‫عبدالعلي رسول زاده‬

‫پ‪＋‬تو ) ي ‪－‬اني (‬

‫له ＇ه مودې را هيسي د پ‪＋‬تو ) ی ‪－‬انو ( په باره کي په مختلفو ان＂رني＂ي پا‪１‬و کي ليکني کي‪８‬ي ‪.‬‬
‫‪＄‬يني دغه ليکني زهرجني بولي ‪＄ ،‬يني ي‪ ３‬ب‪＂－ ３‬ي او ‪＄‬يني ي‪＂－ ３‬وري بولي ‪ .‬زما نظر دا دئ ‪ ،‬هر‬
‫＇ومره چي ډيري ليکني او خبري پر و سي يو وخت نه يو وخت به ي‪ ３‬نتيجه را من‪％‬ته سي ‪ .‬د يوې‬
‫خوا ک‪５‬دای سي چي هغه خلک چي د مخه تر دې ي‪ ３‬په دغه خبره کي ری نه واهه نن به يو ＇ه‬
‫متوجه سي او د بلي خوا به ل‪ ８‬تر ل‪８‬ه د لو‪４‬دي‪％‬ي او ختي‪％‬ي لهج‪ ３‬تر من‪ ＃‬د ) ي ‪－‬انو ( د کارولو د‬
‫اختﻼف ！کي خلکو ته ＊کاره سي ‪ .‬که ＇ه هم د دغو دوو لهجو تر من‪ ＃‬په دې برخه کي ډ‪４‬ر زيات‬
‫اختﻼف شتون نه لري ‪ ،‬يوازنی اختﻼف په ‪＄‬يني ‪＄‬ايو کي د لن‪６‬ي يا معروفي ) ي ( او اوږدې يا‬
‫مجهولي ) ې ( کارول دي ‪ .‬د دې خبري يو ＇و مثالونه لکه په دغه ﻻندي کلمو کي ‪:‬‬

‫ختيجه لهجه‬ ‫لو‪４‬دي‪％‬ه لهجه‬

‫په ＊وون‪％‬ي ک‪３‬‬ ‫په ＊وون‪％‬ي کي‬

‫تا چ‪ ３‬کتاب و لووست‬ ‫تا چي کتاب و لووست‬
‫په ＊وون‪％‬ي ک‪３‬‬ ‫په کور کي‬
‫＊‪ ３％‬ته کتاب ور ک‪７‬ه !‬ ‫＊‪％‬ي ته کتاب ور ک‪７‬ه !‬

‫زه فکر نه کوم چي دا به دومره اختﻼف وي چي س‪７‬ی په ليکنه کي د ) ی ‪－‬انو ( تر مراعتولو بيخي‬
‫ت‪５‬ر سي ‪ .‬په دري ) فارسي ( ژبه کي ملينه يا نرمه ) ی ( ‪ ،‬معروفه يا لن‪６‬ه ) ي ( او مجهوله يا اوږده ) ې (‬
‫سته خو کوم سمبولونه چا نه دي ور ته جوړ ک‪７‬ي ‪ .‬د دې خبري يو ＊ه مثال د ) شير يعني شيدې او‬
‫ش‪５‬ر يعني زمری ( کلم‪ ３‬دي چي دواړه په شير ليکل کي‪８‬ي ‪ .‬په هر حال پ‪＋‬تنو د پن‪％‬و ) ی ( ‪－‬انو‬
‫لپاره سمبولونه جوړ ک‪７‬ي دي نو ＊ه به دا وي چي مراعت ي‪ ３‬ک‪７‬و ‪.‬‬

‫په پ‪＋‬تو کي د پن‪％‬و ) ی ‪－‬انو ( معرفي د ډ‪４‬ره وخته را پيل سوې ده ‪ .‬زموږ او ستاسي په ياد دي‬
‫چي په ＊وون‪％‬يو کي د پ‪＋‬تو ‪－‬رامر په کتاب يا کتابو کي د پن‪％‬و ) ی ‪－‬انو ( نومونه سره د مثالو را‬
‫غلي ول ‪ .‬د بده مرغه په هغو کتابو کي چي س‪７‬ي کتلي وای نو د ) ی ‪－‬انو ( د کارولو ＇رک نه ليدل‬
‫ک‪５‬دئ ‪ .‬په زړه پوري خبره ﻻ دا وه چي بيا نو د دغو ) ی ‪－‬انو ( په کارولو او مراعتولو پس‪ ３‬نه‬
‫＊وونکو او نه زدکوونکو سر ‪－‬ر‪＄‬اوه ‪ .‬د دې کار معنا دا وه چي ‪－‬واکي په ＊وون‪％‬ي کي پ‪＋‬تو ) ی‬

‫‪1‬‬
‫‪－‬اني ( چا نه زده کول‪ ３‬او شايد ډ‪４‬ر ل‪ ８‬به د چا زده وې ‪ .‬دﻻيل ي‪ ３‬س‪７‬ی فکر کوﻻی سي ‪ ،‬خو چي‬
‫خبره مو اوږده نه سي دلته به ي‪ ３‬پر‪８４‬دو ‪.‬‬

‫＇ه شی وو چي زه ي‪ ３‬دې ته اړ ک‪７‬م ＇و د پ‪＋‬تو ژبي ) ی ‪－‬انو ( ته په خپل تدريس کي ！ين‪／‬ه پاملرنه‬
‫و ک‪７‬م ؟ په سوي‪６‬ن کي مي پـه يــوه ！ول‪ ９／‬کي د دوو زدکوونکو تــر من‪ ＃‬د لــر‪－‬ی ) مــفرد ( او لــر‪－‬ي‬
‫) جمع ( پر سر خبره را من‪％‬ته سوه ‪＄ ،‬که هلته د کتاب پر پا‪１‬ه د لر‪－‬يو رسم وو او په جمله کي‬
‫لر‪－‬ی ) مفرد ( ليکلی وو ‪ .‬خبره دا وه چي دا نو بايد لر‪－‬ي و وايو ‪＄‬که هلته ډ‪４‬ر لر‪－‬ي پراته ول ‪ .‬زه‬
‫نا چاره سوم چي په دا بله ورځ د پ‪＋‬تو ) ی ‪－‬انو ( په اړه زدکوونکو ته شرح ور ک‪７‬م ‪ .‬کور چي مي د‬
‫پ‪＋‬تو ‪－‬رامر کتاب و کوت په دا بله ورځ مي په تدريس کي د پ‪＋‬تو ) ی ‪－‬انو ( ته هم ‪＄‬ای ور ک‪ . ７‬د‬
‫) ی ‪－‬انو ( د تدريس په وخت کي مي د ختي‪％‬ي او لو‪４‬دي‪％‬ي لهج‪ ３‬تر من‪ ＃‬د لن‪６‬ي ) ي ( او اوږدې ) ې (‬
‫کارول د هري لهج‪ ３‬زدکوونکو ته د خپلي لهج‪ ３‬له مخي اجازه ور ک‪７‬ه ‪ .‬دا مي ﻻ هم ور ته و ويل‬
‫که يو هغ‪ ３‬بلي لهج‪ ３‬ته ور اوو＊تی وو معنا ي‪ ３‬دا ده چي ‪－‬واکي ت‪５‬ر وتلی دئ ‪ .‬په نورو ) ی‪ ،‬ۍ‪،‬‬
‫ئ ( ‪－‬انو کي بيا چنداني ستونزه نه وه ‪ .‬پـه دې کار مشکل تـــر ډ‪４‬ــره ‪＄‬ايه حل سو او ل‪ ８‬تر ل‪８‬ه‬
‫زدکوونکو ته د ) ی ‪－‬انو ( په اړه يوه مفکوره پيدا سوه ‪.‬‬

‫پ‪＋‬تو ) ی ‪－‬انو ( ته مي په يوه وړوکي ‪－‬رامر کي ‪＄‬ای ور ک‪ . ７‬تر دې وروسته د ليکواﻻنو سره د ) ی‬
‫‪－‬انو ( د کارولو کي مينه پيدا سوه او کله کله به ي‪ ３‬د ن‪７‬ۍ د نورو هيوادو ＇خه زما ＇خه مشوره‬
‫غو＊ته ‪ .‬دلته غواړم هغه ＇ه چي ما د) ی ‪－‬انو ( په اړه را ！ول ک‪７‬ي دي و ي‪ ３‬ليکم ‪.‬‬

‫د مخه تر دې چي د ) ی ‪－‬انو ( په باره کي ＇ه و ليکل سي لوم‪７‬ی به د پ‪＋‬تو ژبي الفب‪ ３‬او په هغ‪３‬‬
‫کي ) واول يا ږغ لرونکو يا مرستندوی ( توري را په ‪－‬وته ک‪７‬م ‪＄‬که چي ) ی ‪－‬اني ( هم په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو‬
‫کي واول وي ‪.‬‬

‫دلته ﻻندي د الفب‪ ３‬هغه توري ليکل سوي دي چي له ﻻري ي‪ ３‬د پ‪＋‬تو ژبي کلم‪ ３‬او هغه کلم‪ ３‬چي‬
‫د فارسي او عربي ژبي ＇خه را پور سوي دي ليکل کي‪８‬ي ‪:‬‬

‫ا ب پ ت ټ ث ج چ ځ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ږ ژ س ش ښ ص ض ط ظ ع‬
‫غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ و ) هـ ه ـه ( ی ‪.‬‬

‫د الفب‪ ３‬توري په دوه ډوله معرفي کي‪８‬ي ‪ ،‬چي يو د هر توري نوم دئ لکه ‪ ) :‬الف ( ‪ ) ،‬ب‪ ) ، ( ３‬پ‪، ( ３‬‬
‫) ت‪ . (... ３‬بل ي‪ ３‬د هر توري ږغ دئ لکه ‪ ) :‬ا ( ‪ ) ،‬ب ( ‪ ) ،‬پ ( ‪ ...‬دلته بايد و وايم چي ږغونه په ليکلو‬
‫نه سو ＊ودﻻی ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫د پورتن‪ ９‬الفب‪ ３‬په تورو کي ) ا‪ ،‬و ‪ ،‬ی ( ) واول يا ږغ لرونکي يا مرستندوی ( توري دي ‪ .‬د الفب‪ ３‬تر‬
‫دغو ) واول يا ږغ لرونکو يا مرستندويو ( تورو د باندي يو شم‪５‬ر نور ) واول يا ږغ لرونکي يا‬
‫مرستندوی ( سته چي په خپله توري نه دي بلکي ن‪＋‬ي دي ‪ ،‬خو د ږغ لرونکو تورو کار ور کوي ‪.‬‬
‫هغه ن‪＋‬ي ) زور ـ دَ ‪ ،‬زير ـ دِ‪ ،‬پي） ـ د ُ او زورکی چي کومه ن‪＋‬ه ور ته نه سته ( دي ‪＄ .‬يني خلک دغه‬
‫ږغ لرونکي ن‪＋‬ي د حرکاتو په نامه بولي ‪ .‬دغو ن‪＋‬و ) زور‪ ،‬زير‪ ،‬پي） او زورکي ( نه يوازي د پ‪＋‬تو‬
‫ژبي د کلمو په تلفظ کي ‪６－‬وډي را وستل‪ ３‬ده بلکي په فارسي کي ي‪ ３‬هم د تلفظ ستونزي را‬
‫من‪％‬ته ک‪７‬ي دي ‪.‬‬

‫د واولو تورو دنده دا ده چي په کلمه کي سيﻼب ) هيجا( يا سيﻼبونه جوړ کي لکه ‪:‬‬

‫د ) تاريخ ( کلمه دوه سيﻼبه ده ‪ ) .‬تا( يو سيﻼب او ) ريخ ( بل سيﻼب دئ چي لوم‪７‬ی سيﻼب ) ا ( او‬
‫دوهم سيﻼب ) ي ( جوړ ک‪７‬ی دئ ‪ .‬د کـور کلمه د يــوه سيﻼب ＇خه جوړه ده چي هغه مجهول يا اوږد‬
‫) و ( جوړ ک‪７‬ی دئ ‪.‬‬

‫بل دا چي ) ا ‪ ،‬و ‪ ،‬ی ( په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو کي واول او په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو کي کانسونانت يا ب‪ ３‬ږغه توري دي ‪.‬‬
‫د پخواني تعريف له مخي که د دغو در‪４‬يو تورو د جمل‪＇ ３‬خه يو توری په کلمه کي سيﻼب يا‬
‫هيجا جوړه ک‪７‬ي نو دغه توری په خپله واول دئ ‪ .‬که د دغو درو تورو ＇خه يو د بل ږغ لرونکي‬
‫توري يا ږغ لرونکي ن‪＋‬ي له ﻻري په حرکت را سي نو دی کونسونانت يا ب‪ ３‬ږغه توری دئ ‪ .‬اوس‬
‫هغه درې ږغ لرونکي توري هر يو په ‪＄‬ان‪７／‬ې تو‪－‬ه را اخلو ‪:‬‬

‫‪ ١‬ــ ) الف (‬

‫) ا ( چي د پ‪＋‬تو الفب‪ ３‬لوم‪７‬ی توری دئ ‪ ،‬په عربي او فارسي کي ور ته همزه هم ويل کي‪８‬ي ‪ .‬دغه‬
‫توری که د کلم‪ ３‬په پيل کي را سي د ساکن يا ب‪ ３‬ږغه توري په شان بايد د يوه ږغ لرونکي توري‬
‫له ﻻري په حرکت را سي لکه ‪:‬‬

‫انار د انار په کلمه کي ) ا ( يوه زور په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬

‫ان‪／‬ور د ان‪／‬ور په کلمه کي هم ) ا ( يوه زور په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬
‫ان‪％‬ر د ان‪％‬ر په کلمه کي ) ا ( يوه زير په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬
‫ان（‪ ９‬د ان（‪ ９‬يا انس‪ ９‬په کلمه کي ) ا ( يوه زير په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬
‫اور د اور په کلمه کي ) ا ( يوه ) و ( په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬
‫اوږه د اوږه په کلمه کي ) ا ( يوه ) و ( په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬
‫ايرې په ايرې کي ) ا ( ) ي ( يوې ) ي ( په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ايشول په ايشول ) ا ( ) ي ( يوې ) ي ( په حرکت را وستلی دئ ‪.‬‬

‫کله چي اړتيا پيدا سي چي ) ا ( د يوه بل ) الف ( په واسطه په حرکت را سي پدې حالت کي بيا د‬
‫( ليکي لکه ‪:‬‬ ‫الف پر سر مد)‬
‫آس‬
‫آرام‬
‫آر‬

‫کله چي ) الف ( د پ‪＋‬تو کلم‪ ３‬په من‪ ＃‬يا پای کي را سي په هغه وخت کي د واول کار ور کوي ‪ .‬دا‬
‫په دې معنا چي يوه بل توري ته حرکت ور کوی لکه ‪:‬‬
‫＊کار ‪ ،‬مار ‪ ،‬ﻻر ‪＄ ،‬ای ‪ ،‬مﻼ ‪ ،‬ماما ‪ ،‬بابا او نور ‪.‬‬

‫يوه ！کي ته بايد اشاره و سي چي په پ‪＋‬تو ژبه کي د کلم‪ ３‬په سر کي ساکن توري را تﻼی سي‬
‫ب‪５‬له دې چي د يوه واول له ﻻري حرکت و ک‪７‬ي لکه ‪＊ ) :‬کار ( چي ) ښ ( ي‪ ３‬ساکن او ) ک ( ي‪ ３‬په الف‬
‫وﻻړ سوی دئ ‪.‬‬

‫‪ ٢‬ــ ) و (‬

‫) و ( هم د پ‪＋‬تو ژبي د تورو ＇خه يو توری دئ او په پ‪＋‬تو کي ) و ( دوه ډوله دئ لکه ‪:‬‬

‫‪ ‬لن‪ ６‬يا معروف ) و ( لکه ‪ :‬ک‪６‬و ‪ ،‬يابو ‪ ،‬جارو او نور ‪.‬‬

‫‪ ‬اوږد يا مجهول ) و ( لکه ‪ :‬لکه بيزو ‪＊ ،‬ارو ‪ ،‬نازو او نور ‪.‬‬

‫) و ( په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو کي ب‪ ３‬ږغه او په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو کي ږغ لرونکی توری دئ چي دلته ﻻندي به ي‪ ３‬و‬
‫‪－‬ورو ‪:‬‬

‫دلته ﻻندي چي د کلم‪ ３‬په سر کي ) و ( را غلی دئ ب‪ ３‬ږغه توری دئ ‪＄‬که چي يا ساکن او يا د يوه‬
‫بل واول توري يا ن‪＋‬ي له ﻻري په حرکت را غلی دئ لکه ‪:‬‬

‫واوره دلته لوم‪７‬ی ) و ( په الف وﻻړ سوی دئ او دوهم ) و ( ساکن دئ ‪ ،‬دواړه ب‪ ３‬ږغه توري دي ‪.‬‬
‫وانجه دلته هم ) و ( په الف وﻻړ سوی دئ ‪.‬‬
‫ووړ دلته لوم‪７‬ی ) و ( په دوهم ) و ( په حرکت را غلی دئ ‪.‬‬
‫دلته ) و ( د ) ي ( په واسطه حرکت ک‪７‬ی دئ ‪.‬‬ ‫وير‬
‫دلته ) و ( د ) ي ( په واسطه حرکت ک‪７‬ی دئ ‪.‬‬ ‫وينه‬
‫ورکه ) د ﻻسه ور ک‪７‬ه سوی ( ‪ .‬دلته ) و ( ساکن دئ ‪ ،‬خو ) ر ( زورکی لري ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ور‪４‬ره دلته ) و ( ساکن دئ ‪.‬‬
‫ور که ) ډوډۍ ور که ! ( دلته ) و ( زور لري ‪.‬‬
‫دلته ) و ( د کلم‪ ３‬په پای کي ساکن او ب‪ ３‬ږغه توری دئ ‪.‬‬ ‫ت‪７‬او‬

‫‪ ٣‬ــ ) ي (‬
‫په پ‪＋‬تو کي ) ی ‪－‬اني ( کله ＇لور او کله پن‪％‬ه او يا زياتي معرفي سوي دي ‪ .‬زما په نظر که ي‪ ３‬تر‬
‫شم‪５‬ر را ت‪５‬ر سو مهم يي تلفظ دئ ‪ .‬ما هم د پخوا په شان د پن‪％‬و ) ی ‪－‬انو ( په اړه معلومات را ！ول‬
‫ک‪７‬ي دي او دلته ي‪ ３‬را وړم ‪ ،‬هغه پن‪％‬ه ) ی ‪－‬اني ( لکه ‪:‬‬

‫‪ .1‬ملينه يا نرمه ) ی (‬
‫‪ .2‬معروفه يا لن‪６‬ه ) ي (‬
‫‪ .3‬مجهوله يا اوږده ) ې (‬
‫‪ .4‬ثقيله تانيثي يا درنده ＊‪％‬ينه ) ۍ (‬
‫‪ .5‬ثقيله فعلي يا درنده فعلي ) ئ (‬

‫‪ .1‬ملينه يا نرمه ) ی ( ‪ :‬لکه س‪７‬ی ‪ ،‬غمی ‪ ،‬لر‪－‬ی ‪ ،‬سپی ‪＄ ،‬ای ‪ ،‬خوی ‪ ،‬لوی‪ ،‬بـوی ‪،‬‬

‫دی ‪ ،‬غ＂ی او نور ‪.‬‬

‫ملينه ) ی ( د مذکر ) نرينه ( اسمونو او ‪請‬فتونو په پای کي را‪＄‬ي ‪.‬‬

‫د کومي کلم‪ ３‬په پای کي چي ملينه ) ی ( را غل‪ ３‬وي تر مخه توری ي‪ ３‬زور لري يا به د ) ی ( تر مخه‬
‫توری )الف ( او يا معروف ) و ( وي ‪ .‬هي＆ وخت په تلفظ کي تر مليني ) ی ( د مخه توری ز‪４‬ر او يا‬
‫زورکی نه لري ‪ .‬دلته ﻻندي به ي‪ ３‬و ‪－‬ورو ‪:‬‬

‫د ) س‪７‬ی ( په کلمه کي ) ړ ( زور لري ‪.‬‬

‫د ) لر‪－‬ی ( په کلمه کي ) ر ( زور لري ‪.‬‬
‫د ) ‪＄‬ای ( په کلمه کي تر نرمي ) ی ( د مخه ) الف ( را غلی دئ ‪.‬‬
‫د ) زوی ( په کلمه کي تر نرمي ) ی ( د مخه ) و ( را غلی دئ ‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫د مليني ) ی ( ‪＄‬يني خواص ‪:‬‬

‫‪١‬ــ ملينه يا نرمه ) ی ( د يو شم‪５‬ر نرينه ) مذکر ( اسمونو او ‪請‬فتونو د مفرد حالت په پای کي را‪＄‬ي ‪،‬‬

‫مهم خا‪請‬يت ي‪ ３‬دا دئ چي تر مخه توری ي‪ ) ３‬زور ( لري لکه ‪:‬‬

‫س‪７‬ی‬
‫سپی‬
‫غمی‬
‫لر‪－‬ی ‪....‬‬

‫‪٢‬ــ کوم اسمونه چي په پای کي ي‪ ３‬ملينه ) ی ( را غل‪ ３‬وي جمعي ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( جوړي‪８‬ي يعني د‬

‫جمع په وخت کي ي‪ ３‬ملينه ) ی ( په معروفه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫سپي‬ ‫سپی‬
‫س‪７‬ي‬ ‫س‪７‬ی‬
‫لر‪－‬ي‬ ‫لر‪－‬ی‬
‫زمري‬ ‫زمری‬
‫！وخي‬ ‫！وخی‬

‫‪٣‬ــ ملينه ) ی ( د کلم‪ ３‬په سر کي نه را ‪＄‬ي او که د کلم‪ ３‬په من‪ ＃‬کي راسي په معروفه ) ي ( ليکل‬

‫کي‪８‬ي او تلفظ ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( اوړي ‪ ،‬م‪／‬ر په ډيرو ل‪８‬و ‪＄‬ايو کي ي‪＄ ３‬يني خلک تلفظ پـه ملينه‬
‫) ی ( کوي يعني تر مخه توری ي‪ ３‬په زور تلفظ کوي لکه ‪:‬‬

‫د ) ‪７－‬ندی ‪ +‬توب ( ＇خه ) ‪７－‬نديتوب (‬

‫د ) سپی ‪ +‬تانه ( ＇خه ) سپيتانه (‬
‫س‪７‬ی ‪ +‬توب ＇خه س‪７‬يتوب‬
‫غ‪７‬ی ‪ +‬توب ＇خه غ‪７‬يتوب‬

‫د ) دی ( فعل پــه لو‪４‬ــدي‪％‬ه لهجه کي پــه ثقيله فعلي ) ئ ( او د ختي‪％‬ي لهج‪ ３‬پــه ‪＄‬ـينو سيمو کي په‬
‫) دی ( ‪ ،‬پــه ‪＄‬ينو سيمو کي پـه ) دې ( او په ‪＄‬ينو کي په ) ده ( تلفظ کي‪８‬ي ‪ .‬په دې ‪＄‬ای کي خــبره دا ده‬

‫‪6‬‬
‫چي ) دی ( د واحد غايب ضمير دئ لکه پــه ان‪／‬ليسي کي ) ‪ ( He‬او ) ده ( د واحد مونث لپاره فعل او‬
‫په ‪＄‬ينو ماضي جملو کي د واحد مذکر لپاره ضمير دئ لکه ‪ :‬ده موږ ته و ويل ‪.‬‬

‫‪۴‬ــ د مليني ) ی ( يو بل خا‪請‬يت دا دئ چي هغه اسمونه چي دغه ) ی ( ي‪ ３‬په پای کي را غل‪ ３‬وي په‬

‫‪＄‬ينو ماضي زمانو کي ي‪ ３‬دغه نرمه ) ی ( په معروفه يا لن‪６‬ه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫د جمع په حالت کي‬ ‫د مفرد په حالت کي‬

‫س‪７‬ي کابل ته وﻻړل ‪.‬‬ ‫س‪７‬ی کابل ته وﻻړ ‪.‬‬

‫س‪７‬يو موږ ته و ويل ‪.‬‬ ‫س‪７‬ي موږ ته و ويل ‪.‬‬
‫سپي بام ته و ختل ‪.‬‬ ‫سپی بام ته و خوت ‪.‬‬
‫) ‪(١‬‬
‫موږ ته و غپل ‪.‬‬ ‫سپو‬ ‫سپي موږ ته و غپل ‪.‬‬
‫لر‪－‬ي مات سول ‪.‬‬ ‫لر‪－‬ی مات سو ‪.‬‬
‫لر‪－‬يو چينجي در لودل ‪.‬‬ ‫لر‪－‬ي چينجی درلود‪.‬‬

‫)‪(١‬‬
‫دلته بايد سپيو را غلی وای ‪ ،‬خو دا چي د سپي مونث سپ‪ ９‬ده او د سپ‪ ９‬په پای کي ) ۍ ( را غل‪ ３‬ده‬
‫او هغه د اضافت په حالت کي په ) د سپيو ( اوړي ‪＄ ،‬که نو د دې لپاره چي د نرو سپيو او د ＊‪％‬و سپيو تر‬
‫من‪ ＃‬توپير و سي ‪ ،‬د ) نرو سپيو ( معروفه ) ي ( له من‪％‬ه ‪＄‬ي او په سپو اوړي ‪ .‬يو ＊ه مثال ي‪ ３‬په دغه متل‬
‫کي چي وايي ) د سپو سﻼ فقير ته يوه ده ( را غلئ دئ ‪.‬‬

‫که ＇ه هم د ) س‪７‬ی ( جمع س‪７‬ي‬

‫د ) سپی ( جمع ) سپي ( او‬
‫د ) لر‪－‬ی ( جمع ) لر‪－‬ي ( دي‬

‫خو په‬

‫س‪７‬ي موږ ته و ويل ‪.‬‬

‫سپي موږ ته و غپل ‪.‬‬
‫لر‪－‬ي چينجی درلود‪ .‬کي‬

‫د سره رن‪ ，‬اسمونه جمع نه دي ‪ ،‬خو د ژبي د قواعدو له مخي د جمع په شکل يعني په معروفه يا‬
‫لن‪６‬ه ) ي ( اوو＊تي دي ‪.‬‬

‫‪ ۵‬ــ بل دا ‪ :‬هغه اسمونه چي په پای کي ي‪ ３‬ملينه ) ی ( راغل‪ ３‬وي په اضافي حالت کي يعني کله‬

‫چي ي‪ ３‬تر مخه ) د ( راسي نرمه ) ی ( ي‪ ３‬په لن‪６‬ه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫‪7‬‬
 ‫د س‪７‬ي شمله اوږده ده ‪.‬‬
‫د سپي ستر‪－‬ه ړنده ده ‪.‬‬

‫پـه پورتنيو دواړو جملو کي د ) س‪７‬ي ( او ) سپي ( کلم‪ ３‬د مفرد په حالت کي را غلي دي ‪.‬‬

‫کــه چيري يـــو ＇وک و وايي ) د سپی ستر‪－‬ه ړنده ده ( ‪ .‬يعني پـــه تــ‪５‬ره جمله کي د ) سپي ( پـــر ‪＄‬ای‬
‫) سپی ( و وايي دا نو آ د خلکو په ا‪請‬طﻼح نر پ‪＋‬تو ده ‪.‬‬

‫‪ ۶‬ــ د مليني ) ی ( بل خا‪請‬يت دا دئ چي ‪ :‬هغه مذکر ) نرينه ( اسمونه چي په پای کي ي‪ ３‬ملينه ) ی (‬

‫راغل‪ ３‬وي د ندا ) ! ( يا ور ږغ کولو په وخت کي تر ) ی ( وروسته ) ه ‪ ،‬ـه ( ور لوي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫س‪７‬يه !‬ ‫س‪７‬ی‬
‫سپيه !‬ ‫سپی‬

‫دلته موږ وينو چي د ندا په وخت کي د س‪７‬ی او سپی په کلمو کي ملينه ) ی ( په معروفه ) ي (‬
‫واو＊ته نو تلفظ ي‪ ３‬هم بايد په معروفه ) ي ( و سي ‪ .‬په ختي‪％‬ه لهجه کي ي‪ ３‬تلفظ زيـاتره په معروفه‬
‫) ي ( کي‪８‬ي يعني د س‪７‬ی په کلمه کي د ) ړ ( زور په ز‪４‬ر اړوي خو په لو‪４‬دي‪％‬ه لهجه کي ي‪ ３‬پــه ملينه‬
‫) ی ( تلفظ کوي او د ) ړ ( زور ته تغيير نه ور کوي ‪.‬‬

‫‪ ٧‬ــ د ‪＄‬ينو نسبتي ‪請‬فتو په ‪請‬ورت کي د مذکر مفرد اسم په پای کي ملينه ) ی ( ور لوي‪８‬ي او د‬

‫مذکر مفرد اسم لپاره نسبتي ‪請‬فت ‪＄‬ني جوړي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫هراتی‬ ‫هرات‬
‫کابلی‬ ‫کابل‬
‫کندهاری‬ ‫کندهار‬
‫مزاری‬ ‫مزار‬

‫که اسم مونث وي نسبتي ‪請‬فت ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( جوړي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫فراهي‬ ‫فراه‬

‫‪8‬‬
‫‪ .2‬معروفه يا لن‪６‬ه ) ي ( ‪ :‬لکه پشي‪ ،‬نالي ‪ ،‬کالي ‪ ،‬پاکي ‪ ،‬دي ‪ ،‬خوري ‪ ،‬ليندۍ ‪،‬‬

‫مين‪％‬ل‪ ،‬اخيستل او داسي نور ‪ .‬معروفه ) ي ( د کلم‪ ３‬په سر‪ ،‬من‪ ＃‬او پای کي را ‪＄‬ي ‪.‬‬
‫په پ‪＋‬تو کلمو کي معروفه ) ي ( د کلم‪ ３‬په پای کي تر ) الف ( وروسته نه را ‪＄‬ي ‪.‬‬

‫د معروفي يا لن‪６‬ي ) ي ( د مخه توری تل ز‪４‬ر لري ‪ .‬لکه په ﻻندي کلمو کي ‪:‬‬

‫د ) پشي ( په کلمه کي ) ش ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫د ) نالي ( په کلمه کي ) ل ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬
‫د ) کالي ( په کلمه کي ) ل ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬
‫د ) پاکي ( په کلمه کي ) ک ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫کله چي معروفه ) ي ( د کلم‪ ３‬په سر کي را سي د ) نيمه واول يا کونسونانت ( په شان کار ور کوي ‪.‬‬
‫دا پـه دې معنا چي دغه ) ي ( پخپله يوه بل واول ته اړتيا لري چي دې ته حرکت ور کي لکه ‪:‬‬

‫په ) يَو ( کي ) يـَ ( زور لري ‪ ،‬چي دغه زور پخپله واول دئ او تر ) يـ ( وروسته چي ) و ( را غلئ دئ هغه‬
‫ساکن دئ ‪.‬‬

‫په ) بيا ( کي ) بِـ ( ز‪４‬ر لري او ) ـيـ ( په ) ا ( وﻻړه سوې ده ‪.‬‬

‫د معروفي يا لن‪６‬ي ) ي ( ‪＄‬يني خواص ‪:‬‬

‫‪١‬ــ کوم نرينه اسمونه چي ملينه ) ی ( ي‪ ３‬په پـای کـــي را غلــ‪ ３‬وي جمعي ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( جوړي‪８‬ي‬

‫لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫سپي‬ ‫سپی‬
‫س‪７‬ي‬ ‫س‪７‬ی‬
‫کالي‬ ‫کالی‬
‫لر‪－‬ي‬ ‫لر‪－‬ی‬

‫‪٢‬ــ هغه مونث مفرد نومونه چي په پای کي ي‪ ３‬معروفه ) ي ( را غل‪ ３‬وي جمع ي‪ ３‬درنده ＊‪％‬ينه ) ۍ (‬

‫جوړي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫زارۍ‬ ‫زاري‬

‫‪9‬‬
 ‫نال‪９‬‬ ‫نالي‬
‫＊ادۍ‬ ‫＊ادي‬
‫خوارۍ‬ ‫خواري‬
‫وران‪９‬‬ ‫وراني‬

‫‪٣‬ــ لکه د مليني ) ی ( پـه برخه کي چي و ويل سوه د هغو اسمونو په پای کي چي ملينه ) ی ( راغل‪３‬‬

‫وي په اضافي حالت کي په داسي حال کي چي اسم جمع نه وي معروفه ) ي ( را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫د س‪７‬ي ډوډۍ ي‪ ３‬راوړه ‪.‬‬

‫د سپي لک‪ ９‬ي‪ ３‬ور لن‪６‬ه ک‪７‬ه ‪.‬‬

‫‪۴‬ــ لکه د مليني ) ی ( پـه برخه کي چي و ويل شوه د هغو اسمونو په پای کي چي ملينه ) ی ( راغل‪３‬‬

‫وي د ماضي په ‪＄‬ينو جملو کي په داسي حال کي چي اسم جمع نه وي ملينه ) ی ( په معروفه ) ي (‬
‫اوړي لکه ‪:‬‬

‫س‪７‬ي موږ ته و ويل ‪.‬‬

‫سپي خلکو ته و غپل ‪.‬‬

‫خو په بل ‪＄‬ای کي بيا که ＇ه هم جمله ماضي ده م‪／‬ر ملينه ) ی ( په معروفه ) ي ( نه اوړي لکه ‪:‬‬

‫س‪７‬ی کابل ته وﻻړ ‪.‬‬

‫سپی و ت‪＋‬ت‪５‬د‪.‬‬

‫‪۵‬ــ کله چي ) س‪７‬ی ‪ ،‬سپی ‪ ،‬کالی ‪ ،‬لر‪－‬ی ‪ ( ...‬د مفرد په حالت کي په حال زمانه کي را غلي وي نو په‬

‫دغه ‪＄‬ای کي پر خپل حالت را‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫سپی په کو＇ه کي ‪＄‬غلي ‪.‬‬

‫س‪７‬ی کور ته ‪＄‬ي ‪.‬‬

‫و ‪－‬وره س‪７‬ی تر ﻻندي واچوه کالی !‬

‫لر‪－‬ی ماتي‪８‬ي ‪.‬‬

‫کله چي نومـــوړي اسمونه د جمع پـــه حالت کي پـــه حال زمانه کي را‪＄‬ي ‪ ،‬ملينه ) ی ( ي‪ ３‬پــه معروفه‬
‫) ي ( اوړي او فعل ي‪ ３‬پر هغه خپل حال پاته کي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫سپي ‪＄‬غلي ‪.‬‬
‫س‪７‬ي کور ته ‪＄‬ي ‪.‬‬
‫لر‪－‬ي ماتي‪８‬ي ‪.‬‬

‫‪ ۶‬ــ د معروفي ) ي ( يو بل خا‪請‬يت دا دئ چي که د کومي کلم‪ ３‬په پای کي د ＊‪％‬ينه اسمونو ثقيله‬

‫) ۍ ( را غل‪ ３‬وي او و غواړو چي د يو بل نوم سره ي‪ ３‬يو ‪＄‬ای ک‪７‬و دا چي ثقيله ) ۍ ( د کلم‪ ３‬په‬
‫من‪ ＃‬کي نه را‪＄‬ي نو ي‪ ３‬ثقيله ) ۍ ( په لن‪６‬ه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫الف ‪:‬‬
‫په اضافي حالت کي د جمع په وخت کي‬
‫د هيليو ب‪２‬کي‬ ‫هيل‪９‬‬
‫د ‪－‬اډيو آسونه ) اسونه (‬ ‫‪－‬اډۍ‬
‫د لن‪／‬يو شمل‪３‬‬ ‫لن‪９／‬‬
‫د غاليو رن‪／‬ونه‬ ‫غال‪９‬‬

‫ب‪:‬‬
‫که و غواړو چي ) ن‪７‬ۍ ‪ +‬وال ( ‪ ６－‬و ليکو نو بيا ) ن‪７‬يوال ( ور ＇خه جوړي‪８‬ي ‪＄ .‬يني خلک ) ن‪７‬يوال ( په‬
‫معروفه ) ي ( تلفظ کوي او ‪＄‬يني خلک ي‪ ３‬په ثقيله لک‪ ９‬داره ) ۍ ( تلفظ کوي که ＇ه هم پــه معروفه‬
‫) ي ( ليکل سوی دی ‪.‬‬

‫‪ .3‬مجهوله يا اوږده ) ې ( ‪ :‬لکه ادې ‪ ،‬شيدې ‪ ،‬مست‪ ، ３‬ډ‪４‬ر ‪ ،‬م‪５‬ز او نور ‪ .‬مجهوله ) ې ( د‬
‫کلم‪ ３‬په سر کي نه را ‪＄‬ي ‪ ،‬خو د کلم‪ ３‬په من‪ ＃‬او پای کي را ‪＄‬ي ‪ .‬دا ) ې ( د پ‪＋‬تو‬
‫کلمو په پای کي تر ږغ لرونکي ) الف ( وروسته ب‪５‬له ) اې ‪ ،‬وروره ! ( بل ‪＄‬ای نه را‬
‫‪＄‬ي ‪ .‬دا په دې معنا چي که ) ا ( د خپل تر مخني توري لپاره واول را غلی وي نو‬
‫وروسته ي‪ ) ３‬ې ( نه را ‪＄‬ي ‪ ،‬خو که ) ا ( د کونسونانت په شان را غلی وي تر هغه‬
‫وروسته ) ې ( را ‪＄‬ي لکه په ) اې ( کي چي الف ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫！ولي هغه پ‪＋‬تو کلم‪ ３‬چي په پای يا من‪ ＃‬کي ي‪ ３‬مجهوله ) ې ( را غل‪ ３‬وي تــر مجهولي ) ې ( د مخه‬
‫توری ي‪ ３‬ز‪４‬ر لري ) زير ي‪ ３‬ډ‪４‬ر زيات د ﻻندي خوا ته کش سوی وي ( لکه په ﻻندي کليمو کي ‪:‬‬

‫د ) ادې ( په کلمه کي ) د ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫د ) شيدې ( په کلمه کي هم ) د ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫د ) مست‪ ( ３‬په کلمه کي ) ت ( ز‪４‬ر لري ‪.‬‬

‫د ) ډ‪４‬ر ( په کلمه کي ) ډ ( ز‪４‬ر لري ‪ .‬د ) ډ‪４‬ر ( کلمه سرب‪５‬ره پر دې چي تر ) ډ ( وروسته د اوږدې ) ې ( ږغ‬
‫اور‪４‬دل کي‪８‬ي بيا ي‪ ３‬هم زياتره ليکونکي په معروفه ) ي ( ) ډير ( ليکي ‪.‬‬

‫د مجهولي يا اوږدې ) ې ( ‪＄‬يني خواص ‪:‬‬

‫مجهوله ) ې ( چي کله د يو شم‪５‬ر مونثو يا ＊‪％‬ينوو اسمونو د جمع په حال کي د اسمونو په پای کي‬
‫را ‪＄‬ي په دغو ﻻندي ډولو وي لکه ‪:‬‬

‫‪١‬ــ هغه ＊‪％‬ينه اسمونه چي ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( را غل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ـــ تر ) ه ‪ ،‬ـه ( د مخه توري ي‪ ３‬زور و لري ‪.‬‬
‫ـــ د کلم‪ ３‬پر وروست‪ ９‬برخه ي‪ ３‬خج را غلی وي ‪.‬‬

‫دغه اسمونه ＊‪％‬ينه اسمونه دي او جمعي ي‪ ３‬په مجهوله يا اوږده ) ې ( جوړي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫‪６－‬وې‬ ‫‪６－‬وه‬
‫س‪８‬م‪３‬‬ ‫س‪８‬مه‬
‫پاي（‪３‬‬ ‫پاي（ه‬
‫کاس‪３‬‬ ‫کاسه‬
‫کوزې‬ ‫کوزه‬
‫اجارې‬ ‫اجاره‬
‫کن‪６‬وال‪３‬‬ ‫کن‪６‬واله‬

‫د دغو اسمو سره چي کوم ‪請‬فتونه را ‪＄‬ي هغه دوه ډوله دي لکه ‪:‬‬

‫‪ ‬هغه ‪請‬فتونه چي تر دغو ＊‪％‬ينوو اسمو د مخه را‪＄‬ي دغه ﻻندي درې خا‪請‬يته و لري ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( راغل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ـــ تر ) ه ‪ ،‬ـه ( د مخه توری ي‪ ３‬زور و لري ‪.‬‬
‫ـــ پر وروست‪ ９‬برخه ي‪ ３‬خج را غلئ وي ‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫د اسم د جمعي په ‪請‬ورت کي ي‪ ３‬په پای کي مجهوله يا اوږده ) ې ( را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫ويدې وزې‬ ‫ويدَه ) د مونث ‪請‬فت ( وزه‬

‫ک‪８‬ې خادې‬ ‫ک‪８‬ه خاده‬
‫درن‪ ３‬پ‪３＋‬‬ ‫درنه پ‪＋‬ه‬
‫زړې ت‪５‬ش‪３‬‬ ‫زړه ت‪５‬شه‬
‫سرې ‪６－‬وې‬ ‫سره ‪６－‬وه‬
‫شم‪ ３‬خرې‬ ‫شَمه خره‬
‫ک‪ ３２‬وزې‬ ‫ک‪２‬ه وزه‬
‫زړې لهج‪３‬‬ ‫زړه لهجه‬

‫‪ ‬بل هغه ډول ‪請‬فتونه دي چي تر دغو ＊‪％‬ينوو اسمو د مخه را‪＄‬ي چي ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( راغل‪ ３‬وي‬

‫ـــ تر ) ه ‪ ،‬ـه ( د مخه توری ي‪ ３‬زورکی و لري‬
‫ـــ د کلم‪ ３‬پر وروست‪ ９‬برخه ي‪ ３‬خج نه وي را غلئ‬

‫د خپل اړونده اسم د جمع په ‪請‬ورت کي ي‪ ３‬په پای کي معروفه يا لن‪６‬ه ) ي ( را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫پن‪６‬ي رم‪ ، ３‬پن‪６‬ي پ‪３＋‬‬ ‫) ‪請‬فت دئ د مونث لپاره (‬ ‫پن‪６‬ه‬

‫من‪６‬ي خول‪３‬‬ ‫) ‪請‬فت دئ د مونث لپاره (‬ ‫من‪６‬ه‬
‫لن‪／‬ي وزې‬ ‫) ‪請‬فت دئ د مونث لپاره (‬ ‫لن‪／‬ه‬
‫تشي ‪６－‬وې‬ ‫) ‪請‬فت دئ د مونث لپاره (‬ ‫تشه‬
‫لو＇ي پ‪３＋‬‬ ‫لو＇ه ) ‪請‬فت دئ د مونث لپاره (‬

‫‪٢‬ــ هغه ＊‪％‬ينه اسمونه چي ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( را غل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ـــ د ) ه ‪ ،‬ـه ( تر مخه توری ي‪ ３‬زورکی لري ‪.‬‬
‫ـــ پر وروست‪ ９‬برخه ي‪ ３‬خج نه دئ را غلئ ‪.‬‬

‫جمعي ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( جوړي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫＊‪％‬ي‬ ‫＊‪％‬ه ) اسم (‬

‫ور‪＄‬ي‬ ‫ور‪＄‬ه ) اسم (‬
‫کرکي‬ ‫کرکه ) اسم (‬
‫مچي‬ ‫مچه ) اسم (‬

‫په ختي‪％‬ه لهجه کي دغه جمعي په اوږده يا مجهوله ) ې ( ليکي ‪.‬‬

‫‪ ‬هغه ‪請‬فتونه چي تر دغو ＊‪％‬ينوو اسمو د مخه را‪＄‬ي او دغه ﻻندي درې خا‪請‬يته و لري ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( را غل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ـــ د ) ه ‪ ،‬ـه ( تر مخه توری ي‪ ３‬زورکی لري ‪.‬‬
‫ـــ پر وروست‪ ９‬برخه ي‪ ３‬خج نه دی را غلئ ‪.‬‬

‫د اسم د جمعي په وخت کي معروفه ) ي ( اخلي لکه ‪:‬‬

‫پ＂ي مچي‬ ‫پ＂ه مچه‬

‫کون‪６‬ي ＊‪％‬ي‬ ‫کون‪６‬ه ＊‪％‬ه‬
‫وراري ＊‪％‬ي‬ ‫وراره ＊‪％‬ه‬
‫کراري خبري‬ ‫کراره خبره‬
‫پن‪６‬ي ور‪＄‬ي‬ ‫پن‪６‬ه ور‪＄‬ه‬
‫خوږمني ‪－‬وتي‬ ‫خوږمنه ‪－‬وته‬
‫！ولي غون‪６‬ي‬ ‫غون‪６‬ه ) مجلس (‬
‫غون‪６‬ي خبري ) ！ولي خبري (‬ ‫غون‪６‬ه ) ‪請‬فت دئ د مونث اسمو له پاره (‬

‫په ختي‪％‬ه لهجه کي دغه جمعي په اوږده يا مجهوله ) ې ( ليکي ‪.‬‬

‫که چيري دغه ‪請‬فتونه د خپلو مونثو اسمو په جمع ‪ ،‬اضافت او يا ‪＄‬ينو ماضي جملو کي راسي ) ه ‪،‬‬
‫ـه ( ي‪ ３‬په معروفه يا لن‪６‬ه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫پ＂ي خول‪３‬‬ ‫پ＂ه خوله‬

‫د مونث اسم د اضافت په ‪請‬ورت کي لکه ‪ :‬ستا د پ＂ي خول‪ ３‬خندا ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫د کون‪６‬ي ＊‪％‬ي‬ ‫کون‪６‬ه ＊‪％‬ه‬

‫د مونث اسم د اضافت په ‪請‬ورت کي لکه ‪ :‬د کون‪６‬ي ＊‪％‬ي ‪.‬‬

‫يوه خبره چي دلته ي‪ ３‬ستونزه را من‪％‬ته ک‪７‬ې ده هغه دا د ختي‪％‬ي او لو‪４‬دي‪％‬ي لهج‪ ３‬د معروفي ) ي (‬
‫او مجهولي ) ې ( کارونه ده ‪ .‬دا کار په نورو ژبو کي هم سته ‪ ،‬خو په نورو هيوادو کي ليکنه د يوې‬
‫معيني فيصل‪ ３‬له مخي کي‪８‬ي ‪.‬‬

‫دلته غواړم چي د مجهولي ) ې ( يو مثال چي ‪＄‬يني خلک ي‪ ３‬په خپلو ليکنو کي ډ‪４‬ره کاروي ‪ .‬دغه‬
‫کار په ‪＄‬ينو ‪＄‬ايو کي د ژبي د ‪－‬رامر سره ＊کاره مخالفت لري ‪ .‬د دې خبري د تصديق لپاره مي د‬
‫جهاني ‪請‬احب د ) ورکه م‪５‬نه ( دوه مختلف چاپ سوي کتابونه مخ ته پراته دي ‪ .‬دغه کتاب لوم‪７‬ی په‬
‫کوي＂ه کي چاپ سوی دئ او د دوهم ‪＄‬ل لپاره په پ‪＋５‬ور کي چاپ سوی دئ ‪ .‬دلته ﻻندي به په‬
‫دواړو ！وکو کي يو بيت سره و ‪－‬ورو ‪:‬‬

‫د شعر نوم دئ ‪ :‬زه به شهيد يم‬

‫د کوي＂‪ ３‬چاپ ‪:‬‬

‫‪－‬راني يــو ورځ به مي د قبر سر ته ويني ژاړې‬

‫زه به شهيد يم رشتيا سوي به وي ！ول خوبونه‬

‫د پ‪＋５‬ور چاپ ‪:‬‬

‫‪－‬ران‪ ３‬يو ورځ بـــه م‪ ３‬د قبر سر ته وين‪ ３‬ژاړې‬

‫زه به شهيد يم رشتيا سوي به وي ！ول خوبونه‬

‫د کوي＂‪ ３‬د چاپ ليکنه سمه او د ＊اغلي جهاني ‪請‬احب د نورو ！ولو ليکنو سره برابره ده ‪ .‬خو د‬
‫پ‪＋５‬ور په چاپ کي ＇و ‪＄‬ايه مجهوله ) ې ( ب‪％５‬ايه کارول سوې ده چي دې کار په يوه ‪＄‬ای کي‬
‫‪－‬رامري غلطي را من‪％‬ته ک‪７‬ې ده ‪ .‬غلطي دا ده چي ‪:‬‬

‫په لوم‪７‬ي نيم بيتي کي ) ‪－‬راني يو ورځ به مي د قبر سر تــه ويني ژاړې ( د شاعـــر مـــرام ) ويني (‬
‫يعني د زړه ويني دي خو د دوهم ‪＄‬ل ليکلو په ‪請‬ورت کي چي ) ويني ( په مجهوله ) ې ( يعني ) وين‪( ３‬‬
‫را غلي دي دغه وين‪ ３‬د ليدلو په معنا دي ‪ .‬دغه کار شعر ب‪ ３‬مفهومه کوي ‪ .‬په دغه چاپ کي يوازي‬
‫دغه بيت نه دئ بلکي په ډيرو زياتو ‪＄‬ايو کي د شاعر د غو＊تني په خﻼف دغسي ﻻس وهني سوي‬
‫دي ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪ .4‬ثقيله تانيثي يا درنده ＊‪％‬ينه ) ۍ ( ‪ :‬د مـونثو يا ＊‪％‬ينوو نــومونو په پای کي‬

‫را‪＄‬ي لکه ‪ :‬مﻼل‪－ ، ９‬اډۍ ‪ ،‬لن‪ ، ９／‬غال‪ ، ９‬ه‪ ، ９／‬پ‪７５‬ۍ او نور ‪.‬‬

‫د دغي ) ۍ ( خا‪請‬يت دا دئ چي معموﻻ د ＊‪％‬ينوو نومونو په پای کي را ‪＄‬ي ‪ .‬په کلمه کي تر ثقيلي‬
‫) ۍ ( د مخه توری تل زورکی لري لکه په دې ﻻندي اسمو کي ‪:‬‬

‫د ) مﻼل‪ ( ９‬په کلمه کي ) ل ( زورکی لري ‪.‬‬

‫د ) ‪－‬اډۍ ( په کلمه کي ) ډ ( زورکی لري ‪.‬‬
‫د ) لن‪ ( ９／‬په کلمه کي ) ګ ( زورکی لري ‪.‬‬
‫د ) غال‪ ( ９‬په کلمه کي ) ل ( زورکی لري ‪.‬‬
‫د ) ه‪ ( ９／‬په کلمه کي ) ګ ( زورکی لري ‪.‬‬
‫د ) پ‪７５‬ۍ ( په کلمه کي ) ړ ( زورکی لري ‪.‬‬

‫کله چي د ＊‪％‬ينه اسم په ثقيله ) ۍ ( پوري کومه بله کلمه يا توری و ن‪＋‬لي ‪ ،‬ثقيله ) ۍ ( خپل شکل‬
‫بدلوي او په معروفه ) ي ( ليکل کي‪８‬ي ‪ .‬م‪／‬ر ږغ ي‪ ３‬پر خپل حالت پاته کي‪８‬ي يعني تر ) ـيـ ( د مخه‬
‫توری بيا هم زورکي لري لکه ‪:‬‬

‫！ول خلک په ‪－‬اډيو کي وﻻړل ‪.‬‬

‫ر‪４‬دي د ！ولو لن‪／‬يو پيس‪ ３‬ور ک‪７‬ې ‪.‬‬
‫د افغاني غاليو بيه ډ‪４‬ره لوړه تلل‪ ３‬ده ‪.‬‬
‫د دغو ه‪／‬يو پوستکي ډ‪４‬ر کلک دي ‪.‬‬
‫په دې وروستيو پ‪７５‬يو کي د تخنيک په برخه کي ډ‪４‬ر پر مخت‪／‬ونه سوي دي ‪.‬‬
‫！ول ن‪７‬يوال د ‪＄‬ينو ناروغيو ＇خه ډار لري ‪.‬‬

‫په ‪－‬اډيو کي ) ډ ( ‪ ،‬په لن‪／‬يو کي ) ګ ( ‪ ،‬په غاليو کي ) ل ( ‪ ،‬په ه‪／‬يو کي ) ګ ( ‪ ،‬په پ‪７５‬يو کي ) ړ ( او‬
‫په ن‪７‬يوال کي ) ړ ( بيا هم زورکی لري ‪ .‬يعني ) ي ( بيا هم په ) ۍ ( تلفظ کي‪８‬ي ‪.‬‬

‫دلته يوازن‪ ９‬کلمه ) ن‪７‬يوال ( ده چي ‪＄‬يني خلک ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( تلفظ کوي او ‪＄‬يني ي‪ ３‬په د‬
‫＊‪％‬ينه اسم په ثقيله ) ۍ ( تلفظ کوي ‪.‬‬

‫د ثقيلي تانيثي يا درندې ＊‪％‬ينه ) ۍ ( ‪＄‬يني خواص ‪:‬‬

‫د مونثو اسمو ثقيلي ) ۍ ( ‪＄‬يني خواص ‪:‬‬

‫‪16‬‬
‫‪ : ١‬هغه اسمونه چي په پای کي ي‪ ) ３‬ۍ ( را غل‪ ３‬وي مونث يا ＊‪％‬ينه نومونه دي ‪ .‬د دغو ﻻندي‬

‫＊‪％‬ينوو اسمونو جمعي او مفرد دواړه په ) ۍ ( را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫＇لور ه‪９／‬‬ ‫يوه ه‪９／‬‬

‫پن‪％‬ه ‪－‬اډۍ‬ ‫يوه ‪－‬اډۍ‬
‫شپ‪ ８‬افغان‪９‬‬ ‫يوه افغان‪９‬‬
‫لس ک‪７‬ۍ‬ ‫يوه ک‪７‬ۍ‬
‫درې ډوډۍ‬ ‫يوه ډوډۍ‬
‫اته ت‪９２‬‬ ‫يوه ت‪９２‬‬

‫ه‪５‬ر ي‪ ３‬بايد نه ک‪７‬و چي په ژبه کي ‪＄‬يني استثناوي سته لکه ‪ :‬د نجل‪ ９‬جمع نجل‪ ９‬نه ده بلکي‬
‫نجوني دي لکه ‪:‬‬

‫نجوني‬ ‫نجل‪９‬‬

‫په لو‪４‬ــدي‪％‬ه لهجه کـــي دوې ه‪ ، ９／‬دوې ‪－‬ــاډۍ ‪ ...‬را ‪＄‬ي ‪ ،‬خو پـه ختي‪％‬ه لهجه کي د ) دوې ( پر‬
‫‪＄‬ای ) دوه ( را ‪＄‬ي يعني ‪ :‬دوه ه‪ ، ９／‬دوه ‪－‬اډۍ ‪....‬‬

‫‪ : ٢‬هغه اسمونه چي ثقيله ) ۍ ( ي‪ ３‬په پای کي را غل‪ ３‬وي د مفرد په حالت کي‪ ،‬د اضافت يا‬

‫ملکيت په حالت کي په خپل حالت را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫د ه‪ ９／‬پوسکی ډ‪４‬ر کلک دئ ‪.‬‬

‫د ت‪ ９２‬غو！ه دي خﻼ‪請‬ه سوه ‪.‬‬
‫د ‪－‬اډۍ آس سپين دئ ‪.‬‬

‫کله چي دغه اسمونه د اضافت په حالت کي په جمع اړوو ثقيله ) ۍ ( ي‪ ３‬په معروفه ) ي ( اوړي او ) و (‬
‫ور سره يو ‪＄‬ای کي‪８‬ي اما تلفظ ي‪ ３‬په ثقيله ) ۍ ( کي‪８‬ي لکه ‪:‬‬

‫د ه‪／‬يو پوستکي کلک دي ‪.‬‬

‫د ت‪２‬يو غو！ي دي خﻼ‪請‬ي سوې ‪.‬‬
‫د ‪－‬اډيو آسونه سپين دي ‪.‬‬

‫په ياد ي‪ ３‬بايد ولرو چي دلته ‪＄‬يني استثناي‪ ３‬حالتونه سته لکه ‪:‬‬

‫‪17‬‬
 ‫د نجل‪ ９‬جمع په نجوني او د جمع د اضافت په وخت کي معروفه ) ي ( پـــه ) و ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫د نجونو ＊وون‪％‬ی ‪.‬‬

‫دلته ﻻندي به د هغو ‪請‬فتو يو ＇و مثالونه را وړو چي د دغو مفرد اسمونو سره را ‪＄‬ي کوم چي په‬
‫پای کي ي‪ ) ３‬ۍ ( را غل‪ ３‬وي ‪ .‬دا چي اسمونه مونث دي نو ‪請‬فتونه ي‪ ３‬هم مونث را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫ورسته ه‪９／‬‬
‫زړه افغان‪９‬‬
‫ژي‪７‬ه ک‪７‬ۍ‬
‫پخه ډوډۍ‬
‫خﻼ‪請‬ه ت‪９２‬‬
‫سره ‪－‬اډۍ‬

‫که چيري پورتني اسمونه د جمع په حالت را سي اړونده ‪請‬فتونه ي‪＄ ３‬يني په مجهوله ) ې ( او ‪＄‬يني‬
‫ئ‪ ３‬په معروفه ) ي ( را ‪＄‬ي لکه ‪:‬‬

‫جمع ي‪ ) ３‬زړې ه‪( ９／‬‬ ‫زړه ه‪９／‬‬

‫جمع ي‪ ) ３‬ژي‪７‬ي ‪－‬اډۍ (‬ ‫ژي‪７‬ه ‪－‬اډۍ‬

‫دلته ﻻندي به دغه دوه حالتونه و ＇‪７５‬و ‪:‬‬

‫هغه ＊‪％‬ينه مفرد اسمونه چي په پای کي ي‪ ) ３‬ۍ ( را غـل‪ ３‬وي د جمع په وخت کي ي‪請 ３‬فتونه دا‬
‫ﻻندي دوه حالتونه لري ‪:‬‬

‫‪ ‬هغه ‪請‬فتونه چي دغه ﻻندي خا‪請‬يتونه و لري ‪:‬‬

‫ـــ په پای کي ي‪ ) ３‬ه ‪ ،‬ـه ( را غل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ـــ تر ) ه ‪ ،‬ـه ( د مخه توری ي‪ ３‬زور و لري‬
‫ـــ پر پای ئ‪ ３‬خج را غلی وي ‪.‬‬

‫د مونث اسم د جمع په وخت کي ي‪ ３‬د ‪請‬فت د پای ) ه ‪ ،‬ـه ( په مجهوله ) ې ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫جمع‬ ‫مفرد‬

‫ورست‪ ３‬ه‪９／‬‬ ‫ورسته ه‪９／‬‬

‫‪18‬‬
 ‫زړې ‪－‬اډۍ‬ ‫زړه ‪－‬اډۍ‬
‫پخ‪ ３‬ډوډۍ‬ ‫پخه ډوډۍ‬
‫ک‪ ３２‬نجوني‬ ‫ک‪２‬ه نجل‪９‬‬

‫دلته مونثو اسمونو د جمع په وخت کي خپله قاعده و ساتل يعني نجل‪ ９‬په نجوني وا و＊تل‪ ３‬نه چي‬
‫جمع ئ‪ ３‬برته په نجل‪ ９‬را غل‪ ３‬وای ‪.‬‬

‫‪ ‬هغه ‪請‬فتونه چي دغه ﻻندي خا‪請‬يتونه و لري ‪:‬‬

‫ــ د ‪請‬فت په پای کي ) ه ‪ ،‬ـه ( را غل‪ ３‬وي ‪.‬‬

‫ــ تر ) ه ‪ ،‬ـه ( د مخه توری زور و لري ‪.‬‬
‫ــ د ‪請‬فت د کلم‪ ３‬په پای کي ي‪ ３‬خج نه وي را غلی ‪.‬‬

‫په دغه ‪請‬ورت کي د اسم د جمع په وخت کي د ‪請‬فت ) ه ‪ ،‬ـه ( په معروفه ) ي ( اوړي لکه ‪:‬‬

‫د اسم جمع‬ ‫د اسم مفرد‬

‫ژي‪７‬ي ‪－‬اډۍ‬ ‫ژي‪７‬ه ‪－‬اډۍ‬

‫زريني لن‪９／‬‬ ‫زرينه لن‪９／‬‬
‫خوږمني ‪－‬وتي‬ ‫خوږمنه ‪－‬وته‬
‫پلني غال‪９‬‬ ‫پلنه غال‪９‬‬

‫که دغه مونث اسمونه جمع وي ‪ ،‬د اضافت په حالت کي ي‪請 ３‬فتونه او اسمونه دواړه داسي تغيير‬
‫کوي لکه ‪:‬‬

‫د ‪請‬فت د جمع مجهوله ) ې ( په ) و ( اوړي ‪.‬‬

‫د اسم د جمع ثقيله ＊‪％‬ينه ) ۍ ( پــه ) ـيـ ‪ ،‬يـ ( اوړي م‪／‬ــر تلفظ ي‪ ３‬پــه هغه ثقيله ) ۍ ( کي‪８‬ي‬
‫لکه ‪:‬‬

‫د ورستو ه‪／‬يو ‪....‬‬ ‫ورست‪ ３‬ه‪９／‬‬

‫د زړو ‪－‬اډيو ‪....‬‬ ‫زړې ‪－‬اډۍ‬
‫د پخو ډوډيو ‪....‬‬ ‫پخ‪ ３‬ډوډۍ‬

‫‪19‬‬
‫يــو اسم چي زموږ زيــاتره پ‪＋‬تانه ورو‪１‬ــه او خويندي ئ‪ ３‬غلط تلفظ کوي هغه ) ＊وون‪％‬ی ( دئ چـي په‬
‫) ＊وون‪ ( ９％‬ي‪ ３‬تلفظ کوي ‪.‬‬

‫دغه کلمه په ا‪請‬ل کي ＊وون‪％‬ای دئ چي په محاوره کي ور نه ＊ون‪％‬ی جوړ سوی دئ ‪＊ .‬وون‪％‬ی‬

‫نرينه نوم دئ ‪ .‬س‪７‬ی نه پوهي‪８‬ي چي دا ولي په ＊‪％‬ينه اسم ) ＊وون‪ ( ９％‬او＊تی دئ ‪ .‬دا به ＊ه وي چي‬
‫د دغه اسم تلفظ موږ سم ک‪７‬و او ＊وون‪％‬ی ي‪ ３‬و بولو ‪.‬‬

‫زموږ ＊وونکو هم دغه کمبود درلود هغه دا چي دوی هم په ＊وون‪％‬ي کي دا ډول زده ک‪７‬ی وو ‪＄‬که‬
‫دغه غلطي پر مخ تله ‪ .‬دغه ت‪５‬ر وتنه چا نه وه را په ‪－‬وته ک‪７‬ې ‪.‬‬

‫‪ 5‬ثقيله فعلي ) ئ ( ‪＄ :‬يني بيا دې ) ئ ( ته امريه ) ئ ( وايي لکه ‪ :‬و خورئ ! ‪ ،‬راوړئ !‬

‫پرې کئ ! ‪ ،‬و ر‪４‬بئ ! او نور ‪ .‬حال دا چي دا ) ئ ( د فعل په ‪＄‬ينو نورو حاﻻتو کي هم‬
‫را‪＄‬ي لکه ‪ :‬کوم خواړه چي تاسي ي‪ ３‬خورئ ‪＂－‬ور نه دي ‪.‬‬

‫د ثقيلي فعلي ) ئ ( تلفظ په لو‪４‬دي‪％‬ه لهجه کي ډ‪４‬ر ＊کاره دئ ‪ .‬د مخه تر دې چي په ‪ 1316‬هـ ش کال‬
‫کي پ‪＋‬تو ！ولنه من‪ ＃‬ته را سي او بيا د پ‪＋‬تو ژبي د ) ی ( ‪－‬انو په اړه فيصل‪ ３‬و ک‪７‬ي د پ‪＋‬تو ژبي يو‬
‫زيات شم‪５‬ر د ‪－‬رامر کتابــونـــه ليکل سوي ول ‪ .‬د هغو د جمل‪＇ ３‬خه يو هم د محمد اعظم ايازي‬
‫کتاب دئ ‪ .‬په دغه کتاب کي د پن‪％‬و ) ی ( ‪－‬انو مثالونه را وړل سوي دي ‪ .‬د ) ئ ( مثال ي‪＊ ３‬وونکئ‬
‫را وړی دئ ‪ .‬تر دې وروسته بيا دا خبره من‪ ＃‬ته را ‪＄‬ي چي ) ئ ( دي يوازي د فعلونو لپاره و کارول‬
‫سي ‪.‬‬

‫د ثقيلي ) ۍ ‪ ،‬ئ ( دواړه ډولونه د کلم‪ ３‬په سر او من‪ ＃‬کي د بل توري سره ن‪＋‬تي نه را ‪＄‬ي بلکي د‬
‫کلم‪ ３‬په پای کي د نورو تورو سره يا ن‪＋‬تي او يا يوازي را‪＄‬ي ‪.‬‬

‫＊اغلی دوست محمد دوست پــه خپل کتاب کي ) د افغانستان ژبي او تکمونه ( د ثقيلي ) ۍ ( په اړه‬
‫داسي ليکي ‪:‬‬

‫” د ثقيلي ) ۍ ( توپير د خوشحال خان په لرغون‪ ３‬قلمي نسخه ) ‪ ١٠٩٩‬هـ ق ( کي ليدل کي‪８‬ي چي کله‬
‫ي‪ ３‬په ) هـ ‪ +‬ی ( او کله ي‪ ３‬په ) ئ ( ليکل‪ ３‬ده ‪ .‬د پ‪＋‬تو ادبي انحمن په ) ‪ ١٣١١‬هـ ش ( کي من‪ ＃‬تـه راغی‬
‫او ثقيله ) ۍ ( يـ‪ ３‬پــه ) ئ ( و منله ‪ .‬د ＊‪％‬ينوو نـــومونــو ) ۍ ( په دغه شکل بيا وروسته من‪ ＃‬ته را‬
‫غل‪ ３‬ده ”‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫عبدالعلي رسول زاده‬
‫ن‬６‫مالمو سوي‬
alirasulzada@hotmail.com
www.pashto.se
27 ‫ د فبروری‬2016

21