Bilimsel araştırma

BİLİM
BİLİMSEL YÖNTEM
BİLİMSEL ARAŞTIRMA
ETİK
Bilgi

İnsanın, karşılaştığı nesneler ile etkileşimi

ve birbirleriyle iletişimleri sonucunda
ortaya çıkan üründür.
 Bilimsel bilgi ve özellikleri

! Bilimsel bilgi; “Test edilerek doğrulanmış genellemeler”

olarak tanımlanır.
! Bilimsel bilginin mahiyeti doğa bilimleri ve sosyal
bilimlerde bazı farklılıklar gösterir;
! Doğa bilimlerindeki genellemeler daha gerçekçi ve
kalıcı iken sosyal bilimlerdeki bazı genellemeler
zamanla şartların değişmesi, birtakım yapısal
değişmeler nedeniyle geçerliliklerini kaybedebilirler.
! Sosyal bilimlerde genellemelerin hangi koşullarda
geçerli olduğu mutlaka belirtilmelidir.
 Bilim

! Olguları tanımlamak, bunlar arasında sebep-sonuç ilişkisi

kurmak ve bu ilişkiden genel kanunlara ulaşmak amacı güden
sistematik faaliyetlerdir.
! Daha genel bir tanımla bilim, belli bir mantık dahilinde,
sistematize edilmiş, düzenlenmiş bilgiler bütünüdür. Her bilgi dalı
bilim olmamaktadır.
! Latince “science” Grekçe “loji” sözcükleri “bilim” karşılığında
kullanılsa bile, bazı istisnaları olduğunu savunan bilim insanları
da mevcuttur.
! Mesela; gökteki yıldızlar, ay ve güneşin hareketlerine bakarak
ileriye yönelik oluşumlara işaret eden “astroloji” ile doğaüstü
varlık alanına ilişkin çalışmaları konu edinen “teoloji” nin bilim
olmadığına işaret eden görüşler vardır.
BİLİMİN AMACI

! Bu açıdan bakılınca bilimin üç amacı vardır:

! Betimleme: Olayları tanımlama, sınıflama ve açıklama.
! Yordama: olaylar arasındaki ilişkileri ortaya çıkararak
ve bunlardan yararlanarak gelecekle ilgili kestirimde
bulunma.
! Kontrol: Yapılan isabetli tahminlere dayanarak olayları
kontrol altına alma.
Bilime Neden İhtiyaç
Duyuyoruz?
Çünkü insanoğlu doğal ve sosyal çevresindeki olayları

öğrenme,
anlama,
analiz etme ve
yorumlama

işleminden geçirerek anlaşılmazlıkları ve

problemleri kavramaya çalışmaktadır. Böylece doğayı
ve toplumu kendi yararına kullanabilme ayrıcalığını
elde edebilir.
Modern anlamda bilim kavramı ilk kez XIX.
yy.ortalarında İngiltere’dekullanılmıştır.
 BİLİMİN ÖZELLİKLERİ
! Evrenseldir.
! Eleştiriye dayanıklıdır.
! Nesneldir, özneler
üstüdür.
! Olgusal içerik
bakımından doğru ve
tutarlıdır
! Birikimli olarak ilerler.
! Sistemleştiricidir.
! Kendi türündeki kuram
ve yasalarla çelişmez.
! Akıl ve mantık ilkelerini
kullanır, mantıksaldır
! Uygulanabilir.
! Değişebilme ve kendini
yenileme özelliğine
sahiptir.
! Olgusaldır,
ispatlanmadan doğru
kabul edilmez
! Tekrarlanma özelliğine
sahiptir.
! Pratik sonuçlar
doğurmalıdır.
Bilimin Özellikleri

Nesnellik
Bilim var olan olgularla ilgilenir. Bilime
konu olan şeyler yalnız düşüncede değil,
onun dışında maddi bir varlığa sahip
olan olaylar veya olgulardır.

Doğa bilimlerinin tersine, toplumsal

bilimlerin konusu, toplum içinde yaşayan
insanın belirli yönlerdeki davranışlarının
incelenmesidir.
Bilimin Özellikleri

İç ve Dış Tutarlılık

Bilim, mantık kurallarına dayanarak kendi

içinde tutarlılık göstermelidir.
Ayrıca bulgular inançlara ters düşmüş
olsa bile, yansızlık ve doğruluktan
uzaklaşılmamalı ve kişisel önyargılar,
duygular, zevkler, batıl inançlar vs. bir
yana bırakılarak dış tutarlılık
sağlanmalıdır.
Bilimin Özellikleri

Eleştiri
Eleştiri, bilime, kendi kendini yenileme ve
geliştirme olanağı verir.

Dogmatizme karşıdır. Bilimin ortaya koyduğu

bulgular değişmez ve mutlak nitelikte
değildir. Ortaya çıkan yeni olayları ve olgusal
ilişkileri açıklamakta başarısız olan hipotez
veya teoriler eleştirilir, geliştirilir yada
tamamen reddedilir.
Bilimin Özellikleri

Genellik

Bilim tek bir olguyu değil, belirli türdeki

olguları ve bunlar arasındaki ilişkileri
kapsayan bir soyutlama faaliyeti
niteliğindedir.
Bilimin Özellikleri

Öngörü

Gözlenen durumlara dayanarak

gözlenmeyen durumlar hakkında
tahminler yapılabilir. Böylece insanoğlu,
olayların nedenleri olan etkenleri
değiştirerek ya da yeniden düzenleyerek
doğayı denetim altına alma olanağına
kavuşur.
 Bilimlerin SINIFLANDIRILMASI

BİLİMLER

Aksiyomatik(formel)0bilimler
Pozitif0bilimler
(matematik0ve0mantık)

Tabii0bilimler Beşeri0bilimler
(doğa0bilimleri) (sosyal0bilimler)
 Aksiyomatik Bilimler
(matematik ve Mantık)
! Tüm bilimlerin felsefeden ayrılarak bilim olma niteliğini
kazandığı düşünülürse, matematik ve mantık ilk
bilimlerdendir.
! Aksiyomatik bilimler ya da formel bilimler de denilen
matematik ve mantık önceden doğru sayılan bilgilere
(aksiyom) dayalı olarak, tümdengelimsel bir yöntemle
bilgi üreten bilimlerdir.
! Tümelden tikele, genelden özele giderek bilgi üreten
matematikte kesinlik vardır.
! Mantık ise kıyas yoluyla öncül önermelerden çıkarılan
çıkarımların doğruluğunun ve geçerliliğinin koşullarını
ortaya koymaya çalışır.
 Pozitif Bilimler

! Tümevarımsal yöntemi kullanarak olguların gözlenmesi

yoluyla yeni genellemelere ulaşarak, yeni çıkarımlarda
bulunarak bilgi üreten bilimlerdir.
! Tek tek olgular arasındaki ilişkileri inceleyerek
genellemelere ulaştığı için bu bilimlere “yenilik yaratıcı
bilimler” de denilmektedir.
! Ortaya konulan çıkarımlar yeni ve orijinaldir ve bu
bakımdan aksiyomatik bilimlerdeki gibi yineleme söz
konusu değildir.
! 19. yüzyılın başlarına kadar pozitif bilimler denince
doğa bilimleri anlaşılmakta iken bu tarihlerden sonra
sosyal bilimler de pozitif bilimler içerisindeki yerini
almıştır.
Doğa Bilimleri

! Dünyadaki canlı ve cansız varlıkları ve bunlarla ilgili

olayları kendisine konu alan bilimlerdir.

! Doğa bilimlerinin başlıcaları, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji,

astronomi, tıp bilimleri, fiziki antropoloji, arkeoloji v.b.
Bilimlerdir.
Sosyal (beşeri) Bilimler

! Toplumsal olayların zaman içerisinde değişmezlik

göstermesi, belli koşulların benzer sonuçlar doğurduğu
konusundaki araştırma sonuçları, sosyal bilimlerin de
pozitif bilimler içerisinde yer almasını sağlamıştır.

! Sosyoloji, psikoloji, tarih, etnoloji, siyaset bilim, iletişim

bilimleri, işletme, ekonomi, hukuk, pedagoji, gibi bilim
dalları sosyal bilimler alanını oluşturmaktadır.
 Doğa bilimleri ile sosyal bilimler
arasındaki benzerlikler ve farklar

Benzerlikler:
! Her iki bilim alanında ele alınan konular, tek tek olaylar
ve bunlar arasındaki ilişkiler olduğu için konuları ele alış
biçiminde benzerlikler vardır.
! Her iki bilim alanında da amaç olaylar arasındaki
ilişkileri bulmak, bunlardan hareketle mümkün
olduğunca kesin sonuçlara varmak ve genellemelere
ulaşmaktır.
! Her iki bilim alanında da kullanılan yöntem
tümevarımsal akıl yürütme yöntemidir.
Doğa bilimleri ile sosyal bilimler
arasındaki benzerlikler ve farklar

! Farklılıklar:
! Her iki bilim alanının inceledikleri konular farklıdır
! Doğa bilimlerinin konusu canlı cansız tüm varlıklardır.
Sosyal bilimlerin konusu ise insan ve onun içerisinde
olduğu her türlü ilişkilerdir.
! Sonuçların kesinliği açısından bakıldığında, doğa
bilimlerinin bulgularındaki kesinlik, sosyal bilimlere
kıyasla daha yüksektir.
! Sosyal bilimlerde sonuçlar kontrol edilemeyen pek çok
değişken tarafından etkilenmektedir.
 SOSYAL BİLİMLERE ÜÇ FARKLI
YAKLAŞIM

Sosyal'Bilimler

Pozitivist(Sosyal(Bilim( Yorumlayıcı(Sosyal(Bilim Eleştirel(Sosyal(Bilim(

Yaklaşımı Yaklaşımı Yaklaşımı
 Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı
! Pozitivist sosyal bilimcilere göre gerçek mevcuttur ve
keşfedilmeyi beklemektedir.
! Toplumsal gerçekliğe varmak için doğa bilimlerinin kullandığı
bilimsel yöntem ve teknikleri kullanmak kaçınılmazdır.
! Toplumsal fenomenler de tıpkı nesneler dünyası gibi nesnel
olup, onlar gibi ve onların yöntemleriyle incelenmelidir.
! Toplumsal geçerliliğin iki temel yasası; hiçbir mantıksal çelişkiyi
içermemesi ve gözlemlenen olgularla çelişmemesidir.
! Pozitivist sosyal bilimciler bilginin sosyal değerlerden bağımsız
olduğunu savunurlar.
! Bilimsel bilgi doğrulanabilen bilgidir.
! Bilimsel bilgiyi metafizik bilgiden ayıran yegane özelliği
doğrulanabilirliğidir.
 Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı

! Kendisi de bir pozitivist olan Karl Popper pozitivist sosyal

bilimcilerin ileri sürdüğü “doğrulanabilirlik” ölçütünü ret
ederek;
! Bilimsel bilginin ölçütünün doğrulanabilirlik değil
“yanlışlanabilirlik” olduğunu,
! Bilimsel bilginin doğruların biriktirilmesiyle değil,
yanlışların ayıklanmasıyla ilerleyebileceğini,
! Kuramdan bağımsız gözlem olamayacağını
! Tikel bilgilerin genellenmesiyle tümel bilgi elde etmenin
mantıksal bir kesinlik taşımadığını iddia etmiştir.
 Pozitivist Sosyal Bilim Yaklaşımı
! Pozitivist sosyal bilimcilerin savunduğu temel paradigmayı şöyle
özetlemek mümkündür:
! Evren, sistemler topluluğundan oluşan tek düze bir yapı arz eder.
! Evrende hiyerarşik bir düzen vardır
! Evren mekanik yasalara göre yönetilmektedir.
! Gelecek tahmin edilebilir.
! Parçalar ve sistemler arasında nedensellik ilişkisi vardır
! Sistemler birikim yoluyla gelişir.
! Nedensellik zorunluluktur.
! Pozitivist yaklaşıma göre nitel araştırmalardan uzak durulmalı yöntem
olarak nicel araştırmalar benimsenmelidir.
Yorumlayıcı Sosyal Bilim
Yaklaşımı
! Bilimde sağduyunun kullanılabileceğini, sosyal bilimlerin
insanların günlük yaşamlarını nasıl düzenleyeceklerini
incelemesi ve yorumlaması gerektiğini savunur.
! Genellikle nitel araştırmaları öncelikli olarak kullanırlar
! İnsanları; doğal ortamlarında sergiledikleri davranışları
ile değerlendirmek amacıyla, gözlem ve mülakat
teknikleriyle derinlemesine bilgi edinilmeye çalışılır.
! Bir kuramdan hareketle elde edilen ampirik verilerin
incelenmesiyle elde edilen genellemenin yerine,
olguları derinlemesine inceleyerek kuramlara varmak
tercih edilmelidir (Tümevarımsal Yaklaşım)
Yorumlayıcı Sosyal Bilim
Yaklaşımı
! Yorumlayıcı sosyal bilimcilerin savunduğu temel
paradigmayı şöyle özetlemek mümkündür:
! İnsanların doğal ortamlarında nasıl bir anlayış
geliştirdiklerini açıklamayı hedefler.
! “Toplumsal gerçekliğin esas doğası nedir?” sorusunu
cevaplamaya çalışır.
! Bilimle sağduyu arasındaki ilişkiyi sorgular
! Doğruluk ve yanlışlık nasıl belirlenir sorusunu yanıtlar
 Eleştirel Sosyal Bilim Yaklaşımı
! Eleştirel sosyal bilimin amacı sadece sosyal dünyayı
incelemek değil, aynı zamanda onu değiştirmektir.
! Eleştirel sosyal bilim, pozitivist bilimi dar, anti-demokratik
olmakla ve aklın kullanımında hümanist olmamakla
eleştirir.
! İnançlarımız, fikirlerimiz ve ideolojilerimiz, gözlemlerimizi ve
ampirik bulgularımızı etkiler.
! İnsanların düşünme biçimleri; içinde yaşadıkları toplumsal
yapıdan bağımsız değil, ondan büyük ölçüde
etkilenmektedir.
! Bilimin bulguları toplumsal yapıyı değiştirmekte mutlaka
kullanılmalıdır.
 Eleştirel Sosyal Bilim Yaklaşımı
! Eleştirel sosyal bilimcilerin savunduğu temel
paradigmayı şöyle özetlemek mümkündür:
! Gerçek karmaşıktır. Her sistem kendine özgü özellikler
geliştirir.
! Hiyerarşik bir düzen yoktur, kaos vardır. Düzen
düzensizlikten doğabilir.
! Gelecek kestirilemez.
! Gözlem yapan gözlenenden bağımsız değildir.
! Nesnellik diye bir şey yoktur. Bakış açısı vardır.
! Yani hangi bakış açısıyla bakıldığı gözleneni etkiler.
(paradigmanın gücü)
Bilimin Önemi

Bilim, insana öngörü sağlar.

Yani olgular arasındaki ilişkilerden yararlanarak
henüz olmamış bir olgu veya olay önceden
kestirilebilir.

Böylece insanoğlu, gerekli koşulları hazırlayarak

olayların olmasını, olmamasını veya değişik
biçimlerde ortaya çıkmasını sağlayabilir.
Bu ise insanın doğayı denetim altına alması
demektir.
Yöntem

Belirli bir amaca ulaşmak için bir plana göre izlenen yol
METOD yada YÖNTEM olarak tanımlanır. Yöntem bir
bilimdalının aradığı gerçeklere varmakta kullandığı
zihinsel işlemlerin tümüdür.
! Yöntem; bir bilim dalının aradığı gerçeklere varmakta
kullandığı zihinsel işlemlerin tümüdür.
! Her bilim dalının kendine has yöntemleri vardır.
Bilimsel Yöntem

Bilim hem akla hem de araştırmaya dayanır.

Bu nedenle, bilimsel yöntem ;

! Bilimsel düşünce yöntemi ve

! Bilimsel araştırma yöntemi

olarak iki anlamda ele alınabilir.

 YÖNTEM (metod)

! Bilimde yöntemin iki anlamı vardır

Bilimsel düşünce yöntemi Bilimsel araştırma yöntemi

Bilim insanının akıl yürütme ve
Araştırma sürecinde, araştırmanın
davranışı ile ilgili olarak;
amacını ve problemi tanımlama,
olgulara dayanma, tarafsızlık,
problemi çözecek modeli kurma,
eleştiriye açıklık, yanılma
modelle ilgili olarak gerekli
olasılığını dikkate alma
hipotezleri formüle etme gibi
özelliklerini içerir
birbiri ile ilişkili süreçleri
ifade eder

Bilim%insanının%her%iki%anlamda%da%bilim%yöntemine%sahip%olması%gerekir.
Bilimsel Düşünce Yöntemi

Bireyin akıl yürütme ve davranış biçimiyle

ilgilidir. Olaylara dayanma, tarafsızlık,
dogmatizmi reddetme, eleştiriye açık
olma ve yanılma olasılığını kabul etme
bilimsel düşünce yönteminin temel
özellikleridir.
Araştırma

Her araştırma bir sorunu çözmeye ya da

bazı soruları cevaplamaya yöneliktir.

Bilgi aramaktır.
ARAŞTIRMA ÇEŞİTLERİ

! Araştırmalar amaç, içerik ve kullanılan yöntem

bakımından değişik şekillerde sınıflandırılabilir.
! En yaygın sınıflamalar;
! Amacına göre
! Konunun ele alınış biçimine göre,
! Yöntembilime göre,
! Araştırmanın amacına göre,
! Nedensellik bakımından,
! Değişkenlerin türüne göre,
! Araştırma için gerek duyulan zamana göre yapılan
sınıflamalardır
 Araştırmanın amacına göre
Temel Araştırmalar
Olaylar&arasındaki&ilişkileri&
keşfetmek&ve&yeni&kuramlar
geliştirmek&amacıyla
yapılan&araştırmalardır.
Bu&tür&araştırmalarda&sonuçları
kısa&sürede&uygulamaya&koyma&
zorunluluğu&yoktur.&Ana&amaç
bilime&katkı&sağlamaktır.
Uygulamalı Araştırmalar
Günlük&problemlere&çözümler
bulmak,&kuramları&test&etmek,&
olayları&kontrol&altına&almak
ve&değerlendirme&amaçlı&
Araştırmalardır."Bu&tür&
araştırmalar&uygulanan bir&strateji,
politika&veya&yöntemlerin&beklenen
sonuçları&verip&vermediğini&değerD
lendirmek&amacıyla&da&kullanılır.
Amacına Göre

Temel Araştırma: Olaylar arasındaki

ilişkileri keşfetmek ve teori geliştirmek
amaçtır. Anket, gözlem, görüşme vb.
yollarla veri toplanır, deneyler yapılır.

Uygulamalı Araştırma: Günlük pratik

sorunlara çözüm arar. Değerlendirme
yapma amacı taşır. Anket, gözlem,
görüşme vb. yollarla veri toplanır,
deneyler yapılır.
 Konunun Ele Alınış Biçimine
Göre
Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırma Çeşitleri

İnceleme Türü Tanımlayıcı Neden-sonuç Açıklayıcı

Araştırma
Araştırma(proble.
mini(daha(açık(ve
anlaşılır(kılmayı(
amaçlar.
(Yeni(bir(sınıf(içi(teknik(
uygulanacak,(öğrencilerin
hazır(bulunuşluğu
araştırılacaksa(bu(tür(
araştırma(uygundur)
Araştırma Türü araştırma Araştırma
Bağımsız(değişken.
Olayı(meydana( İnceleme(ve(ta.
lerin(bağımlı(değiş.
getiren(nedenle. nımlayıcı(araştır.
ken(üzerinde(etki.
ri(ve(hangi(olayın malar(üzerine(o.
lerini(ortaya(çıkar.
ne(gibi(sonuçlar turan,(olgunun
mayı(amaçlar
doğurduğunu nedenini(ortaya
(Öğrencilerin(kopya(çekme
davranışlarının(bazı(değiş. anlamaya(çalışır koyan(araştırma
kenler(açısından(incelen. (Altını(ıslatma. (Aile(içi(şiddetin(hangi
mesi(Yaş,(cinsiyet,(sınıf(vb)( davranışının(nedenle. türü(çocukları(hırsızlık
Rinin(araştırılması) davranışına(iter?)
NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ
BAKIMINDAN

Laboratuar Araştırmaları : Yapay ortamda,

denetimli koşullar altında neden-sonuç ilişkisini
bulmayı amaçlar. İnsan davranışları üzerine
uygulama olanağı sınırlı olmakla beraber bazı
durumlarda uygunabilmektedir. Etki, Yargı ve
Gözlem Çalışmalarından oluşur.

Doğal Ortam Araştırmaları : Laboratuar

araştırmalarının aksine olayları gerçek oluşumları
içerisinde, inceleyerek illiyet bağı kurmayı amaçlar.
Gözlem, Anket ve Belgesel Kaynaklar kullanılarak
veri toplanır.
Nedensellik Bakımından
Araştırmalar
Özellikle toplumsal bilimlerde büyük kabul gören araştırma türleridir.

! Deneysel Araştırmalar: Labaratuar araştırmaları ve ya alan araştırması

şeklinde yapılan, oluşturulan hipotezin test edilerek teori veya kanunlara
ulaşmaya çalışan araştırmalardır.
! Tanıtıcı Araştırmalar (Survey):Belirli bir anakütlenin, ilgi duyulan niteliklerini
belirlemektir.
! Monografiler:Bir olay, olgu, kurum veya kuruluşu olduğu gibi tanıtmaya
yarayan çalışmardır.
! Tarihsel Araştırmalar: Eski dönemlerde yazılarak günümüze kadar
ulaşmış el yazması eserler, çeşitli evrak ve kayıtlar, gazateler, dergiler,
arkeolojik kalıntılardan yararlanılarak yapılan araştırmalardır
! İstatistiksel Araştırmalar: Rakamsal verilerin, toplanıp, işlerek
yorumlanmasıdır. İktisat, işletme, psikolojide vb.sıkça kullanılır. Yüksek
lisans ve doktora tezlerinde yer verilmiş olmasına dikkat edilir.
! Alan Araştırmalar: İncelenen kişilerin hayatına girilir.
 Yöntem bilime göre

Tümdengelimsel+ Tümevarımsal Tarihsel+

Yöntem Yöntem Yöntem

Problemin&tarihsel&geçmi;
Bilinen&genellemelerden Tikel&olay&veya&olgulardan
şini&ve&gelişimini&ince;
hareketle&tikel&olay Birtakım&genellemelere
leyerek&ortaya&çıkış≠
veya&olguları&açıklamaya Ulaşmayı&amaçlayan
denlerini&belirlemeye&
çalışan&yaklaşımdır yaklaşımdır
çalışır
 Gereksinim Duyulan Süreye
Göre
Kısa Süreli Araştırmalar
(Kesitsel araştırmalar)
Evrenin belli kesimlerinde, belli bir
zaman dilimi içerisinde yapılan
araştırmalardır.
Farklı yaş, cinsiyet, eğitim, gelir
düzeyi, meslek gibi özellikler göz
önünde bulundurularak yapılan
araştırmalar bu türden
araştırmalardır.
Uzun Süreli Araştırmalar
(Boylamsal araştırmalar)
Evrenin dar olması halinde evrenin
tümünde, geniş olması durumunda
ise belirli kesiminde, aralıklarla
yinelenerek yapılan araştırmalardır
Aylar hatta bazen yıllar alan bu
araştırmalarda amaç, araştırma
konusu ile ilgili genel bir gelişim
çizgisi ortaya koymaktır.
 Değişkenlerin Türüne Göre
Niceliksel araştırmalar
! Ne kadar?
!Ne miktarda?
!Ne kadar sık,
! Ne kadar yaygın?
sorularına cevap arayan
araştırmalardır.
Gözlem ve ölçmelerin tekrarlanabildiği
ve objektif olarak yapılabildiği
araştırmalar olup sonuçlar
niceliksel (sayısal) veriler
olarak ifade edilir
Daha çok doğa bilimlerinde kullanılır
Niteliksel Araştırmalar
Niçin?
Nasıl?
Ne şekilde
sorularına cevap arayan
araştırmalardır.
Ölçümler bize kaç kişinin nasıl
davrandığını gösterir, ama “niçin öyle
davrandığı?” sorusuna cevap veremez.
İnsan ve grup davranışlarının
“niçin”ini anlamaya yönelik
araştırmalara niteliksel
araştırma denir.
Daha çok sosyal bilimlerde kullanılır
Bilimsel Araştırma

! Bilimsel yöntemler kullanılarak bilimin

anlama, açıklama ve kontrol etme işlevleri
doğrultusunda bilgi birikimine ulaşılması
çabalarından oluşan süreçtir.

! Bilimsel yöntemin, problemlerin çözümüne

uygulanması sürecidir.

! Sistematik veri toplama ve analiz etme

sürecidir.
Bilimsel Araştırmanın
Amaçları

! Kuram (teori) üretmeyi ya da var olan

kuramları sınamayı amaçlar. (Temel
Araştırma)

! Uygulamaya yönelik öneriler oluşturmayı

amaçlar. (Uygulamalı Araştırma)
Bilimsel Araştırmanın Önemi

Bilimsel yöntem, insanlar için en güvenilir

bilgi edinme yöntemidir. Problem
çözmek için izlenen düzenli yol,
uygulandığında, bilime katkı getirmiş ya
da getireceğine inanılan süreç olarak da
ifade edilmektedir.
Bilimsel Araştırmanın Önemi

“İLİM TERCÜME İLE OLMAZ, TETKİKLE OLUR."

M. Kemal Atatürk , 1932

Bilimsel Araştırmanın
Özellikleri
! Doğal olay ve olgular arasındaki ilişkiler
sistemini ortaya koyar.
! Bir kurama ya da kuramlara dayalı araştırma
ve inceleme sürecidir.
! Eleştiriye ve kendi kendini yenilemeye açıktır.
! Araştırmada ele alınan değişkenlerin
ölçülebilir ve gözlenebilir olmasından dolayı
tekrarlanabilmektedir.
! Belirli aşamalardan oluşan sistematik bir
süreçtir.
Araştırmacının Özellikleri

! Araştırma konusunda bilgi sahibi olması ya da araştırma

konusunda bilgi edinmeye yönelik ilgisinin olmalı,
! Ön yargılarından arınmış ve tarafsız olmalı,
! Sabırlı ve özenli olmalı,
! Açık fikirli olmalı,
! Farklı görüşlerde de mantık arayabilmeli,
! Yeterli kanıt ve bilgi olmadığında kararı erteleyebilmeli,
! Olaylar arasında bağıntılar kurarak, bunları
değerlendirebilmeli, analiz edebilmeli,
! Tüm değerlendirmelerini belli ölçütlere göre yapmalı,
! Septik olmalı.
SOSYALBİLİM ARAŞTIRMALARINA
ÖZGÜ BAZI SORUNLAR

! Sosyal bilim araştırmalarında; birisi bu alanın kendi

özelliğinden, ötekisi de araştırmacının kendi öznel
durumundan kaynaklanabilecek iki temel hata olasılığı
mevcuttur.
! Alanın özelliğinden kaynaklanan problemler:
! Öncelikle toplumsal olaylar çok karmaşık nedenlere
bağlıdır ve tüm değişkenleri kontrol etme olasılığı hemen
hemen imkansızdır.
! Denetimli deney ortamı oluşturmak çok zordur.
! Ayrıca toplumsal olaylarla ilgili ölçme-değerlendirme
yaklaşımlarında da sorun vardır.
SOSYALBİLİM ARAŞTIRMALARINA
ÖZGÜ BAZI SORUNLAR
! Araştırmacının kendi öznel durumundan kaynaklanabilecek
problemler;
! Araştırmacının inançları, ideolojileri, önyargıları, ahlak anlayışları araştırmanın
sağlıklı olmasını engelleyebilir
! Bir olaydaki neden-sonuç ilişkisinin bir başka olayda aynen geçerli olmama
ihtimaline rağmen, araştırmacı doğal olarak nedensellik ilişkisi kurabilir.
! “Benzerlik” ve “eşitlik” kavramları arasındaki küçücük nüans bazı sosyal bilim
araştırmacılarınca yok sayılmaktadır. Oysa benzerlik eşitlik değildir.

! Örneğin, bir sosyal olayda geçerli olan sebep-sonuç ilişkisi başka

benzer bir olayda geçerli olmayabilir.
! Koşulları değişmiş ve farklı değişkenler işin içine girmiş olabilir.
Bilimsel Araştırmada Etik

Bir araştırma projesinin;

hazırlanması,
önerilmesi,
yürütülmesi,
sonuçlandırılması,
sonuçların yayımlanması

aşamalarında görülen etiğe aykırı kabul

edilecek bazı davranışlar vardır :
Bilimsel Araştırmada Etik

Araştırmada bulunmayan verileri

üretmek, bunları rapor etmek veya
yayımlamak

UYDURMAK
Bilimsel Araştırmada Etik

Değişik sonuç verebilecek şekilde

araştırma
materyalleri, işlemler ve araştırma
kayıtlarında değişiklik yapmak veya
sonuçları değiştirmek

ÇARPITMAK
Bilimsel Araştırmada Etik

Başkalarının fikirlerini, metodlarını, verilerini

(yazı, şekil, grafik, v.b.), yazılarını ve şekillerini
sahiplerine atıf yapmadan kullanmak,
araştırıcının izni olmadan kişinin kendi
çalışmasının herhangi bir bölümüne
yerleştirmek

AŞIRMAK
(İ N T İ H A L)
Bilimsel Araştırmada Etik

Araştırmada tüm bilgileri analiz etmemek, bu analizi

en uygun istatistik yöntemlerle yapmamak,
istatistiklerle oynamak, bilinçli olarak ve amaçlı bir
yaklaşımla çalışmanın metod veya sonuçlarını
"kötü niyetle" saptırmak ve değiştirmek

BİLİMSEL YANILTMA,
SAPTIRMA ve
YALANCILIK
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU
BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE
YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ
Bilimsel Araştırma Yöntemi

Sorunu belirleme, hipotez kurma, hipotezi

test etme ile teori ve kanuna ulaşma
aşamalarından oluşur. Uygulamalı bir
araştırmada gerçeğe ulaşmak için
izlenen yol veya süreci ifade eder.
Olay

! Olay, ortaya çıkan yada çıkabilecek her türlü iş, hadise

veya vakadır. Deney yoluyla doğruluğu gösterilebilen
bir gözlemdir
! Olayları oluşturan nedenlere göre olaylar, tipik ve
kollektif olay olarak bölümlenir.
! Birbirine benzeyen olayların her biri, temel neden
denilen tek nedene bağlı olarak oluşuyor ise, tipik olay
niteliğini alır.
! Birbirine benzemeyen, bazı ortak tarafları olmasına
karşın, aralarında bir çok farklılıklar olan, bu nedenle
tek bir olayın diğerlerini temsil etmesine olanak
sağlamayan olaylara kollektif olay denir.
Birim

! Birim, Araştırma ve gözlem konusu olarak

alınan kollektif olaylardan her birine birim
denir. Bir olayın birim olması için ölçülmeye
veya sayılmaya elverişli olması gerekir.
Birimler dört gruba ayrılabilir.
1. Maddi ve Gayri Maddi Birimler
2. Ani ve Sürekli Birimler
3. Gerçek ve Varsayımsal Birimler
4. Doğal ve Doğal Olmayan Birimler
1. Maddi ve Maddi
Olmayan Birimler
Eğer birimler insan, araba ve benzeri gibi
canlı ya da cansız maddesel bir varlığa
sahipse, bu tür birimlere, maddesel varlığa
sahip birimler adı verilir. Eğer birimler,
doğum, ölüm, trafik kazası ve benzeri gibi
olay niteliğindeyse bu tür birimlere de
maddesel varlığa sahip olmayan birimler
adı verilir.
2. Ani ve Devamlı Birimler

! İstatistiğin ilgi alanına giren olaylar, doğal olarak, sınırlı bir

ömre sahiptir. Belirli bir zaman aralığı içinde herhangi bir
anda gözlenebilen istatistik birimlerine sürekli birimler adı
verilir. Örneğin; insan, bina, ticari bir kuruluş ve benzerleri
gibi. Bu tür birimler varlıklarını sürdürdükleri süre içinde
herhangi bir anda gözlemlenebilirler. Dolayısıyla bu tür
birimler, istenilen bir zamanda yapılacak bir sayım için
uygun bir ortam oluştururlar. Maddesel bir varlığa sahip
birimler sürekli birimlerdir.
! Öte yandan; evlenme, boşanma, trafik kazası gibi bir olay
ya da bir fiil biçiminde ortaya çıkan birimler, oldukça kısa
ömürlüdürler. Ani birimler olarak isimlendirilen bu tür
birimler, zaman içinde dağılmış olarak ortaya çıkarlar.
Kolaylıkla anlaşılabileceği gibi, “ani birimler” maddesel bir
varlığa sahip olmayan birimlerdir.
3. Gerçek ve Varsayımsal
Birimler
! Gerçekte var olan birimlere “gerçek birim” adı verilir.
Bir birimin gerçek birim olabilmesi için mutlaka
maddesel bir varlığa sahip olması gerekmez. Örneğin;
ev, arsa, insan, bisiklet gibi maddesel bir varlığa sahip
birimler gerçek birimlere örnek oluştururken, doğum,
ölüm, evlenme, iflas gibi olay ya da fiil biçiminde or-
taya çıkan birimler de gerçek birimlerdir. Bir birimin,
gerçek birim olabilmesi için, ortaya çıkmış olması
yeterlidir.
! Öte yandan kuramsal olarak oluşturulabilecek birimler
de söz konusudur. Örneğin on öğrenci arasından, üçer
öğrenciden oluşacak her grup da bir birim olarak
görülebilir. Bu tür birimlere de “varsayımsal birimler” adı
verilir.
4. Doğal ve Doğal Olmayan
Birimler
! Nitelikleri açısından bir bütün oluşturan, parçalanmaları
yada birleştirilmeleri halinde niteliklerini kaybeden
birimlere “doğal birim” adi verilir. Örneğin bir canlı
parçalandığında, canlı olma niteliğini kaybeder ve her
parça da daha küçük bir canlı oluşturmaz. Bir TV alıcısı ya
da bir otomobil için de durum aynıdır.
! Öte yandan, iki öğrenci bir araya getirilerek, daha uzun
boylu, daha ağır ya da daha zeki bir öğrenci
oluşturulamaz. Kolaylıkla anlaşılabileceği gibi, doğal
birimler bir araya getirilerek ya da parçalanarak aynı
nitelikte birimler elde edilemezler.
! Nitelikleri açısından bir bütün olma özelliği göstermeyen
birimlere doğal olmayan birim adı verilir. Bu tür birimlerin,
birleştirildikleri ya da parçalandıkları zaman, nitelikleri
değişmez. Örneğin bir arsa bir kaç parçaya bölünürse,
daha küçük arsalar ortaya çıkar. Arsanın, arsa olma
niteliği değişmez.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ
diğer KAVRAMLAR
! Teori
! Kural
! Varsayım (Assumption)
! Hipotez (Hypothesis)
! Tez
! Değişken
Teori / Kural

! Teori (Kuram), olaylar arasındaki

bağlantılarla veya bu bağlantıların bir
düzene sokulmasıyla ilgilidir. Sistemli bir
biçimde düzenlenmiş bir çok olayı açıklayan
ve bir bilime temel olan kurallar ve yasalar
bütünüdür. Bilimsel bilgiler arası ilişkiler
sistemidir. Diğer bir ifade ile Kuram, bir olguyu
açıklamaya, kestirmeye ve/veya kontrol
etmeye yarayan ilişkili ilkeler bütünüdür.
! Kural: bilime temel olan, yön veren, bilimin
öğrenilmesinde, öğretilmesinde, bir eylemin
gerçekleştirilmesinde uyulması zorunlu
düzenlemelerdir.
 TEZ (sav)-iddia-

! Tez; bilimsel anlamda kanıtlara dayanarak ya da

mantık yoluyla bir fikrin, bir düşüncenin ya da bir
konunun savunularak kanıtlanmasıdır.
! Tezin karşıtı ise antitezdir. Sentez ise tez ile antitezin
bileşimidir.
! Yüksek Lisans ve doktora çalışmalarına tez
denilmesinin nedeni, ele alınan iddianın ispatlanmasını
ya da çürütülmesini konu aldıkları içindir.
! Araştırmalarda tez cümlesi bir iddia biçiminde yer
almalıdır.
! Bu sayede araştırma problemini okuyucuya yansıtmak
kolaylaşmaktadır.
 VARSAYIM (sayıltı)-kabul-

! Varsayım; kaynağı bilimsel bilgiye, deneyimlere,

inançlara, gözlemlere dayanan ve üzerinde tanım
birliğine varılmış doğrulardır.
! Varsayımların yeniden doğrulanmasına gerek duyulmaz.
! Varsayımlar rastgele kabuller değil, herkesin mantıklı
bulup kabul edeceği doğrular olmalıdır.
! Bazen önceden yapılmış araştırmalarda ulaşılmış bulgular
yeni araştırmaların varsayımı olarak kabul edilebilir.
! Bu durumda kabul edilen araştırma bulguların sağlıklı
sonuçlar olmasına azami dikkat gösterilmelidir.
 HİPOTEZ (denence)

! Hipotez; bir araştırma probleminin çözümü için, doğrulanması ya da

yanlışlanması gereken önermedir.
! Hipotezler henüz doğruluğu veya yanlışlığı test edilmemiş önermelerdir.
! Araştırmacı bir hipotez önerirken, onun doğrulanacağını veya
yanlışlanacağını önceden bilemez.
! Ancak, hipotez mantık ölçülerinin kabul edemeyeceği türde
önermeler olmamalı, akla-mantığa uygun olmalıdır.
! Gözlem:1- Gördüğüm ilk leylek beyazdı
! Gözlem:2- Gördüğüm ikinci leylek beyazdı
! Gözlem:3- Gördüğüm üçüncü leylek beyazdı
! Gözlem:n- Gördüğüm n leylek beyazdı
! Hipotez: Tüm leylekler beyazdır
 HİPOTEZ (denence)

! Ele alınan hipotezin doğrulanması veya aksinin ortaya

konması araştırmacının iddiasını doğrular veya ret eder.
! Bir iddia ile ilgili birden fazla (bazen çok sayıda) hipotez
üretmek mümkündür.
! Hipotezler, ancak ampirik olarak test edildikten sonra
doğrulukları veya yanlışlıkları konusunda konuşabiliriz.
! Hipotezleri doğrudan test etmemiz mümkün değildir.
! Mesela iki öğretim yönteminden birisinin diğerine göre daha
etkin olacağı iddia ediliyorsa, biri deney, diğeri kontrol grubu
olmak üzere iki türdeş grup oluşturmak, deney grubuna bir
yöntem, kontrol grubuna da diğer yöntemle öğretimi
sürdürüp, başarı durumlarının test edilerek karşılaştırılması
gerekir.
! Ancak deney sonucunda yöntemlerin etkililiği konusunda
konuşmak mümkün olabilir.
HİPOTEZ ile VARSAYIM
birbirinden farklıdır
! Hipotezler denenebilir;

! Varsayımlar ise deneme maliyetinin, getireceği

yarardan daha fazla olması nedeniyle denenmez.
 ARAŞTIRMA'SORUSU:
Yıllık%kazanç%ve%tatile%çıkma%sıklığı%arasında%nasıl%bir%ilişki%vardır?

ARAŞTIRMA'HİPOTEZİ:
Tatile%çıkma%sıklığı%ve%yıllık%kazanç%arasında%pozitif%bir%ilişki%vardır.

FARKSIZLIK'HİPOTEZİ:
Tatile%çıkma%sıklığı%ve%yıllık%kazanç%arasında%ilişki%yoktur.
 DEĞİŞKEN

! Değişken: Gözlemden gözleme veya ölçmeden

ölçmeye değişen ve en az iki farklı değer alabilen
nesne veya objelere değişken denir.
! Sosyal Bilimlerde değişkenler, olgular düzeyinde
ölçmeyi planladığımız kavramlardır.
! Değişkenler;deneysel çalışmaların temel kavramıdır

Değişkenler*bir*bakış*açısından*ikiye*ayrılır

Denek*değişkenleri Çevre*değişkenleri
(yaş,&boy,&cinsiyet,& (pekiştireç,&deneme&programı,&
meslek,&gelir&vs) ceza,&ilaç&vs)
 73
Değişkenler*bir*başka*açıdan
da*ikiye*ayrılır

Bağımsız*değişken Bağımlı*değişken
Araştırma*problemini*etkileyen Bağımsız*değişkenin*etkisinin*
değişmez*çevre*ve*kişi*özellikleri araştırıldığı,*ona*göre*değişen*özellikler

Denetlenebilir* Denetlenemez Bağımsız değişken, bağımlı

değişken üzerinde etki oluşturduğu
bağımsız bağımsız düşünülen değişkendir.
değişken değişken Söz konusu etki kanıtlanana kadar
buna tahmini değişken, kanıtlandıktan
(ödül,*ek*eğitim (yaş,*zeka sonra ise teorik değişken denir.
v.b. cinsiyet*v.b)
74

DEĞİŞKENLER (başka bir sınıflama)

Nicel Değişken Nitel Değişken

(Miktar olarak değişim) (Özellik olarak değişim)
 Bilimsel Araştırma Yönteminin
Aşamaları
Bilimsel araştırma yöntemi, bilim üretmede takip edilecek
yoldur. Bu yolun takip edilmesinin bazı basamakları vardır :
! Sorunu Belirleme :Tümdengelim ve Tümevarım Yöntemleri
kullanılır.

! Hipotez Kurma : Çalışmanın temel sorusunun, muhtemel

cevabıdır.

! Hipotez Testi : Olay ve olguları gözlemleyip deliller toplayarak

hipotezin doğruluğunu kanıtlamaya çalışmaktır.

! Teoriye ve Genel Kanunlara Ulaşma : Teorinin kurulması soyut,

yani kavramlaştırmayla ilgili bir faaliyettir. Eğer olaylar bu teori
değişmez bir kural biçiminde desteklerse önerme bilimsel bir
yasa şeklini alır. Toplumsal bilimlerinde ise yasalar daha çok,
belirli koşullar altında belirli ilişkilerin ortaya çıkma eğiliminin
yüksek bir olasılık biçiminde olduğunu ifade ederler.