nam vôùi coá gaéng laøm saùng toû moái
quan heä giöõa caùc loaïi beå vaø caùc kieåu caáu
truùc cho ñeán caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc taùc
ñoäng ñeán söï phaùt trieån tieán hoùa cuûa beå.
Caùc truõng Ñeä Tam ôû ñaát lieàn do coøn ít
ñöôïc nghieân cöùu neân chæ ñöôïc ñeà caäp khaùi
quaùt veà caùc ñaëc ñieåm ñòa chaát cuûa chuùng.
Töø Baéc xuoáng Nam, theàm luïc ñòa vaø
vuøng ñaëc quyeàn kinh teá cuûa Vieät Nam coù
theå ñöôïc phaân chia thaønh boán khu vöïc vaø
coù caùc beå sau.
Theàm luïc ñòa Baéc Boä (vònh Baéc Boä) coù
haønh lang roäng vaø thoaûi. Ñôùi bôø phaù huûy
ôû phía Baéc Ñoà Sôn, nôi ñoù caùc traàm tích
Kainozoi thöôøng moûng hoaëc vaéng maët. Phaàn
phía Nam Ñoà Sôn laø theàm caáu truùc. ÔÛ ñoù beå
Soâng Hoàng, bao goàm caû mieàn voõng Haø Noäi
ôû phaàn ñaát lieàn, coù moùng tröôùc Kainozoi bò
phuû bôûi caùc traàm tích Kainozoi daøy (5.000 -
18.000m) ngay caû trong phaàn ñaát lieàn cuõng
coù nôi traàm tích daøy tôùi 7.000m (truõng Ñoâng
Quan, Phöôïng Ngaõi), ñaëc bieät laø traàm tích
Pliocen - Ñeä Töù raát daøy ôû khu vöïc trung taâm
vònh Baéc Boä. Treân phaàm theàm naøy coù haøng
loaït caùc beå traàm tích nhö: Phía Baéc - Ñoâng
 Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam

Hình 5.1. Caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû Vieät Nam (phoûng theo Phan Trung Ñieàn, Traàn Vaên Trò).
Soá hieäu caùc truõng traàm tích treân ñaát lieàn theo baûng 5.1.

109
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

Baûng 5.1. Soá hieäu caùc truõng traàm tích Ñeä Tam treân ñaát lieàn Vieät Nam
Ñoâng Baéc Boä
1. Cao Baèng 2. Thaát Kheâ 3. Laïng Sôn
4. Naø Döông 5. Ñoâng Trieàu 6. Hoaønh Boà
Daûi trung taâm löu vöïc Soâng Hoàng
7. Tuyeân Quang 8. TN Tam Ñaûo 9. Baûn Cam
10. Baûo Yeân 11. Ñoâng Quaùn 12. Luïc Yeân
13. Phan Löông 14. Taân Quang 15. Laøo Cai
16. Baûo Haø 17. Yeân Baùi 18. Phuù Thoï
19. Trung Haø 20. Haø Noäi
Taây Baéc Boä
21. Luõng Poâ 22. Nghóa Loä 23. Pu Tra
24. Saøi Löông 25. Ñoàng Giao 26. Naäm Bay
27. Naäm Chuøa 28. Ñieän Bieân 29. Soáp Coïp
30. Hang Mon 31. Thanh Hoaù
Baéc Trung Boä
32. Nghóa Ñaøn 33. Ñôn phuïc 34. Vieät Thaùi
35. Cöûa Raøo 36. Khe Boá 37. Chôï Truùc
38. Höông Kheâ 39. Thaïch Haø 40. Ba Ñoàn
41. Ñoàng Hôùi 42. Gio Vieät
Trung- Nam Trung Boä
43. AÙi Nghóa 44. Ba Laøng An 45. Quaûng Ngaõi
46. An Sôn 47. Vaân Hoaø 48. Soâng Ba
49. Ngoïc Yeâu 50. Nhoùm Gia Lai-Kon Tum 51. Maêng Ñen
52. Nhoùm Kon Haø Nöøng 53. Nhoùm Buoân Ma Thuoät 54. Nhoùm Ñak Noâng
55. Nhoùm Baûo Loäc 56. Nhoùm Di Linh 57. Phan Rí
58. Phan Thieát
Nam Boä
59. Ñoâng Nam Boä 60. Caàn Thô 61. Taây Nam Boä

Baéc beå Soâng Hoàng laø beå Taây Loâi Chaâu
(Beibu Wan), coøn veà phía Ñoâng Nam, phía
Nam ñaûo Haûi Nam laø beå Nam Haûi Nam, beå
naøy coù phöông gaàn vuoâng goùc vôùi beå Soâng
Hoàng vaø giöõa chuùng khoâng coù ranh giôùi roõ
raøng, taïo neân mieàn caáu truùc hình chöõ “Y”.
Beå Hoaøng Sa laø beå naèm ôû vuøng nöôùc saâu
quanh quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø coù phöông
caáu truùc vuoâng goùc vôùi ñòa luõy Tri Toân (hay
coøn goïi laø ñôùi naâng Tri Toân).
Theàm luïc ñòa Trung Boä coù haønh lang
heïp vaø doác do söï khoáng cheá cuûa heä thoáng
ñöùt gaõy aù kinh tuyeán. Ñôùi bôø chòu taùc ñoäng
öu theá cuûa quaù trình huûy hoaïi, vì vaäy thöôøng
loä ra caùc thaønh taïo tröôùc Kainozoi. Caùc traàm
tích Kainozoi coù chieàu daøy moûng ôû saùt ñaát
lieàn vaø taêng nhanh veà phía bieån, ñaëc bieät
lôùp phuû Pliocen - Ñeä Töù. Beå Phuù Khaùnh
chieám phaàn lôùn theàm Trung Boä ñeán ñôùi caét
tröôït Tuy Hoøa (Tuy Hoa Shear zone), rìa
ngoaøi cuûa beå phaùt trieån ra caû phaàn saâu döôùi
chaân söôøn luïc ñòa.
Phaàn theàm luïc ñòa Ñoâng Nam Boä coù
haønh lang raát roäng vaø thoaûi. Caùc traàm tích
Kainozoi phaân boá roäng vôùi caùc beå traàm tích
coù dieän tích roäng vaø traàm tích daøy nhö beå
Cöûu Long, Nam Coân Sôn, Tö Chính - Vuõng
Maây. Naèm xa hôn, trong vuøng quaàn ñaûo
Tröôøng Sa, nhoùm beå nöôùc saâu Tröôøng Sa
coù chieàu daøy traàm tích moûng hôn taïo haøng
loaït truõng nhoû heïp xen giöõa caùc ñaûo cuûa
quaàn ñaûo naøy.
Phaàn theàm luïc ñòa Taây Nam Boä coù
haønh lang roäng vaø thoaûi, moät soá nôi töø Hoøn

110

Hình 5.2. Caùc kieåu voû thaïch quyeån khu vöïc Ñoâng Nam AÙ (theo Metcalfe)
Chuoâng ñeán Haø Tieân chòu taùc ñoäng öu theá
cuûa quaù trình huûy hoaïi neân caùc thaønh taïo
Paleozoi vaø Mesozoi thöôøng ñöôïc loä roõ, caùc
traàm tích Pliocen - Ñeä Töù ñôùi ven bôø khoâng
daøy. Phaàn theàm luïc ñòa Vieät Nam thuoäc
caùnh Ñoâng - Ñoâng Baéc cuûa beå Malay - Thoå
Chu.
Taát caû caùc beå cuûa Vieät Nam keå treân ñeàu
naèm treân caùc mieàn voû luïc ñòa, voû chuyeån
tieáp vaø caùc mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt do
quaù trình ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng nhö
minh hoïa trong hình 5.2.
2. Moâ hình veà cô cheá taïo beå traàm tích
Ñeä Tam ôû Vieät Nam
2.1. Caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc
Trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ coù ba yeáu
toá ñòa ñoäng löïc chính nhö ñaõ trình baøy trong
chöông 4 lieân quan ñeán cô cheá taïo beå traàm
111
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
tích laø:
• Söï huùt chìm cuûa maûng phaùt trieån töø Mieán
Ñieän qua voøng cung ñaûo Indonesia,
• Söï va chaïm cuûa maûng AÁn Ñoä vaøo maûng
AÂu - AÙ,
• Söï hình thaønh vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
Doïc cung ñaûo Indonesia, caùc beå traàm
tích ñöôïc hình thaønh chuû yeáu theo cô cheá
sau cung (back-arc), do söï thay ñoåi toác ñoä
huùt chìm theo thôøi gian (roll-back velocity).
So vôùi caùc beå khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, caùc beå
sau cung naøy hình thaønh töông ñoái sôùm, chuû
yeáu trong Eocen, tröôùc caû söï va chaïm giöõa
maûng AÁn Ñoä vaø maûng AÂu - AÙ, coù taùc duïng
maïnh gaây xoâ dòch caùc vi maûng.
Söï va chaïm cuûa maûng AÁn Ñoä vaøo maûng
AÂu - AÙ xaûy ra ñoàng thôøi vôùi söï xoay vaø
dòch chuyeån leân phía Baéc cuûa voøng cung
Philippin taïo khoâng gian cho caùc chuyeån
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Ảnh hưởng do thúc trồi
Hình 5.3. Moâ hình yeáu toá kieán taïo aûnh höôûng ñeán quaù trình hình thaønh beå traàm tích (phoûng theo Metcalfe)
ñoäng thuùc troài cuûa caùc ñòa khoái doïc theo
caùc ñöùt gaõy lôùn trong khu vöïc do söï cheøn
eùp cuûa maûng AÁn Ñoä. Do ñoù caùc ñòa khoái
coù xu theá tröôït töø Taây Taïng veà phía Nam
vaø Ñoâng Nam. Naèm trong khung caûnh ñoù,
mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông cuõng
ñöôïc cho laø ñaõ bò thuùc troài maïnh töø phía
Taây Baéc xuoáng Ñoâng Nam, doïc theo heä
thoáng ñöùt gaõy Soâng Hoàng, Three Pagodas
vaø Maeping.
Do maûng AÁn Ñoä huùc vaøo maûng AÂu - AÙ
vôùi xu theá ngaøy caøng tieán veà höôùng baéc töø
Eocen ñeán nay, neân caùc chuyeån ñoäng thuùc
troài cuûa caùc ñòa khoái naøy cuõng coù söï thay
ñoåi höôùng theo thôøi gian. Caùc ñòa khoái naèm
ôû phía Nam ñöùt gaõy Three Pagodas bò thuùc
troài sôùm hôn (Eocen, ñaàu Oligocen) vaø bò
ñaåy veà phía Nam, taïo ra caùc beå traàm tích
coù phöông ñöùt gaõy B - N (nhö truõng Pattani
ôû vònh Thaùi Lan). Tieáp theo laø caùc ñòa khoái
naèm giöõa heä thoáng ñöùt gaõy Three Pagodas
vaø Soâng Hoàng bò thuùc troài trong Oligocen
112
ñeán Miocen sôùm. Phaàn phía Baéc bò ñaåy
sôùm hôn vaøo ñaàu hoaëc giöõa Oligocen, phaàn
phía Nam bò ñaåy muoän hôn vaø keát thuùc vaøo
cuoái Miocen sôùm. Khoaûng caùch bò ñaåy thuùc
troài cuûa phaàn phía Nam coù leõ maïnh hôn, xa
hôn so vôùi phaàn phía Baéc, taïo ra hình chöõ S
cuûa bôø bieån Vieät Nam hieän nay (Hình 5.3).
Ñieàu naøy cuõng lyù giaûi giai ñoaïn syn-rift ôû
phía Nam beå Soâng Hoàng chæ keát thuùc vaøo
cuoái Miocen sôùm.
Söï hình thaønh vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laø
yeáu toá ñòa ñoäng löïc quan troïng coù taùc ñoäng
môû roäng dieän tích beå vaø taùi hoaït ñoäng laøm
phöùc taïp hoaù böùc tranh kieán taïo trong phaïm
vi aûnh höôûng.
Tröôùc khi giaõn ñaùy roõ raøng phaûi laø moät
giai ñoaïn caêng giaõn, coù leõ laø giai ñoaïn va
maûng vaøo Eocen ñöôïc Holloway (1982) goïi
laø giai ñoaïn khôûi ñaàu rift (rift-onset) hay
giaäp vôõ (breakup). Vì vaäy, chuùng toâi cho
raèng söï hình thaønh moät soá beå traàm tích ôû
Vieät Nam (nhö nhoùm beå Tröôøng Sa, Hoaøng
 Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam

Hình 5.4. Moâ hình quaù trình hình thaønh beå traàm tích trong giai ñoaïn Paleocen-Eocen
(phoûng theo Liang Dehua, 1990)

Sa) vaø söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng coù cuøng
nguyeân nhaân ñòa ñoäng löïc vaø Bieån Ñoâng laø
keát quaû roõ nhaát cuûa quaù trình caêng giaõn vaø
giaõn ñaùy. Giai ñoaïn giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laø
giai ñoaïn saép xeáp laïi cuûa caùc vi maûng taïo
khoâng gian caêng giaõn thuaän lôïi nhaát khoâng
chæ cho Bieån Ñoâng, maø coøn taïo khoâng gian
caêng giaõn ñeå hình thaønh caùc beå caêng giaõn
rìa thuï ñoäng nhö Hoaøng Sa, Tröôøng Sa,
Phuù Khaùnh, vì theá ôû taát caû caùc beå ñeàu coù
phaân boá roäng raõi caùc traàm tích Oligocen.
Quaù trình giaõn ñaùy Bieån Ñoâng keát thuùc vaøo
cuoáùi Miocen sôùm, sau ñoù coù nôi coù theå coøn
phaùt trieån pha rift Miocen giöõa vôùi söï hoaït
ñoäng maïnh meõ cuûa nuùi löûa vaøo khoaûng thôøi
gian 12 trieäu naêm. Ngoaøi nhöõng yeáu toá ñòa
ñoäng löïc chính neâu treân coøn nhöõng yeáu toá
coù theå khoâng quan saùt thaáy hay khoù quan
saùt thaáy hieän nay, nhöng coù theå ñaõ coù vai
troø nhaát ñònh, trong vieäc taïo beå traàm tích ôû
Vieät Nam ñoù laø:
• Chuyeån ñoäng leân phía Baéc vaø xoay töø
Ñoâng sang Taây cuûa cung ñaûo Philippin,
• Chuyeån ñoäng xoay cuûa ñòa khoái
Borneo,
• Chuyeån ñoäng xoay cuûa Bieån Ñoâng töø
Baéc xuoáng Nam.
Nhöõng chuyeån ñoäng naøy nhìn chung

113
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu thöøa nhaän
qua caùc taøi lieäu coå töø, coå sinh vaø khí haäu vaø
ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc coâng boá cuûa
Holloway, Longley vaø Hall... Taát caû nhöõng
chuyeån ñoäng naøy ñaõ saép xeáp laïi caùc vi
maûng trong Kainozoi, cuøng vôùi söï thuùc troài
cuûa mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông
trong söï taùc ñoäng töông hoã, keát quaû laø hình
thaønh söï caêng giaõn taïo caùc beå traàm tích.
Coøn moät yeáu toá ñòa ñoäng löïc ít ñöôïc ñeà
caäp vaø thaûo luaän laø vai troø cuûa luïc ñòa Nam
Trung Hoa ñeán khu vöïc Bieån Ñoâng (Hình
5.3). Nhö ñaõ ñöôïc trình baøy trong muïc 3.3
chöông 4, vaøo thôøi kyø Creta tröôøng öùng löïc
khu vöïc coù höôùng ÑB - TN laøm cho caùc raïn
nöùt (fractures) tröôùc ñoù môû roäng thaønh caùc
truõng rift caêng ngang ÑB - TN trong giai
ñoaïn cuoái Creta - Paleocen vaø ñöôïc coi laø
caùc truõng giöõa nuùi cuûa pha Yeán Sôn muoän.
Vaøo Eocen khi maûng AÁn Ñoä huùc vaøo maûng
AÂu - AÙ laïi taïo ra moät pha taïo rift môùi ôû phía
Baéc Bieån Ñoâng giaùp vôùi luïc ñòa Nam Trung
Hoa, giai ñoaïn naøy coù theå coi laø giai ñoaïn
raïn nöùt voû tröôùc giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
2.2. Moâ hình bieán daïng taïo beå traàm tích
a. Hình daïng caùc beå
Hình daïng caùc beå traàm tích coù lieân quan
chaët cheõ vaø bò khoáng cheá bôûi caùc yeáu toá ñòa
ñoäng löïc trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt
trieån cuûa beå. Chính do caùc yeáu toá ñòa ñoäng
löïc rieâng töøng khu vöïc ñaõ taïo neân caùc hình
daïng khaùc nhau cuûa caùc beå traàm tích Ñeä
Tam ôû Vieät Nam. Treân cô sôû caùc baûn ñoà
caáu truùc, hình daïng caùc beå ñöôïc phaân ra caùc
daïng nhö sau:
• Daïng hình thoi, hình bình haønh goàm caùc:
beå Soâng Hoàng (phaàn Baéc vaø Trung taâm
beå) vaø beå Malay - Thoå Chu ñaëc tröng
114
cho kieåu keùo toaùc;
• Daïng ñòa hình phaân dò vôùi caùc ñòa haøo
nhoû, song song, xen keïp nhau, ñaëc tröng
cho kieåu tröôït cuïc boä ñoù laø beå Nam Coân
Sôn (phaàn Taây), beå Phuù Khaùnh, nhoùm
beå Hoaøng Sa, Tröôøng Sa;
• Daïng hình haït ñoã (hoaëc hình traêng
khuyeát), ñaëc tröng cho hai pha taùch beå
coù höôùng khaùc nhau ñieån hình laø beå Cöûu
Long;
• Daïng khoâng phaân ñònh ranh giôùi do
nhieàu nguyeân nhaân ñòa ñoäng löïc choàng
leân nhau nhö beå Nam Coân Sôn (phaàn
phía Ñoâng).
b. Moâ hình bieán daïng taïo beå traàm tích
(döïa theo Tapponnier)
Coù hai yeáu toá chính ñeå hình thaønh, phaùt
trieån moät beå traàm tích, ñoù laø caàn coù löïc gaây
caêng giaõn vaø caàn coù khoâng gian ñeå caêng
giaõn xaûy ra. Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân,
löïc gaây caêng giaõn laø löïc huùc cuûa maûng AÁn
Ñoä ôû goùc hoäi tuï Taây Taïng gaây ra chuyeån
ñoäng thuùc troài cuûa mieàn caáu truùc voû luïc
ñòa Ñoâng Döông, coøn khoâng gian caêng
giaõn taäp trung vaøo khu vöïc theàm luïc ñòa vaø
Bieån Ñoâng ngaøy nay. Ñeå coù ñöôïc khoâng
gian caêng giaõn naøy caàn phaûi coù söï saép xeáp
laïi caùc vi maûng ôû Bieån Ñoâng, chính caùc
chuyeån ñoäng xoay ñaõ goùp phaàn taïo ra quaù
trình naøy, vaø laø söï keát hôïp giöõa hai moâ hình
ñoäng löïc ñaõ ñöôïc trình baøy trong chöông 4:
quan ñieåm thuùc troài (Tapponnier) vaø quan
ñieåm moâ hình ñoäng nhieàu vi maûng (Rangin,
Hall).
Tröôøng löïc gaây taùch giaõn thay ñoåi theo
thôøi gian vaø khoâng lieân tuïc, neân caùc chuyeån
ñoäng thuùc troài cuûa mieàn caáu truùc voû luïc ñòa
Ñoâng Döông cuõng bò phaân dò vaø coù cöôøng
ñoä khaùc nhau töø Nam leân Baéc, taïo tính

nhieàu pha cuõng nhö chi phoái qui moâ, dieän
tích taïi ñaây cuûa söï caêng giaõn, tuy nhieân qui
moâ dieän tích naøy cuõng caàn phaûi xem xeùt
trong khung caûnh cho pheùp cuûa khoâng gian
caêng giaõn.
Quan saùt hình daïng phaàn luïc ñòa cuûa
mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông coù
ñöôøng bôø bieån cong hình chöõ “S”, trong ñoù
phaàn buïng nhoâ ra phía Bieån Ñoâng nhieàu
nhaát laø ñòa khoái Kon Tum coá keát raén chaéc,
ñaàu cuûa chöõ “S” töông öùng vaø lieân quan ñeán
beå Soâng Hoàng, ñuoâi cuûa chöõ “S” töông öùng
vaø lieân quan ñeán hai beå Cöûu Long vaø Nam
Coân Sôn. Vì theá, chuùng ta coù theå giaû thieát
raèng ñòa khoái Kon Tum bò ñaåy thuùc troài xa
nhaát, phaàn Baéc vaø Nam cuûa mieàn caáu truùc
naøy, naêng löôïng ñaåy bò tieâu hao vaøo caêng
giaõn, taïo caùc beå traàm tích.
Nhö vaäy, caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû
Vieät Nam ñöôïc hình thaønh döôùi söï taùc ñoäng
qua laïi cuûa caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc ñaõ neâu
ôû muïc 1.1 cuûa chöông naøy (Hình 5.3) vaø tuøy
theo vò trí maø coù troïng soá aûnh höôûng khaùc
nhau cuûa caùc yeáu toá naøy. Coù beå hình thaønh
do moät yeáu toá ñòa ñoäng löïc vaø chæ coù moät
pha caêng giaõn vaø coù beå hình thaønh do nhieàu
yeáu toá ñòa ñoäng löïc vaø coù nhieàu pha caêng
giaõn choàng leân nhau (polyhistory) vaø caùc
yeáu toá ñòa ñoäng löïc xaûy ra theo thôøi gian
nhö sau:
• Pha caêng giaõn Creta-Paleocen (ôû khu
vöïc Nam luïc ñòa Nam Trung Hoa);
• Va maûng AÁn Ñoä vaøo maûng AÂu - AÙ vaøo
Eocen: giai ñoaïn ñaàu giaäp vôõ ñaùy beå
traàm tích;
• Chuyeån ñoäng thuùc troài vaøo Oligocen-
Miocen: giai ñoaïn caêng giaõn, suït luùn
taïo beå traàm tích;
• Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng (32-17 tr.n.).
115
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
Do phaàn lôùn caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû
Vieät Nam coù tuoåi hình thaønh vaøo Oligocen
neân chòu taùc ñoäng chuû yeáu cuûa hai yeáu toá
ñòa ñoäng löïc trong thôøi gian naøy laø chuyeån
ñoäng thuùc troài vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng. Hai
yeáu toá naøy xaûy ra gaàn nhö ñoàng thôøi, chuùng
töông taùc vaø hoã trôï laãn nhau.
3. Caùc kieåu beå traàm tích Ñeä Tam Vieät
Nam
3.1. Toång quaùt veà phaân loaïi beå
Theo Bally (1975) moät beå traàm tích ñöôïc
ñònh nghóa laø “nhöõng phaïm vi (realm) suït
voõng (subsidence) coù chieàu daøy traàm tích -
thoâng thöôøng vöôït treân 1 km, ngaøy nay coøn
ñöôïc baûo toaøn vaø gaén lieàn nhau (coherent)”.
Caàn phaûi noùi theâm veà khaùi nieäm beå, theo
nghóa roäng hôn cuûa Bally (1975): beå traàm
tích laø moät dieän tích cuûa voû traùi ñaát ñöôïc
phuû bôûi moät taäp traàm tích daøy hôn so vôùi
vuøng xung quanh vaø theo caùch hieåu treân thì
khoâng coù ranh giôùi roõ raøng, coù beå coù ranh
giôùi kheùp kín, coù beå môû veà phía caùc beå lôùn
hôn. Vì theá khi baøn veà caùc beå traàm tích Ñeä
Tam ôû Vieät Nam, coù nhöõng beå laø beå traàm
tích thöïc theo caùch hieåu thoâng thöôøng, laø
moät ñôùi truõng coù ranh giôùi, nhöng cuõng coù
nhöõng dieän tích ñöôïc goïi laø “beå” theo nghóa
roäng, khoâng phaûi laø ñôùi truõng lôùn vaø cuõng
khoâng coù ranh giôùi roõ raøng.
Theo cheá ñoä ñòa ñoäng löïc, cô cheá hình
thaønh caùc beå coù theå ñöôïc chia ra laøm ba
loaïi: hình thaønh lieân quan ñeán cheá ñoä phaân
ly hoaëc caêng giaõn; lieân quan ñeán cheá ñoä
hoäi tuï hoaëc neùn eùp; vaø lieân quan ñeán caùc
caét tröôït. Coù nhieàu kieåu phaân loaïi beå cuûa
caùc taùc giaû khaùc nhau nhö Perrodon, 1971;
Bally, 1975; Klemme, 1975 vaø Dickinson,
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

1976, nhöng ñeàu gaén vôùi caùc kieåu voû luïc trieån.
ñòa vaø kieåu rìa maûng. Trong ngaønh daàu Döïa vaøo caùc tieâu chuaån neâu treân, hieän
khí, caùc quan ñieåm chuû yeáu taäp trung theo trong ñòa chaát daàu khí aùp duïng roäng raõi
höôùng nghieân cöùu caùc quaù trình tieán hoùa beå baûng phaân loaïi (ñôn giaûn) caùc kieåu beå traàm
lieân quan ñeán vieäc sinh thaønh daàu khí, neân tích sau ñaây:
coù hai höôùng phaân loaïi: theo hình daïng, a. Beå caêng giaõn (extensional basin)
caáu truùc beå vaø theo nguoàn goác, tieán hoùa beå.
Treân cô sôû ñaëc ñieåm quaù trình caêng
Muïc tieâu cuûa caùc phaân loaïi naøy nhaèm töông
giaõn vaø vò trí hình thaønh beå ñöôïc chia ra
töï hoùa caùc beå chöa thaêm doø daàu khí töø caùc
caùc kieåu beå caêng giaõn sau ñaây:
beå ñaõ thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí.
• Beå kieåu boàn noäi luïc (intracratonic sag
Treân thöïc teá coù theå phaân loaïi caùc beå
basin) laø caùc truõng ñôn leû treân bình ñoà
traàm tích treân cô sôû nhöõng tieâu chuaån nhö
gaàn nhö ñaúng thöôùc, hieän töôïng suït luùn
sau:
khoâng bò khoáng cheá bôûi ñöùt gaõy, maø
• Vò trí cuûa caùc beå treân caùc maûng thaïch
do voøm nhieät daâng leân trong voû treân
quyeån (lithospheric plate). Ña soá caùc
manti.
beå phaân boá ôû nhöõng ñôùi ñoäng (active
• Beå rift caêng giaõn (extensional rift basin)
zone) - ôû ranh giôùi caùc maûng. Ngoaøi
ñöôïc hình thaønh treân ranh giôùi phaân ly,
ra, coøn coù caùc beå, ñaëc bieät caùc beå roäng
nôi quyeån meàm (asthenosphere) troài
nhaát, naèm ngay treân maûng (beå noäi luïc
leân, taïo söï taùch giaõn cuûa voû luïc ñòa.
- intracratonic basin).
Kieåu naøy cuõng coù theå hình thaønh trong
• Cô cheá taïo beå (basin drive mechanism)
noäi maûng, coù pha rift ban ñaàu, sau ñoù laø
vaø ñaëc tính cuûa quaù trình kieán taïo
suït luùn nhieät, ñöôïc goïi laø aulacogen hay
(nature of tectonic process). Söï phaùt
rift dôû dang (failed rift).
trieån cuûa caùc beå traàm tích bò chi phoái
• Beå caêng giaõn sau cung (back-arc
bôûi söï chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa caùc
extension basin) hình thaønh treân moät
maûng vaø chòu aûnh höôûng cuûa caùc ranh
rìa tích cöïc (active margin) vuøng ranh
giôùi (boundary) phaân ly, hoäi tuï hoaëc
giôùi hoäi tuï cuûa khung caáu truùc sau
bieán daïng cuûa maûng. Moät soá beå traàm
cung (back–arc setting). Ñaây laø kieåu
tích (beå noäi luïc) hieän ñaõ ôû xa caùc giôùi
caêng giaõn do söï thay ñoåi toác ñoä neùn eùp
haïn cuûa maûng ngaøy nay, nhöng chuùng
ngang.
coù theå coù lieân quan ñeán caùc ranh giôùi
• Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng (passive
maûng coå.
margin extensional basins) vôùi söï phaùt
• Söï tieán hoùa cuûa beå vaø caáu truùc beå. Beå
trieån cuûa delta, ñaây chính laø moät caùnh
ñaõ qua ba thôøi kyø tieán hoùa môùi sinh
cuûa moät beå rift caêng giaõn ôû giai ñoaïn
(Juvenile), tröôûng thaønh (mature) vaø
taïo voû ñaïi döông.
cuoái cuøng (final). Moät beå coù theå traûi qua
moät, hai hoaëc taát caû caùc giai ñoaïn tieán b. Beå keùo toaùc (pull-apart basin)
hoùa. Xa hôn nöõa, moät beå coù theå chæ traûi Beå keùo toaùc, coøn goïi laø beå tröôït
qua moät chu kyø hoaëc nhieàu chu kyø phaùt baèng caêng/eùp ngang (pull-apart hay

116

Hình 5.5. Moâ hình quaù trình hình thaønh beå traàm tích trong giai ñoaïn Eocen-Miocen vaø kieåu beå
(phoûng theo Tapponnier vaø Liang Dehua)
transtensional/transpressional strike-slip
basins), laø caùc beå chòu taùc ñoäng cuûa caû söï
caêng giaõn (extension) vaø tröôït baèng (strike-
slip).
Beå keùo toaùc hình thaønh caû treân caùc
ranh giôùi bieán daïng (transform boundary)
cuûa moät maûng vaø caû trong noäi maûng. Ví duï
nhö trong moâ hình thuùc troài cuûa Tapponnier
cho vuøng Ñoâng Nam AÙ thì moät soá beå ñöôïc
hình thaønh theo cô cheá naøy, luùc ñaàu laø tröôït
caêng, tieáp theo laø tröôït eùp trong noäi maûng.
Kieán taïo nghòch ñaûo khoâng tham gia
vaøo quaù trình hình thaønh beå ban ñaàu, maø
laø quaù trình thöù sinh xaûy ra trong caùc beå
117
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
caêng giaõn hình thaønh töø söï thay ñoåi cheá
ñoä caêng khu vöïc töø caêng giaõn ñeán neùn eùp
(compressional).
c. Beå neùn eùp (compressional basin)
Beå bò neùn eùp ôû treân caùc ranh giôùi hoäi tuï
daïng ñai chôøm (thrust belt).
3.2. Toång quan veà caùc loaïi beå traàm tích
Ñeä Tam Vieät Nam
Toaøn boä caùc beå traàm tích Ñeä Tam Vieät
Nam ñeàu naèm trong phaàn rìa Ñoâng Nam
cuûa maûng AÂu - AÙ, goàm nhieàu vi maûng gaén
keát vôùi nhau vaø ñöôïc bao quanh bôûi caùc
ranh giôùi hoäi tuï ôû phía Taây, Nam vaø Ñoâng.
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Trong maûng gaén keát naøy söï giaõn ñaùy Bieån
Ñoâng ñöôïc coi nhö moät quaù trình taïo ra rìa
phaân ly. Ñi keøm theo rìa phaân ly naøy laø hai
ñôùi rìa thuï ñoäng. Töø phía Ñoâng sang phía
Taây, caùc beå naèm treân voû daïng chuyeån tieáp
ñeán luïc ñòa (Hình 5.2). Caùc kieåu beå traàm
tích Ñeä Tam ôû Vieät Nam trình baøy döôùi ñaây
chuû yeáu ñöôïc xem xeùt cuøng vôùi caùc quaù
trình ñòa chaát xaûy ra töø thôøi ñieåm giaõn ñaùy
Bieån Ñoâng ñeán nay (hình 5.5).
Beå Nam Coân Sôn (hình 5.5, soá 3) coù
vò trí ñuùng vaøo phaàn keùo daøi cuûa giaõn ñaùy
Bieån Ñoâng, theå hieän roõ nhaát qua baûn ñoà töø
vaø troïng löïc, vì theá coù theå xeáp beå naøy vaøo
beå rift caêng giaõn ñieån hình nhaát ôû Vieät Nam,
beå naèm treân voû luïc ñòa vôùi caùc ñaù coù thaønh
phaàn vaø tuoåi khaùc nhau ñöôïc hình thaønh coù
leõ caû trong Paleozoi vaø Mesozoi.
Nhoùm beå Tröôøng Sa vaø beå Hoaøng Sa
(hình 5.5, soá 5 & 6) naèm ôû hai caùnh taùch
giaõn cuûa Bieån Ñoâng, treân rìa thuï ñoäng cuûa
ñôùi phaân ly. Chuùng ñeàu coù giai ñoaïn taïo
rift ñoàng thôøi vôùi giaõn ñaùy Bieån Ñoâng vaø
coù caáu truùc daïng caùc baùn ñòa haøo, sau ñoù
bò quaù trình giaõn ñaùy Bieån Ñoâng ñaåy tröôït
sang hai phía Baéc vaø Nam vaø ñöôïc phuû bôûi
traàm tích bieån. Nhoùm beå naøy coù moùng naèm
trong ñôùi voû chuyeån tieáp vaø ñeàu coù theå xeáp
vaøo beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng.
Beå Tö Chính - Vuõng Maây (hình 5.5,
naèm giöõa soá 3 & 5) coøn ít ñöôïc nghieân cöùu,
vì theá coù theå coi hoaëc laø phaàn nöôùc saâu cuûa
beå Nam Coân Sôn noái daøi hoaëc laø mieàn caáu
truùc trung gian giöõa beå Nam Coân Sôn vaø
nhoùm beå Tröôøng Sa, vöøa coù tính chaát rift
vöøa coù tính chaát rìa thuï ñoäng.
Beå Cöûu Long (hình 5.5, soá 4) laø phaàn suït
luùn cuûa ñôùi magma Ñaø Laït trong Kainozoi.
Cô cheá taïo beå Cöûu Long coù leõ bò aûnh höôûng
118
nhieàu bôûi söï thuùc troài cuûa ñòa khoái Kon Tum
theo kieåu caêng giaõn sau cung vaø coù moät
phaàn chòu aûnh höôûng cuûa giaõn ñaùy Bieån
Ñoâng. Toaøn boä beå Cöûu Long naèm trong lôùp
voû luïc ñòa vaø ñöôïc xeáp vaøo nhoùm beå rift
noäi luïc.
Caû hai beå Soâng Hoàng vaø Malay - Thoå
Chu (hình 5.5, soá 1 & 2) ñeàu hình thaønh
gaén lieàn vôùi hai heä thoáng tröôït baèng chính
laø Soâng Hoàng vaø Maeping neân ñeàu coù cô
cheá keùo toaùc, tuy nhieân chuùng cuõng coù cô
cheá eùp ngang cuïc boä. Trong khi beå Malay
- Thoå Chu chæ laø moät phaàn dieän tích cuûa
vònh Thaùi Lan thì beå Soâng Hoàng chieám gaàn
nhö toaøn boä vònh Baéc Boä. Moät ñieåm nöõa
laø beå Malay - Thoå Chu naèm xa vaø gaàn nhö
khoâng bò aûnh höôûng cuûa söï giaõn ñaùy Bieån
Ñoâng. Beå Malay - Thoå Chu coù theå coi laø
moät pha keùo toaùc lôùn ñi keøm vôùi moät ñöùt
gaõy lôùn, ngöôïc laïi, beå Soâng Hoàng ñi keøm
vôùi nhieàu ñöùt gaõy lôùn ôû Baéc Vieät Nam nhö
Soâng Hoàng, Soâng Maõ vaø Raøo Naäy, vì vaäy
coù theå cho raèng beå Soâng Hoàng laø keát quaû
cuûa nhieàu keùo toaùc vôùi bieân ñoä khaùc nhau,
töø lôùn ôû vuøng trung taâm beå ñeán beù nhaát ôû
ñòa haøo Quaûng Ngaõi. Toå hôïp cuûa nhieàu keùo
toaùc ñaõ taïo ra beå Soâng Hoàng coù dieän tích
lôùn nhö hieän nay vôùi söï ña daïng veà caáu truùc
cuõng nhö töôùng traàm tích.
Beå Phuù Khaùnh (hình 5.5, soá 7) naèm giöõa
ñòa khoái ñaù coå Kon Tum vaø Bieån Ñoâng.
Khu vöïc naøy vöøa mang tính rìa thuï ñoäng,
vöøa chòu söï taùc ñoäng cuûa chuyeån ñoäng tröôït
vaø xoay cuûa ñòa khoái Kon Tum. Beå coù caáu
truùc daïng caùc ñòa haøo nhoû heïp, vaø bò phuû
bôûi nhöõng neâm laán taïo theàm veà phía bieån.
Ñaëc ñieåm khaùc bieät cuûa beå Phuù Khaùnh so
vôùi caùc beå khaùc laø chieàu daøy taàng traàm tích
sau rift lôùn hôn nhieàu so vôùi taàng ñoàng rift

Hình 5.6. Maët caét toång hôïp beå Nam Coân Sôn
vaø nhö vaäy coù theå coi beå Phuù Khaùnh laø kieåu
beå rìa luïc ñòa.
Caùc truõng Ñeä Tam ôû ñaát lieàn ñeàu laø
caùc truõng noäi luïc ñöôïc hình thaønh treân caùc
craton hoaëc treân caùc mieàn taïo nuùi (mieàn
uoán neáp). Chuùng thöôøng coù quy moâ nhoû vaø
traàm tích Ñeä tam khoâng daøy, ñöôïc phaân boá
raûi raùc doïc theo caùc ñôùi ñöùt gaõy chuû yeáu coù
phöông TB - ÑN vaø ÑB - TN.
3.3. Ñaëc ñieåm hình thaønh caùc beå traàm
tích Ñeä Tam theàm luïc ñòa Vieät Nam
a. Beå rift caêng giaõn Nam Coân Sôn
Beå coù dieän tích roäng, rìa Taây giaùp vôùi
naâng Khorat, rìa Baéc giaùp vôùi naâng Coân
Sôn, rìa Ñoâng vaø Nam cuûa beå chöa ñöôïc
xaùc ñònh roõ, coù theå coøn noái tieáp vôùi caùc
beå Ñoâng Natuna vaø vuøng nöôùc saâu, beå Tö
Chính - Vuõng Maây. Trong beå Nam Coân
Sôn coù hai heä ñöùt gaõy ñöôïc theå hieän roõ neùt
laø heä ñöùt gaõy B - N phaân boá ôû phaàn phía
Taây beå vaø heä ñöùt gaõy ÑB - TN phaân boá töø
Trung Taâm beå veà phía Ñoâng. Chuùng ñöôïc
hình thaønh trong hai pha kieán taïo, coù cô
cheá (caêng giaõn) khaùc nhau, keát quaû söï tröôït
119
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
baèng theo phöông B - N trong Oligocen chuû
yeáu ôû phaàn phía Taây vaø taùc ñoäng cuûa söï
giaõn ñaùy phöông ÑB - TN cuûa Bieån Ñoâng
aûnh höôûng chuû yeáu ôû Trung Taâm vaø phía
Ñoâng beå.
Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà söï hình
thaønh vaø phaùt trieån beå Nam Coân Sôn:
• K.J.Watt (1997) cho beå Nam Coân Sôn
nhö caùc beå rift khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ
ñöôïc hình thaønh vôùi pha taïo rift ban
ñaàu - pha rift 1 (rifting phase -1, initial
rifting phase) vaøo Eocen ñeán cuoái
Oligocen, giai ñoaïn caêng giaõn rift naøy
tieáp tuïc phaùt trieån sang Miocen vaø ñaït
ñænh ñieåm vaøo cuoái Miocen giöõa taïo pha
rift 2. Sau Miocen giöõa laø pha suït boàn
sau rift (first-rift sag phase subsidence)
do laïnh nhieät (thermal cooling) vaø dao
ñoäng möïc ñaïi döông.
• B. Simon, H.L.Hn Haven, C. Cramer
(1997) cho beå Nam Coân Sôn laø beå sau
cung caän ñôùi khaâu (episutural back-arc
basin) hình thaønh treân mieàn khaâu lôùn
Meso-Kainozoi (Mz - Kz megasuture)
vôùi söï phaùt trieån roäng khaép chuyeån
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Hình 5.7. Maët caét toång hôïp beå Cöûu Long
ñoäng ñöùt gaõy tröôït baèng (strike-slip
faulting) taïo caùc trung taâm laéng ñoïng
(depocentres) laø caùc beå sau cung döôùi
daïng keùo toaùc hoaëc nöûa graben. Quaù
trình taïo beå ñöôïc chia thaønh 3 pha noái
tieáp nhau:
- Pha taïo rift ban ñaàu (initial rift
phase) tuoåi Eocen - Oligocen.
- Pha craton (cratonic phase) tuoåi
Miocen sôùm - giöõa vôùi söï ñoàng nhaát
cao (maximum heterogeneity) veà
kieán taïo vaø traàm tích, taïo caùc heä chaâu
thoå tuø (kín) (stacked deltaic system)
vaø khoái xaây carbonat (carbonate
build-up).
- Pha cuoái cuøng laø pha phaùt trieån rìa
phaân ly thuï ñoäng (passive divergent
margin phase).
• Nguyeãn Troïng Tín laïi gaén lòch söû phaùt
trieån beå Nam Coân Sôn vôùi quaù trình
taùch giaõn Bieån Ñoâng vaø chia thaønh 3
giai ñoaïn: tröôùc taùch giaõn (tröôùc taïo rift)
120
(Paleocen - Eocen), giai ñoaïn ñoàng taùch
giaõn (ñoàng taïo rift) (Oligocen - Miocen
sôùm) vaø giai ñoaïn sau taùch giaõn (sau taïo
rift) (Miocen giöõa - Ñeä Töù).
Beå Nam Coân Sôn coù hai pha caêng giaõn
ñöôïc ghi nhaän ôû hai thôøi ñieåm khaùc nhau vaø
theå hieän roõ trong caáu truùc beå. Pha caêng giaõn
thöù nhaát vaøo Oligocen vaø ñöôïc coi laø tuoåi
hình thaønh beå vôùi taàng ñoàng taïo rift aluvi
- soâng vaø ñaàm hoà, chuyeån daàn sang töôùng
soâng - ñoàng baèng ven bieån. Hình thaùi caáu
truùc cuûa pha naøy ñöôïc theå hieän roõ ôû nöûa Taây
beå, coøn ôû nöûa phía Ñoâng cuûa beå bò bieán caûi,
xoùa nhoøa bôûi pha caêng giaõn thöù hai, xaûy ra
chuû yeáu vaøo Miocen giöõa taïo caùc traàm tích
coù töôùng töø bieån noâng ñeán bieån saâu. Sau ñoù
laø giai ñoaïn sau taïo rift ñaëc tröng bôûi phöùc
heä töôùng bieån töø Miocen muoän ñeán nay vaø
ñöôïc theå hieän qua maët caét hình 5.6.
Pha caêng giaõn thöù hai phaûn aùnh roõ nhaát
aûnh höôûng cuûa giaõn ñaùy Bieån Ñoâng caû veà
caáu truùc cuõng nhö moâi tröôøng traàm tích.

Veà caáu truùc beå, töø Taây sang Ñoâng coù
theå quan saùt thaáy ba ñôùi rieâng bieät vôùi chieàu
daøy, thaønh phaàn traàm tích cuõng nhö cheá ñoä
ñòa aùp khaùc nhau, ñoù laø ñôùi phaân dò Taây, ñôùi
Trung taâm vaø ñôùi naâng Ñoâng, tieáp theo laø
phaàn nöôùc saâu khu vöïc beå Tö Chính - Vuõng
Maây. Nguyeân nhaân taïo ra nhöõng ñôùi naøy
ngoaøi yeáu toá ñòa ñoäng löïc coøn coù nguyeân
nhaân traàm tích. Ñoù laø aûnh höôûng cuûa taûi
troïng neâm laán traàm tích sau rift leân caùc taäp
ñoàng rift tröôùc ñoù, laøm caùc taäp naøy bò voõng
chìm hôn. Carbonat theàm phaùt trieån ôû caùc
ñôùi xa bôø. Do chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng neân beå Nam Coân Sôn
chòu taùc ñoäng sôùm nhaát cuûa bieån tieán töø
Bieån Ñoâng vaøo so vôùi caùc beå khaùc nhö Cöûu
Long, Soâng Hoàng vaø Malay - Thoå Chu.
b. Beå rift caêng giaõn Cöûu Long
Beå Cöûu Long (tröôùc ñaây goïi laø beå Meâ
Koâng) coù dieän tích khoaûng 25.000 km2.
Ñaây laø beå traàm tích coù dieän tích töông ñoái
nhoû nhöng quan troïng nhaát cuûa Vieät Nam
veà daàu khí. Beå coù ranh giôùi roõ raøng vôùi caùc
ñôn vò caáu kieán taïo xung quanh.
Beå Cöûu Long laø beå rift noäi luïc ñieån
hình, caêng giaõn theo cô cheá taïo beå sau cung
do thay ñoåi toác ñoä chuyeån ñoäng thuùc troài
xuoáng Ñoâng Nam cuûa ñòa khoái Kon Tum
trong suoát Oligocen muoän ñeán cuoái Miocen
sôùm. Beå ñaõ traûi qua hai pha caêng giaõn. Pha
caêng giaõn thöù nhaát vaøo Eocen (?) - Oligocen
sôùm, öùng vôùi thôøi kyø hình thaønh beå. Ñaây laø
thôøi kyø taïo ra caùc truõng nhoû heïp vaø cuïc boä
coù höôùng TB - ÑN vaø Ñ - T (chuû yeáu ôû phaàn
phía Taây beå) ñöôïc laáp ñaày bôûi caùc traàm tích
aluvi, maø moät soá gieáng khoan treân ñaát lieàn
cuõng nhö ngoaøi theàm luïc ñòa ñaõ gaëp (taäp
F, E1). Chuùng coù thaønh phaàn thaïch hoïc raát
khaùc nhau, khoù xaùc ñònh tuoåi. Pha caêng giaõn
121
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
thöù hai vaøo cuoái Oligocen muoän - Miocen
sôùm (?) coù höôùng chuû yeáu ÑB - TN. Ñaây laø
thôøi kyø caêng giaõn môû roäng taïo moät beå traàm
tích coù ranh giôùi kheùp kín nhö moät hoà lôùn,
ít chòu aûnh höôûng cuûa bieån. Traàm tích coù
nhieàu seùt ôû trung taâm caùc truõng vaø thoâ daàn
veà phía caùc ñôùi cao vaø ven bôø. Töø Miocen
giöõa (?) ñeán nay laø giai ñoaïn suït luùn nhieät
bình oån, chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa moâi
tröôøng bieån.
Hình thaùi caáu truùc beå coù daïng xen keõ
nhöõng daûi naâng cuûa moùng vaø caùc truõng
suït. Caùc taàng traàm tích coù theá naèm goái aùp
(onlap) hoaëc phuû choàng leân caùc khoái naâng
cao cuûa moùng (Hình 5.7).
ÔÛ phía Taây, caùc daûi khoái naâng cuûa
moùng coù höôùng Ñ - T, töø Trung taâm beå veà
phía Ñoâng chuùng coù höôùng ÑB - TN. Naèm
goái aùp (onlap) treân moùng chuû yeáu laø caùc
traàm tích aluvi vaø ñaàm hoà cuûa taäp ñòa chaán
E, coøn phuû choàng leân caùc khoái moùng cao
laø caùc traàm tích ñaàm hoà cuûa taäp ñòa chaán
D hay caùc traàm tích treû hôn nöõa. Vaøo cuoái
Oligocen, phaàn phía Baéc beå bò neùn eùp vaø
gaây nghòch ñaûo ñòa phöông hình thaønh moät
soá caáu taïo hình hoa. Cuõng ôû phaàn phía Baéc
beå, hoaït ñoäng nuùi löûa xaûy ra maïnh meõ trong
Miocen sôùm treân moät dieän roäng.
c. Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Hoaøng Sa
Söï giaõn ñaùy cuûa Bieån Ñoâng ñaõ chia caét
vaø ñaåy moät boä phaän (rìa Ñoâng luïc ñòa Ñoâng
Döông) di chuyeån veà phía Baéc. Söï caêng
giaõn phöông ÑB - TN ñaõ taïo treân khu vöïc
naøy caùc baùn ñòa haøo Eocen - Oligocen laáp
ñaày traàm tích chieàu daøy lôùn töôùng luïc ñòa,
chuyeån daàn leân töôùng bieån saâu töø Miocen
vaø tieáp tuïc cho ñeán nay.
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
d. Caùc beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Tröôøng
Sa
Boä phaän rìa Ñoâng luïc ñòa Ñoâng Döông
bò Bieån Ñoâng giaõn ñaùy ñöa veà phía Nam.
Khu vöïc naøy xa nguoàn traàm tích luïc nguyeân
neân chieàu daøy traàm tích moûng. Khu vöïc naøy
ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc baùn ñòa haøo Eocen-
Oligocen coù töôùng luïc ñòa vaø ñöôïc phuû beân
treân bôûi traàm tích bieån saâu töø Miocen ñeán
nay. Cuõng nhö nhoùm beå Hoaøng Sa tuoåi cuûa
nhoùm beå naøy ñöôïc coi laø truøng vôùi giai
ñoaïn raïn nöùt voû Bieån Ñoâng tröôùc giaõn ñaùy
vaøo cuoái Eocen.
ñ. Beå caêng giaõn rìa thuï ñoäng Tö Chính
- Vuõng Maây
Gaén vôùi beå Nam Coân Sôn ôû phía Taây
vaø Ñoâng Natuna ôû phía Nam, beå Tö Chính
- Vuõng Maây khoâng coù ranh giôùi roõ raøng vaø
coù theå ñöôïc xem laø phaàn môû roäng veà phía
Ñoâng trong vuøng nöôùc saâu cuûa beå Nam Coân
Sôn, chuyeån tieáp töø phaàn rift ñeán phaàn rìa
thuï ñoäng khu vöïc Tröôøng Sa. Trong lòch söû
hình thaønh beå cuõng coù hai pha caêng giaõn
ñöôïc ghi nhaän. Pha caêng giaõn ñaàu daãn ñeán
söï hình thaønh caùc baùn ñòa haøo ñòa phöông
tuoåi Eocen muoän (?) - Oligocen phöông TB
- ÑN. Pha caêng giaõn thöù hai keùo daøi töø cuoái
Oligocen ñeán Miocen giöõa (?) lieân quan
ñeán söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng ñaõ noái keát vaø
môû roäng caùc ñòa haøo toàn taïi tröôùc ñoù. Vaøo
cuoái Miocen giöõa hieän töôïng neùn eùp ñaõ laøm
khu vöïc bò, naâng, baøo moøn taïo ra baát chænh
hôïp.
Suït voõng nhieät töø Miocen muoän ñeán
hieän taïi, laøm phaân dò laïi ñòa hình coå cuoái
Miocen giöõa. Beå Tö Chính - Vuõng Maây
coù ñaëc ñieåm phaùt trieån ñòa chaát Oligocen
- Miocen giöõa töông töï nhö beå Nam Coân
122
Sôn, coøn töø Miocen muoän, ngoaøi caùc traàm
tích haït vuïn coøn phaùt trieån roäng raõi caùc aùm
tieâu san hoâ treân caùc daûi naâng, nay laø caùc
ñaûo noåi hay baõi ngaàm.
e. Beå keùo toaùc Soâng Hoàng
Beå Soâng Hoàng (theo nghóa roäng) bao
goàm mieàn voõng Haø Noäi treân ñaát lieàn, chieám
phaàn lôùn dieän tích vònh Baéc Boä vaø vuøng
bieån mieàn Trung.
Veà caáu truùc, truïc cuûa beå Soâng Hoàng
trong vònh Baéc Boä gaàn nhö vuoâng goùc vôùi
beå Taây Loâi Chaâu vaø Nam Haûi Nam. Truïc
cuûa mieàn voõng Haø Noäi vaø beå Soâng Hoàng
theo höôùng TB - ÑN trong khi caùc beå Taây
Loâi Chaâu vaø Nam Haûi Nam coù phöông ÑB
- TN. Phaàn phía Baéc ñöùt gaõy soâng Loâ trong
laõnh haûi Vieät Nam coù leõ laø phaàn keùo daøi
cuûa beå Taây Loâi Chaâu hay laø vuøng chuyeån
tieáp giöõa hai beå.
Choã giao nhau cuûa phaàn Ñoâng Nam beå
soâng Hoàng vôùi söôøn Nam beå Nam Haûi Nam
vaø Ñòa haøo Quaûng Ngaõi ngoaøi khôi Ñaø
Naüng ñaõ taïo ra ñieåm giao ba (triple point)
cuûa caùc phöông caáu taïo. Trong cô cheá taïo
(basin drive mechanism) beå Soâng Hoàng coù
hai cô cheá ñoäng löïc cuøng toàn taïi, ñoù laø löïc
caêng ngang vaø eùp ngang xaûy ra doïc theo
heä thoáng ñöùt gaõy Soâng Hoàng. Cô cheá caêng
ngang mang tính lieân tuïc khi maø söï ñuïng
ñoä giöõa hai maûng AÁn Ñoä vaø AÂu-AÙ vaãn coøn
hoaït ñoäng cho ñeán ngaøy nay, tuy coù yeáu ñi
raát nhieàu. Nhöng doïc theo caùc heä ñöùt gaõy
Soâng Hoàng vaø Ñieän Bieân chuyeån ñoäng caêng
ngang vaãn coøn tieáp tuïc theå hieän qua nhöõng
nhöõng hoaït ñoäng ñoäng ñaát. Söï caêng ngang
naøy coù leõ baét ñaàu töø Paleocen - Eocen vôùi
bieân ñoä nhoû vaø ñeå laïi daáu aán laø söï hình
thaønh loaït graben heïp, saâu ñöôïc laáp ñaày
traàm tích luïc ñòa cuøng tuoåi vôùi nhöõng truõng

Hình 5.8. Maët caét toång hôïp Nam Beå Soâng Hoàng
nhoû heïp treân ñaát lieàn. Söï caêng ngang xaûy ra
maïnh nhaát vaøo Oligocen vaø thôøi gian naøy
cuõng ñöôïc coi laø tuoåi hình thaønh beå. Tuy
nhieân ôû beå Soâng Hoàng, söï caêng ngang coù leõ
ñaõ xaûy ra khoâng chæ ôû rieâng ñöùt gaõy Soâng
Hoàng, maø coøn ôû caû nhöõng ñöùt gaõy khaùc nhö
Soâng Maõ, Raøo Naäy… vôùi bieân ñoä giaûm daàn
veà phía Nam vaø dieän tích beå hieän nay laø keát
quaû noái keát cuûa nhieàu beå keùo toaùc nhoû. Pha
neùn eùp ngang xaûy ra maïnh nhaát vaøo cuoái
Miocen do söï thay ñoåi höôùng töø tröôït traùi
sang tröôït phaûi cuûa ñöùt gaõy Soâng Hoàng, gaây
nghòch ñaûo ôû phaàn trung taâm mieàn voõng Haø
Noäi (phaàn Taây Baéc Beå Soâng Hoàng) taïo daûi
naâng Khoaùi Chaâu - Tieàn Haûi, cuøng moät loaït
caáu taïo voøm raát ñieån hình naèm doïc theo ñöùt
gaõy chôøm treân truõng Ñoâng Quan, laøm cho
mieàn voõng Haø Noäi khaùc bieät vôùi phaàn coøn
laïi cuûa Beå Soâng Hoàng vaø caùc beå khaùc.
Nhìn chung, caáu truùc beå Soâng Hoàng coù
daïng caáu truùc loõm lôùn hình thoi, ôû phía caùnh
coù theå quan saùt roõ caùc lôùp traàm tích xaép xeáp
kieåu toûa tia, coù chieàu daøy taêng daàn veà phía
trung taâm theå hieän söï caêng ngang vaø suït luùn
123
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
nhieät lieân tuïc töø luùc môû beå cho ñeán ngaøy nay
(Hình 5.8). Tuy nhieân caáu truùc naøy coù tính
khoâng ñoái xöùng, töông ñoái thoaûi ôû phía Vieät
Nam vaø doác ôû phía ñaûo Haûi Nam. Tieáp theo
veà phía Nam, truõng Hueá-Quaûng Ñaø laø moät
ñôùi phaân dò coù xen keõ caùc daûi ñòa haøo, ñòa
luõy nhoû coù baûn chaát moùng thay ñoåi. Veà phía
cöïc Nam beå, ñòa haøo Quaûng Ngaõi coù caáu
truùc ñôn giaûn, heïp vaø keùo daøi. Maët caét traàm
tích phía Nam beå cho thaáy söï caêng ngang
xaûy ra trong Oligocen vaø keùo daøi ñeán heát
Miocen sôùm daãn ñeán söï phaân dò lôùn veà caáu
truùc beå Soâng Hoàng töø phía Baéc qua khu vöïc
trung taâm xuoáng phía Nam beå.
g. Beå keùo toaùc Malay - Thoå Chu
Caû khu vöïc vònh Thaùi Lan chòu aûnh
höôûng cuûa hai heä thoáng ñöùt gaõy tröôït baèng
chính laø heä thoáng Three Pagodas (tröôït
traùi) vaø heä thoáng Ranong (tröôït phaûi). Beå
Malay-Thoå Chu coù daïng hình bình haønh, ñi
keøm vôùi heä thoáng ñöùt gaõy Three Pagodas,
ñaëc tröng cho kieåu keùo toaùc. Quaù trình taùch
giaõn naøy xaûy ra chuû yeáu vaøo Oligocen vaø
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

Hình 5.9. Maët caét toång hôïp beå Malay-Thoå Chu

öùng vôùi tuoåi hình thaønh beå, taïo khoâng gian
lôùn cho laéng ñoïng traàm tích töôùng soâng,
ñaàm hoà. Tieáp theo laø giai ñoaïn suït luùn
nhieät trong Miocen chuû yeáu taïo caùc traàm
tích bieån chaâu thoå, caùc thaønh taïo Miocen
döôùi - giöõa coù töôùng traàm tích bieån tieán, coøn
Miocen treân laïi coù töôùng traàm tích bieån luøi.
Vaøo Miocen giöõa - muoän, beå Malay-Thoå
Chu bò neùn eùp vaø nghòch ñaûo vôùi cöôøng ñoä
taêng daàn töø Baéc xuoáng Nam.
Beå Malay -Thoå Chu laø beå khoâng ñoái
xöùng, rìa TN doác ñöùng, laáp ñaày bôûi traàm
tích Ñeä Tam daøy treân 8 km, coøn rìa ÑB
thoaûi hôn (Hình 5.9). Chính hình daïng
khoâng ñoái xöùng naøy cho thaáy nguoàn traàm
tích ñeán chuû yeáu töø phía Ñoâng Baéc vaø coù söï
phaân dò töôùng traàm tích trong Oligocen töø
Baéc xuoáng Nam töø luïc ñòa, delta ñeán ñaàm

Hình 5.10. Maët caét toång hôïp beå Phuù Khaùnh

124
 Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam

Baûng 5.2. Toång hôïp caùc ñaëc ñieåm hình thaønh caùc beå traàm tích Ñeä Tam Vieät Nam

Caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc

Tuoåi hình
Beå Loaïi voû traùi ñaát Cô cheá taïo beå Kieåu beå aûnh höôûng ñeán
thaønh
quaù trình taïo beå
Voû luïc ñòa phía Tröôït cuïc boä - Thuùc troài Oligocen -
Nam Coân Sôn Taây phía Taây Miocen
Rift caêng giaõn Oligocen
Voû chuyeån tieáp Caêng giaõn phía - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
phía Ñoâng Ñoâng
Raïn nöùt taïo baùn - Thuùc troài Oligocen -
Tö Chính- Caêng giaõn rìa Eocen-
Voû chuyeån tieáp ñòa haøo, caêng Miocen
Vuõng Maây thuï ñoäng Oligocen
giaõn - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
Keùo toaùc cuïc boä Eocen- - Thuùc troài Oligocen -
Cöûu Long Voû luïc ñòa Rift caêng giaõn
vaø caêng giaõn Oligocen Miocen
Hoãn hôïp keùo
toaùc vaø caêng
- Thuùc troài Oligocen -
Voû luïc ñòa - giaõn rìa thuï
Phuù Khaùnh Keùo toaùc Oligocen Miocen
chuyeån tieáp ñoäng (coøn coù
- Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
theå coi laø beå rìa
luïc ñòa)
Voû chuyeån tieáp - Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ
Raïn nöùt taïo baùn Caêng giaõn rìa Eocen-
Hoaøng Sa (luïc ñòa soùt do (Eocen)
ñòa haøo thuï ñoäng Oligocen
ñaïi döông hoaù) - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
Voû chuyeån tieáp - Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ
Raïn nöùt taïo baùn Caêng giaõn rìa Eocen-
Tröôøng Sa (luïc ñòa soùt ñaïi (Eocen)
ñòa haøo thuï ñoäng Oligocen
döông hoaù) - Giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
- Va maûng AÁn Ñoä - AÂu AÙ
Baéc Voû luïc ñòa vaùt Tröôït baèng Eocen- (Eocen)
Keùo toaùc
Soâng Hoàng moûng caêng/eùp ngang Oligocen - Thuùc troài Oligocen -
Miocen
Nam - Thuùc troài Oligocen -
Voû luïc ñòa Keùo toaùc Keùo toaùc Oligocen
Soâng Hoàng Miocen
M a l a y - T h o å Voû luïc ñòa bò vaùt Keùo toaùc vaø - Thuùc troài Oligocen -
Keùo toaùc Oligocen
Chu moûng caêng/eùp Miocen

hoà vaø ñoù laø nguyeân nhaân cho thaáy phaàn ÑN
cuûa beå chuû yeáu chöùa daàu trong khi phaàn
Baéc chuû yeáu laø khí.
f. Beå hoãn hôïp keùo toaùc vaø caêng giaõn rìa
thuï ñoäng Phuù Khaùnh
Beå phaân boá thaønh daûi heïp phöông kinh
tuyeán doïc theo bôø bieån mieàn Trung treân
theàm luïc ñòa vaø söôøn luïc ñòa. Phía Baéc tieáp
giaùp vôùi ñòa haøo Quaûng Ngaõi, phía Nam giôùi
haïn bôûi ñôùi caét Tuy Hoøa (Tuy Hoa shear
zone), tieáp giaùp vôùi beå Cöûu Long vaø Nam
Coân Sôn nhöng khoâng coù ranh giôùi roõ raøng.
Veà ñoäng löïc taïo beå coù leõ chuû yeáu laø caêng
ngang. Moùng cuûa beå Phuù Khaùnh ñöôïc coá
keát vaø coù theå ñaõ gaén lieàn vôùi ñòa khoái Kon
Tum, sau ñoù bò suït xuoáng taïo ra beå caêng
ngang doïc theo ñöùt gaõy tröôït kinh tuyeán
109o. Do ñoä coá keát cuûa ñòa khoái Kon Tum
neân löïc caêng ngang chæ taïo ra caùc ñòa haøo
nhoû, khoâng lieân tuïc coù tuoåi hình thaønh vaøo
Oligocen. Vì ñaùy beå Phuù Khaùnh coù bieân ñoä
suït luùn nhoû neân traàm tích ñoå töø phía bôø ra,
tuøy vaøo ñoä saâu cuûa möïc nöôùc bieån maø coù
daïng song song hay toûa tia vôùi goùc doác thaáp
trong Oligocen-Miocen döôùi, song song bieân
ñoä cao ôû traàm tích carbonat Miocen giöõa vaø
daïng neâm laán bieån ôû phöùc heä Miocen treân
(Hình 5.10). Ñaây laø beå coù ñaëc tính hoãn hôïp

125
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
AÛnh 5.1. Caùt boät keát xen keõ seùt than, lignit. Theá naèm thoaûi ñôn nghieâng. Naø Döông
cuûa daïng beå keùo toaùc noäi luïc vaø beå rìa thuï
ñoäng. Do theàm luïc ñòa heïp, söôøn luïc ñòa
töông ñoái doác vaø laán veà phía Bieån Ñoâng töø
Miocen ñeán hieän taïi, cho neân phaàn lôùn dieän
tích beå naèm ôû vuøng nöôùc saâu. Do nhöõng ñaëc
ñieåm neâu ôû treân beå Phuù Khaùnh coøn coù theå
xeáp vaøo beå rìa luïc ñòa.
Ñaëc ñieåm hình thaønh caùc kieåu beå traàm
tích Ñeä Tam theàm luïc ñòa vaø vuøng ñaëc
quyeàn kinh teá Vieät Nam ñöôïc toùm taét trong
baûng 5.2.
3.4. Ñaëc ñieåm caùc truõng Ñeä Tam treân ñaát
lieàn
Caùc truõng traàm tích Ñeä Tam ôû ñaát lieàn
thöôøng coù quy moâ nhoû (tröø Mieàn voõng Haø
Noäi vaø truõng Cöûu Long) neân chuùng ít ñöôïc
nghieân cöùu do vaäy sau ñaây chæ giôùi thieäu
khaùi quaùt moät soá truõng Ñeä Tam ñaëc tröng
maø khoâng moâ taû heát taát caû caùc truõng hieän
coù.
a. Caùc truõng Ñeä Tam ôû Ñoâng Baéc Boä
Caùc truõng Ñeä Tam ôû Ñoâng Baéc Boä ñöôïc
126
phaân boá chuû yeáu doïc theo ñôùi ñöùt gaõy Cao
Baèng - Tieân Yeân vaø giöõa hai ñôùi ñöùt gaõy
Trung Löông vaø Chí Linh - Hoøn Gai.
Caùc truõng doïc ñôùi ñöùt gaõy Cao Baèng
- Tieân Yeân
Ñôùi ñöùt gaõy Cao Baèng - Tieân Yeân coù
phöông keùo daøo TB-ÑN qua caùc thò xaõ Cao
Baèng, Laïng Sôn xuoáng Tieân Yeân ra bieån,
taùi hoaït ñoäng trong Kainozoi taïo ñieàu kieän
cho söï hình thaønh caùc truõng Cao Baèng,
Naø Döông coù nguoàn goác soâng hoà theo cô
cheá tröôït, keùo toaùc coù tuoåi Mio-Pliocen
(Ñovjikov A.E. vaø nnk, 1965; Trònh Daùnh,
1998) hoaëc Oligocen - Pliocen (Nguyeãn
Ñòch Dyõ, 1996) hình thaønh theo cô cheá keùo
toaùc tröôït baèng (Leâ Trieàu Vieät, 2004).
Truõng Cao Baèng
Truõng Cao Baèng coù daïng hình thoi maø
ranh giôùi hai beân laø caùc ñöùt gaõy, coøn ñöôøng
cheùo cuûa truïc neáp loõm khoâng ñoái xöùng keùo
daøi khoaûng 20km theo phöông TB-ÑN hình
thaønh theo cô cheá keùo toaùc.

AÛnh 5.2. Vaùch ñöôøng bôø phaûi Soâng Hoàng gaàn caàu Coác Leáu - Laøo Cai
Traàm tích Ñeä Tam ôû ñaây goàm caùc taäp
cuoäi - taûng keát, cuoäi saïn keát, xen keõ nhöõng
lôùp moûng caùt keát haït thoâ, chuyeån daàn leân
caùt keát, boät keát, seùt than, thaáu kính than
lignit vaø treân cuøng laø seùt keát xen boät keát.
Beà daøy chung cuûa traàm tích naøy khoaûng
1000m trong ñoù traàm tích vuïn thoâ chieám
öu theá naèm khoâng chænh hôïp goùc treân caùc
traàm tích - nuùi löûa Trias vaø ñaù voâi Carbon
- Permi.
Truõng Naø Döông
Truõng Naø Döông laø moät truõng khoâng
ñoái xöùng coù dieän tích treân 70km2, ranh giôùi
TN doïc ñôùi ñöùt gaõy Cao Baèng - Tieân Yeân,
tröôït taùch vaø suït luùn maïnh hôn.
Traàm tích Ñeä Tam ôû ñaây coù töôùng
soâng hoà goàm cuoäi keát, saïn keát ôû phaàn döôùi
chuyeån leân caùt keát, boät keát xen keïp caùc væa,
thaáu kính lignit ôû phaàn giöõa (AÛnh 5.1) vaø
treân cuøng laø seùt boät keát saép lôùp moûng naèm
raát thoaûi, khaù oån ñònh coù beà daøy chung 500
- 600m vaø chöùa nhieàu di tích coå sinh thöïc
vaät, ñoäng vaät ñöôïc xeáp vaøo Neogen (Trònh
127
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
Daùnh, 1998).
Ñaùng chuù yù laø trong phaàn giöõa cuûa
maët caét, qua coâng taùc thaêm doø, khai thaùc
ñaõ ghi nhaän söï coù maët cuûa ñaù phieán seùt-
voâi chöùa bitum vaø xaùc ñònh ñöôïc 9 væa than
lignit coù toång tröõ löôïng vaø taøi nguyeân 104
trieäu taán naèm trong hai phaân vò ñòa taàng
Oligocen vaø Miocen phuû khoâng chænh hôïp
leân treân moùng tröôùc Ñeä Tam (Borisov
V.S. Romanov 1959). Nhöõng taøi lieäu gaàn
ñaây ñaõ ghi nhaän nhieàu di tích baøo töû phaán
hoa tuoåi Oligocen nhö Cicatricosisporites
dorogensis, Oculopollis, Pentapolleniter
(Nguyeãn Ñòch Dyõ, 1996).
Truõng Hoaønh Boà
Truõng Hoaønh Boà naèm keïp giöõa hai ñôùi
ñöùt gaõy Trung Löông ôû phía Baéc vaø Chí Linh
- Hoøn Gai ôû phía Nam, coù daïng khoâng ñoái
xöùng, truõng rift caêng giaõn, keùo daøi khoaûng
13km theo phöông TTB-ÑÑN vôùi dieän tích
khoaûng 80km2. Traàm tích phuû khoâng chænh
hôïp goùc treân moùng laø caùc traàm tích vuïn thoâ
luïc ñòa coù tuoåi Trias muoän vaø Jura.
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Traàm tích Ñeä Tam ôû phaàn döôùi laø heä
taàng Ñoàng Ho chuû yeáu laø cuoäi keát, soûi saïn
keát xen keõ vaøi lôùp moûng caùt-boät keát, seùt keát
maøu ñen chöùa daàu loä ra moät vaøi nôi ôû caùnh
phía Taây, coøn phaàn treân laø heä taàng Tieâu
Giao goàm seùt boät keát naèm thoaûi tònh tieán
daàn veà phía Ñoâng, coù leõ phuû khoâng chænh
hôïp leân heä taàng Ñoàng Ho.
Ñaù phieán chöùa daàu ôû Ñoàng Ho ñaõ ñöôïc
Toång cuïc Ñòa chaát toå chöùc thaêm doø töø
nhöõng naêm 1958 - 1959 xaùc ñònh ñöôïc taäp
“ñaù daàu” daøy 22m naèm ôû phaàn giöõa cuûa heä
taàng Ñoàng Ho keùo daøi theo phöông TB -
ÑN treân 840m, caém thoaûi 15 - 20 veà phía
o o
ÑB theo chieàu doác daøi ñeán 300 - 500m roài
vaùt moûng daàn, coù haøm löôïng % wt daàu =
2-21,5, Wa =4,0-10, Ac =22,5-77,0, Vc =14,4
- 44,5, S=0,34 - 1, Q(kcal/kg)=1160-5165
vôùi tröõ löôïng treân 4,2 trieäu taán (Leâ Vaên Cöï
vaø nnk., 1979).
Gaàn ñaây, Phaïm Quang Trung (1999)
ñaõ phaùt hieän nhieàu di tích baøo töû phaán hoa
coù tuoåi Oligocen nhö Cicatricosisporites
dorogensis, Lycopodiumsporites neogenicus,
Verruticolporites, Pachidemus... tuy nhieân
phaàn thaáp nhaát cuûa maët caét ôû ñaây vaãn chöa
ñöôïc nghieân cöùu kyõ.
b. Caùc truõng Ñeä Tam daûi Trung taâm löu
vöïc soâng Hoàng
Ñôùi caét- tröôït Soâng Hoàng nhö nhieàu taøi
lieäu ñaõ moâ taû keùo daøi treân 1500km theo
höôùng TB-ÑN töø Taây Taïng qua Haø Noäi
ra vònh Baéc Boä theo cô cheá tröôït baèng traùi
trong Ñeä Tam gaây ra quaù trình caêng giaõn
vaø eùp ngang khu vöïc. Trong phaïm vi Vieät
Nam, ñôùi caét tröôït naøy coù truïc laø ñòa luyõ
Nuùi Con Voi, keøm theo caùc ñôùi ñöùt gaõy gaàn
song song ôû hai phía khoáng cheá söï thaønh
taïo cuûa heä caùc truõng Ñeä Tam daûi trung taâm
128
löu vöïc soâng Hoàng.
Veà phía ÑB coù caùc truõng Ñeä Tam:
Tuyeân Quang, TN Tam Ñaûo, chuùng phaân
boá doïc ñôùi ñöùt gaõy Soâng Loâ; caùc truõng
Ñoâng Quaùn, Luïc Yeân, Phan Löông ñöôïc
hình thaønh doïc caùc ñôùi ñöùt gaõy Soâng Chaûy,
Vónh Ninh. Veà phía TN laø caùc truõng: Laøo
Cai (AÛnh 5.2), Yeân Baùi, Phuù Thoï, Trung
Haø phaân boá doïc ñôùi ñöùt gaõy Soâng Hoàng.
Cuoái cuøng caùc truõng naøy nhaäp laïi ôû vuøng
ÑN Vieät Trì vaø keùo daøi ra vònh Baéc Boä taïo
thaønh beå Soâng Hoàng theo cô cheá keùo toaùc
(Rangin C. vaø nnk, 1995).
Phaàn Taây Baéc beå Soâng Hoàng (Mieàn
voõng Haø Noäi)
Phaàn TB beå Soâng Hoàng thöôøng ñöôïc
goïi laø mieàn Voõng Haø Noäi (Golovenok V.K.;
Leâ Vaên Chaân, 1966; Kislakov V.N. vaø nnk.,
1997; Nguyeãn Hieäp, Hoà Ñaéc Hoaøi, 1972
v.v...) hoaëc rift Haø Noäi (Traàn Vaên Trò vaø
nnk., 1979) coù daïng hình tam giaùc, coù dieän
tích khoaûng 9000km2 maø ñænh ôû gaàn Vieät
Trì vaø caïnh ñaùy quy öôùc laø daûi ven bieån Haø
Nam Ninh - Thaùi Bình - Haûi Phoøng daøi treân
100km chöùa caùc phöùc heä baøo töû phaán hoa vi
coå sinh coù tuoåi töø Eocen ñeán Ñeä Töù (Phaïm
Quang Trung vaø nnk, 1999; Nguyeãn Ngoïc,
1985; Ñoã Baït, 2003).
Mieàn voõng Haø Noäi ñöôïc phaân thaønh caùc
daûi Trung taâm naèm keïp giöõa hai ñôùi ñöùt gaõy
Soâng Chaûy vaø Vónh Ninh, daûi Ñoâng Baéc töø
ñôùi ñöùt gaõy Vónh Ninh qua ñöùt gaõy Soâng
Loâ coøn daûi Taây Nam naèm giöõa caùc ñöùt gaõy
Soâng Hoàng vaø Soâng Chaûy. Trong ñoù, daûi
Trung taâm do hoaït ñoäng nghòch ñaûo vaøo
cuoái Miocen treân ñaõ taïo neân caùc caáu truùc
loài daïng ñòa luyõ: Tieàn Haûi ôû phía Ñoâng Baéc
vaø Kieán Xöông ôû phía Taây Nam; daûi ÑB
coù caùc caáu truùc neáp loõm Vaên Giang, Ñoâng

Quan vaø daûi TN heïp, keùo daøi giöõa ñöùt gaõy
Soâng Chaûy vaø Soâng Hoàng. Traàm tích ôû
mieàn voõng Haø Noäi chuû yeáu laø luïc nguyeân
chöùa than, töôùng soâng - hoà, chaâu thoå, ven
bôø - bieån noâng coù beà daøy töø 3200m ñeán treân
7000m (chi tieát xin xem caùc chöông 6 vaø 7
trong quyeån saùch naøy).
Ngoaøi daàu khí ñang ñöôïc thaêm doø
khai thaùc ôû Thaùi Bình, than lignit cuõng laø
taøi nguyeân naêng löôïng ñaùng keå ôû mieàn
voõng Haø Noäi. Qua caùc gieáng khoan thaêm
doø daàu khí, than ñöôïc phaùt hieän ôû caùc ñoä
saâu töø 100m ñeán 4000m, coù treân 100 væa,
thaáu kính, trong ñoù 90 væa coù beà daøy 0,8
- 10m caù bieät ñeán 21m nhö ôû Khoaùi Chaâu.
Than phaân boá trong caùc traàm tích Oligocen,
nhöng chuû yeáu laø trong ñòa taàng Miocen,
taäp trung nhieàu ôû daûi trung taâm Khoaùi Chaâu
- Tieàn Haûi keùo ra vònh Baéc Boä.
ÔÛ phaàn noâng than thuoäc loaïi lignit vaø
aù bitum (sub-bituminous) ôû phaàn saâu vôùi
haøm löôïng trung bình (%) cuûa ñoä tro Ak =
14,2, chaát boác chaùy Vch = 40,5, löu huyønh S
=0,95, nhieät naêng Q=7000 kcal/kg, vôùi tröõ
löôïng caáp (C1): 2,3 tyû taán, taøi nguyeân döï
tính (C2) 8,8 tyû taán vaø toång taøi nguyeân döï
baùo 252 tyû taán nhöng phaàn lôùn naèm döôùi
saâu (Traàn Vaên Trò vaø nnk.2000).
c. Caùc Truõng Ñeä Tam ôû Taây Baéc Boä
Caùc truõng Ñeä Tam ôû Taây Baéc Boä thöôøng
coù kích thöôùc nhoû, goàm caùc traàm tích giöõa
nuùi hoaëc soâng- hoà vaø caùc ñaù nuùi löûa kieàm,
mafic.
Caùc truõng traàm tích Naäm Baïy, Naäm
Chuùc, Nghóa Loâ, Saøi Löông, Ñoàng Giao,
Soáp Coïp, Hang Mon, Thanh Hoaù goàm cuoäi
keát, caùt keát, ñoâi choã xen keõ væa, thaáu kính
than naâu vaø seùt keát, coù tuoåi Oligocen ñeán
Mio-Pliocen, trong ñoù truõng Naäm Baïy naèm
129
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
khoâng chænh hôïp treân traàm tích luïc ñòa maøu
ñoû Creta thöôïng vaø coù tuoåi Eocen muoän-
Oligocen.
Ñaùng löu yù laø truõng Saøi Löông tænh Sôn
La goàm ba truõng nhoû, keùo daøi theo höôùng
TB-ÑN naèm khoâng chænh hôïp treân basalt
Permi thöôïng vaø tieáp xuùc kieán taïo vôùi traàm
tích luïc ñòa maøu ñoû cuûa ñieäp Yeân Chaâu-
Creta thöôïng. Traàm tích naøy coù beà daøy
khoaûng 100m goàm cuoäi keát, caùt keát, seùt boät
keát trong phaàn thaáp cuûa maët caét coù caùc lôùp
ñaù phieán chöùa daàu maøu xaùm ñen xen trong
taäp seùt- boät keát ñöôïc xeáp vaøo ñieäp Naäm UÙn
(Ñoã Vaên Haõn, 1985). Traàm tích ñaù phieán daàu
chöùa Verrucatosporites, Piceapollenites,
Nothofagidites, Polypodiacies-porites,
Quercidites tuoåi Oligocen (Phan Huy
Quynh, 1992) ñöôïc xeáp vaøo heä taàng Saøi
Löông (Leâ Thanh Höu, 2004).
d. Caùc truõng Ñeä Tam ôû Trung vaø Nam
Trung Boä
Caùc truõng ôû khu vöïc naøy phaân boá ôû daûi
ñoàng baèng ven bieån nhö AÙi Nghóa, Ba Laøng
An, Quaûng Ngaõi, Vaân Hoaø, Phan Rí v.v...
vaø röøng nuùi, cao nguyeân nhö Ngoïc Yeâu, Gia
Lai - Kon Tum, Mang Ñen, Kon Haø Nöøng,
Buoân Ma Thuoät, Soâng Ba, Ñaêk Noâng, Baûo
Loäc, Di Linh v.v... goàm caùc traàm tích soâng
hoà vaø nhieàu nôi phun traøo basalt phaùt trieån
roäng raõi (nhö ôû Taây Nguyeân).
Truõng Soâng Ba
Truõng Soâng Ba keùo daøi treân 200km theo
phöông TB - ÑN töø vuøng Ñaéc Toâ qua Kon
Tum, Pleiku xuoáng Cheo Reo, Phuù Boån,
Kroâng Pa, bò ngaét quaõng ôû vuøng Cuûng Sôn
roài laïi phaùt trieån ra vuøng Vaân Hoaø - Tuy
Hoaø. Caùc ñaù traàm tích vaø phun traøo Ñeä Tam
phaùt trieån theo heä ñöùt gaõy taïo thaønh ñòa
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
haøo Soâng Ba coù beà daøy 200-900m, trong ñoù
ñoaïn ngaõ ba caùc soâng Adun-Ba, Cheo Reo
coøn quan saùt roõ caùc ñöùt gaõy thuaän giôùi haïn
ven rìa gaây ra hieän töôïng voø nhaøu, ñoâi nôi
theá naèm doác ñeán 500 (Traàn Vaên Trò vaø nnk,
1985).
Traàm tích Ñeä Tam ôû ñaây goàm cuoäi taûng
keát laãn caùt keát haït thoâ (taäp 1), caùt- saïn keát,
boät keát, seùt than, thaáu kính than naâu saép lôùp
daïng nhòp daøy (taäp 2), cuoäi- saïn keát chöùa
nhieàu keát haïch seùt-silic-voâi hoaëc nhöõng
thaáu kính bentonit (taäp 3) vaø tuf hoaëc phun
traøo basalt (taäp 4) phuû thoaûi treân dieän roäng
khoâng chænh hôïp treân heä taàng Soâng Ba. Moâi
tröôøng traàm tích ôû giai ñoaïn ñaàu laø truõng
giöõa nuùi, loøng soâng vaø giai ñoaïn sau töôùng
soâng, baõi boài, hoà laày hoaù, hoà luïc ñòa coù laãn
vaät lieäu nuùi löûa.
e. Caùc truõng Ñeä Tam ôû Nam Boä
Caùc truõng Ñeä Tam ôû Nam Boä coù theå
chia ra ba daûi: Taây Nam Boä goàm caùc
traàm tích Neogen tieáp vôùi ñôùi naâng Paleo-
Mesozoi Raïch Giaù, truõng Caàn Thô thuoäc
daûi trung taâm goàm caùc traàm tích Paleogen
- Neogen vaø Ñoâng Nam Boä, goàm caùc traàm
tích Neogen tieáp giaùp vôùi ñôùi naâng Ñoàng
Nai, maø phaàn rìa coøn phaùt trieån nhieàu lôùp
basan luõ Neogen - Ñeä Töù
Caùc truõng Ñeä Tam ôû Nam Boä laø moät
phuï beå cuûa beå Cöûu Long roäng lôùn keùo ra
bieån naèm treân moùng khoâng ñoàng nhaát cuûa
caùc phöùc heä nuùi löûa - pluton goàm andesit,
ryolit, tuf, granit tuoåi Mesozoi muoän vaø caùc
traàm tích luïc nguyeân - carbonat Paleozoi
giöõa - muoän.
Phaàn ñaát lieàn coù truõng Caàn Thô laø saâu
nhaát. Truõng Caàn Thô phaân boá chuû yeáu doïc
caùc ñôùi soâng Haäu, soâng Tieàn laø phaàn keùo
daøi cuûa ñôùi ñöùt gaõy Maeping töø Thaùi Lan -
130
Campuchia keùo xuoáng theo höôùng TB - ÑN
theo cô cheá tröôït baèng traùi trong Ñeä Tam
töông töï nhö ñôùi caét tröôït Soâng Hoàng. Phaàn
thaáp nhaát cuûa truõng bao goàm cuoäi daêm keát,
caùt-saïn keát ña khoaùng maøu loang loå, töôùng
söôøn luõ tích chöùa phöùc heä baøo töû phaán hoa
Trudopollis-plicapollis coù tuoåi Eocen thuoäc
heä taàng Caø Coái ñöôïc xaùc laäp qua gieáng
khoan Cöûu Long 1, ñoä saâu 1.255-2.100m ôû
tænh Traø Vinh. Tieáp treân laø caùc traàm tích
töôùng soâng hoà, ñoàng baèng, chaâu thoå vaø bieån
noâng coù tuoåi töø Oligocen ñeán Ñeä Töù (Leâ
Vaên Cöï vaø nnk., 1985, 1987; Nguyeãn Ñòch
Dyõ, 1985), trong ñoù phaàn rìa ÑB ñoâi nôi
coøn gaëp nhöõng lôùp basalt Pliocen - Ñeä Töù
coù tuoåi ñoàng vò K-Ar 2,6 - 0,5 tr.n. (Nguyeãn
Ngoïc Hoa vaø nnk, 1996).
Traàm tích Ñeä Tam ôû Nam Boä coù beà
daøy thay ñoåi lôùn töø 1.000 - 2.500m, hình
thaønh treân caùc ñòa haøo, ñòa luyõ thuoäc chaâu
thoå soâng Meâ Koâng vaø coøn keùo daøi ra theàm
luïc ñòa noái lieàn vôùi beå Cöûu Long hieän ñang
thaêm doø khai thaùc daàu khí.
4. Toùm taét vaø keát luaän
Nhìn chung lòch söû hình thaønh vaø phaùt
trieån caùc beå traàm tích Ñeä Tam ôû theàm luïc
ñòa Vieät Nam ñöôïc nghieân cöùu töông ñoái
kyõ cho giai ñoaïn töø Oligocen tôùi nay. Tuy
nhieân cho giai ñoaïn tröôùc Oligocen thì coøn
ít ñöôïc nghieân cöùu do haïn cheá veà taøi lieäu,
daãn ñeán coøn toàn taïi nhieàu caùch hieåu khaùc
nhau veà lòch söû ñòa chaát cuûa giai ñoaïn naøy.
Duø coøn nhieàu vaán ñeà coøn phaûi tieáp tuïc
nghieân cöùu, chuùng ta vaãn coù theå ruùt ra ñöôïc
soá keát luaän sau:
• Taát caû caùc beå chính ñeàu laø nhöõng beå naèm
treân luïc ñòa, moät soá khaùc nhö beå Hoaøng
Sa, Tröôøng Sa, Phuù Khaùnh laø nhöõng beå

rìa luïc ñòa naèm treân voû chuyeån tieáp.
• Do naèm ôû vò trí Trung taâm Ñoâng Nam
AÙ neân vuøng bieån Vieät Nam laø nôi luoân
chòu söï taùc ñoäng töông hoã cuûa nhieàu yeáu
toá ñòa ñoäng löïc: ñuïng ñoä, huùt chìm, taùch
giaõn ñaùy bieån vaø xoay vi maûng, neân cô
cheá caêng giaõn taïo beå cuõng khaùc nhau töø
beå rift, beå sau cung ñeán keùo toaùc (pull-
apart), coù toác ñoä traàm tích, töôùng traàm
tích khaùc nhau.
• Ñaëc tröng cuûa quaù trình hình thaønh caùc
beå laø söï caêng giaõn nhieàu pha do nhieàu
taùc nhaân ñòa ñoäng löïc aûnh höôûng ñeán
khu vöïc naøy. Tuy nhieân, quaù trình taïo
beå coù theå ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn
chính: 1. Giai ñoaïn giaäp vôõ ñaùy beå traàm
tích (giai ñoaïn naøy xaûy ra tröôùc khi coù
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng) vaø 2. Giai ñoaïn
caêng giaõn taïo vaø môû roäng beå traàm tích
(veà thôøi gian giai ñoaïn naøy xaûy ra ñoàng
thôøi vaø sau giaõn ñaùy Bieån Ñoâng). Söï
truøng hôïp hay khoâng truøng hôïp veà thôøi
gian keát thuùc taäp ñoàng taïo rift ôû caùc beå
khaùc nhau so vôùi caùc pha cuûa giaõn ñaùy
Bieån Ñoâng cho thaáy möùc ñoä aûnh höôûng
khaùc nhau cuûa bieán coá ñòa chaát naøy.
Vieäc nghieân cöùu vaø söï hieåu bieát veà lòch
söû phaùt trieån ñòa chaát giai ñoaïn tröôùc
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng coù yù nghóa lôùn vì
giai ñoaïn naøy cuõng coù tieàm naêng daàu
khí lôùn trong khu vöïc, khi coù söï hieåu
bieát thaáu ñaùo seõ giuùp chuùng ta ñaùnh giaù
ñuùng tieàm naêng daàu khí cuûa vuøng nöôùc
saâu vaø vuøng chöa coù gieáng khoan.
• Do tính khoâng ñoái xöùng veà caáu truùc beå,
söï khaùc bieät veà thaønh phaàn traàm tích
vaø phaân boá töôùng töø ñöôøng bôø veà phía
bieån, neân coù söï khaùc nhau veà trieån voïng
daàu khí trong caùc beå.
131
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
• Söï keá tieáp cuûa caùc nhòp traàm tích thuaän
lôïi cho heä thoáng daàu khí. Caùc loaïi caùt
bieån tieán naèm döôùi vaø traàm tích tích bieån
phaùt trieån roäng raõi vaøo cuoái Miocen sôùm
coù theå taïo neân moät chuoãi taàng chöùa vaø
chaén khu vöïc. Caùc traàm tích Oligocen:
phuø sa, soâng vaø hoà naèm döôùi goùp phaàn
nhö moät nguoàn hoãn hôïp ñaù meï, chöùa vaø
chaén trong phaïm vi ñòa phöông cuûa moãi
beå.
• Caùc theàm carbonat ñöôïc hình thaønh
treân caùc ñôùi naâng thöøa keá trong moâi
tröôøng bieån ñieån hình, thöôøng naèm xa
bôø, chuùng phaùt trieån maïnh meõ nhaát töø
Miocen giöõa. Tieàm naêng daàu khí cuûa
chuùng phuï thuoäc vaøo tieàm naêng ñaù sinh
naèm döôùi vaø ñaù chaén phuû treân. Caùc
taàng chaén treân phöùc heä carbonat coù tuoåi
hình thaønh muoän, neân caùc baãy carbonat
thöôøng coù tieàm naêng khí cao hôn daàu.
• Ñeå ñaùnh giaù trieån voïng caùc beå traàm tích
caàn coù caùch nhìn toång theå veà coå kieán
taïo, coå ñòa lyù vaø moâi tröôøng traàm tích,
taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá ñòa ñoäng löïc leân
heä thoáng daàu khí (ñaù meï, ñaù chöùa, chaén
vaø taïo baãy..). Ñoù laø tieàn ñeà ñeå naâng cao
hieäu quaû tìm kieám thaêm doø daàu khí ôû
moãi beå.
Caùc truõng Ñeä Tam phaàn ñaát lieàn ñeàu laø
caùc truõng noäi luïc ñöôïc hình thaønh treân caùc
craton hoaëc treân caùc mieàn taïo nuùi, chuùng
thöôøng coù quy moâ nhoû, traàm tích chuû yeáu
goàm caùc töôùng soâng hoà, ñoàng baèng chaâu
thoå, xen keõ caùc töôùng vuõng vònh, bieån noâng,
nhieàu nôi chöùa than lignit vaø moät soá nôi nhö
Hoaønh Boà, Saøi Löông v.v... coù ñaù phieán
daàu. Mieàn voõng Haø Noäi chöùa daàu khí trong
caùc traàm tích Oligocen vaø Miocen. Nhöõng
tieàn ñeà ñòa taàng Paleogen - Neogen, cuõng
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

nhö than lignit, ñaù phieán daàu quan saùt tröïc phía Ñoâng vaø Taây Nam Vieät Nam laø nhöõng
tieáp ñöôïc nhieàu nôi treân ñaát lieàn cuõng laø ñoái töôïng ñang ñöôïc quan taâm thaêm doø khai
nhöõng cô sôû quan troïng ñeå ñoái saùnh, lieân heä thaùc daàu khí.
vôùi caùc beå Ñeä Tam roäng lôùn ôû ngoaøi bieån

132

Taøi lieäu tham khaûo
1. Ñoã Baït, Nguyeãn Theá Huøng, Nguyeãn
Quyù Huøng, Ngoâ Xuaân Vinh, Ñoã Vieät
Hieáu, Nguyeãn Trung Hieáu, Nguyeãn
Ngoïc, 2003. Traàm tích Ñeä Tam vaø vò
trí ñòa taàng lieân quan ñeán bieåu hieän daàu
khí theàm luïc ñòa Vieät Nam. TTBC Hoäi
nghò KHCN Vieän Daàu khí. tr. 381-387,
Haø Noäi.
2. Borixov V.S, Romanov V.I,1959.
Thaêm doø ñòa chaát naêm 1957 - 1958 moû
than Naø Döông, tænh Laïng Sôn. Löu tröõ
Ñòa chaát, Cuïc ÑC & KS VN, Haø Noäi.
3. Cole J.M et at, 1997. Early Tertiary
basin formation and the development of
Lacustrine and quasi-lacustrine/marine
source rocks on the Sunda Shelf of SE
Asia, Petroleum Geology of Southeast
Asia, Geological Society Special
Publication No. 126, pp. 147-184.
4. Dovjikov A.E (chuû bieân), 1965.
Geologija Severnogo Viet Nam. 665p.,
GGU Haø Noäi (tieáng Nga).
5. Flower N.F.J., H. nguyen, T.Y,Nguyen,
X.B, Nguyen, R.J.McCabe and S.H.
Harder.1993. Cenozoic magmatism in
Indochina: Litthosphene extension and
mantle potential temperature. Geol.
Soc. Malaysia, Bull.33: tr. 211-222.
6. Golovenok V.K., Leâ Vaên Chaân, 1966.
Traàm tích vaø ñieàukieän traàm tích Neogen
- Ñeä Töù mieàn voõng Haø Noäi (tieáng Nga).
Löu tröõ Vieän Daàu khí (Ñc 16), Haø Noäi.
7. Hall R., 1997. Cenozoic Tectonics of
SE Asia and Australia. Proceedings of
the Petroleum Systems of SE Asia and
Australia Conference, Jakarta, May
133
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
1997, pp. 47-62.
8. Holloway N.H., 1982. North Palawan
Block, Philippines - Its Relation to
Asian Mainland and Role in Evolution
of South China Sea, AAPG, v.66, pp.
1355-1383.
9. Kingston D.R., 1983. Global Basin
Classification System, AAPG, v.67, pp.
2175-2193.
10. Klemme H. D., 1980. Petroleum Basins
- Classifications and Characteristics,
Journal of Petroleum Geology, 3, 2, pp.
187-207.
11. Leâ Thò Nghinh, Ñaøo Thò Mieân, Phan
Ñoâng Pha, 1966. Ñaëc ñieåm traàm tích
Kainozoi ñôùi ñöùt gaõy Soâng Ba. Trong
“Ñòa chaát-Taøi nguyeân”. Vieän Ñòa chaát,
Trung taâm KHTN & CNQG, NXB KH
& KT, Haø Noäi, tr. 247-251.
12. Leâ Trieàu Vieät, 2004. Baøn veà moät soá
vaán ñeà lieân quan ñeán taân kieán taïo vaø
ñòa ñoäng löïc laõnh thoå Vieät Nam. Ñòa
chaát A-285; tr. 23-30, Haø Noäi.
13. Leâ Vaên Cöï (chuû bieân), 1979. Khoaùng
saûn mieàn Baéc Vieät Nam. Taäp II Nhieân
lieäu. Toång cuïc Ñòa chaát, Haø Noäi 187
trang.
14. Leâ Vaên Cöï, Nguyeãn Ñòch Dyõ, Phan
Huy Quynh, Ñoã Baït, Leâ Ñình Thaùm,
1985. Sô ñoà lieân heä ñòa taàng Ñeä Tam
moät soá boàn truõng Kainozoi ôû Vieät Nam.
TTBC Hoäi nghò KHKTÑCVN laàn 2,
T.2: tr. 75-80, Haø Noäi.
15. Le Thanh Huu, 2004. A new oil-shale
bearing formation established within
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
the distributive area of Cretaceous red
bed in Northwest Viet Nam. The Sixth
Symposium of IGCP 434 IGS, RIGMR:
pp. 53-56, Ha Noi.
16. Liang Dehua et al, 1990. The genesis
of the South China Sea and its
hydrocarbon-bearing basins, Journal of
Petroleum Geology, vol. 13(1), 1990,
pp. 59-70.
17. Longley I.M., 1997.
tectonotratigraphic evolution of SE Asia,
Petroleum Geology of Southeast Asia,
Geological Society Special Publication
No.126, pp. 311-339.
18. Ngoâ Thöôøng San, Nguyeãn Vaên Ñöùc,
Nguyeãn Ñaêng Lieäu, 1985. Kieán taïo
theàm luïc ñòa Nam Vieät Nam vaø keá caän.
Ñòa chaát 171, tr. 1-16, Haø Noäi.
19. Nguyeãn Ñòch Dyõ, Ñinh Vaên Thuaän,
1985. Nhöõng phöùc heä baøo töû phaán hoa
trong traàm tích Paleogen ôû Vieät Nam.
TTBC Hoäi nghò KHKT ÑCVN laàn 2,
T.2, tr. 81-85, Haø Noäi.
20. Nguyeãn Hieäp, Hoà Ñaéc Hoaøi, 1972. Keát
quaû sô boä veà lieân keát taøi lieäu troïng löïc
vaø ñòa chaán khuùc xaï mieàn voõng Haø Noäi.
ÑC Daàu khí 1, tr. 88-94, Haø Noäi
21. Nguyeãn Ngoïc, 1985. Veà heä Neogen
ôû Vieät Nam, TTBC Hoäi nghò KHKT
ÑCVN laàn 2, T.2, tr. 101-113, Haø Noäi.
22. Nguyeãn Xuaân Bao, Traàn Ñöùc Löông,
Huyønh Trung, 1994. Explanatory note
to the Geological map of Vietnam on
1:500 000 Scale Geol, Surv.of Vietnam
51p., Haø Noäi.
23. Nguyeãn Xuaân Huyeân, Phan Ñoâng
Pha, Nguyeãn Quang Höng, 2004. Lòch
söû phaùt trieån caùc thaønh taïo traàm tích
Paleogen-Neogen trong moái quan heä
vôùi ñöùt gaõy Soâng Hoàng. Trong “Ñôùi
ñöùt gaõy Soâng Hoàng vaø ñaëc ñieåm ñòa
ñoäng löïc, sinh khoaùng vaø tai bieán thieân
nhieân”. NXB KH&KT, tr. 413-458, Haø
Noäi.
24. Percy P. H. Chen et al, 1993. Sequence
Stratigraphy and Continental Margin
The
Development of the Northwestern Shelf
of the South China Sea, The American
Association of Petroleum Geologists
Bulletin, V.77, No.5, pp. 842-862.
25. Perrodon A., Masse P., 1984.
Subsidence, Sedimentation and
Petroleum Systems, Journal of
Petroleum Geology, 7, 1, pp.5-26.
26. Petersen H.L. vaø nnk, 2000. Tieàm naêng
daàu khí vuøng Baéc beå traàm tích Soâng
Hoàng: moái quan heä cuûa ñaù meï nguoàn
goác luïc ñòa chöa tröôûng thaønh. Tuyeån
taäp Hoäi nghò KHCN 2000 “Ngaønh Daàu
khí Vieät Nam tröôùc theàm theá kyû 21”.
Haø Noäi, 2000, tr. 192-197.
27. Phaïm Quang Trung et al, 1999. New
palynologic discoveries in Tertiary
sediments in North Song Hong basin
and adjacent areas. Geology and
Petroleum in Vietnam. Vietnam Oil
and Gas Corporation, Department
of Geology and Mining of Vietnam,
National Council for Natural Sciences
and Technologies of Vietnam, Hanoi,
pp. 68-81.
28. Phan Trung Ñieàn, 2000. Moät soá bieán coá
ñòa chaát Mesozoi muoän - Kainozoi vaø heä
134

thoáng daàu khí theàm luïc ñòa Vieät Nam.
Hoäi nghò KHCN 2000, PetroVietnam
29. Rangin C.M. Klein, D.Roques, X. Le
Pichon, and L.V. Truong, 1995. The
Red River fault System in the Tonkin
Gulf, Vietnam Tectonophysics, 243: pp.
209-222.
30. Tapponnier R. R.Lacassin, P.H.
Leloup, U. Scharer, Zpong D.Liu X. Ji
S. Zhang L, and Zphong J., 1990. The
Ailao Shan, Red River metamorphic
belt: Tertiary left-lateral shear between
Indochina and South China, Nature 343:
pp. 431-437.
31. Todd S. P. et al, 1997. Characterizing
Petroleum Charge Systems in the
135
Chöông 5. Caùc beå traàm tích Kainozoi Vieät Nam
Tertiary of SE Asia, Petroleum Geology
of Southeast Asia, Geological Society
Special Publication No. 126, pp. 25-48.
32. Traàn Vaên Trò (chuû bieân), 2000. Taøi
nguyeân khoaùng saûn Vieät Nam. Cuïc ÑC
& KSVN, 214 tr., Haø Noäi.
33. Traàn Vaên Trò, Nguyeãn ñình Uy,
Hoaøng Höõu Quyù, Laâm Thanh, 1985.
Kieán taïo Taây Nguyeân vaø caùc vuøng laân
caän. TTBC, Hoäi nghò KHKT ÑCVN laàn
2, tr. 170-184 Haø Noäi.
34. Trinh Dzanh, 1998. Biostratigraphy,
biofacies and paleogeography of the
Neogen sequences in Viet Nam. J.
Geology. B, N0 11-12: 123-135, Hanoi.