2) Zemi̇nler

YAPI ELAMANLARI
DERS-2
ZEMİN ÇALIŞMALARI
ÖZET
• Yer yüzündeki her cismin bir konumu vardır. Zemine
her cisim bir konumda oturur.
• Cismin dengede kalabilmesi için konumunu
koruması gerekir.
Yapının konumu temelleri üzerinedir.
• Temel yapının ayakları ve inşa edilen ilk elemanıdır.
• Yapının bütün yükleri temelleri ile zemine iletilir.
Temelin şekli zeminin durumuna ve yapısına göre
seçilir.
TEMEL ZEMİNLERİ
• Yapı bütün yüklerini temel zeminine aktarır.
• Temelin şekli zeminin cinsine, özelliğine, taşıma gücüne
göre seçilir.
• Bu bakımından bir yapının planının hazırlamadan ve
statik özelliklerini tespit ederek hesaplarını yapmadan
önce, yapı yerinin, temel zemini ve yeraltı suyu durumu
incelenir.
• Bu işlerin ihmal edilmesi sonradan düzeltilemeyecek
zararlara sebep olur.
Temel Zeminleri Niçin İncelenir ?
• Temel zemininin yük taşıma gücünü hesaplamak.
• Zeminde meydana gelebilecek oturma miktarını bulmak.
• Yeraltı suyu durumunu incelemek.
• Yeraltı suyunun yapı malzemesine zararlı tesirlerinin olup
olmadığını incelemek ve tespit etmek.
• Tabaka kalınlıkları, cinsleri ve derinliklerinin belirlenmesi
• Zeminin kayma mukavemeti ve donma derecelerini tespit
etmek.
• Betona zarar verebilecek kimyasal ve organik madde
durumunu belirlemek
• Bu işlemlerin sonucuna göre zemin hakkında karara varılır
ve yapı temelinin sekli seçilir.
Yük taşıma durumuna göre zemin türleri;
1-Çürük zemin: fazla yük altında kayan, sıkışmaya uygun
ince kum, ıslak kil, killi toprak, batak arazi, bitkisel ve
dona toprak zeminlerdir. Basınca dayanımı 0,2-0,8
kgf/cm² arasında değişir.
2-Orta zemin: sıkışmaya uygun, 3-4m kalınlığında zemin
tabakalarından oluşur. Kumlu ve killi zeminlerdir.
Basınca dayanımı 0,4-0,5 kgf/cm² arasında değişir.
3-Sağlam zemin: sıkışmaya uygun olmayan 2-3m
kalınlığında tabakalar halinde oluşmuş zeminlerdir.
Basınç ve çekme gerilmelerine karşı oldukça
dayanıklıdır. Bunlar arsında püskürük, tortul ya da
metamorfik zeminlerdir.
Zemini oluşturan malzemeye göre zeminler;
1-Kayalık zeminler; volkanik kayalar granit, siyenit, gabro,
porfir, bazalt taşlarından oluşmuş zeminlerdir.
15-30kg/cm².
Tortul kayalar kuvarsit, sert kalker, kum taşı, killi şist
taşlarından oluşan zeminlerdir. 10-15kg/cm² yük
taşırlar.
Metamorfik kayalar gre, sertleşmiş killerden oluşmuş
zeminlerdir. 5-10kg/cm² yük taşırlar.
2-Gravye zeminler; irili ufaklı kum ve çakıl tanelerinin tabii
bir bağlayıcı ile birleşmesi sonucu teşekkül etmiş
zeminlerdir. Basınç ile sıkışmazlar aralarındaki bağlayıcı
kil değilse su ile oyulmazlar. 5kg/cm² yük taşırlar.
3-Kumlu zeminler; kum tabakalarının oluşturduğu
zeminlerdir. Zemin kalın bir tabaka halinde, granit, gre,
kalker gibi kayaların kumlarından oluşmuş ise basınç ile
sıkışmazlar. 2kg/cm² yük taşırlar.
4-Bitkisel toprak; zemin yüzündeki bitkilerin ve bitki
köklerinin çürümesi ve toprakla karışması sonucu
oluşan zeminlerdir.
Renkleri koyudur, humus adı verilir. Böyle zeminlere
yapı temeli oturtulmaz. Harç ve betona zarar verir.
Temel çukurunda böyle toprak varsa temizlenmelidir.
5-Killi zeminler; içerisinde bulunan su, kum ve yabancı
maddelerin çokluk ve inceliklerine göre oluşan killi
zeminlerdir.
Zemini oluşturan tabakaların özellikleri
1-Yapı temeli için elverişli tabakalar çok geniş ve kalın olan
tabakalardır.
2-Zemin, üstte sıkışmayan ince ve altta sıkışabilen kalın
tabakalardan meydana geliyorsa tehlikelidir. Bu durumda
sağlam zemin tabakası bulunmalı ve gerekli tedbirler
alınmalıdır.
3-Üst tabaka zayıf, alt tabaka sert ise temel sert zemine
indirilmelidir.
4-Temelin oturacağı tabaka, meyilli, kaygan hale gelebilen kil
veya kaygan kaya yüzeyi ise yapı için tehlikeli olabilir.
5-zemin tabakası çeşitli özelliklere sahip tabakalardan
meydana geliyorsa, gerekli her türlü tedbir alınmalıdır.
Zeminlerin Cinsleri
1- Toprak Zeminler
2- Küskülük Zeminler
3- Kaya Zeminler
4- Batak ve Balçık Zeminler
1- Toprak Zeminler
Yumuşak Toprak: Bel küreği ve kürekle kazılabilen
gevşek toprak, bitkisel toprak, gevşek kum ve benzeri
zeminler.
Sert Toprak: Kazmanın yassı ve ara sıra sivri ucu ile
kazılan; toprak, kumlu kil,
gevşek kil, killi kum, çakıllı,
kürekle atılabilen taşlı toprak
ve benzeri zeminlerdir.
2- Küskülük Zeminler
Yumuşak küskülük: Kazmanın sivri ucu ve ara sıra küskü,
kama ve tokmak ile kazılan toprak, sert kil, yumuşak marn,
sıkışık, gravye, parçalanıp el ile atılabilen 0.100m³'e kadar
büyüklükteki her cins blok taşlar, kazı güçlüğü benzerliğinden
dolayı, çamur ve benzeri zeminlerdir.
Sert küskülük: Kazmanın sivri ucu, küskü, kama, tokmak ve
kırıcı tabanca ile kazılan çürük - çatlamış kaya, çürük-
yumuşak gravye, şist, taşlanmış marn, taşlanmış kil, 0.100-
0.400m³ büyüklükte, parçalanıp el ile atılabilen her cins blok
taşlar ve
benzeri zeminlerdir.
3- Kaya Zeminler
Yumuşak kaya: Küskü, kıncı tabanca veya patlayıcı madde kullanılarak kazılan
tabaklaşmış; kalker, marnlı kalker, şist, gre, gevşek konglomera, alçı taşı, volkanik
tüfler (bazalt tüfleri hariç) 0.400m³’den büyük aynı cins blok taşlar ve benzeri
zeminlerdir.
Sert kaya: Patlayıcı madde kullanılarak atılan, kırıcı tabanca ile parçalanıp
sökülen kalın tabaka ve kitle halinde sert gre, kesif kalker, andezit, trakit, serpantin,
betonlaşmış konglomera, bazalt tüfleri, mermer, 0.400 m³’ den büyük aynı cins
blok tatlar ve benzeri zeminlerdir.
Çok Sert kaya: Fazla miktarda patlayıcı madde kullanarak atılan, kırıcı tabanca
ile parçalanıp sökülen, granit ve benzeri, bazalt, porfir, kuvarsit 0.400 m³ den
büyük aynı cins blok taşlar ve benzer zeminlerdir.
4- Batak ve Balçık Zeminler
Su muhtevası yüksek olan ve bu suyu kolay bırakmayan, genellikle yapışkan
nitelikteki zeminlerdir.
Yapılanma şekline göre;
- Kaba taneli veya kohezyonsuz (moleküller arası çekim)zeminler
- İnce taneli veya kohezyonlu zeminler
- Organik zeminler (Turba)
Dane boyutuna göre;
- Kaya: 60 mm’ den daha büyük zeminler
- Çakıl: 60 mm ile 2 mm arasında olan zeminler
- İri kum: 2 mm ile 0.6 mm arasındaki zeminler
- Orta kum: 0.6 mm ile 0.2 mm arasındaki zeminler
- İnce kum: 0.2 mm- 0.06 mm arasındaki zeminler
- Silt (iri-orta-ince): 0.06 mm ile 0.002 mm arasındaki zeminler
- Kil: 0.002 mm den daha küçük boyutlu zeminler
ZEMİNLER
NASIL
İNCELENİR ?
• Klasik Zemin İnceleme Yöntemleri
• Jeofizik Zemin İnceleme Yöntemleri

Klasik Zemin İnceleme Yöntemleri

1-SORUŞTURMA
2-MUAYENE ÇUKURLARI AÇMA
3-SONDALAMA
4- SONDAJ YAPMA
5- SONDAJ KAZIĞI YÖNTEMİ
6-KUYU YIKAMA YÖNTEMİ
1- Soruşturma Yapmak
Yapının yapılacağı yerin bitişiğinde veya çok yakınında
karşılıklı olarak inşa edilmiş yapıların zeminleri
güvenilir bir şekilde incelenmiş ise, yoklama
sonuçları aradaki zemin için de yaklaşık bir bilgi verir.
2- Muayene Çukurları Açmak
Bu tip muayene çukurları ile zemin araştırmaları kolay
ve çabuk bir şekilde yapılabilir. Yeraltı suyu olmayan
veya az olan yerlerde uygulanır. Zemin tabakasının
derinlik, cins kalınlık ve yeraltı suyu durumlarını
incelemek için muayene çukurları açılır.
Muayene çukurları
• Gözlem Çukurları
• Araştırma Çukurları
olmak üzere iki şekilde açılabilir.
Gözlem Çukurları
0,5 ila 1,5 m derinliğinde açılarak bitkisel toprağın kalınlık
tayini, CBR için numune alınmasında kullanılır.
Araştırma Çukurları
Araştırma çukurları 3 ile 5 m derinliğe kadar

zeminin kazılarak yeraltı suyu seviyesinin tayini,
- Zeminin doğal durumunun gözle incelenmesi
- Örselenmiş ve örselenmemiş numune
alınmasında kullanılır.
Ayrıca araştırma çukurlarında arazi vane deneyi,
penetrometre deneyi, plaka yükleme deneyleri
uygulanır.
• Çukurlarının sayı ve tertibi, yapının büyüklüğüne

ve zeminin tabaklanma durumuna göre
seçilmekle birlikte en az üç adet açılır.
• Her çukurda zeminin tabakalanma durumu
incelenerek karsılaştırılır.
• Basit muayene çukurları ile 8.00 m derinliğe
kadar inilebilir.
• Daha fazla derinlikler için baca ve galeriler kazılır.
Galerilerin tabanı, zemin değişim yüzeyinde ve
normal olarak 1.00 x 2.00 m kesitinde açılır.
Örselenmemiş Numuneler
• Zeminin Doğal su içeriği ve yoğunluğu

• Zeminin Boşluk Oranı ve porozitesi (gözenek)
• Serbest Basınç Dayanımı
• Konsolidasyon (Oturma)
• Zeminin permabilite katsayısı, Deneyleri için
kullanılır
Örselenmiş Numuneler
• Zemin sınıflandırması
• Elek analizi
• CBR
• Gözle muayene
• Proktor (Sıkışma – Kompaksiyon) deneyleri için
kullanılır.
Örselenmiş numuneler üzerinde yapılan
deneyler zeminin mekanik ve hidrolik
özelliklerini tam olarak yansıtmaz.
Farklı Yöntemlerle Örselenmemiş Zemin
Numunesi Alınması
3-Sondalama
• Kayalık olmayan zeminlerde uygulanır.
• Muayene sonda çubukları ile yapılır. Sonda
çubuklarının çapları 2 – 4 cm arasında, boyları da
300-500 cm arasındadır.
• Sonda çubuğunun yan kenarlarında kertik
seklinde cepler vardır. Ön ucu sivri, arka ucu küt
veya halka seklindedir. Çubuk, darbe yapılarak
zemine çakılır.
• Çubuğun, her beş darbede bir zemine girme
miktarı ölçülür.
• Buna göre zeminin tabakalarının sertliği

hakkında bilgi edinilir.
• Mümkün olduğu kadar zemine çakılan sonda
çubuğu, çekilerek çıkartılır.
• Çubuğun üzerinde toprağın bıraktığı renk ve
bulaşıklarla birlikte, ceplere dolan numuneler
incelenir.
• Burgularla elde edilen zemin numuneleri
örselenmiş zemin numuneleridir.
Sonda çubukları
4-Sondaj Yapmak
• Sondaj, zeminin derinlerinde yapılan muayene
seklidir. Bir temel için, belirli sayıda sondaj ve
belirli bölgeler tespit etmek mümkün değildir.
• Ancak her zemin için birden çok sondaj
yapmak gereklidir.
• Zeminin, homojen bir yapıya sahip olup
olmadığını kestirmek mümkün olmadığından,
temel sahasının ortasında bir, kenarlarında üç
veya dört sondaj yapmak gereklidir.
Sondaj
Sondajlardan alınan örnekler aynı özelliği

gösteriyorsa ilave sondaj yapmaya gerek
yoktur.
Özellikler farklı ise sondaj sayısı arttırılır.
Sondajın derinliğini de belirli bir rakama
bağlamak doğru değildir. Yer ve duruma göre
derinlik seçilir.
• Bununla birlikte temel zemininden çokça

aşağıya inilmelidir. Özellikle oturmaya müsait
zeminlerde derinliklerde numune alma, alt
tabakayı tanıma bakımından önemlidir.
• Sondajlar vurma veya burma (delme) suretiyle
yapılır. Hangi metot kullanılırsa kullanılsın
zemin derinliklerinden numunelerin
bozulmadan alınmasına dikkat edilmelidir. Aksi
halde yeterli ve tatmin edici bilgi alınamaz.
Bir Sondaj Sistemi Üç ayrı Parçadan
Meydana Gelir
1. Sondaj Uçları
2. Bunları Derinliklere indirecek Sondaj Çubukları
3. Çubukların, içinde hareket ettiği sondaj boruları
5- Sondaj Kazığı Yöntemi
• 10 m derinliğe kadar yapılan zemin
yoklamalarında uygulanan bir yöntemdir.
• Ekonomiktir, çıkarılan numunelerin özellikleri
bozulmaz.
• Sondaj kazığının içerisinde ince cidarlı bir boru
bulunur.
• Şahmerdanla çakılan kazığın içerisindeki boruya,
her tabakadaki malzeme bozulmadan dolar.
6- Kuyu Yıkama Yöntemi
• Belirli bir çapta metal bir boru çakılmak suretiyle
veya vibrasyonla zemine sürülür ve metal boru
içerisindeki zemin su ile yıkanarak yüzeye çıkarılır.
Böylece istenilen derinliğe kadar bir taraftan
zemin yıkanarak boşaltılırken bir taraftan metal
boru zemine penetre (nufuz,yerleştirme) edilir.
• Bu yöntemle örselenmemiş numune alınması
mümkün olsa da su içeriği tayini ve zemin
sınıflaması yapılamamaktadır.
• Bu yöntemin bir diğer dezavantajı da çok
miktarda suya gereksinim duyulması ve çok sert
kayalık zeminlerde uygulanamamasıdır.
Jeofizik
Zemin İnceleme
Yöntemleri
• Bu tip yöntemler, kolay ucuz olmasının yanında
yeter hassasiyetle ve çok çabuk bir şekilde zemin
katmanları kalınlık ve cins olarak
saptanabilmektedir. Ancak klasik yöntemlerin
yerine kullanılması bugün için mümkün değildir. Bu
tip yöntemlerde farklı mantığa dayalı metotlar
kullanılabilmektedir.
- Manyetik
- Gravimetrik
- Nükleer
- Jeotermik
- Sismik
- Elektrik Rezistiviti (direnç)
• Manyetik Metod en eski yöntemlerden

birisidir.
• Büyük çaplı zemin araştırmalarında kullanılır.
• Yeryüzünün değişik noktalarındaki manyetik
alanları saptayıp jeolojik formasyonlarla
korele edilmesi esasına dayanır.
• Gravimetrik metot zemindeki farklı yoğunlukları
ölçerek jeolojik formasyonlar hakkında bilgi
sağlar.
• Nükleer metot yerkürenin radyasyon

değerlerini belirleyerek jeolojik formasyonlar
hakkında bilgi verir.
• Jeotermik metot, yer kürenin farklı
derinliklerindeki ısıları saptayarak jeotermik
basamak ile mukayese edildiğinde özellikle
pınar, mağara, çatlaklar ve süreksizlikler
hakkında bilgi verir.
• Sismik metot ise, zeminin derinliklerine

gönderilen şok dalgalarının geri yansıması
• Tabakalarda kırılmaların ölçülerek zemin
katmanları hakkında bilgi edinilmesi esasına
dayanır.
• Direnç metodu ise zeminin elektrik akımını

geçirebilme ve direnç göstermesi esasına
dayanır.
• Örneğin sağlam bir kayanın elektrik direnci
gevşek doygun zeminin elektrik direncinden
daha fazladır.
• Zeminin elektrik direnci su içeriğine ve suyun
iyonlaşma derecesine bağlıdır.
Zemin Taşıma Gücü

Zeminin Taşıma Gücünün Belirlenmesi
• Bina yükleri altında zemin tabakalarının sıkışması
sonucu tasman denilen bir miktar oturma olur.
• Oturma temel yüzeyinin her yerinde aynı
miktarda veya 4-20 mm arasında olursa inşaat
için bir tehlike olmayabilir.
• Eğer temel zemininde eşit olmayan çökmeler
oluyorsa o zaman yapı tehlikeye girer ve yapıda
çatlamalar meydana gelir. Dolayısı ile bir yapı inşa
edilmeye başlanmadan önce zeminin taşma gücü
bulunmalı ve yapıya ait temel şekli buna göre
seçilmelidir.

2) Zemi̇nler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2) Zemi̇nler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAPI ELAMANLARI

• Klasik Zemin İnceleme Yöntemleri

• Jeofizik Zemin İnceleme Yöntemleri

Klasik Zemin İnceleme Yöntemleri

Araştırma çukurları 3 ile 5 m derinliğe kadar

• Çukurlarının sayı ve tertibi, yapının büyüklüğüne

• Zeminin Doğal su içeriği ve yoğunluğu

• Buna göre zeminin tabakalarının sertliği

Sondajlardan alınan örnekler aynı özelliği

• Bununla birlikte temel zemininden çokça

• Manyetik Metod en eski yöntemlerden

• Nükleer metot yerkürenin radyasyon

• Sismik metot ise, zeminin derinliklerine

• Direnç metodu ise zeminin elektrik akımını

Zemin Taşıma Gücü

You might also like