Chöông

4
Kieán taïo
Vieät Nam
trong
khung caáu truùc
Ñoâng Nam AÙ
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
1. Ñaëc ñieåm caáu truùc Ñoâng Nam AÙ theo
moâ hình kieán taïo maûng
Haàu nhö taát caû caùc beå traàm tích Ñeä tam
chöùa daàu khí ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc hình
thaønh gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng kieán taïo maûng
giai ñoaïn Ñeä Tam (Hình 4.1).
Treân 70 beå chöùa daàu khí ôû Ñoâng Nam AÙ
ñeàu naèm treân rìa noäi maûng, ôû phía Taây keùo
daøi töø Baéc Thaùi Lan xuoáng vònh Malay ñeán
bieån Taây Natuna, ôû phía Ñoâng laø toaøn theàm
luïc ñòa Vieät Nam, chuùng phaân boá lieàn keà
hoaëc ôû nôi giao nhau cuûa caùc ñôùi khaâu hay
ñöùt gaõy lôùn xuyeân caét vuøng rìa Nam cuûa
maûng AÂu - AÙ vaøo Ñeä Tam, nhö Sagaing,
Three Pagodas, Mae Ping - Haäu Giang,
Petchabun, Ranong, Khlong Marui, Soâng
Hoàng, Soâng Maõ, Raøo Naäy, Ñaø Naüng, kinh
tuyeán 109 KÑ...
o
Vì theá vieäc taùi laäp kieán taïo maûng cuûa
Ñoâng Nam AÙ laø caàn thieát nhaèm nghieân cöùu
vai troø chuyeån ñoäng cuûa caùc maûng trong söï
hình thaønh caùc beå vaø ñaëc ñieåm phaân boá daàu
khí.
Caáu truùc Ñoâng Nam AÙ goàm nhieàu vi
maûng (microplates) naèm keïp giöõa 3 maûng
lôùn: caùc maûng AÂu - AÙ, AÁn - UÙc vaø Thaùi Bình
Döông. Theo keát quaû ño ñoä dòch chuyeån
coå töø, heä thoáng ñònh vò toaøn caàu (GPS) vaø
cöôøng ñoä ñoäng ñaát thì cöôøng ñoä hoaït ñoäng
cuûa caùc maûng naøy coøn khaù maïnh vôùi toác ñoä
dòch chuyeån lôùn ñöôïc ghi nhaän töø Ñeä Tam
65
ñeán nay.
Ñaëc ñieåm kieán taïo Ñoâng Nam AÙ trong
giai ñoaïn Ñeä Tam laø keát quaû chuyeån ñoäng
cuûa caùc maûng lôùn:
• Maûng ñoäng AÁn Ñoä dòch chuyeån leân phía
Baéc va chaïm vaøo maûng AÂu - AÙ,
• Maûng chaâu UÙc dòch chuyeån huùt chìm
döôùi cung ñaûo Sumatra,
• Maûng Thaùi Bình Döông chuyeån nhanh
theo höôùng taây - taây baéc huùt chìm döôùi
cung ñaûo Philippin ôû rìa Ñoâng maûng AÂu
- AÙ,
• Söï taùch giaõn vaø hình thaønh Bieån Ñoâng.
Tröôøng ñoäng löïc ñaõ taïo söï xoay chuyeån
caùc vi maûng (microplates), söï tröôït baèng
doïc caùc ñôùi khaâu vaø caùc ñöùt gaõy lôùn theo
ñoù caùc beå Ñeä Tam ñöôïc hình thaønh, ñoàng
thôøi cuõng taïo tính chu kyø xen nhöõng giaùn
ñoaïn khu vöïc ñöôïc ghi nhaän ôû taát caû caùc beå
Ñeä Tam Ñoâng Nam AÙ. Chu kyø phaùt trieån
kieán taïo - töôùng ñaù vaø magma giai ñoaïn Ñeä
Tam lieân quan ñeán caùc chu kyø va chaïm vaø
huùt chìm giöõa caùc maûng lôùn.
Nguoàn goác kieán taïo cuûa caùc beå traàm tích
laø vaán ñeà tranh luaän, vaø coù raát nhieàu moâ
hình. Moät soá nhaø ñòa chaát giaû ñònh nguyeân
nhaân hình thaønh caùc beå Ñeä Tam ôû ÑNAÙ laø
do caêng giaõn sau cung keát quaû cuûa söï huùt
chìm vaø hoäi tuï xieân (oblique convergence)
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Hình 4.1. Sô ñoà phaân boá caùc beå chöùa daàu chính ôû Ñoâng Nam AÙ
doïc raõnh suït (trench) Sumatra - Java
(Kingston vaø nnk, 1983); do söï keùo toaùc
doïc caùc ñöùt gaõy tröôït baèng traùi lôùn (left-
lateral strike-slip faults) theo thuyeát kieán
taïo thuùc troài (Tapponnier vaø nnk., 1982),
do taùch rift sau cung (back arc rifting) keát
hôïp vôùi hoaït ñoäng gaõy tröôït doác (wrench
66
faulting) (Hamilton,1979; Crostella,1981);
do taùch rift lieân quan ñeán söï daâng troài cuûa
manti (mantle plume) (Hutchinson,1989;
Khalid Ngah vaø nnk., 1996); do caêng giaõn
keát quaû cuûa söï xoay tröôøng öùng löïc (rotating
of stress field) trong quaù trình va maûng giöõa
AÁn Ñoä vaø AÂu - AÙ (Harder vaø nnk., 1992;
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Huchon vaø nnk., 1994); do caét tröôït phaûi
(dextral shear) doïc caùc ñöùt gaõy tröôït höôùng
taây-baéc toàn taïi tröôùc ñoù (Polochan vaø nnk.,
1989); hoaëc do keùo toaùc lieân quan ñeán söï
uoán cong cuûa quaàn ñaûo Andaman - Sumatra
- Java (Hutchinson,1992).
Duø coù nguoàn goác khaùc nhau, nhöng
caùc beå naøy ñöôïc thaønh taïo lieân quan ñeán
chuyeån ñoäng tröôït baèng (strike-slip), caêng
giaõn (extension) beân trong maûng vaø coù
daïng graben hoaëc nöûa graben vôùi caùc chu
kyø traàm tích vaø nhöõng baát chænh hôïp ñoàng
tuoåi vôùi nhau ñöôïc quan saùt thaáy trong taát
caû caùc beå.
Moâi tröôøng traàm tích vaø quy luaät phaân
boá daàu khí trong caùc beå Ñeä Tam ñöôïc khoáng
cheá bôûi hai yeáu toá: - chuyeån ñoäng kieán taïo
cuûa caùc vi maûng noäi luïc (intracontinental
microplates) vaø söï dao ñoäng coù tính chu kyø
cuûa möïc nöôùc ñaïi döông.
Söï dao ñoäng möïc nöôùc ñaïi döông, ñaëc
bieät trong Oligocen - Miocen, ñoùng vai troø
quan troïng trong söï phaân boá töôùng traàm tích
vaø ñaëc tính daàu khí.
Maëc duø taát caû caùc taùc giaû ñeàu thöøa nhaän
caáu truùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc hình thaønh do söï
va chaïm cuûa caùc maûng lôùn, nhöng moâ hình
ñoäng löïc laïi ñöôïc giaûi thích khaùc nhau.
2. Nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà moâ
hình ñoäng löïc di chuyeån caùc maûng
2.1. Quan ñieåm thuùc troài (extrusion) theo
Tapponnier vaø nnk., 1982, 1986
Vôùi moâ hình kieán taïo naøy vaøo Eocen söï
va chaïm cuûa maûng ñoäng AÁn Ñoä (indentor)
vaø chuoài saâu (deep penetration) vaøo maûng
chaâu AÙ ñaõ laøm cho nhöõng khoái lôùn voû luïc
ñòa bò troài leân, xoay phaûi vaø tröôït veà höôùng
67
Ñoâng (nhö khoái Hoa Nam, khoái Ñoâng
Döông hay Sundaland), doïc theo caùc ñôùi caét
tröôït chính nhö: Soâng Hoàng, Taây Malaysia,
Vònh Thaùi Lan v.v... taïo taùch giaõn ñaùy bieån
Andaman, Bieån Ñoâng vaø söï caêng giaõn ôû
Vònh Thaùi Lan (Hình 4.2).
Huchon vaø nnk. (1994) ñaõ chænh söûa vaø
ñöa ra thuyeát ruùt ngaén voû Traùi Ñaát (crust
shortening, Hình 4.3) ôû vuøng Baéc goùc hoäi tuï
Taây Taïng theo ñoù söï caêng giaõn (extension)
phaùt trieån veà phía Ñoâng vaø Nam cuûa maûng
ñoäng AÁn Ñoä. Vôùi söï dòch chuyeån ñôùi hoäi
tuï veà phía Baéc, moät maûng voû naèm keà phía
Ñoâng coù xu theá bò thuùc troài tröôùc tieân veà
phía Ñoâng hoaëc Ñoâng - Baéc, sau ñoù veà phía
Nam laøm maûng naøy xoay phaûi. Phaàn voû naèm
ôû xa hôn veà phía Ñoâng seõ coù tröôøng öùng löïc
toái ña höôùng ñoâng - taây, sau ñoù chuyeån sang
baéc - nam khi ñôùi hoäi tuï tieáp tuïc di chuyeån
leân phía Baéc. Döïa theo ñoù, Huchon ñaõ laäp
moâ hình caùc tröôøng öùng löïc theo 4 thôøi kyø
(Hình 4.4) töø giöõa Eocen (50 trieäu naêm) ñeán
giöõa Miocen (16 trieäu naêm). Moät soá lôùn caùc
khoái noäi maûng (intraplates) beân trong ñòa
khoái Ñoâng Döông (Indochina) cuõng thay ñoåi
höôùng chuyeån ñoäng theo söï chuyeån höôùng
cuûa tröôøng öùng löïc. Huchon cuõng thöøa nhaän
xu theá tröôït baèng phaûi (right lateral) trong
moâ hình thuùc troài cuûa Tapponnier laøm xoay
khoái Ñoâng Döông vaø giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
Söï thuùc troài xaûy ra khoâng ñoàng nhaát, coù xu
theá phaân dò theo thôøi gian. Vaøo giöõa Eocen
baét ñaàu söï va chaïm, vaøo Oligocen (32 trieäu
naêm) giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, vaøo Miocen
sôùm (23 trieäu naêm) coù söï ñoåi höôùng giaõn
ñaùy cuûa Bieån Ñoâng, vaøo Miocen giöõa keát
thuùc söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, khoâng ñeà caäp
ñeán vai troø chuyeån ñoäng cuûa caùc vi maûng
trong caáu truùc maûng Thaùi Bình Döông. Söï
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

700 900 1100 1300 1500 E 600 N 500 400

Caêng giaõn vaøo Kainozoi

Voû ñaïi döông Bieån Ñoâng

vaø bieån Andaman
Ñaát lieàn

6000
0

I B E R
S I
L
IK A

3 1500
300

00
BA

10
500

MOÂNG COÅ
A
L
T
A
I

SI

THIEÂN SÔN 1400

2
AN

200
SH

400 F.
GH

6000
N TA
Y TY
AL 2
TRUNG QUOÁC
K

?
1 ? ? VA 2
1 ÂN
3 NA
M
H

0
I
M

L SO 2
ÂNG
A

A Y A 100
HO
À NG
ÑO 0
ÂN G
60 130
0

00
DÖ
10 0

0
00
1 Ô NG
200 1
AÁN ÑOÄ

00
1
M

1-2
A
L
A
Y
S

BORNEO
100
IA

500 km
100

00 600 1200
0

700 800 900 1000 110 0

Hình 4.2. Sô ñoà caáu taïo thuùc troài vaø caùc ñöùt gaõy lôùn ôû Ñoâng Chaâu AÙ

68
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ

0 0 0
900 E 100 E 110 E 120 E
0 0
40 N 40 N

0 0
30 N 30 N

Nam Trung Hoa

MBT
SF

R
R
F

0 0
20 N 20 N

AÁn Ñoä
M
PF

Bieån Ñoâng
TP
F

100N 100 N
BRS

BORNEO
0 0 0
900 E 100 E 110 E 120 E

TPF: Ñöùt gaõy Three Pagodas SF: Ñöùt gaõy Sagaing

BRS: Ñôùi khaâu Bentong - Raub MPF: Ñöùt gaõy Mae-Ping
MBT: Ñôùi nghòch chôøm chính ôû rìa maûng RRF: Ñöùt gaõy Soâng Hoàng

Hình 4.3. Söï ruùt ngaén voû traùi ñaát

69
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

0 0 0 0
90 E 110 E 90 E 110 E

EOCEN GIÖÕA(50 Ma) OLIGOCEN (32 Ma)

Khôûi ñaàu va chaïm Khôûi ñaàu giaõn ñaùy Bieån Ñoâng

0 0
30 N 30 N

RRF

RR
F
MP
F
Giaõn ñaùy

0 0
10 N IN 10 N

IN

MIOCEN SÔÙM (23 Ma) MIOCEN GIÖÕA (16 Ma)

Ñoåi höôùng giaõn ñaùy Bieån Ñoâng Keát thuùc giaõn ñaùy Bieån Ñoâng
(South China Sea) (South China Sea)
0 0
30 N 30 N

RR RR
F F

IN
IN
TP
0
10 N
F 0
10 N
BRS

0 0 0 0
90 E 110 E 90 E 110 E

Ghi Chuù
RRF - ñöùt gaõy Soâng Hoàng TPF - ñöùt gaõy Three Pagodas
IN - maûng AÁn Ñoä

Hình 4.4. Baûn ñoà tröôøng öùng löïc (theo R. D. Shaw, 1997; Huchon, 1994)

70
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
tröôït baèng doïc caùc ñöùt gaõy lôùn nhö Sagaing
(SF), Three Pagodas (TPF) vaø ñöùt gaõy
Soâng Hoàng (RRF) ñaõ taïo söï giaõn ñaùy bieån
Andaman, hình thaønh caùc beå rift Vònh Thaùi
Lan vaø Soâng Hoàng. Quan ñieåm naøy ñaõ boå
sung cho caùch giaûi thích söï taïo rift ñôn
thuaàn do chuyeån ñoäng suït luùn doïc ñöùt gaõy
(downfaulting) cuûa Polachan (1988, 1991)
vaøo Oligocen ñeå hình thaønh beå nhö beå Vònh
Thaùi Lan v. v...
Shaw R.D. (1997) döïa vaøo caùc quan
ñieåm treân cuõng cho raèng söï dòch chuyeån
theo caùc ñöùt gaõy khoâng chæ tröôït baèng phaûi
maø ñoåi höôùng theo thôøi gian - ban ñaàu vaøo
Eocen (?) hoaëc Oligocen chuyeån ñoäng doïc
caùc ñöùt gaõy Mae Ping vaø Three Pagodas
chuû yeáu laø tröôït baèng traùi (sinistral), sau
ñoù (sau thôøi gian 23 trieäu naêm) xaûy ra söï
ñaûo höôùng sang tröôït baèng phaûi (dextral),
gaây hieän töôïng nghòch ñaûo kieán taïo vaøo
cuoái Oligocen quan saùt thaáy ôû beå Taây
Natuna hoaëc beå Soâng Hoàng ôû phía Baéc vi
maûng Ñoâng Döông. Xen giöõa hai thôøi kyø
naøy laø thôøi kyø yeân tónh kieán taïo (structural
quiescene), vôùi söï suït rift laø chuû yeáu, keùo
daøi 10 - 15 trieäu naêm taïo phöùc heä traàm tích
daøy chöùa daàu tuoåi Oligocen. Söï ñoåi höôùng
vaø cöôøng ñoä chuyeån ñoäng ñöôïc giaûi thích
do söï chuyeån dòch vò trí cuûa rìa ñôùi hoäi tuï
(convergence margins) khi maûng ñoäng AÁn
Ñoä thuùc leân phía Baéc taïo höôùng töông taùc
(interaction) khaùc nhau ñoái vôùi caùc ñöùt gaõy
chính, nhö Three Pagodas vaø Soâng Hoàng.
2.2. Quan ñieåm veà moâ hình ñoäng cuûa
nhieàu vi maûng (kinematic modelling
of numerous microplates)
Rangin vaø nnk., 1990; Daly vaø nnk.,
1991; Ian M. Longley, 1997; Hall R. 1997:
71
Caùc taùc giaû naøy cho raèng: Ñoâng Nam AÙ
goàm moät phöùc hôïp caùc vi maûng ñaïi döông
vaø luïc ñòa (ñòa khoái) keïp giöõa caùc maûng lôùn
luïc ñòa töông ñoái oån ñònh AÂu - AÙ ôû Taây -
Baéc, maûng AÁn - UÙc ôû phía Nam nhöng di
chuyeån raát nhanh leân phía Baéc, caùc maûng
Philippine vaø Thaùi Bình Döông bò huùt chìm
ôû rìa Ñoâng maûng AÂu - AÙ. Caùc chuyeån ñoäng
naøy ñaõ taïo söï huùt chìm giöõa maûng vaø hình
thaønh heä cung ñaûo - raõnh suït (arc/trench) ôû
söôøn Taây - Nam vaø Ñoâng - Baéc cuûa Ñoâng
Nam AÙ (caùc cung ñaûo Sunda vaø Philippine).
Moâ hình naøy chöa giaûi thích söï chuyeån ñoäng
coøn phöùc taïp hôn nhieàu khi maûng chaâu UÙc
va chaïm vôùi maûng Philippin taïo ranh giôùi
tröôït baèng traùi laøm cho caùc khoái vi luïc ñòa
bò caét taùch khoûi rìa Baéc chaâu UÙc ñeå chuyeån
dòch veà phía Taây.
Söï hình thaønh caùc beå noäi maûng ñöôïc
giaûi thích do taùc ñoäng va chaïm tröïc tieáp
ôû rìa caùc maûng vaø hieäu öùng naøy ñaõ ñöôïc
truyeàn raát saâu vaøo trong maûng. Ngoaøi ra,
ñaëc tính caêng hoaëc neùn cuûa heä cung ñaûo
coøn phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi toác ñoä huùt
chìm (möùc ñoä hoäi tuï - convergence rate,
rollback velocity) vaø höôùng di chuyeån cuûa
ñòa khoái phuû chôøm beân treân.
Ian Longley (1997) treân cô sôû thöøa nhaän
kieán taïo Ñoâng Nam AÙ lieân quan ñeán söï va
chaïm caùc maûng AÂu - AÙ vaø AÁn - UÙc, ñaõ chia
ra 5 thôøi kyø:
• Tröôùc Ñeä Tam (tröôùc 50 trieäu naêm) -
lòch söû tröôùc Ñeä Tam lieân quan ñeán söï
vôõ maûnh cuûa sieâu luïc ñòa Gondwana laøm
moät soá maûnh baét ñaàu taùch khoûi chaâu UÙc
töø Jura, AÁn Ñoä taùch khoûi chaâu UÙc vaøo
Creta sôùm vaø Nam Baêng Döông taùch
ra vaøo Creta muoän. Caùc vi maûng Ñoâng
Döông, proto - Bieån Ñoâng, Taây Sunda
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
luoân laø moät boä phaän cuûa luïc ñòa AÂu -
AÙ beàn vöõng. Khoái Kalimantan sau khi
taùch khoûi Ñoâng Döông vaø Meritus taùch
khoûi chaâu UÙc ñaõ gaén keát (almaganation)
vôùi nhau thaønh khoái Borneo coù theå vaøo
90 trieäu naêm tröôùc ñaây. Söï gaén keát
caùc vi maûng treân ñeå hình thaønh khung
caáu truùc Ñoâng Nam AÙ thoáng nhaát keát
thuùc vaøo khoaûng 85 trieäu naêm vôùi hoaït
ñoäng magma - phun traøo vaø taïo nuùi Yeán
Sôn.
• Thôøi kyø (50 - 43, 5 trieäu naêm) - xaûy ra
söï va chaïm cuûa hai maûng AÂu - AÙ vaø AÁn
- UÙ song song vôùi söï huùt chìm maûng ñaïi
döông döôùi luïc ñòa AÂu - AÙ, nhöng toác
ñoä hoäi tuï hay huùt chìm doïc cung Sunda
chaäm hôn so vôùi toác ñoä di chuyeån cuûa
maûng luïc ñòa taïo söï caêng giaõn ôû rìa luïc
ñòa ñeå hình thaønh caùc beå tröôùc vaø sau
cung ñaûo ñöôïc laáp ñaày bôûi traàm tích
soâng - bieån cho ñeán giöõa Miocen.
• Thôøi kyø (43,5 - 32 trieäu naêm) - chaám
döùt va chaïm giöõa aán Ñoä vaø AÂu - AÙ,
caùc maûng ñaïi döông phía Nam saép xeáp
laïi, maûng AÁn Ñoä Döông tieáp tuïc bò huùt
chìm döôùi khoái luïc ñòa Sunda vôùi toác
ñoä chaäm, hình thaønh pha 2 trong lòch söû
phaùt trieån caùc beå sau cung ñaûo. Söï saép
xeáp laïi maûng Thaùi Bình Döông ñi keøm
taùch giaõn Bieån Ñoâng, söï taùch giaõn eo
bieån Makassar taïo caùc beå ôû Ñoâng vaø
Taây - Baéc Borneo.
• Thôøi kyø (32 - 21 trieäu naêm) - töông öùng
vôùi pha ñaàu cuûa giaõn ñaùy Bieån Ñoâng laøm
xoay phaûi toaøn ñòa khoái Sunda quanh
cöïc xoay naèm ôû ñaàu vònh Thaùi Lan. Söï
xoay khoái môû roäng beå Malay taïo moät
pha gia taêng toác ñoä hoäi tuï, nghòch ñaûo
kieán taïo doïc cung Sunda chaám döùt suït
72
rift ôû caùc beå tröôùc vaø sau cung ñaûo.
• Thôøi kyø (21 - 0 trieäu naêm) - chaám döùt
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng, co ngaén voû ôû Taây
Taïng (Tibet), xoay khoái, troài vaø tröôït
baèng doïc caùc ñöùt gaõy, gaây nghòch ñaûo
kieán taïo trong taát caû caùc beå Ñeä Tam ôû
Ñoâng Nam AÙ.
Hall R. (1995, 2002) döïa treân soá lieäu ño
coå ñòa töø ôû Ñoâng Indonesia vaø phoûng theo
chöông trình ATLAS, ñaõ xaùc ñònh vò trí caùc
cöïc xoay (rotation poles) cuûa vi maûng bieån
Philippin (Philippine Sea microplate) vaø caùc
vi maûng khaùc beân trong luïc ñòa AÂu - AÙ töø 50
trieäu naêm trôû laïi. Theo Hall, trong thôøi gian
naøy vi maûng bieån Philippin ñaõ xoay phaûi
lieân tuïc vaø tröôït veà Taây - Baéc, taïo hai bieán
coá khu vöïc quan troïng do söï va chaïm daïng
cung ñaûo - luïc ñòa (arc - continent collision)
laøm bieán ñoåi hình daïng vaø ranh giôùi caùc ñòa
khoái (geoblock) ôû rìa Ñoâng - Nam luïc ñòa AÂu
- AÙ - ñoù laø söï va chaïm giöõa luïc ñòa chaâu UÙc
vôùi cung vi maûng bieån Philippin (Philippine
Sea microplate arc) ôû 25 trieäu naêm vaø söï va
chaïm giöõa cung ñaûo Philippin vôùi rìa Ñoâng
luïc ñòa AÂu - AÙ vaøo 5 trieäu naêm, töông öùng
vôùi hai thôøi kyø chuyeån ñoäng kieán taïo quan
troïng ôû Ñoâng Nam AÙ vaøo cuoái Oligocen vaø
cuoái Miocen muoän. Hall cuõng cho raèng vaøo
cuoái Oligocen söï tröôït baèng doïc theo hai
ñöùt gaõy lôùn Soâng Hoàng vaø Three Pagodas
laøm khoái Borneo xoay traùi, hình thaønh beå
Vònh Thaùi Lan - Malay, kheùp laïi maûng
ñaïi döông proto - Bieån Ñoâng (proto South
China Sea), baét ñaàu taùch giaõn ôû phía Baéc
quaàn ñaûo Macclesfield ñeå hình thaønh Bieån
Ñoâng nhö ngaøy nay.
Warren Carey ñöa ra giaû thuyeát veà söï
giaõn nôû cuûa Traùi Ñaát (Expanding Earth
hypothesis), OÂng cho raèng tröôùc khi xaûy ra
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
söï phaù ñöùt caùc ñôùi tröôït ven - Thaùi Bình
Döông vaø Tethys (Disruption of Peripacific
and Tethian shear), khoái luïc ñòa (craton)
Ñoâng Nam AÙ goàm nhöõng maûnh vôõ hình thoi
vaø neâm (rhombochasm and sphenochasm)
ngaên bôûi caùc ñöùt gaõy tröôït baèng, sau ñoù bò
giaõn nôû (expansion) khoâng coù hieän töôïng
huùt chìm ven bieån Tethys vaø Thaùi Bình
Döông.
2.3. Quan ñieåm cuûa moät soá nhaø ñòa chaát
Vieät Nam
Kieán taïo khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Vieät
Nam ñöôïc theå hieän trong nhieàu coâng trình
nghieân cöùu cuûa N. X. Bao, L. D. Baùch,
N. Ñ. Caùt, V. Ñ. Chöông, L. N. Lai, P. H.
Long, P. V. Quyùnh, N. T. San, P. T. Thò,
N. G. Thaéng, T.V. Trò, C. Ñ. Trieàu, N. X.
Tuøng... ñaëc bieät lieân quan vôùi ñôùi ñöùt gaõy
Soâng Hoàng coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu
cuûa T. T. Thaéng, T. Nghi, N. T. Yeâm, L.
V. Maïnh, N. T. Kim Thoa vaø nhieàu taùc giaû
khaùc…
T. V. Trò (1995) phaân chia mieàn laõnh thoå
Ñoâng Döông thaønh nhieàu ñòa khu (terrane)
taùch ra töø Gondwana coù caáu truùc voû Traùi
Ñaát khaùc nhau:
• Caùc khoái voû luïc ñòa tieàn Cambri (Ñoâng
Döông, Shan Thaùi, Hoaøng Lieân Sôn,
Hoaøng Sa),
• Ñòa khu lieân hôïp (composite terrane)
Vieät - Trung coá keát vaøo Paleozoi sôùm
- giöõa, Vieät - Laøo coá keát vaøo Paoleozoi
giöõa - muoän vaø ñöôïc gaén keát vôùi nhau
qua ñôùi khaâu Soâng Maõ,
• Ñòa khu lieân hôïp Ñoâng Döông ñöôïc coá
keát vaøo thôøi kyø taïo nuùi Indosini lieân
quan ñeán söï kheùp kín cuûa Paleotethys
giaùp noái vôùi ñòa khu lieân hôïp Shan-
73
Thaùi
• Caùc caáu taïo noäi maûng choàng goái Meso
- Kainozoi döôùi daïng caùc rift, voõng
(depression), graben, caùc nuùi löûa - xaâm
nhaäp noâng (volcano-plutonic) kieåu rìa
luïc ñòa tích cöïc.
• Bieån rìa Ñoâng Vieät Nam goàm caû theàm,
söôøn luïc ñòa vaø voû ñaïi döông (32-16
trieäu naêm).
C. Ñ. Trieàu ñaõ phaân chia caùc caáu truùc
daïng tuyeán lôùn (lineament) lôùn laø ranh giôùi
caùc noäi maûng, chuùng coù nguoàn goác saâu döôùi
voû, hieän vaãn coøn hoaït ñoäng, gaén vôùi caùc ñai
ñoäng ñaát maïnh hieän nay. Coù taát caû 13 ñôùi
ñöôïc phaân chia coù cöôøng ñoä (magnitude)
M>6. 0.
Ñôùi ñöùt gaõy saâu Soâng Hoàng (RRFZ)
ñöôïc caùc nhaø ñòa chaát Vieät Nam nghieân
cöùu nhieàu vaø ñeàu khaúng ñònh quan ñieåm
cuûa Tapponnier (1986), Rangin C. vaø nnk.
(1995) veà söï thuùc troài töø maûng AÁn Ñoä daãn
ñeán chuyeån ñoäng tröôït baèng traùi trong Ñeä
Tam, ít ra ñeán cuoái Miocen muoän (5 trieäu
naêm) taïo ra beå caêng giaõn (extensional basin)
Soâng Hoàng. P. V. Quyùnh vaø moät soá nhaø
nghieân cöùu khaùc cho söï tröôït baèng doïc caùc
ñöùt gaõy saâu khoâng chæ taïo söï caêng giaõn maø
coøn coù taùc ñoäng cuûa neùn eùp (compression)
ñeå taïo caùc beå keùo toaùc (pull - apart) hôn laø
caêng giaõn ñôn thuaàn.
T. T. Thaéng vaø ñoàng taùc giaû ñaõ phaùt trieån
quan ñieåm thuùc troài cuûa Tapponnier nhöng
coù keát hôïp vôùi khaùi nieäm veà söï chuyeån
dòch vò trí theo thôøi gian laøm cho khoái Ñoâng
Döông coù xu höôùng xoay phaûi vaø beå Soâng
Hoàng ñöôïc hình thaønh daïng caêng ngang
(transtensional).
Döïa treân soá lieäu troïng löïc veä tinh N. N.
Trung, N. T. T. Höông ñaõ xaây döïng baûn ñoà
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

I. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät - Trung

II. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông
III. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Sibumasu
IV. Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån Ñoâng
V. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi döông hoùa Hoaøng Sa - Macclesfield
VI. Mieàn caáu truùc luïc ñòa soùt bò ñaïi döông hoùa Tröôøng Sa - Reed bank

Hình 4.5. Sô ñoà phaân mieàn caáu truùc saâu voû traùi ñaát, vò trí nuùi löûa, caùc ñöùt gaõy chính
(theo N. N. Trung, N. T. T. Höông, 2003, döïa treân keát quaû phaân tích taøi lieäu veä tinh)

74
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
ñoä saâu beà maët Moho vaø chieàu daøy voû (tröø
caùc traàm tích phuû beân treân) cho Bieån Ñoâng
vaø ven rìa (Hình 4.5). Caùc taùc giaû ñaõ chia
caùc khu vöïc:
• Rìa luïc ñòa Vieät Nam coù chieàu daøy voû
dao ñoäng töø 31km ñeán 10km ôû trung
taâm beå Soâng Hoàng;
• Rìa Baéc Bieån Ñoâng vôùi chieàu daøy voû
31km - 16km;
• Khu vöïc beå Trung taâm coù chieàu daøy voû
moûng 6 - 10km,
• Rìa Nam Bieån Ñoâng (quaàn ñaûo Tröôøng
Sa) coù chieàu daøy bieán ñoäng 10 - 23km;
ñoàng thôøi cuõng phaân caùc ñöùt gaõy saâu
quan troïng phaân chia caùc khoái coù chieàu
daøy voû khaùc nhau.
L. D. Baùch vaø N. G. Thaéng (1998) ñaõ ñöa
ra moâ hình tieán hoaù kieán taïo Bieån Ñoâng.
Quaù trình hoäi tuï cuûa caùc maûng thaïch quyeån
vaøo Mesozoi ñaõ laøm saûn sinh moät ñai neùn eùp
lôùn doïc Taây Thaùi Bình Döông vaø Nam AÂu -
AÙ, xuaát hieän haøng loaït caùc ñôùi huùt chìm laøm
tieâu bieán kieán truùc ñaïi döông thuoäc toå phaàn
cuûa Tethys vaø Taây Thaùi Bình Döông, cuõng
trong boái caûnh ñòa ñoäng löïc naøy ñaõ xuaát hieän
kieán sinh huyû hoaïi kieán truùc luïc ñòa coù tröôùc
laøm ñöùt ñoaïn vaø phaân raõ caùc khoái luïc ñòa,
thoaït ñaàu Borneo (Kalimantan), tieáp ñeán laø
Tröôøng Sa, Luconia, Reed Bank, Palawan
- Mindoro, Hoaøng Sa, Macclesfield, ñöôïc
ngaên caùch bôûi caùc ñòa haøo (heä thoáng rift
phaân taùn) tieán hoaù daàn thaønh caùc ñôùi giaõn
ñaùy coù kieán truùc voû ñaïi döông vôùi hình thaùi
Bieån Ñoâng ngaøy nay.
75
3. Phaân ñôùi kieán taïo Vieät Nam vaø theàm
luïc ñòa
3.1. Bình ñoà caáu taïo hieän nay
Theo Metcalfe (1988, 1991, 1996) keát
quaû nghieân cöùu veà ñòa taàng, coå sinh vaø coå
töø cho thaáy khoái luïc ñòa (continental mass)
Ñoâng Nam AÙ laø taäp hôïp (assemblage) cuûa
nhieàu ñòa khu kieán taïo - ñòa taàng (tectono
- stratigraphic terranes) coá keát laïi töø caùc
maûnh cuûa ñaïi luïc coå Pangea bò giaäp vôõ
(broken-up) sau nhieàu laàn môû vaø kheùp laïi
caùc ñaïi döông Tethys (Paleo, Meso, Neo)
ñi keøm va maûng - taïo nuùi. Sengor (1984)
coøn goïi laø söï keát daùn kieán taïo (tectonic
collage). Nhöõng ñôn vò kieán taïo naøy vaøo
Paleozoi sôùm vaån coøn laø boä phaän caáu thaønh
rìa sieâu luïc Gondwana (integral boundary
part of the supercontinent Gondwanaland),
chæ taùch ra vaø keát noái vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ
trong Paleozoi giöõa-muoän vaø ñaëc bieät trong
Mesozoi, keát quaû cuûa chuyeån ñoäng va maûng
- taïo nuùi Indosini.
Rìa taêng tröôûng Ñoâng Nam cuûa luïc ñòa
AÂu - AÙ sau Trias muoän coøn ñöôïc Hutchinson
(1984, 1989) ñaët teân “Sundaland”, vaø cuõng
ñeå chæ mieàn coù voû luïc ñòa beàn vöõng (region
with stable continental core) roäng lôùn hieän
nay ôû Ñoâng Nam chaâu AÙ goàm Ñoâng Mieán
Ñieän, Thaùi Lan, Ñoâng Döông, Malaysia.
theàm Sunda (Sunda shelf), quaàn ñaûo
Sumatra, phaàn Ñoâng Java, Taây Borneo,
theàm luïc ñòa Vieät Nam, Nam vaø Ñoâng Nam
Trung Quoác.
Bình ñoà caáu taïo hieän nay cuûa Vieät Nam
vaø caùc vuøng keá caän ñöôïc theå hieän treân baûn
ñoà (Hình 4.6).
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

0 0 0
093 E 095 E 100 E 1050E 1100E 0 122 0E
1150E 120E
24 0N khoaûng dòch baèng 240N
Ñ
Beå mezozoi öùt g TRUNG QUOÁC Ñaøi Loan
traùi lôùn ñöôïc buø laïi
aõy dosöï dòch baèng phaûi
Phongsaly So vaøo cuoái Neogen
âng
Ho I âu
àng a
Ch
An
Z

Sa
g
eå M ian

an
aâu G

g
B

o ân
Ch ?

gaõu Sh
Beå
Zhu 1

ái Ñ
ho
Ñô an Zhu 3

K
ùi k uW

Ñöùt
ib
ha
i
å Be

re
ha
Be
20 0N 20 0N
T
âu S

stu
n
er
rth on Zhu 2
No

it
it
ÑAÛO
õy g 10
ga

ad
M
ùt a 9
Ñö

lar
Ñötù Na HAÛI NAM

Ut
8

ya
gaõy
Raoø âng K 10 7a

Badu
11
Naäy yø
An V
9
h 10 8
Beå Soâng Hoàng
m

aâ y
Ñöùt Na 9
ng

Suït T
8
gaõy Do
Tam 7b
Beå K yø an 7a
- Phö å Qiu
Be

Raõnh
Beå Beå Pherchabun ôùc S 7 LUZON
Maesot Phisanoluk ôn Ñaûo Hoaøng Sa 9 6b
6b 6b 6a

Naân
Beå Khorat Macclesfield 6a
6a

g Tr
6
Bank
15 0N

i To
15 0N

ân
Beå Seamounfa
6
Ayuthaya
6a
6b
BIEÅN ÑOÂNG

Phu Khanh Basin

Beå Chao

MI
Ñ
8
ÑOÂNG DÖÔNG
öùt
Phraya 8

ND
gaõy

OR
öô voû
M

II
10
ae

ùi
ng
Ña h giô

O
an
ng

Pi
3

l aw
ng
no

Tu

ïi D
Pa

n
y
Ha

Ra
Ho
Ra

go

Pa
a
Reed
ug
da

Sh Truong Sa
aõy

suït
ea
ia
s
ùt g

? r Spratley Bank
ng
Ñö

õnh
109 0 E slands
IV

Ra
transtorm
fault
10 0N
Beå Phuù Quoác

100N

Beå Cöû Long

AN
rui

Beå Nam Coân Sôn

W
gui

Ma

LA
ây Mer

Dangarous
ui

PA
ng

Beå Balabac
Merg

Grounas
Klo

Naâng Coân Sôn Caùc ñöùt gaõy ôû Taây Bieån Sulu

Daõy na

Be

Beå Tö Chính
Naâng Kokra

Baéc tuyeán naøy coù

åM
Taây

Bieån tuoåi sau Miocen

aõ

Beå Bankuan

ch
sôùm, coøn ôû Ñoâng
La

Khoái Khorat
ugh

en
Andaman
i

Nam coù tuoåi tröôùc

Tr

h
ba
Tro

an
Miocen sôùm.

Sa
III

w
ong

la

ït
Pa

su
R an

õnh
Ra
Beå Sandacuan
Ñö
ùt

m
ga

0
05 N Delt ra
Ba
õy M

M ÑAôùi khaâu Bento

Te a Ra
ng jang lta 050N
Ñ

Beå Taây De
ela

go
öù t

Cung
l
ga

ka

Ar Natuna Natuna
õy

L A Y ng - Rau

eh Neàn Laconia
Se
m
an

Penyu

Ñ ô ar am
S
ko

B
ùi k
U
S I Ab

haâ
ng Beå Tarakan
A

u
aja
Tru

gR
T ôûn
R rö
gt
õ ng

SW

A Ñô aên
ùi t
B

Lu

ùi kh Ñô
il lito

co

aâu
nia

Beå Trung vaø Khoái Singapore

M

Lu
n

ut

Nam Sumatra pa
ah

r
Lin
a

000N BORNEO 0
0
93 E Truõng 00
95 0E 105 0E Bangka
120 0E 1220E
100 0E
105 0E 1100E 1150E

KYÙ HIEÄU
Ranh giôùi caùc maûng, vi maûng Caùc ñöùt gaõy Caùc ñöùt gaõy Vuøng phaùt trieån
Ranh giôùi vi maûng caáu truùc
voû ñaïi döông Bieån Ñoâng, Ranh giôùi vi Nhöõng ñöùt gaõy
Nhöõng ñöùt gaõy saâu Truïc naâng chính Beå traàm tích Mesozoi
Andaman maûng Ñoâng Döông tröôït baèng chính
Ñôùi huùt chìm hieän taïi
Ñôùi huùt chìm coå Nhöõng ñöùt gaõy chính a_ Xaùc ñònh
(ranh giôùi giöõa maûng a Ñöùt gaõy Truïc taùch giaõn Beå traàm tích Kainozoi
Paleozoi vaø Mesozoi (caêng giaõn & nghòch chôøm) b b_ Giaû ñònh
AÂu AÙ vaø AÁn Ñoä Döông)

Hình 4.6. Baûn ñoà caáu truùc hieän taïi cuûa Vieät Nam vaø caùc vuøng keá caän
(theo taøi lieäu cuûa BP-Statoil coù chænh bieân)

3.2. Phaân chia caùc mieàn caáu truùc Nam vaø keá caän.

Laõnh thoå Vieät Nam vaø keá caän laø mieàn Coù theå chia caùc mieàn caáu truùc vôùi caùc

caáu truùc lieân hôïp (composite structural daïng voû Traùi Ñaát nhö sau (Hình 4.6):
domain) phöùc taïp coù kieåu voû luïc ñòa, maëc duø • Caáu truùc voû luïc ñòa
ñaõ ñöôïc coá keát vaø trôû thaønh moät craton hôïp - Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät -
nhaát vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ vaøo cuoái Mesozoi Trung,
(Jura muoän - Creta?) nhöng do hoaït ñoäng - Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng
huùt chìm cuûa maûng AÁn Ñoä Döông ôû rìa Nam Döông,
cung ñaûo Sumatra - Java vaø ñaëc bieät do söï - Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Sibumasu.
giaõn ñaùy vaø ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng, neân • Caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi döông
voû luïc ñòa rìa Ñoâng maûng AÂu - AÙ bò bieán hoaù:
ñoåi maïnh vaøo Kainozoi - ñoù laø nguyeân nhaân - Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt bò ñaïi
taïo söï khaùc bieät trong cô cheá vaø lòch söû hình döông hoaù Hoaøng Sa - Macclesfield
thaønh caùc beå Ñeä Tam chöùa daàu khí ôû Vieät do giaõn ñaùy Bieån Ñoâng,

76
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
- Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa soùt Tröôøng
Sa - Reed Bank bò ñaïi döông hoaù do
giaõn ñaùy Bieån Ñoâng.
• Caáu truùc voû ñaïi döông:
- Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån
Ñoâng.
a. Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa
Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Vieät - Trung
Mieàn coù caáu truùc phöùc taïp, ñöôïc coá keát
vaø phaùt trieån nhö maûng luïc ñòa ít ra töø sau
Paleozoi giöõa, goàm: khoái voû luïc ñòa coå Arkei
- Proterozoi Hoaøng Lieân Sôn, ñöôïc xem
nhö ñòa khu ngoaïi lai ñöôïc taùch ra töø khoái
Döông Töû do söï dòch tröôït baèng traùi haøng
traêm kilomet doïc heä ñöùt gaõy Soâng Hoàng,
goàm phöùc heä gneis, amphibolit, plagiocla
migmatit, quarzit chöùa manhetit xen laãn
thaáu kính ñaù hoa, caùc loaït plagiogranit
gneis phöùc heä Ca Vònh coù tuoåi tuyeät ñoái 3,1-
3,4 tyû naêm vaø tuoåi keát tinh ñeán 2834 trieäu
naêm (Lou C. Y. vaø nnk., 2001). Mieàn taêng
tröôûng bao quanh ñöôïc coá keát vaøo Paleozoi
sôùm - giöõa goàm phöùc heä traàm tích - nuùi löûa
sinh Proterozoi muoän - Silur sôùm, caùc thaønh
heä ñaù luïc metabasalt, ñaù phieán silic bò bieán
chaát vaø uoán neáp maïnh vôùi nhieàu theå sieâu
mafic tuoåi Paleozoi sôùm phaûn aùnh caùc di
chæ ophiolit cuûa voû ñaïi döông soùt, caùc thaønh
taïo bieán chaát luïc nguyeân flys ñi keøm caùc
theå nuùi löûa - pluton kieàm - voâi kieåu rìa
ñoäng ôû caùc ñai va chaïm giöõa maûng, taïo nuùi
Caledoni, ôû Ñoâng - Baéc Vieät Nam vaø Ñoâng
- Nam Trung Quoác (ñòa khoái Cathaysia)
Ranh giôùi phía Nam cuûa mieàn caáu truùc
Vieät Trung taùch vôùi mieàn caáu truùc Ñoâng
Döông laø ñôùi kieán taïo phöùc taïp, thay ñoåi
vò trí trong khoâng gian vaø thôøi gian. Trong
giai ñoaïn Paleozoi vaø Mesozoi sôùm ranh
77
giôùi naøy luoân laø ñôùi khaâu Soâng Maõ, ñöôïc
caáu taïo bôûi caùc thaønh heä traàm tích - nuùi löûa
bò bieán chaát Proterozoi muoän - Paleozoi
sôùm, caùc ñaù metabasalt, caùc theå xaâm nhaäp
mafic vaø sieâu mafic chöùa caùc phöùc heä
ophiolit, olistotrom, caùc thaønh heä xaùo troän
(melanges) di chæ cuûa söï huùt chìm cuûa voû
ñaïi döông coå PaleoTethys döôùi rìa Taây -
Nam cuûa maûng luïc ñòa coå Vieät - Trung vaøo
cuoái Paleozoi sôùm. Ñeán Paleozoi muoän söï
oån ñònh kieán taïo ñaõ taïo treân mieàn caáu truùc
naøy phöùc heä ñaù voâi Carbon - Permi töôùng
theàm, bieån rìa phaùt trieån roäng khaép, vaø töø
cuoái Permi muoän, ñaëc bieät trong Mesozoi
hoaït ñoäng taùch giaõn ñaõ taïo ra caùc beå rift noäi
luïc sau cung vôùi caùc traàm tích luïc nguyeân -
phun traøo andesit - ryolit ñaùnh daáu giai ñoaïn
kieán taïo Indosini. Söï suït rift vaø ñaïi döông
hoùa voû luïc ñòa theå hieän roõ neùt ôû rìa Taây
- Nam vôùi söï hình thaønh beå Soâng Ñaø ñöôïc
taùch khoûi maûng luïc ñòa AÂu - AÙ ñeå trôû thaønh
boä phaän cuûa PaleoTethys. Söï xuaát hieän oà aït
basalt porphyrit, komatit, basalt trachyt, ñoâi
nôi coù caùc xaâm nhaäp mafic vaø sieâu mafic
laø di chæ cuûa söï ñaïi döông hoaù naøy. Daõy
ophiolit Soâng Ñaø coøn ñöôïc goïi “ñôùi khaâu
Trias” (Fontaine vaø nnk., 1978) di chæ cuûa
söï va maûng - taïo nuùi chính Indosini. Ñöùt
gaõy Soâng Hoàng coù theå xem laø rìa va chaïm
cuûa luïc ñòa AÂu - AÙ vôùi PaleoTethys vaøo
Trias muoän ñoàng thôøi cuõng trôû thaønh ranh
giôùi môùi giöõa mieàn caáu truùc Vieät - Trung
vaø Ñoâng Döông ñöôïc môû roäng sau pha va
maûng - taïo nuùi Indosini trong suoát giai ñoaïn
phaùt trieån kieán taïo Himalaya. Töø sau Creta
muoän, ñöùt gaõy Soâng Hoàng hoaït ñoäng nhö
ñôùi caét tröôït noäi maûng.
Chuyeån ñoäng kieán taïo Indosini ñöôïc
ñaùnh daáu ñaàu tieân bôûi pha va chaïm, taïo nuùi
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
vaøo Trias muoän, saùt tröôùc Nori laøm cho toaøn
khu vöïc rìa Nam luïc ñòa AÂu - AÙ bò daâng cao,
keát thuùc giai ñoaïn phaùt trieån rift Mesozoi,
caùc traàm tich Mesozoi muoän töôùng luïc ñòa
soâng – hoà, ñoâi nôi coøn ñöôïc laéng ñoïng tieáp
tuïc trong caùc truõng soùt hoaëc giöõa nuùi.
Rìa Ñoâng Nam mieàn caáu truùc Vieät -
Trung, doïc duyeân haûi Ñoâng Baéc Vieät Nam
vaø Ñoâng Nam Trung Quoác ñöôïc ñaëc tröng
bôûi ñai nuùi löûa andesit-ryolit kieåu cung ñaûo
tuoåi Trias giöõa - Anisi, vaø ñaëc bieät trong
Jura - Creta ghi nhaän hoaït ñoäng huùt chìm
cuûa maûng Thaùi Bình Döông döôùi luïc ñòa
AÂu - AÙ vaøo cuoái Mesozoi. Ranh giôùi Ñoâng
Nam cuûa mieàn caáu truùc Vieät Trung laø ñöùt
gaõy saâu ngaên caùch vôùi vi maûng luïc ñòa soùt
bò bieán ñoåi Hoaøng Sa - Macclesfield. Ranh
giôùi naøy ñöôïc xem laø rìa thuï ñoäng (passive
margin).
Chuyeån ñoäng Indosini ñaõ taïo hai höôùng
uoán neáp - ñöùt gaõy chuû ñaïo: 1. Höôùng ñoâng
baéc - taây nam ôû ven bieån do söï caêng giaõn
(extension) vi maûng Vieät-Trung veà Ñoâng
Nam vaø söï huùt chìm caém Taây Baéc ven luïc
ñòa chaâu AÙ; vaø 2. Höôùng taây baéc - ñoâng nam
saâu trong ñaát lieàn do söï va chaïm giöõa caùc vi
maûng Vieät - Trung vaø Indosinia. Söï chuyeån
ñoäng caêng giaõn cuûa vi maûng Vieät - Trung
coù theå keøm xoay phaûi neân ñaõ taïo höôùng
uoán neáp voøng cung phoå bieán ôû Ñoâng Baéc
Vieät Nam.
Chieàu daøy voû Traùi Ñaát ôû ñaây bieán ñoåi töø
25km ôû ven bieån ñeán treân 40km saâu trong
ñaát lieàn.
Vaøo Kainozoi söï caêng giaõn veà Ñoâng
Nam cuûa vi maûng luïc ñòa Vieät - Trung
ñaõ taïo caùc beå rift Ñeä Tam chöùa daàu khí
- Loâi chaâu (Beibuwan), Nam Haûi Nam
(Qiangdongnan), Cöûa Soâng Chaâu (Pearl
78
River) v.v... treân rìa Ñoâng Nam cuûa mieàn
caáu truùc naøy.
Mieàn caáu truùc voû luïc ñòa Ñoâng Döông
Mieàn caáu truùc Ñoâng Döông coù dieän tích
truøng vôùi dieän tích vi maûng “Indochina”
(Ñoâng Döông), moät yeáu toá caáu taïo quan
troïng trong moâ hình kieán taïo thuùc troài cuûa
Tapponnier. Mieàn caáu truùc naøy chieám phaàn
lôùn dieän tích trung taâm cuûa Sundaland
coøn coù teân goïi phuï maûng (subplate) Ñoâng
Döông (Gatinsky, 1986; Hutchinson, 1989);
hoaëc maûng Ñoâng Döông-Ñoâng Malaysia
(Mazlan B. Hj. Madon) vaø ñöôïc ngaên caùch
ôû phía Ñoâng bôûi ñöùt gaõy 109o KÑ, phía Taây
bôûi ñôùi khaâu Bentong - Raub, Uttaradit, Baéc
tieáp giaùp vôùi mieàn caáu truùc Vieät - Trung
qua ñôùi caét tröôït Soâng Hoàng, phía Nam
goàm Ñoâng Malaysia vaø Taây Borneo. Mieàn
naøy cuõng coù caáu truùc vaø lòch söû phaùt trieån
ñòa chaát phöùc taïp trong suoát Phanerozoi vaø
ñöôïc taïo bôûi nhaân laø khoái soùt cuûa luïc ñòa coå
tieàn Cambri Indosinia -maûnh vôõ cuûa sieâu
luïc Gondwana, trong ñoù ñòa khoái Kon Tum
chieám phaàn lôùn dieän tích cao nguyeân Trung
Vieät Nam goàm chuû yeáu laø gneis hai pyroxen,
granulit, ñaù phieán keát tinh töôùng amphibolit
xeáp vaøo Arkei muoän - Proterozoi, tuoåi ñoàng
vò 2300 tr.n. (N. X. Bao, T .Q. Haûi, 1991)
vaø 2540 tr.n. (T. N. Nam, 2004). Khoái Kon
Tum ñöôïc bao quanh bôûi ñai taêng tröôûng
(accretionary belt) Paleozoi sôùm - giöõa, ñoù
laø caùc thaønh heä luïc nguyeân -nuùi löûa sinh,
ñaù phieán silic, ñaëc bieät laø söï coù maët cuûa
caùc daûi ñaù luïc vôùi nhieàu theå sieâu mafic cuûa
hôïp taïo ophiolit laø caùc theå soùt cuûa voû ñaïi
döông PaleoTethys doïc ñôùi khaâu Ñaø Naüng
vaø Tam Kyø - Phöôùc Sôn (T. V. Trò, 1979,
1995).
Chieàu daøy voû luïc ñòa ôû mieàn caáu truùc
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Ñoâng Döông treân 25 km taêng daàn trong ñaát
lieàn.
Söï huùt chìm ven vi maûng Indochina
taïo thaønh rìa luïc ñòa ñoäng kieåu Andes vôùi
caùc xaâm nhaäp batholit granit - granodiorit
coù tuoåi 418 trieäu naêm. Quaù trình va chaïm
trong giai ñoaïn Caledoni vaø Hercyni sôùm
ñaõ kheùp bieån PaleoTethys, gaén vi maûng
Indosinia vôùi vi maûng luïc ñòa Vieät - Trung
thaønh vuøng bieån rìa roäng lôùn laéng ñoïng ñaù
voâi Carbon - Permi.
Vaøo cuoái Permi - ñaàu Trias, rìa Nam luïc
ñòa AÂu - AÙ vöøa ñöôïc coá keát laïi bò phaù vôõ,
giaõn ñaùy ñeå hình thaønh caùc nhaùnh bieån cuûa
Tethys oâm, boïc laáy vi maûng Indosinia. Caùc
beå Mesozoi sôùm naøy thöoøng ñöôïc laáp ñaày
bôûi caùc ñaù nuùi löûa sinh, thaønh phaàn kieàm
voâi, hôïp taïo luïc nguyeân - flys, turbidit,
phun traøo andesit - dacit, di chæ caùc cung
ñaûo nuùi löûa ôû rìa luïc ñòa ñoäng. Pha va chaïm
taïo nuùi ñaàu tieân cuûa chuyeån ñoäng Indosini
vaøo cuoái Trias ñaõ kheùp phaàn lôùn dieän tích
cuûa bieån Tethys, bieån khôi Jura chæ coøn
ñöôïc duy trì ôû phía Nam. Söï va chaïm giöõa
caùc vi luïc ñòa Shan - Thaùi (Sinoburmalaya)
(Gatinsky, Hutchinson, 1986), Indosinia vaø
Vieät - Trung lieân quan ñeán chuyeån ñoäng
Indosini vaøo Trias muoän - Jura, döôùi daïng
huùt chìm cuûa maûng ôû phía Taây hoaëc tröôït
chôøm ôû phía Baéc ñaõ taïo phöùc hôïp neáp uoán
chôøm nghòch, ñòa di daïng vaûy xen nhöõng
neâm soùt caùc thaønh taïo xaùo troän vôùi caùc ñaù
xaâm nhaäp mafic di chæ cuûa caùc taám voû ñaïi
döông bò xeùn troài. (Decollement Thrust -
fold Assemblages). Phöùc hôïp kieán taïo naøy
taïo ñai coá keát Mesozoi sôùm bao quanh khoái
luïc ñòa Indosinia. Söï va chaïm giöõa caùc vi
maûng ñi keøm vôùi xaâm nhaäp batholit granit,
granodiorit, hoaït ñoäng magma kieàm - voâi,
79
caùc phun traøo ryolit - andesit ñaëc tröng cho
caùc rìa ñòa ñoäng vaø cung ñaûo nuùi löûa.
Vi maûng Indosinia sau khi môû roäng, ñöôïc
coá keát cuøng vi maûng Sibumasu (Metcalfe,
1995) hay Sinoburmalaya vaøo luïc ñòa chaâu
AÙ thaønh craton hôïp nhaát töø cuoái Jura sôùm,
nhöng vaøo Creta muoän söï va chaïm giöõa
vuøng AÁn Ñoä vaø luïc ñòa AÂu - AÙ khôûi ñaàu chu
kyø taïo nuùi Himalaya laøm hoaït ñoäng laïi caùc
ñöùt gaõy saâu, chia caét Sundaland thaønh caùc
khoái tröôït veà phía Ñoâng Nam.
Vaøo Kainozoi, do söï va maïnh ôû goùc hoäi
tuï Taây Taïng giöõa caùc maûng AÁn Ñoä vaø AÂu
- AÙ laøm vi maûng Ñoâng Döông tieáp tuïc bò
thuùc troài xuoáng Ñoâng Nam theo caùc ñöùt gaõy
tröôït baèng lôùn Soâng Hoàng, Three Pagodas,
vôùi xu theá tröôït traùi ôû phía Baéc vaø tröôït
phaûi ôû phía Nam ñaõ taïo caùc beå Ñeä Tam
treân caùc ñôùi khaâu ven rìa (episutural) mieàn
caáu truùc Ñoâng Döông daïng keùo toaùc (pull
apart) nhö caùc beå Soâng Hoàng, West Natuna,
Malay-Thoå Chu vaø caêng giaõn (extentional)
nhö caùc beå Cöûu Long, Nam Coân Sôn hoaëc
caêng ngang (transtensional) nhö caùc beå Phuù
Khaùnh, Taây Natuna, vaø moät soá beå treân ñaát
lieàn ôû Baéc Thaùi Lan v.v…
Mieàn caáu truùc Sibumasu
Naèm ôû phía Taây mieàn caáu truùc Ñoâng
Döông, laø mieàn caáu truùc Sibumasu
(Metcalfe1984, 1986) hay Sinoburmalaya.
Trong lòch söû phaùt trieån ñòa chaát tröôùc
Kainozoi mieàn naøy ñöôïc xem nhö moät
theå caáu truùc thoáng nhaát vôùi teân goïi “vi luïc
ñòa Mieán - Malay” (Burmese - Malayan
microcontinent) - moät maûnh cuûa sieâu luïc
Gondwana bò daäp vôõ vaøo Paleozoi, sau ñoù
ñöôïc gaén keát vôùi vi maûng Indosinia vaøo
Mesozoi. Nhöõng khaùc bieät chæ theå hieän töø
sau Creta vôùi söï hình thaønh caùc daïng beå Ñeä
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Tam coù nguoàn goác ñoäng löïc khaùc nhau.
Mieàn Sibumasu coù caáu truùc ñòa chaát
raát phöùc taïp vaø goàm hai ñòa khu kieán taïo
- ñòa taàng khaùc nhau taùch bôûi heä ñöùt gaõy
tröôït baèng Ranong vaø Khlong - Marui. Phía
Baéc goàm khu vöïc Shan - Thaùi vaø phaàn lôùn
dieän tích Thaùi Lan, coøn ñòa khu phía Nam
phuû phaàn lôùn dieän tích theàm Sunda (Sunda
shelf), Taây baùn ñaûo Malaysia, Baéc Sumatra
keùo daøi sang Ñoâng Java, ñeán Ñoâng vaø
Nam ñaûo Kalimantan. Chuùng taïo thaønh ñai
taêng tröôûng Mesozoi bao quanh vi maûng
Indosinia ôû phía Taây vaø Nam vaø ñöôïc keát
noái vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ trong chuyeån ñoäng
Indosini. Do söï khaùc bieät lôùn veà cheá ñoä
ñoäng löïc vaø cô cheá thaønh taïo caùc beå traàm
tích trong Kainozoi giöõa hai ñòa khu Baéc vaø
Nam neân moät soá nhaø nghieân cöùu coøn goïi
ñòa khu phía Nam vôùi teân rieâng - vi maûng
Sunda (Sunda microplate, Davies, 1984);
Sundaland hay Theàm Sunda (ColeJ. M. &
Crittenden 1997). Chieàu daøy voû Traùi ñaát
treân 25km vaø taêng daàn trong luïc ñòa.
ÔÛ ñòa khu phía Baéc, do söï thuùc troài
cuûa maûng AÁn Ñoä taïi vuøng hoäi tuï Taây Taïng
cheá ñoä kieán taïo phoå bieán laø neùn eùp höôùng
ñoâng-taây taïo loaït caùc beå neùn eùp heïp ôû Baéc
vaø Taây Thaùi Lan ít trieån voïng veà daàu khí thì
ngöôïc laïi ôû ñòa khu phía Nam cheá ñoä kieán
taïo phoå bieán laø tröôït baèng vaø caêng giaõn. ÔÛ
vònh Thaùi Lan söï tröôït baèng phaûi doïc caùc
ñöùt gaõy Three Pagodas vaø Maeping - Soâng
Haäu (Haäu Giang) ñaõ taïo caùc beå caêng ngang;
vaø keùo toaùc daïng graben vaø nöûa graben xen
vôùi caùc ñòa luyõ (horst) phöông kinh tuyeán
giaøu tieàm naêng khí.
Coøn treân theàm Sunda ñöôïc hình thaønh
loaït beå rift Ñeä Tam daïng sau cung (back
arc) keát quaû cuûa söï huùt chìm cuûa maûng AÁn
80
- UÙc döôùi luïc ñòa AÂu - AÙ vôùi toác ñoä hoäi tuï
khaùc nhau. Phaàn lôùn tröõ löôïng daàu khí Ñoâng
Nam AÙ taäp trung trong caùc beå naøy.
Keát quaû nghieân cöùu cuûa Bunopas (1978,
2004), Asnachinda (1978) cho thaáy “nhaân”
caùc vi maûng Indosinia vaø Shan - Thaùi, laø
caùc theå soùt trong thaønh phaàn sieâu luïc ñòa
coå Gondwana, lyù do laø caùc phöùc heä bieán
chaát Tieàn Cambri ôû Taây Baéc Thaùi Lan ñöôïc
xem töông ñoàng vôùi phöùc heä ñaù coå treân ñòa
khoái Kon Tum. Hai khoái luïc ñòa: 1. “Shan
Thai craton” vaø 2. “Indosinia craton” ñaõ
töøng laø moät theå thoáng nhaát vaø chæ taùch vaøo
Paleozoi sôùm ñeå hình thaønh ñaïi döông, moät
nhaùnh cuûa PaleoTethys. Traàm tích Paleozoi
sôùm ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc töôùng bieån rìa.
Söï huùt chìm cuûa voû ñaïi döông baét ñaàu vaøo
Silur ôû rìa Ñoâng craton Shan - Thai, tieáp
tuïc ñeán Mesozoi sôùm taïo loaït caùc cung ñaûo
choàng leân nhau vôùi caùc phöùc hôïp phun traøo
andesit - ryolit suoát trong caùc giai ñoaïn
Silur - Devon, Carbon - Permi sôùm, Permi
muoän - Trias sôùm vaø Trias muoän - Jura.
Caùc nghieân cöùu veà coå sinh cho thaáy trong
thôøi kyø Carbon vaø Permi caùc hoaù thaïch treân
vi maûng Sibumasu thuoäc daïng bieån baêng
(glaciomarines) hoaëc nöôùc laïnh (cool water
fauna) chöùng minh vi maûng naøy ñaõ gaén
lieàn vôùi Taây - Baéc UÙc trong thaønh phaàn cuûa
sieâu luïc Gondwana, trong khi caùc hoaù thaïch
Paleozoi muoän - Mesozoi sôùm treân vi maûng
Indosinia coù caùc ñaëc tính gioáng caùc chuûng
loaøi gaëp ôû Nam Trung Quoác. Bunopas vaø
nnk. (1978, 2002) cho raèng söï va chaïm giöõa
caùc “craton” Shan Thai vaø Indosinia xaûy
ra vaøo Trias muoän - Jura sôùm vaø ñöôïc ghi
nhaän bôûi ñai uoán neáp - nghòch chôøm daïng
vaûy (imbricate thrust fold belt) xen caùc taám
ñaù sieâu mafic thuoäc phöùc heä ophiolit (ñôùi
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
khaâu Nan, Uttaradit).
ÔÛ phía Nam, traàm tích coå nhaát cuûa mieàn
Sibumasu taïo “moùng Taây Borneo (West
Borneo basement)” goàm caùc ñaù phieán
keát tinh, amphibolit Paleozoi sôùm, ñaù voâi,
ñaù phieán seùt xen phun traøo bazô Carbon
- Permi vaø phöùc hôïp flys Mesozoi sôùm bò
xuyeân caét bôûi caùc pluton magma phaân dò
töø gabro, gabronorit ñeán granit, tonalit
Jura - Creta. Mieàn caáu truùc Sibumasu ñöôïc
ngaên caùch vôùi mieàn caáu truùc Tröôøng Sa -
Reed Bank bôûi ñôùi khaâu Lupar vôùi ñai xaùo
troän Lubok - Antu goàm caùc vaät lieäu ñaùy
ñaïi döông (ocean - floor material), dung
nham (lava) hình caàu vaø daïng goái, tuf ñaù
silic (cherts), hyaloclastit, ñaù flys, turbidit,
caùt keát grauvac, xuyeân caét bôûi xaâm nhaäp
gabro, dolerit. Phöùc heä bò uoán neáp maïnh
taïo caáu truùc nghòch chôøm daïng vaûy, vôùi teân
goïi “phöùc heä huùt chìm Baéc Borneo” tuoåi
Paleocen - Eocen sôùm (Hamilton W., 1979,
Hutchinson, 1992)
Chuyeån ñoäng kieán taïo taùc ñoäng ñeán söï
phaùt trieån ñòa chaát Ñeä Tam cuûa phaàn Nam
mieàn caáu truùc Sibimasu lieân quan ñeán hai
taùc nhaân quan troïng:
• Söï taùch vaø dòch chuyeån leân phía Baéc
cuûa maûng AÁn Ñoä (15cm/naêm) khoûi chaâu
Phi vaøo cuoái Creta, tieáp tuïc va chaïm
vôùi maûng AÂu - AÙ vaøo ñaàu Paleogen (50
trieäu naêm). Söï kieän naøy ñöôïc xem ñoùng
vai troø quan troïng hình thaønh caùc beå rift
ôû Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Paleogen, ñaëc
bieät laø caùc beå “sau cung” kieåu Sumatra,
Ñoâng Java.
• Söï troâi daït leân Ñoâng Baéc cuûa maûng
luïc ñòa Chaâu UÙc vaø söï dòch chuyeån veà
phía Taây cuûa maûng Thaùi Bình Döông.
Nhöõng chuyeån ñoäng maûng naøy laø taùc
81
nhaân cuûa nhöõng va chaïm ôû rìa Nam
Sibumasu, taïo caùc chuyeån ñoäng tröôït
baèng vaø nghòch ñaûo kieán taïo trong caùc
rift - graben (Hall R. 2002).
b. Mieàn caùc caáu truùc luïc ñòa soùt do quaù
trình ñaïi döông hoaù Bieån Ñoâng
Caùc caáu truùc soùt cuûa voû luïc ñòa bò ñaïi
döông hoaù do söï giaõn ñaùy vaø hình thaønh Bieån
Ñoâng, ôû phía Baéc laø mieàn caáu truùc Hoaøng
Sa - Macclesfield, ôû phía Nam laø mieàn caáu
truùc Tröôøng Sa - Reed Bank. Ñoù laø mieàn luïc
ñòa thoáng nhaát Ñoâng Döông hình thaønh vaøo
cuoái Mesozoi vaø ñöôïc taùch khoûi khoái luïc
ñòa Indosinia töø ñaàu Paleocen do söï giaõn
ñaùy cuûa Bieån Ñoâng vaø di chuyeån doïc theo
ñöùt gaõy tröôït baèng bieán daïng (transform
fault) 1090 Kinh Ñoâng. Voû luïc ñòa ôû ñaây bò
vaùt moûng, dao ñoäng trong khoaûng 8 - 20km,
khoái phía Baéc bò bieán ñoåi yeáu hôn, chieàu
daøy voû Traùi Ñaát ôû khu vöïc Hoaøng Sa vaø
Macclesfield khoaûng 25km (N. N. Trung,
N. T. T. Höông, 2002).
Khoái phía Nam bò huùt chìm döôùi raõnh
suït Palawan vaø ven ñôùi khaâu Lupar, ñöôïc
chöùng minh bôûi caùc di chæ cuûa voû ñaïi döông
trong caùc ñôùi xaùo troän. Hamilton (1977)
cho raèng phöùc heä ñôùi huùt chìm Palawan trôû
thaønh rìa thuï ñoäng chæ vaøo cuoái Miocen,
vì caùc traàm tích ñaù voâi Miocen phuû töông
ñoái oån ñònh treân moùng bò uoán neáp maïnh,
taïo phöùc heä vaûy phuû chôøm (imbricate
overthrust fold complex) tuoåi Mesozoi -
Paleogen?, gaëp ôû vuøng Dangerous Grounds
(Hin Z. vaø Sohhter, 1983). Caùc gieáng khoan
ôû vuøng Reed Bank coøn cho thaáy moùng ôû
ñaây laø phöùc heä ñaù voâi taùi keát tinh, silic
(cherts), caùt keát tuf xen keõ coù tuoåi Jura
muoän - Creta. Veà phía Taây vaø Ñoâng Baéc,
khu vöïc Tö Chính - Vuõng Maây, Reed Bank
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
ñaëc bieät treân theàm Sarawak, vuøng Luconia
- Balingian (Luconia - Balingian province)
lôùp phuû traàm tích daøy leân, taïo caùc khoái naâng
vaø raõnh suït eùp ngang (transpressional) laáp
ñaày traàm tích Mio - Pliocen, hoaëc döôùi daïng
lôùp “phuû ñaù voâi treân ñaù moùng, chöùa aùm tieâu
giaøu tieàm naêng daàu khí, phoå bieán ôû theàm
Sarawak”
Khoái phía Baéc tieáp xuùc vôùi rìa mieàn
caáu truùc Vieät Trung bôûi ñöùt gaõy saâu ñöôïc
xem nhö rìa thuï ñoäng. Theo Ru vaø Pigott
(1986) ñoù laø rìa luïc ñòa taùch giaõn kieåu Ñaïi
Taây Döông (rifted continental margin of
Atlantic - type). Caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa
vaø Macclesfield ñöôïc xem nhö caùc maûnh
(fragments) taùch khoûi maûng luïc ñòa toàn
taïi tröôùc ñoù vì trong moät soá gieáng khoan
ñaõ phaùt hieän ñaù moùng Paleozoi, coù theå caû
Tieàn Cambri, caùc ñaù phun traøo bieán chaát
(metavolcanic rocks) tuoåi Mesozoi bò xuyeân
caét bôûi granit tuoåi Creta. Phaàn voû luïc ñòa bò
ñaïi döông hoaù naøy cuõng bò chia caét thaønh
caùc ñòa haøo (graben) vaø ñòa luyõ (horst), phuû
beân treân laø ñaù voâi san hoâ chöùa phosphorit
kieåu Guano Ñeä Töù loä ra ôû quaàn ñaûo Hoaøng
Sa.
c. Mieàn caáu truùc voû ñaïi döông Bieån
Ñoâng
Chieàu saâu ñaùy bieån ôû vuøng nöôùc thaúm
(abyssal) dao ñoäng 3, 7 - 4, 4 km. Caùc traàm
tích treû phuû treân ñaùy bieån coù xu theá naèm
ngang, xen vôùi nhöõng daõy nuùi ngaàm laø caùc
ñænh nuùi löûa phun traøo basalt. Moùng cuûa
ñaùy ñaïi döông ôû chieàu saâu 4, 5 - 4, 8 km
ñöôïc Taylor vaø Hayes (1980) cho coù tuoåi
Eocen - Oligocen. Phaàn nöôùc saâu ñöôïc chia
thaønh hai phuï beå: Ñoâng vaø Taây Nam khaùc
nhau bôûi kích côõ, phöông vaø tuoåi giaõn ñaùy.
Keát quaû phaân tích soá lieäu dò thöôøng töø cho
82
thaáy hình aûnh ñoái xöùng trong moâ hình giaõn
ñaùy ôû phaàn nöûa Ñoâng cuûa Bieån Ñoâng vôùi
hoaït ñoäng giaõn ñaùy ñöôïc theå hieän roõ nhaát
töø giöõa Oligocen ñeán Miocen sôùm (32 - 17
trieäu naêm). Xu theá cuûa dò thöôøng töø soïc daûi
coù höôùng Ñoâng - Taây vaø vò trí caùc truïc soùt
cuûa giaõn ñaùy truøng vôùi phöông truïc caùc daõy
nuùi ngaàm vuøng 150 vó Baéc. Moät loaït caùc dò
thöôøng töø höôùng taây nam - ñoâng baéc cuõng
ñöôïc phaùt hieän ôû Taây Nam cuûa beå nöôùc saâu
vaø ñöôïc xaùc ñònh coù tuoåi Paleocen - Eocen
(55 trieäu naêm). Caùc dò thöôøng naøy bò caét
vaø dòch chuyeån bôûi caùc ñöùt gaõy bieán daïng
(transform faults). Pautot (1986) phaùt hieän
haøng loaït caùc ñöùt gaõy thuaän coù vaùch ñöùng
phöông 500 giöõa kinh tuyeán 1130 vaø kinh
tuyeán 1190 KÑ ôû phaàn trung taâm truïc nöôùc
saâu. Chuùng chia phaàn truïc nöôùc saâu cuûa
Bieån Ñoâng thaønh ba ñoaïn: Ñoaïn Taây Nam
(1) daïng keùo daøi höôùng taây nam (extending
linearly SW) töø kinh tuyeán 1160 KÑ vôùi
chieàu roäng 150km; (2) ñoaïn Ñoâng Baéc giöõa
kinh tuyeán 1160 KÑ vaø raõnh suït Manila
coù phöông tuyeán (linear trend) ñoâng baéc -
taây nam vaø (3) ñoaïn trung taâm giöõa kinh
tuyeán 1160 - 1180 KÑ quanh vuøng nuùi ngaàm
Scarborough ñöôïc taïo bôûi ñaù basalt treû. Vì
theá Pautot chæ thöøa nhaän Bieån Ñoâng ñöôïc
hình thaønh do keát quaû söï giaõn ñaùy höôùng
taây baéc - ñoâng nam.
Nhìn chung, theo nhieàu taùc giaû Taylor
vaø Hayes (1983); Holloway (1981); Ru vaø
Pigott (1986) moùng cuûa Bieån Ñoâng coù caáu
truùc voû luïc ñòa vaø laø boä phaän cuûa rìa Nam
luïc ñòa AÂu - AÙ töø cuoái Mesozoi. Ñai nuùi löûa
andesit - ryolit Jura - Creta phoå bieán roäng
khaép ven bieån luïc ñòa chaâu AÙ coù theå xem laø
di chæ cuûa cung ñaûo nuùi löûa vaø söï va maûng
vaøo pha cuoái cuûa chu kyø kieán taïo Yeán Sôn.
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Söï giaõn ñaùy vaø taïo voû ñaïi döông xaûy ra vaøo
Paleocen. Chieàu daøy voû Traùi Ñaát 5 - 8km.
Hieän coù raát nhieàu yù kieán veà söï hình
thaønh Bieån Ñoâng, coù theå neâu ba quan ñieåm
chính sau ñaây:
Quan ñieåm thöù nhaát (Taylor vaø Hayes,
1983) cho raèng phaàn Trung Taâm cuûa Bieån
Ñoâng ñöôïc môû theo höôùng baéc - nam töø
giöõa Oligocen vaø trong Miocen sôùm, sau ñoù
vaøo thôøi ñieám 21 - 20 trieäu naêm truïc caêng
giaõn xoay theo höôùng ñoâng baéc - taây nam,
keå caû phuï beå Taây Nam. Tröôøng phaùi thöù
hai (Ru, Pigott, 1986) cho raèng caùc phuï beå
Taây Nam ñöôïc môû tröôùc tieân vaøo Paleocen
- Eocen vaø sau ñoù söï giaõn ñaùy tieáp tuïc phaùt
trieån sang caùc phuï beå Ñoâng vaøo Miocen (32
- 17 trieäu naêm). Coøn tröôøng phaùi thöù ba chæ
thöøa nhaän phöông giaõn ñaùy ñoâng baéc - taây
nam cho toaøn boä Bieån Ñoâng trong Oligocen
- Miocen.
Töø sau Creta, Bieån Ñoâng ñaõ traûi qua chí
ít ba thôøi ñoaïn taïo rift taùch bieät (separate
stages of rifting) vaø hai thôøi ñoaïn giaõn ñaùy
bieån (seafloor spreading) xen giöõa. Ba thôøi
ñoaïn taïo rift lieân quan ñeán hoaït ñoäng suït
luùn nhieät (thermal subsidence) xaûy ra trong
Creta muoän, Eocen muoän vaø cuoái Miocen
sôùm. Heä suït rift töông öùng thôøi ñoaïn ñaàu coù
höôùng hieän nay ñoâng baéc - taây nam, coøn caùc
heä hình thaønh trong thôøi ñoaïn hai vaø ba coù
höôùng ñoâng - taây. Keát quaû nghieân cöùu ñaïi
döông cho thaáy tuoåi voû ñaïi döông ôû phuï beå
Taây Nam coù tuoåi coå hôn (55 trieäu naêm) so
vôùi phuï beå Trung Taâm (17 - 32 trieäu naêm).
3.3. Heä thoáng ñöùt gaõy ôû Vieät Nam vaø keá
caän
ÔÛ Vieät Nam vaø vuøng keá caän phoå bieán
hai heä thoáng ñöùt gaõy chuû ñaïo Taây Baéc -
83
Ñoâng Nam vaø Ñoâng Baéc - Taây Nam, cuøng
toàn taïi song song coù hai höôùng kinh tuyeán
vaø vó tuyeán, maëc duø phaân boá ít hôn nhöng
chuùng cuõng coù vai troø quan troïng trong heä
thoáng daàu khí.
Wood (1985) nghieân cöùu moái quan
heä giöõa caùc ñöùt gaõy caêng giaõn, caét tröôït
(shears) vaø chôøm nghòch (thrust) hoaït ñoäng
trong Kainozoi vaø cho raèng caùc ñöùt gaõy
naøy laø keát quaû öùng löïc cuûa vi maûng luïc ñòa
cöùng (rigid continental microplate) Ñoâng
Döông choáng laïi söï xoâ thuùc cuûa maûng Thaùi
Bình Döông di chuyeån veà höôùng taây. Wood
phaân chia khu vöïc thaønh ba phuï maûng
(subplates): Nam Trung Hoa, Ñoâng Döông
vaø Sunda taùch bôûi ba heä ñöùt gaõy caét tröôït
chính song song nhau (major parallel shear
systems) nhö - Soâng Hoàng, Thaùi - Burma -
Natuna vaø Sumatra. Söï caêng giaõn giöõa caùc
ñöùt gaõy tröôït baèng (strike - slip faults) taïo
caùc beå Ñeä Tam treân caùc ñôùi caét tröôït naøy.
Höôùng ñoâng baéc - taây nam laø huôùng chuû
ñaïo loä roõ treân baùn ñaûo Malay vaø khoáng cheá
höôùng beå Malay vaø caùc beå Trung vaø Nam
Sumatra. Caùc höôùng khaùc do caùc ñöùt gaõy ñi
keøm taïo neân (conjugate fault systems)
Tapponnier vaø nnk., 1982, 1986 treân
cô sôû moâ hình bieán daïng deûo (plasticene
modeling) giaûi thích cô cheá ñoäng löïc hình
thaønh bình ñoà ñöùt gaõy ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc
taïo do söï va chaïm troài (extruded collision)
cuûa maûng AÁn Ñoä vaø luïc ñòa AÂu - AÙ laøm cho
caùc vi maûng Ñoâng Döông vaø Vieät - Trung
bò thuùc troài vaø tröôït töï do veà Ñoâng, sau ñoù
veà höôùng ñoâng - nam (extrusion, escape
tectonic), hình thaønh caùc ñöùt gaõy tröôït baèng
Taây Baéc - Ñoâng Nam. Daàn daàn vôùi söï thuùc
troài cuûa maûng ñoäng AÁn Ñoä thuùc vaøo vuøng
hoäi tuï Taây Taïng (Tibet syntaxis) vi maûng
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Ñoâng Döông xoay phaûi, tieán saùt vaøo maûng
AÁn Ñoä ôû phía Nam taïo heä ñöùt gaõy höôùng
kinh tuyeán ôû Thaùi Lan. Thôøi gian va chaïm
“meàm”(soft collision) cuûa maûng AÁn Ñoä vôùi
maûng AÂu - AÙ xaûy ra vaøo Paleocen - ñaàu
Eocen (pha ñaàu chuyeån ñoäng Himalaya),
coù leõ chöa ñuû maïnh ñeå taïo heä ñöùt gaõy tröôït
baèng Taây Baéc - Ñoâng Nam vaø chæ vaøo cuoái
Eocen khi xaûy ra söï va chaïm “cöùng” (hard
collision), khi aáy môùi hình thaønh caùc ñöùt
gaõy tröôït chuû ñaïo Taây Baéc - Ñoâng Nam,
daãn ñeán söï thaønh taïo caùc beå chöùa daàu khí ôû
Ñoâng Nam AÙ.
Bình ñoà ñöùt gaõy Vieät Nam vaø Nam Trung
Hoa lieân quan chuû yeáu ñeán chu kyø taïo nuùi,
uoán neáp Indosini, Yeán Sôn, Himalaya vaø
söï giaõn ñaùy Bieån Ñoâng. Wan T. (1996) khi
nghieân cöùu vuøng Fujian cho löïc neùn chính
toái ña (maximum principal compressive
stresses) coù höôùng TB - ÑN xaûy ra trong
khoaûng Trias muoän - Jura muoän. Vaøo thôøi
kyø Creta, xu theá (trend) tröôøng öùng löïc khu
vöïc chuyeån töø höôùng TB - ÑN sang ÑB -
TN. Söï thay ñoåi höôùng cuûa tröôøng öùng löïc
ñaõ taïo loaït truïc neáp uoán (fold axes) höôùng
TB - ÑN. Caùc nöùt raïn (fractures) höôùng ÑB
- TN toàn taïi tröôùc ñoù ôû mieàn Hoa Nam ñöôïc
môû roäng trôû thaønh caùc beå rift caêng ngang
(transtensional) höôùng ÑB - TN.
T. Y. Lee thöøa nhaän ba höôùng ñöùt gaõy
chuû yeáu: ÑB - TN, Ñ - T ñeán ÑÑB - TTN vaø
TB - ÑN. Phaàn lôùn caùc ñöùt gaõy thuaän ÑB
- TN ñöôïc hình thaønh do löïc caêng giaõn TB
- ÑN hoaït ñoäng chuû yeáu töø cuoái Creta ñeán
giöõa Eocen, yeáu ñi trong Oligocen. Höôùng
ñoâng - taây vaø ñoâng ñoâng baéc - taây taây nam
phoå bieán chuû yeáu ôû Ñoâng Baéc Hoa Nam
cuõng laø nhöõng ñöùt gaõy thuaän, hoaït ñoäng
chuû yeáu trong Eocen muoän - Miocen sôùm
84
vaø ñöôïc hình thaønh do löïc caêng giaõn höôùng
ñoâng - taây. Coøn caùc ñöùt gaõy höôùng taây baéc
- ñoâng nam lieân quan ñeán caùc chuyeån ñoäng
tröôït baèng do söï caêng giaõn cuûa vi maûng
Ñoâng Döông veà Ñoâng Nam, söï giaõn ñaùy
Bieån Ñoâng, keát quaû cuûa söï va chaïm giöõa
maûng AÁn Ñoä vaø AÂu - AÙ vaøo Eocen.
Qua keát quaû phaân tích treân coù theå thaáy
bình ñoà kieán taïo Vieät Nam vaø keá caän ñöôïc
khoáng cheá bôûi xu theá tröôøng öùng löïc taïo
heä thoáng ñöùt gaõy taäp trung theo ba höôùng
chính: taây baéc - ñoâng nam; ñoâng baéc - taây
nam; vaø phöông kinh tuyeán. Phöông vó
tuyeán ít phoå bieán hôn vaø coù leõ laø heä ñöùt gaõy
ñi keøm vôùi caùc ñöùt gaõy tröôït baèng Taây Baéc
- Ñoâng Nam, khaùc vôùi hình aûnh ñöôïc Lee
ghi nhaän ôû Hoa Nam.
Hoaït ñoäng cuûa caùc ñöùt gaõy naøy mang
tính nhieàu pha, thöøa keá töø tröôùc Ñeä Tam,
phaùt trieån maïnh nhaát trong giai ñoaïn Eocen
- Oligocen, thöôøng yeáu daàn trong Miocen,
keát thuùc trong Miocen muoän - Pliocen,
lieân quan ñeán hai thôøi kyø caêng giaõn Eocen
- Oligocen vaø Miocen sôùm taïo suït luùn rift
ñi keøm hai pha neùn eùp vaøo cuoái Oligocen
taïo söï chuyeån ñoäng phaân dò naâng trong caùc
beå vaø pha neùn eùp vaøo cuoái Miocen taïo söï
nghòch ñaûo kieán taïo vaø hình thaønh caùc neáp
uoán nghòch ñaûo trong moät soá beå treû maø hoaït
ñoäng coù lieân quan ñeán söï giaõn ñaùy cuûa Bieån
Ñoâng. Nhöõng beå rift thöôøng phaùt trieån treân
cô sôû caùc beå giöõa nuùi ñaõ ñöôïc hình thaønh
tröôùc ñoù trong Paleocen.
Nhöõng ñöùt gaõy naøy coøn taùc ñoäng ñeán
söï hình thaønh vaø phaân boá caùc daõy naâng caáu
taïo beân trong caùc beå; taïo heä thoáng caùc ñöùt
gaõy phuï ñi keøm coù vai troø quan troïng trong
heä thoáng daàu khí, ñaëc bieät tham gia taïo heä
thoáng nöùt neû trong moùng tröôùc Ñeä Tam.
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
a. Caùc ñöùt gaõy höôùng taây baéc - ñoâng
nam
Ñaây laø höôùng chuû ñaïo treân laõnh thoå Vieät
Nam ñaõ ñöôïc hình thaønh ít ra vaøo Mesozoi
laø keát quaû cuûa chuyeån ñoäng va chaïm taïo
nuùi giöõa hai vi maûng luïc ñòa Vieät - Trung
vaø Ñoâng Döông - chu kyø kieán taïo Indosini.
Nhöõng ñöùt gaõy naøy tieáp tuïc taùi hoaït ñoäng
vaøo Eocen sôùm vaø trôû thaønh caùc ñöùt gaõy
tröôït baèng theo ñoù vi maûng luïc ñòa Ñoâng
Döông bò ñaåy tröôït veà Ñoâng Nam so vôùi vi
maûng Vieät - Trung do söï xoâ thuùc cuûa maûng
AÁn Ñoä ôû ñôùi hoäi tuï Taây Taïng, ñoù laø caùc ñôùi
caét tröôït Soâng Hoàng vôùi khoaûng caùch tröôït
ño ñöôïc hieän nay öôùc tính treân 500km; ñöùt
gaõy Maeping - Soâng Haäu; Three Pagodas,
doïc theo ñoù hình thaønh vaø phaùt trieån caùc beå
caêng giaõn Ñeä Tam chöùa daàu khí quan troïng
Soâng Hoàng, Malay, Vònh Thaùi Lan v. v. . .
Höôùng taây baéc - ñoâng nam cuõng laø höôùng
cuûa caùc ñôùi khaâu coå nhö Soâng Maõ, Tam Kyø
- Phöôùc Sôn, ñoàng thôøi cuõng laø höôùng caùc
soâng lôùn vaø ñoàng baèng chaâu thoå Kainozoi
nhö Soâng Hoàng, Soâng Caû, Cöûu Long, Chao
Phraya.
Ñöùt gaõy Soâng Hoàng (ÑGSH) laø heä
thoáng caùc ñöùt gaõy phaùt trieån song song vì
theá thöôøng ñöôïc goïi “ñôùi ñöùt gaõy Soâng
Hoàng” keùo daøi treân 1000km töø Taây Taïng
ñeán Bieån Ñoâng, treân aûnh veä tinh cuõng nhö
treân taøi lieäu töø vaø troïng löïc theå hieän caáu
truùc daïng tuyeán roõ reät. Trong vuøng Vaân
Nam, ñôùi ÑGSH theå hieän nhö ñöôøng thaúng
töø Xiaguan, Mindu ñeán bieân giôùi Vieät Nam,
taïi ñaây taùch thaønh heä caùc ñöùt gaõy phaùt trieån
song song, khoáng cheá söï hình thaønh vaø
phaân ñôùi caáu truùc beân trong beå Soâng Hoàng:
- ñöùt gaõy Soâng Hoàng vaø ñöùt gaõy Soâng Chaûy
ñöôïc xem laø ranh giôùi Taây - Nam vaø ñöùt
85
gaõy Soâng Loâ laø ranh giôùi rìa Ñoâng Baéc cuûa
beå Soâng Hoàng. Ñöùt gaõy saâu Soâng Hoàng ñöùt
gaõy chính cuûa ñôùi caém doác veà Ñoâng Baéc
vôùi goùc 700 xuyeân saâu treân 60 km, caét qua
maët Moho. Caùc hoaït ñoäng dòch tröôït traùi
xaûy ra trong Paleogen - ñaàu Neogen laøm
khoái Taây- Nam dòch chuyeån töông ñoái veà
Ñoâng - Nam vôùi bieân ñoä vaøi traêm km. Vaøo
cuoái Miocen xaûy ra chuyeån ñoäng dòch tröôït
phaûi gaây hieän töôïng nghòch ñaûo kieán taïo ôû
beå Soâng Hoàng, coù theå thaáy roõ ôû phaàn ñaát
lieàn vaø vuøng ven bieån cöûa Soâng Hoàng. Caùc
keát quaû giaûi ñoaùn aûnh veä tinh cho thaáy rìa
Ñoâng - Baéc cuûa beå Soâng Hoàng laø ñöùt gaõy
Soâng Loâ, ñöôïc xem laø ñöùt gaõy tröôït baèng
phaûi bieân ñoä dòch chuyeån ño ñöôïc 2,5km,
coù nôi theå hieän nhö ñöùt gaõy thuaän coù goùc
caém veà Taây - Nam. Chuyeån ñoäng tröôït
ngöôïc chieàu ôû ñöùt gaõy Soâng Hoàng vaø Soâng
Loâ ñaõ taïo beå caêng ngang “daïng keùo toaùc”
(pull - apart) vaø caùc ñöùt gaõy ngang höôùng
vó tuyeán khoáng cheá quy luaät traàm tích trong
beå Soâng Hoàng.
Höôùng taây baéc - ñoâng nam coøn coù caùc
ñöùt gaõy: - ñôùi khaâu Soâng Maõ, ñöùt gaõy Raøo
Naäy, ñôùi khaâu Tam Kyø - Phöôùc Sôn, laø
nhöõng ranh giôùi quan troïng taïo ñôùi naâng Kyø
Anh, taùch phuï beå Hueá khoûi trung taâm suït
luùn beå Soâng Hoàng. Söï tröôït baèng doïc ñôùi
ñöùt gaõy Soâng Hoàng cuõng taïo moät loaït caùc
ñöùt gaõy ngang ñi keøm; hình thaønh nhöõng
phuï beå rieâng leû ngaên caùch bôûi caùc ñôùi naâng
ngang laø nhöõng ñoái töôïng caàn ñöôïc quan
taâm khi xeùt ñeán trieån voïng daàu khí ôû beå
Soâng Hoàng, ñaëc bieät ñoù laø nhöõng ñôùi naâng
kieåu caêng giaõn cuûa ñaù moùng.
ÔÛ rìa Taây Nam mieàn caáu truùc Ñoâng
Döông, söï dòch tröôït doïc caùc ñöùt gaõy
Maeping - Soâng Haäu, Three Pagodas
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
höôùng taây baéc - ñoâng nam taïo tröôøng taùch
giaõn höôùng ñoâng taây ñeå hình thaønh caùc beå
keùo toaùc (pull - apart) vaø caêng ngang daïng
graben vaø nöûa graben xen vôùi caùc ñòa luyõ
(horst) ôû vònh Thaùi Lan - ñaïi dieän laø caùc beå
giaøu tieàm naêng daàu khí Pattani, Malay-Thoå
Chu.
b. Caùc ñöùt gaõy höôùng taây nam - ñoâng
baéc
Ñaây laø höôùng chuû ñaïo treân mieàn caáu
truùc Vieät - Trung, ôû rìa Ñoâng Nam cuûa mieàn
caáu truùc Ñoâng Döông vaø treân caùc mieàn caáu
truùc luïc ñòa soùt Hoaøng Sa - Macclesfield vaø
Tröôøng Sa - Reed Bank. Vôùi quan ñieåm caùc
daõy nuùi löûa kieàm-voâi ryolit - andesit tuoåi
Jura muoän - Creta höôùng taây nam - ñoâng
baéc phoå bieán roäng khaép ven bôø bieån Vieät
Nam vaø Hoa Nam laø di chæ cuûa hoaït ñoäng
nuùi löûa cung ñaûo rìa luïc ñòa tích cöïc Ñoâng
Nam AÙ ôû pha chuyeån ñoäng Yeán Sôn thì caùc
ñöùt gaõy höôùng taây nam - ñoâng baéc cuõng coù
theå xem ñöôïc hình thaønh vaøo cuoái Mesozoi.
Höôùng ñöùt gaõy naøy coøn truøng vôùi höôùng
giaõn ñaùy cuûa Bieån Ñoâng. Vì theá coù theå nhaän
xeùt - caùc ñöùt gaõy höôùng taây nam - ñoâng baéc
ñaõ ñöôïc hình thaønh töø cuoái Mesozoi nhöng
tieáp tuïc taùi hoaït ñoäng vaøo Paleogen vaø
ñaàu Miocen, khoáng cheá söï hình thaønh vaø
phaùt trieån caùc beå Ñeä Tam nhö Loâi Chaâu
(Beibuwan), cöûa Soâng Chaâu (Pearl River
mouth), Qiandongnan (Nam Haûi Nam),
Cöûu Long, Nam Coân Sôn, Sarawak v.v…
Caùc nghieân cöùu cuûa T. Y. Lee (1993) ñöôïc
minh chöùng qua caùc gieáng khoan ôû beå Loâi
Chaâu, Wenchang - B, Cöûa Chaâu Giang, beå
Tainan (Ñoâng Ñaøi Loan), Tröôøng Sa (vuøng
Dangerous grounds), doïc caùc ñöùt gaõy Taây
Nam - Ñoâng Baéc hình thaønh loaït beå giöõa
nuùi, ñöôïc laáp ñaày caùc traàm tích molas luïc
86
ñòa, taïo phöùc heä tieàn - rift (prerift) tuoåi töø
Creta ñeán Paleogen, loùt ñaùy caùc beå Ñeä Tam
ôû khu vöïc naøy.
Caùc ñöùt gaõy höôùng taây nam - ñoâng baéc
tieáp tuïc hoaït ñoäng tích cöïc trong giai ñoaïn
ñoàng taïo rift (synrift period) nhö nhöõng ñöùt
gaõy thuaän ôû caùc pha caêng giaõn Eocen muoän
- Oligocen sôùm vaø ñaàu Miocen sôùm hoaëc laø
heä caùc ñöùt gaõy nghòch hay tröôït baèng trong
caùc pha neùn eùp Oligocen muoän vaø cuoái
Miocen sôùm.
c. Caùc ñöùt gaõy phöông kinh tuyeán
Caùc ñöùt gaõy naøy taäp trung chuû yeáu ôû
rìa Ñoâng vaø Taây cuûa mieàn caáu truùc Ñoâng
Döông. Neáu ôû phía Taây nôi tieáp giaùp vôùi
mieàn caáu truùc Sibumasu caùc ñöùt gaõy phöông
kinh tuyeán laø caùc ñöùt gaõy ñi keøm cuûa heä
ñöùt gaõy tröôït baèng Taây Baéc - Ñoâng Nam
Maeping vaø Three Pagodas thì ôû rìa Ñoâng
- ñoù laø heä ñöùt gaõy song song ñi keøm vôùi
ñöùt gaõy bieán daïng 1090 KÑ - ranh giôùi giöõa
hai mieàn caáu truùc voû luïc ñòa vaø luïc ñòa soùt
do quaù trình ñaïi döông hoùa khi taùch giaõn
Bieån Ñoâng. Ñöùt gaõy naøy theå hieän roõ treân
bình ñoà tröôøng troïng löïc, keùo daøi töø Nam
ñaûo Haûi Nam ñeán Borneo vaø oâm laáy söôøn
ngoaøi cuûa “ñôùi naâng rìa” ñöôïc xem nhö
cung ñaûo nuùi löûa ngaàm caáu thaønh bôûi caùc
ñaù phun traøo basalt - andesit. Ñöùt gaõy naøy
xuaát hieän trong Ñeä Tam khi baét ñaàu coù söï
giaõn ñaùy cuûa Bieån Ñoâng, ñoùng vai troø quan
troïng trong söï hình thaønh vaø phaùt trieån beå
Phuù Khaùnh, Nam Coân Sôn, coù theå caû phuï
beå Ñoâng - Baéc cuûa beå Cöûu Long.
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
4. Lòch söû phaùt trieån kieán taïo Vieät Nam
vaø keá caän
4.1. Lòch söû phaùt trieån kieán taïo tröôùc
Kainozoi
Vieäc laäp laïi bình ñoà coå kieán taïo vaø lòch
söû phaùt trieån cuûa Ñoâng Nam AÙ noùi chung
vaø Vieät Nam noùi rieâng khaù phöùc taïp vaø
ñöôïc nhieàu taùc giaû nghieân cöùu (Hutchinson,
Stauffer, Acharyya, Gatinsky, Sengor,
Ridd, Bunopas, Mitchell, Sengor vaø Hsu,
Metcalfe, L. N. Lai, P. H. Long, N. X. Tuøng
vaø T. V. Trò...) vaø ñeàu coù nhöõng yù kieán
khaùc nhau, nhöng coù theå deã nhaän thaáy laø
caùc taùc giaû ñeàu cho raèng bình ñoà kieán taïo
Ñoâng Nam AÙ goàm caùc khoái vi luïc ñòa Tieàn
Cambri ñöôïc phuû bôûi phöùc heä ñaù traàm tích
bieån rìa vaø ngaên caùch nhau bôûi caùc ñai ñòa
ñoäng vôùi caùc ñaù traàm tích - nuùi löûa töôùng
bieån saâu bò uoán neáp vaø neùn eùp maïnh hình
thaønh treân moùng ñaïi döông PaleoTethys.
Chuùng thöôøng lieân quan ñeán caùc phöùc heä
xaùo troän vaø ophiolit ôû caùc ñôùi khaâu, di chæ
cuûa caùc ñôùi huùt chìm giöõa caùc maûng voû luïc
ñòa vaø ñaïi döông.
Döïa treân keát quaû phaân tích coå töø vaø coå
thöïc vaät chæ ñònh, nhieàu taùc giaû cho raèng
vaøo ñaàu Paleozoi, Ñoâng Nam AÙ laø boä phaän
trong sieâu luïc ñòa Gondwana vaø gaén lieàn vôùi
Baéc UÙc, naèm ôû vó tuyeán coå (paleolatitude)
30 Nam. Söï taùch giaõn vaø phaù vôõ rìa luïc ñòa
0
Gondwana xaûy ra vaøo Cambri - ñaàu Ordovic,
caùc vi maûng Vieät - Trung vaø Indosinia taùch
rôøi khoûi Baéc UÙc qua caùc ñôùi khaâu Uttaradit
- Bengton - Raub vaø Soâng Maõ, di chuyeån
leân phía Baéc, ngaên caùch giöõa chuùng laø caùc
nhaùnh cuûa PaleoTethys (Hình 4.7a).
Ñeán Carbon sôùm, vi maûng Shan - Thaùi
vaãn coøn gaén lieàn vôùi Baéc UÙc vaø chæ taùch
87
sau ñoù qua ñôùi khaâu Phuket - Mergui vaø
troâi daït leân phía Baéc. Vaøo Permi sôùm, vi
maûng Ñoâng Döông naèm treân xích ñaïo vaø
ñöôïc gaén keát vôùi vi maûng Vieät - Trung taïo
thaønh mieàn luïc ñòa” Ñoâng AÙ” roäng lôùn bò
phuû bôûi bieån theàm vôùi phöùc heä traàm tích
ñaù voâi chöùa Fusuline tuoåi Carbon - Permi
(Hình 4.7b).
Chu kyø Indosini baét ñaàu töø cuoái Permi
khôûi ñaàu cho lòch söû phaùt trieån Mesozoi ôû
Ñoâng Nam AÙ vaø coù theå chia thaønh hai giai
ñoaïn:
• Giai ñoaïn tröôùc va maûng (Permi muoän
- Trias) - xaûy ra söï taùi hoaït ñoäng kieán
taïo (tectonic reactivation), giaõn ñaùy vaø
taïo caùc bieån rìa (marginal sea) ôû Ñoâng
Nam luïc ñòa Ñoâng AÙ.
• Giai ñoaïn va chaïm taïo nuùi Nori - Jura
- Creta (orogen collision), noâng daàn vaø
kheùp laïi ñaïi döông Tethys (narrowing
and closing of Tethys ocean), keát
noái caùc vi luïc ñòa (microcontinent
amalganation).
a. Giai ñoaïn tröôùc va maûng (Permi muoän
- Trias/260 - 220 trieäu naêm, Hình 4.7c)
Vaøo cuoái Permi, luïc ñòa Ñoâng AÙ moät
laàn nöõa bò phaù vôõ, caùc ñôùi khaâu coå hoaït
ñoäng laïi, taïo söï giaõn ñaùy. Caùc vi maûng Vieät
- Trung; Ñoâng Döông bò tröôït, taùch khoûi
luïc ñòa AÂu - AÙ qua caùc ñöùt gaõy Soâng Hoàng,
Soâng Maõ, Tam Kyø - Phöôùc Sôn, hình thaønh
caùc beå Mesozoi xen giöõa caùc khoái luïc ñòa
soùt daïng caùc cung ñaûo ngaàm.
Treân laõnh thoå Vieät Nam, caùc beå traàm
tích Trias ñaõ ñöôïc phaân chia nhö sau:
• Treân vi maûng Vieät - Trung, do söï phaù vôõ
rìa maûng luïc ñòa, taùch giaõn, taïo caùc beå
traàm tích kieåu rift noäi luïc nhö rift Soâng
Ñaø vôùi phöùc heä luïc nguyeân - carbonat
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

PAOSHAN B
+ KUNMING
B
20
ST D3 C1 20 DACCA +
RA
T 380 - 360 Tr. + B
NHA

285 K

YA
OF MANDALAY +
QI
ÙNH

SHAN

LA
N -L
IN G P

MA
10
10
G vv HONG KONG
L

UR
v
NAM

CAT
HAY
EO
v 330 - 285

OB
B
IE S IA 299 v

SIN
v
L
NÅ
PHU HOAT
V v
v
IE
0 0 v
297 - 218
ÄT
v
NA
+ L HAINAM
RANGOON v
M
+
-L
+
A v

PALAE
ØO
+ +
+
v v
10 +G v A L
ÔN
10
EM DÖ +
O-PA
v
SH ÂN G
B ÑO ? K 310 - 266
CIFIC
-24 0
B NAM SUMATRA
SINO
K A

YS
20
B URM
A LAYA
WM
? 20 vv v
BANGKOK+ + v

TETH
B
C + + v

0
P AL

-2
29

72
A
S EO - T v
ET H

EO -
GONDWANALANO YS
A K

AÙ
0 500 1000 km 330 - 307 PHNOM PENH

A
B

ÂNG
PAL
20
P2 - T 1 HO CHI MINH
+ R

ÑO
260 - 240 Tr. n
B
LU

+ PA
CÏ

LA

A
EO
ÑÒ

-P

ÑÒ
D
A

AC 314
IF I KG
C LANGKAWI
Ñ

29
OÂN

10
KOTA

ÏC
G
G

+ KINABALU
A

LU
Ù

+ 290 - 280
SU

+ +++ A
M

++ +
AT

280
RA

0 BE
IN KUALA
ÅS OÙ T
CU
ÛA P 290 - 275 LUMPUR
AL
EO P KUCHING
v
-T
ET
H
NT YS EM v K
100 - 200
NIAS K
SINOB URMALAYA
100 -200
S SINGAPORE D
PA

v
LA

G
EO

10 v A
-T

WM
ET

v
HY

v
S

TE T HY S +
C 298- 276 A
Thôøi kyø Carbon sôùm - Permi sôùm
0 40 0 km
340 - 265 Tr. n
B

Hình 4.7. Sô ñoà kieán taïo Ñoâng Nam AÙ giai ñoaïn Hercyni (Hutchinson, Gatinsky, 1989)
a. Sô ñoà vò trí coå Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Devon muoän - Carbon sôùm
b. Khung kieán taïo Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Carbon sôùm - Permi sôùm
c. Sô ñoà vò trí coå Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø cuoái Paleozoi (Permi muoän - Trias sôùm)

coù chöùa phun traøo Permi muoän, ôû ven rìa caùc truõng (depressions), nhö caùc
rìa laø basalt andesit - picrit, andesit beå Soâng Hieán, An Chaâu. Trong caùc beå
- ryolit, ôû ñôùi trung taâm laø toå hôïp treân traàm tích naøy cuõng ñaõ töøng toàn taïi ñieàu
ryolit, basalt - komatit cao magie thaáp kieän sinh daàu, minh chöùng laø caùc taøn dö
gitan, kieàm, tieáp theo laø toå hôïp basalt asphalt ñaõ ñöôïc tìm thaáy trong caùc ñaù
- trachyandesit - trachydacit ñaëc tröng voâi nöùt neû Trias giöõa beå traàm tích Soâng
cho toå hôïp ñaù nuùi löûa cuûa rift noäi luïc Ñaø (P. T. Ñieàn vaø nnk. , 2003).
(Poliakov G. V vaø nnk., 1996; T. V. Trò • Treân vi maûng Indosinia, hình thaønh kieåu
1995, 2000). Saâu trong luïc ñòa hình thaønh beå giöõa cung ñaûo (intraarc basins) , coøn
caùc beå taùch giaõn craton (extensional ñöôïc goïi beå cung nuùi löûa (volcanic arc
cratonic basins) chöùa phöùc heä ñaù traàm basin), nhö beå Saàm Nöa, Mang Giang
tích luïc nguyeân chaâu thoå, bieån theàm, vôùi caùc traàm tích luïc nguyeân daïng flys
coù xen ñaù voâi. Caùc ñaù tuf vaø tuf - ryolit chöùa phun traøo ryolit - dacit Trias giöõa.
thöôøng phoå bieán doïc caùc ñöùt gaõy ven Moät soá phöùc heä coå sinh nhö Ammonites,

88
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ

Bivalves, gaàn guõi vôùi daïng Tethys (Vuõ
Khuùc, 1984) minh chöùng khaû naêng keùo
daøi caùc nhaùnh cuûa PaleoTethys nhö caùc
raõnh ñaïi döông theo vò trí hieän nay cuûa
Soâng Ñaø, Soâng Caû, Mekong.
ÔÛ rìa Taây vaø Taây Nam cuûa vi maûng
Indosinia, nôi tieáp giaùp vôùi ñôùi “Benioff”
- ñôùi khaâu Bengton - Raub, laø caùc nhaùnh
soùt ñaïi döông PaleoTethys, hình thaønh caùc
beå traàm tích tröôùc cung ñaûo (forearc basins)
hay beå tröôùc cung nuùi löûa rìa tích cöïc laáp
ñaày traàm tích luïc nguyeân flys xen carbonat
vaø phun traøo axit nhö beå Phong Sa Lyø ôû
phía Baéc vaø beå Taây Nam Boä ôû phía Nam.
Vaøo Trias muoän, thôøi kyø cuoái Carni
- ñaàu Nori (220 trieäu naêm) vi maûng
Sinoburmalaya sau khi taùch khoûi chaâu UÙc,
di chuyeån leân phía Baéc, huùc vaøo vi maûng
Indosinia vaø rìa Taây Nam vi maûng Vieät -
Trung, gaén laïi vôùi nhau, laøm taêng tröôûng
dieän tích cuûa luïc ñòa AÂu - AÙ, kheùp kín
nhaùnh ñaïi döông soùt Tethys (Hình 4.8a). Söï
va maûng naøy töông öùng vôùi pha taïo nuùi -
uoán neáp chính chu kyø Indosini, ñi keøm hoaït
ñoäng magma roäng khaép treân baùn ñaûo Ñoâng
Döông, hình thaønh caùc ñai hình cung pluton
- batholit granit (220 - 200 trieäu naêm) keùo
daøi xuyeân baùn ñaûo Malaysia sang Thaùi
Lan, Vaân Nam, Mieán Ñieän (Myanma)
(Hutchinson, Gatinsky, 1989).
Hoaït ñoäng uoán neáp - magma naøy tieáp tuïc
keùo daøi sang ñaàu Jura vôùi nhieàu pha noái tieáp.
Söï va chaïm giöõa caùc khoái Sinoburmalaya
vaø Indosinia ñaõ xoâ khoái Indosinia leân phía

A T3n – J1
ÑAI UOÁN 220 – 200 Tr. n
NEÁP
TRUNG AÙ
M
AÛN
G
TH ÔN
DÖ

AÂU
AÙI G C
BÌ OÅ

-
NH

AÙ

Ghi chuù:
EM – Ñoâng Malaysia; IND – Ñoâng Döông; K – Kalimantan Taây Borneo; NT – Baéc Taây Taïng;PSCS –Bieån
Ñoâng coå; S - Sumatra; SH – Cao nguyeân Shan; TS – Nam Taây Taïng; WB – Taây Myamar; TS-Tsaidam; LY
- Langmuca-Yushu; Q - Qinling; T - Taiwan
Hình 4.8a. Sô ñoà vò trí coå Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Trias muoän - Nori vaø Jura sôùm

89
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

Baéc huùc vaøo rìa vi luïc ñòa Vieät - Trung gaây
neùn eùp vaø nghòch ñaûo kieán taïo trong caùc beå
traàm tích; hình thaønh caùc ñôùi uoán neáp vaûy
- phuû chôøm (imbricate thrust folded zones)
khoáng cheá bôûi heä thoáng ñöùt gaõy Taây Baéc
- Ñoâng Nam, nhö caùc ñai uoán neáp Tröôøng
Sôn, Taây Baéc Vieät Nam.
ÔÛ Ñoâng Baéc Vieät Nam, ñöùt gaõy Soâng
Hoàng ñaõ ñöôïc hình thaønh vaø baét ñaàu hoaït
ñoäng nhö ñöùt gaõy tröôït baèng traùi. Vi maûng
Vieät - Trung coù xu theá xoay phaûi taïo heä uoán
neáp - ñöùt gaõy voøng cung, toàn taïi song song
vôùi hai höôùng ñöùt gaõy chuû ñaïo taây baéc -
ñoâng nam vaø ñoâng baéc - taây nam.
Phaàn lôùn dieän tích rìa Ñoâng Nam luïc ñòa
AÂu - AÙ ñöôïc daâng cao vaø bò uoán neáp. Veà
quy moâ vaø cöôøng ñoä, nhieàu taùc giaû (Sengor
vaø Hsu 1984) ñaõ ñaùnh giaù chuyeån ñoäng
taïo nuùi - uoán neáp Indosini ngang vôùi caùc
chuyeån ñoäng Caledoni, Hercyni vaø Alpi vôùi
teân goïi heä chuyeån ñoäng taïo nuùi ”Kimerid
Ñoâng Döông” - (Indochinese Cimmerides
orogenic system).
b. Giai ñoaïn va chaïm - taïo nuùi (Nori -
Jura - Creta muoän/200 - 100 trieäu naêm)
Vaøo Trias muoän, cuoái Nori, keát quaû
do chuyeån ñoäng kieán taïo Indosini, thöïc
chaát laø söï va chaïm giöõa caùc vi maûng
Sinoburmalaya, Indosinia vaø Vieät - Trung
laøm chuùng keát noái vôùi nhau thaønh khoái
thoáng nhaát, caáu thaønh rìa Ñoâng Nam cuûa
luïc ñòa AÂu - AÙ (Hình 4.8b).
Chuyeån ñoäng caêng giaõn doïc heä ñöùt gaõy
Taây Baéc - Ñoâng Nam vaø Ñoâng Baéc - Taây
Nam taïo loaït caùc beå choàng goái heïp daïng
graben:
• Caùc beå molas chöùa than töôùng soâng,
hoà, ñaàm laày ven bieån, goàm beå than Hoøn
Gai, Ninh Bình, Noâng Sôn coù tuoåi Nori -

ÑAI UOÁN J33 – K1

NEÁP 150 – 120 Tr. n
50 TRUNG AÙ 50
MAÛNG
M KULA
AÛN
G
CATH ÏC ÑÒA

N ÙI

AÂU
ÖÔ A
AYSIA

G
D TH
NH G
ÌA LU

-A
BÌ AÛN

Ù
M

40 40
ÑAI R

PSCS
30 SH
30
I ND

EM
WB
20 20

Hình 4.8b. Sô ñoà vò trí coå Ñoâng Nam AÙ thôøi kyø Jura muoän – Creta sôùm (Ghi chuù xem hình 4.8a)

90
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Reti, beå Haø Coái tuoåi Nori? - Jura sôùm.
• Caùc beå giöõa nuùi ñöôïc laáp ñaày bôûi phöùc
heä traàm tích luïc ñòa - phun traøo Jura
- Creta nhö beå Tuù Leä, hoaëc caùc truõng
(depressions) chöùa traàm tích töôùng loøng
soâng baõi boài ñoâi nôi coù caùc væa than
moûng – truõng Suoái Baøng.
• Caùc beå soùt thöøa keá töø caùc beå Trias tröôùc
ñoù vôùi caùc traàm tích ñaàm hoà Jura sôùm
bò phuû bôûi phöùc heä luïc nguyeân maøu ñoû
töôùng soâng, chaâu thoå, hoà vôùi caùc traàm
tích chöùa muoái, thaïch cao nhö - beå An
Chaâu, beå Phong Sa Lyø, beå Khorat, Phuù
Quoác. Caùc beå traàm tích naøy coù tieàm
naêng chöùa daàu khí vaø laø ñoái töôïng tìm
kieám daàu khí trong Mesozoi ôû Vieät Nam
vaø Ñoâng Döông noùi chung.
Vaøo ñaàu Jura, khoái moùng Taây Borneo
(West Borneo basement) baét ñaàu taùch khoûi
vi maûng Indosinia, xoay traùi, di chuyeån
xuoáng phía Nam taïo raõnh suït bieån saâu (deep
sea trench) ôû Nam Natuna höôùng ñoâng baéc
- taây nam, lieân quan tôùi söï giaõn ñaùy vaø hình
thaønh Bieån Ñoâng coå (Proto - South China
sea). Khoái Indosinia cuõng di chuyeån töø töø
xuoáng phía Nam. Vaøo ñaàu Jura, vò trí ñöôïc
xaùc ñònh ôû 220 vó Baéc, ñeán Creta muoän ôû
150 vó Baéc.
Ñieàu kieän bieån noâng ñöôïc môû roäng
chieám phaàn lôùn dieän tích trung taâm vi maûng
Indosinia, bao goàm moät phaàn ñòa khoái Kon
Tum döôùi teân goïi “beå Ñaø Laït”, taïi ñaây phaùt
trieån roäng raõi heä taàng Baûn Ñoân tuoåi Jura
sôùm - giöõa laø loaït ñaù phieán seùt, argilit ñen
coù haøm löôïng vaät chaát höõu cô cao, xen caùt
keát voâi, boät keát. Heä taàng Baûn Ñoân naèm loùt
döôùi caùc traàm tích Ñeä Tam trong caùc beå
chöùa daàu khí Ñeä Tam ôû Nam Vieät Nam,
caàn ñöôïc xem xeùt ñeán khaû naêng tham gia
91
taïo nguoàn sinh hydrocarbon trong caùc truõng
naøy.
Chu kyø kieán taïo Indosini keát thuùc bôûi
pha uoán neáp - taïo nuùi Yeán Sôn, keát quaû moät
phaàn do söï va chaïm cuûa khoái Mieán Ñieän
vaø Lhasa (Taây Taïng) vôùi luïc ñòa AÂu - AÙ,
nhöng cô baûn coù leõ do söï hoäi tuï maûng (plate
convergence) giöõa luïc ñòa AÂu - AÙ vaø Thaùi
Bình Döông vaøo Creta muoän, taïo ñai nuùi
löûa pluton - kieàm vaø kieåu cung ñaûo phoå
bieán ôû ven bieån Vieät Nam vaø Nam Trung
Quoác. Chuyeån ñoäng taïo nuùi cuoái Mesozoi
ñaõ gaén keát caùc vi luïc ñòa Vieät - Trung, Ñoâng
Döông, Sinoburmalaya, Sumatra, Borneo
laøm taêng tröôûng dieän tích luïc ñòa AÂu - AÙ veà
phía Ñoâng Nam.
4.2. Lòch söû phaùt trieån kieán taïo Kainozoi
Moät ñaëc ñieåm quan troïng trong lòch söû
phaùt trieån kieán taïo giai ñoaïn Kainozoi ôû
Ñoâng Nam AÙ noùi chung vaø Vieät Nam noùi
rieâng laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc beå
chöùa daàu khí. Maëc duø ñöôïc hình thaønh treân
nhöõng ñôn vò kieán taïo khaùc nhau, vôùi nguoàn
goác, hoaøn caûnh ñòa ñoäng löïc khaùc nhau
nhöng chu kyø phaùt trieån lôùn (megacycles)
cuûa chuùng coù tính töông ñoàng roõ reät.
Sô ñoà cuûa Ian. M. Longley (1997) coù
theå ñöôïc saép xeáp laïi, keát hôïp vôùi moâ hình
cuûa T. Y. Lee, L. A. Lawver (1994) vaø phaân
thaønh caùc giai ñoaïn sau:
a. Tröôùc 50 trieäu naêm (tröôùc Eocen giöõa)
- Giai ñoaïn Tieàn - rift (prerift stage)
Vaøo cuoái Creta (90 trieäu naêm) laõnh
thoå Ñoâng Döông ñaõ ñöôïc gaén keát vôùi Nam
Trung Quoác caáu thaønh rìa Nam cuûa luïc ñòa
beàn vöõng (stable) AÂu - AÙ. Khoái Borneo,
vò trí ñöôïc xaùc ñònh gaàn xích ñaïo, tieáp tuïc
xoay traùi nhöng vaãn coøn taùch khoûi khoái luïc
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

95 100 105 110 115 120 125

25

Trung Quoác

20
Thaùi Lan

Ñoâng Döông

Vieät Nam
? ?
15

10 ?

g
oân
?

Ñ
ån
ie
Ma

?
-B
la

o
ot
ysi

Pr

20
a

19
18
5

Borneo

0
SU
M
A
TR
A

Maûng AÁn Ñoä 10 Dò thöôøng coå töø

Vuøng bò neùn eùp ? Ñôùi giaõn ñaùy

Vò trí coå ñòa lyù Ñôùi huùt chìm

Vò trí hieän nay cuûa ñaát lieàn Vuøng caêng giaõn

1. xaùc ñònh
Höôùng dòch tröôït 1
Caùc ñöùt gaõy chính
2
2. giaû ñònh
? Vò trí coå ñaïi döông

Hình 4.9a. Vò trí coå khu vöïc Ñoâng Döông vaø keá caän ñöôïc laäp laïi cho thôøi kyø tieàn rift - Eocen sôùm (tröôùc 50
trieäu naêm) theo T. Y. Lee, L. A. Lawrer coù boå sung

ñòa Ñoâng Döông, ôû phía Baéc tieáp giaùp vôùi
Bieån Ñoâng coå qua rìa thuï ñoäng. Ñôùi huùt
chìm (subduction zone) chæ ñöôïc ghi nhaän ôû
rìa Taây Baéc Borneo (Hình 4.9a).
Theo moâ hình tröôït baèng traùi doïc ñöùt
gaõy Soâng Hoàng, thì vi maûng Ñoâng Döông
naèm ôû vò trí 500km xa veà Taây Baéc so vôùi
hieän taïi trong khoaûng vó ñoä 150 - 200 Baéc vaø
coù truïc coå töø naèm leäch 200 - 300 sang traùi so
vôùi hieän taïi. Caùc ñöùt gaõy Soâng Hoàng, 1090

92
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ

KÑ, baét ñaàu hoaït ñoäng taïo ñieàu kieän cho
khoái luïc ñòa Ñoâng Döông xoay phaûi vaø tröôït
xuoáng Ñoâng Nam. Doïc caùc ñöùt gaõy naøy hình
thaønh caùc truõng suït daïng graben giöõa nuùi
(intermontane graben depressions) laáp ñaày
caùc traàm tích luïc ñòa Paleocen - Eocen nhö
mieàn voõng Haø Noäi. Söï tröôït baèng cuûa khoái
luïc ñòa Ñoâng Döông lieân tuïc xuoáng Ñoâng
- Nam, keát hôïp vôùi söï giaõn nôû nhieät döôùi voû
Traùi Ñaát ôû khu vöïc Bieån Ñoâng hieän taïi ñaõ
laøm taùch giaõn khoái Hoaøng Sa - Tröôøng Sa,
moät boä phaän caáu truùc tröôùc Ñeä Tam cuûa vi
luïc ñòa Ñoâng Döông ñeå baét ñaàu söï giaõn ñaùy
vaø hình thaønh Bieån Ñoâng coù caáu truùc voû ñaïi
95 100 105
döông nhö ngaøy nay. Vaø cuõng töø thôøi ñieåm
naøy baét ñaàu hình thaønh caùc mieàn caáu truùc
coù voû luïc ñòa soùt bò ñaïi döông hoùa Hoaøng
Sa - Macclesfield ôû phía Baéc vaø Tröôøng Sa
- Reed Bank ôû phía Nam.
ÔÛ phía Taây khoái luïc ñòa Indosinia, baùn
ñaûo Malay vaø Sumatra coù vò trí coå naèm xa
veà Ñoâng Baéc so vôùi hieän taïi vaø coù theå laø
khu vöïc naâng cao.
Söï caêng giaõn cuûa rìa khoái luïc ñòa Vieät -
Trung veà Ñoâng Nam töø sau Creta vaø maïnh
nhaát trong Eocen sôùm ñaõ taïo moät loaït
graben heïp, keùo daøi höôùng taây nam - ñoâng
baéc, ñöôïc laáp ñaày bôûi caùc traàm tích molas
110 115 120 125

25

20
10
10
11
10
10

?
g ?
onâ
15

Ñ
eån ?
Bi
?

10
?

5 20
19
18

Hình 4.9b. Vò trí coå khu vöïc Ñoâng Döông vaø keá caän ñöôïc laäp laïi cho thôøi kyø ñoàng taïo rift (synrift)
Eocen muoän - Oligocen (35 - 30 trieäu naêm) theo T. Y. Lee, L. A. Lawrer coù boå sung

93
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
giöõa nuùi, taïo thaønh phöùc heä tieàn - rift tuoåi
Creta muoän - Eocen sôùm. Caùc truõng giöõa nuùi
Creta - Paleogen sôùm ñöôïc ghi nhaän hình
thaønh treân rìa Nam vi maûng Vieät - Trung
(Loâi Chaâu, Chaâu Giang, Qiangdongnan)
vaø treân caùc maûng soùt vi luïc ñòa Hoaøng Sa
- Macclesfield vaø Tröôøng Sa (Dangerous
grounds), treân ñoù seõ tieáp tuïc phaùt trieàn
caùc thaønh heä ñoàng rift (synrift) Oligocen -
Miocen sôùm. Vi maûng Bieån Ñoâng coå coù caáu
truùc voû ñaïi döông tieáp tuïc di chuyeån xuoáng
phía Nam vaø huùt chìm döôùi khoái Borneo ôû
rìa Taây Baéc, hình thaønh raõnh suït Palawan
vaø ñôùi xaùo troän Taây - Baéc Borneo.
Phöùc heä tieàn - rift Paleocen - Eocen sôùm
coù leõ cuõng toàn taïi trong caùc beå suït heïp giöõa
nuùi ôû phaàn saâu nhaát trung taâm caùc beå Cöûu
Long vaø Nam Coân Sôn.
Nhìn chung, trong giai ñoaïn 90 - 50 trieäu
naêm, phaàn lôùn khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc
daâng cao, phaân dò maïnh, taïo böùc tranh xen
keõ giöõa caùc ñôùi nhoâ ñòa luõy thöôøng ñöôïc
caáu taïo bôûi caùc batholit granit, granodiorit,
ñaù nuùi löûa laø caùc truõng giöõa nuùi phaân boá
doïc caùc ñôùi khaâu hoaëc ñöùt gaõy lôùn khu vöïc.
Phöùc heä tieàn - rift ñaëc tröng bôûi töôùng luïc
ñòa chæ toàn taïi trong caùc beå giöõa nuùi, ngaên
caùch bôûi ñöùt gaõy.
Chuyeån ñoäng kieán taïo cuoái Mesozoi -
ñaàu Ñeä Tam laøm hoaït ñoäng laïi caùc heä thoáng
ñöùt gaõy, taïo heä thoáng nöùt raïn trong ñaù moùng
loùt döôùi caùc beå Ñeä Tam vaø chi phoái bình
ñoà caáu taïo trong caùc beå naøy. Cuõng trong
thôøi gian naøy lôùp voû phong hoùa daøy ñöôïc
hình thaønh treân caùc khoái moùng nhoâ granit,
laø caùc tieàn ñeà quan troïng vaø thuaän lôïi cho
tích tuï daàu khí trong moùng caùc beå traàm tích
Ñeä Tam.
94
b. Thôøi gian 50 - 17 trieäu naêm (Eocen giöõa
Oligocen - Miocen sôùm) - Giai ñoaïn rift
(rift-formation stage)
Vaøo thôøi ñieåm khoaûng 50 - 45 trieäu
naêm, giöõa Paleocen - Eocen xaûy ra söï va
maûng giöõa maûng AÁn Ñoä vaø AÂu - AÙ, ruùt
ngaén voû Traùi Ñaát vaø huùt chìm maûng AÁn
Ñoä Döông döôùi rìa Nam luïc ñòa AÂu - AÙ. Söï
va maûng naøy ñaùnh daáu pha taïo nuùi - uoán
neáp chính cuûa chu kyø kieán taïo Himalaya,
laøm hoaït ñoäng laïi caùc ñöùt gaõy saâu toàn taïi
tröôùc ñoù, chia caét Ñoâng Nam AÙ thaønh caùc
vi maûng tröôït veà Ñoâng Nam, taïo caùc beå rift
ven caùc ñôùi caét tröôït. Giai ñoaïn thaønh taïo
vaø phaùt trieån rift naøy coù theå ñöôïc baét ñaàu töø
Eocen giöõa, vaø keát thuùc trong Miocen sôùm,
nhöng ñoâi nôi hieän töôïng suït rift coøn ñöôïc
ghi nhaän ñeán cuoái Miocen giöõa.
Giai ñoaïn taïo rift coù theå ñöôïc phaân
thaønh hai thôøi kyø (period): 1. thôøi kyø Eocen
giöõa - Oligocen laø thôøi kyø taïo rift thöïc thuï
(true rift) hay coøn goïi laø thôøi kyø ñoàng rift
(Synrift period), vaø 2. thôøi kyø Miocen sôùm,
coøn ñöôïc goïi thôøi kyø phaùt trieån rift muoän
(Late-rift period).
Tuy nhieân coù caùc taùc giaû cho raèng söï
hình thaønh vaø phaùt trieån rift ôû nhieàu beå chuû
yeáu xaûy ra trong Oligocen, coøn thôøi kyø phaùt
trieån rift muoän chæ coù maët ôû moät vaøi beå traàm
tích.
b.1. Thôøi gian 50-25 trieäu naêm (Eocen
giöõa-Oligocen, hình 4.9b)
Hieän töôïng giaûm toác ñoä hoäi tuï
(convergence velocity) doïc theo cung
Sunda do giaûm toác ñoä giaõn ñaùy cuûa maûng
AÁn Ñoä Döông, taïo pha caêng giaõn treân rìa
Nam mieàn caáu truùc Sibumasu (nhieàu taùc
giaû coøn goïi “Sunda shelf”) ôû vuøng tröôùc
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
cung vaø sau cung, keát quaû daãn ñeán söï hình
thaønh moät loaït caùc beå rift tröôùc vaø sau cung
ñaûo (forearc, backarc basins), laáp ñaày caùc
traàm tích chuû yeáu laø chaâu thoå laán bieån
(prograding delta), xen töôùng ñaàm hoà, tuf,
tuoåi Eocen sôùm - Oligocen (caùc beå Sumatra
- Java - Nam Borneo).
Caùc beå rift naøy chæ toàn taïi trong Paleogen
vaø söï phaùt trieån coù theå chia thaønh 3 pha:
• Pha sôùm: chuû yeáu goàm caùc traàm tích
luïc ñòa, goàm ñaù vuïn nuùi löûa, caùc traàm
tích töôùng soâng, quaït chaâu thoå, hoà noâng
nöôùc ngoït. Caùc phöùc heä quaït aluvi
(alluvial fan) thöôøng keïp caùc thaáu kính
cuoäi, saïn, seùt maøu ñoû.
• Pha giöõa: goàm caùc traàm tích hoà saâu,
roäng, coù theå keát noái chuoãi caùc hoà laïi vôùi
nhau, toác ñoä suït luùn luoân lôùn hôn toác ñoä
boài laáp. Ñòa hình ven hoà thöôøng thaáp,
thaûm thöïc vaät ñöôïc phaùt trieån trong
ñieàu kieän khí haäu aåm - ñoù laø nguoàn vaät
chaát höõu cô phong phuù töôùng hoà thuaän
lôïi cho sinh daàu.
• Pha cuoái: hoà noâng daàn, traàm tích chuû
yeáu haït thoâ, töôùng soâng chaâu thoå, ñoâi
khi coù theå gaëp caùc vònh heïp vôùi caùc
traàm tích bieån tröôùc khi chuyeån sang
bieån hoaøn toaøn.
Söï va maûng giöõa maûng ñoäng AÁn Ñoä
vaø AÂu - AÙ, ñaëc bieät ôû thôøi kyø cuoái Eocen
giöõa (43 trieäu naêm) khi coù söï va maûng cöùng
(rigid collision) ñaõ thuùc troài caùc vi maûng
Vieät - Trung, Ñoâng Döông tröôït veà Ñoâng
Nam doïc theo caùc ñöùt gaõy saâu tröôït baèng
taùi hoaït ñoäng laïi nhö Soâng Hoàng, Tam Kyø -
Phöôùc Sôn, Maeping, Three Pagodas, 1090
KÑ taïo loaït beå vaø truõng, chuû yeáu daïng keùo
toaùc vaø caêng giaõn laáp ñaày caùc traàm tích
ñaàm hoà, chaâu thoå.
95
Söï tröôït baèng traùi doïc heä ñöùt gaõy Soâng
Hoàng vaø tröôït phaûi doïc heä ñöùt gaõy Raøo Naäy,
Tam Kyø - Phöôùc Sôn ñaõ taïo höôùng neùn eùp
baéc - nam vaø caêng giaõn ñoâng - taây ñeå hình
thaønh beå Soâng Hoàng coù daïng neùn ngang ôû
phaàn ñaát lieàn vaø caêng giaõn, daïng keùo toaùc
ôû vònh Baéc Boä.
ÔÛ vònh Thaùi Lan vaø Malay, theo moâ
hình kieán taïo thuùc troài cuûa Tapponnier vôùi
xu theá xoay phaûi vaø dòch chuyeån xuoáng
Ñoâng Nam toaøn khoái luïc ñòa Ñoâng Döông,
thì chuyeån ñoäng tröôït doïc caùc ñöùt gaõy
Maeping - Soâng Haäu vaø Three Pagodas ñaõ
nhieàu laàn ñoåi höôùng theo thôøi gian. Nhieàu
taùc giaû ghi nhaän söï tröôït baèng traùi ñi keøm
neùn eùp höôùng ñoâng taây ñaõ xaûy ra töø ñaàu
Eocen, nhöng söï hình thaønh caùc rift - graben
chæ phaùt trieån trong Oligocen vaø coù theå caû
trong Miocen sôùm khi chuyeån ñoäng tröôït
doïc caùc ñöùt gaõy Maeping - Soâng Haäu vaø
Three Pagodas ñoåi sang höôùng tröôït phaûi
taïo heä ñöùt gaõy ñi keøm coù xu theá tröôït baèng
traùi Ranong vaø Khlong Marui, taùc ñoäng
toång hôïp taïo söï caêng giaõn höôùng ñoâng
taây laøm phaùt sinh loaït beå vaø beå daïng caêng
ngang xen giöõa caùc ñôùi naâng ñòa luyõ nhö
caùc beå ôû mieàn Trung Thaùi Lan, beå Pattani,
beå Malay. Nhöng cuõng coù yù kieán cho raèng
vaøo thôøi ñieåm Oligocen giöõa - muoän (32 -
21 trieäu naêm) xaûy ra hieän töôïng xoay phaûi
cuûa toaøn khoái luïc ñòa Sibumasu (khoái “ñaïi
- Sunda”/“Greater Sunda block”, Longley,
1997) quanh cöïc xoay naèm ôû Baéc vònh
Thaùi Lan, taïo loaït ñòa haøo daïng ñaàm hoà ôû
mieàn trung Thaùi Lan vaø môû vònh Thaùi Lan,
Malay ñeå taïo caùc beå rift Pattani, Malay,
Taây Natuna laáp ñaày traàm tích chuû yeáu laø
töôùng ñaàm hoà ven bieån tuoåi Oligocen.
Söï va maûng vaø huùt chìm cuûa AÁn Ñoä
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

Döông döôùi cung ñaûo Sunda laøm gia taêng
töông ñoái toác ñoä hoäi tuï ven cung Sunda, taïo
pha neùn eùp vaøo cuoái Oligocen, chaám döùt
thôøi kyø suït rift ôû ña soá caùc beå tröôùc vaø sau
cung ñaûo.
ÔÛ theàm luïc ñòa Nam Vieät Nam, caùc beå
Cöûu Long vaø Nam Coân Sôn ñöôïc hình thaønh
töø cuoái Eocen do söï thuùc troài ñòa khoái Kon
Tum veà Ñoâng Nam ñaõ taïo söï caêng giaõn keùo
taám (extension driven by slab - pull and Kon
Tum block extrusion - R. Hall, 1997) höôùng
taây baéc - ñoâng nam, taïo caùc beå suït ñòa
haøo (graben depressions) ôû rìa khoái, ñöôïc
laáp ñaày bôûi phöùc heä synrift Eocen muoän -
95 100 105
Oligocen töôùng luïc ñòa, soâng, ñaàm laày ven
bieån, xen caùc khoái nhoâ cuûa moùng ñöôïc phuû
bôûi seùt ñaàm hoà, ñoùng vai troø sinh vaø chaén
daàu khí quan troïng trong heä thoáng daàu khí
cuûa khu vöïc naøy. Caùc khoái nhoâ moùng traûi
qua thôøi gian, bò phong hoaù, ñoàng thôøi chòu
taùc ñoäng cuûa söï caêng giaõn vaø neùn eùp bieán
ñoåi coù tính chu kyø do söï thay ñoåi huôùng cuûa
tröôøng öùng löïc, taïo heä thoáng nöùt raïn quan
troïng ñeå tích tuï daàu khí. Toác ñoä tröôït baèng
xuoáng phía Nam khoâng ñeàu theo thôøi gian,
taïo hieän töôïng “roll back velocity”, coù theå
laø nguyeân nhaân cuûa söï thay ñoåi tröôøng öùng
löïc taïo söï caêng giaõn vaø suït luùn maïnh vaøo
110 115 120 125

25

20
10

11 10
10 9
9
8
8
7a
7
7 6b
6b 6b
6a 6 a
6 6
6
6a
15 6b
8
8
9
10

10

20

19
18

Hình 4.9c. Vò trí coå khu vöïc Ñoâng Döông vaø keá caän ñöôïc laäp laïi cho thôøi kyø rift muoän - Miocen sôùm (20
trieäu naêm) theo T. Y. Lee, L. A. Lawrer coù boå sung

96
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
Eocen - Oligocen sôùm, sau ñoù laø söï neùn eùp
vaø naâng leân, ñoâi nôi coù nghòch ñaûo kieán taïo
vaøo cuoái Oligocen.
Caùc beå “noäi luïc” naøy ñöôïc hình thaønh
muoän hôn caùc beå sau cung ñaûo, chuû yeáu
vaøo Eocen muoän - Oligocen sôùm.
Vaøo giöõa Eocen, söï giaõn ñaùy tieáp tuïc
ôû Bieån Ñoâng, ñaåy xa daàn khoái Tröôøng Sa
- Reed Bank xuoáng phía Nam. Pha giaõn
ñaùy ñöôïc ghi nhaän maïnh vaø roõ nhaát vaøo
Oligocen theo höôùng baéc nam. Khoái Bieån
Ñoâng coå hình thaønh tröôùc ñoù giaûm daàn dieän
tích, tieáp tuïc dòch chuyeån xuoáng phía Nam,
bò huùt chìm vaø tieâu bieán döôùi rìa Taây Baéc
Borneo. Hình thaønh beå Sarawak vaø tieáp tuïc
phaùt trieån raõnh bieån saâu Palawan.
Söï caêng giaõn naøy cuõng taïo heä thoáng ñöùt
gaõy aù vó tuyeán, Ñoâng Ñoâng Baéc - Taây Taây
Nam treân mieàn caáu truùc Vieät Trung vaø caùc
mieàn luïc ñòa soùt Hoaøng Sa - Macclesfield
vaø Tröôøng Sa - Reed Bank. doïc theo ñoù
moät loaït graben - rift Oligocen ñöôïc hình
thaønh rieâng bieät hoaëc choàng goái treân caùc
beå giöõa nuùi Creta - Eocen sôùm phaùt sinh
tröôùc ñoù. Heä ñöùt gaõy aù vó tuyeán cuøng heä
ñöùt gaõy höôùng taây nam - ñoâng baéc taùi hoaït
ñoäng, chi phoái hoaït ñoäng kieán taïo - traàm
tích trong caùc beå Loâi Chaâu, Nam Haûi Nam
vaø Chaâu Giang.
ÔÛ rìa khoái luïc ñòa Indosinia, do söï tröôït
baèng theo höôùng baéc nam doïc theo heä ñöùt
gaõy 1090 KÑ hình thaønh moät loaït beå suït
caêng ngang, heïp keùo daøi doïc söôøn luïc ñòa
- “beå Phuù Khaùnh” ñöôïc laáp ñaày bôûi phöùc
heä synrift tuoåi Oligocen. Caùc truõng naøy coù
daïng graben hoaëc nöûa graben, xen giöõa caùc
ñôùi naâng heïp ñöôïc ngaên caùch bôûi nhöõng ñöùt
gaõy tröôït baèng doác (wrench faults), thöôøng
ñi keøm hoaït ñoäng nuùi löûa treû. Caùc traàm tích
97
Paleogen ñaàm hoà ñöôïc xaùc ñònh laø nguoàn
sinh daàu tieàm naêng ôû caùc beå naøy.
Vaøo cuoái Oligocen, söï va maûng giöõa
luïc ñòa chaâu UÙc vaø cung ñaûo Sunda ñaõ taïo
tröôøng neùn eùp, gaây nghòch ñaûo kieán taïo
döôùi daïng chuyeån ñoäng phaân dò doïc caùc ñöùt
gaõy thuaän, keát thuùc thôøi kyø taïo rift chính
trong caùc beå tröôùc vaø sau cung ñaûo, hình
thaønh baát chænh hôïp khu vöïc cuoái Oligocen
trong caùc beå “noäi luïc” (intracratonic) rìa vi
maûng Ñoâng Döông.
Söï taùch giaõn vaø ñaïi döông hoaù cuûa Bieån
Ñoâng, ñaëc bieät ôû phaàn Taây Nam, cuøng vôùi
hoaït ñoäng tröôït doïc ñöùt gaõy 1090 KÑ ñaõ
gaây hieän töôïng phun traøo basalt vaø andesit
töông ñoái phoå bieán trong caùc beå tieáp giaùp
vôùi rìa Taây vaø Taây Nam Bieån Ñoâng.
Nhìn chung, phöùc heä traàm tích Eocen
- Oligocen ñöôïc xaùc ñònh “ñoàng rift” lieân
quan ñeán thôøi kyø suït rift chính trong lòch söû
phaùt trieån caùc beå traàm tích Ñeä Tam. Söï suït
luùn nhanh vôùi toác ñoä vöôït troäi buø laéng traàm
tích ñaõ taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån vaø
duy trì laâu daøi ñieàu kieän hoà vaø ñaàm laày ven
bieån phong phuù vaät chaát höõu cô bò choân vuøi
nhanh, hình thaønh phöùc heä traàm tích caùt seùt
vöøa laø ñoái töôïng sinh daàu tieàm naêng, ñoàng
thôøi cuõng laø taàng chöùa daàu khí quan troïng
trong caùc beå Ñeä Tam ôû Ñoâng Nam AÙ. Rieâng
saûn löôïng ôû hai moû Duri vaø Minas ñaõ chieám
treân 52% toång saûn löôïng Indonesia.
b.2. Thôøi gian 25 - 17 trieäu naêm (Miocen
sôùm)
Vaøo Miocen sôùm, söï suït rift chaám döùt
trong caùc beå tröôùc vaø sau cung ñaûo Sumatra,
Ñoâng Java, Nam Borneo treân mieàn caáu
truùc Sibumasu, rieâng ôû moät soá beå noäi luïc
caän caùc ñôùi khaâu (episutural intracratonic
basins) treân mieàn caáu truùc Ñoâng Döông vaø
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam

Vieät - Trung söï suït rift vaãn tieáp tuïc nhöng
cöôøng ñoä yeáu ñi, taïo thôøi kyø phaùt trieån rift
muoän trong caùc beå naøy (Hình 4.9c).
Chuyeån ñoäng kieán taïo Miocen sôùm ñöôïc
ñaëc tröng bôûi ñôït cao traøo môùi (acme phase)
giaõn ñaùy vaø tieáp tuïc môû roäng Bieån Ñoâng
do laïnh nhieät (thermal cooling), keøm theo
söï daâng cao möïc nöôùc ñaïi döông ñaõ gaây
neân hieän töôïng bieån tieán treân taát caû caùc beå
Paleogen hình thaønh ven Bieån Ñoâng. Dieän
tích traàm ñoïng ñöôïc môû roäng ra ngoaøi ranh
giôùi caùc mieàn suït luùn (subsidence areas)
Paleogen, nhöng cöôøng ñoä hoaït ñoäng ñöùt
gaõy chi phoái söï suït luùn yeáu ñi.
95 100 105
Ñieàu kieän bieån phaùt trieån treân phaàn lôùn
caùc beå tröôùc vaø sau cung ñaûo vaø ôû caùc beå
rìa Ñoâng vi maûng Ñoâng Döông nhö Phuù
Khaùnh, Nam Coân Sôn, Taây Natuna, taïo
phöùc heä traàm tích carbonat vaø san hoâ aùm
tieâu vaø töøng thôøi kyø laán saâu vaøo trong caùc
beå Soâng Hoàng, Cöûu Long vaø Malay, hình
thaønh phöùc heä ñaàm laày, quaït chaâu thoå vaø
bieån noâng ven bôø.
Doïc ñöùt gaõy 1090 KÑ caùc beå eùp ngang
hình thaønh trong Oligocen môû roäng daàn
dieän tích do söï luùn chìm cuûa Bieån Ñoâng.
Vaøo cuoái Miocen sôùm toác ñoä suït luùn ñöôïc
buø laáp do nguoàn cung caáp vaät lieäu töø ñòa
110 115 120 125

i
ak
hg
Is
25

20

h
10

enc
Tr
11 10
10
ila
9
9
an
8
8
M

7
5b
6b 5a
6a 5 6a
6 6

15 6 Philippina Trenc
h
6a
6b
8 8
9
10

10

20

19
18

Hình 4.9d. Vò trí coå khu vöïc Ñoâng Döông vaø keá caän ñöôïc laäp laïi cho thôøi kyø sau rift, Miocen muoän (10 trieäu
naêm) theo T. Y. Lee, L. A. Lawrer coù boå su

98
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
khoái Kon Tum bò boùc moøn, taïo nhöõng taäp
traàm tích aluvi laán tieán (alluvial prograding
systems tracts) treân caùc ñaàm roäng lôùn ven
bieån. Heä chaâu thoå laán tieán naøy coøn phaùt
trieån tieáp sang Miocen giöõa. Caùc quaït vaø
vaùt nhoïn möïc nöôùc thaáp (Lowstand fans,
wedges) ñöôïc xem laø nhöõng ñoái töôïng tieàm
naêng chöùa daàu khí.
Söï chuyeån ñoäng tröôït baèng traùi doïc heä
ñöùt gaõy Soâng Hoàng, Three Pagodas chaám
döùt ôû khoaûng thôøi gian 20 trieäu naêm (H.
Wu, 1989), ñoàng thôøi cuõng keát thuùc söï thuùc
troài vaø tröôït cuûa vi maûng Ñoâng Döông veà
Ñoâng - Nam. Chuyeån ñoäng caêng giaõn vaø
suït luùn phaân dò ñoàng traàm tích cuõng yeáu
ñi vaøo cuoái Miocen sôùm ôû ña soá caùc beå vaø
truõng ven khoái luïc ñòa Ñoâng Döông, gaây
baát chænh hôïp khu vöïc giöõa Miocen sôùm vaø
giöõa.
Söï giaõn ñaùy cuûa Bieån Ñoâng tieáp tuïc
ñaåy khoái Tröôøng Sa - Reed Bank di chuyeån
xuoáng phía Nam huùt chìm döôùi Borneo cuøng
vôùi söï troài chôøm (protrude) cuûa khoái Baéc
Palawan doïc theo ñôùi huùt chìm Palawan,
laøm taêng toác ñoä suït luùn ôû beå Sarawak vaø taïo
loaït truõng vaø beå neùn ngang tuoåi Miocen ôû
phaàn Ñoâng khoái Tröôøng Sa (Baéc Palawan)
ñöôïc laéng ñoïng caùc traàm tích ñaù voâi, san hoâ
aùm tieâu. ÔÛ beå Sarawak phoå bieán phöùc heä
ñaëc tröng ñaù voâi daïng neàn.
Lieân quan ñeán söï giaõn ñaùy tieáp tuïc
cuûa Bieån Ñoâng vaøo Miocen, treân khoái
Hoaøng Sa - Macclesfield caùc beå traàm tích
Paleogen ñöôïc môû roäng, ñaëc bieät beå Hoaøng
Sa coù maïng truïc neáp uoán vaø ñöùt gaõy bò caét
cuït daïng ñuoâi ngöïa (horse tail) nôi tieáp giaùp
vôùi khoái naâng rìa doïc ñöùt gaõy tröôït baèng
bieán daïng 1090 KÑ (transform strike slip
fault).
99
Caùc phöùc heä traàm tích carbonat san hoâ
aùm tieâu, caùc ñaù luïc nguyeân töôùng doi caùt
(sand bars), loøng soâng, quaït chaâu thoå möïc
thaáp (lowstand deltaic fans), baõi ven bieån
laø nhöõng ñoái töôïng tieàm naêng chöùa daàu khí
Miocen sôùm.
c. Thôøi gian sau 17 trieäu naêm (Miocen
giöõa - Pliocen - Ñeä Töù) - Giai ñoaïn sau
- rift (Post - rift stage)
Giai ñoaïn naøy ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï
chaám döùt hoaøn toaøn chuyeån ñoäng thuùc troài
cuûa vi maûng Ñoâng Döông veà Ñoâng - Nam,
söï ñoåi höôùng dòch chuyeån töø tröôït baèng traùi
sang tröôït baèng phaûi doïc caùc ñöùt gaõy Soâng
Hoàng vaø Three Pagodas, chaám döùt suït rift
daïng graben vaø nöûa graben ñeå chuyeån sang
cheá ñoä suït boàn (sag phase regime) treân haàu
heát caùc beå traàm tích Ñeä Tam hình thaønh
tröôùc ñoù (Hình 4.9d).
Söï va maûng giöõa khoái Baéc Palawan
(North Palawan block) vôùi Kalimantan ôû
thôøi gian 17 trieäu naêm chaám döùt söï giaõn
ñaùy ñaïi döông ôû Bieån Ñoâng. Quaù trình
nguoäi keùo daøi cuûa voû Traùi Ñaát laøm maûng
Bieån Ñoâng vaø laân caän tieáp tuïc bò luùn chìm
taùch rift (rifting subsidence), möïc nöôùc ñaïi
döông ñöôïc daâng cao taïo bieån tieán khu vöïc.
Xen giöõa giai ñoaïn naøy vaøo ñaàu Miocen
muoän xuaát hieän pha taêng nhieät ngaén cuûa
voû Traùi Ñaát khu vöïc Bieån Ñoâng vaø keá caän,
cuøng vôùi söï gia taêng toác ñoä tröôït phaûi doïc
caùc ñöùt gaõy chính Soâng Hoàng vaø Three
Pagodas ñaõ gaây nghòch ñaûo kieán taïo trong
haàu heát caùc beå traàm tích Ñeä Tam ven Bieån
Ñoâng vaø taïo baát chænh hôïp khu vöïc Miocen
muoän. Vì theá, coù taùc giaû ñaõ chia giai ñoaïn
naøy thaønh 2 pha: tröôùc vaø sau nghòch ñaûo
kieán taïo Miocen muoän.
ÔÛ Vieät Nam hieän töôïng nghòch ñaûo
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
kieán taïo Miocen muoän theå hieän roõ nhaát ôû
beå Soâng Hoàng, ñaëc bieät phaàn ñaát lieàn vaø
Nam Coân Sôn.
Nghòch ñaûo kieán taïo Miocen muoän
laø daïng caáu truùc raát ñaëc tröng (particular
structural style) ôû Ñoâng Nam AÙ vaøo giai
ñoaïn Ñeä Tam vì theá nhieàu taùc giaû (Eubank
vaø Makkie, 1981; Letouzey, 1990; Ginger
vaø nnk., 1993) coøn goïi “Uoán neáp Sunda -
Sunda Fold“. Uoán neáp Sunda ñöôïc xem laø
söï nghòch ñaûo kieán taïo cuûa heä ñöùt gaõy caêng
giaõn (structural inversion of extensional
faults), qua ñoù phaàn daøy traàm tích trong caùc
beå rift bò nghòch ñaûo vaø naâng leân, taïo caùc
neáp voàng.
Hieän töôïng naøy ñöôïc xem khaù phoå bieán
ôû Ñoâng Nam AÙ vaø söï hình thaønh ñöôïc giaûi
thích do taùc ñoäng coäng höôûng cuûa hai taùc
nhaân - hoaït ñoäng öu theá cuûa caùc ñöùt gaõy
caêng giaõn daïng gaàu xuùc coù ñaùy taùch noâng
(prevalence of listric extensional faults with
a shallow depth of detachment) vaø söï truøng
höôùng cuûa caùc tröôøng öùng löïc caêng vaø neùn
thay nhau ñònh kyø. ÔÛ nhieàu nôi, caùc uoán
neáp nghòch ñaûo bò vaït (truncated) bôûi baát
chænh hôïp khu vöïc Mio - Pliocen. Trong caùc
beå ôû theàm Sunda, caùc neáp uoán nghòch ñaûo
naøy thöôøng laø caùc baãy chöùa hydrocarbon.
Vaøo Miocen giöõa, khi chuyeån sang giai
ñoaïn sau-rift, xaûy ra hieän töôïng luùn chìm
cuûa theàm luïc ñòa vaø cao traøo bieån tieán khu
vöïc ôû caùc vuøng suït tröôùc ñoù treân rìa Nam
khoái luïc ñòa Ñoâng Döông ven Bieån Ñoâng.
Hình thaønh phöùc heä seùt bieån vaø ñaù voâi
Miocen giöõa phoå bieán haàu heát trong caùc
beå Ñeä Tam ven rìa Bieån Ñoâng. Bieån tieán
cuõng phuû treân toaøn rìa luïc ñòa Nam Trung
Hoa. Trong caùc beå Hoaøng Sa vaø Tö Chính
- Vuõng Maây, Tröôøng Sa - Reed Bank caùc
100
traàm tích Miocen giöõa - muoän, Pliocen
ñöôïc ñaëc tröng bôûi töôùng ñaù voâi san hoâ aùm
tieâu vaø seùt buøn bieån saâu, caùc turbidit. Trong
caùc beå noäi luïc, phaùt trieån caùc traàm tích luïc
nguyeân bieån noâng, ven bôø.
Vaøo Miocen muoän - ñaàu Pliocen,
khoaûng 12 trieäu naêm, xuaát hieän pha taêng
nhieät ngaén cuûa voû Traùi Ñaát, taïo phun traøo
basalt phoå bieán roäng khaép ôû khoái luïc ñòa
Indosinia, doïc ñôùi naâng rìa ven ñöùt gaõy
1090 KÑ, ôû ñaûo Haûi Nam vaø doïc vuøng ven
bieån Nam Trung Quoác. Phun traøo basalt ñaït
ñænh vaøo Pliocen.
Phöùc heä traàm tích caùt bieån tieán, ñaù voâi
aùm tieâu, turbidit, caùc diapir seùt, hình thaønh
tröôùc nghòch ñaûo laø caùc ñoái töôïng chöùa daàu
khí, ñaëc bieät laø khí trong Miocen giöõa -
muoän.
Ven khoái Borneo phoå bieán heä thoáng
daàu khí coù tuoåi chuû yeáu Mio - Pliocen. Caùc
heä naøy thöôøng laø caùc quaït chaâu thoå ñöôïc
hình thaønh trong caùc beå naèm treân voû ñaïi
döông (bieån Celebes, bieån Sulu) hoaëc rìa
maûng ñaïi döông hay voû rìa luïc ñòa bò bieán
ñoåi (Kutei, Baram, Sabah…). Heä thoáng daàu
khí naøy cuõng coù theå toàn taïi ôû caùc beå Hoaøng
Sa, Phuù Khaùnh vaø Tö Chính - Vuõng Maây.
Söï xoay traùi cuûa Borneo keát thuùc, xaûy
ra söï saép xeáp laïi ôû rìa caùc maûng do söï va
chaïm giöõa caùc khoái Luzon, Cagayan vôùi rìa
luïc ñòa AÂu - AÙ vaø söï va chaïm giöõa cung
ñaûo Phillippin vaø maûng Thaùi Bình Döông,
gaây chuyeån ñoäng tröôït vaø uoán neáp neùn
maïnh trong vi maûng Phillippin. Xaûy ra söï
tröôït baèng phaûi doïc ñöùt gaõy Semangko
(Sumatra); giaõn ñaùy vaø ñaïi döông hoaù ôû
bieån Andaman.
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ

5. Keát luaän ranh giôùi caùc vi maûng, caùc ñöùt gaõy tröôït
baèng khu vöïc vaø treân caùc mieàn coù caáu truùc
Nhìn chung, hoaït ñoäng kieán taïo tröôùc
voû Traùi Ñaát khaùc nhau - luïc ñòa, ñaïi döông
- Kainozoi treân laõnh thoå Vieät Nam vaø keá
vaø luïc ñòa bò ñaïi döông hoaù.
caän laø söï phaù vôõ thaïch quyeån Gondwana,
Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc beå
tieâu bieán caáu truùc ñaïi döông Tethys, söï saép
naøy thöôøng gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng caùc chaâu
xeáp laïi caùc vi maûng (plates reorganization),
thoå, cöûa soâng lôùn, ñaàm ven bieån, hoaëc san
keát noái vôùi luïc ñòa Hoa Nam thaønh caáu truùc
hoâ aùm tieâu. Caùc phöùc heä traàm tích caùt loøng
chung rìa Ñoâng luïc ñòa AÂu - AÙ vaø söï hình
soâng (channel sand bars) quaït chaâu thoå, ñaù
thaønh Bieån Ñoâng coå coù caáu truùc voû ñaïi
voâi aùm tieâu cuøng vôùi moùng phong hoaù, nöùt
döông.
neû tröôùc Ñeä Tam laø nhöõng ñoái töôïng tieàm
Chuyeån ñoäng Indosini cuoái Trias ñaùnh
naêng chöùa daàu khí quan troïng ôû Vieät Nam
daáu pha va chaïm - taïo nuùi ñaàu tieân vaø tieáp
vaø Ñoâng Nam AÙ noùi chung.
tuïc keùo daøi sang ñaàu Jura gaén keát caùc vi
Coù theå nhaän thaáy, taát caû caùc beå chöùa
maûng Sibumasu, Indosinia, Vieät Trung vôùi
daàu khí ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån lieân
nhau thaønh khoái thoáng nhaát, môû roäng luïc
quan ñeán hoaït ñoäng kieán taïo maûng ôû giai
ñòa AÂu - AÙ xuoáng phía Nam.
ñoaïn Ñeä Tam. Chu kyø phaùt trieån kieán taïo
Chuyeån ñoäng caêng giaõn sau va maûng -
- töôùng ñaù vaø magma giai ñoaïn Ñeä Tam laø
taïo nuùi vaøo Mesozoi muoän ñaõ taïo doïc caùc
keát quaû cuûa söï va chaïm vaø huùt chìm coù tính
ñöùt gaõy tröôït baèng khu vöïc loaït truõng choàng
chu kyø giöõa caùc maûng lôùn.
goái treân caùc beå traàm tích - nuùi löûa tröôùc vaø
Söï chuyeån ñoäng tröôït baèng vaø caêng
sau cung ñöôïc hình thaønh tröôùc ñoù (trong
giaõn cuûa caùc vi maûng ñaõ taïo caùc beå rift
Trias) nhö Khorat, Savanakhet, Phong Sa
daïng graben hoaëc nöûa graben vôùi caùc chu
Lyø, An Chaâu, Phuù Quoác coù tieàm naêng chöùa
kyø traàm tích vaø nhöõng baát chænh hôïp ñoàng
daàu khí.
tuoåi vôùi nhau ñöôïc quan saùt thaáy trong taát
Chu kyø Indosini keát thuùc baèng pha taïo
caû caùc beå.
nuùi Yeán Sôn cuoái Creta.
Moâi tröôøng traàm tích vaø quy luaät phaân
Vaøo Kainozoi, bình ñoà kieán taïo Vieät
boá daàu khí trong caùc beå Ñeä Tam ñöôïc khoáng
Nam vaø Ñoâng Nam AÙ noùi chung bò chi phoái
cheá bôûi hai yeáu toá: 1) chuyeån ñoäng kieán taïo
bôûi söï taùc ñoäng töông hoã cuûa caùc maûng lôùn
cuûa caùc vi maûng noäi luïc (intracontinental
AÂu - AÙ, AÁn Ñoä vaø Thaùi Bình Döông, keát
microplates); vaø 2) söï dao ñoäng coù tính
hôïp vôùi söï chuyeån ñoäng cuûa caùc khoái noäi
chu kyø cuûa möïc nöôùc ñaïi döông. Söï dao
maûng (Intraplate block). Khoái Ñoâng Döông
ñoäng cuûa möïc nöôùc ñaïi döông ñaëc bieät vaøo
bò thuùc troài, tröôït xuoáng Ñoâng Nam vaø quay
Oligocen - Miocen, ñoùng vai troø quan troïng
phaûi, cuøng vôùi söï giaõn ñaùy vaø luùn chìm cuûa
trong söï phaân boá töôùng traàm tích vaø ñaëc
Bieån Ñoâng, taïo loaït caùc beå caêng giaõn, beå
tính heä thoáng daàu khí.
rift sau cung vaø noäi luïc. Chuùng ñöôïc phaân
boá taäp trung doïc caùc ñôùi khaâu, thöôøng laø

101
Ñòa chaát vaø taøi nguyeân daàu khí Vieät Nam
Taøi lieäu tham khaûo
1. Blanche J.B. & Blanche J.D., 1997. An
overview of the hydrocarbon potential
of Spratley Islands Archipelago and its
implications for regional development.
Petroleum geology of S.E. Asia.
2. Geological survey of Viet Nam Hanoi,
1991. Geology of Cambodia, Laos and
Vietnam.
3. Gwang H. Lee & J.S. Watkins, 1998.
Seismic sequence stratigraphy and
hydrocarbon potential of the Phu Khanh
basin, offshore Central Viet Nam, South
China sea. AAPG bulletin vol. 82, N09
1998.
4. Hall R., 1997. Cenozoic plate tectonic
reconstruction of S.E. Asia. Petroleum
geology of S.E. Asia. 1997.
5. Huchon P., Le Pichon X., Rangin
C., 1994. Indochina peninsula and the
collision of India and Eurasia. Geology.
22, 1994.
6. Hutchinson C. S., 1989. Geological
evolution of South East Asia. Oxford
Science publications 1989.
7. Ke Ru and John D. Pigott, 1986.
Episodic rifting and subsidence in the
South China sea. AAPG 1986.
8. Liang Dehua, Liu Zonghui, 1990. The
genesis of the South China sea and its
hydrocarbon-bearing basins. Journal of
Petroleum geology vol.13(1) Jan. 1990.
9. Longley Ian. M., 1997.
tectonostratigraphic evolution of S.E.
Asia. Petroleum geology of SE Asia
1997.
10. Metcalfe I., 1995. Gondwana dispersion
and Asian accretion. Proc. of the Int.
symposium. Geology of SE.Asia and
adjacent areas. 1-9 Nov. 1995. Hanoi.
Journal of geology. Serie B N0 5-6
1995.
11. Nielsen L.H., Mathiesen A. et al, 1999.
Modeling of hydrocarbon generation in
the Cenozoic Song Hong basin Vietnam,
a highly prospective basin. Journal of
Asia Earth Science 17. 1999.
12. Pin Yan, Hailing Liu, 2004. Tectonic-
stratigraphic division and blind fold
structures in Nansha waters, South
China sea. Journal of Asian Earth
Science (24). 2004.
13. Roques D., Matthews S.J., Rangin
C., 1997. Constraints on strike-slip
motion from seismic and gravity data
along the Viet Nam margin offshore
DaNang, implications for hydrocarbon
prospectivity and opening of the Viet
Nam sea. Petroleum geology of SE.
Asia 1997.
14. Shaw R.D., 1997. Some implications
of Eurasian and Indo- Australian plate
collision on the petroleum potential
of Tertiary Intracratonic basins of SE.
Asia. Proc. of Int. conference Jakarta
Indonesia. 1997.
15. Sladen C., 1997. Exploring the lake
basins of East and SE Asia Petroleum
The
geology of SE. Asia 1997.
16. Studies in East Asian tectonic and
resources (SEATAR) 1981.
102
 Chöông 4. Kieán taïo Vieät Nam trong khung caáu truùc Ñoâng Nam AÙ
17. Tapponnier P. , Peltzer G. et al, 1992.
Propagating extrusion tectonics in Asia:
New insights from simple experiments
with plasticine. Geology vol.10 Dec.
1982.
18. Petronas, 1999. The petroleum geology
and resources of Malaysia.
19. Tran V. Tri, 1992. The geotectonic
framework of Viet Nam and adjacent
areas. Proc. of the 29th annual session
CCOP. 3-7 Nov. 1992.
20. Tung-Yi Lee, Lawrence A. Lawrer,
1994. Cenozoic plate reconstruction
of the South China sea region.
Tectonophysics 235-1994.
21. Leâ Ñöùc Coâng, 2003. Ñaëc ñieåm caáu truùc
vaø tieàm naêng daàu khí beå traàm tích Phuù
Khaùnh qua phaân tích taøi lieäu ñòa chaán.
Taïp chí ñòa chaát Loaïi A. soá 276. 5-6/
2003.
22. Phaïm Huy Long vaø nnk., 2002. Lòch
söû tieán hoaù ñöùt gaõy laõnh thoå Vieät Nam.
Ñòa chaát taøi nguyeân moâi tröôøng Nam
Vieät Nam. T/P HCM. 2002.
23. Leâ Vaên Maïnh, Taï Troïng Thaéng, 2000.
Ñôùi ñöùt gaõy saâu Soâng Hoàng laø ñôùi khaâu
kieán taïo coå coù lòch söû phaùt trieån laâu
daøi. Taïp chí caùc khoa hoïc Traùi ñaát (4).
(T.22) 2000.
24. Ngoâ Thöôøng San, 1971. Moät soá vaán ñeà
veà kieán taïo Mieàn Baéc Vieät Nam. Tuyeån
103
taäp kieán taïo MBVN vaø caùc mieàn laân
caän. Nhaø XBKHKT Haø noäi 1971.
25. Taï Troïng Thaéng vaø nnk., 2000. Veà
quaù trình bieán daïng vaø söï tieán hoùa nhieät
ñoäng ñôùi ñöùt gaõy Soâng Hoàng. Taïp chí
caùc khoa hoïc Traùi ñaát (4). (T. 22) 2000.
26. Phan Tröôøng Thò vaø nnk., 2003. Baøn
veà cô cheá hình thaønh Bieån Ñoâng vaø caùc
beå khí lieân quan. Tuyeån taäp baùo caùo
Hoäi nghò khoa hoïc coâng ngheä 25 naêm
Vieän Daàu khí Vieät Nam. Haø Noäi 2003.
27. Cao Ñình Trieàu, 2000. Hoaït ñoäng ñòa
chaán treân baùn ñaûo Ñoâng Döông vaø caùc
vuøng laân caän. Taïp chí ñòa chaát loaït B N0
15-16/2000.
28. Nguyeãn Nhö Trung, Nguyeãn Thò Thu
Höông, 2003. Caáu truùc voû Traùi ñaát khu
vöïc Bieån Ñoâng theo soá lieäu dò thöôøng
troïng löïc veä tinh vaø ñòa chaán saâu. Tuyeån
taäp baùo caùo Hoäi nghò KHCN 25 naêm
Vieän DKVN. Haø Noäi 2003.
29. Nguyeãn Xuaân Tuøng, Traàn Vaên Trò,
1992. Thaønh heä ñòa chaát vaø ñòa ñoäng löïc
Vieät Nam. Nhaø xuaát baûn KHKT Haø Noäi
1992.
30. Nguyeãn Vaên Vöôïng vaø nnk., 2002.
Moät moâ hình ñoäng löïc môùi cuûa caùc bieán
daïng Kainozoi doïc ñôùi ñöùt gaõy tröôït caét
Soâng Hoàng. Taäp san ñòa chaát Loaït B soá
19-20 / 2002.