Professional Documents
Culture Documents
5 Farsça Fiiller
5 Farsça Fiiller
Fİİ L
86— Fiil: Bir i şi veya bir olu şu, bir ş ahsa ve bir zamana ba ğlı ola-
rak ifade eden kelimelere fiil denir.
Örnek: J (gidiyorum)
(pişirdi)
(görecektir)
49
89- Mastarlar basit ve marekkepi ( olmak üzere iki
kısıma ayrılırlar.
a) Basit mastarlar: Bunlar, ba şka bir kelime ile birle şmiş
olmayan ve ba şına herhangi bir ön ek almam ış olan mas-
tarlardır.
Örnek: va>> (görmek), (işitmek), j,*; ) (gitmek)
b) Mürekkep mastarlar: Bunlar ise, ba şka bir kelime ile
birleş erek yahut ba şına bir ek alarak meydana gelirler.
Örnek: ,BAS (söz söylemek), (geri dönmek)
denir.
Örnek: ,:J.ı.T (gelmek -› geldi)
(gitmek -› gitti)
92- İsm-i mastar Mastardan yap ılmış bir isim olup, mas-
tarın mânasım ifade eder.
Örnek: (gezi), J 1:3*, (davranış ), „:,,h1j - (rica),
İsm-i mastar 4 ş ekilde yap ılır:
1 Bileşik.
2 Çalgt çalmak.
3 Kafayı vurmak gibi.
4 Bitkinin bitmesi.
50
▪
1 He-yi minti ( o )
2 Giriş'in Ha-yı gayr-ı melfuz bölümünün 3. kısmına bakınız.
3 iki ye („,...) harfi arka arkaya geldi ğinde ilk ye'nin noktas ı yerine bir hemze konur.
51
94- Bazan da kelimenin sonunda güzel he (.) bulunmad ığı halde
mastariyet ye (,..5) sinden önce kaf (,±3") harfi eklenerek ism-i
mastar yapılır.
52
▪
99- Meçhul fiil, müteaddi (geçi şli) fiillerin ism-i meful (edilgen
ortaç)'una olmak ( ) mastarı eklenerek yap ılır.
102- Fail canlı bir varlık olduğu zaman, fil ile fail aras ında tekil-
lik ve ço ğulluk bakımından uygunluk aranır
53
104— Fiilin ş ahısları ve zamanları :
Her fiilin üçü tekil, üçü ço ğul olmak üzere alt ı ş ahsı vardır.
Ş ahıs ekleri şunlardır:
Tekil Ço ğul
Tekil Ço ğul
1 Geçmiş zaman.
2 istimrari mazi Türkçe'de, geni ş zamanda devamlılık manası ifade eder.
3 Duyulan geçmiş zaman
4 Mazi üçüncü tekil ş ahı s'ta fiilin sonunda; —denli mastarlarda dal ve —ten'li mastar-
larda te bulunduğundan, çekim s ırasında yeniden dal ve te ş ahıs zamirleri eklenmez.
5 Eski metinlerde mi (j) yerine hem?", (j) kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.
54
Örnek Tekil Ço ğul
Tekil Ço ğul
1. rı (em ) 1. (im )
2. cSI ) 2. 41 (id )
3. (est ) 3. 4;1 (end)2
eklerini ilave ederek nakli maziyi meydana getirmi ş oluyoruz.
Örnek: .443 4- ,:ı443 (görmek—görmü ş)
Tekil Çoğul
55
Tekil Çoğul
Tekil Ço ğul
Tekil Ço ğul
1. r. ( Jh
∎
(veriyorum) 1. (.: f.i: 3 + J (veriyoruz)
2. L„,•,..53 F jb3 —I— J (veriyorsun) 2. ti (veriyorsunuz)
3. + J (veriyor) 3. -k:3•, ,s + J (veriyorlar)
1 Muzari kökü ayni zamanda emr-i haz ırdır Yalnız emr-i hazırm başına be harfi
ilâve edilir.
2 Muzari 3. tekil ş ahısta dal () harfi eklenmekedir.
56
Bazan da .1 (devamlılık) manasım ifade eden mi ( &) eki-
nin yerine hemi ( ekinin geldi ği görülür.
(Örnek:
Tekil Çoğul
1. (veriyorum) 1. +- (veriyoruz)
2 . J0.5 (veriyorsun) 2 „› (veriyorsunuz)
3. (504' 4.th —j— Ls> (veriyor) 3 L5..z ‹- (veriyorlar)
Tekil Ço ğul
Tekil Çoğul
57
mastarının mazi kökünü ele alal ım. Biliyoruz ki bu mastarın
mazi kökü dâd ( z1.5 ) 'd ır.
Örnek :
Tekil Ço ğul
106- Olumsuz fiil ( 0'; J ): Bir fiili olumsuz yapmak için o fiilin
başına nun ( ) harfi getirilir'
Örnek:
a) Mazi için z1.1; r.51.5 (verdim --> vermedim)
P
b) Muzari için f,..6,.x; F
(,->z (vereyim -› vermiyeyim)
c) istikbal için zlz (verece ğim-›vermiyece ğim)
Mazi ( fil.
Olumlu Olumsuz
58
Muzari ( )
Olumlu Olumsuz
istikbal ( -
108- Emir fiili ): Farsça'da emir fiili yalnız ikinci tekil ve ikinci
çoğul ş ahıslar için yapıhr.
a) İkinci tekil ş ahıs için; emir yapmak istedi ğimiz mastarm mu-
zari kökünün ba şına te'kid veya süs be ( y) si dedi ğimiz harf
getirilir. Diğ er örneklere uygun olarak daden ( ) mastarı-
nın emrini yapalım:
. y— ,3.)I.> (vermek ver)
b) İkinci ço ğul ş ahıs için aynı işlem yapılır. Fakat fiilin sonuna
ikinci ço ğul ş ahıs eki getirilir.
Örnek: - ..> (vermek-›veriniz)°
59
GELMEK MASTARININ ÇEKIM/
..ı.T
31 5,11 (s)L..- 1
ry s (..T ı
•
•
( ..ı,.; T ) .x.J „ ..ı...j 0
•
.4.:.?. T » .e.4T ,.
t
0
60
GITMEK MASTARININ ÇEKIMI
j ı,
49 ) 0.1j jj
5 )1
(.
LA-
4:8) rı rj .-)
(s ı Y
r". 1 4:Z; )
4;;;) » 0
A; .4; 1 AZ; »
Us)
(5-1) ıı Y
» 5.)
t
-t?. J » o
J.
'4«9 .1 Y
(1) 1
1 kullanılmamıştır.
61
GERİ DÖNMEK MASTARININ ÇEKIMI
J.LAZA ,j,P1.;
•
■
.31.!
JL., r
. .
it,
•Lb_ı ..) 1!
j 11.
YI
umm 31-?
( 1) 1.5 ..)S-j1..ı
1 kullanılmaz.
62
BAĞIRMAK MASTARININ ÇEKIMI
• (.0 '1
Y'
(...5,5" 3 .51?..); J S- .> ■.?, J
;
t
0
( )
(»» )
( » 1 )
(» » f,mly )
(» ıı l mly )
(» » )
o 1:5- J; N
63
110— Fmrin olumsuzu ( ) Farsça'da emir fiilinin olumsuzuna
nehy ( ) denir. Nehy yapmak için emr-i hâz ırm ba şındaki be
( ) harfi kald ırılır ve yerine mim ( P ) harfi getirilir.
111-- Duâ fiili ( ): Duâ fiili sâdece üçüncü tekil ş ahıs için kulla-
nılır Duâ fiili elde etmek için emr-i hâz ırın sonuna elif ve dal
( ) harfleri eklenir.
112— Başında hemze veya medli elif ( T) bulunan fiillere be ( y), nun
( ) ve mim ( r ) ekleri getirildi ği zaman, adı geçen eklerle hemze
(1) veya medli elif (I)'in aralar ına bir ye (,..$) harfi girer ve yaz ı-
lışta elifin üzerindeki med dü şer.
1 Bu araya giren ye ( (s ) harfinin görevi, okunu şta yumuşaklık ve kolaylık sağlamak olup
başka bir fonksiyonu yoktur.
2 Nöltı s fiiller hakkında ilerde bilgi verilecektir.
64
•
-
114- ,>i; r l (ism-i fail — etken ortaç) Isim bahsinde söyledi ğimiz
gibi, ism-i fail üç şekilde yapılır:
a) Emr-i hazırm sonuna elif (I) getirilerek yap ılır:
4- I -F sj - j,; j (gitmek -› giden ve uygun)
b) Emr-i hazım sonuna elif ve nun ( ) getirerek:
j jj - Jj ,..?) (gitmek — giden ve akan)
117- Yardımcı fiiller ( JUI ) : Farsça'da dört tane yard ımcı fiil var-
dır.
a) var olmak ( -
,9
b) ( .>.!
c) olmak (
d) istemek (
Yukarıda gördüğümüz dört mastardan üçü normal çekime girmek-
tedir. a maddesinde görülen esten ( ) mastarımn sadece mazi
üçüncü tekil ş ahısı kullanılmaktadır: olumlu. (est - dır)
olumsuz (nist-de ğildir)
Hesten (,;;;.-A - var olmak) mastar ımn ise sadece mutlak mazi
çekimi kullanılmaktadır.
Örnek: (hesten-; var olmak)
65
Mutlak mazi çekimi
Tekil Çoğul
. r (varım) 1. (varız)
2. (vars ın) 2. (varsınız)
3. (vardır) 3. .x.; (vardırlar)
Örnek:
45" (Belki de şimdiye kadar ulaşmıştır)
,s1 a.h as a tw (Belki de bir mektup yazar ım)
e) (Vech-i vasfı): Bunlar görünü şte sıfat olup, mana ba-
mından fiildirler. Birle şik cümlelerde, yan cümlelerin yüklemi
durumunda olan fiiller vech-i vasfı şeklinde kullamhrlar.
Örnek:
0 ..>5 jl j j I .•)k5"
Ö ğretmen dersi bitirdi, ş apkas ını aldı Sınıftan ç ıktı .
I rl...c" I ) „yı j.5 Lr_j_rT <-
Ö ğretmen dersi bitirip, kendi ş apkasını alıp, sınıfı ter-
ketti. 2
66
Farsça'da bir cümle içinde birbirini takib eden birkaç fil var-
sa, bunlardan yalnız sonuncusu çekimli halde kullan ılır Diğer-
leri ise vech-i vasf ı: şeklinde getirilir. Örnek:
Örnek:
j r.0 JI .jı, I j (Ata bindim ve geziye gittim)
I) I (Ata binip geziye gittim)
f) (.5 4?- 9 (Vech-i mastari): isim şeklinde kullanılmış olan fil-
lere vech-i mastari denir.
Örnek: (gitmek gerekir)
jZar L:J (söylemek gerekmez)
görüldü ğü gibi bu durumlarda fiiller mastar ş eklinde kulla-
nılmıştır. Fakat günümüz Farsças ında mastarın kendi değil de
mazi kökü olan murahham mastar kullanılmaktadır.
Örnek : ,;;Z-ı? 6 (Söylemek gerekir.)
(gitmemek gerekir)
(Layık olmak) (gerekmek)
(istemek) ly (muktedir olmak) (kurtul-
mak) (muktedir olmak) Mastarlarmdan
sonra gelen fiiller mâzi kökü veya murahham
mastar şeklinde kullanılmalıdır.
119, ‘,..913 c JUI (Nâkı s fiiller): Farsça'da Nak ıs fil diye isimlendirilen
kelimeler şunlardır:
ı lı (Gerekmek) (Layık olmak) (layık olmak)'
Bu fillerin yalnız üçüncü tekil ş ahısları çekimli olarak kullanıl-
maktadır.
Örnek:
Mastar Mutlak mazi İstimrari mâzi
(Gerekmek)
(Gerekti) (Gerekirdi)
(gerekiyordu)
(layık olmak) 2 ilw al:
(lâyıkdı) (layık olurdu)
1 Bu mastarın çekimli şekli kullanılmayıp, sadece ism-i fiili (seza 1 .;) ve sıfat olan seza-
var Gl i.;„, ) şekli kullanılır
2 Bu fiil de gerekmek fiili gibi, iki mâzi ve iki muzâri halleri için çekilmektedir Yaln ız bu
fülin mutlak mâzi, istimrari mazi ve şimdiki zaman halleri çok nadir olarak kullanılır
67
Muzari geniş zaman Muzari şimdiki zaman
(Gerekir) (Gerekiyor)
120– ( İktidar fiili) 2 Bir fiilin iktidar şeklini elde etmek için te-
vânisten ) mastarmın istenilen zamanına ş ahıs ekleri geti-
rilir. Son.unada ifade etmek istedi ğimiz fiilin mâzi kökünü
ilave ederiz. Mesela, gitmek manas ında olan reften ( ) mastar ı -
nın yeterlik şeklini sırasıyla bütün zamanlarda birinci tekil ş ah-
sına çekelim:
(Muzari kök – (yeterlik) – mâzi kök)
Mutlak mâzi: — Gidebildim
istimrari mazi: — Gidebiliyordum, gidebilirdim)
Nakli mâzi: — Gidebilmi şim
Mazi-i baid3 r ,„ - Gidebilmiştim
Muzari (geni ş zaman): — Gidebilirim
(şimdiki zaman): rıi«.; - Gidebiliyorum
)3
iltizami4 : — Gidebilsem
68
İsm-i fâil (etken ortaç)
İsm-i meful (edilgen ortaç)
121– <:.ı .x . 1.; — (var olmak manas ına gelen bilden ve bâşiden mas-
tarları): Var o/mak mânasnıa gelen bu iki nâkıs fiil eski Farsça'da,
özellikle, H. VII. ve H. VIII. yüzyıllarda kullanılmişlardır. Son-
radan v tµ li (bâ şiden) mastarı , (Miden) mastarıyla birle ş -
miş olup, günümüz Farsça'sında sadece (büclen) mastarı kullanıl-
maktadır.
(Muzari kök) j.1..! (var olmak) (mazi kök)
Mutlak mazi: ç ıy> ijr — Talebe idim.
İstimrari mazi: - Uyuyordum, uykuda idim...
Nakli mazi: - Pazardaymışım.
Mazi-i baid°
Muzâri (geniş zaman): jr1 — E ğer evde isem.
Muzâri ( Şimdiki zaman): e.„31 (3 4;1.4- ,N — Ben her gün
evde oluyorum.
Muzari-i iltizâmi: 4;1...- J., „5"-- 1 — E ğer evde olursam.
Istikbal : JI — Ben pazarda olaca ğım.
Emir 1, a. J.t.. — Okulda ol.
Duâ A! o.0 J - Çok yaş a
İsm-i meful (Edilgen ortaç): — imiş
fâil (Etken ortaç): — olan.
Bu mastarın eski 3. ş ahıs mazi kökü olan i yi (buved) günümüz
Farsça'sında da kullanılmaktadır.
Örnek: U1.5 (Bilgili olan muktedir olur.)
122– Yeterlik ve rıâkıs fiillerin olumsuz şekli aynen diğer fiiller gibi ba-
şına (nun) harfi getirilerek yap ılır:
Olumlu (...)? (budem( olumsuz (ne budem)
r'-' (muktedirim) (muktedir de ğilim)
69
Örnek: (Okumak) sL (Dokumak)
JslSw (Yırtmak) U.:91 (Atmak)
b) Kıyâsi fiiller Muzâri kökü (emr-i haz ır].) kurallara
uygun olarak de ğişen fiillere kıyâsi fiiller denir.
Örnek: (yanmak) (dikmek) j -ıi I (tasar-
ruf etmek)
c) Semai fiiller ( ): Muzarı kökü (emr-i haz ır) kurallara
uygun olmayan fiillere denir.
Örnek: ,5",; j (gitmek) (do ğmak) (yapmak)
124- o.ızls 3 j ..ıp1;1..! JLiI (Kaideli ve kaidesiz fiiller): Ayr ıca fiiller,
kaideli ve kaidesiz olmak üzere iki kısma ayrılırlar:
a) Kaideli fiiller JI.;1): 123. maddenin a ve b bölümünde
anlattığımız tam fiiller ve kıyasi fiiller bu guruba girerler.
b) Kaidesiz fiiller ( .4.1; Ç3 JL^I ); 123. maddenin c bölümünde
anlattığımız semaı fiiller bu guruba girerler.
1 Sonu elif (I) ile biten muz'ari köklerinde çekimi s ırasında kök ile ş ahı s ekleri aras ında bir
ye ( .5 ) harfi girer.
70
▪
71
Pişirmek ( — pohten) mastarında her ne kadar h ı ( ) har-
finin ze (3 ) harfine de ğiştiği görülürse de, kelimenin aslında bir de-
ğişiklik olduğundan kaidesiz say ıyoruz.
135- Re ( j): Bu harf kendi halinde kalır, bazen de re (,) harfinden önce
bir elif ( ) getirilir.
73
▪ (saymak — say)
JI (incitmek — incit)
• (ısmarlamak — ısmarla)
(yemek — ye)
İstisnalar:
(ölmek — öl)
(yapmak — yap)
J (götürmek — götür)
136– Sin ( ):
1 Bâzı şâirler, şiirde be-rûy ) yerine be rost ) kelimesini kural d ışı olarak
kullanmışlardır.
74
Kalmak ( ) ve benzemek ) mastarlarının muzari kökleri
telâffuzda ayn ı oldukları halde, mâna bakımından farklıdırlar.
is-''1! —
,. &`2.3 ' j"--2:3 (oturmak -› otur)
j......; — j....r -, ,:;;.......r (koparmak --4 kopar)
.:,. — .‹-. ,:;,..1.4- (kalkmak -› kalk)
,..:-....:‘,
. — ..;...,:- -<- ,:;......- (incitmek --› incit)
(yaralamak -4- yarala)
-U:J. — ..k; J <— ■
,...): .• (bağlamak --› ba ğla)
137- Malik olmak (il a ) ve var olmak ( .., ) mastarlar ının birbirle-
rine dönüş mesi: Yüklemi malik olmak (,:;,..!..b) fiili olan bir cümlenin
yüklemini var olmak mânas ında olan esten ( j',....! ) ve Miden ( :.>..y )
fiilleriyle de ğiştirmek mümkündür. Bu de ğişiklik yapılırken, mâ-
lik olmak ( c:;:.4,1) fiilinin fâilinin sonuna ra (I J ) eki getirilerek gayr- ı
sarih meful (nesne) haline getirilir.
Ö rnek: ..>_.,.! ..,...,? 4... I i j,1...',..a I., .< - c.....!...1. ..,...,?, 4.... 4.3m1!.,.9
Bir padi ş ahın üç o ğlu vardı .
J; asla .k;_;
Ö ğretmenin iki çocu ğu var.
Örnek: •
75
138- Ye ( ,g ) harfinin çe şitleri: Farsça'da kullan ılan ye'leri s ırasıyla gös-
terelim.
76
45. (Havada uçan serçeler)
11! 45" cJ > jz (Bahçede kesilen a ğaçlar)
I) izâfet ye'si
Sonu elif (I) ve vay (_,) ile biten isim ve s ıfatları tamlama haline
soktuğumuz zaman, bu elif ve vavdan sonra bir ye (,5) harfi ge-
tirilir ve kesreyi ye'nin alt ına koyarız. Bu ye'ye izâfet ye'si denir.
Örnek: Yunan bilgini ( )
Zehra'nın kâkülü (
77
6— (ZARF)
141— ,_„; rL.:91 (Zarfların türleri): Zarflar, mânâ bak ımından birçok kı -
sımlara ayrılırlar. En me şhurları şunlardan ibarettir:
78
Arapça asıllı zaman zarfları :
t;l.,1*;1 (tesadüfen), Ul al (muhtemelen), t:J1. - (şimdilik),
LJI (hemen), T,,; (derhal), (hemen) (1.:1-1 1 (şu anda),
<dizi.. (madem), (daima) v. s.
b) ,slz-ı ; (yer zarflar ı ):
Farsça as ıllı olanlar:
(arka), ,:42, (ön), ,±5.?A5., (yakın), J.I J (beraber), ya; (sol),
(sa ğ), yj (alt), J. 3 (üst), jj (iç), (dış), j _p
(uzak), (burada), ış T (orada), 1_,S" (nerede), L yn (her
yerde) 1.1:3 (yalnız), , .) (kar şı karşı ya), o,LS (kenar),
,,..r1.5,5"" (çevre), )4?) (burada).
79