5.

Fİİ L

86— Fiil: Bir i şi veya bir olu şu, bir ş ahsa ve bir zamana ba ğlı ola-
rak ifade eden kelimelere fiil denir.
Örnek: J (gidiyorum)
(pişirdi)
(görecektir)

87— Fiiller mastardan ç ıkar. Farsça'daki mastarlar ikiye ayr ılır:

a) -den'li ( ) mastarlar: (vermek)

,:ı.ı?..3 (görmek)
b) -ten'li ( ,:; — mastarlar: (söylemek)
rs (pişirmek)
88— Mastarlar yap ı bakımından iki türlüdür:

a) Asil mastarlar b) câli (yalanc ı ve yapma) mastarlar.

a) Bu çe şit mastarlar, Farsça'da aslen mastar olan kelime-
lerdir:
(görmek), ,;;;i i (Gitmek)
(olmak), (var olmak)
b) Bu çeşit mastarlar ise, aslen mastar olmad ıkları halde,
Farsça ve Arapça kelimelerin sonuna ye, dal ve nun
(— ) eki getirilerek yap ılan mastarlard ır.
Örnek: Farsça kökten gelenler (savaşmak)
Arapça kökten gelenler (istemek)

Bu mastarlar, her kelimeden yap ılmayıp meydana geli şleri

tamamen semai ( 'dir. Ve geleneklere ba ğlıdır.
Mesela: ders ( ) ve mektub ( ) kelimelerinden
dersiden ( ) ve mektubiden ( ) ş eklinde
mastar te şkil etmek mümkün de ğildir.

49
89- Mastarlar basit ve marekkepi ( olmak üzere iki
kısıma ayrılırlar.
a) Basit mastarlar: Bunlar, ba şka bir kelime ile birle şmiş
olmayan ve ba şına herhangi bir ön ek almam ış olan mas-
tarlardır.
Örnek: va>> (görmek), (işitmek), j,*; ) (gitmek)
b) Mürekkep mastarlar: Bunlar ise, ba şka bir kelime ile
birleş erek yahut ba şına bir ek alarak meydana gelirler.
Örnek: ,BAS (söz söylemek), (geri dönmek)

90- Mastarların sonundaki nun ( harfini kald ırdığımızda ortaya

çıkan kelimeye mazi kökü veya mastar ı murahham -

denir.
Örnek: ,:J.ı.T (gelmek -› geldi)
(gitmek -› gitti)

91- Farsça'da baz ı fiiller için iki ayr ı mastar vardır:

(uyumak) - (pişirmek)
c:77„,.1 ıS (koymak J u jl t; - (okş amak, çalmak2)
„;_tr
.. (dolaşmak) " (açmak)
(sıçramak ;ı:J.: (işitmek)
(dövmek,
vurmak) 3 &;.-1.x5.>" (eritmek)
sS (süpürmek) - (bitmek)4
(kırmak
koparmak,
yırtmak) - (saldırmak)
(ütlemek) cJlmS - (kurtarmak)
yMJ (yalamak) (ve.. . . . )

92- İsm-i mastar Mastardan yap ılmış bir isim olup, mas-
tarın mânasım ifade eder.
Örnek: (gezi), J 1:3*, (davranış ), „:,,h1j - (rica),
İsm-i mastar 4 ş ekilde yap ılır:

1 Bileşik.
2 Çalgt çalmak.
3 Kafayı vurmak gibi.
4 Bitkinin bitmesi.

50
 ▪

a) Şin eki ( ) ile yapılanlar: Muzari kökünün veya emir

fiilinin sonuna şin ( ) eki getirilerek yap ıhrlar.
Örnek: '5.; (dön), (ver), (ba ğışla) kelimeleri
(dönmek , dola şmak), (vermek),
(affetmek, bah şiş , etmek) mastarlarm ın
muzâri kökleridirler. bunların sonlarına şin ( )
harfi eklendi ğinde gezme (gezi), j..›, (veri ş ),
(bah şiş ve af ediş) gibi ism-i mastarlar mey-
dana gelir.
b) Elif ve re ( )1) harfleriyle yap ılanlar: Mastarlar ın mazi
köküne ( j 1) harfleri ek ş eklinde getirilerek yap ılırlar.
Örnek: (gitti), c.....45." (söyledi), _,S" (yaptı) keli-
meleri ..) (gitmek), (*;:,ır (söylemek),
(yapmak) mastarlarının mazi kökleridirler. Bun-
ların sonuna elif ve re harfleri getirildi ğinde
▪ (gidiş ve davranış ) jI.) (söyleyiş ve söz),
▪ (davranış ve yapış) gibi ismi-i mastarlar
meydana gelir.
e) Güzel hel (e) ile yap ılanlar: Muzâri kökünün veya emir
fiilinin sonuna güzel he (e) getirilerek yap ılırlar.
Örnek: (gül), JU (inle), <s>" (a ğla) kelimeleri
(gülmek), (inlemek), (ağlamak) mas-
tarlarının muzârl. kökleridirler. Bunlar ın sonuna güzel he
(e) harfi eklendi ğinde : a!1; (inleyiş),
(ağlayış) gibi kelimeler meydana gelir.

d) Bazan da ye ( ) harfi ism-i meful (edilgen ortaç), isim

ve sıfatın sonuna eklenerek ism-i mastar elde edilmi ş olur.

Örnek: >E a i (yorgunluk)2 4- .5 y (insanlık)

L ş .›.)...1:4-..›,J (rahatlık) jf.,:y (büyüklük)

93- Sonunda elif ( ) veya vay ( ) bulunan kelimelere mastariyet

ye'si ( ,$) getirilmek istendi ğinde bu ye'den önce bir di ğer ye
getirilir.3
Örnek: ( ) 1•.;., (göz) - ( ) j5.,; (iyilik)

1 He-yi minti ( o )
2 Giriş'in Ha-yı gayr-ı melfuz bölümünün 3. kısmına bakınız.
3 iki ye („,...) harfi arka arkaya geldi ğinde ilk ye'nin noktas ı yerine bir hemze konur.

51
94- Bazan da kelimenin sonunda güzel he (.) bulunmad ığı halde
mastariyet ye (,..5) sinden önce kaf (,±3") harfi eklenerek ism-i
mastar yapılır.

Örnek: (yava ş ca)

(gizlice)

95- Bazan da mastariyet ye ( cs ) sinden sonra — geri ( cs,5") eki

eklenerek ism-i mastar yap ılır.

Örnek: . (sofuluk) :31 y 1 (İ ranlılık)

96- Geçişsiz ve geçi şli fiiller r iY Ju91 )

a) Geçiş siz ( ) fiil: Farsça'da mef'ule ihtiyac ı olmıyan

yahut meful alm ıyan fiillere denir.

Örnek: (Ziver gülüyor) ve

(Hasan yazıyor.) gülmek ve yazmak mastarlar ı
lazım fiil olduğundan yukardaki cümlelerde
mefılle (etken ortaca) ihtiyaç kalm ıyor.

b) Geçişli ) fili. Cümlede sarih meful ı alan fiillere mü-

teaddi fiiller denir.

Örnek: .>_; 4,?-1 (Hasan Ahmed'e vurdu.)

(Senin karde şin kitabı aldı .)

Lazım fiili müteaddi yapmak için, o fiilin emir veya mu-

zari kökünün sonuna enden ( ) veya eniden ( ) ekleri
getirilir.

Örnek: - (yanmak-›Yand ırmak)

- (ko şmak-›-ko şturmak)

97- Aş ağıda yazılan mastarlar hazan laz ım bazan da müteaddi

dirler:
J, (kesmek) (yakmak) (karıştırmak)
, y.1- (öğrenmek
(ate ş yakmak).' (incitmek)
▪ (dökmek) (koparmak) ‘'..ı.1.; (do ğmak)
vay »S (açmak, feth etmek) (kırmak)

1 İsm-i meful kısmına bakınız.

52
 ▪

98- Malam ve meçhul fiiller ,31..a1 Belirli ve belirsiz):

a) Belirli fil ( ): Cümlede filin gösterdi ği iş fail

(özne) ile ilgili ise bu fiile belirli veya mak= fiil denir.
Örnek: 1_, (Bijen kalemini kırdı.) Burada
kırma i şi Bijen tarafından yapılmıştır.
b) Belirsiz fiil (J j*.f Cümlede fiilin gösterdiği iş meful
(tümleç) ile ilgili ise bu fiile belirsiz veya meçhul fiil denir.
Örnek: (Ders bitti.)
(Sührab öldürüldü)

99- Meçhul fiil, müteaddi (geçi şli) fiillerin ism-i meful (edilgen
ortaç)'una olmak ( ) mastarı eklenerek yap ılır.

Örnek: azt-S- va. 4- 4:.t - (öldürmek—öldürülmek)

i.) b.L.t, — (:).x.5 (görmek -›- görülmek)

100- Lazım fiillerin meçhulleri olmaz çünkü, laz ım fillerin

mef'ule ihtiyaçlar ı yoktur.

101- Cümlede işi yapana fail ( jpl; ) veya özne denir.

Bunun di ğer bir adı da müsnedü'n-ileyh (4,)1 tir çünkü,
işin yapılışı ona bağlıdır.
Örnek: .4_7.4- I, (Hasan Kurşun kalemi satın aldı)
Burada Hasan, fail veya müsnedü'n-ileyhtir.

102- Fail canlı bir varlık olduğu zaman, fil ile fail aras ında tekil-
lik ve ço ğulluk bakımından uygunluk aranır

Örnek: (Hüseyin gitti.)

jp (Ali ve Hüseyin geldiler.)
Ali ve Hüseyin gitti ( J) şeklinde söylenemez.
103- Fâil ism-i cem r 1) veya cans ız bir varlık olduğu zaman
tekillik ve ço ğulluk bakımından fiil ile aralarında uygunluk
bulunması zorunlu de ğildir.
Örnek: (Bugün iki takım asker girdi.)
• (Bugün iki grup asker girdiler)
lm (Kalemler kırıldı .)
1.m (Kalemler kırıldılar.)

53
104— Fiilin ş ahısları ve zamanları :
Her fiilin üçü tekil, üçü ço ğul olmak üzere alt ı ş ahsı vardır.
Ş ahıs ekleri şunlardır:

Tekil Ço ğul

1. Ş ahıs r (mim) 1. ş ahıs : .. (yem)

'P
2. *. l.$ (ye ) 2. " ,.ı?. (yed)
'' P"
3. : ı:-, 4 (dal,te) 3. : ••U (ned)

105— Fiil çekimi üç zamanda yap ılır:

A— fil. L a :sr (Geçmi ş zaman)

B— ( Şimdiki zaman)
C— ı;x-,T (Gelecek zaman)
A-) c.„..;1... .42.:•, :15- (Geçmi ş zaman) : Aslında mazinin çe şitli du-
rumları vardır. Burada dört durumu anlataca ğız:
a) j1.12. (-dili geçmi ş zaman)1
(„...;1.. (dili geçmi şin devamlılık]. - istimrarisi)2
e) j:a; (-miş 'li geçmiş zaman)3
d) cs,;L. (miş 'li geçmiş zamanın hikayesi)
a) (-di'li geçmi ş zaman)' ın yapıhşı :
Mastarın sonundan nun ( :.> ) harfi kald ırılarak mazi kökü
elde edilir ve sonuna ş ahıs ekleri
Örnek: .1.55E Ja» (görmek -÷ gördü)

Tekil Ço ğul

1. r (gördüm) 1. .tı.3 (gördük)

2. (gördün) 2. (gördünüz)
3. ı» E 4 + (gördü) 3. a ı» E -u J..5. 3 (gördüler)

b) (dili geçmi şin istimrarısi). Bu çekim ş ekli,

mutlak mazinin önüne mi ( )5 eki getirilerek elde edilir

1 Geçmiş zaman.
2 istimrari mazi Türkçe'de, geni ş zamanda devamlılık manası ifade eder.
3 Duyulan geçmiş zaman
4 Mazi üçüncü tekil ş ahı s'ta fiilin sonunda; —denli mastarlarda dal ve —ten'li mastar-
larda te bulunduğundan, çekim s ırasında yeniden dal ve te ş ahıs zamirleri eklenmez.
5 Eski metinlerde mi (j) yerine hem?", (j) kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.

54
Örnek Tekil Ço ğul

1. (görüyordum) 1. r-.44 3 s +- 3 (görüyorduk)

2. 3 (görüyordun) 2.44443 Li 4- 44443+ uf (görüyordunuz)
3. -1:.z (görüyordu) 3 .4;443 4;4.3-1- ı 3 (görüyorlard ı)

Bazan istimrari mazinin sonuna ya-y ı istimrari denilen ye (,..s )

harfi getirilir. Bu durumda ba ş a getirilen mi ( ,„4 ) eki at ı-
hr ı .
Tekil Çoğul

1. (görüyordum) 1 .,/ .443 (görüyorduk)

2. -1-,s443 (görüyordun) 2. +444.,.3 (görüyordunuz)
3. ,.5443 ,5 4- 443 (görüyordu) 3. cs4;44 34-,5 4;.443 (görüyorlardı)

e) ja; (-miş 'li geçmiş zaman)' ın yapılışı : Önce mastann

ism-i meful (edilgen ortaç)'unu elde ederiz. Sonra da buna
(var olmak) mastar ımn hafifletilmişi olan.

Tekil Ço ğul

1. rı (em ) 1. (im )
2. cSI ) 2. 41 (id )
3. (est ) 3. 4;1 (end)2
eklerini ilave ederek nakli maziyi meydana getirmi ş oluyoruz.
Örnek: .443 4- ,:ı443 (görmek—görmü ş)
Tekil Çoğul

1. rı ‹_ (görmüşüm) 1. (. 1 .443 4-r-. 1 (görmüşüz)

2. ,.;1 .443 4- (.5 1 +.44 3 (görmüşsün) 2 .441 .443 +•443 (görmüşsünüz)
3. c.,wl .443 (görmüş) 3 . 4;1 .443 4-4;1+ .443 (görmü şler)

d) (-miş'li geçmiş zaman hikayesi)'nin yap ıhşı :

Geçmi ş zaman ın bu şeklini te şkil etmek için istedi ğimiz masta-
rm ism-i mefulü ahmr, buna var olmak anlam ına gelen Miden
( - imek) mastarının -di'li geçmiş zamanının çekimini
sırasıyla ekleriz.
Örnek: ,:.>443-›- ..443 (Görmek—görmü ş)

1 Bu çekimde görülen altı ş ahıstan yalnız 1 ve 6. şahıs daha fazla kullanılmaktadır.

2 Türkçe'de bu gibi eklere eevher fiili veya i - mek fülleri de denilir.

55
 Tekil Çoğul

1. r .,„ r .,,,+..x,(görmüştüm) (görmü ştük)

2. vt,yı o.X.ı 3<-,_5_,--1-o-tı.(görmü ştün) 2 (görmüştünüz)
3. . 9 1-...(görmü ştü) 3 (görmüşlerdi)
B) 1_,L.a. 1? Jlr (Geni ş veya şimdiki zaman): Farsça'da muzar ı
( ) veya hal ( ) ikiye ayrılır:

B /a) Muzâri-i ihbar! ( (.5 )

B /b) Muzâri-i iltizami ( 5,11 )

B /a) Muzari-i ihbar! ( (.5,1.>1 ) dedi ğimiz fiil Türkçe'-

deki geni ş ve şimdiki zamanı içine alır. Muzarinin çekimi için
önce mastarın muzâri kökünü bulmam ız gerekir'

Muzâri kökünü elde etme yolunu bu bölümün sonunda ayr ıca

anlataca ğız.
Muzari-i ihbarininin çekimi• Muzari-i ihbar! çekimi yukar ıda
ifâde etti ğimiz gibi hem geniş zamanı hem de şimdiki zamanı
ihtiva etti ğinden bu iki halin çekimini ayr ı ayrı veriyoruz:
Mesela, geniş zaman için vermek man:asma gelen daden ( ı.56)
mastarının muzari kökü olan deh ( .z ) kelimesini al ıp bunun
sonuna ş ahıs eklerini getirerek çekim yap ıyoruz.

Tekil Ço ğul

1. I,m, F r (veririm) 1. .z (veririz)

2. L.,› 4— Ls (verirsin) 2. (verirsiniz)
3. am, F .5 2 + o, (verir) 3. a m, F .x; -I- 0.5 (verirler)
Yukardaki geniş zaman çekimi önüne mi ) eki ilave ederek
şimdiki zamanı meydana getirmi ş oluruz.
Örnek: (vermek ver):

Tekil Ço ğul
1. r. ( Jh
∎
(veriyorum) 1. (.: f.i: 3 + J (veriyoruz)
2. L„,•,..53 F jb3 —I— J (veriyorsun) 2. ti (veriyorsunuz)
3. + J (veriyor) 3. -k:3•, ,s + J (veriyorlar)

1 Muzari kökü ayni zamanda emr-i haz ırdır Yalnız emr-i hazırm başına be harfi
ilâve edilir.
2 Muzari 3. tekil ş ahısta dal () harfi eklenmekedir.

56
 Bazan da .1 (devamlılık) manasım ifade eden mi ( &) eki-
nin yerine hemi ( ekinin geldi ği görülür.
(Örnek:

Tekil Çoğul

1. (veriyorum) 1. +- (veriyoruz)
2 . J0.5 (veriyorsun) 2 „› (veriyorsunuz)
3. (504' 4.th —j— Ls> (veriyor) 3 L5..z ‹- (veriyorlar)

B /b) Dilek ve istek ( - Muzari-i iltizami) : Bu çekimi

elde etijek için, muzâri kökünün ba şına be (y) harfi, sonuna
da ş ahıs ekleri getirilir.
Yine A bölümündeki örne ğe uygun olarak dâden ( ,:.)A5 -
vermek) mastarm ın muzari kökü olan deh ( 0.5 ) ş eklini ele
alalım.
Örnek:

Tekil Ço ğul

1. r (vereyim ► 1. ,J.-4 E t-.. ..5 y (verelim)

2. (veresin) 2. (veresiniz)
3. am i, -4- .5 y (vere) 3 -t; -I- 0.5 (vereler)
C- .4:j (gelecek zaman): Gelecek zaman ın bir tek çe-
kim şekli vardır. Bu çekimi yapmak için istemek manas ına
gelen hâsten ( mastar ının geniş zaman çekiminden son-
ra, istedi ğimiz mastarm mazi kökünü (veya murahham mas-
tarını = hafif mastar ını) getiririz.
Örnek : Önce hâsten ( mastarının muzari kökünün
hâh ( ) olduğunu bilmeliyiz. Sonra bu köke
ş ahıs ekleri ilave ederek geni ş zamanı elde edelim:

Tekil Çoğul

1. I,mly F (.4-01.,- (istiyorum) 1. ml y> F ol y > (istiyoruz)

t
2. ,s+.1.y- (istiyorsun) 2. -F .1 y.- (istiyorsunuz)
3. z+ OS .9> (istiyor) 3. H- .1y. (istiyorlar)
Bu çekimin sonuna istedi ğimiz mastarm mazi kökünü ekliye-
yelim. Yine önceki örneklere uygun olmas ı için dâden ( )

1 istimrari mazi lusnuna bakınız.

57
 mastarının mazi kökünü ele alal ım. Biliyoruz ki bu mastarın
mazi kökü dâd ( z1.5 ) 'd ır.

Örnek :
Tekil Ço ğul

1 . I .5 rı, ly:-<-5 I z (verec e ğim) 1 . I .51.) --‹-.5 I .5 I ..)>- (verece ğiz)

2. zlz j, I_,>-(vereceksin) 2..51z (vereceksiniz)
3 . I .5 .0 I j,..--‹-z1.5 +.1ibl i.:-(verecek) 3 ..51z .ı:J01_,..--‹-z1.5-1-.u›I j - (verecekler)
Bazan şiirde vezin zarureti sebebiyle ikinci k ısım önce gele-
bilir.
Örnek: 1...&1_,;- zlz .51.5 (istiyeceğim)
ezç
(Her yerden deyin elini kesiyorum zira ben dünyaya kral
olacağım)

106- Olumsuz fiil ( 0'; J ): Bir fiili olumsuz yapmak için o fiilin
başına nun ( ) harfi getirilir'
Örnek:
a) Mazi için z1.1; r.51.5 (verdim --> vermedim)
P
b) Muzari için f,..6,.x; F
(,->z (vereyim -› vermiyeyim)
c) istikbal için zlz (verece ğim-›vermiyece ğim)

107- Mürekkeb mastarlar ın olumlu ve olumsuz çekimleri yukarda

gördü ğümüz basit mastarlardaki çekimler gibidir. Meselâ
söz söylemek (S') birle şik mastarının çekimi şu şekildir:

Mazi ( fil.
Olumlu Olumsuz

1. rjır (söz söyledim) (söz söylemedim)

2. ( " söyledin) ( " söylemedin)
3. .c...ar ( " söyledi) ( " söylemedi)
4. f i ( " söyledik) ( " söylemedik)
5. ( " söylediniz) ( " söylemediniz)
6. ( " söylediler) ( " söylemediler)

1 Aslında bu fiil şeklinde olacaktır.

2 ismi olumsuz yapmak için, başına nâ (U) ve bi (j) edatları getirilir. örnek: müsâid
-->namusaid ( „ ıp.L„U ) ve insafh-s- insafs ız ( .j31,„.31 j,31,„,;,;1 L )

58
 Muzari ( )
Olumlu Olumsuz

1. (söz söylerim) ( söz söylemem)

2. ( " söylersin) ( " söylemezsin)
3. a 9S ( " söyler ( " söylemez)
4. ( " söyleriz) ( " söylemeyiz)
5. ( " söylersiniz) .. ■ ,...;_ş‹; ( " söylemezsiniz)
6. " söylerler) 44.1‹; ( " söylemezler)

istikbal ( -

1. söyliyeceğim) söylemiyece ğim

2 ..,:j25" " söyliyeceksin) (
" söylemiyeceksin)
3. " söyliyecek) söylemiyecek)
4. " söyliyece ğiz) '
söylemiyece ğiz)
5. " söyliyeceksiniz) "
söylemiyeceksiniz)
6 .c...ar " söyliyecekler) söylemiyecekler)

108- Emir fiili ): Farsça'da emir fiili yalnız ikinci tekil ve ikinci
çoğul ş ahıslar için yapıhr.
a) İkinci tekil ş ahıs için; emir yapmak istedi ğimiz mastarm mu-
zari kökünün ba şına te'kid veya süs be ( y) si dedi ğimiz harf
getirilir. Diğ er örneklere uygun olarak daden ( ) mastarı-
nın emrini yapalım:
. y— ,3.)I.> (vermek ver)

b) İkinci ço ğul ş ahıs için aynı işlem yapılır. Fakat fiilin sonuna
ikinci ço ğul ş ahıs eki getirilir.
Örnek: - ..> (vermek-›veriniz)°

109- Mastarın muzari kökü aynı zamanda emir fiilinin de köküdür. Şu

farkla ki, çekimli emirde bu kökün ba şına be ( y) getirilir.
Örnek: J, (git), csir (söyle), (işit), . a > (gül);
j;i j (gitmek), (söylemek), (i şitmek),
c:5-1-t. >- (gülmek) mastarlar ının muzâri kökleri
veya emir fiillerinin köküdür. Bunlara Farsça'da
emr-i haz ır ) da denir.
1 Türkçe'de "verin" şeklinde de kullamlmaktad ır.

59
 GELMEK MASTARININ ÇEKIM/

..ı.T

( ' ' L' ) ,.;1 ..",::.•A ) ( LA'

* )
r ı ....1.7 r .t..-1- J _ r .L.T ,
,..,1 ...k..T „5.1...T » (.5 ..L.T y
,:.......1 ...ı.T ..x..T » ..x..T 1- ;L.
r •1 ...ı..T r...k..T » r. ..L.T t
. 11 o.t.T ..l.ı..UT » .t.,.ı,T o
.4; I 0.1.T .İ. .,. ı.T » .ıi..k..T

31 5,11 (s)L..- 1
ry s (..T ı
•

• j 1,...! ( L'3 T ) ,...;.T » ,}T y

• ...1,3 )) -1[1- w loo:14

( e:T) ',. . ,.T » i,:jT t

•

•
( ..ı,.; T ) .x.J „ ..ı...j 0

•
.4.:.?. T » .e.4T ,.

t
0

60
 GITMEK MASTARININ ÇEKIMI

j ı,

49 ) 0.1j jj

5 )1
(.
LA-
4:8) rı rj .-)
(s ı Y

r". 1 4:Z; )

4;;;) » 0

A; .4; 1 AZ; »

Us)

(5-1) ıı Y
» 5.)
t
-t?. J » o

J.

'4«9 .1 Y

(1) 1

1 kullanılmamıştır.

61
 GERİ DÖNMEK MASTARININ ÇEKIMI

J.LAZA ,j,P1.;

•
■

.31.!
JL., r
. .

it,
•Lb_ı ..) 1!

jb, r,341_,> j1..,

(» » L5m1 ) L j1.;
(» » ) y,
(» » ) _31
» » a ml 9> ) j1.! o
(» » )

j 11.
YI
umm 31-?

( 1) 1.5 ..)S-j1..ı

1 kullanılmaz.

62
 BAĞIRMAK MASTARININ ÇEKIMI

• (.0 '1

3 1 . J; (.5 1 " "311. ii J;

Y'
(...5,5" 3 .51?..); J S- .> ■.?, J
;

.1ı,ji .91 o o j5. ol,} o 1ı ja otı o

0.5 J 5**. ol Ji 4.3Z.Şki

1 .5■ 11 ,5) 1,t-1

t
0

( )

(»» )
( » 1 )
(» » f,mly )
(» ıı l mly )
(» » )

o 1:5- J; N

63
110— Fmrin olumsuzu ( ) Farsça'da emir fiilinin olumsuzuna
nehy ( ) denir. Nehy yapmak için emr-i hâz ırm ba şındaki be
( ) harfi kald ırılır ve yerine mim ( P ) harfi getirilir.

Örnek: 03 + — <— o.ı, (verme),

<. r - (söyleme).

111-- Duâ fiili ( ): Duâ fiili sâdece üçüncü tekil ş ahıs için kulla-
nılır Duâ fiili elde etmek için emr-i hâz ırın sonuna elif ve dal
( ) harfleri eklenir.

Örnek: mastar emr-i haz ı r

(yapmak) ,:),S" (yap) (

31:S. U2e j U.3 j ıa

(Tanrı size uzun ömür versin).

112— Başında hemze veya medli elif ( T) bulunan fiillere be ( y), nun
( ) ve mim ( r ) ekleri getirildi ği zaman, adı geçen eklerle hemze
(1) veya medli elif (I)'in aralar ına bir ye (,..$) harfi girer ve yaz ı-
lışta elifin üzerindeki med dü şer.

(iç), 1,jT ı (incit), „T (getir)

r UT (iç)
„I;T (incit)
(getir)
r ut...,; (içme)
,I (incitme)
ji l,; (getirme)
(içme)
,I3T (incitme)
(getirme)

113— Yardımcı ve nâkıs fiillerden olan ı (var olmak) masta-

num sadece üçüncü tekil ş ahsi çekimlidir. Bunların olumsuzları
ise nist ( . ) şeklindedir.

1 Bu araya giren ye ( (s ) harfinin görevi, okunu şta yumuşaklık ve kolaylık sağlamak olup
başka bir fonksiyonu yoktur.
2 Nöltı s fiiller hakkında ilerde bilgi verilecektir.

64
 •
-

114- ,>i; r l (ism-i fail — etken ortaç) Isim bahsinde söyledi ğimiz
gibi, ism-i fail üç şekilde yapılır:
a) Emr-i hazırm sonuna elif (I) getirilerek yap ılır:
4- I -F sj - j,; j (gitmek -› giden ve uygun)
b) Emr-i hazım sonuna elif ve nun ( ) getirerek:
j jj - Jj ,..?) (gitmek — giden ve akan)

c) Emr-i hazım sonuna nun, dal ve güzel he (o H-

eklenerek yap ılır. .4; j ...1; j j (gitmek giden)

115- meful — edilgen ortaç): Yine isim bahsinde söy-

lediğimiz gibi ism-i mefulü istenilen mastarm mâzi kökünün
sonuna güzel he (o) eklenerek yap ılır.

Örnek: Mastar Mazi kökü

(vermek) .56 (ver) - (vermi ş) E- O

(gitmek) ,j+k) c....;) (git) - (gitmiş)

116- Elif, vay ve ye Gs - J - ) harfleri ile biten kelimelere - d ır

(-tır) manasında olan est ( ) yard ımcı fiili geldiğinde, est
( ) fiilinin elifi düşer.

Örnek: L:-!..j (güzel— güzeldir)

j5,..) (iyi — iyidir)
-4- (biri — birdir, e ştir)

117- Yardımcı fiiller ( JUI ) : Farsça'da dört tane yard ımcı fiil var-
dır.
a) var olmak ( -
,9
b) ( .>.!

c) olmak (
d) istemek (
Yukarıda gördüğümüz dört mastardan üçü normal çekime girmek-
tedir. a maddesinde görülen esten ( ) mastarımn sadece mazi
üçüncü tekil ş ahısı kullanılmaktadır: olumlu. (est - dır)
olumsuz (nist-de ğildir)
Hesten (,;;;.-A - var olmak) mastar ımn ise sadece mutlak mazi
çekimi kullanılmaktadır.
Örnek: (hesten-; var olmak)

65
 Mutlak mazi çekimi
Tekil Çoğul

. r (varım) 1. (varız)
2. (vars ın) 2. (varsınız)
3. (vardır) 3. .x.; (vardırlar)

118– J1,31 (Fiilin durumları): Fiil mâna bakımından altı kısıma

ayrıhr, bu kısımlara vech ( - şekil) denir:
a) (vech-i ihbari — haber verme durumu): İşi kesinlik-
le haber veren ve bildiren fiilin şekline vech-i ihbar! denir.
Örnek: ri , L, (gidiyorum) 4.1- (gelecek)

b) (vech-i ş art!): Bir i şi ş arta ba ğlı olarak bildiren fiile

denir.
Örnek: rj .7. ir I (gidersem)
(yersem)
e) (Vech-i emri): İşin yapılışını emirle anlatan fiile denir.

Örnek: JJ: (git), la (gel)

d) JUI a r y (Vech-i iltizami)• fiilin yap ılışını şüphe veya tered-

diide ifade eder.

Örnek:
45" (Belki de şimdiye kadar ulaşmıştır)
,s1 a.h as a tw (Belki de bir mektup yazar ım)
e) (Vech-i vasfı): Bunlar görünü şte sıfat olup, mana ba-
mından fiildirler. Birle şik cümlelerde, yan cümlelerin yüklemi
durumunda olan fiiller vech-i vasfı şeklinde kullamhrlar.
Örnek:
0 ..>5 jl j j I .•)k5"
Ö ğretmen dersi bitirdi, ş apkas ını aldı Sınıftan ç ıktı .
I rl...c" I ) „yı j.5 Lr_j_rT <-
Ö ğretmen dersi bitirip, kendi ş apkasını alıp, sınıfı ter-
ketti. 2

1 Vech ) durum (tarz) mânas ındadır bu kelimenin ço ğulu vücuh ) olur.

2 Altı çizilen füller vech-i vasfidirler.

66
 Farsça'da bir cümle içinde birbirini takib eden birkaç fil var-
sa, bunlardan yalnız sonuncusu çekimli halde kullan ılır Diğer-
leri ise vech-i vasf ı: şeklinde getirilir. Örnek:
Örnek:
j r.0 JI .jı, I j (Ata bindim ve geziye gittim)
I) I (Ata binip geziye gittim)
f) (.5 4?- 9 (Vech-i mastari): isim şeklinde kullanılmış olan fil-
lere vech-i mastari denir.
Örnek: (gitmek gerekir)
jZar L:J (söylemek gerekmez)
görüldü ğü gibi bu durumlarda fiiller mastar ş eklinde kulla-
nılmıştır. Fakat günümüz Farsças ında mastarın kendi değil de
mazi kökü olan murahham mastar kullanılmaktadır.
Örnek : ,;;Z-ı? 6 (Söylemek gerekir.)
(gitmemek gerekir)
(Layık olmak) (gerekmek)
(istemek) ly (muktedir olmak) (kurtul-
mak) (muktedir olmak) Mastarlarmdan
sonra gelen fiiller mâzi kökü veya murahham
mastar şeklinde kullanılmalıdır.

119, ‘,..913 c JUI (Nâkı s fiiller): Farsça'da Nak ıs fil diye isimlendirilen
kelimeler şunlardır:
ı lı (Gerekmek) (Layık olmak) (layık olmak)'
Bu fillerin yalnız üçüncü tekil ş ahısları çekimli olarak kullanıl-
maktadır.
Örnek:
Mastar Mutlak mazi İstimrari mâzi

(Gerekmek)
(Gerekti) (Gerekirdi)
(gerekiyordu)
(layık olmak) 2 ilw al:
(lâyıkdı) (layık olurdu)

1 Bu mastarın çekimli şekli kullanılmayıp, sadece ism-i fiili (seza 1 .;) ve sıfat olan seza-
var Gl i.;„, ) şekli kullanılır
2 Bu fiil de gerekmek fiili gibi, iki mâzi ve iki muzâri halleri için çekilmektedir Yaln ız bu
fülin mutlak mâzi, istimrari mazi ve şimdiki zaman halleri çok nadir olarak kullanılır

67
 Muzari geniş zaman Muzari şimdiki zaman

(Gerekir) (Gerekiyor)

(layık olur)' (layık oluyor)

Bu çekimlerle bir çok cümleler, yapabiliriz. Ancak yukardaki nak ıs

fiiller ekseriya cümlenin veyahut ba şka fiillerin önüne getirilir.
. j a.e. (Okula gitmem gerekti)
• 2 , dj1>- a, (Eve gitmem gerekirdi)
. (Sinemaya gitmem gerekirdi)
:ı,1.! ,Ajta (Çarşıya gitmem gerekiyor
.x?.0 (Belki Istanbul'a giderim)

120– ( İktidar fiili) 2 Bir fiilin iktidar şeklini elde etmek için te-
vânisten ) mastarmın istenilen zamanına ş ahıs ekleri geti-
rilir. Son.unada ifade etmek istedi ğimiz fiilin mâzi kökünü
ilave ederiz. Mesela, gitmek manas ında olan reften ( ) mastar ı -
nın yeterlik şeklini sırasıyla bütün zamanlarda birinci tekil ş ah-
sına çekelim:
(Muzari kök – (yeterlik) – mâzi kök)
Mutlak mâzi: — Gidebildim
istimrari mazi: — Gidebiliyordum, gidebilirdim)
Nakli mâzi: — Gidebilmi şim
Mazi-i baid3 r ,„ - Gidebilmiştim
Muzari (geni ş zaman): — Gidebilirim
(şimdiki zaman): rıi«.; - Gidebiliyorum
)3
iltizami4 : — Gidebilsem

istikbal (gelecek zaman) c...;) — Gidebilece ğim

— Gidebil
Dua6 : — İnş aallah gidebilesin (gitmen mümkün olsun)

1 Bu fiil "belki" manas ında tereddüt için de kullan ılır

2 İktidar ile yeterlik aym manadad ır.
3 -miş'li geçmiş zamanın hikayesi, veya uzak mâzi.
4 Dilek - istek.
5, 6 Yeterlik fiilinin emir ve duâ şekli nadiren kullanılır

68
 İsm-i fâil (etken ortaç)
İsm-i meful (edilgen ortaç)

121– <:.ı .x . 1.; — (var olmak manas ına gelen bilden ve bâşiden mas-
tarları): Var o/mak mânasnıa gelen bu iki nâkıs fiil eski Farsça'da,
özellikle, H. VII. ve H. VIII. yüzyıllarda kullanılmişlardır. Son-
radan v tµ li (bâ şiden) mastarı , (Miden) mastarıyla birle ş -
miş olup, günümüz Farsça'sında sadece (büclen) mastarı kullanıl-
maktadır.
(Muzari kök) j.1..! (var olmak) (mazi kök)
Mutlak mazi: ç ıy> ijr — Talebe idim.
İstimrari mazi: - Uyuyordum, uykuda idim...
Nakli mazi: - Pazardaymışım.
Mazi-i baid°
Muzâri (geniş zaman): jr1 — E ğer evde isem.
Muzâri ( Şimdiki zaman): e.„31 (3 4;1.4- ,N — Ben her gün
evde oluyorum.
Muzari-i iltizâmi: 4;1...- J., „5"-- 1 — E ğer evde olursam.
Istikbal : JI — Ben pazarda olaca ğım.
Emir 1, a. J.t.. — Okulda ol.
Duâ A! o.0 J - Çok yaş a
İsm-i meful (Edilgen ortaç): — imiş
fâil (Etken ortaç): — olan.
Bu mastarın eski 3. ş ahıs mazi kökü olan i yi (buved) günümüz
Farsça'sında da kullanılmaktadır.
Örnek: U1.5 (Bilgili olan muktedir olur.)
122– Yeterlik ve rıâkıs fiillerin olumsuz şekli aynen diğer fiiller gibi ba-
şına (nun) harfi getirilerek yap ılır:
Olumlu (...)? (budem( olumsuz (ne budem)
r'-' (muktedirim) (muktedir de ğilim)

123– jl.t. ,...1; c rb* (.31,.;1 (Tam, kıyâsi ve semâi fiiller):

a) Tam Fiiller ( (.t; ): Çekim sırasında mastarında bulunan

asil harfleri de ğişmiyen fiillere tam fiiller denir.

1 Bu çekimde nâdiren kullanılır. Türkçede karşılığı yoktur.

69
 Örnek: (Okumak) sL (Dokumak)
JslSw (Yırtmak) U.:91 (Atmak)
b) Kıyâsi fiiller Muzâri kökü (emr-i haz ır].) kurallara
uygun olarak de ğişen fiillere kıyâsi fiiller denir.
Örnek: (yanmak) (dikmek) j -ıi I (tasar-
ruf etmek)
c) Semai fiiller ( ): Muzarı kökü (emr-i haz ır) kurallara
uygun olmayan fiillere denir.
Örnek: ,5",; j (gitmek) (do ğmak) (yapmak)

124- o.ızls 3 j ..ıp1;1..! JLiI (Kaideli ve kaidesiz fiiller): Ayr ıca fiiller,
kaideli ve kaidesiz olmak üzere iki kısma ayrılırlar:
a) Kaideli fiiller JI.;1): 123. maddenin a ve b bölümünde
anlattığımız tam fiiller ve kıyasi fiiller bu guruba girerler.
b) Kaidesiz fiiller ( .4.1; Ç3 JL^I ); 123. maddenin c bölümünde
anlattığımız semaı fiiller bu guruba girerler.

125- Farsça'da bütün mastarlarda, mastariyet eklerinden önce a ş ağıda

sıralıyacağımı z 11 harften biri mutlaka bulunur. Bu harfler, mu-
zari kökünde (emr-i haz ır) ve türemi şlerinde (mü ştaklarında) de-
ğişirler.
De ğişen bu 11 harfi kolaylı kla hat ırlamayı sa ğlamak için şu cümle
içinde gösterelim:
. — zemin-e ho ş -e Fars (Fars' ın güzel
yeri) Ş imdi de mastariyet ekini kald ırdıktan sonra bu de ğişiklik-
lerin nas ıl olduğunu görelim:
126- ze ): Bu harf kendi halinde kal ır.
Örnek: y — (vurmak -- vur)

127- Mim ( r ): Bu harf atılır.

Örnek: . la — T ı F :).x..T (gelmek -›- gel)

Mastariyet alâmetinden önce ze (J) ve mim ( P harfleri bulunan )

mastarlar sadece yukar ıda gösterdi ğimiz vurmak ( ) ve gel-

mek ( ) mastarları dır.

1 Sonu elif (I) ile biten muz'ari köklerinde çekimi s ırasında kök ile ş ahı s ekleri aras ında bir
ye ( .5 ) harfi girer.

70
 ▪

128– Ye ( (.5 ): Bu harf dü şer.

Emir Mâzi kökü mastar

Örnek: (Parlamak — parla)
(Serpmek — serp)
r-L! (Üflemek — üfle)
L,' -Y, C1"' j (Yetişmek — yetiş)
74 (Satın almak — Satın al)
"t! J.) (kaçmak — kaç)
İstisnalar:
‘'..)..ı?..jr (Yaratmak — yarat)
(Seçmek — Seç)
(Görmek — gör)
(Işitmek — işit)
(Koparmak — kopar)
(dizmek — diz)
129– Nun ( c*J): Bu harf de kendi halinde kal ır.

Örnek: ,:).-t:S" (Kazmak — kaz)

(:).v.5- (doldurmak — doldur)
(Okumak — oku)
‘'.J.ı;L. (Kalmak — kal)
▪ .ı .),.;lıb i (Kurtarmak — kurtar)
I .3.t.; I j (Sürmek — sür)

130– Hı ( ): Bu harf (ze) harfine döner.

Örnek: _;1.44,. (Atmak — at)

194; 1 .)-1j1 (Tasarruf etmek — tasar-
ruf et)
s.ni .41 (Tahrik etmek — tahrik
et)
..1•! (elemek — ele)
İstisnalar:
(Tammak — tanı)
(Satmak — sat)
(Yırtılmak — yırtıl)
(pişirmek — pişir)

71
 Pişirmek ( — pohten) mastarında her ne kadar h ı ( ) har-
finin ze (3 ) harfine de ğiştiği görülürse de, kelimenin aslında bir de-
ğişiklik olduğundan kaidesiz say ıyoruz.

131- Vav ( J ): Bu harf elif ( )'e dönü şür, sonra da genellikle ye ( s)

harfi getirilir.
Örnek: (sL-.! (Sürtmek — sürt)
(oymak — ov)
‘51z-, (övmek — öv)
(yol almak — yol al)
(5 14;1 j 4; I (sıvamak — s ıva)
İstisnalar:
(var olmak — var ol)
(uyumak — uyu)
(Biçmek — biç)
(işitmek — işit)
132- Şin ( ):

a) Bu harf elif (I)'ten sonra gelirse re (, ) harfine dönü şür.

Örnek: (zan etmek — zan et)
J T" (görevlendirmek — gö-
revlendir)
(koymak — koy)
(düşürmek — düşür)
-4 (malik olmak — malik ol)
Günümüz Farsça's ında "mâlik olmak" ( ) mastarının
emr-i hâzırı olan dar ( ,b) kelimesi yerine da şte baş ( )
kullamlmaktadır.
b) (şin) harfi eliften sonra gelmezse de ğişme, belirli bir kurala
bağlı de ğildir.
Örnek: 4.r?. ıj^?...) (e ğirmek — e ğir)
(yazmak — yaz)
c*.ı .0 (olmak — ol)
,t3". ,5",..:3" (öldürmek — öldür)
(koymak — koy)
(bırakmak — bırak)
.3.Jr.:).;:r (dönmek — dön)
72
133- Fe ( L:9): Bu harf be ( y ) harfine dönü şür.

Örnek: :;;;I?. (bulmak — bul)

j;.a.; (aldatmak — aldat),
J L?
(süpürmek — süpür)
(acele etmek — acele et)
yl 1.7 ,:y-‘; (parlamak — parla)
yJS- ,:riaiS" (vurmak vur)
Istisnalar:
c..;111,„; (sinirlenmek — sinirlen)
<:;;./-4 (kabul etmek—kabul et)
j.sl.(4? (yırtmak —yırt, yarmak-
yar)
(söylemek — söyle)
,:rii„5"-- (almak—al, tutmak tut.)
sy JJ j-%; (gitmek — git)
(delmek — del)
j.51„; (dokumak — doku)
_91-(;,lS (yırtmak — yırt)
(uyumak — uyu)

134- Elif ( ) : Bu harf daima dü şer:

Örnek: (ayakta kalmak — ayak-

ta kal)
(düşmek — düş)
j; (göndermek — gönder)
(koymak — koy)
İstisnalar:
,:JA (vermek — ver)
(almak — al)
I; I j (do ğmak — doğ)

135- Re ( j): Bu harf kendi halinde kalır, bazen de re (,) harfinden önce
bir elif ( ) getirilir.

Örnek: (:).kjiT (getirmek — getir)

(yaymak — yay)

73
 ▪ (saymak — say)
JI (incitmek — incit)
• (ısmarlamak — ısmarla)
(yemek — ye)
İstisnalar:
(ölmek — öl)
(yapmak — yap)
J (götürmek — götür)

136– Sin ( ):

a) E ğer sin ( ) den önceki harf, pi ş (ötre) harekesi olursa, sin

harfi vay ( dönüşür bazan da sinden sonra ye (,5) harfi ek-
lenir.

Örnek: (aramak — ara)

cS-9 (bitmek — bit)
(-591•:'? (59-t (yıkamak — yıka)

b) E ğer sinden önceki harf pis (ötre)'li de ğilse aş ağıda gösterece-

ğ imiz dört örnekte güzel he (o ) harfine dönü şür ve sekiz örnek-
te tamamen dü şer.

4' Örnek: olS., 01.5" (eksiltmek — eksik)

• (istemek — iste)
(kurtarmak — kurtar)
j"›.— (sıçramak — s ıçra)

8' Örnek: y (5; (yaş amak — ya ş a)

(bilmek — bil)
L5I (süslemek — süsle)
(.5,5JJ (a ğlamak — a ğla)
(.5 1 ) 1 -2 (5 1,1" (süslemek — süsle)
(benzemek — benze)
(muktedir olmak —
muktedir ol)
(muktedir olmak —
muktedir ol)

1 Bâzı şâirler, şiirde be-rûy ) yerine be rost ) kelimesini kural d ışı olarak
kullanmışlardır.

74
 Kalmak ( ) ve benzemek ) mastarlarının muzari kökleri
telâffuzda ayn ı oldukları halde, mâna bakımından farklıdırlar.

Örnek: . 4?) Lc 1...".:. I -Burada kalınız

[(Babanıza benzeyiniz)1
. .ı,; 1.c ,:ı 1.;.>ı., -Babanız gibi olunuz.J
Aş ağıdaki mastarlarda, mastariyet eklerinden önce sin (,-) harfi
bulunmasına ra ğmen belirli bir kuralları yoktur:

,..,,,..! — c.(..:... -,- ,:;-5.-t (kırmak -› kır)

is-''1! —
,. &`2.3 ' j"--2:3 (oturmak -› otur)
j......; — j....r -, ,:;;.......r (koparmak --4 kopar)
.:,. — .‹-. ,:;,..1.4- (kalkmak -› kalk)
,..:-....:‘,
. — ..;...,:- -<- ,:;......- (incitmek --› incit)
(yaralamak -4- yarala)
-U:J. — ..k; J <— ■
,...): .• (bağlamak --› ba ğla)

137- Malik olmak (il a ) ve var olmak ( .., ) mastarlar ının birbirle-
rine dönüş mesi: Yüklemi malik olmak (,:;,..!..b) fiili olan bir cümlenin
yüklemini var olmak mânas ında olan esten ( j',....! ) ve Miden ( :.>..y )
fiilleriyle de ğiştirmek mümkündür. Bu de ğişiklik yapılırken, mâ-
lik olmak ( c:;:.4,1) fiilinin fâilinin sonuna ra (I J ) eki getirilerek gayr- ı
sarih meful (nesne) haline getirilir.

Ö rnek: ..>_.,.! ..,...,? 4... I i j,1...',..a I., .< - c.....!...1. ..,...,?, 4.... 4.3m1!.,.9
Bir padi ş ahın üç o ğlu vardı .
J; asla .k;_;
Ö ğretmenin iki çocu ğu var.

Bunun aksine, yüklemi esten ( veya buden ( ) olan bir

cümlenin yüklemini da şten ( mastarının çekimli bir fiili ile
de ğiştirebiliriz.

Örnek: •

Dünyanın çok acaiplikleri vard ır.

. _y. 1_,
Babanın o ğlunda çok eme ği vardır.
1.4,1
•

İstanbul Üniversitesi'nin on fakültesi vard ı.

75
138- Ye ( ,g ) harfinin çe şitleri: Farsça'da kullan ılan ye'leri s ırasıyla gös-
terelim.

a) Vandet ( -birlik) ye'si: 1.:3- (bir kitap)

(bir adam)
. I (Hasan bir adam ı gördü)
b) Liyâkat ( ) ye'si: (görme ğe de ğer)
(işitme ğe değer)
,:f l (Bu hikaye i şitilme ğe de ğer).
(Bu manzara görülme ğe de ğer)
e) Nisbet ( ) ye'si: c31 y (Tahran'l ı)
j1,1.5.; T (Ankara'lı)
:31 T aa I (Ahmet Ankara'lıdır)
. r ı „ (Behram Tahran'l ıdır)
d) Mastariyet ( ) ye'si: ;J 7 (büyüklük)
5>95" (küçüklük)
(Kıskançlık küçüklüktür)
e) istimrari ye'si: (söylüyordum)
.3,5 (yap ıyorlardı)
j

(Bir padiş aha, av yerinde bir av kebab ı

yapıyorlardı)

f) Zamir ( ) ye'si: ( *,:ar (söyledin)

(5 .1,.5 (gördün)
(Hasan'ı gördün)
il (Ona söyledin )

g) Ş art ( ) ye'si: (E ğer söylesen)

,r1 (E ğer giderlerse)

(E ğer söylediğin şeyleri yapsaydım, iyi

huylu ve padişah olurdum)

h) Nekre ( - belirsizlik) ye'si: (O serçeler)

jz (O ağaçlar)

76
 45. (Havada uçan serçeler)
11! 45" cJ > jz (Bahçede kesilen a ğaçlar)
I) izâfet ye'si
Sonu elif (I) ve vay (_,) ile biten isim ve s ıfatları tamlama haline
soktuğumuz zaman, bu elif ve vavdan sonra bir ye (,5) harfi ge-
tirilir ve kesreyi ye'nin alt ına koyarız. Bu ye'ye izâfet ye'si denir.
Örnek: Yunan bilgini ( )
Zehra'nın kâkülü (

77
 6— (ZARF)

139— Sıfatı n, fiili!' ve zarfın başına gelerek onlar ın manalarm.da de ğişik-

lik yapan kelimelere kayd ( a„.; ) veya zarf denir.

Örnek: 1) (Behram çok zekidir)

2) 4;LS, (Reksâne do ğru söylüyor)
3) .51. Hüseyin işini çok akıllıca
yaptı )
Besyar ( ), rast ( ve heyli ) kelimeleri s ıfat, fiil ve
zarfın önüne gelerek onların manâlarıncla de ğişiklikler yapmışlar-
dır.

140— Zarf iki türlüdür:

a) (Özel Zarf) Daima zarf olarak kullan ılan kelimelerdir.

Örnek: J9 m (halâ), (asla) ve,

j.„-4. (çok)

b) 4.,; (Müşterek zarf): Hem isim, hem s ıfat hem de zarf

olarak kullanılan kelimelerdir.
Örnek: (iyi), .1.! (kötü), ; (iyi) ve (çirkin)

141— ,_„; rL.:91 (Zarfların türleri): Zarflar, mânâ bak ımından birçok kı -
sımlara ayrılırlar. En me şhurları şunlardan ibarettir:

a) (Zaman zarflar ı):

Farsça asıllı zaman zarflar ı :
(daima), ,,,ır (bazen), (ans ızın), 4> (devamlı) j?
(geç), (hemen), (yine), Jy SI (ş u anda), .j _j (ça-
buk), (sabahleyin), (bugün), (bu gece),
15) (öbür gün), 01.:15--- (zaman zaman), Ls8.<:1_, (O zaman),
.1r1; (ans ızın), (geceleyin), J 9 u1 ( şimdi), (hemen),
(hiç bir zaman), ,,l."5;15' (baz ı zamanlar), .; (hâlâ)

78
 Arapça asıllı zaman zarfları :
t;l.,1*;1 (tesadüfen), Ul al (muhtemelen), t:J1. - (şimdilik),
LJI (hemen), T,,; (derhal), (hemen) (1.:1-1 1 (şu anda),
<dizi.. (madem), (daima) v. s.
b) ,slz-ı ; (yer zarflar ı ):
Farsça as ıllı olanlar:
(arka), ,:42, (ön), ,±5.?A5., (yakın), J.I J (beraber), ya; (sol),
(sa ğ), yj (alt), J. 3 (üst), jj (iç), (dış), j _p
(uzak), (burada), ış T (orada), 1_,S" (nerede), L yn (her
yerde) 1.1:3 (yalnız), , .) (kar şı karşı ya), o,LS (kenar),
,,..r1.5,5"" (çevre), )4?) (burada).

Arapça as ıllı olanlar:

ji (üst), c s (alt), (dış), L1,..1.b (iç), (sa ğ ), ) L-?.
(sol), r14; (ön), j41., (arka),

e) cslıd4; (Miktar zarflar ı):

Farsça as ıllı olanlar:
(kaç), )1.ı:.>-, (o kadar), .!..5"..ı.;1 (az), Ç.;I (biraz), r (az),
(biraz), 5,5-
' (daha az), (çok), 124,.! (çok), d ? (bü-
tün), ,;;,..1 (bir miktar), (bazı)' ‘5:-- J (bazı), (çok),
9
,..)1 1) (çok) çok.
Arapça as ıllı olanlar:
(yaklaşık olarak), ti.„1; (biraz), j;i1 Y (en az), US" (ta-
mamen),
d) ,A.51:; ,strd.t„; (Te'kid zarflar ı):
Farsça as ıllı olanlar:
(herhalde), j4 (evet), (.5 )T (evet), Zı l:S' 13 ( şüphesiz), 4.4
(belki), (itirazs ız, konuşmadan) I me , Jyy L.; (nedensiz).
Arapça as ıllı olanlar:
`Tc .. (muhakkak), (elbette), tAl, (gerçekten),
(çaresiz).
e) (Tertip zarfları):
Farsça as ıllı olanlar:
(ilk ba ş), r lş 1 y. (son), (gurup gurup),
(gurup gurup), (tekrar).

1 Bu zarf Türkçede belirsizlik zarf ı olarak kullanılır.

79